Jeden Smak

Ken Wilber

Jeden Smak Przemyślenia nad integralną duchowością

Tytuł oryginału ONE TASTE

PrzełoŜył Henryk Smagacz

jacek santorski & Co wydawnictwo

J E D E N S M A K

2

Do Czytelnika

Dawniej z całych sił unikałem rozgłosu. To, Ŝe dbam o swoją prywatność, nie oznacza ukrywania się; po prostu nie jestem osobą publiczną, która pragnie stać w świetle reflektorów. Jednak w pewnym momencie uznałem, Ŝe skoro obszernie piszę o Ŝyciu wewnętrznym, rzeczą właściwą będzie opowiedzieć o sobie. Dlatego poniŜsze strony w znacznym stopniu wypełniają zapiski osobiste. Pomimo to jest to ostatecznie dziennik bardziej filozoficzny niŜ osobisty: zawiera głównie idee, szczególnie te, które krąŜą wokół słońca filozofii wieczystej (czyli wspólnego jądra wielkich światowych tradycji mądrości). Bardzo osobisty charakter mają jedynie oparte na moim własnym doświadczeniu obszerne opisy praktyki medytacji i róŜnych stanów mistycznych. (Ci, którzy pragną dowiedzieć się więcej o innych aspektach mojego Ŝycia osobistego, mogą zajrzeć do Śmiertelnych nieśmiertelnych1). PoniewaŜ w tej ksiąŜce nacisk połoŜony jest na idee, zatem dość swobodnie potraktowałem kwestię porządku, w jakim podaję materiał. Niektóre teoretyczne rozwaŜania przesunąłem w inne miejsce, poniewaŜ bez nich dany fragment nie miałby sensu. Datowanie na ogól jest ścisłe, więc niektórych notatek nie opatrywałem datą, lecz włączałem je tam, gdzie wydają się pasować. Seminaria Naropy odbywały się niekiedy co kilka dni, jednak relacje z nich podałem w większym odstępie, inaczej bowiem musiałbym w jednym miejscu zgromadzić zbyt wiele rozwaŜań akademickich; stąd datowanie niektórych seminariów nie jest ścisłe. W kaŜdym razie trzeba pamiętać, Ŝe w pierwotnym zamyśle te dzienniki nie miały być zapisem szczegółów mojego Ŝycia osobistego, lecz raczej zapisem kolejnych prób przekazania filozofii wieczystej. PoniewaŜ fragmenty zawierające rozwaŜania teoretyczne są krótkie i stanowią zamkniętą całość - zwykle mieszczą się na jednej lub dwóch stronach, najdłuŜsze liczą kilkanaście stron - więc idee podawane są małymi kęsami. Jeśli jakiś fragment cię nie interesuje - np. poświęcony polityce, biznesowi lub sztuce - moŜesz przeskoczyć do następnego. Jeśli jednak na tych stronach szukasz informacji teoretycznej, powinieneś pamiętać, Ŝe kaŜdy fragment wynika z fragmentów wcześniejszych, dlatego skakanie po tekście nie jest najlepszym pomysłem. Jeśli ten dziennik ma jakąś myśl przewodnią, to jest nią przekonanie, Ŝe ciało, umysł i dusza nie wykluczają się wzajemnie. Pragnienia ciała, idee umysłu i światło duszy - wszystkie stanowią doskonały wyraz promiennego Ducha, jedynego mieszkańca wszechświata, wspaniałe gesty Wielkiej Doskonałości, przewyŜszającej wszelkie wspaniałości świata. Cały Kosmos ma Jeden Smak i jest to smak Boski, bez względu na to, czy pojawia się w ciele, umyśle, czy w duszy. Rozkoszując się Jednym Smakiem, wyniesiony poza przyziemność, świat powstaje w najczystszej Wolności i promiennym Wyzwoleniu, bezgranicznie szczęśliwy, zagubiony w wieczności i bezradny w obliczu nieodgadnionej tajemnicy. Wszystkie rzeczy powstają z Jednego Smaku, wszystkie rzeczy powracają do Jednego Smaku - a w międzyczasie, w tej chwili, jest tylko sen, czasem koszmar, z którego powinniśmy się przebudzić.

K.W. Boulder, Kolorado Wiosna 1998

1 Ken Wilber, Śmiertelni nieśmiertelni, tłum. Aldona Biała, Jacek Santorski & Co, Warszawa 1995 - przyp. tłum.

JEDEN SMAK

4

Styczeń Nie znajdziesz granic duszy, choćbyś w tym celu przemierzył kaŜdą ścieŜkę; tak głębokie jest jej znaczenie.

HERAKLIT

Czwartek, 2 stycznia 1997

Przez całe rano prowadzę badania i czytam. Jednocześnie obserwuję światło słoneczne przeświecające przez padający śnieg. Dzisiaj słońce nie jest Ŝółte, jest białe jak śnieg, więc otacza mnie biel na bieli, sam na sam. Teraz wszystko jest Pustką, łagodnym, jasnym światłem, iskrzącym się w melancholijnych pomrukach. Zatapiam się w Pustce i wszystko jest promienne w ten czysty, jasny dzień.

Piątek, 3 stycznia

Jakiś czas temu - gdzieś koło Święta Dziękczynienia - zacząłem pisać The Integration of Science and Religion - The Union of Ancient Wisdom and Modern Knowledge2. KsiąŜka jest juŜ gotowa i zastanawiam się, co z nią zrobić. Pisałem ją z myślą o określonych odbiorcach -o zwykłych, przeciętnych ludziach, a nie o zwolennikach New Age, nowego paradygmatu, kręgach kontrkultury. Nie mam pojęcia, czy osiągnąłem swój cel i nie jestem pewien, co teraz zrobić. Muszę znaleźć jakiś sposób, Ŝeby móc wykonywać tego rodzaju intensywną pracę i mieć jeszcze trochę Ŝycia towarzyskiego. Balzak po kaŜdym orgazmie mawiał: „Będzie nowa ksiąŜka". Ze mną chyba jest całkiem odwrotnie. Po śmierci Trei - w tym miesiącu mija osiem lat -przez jakiś rok nie umówiłem się z Ŝadną dziewczyną. Od tamtego czasu miałem kilka miłych związków, ale nic naprawdę powaŜnego. Ciekaw jestem...

Sobota, 4 stycznia

Kilku studentów zaprosiło mnie na „imprezę" - całonocną potańcówkę z muzyką techno i - hm - zakazanymi substancjami. Dzieciaki - to są naprawdę dzieciaki, dwudziestokilkulatki - uŜywają małej ilości ekstazy, narkotyku wzmacniającego empatię i więzi grupowe. Panuje poczucie wspólnoty, atmosfera jest aseksualna lub androgyniczna, łagodna, lecz intensywna - z pewnego rodzaju, nie znajduję lepszego określenia, duchowością w tle. Utwory muzyczne (np. Moby i Prodigy) na ogół nie zawierają słów - to znaczy nie mają punktu odniesienia, a tym samym nie pobudzają umysłu do tworzenia symboli - co pozwala na okazyjne przebłyski nadświadomości, nie wspominając o duŜych dawkach podświadomości. Cokolwiek o tym wszystkim mogliby powiedzieć niezadowoleni rodzice, wydaje mi się to nieskończenie lepsze od tego, co my robiliśmy na naszych prywatkach, kiedy to wypijaliśmy po sześć puszek piwa i wymiotowaliśmy na nasze dziewczyny. I nie zawracajcie mi głowy rodzicami biadolącymi z powodu zakazanych substancji. Mimo to dam sobie chyba spokój z imprezami. Ale im Ŝyczę powodzenia.

Wtorek, 7 stycznia

W ten weekend w San Francisco jest „Konferencja Kena Wilbera". Słyszałem, Ŝe wszystkie miejsca są wyprzedane, a organizatorzy szukają większej sali. Nie wiem, czy to dobrze, czy źle. Jednym z głównych prezenterów będzie Roger [Walsh]3. Ciekaw jestem, czy opowie swój dowcip o Neilu Armstrongu, który jest chyba najśmieszniejszą rzeczą, jaką moŜna usłyszeć: 2 Opublikowana pod tytułem The Mariage of Sense and Soul: Integrating Science and Religion. [KsiąŜka jest w planach wydawniczych Jacek Santorski & Co - przyp. wydawcy] 3 Wszystkie nawiasy kwadratowe zostały dodane dla potrzeb publikacji; wszystkie nawiasy okrągłe znajdują się w oryginalnych dziennikach. Wszystkie przypisy zostały dodane dla potrzeb publikacji.

J E D E N S M A K

5

Pierwsze zdanie, jakie Neil Armstrong powiedział, kiedy postawił stopę na księŜycu, brzmiało: „Dla człowieka to tylko jeden mały kroczek, ale olbrzymi skok dla ludzkości". A potem dorzucił: „Powodzenia, panie Gorsky". Za tymi słowami kryje się mało znana historia: Kiedy Armstrong był jeszcze chłopcem, przez okno sypialni sąsiadów dosłyszał gorącą dyskusję. Pani Gorsky krzyczała do pana Gorsky'ego: „Obciągnę ci, jak ten chłopiec z sąsiedztwa stanie na księŜycu".

Środa, 8 stycznia

Przyszedł kolejny list od kobiety, która przeczytała moją przedmowę do ksiąŜki Frances [Shadows of the Sacred - Seeing Trough Spiritual Illusions Frances Vaughan], Otrzymałem bardzo duŜo listów od kobiet, które bezpośrednio nawiązują do poruszonych tam kwestii. Przedmowa rozpoczyna się słowami: „Frances Vaughan jest najmądrzejszą z Mądrych Kobiet, jakie znam. Jaka wspaniała koncepcja: kobieta, która jest mądra, kobieta, która pewnie ma więcej mądrości niŜ ty albo ja, kobieta, która w kaŜde spotkanie wnosi szczególną wiedzę, czarującą atmosferę, uzdrawiającą obecność, dla której piękno jest sposobem poznawania, a otwartość szczególną siłą - kobieta, która widzi znacznie więcej i czuje znacznie więcej, która jest delikatna i zapewnia nas, Ŝe wszystko będzie dobrze, kobieta, która jest mądra, kobieta, która widzi więcej. Taka jest Frances: jest kobietą, która daje światu mądrość i nie ucieka od niego, by gdzie indziej szukać mądrości. Jest kobietą, która uczy indywidualności, ale osadzonej w szerszych i głębszych kontekstach połączenia: połączenia z innymi, z ciałem, z Duchem, z własnym wyŜszym Self: z Duchem, którego istota przejawia się w związkach. Najczęściej o Frances myślę tak: mądra kobieta, która uczy zdrowego i szczerego związku, która umieszcza nas w naszych głębszych kontekstach; jestem dumny, Ŝe znam tę kobietę". Dzisiejszy list (od terapeutki) mówi obszernie o historycznej tradycji Mądrych Kobiet i o tym, jak waŜne jest połączenie psychoterapii z duchowością. W pełni się zgadzam. Z ostatniej części przedmowy: „W tego rodzaju praktyce, jaką Frances (i garstka innych) próbuje rozwinąć, widzimy wyłanianie się czegoś bardzo doniosłego: odczucia duchowego i transpersonalnego, odczucia Tajemnicy Głębi, kontekstu poza wyizolowanym ja. To odczucie pojawia się w kaŜdym i wydobywa nas z naszych udręczonych i śmiertelnych self, z ciasnej spirali, oddaje w ręce bezczasowego i Boskiego, i miłosiernie uwalnia nas od nas samych: gdzie otwartość zmiękcza opór, a związek daje podstawę zdrowemu rozsądkowi, gdzie współczucie wyprzedza twarde serce, a troskliwość przyćmiewa rozpacz - owo otwieranie się na Boskie, którego Frances uczy kaŜdego z nas. Jedna z klientek Frances powiedziała jej kiedyś, Ŝe (Frances) pomogła jej urodzić duszę, uwolnić jej duszę. To, jak sądzę, w pewien sposób mówi wszystko. Urodzić Boskie - które obecne jest w kaŜdym z nas, ale być moŜe nie świeci jasno; które dane jest kaŜdemu, ale być moŜe nie jest dostatecznie zauwaŜane; które troszczy się o świat, ale być moŜe zostało zapomniane w całym tym zamęcie: owo otwieranie się na Boskie, którego Frances uczy kaŜdego z nas. Chwyćmy wspólnie dłoń Mądrej Kobiety i ruszmy razem z nią przez krainę własnej duszy, posłuchajmy w ciszy jej opowieści. Pamiętajmy, Ŝe nie znajdziemy pewniejszej pary rąk".

Czwartek, 9 stycznia

W tym kraju sława jest religią, która wymaga ludzkiej ofiary. Nie chcę być wyznawcą tej religii. Zaczynamy traktować siebie bardzo powaŜnie - dostrzegłem to u siebie po napisaniu pierwszej ksiąŜki. Miałem wtedy 23 lata. Dajesz wykłady albo prowadzisz seminaria, ludzie mówią ci, jaki jesteś niewiarygodnie wspaniały i, prędzej lub później, zaczynasz im wierzyć. Kończysz jak Oscar Levant, który powiedział kiedyś do George'a Gershwina: „Powiedz mi, Georg, gdybyś miał to wszystko zrobić jeszcze raz, czy znowu zakochałbyś się w sobie?". Mniej więcej po roku zrozumiałem, Ŝe albo będę uczył tego, co napisałem wczoraj, albo napiszę coś nowego. Przestałem więc uczestniczyć w konferencjach, przestałem uczyć, przestałem udzielać wywiadów.

J E D E N S M A K

6

Przez kolejnych dwadzieścia lat trzymałem się tego planu praktycznie bez wyjątków. A mimo to teraz myślę o tym, Ŝeby Science and Religion zanieść prosto do największych wydawnictw i powaŜnie się koło tego zakręcić. Chyba jestem mocno skołowany.

Wtorek, 14 stycznia

Z Holandii przyleciał Frank Visser, który tłumaczy mnie na holenderski. Wcześniej byl na konferencji kw w San Francisco. Frank przełoŜył The Atman project i Krótką historię wszystkiego4. Słyszałem, Ŝe jest bardzo dobry. „Co w naszej dziedzinie jest gorącym tematem w Europie?". „Jak regresyjne są liczne amerykańskie podejścia do duchowości. Szkoły, które mylą odczucia cielesne ze świadomością duchową, bioenergetyka, eksperymentalne to i tamto, ekopsychologia, uczucia i więcej uczuć, terapie regresyjne, wszystko razem. Piszę o tym artykuł. Czy zgadzasz się, Ŝe wy, Amerykanie macie hysia na punkcie regresji?". „Obawiam się, Ŝe tak. Głównie dlatego, Ŝe kaŜdy moŜe to zrobić - rozwój jest trudny, regresja łatwa". „Wszędzie pojawia się twój błąd pre/trans". Frank nawiązuje do mojego eseju sprzed prawie dwudziestu lat, zatytułowanego „Błąd pre/trans". Idea jest prosta: poniewaŜ zarówno preracjonalne, jak i transracjonalne są nieracjonalne, łatwo moŜna je pomylić. Dochodzi wówczas do jednej z dwóch niemiłych rzeczy: albo redukujesz autentyczne, transracjonalne, duchowe realia do infantylnych, preracjonalnych stanów; albo wywyŜszasz dziecinne, preracjonalne doznania do transcendentalnej chwały. W pierwszym przypadku całkowicie negujesz duchowe realia, uwaŜasz je bowiem za infantylne bzdury. W drugim przypadku gloryfikujesz dziecinny mit i prewerbalny impuls. Tak bardzo chcesz przekroczyć racjonalność - co samo w sobie jest dobre - Ŝe wpadasz w skrajność i zaczynasz cenić sobie wszystko, co nie jest racjonalne, łącznie z tym, co jest najwyraźniej preracjonalne, regresyjne, wsteczne. Frank ma rację; wiele z tego, co w tym kraju nazywa się „duchowym renesansem", w istocie jest preracjonalnym obsunięciem - narcyzmem, egocentryzmem, gloryfikowaniem ego, promowaniem ego. „Dla nas, Europejczyków, jest to zatrwaŜające".

Środa, 15 stycznia

Przez całe rano czytam. Jest to cząstka mojej, zdawać się moŜe, niemającej końca pracy badawczej, potrzebnej do napisania drugiego tomu trylogii Kosmosu (Sex, God, and Gender)5". Relacja między męŜczyznami i kobietami: udręka i ekstaza. Doprowadza to obie strony do obłędu. Czekam na uwspółcześnioną wersję Breta Harte'a: The Outcasts of Testosterone Flat. Weźmy Ŝart Aldousa Huxleya: „To prawo natury. MęŜczyzna minus kobieta równa się świnia. Kobieta minus męŜczyzna równa się wariatka". Albo Glorii Steneim: „Kobieta potrzebuje męŜczyzny jak ryba roweru". Woody Allena: „Bóg dał męŜczyźnie penisa i mózg, ale krwi tyle, Ŝeby mógł naraz posługiwać się tylko jednym". Billy'ego Crystala: „Kobieta potrzebuje powodu, Ŝeby się kochać, męŜczyzna potrzebuje miejsca". Tom pierwszy miał osiemset stron, taki teŜ będzie tom drugi. „Kolejna cholerna cegła! Czy pan, panie Gibbon, zawsze tylko gryzmoli, gryzmoli, gryzmoli?".

Piątek, 17 stycznia

Dostałem list od Aleksa Greya, do którego ksiąŜki Sacred Mirrors: The Visionary Art of Alex Grey, napisałem przedmowę. W liście Alex przypomina mi rozmowę, jaką odbyliśmy w moim

4 Ken Wilber, Krótka historia wszystkiego, tłum. H. Smagacz, Jacek Santorski & Co, Warszawa 1998 - przyp. tłum. 5 Tom pierwszy to Sex, Ecology, Spirituality (Shambhala, 1995); obecnie pracuję nad tomem drugim, który nosi roboczy tytuł Sex, God, and Gender: The Ecology of Men and Women; tom trzeci istnieje w ogólnym zarysie i ma roboczy podtytuł The Spirit of Post/Modernity.

J E D E N S M A K

7

domu. Mówiliśmy wtedy o naturze prawdziwej sztuki: „Celem transcendentnej sztuki jest wyraŜanie czegoś, czym jeszcze nie jesteś, ale moŜesz się stać". W przedmowie do ksiąŜki Aleksa kładę nacisk na to, Ŝe wszyscy mamy oko fizyczne, oko umysłu i oko ducha. Sztukę moŜemy klasyfikować w zaleŜności od tego, którym okiem głównie się posługuje. Np. realizm i naturalizm posługuje się głównie okiem fizycznym; sztuka abstrakcyjna, konceptualna i surrealistyczna posługuje się głównie okiem umysłu; a niektóre wielkie dzieła sztuki duchowej - np. tanki tybetańskie - posługują się okiem kontemplacji, okiem ducha. KaŜde z tych oczu widzi inny świat - świat obiektów materialnych, idei mentalnych, rzeczywistości duchowych. KaŜde oko moŜe malować to, co widzi. Im wyŜsze oko, tym głębsza sztuka. Alex jest przedstawicielem tych nielicznych artystów, którzy malują okiem kontemplacji, okiem ducha. Tego rodzaju sztuka nie jest symboliczna ani metaforyczna; jest bezpośrednim przedstawieniem rzeczywistości, ale rzeczywistości, jakich nie moŜna ujrzeć okiem fizycznym ani okiem umysłu, a jedynie okiem ducha. Istotą tej sztuki nie jest zwykłe widzenie, lecz transformacja: reprezentuje ona wyŜsze lub głębsze rzeczywistości dostępne nam wszystkim, jeśli tylko rośniemy i się rozwijamy. i właśnie dlatego: „celem transcendentnej sztuki jest wyraŜanie czegoś, czym jeszcze nie jesteś, ale moŜesz się stać".

Środa, 22 stycznia

PodąŜam głównym nurtem. To wszystko przez Tony'ego Schwartza. Tony'ego poznałem, kiedy pracował nad What Really Matters -Searching for Wisdom in America. Jego historia jest niezwykła: znakomity dziennikarz - pracował dla „New York Timesa", dla magazynu „New York", był autorem prawie tuzina historii z okładek „Newsweeka" - wspólnie z Donaldem Trumpem napisał The Art of the Deal, która z miejsca znalazła się na szczycie listy bestsellerów „Timesa" i wepchnęła Tony'ego w kręgi wielkiej forsy, blichtru i zbytku. Zanurzenie w ekstrawagancki świat Trumpa uświadomiło Tony'emu, Ŝe gdyby nawet miał cale to bogactwo materialne, nie dotknąłby naprawdę waŜnych kwestii. Dzięki pieniądzom, jakie zrobił na ksiąŜce Trumpa, następnych pięć lat poświęcił poszukiwaniu mądrości. Przemierzył kraj wzdłuŜ i wszerz, spotkał się z ponad 200 psychologami, filozofami, mistykami, guru, terapeutami i wszelkiego rodzaju nauczycielami. Jeden rozdział w swojej ksiąŜce poświęcił mojej pracy i zostaliśmy serdecznymi przyjaciółmi. Skończywszy What Really Matters i mając rodzinę na utrzymaniu, został współautorem autobiografii Michaela Eisnera. Zasadniczo dla zarządu Disneya wykonał tę samą pracę, co dla Donalda. Ale na tym kończą się podobieństwa. Tony wyjaśnia to tak, Ŝe Trump jest po prostu Trumpem: wszystko widać gołym okiem; pisanie tamtej ksiąŜki było całkiem proste, choć wyczerpujące. Ale Michael Eisner to ktoś zupełnie inny. Jego historia związana jest z całym imperium Walta Disneya parki tematyczne, filmy, ksiąŜki, miasta, telewizja - nie wspominając takich jednoosobowych widowiskach, jak show Jefreya Katzenberga i Michaela Ovitza. Tony poświęcił juŜ temu projektowi ponad trzy lata. Później Tony chce pracować nad integralnym podejściem do ludzkiego rozwoju i transformacji, opierając się na tym, co skrótowo ujął w What Really Matters i co, w ogólnych zarysach, odnalazł w mojej pracy (choć nie tylko mojej). Chce to zintegrowane podejście przedstawić szerszemu odbiorcy, a to nasunęło mi myśl, Ŝe, przynajmniej w pewnym stopniu, powinienem zrobić to samo. Tak, zdecydowanie wszystko przez Tony'ego.


Skończyłem tysiącstronicowy dziennik (tom pierwszy!) Christophera Isherwooda. Z wielu powodów prawie przez tydzień byłem bardzo przygnębiony. Dla mnie Isherwood uosabia kilka bardzo waŜnych wątków Ŝycia splecionych w jedną całość. Po pierwsze, mamy tu Towarzystwo Wedanty, z którym w róŜny sposób związani byli Aldous

J E D E N S M A K

8

Huxley, Gerald Heard i Tomasz Mann (związek tego ostatniego był luźny, ale znaczący). Isherwood, pracując ze Swamim Prabhawanandą (por. My Guru and His Disciple), zrobił pierwsze i niewątpliwie najbardziej przystępne tłumaczenia Bhagawadgity, Joga Sutr PatańdŜalego i, mojego ulubionego klasycznego dzieła Siankary Klejnotu mądrości. JuŜ w 1941 r. Christopher pisze w swoim dzienniku: „Pomagając sobie rękami i nogami, mózgiem i głosem, próbuj unicestwić swoje ego, by Prawdziwe Self mogło działać w tobie. To niewiarygodnie trudne -a przecieŜ, czemu innemu Ŝycie ma słuŜyć?". Pozwoliło mu to równieŜ zrozumieć coś, czego religie Zstępujące - od ekologii przez czczenie Gai do ekopsychologii - zupełnie nie rozumieją: „KaŜdy ruch, którego cele określane są w kategoriach czasu, zawsze ucieka się do przemocy". Na szczęście tej głęboko duchowej cesze Christophera towarzyszył lekki posmak ciętego dowcipu; postanowił przeŜyć swoje Ŝycie „z pasją, z autentycznym zaangaŜowaniem i szczerą wrogością". Isherwood zawsze na własny sposób walczył o zintegrowane podejście, które jednoczy duchowość z tym Ŝyciem, prawdopodobnie dlatego, Ŝe, jak to ujął, seks i duch były w nim bardzo silne, lecz często się ze sobą ścierały. Uwielbiam jego szczere zmagania, by, nawet w skrajnościach, nie stracić ani jednego, ani drugiego. Większość ludzi, nie zdając sobie z tego sprawy, zna Isherwooda, jest bowiem główną męską postacią w filmie Kabaret, osnutym na jednym z jego krótkich opowiadań z tomu PoŜegnanie z Berlinem („Sally Bowles", opartym luźno na historii piosenkarki Jean Ross, którą Isherwood spotkał w 1931 roku w Berlinie). Christophera gra Michael York, a Liza Minelli otrzymała Oscara za rolę Sally. KsiąŜka napisana jest błyskotliwie, o czym Virginia Woolf musiała wiedzieć, gdy zanotowała w swoim dzienniku: „Z Isherwoodem spotkałam się na progu. To wątły, dziki chłopiec. W. Maugham powiedział, Ŝe «przyszłość angielskiej powieści spoczywa w rękach» owego młodzieńca". Na opowiadaniu „Sally Bowles" (to nazwisko, nawiasem mówiąc, zapoŜyczone zostało od Paula Bowlesa - kompozytora, tłumacza Sartre'a - „No Exit" jest Bowlesa - i wielkiego pisarza, którego najsławniejszym dziełem było Pod osłona nieba; Isherwood podziwiał jego utwory i dal Sally jego nazwisko) oparty był równieŜ wcześniejszy musical wystawiany na Broadwayu, I Am a Camera, na podstawie którego nakręcono film z Julie Harris w roli głównej. Ten tytuł został wzięty ze sławnego fragmentu PoŜegnania z Berlinem, często cytowanego, lecz na ogól opacznie rozumianego: „Jestem jak aparat fotograficzny z otwartą przesłoną, aparat całkiem bierny, taki który nie myśli, tylko rejestruje. Rejestruje męŜczyznę golącego się w oknie naprzeciwko i kobietę w kimonie, zajętą myciem włosów. Kiedyś to wszystko będzie musiało zostać wywołane, zdjęcia starannie odbite, utrwalone6" . Isherwood niewiele wtedy wiedział o wielkich naukach, Wschodu i Zachodu, o prawdziwym Self jako czystym, wolnym od preferencji Świadku, ale tutaj wyczuwa się wpływ tych nauk (bardzo to przypomina sławne „przeźroczyste oko" Emersona: „Cały niski egotyzm znika. Staję się przeźroczystym okiem; jestem niczym; widzę wszystko".) Krytycy zarzucili Isherwoodowi obojętność, brak zaangaŜowania itd. Nie rozumieli natury tego stanu. Jak sam Isherwood wskazuje: „Pogląd, Ŝe jestem osobą oderwaną od tego, co się dzieje wokół mnie, jest całkowicie błędny". Prawdziwy Świadek pozwala powstawać wszystkiemu, co powstaje - namiętności, spokojowi, zaangaŜowaniu, oddzieleniu, szczerej wrogości itd. Ale głupotą jest uwaŜać, Ŝe jest to całkowite oderwanie od Ŝycia. Tak czy inaczej, Isherwood na pewno nie był osobą oderwaną od Ŝycia. W rzeczywistości, jeden z jego najlepszych przyjaciół w owym czasie i przez większość Ŝycia, W.H. Auden - któremu juŜ wtedy pisane było zostać jednym z dwóch lub trzech największych poetów tamtego wieku - pod koniec lat dwudziestych udał się do Berlina, przede wszystkim w poszukiwaniu dekadenckiego seksu. Auden nakłonił Christophera, Ŝeby dołączył do niego. Obaj byli gejami, a sławne bary dla gejów - szczególnie Cosy Corner - trzymały ich w Berlinie przez kilka lat. Dziki seks, zwłaszcza w młodości - to kolejny wątek.

