FILOZOFOWIE UMYSŁUAngielskie oświecenie

JOHN LOCKE(1632-1704)

NOWY ARYSTOTELES

Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne:

En essay concerning the human understanding

(Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego)

ODRZUCENIE IDEALIZMU

idee powszechne i uniwersalne, jak idea Boga czy substancji duchowej nie są wrodzone w naszym umyśle.

wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia.

człowiek jest „tabula rasa” (czystą tablicą)

Empiryzm

IDEE PROSTE I ZŁOŻONE

idee proste („atomy ludzkiego poznania”)

refleksja (reflection)

postrzeżenie zmysłowe (sensation)

porównywanie, łączenie i rozdzielanie

idee złożone (substancje, typy i relacje)

POWSTAWANIE IDEI OGÓLNYCH

idee ogólne powstają poprzez oddzielenie elementów ogólnych od elementów szczegółowych.

ogólne idee uniwersalne są wytworami ludzkiego umysłu

ŚWIADOMOŚĆ I TOŻSAMOŚĆ OSOBOWA

Odrzucenie kartezjańskich idei wrodzonych musi skutkować w innym rozumieniu „ja”, które już nie może opierać się na jasnej i wyraźnej idei rzeczy myślącej.

Bycie tą samą osobą oznacza bycie tym samym myślącym bytem, który pojmuje siebie jako siebie - tę samą rzecz myślącą w innych miejscach i czasie.

Człowiek jest sobą dzięki ciągowi wspomnień, które pojawiają się w świadomości. Locke po raz pierwszy używa słowa świadomość - (consciousness) w nowoczesnym znaczeniu.

W ten sposób zostaje otwarta droga do materialistycznego pojmowania człowieka, który jest cielesnym bytem mającym cechę bycia myślącym. (idea myślącej materii).

GEORGE BERKELEY(1685-1753)

ESSE EST PERCIPI

realne jest dla nas to, co istnieje w naszym postrzeżeniu zmysłowym.

nie istnieje abstrahowanie tego, co ogólne z rzeczy szczegółowych, ponieważ zawsze idei ogólnej towarzyszy konkret.

konkretne postrzeżenie składa się z zespołu jakości zmysłowych, które zawsze występują razem.

SPIRYTUALIZM

jakości zmysłowe, które postrzegamy jako jedną rzecz zawdzięczają swoją realność duchowi, który je postrzega i podtrzymuje

jedność wszystkich jakości zmysłowych pochodzi z ducha, który je postrzega.

to nie materia podtrzymuje jakości zmysłowe i daje im jedność.

substancja materialna jako taka nie istnieje.

BÓG JAKO GWARANCJA OBIEKTYWNOŚCI

jak więc duch ludzki może nie pozostawać sam w sobie (solus ipse)? Jak ustrzec się przed solipsyzmem i subiektywizmem.

jedyną gwarancją obiektywności naszego poznania jest Bóg.

DAWID HUME(1711-1776)

© Tomasz Stępień

PODSTAWOWE DZIEŁO

Traktat o naturze ludzkiejPróba wprowadzenia eksperymentalnej

metody rozumowania do nauk moralnych

Duch filozofii krytycznej:„Hume otwiera ogień w kierunku pomyłek całego szeregu wielkich

filozofów od Kartezjusza do Berkeleya.” E. Gilson

METODA

na sposób negatywny poprzez:- unikanie racjonalnych hipotez o materialnej i duchowej substancji.- unikanie założeń a priori odnośnie charakteru naszego rozumowania.

na sposób pozytywny poprzez:- redukcję całej struktury naszego zachowania do jej zmysłowych, empirycznych, „eksperymentalnych” początków.

Zastosowanie eksperymentalnej metody Newtona do analizy natury człowieka

TERMINOLOGIA

wrażenia (impressions)doświadczane przez nas

odebranie danych zmysłowych, uczucia , pragnienia itd..

wyobraźnia (imagination)naczelna władza poznawcza

idee (ideas)to, co przedstawia nam wyobraźnia, nasz obraz

doznanego wrażenia

mogą być proste i złożone

mogą być proste i złożone

CHARAKTER WRAŻEŃ I IDEI

wrażenia są:zawsze pierwotne i oryginalne, ponieważ atakują nasze zmysły z wielką ostrością.są autentyczne ponieważ doznajemy ich zawsze „teraz”, bez odniesienia do punktów w przyszłości i przeszłości.

idee są:wtórne ponieważ pochodzą z wrażeń.nieautentyczne ponieważ odnoszą się zawsze do tego co było, a nie do tego, co jest.

DZIAŁANIE WYOBRAŹNI

1. relacje naturalne (natural relations) są ustalane na podstawie zwyczaju (coś zazwyczaj tak się dzieje) Wyobraźnia naturalnie przechodzi od jednej idei do drugiej.

2. relacje filozoficzne (philosophical relations) są łączone czysto uznaniowo. Wyobraźnia nie podąża za naturalną siłą.

a) relacje, które zależą od samej natury idei. Idee są jasne i zrozumiałe. (najczęściej są to odniesienia ilościowe – matematyka i fizyka)

b) relacje, zakorzenione w faktach niezależne od samej natury idei (tutaj najważniejsza jest relacja przyczyny i skutku).

Podstawowym działaniem wyobraźni jest ustalanie związków pomiędzy ideami (association of the ideas).

KRYTYKA PRZYCZYNOWOŚCI

wrażenie grania na altówce doświadczane obecnie

(idea skutku)

ktoś nastawił patefon w przeszłości(idea przyczyny)

przyczynowość(relacja filozoficzna typu b)

Ponieważ istnienia przyczyny nie da się zweryfikować przez doświadczenie rozum nie jest w stanie wykazać ponad

wszelką wątpliwość związku przyczyny i skutku.Połączenie przyczyny i skutku nie jest połączeniem

koniecznym (necessary connection).

Czy rozum postrzega ją jako coś koniecznego?

przyczynowość(relacja filozoficzna typu b)

KRYTYKA POJĘĆ METAFIZYCZNYCH

Krytyka istnienia substancji:Jeżeli nawet milion razy doświadczamy istnienia przedmiotu, rozum nie

jest uprawniony do twierdzenia, że istnieje substancja.„wszystkie nasze oddzielne postrzeżenia są oddzielnymi

egzystencjami”Dotyczy to zarówno substancji duchowej jak i materialnej.

Krytyka istnienia Boga:Dowody na istnienie Boga mogą być co najwyżej prawdopodobne

i także nie dają rozumowi żadnej pewności o Jego istnieniu.

Hume dodatkowo zauważa, że nie mamy żadnego doświadczenia naszego „ja” a więc tym bardziej duchowa substancja nie może istnieć

CZY ISTNIEJĄ WARTOŚCI ?

Podstawowe założenie empiryzmu: rozum musi być weryfikowany przez dane zmysłowe, dokładnie tak jak hipoteza w naukach szczegółowych jest weryfikowana przez doświadczenie.

Według Huma pojęcia były tyko niejasnymi kopiami i kompilacjami danych zmysłowych.

Ale przecież etycznych zasad nie można odczuć zmysłami… jak więc je zmysłowo zweryfikować? Etyczne normy nie mają postaci wrażeń zmysłowych.

Hume stwierdza, że tym, czego można doświadczyć zmysłowo są nasze uczucia (emotywna teoria wartości)

UCZUCIA I WARTOŚCI

Wartości nie są ideami, ale uczuciami (emotywna teoria wartości)

Przykład:

Z kiedy widzimy zbira, który zabija staruszkę, to tyko wydaje nam się, że widzimy zło, ale tak na prawdę widzieliśmy tyko wrażenia zmysłowe: pałka, zamach na staruszkę, upadek, krew itp.

Nie ma wrażeń zmysłowych dobra i zła; doświadczamy nie dobra i zła tylko faktów.

Zło jest jedynie w naszych uczuciach - naszej reakcji na fakty. Człowiekowi jedynie wydaje się, że doświadcza dobra i zła i dlatego uważa je za obiektywne. Tymczasem obiektywne są tylko fakty.

ETYKA ZREDUKOWANA DO UCZUĆ

Zmysłowo nie da się doświadczyć:

Dobra i zła

Substancji i przyczynowości

Samego siebie (jako osoby) - nie mamy wrażenia nas samych jako zmysłowo odczuwanych podmiotów.

Nie ma żadnego „ja” (tak jak nie ma substancji poza naszą świadomością). Istnieje tylko ciąg odczuć, strumień świadomości.

Z tego zaś wynika, że nie istnieje żaden ktoś, kto miałby być odpowiedzialny, czy ktoś, kto popełniłby jakiś zły uczynek.