6 Christophcr Isherwood, PoŜegnanie z Berlinem, tłum. Maria Skroczyńska, Czytelnik, Warszawa 1992, s.7 - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

9

(Dla dzisiejszych gejów Isherwood stał się swego rodzaju bohaterem, głównie z powodu niezachwianej akceptacji swojego homoseksualizmu - podzielam ten podziw. Tę samą postawę miał E.M. Forster; swoją bardzo poruszającą i bardzo gejowską powieść Maurycy, której ze zrozumiałych względów nie chciał opublikować za Ŝycia, zostawił Christopherowi. Dzisiaj często zapominamy, Ŝe jeszcze do niedawna w większości krajów „bycie homoseksualistą" było przestępstwem karanym więzieniem, a czasem śmiercią. W tym względzie szczególnie barbarzyńska była Anglia, o czym przypominać nam powinna ponura, niepokojąca historia Alana Turinga - Turing złamał system Enigmy, maszyny szyfrującej nazistów, dzięki czemu alianci znali kaŜde posunięcie Hitlera7". Był to zdumiewający dowód błyskotliwości, który chyba w większym stopniu przyczynił się do zwycięstwa niŜ jakikolwiek inny pojedynczy czyn i za który otrzymał nagrodę. Gdy odkryto, Ŝe jest homoseksualistą, został osadzony w więzieniu, gdzie zmuszono go do poddania się kuracji hormonalnej, która miała wyleczyć jego „chorobę". Wkrótce potem popełnił samobójstwo). Adolf Hitler w 1923 roku dokonał puczu monachijskiego i został uwięziony. Później napisał Mein Kampf. W 1929 roku, z powodu ekonomicznej zapaści i ogólnej desperacji, Narodowi Socjaliści uzyskali powszechne poparcie i choć trudno w to uwierzyć, w 1934 roku, po śmierci Hindenburga, Hitler połączył urzędy prezydenta i kanclerza, stając się wodzem całych Niemiec. Isherwood przybywa do Berlina w roku 1929 i pozostaje do 1933 - był to najgorętszy czas, prawdopodobnie najbardziej wstrząsający okres w zachodniej historii, gdy szaleństwo osiągnęło stopień niespotykany przedtem ani potem. Christopher zapisuje to, co widzi. „śyje się tu jak w piekle. Wszyscy ledwo dyszą, a Ŝycie kaŜdego wisi na włosku. Panuje prawo wojenne. Nikt w Anglii nie ma nawet najmniejszego pojęcia o czymś takim. Na kaŜdym rogu jest mnóstwo policjantów gotowych stłumić kaŜdą próbę demonstracji. Z powodu Ŝebraków trudno przejść przez ulicę...". Niemcy, najjaśniejsze filozoficzne światło na Zachodzie, spadkobiercy Grecji, i dochodzi do takiej sytuacji: szaleniec z Austrii w przebraniu malarza pokojowego. A teraz, dzisiaj, nie moŜna pomyśleć o wielkich - Kancie, Heglu, Spinozie, Marksie, Fichtem, Freudzie, Nietzschem, Einsteinie, Schopenhauerze, Leibnitzu, Schellingu - o całym niemieckim kręgu - Ŝeby w pewnym momencie nie pomyśleć o Oświęcimiu, Treblince, Sobiborze, Dachau, Bergen-Belsen i Chełmnie. BoŜe, te miejscowości mają takie nazwy, jakby były ludźmi. Ale dopatrywanie się związku przyczynowego między transcendentalną tradycją niemiecką i obozami zagłady, tak powszechne w amerykańskim postmodernistycznym trajkotaniu o metanarracji, jest po prostu tanie i trywialne, nie mówiąc juŜ, Ŝe błędne. To, co zdarzyło się w Niemczech, jest, wśród miliona innych przyczyn, klasycznym przypadkiem błędu pre/trans. W istocie, cała germańska tradycja jest typowym przykładem błędu pre/trans, który tworzył raz Hegla, raz Hitlera. PoniewaŜ tradycja germańska tak szlachetnie i usilnie dąŜyła do Ducha (za co naleŜy się jej wieczna chwała), łatwiej więc myliła preracjonalne cielesne i emocjonalne uniesienia z transracjonalnym wglądem i świadomością. Krew i ojczyzna, powrót do natury i szlachetne dzikusy rozkwitały pod sztandarem romantycznego powrotu do ducha, odzyskania utraconej ziemi, powrotu ukrytego Boga, objawienia zapisanego w krwi i wyrytego w ciele tych, którzy mącą czystość krwi i rasy, i komory gazowe czekające jak ciche łono Wielkiej Matki, odwiecznej władającej takimi poczynaniami, by przyjąć wszystkich, którzy skazili tę czystość. To nie racjonalność ani transracjonalność Niemiec obróciła tę twierdzę w gruzy, lecz ponownie oŜywione preracjonalne impulsy. Ale to jest kolejny wątek: Bóg i Diabeł razem w Berlinie w 1933 roku, i Isherwood w tym wszystkim. Jest teŜ związek z Huxleyem. Aldous Huxłey był prawdopodobnie ostatnim - i to jest jedna z

7 Oczywiście system szyfrowy Enigmy złamali Polacy (M. Rejewski, J. RóŜycki i II. Zygalski). W roku 1939 po jednym egzemplarzu Enigmy przekazano Wielkiej Brytanii i Francji. Oficjalnie jednak na Zachodzie aŜ do niedawna to osiągnięcie przypisywano Anglikom. Turing w okresie drugiej wojny światowej zajmował się konstrukcją maszyn deszyfrujących - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

10

przyczyn mojego przygnębienia - autorem, który potrafił pisać emocjonalnie, głęboko i filozoficznie o sprawach mistycznych i transcendentalnych... i był traktowany powaŜnie przez inteligencję, media, ludzi z Manhattan Inc., awangardę - ostatni autor, który potrafił pisać o sprawach transcendentalnych, i uchodziło to za temat atrakcyjny, gorący, aktualny. Liberałowie zasadniczo nienawidzą Ducha, a konserwatyści uwaŜają, Ŝe jest on ich fundamentalistycznym, mitycznym Bogiem - jedni i drudzy mają błędne podejście. Dzisiaj Huxley byłby dla nich niemal niezrozumiały. Czy ktoś mógłby teraz napisać Filozofię wieczystą i zebrać - poza Kalifornią - entuzjastyczne recenzje? „Duchowość" dzisiaj to głównie (1) odradzanie się religii fundamentalistycznych, (2) narcyzm New Age, (3) mityczna regresja, (4) subtelny redukcjonizm sieci Ŝycia, (5) holizm płaskiej ziemi. Dla Huxleya, Hearda, Isherwooda, a nawet Manna wszystko to byłoby strasznie nuŜące. Gerald Heard (autor kilku znakomitych ksiąŜek, w tym The Five Ages of Man - na podstawie której powstała bardzo wnikliwa ksiąŜka Jean Huston Life-Force - który wiele zrobił dla powstania i rozwoju Towarzystwa Wedanty) zapoznał Isherwooda z Huxleyem wkrótce potem, jak Christopher osiadł, mniej lub bardziej na stałe, w Los Angeles, zarabiając na Ŝycie pisaniem scenariuszy, tak samo jak Huxley (i Tennessee Williams, William Faulkner i F. Scott Fitzgerald) czasem to robił (to były czasy!); przyjaźnili się aŜ do śmierci Huxleya w 1963 roku. To w L.A. powstało Towarzystwo Wedanty (sądzę, Ŝe w jednej z jego świątyń Adi Da doznał swojego pierwszego większego wglądu). Stało się ono jednym z trzech lub czterech strumieni, którymi mądrość Wschodu wpływała z impetem do tego kraju. Jeśli Christopher był jego literackim głosem, to Huxley słuŜył mu potęgą myśli. Jak Isherwood i niemal wszyscy twierdzili, Aldous nie był wielkim powieściopisarzem; jego bohaterowie byli papierowi. Zawsze podobało mi się jego własne uzasadnienie tego faktu: „Nie miałem na swój temat niemal Ŝadnych poglądów i nie chciałem ich mieć - unikałem ich - nawet z zasady - i wymyślałem je na poczekaniu, kiedy ktoś taki jak ty pytał mnie o nie (...). Pisał więc powieści o ideach, mimo iŜ wiedział, z jak wielkim ryzykiem się to wiąŜe. „Musisz pisać nie tylko o ludziach, którzy mają coś do przekazania, bo ci stanowią 0,01 procenta ludzkiej rasy. Dlatego prawdziwi, urodzeni powieściopisarze nie piszą takich ksiąŜek. Ale ja teŜ nigdy nie pretendowałem do roli urodzonego powieściopisarza". Zamiast tego operował ideami w olśniewający sposób, jasny i błyskotliwy, czasem zapierający dech w piersi. I wyzwalający. Jak Sir Isaiah Berlin ujął to w swoich pamiętnikach: „Tak jak w osiemnastym wieku ludzie pióra - prowadzeni przez Woltera, pierwszego w tej profesji - wybawili wielu ciemięŜonych ludzi; tak jak później czynili to Byron, George Sand, Ibsen, Baudelaire, Nietzsche, Wilde i Gide, a moŜe nawet Wells lub Russell, tak teŜ członkowie mojego pokolenia, dąŜąc do poznania siebie, korzystali z pomocy powieściopisarzy, poetów i krytyków zajmujących się centralnymi problemami swych czasów". Sir Isaiah zalicza Huxleya razem z Ezrą Poundem i J.B.S. Haldane'em do głównych wyzwolicieli jego czasów. Sybille Bedford, jedna z biografek Huxleya, ukazuje kolejną stronę tej wielkiej emancypacyjnej tradycji: obejmowała ona „nadzwyczaj i róŜnorodnie utalentowane jednostki, których wpływ (...) był olbrzymi. Ich wspólną cechą było silne pragnienie zdobywania, pogłębiania i upowszechniania wiedzy - pragnienie polepszenia zarówno doli ludzi, jak i sposobów kierowania nimi, przyjęcie odpowiedzialności - Intelligence oblige -i pasja, Ŝadne łagodniejsze określenie nie będzie odpowiednie, doprawdy". W tamtym czasie takie rzeczy miały sens, nie mówiąc juŜ, Ŝe się liczyły. To znaczy było to przed pojawieniem się mojego pokolenia, którego profesorowie humanistyki uznali, Ŝe nie mogą pomóc nikomu w tworzeniu czegokolwiek. Dlatego pod wpływem urazy poświęcili się rozdzieraniu wszystkiego na strzępy, pozostawiając tylko zawieszony w próŜni sztuczny uśmiech dekonstrukcjonisty; i są wstrząśnięci, wstrząśnięci, Ŝe kiedykolwiek ktoś mógł z pasją poszukiwać prawdy, gdyŜ, opacznie interpretując Foucaulta, uznali, iŜ prawda jest tylko kiepsko ukrytą władzą - usiłują zatem sprawić, by równieŜ Ŝaden z ich studentów na pewno nie szukał prawdy, inaczej bowiem mógłby ją znaleźć i zacząć tworzyć dzieła olśniewające głębią i pięknem.

J E D E N S M A K

11

Dlatego właśnie, Ŝe Huxley połączony był z transcendencją, jego proza miała wyzwalającą moc. Jeśli masz wyzwolić kogokolwiek z czegokolwiek, to musisz wiedzieć, Ŝe naprawdę jest coś transcendentalnego - jeśli nie ma niczego poza znaną rzeczywistością, to nie moŜna się od niej uwolnić i wyzwolenie jest daremne. Dzisiejsi postmodernistyczni pisarze, którzy są wierni znanej rzeczywistości, trzymają się tego, co widać gołym okiem, lgną do cieni, wysławiają powierzchnię, nie mają gdzie pójść i dlatego wyzwolenie jest ostatnią rzeczą, jaką mogą zaoferować... lub, jaką moŜesz otrzymać. Nic dziwnego, Ŝe przez kilkadziesiąt lat jednym z najlepszych przyjaciół Aldousa był Krishnamurti (mędrzec, na którym ścierały się moje duchowe zęby). Krishnamurti był nadzwyczajnym wyzwolicielem, przynajmniej niekiedy. W takich ksiąŜkach jak Wolność od znanego ten niezwykły mędrzec pokazywał, jak niedualna, wolna od preferencji świadomość moŜe wyzwalać z ograniczających udręk przestrzeni, czasu, śmierci i dualizmu. Gdy spłonął dom (i biblioteka) Huxleya, pierwszymi ksiąŜkami, które pragnął mieć w nowym domu, były Uwagi o Ŝyciu Krishnamurtiego. Yehudi Menuhin napisał o Aldousie: „Był jednocześnie naukowcem i artystą - uosabiając sobą wszystko, czego najbardziej potrzebujemy w pokawałkowanym świecie, w którym kaŜdy z nas niesie zniekształcający odłamek wielkiego, rozbitego uniwersalnego lustra. Za swoją misję uznał przywrócenie tych fragmentów na dawne miejsce i, przynajmniej w jego obecności, ludzie znowu byli cali. śeby wiedzieć, gdzie kaŜdy odłamek naleŜy, trzeba mieć koncepcję całości. Tylko umysł taki jak Aldousa, oczyszczony z osobistej próŜności, zauwaŜający i rejestrujący wszystko, i nie wykorzystujący niczego, mógł wypełnić tak ogromne zadanie". Do podobnych Huxleyowi wyzwolicieli dodałbym oczywiście Tomasza Manna, na którego punkcie miałem przez kilka lat obsesję i czytałem wszystko, co sam napisał i co o nim napisano. Swoją pierwszą powieść, Buddenbrookowie, napisał mając 25 lat i otrzymał za nią Nobla. Kto dzisiaj mógłby napisać Czarodziejską górę i nawet ją opublikować? Czy „Śmierć w Wenecji" nie jest prawdopodobnie najdoskonalszym opowiadaniem, jakie kiedykolwiek powstało? Kiedy Mann przeniósł się do Kalifornii, nawiązał równieŜ kontakt z Towarzystwem Wedanty. Ze względu na swą niewyobraŜalną inteligencję Robert Musil, Proust i Mann są moimi ulubionymi autorami tego stulecia. „Co, rzecz godna uwagi, nikogo donikąd nie prowadzi" - Musil. Mann początkowo popierał retroromantyczne i reakcyjne ruchy faszystowskie w Niemczech - narodowa krew, ziemia i „dusza" Niemiec - a potem doznawszy wstrząsu, odwrócił się od nich z odrazą, by z pozycji humanistycznego, racjonalnego pluralizmu stać się najczystszym i najgłośniejszym antynazistowskim głosem płynącym z ust Niemca i być moŜe największym humanistycznym powieściopisarzem swego stulecia. Gruntownie badał Ŝycie wewnętrzne - Freud, Nietzsche, Schclling, Schopenhauer, mistycyzm - ale poniewaŜ wcześniej osunął się w preracjonalny faszyzm, zawsze miał trudności z odróŜnieniem preracjonalnej regresji od transracjonalnej chwały. Był jednym z wielkich i cennych głosów tamtego wieku; niewątpliwie naleŜy do panteonu tych, którzy, w większym lub mniejszym stopniu, pomogli się wyzwolić olbrzymiej liczbie wraŜliwych dusz. To kolejny wątek: wielka tradycja emancypacyjnego pisarstwa, intelektualnego światła w słuŜbie wyzwolenia, pomagającego pokonać represję, przeciwstawić się przemocy i wystrzegać płycizny - jak to osobliwie brzmi dla dzisiejszych uszu. Obecnie ta szlachetna tradycja ogranicza się do racjonalnych naukowców, w rodzaju poczciwego Carla Sagana, którzy próbują odeprzeć ataki Elvisa i zapobiec porwaniom przez UFO, lecz ta tradycja jest znacznie szlachetniejsza i przemawia do tego, co jest o wiele wyŜsze, głębsze i prawdziwsze w nas wszystkich. Lękam się, Ŝe tradycja emancypacyjna zmarła wraz z Muxleyem. Wszystkie te wątki splecione w jeden. Christopher Isherwood jest czymś w rodzaju moich „sześciu stopni Kevina Bacona". Wychodząc od Isherwooda, moŜna w sześciu ruchach lub nawet szybciej dotrzeć do wszystkiego, co jest waŜne. Ale jakieŜ to smutne, bo przecieŜ tak niewielu chce wykonać te ruchy. Jestem bardzo przygnębiony, kiedy czytam jego dzienniki i kaŜdego dnia sobie o tym przypominam.

J E D E N S M A K

12

Piątek, 24 stycznia

Ekranizacja sztuki Bound, którą widziałem juŜ w teatrze; wspaniała. Jennifer Tilly, Giną Gershon, Joe Pantoliano - dwie lesbijki, które wciągają do swojego związku Joe. Napięcie przenika do szpiku kości. Film zrobiony bardzo zmysłowo - to jeden z moich ulubionych klimatów w kinie. Przypomniało mi to wspaniale sfilmowaną czołówkę do Siedem, chociaŜ te filmy nie są do siebie zbyt podobne. Kilku krytyków snobistycznie zjechało Siedem od początku do końca (całemu miastu chyba brakowało górnego światła), dlatego byłem zadowolony, kiedy czołówka otrzymała International Design Award. Jej twórca, Kyle Cooper, określił ją jako „ponurą, choć zabawną podpórkę dla najbardziej przygnębiającego filmu roku". Mam dziwne przeczucie, Ŝe napisanie i publikacja Science and Religion będą ponurymi, choć zabawnymi podpórkami tego roku. Jeszcze się okaŜe, czy będzie to „przygnębiające".

Sobota, 25 stycznia

Randka z kobietą, która pozostanie bezimienna, niezbyt się udała. Okazuje się, Ŝe większość jej związków trwa bardzo krótko. Jedno z jej małŜeństw trwało tylko kilka miesięcy. Ja dłuŜej trzymam jedzenie w lodówce.

Poniedziałek, 27 stycznia

Sam [Bercholz] spieszył się z wydaniem The Eye of Spirit, Ŝeby zdąŜyć na konferencję kw. Moje egzemplarze przyszły dzisiaj, trochę późno; ale Shambhala jak zwykle wykonała wspaniałą robotę. W pewnym sensie jest to jedna z moich ulubionych ksiąŜek, ale nie jestem pewien, jak będzie przyjęta. Przychylna przedmowa Jacka. Z Jackiem [Crittendenem] odbyliśmy wspólnie długą drogę, od czasów Lincoln, kiedy przyszedł do mnie po przeczytaniu Spectrum of Consciousness. Chciał załoŜyć czasopismo, „ReVision", a ja pomogłem mu je stworzyć i prowadzić. Nie jesteśmy juŜ związani z tym czasopismem, ale z Jackiem nadal łączy nas zaŜyła przyjaźń. Jest wspaniałym teoretykiem, znakomitym pisarzem. Ma z Patricią trzech kilkunastoletnich synów, trudno w to uwierzyć. Opublikował Beyond Individualism (Oxford University Press), a teraz pracuje nad dwoma lub trzema ksiąŜkami, które pisze w chwilach wolnych od obowiązków wykładowcy na Uniwersytecie Stanowym Arizony. Jack robi wspaniałą robotę, wyjaśniając znaczenie „integralnej" oraz godnej poŜałowania, fragmentarycznej natury duŜej części tego, co współczesny świat nazywa „wiedzą". O tekście Jacka otrzymałem juŜ wiele uwag w stylu: „No, wreszcie rozumiem, co chcesz powiedzieć w swoich ksiąŜkach". Dzięki Bogu ktoś potrafi to wyjaśnić. W dalszej części kilkakrotnie będę powracał do przedmowy Jacka. Dla przykładu kilka wyjątków:

Podejście Wilbera jest przeciwieństwem eklektyzmu. Przedstawił on logiczną i spójną wizję, która harmonijnie splata przesiania takich dziedzin, jak fizyka i biologia; nauki ekologiczne; teoria chaosu i teorie systemów; medycyna, neurofizjologia, biochemia; sztuka, poezja i estetyka w ogólności; psychologia rozwojowa i spektrum metod psychoterapeutycznych, poczynając od Freuda poprzez Junga do Piageta; teoretyków Wielkiego Łańcucha od Platona i Plotyna na Zachodzie do Siankary i NagardŜuny na Wschodzie; modernistów od Kartezjusza poprzez Locka do Kanta; idealistów od Schellinga do Hegla; postmodernistów od Foucaulta i Derridy do Taylora i Habermasa; wielkie tradycje hermeneutyczne, od Diltheya poprzez Heideggera po Gadamera; teoretyków systemów społecznych od Comte'a i Marksa do Parsonsa i Luhmanna; kontemplacyjne i mistyczne szkoły wielkich tradycji medytacyjnych głównych religijnych systemów Wschodu i Zachodu. Wszystko to jest tylko fragmentem jego pracy. Czy moŜna się zatem dziwić, Ŝe ci, którzy skupiają się ciasno na jednej wybranej dziedzinie, mogą czuć się uraŜeni, gdy ta dziedzina nie jest przedstawiana jako pępek Kosmosu? Mówiąc inaczej, ci krytycy walczą o ogromną stawkę, lecz nie jestem stronniczy, gdy twierdzę, Ŝe owi krytycy, którzy skupili się na swoich małych punktach w metodzie Wilbera, atakują pojedyncze drzewo w lesie jego wizji. Jeśli jednak patrzymy na las i jeśli podejście Wilbera jest

J E D E N S M A K

13

generalnie słuszne, to widzimy, Ŝe uznaje ono i ogarnia więcej prawdy niŜ jakikolwiek inny system w historii. Jak to moŜliwe? Jaka jest jego prawdziwa metoda? Pracując nad daną dziedziną wiedzy, Wilber po prostu cofa się do poziomu abstrakcji, na którym róŜne sprzeczne podejścia w istocie są ze sobą zgodne. Weźmy, na przykład, wielkie religijne tradycje świata: Czy wszystkie zgadzają się, Ŝe Jezus jest Bogiem? Nie. Musimy więc porzucić to twierdzenie. Czy wszystkie zgadzają się, Ŝe istnieje Bóg? To zaleŜy od znaczenia słowa „Bóg". Czy wszystkie zgadzają się, Ŝe istnieje Bóg, jeśli uznamy, iŜ oznacza on Ducha, którego pod wieloma względami nie moŜna określić, od buddyjskiej Pustki po Ŝydowską tajemnicę Boskości? Tak, takie ujęcie pełni funkcję uogólnienia - tego, co Wilber nazywa „orientującym uogólnieniem" lub „pewną konkluzją". Wilber w podobny sposób podchodzi do wszystkich innych obszarów ludzkiej wiedzy: od sztuki do poezji, od empiryzmu do hermeneutyki, od psychoanalizy do medytacji, od teorii ewolucji do idealizmu. W kaŜdym przypadku gromadzi serie pewnych i wiarygodnych, Ŝeby nie powiedzieć niezbitych, orientujących uogólnień. Nie martwi się tym, i czytelnik równieŜ nie powinien się martwić, czy inne dziedziny akceptują konkluzje danej dziedziny; mówiąc krótko, nie martwi się, jeśli na przykład konkluzje empiryczne nie zgadzają się z konkluzjami religijnymi. Po prostu gromadzi wszystkie orientujące konkluzje, tak jakby kaŜda dziedzina miała nam do powiedzenia niewiarygodnie waŜne prawdy. Jest to pierwszy krok Wilbera w jego metodzie integracyjnej - coś w rodzaju fenomenologii całej ludzkiej wiedzy prowadzonej na poziomie orientujących uogólnień. Innymi słowy, gromadzi wszystkie prawdy, które kaŜda dziedzina ma, jak sądzi, do zaoferowania ludzkości. Na razie po prostu przyjmuje, Ŝe one są faktycznie prawdziwe. Następnie z tych prawd tworzy łańcuchy lub sieci łączących się konkluzji. W tym punkcie Wilber zdecydowanie odchodzi od metody zwykłego eklektyzmu i kieruje się ku jednolitej wizji. Drugi krok w metodzie Wilbera polega bowiem na wzięciu wszystkich tych prawd lub orientujących uogólnień zgromadzonych w pierwszym kroku i postawieniu następującego pytania: Jaki spójny system ogarnąłby największą liczbę tych prawd? Według Wilbera, system przedstawiony w Sex, Ecology, Spirituality (oraz jasno i prosto streszczony na poniŜszych stronach) obejmuje największą liczbę orientujących uogólnień z największej liczby dziedzin ludzkich dociekań. Jeśli rzeczywiście tak jest, to wizja Wilbera obejmuje, uznaje i integruje więcej prawdy niŜ jakikolwiek znany nam system. Ogólna idea jest prosta. Nie chodzi o to, który teoretyk ma rację, a który nie. Wilber zakłada, Ŝe zasadniczo kaŜdy ma rację i chce ustalić, jak to jest moŜliwe. „Nie wierzę - mówi - Ŝeby umysł jakiegokolwiek człowieka mógł całkowicie się mylić. Dlatego zamiast pytać, które podejście jest słuszne, a które błędne, przyjmujemy, Ŝe kaŜde podejście jest słuszne, lecz częściowe, a potem próbujemy ustalić, jak dopasować do siebie te częściowe prawdy, jak je zintegrować - nie chcemy wybrać jednej, a odrzucić pozostałe". Trzeci krok całościowego podejścia Wilbera polega na rozwijaniu nowego rodzaju teorii krytycznej . Stworzywszy całościowy system obejmujący wielką liczbę orientujących uogólnień, Wilber wykorzystuje ten system do krytykowania ograniczoności ciaśniejszych podejść, mimo Ŝe włączył do niego ich podstawowe prawdy. Nie krytykuje samych prawd, lecz ich ograniczoną naturę. A zatem w integralnej wizji Wilbera kryje się źródło obu skrajnych reakcji na jego dzieło - tzn. z jednej strony twierdzeń, Ŝe jest ono jednym z najbardziej znaczących, dotąd opublikowanych dzieł, z drugiej zaś chóru gniewnego oburzenia i ataku. Gniewna krytyka pochodzi, niemal bez wyjątku, od teoretyków, którzy własną dziedzinę uwaŜają za jedyną prawdziwą dziedzinę, własną metodę za jedyną właściwą metodę. Wilber nie jest wiarygodnie krytykowany za opaczne zrozumienie lub błędne przedstawienie jakiejś dziedziny wiedzy; zamiast tego atakowany jest za włączenie dziedzin, których dany krytyk nie uwaŜa za istotne, lub za pokonanie owego krytyka jego własną bronią. Freudyści nigdy nie twierdzili, Ŝe Wilber nie rozumie Freuda; uwaŜają, Ŝe nie powinien zajmować się mistycyzmem. Strukturaliści i post-strukturaliści nigdy nie twierdzili, Ŝe Wilber ich nie rozumie; uwaŜają, Ŝe nie powinien zajmować się wszystkimi tymi obmierzłymi innymi dziedzinami wiedzy. i tak dalej. Atak

J E D E N S M A K

14

zawsze ma tę samą formę: Jak śmiesz twierdzić, Ŝe moja dziedzina wiedzy nie jest jedyną prawdziwą dziedziną wiedzy! NiezaleŜnie od poglądu, stawka, jak juŜ mówiłem, jest ogromna. Zapytałem Wilbera, co sam sądził o swojej pracy. „Chciałbym uwaŜać ją za jedną z pierwszych wiarygodnych filozofii świata, która rzeczywiście obejmuje Wschód i Zachód, Północ i Południe". Co interesujące, Huston Smith (autor The World's Religion i główna postać przyjętego z wielkim uznaniem telewizyjnego serialu dokumentalnego Billa Moyersa The Wisdom of Faith) stwierdził ostatnio: „Nikt - nawet Jung - nie zrobił tak wiele jak Wilber dla otwarcia psychologii zachodniej na trwałe wglądy światowych tradycji mądrości. Powoli, lecz pewnie, ksiąŜka za ksiąŜką, Ken Wilber kładzie fundament pod prawdziwą integrację Wschodu z Zachodem". Jednocześnie Ken dodaje: „Nie naleŜy brać tego zbyt powaŜnie. To tylko orientujące uogólnienia. MoŜesz wypełnić je szczegółami według własnego uznania". Mówiąc krótko, Wilber nie oferuje konceptualnego kaftana bezpieczeństwa. W istocie jest dokładnie odwrotnie: „Pokazuję, mam nadzieję, Ŝe w Kosmosie jest więcej miejsca, niŜ się spodziewaliśmy". Nie ma tu jednak wiele miejsca dla tych, którzy pragną utrzymać swoje terytoria, zawęŜając Kosmos do jednej określonej dziedziny -oczywiście, ich własnej - i ignorując prawdy z innych dziedzin. „Nie moŜesz uznawać róŜnych metod i dziedzin - dodaje Wilber - jeśli nie pokazujesz, Ŝe one do siebie przystają. W ten sposób tworzy się prawdziwą filozofię świata". Wilber pokazuje właśnie owo „dopasowanie". Inaczej bowiem, jak mówi, mamy bezładne stosy nie całości, i w istocie niczego nie uznajemy.]

Wtorek, 28 stycznia

Wizyta u dentysty. W Boulder są wyłącznie „holistyczni" dentyści. Nie potrafią wypełnić dziury w zębie, ale są dobrzy dla twojej duszy. Zęby ci się psują, ale duch rozkwita.

Środa, 29 stycznia

Zdałem sobie sprawę, Ŝe w przypadku Science and Religion będę musiał wynająć agenta, choć nie robiłem tego od lat. Przez ostatnią dekadę trzymałem się wygodnego związku z Shambhala Publications, które prowadzi mój długoletni przyjaciel Sam Bercholz. Ale Sam rozumie, Ŝe tę ksiąŜkę chcę opublikować u jakiegoś popularniejszego wydawcy, więc z jego błogosławieństwem ruszam w wielki, zły świat komercjalnych wydawnictw. A tak w ogóle, to gdzie się znajduje agentów? W Świecie Agentów? Agenci to My? My Będziemy Agentami?


Jutro moje urodziny. Ale to są urodziny „Kena Wilbera", a nie mojej Pierwotnej Twarzy, wielkiego Nienarodzonego, bezkresnego przestworu Pustki nietkniętej datą, trwaniem, czasem. W najgłębszej głębi siebie jestem nieskończonym oceanem Spokoju, bezmiarem Wolności, świetlistym morzem Bezruchu, nieskończonym punktem przecięcia, gdzie mnie nie ma, a jest tylko Duch. Nie ma urodzin dla wielkiego Nienarodzonego, bowiem to, co nigdy nie powstaje, lecz jest Takością wszystkiego, co jest, promienieje ku nieskończoności. Nie ma święta dla wiecznej chwili, wcześniejszej od historii i jej kłamstw, od czasu i jego ohydnego terroru, trwania i jego mozołu. Nie ma podarków dla wielkiego Niestworzonego, Źródła wszystkiego, co jest, bezbrzeŜnego Morza Ciszy wypełniającego cały Kosmos. Nie ma piosenki dla Zawsze-JuŜ, bezgranicznej Wolności poza narodzinami i śmiercią. KaŜda czująca istota moŜe szczerze powiedzieć: w rzeczywistości jestem wieczna, w rzeczywistości jestem Wszystkim - zmarszczki na mojej twarzy są rysami na kosmicznym jaju, supernowe wirują w moim sercu, galaktyki pulsują w moich Ŝyłach, gwiazdy rozświetlają neurony mojej nocy... Kto temu zaśpiewa urodzinowe piosenki? Kto będzie świętował bezkresny przestwór, który nie zapowiadany śpiewa swe pieśni w bezruchu nocy?

15

LUTY Wszyscy Buddowie i wszystkie czujące istoty są tylko Jednym Duchem, poza którym nic nic istnieje. Ów Duch, który nic ma początku, jest nienarodzony i niezniszczalny. Nic jest zielony ani Ŝółty, nic ma formy ani uchwytnego przejawienia. Nic naleŜy do kategorii rzeczy istniejących lub nieistniejących, nic moŜna teŜ o nim powiedzieć, Ŝe jest nowy lub stary. Nie jest długi ani krótki, duŜy ani mały, gdyŜ przekracza wszelkie granice, miary, nazwy, znaki i porównania. Przebudź się do Jednego Ducha.

MISTRZ ZEN HUANG PO

Sobota, 1 lutego

Pracowałem całe rano, potem poszedłem na zakupy do sklepu spoŜywczego. Pod moim dachem, w duŜym przewodzie wentylacyjnym wychodzącym z suszarni, Ŝyją dwa gołębie. Z przewodu wyjąłem przegrodę, Ŝeby w zimie mogły wchodzić do środka; lubią ciepłe powietrze wydobywające się z suszarni. Dzisiaj zauwaŜyłem, Ŝe jest ich troje - właśnie wykluł im się mały. Ludzie powinni Ŝyć w małŜeństwie przez całe Ŝycie, jak gołębie, pingwiny i katolicy. Tyle Ŝe gołębie oczywiście nigdy nie uniewaŜniają w sposób cudowny swoich małŜeństw.

Niedziela, 2 lutego

Dostałem egzemplarz The Essential Gay Mystics Andrew Harveya. Z przyjemnością napisałem krótką notę [„Andrew Harvey zebrał trochę najbardziej Ŝarliwych i poruszających dzieł w całej literaturze mistycznej, i tak się składa, Ŝe wszyscy autorzy są gejami. Ale słowa mówią same za siebie: Boskość przemawia bezpośrednio przez słowa zawarte w tym tomie, słowa, które płynęły przez serca gejów, umysły gejów i miłość gejów, słowa, które przemawiają głęboko, elokwentnie, wspaniale do tej samej Boskości w nas wszystkich. Mistyk nie szuka Boga jako obiektu, lecz jest zanurzony w Bogu jak w powietrzu, a zebrane tutaj prace są jasnym świadectwem tego wszechogarniającego stanu. Harvey dał nam róg obfitości mistycznej mądrości, delikatnej jak Izy i ulotnej jak mgła, lecz równieŜ Ŝarliwie płonącej nieustępliwym ogniem Boskości".] Notka o autorze stwierdza z charakterystycznym wdziękiem: „Andrew studiował na Oksfordzie i w wieku dwudziestu jeden lat otrzymał najwyŜszy akademicki stopień w Anglii, stając się najmłodszym członkiem Ali Soul's College w jego historii. Jest płodnym pisarzem, autorem ponad dziesięciu ksiąŜek, w tym Journey to Ladakh. Pomagał Sogyalowi Rinpocze w pracy nad jego bestsellerem Tybetańską księgą Ŝycia i umierania. Harvey, mieszkający obecnie w ParyŜu, jest bohaterem nakręconego w 1993 roku przez BBC filmu dokumentalnego The Making of Mystik". Przed rozpoczęciem pracy nad tą ksiąŜką Andrew i jego przyszły mąŜ, Eryk, razem z Alekiem Tsoucatosem zajrzeli do mnie. Zrobiłem makaron. Jedząc na balkonie, podziwialiśmy równiny Denver. Andrew, będąc romantykiem, na przemian idealizuje i nienawidzi utraconego kochanka. Przeszedł więc swoją fazę kocham - Matkę -Meerę, nienawidzę - Matki - Meery, ale teraz jest chyba bardzo szczęśliwy w małŜeństwie z Erykiem. Twierdzi, Ŝe od nikogo nie nauczył się tak wiele o prawdziwej miłości, jak od Eryka. Mam nadzieję, Ŝe to mu słuŜy; wydaje się naprawdę szczęśliwy.

Wtorek, 4 lutego

Martwię się o zdrowie Hustona [Smitha]. Czasem wydaje mi się, Ŝe będzie Ŝył jeszcze dziesięć lub więcej lat, a potem się martwię, Ŝe nie przeŜyje roku. Od śmierci Trei próbuję mówić ludziom, co do nich czuję, zanim odejdą, zanim będzie za późno. Treya i ja mieliśmy okazję to

J E D E N S M A K

16

zrobić, ale widziałem, jak to odbiło się na tych, którzy tego nie zrobili. Jeśli chodzi o Hustona, zdumiewające jest to, Ŝe nad filozofią wieczystą pracował na długo przedtem, nim większość ludzi o niej usłyszała. Wiele lat wcześniej, nim stalą się modna - wielokulturowe tradycje mądrości, religijna spuścizna świata, celebracja duchowej róŜnorodności i duchowej jedności - Huston tym się zajmował. Jego ciało jest juŜ niemal przeźroczyste, jak cienka, piękna, przejrzysta tkanina. Gdy widziałem go ostatnim razem, był bardzo słaby i kruchy, ale promienny. Mam silne przekonanie, Ŝe gdyby zgasić światło, mógłby delikatnie świecić.

NajdroŜszy Hustonie, Wspaniale, Ŝe mogłem się z Tobą spotkać. Ale kiedy, zapytany o zdrowie, odpowiedziałeś: „Cytadela się rozpada", zrobiło to na mnie głębokie wraŜenie, które dotąd mnie nie opuściło. Chciałem napisać o tym do Ciebie. Im bardziej Pustka nasyca moje istnienie, tym bardziej rozwija się we mnie osobliwy „dwustronny" rodzaj świadomości. Z jednej strony, wszystko, co się zdarza - kaŜda rzecz, od najlepszej do najgorszej - jest takim samym światłem Boskości. Po prostu nie dostrzegam między nimi róŜnicy. To tajemnica, Ŝe ból i szczęście są takie same w tej świadomości, Ŝe najpodlejsza kanalia i największy święty są sobie równi w tym świetle, Ŝe zachodzące słońce i wschodzące słońce przynoszą jednakową radość, Ŝe nic się nie porusza w tej wspaniałości Wszystko - przenikającego. I kiedy, pozostając w kontakcie z tym wszechprzenikaniem, słyszę, Ŝe cytadela najdroŜszego Hustona się rozpada, to jest po prostu tak, jak jest, po prostu tak, wszystko nadal jest w porządku, wszystko nadal jest dobrze, wszystko nadal promieniuje nieskończonym blaskiem, którym wszyscy jesteśmy. Drugą stroną tej Pustki - drugą częścią „dwustronności" -jest to, Ŝe w dodatku do (lub obok) nieustannego blasku tej chwili, wszystkie drobne chwile są w jakiś sposób jeszcze bardziej sobą. Smutek jest jeszcze smutniejszy; szczęście jest szczęśliwsze; przyjemność jest intensywniejsza; ból dotkliwszy. Śmieję się głośniej i płaczę z większą Ŝałością. Właśnie dlatego, Ŝe wszystko jest najczystszą Pustką, kaŜde względne zjawisko moŜe być sobą jeszcze intensywniej, bowiem teraz juŜ nie walczy z Boskością, lecz po prostu Ją wyraŜa. Po tej stronie dwustronności - gdzie ból jest boleśniejszy (poniewaŜ jest Pusty) i gdzie smutek jest smutniejszy (poniewaŜ jest Pusty) - kiedy słyszę, Ŝe cytadela najdroŜszego Hustona się rozpada, ogarnia mnie niewypowiedziany smutek. Dla tak wielu ludzi znaczyłeś tak wiele. Przybyłeś z głosami aniołów, by przypomnieć nam, kim jesteśmy, przybyłeś ze światłem Boga, by oświetlić nasze twarze i kazać nam pamiętać, przybyłeś jako latarnia roztaczająca blask pośród najciemniejszej nocy naszych skołatanych i nieszczęsnych dusz, przybyłeś jako nasza własna najgłębsza istota, byśmy nigdy nie mogli zapomnieć. Robiłeś to bezustannie, uczciwie, mądrze, z pokorą, odwagą i troską. Wytyczyłeś i wciąŜ wytyczasz ścieŜkę, którą wszyscy będziemy podąŜali z większą wdzięcznością, szacunkiem i miłością, niŜ moje słowa kiedykolwiek będą w stanie wyrazić. Jak widzisz, stałem się Boskim schizofrenikiem. Zawsze, jednocześnie mam dwa umysły. Zanurzone w Pustce, wszystko jest dokładnie takie, jakie być powinno - oszałamiający gest Wielkiej Doskonałości. I - dokładnie w tym samym czasie, w dokładnie tym samym akcie percepcji - zalewam się łzami na myśl, Ŝe nas opuszczasz, i jest to po prostu nie do zniesienia, jest to całkowicie nie do przyjęcia. Tak długo będę się wściekał, Ŝe to światło gaśnie, aŜ nie będę mógł się juŜ wściekać, a mój głos ochrypnie od daremnych protestów przeciw przekleństwu samsary. A jednak właśnie to jest nirwaną; nie teoretycznie, ale właśnie to, w ten sposób, teraz: Pustka. Obie percepcje są jednoczesne; wiem, Ŝe nie muszę Ci o tym mówić; wiem, Ŝe sam to znasz. Po tej stronie dwustronności, która jest wściekła na rozpadanie się cytadeli, chciałbym ci powiedzieć, najlepiej jak potrafię, czym byłeś dla nas, a dla mnie szczególnie. Gdy

J E D E N S M A K

17

podąŜałem, krok po kroku, swoją drogą, Ty zawsze byłeś w pobliŜu. Od wspaniałego listu, który napisałeś do młodego, dwudziestopięcioletniego człowieka, chwaląc jego pierwszą ksiąŜkę, poprzez zgodę na współpracę z „ReVision" (powiedziałem Jackowi Crittendenowi, Ŝe bez Hustona nie będę czul się pewnie w tym czasopiśmie), aŜ do mowy pochwalnej w trakcie ceremonii Ŝałobnej dla Trei, podczas której tonąłem w Izach i zupełnie się rozsypałem. Wiem, Ŝe po tej stronie dwustronności nie będzie ze mną dobrze, kiedy cytadela się rozpadnie. Musisz mi wybaczyć, Ŝe grzebię Cię przedwcześnie i mówię, jakbyś miał wkrótce umrzeć; dałby Bóg, Ŝeby minęły jeszcze dziesiątki lat, nim zbierzemy się razem i naprawdę głośno wypowiemy takie słowa, gdy Twoje prochy włączą się na powrót w kosmiczny taniec, a Twoja dusza wróci tam, skąd nigdy nie odeszła. Ale, jak juŜ powiedziałem, Twoje zapewnienie, Ŝe „cytadela się rozpada", zrodziło we mnie tak wielki smutek, iŜ zapragnąłem zgrzeszyć, pisząc te słowa teraz, choćby to miało być dziesiątki lat za wcześnie. Być moŜe z powodu Trei jestem bardziej niŜ większość ludzi wyczulony na „pęknięcie bańki" w najgorszej chwili, bez względu na to, czy się tego spodziewałeś, czy nie. Wybacz mi więc, Ŝe przesyłam Ci swoją eulogię; nawiasem mówiąc, zawsze podobała mi się derywacja słowa „eulogia" - eu: prawdziwa, logia: historia - prawdziwa historia. Zwracam Ci najwięcej, jak potrafię, tej miłości, którą tak hojnie wszystkim nam dawałeś, pragnąc, abyśmy wszyscy stali się jej ucieleśnieniem. Twoją miłość, miłość Boga - uczyłeś nas, Ŝe są tym samym - oddaję Tobie, mój doradco, przewodniku, przyjacielu; pragnę na zawsze zachować Cię w swojej pamięci.

Zawsze Twój, Ken

Niedziela, 9 lutego

Gdy miałem właśnie zabrać się do pracy nad Sex, Ecology, Spirituality [SES], kilku nauczycieli z Instytutu Naropy w Boulder zapytało mnie, czy mógłbym się spotykać z nimi i ich studentami. Zwykle nie zgadzam się prowadzić wykładów ani uczyć, a szkoda, bo lubię to, ale tym razem zawarliśmy kompromis. Zapraszałem studentów do swojego domu - na trzy lub cztery zmiany, po trzydziestu do pięćdziesięciu studentów w jednej grupie - i tak długo jak chcieli, rozwaŜaliśmy dowolne tematy, na jakie mieli ochotę. Podczas mojego trzyletniego odosobnienia [praca nad SES] seminaria zostały odwołane, ale w tym roku zgodziłem się rozpocząć je na nowo. Dopóki studenci przychodzą do mojego domu, mogę udawać, Ŝe przestrzegam swojej zasady „nieudzielania publicznych nauk" - rozumiecie, nie daję wykładów, przyjmuję tylko kilku studentów na pogaduszki. Dzisiaj więc mieliśmy kolejne seminarium. Zgodziłem się, Ŝeby spotkania odbywały się dwa razy w miesiącu, przez bliŜej nieokreślony czas. Ktoś zasugerował, Ŝeby rejestrować je na taśmie wideo, i chyba tak zrobimy.

Poniedziałek, 10 lutego

Do zeszłego tygodnia nadeszły wszystkie notki reklamowe do Science and Religion. Napisali je bardzo uprzejmi ludzie, którzy ulitowali się nade mną. Zebrałem je razem, dołączyłem do nich samochwalczy list i wysłałem do wszystkich agentów, których polecili mi róŜni znajomi i wydawcy. Od wszystkich otrzymałem juŜ odpowiedź. Cała idea jest zabawna. W istocie przeprowadzam licytację wśród pół tuzina agentów. Ten, który zwycięŜy, wystawi na licytację moją ksiąŜkę wśród pól tuzina wydawców. Wydawca, który zwycięŜy, opublikuje ją. Sytuacja jest trochę niezręczna, poniewaŜ kilku z tych agentów związanych jest ze znanymi pisarzami New Age. Cenię prace niektórych z tych pisarzy, lecz zbyt często to, co oferują, jest, moim zdaniem, preracjonalne i narcystyczne, a nie transracjonalne i boskie. Ci pisarze, stwierdziwszy nieobecność Boga i Bogini we współczesnym świecie, postanowili zająć ich miejsce - a ich agenci chcieliby dostać 15% Boga. Czuję, Ŝe to znacznie więcej, niŜ się

J E D E N S M A K

18

spodziewałem.

Wtorek, 11 lutego

DUCHOWOŚĆ, KTÓRA PRZEMIENIA

Hal Blacker, wydawca „What is Enlightement"?, temat tej edycji magazynu ujął w sposób następujący:

Pragniemy zbadać draŜliwą kwestię, którą jednak naleŜy poruszyć -powierzchowności cechującej wiele bieŜących duchowych poszukiwań i rozwaŜań na Zachodzie, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Zbyt często, kiedy mistyczne tradycje Wschodu (i inne) przekładane są na amerykański idiom, ich wielka głębia ulega spłyceniu, radykalna wymowa zostaje osłabiona, a potencjał umoŜliwiający rewolucyjną przemianę - zduszony. Jak się zdaje, często dokonuje się to w subtelny sposób, poniewaŜ słowa nauk są na ogól takie same. Jednak poprzez manipulację dotyczącą na przykład ich kontekstu, a zatem ostatecznie ich znaczenia, przesianie największych nauk często z ryku ognia wyzwolenia zostaje przetworzone w coś bardziej przypominającego kojący bulgot kalifornijskiego gorącego źródełka. Choć istnieją wyjątki, zasadnicze implikacje największych nauk często są zatracone. Chcemy rozwaŜyć to wyjałowienie duchowości na Zachodzie i zbadać jego przyczyny oraz konsekwencje.

Chciałbym rozwinąć podstawowe punkty tej wypowiedzi i skomentować je najlepiej, jak potrafię, gdyŜ wzięte razem, obnaŜają samą istotę kryzysu amerykańskiej duchowości.

OBJAŚNIANIE KONTRA PRZEMIANA

W wielu ksiąŜkach (np. A Sociable God, Up from Eden, The Eye ot Spirit) próbowałem ukazać, Ŝe religia zawsze pełniła dwie bardzo waŜne, lecz bardzo odmienne funkcje. Po pierwsze, tworzy znaczenie dla odrębnego self: przekazuje mity, historie, opowieści, rytuały i akty odnowy, które razem wzięte pomagają odrębnemu self nadać sens złemu losowi i znieść jego ciosy. Ta funkcja religii nie zawsze lub niekoniecznie zmienia poziom świadomości danej osoby; nie prowadzi do radykalnej przemiany. Nie przynosi teŜ wyzwolenia od odrębnego self. Raczej dodaje mu otuchy, wzmacnia, broni i wspiera. Jeśli odrębne self wierzy w mity, odprawia rytuały, odmawia modlitwy lub przyjmuje dogmaty, to owo self, jak się gorąco wierzy, będzie „zbawione" - albo teraz w chwale zbawienia przez Boga lub uzyskania łaski Bogini, albo w Ŝyciu pozagrobowym, które zapewnia stan wiecznego zachwytu. Po drugie, religia pełniła równieŜ - zwykle dla znikomej garstki ludzi - funkcję gruntownego przekształcenia i wyzwolenia. Ta funkcja religii nie wzmacnia odrębnego self, lecz całkowicie je niweczy - nie pocieszenie, lecz zniszczenie, nie wzbogacenie, lecz pustka, nie spokój ducha, lecz eksplozja, nie dobre samopoczucie, lecz rewolucja -mówiąc krótko, nie konwencjonalne wzmacnianie świadomości, lecz radykalna przemiana i transformacja na najgłębszym poziomie samej świadomości. Te dwie waŜne funkcje świadomości moŜemy opisać na kilka róŜnych sposobów. Pierwsza funkcja - tworzenie znaczenia dla self – jest swego rodzaju ruchem horyzontalnym; funkcja druga - przekraczanie self- jest ruchem wertykalnym (wyŜej lub głębiej, zaleŜnie, jakiej uŜyjesz przenośni). Pierwszą z nich nazwałem objaśnianiem; drugą - przemianą. W przypadku objaśniania self otrzymuje po prostu nowy sposób myślenia o rzeczywistości. Otrzymuje nową wiarę - być moŜe holistyczną zamiast atomistycznej, wybaczanie zamiast obwiniania, łączenie zamiast dzielenia. Uczy się objaśniać swój świat i swoje istnienie w kategoriach tej nowej wiary lub nowego języka, albo nowego paradygmatu, i to nowe i czarujące objaśnienie przynajmniej czasowo łagodzi lub zmniejsza przeraŜenie w sercu odrębnego self. Natomiast w przypadku przemiany proces objaśniania zostaje zakwestionowany, podkopany i ostatecznie unicestwiony. Podczas typowego objaśniania self (lub podmiot) otrzymuje nowy sposób myślenia o świecie (lub obiektach); ale w trakcie gruntownej przemiany samo self jest poddane badaniu, obserwacji, zostaje schwytane za gardło i dosłownie zaduszone na śmierć.

J E D E N S M A K

19

Ujmując to inaczej: w przypadku horyzontalnego objaśniania -które jest zdecydowanie najbardziej rozpowszechnioną, najpopularniejszą funkcją religii - self jest, przynajmniej chwilowo, szczęśliwe w swoim lgnięciu, zadowolone w swoim zniewoleniu, spokojne w obliczu przeraźliwego lęku, który w istocie jest jego najgłębszym stanem. W przypadku objaśniania self wchodzi w świat uśpione; otępiałe i krótkowzroczne, błąka się w koszmarze samsary, otrzymuje mapę nasączoną morfiną, która pozwala mu na konfrontację ze światem. Na ogół właśnie w takim stanie znajduje się większość religijnych ludzi. Ci, którzy poszukują pełnej lub przekształcającej realizacji duchowej, muszą zmierzyć się z tym stanem i ostatecznie go unicestwić. Autentyczna przemiana nie jest sprawą wiary, lecz śmierci wierzącego; nie jest sprawą objaśniania świata, lecz jego przekształcenia; nie jest sprawą znalezienia pociechy, lecz znalezienia nieskończoności po drugiej stronie śmierci. Self nie znajduje zadowolenia; self jest przypiekane. ChociaŜ faworyzowałem przemianę i umniejszałem objaśnianie, w istocie obie te funkcje są na ogół niezwykle waŜne i absolutnie niezbędne. Ludzie w większości nie rodzą się oświeceni. Rodzą się w świecie grzechu i cierpienia, nadziei i lęku, pragnienia i rozpaczy. Rodzą się jako self gotowe Ŝyć w ograniczeniu; self nękane głodem, pragnieniem, łzami i lękiem. Człowiek bardzo wcześnie uczy się róŜnych sposobów objaśniania sobie świata, nadawania mu sensu i znaczenia, obrony przed przeraŜeniem i udręką, które czają się pod szczęśliwą powloką odrębnego self. NiezaleŜnie od tego, jak bardzo byśmy chcieli przekroczyć zwykle objaśnianie i doprowadzić do autentycznej przemiany, to jednak przez większość Ŝycia objaśnianie pełni absolutnie niezbędną i podstawową funkcję. Ci, którzy nie potrafią objaśniać właściwie, w sposób całościowy i ścisły, szybko popadają w cięŜkie nerwice, a nawet psychozy: świat przestaje mieć sens - granice między self i światem nie zostają przekroczone, lecz zamiast tego zaczynają się rozpadać. To nie jest przełamanie, lecz załamanie; nie przekroczenie, lecz klęska. W pewnym punkcie procesu dojrzewania samo objaśnianie, bez względu na to, jak właściwe lub godne zaufania, po prostu przestaje zadowalać. śadne nowe wierzenia, nowe paradygmaty, nowe mity, nowe idee nie powstrzymają napierającej udręki. śadna nowa wiara nie pomoŜe self; jedyną pomocną ścieŜką jest całkowite przekroczenie self. Mimo to ci, którzy gotowi są do przebycia tej ścieŜki, stanowią, zawsze stanowili i pewnie zawsze stanowić będą zdecydowaną mniejszość. Dla większości ludzi wszelkiego rodzaju religijna wiara będzie naleŜeć do kategorii pocieszenia: będzie to nowe horyzontalne objaśnienie wprowadzające jakieś znaczenie w ten potworny świat. Religia zawsze pełniła głównie tę pierwszą funkcję i pełniła ją dobrze. Z tego względu tę pierwszą funkcję (horyzontalnego objaśniania i tworzenia znaczenia dla odrębnego self) określam równieŜ jako uzasadnienie racji bytu. Znaczną część waŜnej słuŜby religii stanowi nadawanie self racji bytu - uzasadnienia dla jego przekonań, paradygmatów, światopoglądów i sposobu postępowania w świecie. Dostarczanie uzasadnienia dla self i jego wierzeń - jakkolwiek chwilowych, względnych, zachowawczych czy iluzorycznych - było mimo wszystko największą i najwaŜniejszą funkcją światowych tradycji religijnych. Zdolność religii do nadawania horyzontalnego znaczenia, uzasadnienia i potwierdzenia racji bytu self i jego przekonań - ta funkcja religii była, z historycznego punktu widzenia, najsilniejszym „społecznym klejem" całej kultury. Nie wolno łatwo lub lekko naruszać tego podstawowego kleju, który trzyma społeczeństwa razem. Najczęściej bowiem, kiedy klej znika - kiedy objaśnianie znika - rezultatem, jak juŜ mówiliśmy, jest nie przełamanie, lecz załamanie, nie wyzwolenie, lecz społeczny chaos. (Za chwilę wrócimy do tej podstawowej kwestii). Jeśli religia objaśniająca oferuje uzasadnienie racji bytu, to religia przemieniająca oferuje autentyczność. Te nieliczne jednostki, które są gotowe - tzn. mają dość cierpień odrębnego self i nie mogą juŜ dłuŜej ogarnąć uzasadnionego światopoglądu - coraz usilniej wzywane są do przemieniającego otworzenia się na autentyczność, do prawdziwego oświecenia, prawdziwego

J E D E N S M A K

20

wyzwolenia. I zaleŜnie od swej zdolności do znoszenia cierpień, prędzej czy później odpowiesz na wezwanie do autentyczności, przemiany, wyzwolenia dochodzące zza utraconego horyzontu nieskończoności. Duchowość przemieniająca nie dąŜy do wzmocnienia czy uzasadnienia obecnego światopoglądu, lecz raczej do uzyskania prawdziwej autentyczności poprzez unicestwienie tego, co świat uwaŜa za uzasadnione. Uzasadniona świadomość usankcjonowana jest przez powszechną zgodę, podyktowana przez instynkt stadny, akceptowana zarówno przez kulturę, jak i kontrkulturę, i wspierana przez odrębne self jako właściwy sposób nadawania sensu temu światu. Ale świadomość autentyczna szybko strząsa to wszystko z siebie i skupia się na spojrzeniu, które w sercach wszystkich dusz widzi jedynie promienną nieskończoność, i wciąga w swe płuca jedynie powietrze wieczności zbyt prostej, by w nią uwierzyć. Duchowość przemieniająca, autentyczna, jest więc duchowością rewolucyjną. Nie uprawomocnia świata, lecz go rozbija; nie niesie mu pocieszenia, lecz go niszczy. Nie przynosi zadowolenia self, lecz je niweczy. Te fakty prowadzą do kilku wniosków.

KTO W ISTOCIE CHCE SIĘ ZMIENIĆ?

Panuje powszechne przekonanie, Ŝe Wschód wręcz nurza się w przemieniającej i autentycznej duchowości, a Zachód - zarówno historycznie, jak i w jego obecnej „nowej erze" - ma niewiele więcej niŜ róŜne odmiany horyzontalnej, objaśniającej, usprawnionej jedynie, a więc letniej duchowości. I choć jest w tym odrobina prawdy, rzeczywista sytuacja i na Wschodzie, i na Zachodzie wygląda duŜo bardziej ponuro. Po pierwsze, chociaŜ zasadniczo prawdą jest, Ŝe Wschód wydał więcej autentycznie zrealizowanych jednostek, mimo to rzeczywisty odsetek ludności Wschodu zaangaŜowanej w autentyczną, przemieniającą duchowość jest, i zawsze byl, Ŝałośnie mały. Zapytałem kiedyś Rosiego Katagiriego, pod którego kierunkiem doświadczyłem swojego pierwszego przełamania (na szczęście, nie załamania), jak wielu było w całej historii naprawdę wielkich mistrzów chan i zen. Bez wahania powiedział: „MoŜe w sumie tysiąc". Innego mistrza zen zapytałem, jak wielu prawdziwie - głęboko - oświeconych japońskich mistrzów zen Ŝyje w dzisiejszych czasach, a on odparł: „Nie więcej niŜ tuzin". Przyjmijmy na potrzeby naszych rozwaŜań, Ŝe są to w przybliŜeniu dokładne odpowiedzi. Spójrzmy na liczby. Jeśli przyjmiemy nawet, Ŝe w całej historii było tylko miliard Chińczyków (skrajnie niskie oszacowanie), wciąŜ znaczy to, Ŝe tylko tysiąc osób z miliarda dojrzało do autentycznej, przemieniającej duchowości. Dla tych z was, którzy nie mają kalkulatora podaję, Ŝe jest to 0,0000001 całej populacji. (Jeśli nawet przyjmiemy, Ŝe był to milion, a nie tysiąc, nadal jest to zaledwie 0,001 populacji - Ŝałosna kropelka w wiadrze wody). Niewątpliwie oznacza to, Ŝe pozostała część populacji była (i jest) w najlepszym razie zaangaŜowana w róŜnego rodzaju horyzontalne, objaśniające, uprawnione jedynie religie: ci ludzie byli zaangaŜowani w praktyki i rytuały magiczne, mityczne wierzenia, egoistyczne modlitwy błagalne itd. - inaczej mówiąc, objaśniające sposoby nadawania znaczenia odrębnemu self, objaśniającą funkcję, która była, jak juŜ mówiliśmy, głównym społecznym klejem chińskiej (i kaŜdej innej) kultury. Fakty są więc zupełnie jasne (co w Ŝaden sposób nie umniejsza naprawdę olbrzymich zasług wspaniałych tradycji Wschodu): radykalna, przemieniająca duchowość jest czymś niezwykle rzadkim w kaŜdym czasie i w kaŜdym miejscu. (Te same dane w odniesieniu do Zachodu są jeszcze bardziej przygnębiające. Nie wspominam o sobie). Choć mamy pełne prawo lamentować nad tym, Ŝe dzisiaj na Zachodzie tak niewiele osób osiąga naprawdę autentyczną i całkowicie przemieniającą duchową realizację, to jednak nie twierdźmy niezgodnie z prawdą, Ŝe w dawnych czasach lub w innych kulturach sytuacja była zupełnie inna. Czasami była trochę lepsza niŜ obecnie tutaj, na Zachodzie, ale fakt pozostaje: autentyczna duchowość jest niewiarygodną rzadkością, wszędzie i zawsze. Rozpocznijmy więc od niezaprzeczalnego faktu: wertykalna, przemieniająca, autentyczna duchowość jest jednym z najcenniejszych klejnotów w całej ludzkiej tradycji - właśnie dlatego, Ŝe jak wszystkie cenne

J E D E N S M A K

21

klejnoty, jest niewiarygodnie rzadka. Po drugie, mimo głębokiego przekonania, Ŝe najwaŜniejszą rzeczą, jaką moŜemy zrobić, jest propagowanie autentycznej, przemieniającej duchowości, faktem jest, iŜ pojawienie się duchowości na przyzwoitym poziomie zaleŜy od propagowania trafniejszych i bardziej pomocnych sposobów objaśniania. Mówiąc inaczej, jeśli nawet sami praktykujemy lub propagujemy autentyczną, przemieniającą duchowość, mimo to jednym z naszych pierwszych zadań jest danie ludziom odpowiedniejszego sposobu objaśniania sobie własnego stanu. Zanim będziemy mogli skutecznie propagować autentyczne przemiany, zacząć musimy od pomocnych objaśnień. Wynika to z tej przyczyny, Ŝe jeśli jednostkę (lub kulturę) zbyt szybko, zbyt raptownie lub nieumiejętnie pozbawimy objaśnienia, rezultatem jest nie przełamanie, lecz załamanie, nie uwolnienie, lecz upadek. Podam dwa krótkie przykłady. Kiedy Chogyam Trungpa Rinpocze, wielki (choć kontrowersyjny) mistrz tybetański, przybył do Ameryki, zasłynął z tego, Ŝe zawsze, gdy pytano go o znaczenie wadŜrajany, odpowiadał: „Jest tylko Ati". Mówiąc inaczej, gdziekolwiek spojrzysz, jest tylko oświecony umysł. Nie trzeba uwalniać się od ego, samsary, maji i iluzji, poniewaŜ Ŝadne z nich w rzeczywistości nie istnieje: Jest tylko Ati, jest tylko Duch, jest tylko Bóg, jest tylko niedualna Świadomość. Nikt tego nie zrozumiał - nikt nie był przygotowany do pełnej i autentycznej realizacji prawdy zawsze-juŜ - i dlatego Trungpa w końcu wprowadził całą serię „niŜszych" praktyk prowadzących do radykalnej i ostatecznej „nie-praktyki". Wprowadził Dziewięć Jan, które tworzyły podstawę praktyki - mówiąc inaczej, wprowadził dziewięć stopni lub poziomów praktyki, której kulminacją jest ostateczna „nie-praktyka" zawsze-juŜ Ati. Wiele z tych praktyk miało charakter wyłącznie objaśniający, a niektóre moŜna by określić jako „niŜsze przemieniające" praktyki: drobne przemiany, za pomocą których ciało i umysł przygotowują się na radykalne, juŜ-osiągnięte oświecenie. Rezultatem tych objaśniających i niŜszych praktyk jest „doskonała praktyka" nie-praktyki - czyli pełne, natychmiastowe, autentyczne urzeczywistnienie faktu, Ŝe od samego początku jest tylko Ati. ChociaŜ ostateczna przemiana była wcześniejszym celem i zawsze obecną podstawą, Trungpa musiał wprowadzić objaśniające i niŜsze praktyki, aby przygotować ludzi na oczywistość tego, co jest. Dokładnie to samo zdarzyło się w przypadku Adi Da, innego wpływowego (i równie kontrowersyjnego) adepta (choć tym razem amerykańskiego pochodzenia). Początkowo nauczał jedynie „ścieŜki zrozumienia": nie ścieŜki prowadzącej do osiągnięcia oświecenia, lecz badania, dlaczego w ogóle chcesz osiągnąć oświecenie. Samo pragnienie dąŜenia do duchowego oświecenia jest w istocie skłonnością ego do zdobywania i dlatego samo dąŜenie do osiągnięcia oświecenia przeszkadza je osiągnąć. „Doskonałą praktyką" nie jest zatem szukanie oświecenia, lecz wnikanie w motywację szukania go. Szukasz go oczywiście, aby uniknąć tego, co jest w obecnej chwili, a jednak tylko obecna chwila zawiera odpowiedź: wieczne szukanie jest wiecznym mijaniem się z celem. Zawsze-juŜ jesteś oświeconym Duchem i dlatego szukanie Ducha jest po prostu odrzucaniem go. Nie moŜesz bardziej zdobyć Ducha, niŜ moŜesz zdobyć swoje nogi lub uzyskać płuca. Nikt tego nie zrozumiał. Dlatego Adi Da, tak samo jak Trungpa, wprowadził całą serię objaśniających i niŜszych przemieniających praktyk - ściśle, siedem stopni praktyki - prowadzących do punktu, w którym moŜesz całkowicie zaprzestać dąŜenia. Wówczas otwierasz się na prawdę twojego zawsze-juŜ wiecznego i bezczasowego stanu, który był w pełni i całkowicie obecny od początku, lecz w szaleńczym pragnieniu szukania był brutalnie ignorowany. Cokolwiek byśmy sądzili o owych dwóch adeptach, fakt pozostaje: przeprowadzili oni prawdopodobnie pierwsze dwa wielkie eksperymenty w tym kraju, które miały wykazać, jak wprowadzić ideę: „Jest tylko Duch" - a więc szukanie go jest dokładnie tym, co uniemoŜliwia realizację. Obaj stwierdzili, Ŝe niezaleŜnie od tego, jak bardzo jesteśmy świadomi Ducha, świadomi radykalnej, przemieniającej prawdy tej chwili, to objaśniające i niŜsze przemieniające praktyki są niemal zawsze zasadniczym warunkiem ostatecznej przemiany.

J E D E N S M A K

22

Mój drugi postulat mówi więc, Ŝe propagując autentyczną i radykalną przemianę, musimy równieŜ z wraŜliwością i uwagą traktować liczne poŜyteczne aspekty niŜszych i objaśniających praktyk. Ten szerszy punkt widzenia wymaga „integralnego podejścia" do całej przemiany, podejścia, które uznaje i wykorzystuje wiele niŜszych przemieniających i objaśniających praktyk - obejmujących fizyczne, emocjonalne, mentalne, kulturowe i społeczne aspekty ludzkiego istnienia - jako przygotowanie do, a takŜe jako wyraz, ostatecznego przejścia w zawsze-juŜ obecny stan. ChociaŜ słusznie krytykowaliśmy wyłącznie objaśniającą religię (i wszystkie niŜsze formy przemiany), powinniśmy rozumieć równieŜ, Ŝe integralne podejście do duchowości łączy najlepsze aspekty praktyki horyzontalnej i wertykalnej, objaśniającej i przemieniającej, uzasadniającej i autentycznej - dlatego teŜ skoncentrujmy nasze wysiłki na zrównowaŜonym i rozsądnym badaniu ludzkiej sytuacji.

MĄDROŚĆ I WSPÓŁCZUCIE

Czy jednak ten pogląd nie jest strasznie elitarny? Wielkie nieba, mam nadzieję, Ŝe tak. Czy idąc na mecz koszykówki, chcecie zobaczyć mnie grającego w koszykówkę, czy Michaela Jordana? Jeśli lubicie muzykę pop, za czyj występ jesteście gotowi zapłacić? Mój czy Bruce'a Springsteena? Jeśli czytacie wielką literaturę, kogo będziecie czytali wieczorem, mnie czy Tołstoja? Jeśli dajecie sześćdziesiąt cztery miliony dolarów za obraz, czy będzie to obraz mój, czy van Gogha? Doskonałość jest elitarna. Dotyczy to równieŜ doskonałości duchowej - ta jednak jest takim rodzajem elitarności, do której wszyscy jesteśmy zaproszeni. Najpierw zwracamy się do wielkich mistrzów - do Padmasambhawy, św. Teresy z Avila, Buddy Gautamy, Pani Tsogyal, Emersona, Eckharta, Majmonidesa, Siankary, Śri Ramana Mahariszego, Bodhidharmy, Garaba DordŜe. Ale ich nauka jest zawsze ta sama: niech w tobie będzie ta sama świadomość co we mnie. Zawsze zaczynasz od elitarnego kręgu; zawsze w końcu stajesz się egalitarystą. Ale między tymi dwiema postawami jest gniewna mądrość, która krzyczy z serca: wszyscy musimy nieustannie mieć na oku nasz cel -pełną i ostateczną przemianę. A więc w przypadku kaŜdego rodzaju integralnej, autentycznej duchowości zawsze z obozu przemiany do obozu zwykłego objaśniania będzie płynął krytyczny, donośny, czasem polemiczny, krzyk. Z proporcji wyliczonych na przykładzie chińskiego chan wynika, Ŝe jeśli 0,0000001 populacji jest zaangaŜowana w autentyczną duchowość, to 0,9999999 populacji zaangaŜowana jest w nieprowadzące do przemiany, nieautentyczne, jedynie objaśniające, horyzontalne systemy wiary. A to znaczy, Ŝe ogromna większość „duchowych poszukiwaczy" w tym kraju (i gdzie indziej) zaangaŜowana jest w praktyki dalekie od autentycznych. Zawsze tak było; nadal tak jest. Ten kraj nie stanowi wyjątku. W dzisiejszej Ameryce sytuacja wygląda duŜo bardziej niepokojąco, poniewaŜ owa ogromna większość horyzontalnych duchowych poszukiwaczy często twierdzi, Ŝe reprezentuje czołówkę duchowej przemiany, „nowego paradygmatu", który zmieni świat, „wielkiej przemiany", której są awangardą. Najczęściej jednak nie proponują Ŝadnej głębokiej przemiany, lecz jedynie agresywnie objaśniają - nie oferują skutecznych środków słuŜących całkowitemu unicestwieniu self, a tylko środki, które pomagają self myśleć inaczej. Nie oferują środków słuŜących przemianie, lecz jedynie nowe sposoby objaśniania. W istocie większość z nich nie proponuje Ŝadnej praktyki ani serii praktyk - takich jak sadhany, satsang, szikantaza czy joga. Większość z nich wysuwa jedynie następującą sugestię: przeczytaj moją ksiąŜkę o nowym paradygmacie. To jest bardzo pomieszane i powoduje wielkie pomieszanie. ChociaŜ autentyczne duchowe obozy sercem i duszą naleŜą do wielkich tradycji przemiany, mimo to zawsze będą robiły dwie rzeczy równocześnie: będą cenić i wykorzystywać niŜsze i objaśniające praktyki (od których zwykle zaleŜą ich własne sukcesy), lecz równieŜ prosto z serca, donośnie krzyczeć, Ŝe samo objaśnianie nie wystarcza. Sądzę, Ŝe ci wszyscy, których dusze doznały głębokiego wstrząsu autentycznej przemiany, muszą zmagać się z doniosłym moralnym obowiązkiem krzyczenia prosto z serca - moŜe cicho i

J E D E N S M A K

23

łagodnie, ze łzami niechęci w oczach; moŜe z gwałtownym ogniem i gniewną mądrością; moŜe poprzez powolną i uwaŜną analizę; moŜe poprzez swój niewzruszony przykład - ale autentyczność zawsze i nieodwołalnie niesie ze sobą Ŝądanie i obowiązek: musisz mówić najlepiej, jak potrafisz, trząść duchowym drzewem i świecić reflektorami w oczy zadowolonych z siebie ludzi. Musisz tej radykalnej realizacji pozwolić z hukiem toczyć się przez twoje Ŝyły i wstrząsać ludźmi wokół ciebie. Niestety, jeśli nie robisz tego, zdradzasz swoją autentyczność. Ukrywasz swój prawdziwy stan. Nie chcesz niepokoić innych, bo nie chcesz niepokoić siebie. Działasz w złej wierze, w guście złej nieskończoności. ZatrwaŜające jest to, Ŝe kaŜda realizacja głębi niesie ze sobą straszliwe brzemię: Ci, którym dane jest widzieć, jednocześnie obarczeni są obowiązkiem przekazywania tej wizji z niezachwianą pewnością: to jest właśnie to brzemię. Mogłeś ujrzeć prawdę pod warunkiem, Ŝe będziesz przekazywał ją innym (takie jest ostateczne znaczenie ślubowania bodhisattwy). A więc, jeśli widziałeś, po prostu musisz mówić - ze współczuciem albo z gniewną mądrością, albo za pomocą umiejętnych sposobów - ale musisz mówić. To jest naprawdę straszliwe brzemię, potworne brzemię, bo nie zostawia Ŝadnego miejsca na nieśmiałość. Fakt, Ŝe moŜesz się mylić, nie jest Ŝadnym usprawiedliwieniem: moŜesz mieć rację albo moŜesz się mylić, ale to nie ma znaczenia. Liczy się wyłącznie to, jak Kierkegaard nam szorstko przypomina, Ŝe tylko dzięki badaniu i wyraŜaniu swojej wizji z pasją, prawda moŜe w kaŜdy moŜliwy sposób pokonać opór świata. Czy masz rację, czy się mylisz, jedynie twoja pasja moŜe zmusić ludzi do odkrycia prawdy. Twoim obowiązkiem jest przyczyniać się - w kaŜdy moŜliwy sposób - do tego odkrycia, a więc twoim obowiązkiem jest wyraŜanie prawdy z całą pasją i odwagą, jaką znajdujesz w swoim sercu. Musisz krzyczeć, w taki sposób, w jaki potrafisz. Zwyczajny świat juŜ krzyczy, i to z tak wściekłą zajadłością, Ŝe prawdziwsze głosy ledwie moŜna usłyszeć. Materialistyczny świat jest juŜ pełen reklam i pokus, nęcących zawołań i wrzasku handlowców, zachęcających zawodzeń i okrzyków: „Chodź do nas!". Nie chcę być niemiły, ponadto trzeba szanować wszystkie niŜsze zajęcia. Mimo to musiałeś zauwaŜyć, Ŝe słowo „dusza" jest teraz najbardziej chwytliwym hasłem w tytułach ksiąŜek - ale w większości przypadków „dusza" oznacza ego w przebraniu. W tym wzmagającym się szaleństwie podejścia objaśniającego „dusza" zaczęła oznaczać nie to, co w tobie jest bezczasowe, ale to, co najgłośniej miota się w czasie, a tym samym w jakiś niepojęty sposób „praca nad duszą" oznacza niewiele więcej niŜ intensywne skupienie na twoim uparcie odrębnym self. Podobnie „duchowość" jest teraz na ustach wszystkich, lecz zwykle oznacza w istocie kaŜde intensywne egoistyczne uczucie, tak samo jak „serce" zaczęło oznaczać kaŜdą szczerą emocję wynikającą ze skupienia się na sobie. Wszystko to faktycznie jest tą samą starą objaśniającą grą, która wystroiła się i poszła do miasta. I nawet to byłoby do przyjęcia, gdyby nie zatrwaŜający fakt, Ŝe te objaśniające Ŝarty agresywnie nazywane są „przemianą", podczas gdy to wszystko, oczywiście, jest nową serią rozbrykanych objaśnień. Mówiąc inaczej, wydaje się, Ŝe mamy do czynienia, niestety, z wielką hipokryzją ukrytą w grze polegającej na posługiwaniu się nowym objaśnianiem i nazywaniu go wielką przemianą. A większość ludzi na tym świecie - na Wschodzie i Zachodzie, Północy i Południu - jest, i zawsze była, całkowicie głucha na to nieszczęście. A więc: czy uzyskawszy pewien stopień własnego autentycznego urzeczywistnienia, naprawdę myślałeś o łagodnym szeptaniu do ucha tego niemal głuchego świata? Nie, przyjacielu, musisz krzyczeć. Krzycz z serca o tym, co widziałeś, krzycz, kiedy tylko moŜesz. Ale róbmy to z rozwagą. Stosujmy ostroŜnie ten przemieniający krzyk. Niech małe ośrodki radykalnie przemieniającej duchowości, autentycznej duchowości, ogniskują swe wysiłki i przemieniają swych uczniów. Niech te ośrodki powoli, ostroŜnie, odpowiedzialnie, z pokorą zaczną rozprzestrzeniać swój wpływ, wykazując pełną tolerancję dla wszystkich poglądów, usiłując jednak propagować prawdziwą, autentyczną i integralną duchowość - przykładem, promieniującą jasnością, wyraźnym uwolnieniem, niewątpliwym wyzwoleniem. Niech te

J E D E N S M A K

24

ośrodki przemiany łagodnie przekonują świat i jego opornych mieszkańców, niech podwaŜają ich uzasadnienia, ich ograniczające objaśniania i oferują przebudzenie w obliczu otępienia, które ogarnia świat. Niech to rozpocznie się tu, teraz, od nas - od ciebie i ode mnie - i od naszego zobowiązania, Ŝe będziemy dopóty oŜywiać nieskończoność, dopóki świat nie będzie rozpoznawał juŜ niczego poza nieskończonością. Niech pełne urzeczywistnienie świeci z naszych twarzy, ryczy z naszych serc i grzmi z naszych mózgów - ten prosty fakt, ten oczywisty fakt: Ŝe ty, w twojej obecnej bezpośredniej świadomości, jesteś w istocie całym światem z jego ziąbem i gorączką, z jego chwalą i wdziękiem, ze wszystkimi tryumfami i Izami rozpaczy. Nie widzisz słońca, jesteś słońcem; nie słyszysz deszczu, jesteś deszczem; nie czujesz ziemi, jesteś ziemią. W tym prostym, jasnym, oczywistym stanie objaśnianie ustaje we wszystkich dziedzinach, a ty przemieniasz się w samo Serce Kosmosu - i tu, właśnie tu, bardzo prosto, bardzo spokojnie, wszystko jest spełnione. Zdumienie i Ŝal będą ci obce, ja i inni będziemy tobie obcy, a to, co na zewnątrz i wewnątrz, utraci wszelkie znaczenie. W tym oczywistym wstrząsie rozpoznania - w którym moim Panem jest moje Self, Self jest Kosmosem, a Kosmos moją Duszą - wejdziesz łagodnie w mgłę świata i nie robiąc nic, przemienisz go całkowicie. Wtedy, wtedy i tylko wtedy - w końcu, jasno, uwaŜnie i ze współczuciem napiszesz na nagrobku self, które nigdy nie istniało: Jest tylko Ati.

Środa, 12 lutego

Ostatecznie na swoją agentkę wybrałem Kim Witherspoon (protegowaną mojego starego znajomego Johna Brockmana). Wybraliśmy siedmiu najbardziej liczących się „popularnych" wydawców: Random House, Simon and Schuster, Doubleday, Bantam, Broadway, Riverhead/Putman, Harper SanFran. Kim wysłała dzisiaj ksiąŜkę do nich wszystkich i czekamy.

Piątek, 14 lutego

Całkiem dobre wiadomości. W ciągu czterdziestu ośmiu godzin Kim otrzymała odpowiedź od wszystkich siedmiu wydawców. Mówi, Ŝe ksiąŜka jest „absolutnym hitem", ale trzeba zastanowić się, co to naprawdę znaczy w wydawniczym świecie sztuczek reklamowych. „Ann Godoff, redaktor naczelna Random House - na nią stawiamy przede wszystkim - chce nabyć prawo pierwokupu". „Za ile?". „Nie wiem; sądzę, Ŝe za około 500 000 $". „BoŜe! Problem w tym, Ŝe pozostałym wydawcom obiecałem moŜliwość udziału w przetargu. Czułbym się trochę nieswojo, gdybym ich odstawił". „Chcą w to wejść, szczególnie Ŝe wszystkich czternaście twoich ksiąŜek wciąŜ jest na rynku. Chyba wpakowaliśmy się w aukcję i moŜe dojść do naprawdę ostrej walki. Dobrze by było, gdybyś wpadł do Nowego Jorku". „Noo, dobra". „Wkrótce". „Noo, dobra". „W przyszłym tygodniu". „Noo, dobra".

Piątek, 21 lutego, Boulder - Nowy Jork

Jest wcześnie rano. Lecę do Nowego Jorku, Ŝeby pośpiesznie włączyć się w główny nurt. Targają mną sprzeczne uczucia: Oczywiście chcę, Ŝeby ksiąŜka była przyjęta dobrze; mam nadzieję, Ŝe to jest megabestseller - ale ja nie chcę w tym uczestniczyć. Nie jestem nawet pewien, czy spakowałem wszystkie potrzebne ubrania. Muszę tak wyglądać, Ŝeby nie wzbudzić niechęci. Podzielę swój pobyt między dom Tony'ego Schwartza i śródmiejski hotel. Cieszę się na

J E D E N S M A K

25

spotkanie z Tonym i jego rodziną - Ŝoną Deborah i dwiema czarującymi córkami, Emily i Kate, które mają juŜ kilkanaście lat. Ale podczas aukcji muszę być w samym sercu zdarzeń, dlatego hotel w centrum Manhattanu będzie najlepszym wyjściem. „Proszę zapiąć pasy, tej nocy będzie trochę rzucało".

Niedziela, 23 lutego, Nowy Jork

Dom Tony'ego i Deborah jest bardzo piękny. Znajduje się w Riverdale, nadzwyczaj eleganckiej części Bronksu, na północ od Manhattanu. Przyleciałem w piątek, miałem więc kilka dni na odpręŜenie się przed aukcją, która rozpoczyna się jutro. Pierwszej nocy zapomnieli pokazać mi, gdzie jest termostat, a poniewaŜ w Nowym Jorku właśnie jest zima, marznę na śmierć. Przez większość nocy próbuję nakłonić ich dwa psy, Ŝeby wskoczyły do mojego łóŜka. W ten sposób trochę bym się rozgrzał w eskimoskim stylu. „No, chodź, potrafisz to zrobić, wskocz tutaj, dobry piesek". Ale te małe łobuzy są wytresowane, Ŝeby nigdy nie wchodzić na łóŜko; udało mi się tylko skłonić jednego, Ŝeby przednią częścią ciała połoŜył się na łóŜku; poniewaŜ uparł się, Ŝeby tylnymi nogami stać na podłodze, więc praktycznie nie popełnił wykroczenia. Chyba tresują je biczami. No to jutro zaczynamy.

Wtorek, 25 lutego, Nowy Jork

Tony uŜył swoich znajomości i umieścił mnie w hotelu Four Seasons - jak zauwaŜyłem, jedynym hotelu na zachodniej półkuli zaprojektowanym przez I.M. Pei. Jest wspaniały. Wczoraj i dzisiaj spotkania trwają od rana do wieczora. Wszyscy wydawcy uprzejmie zgodzili się spotkać ze mną w restauracji w Four Seasons. KaŜdy ma dwie godziny na złoŜenie oferty. Zaczynamy od dziesiątej i kontynuujemy do osiemnastej. KaŜdego dnia od rana do wieczora siedzę przy tym samym stole, popijam sok pomidorowy, próbuję zrobić na nich wraŜenie, a oni próbują zrobić wraŜenie na mnie. Nie znoszę soku pomidorowego. Kim i ja wcześnie zorientowaliśmy się, Ŝe wszyscy ostro zabiegają o ksiąŜkę. Alice Mayhew, wielka dama z Simon and Schuster, wydawca Wszystkich ludzi prezydenta itd., powiedziała, Ŝe stanowczo chce ją opublikować. Phyllis Grann, naczelna Putnama, wydawca Toma Clancy'ego itd. powiedziała: „To pierwsza ksiąŜka spoza nurtu beletrystyki, którą chcę wydać". Jestem trochę oszołomiony tymi reakcjami. O co chodzi? Tutaj kroją się chyba jakieś grubsze sprawy, a moja ksiąŜka jest w nie wciągnięta. Kiedy spotkałem się z Ann Godoff - to było ostatnie spotkanie, dzisiaj późnym popołudniem - zaczęła od słów: „W mojej karierze zawodowej nigdy nie widziałam takiego uganiania się za ksiąŜką spoza nurtu beletrystyki". „Wielka szkoda". Potem rozmawialiśmy przez godzinę lub dwie. W Ann, nawet bardziej od tej milej uwagi, spodobało mi się to, Ŝe kiedy powiedziałem, iŜ nic nie zrobię dla wypromowania tej ksiąŜki, odparła: „Nie ma problemu", podczas gdy pozostali wydawcy byli wyraźnie przeraŜeni moim brakiem zainteresowania handlową stroną tego przedsięwzięcia. „Słuchaj, Ann, naprawdę musimy zobaczyć, co zrobią inni wydawcy. Ale, proszę, próbuj utrzymać Random House w tej grze". „Nie martw się".

Środa, 26 lutego, Nowy Jork

Aukcja zaczęła się rano i od razu zapachniało katastrofą. Kim przez telefon zaczęła czytać mi róŜne oferty. O pierwszej ofiarowana cena zbliŜyła się do 400 000 $. Jednak najwyŜsza oferta Random House wynosiła 200 000 $, co znaczyło, Ŝe są zupełnie bez szans. Całkiem mnie zamurowało. O co tu chodzi? Nie wiedzieliśmy, Ŝe Harry Evans, naczelny Random House, przejrzał ksiąŜkę - właśnie tego rana, w czasie trwania aukcji - i uznał, Ŝe za pracę akademicką nie moŜna dać więcej niŜ 200000$. (UwaŜam, Ŝe ma rację). Oznaczało to, Ŝe muszę podjąć trudną decyzję. ChociaŜ mogłem skorzystać z tych pieniędzy, uznałem - a Kim całkowicie się z tym zgadza - Ŝe w wypadku tej ksiąŜki tylko Random House

J E D E N S M A K

26

moŜe sprostać moim oczekiwaniom. W samym środku licytacji poinformowałem Kim o swojej decyzji, a ona natychmiast przerwała aukcję, co wszystkimi mocno wstrząsnęło. Ale jestem bardzo zadowolony mając Random House i mając Ann. Ciekawe, kto jej powie?

Czwartek, 27 lutego, Nowy Jork

Spotykam się z Ann w jej biurze. Właśnie skończyła windować The Soul's Codę Jamesa Hiłlmana na pierwsze miejsce listy bestsellerów „Timesa" - spory wyczyn. A jej Midnight in the Garden of Good and Evil jest bestsellerem dziesięciolecia. Wczoraj po południu posłałem jej kwiaty; stoją na biurku. „Harry jest tu gdzieś w pobliŜu. Powinieneś się z nim spotkać". Wchodzi Harry, niski, energiczny, bystry, ruchliwy. Harry z zapałem zabiega o autobiografię Eisnera, więc to zabawne, Ŝe akurat mieszkam u Tony'ego. Obaj nasi wydawcy mogliby być teraz w tym pomieszczeniu. „Ken Wilber, miło poznać! Ann, kiedy... kiedy... kiedy ostatnio widzieliśmy tyle zamętu wokół ksiąŜki spoza dziedziny beletrystyki? „Nigdy, Harry". „Racja, nigdy. Ogromnie nas to cieszy". Rozmawiamy przez kilka chwil, a potem Harry znika równie szybko, jak się zmaterializował. Rozmawiamy z Ann przez godzinę lub dwie - ogromnie ją lubię -i wracam do Four Seasons. Po jej uwadze o szumie wokół ksiąŜki zrobiło mi się gorąco, ale pewnie mówi tak do wszystkich chłopców. Szybko minęło pięć miesięcy, prawie co do dnia, od kiedy zacząłem pisać Science and Religion. A teraz, nagle, chyba jest juŜ po wszystkim.

Marzec Nasza zwykła świadomość stanu jawy jest tylko jednym szczególnym rodzajem świadomości, podczas gdy wszędzie wokół niej, oddzielone od niej najcieńszymi ściankami, znajdują się potencjalne formy świadomości całkowicie innej. MoŜemy Ŝyć nie podejrzewając ich istnienia, ale wystarczy uŜyć odpowiedniego bodźca, by ukazały się w całej pełni... Istnieje kontinuum kosmicznej świadomości, od której nasza osobowość odgradza się jedynie wiotkimi ściankami i w której nasze indywidualne umysły pogrąŜają się jak w macierzystym morzu lub zbiorniku. śadne objaśnienie wszechświata w jego całościowości nie moŜe być pełne, jeśli całkowicie lekcewaŜy te inne formy świadomości.

WILLIAM JAMES

Poniedziałek, 3 marca, Nowy Jork - Boulder

W samolocie, z powrotem do Boulder, z powrotem do Ŝycia, które wydaje się jakoś oddalone od siebie. Czy to jest temat, którego czas właśnie nastał? Integracja nauki i religii? A moŜe po prostu napisałem inteligentną ksiąŜkę, która zrobiła chwilowe wraŜenie na kilku ludziach, ale i tak zniknie równie szybko, jak się pojawiła? Datę wydania ustalono na początek 1998; wkrótce się przekonamy.

Wtorek, 4 marca, Boulder

Pracowałem całe rano, poszedłem do sklepu spoŜywczego, zapłaciłem rachunki, obejrzałem dwa filmy wideo. Family Viewing Atoma Egoyana, jeden z jego pierwszych i osobliwie błyskotliwych filmów. Wszystkie filmy Egoyana są fascynujące; jego Exotica jest naprawdę świetna. WciąŜ mam nadzieję, Ŝe on wkrótce wypłynie. I Amateur Hala Hartleya, mój ulubiony z jego filmów (takŜe Simple Men i Unbelievable Truth). Wszystkie filmy Hartleya są przewrotnie zabawne. Pada lekki śnieg, tańcząc ze światłem słońca odbijającym się od ziemi. Czuję się, jakby spowijał mnie świetlisty kosmiczny koc, lekko.

Środa, 5 marca

Science and Religion rozpoczyna się od krótkiego podsumowania filozofii wieczystej, czyli wspólnego jądra wielkich światowych tradycji mądrości. Wszystkie one utrzymują, kaŜda na swój własny sposób, Ŝe istnieją róŜne poziomy albo wymiary egzystencji, poczynając od materii poprzez Ŝywy organizm, umysł symboliczny, subtelną duszę, aŜ do przyczynowego i niedualnego ducha. My, ludzie współcześni, bez problemu akceptujemy materię, ciało i umysł; ale duszę i ducha? Gdzie jest dowód, Ŝe dusza i duch naprawdę istnieją? Odpowiedź, jak się zdaje, wymaga bezpośredniego duchowego doświadczenia - doświadczenia, które moŜna powtórzyć, odtworzyć, potwierdzić. Właśnie tego próbuję dowieść w Science and Religion. [Zob. il.l. Jest to tzw. Wielki Łańcuch Istnienia, choć w pewnym sensie ta nazwa jest błędna. KaŜdy wyŜszy poziom przekracza i zawiera lub rozwija i obejmuje poziomy niŜsze, jest to więc w istocie Wielki Gniazdowy Układ Istnienia8. Z tego powodu lepiej nazywać to nie hierarchią, lecz holarchią, serią współśrodkowych sfer.] Mamy mnóstwo przekonujących dowodów zgromadzonych z róŜnych obszarów kulturowych: wydaje się, Ŝe ludzka świadomość i toŜsamość moŜe objąć całe spektrum świadomości, od

8 Układ gniazdowy oznacza komplet np. pudełek wchodzących jedno w drugie. To określenie trafnie oddaje koncepcję autora, zgodnie z którą kaŜdy wyŜszy poziom przekracza, lecz zawiera poziom niŜszy - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

28

materii, poprzez ciało, umysł, aŜ do duszy i ducha. Wydaje się, Ŝe istnieje prawdziwy rozwój lub ewolucja świadomości przechodzącej przez owo niezwykłe kontinuum. Na kaŜdym poziomie to, co uwaŜamy za swoje „self", zmienia się radykalnie. Kiedy świadomość utoŜsamiona jest z

ciałem fizycznym, mamy ego ciała lub self ciała - utoŜsamiamy się ze swoimi impulsami, uczuciami lub bezpośrednimi doznaniami fizycznymi. Kiedy świadomość utoŜsamia się z umysłem, mamy ego - konceptualne, mentalne, narracyjne poczucie self, obejmujące przyjmowanie ról i przestrzeganie zasad. Kiedy świadomość utoŜsamia się z poziomem subtelnym, mamy duszę - ponadindywidualne poczucie self, które zaczyna wykraczać poza zwykły, konwencjonalny poziom. Jeśli świadomość rozwija się jeszcze dalej i utoŜsamia z rzeczywistością niedualną, mamy Ducha, Cel i Podstawę całego Gniazdowego Układu Istnienia. Dowód na istnienie Wielkiego Spektrum oparty jest w kaŜdym punkcie na bezpośrednim doświadczeniu. Potwierdzić je lub odrzucić moŜe kaŜdy, kto we właściwy sposób przeprowadza wewnętrzne eksperymenty w świadomości. Tych eksperymentów, na ogół nazywanych medytacją lub kontemplacją, nie naleŜy lekcewaŜyć z tego powodu, Ŝe są „jedynie subiektywnymi" lub „wewnętrznymi" doświadczeniami -w końcu matematyka jest „jedynie subiektywna" lub „wewnętrzna", a mimo to nie odrzucamy jej jako nierealnej, iluzorycznej lub pozbawionej znaczenia. Nauki kontemplacyjne zgromadziły olbrzymią ilość danych fenomenologicznych - bezpośrednich doświadczeń - odnoszących się do poziomów subtelnego i przyczynowego, czyli duszy i ducha. Jeśli chcesz wiedzieć, czy te dane są prawdziwe, musisz po prostu podjąć ten eksperyment - kontemplację - i sam to sprawdzić. Większość z tych, którzy właściwie kontemplują, dochodzi do prostego wniosku: bezpośrednio poznają swoje Prawdziwe Self, swój Prawdziwy Stan, swoją Pierwotną Twarz, a nie jest ona niczym innym jak samym Duchem.

Czwartek, 6 marca

Czytam całe rano (nowy historycyzm, studia kulturowe, krytyczne studia prawnicze, nowy paradygmat), większość z tego na kiepskim poziomie i w dodatku słabo napisana. Nie przeszkadza mi to, Ŝe teoretycy na ogół nie potrafią pisać takim stylem jak William James. Kiedy zapytano Whiteheada: „Dlaczego nie pisze pan jaśniej?", odpowiedział: „Bo nie myślę jaśniej". W porządku, nie ma problemu. MoŜna odnieść wraŜenie, Ŝe większość nawet nie

J E D E N S M A K

29

próbuje...

Piątek, 7 marca

Przesyłka z Shambhali zawierająca listy z ostatniego miesiąca. Nadal około jednej czwartej poczty, jaką otrzymuję, dotyczy ksiąŜki Śmiertelni nieśmiertelni: Prawdziwa opowieść o Ŝyciu, miłości, cierpieniu, umieraniu i wyzwoleniu; dotąd otrzymałem ponad osiemset listów. PoniewaŜ są bardzo poruszające, staram się na wiele z nich odpowiedzieć, choćby krótko9. Kiedy napisałem Śmiertelnych nieśmiertelnych, sądziłem, Ŝe przez mniej więcej rok będzie przychodziło duŜo listów, a potem ich liczba zmaleje. Ale to trwa. KaŜdego miesiąca otrzymuję mnóstwo rozdzierających listów. Zdałem sobie sprawę, Ŝe to juŜ zawsze będzie częścią mojego Ŝycia - i w porządku. A więc raz w miesiącu czytam te listy.

Drogi Kenie, Nazywam się i właśnie skończyłam czytać Śmiertelnych nieśmiertelnych. W lutym wykryto u mnie raka piersi. Wtedy od przyjaciela z Zurychu otrzymaliśmy z męŜem Twoją ksiąŜkę. Początkowo sądziłam, Ŝe będzie zbyt przygnębiająca, ale z ciekawości zaczęłam ją czytać. Czasem budziła we mnie zbyt wiele smutku, wtedy ją odkładałam. Jednak czytałam dalej i w pewnym punkcie przestałam się jej bać. Przeciwnie, czułam, Ŝe ona mnie wspiera. Cenię sobie szczerość, z jaką opisujesz doświadczenia osoby wspierającej, cieszę się teŜ, Ŝe poznałam Treyę. Stanowiła niezwykły i wspaniały wzorzec osobowości. Chyba z Ŝadnej innej ksiąŜki nie nauczyłam się tyle o miłości, współczuciu i wybaczaniu. Dzięki Twojej ksiąŜce mogłam znowu popłakać i odzyskać kontakt ze sobą samą. Dziękuję.

Serdecznie pozdrawiam _ _ _ _ _

Drogi Panie Wilber, Pragnę podziękować Panu za ksiąŜkę Śmiertelni nieśmiertelni. Kupiłem ją na BoŜe Narodzenie w 1994 roku, po tym jak moja Ŝona zmarła we wrześniu. Miała strasznego chłoniaka nieziarnicznego. Ponad rok spędziła w szpitalu, gdzie była poddawana chemioterapii. Pochodziła z Laosu, a od trzydziestu lat Ŝyła w Tajlandii. Nasze wspaniale małŜeństwo trwało około sześciu lat. Była buddystką. Rzuciłem pracę i zostałem z nią w szpitalu. Dniem i nocą byłem przy niej. Wtedy nie znałem Pańskiej ksiąŜki. Teraz jednak odnajduję duŜo prawdy w Pańskich słowach. śona nie mogła opuszczać łóŜka, więc zmarła w szpitalu. Byłem bardzo przygnębiony tą sytuacją, ale musieliśmy tam zostać. Byłbym szczęśliwy, gdybym mógł ją zabrać z powrotem do domu - ale to było niemoŜliwe. Kiedy zmarła po południu, nadeszła silna burza połączona z ulewą. Ujrzałem wielki szary obłok, który uniósł się z jej ciała i odpłynął przez otwarte okno. Po dwudziestu minutach burza ustała. Tydzień później zawiozłem jej ciało z powrotem do Tajlandii. Nie chciałem, Ŝeby kremacja odbyła się w Niemczech. Wewnętrzny głos powiedział mi - weź ją z powrotem do domu - i tak zrobiłem. W ciągu ostatnich tygodni przeczytałem Pańską ksiąŜkę sześć lub siedem razy. Za kaŜdym razem znajduję coś nowego dla mojego ducha. Mam nadzieję, Ŝe wielu ludzi

9 Kiedy się okazało, Ŝe dzienniki mogą zostać opublikowane, chciałem usunąć te listy - są zbyt boleśnie osobiste. PoniewaŜ jednak są trwałą częścią mojego Ŝycia, postanowiłem je zostawić. Wprowadziłem tylko jedną redakcyjną zmianę: usunąłem z nich większość pochwał dla autora ksiąŜki, poniewaŜ opublikowanie ich przyniosłoby mi nadmierne osobiste korzyści. To zrozumiałe, Ŝe większość ludzi, którzy piszą do mnie o Śmiertelnych nieśmiertelnych wyraŜa wdzięczność, ale mam nadzieję, Ŝe w ich listach najwaŜniejsze są ich historie, a nic ich wdzięczność.

J E D E N S M A K

30

przeczyta Pańskie ksiąŜki i spróbuje coś zmienić w swoim Ŝyciu. Napisał Pan wspaniałą ksiąŜkę, która pozostanie jedną z najwaŜniejszych ksiąŜek w moim Ŝyciu. Mogę czytać ją raz za razem. Muszę Panu gorąco za to podziękować.

Pozdrawiam _ _ _ _ _

Te historie są tak poruszające, Ŝe rozdzierają serce; ten kochany człowiek zabrał swoją Ŝonę z powrotem do Tajlandii. Oto łagodniejszy list od młodego męŜczyzny:

Drogi Kenie, Właśnie skończyłem czytać Śmiertelnych nieśmiertelnych. Mam wraŜenie, Ŝe w jakiś sposób znam Treyę, a moŜe powinienem powiedzieć, Ŝe ją czuję. Chciałbym opowiedzieć Ci, czego doświadczyłem po przeczytaniu tej ksiąŜki. Kiedy czytałem ostatnie dwa rozdziały, czułem, Ŝe łzy napływają mi do oczu. Nie wiem, dlaczego czekałem aŜ do końca, zanim zacząłem płakać, ale tak było. Kiedy skończyłem ostatnią stronę, płakałem naprawdę, a całe moje ciało zaczęło trząść się w niepohamowany sposób. Pomyślałem: „Co się dzieje?", wstałem i zacząłem chodzić wokół domu, tak jakby ruch mógł w jakiś sposób dać mi zrozumienie. Wtedy uświadomiłem sobie równieŜ, jak cenne jest Ŝycie. Gorąco pragnąłem wbiec na górę i obudzić rodziców, Ŝeby im powiedzieć, jak bardzo ich kocham. Coś mnie powstrzymało, moŜe moje ego, moŜe późna pora - nie wiem - ale wiem, Ŝe nie będę patrzył na nich tak jak dawniej. Potem usiadłem ponownie i siedziałem cicho przez kilka minut. Nie było juŜ Ŝadnych łez, tylko cisza. I uczucie spokoju. Jestem bardzo wdzięczny Tobie, Ken, i Trei za szczególny dar, którym podzieliliście się ze mną. Przesłanie tej ksiąŜki, moje przesłanie, to śycie i Miłość.

śyczę spokoju _ _ _ _ _

Drogi Kenie, W sierpniu zeszłego roku wykryto u mnie raka piersi. Przeszłam operację odcinkową, usunięcie węzła chłonnego i trzytygodniowe leczenie. Jestem w nieustannym związku z rakiem na wszystkich poziomach. Kiedy kilka tygodni temu przyjaciółka powiedziała mi o Twojej ksiąŜce, wiedziałam, Ŝe muszę ją przeczytać. To mnie przestraszyło, poniewaŜ, ostatecznie, znałam zakończenie. „Ale - pomyślałam - ona miała jakiegoś innego, groźniejszego raka". Co powiesz na takie wyparcie? W rzeczywistości mam tego samego rodzaju potwornego raka, jakiego miała Treya. Prawdę powiedziawszy, ta ksiąŜka była momentami przeraŜająca, a jednak całkowicie wyzwalająca. Czytając zapiski Trei i Twoje rozwaŜania, słyszałam własny głos i głosy ludzi, którzy mnie kochają. To samo pomniejszanie siebie, ten sam sposób bycia typu: „Dam sobie radę, dziękuję bardzo". Moi przyjaciele i rodzina nie posiadają się ze zdumienia, jak mogłam nie dostrzec, jaka jestem piękna, jak oni bardzo mnie kochają i jak wysoko mnie cenią. Ja równieŜ przez lata zmagałam się z pytaniem: „Co mam robić, jaki jest cel mojego Ŝycia?". Ja teŜ miałam ochotę puścić wszystko i próbować Ŝyć ze świadomością, Ŝe Ŝycie nie jest nagrodą, a śmierć nie jest karą. Dziękuję Ci, wysławiam Cię i błogosławię za odwagę i szczerość, z jaką napisałeś Śmiertelnych nieśmiertelnych. Załączam płytę, aby odwzajemnić dar, który otrzymałam od Ciebie. Obyś zawsze był zdrowy i błogosławiony.

śyczę spokoju _ _ _ _ _

Otrzymałem wiele listów od kobiet, które mówią wyraźnie, jak bardzo utoŜsamiały się z Treyą - Ŝe same zmagały się z tymi samymi troskami i problemami co ona. Ludzie często chcą po prostu

J E D E N S M A K

31

opowiedzieć swoją historię, czy ma ona coś wspólnego z rakiem, czy nie.

Drogi Panie Wilber, Pozdrowienia z Polski. Właśnie przeczytałam Pańską ksiąŜkę, Śmiertelni nieśmiertelni, i wciąŜ jestem pod jej wraŜeniem. Ta ksiąŜka poruszyła moje serce do głębi. Od dawna nie doświadczyłam podobnych uczuć. Wiele lat temu zainteresowałam się Freudowską teorią psychoanalizy, ale kiedy zostałam matką, musiałam zmienić swoje zainteresowania. ChociaŜ opieka nad dziećmi i praca nauczycielki bardzo mnie absorbowały, zawsze próbowałam dostrzegać ludzi wokół mnie. Jestem jednak bardzo nieszczęśliwa z powodu nieudanego Ŝycia osobistego i czasem pytam: „Dlaczego właśnie ja?". Odpowiedź brzmi: „Dlaczego nie ty?" - odnalazłam ją równieŜ w Pańskiej ksiąŜce. Chciałabym Ŝyć pełnią Ŝycia, podobnie jak Treya, ale to bardzo trudne. Jej Ŝycie było tak niezwykłe, Ŝe wydaje się nierealne. Czasem mam wraŜenie, Ŝe to był tylko sen, a nie ksiąŜka, którą Pan napisał. Właśnie zaczęłam szukać swojego daimoniona i chyba będę musiała coś zmienić w swoim Ŝyciu. Zrobiłam sobie notatki na temat innych Pańskich ksiąŜek, a takŜe na temat innych autorów i filozofów, o których pisał Pan w swojej ksiąŜce. Na zakończenie listu pragnę powiedzieć, Ŝe ta ksiąŜka o Pańskiej Ŝonie, Trei, i o Panu jest dla mnie najpiękniejszą ksiąŜką o miłości i poświęceniu. Jestem bardzo szczęśliwa, Ŝe ją przeczytałam. Będę bardzo zadowolona, jeśli ten list dotrze do Pana. Z najlepszymi Ŝyczeniami z Polski.

Szczerze oddana _ _ _ _ _

Drogi Panie Wilber, Właśnie skończyłam Śmiertelnych nieśmiertelnych. Silnie utoŜsamiłam się z Treyą. Ona zmagała się z bardzo wieloma rzeczami, z którymi ja takŜe się zmagałam: próba znalezienia swojego daimoniona, badanie duchowości i kreatywności, bycie kontra działanie, męskie kontra Ŝeńskie, nadmierny samokrytycyzm - to główne problemy mojego Ŝycia. Ta ksiąŜka całkowicie mną owładnęła i nie sądzę, Ŝeby kiedykolwiek mnie opuściła. Otwartość, z jaką pisał Pan o uczuciach własnych i Trei, jest bardzo poruszająca i świadczy o ogromnej odwadze. Podziw, dla Was obojga, w połączeniu z całkowitą szczerością, z jaką ukazuje Pan własną słabość, sprawiły, Ŝe zaczęłam traktować siebie z większą łagodnością. Dziękuję Panu. Zdolność Trei do zaakceptowania raka, przekroczenia choroby i jej konsekwencji zrobiła na mnie silne wraŜenie i zachęciła do włoŜenia większej energii w praktykę medytacji. Podczas lektury Śmiertelnych nieśmiertelnych wciąŜ powracały do mnie słowa „zabójczy" i „piękny" - to było zabójczo piękne. Chcę po prostu powiedzieć dziękuję.

Z uznaniem i miłością _ _ _ _ _

Drogi Kenie, Wspólnie z męŜem przeczytałam Śmiertelnych nieśmiertelnych. Ta ksiąŜka przepełniona jest miłością i uczuciami, jest teŜ bardzo pouczająca. Czytamy ją ze ściśniętymi gardłami, a łzy w oczach bardzo utrudniają lekturę. W moim odczuciu mówi ona o bardzo autentycznej miłości. Siostra mojego męŜa przechodzi chemioterapię i dzięki tej ksiąŜce lepiej rozumiemy, co ona czuje i czego doświadcza.


J E D E N S M A K

32

Jestem zdumiony liczbą listów, które otrzymuję od par czytających sobie tę ksiąŜkę na glos. Chyba dlatego, Ŝe zamieściłem obszerne cytaty z dzienników Trei - pozwalając jej mówić za siebie - pary lubią czytać na zmianę fragmenty pisane przez Treję i przeze mnie. Nie spodziewałem się tego, ale bardzo wzrusza mnie myśl, Ŝe nasze doświadczenie i śmierć Trei pomaga kochającym się ludziom wyraŜać miłość, jaką do siebie czują, i nie czekać, aŜ będzie za późno na powiedzenie tych waŜnych rzeczy, które naleŜy powiedzieć teraz.

Drogi Kenie, Piszę do Ciebie, chociaŜ nie wiem, czy otrzymasz ten list ani czy w ogóle czytasz korespondencję od osób nieznanych. Z głębi serca pragnę Ci podziękować za napisanie Śmiertelnych nieśmiertelnych. Byłem, i wciąŜ jestem w jakieś 10 dni po skończonej lekturze, głęboko poruszony odwagą i miłością, które pozwoliły ci tak głęboko i szczerze pisać o związku z Treyą. Jak musi brakować Ci jej fizycznej obecności, a jednocześnie, paradoksalnie, jak moŜe brakować Ci kogoś, kto jest tak całkowicie zanurzony razem z Tobą w miłości? Ja równieŜ poznałem taką miłość. _ _ spotkałem w 1988 roku. W rok po ślubie rozpoznano u niej chorobę Lyme'a10, w postaci prowadzącej niemal do kalectwa. Po roku pełnienia przez dwadzieścia cztery godziny na dobę roli osoby wspierającej stwierdziłem, Ŝe rozpaczliwie potrzebuję pomocy. Znalazłem ją u wspaniałego terapeuty, którego nadal regularnie odwiedzam. W jakieś pięć lat później u Ŝony ustąpiła większość osłabiających symptomów z wyjątkiem bólu w plecach, który nadal zmusza ją do leŜenia przez dobrą połowę lub nawet dwie trzecie dnia. My równieŜ dobrze poznaliśmy wszystkie poziomy choroby i wszystkie poziomy leczenia. Zaznaliśmy teŜ gniewu i oburzenia na naszych przyjaciół myślących w kategoriach New Age, którzy potrafią powiedzieć coś w rodzaju: „A, masz ból w plecach, to czego próbujesz uniknąć?". Dość tego, Ken. W istocie chciałem tylko podziękować Ci i Ŝyczyć błogosławieństwa BoŜego za to, Ŝe podzieliłeś się ze mną i ze światem swoją niewiarygodną i nieustającą opowieścią o miłości. Kiedy ją skończyłem, płakałem tak, jak nie płakałem juŜ od wielu, wielu lat z głębokimi, smutnymi i otwierającymi serce szlochami i łzami.

Z miłością i wdzięcznością _ _ _ _ _

Drogi Kenie, Z całego serca pragnę podziękować Ci za to, Ŝe historię opisaną w Śmiertelnych nieśmiertelnych przeŜyłeś z taką otwartością, miłością, szczerością i akceptacją. Skończyłam ją czytać kilka dni temu i mimo Ŝe od tamtych zdarzeń minęło juŜ wiele lat, wciąŜ jestem pod jej silnym wraŜeniem. Ta lektura była dla mnie jednym z tych cudownych, mistycznych doświadczeń, które otwierają mnie w nowy i lepszy sposób (nierzadko wśród potoków łez!) i przynoszą kolejną zmianę. Czuję się blisko spokrewniona z Treyą, bo tak często w Ŝyciu chadzałyśmy tymi samymi ścieŜkami, Ŝe łączy mnie z nią bardzo osobista więź. Czy dokonałabym tych samych wyborów? Czy moja szlachetna dusza ujawniłaby się pod wpływem tak wyniszczającej choroby? ChociaŜ nigdy nie poznałam Trei, jestem bardzo wdzięczna za to, Ŝe pokazałeś mi ją tak jasno. Jej zmagania i ostateczne pogodzenie się z tym, z czym nie moŜna się pogodzić, trwanie aŜ do fizycznej śmierci w „namiętnym spokoju" (dla mnie to określenie jest doskonałe) w połączeniu z jej wspaniałym humanizmem, poruszyły mnie do samej głębi. Bardzo tęsknię za kobiecymi wzorcami osobowości, które by mnie zainspirowały. Wielu duchowych nauczycieli to męŜczyźni, a dla mnie ich zrozumienie jest często trudne. Historia Trei przemówiła do mnie moimi słowami i dzięki ci za to, Ŝe pozwoliłeś jej

10 Choroba wirusowa przenoszona przez kleszcze, atakująca stawy, serce i system nerwowy - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

33

opowiedzieć własną historię, własnymi słowami, i nigdy nie mówiłeś za nią. Bardzo poruszyły mnie równieŜ Twoje doświadczenia, zmagania i akceptacja, z jaką jej słuŜyłeś, kochając ją bezgranicznie. Twoje poświęcenie dla niej, nawet po jej śmierci przez te 24 godziny - jestem naprawdę wstrząśnięta - łzy - nigdy nie spotkałam takiej miłości. Choć zawsze wierzyłam w taką głębię, z jakiegoś powodu, karmy, przeznaczenia, moŜe nieświadomych wyborów, nigdy nie doświadczyłam tego, czego Wy dwoje zaznaliście. Jednak sam fakt, Ŝe Ty i Treya doświadczyliście tego rodzaju miłości, bardzo podnosi mnie na duchu! Nie jestem zupełnie szalona! Ona istnieje. Tak. Istnieje. Kiedy piszesz ksiąŜkę, dziwne jest to, Ŝe pozwalasz tylu ludziom zajrzeć w Twą duszę, a moŜesz ich nigdy nie spotkać ani nie otrzymać od nich Ŝadnej wiadomości. Chciałam tylko, Ŝebyś wiedział, Ŝe mi pomogłeś, poruszyłeś mnie swoją historią. Dziękuję Ci z całego serca.

Z miłością _ _ _ _ _

Drogi Kenie, W zeszłym roku wykryto u mnie przerzutowego raka piersi w zaawansowanym stadium. Przyjaciółka powiedziała, Ŝe muszę przeczytać Śmiertelnych nieśmiertelnych, lecz kiedy zapytałam ją, jak ta ksiąŜka się kończy, odpowiedziała: „Ona umarła". Przez długi czas bałam się tej ksiąŜki. Ale teraz, kiedy ją skończyłam, chcę z głębi serca podziękować Tobie i Trei. Wiem, Ŝe ja teŜ mogę umrzeć, ale czytając historię Trei, w jakiś sposób przestałam się bać. Po raz pierwszy nie czuję lęku. Miałam dwa silne doświadczenia - satori, jak sądzę -po prostu czytając Twoje opisy wyŜszej świadomości. Kiedy Treya zmarła, miałam wraŜenie, Ŝe to ja zmarłam, dlatego teraz nie muszę się martwić. Jeszcze raz bardzo, bardzo dziękuję. Sądzę, Ŝe umrę, i sądzę, Ŝe Treya będzie tam na mnie czekać.


Czuję, Ŝe jestem z tymi ludźmi, a oni są ze mną. Cierpienie stale przypomina nam o bólu bycia człowiekiem, o tym, Ŝe na elementarnym poziomie wszyscy jesteśmy ze sobą powiązani, poniewaŜ w pewnym punkcie swojego Ŝycia wszyscy straszliwie cierpimy. Cierpienie nie jest „negatywne"; dzięki niemu powstaje między nami więź. W rzeczy samej, cierpienie jest wielką łaską.

Drogi Kenie, Śmiertelni nieśmiertelni niemal zatrzymali moje Ŝycie. Dopóki nie skończyłam lub, właściwie, nie pochłonęłam tej ksiąŜki, nie mogłam robić prawie niczego innego. Po przeczytaniu kilku pierwszych rozdziałów usiadłam i przez długi czas szlochałam nieopanowanie. Trudno mi opisać intensywność tych uczuć. Byłam całkowicie obezwładniona, jakby strumień zablokowanej emocji został uwolniony i zalał moje ciało. Znasz ten szloch, który zaczyna się w brzuchu i trzęsie całym twoim istnieniem. Byłam poruszona do samej głębi. Nigdy nie czytałam równie pięknej opowieści o miłości. Płakałam nad Waszą radością i nad Waszą stratą, nad Waszym szczęściem, które poznałam tylko przelotnie, i nad bólem, którego pewnie nie mogę sobie nawet wyobrazić. Płakałam teŜ nad doświadczeniem radości i straty, które wyzwoliło się we mnie. Źródłem mojej radości była świadomość, Ŝe moŜna doświadczyć tego rodzaju więzi, którą tak pięknie ukazujesz, Ŝe święta miłość istnieje naprawdę i nie jest tylko jakimś szalonym

J E D E N S M A K

34

urojeniem, Ŝe człowiek wielkiego intelektualnego formatu zdolny jest do tak głębokiego emocjonalnego związku. Chyba z powodu mojego ojca, błyskotliwego człowieka, który nigdy faktycznie nie mieszkał w swoim ciele (niemal cały przebywał w głowie), zawsze oddzielałam te rzeczy. Kiedy szloch trząsł moim ciałem, po raz pierwszy w Ŝyciu pojęłam, Ŝe umysł, ciało i serce mogą zostać połączone głębokim związkiem. Cierpiałam, bo chociaŜ przelotnie doświadczałam takiego związku, to jednak nigdy nie zaznałam go z męŜczyzną, który by chciał lub potrafił utrzymać ten poziom intensywności uczuć dłuŜej niŜ przez krótkie spotkanie. Więcej, poniewaŜ jest to moje najgłębsze pragnienie, po latach Ŝywienia nadziei w sercu przestałam wierzyć, Ŝe to jest moŜliwe. Powtórzę jeszcze raz, dzięki Twoim słowom powróciłam do tego, co, jak wiedziałam, na najgłębszym poziomie jest Prawdą; teraz wie, Ŝe nie powinnam zadowalać się niczym mniej niŜ głębią, której pragnę, i wiem, Ŝe to jest moŜliwe! Rozumiem, Ŝe jesteś kimś w rodzaju pustelnika, ale mam nadzieję, Ŝe kiedyś będziemy mogli się spotkać. Z wielkim szacunkiem, podziwem i miłością

_ _ _ _ _ Drogi Kenie Wilberze, Mam czternaście lat. Od maleńkości bałam się śmierci. Przeczytałam historię Trei i odtąd nie boję się umrzeć. Chciałam ci to powiedzieć.

Szczerze Twoja _ _ _ _ _

Dzienniki Trei były faktycznie niezwykłe. Kiedy przeglądałem je w jakiś czas po jej śmierci, uderzył mnie jeden zdumiewający fakt: nie było w nich Ŝadnych sekretów. Były bardzo intymne i bardzo osobiste, ale nie zawierały niczego, czym Treya nie podzieliłaby się ze mną lub z kimś innym. Po prostu nie było rozdziału między jej publicznym i prywatnym ja - były zasadniczo identyczne. Zawsze było wiadomo, co ona myśli i czuje - nigdy nie kłamała ani nie ukrywała prawdy. Dzięki ogromnej szczerości była osobą absolutnie zniewalającą, o nieodpartym uroku. Ta szczerość, jak sądzę, przewija się przez całą ksiąŜkę i ludzie są wdzięczni za jej bezkompromisowo szczerą opowieść o Ŝyciu -i umieraniu - ze straszliwą chorobą. Wielu ludzi pisze do mnie, chcąc podziękować Trei, i bardzo mi się to podoba; mówią miłe rzeczy o mnie, chcąc wyrazić uznanie dla Trei, i to teŜ jest dobre. Mimo wszystko jest to dziwne. Po śmierci Trei zamierzałem zniszczyć jej dzienniki i postanowiłem, Ŝe nie przeczytam ich przedtem. ChociaŜ, jak później stwierdziłem, nie było w nich Ŝadnych sekretów, Treya ceniła sobie czas spędzany samotnie na pisaniu pamiętnika, a ja nie chciałem tego zburzyć czytaniem go. Mimo mojej ciekawości, co do tego byłem zupełnie przekonany - nikt nigdy nie zobaczy jej dzienników. A potem, dwadzieścia cztery godziny przed śmiercią - i tuŜ przed tym, jak po raz ostatni zaniosłem ją na górę - wskazała na swoje dzienniki i powiedziała po prostu: „Będziesz ich potrzebował". Tydzień wcześniej poprosiła mnie, Ŝebym napisał o naszym cięŜkim doświadczeniu - raka piersi wykryto u niej w dziesięć dni po ślubie. Miała nadzieję, jak powiedziała, Ŝe wszystko, czego nauczyliśmy się z takim trudem, pomoŜe innym. Obiecałem jej, Ŝe napiszę ksiąŜkę. A więc: „Będziesz ich potrzebował" znaczyło, będziesz potrzebował moich dzienników, jeśli zamierzasz zdać pełną relację z tego, co się zdarzyło. Wiedziałem wtedy, Ŝe przeczytanie ich wszystkich, od pierwszej do ostatniej strony, co uczyniłem, będzie dla mnie nieopisanie trudne. Ostatni zapisek w tych dziennikach - w sumie dziesięć notesów -ostatni zapisek brzmiał: „Do tego potrzebna jest łaska, tak! - i moc"11. 11 Z tego zdania, które w oryginale brzmi: „It takes grace, yes! - and grit", wziął się oryginalny tytuł ksiąŜki: Grace and Grit - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

35

Sobota, 8 marca

Joyce Nielsen jest autorką Sex and Gender in Society, prawdopodobnie najlepszego tekstu na temat feminizmu. Jest to tekst głęboki, rzetelny, wszechstronny, wywaŜony. Nielsen naleŜy do moich ulubionych feministycznych pisarek obok Janet Chafetz, Carol Gilligan, Marthy Nussbaum... Nigdy nie przyszło mi do głowy, Ŝe wykłada na Uniwersytecie Kolorado w Boulder. Wróciłem do domu dzisiaj i zastałem wiadomość nagraną na automatyczną sekretarkę: „Jeśli to Ken Wilber napisał Sex, Ecology, Spirituality, a jestem zupełnie pewna, Ŝe tak, to chcę z tobą porozmawiać. Uczę socjologii na Uniwersytecie Kolorado i uŜywam Sex, Ecology, Spirituality jako podręcznika podczas seminarium na studium podyplomowym. Zastanawiałam się, czy mógłbyś przyjść i porozmawiać z nami. Proszę zadzwoń do mnie na numer...". Podnoszę słuchawkę, wybieram jej numer i nagrywam się na sekretarkę: „Jeśli to Joyce Nielsen napisała Sex and Gender in Society, a jestem zupełnie pewien, Ŝe tak, to jestem prawdziwym fanem...". Przypuszczam, Ŝe oddzwoni.

Niedziela, 9 marca

Potrzebowałem prawie tygodnia, nim wróciła medytacyjna świadomość, łącznie ze świadomym śnieniem. Podczas całego pobytu w Nowym Jorku nie potrafiłem zachować czystej obserwacji, a w stanie snu i głębokiego snu nie utrzymywałem ciągłej przytomności - to znaczy w czasie śnienia i w stanie głębokiego snu nie byłem świadomy. Ta świadomość płynąca niczym strumień była ze mną z przerwami przez ostatnie trzy lub cztery lata. Ciągła świadomość utrzymująca się we wszystkich stanach - jawy, śnienia i snu - pojawia się po wielu latach medytacji; w moim wypadku po około dwudziestu pięciu latach. Oznaki są bardzo proste: jesteś świadomy w stanie jawy, a potem, gdy zasypiasz i zaczynasz śnić, nadal jesteś świadomy śnienia. Jest to podobne do świadomego śnienia, ale z jedną drobną róŜnicą: podczas świadomego śnienia zwykle zaczynasz manipulować snem - postanawiasz śnić o orgiach seksualnych, wspaniałych ucztach, lataniu nad górami czy o czymkolwiek innym. Natomiast w przypadku stałej obserwującej świadomości nie pragniesz zmieniać niczego, co się pojawia: po prostu niewinnie obserwujesz. Jest to świadomość wolna od preferencji, świadomość podobna do lustra, która na równi, bezstronnie odzwierciedla wszystko, co powstaje. Pozostajesz więc świadomy w stanie snu, obserwując go i nie zmieniając (choć, jeśli chcesz, moŜesz; zwykle nie chcesz)12. Potem, kiedy wchodzisz w głęboki sen bez śnienia, wciąŜ pozostajesz świadomy, lecz teraz jesteś świadomy wyłącznie bezkresnej czystej pustki, w której nie ma zupełnie niczego. Określenie „świadomy" nie jest całkiem właściwe, poniewaŜ w tym stanie nie ma Ŝadnego dualizmu. Lepiej powiedzieć, Ŝe jest tylko sama czysta świadomość bez właściwości, treści, podmiotów czy przedmiotów, bezkresna czysta pustka, która nie jest „niczym", ale mimo to nie moŜna jej określić. Kiedy wychodzisz ze stanu głębokiego snu, widzisz, jak umysł i stan snu powstają i przyjmują formę. To znaczy z przyczynowej pustki powstaje umysł subtelny (sny, obrazy, symbole, koncepcje, wizje, formy), a ty obserwujesz to powstawanie. Stan snu trwa jeszcze przez chwilę, a potem, kiedy zaczynasz się budzić, widzisz, jak cała gruba rzeczywistość, rzeczywistość fizyczna - twoje ciało, łóŜko, pokój, fizyczny kosmos, natura - powstaje bezpośrednio z tego subtelnego stanu umysłu. Mówiąc inaczej, właśnie odbyłeś podróŜ przez Wielki Łańcuch Istnienia - z fizycznego ciała przez umysł subtelny do przyczynowego ducha - w obie strony: wstępującą i zstępującą (ewolucja i inwolucja). Kiedy zasypiasz, przechodzisz z ciała fizycznego (jawa) w umysł subtelny (śnienie), a stąd w przyczynową pustkę (głęboki sen) - to jest ewolucja, czyli

12 Nazywam to „jasnym śnieniem" dla odróŜnienia go od świadomego śnienia. W wielu miejscach uŜywam po prostu znanego terminu „świadome śnienie", choć niemal zawsze mam na myśli jasne śnienie. Mówię takŜe o jasnym głębokim śnieniu lub prostej obserwacji w głębokim stanic bez śnienia.

J E D E N S M A K

36

wstępowanie - a potem, kiedy się budzisz, schodzisz z poziomu przyczynowego przez subtelny do fizycznego - to jest inwolucja, czyli zstępowanie (kolejność poszczególnych stanów moŜe się zmieniać, ale cały cykl jest zasadniczo zachowany). KaŜdy przechodzi ten cykl w ciągu kaŜdych dwudziestu czterech godzin. W przypadku ciągłej świadomości, czyli nieprzerwanej obserwacji, kiedy przechodzisz z jednego stanu w drugi, nawet kiedy wchodzisz w głęboki sen bez śnienia, pozostajesz świadomy. PoniewaŜ ego istnieje przede wszystkim w stanie fizycznym i tylko częściowo w subtelnym, więc kiedy utoŜsamiasz się z ciągłą świadomością - czyli z tym, co istnieje we wszystkich trzech stanach – wyrywasz się z uścisku ego, gdyŜ ono ledwo istnieje w stanie subtelnym i w ogóle nie istnieje w przyczynowej pustce (czy w stanie głębokiego snu, który jest jednym rodzajem pustki). Przestajesz utoŜsamiać się z ego i utoŜsamiasz się z czystą bezforemną świadomością jako taką, która jest bezbarwna, bezkresna, bezczasowa, bezforemną - jest czystą jasną pustką. Nie utoŜsamiasz się z niczym konkretnym i dlatego moŜesz objąć absolutnie wszystko, co powstaje. Porzuciwszy ego, jesteś jednym ze Wszystkim. Nadal masz pełny dostęp do ego ze stanu jawy, ale juŜ nie jesteś tylko nim. W rzeczy samej, najgłębsza część ciebie jest toŜsama z Kosmosem w całej jego promiennej wspaniałości. Po prostu jesteś wszystkim, co powstaje z chwili na chwilę. Nie widzisz nieba, jesteś niebem. Nie dotykasz ziemi, jesteś ziemią. Nie słyszysz deszczu, jesteś deszczem. Ty i wszechświat jesteście tym, co mistycy nazywają „Jednym Smakiem". To nie jest poezja. Jest to bezpośrednie doświadczenie, tak bezpośrednie jak chlust zimnej wody prosto w twarz. Jak wielki mistrz zen powiedział po osiągnięciu oświecenia: „Kiedy usłyszałem dźwięk dzwonu, nie było dzwonu ani mnie, tylko dźwięk". W tym niedualnym dźwięku jest cały Kosmos, w którym podmiot i przedmiot stają się Jednym Smakiem, a nieskończoność ochoczo odsłania swoje tajemnice. Jak badacze, od Aldousa Huxleya po Hustona Smitha, przypominali nam, Jeden Smak lub „kosmiczna świadomość" - poczucie jedności z Podstawą całego stworzenia - jest najgłębszym jądrem niemal powszechnej jednomyślności wielkich tradycji mądrości całego świata. Jeden Smak nie jest przywidzeniem, fantazją ani wytworem zaburzonej psychiki, lecz bezpośrednim doświadczeniem i przesłaniem niezliczonych joginów, świętych i mędrców całego świata. Jest bardzo prosty, oczywisty, jasny - konkretny, namacalny, wyraźny.

Poniedziałek, 10 marca

Aldous Huxley w swojej sławnej Filozofii wieczystej mówił o uniwersalnym jądrze wielkich tradycji mądrości całego świata. Najlepszym wprowadzeniem do niej wciąŜ pozostaje Forgotten Truth Hustona Smitha. Swój esej dla „Journal of Humanistic Psychology" rozpocząłem tak: „Znany jako «filozofia wieczysta - «wieczysta», poniewaŜ pojawią się we wszystkich kulturach i wiekach z zachowaniem zasadniczo podobnych cech - ów światopogląd ukształtował jądro nie tylko wielkich tradycji mądrości całego świata, od chrześcijaństwa poprzez judaizm, buddyzm po taoizm, lecz równieŜ sposób myślenia niektórych największych filozofów, naukowców i psychologów Wschodu i Zachodu, Północy i Południa. Filozofia wieczysta - której szczegóły omówię za chwilę - jest tak bardzo rozpowszechniona, Ŝe albo jest największym intelektualnym błędem, jaki kiedykolwiek pojawił się w ludzkiej historii - błędem, który rozpowszechnił się tak niewiarygodnie, Ŝe wręcz ogłuszył nasz umysł - albo jest najprawdziwszym odzwierciedleniem rzeczywistości, jakie się dotąd pojawiło13'. A więc czym dokładnie jest filozofia wieczysta? Najprościej rzecz ujmując: Wielkim Gniazdowym Układem Istnienia, którego kulminacją jest Jeden Smak - tym, w skrócie, jest filozofia wieczysta. Nie znaczy to, Ŝe cała filozofia wieczysta osadzona jest w betonie lub wyryta w złocie. Napisałem artykuł zatytułowany: „Filozofia neowieczysta", w którym wskazałem, Ŝe znaczną jej część naleŜałoby uwspółcześnić i unowocześnić'14. Mimo to, podejmując własne próby 13 Ten esej zamieszczony jest w rozdz. 1 The Eye of Spirit. 14 Ten esej zamieszczony jest w rozdz. 2 The Eye of Spirit.

J E D E N S M A K

37

zrozumienia Kosmosu, powinniśmy z powagą i szacunkiem traktować światopogląd tworzący esencję wielkich tradycji mądrości całego świata. A jego jądrem jest doświadczenie Jednego Smaku - jasne, oczywiste, wyraźne, niezachwiane.

Wtorek, 11 marca

Tak, niezachwiane pod warunkiem, Ŝe ciągle praktykujesz. Zawsze jestem ciekaw, co przerwie ten niedualny strumień, co zaciemni lub zakłóci ciągłą świadomość, co wytrąci cię z Całości i wepchnie w szpony odrębnego self, gdzie czyha cierpienie. Co ciekawe, w moim wypadku do przerwania tej świadomości wystarczy jedna lampka wina (tzn. jeśli wypiję lampkę wina, tej nocy nie będę świadomy podczas śnienia i w stanie głębokiego snu. Jestem pewien, Ŝe wielcy jogini mogą pić i nadal pozostają świadomi we wszystkich trzech stanach, ale ja nie). Stres zwykle nie przerywa tego ciągłego strumienia. Ale w Nowym Jorku przez większość dni wypijałem po kilka lampek wina, więc samo to wyjaśniałoby, dlaczego nie potrafiłem podtrzymać obserwacji. Z drugiej strony, byłem tam, Ŝeby prowadzić krzykliwą autoreklamę, a ja nie jestem w tym dobry - albo robię to zbyt nieśmiało, albo zanadto szarŜuję, głównie dlatego, Ŝe jest to dla mnie krępujące. Być moŜe z tego prostego powodu przez większą część tygodnia tkwiłem w szponach egoistycznego skupienia na sobie, które praktycznie zamknęło mi stały dostęp do Świadka. Tej nocy wszystko chyba się zmieniło. Początkowo nie śniłem świadomie, po prostu śniłem: siedzę z jakąś kobietą przed Sri Ramaną Maharishim. Oprócz nas jest ogromne audytorium, ale w istocie nie zauwaŜam go. Kobieta objaśnia praktykę zapytywania siebie, podczas której praktykujący pyta: „Kim jestem?" i próbuje wniknąć w samo źródło świadomości; jest to próba znalezienia czystego i zawsze obecnego Świadka. Z jakiegoś powodu jej objaśnienia były całkiem błędne; przedstawiała to jako rezultat czynienia wysiłku, Ŝeby być świadomym. Spojrzałem na Ramanę i powiedziałem: „Nie, nie ma Ŝadnego wysiłku, po prostu zauwaŜasz, Ŝe juŜ jesteś świadomy, i ta świadomość - taka, jaka jest - jest tym. śadnego wysiłku". Ramana uśmiechnął się i nasze umysły, jego i mój, natychmiast stały się jednym. W tym momencie zacząłem śnić świadomie, ale była to bardziej obserwacja. Strumień obserwacji lub ciągłej świadomości utrzymuje się juŜ od kilku dni i nocy, tak jak to zwykle było, z przerwami, od kilku lat. To fascynujący proces. Jest to czysta Pustka, całkowicie bezgraniczna, promienna, czysta, wolna, poza światłem i poza błogością, wymykająca się wszelkim określeniom. Ramana nazywał to głęboką obserwacją (lub ciągłą świadomością) ja-Ja, poniewaŜ jest ono świadome małego ja, czyli odrębnego self. Ken Wilber jest tylko fizycznym przejawem tego, czym ja-Ja naprawdę jestem - wcale nie Kenem, lecz po prostu Wszystkim. Ken się urodził i umrze, lecz ja-Ja nigdy nie wchodzi w strumień czasu. Ja-Ja jestem wielkim Nienarodzonym, ja-Ja jestem tajemniczym Nieśmiertelnym; cały Kosmos istnieje jako proste odczucie mojej własnej Istoty. KaŜda czująca istota w całym wszechświecie moŜe tak o sobie powiedzieć, dopóki pozostaje owym wielkim ja-Ja, które w Ŝadnym razie nie jest małym ja. (Wedanta kładzie nacisk na ja-Ja, buddyzm na nie-ja, ale oba te systemy wskazują na czystą, niedualną, nieokreśloną Pustkę - siunjata lub nirguna - która jest prostą takością lub istnością całego świata i nie jest niczym innym jak czystą, naturalną, spontaniczną, zawsze obecną świadomością, która jest twoim własnym prawdziwym stanem w tej chwili - nieprzerwanym, niedualnym strumieniem, który płynie przez wszystkie moŜliwe zmiany zachodzące w stanie jawy, śnienia, snu. W swojej czystej formie Świadek staje się toŜsamy ze wszystkim, co obserwuje -umysł-zwierciadło jest toŜsamy z odzwierciedlanymi obiektami, Pustka jest toŜsama ze wszystką Formą. Jak wedanta i buddyzm podkreślają, czysta świadomość jest niedualna, pusta i ostatecznie nieokreślona). Kiedy medytujący zaczynają rozwijać (lub raczej zauwaŜać) tę ciągłą świadomość, doznają czegoś w rodzaju rozdwojenia umysłu. Z jednej strony, potrafisz utrzymywać mocną medytacyjną równowagę, jesteś w stanie obserwować ból i przyjemność bez mrugnięcia okiem, ani nie lgniesz, ani nie unikasz. Zhuangzi powiedział: „Człowiek doskonały posługuje się

J E D E N S M A K

38

umysłem jak lustrem: akceptuje, ale nie chwyta, przyjmuje, ale nie zatrzymuje". Gdy świadomość umysłu-zwierciadła (lub ciągła świadomość) staje się silniejsza, fizyczny stan jawy zaczyna coraz bardziej przypominać sen, w tym sensie, Ŝe nie moŜe juŜ cię przytłoczyć, wstrząsnąć tobą, wmówić ci, Ŝe przelotne doznania są jedyną rzeczywistością. Zycie zaczyna przypominać długi film, a ty jesteś niewzruszonym Świadkiem obserwującym to widowisko. Kiedy powstaje szczęście, widzisz je; kiedy powstaje radość, widzisz ją; kiedy powstaje ból, widzisz go; kiedy powstaje smutek, widzisz go. We wszystkich przypadkach jesteś Świadkiem, a nie jakąś przelotną powierzchowną falą, która przetacza się, głupio szumiąc i pieniąc się. W oku cyklonu jesteś bezpieczny. Coraz częściej pojawia się w tobie głęboki wewnętrzny spokój; nie moŜesz juŜ tworzyć zamętu z takim samym przekonaniem. Nie znaczy to, Ŝe nie czujesz pragnienia, bólu, radości, szczęścia, cierpienia czy smutku. Nadal doznajesz tych uczuć, ale one po prostu cię nie przekonują, bo to wszystko przypomina film. Czasem tak bardzo wciągasz się w to, co się dzieje na ekranie, Ŝe zapominasz, iŜ to tylko film. Oglądając dreszczowiec, moŜesz naprawdę się przestraszyć; oglądając romans, moŜesz zacząć płakać. Wtedy przyjaciel pochyla się i mówi: „Hej, rozchmurz się, to tylko film, to nie jest realne!". Wtedy otrząsasz się z tego. Oświecenie jest (...) otrząśnięciem się z filmu Ŝycia. Przebudzeniem, uwolnieniem. W kinie jesteś i zawsze byłeś Świadkiem. Kiedy traktujesz Ŝycie ze śmiertelną powagą - kiedy sądzisz, Ŝe film dzieje się naprawdę - zapominasz, Ŝe jesteś czystym i wolnym Świadkiem i utoŜsamiasz się z małym ja - ego - jakbyś grał w filmie, który właśnie oglądasz. UtoŜsamiasz się z kimś na ekranie. Dlatego wpadasz w przeraŜenie, dlatego płaczesz, dlatego cierpisz. Kiedy medytujesz, zaczynasz coraz swobodniej siedzieć w fotelu i po prostu obserwować film Ŝycia, nie osądzając go, nie unikając, nie lgnąc do niego, nie ciągnąc go ani nie popychając. Jedynie obserwujesz: posługujesz się umysłem-zwierciadłem, spoczywasz w prostej, jasnej, spontanicznej, płynącej swobodnie, zawsze obecnej świadomości. Jeśli wytrwale obserwujesz - i zatapiasz się - w wolną od preferencji świadomość tego, co jest, wówczas ta świadomość zacznie przenosić się ze stanu jawy w stan snu - będziesz po prostu trwał jako wolna od preferencji świadomość, jako umysł-zwierciadło, ciągła świadomość, nawet gdy powstanie stan snu. ZauwaŜysz, Ŝe zjawiskowy świat materialny - ciało fizyczne, świat czuciowo-ruchowy i stworzone z nich ego - zaczyna rozpuszczać się w subtelny świat wyobraźni i wizji. W kaŜdym przypadku pozostajesz świadomy. Gdy nabędziesz większej wprawy, wolna od preferencji świadomość przeniesie się ze stanu snu nawet w głęboki sen bez śnienia. PoniewaŜ „ty" wciąŜ jesteś obecny (nie jako ego, ale jako ja-Ja, czysta świadomość bez obiektu), odnajdziesz znacznie głębszą i prawdziwszą toŜsamość: wciąŜ jesteś milcząco świadomy, gdy nie ma przedmiotów, podmiotów i Ŝadnych treści - cierpienia, bólu, przyjemności, pragnienia, dąŜeń, nadziei, lęku. W tym czystym Bezforemnym stanie nic nie powstaje - a jednak jesteś, wciąŜ istniejesz, lecz wyłącznie jako czysta świadomość. Nie ma ciała, ego, umysłu - a mimo to wiesz, Ŝe istniejesz, a zatem oczywiście nie jesteś Ŝadnym z tych niŜszych stanów. Jesteś tylko sobą - to znaczy istnieje tylko czyste JESTEM, czysta niedualna Świadomość, która jest tak absolutnie wolna, nieograniczona, bezkresna i nieokreślona, Ŝe ściśle mówiąc, moŜemy nazwać ją jedynie „Pustką" - tak teŜ się ją „odczuwa": nieskończona Nieobecność lub Otchłań, ale są to tylko kolejne określenia nieskończonej Wolności.

Czwartek, 13 marca

Właśnie skończyłem rozmowę telefoniczną z Mikiem Murphym (nasze gorące rozmowy rzadko trwają krócej niŜ dwie godziny). Razem ze swoją przyjaciółką Sylvią Tompkins przygotowują serię projektów, obejmujących CD-ROM i ksiąŜkę, a dotyczących zintegrowanej (lub zrównowaŜonej) duchowości - jest to uwspółcześniona, unowocześniona wersja filozofii wieczystej, zgodna równieŜ z moją pracą. Sylvia myślała o umieszczeniu tego zintegrowanego poglądu na CD-ROM-ie i w końcu razem z Mikiem spiknęli się z Jamesem Redfieldem, autorem The Celestine Prophecy i The Tenth Insight, który dzięki niezwykłemu sukcesowi komercyjnemu (ponad piętnaście milionów czytelników) pomoŜe im dotrzeć z tymi projektami

J E D E N S M A K

39

do znacznie szerszego kręgu odbiorców. Wygląda na to, Ŝe polecę do San Francisco dać wykład w Instytucie Fetzera. Załatwiłem wszystko tak, Ŝebym mógł przy okazji spotkać się z Mikiem. Mikę jest naprawdę zdumiewający. Nie tylko był współzałoŜycielem Instytutu w Esalen - zapoczątkowując Ruch Ludzkiego Potencjału - lecz wciąŜ jest jedną z czołowych postaci związanych z rozwojem psychologicznym i duchowym. Właśnie skończył pisać The Kingdom of Shivas Irons, niecierpliwie oczekiwana kontynuacja jego klasycznego juŜ Golf in the Kingdom. Ostatnio słyszałem, Ŝe Clint Eastwood przymierza się do filmowej wersji Golfa, w której zagra razem z Seanem Connery. BoŜe, to chyba zrujnuje Ŝycie Mike'a; nie zazna juŜ chwili spokoju.

Piątek, 14 marca, Boulder - San Francisco

Wczesne rano. Lecę samolotem do San Francisco. Instytut Fetzera, załoŜony przez Johna Fetzera, jest jedną z liberalnych organizacji, które finansują autentycznie duchowe projekty. Liberałowie i Bóg nie są w zbyt dobrych stosunkach, dlatego konserwatyści zagarnęli rynek Boga w tym kraju. Oba te fakty są niepomyślne. Z tego względu Fetzer jest kimś bardzo wyjątkowym -liberalna dobroczynność bez lęku przed Duchem. Sfinansowali na przykład wyprodukowany przez telewizję publiczną serial Billa Moyersa o zdrowiu i medytacji. Rob Lehman jest teraz szefem Instytutu Fetzera, choć ściśle współpracuje z zarządem. Moja stara przyjaciółka, Judith Skutch (wydawca Kursu cudów) przez długi czas była w zarządzie i dzięki jej staraniom przyłączyło się do nich kilku cennych ludzi, w tym Frances Vaughan. Instytut jest w trakcie reorganizacji i dlatego poprosili mnie, Ŝebym omówił z nimi róŜne kierunki ich przyszłego rozwoju. Jestem więc tutaj, 36 000 stóp ponad tym wszystkim, i właśnie mam tam gwałtownie zstąpić. Zarząd spotyka się przez cały piątek i sobotę; moje wystąpienia zaplanowane są na popołudnia, od 14 do 17, i mają mieć formę pytań i odpowiedzi. Prosto z samolotu udam się na spotkanie, które zaczyna się za kilka godzin.

Sobota, 15 marca, San Francisco

Sądziłem, Ŝe aby opisać wszechstronne czy zintegrowane podejście do przemiany, będę musiał jedną lub dwie godziny poświęcić na prezentację moich ogólnych idei, tak jak zostały one w skrócie przedstawione, powiedzmy, w Krótkiej historii wszystkiego. Kiedy jednak wszedłem do sali konferencyjnej, diagramy z Krótkiej historii wisiały na ścianie, a wszyscy byli dobrze obeznani z terminami technicznymi. Wtedy chyba posunąłem się za daleko w drugą stronę. Roger [Walsh] pełniący rolę konsultanta - którego podczas pierwszej przerwy minąłem na korytarzu, szepnął do mnie: „Mów prosto". Dzisiaj kolejne spotkania. Ja znowu wchodzę po południu. Pytania i moje odpowiedzi lub próby odpowiedzi - koncentrowały się na naturze prawdziwie zintegrowanej, holistycznej, wszechstronnej wizji, na najlepszych sposobach jej realizacji w czyn lub po prostu udostępniania jednostkom i całej kulturze. Pojęcia „integralny" lub „holistyczny" moŜna wyjaśniać na wiele sposobów. Według najczęstszej interpretacji, jest to podejście, które usiłuje objąć i zintegrować materię, ciało, umysł, duszę i ducha - a zatem jest to próba ogarnięcia całego Wielkiego Gniazdowego Układu Istnienia. Fizyka zajmuje się materią, biologia Ŝywym ciałem, psychologia umysłem, teologia duszą, a mistycyzm bezpośrednim doświadczeniem ducha - a więc zintegrowane podejście do rzeczywistości obejmowałoby fizykę, biologię, psychologię, teologię i mistycyzm (by podać kilka przykładów). [Zob. ii. 1 na str. 53] Choć jest to dobry punkt wyjścia do zdefiniowania „zintegrowanego" podejścia, w swoich pismach próbowałem trochę szerzej rozwinąć ten schemat, wskazując, Ŝe kaŜdy z tych poziomów ma przynajmniej cztery waŜne aspekty lub wymiary . KaŜdy poziom moŜna rozpatrywać od wewnątrz i z zewnątrz w jego indywidualnych i kolektywnych formach. Na przykład twoją świadomość moŜna rozpatrywać od wewnątrz -z subiektywnej strony, jako

J E D E N S M A K

40

twoją świadomość w tej chwili - świadomość, która doświadczana jest w pierwszej osobie jako „ja" (wszystkie wyobraŜenia, impulsy, koncepcje i pragnienia przepływające teraz przez twój umysł). MoŜesz równieŜ badać świadomość w obiektywny, empiryczny, naukowy sposób w trzeciej osobie jako „to" (np. mózg zawiera acetylocholinę, dopaminę, serotoninę itd., które opisane są w obiektywnym języku-to). Oba te aspekty świadomości istnieją nie tylko w formach pojedynczych, lecz takŜe mnogich - nie tylko jako „ja" lub „to", lecz takŜe jako „my". Ta kolektywna forma równieŜ ma swoją stronę wewnętrzną i zewnętrzną: kulturowe wartości wewnętrzne (np. zasady moralne, światopoglądy, znaczenie kulturowe) oraz zewnętrzne, konkretne formy społeczne (np. sposoby produkcji, technologia, baza ekonomiczna, instytucje społeczne, systemy informatyczne).

Zatem kaŜdy poziom w Wielkim Łańcuchu ma stronę wewnętrzną i zewnętrzną w indywidualnych i kolektywnych formach - to daje cztery wymiary (lub „cztery ćwiartki") kaŜdego poziomu egzystencji. [II. 2 ukazuje kilka szczegółów czterech ćwiartek; terminy będą objaśniane w dalszej części tekstu.] PoniewaŜ obie ćwiartki Prawej Ręki są obiektywnym(i) tym(i), moŜna je traktować jako jedną, i

J E D E N S M A K

41

dlatego często cztery wymiary upraszczam do trzech: ja, my i to; lub pierwsza osoba, druga osoba, trzecia osoba. Pokazuje to równieŜ il. 2. Istnieje łatwy sposób na zapamiętanie tych trzech podstawowych wymiarów. Piękno pojawia się w oku patrzącego - „ja". Dobro odnosi się do moralnych i etycznych działań, które zachodzą między tobą i mną - „my". Prawda zwykle odnosi się do obiektywnego empirycznego faktu - „to". A zatem trzy podstawowe wymiary, „ja", „my" i „to", odnoszą się równieŜ do Piękna, Dobra i Prawdy. Albo sztuki, moralności i nauki. Z tego względu prawdziwie zintegrowany pogląd nie będzie mówił jedynie o materii, ciele, umyśle, duszy i duchu - poniewaŜ kaŜdy z tych poziomów ma wymiar sztuki, moralności i nauki, i dlatego musimy uwzględnić je wszystkie. Np. mamy sztukę obszaru materii/ciała (naturalizm, realizm), sztukę obszaru mentalnego (surrealistyczną, konceptualną, abstrakcyjną), sztukę obszaru duszy i ducha (kontemplacyjną, transformacyjną). Podobnie, mamy zasady moralne wyrastające z obszaru czuciowego (hedonizm), z obszaru mentalnego (wzajemność, uczciwość, sprawiedliwość) i z obszaru duchowego (miłość uniwersalna i współczucie). I tak dalej. Połączenie tych trzech wymiarów (ja, my, to; lub sztuka, moralność, nauka; lub Piękno, Dobro i Prawda) z głównymi poziomami egzystencji (materia, ciało, umysł, dusza, duch) da nam znacznie pełniejsze zintegrowane lub holistyczne podejście do rzeczywistości. [Zob. ii. 3.] Instytut Fetzera chce wspierać i promować zintegrowane podejście do świata - w edukacji, medycynie, duchowości, badaniach naukowych itd. Członkowie zarządu uznali, Ŝe mój schemat wymiarów/poziomów

moŜe przyczynić się do rozwinięcia dyskusji, i przez kilka godzin dialog koncentrował się na tych zagadnieniach. Dzisiaj najwyraźniej szło mi lepiej, bo na korytarzu nikt nie przekazywał mi szeptem pilnych sugestii.

Poniedziałek, 17 marca, San Francisco

Dzisiaj przeniosłem się z Inn Above Tide w Sausalito, gdzie zarząd Fetzera ulokował nas wszystkich, do Hyatt przy Union Square w centrum San Francisco. Siedzę na trzydziestym szóstym piętrze, w restauracji na samym szczycie hotelu, i oglądam najpiękniejsze miasto Ameryki. Golden Gate, z lewej, łącząca lekkość architektury miasta z zielenią Marin; Bay Bridge, po prawej, sięgający do ponurego Oakland; więzienie Alcatraz, na wprost, skalisty

J E D E N S M A K

42

pomnik męskiej agresji. Uwielbiam San Francisco. Mieszkałbym tutaj, gdyby mnie było na to stać i gdybym w Boulder nie miał doskonałych warunków do intensywnej pracy. Zamierzam przez kilka dni włóczyć się po mieście, nim wrócę do potwornie Ŝmudnych badań potrzebnych do napisania tomu 2. Mój stary przyjaciel, Mitch Kapor, jest w mieście; mieszka po drugiej stronie ulicy w Campton Place, ale wyjechał na kilka dni na odosobnienie medytacyjne. Wczoraj, gdy wyjeŜdŜał, poprosiłem go, Ŝebyśmy zajrzeli na chwilę do Frances i Rogera, bo chciałem ich ze sobą poznać. Frances i Roger przez ponad dwadzieścia lat byli i nadal są najbardziej znaczącą parą w moim Ŝyciu - w istocie przez całe moje dorosłe Ŝycie. WciąŜ w pewnym sensie myślę o nas jak o triu. Bez nich moje Ŝycie byłoby o wiele uboŜsze; dzieliliśmy wspólnie największe wzloty i upadki, i wiele rzeczy, które zdarzały się w międzyczasie. Moim zdaniem, oni są wzorowymi ludźmi niemal pod kaŜdym względem, troskliwi, pogodni, błyskotliwi. Oboje napisali kilka niezwykle wartościowych ksiąŜek. Widziałem, jak niezliczone godziny poświęcali na całkowicie bezinteresowną pomoc. Oboje drętwieją, słysząc, jak mówię takie rzeczy, ale to prawda. Z Mitchellem spotkałem się jeszcze w czasach Lincoln. Przeczytał The Spectrum of Consciousness i kilka razy przyszedł do mnie porozmawiać. Polubiłem go od razu - Mitch jest oszałamiająco inteligentny, ale nie odpychający; ma w sobie coś, co od razu budzi sympatię. Wtedy był przyjacielem - i nauczycielem medytacji -Jacka Crittendena. W tym czasie razem z Jackiem zakładaliśmy „ReVision Journal". Kiedy w końcu nam się to udało, znalazłem się w Bostonie, gdzie mieszkali Jack i Mitch. Mitch tymczasem wrócił na studium podyplomowe, doktoryzował się na MIT15, a następnie stworzył oprogramowanie Lotus, najpopularniejsze oprogramowanie w tamtym czasie. Ostatecznie sprzedał Lotus za wiele milionów, został współzałoŜycielem Electronic Frontier Foundation i załoŜył Kapor Enterprises. Zawsze miło jest poznawać ze sobą przyjaciół, więc Mitch, Frances, Roger i ja spędziliśmy wspólnie popołudnie, rozmawiając o tym i owym.

Środa, 19 marca, San Francisco

Dziś rano wynająłem samochód i pojechałem do Muir Beach, do domu Sama Keena, w którym mieszkaliśmy z Treyą zaraz po ślubie (wynajęliśmy ten dom od niego; dziś nikogo tam nie było). Siedziałem na werandzie przez godzinę, moŜe dwie. To wciąŜ jest ze mną. Ona wciąŜ jest we mnie. Smutek jest namacalny, jest częścią mgły unoszącej się nad plaŜą, aŜ trudno oddychać. Przez około dwa tygodnie po jej śmierci byłem w tym samym stanie uniesienia i łaski, w jakim ona odeszła. Była jedynie promienna świadomość, bez podmiotu i przedmiotu, ale wszystko pojawiało się tak, jak powinno - pięknie. Jestem pewien, Ŝe wtedy byliśmy razem. A potem wróciło małe ja i znowu byłem przede wszystkim Kenem. Spoglądam ponad plaŜę; sceny z naszego wspólnego Ŝycia wyłaniają się z obłoków i podchodzą do mnie. W róŜny sposób zawsze myślę o nas w tym domu. Mieliśmy tu kilka miesięcy, nim rak zaatakował; w całym naszym związku to była jedyna strefa wolna od raka. Dlatego tutaj widzę ją całą i pełną, oszałamiająco piękną, blask, który wniknął prosto w ciebie, porwał twą duszę i mówił słowa zbyt czułe, by je powtarzać. To tu tańczyliśmy i płakali, kochali się i śmiali, lgnęli do siebie jak do samego Ŝycia. I to tutaj te fatalne słowa: „Terry ma raka" wypowiedziałem po raz pierwszy przez telefon do rodziny i przyjaciół w tę pierwszą, potworną, ohydną noc. Ale nie myślę o niej juŜ tak wiele, poniewaŜ ona jest częścią tego, co myśli. Płynie w mojej krwi i bije w moim sercu; zawsze jest częścią mnie, nie muszę więc jej sobie wyobraŜać, Ŝeby o niej pamiętać. Jest pod moją skórą, nie na zewnątrz, nie tam, nie jest daleko ode mnie. Treya i ja wzrastaliśmy razem i umarliśmy razem. Zawsze byliśmy dwiema stronami tej samej osoby. Chyba zawsze tak będzie.

15 Instytut Technologiczny Massachusetts - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

43

Czwartek, 20 marca, San Francisco - Boulder

Wracam samolotem do Boulder. Wczoraj wieczorem zjadłem obiad z Mikiem Murphym i Sylvią. Rozmawialiśmy o ośrodkach Integralnej Transformacyjnej Praktyki, które Mikę zakłada razem z George'em [Leonardem]. Dzięki staraniom Mike'a Centrum Badań nad Zapobieganiem Chorobom Uniwersytetu Stanforda będzie pomagało prowadzić dokumentację postępu i skuteczności integralnego treningu. Moim zdaniem, to jest naprawdę waŜna i nowatorska praca, która pomoŜe zdefiniować zupełnie nowe podejście do psychologicznej i duchowej transformacji, podejście obejmujące najlepsze elementy staroŜytnej mądrości i najwspanialsze zdobycze współczesnej wiedzy. Nic dziwnego, Ŝe Murphy znowu jest w czołówce.

Piątek, 21 marca, Boulder

Wspaniały poranek - Boulder potrafi być piękne. Poszedłem na zakupy, napełniłem lodówkę, przejrzałem korespondencję, przesłuchałem 62 wiadomości na sekretarce itd. Skończyłem czytać The Andy Warhol Diaries. No, to juŜ wiemy, jakiego rozpędu nabiera się na płyciźnie. Nawet trochę polubiłem Warhola i jego sztukę. Owoc jednej gałęzi drzewa Duchampa, Warhol jest wspaniałym artystą płaskiej ziemi. Jego prace to sama powierzchnia, jasna i pełna wigoru, zatrwaŜająca i elektryzująca, pod którą nie kryje się zupełnie nic. Nie lubię płaskiej ziemi, ale podoba mi się jej frapujący wizerunek, który on stworzył. „Powierzchnia, powierzchnia, powierzchnia - tylko ona miała znaczenie". Warhol jest naprawdę wielkim zwiastunem agresywnej, jadowitej, nieustępliwej płycizny postmodernizmu.

Niedziela, 23 marca

Siedzę na werandzie i obserwuję zachód słońca. Nie ma obserwującego, jest tylko słońce, zachodzące, zachodzące. Z najczystszej Pustki świeci błyszcząca jasność. Śpiew ptaków z oddali. W górze kilka obłoków. Ale nie ma „w górze", „u dołu", nie ma „tu" ani „tam" - bo nie ma „mnie" ani „ja", dla którego te kierunki coś znaczą. Jest tylko to. Proste, jasne, spokojne, swobodne, zawsze obecne to. Praktykę medytacji zacząłem traktować z wielką powagą, gdy przeczytałem następujące stwierdzenie znakomitego Sri Ramany Maharishiego: „To, co nie jest obecne w głębokim śnie bez śnienia, nie jest realne". Jest to wstrząsające stwierdzenie, poniewaŜ w głębokim stanie bez śnienia zasadniczo nie ma niczego - dosłownie niczego. I o to mu chodziło. Ostateczna rzeczywistość (Duch), powiedział Ramana, nie moŜe być czymś, co pojawia się w świadomości, a potem z niej znika. Ona musi być czymś stałym, niezmiennym lub, ujmując to precyzyjniej, będąc bezczasowe, jest w pełni obecne w kaŜdym punkcie w czasie. Dlatego ostateczna rzeczywistość musi być równieŜ w pełni obecna w głębokim śnie bez śnienia, a wszystko, co nie jest obecne w głębokim śnie bez śnienia, NIE jest ostateczną rzeczywistością. To mnie głęboko zaniepokoiło, poniewaŜ miałem kilka doświadczeń kensio lub satori (przebłysków Jednego Smaku), ale wszystkie generalnie ograniczały się do stanu jawy. Ponadto, większość rzeczy, na których mi zaleŜało, istniała w stanie jawy. Stan jawy oczywiście nie jest stały. Pojawia się i odchodzi podczas kaŜdych dwudziestu czterech godzin. A jednak, jak twierdzą wielcy mędrcy, jest w nas coś, co jest zawsze świadome - tzn. dosłownie świadome lub przytomne o kaŜdej porze i we wszystkich stanach - jawy, śnienia, snu. Tą zawsze obecną świadomością jest Duch w nas. Podstawowym strumieniem ciągłej świadomości (lub niedualnej przytomności) jest bezpośredni i nieprzerwany promień Ducha. To jest nasza więź z Boginią, rurociąg łączący nas prosto z Bogiem. Jeśli chcemy urzeczywistnić naszą całkowitą toŜsamość z Duchem, musimy włączyć się w strumień ciągłej świadomości i podąŜać nim przez wszystkie zmieniające się stany - jawy, śnienia, snu - co (ł) pozbawi nas wyłącznego utoŜsamienia się z jednym z tych stanów (i podobnie z ciałem, umysłem, ego lub duszą); i (2) pozwoli nam rozpoznać i utoŜsamić się z tym, co jest stale - lub wieczne - we wszystkich tych stanach, czyli ze Świadomością jako Taką, która, jakkolwiek by ją nazwać, jest wiecznym Duchem.

J E D E N S M A K

44

Kiedy natknąłem się na to stwierdzenie Ramany, miałem juŜ za sobą około dwudziestu lat intensywnej medytacji. Studiowałem zen z Katagirim i Maezumim; wadŜrajanę z Kału i Trungpą; dzogczen z Pemą Norbu i Chagdudem; ponadto krócej lub dłuŜej studiowałem wedantę, TM, siwaizm kaszmirski, mistycyzm chrześcijański, kabałę, taoizm, sufizm (...) to długa lista. Na stwierdzenie Ramany natknąłem się podczas intensywnego odosobnienia dzogczen z moim głównym nauczycielem dzogczen, Chagdudem Tulku Rinpocze. Rinpocze równieŜ podkreślał znaczenie utrzymywania umysłu-zwierciadła w stanie snu i głębokiego snu. We wszystkich stanach zacząłem doświadczać przebłysków ciągłej niedualnej świadomości, które Rinpocze potwierdził. Ale ta świadomość w pełni rozkwitła dopiero rok później, podczas bardzo intensywnego jedenastodniowego okresu, w czasie którego odrębne self zdecydowanie, głęboko, całkowicie zmarło. W ciągu tych jedenastu dni w ogóle nie spałem; lub raczej, byłem świadomy przez jedenaście dni i nocy, nawet kiedy ciało i umysł przechodziły przez stany jawy, śnienia i snu; pośród zmian byłem nieporuszony; nie było ja, które mogłoby się poruszyć; była tylko niezachwiana pusta świadomość, świetlisty umysł-zwierciadło, Świadek, który był toŜsamy ze wszystkim, co postrzegał. Powróciłem po prostu do tego, czym jestem, i odtąd juŜ tak mniej więcej jest. Z chwilą, gdy pojawi się w tobie ta ciągła niedualna świadomość, nowe przeznaczenie przebudzi się pośród przejawionego świata. Odkryłeś własny Umysł Buddy, własnego Boga, bezforemną, bezgraniczną, wieczną, nieskończoną Pustkę, własnego Atmana, który jest Brah-manem, twój Keter, świadomość Chrystusa, promienną Szechinę -choć tyle nazw, Jeden Smak. Niewątpliwie tak jest. Właśnie to jest twoja prawdziwa toŜsamość - czysta Pustka lub czysta niewysłowiona Świadomość jako Taka - i tym samym jesteś wyzwolony z przeraŜenia i udręki, które nieuchronnie powstają, kiedy utoŜsamiasz się z małym podmiotem w świecie małych przedmiotów. Kiedy odkryjesz, Ŝe w rzeczywistości, poza formą, jesteś umysłem Buddy, Atmanem, czystym Duchem lub Bogiem, razem z ową ciągłą, niedualna, zawsze obecną świadomością wrócisz do niŜszych stanów, do subtelnego umysłu i fizycznego ciała, i oŜywisz je blaskiem. Nie po-zostaniesz po prostu Bezforemny i Pusty. OpróŜnisz siebie z Pustki: wlejesz siebie w umysł i w świat, stwarzając je w tym akcie, i wejdziesz we wszystkie obiekty tak samo, lecz szczególnie i przede wszystkim w ten umysł i to ciało, które zwane są tobą (w moim wypadku zwane Kenem Wilberem); niŜsze self stanie się pojazdem Ducha, którym jesteś. Wówczas wszystkie rzeczy, łącznie z twoim małym umysłem, ciałem, uczuciami i myślami, powstaną w bezgranicznej Pustce, którą jesteś, i wyzwolą się same we własnej prawdziwej naturze, takie jakie powstają. Stanie się tak dzięki temu, Ŝe juŜ się z nimi nie utoŜsamiasz, lecz pozwalasz im grać, pozwalasz im powstawać w Pustce i Otwartości, którą teraz jesteś. Wówczas przebudzisz się jako całkowita Wolność i będziesz śpiewał pieśni skrzącego się wyzwolenia, będziesz promieniował przez nieskończoność tak oczywistą, Ŝe aŜ niewidoczną, i pił z oceanu zachwytu. Będziesz patrzył na księŜyc jak na część swojego ciała i kłaniał się słońcu jako części swojego serca, a wszystko to będzie zupełnie oczywiste. GdyŜ wiecznie i zawsze, wiecznie i zawsze jest tylko to. Ale tej Wolności nie odkryłeś ani nie osiągnąłeś. W istocie ta Wolność Ŝyła w domu czystego Świadka od samego początku. Po prostu rozpoznałeś czyste i puste Self, całkowite ja-Ja, które było twoją naturalną świadomością od początku, przez cały czas, lecz ty go nie zauwaŜałeś, bo zatraciłeś się w odurzającym filmie Ŝycia.

Poniedziałek, 24 marca

Wraz z przebudzeniem się ciągłej świadomości stajesz się czymś w rodzaju boskiego schizofrenika, w popularnym sensie „rozdwojonego umysłu", poniewaŜ masz dostęp zarówno do Świadka, jak i do ego. W rzeczywistości masz „cały umysł", poniewaŜ jesteś świadomy zawsze obecnego Świadka, czyli Ducha w tobie, a jednocześnie jesteś równieŜ całkowicie świadomy filmu Ŝycia, ego wraz ze wszystkimi jego wzlotami i upadkami. Nadal odczuwasz ból, cierpienie i smutek, ale nie dasz juŜ sobie wmówić, Ŝe one są waŜne - nie jesteś juŜ ofiarą Ŝycia,

J E D E N S M A K

45

lecz jego Świadkiem. PoniewaŜ nie boisz się juŜ swoich uczuć, moŜesz angaŜować się w nie ze znacznie większą siłą. PoniewaŜ nie lgniesz juŜ do filmu Ŝycia ani go nie unikasz, i tym samym nie próbujesz go przytępić czy rozwodnić, nabiera on jaskrawości i wigoru. JuŜ nie tłumisz siły doznań. MoŜesz nawet płakać mocniej, śmiać się głośniej, skakać wyŜej. Świadomość wolna od preferencji nie oznacza braku uczuć; oznacza, Ŝe czujesz w pełni, głęboko, bezgranicznie, i śmiejesz się, płaczesz i kochasz aŜ do bólu. śycie wali się na ciebie prosto z ekranu, a ty nie wzdragasz się przed nim, lecz całkowicie się z nim stapiasz. Jeśli śnisz i myślisz, Ŝe to jest realne, moŜesz bardzo się przerazić. Śnisz, Ŝe jesteś linoskoczkiem idącym nad wodospadem Niagara. Jeśli spadniesz, utoniesz. Idziesz więc bardzo powoli i ostroŜnie. Przypuśćmy, Ŝe potem zaczynasz śnić świadomie i zdajesz sobie sprawę, Ŝe to tylko sen. Co robisz? Stajesz się ostroŜniejszy? Nie, zaczynasz skakać na linie, robisz koziołki, odbijasz się, tańczysz - bo wiesz, Ŝe to nie jest realne. Kiedy uświadamiasz sobie, Ŝe to sen, moŜesz pozwolić sobie na zabawę. To samo się dzieje, kiedy sobie uświadamiasz, Ŝe zwykle Ŝycie jest tylko snem, filmem, grą. Nie stajesz się ostroŜniejszy, bardziej bojaźliwy, zamknięty. Zaczynasz skakać i robić koziołki właśnie dlatego, Ŝe to wszystko jest snem, wszystko jest czystą Pustką. Nie czujesz mniej, lecz więcej - bo moŜesz sobie na to pozwolić. Nie boisz się juŜ śmierci, a więc nie boisz się Ŝycia. Stajesz się radykalny i dziki, uczuciowy i energiczny, szokujący i głupi. Pozwalasz wszystkiemu przepływać, bo wszystko jest twoim snem. Wtedy Ŝycie nabiera swojej prawdziwej intensywności, jaskrawego blasku, maksymalnego wigoru. Ból jest boleśniejszy, a szczęście szczęśliwsze; radość radośniejsza, a smutek smutniejszy. Wszystko z wielką jasnością dociera do umysłu-zwierciadła - umysłu, który nie lgnie ani nie unika, a jedynie obserwuje tę zabawę i dlatego moŜe się bawić, nawet gdy obserwuje. Co by tobą powodowało, gdybyś wszystko widział jako sen twojego najwyŜszego Self? Co by cię naprawdę poruszało w tym zabawnym świecie snu? Na głębokim poziomie tego snu wszystko jest zasadniczo zabawne z wyjątkiem tego: kiedy widzisz, Ŝe twoi przyjaciele cierpią, bo uwaŜają, Ŝe ten sen jest realny, pragniesz ulŜyć ich cierpieniu, pragniesz, Ŝeby równieŜ się przebudzili. Patrzenie na ich cierpienia nie jest zabawne. Dlatego w sercu przebudzonych rodzi się głębokie i silne współczucie, i pragną oni przede wszystkim przebudzić innych, by w ten sposób uwolnić ich od smutku i Ŝalu, udręki i bólu, przeraŜenia i męczarni, które są wynikiem traktowania ze śmiertelną powagą niemądrego snu Ŝycia. Jesteś więc boskim schizofrenikiem, masz „rozdwojony umysł", w tym sensie, Ŝe jesteś jednocześnie w kontakcie z czystym Świadkiem i ze światem filmu-ego. Ale to faktycznie oznacza, Ŝe naprawdę masz „cały umysł", poniewaŜ te dwa światy w rzeczywistości nie są dwoma światami. Ego jest tylko snem Świadka, filmem, który Świadek stwarza z własnej nieograniczonej obfitości, tylko po to, Ŝeby mieć co oglądać w kinie. W tym punkcie cała ta gra powstaje w twojej własnej ciągłej świadomości. Nie ma strony wewnętrznej ani zewnętrznej, tu, w środku, ani tam, poza mną. Niedwoisty wszechświat Jednego Smaku powstaje jako spontaniczny gest twojej własnej prawdziwej natury. MoŜesz smakować słońce i łykać księŜyc, a stulecia mieszczą się w twojej dłoni. Jaja, wielkie JESTEM, oŜywia nieskończoność i stwarza Kosmos jako Pieśń własnego Self, a oceany współczucia spływają jako Izy z twojej własnej Pierwotnej Twarzy. Tej nocy ujrzałem odbicie księŜyca w zimnym, krystalicznie czystym stawie i nic innego się nie zdarzyło.

Piątek, 28 marca

Za moim domem płynie mały, łagodnie szemrzący strumyk; jeśli słuchasz uszami światła, moŜesz usłyszeć, Ŝe on w istocie śpiewa. Słońce drga na zielonych liściach, iskrzących się szmaragdach; w takich chwilach Duch mówi trochę głośniej. „Stałem się przeźroczystym okiem; jestem niczym, widzę wszystko". Tu nic nie jest masywne, wszelka twardość rozpuszcza się w

J E D E N S M A K

46

powietrze, wszelka sztywność mięknie, aŜ staje się przejrzysta, świat jest przeźroczysty, nie w swym przejawieniu, lecz w swej esencji. Znikam w przeźroczystym widowisku i wszyscy jesteśmy światłem w świetle, obrazami w obrazach, płynącymi swobodnie oceanem ciszy. Natura jest zewnętrzną formą Buddy, natura jest materialnym ciałem Chrystusa. Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje; bierzcie i pijcie, to jest Krew moja. Biedna kochana natura, wyraz Rzeczywistości, impuls Nieskończonego, tak przejrzysta, Ŝe aŜ Wieczna, jest tylko lśniącą powierzchnią oceanu wiecznego Ducha, tańczącego w świetle dnia Boskości, kryjącego się w nocnym mroku niewiedzy. Ci, którzy nie znają Wieczności, nie mają nic poza naturą; tym, którzy nie smakują Nieskończoności, natura podaje ostatnią wieczerzę. Tych, którzy potrzebują wybawienia, natura łudzi, Ŝe tylko ona jest realna. Ale dla wyzwolonych natura jest promienną muszlą, w której spoczywa głębsza prawda. A więc - natura, umysł i duch - Nirmanakaja, Sambhogakaja i Dharmakaja - grube, subtelne i przyczynowe - są wieczną trójcą w fałdach Kosmosu, nigdy nie utraconą, nigdy nie odnalezioną. Wyjąwszy dzisiaj, kiedy to wszyscy jesteśmy światłem w świetle, obrazami w obrazach, płynącymi swobodnie oceanem ciszy.

Kwiecień Teraz powiem wam o naturze Świadka. Jeśli ją rozpoznacie, uwolnicie się od więzów niewiedzy i osiągniecie wyzwolenie. Jest Rzeczywistość istniejąca sama z siebie, która jest podstawą naszej świadomości ego. Ta Rzeczywistość jest Świadkiem stanów świadomości ego i ciała. Ta Rzeczywistość jest stałym Świadkiem we wszystkich trzech stanach świadomości - jawy, śnienia i snu bez śnienia. To jest twoje prawdziwe Ja. Ta Rzeczywistość przenika wszechświat. Tylko ona świeci. Wszechświat świeci Jej odbitym światłem. Jej naturą jest bezczasowa świadomość. Ona zna wszystkie rzeczy, widzi wszystkie rzeczy, od ego do ciała. Jest Świadkiem przyjemności, bólu i obiektów zmysłów. To jest twoje prawdziwe Ja, NajwyŜsza Istota, StaroŜytny. Ono nigdy nie przestaje doświadczać nieskończonego wyzwolenia. Jest niewzruszone. Jest Duchem samym.

SIANKARA

Środa, 2 kwietnia

Trwanie jako Świadek bez formy niesie ze sobą zarówno całkowite wyzwolenie, jak i obowiązek, którego nie wolno odrzucać: wyzwolenie, bo nie jesteś juŜ więźniem świata obiektów, które Ŝyją, umierają i cierpią tylko wtedy, gdy nie jesteś wyzwolony; i obowiązek, gdyŜ przebywając w bezkresnej przestrzeni wolności, czujesz, Ŝe musisz pomóc innym znaleźć to samo wybawienie, które jest ich najprawdziwszą Jaźnią i najgłębszym Stanem - czystą Pustką, czystym Duchem, czystym Bogiem. Najgłębszą metafizyczną tajemnicą jest to, Ŝe nie ma innych, którzy mieliby być wybawieni; problem w tym, Ŝe oni nie zdają sobie z tego sprawy, i ta niewiedza napędza nieubłagane koło narodzin, śmierci i niewypowiedzianej udręki. „Ignorancja - przypomina nam PatańdŜali, „jest utoŜsamianiem się Widza z instrumentami widzenia". Zamiast widzieć ciało, utoŜsamiamy się z nim. Zamiast widzieć ego, utoŜsamiamy się z nim. Zamiast widzieć cierpienie, utoŜsamiamy się z nim. A jeśli z czymś się utoŜsamiamy, jesteśmy nieuchronnie od tego zaleŜni; jesteśmy dręczeni przez wszystko, czego nie przekroczyliśmy. Przywiązawszy się do masztów niedoli, w przeraŜeniu cierpimy gwałty zadawane przez przestrzeń i czas. Jak pewien poeta wyraził przesianie Buddy:

Cierpicie od siebie samych, nikt was do tego nie zmusza, Nikt nie kaŜe wam Ŝyć i umierać I furczeć na kole, pieścić jego szprychy udręki, Jego obręcz łez, jego piastę nicości.

Czwartek, 10 kwietnia

Zaprzyjaźniłem się ze starym przyjacielem Trei, Alekiem Tsoucatosem. Alec w okolicznych uczelniach wykłada biznes i ekonomię, a od czasu do czasu prowadzi seminaria kw. Dzisiaj przyprowadził do mnie swoją grupę, a ja zaprosiłem kilku innych przyjaciół, Kate Olson, producentkę z telewizji publicznej, i Phila Jacobsona, szefa Działu Ustawicznego Kształcenia w Instytucie Naropy. Wieczorem rozgorzała dyskusja o medytacji i zmianach, jakie ona powoduje w falach mózgowych. Młody człowiek, student psychiatrii, poprosił mnie, Ŝebym wyjął taśmę wideo, którą podczas medytacji podłączam do elektroencefalografu. Nie wierzył w Ŝadne rozwaŜania o głębokich zmianach, jakie medytacja powoduje w falach mózgowych - chciał „dowodu". Na taśmie widać, Ŝe jestem podłączony do elektroencefalografu; to urządzenie pokazuje fale alfa, beta, teta i delta w lewej i prawej półkuli. Fale alfa związane są ze zrelaksowaną świadomością stanu jawy; beta z intensywnym i analitycznym myśleniem; teta zwykle powstają tylko w stanie snu i czasem w stanie wielkiej kreatywności; delta normalnie powstają tylko w

J E D E N S M A K

48

głębokim śnie bez śnienia. A więc fale alfa i beta związane są z obszarem materialnym; teta z obszarem subtelnym; a delta z obszarem przyczynowym. MoŜna teŜ powiedzieć, Ŝe alfa i beta wskazują na stany ego, teta na stany duszy, a delta na stany ducha. Prawdopodobnie delta ma coś wspólnego ze Świadkiem, którego większość ludzi doświadcza tylko w głębokim śnie bez śnienia. Na początku eksperymentu jestem w zwykłym stanie świadomości i dlatego w obu półkulach widać wiele aktywności alfa i beta. Ale widać równieŜ duŜą ilość fal delta; w obu półkulach wskaźniki fal delta są na pozycji maksimum, przypuszczalnie z powodu ciągłego, stabilnego utrzymywania stanu Świadka. Potem próbuję wejść w pewnego rodzaju nirwikalpa samadhi16 - czyli całkowitego wygaszenia aktywności mentalnej - i w ciągu czterech lub pięciu sekund wszystkie wskaźniki opadają do zera. Wygląda to tak, jakby mózg badanego był zupełnie martwy. Nie ma alfa, beta ani teta - ale wciąŜ jest maksimum delta. Po kilku minutach zaczynam wykonywać mantrę wykorzystującą wizualizację - medytację jidama17, którą zawsze uwaŜałem za praktykę głównie z poziomu subtelnego - i rzeczywiście, urządzenie natychmiast pokazuje ogromną ilość fal teta oraz maksimum delta. Fakt, Ŝe zarówno fale teta, które normalnie pojawiają się tylko podczas śnienia, jak i delta, które normalnie pojawiają się tylko w głębokim śnie, powstają w całkowicie obudzonym podmiocie, wydaje się wskazywać na jednoczesną obecność stanów grubego, subtelnego i przyczynowego (np. turijatita)18. W kaŜdym razie jest to rzecz godna uwagi. Wyjąłem wideo i obejrzeliśmy je. Sam twierdzi, Ŝe w ten sposób strasznie się zblaźniłem, bo wygląda to na wielką autoreklamę i fanfaronadę. Pewnie tak. Ale dla mnie jest to tylko obiektywne zdarzenie. Wielka szkoda, Ŝe obiektem badania nie był ktoś inny, poniewaŜ dla przeciętnych odbiorców te rezultaty są zdumiewające i rzeczywiście przyciągają ich uwagę, duŜo bardziej niŜ moje ksiąŜki. Przekonały równieŜ przyszłego psychiatrę tak, jak przekonują kaŜdego naukowo nastawionego człowieka, któremu je pokazuję. Zacząłem nagrywać te wideo - wchodząc w róŜne rodzaje stanów medytacyjnych i utrwalając na taśmie odpowiadające im wzorce fal mózgowych wskazywanych przez elektroencefalograf - traktując to jako część integralnego podejścia do badania wyŜszych stanów i poziomów świadomości (korelując to, co nazywam Górną Lewą - świadomość subiektywną - z Górną Prawą - obiektywnym mózgiem). Stwierdziłem, Ŝe róŜne rodzaje i poziomy medytacji faktycznie wiąŜą się z wyraźnie odmiennymi wzorcami fal mózgowych. Jeśli nie posłuŜy to czemuś innemu, to moŜe stanowić projekt wstępny dla ściślejszych i lepiej kontrolowanych badań. Oczywiście Charles Alexander i ludzie związani z TM wykonują tego rodzaju badania ze znacznie większą precyzją. Jestem wielkim fanem ich pracy. Większość moich przyjaciół, którzy widzieli tę taśmę - Roger Walsh, Frances Vaughan, Mikę Murphy, Tony Schwartz, Lex Hixon - od razu dostrzegli poŜyteczne strony tego rodzaju ogólnych badań. W kaŜdym razie, po obejrzeniu tego wideo ludzie stają się bardzo powaŜni - powaŜni w dobrym sensie, jak sądzę, poniewaŜ pokazuje im ono, Ŝe naprawdę mamy do czynienia z czymś głębokim, Ŝe pierwotna świadomość nie jest tylko ideą, którą zachowujesz w pamięci, lecz rezultatem konkretnej praktyki, która rzeczywiście zmienia twoją strukturę wewnętrzną. Niektórych ludzi ta taśma zniechęca, sądzą bowiem, Ŝe sami nie potrafią tego zrobić; ale większość ludzi czuje zachętę do podjęcia autentycznej praktyki duchowej i podąŜania strumieniem ciągłej świadomości we wszystkich trzech stanach: jawy, śnienia i głębokiego snu, by odnaleźć ten nieprzerwany promień Ducha, który przemawia do kaŜdego w jasny sposób.

16 Nirwikalpa samadhi- sanskr., dosl.: „niezmienne samadhi", według filozofii wedanty jest to najwyŜszy, transcendentny stan świadomości, w którym nic ma juŜ myślenia ani dwoistości - niedwoista jedność z brahmanem - przyp. tłum. 17 Jidam - w buddyzmie tybetańskim (wadŜrajana) osobiste bóstwo praktykującego, który wizualizuje siebie w formie tego bóstwa i powtarza jego mantrę - przyp. tłum. 18 Turijatita - sanskr., dosł. „poza czwartym"; zwany tak, poniewaŜ wychodzi poza ..czwarty stan", turija, czyli ponadświadomy stan oświecenia, który przekracza trzy zwykle stany świadomości: jawy, śnienia i głębokiego snu. Turijatita jest tym samym, co Jeden Smak. Zob. niŜej: 12 czerwca - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

49

Sobota, 12 kwietnia

Jutro na krótko przyjeŜdŜa Sam. Zaprosiłem Reba Zalmana Schachtera-Schalomiego z Ŝoną Eve, Ŝeby spotkali się z Samem. Zalman jest promienny, piękny, błogosławiony, święty. Jest przywódcą ruchu śydowskiego Odrodzenia i wielkim uczonym, specjalizuje się szczególnie w kabale i mistycyzmie Ŝydowskim. To on z Michaela Lernera „zrobił rabina". Michael zdumiewa mnie jako doskonały duchowy spadkobierca Zalmana - obaj mają ten sam blask w oczach. Nowa ksiąŜka Michaela, The Politics of Meaning, jest znaczącą próbą połączenia liberalizmu i duchowości (tak samo jak jego czasopismo, „Tikkun"). Podczas ostatniej wizyty w Boulder Michael mówił o swoim rozczarowaniu tą ksiąŜką, poniewaŜ, Ŝeby była „popularniejsza", musiała być wydana z pompą (bardziej zadowolony jest ze swojej poprzedniej ksiąŜki, Jewish Renewal). Historia Michaela stanowi powaŜne ostrzeŜenie przed tym, co liberalne media w tym kraju zrobią ze wszystkim, co jest „duchowe". Moje własne poglądy polityczne moŜna nazwać postkonserwatywnymi, postliberalnymi. Pracuję nad kilkoma ksiąŜkami poświęconymi temu tematowi. Liberalizm i konserwatyzm mają swoje mocne i słabe strony. Musimy połączyć ich mocne strony i odrzucić słabe. Główną siłą liberalizmu jest akcentowanie praw jednostki. Wielką słabością jest szalony lęk przed Duchem. Współczesny liberalizm powstał w okresie Oświecenia, przede wszystkim jako opozycja wobec religii mitycznej - i słusznie. Ale popełnił klasyczny błąd pre/trans: uznał, Ŝe cała duchowość jest jedynie preracjonalnym mitem i tym samym odrzucił równieŜ całą transracjonalną duchowość, co było wielką katastrofą. (Jak by Ronald Reagan powiedział, wylał dziecko razem z kąpielą.) Liberalizm próbował zabić Boga i zastąpić Ducha egoicznym humanizmem i chociaŜ w wielu kwestiach społecznych jestem liberałem, ów strach przed wszystkim, co duchowe, jest jego Ŝałosną wadą. Jedną z silnych stron typowego konserwatyzmu jest poleganie na Duchu, jedną z wad jest to, Ŝe ów „duch" niemal zawsze jest preracjonalny, fundamentalistyczny, etnocentryczny. Z tego powodu konserwatyści nieco zanadto palą się do narzucania ci swoich przekonań i „wartości rodzinnych", a poniewaŜ mają po swojej stronie Boga, czują się całkowicie pewni w swoich poczynaniach. Od szerszych konserwatywnych uśmiechów niedaleka droga do polowań na czarownice. Rzecz w tym, Ŝeby wziąć to, co najlepsze z obu - prawa jednostki plus duchową orientację - i liberalne humanistyczne wartości połączyć z trans-racjonalnym, nie preracjonalnym, Duchem. Jest to duchowość transliberalna, ewolucyjna i postępowa, a nie preliberalna, reakcyjna i wsteczna. Jest równieŜ polityczna, w najszerszym tego słowa znaczeniu, poniewaŜ jej podstawowa motywacja - współczucie - włączona jest w działalność społeczną. Jednak postkonserwatywna, postliberalna duchowość nie jest włączona w słuŜbę jako polityka społeczna (transracjonalną duchowość zachowuje racjonalne oddzielenie Kościoła od państwa oraz liberalny wymóg, Ŝeby państwo nie popierało ani nie propagowało swojej ulubionej wersji dobrego Ŝycia). Ci, którzy chcą „zmienić" świat, Ŝądając, Ŝeby wszyscy przyjęli ich nowy paradygmat, ich konkretnego Boga lub Boginię, ich wersję Gai albo ich ulubioną mitologię - wszyscy oni, z definicji, są reakcyjni i regresywni w najgorszy moŜliwy sposób: preliberalni, a nie transliberalni, a tym samym ich konkretne wersje polowania na czarownice nigdy nie są dalekie od ich ogólnego programu. W przeciwieństwie do tego, prawdziwie transliberalna duchowość stanowi kulturową zachętę, kontekst, który ani nie przeszkadza, ani nie wymusza, lecz raczej pozwala powstać autentycznej duchowości. [Dalsze omówienie tej kwestii, zob. 10 grudnia.] Michael Lerner pracuje nad tym niezwykle doniosłym tematem -z moim mocnym poparciem. Jego organizacja chciała przyznać Sex, Ecology, Spirituality nagrodę etyczną, ale ja nie publikuję wiele, więc pracujemy nad tym, Ŝebym dostał swoją rubrykę w „Tikkun". Nie wiem, czy temu podołam, ale jest to bardzo kuszące.

J E D E N S M A K

50

Przestroga. Michael jest zaprzyjaźniony z Billem i Hilary. Hilary została wielką zwolenniczką jego „polityki znaczenia". Liberalne media dowiedziały się o tym i zrobiły z tego gorący temat. Święta Hilary, Michael jako „guru Hilary" itd. Michael cięŜko to przeŜywał, a to trwało dalej... dopóki do akcji nie wkroczyła Jean Houston. Prosta technika wizualizacyjna, stosowana przez tysiące terapeutów kaŜdego dnia, została przedstawiona jako „channeling", podczas którego Hilary była ponoć medium dla Eleanor Roosevelt, gdy w istocie wykonywała tylko twórczą wizualizację. Lecz wszystko, co wewnętrzne, jest tak całkowicie, totalnie, odraŜająco obce dla liberalnych mediów, Ŝe nie potrafią omawiać tego tematu, nie parskając i nie dławiąc się. Z tego względu Science and Religion stanowi tak waŜny probierz, przynajmniej ja to tak widzę. Napisana jest ekspresyjnie, Ŝeby uwzględnić obawy liberałów i ich próby kontrolowania tego, co muszą uwaŜać za Szaloną Jazdę Wstrętnego Typa. Ostatni rozdział podkreśla wagę zachowania zdobyczy liberalnego Oświecenia i ukazuje w ogólnym zarysie transliberalny, lecz nie antyliberalny pogląd, który wzywa do połączenia zachodniego Oświecenia (wolności politycznej) ze wschodnim Oświeceniem (wolności duchowej). Przez „wschodnie Oświecenie" rozumiem oczywiście kaŜdą autentyczną duchową przemianę, niezaleŜnie, czy dokonała się na Wschodzie, czy na Zachodzie, Północy czy Południu. Rzecz w tym, Ŝeby korzystać z prawnych, politycznych i obywatelskich swobód współczesnego Zachodu i uŜywając ich jako platformy ochronnej, pozwolić rozkwitać przekształcającej duchowej realizacji -i jej współczuciu. Dlatego Science and Religion, która kończy się tym przesłaniem, uwaŜam za probierz wskazujący, jak daleko liberałowie mogą się posunąć w kierunku duchowości transracjonalnej.

Niedziela, 13 kwietnia

Wczoraj wieczorem byłem ..na randce z Marci Walters, bardzo miłą i bardzo piękną kobietą. Poszliśmy do jej ulubionej marokańskiej restauracji Mataam Fez - siedzieliśmy na podłodze, jedliśmy palcami, a ja próbowałem nie pleść bzdur o sobie. Marci kończy studia w Instytucie Naropy i jednocześnie wykonuje dwie prace (zajmuje się ludźmi opóźnionymi w rozwoju). Została przyjęta do Korpusu Pokoju, do którego wstąpi po skończeniu szkoły. Medytuje z oddaniem, podnosi cięŜarki, ukończyła ponad dwanaście maratonów i sześć triatlonów. Podejrzewam, Ŝe gdybym posunął się za daleko, ona po prostu wybiłaby mi te bzdury z głowy.

Środa, 16 kwietnia

Znowu Ŝyję typowym rytmem. Budzę się między trzecią a piątą, medytuję godzinę lub dwie, idę prosto do mojego biurka i pracuję do pierwszej lub drugiej po południu. Wykonuję róŜne rodzaje medytacji, ale podstawową formą jest „praktyka poranna" lub „joga najwyŜszego guru", w której najwyŜszym guru jest natura umysłu praktykującego. Ta praktyka wygląda następująco: Po obudzeniu się lub po przejściu ze stanu snu do stanu jawy, patrz prosto w umysł, wglądaj prosto w źródło samej świadomości - jeśli chcesz, pytaj: „Kim jestem?" lub praktykuj bezpośrednie badanie patrzącego. Kiedy wglądasz w self, self znika, rozpuszczając się w promiennej Pustce, a świadomość trwa jako absolutna Wolność, nieograniczona i nieskończona, niezrodzona i nieśmiertelna, niewidziana i nieznana. W tej bezgranicznej Pustce powstaje subtelna dusza, ale ty nie jesteś nią. W tej bezgranicznej Pustce powstaje grube ego, ale ty nie jesteś nim. W tej bezgranicznej Pustce powstaje grube ciało fizyczne, natura i materia, ale nimi teŜ nie jesteś. Jesteś promiennym JESTEM, wcześniejszym od wszystkich światów, ale nie róŜniącym się od wszystkich światów, które ogarniasz jednym spojrzeniem, i twoja łaska sprawi, Ŝe słońce powstanie i księŜyc odbije twój splendor, i nie będziesz w ogóle istniał w tej bezgranicznej przestrzeni Pustki, która jedyna jest.

Czwartek, 17 kwietnia

Występowanie fal delta w tym transcendentalnym stanie jest pewnie czymś dziwnym i jeśli, wchodząc w stan jawy, zachowujesz pewien dostęp do umysłu-zwierciadła, czyli nieustannej obserwacji, fale delta przypuszczalnie wciąŜ będą aktywne. Chyba właśnie to pokazuje taśma wideo; w kaŜdym razie jest to Ŝyzne pole badań.

J E D E N S M A K

51

Kiedy „wychodzisz" z przyczynowego, nieprzejawionego stanu - stanu całkowitego ustania, głębokiego snu bez śnienia, nirwikalpa samadhi, ain, dŜniana samadhi lub czystej świadomości bez obiektu, by wymienić kilka wariacji tego tematu - moŜesz bezpośrednio ujrzeć, jak powstają obszary subtelny i mentalny. Oczywiste jest, Ŝe obszary subtelne są jakby kondensacją, krystalizacją czy kontrakcją stanu przyczynowego. To znaczy obszar subtelny jest gestem przyczynowego ducha, tak jak zaciśnięcie pięści jest gestem dłoni. Podobnie, jeśli utrzymujesz obserwację i wychodzisz ze stanu subtelnego - sarwikalpa samadhi, archetypowej iluminacji, stanu snu, twórczej wizji, by wymienić kilka wariacji tego tematu - moŜesz bezpośrednio ujrzeć, jak powstaje gruby obszar, obszar ciała fizycznego, materii, natury i grubego-myślącego ego, które powstaje w tym czuciowo-ruchowym świecie. Te grube obszary podobnie są gestem obszaru subtelnego: sprawiają wraŜenie, jakby były czymś, co obszar subtelny robi. Prostym rezultatem tego mimowolnego łuku - w którym przyczynowy duch kondensuje się w subtelną duszę, a subtelna dusza kondensuje się w gruby świat ego i natury - jest to, Ŝe cały przejawiony świat jest gestem twojej pierwotnej świadomości, twojego Ducha, Boga, Pierwotnej Twarzy. KaŜda rzecz w Kosmosie jest więc manifestacją Wielkiej Doskonałości, manifestacją Pierwotnej Czystości w jej bezgranicznym zachwycie. Manifestacja nie jest grzechem; zatracenie się w niej jest. Sądzimy, Ŝe w całym Kosmosie istnieje tylko ego i natura, i to jest nasz grzech i nasze cierpienie. Zatraciliśmy się w grubym filmie Ŝycia, zapominając, Ŝe projektor, światło i ekran są jedynie formami ostatecznego Jednego Smaku, promiennymi falkami na świetlistej Pustce. Kiedy odzyskasz choćby skromną umiejętność utrzymywania umysłu-zwierciadła, czyli stabilnej obserwacji, i stworzysz pewną ciągłość między stanami (dzięki czemu nie tracisz świadomości za kaŜdym razem, gdy przechodzisz z jednego stanu w drugi, np. ze stanu jawy w stan głębokiego snu), wtedy zaczyna stawać się oczywiste, Ŝe wszystkie stany i poziomy - wysokie lub niskie, święte lub zwykłe, płytkie lub głębokie -są w istocie wibrującymi przejawami twojego własnego pierwotnego Ducha. Dlatego wszystkie pozornie „niŜsze" zajęcia, które ortodoksi uznaliby za „grzech", stają się nie oderwaniem od Ducha, lecz celebracją jego bujnej, dzikiej, niepohamowanej, nieustannej kreatywności. To jest oczywiście sedno tantry: kaŜde „skalanie" - gniew, zawiść, chciwość, ignorancja, zazdrość - kryje w swym jądrze transcendentalną mądrość - jasność, spokój, otwartość, zdolność realizacji zamierzeń, wnikliwość. Tantra opiera się na jednym bezkompromisowym wglądzie: Jest tylko Bóg. Jest tylko Duch. Jest tylko Bogini. Jest tylko Tao. Nie przenośnie, lecz dosłownie. Powiedzenie zen mówi: „To, od czego moŜna zboczyć, nie jest prawdziwym Tao". Nie moŜesz zboczyć od Tego, poniewaŜ jest tylko To - kaŜde „zboczenie" nadal jest właśnie Tym. (Dlatego ksiąŜki rzekomo ukazujące nam, jak bardzo zboczyliśmy od Bogini, Tao, prawdziwej Drogi, całkowicie mijają się z prawdą). To jest doświadczenie Jednego Smaku, w którym kaŜda rzecz w Kosmosie, wysoka lub niska, święta lub zwykła, ma ten sam smak, a jest to smak Boski. Wszystkie rzeczy są gestami Boga, to znaczy gestami twojej własnej pierwotnej Doskonałości, manifestacjami twojej własnej promiennej Pustki, falami twojej własnej niedualnej Świadomości. Cały wszechświat mieści się w twojej dłoni, moŜesz trzymać księŜyc między dwoma palcami, moŜesz podarować słońce w prezencie gwiazdkowym, i naprawdę nie dzieje się nic.

Piątek, 18 kwietnia

Światło słońca igra na resztkach śniegu, leŜących łatami tu i tam, tulących się pod ciemnozielonymi sosnami przywierającymi do domu. Wszystko to powstaje w świetlistej jasności Pustki, nieskończoności Boga, niewysłowionym bezkresie Całej Przestrzeni, która nie jest niczym innym jak naszą własną wolną od preferencji, nieprzerwaną świadomością. Jest właśnie to. To zmusza mnie do pokory, zapiera dech w piersi, kaŜe poddać się mojemu najgłębszemu stanowi, w którym całkowicie zatracam się w Pięknie tego wszystkiego. Z tego względu Piękno nabiera tak wielkiego znaczenia. W wolnej od preferencji świadomości,

J E D E N S M A K

52

w całkowitej prostocie Jednego Smaku, wszystkie obszary - od przyczynowej nieobecności formy poprzez subtelną świetlistość aŜ po grube ciało fizyczne, umysł i naturę - stają się boleśnie piękne, naprawdę boleśnie piękne. Estetyka nabiera całkowicie nowego znaczenia, estetyka we wszystkich dziedzinach - piękno ciała, piękno umysłu, piękno duszy, piękno ducha. Kiedy wszystkie rzeczy, takie jakie są, widziane są jako doskonale wyrazy Ducha, stają się głęboko, boleśnie piękne. Wczoraj przez kilka godzin siedziałem w centrum handlowym, patrząc na przechodzących ludzi, i wszyscy byli drogocenni jak zielone szmaragdy. Sporadyczna radość w głosach, lecz częściej cierpienie na twarzach, smutek w oczach, cięŜki, spowolniony ruch - nie dostrzegałem tego wszystkiego. Widziałem jedynie blask zielonych szmaragdów i promiennych buddów chodzących wokół. Nie było ja, które widziałoby to wszystko, ale szmaragdy były takie same. Śmieci na chodnikach, kamienie na ulicy, popłakiwanie dzieci tu i tam - raj w centrum handlowym: kto by przypuszczał?

Sobota, 19 kwietnia

Właśnie otrzymałem dość niezwykły list od Joyce Nielsen [autorki Sex and Gender in Society]. Sześć bitych stron, dających do myślenia od początku do końca. Joyce nawiązuje szczególnie do rozdziału zatytułowanego „Integralny feminizm" z The Eye of Spirit. W tym rozdziale wykazuję, Ŝe jest przynajmniej tuzin szkół feminizmu, a jedyną rzeczą, co do której wszystkie się zgadzają, jest to, Ŝe kobiety istnieją. Poza tym mają bardzo rozbieŜne poglądy na temat tego, czym jest feminizm (a tym samym i kobieta). Stosując podejście „wszystkich ćwiartek, wszystkich poziomów", próbuję pokazać, Ŝe kaŜda z tych dwunastu szkól wyrasta z innej ćwiartki/poziomu. Z tego względu wszystkie mają nam do powiedzenia coś waŜnego, choć ograniczonego, a jedynym sensownym podejściem jest „integralny feminizm", który bierze pod uwagę silne strony kaŜdej ze szkół i odrzuca ich stronnicze nastawienia. Naprawdę zintegrowany feminizm obejmowałby wszystkie cztery ćwiartki (intencjonalną, behawioralną, społeczną i kulturową) - z których kaŜda ma prekonwencjonalne, konwencjonalne i postkonwencjonalne poziomy, co daje nam prawdziwie wielowymiarowy feminizm - nie płaską ziemię, nie tylko jedną ćwiartkę, nie tylko jeden poziom. W kaŜdym razie próbuję to wyjaśnić w The Eye of Sprit, a Joyce mówi, Ŝe docenia to zintegrowane podejście (i zasadniczo się z nim zgadza). Niemniej jednak Joyce czuje - i to jest główna róŜnica, o której chciała mi napisać - Ŝe czynniki biologiczne są nieistotne w wyjaśnianiu stratyfikacji płci, a co gorsza, samo rozwaŜanie takich idei, jak ja to robię, moŜe się przyczynić do powstania stratyfikacji, której próbujemy uniknąć. Rozumiem jej niepokój, ale się nie zgadzam. Sądzę poza tym, Ŝe wyolbrzymia rolę, jaką przypisuję biologicznym róŜnicom między płciami. Według mnie, są one bardzo waŜne (np. to, Ŝe kobiety zachodzą w ciąŜę, miało ogromny wpływ na role, jakie męŜczyźni i kobiety odgrywali w procesie produkcji w społeczeństwach agrarnych - a ciąŜa sama w sobie nie jest tworem społecznym). Biologii nie uwaŜam jednak za jedyny, ani nawet najwaŜniejszy, czynnik. Poza róŜnicami biologicznymi (Górna Prawa) są teŜ siły społeczne (Dolna Prawa), róŜnice indywidualne (Górna Lewa) i ogólne wartości kulturowe (Dolna Lewa). Wartości stworzone przez kulturę odgrywają olbrzymią rolę w stratyfikacji płci - mocno to podkreślam - ale nie zgadzam się, razem z konstruktywistami, na redukowanie pozostałych ćwiartek do tej ćwiartki. Wszystkie cztery są równie waŜne. Być moŜe Joyce da się namówić do przejrzenia tomu 2 (Sex, God and Gender: The Ecology of Men and Women), kiedy go napiszę. Mam nadzieję, Ŝe pomoŜe mi ustrzec się przed całkowitą kompromitacją, chociaŜ będzie ją to strasznie duŜo kosztowało.

Poniedziałek, 21 kwietnia, Denver

Spędzam z Marci weekend w Denver, w hotelu Oxford, w dzielnicy zwanej LoDo (LOwer DOwntown), rozmyślnie zbudowanej na wzór SoHo. Uwielbiam to miejsce, tak samo jak ten staroświecki hotel. TuŜ po drugiej stronie ulicy jest stara Union Railroad Station, wysoka na osiem pięter i długości kilku budynków. Za rogiem jest filia księgarni Tattered Cover, którą

J E D E N S M A K

53

kilka agencji informacyjnych uznało za najwspanialszą księgarnię na tej planecie. Mój przyjaciel, Dave Query - który przez dwa lata był kucharzem na jachcie Malcolma Forbesa - właśnie otworzył obok restaurację Jax. Są tu dziesiątki galerii sztuki, sklepów, kafejek, barów, restauracji... To naprawdę przypomina miniaturę SoHo. Szczególnie od pięciu lub sześciu lat fascynuje mnie estetyka, piękno w kaŜdej dziedzinie - wiąŜę to bezpośrednio ze świadomością medytacyjną. Wielkie tradycje kontemplacyjne nie nienawidziły tego świata, lecz starały się usilnie wnieść w niego piękno (razem ze współczuciem, jasnością umysłu i troską). Pomyśl o wspaniałych ogrodach zen, kunsztownie zdobionych manuskryptach średniowiecznego mistycyzmu, oszałamiającym architektonicznym pięknie wszystkiego od TadŜ Mahal po Angkor Wat. Prawdziwi niedualni mistycy nie nienawidzą tego świata, lecz go celebrują. Łaska, powiedział św. Tomasz, nie unicestwia natury, lecz ją doskonali. Fizyczne estetyczne piękno jest po prostu jednym ze sposobów, w jakie Duch przebłyskuje w czuciowo-ruchowym świecie i poprzez niego. Wielu ludzi - Tomasz Mann mocno to akcentował - wielu ludzi najbardziej zbliŜa się do Boskiego Piękna, gdy widzi coś fizycznie pięknego. Jest to miniaturowa wersja, nieco pomniejszona wersja nieskończonego Piękna, które jest promienną Twarzą Boga. Pomniejszona, to prawda, lecz wciąŜ jest to promień Boskości. Uczta Platona przypomina nam, Ŝe moŜemy rozpocząć od tego promienia fizycznego piękna i uŜyć go, by wznieść się ponownie do wizji Boga, ostatecznego Piękna. Ale w tym kraju panuje smutne, agresywne, purytańskie, wyłącznie wstępujące przekonanie, Ŝe estetyczne piękno - w architekturze, w ludziach, w ubraniu - jest w pewnym sensie grzechem. JakieŜ Ŝałosne przekonanie. To samo oczywiście odnosi się do przeciwnego poglądu. Dla wielu ludzi w tym kraju istnieje jedynie fizyczne piękno. Nie znamy wyŜszego piękna - piękna wizji mentalnej, oszałamiającego piękna archetypowej iluminacji, błogiego, bolesnego, rozdzierającego piękna szczerej i promiennej duszy, piękna poza pięknem, które jest nieskończonością nieprzejawioną. Wielbimy więc modelki. A one wszystkie wychodzą za gwiazdy rocka lub znanych sportowców - BoŜeŜ ty mój, czy ta głębia nigdy się nie skończy? Lubię LoDo właśnie ze względów estetycznych; jest po prostu piękne, a więc jest piękną pamiątką. PrzeŜyliśmy z Marci wspaniałe chwile - galerie sztuki, księgarnie, beztroskie kapucynki, nagie ciała nocą. Marci chciała zmienić swój make-up i wybrała Diora. Pogadałem sobie ze sprzedawczynią o tym, Ŝe Brit John Gałliano przejmuje Diora, a nie Jean-Paul Gaultier; byłem za Jean-Paułem, ona za Johnem; ale ona w końcu tam pracuje. Martini w barze Cruise, ogromne sałatki w Jaksie. Kiedy spędza się tyle czasu przy biurku, takie przyjemności są czymś wspaniałym.

Wtorek, 22 kwietnia, Boulder

Shambhala planuje w przyszłym roku wydać moje dzieła zebrane. Sądzę, Ŝe zamierzają wypuścić wszystkie tomy naraz. Wstępnie ich zawartość wygląda tak:

Tom 1 - The Spectrum of Consciousness i No Boundary19 Tom 2 - The Atman Project i Up from Eden20 Tom 3 - A Sociable God i Eye to Eye Tom 4 - Transformations of Consciousness [i Integral Psychology oraz róŜne pisma (w tym przedmowa do The Holographic Paradigm i Quantum Questions) Tom 5 - Śmiertelni nieśmiertelni Tom 6 - Sex, Ecology, Spirituality (tom 1 Trylogii Kosmosu) Tom 7 - Krótka historia wszystkiego i The Eye of Spirit

19 Wydanie polskie: Ken Wilber Niepodzielone. Wschodnie i zachodnie teorie rozwoju osobowości, przeł. T. Bieroń. Wydawnictwo Zysk i S-ka. Poznań 1996 - przyp. tłum. 20 Wydanie polskie: Ken Wilber, Eksplozja świadomości, przeł. K. Przechrzta, E. KluŜ, Abraxas, Zabrze 1997 - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

54

Tom 8 - Science and Religion [The Marriage of Sense and Soul\ i róŜne pisma [oraz Jeden Smak].

Niedziela, 27 kwietnia

Kolejne seminarium Naropy w moim domu. Zwykle te seminaria trwają trzy do czterech godzin i mają formę pytań i odpowiedzi. Najbardziej lubię, jak studenci mylą róŜne rzeczy, bo podsuwa mi to tematy, które powinienem poruszyć w swoich pismach. Wskazują takŜe na problemy związane ze zrozumieniem moich prac, co pomaga mi wyraŜać się jaśniej. Tym razem studenci byli szczególnie zainteresowani Świadkiem. Teraz utrwalamy seminaria na taśmach wideo; oto kilka wyjątków:

***

Wiem, Ŝe mówiłem o świadomości obserwującej, która utrzymuje się w stanie jawy, śnienia i głębokiego snu. Ale Świadek jest całkowicie dostępny w kaŜdym stanie, takŜe w twoim obecnym stanie świadomości w tej chwili . Spróbuję wprowadzić cię w ten stan, za pomocą tzw. „instrukcji naprowadzających". Nie będę próbował wprowadzać cię w inny ani w odmienny stan świadomości, ani w jakiś niezwykły stan. Zamierzam jedynie wskazać na coś, co juŜ się dzieje w twoim obecnym, zwykłym, naturalnym stanie. Na początku bądź po prostu świadomy świata wokół. Spójrz na niebo i zrelaksuj umysł, niech umysł i niebo zmieszają się ze sobą. Zwróć uwagę na obłoki płynące po niebie. ZauwaŜ, Ŝe nie wymaga to od ciebie Ŝadnego wysiłku. Twoja obecna świadomość, w której obłoki płyną, jest bardzo prosta, bardzo swobodna, wolna od wysiłku, spontaniczna. Zwyczajnie zauwaŜasz wolną od wysiłku świadomość obłoków. To samo odnosi się do tych drzew, ptaków, skał. Zwyczajnie i bez wysiłku je postrzegasz. Zwróć teraz uwagę na odczucia w swoim ciele. MoŜesz być świadomy wszelkich odczuć, jakie obecne są w ciele - na przykład nacisku w miejscu, gdzie ciało dotyka krzesła, albo ciepła w brzuchu czy napięcia w karku. Nawet jeśli doznajesz sztywności i napięcia, moŜesz z łatwością być tego świadomy. Te odczucia powstają w twojej obecnej świadomości, a ta świadomość jest bardzo prosta, swobodna, wolna od wysiłku, spontaniczna. Zwyczajnie i bez wysiłku je postrzegasz. Zwróć uwagę na myśli powstające w twoim umyśle. MoŜesz zauwaŜyć wiele wyobraŜeń, symboli, koncepcji, pragnień, nadziei i lęków -wszystkie spontanicznie powstają w twojej świadomości. Powstają, trwają przez chwilę i odchodzą. Te myśli i uczucia powstają w twojej obecnej świadomości, a ta świadomość jest bardzo prosta, swobodna, wolna od wysiłku, spontaniczna. Zwyczajnie i bez wysiłku je postrzegasz. ZauwaŜ więc: widzisz przepływające obłoki, poniewaŜ nie jesteś tymi obłokami - jesteś świadkiem obłoków. Doznajesz uczuć w ciele, poniewaŜ nie jesteś tymi uczuciami - jesteś świadkiem uczuć. Widzisz przepływające myśli, poniewaŜ nie jesteś tymi myślami - jesteś świadkiem myśli. Te wszystkie rzeczy powstają same z siebie spontanicznie i naturalnie w twojej obecnej, wolnej od wysiłku świadomości. Kim więc jesteś? Nie jesteś zewnętrznymi obiektami ani uczuciami, ani teŜ myślami -bez wysiłku uświadamiasz sobie to wszystko, a zatem nie jesteś tym. Kim lub czym jesteś? Powiedz do siebie: Mam uczucia, ale nie jestem tymi uczuciami. Kim jestem? Mam myśli, ale nie jestem tymi myślami. Kim jestem? Mam pragnienia, ale nie jestem tymi pragnieniami. Kim jestem? Cofasz się do źródła swojej świadomości. Cofasz się do Świadka i spoczywasz w nim. Nie jesteś obiektami, uczuciami, pragnieniami, myślami. Wtedy ludzie zwykle popełniają wielki błąd. Sądzą, Ŝe jeśli spoczywają w Świadku, to zobaczą lub poczują coś naprawdę mocnego i szczególnego. Ale nie zobaczysz niczego. Jeśli coś zobaczysz, to jest to tylko kolejny obiekt - kolejne uczucie, myśl, doznanie, wyobraŜenie. Ale to wszystko są obiekty; są tym, czym nie jesteś.

J E D E N S M A K

55

Nie, kiedy spoczniesz w Świadku - rozumiejąc, Ŝe nie jesteś obiektami, nie jesteś uczuciami, nie jesteś myślami - zauwaŜysz tylko poczucie Wolności, poczucie Wyzwolenia, poczucie Uwolnienia - uwolnienia z potwornego zaciśnięcia, które jest wynikiem utoŜsamiania się z tymi malutkimi, ograniczonymi obiektami, z twoim małym ciałem, małym umysłem i małym ego - wszystko to są obiekty, które moŜna zobaczyć, a więc nie są prawdziwym Widzem, prawdziwym Self, prawdziwym Świadkiem, który jest tym, czym naprawdę jesteś. Nie zobaczysz więc niczego szczególnego. Cokolwiek powstaje, jest w porządku. Obłoki przepływają na niebie, uczucia płyną w ciele, myśli płyną w umyśle - a ty moŜesz bez wysiłku postrzegać to wszystko. To wszystko powstaje spontanicznie w twojej obecnej, swobodnej, wolnej od wysiłku świadomości. Ta postrzegająca świadomość nie jest czymś szczególnym, co moŜesz zobaczyć. Jest tylko bezgranicznym, podstawowym poczuciem Wolności - lub czystą Pustką - i w tej czystej Pustce, którą jesteś, powstaje cały przejawiony świat. Jesteś tą Wolnością, Otwartością, Pustką - a nie jakąś malutką rzeczą, która w niej powstaje. Spoczywając w pustym, nieskrępowanym, swobodnym, wolnym od wysiłku postrzeganiu, zauwaŜ, Ŝe obłoki powstają w bezgranicznej przestrzeni twojej świadomości. Obłoki powstają w tobie - do tego stopnia, Ŝe moŜesz je smakować, jesteś toŜsamy z nimi, wydaje się, Ŝe są pod twoją skórą, są tak blisko. Niebo i twoja świadomość stały się jednym i wszystkie rzeczy na niebie płyną bez wysiłku przez twoją świadomość. MoŜesz pocałować słońce, połknąć górę, są tak blisko. Zen mówi: „Połknij Pacyfik jednym haustem", i jest to najłatwiejsza rzecz na świecie, kiedy to, co wewnątrz, i to, co na zewnątrz, nie róŜnią się od siebie, kiedy podmiot i przedmiot są niedwoiste, kiedy widz i widziane są Jednym Smakiem. Rozumiesz?

56

Maj Od dzieciństwa, gdy byłem zupełnie sam, często wpadałem w rodzaj transu na jawie. Na ogół sprowadzałem go poprzez ciche powtarzanie swojego imienia dwa lub trzy razy. Wówczas nagłe, jak gdyby z natęŜenia świadomości indywidualności, indywidualność wydawała się rozpuszczać i znikała w bezgranicznym istnieniu; nic jest to stan zamętu, lecz najjaśniejszy z jasnych, najpewniejszy z pewnych (...), całkowicie niewyraŜalny, gdzie śmierć była niemal śmiechu wartą niemoŜliwością, utrata osobowości (jeśli tym to było) nie wydawała się zgaśnięciem, lecz jedynym prawdziwym Ŝyciem.

LORD ALFRED TENNYSON

Piątek, 2 maja

Światło słońca igra z kroplami deszczu, zmieniając je w barwne diamenty, eksplodujące z energią, gdy spadają na ziemię. Myślę, Ŝe kiedy spadają, rozmawiają ze sobą, ale przecieŜ dobrze o tym wiem. W The Eye of Spirit po raz pierwszy od Transformations of Consciousness mogłem zająć się dziedziną psychologii rozwojowej i duchowości, uaktualniając swoją pracę (i porównując ją z wieloma waŜnymi i niedawnymi dokonaniami innych). Była to równieŜ okazja, Ŝeby w jeszcze bardziej otwarty sposób napisać o moim własnym Ŝyciu duchowym i spróbować, po raz kolejny, przekazać promienność prawdy zawsze-juŜ. Włączyłem równieŜ rozdziały o filozofii, antropologii, epistemologii, medytacji i feminizmie - wszystkie napisane z perspektywy integralnej. Na końcu zamieściłem długi esej o sztuce i jej interpretacji, który chyba najbardziej mi się podoba ze wszystkich moich pojedynczych tekstów. Jego geneza jest interesująca. Przez jakiś czas pracowałem nad „hermeneutyką", sztuką i nauką interpretacji - jak odkrywamy znaczenie jakiegoś stwierdzenia, snu z ostatniej nocy, matematyki, dzieła sztuki, przedstawienia teatralnego, filmu lub czegoś innego. Nawet teraz, co to zdanie znaczy? Mam na myśli oczywiście hermeneutykę. Nie jest tak łatwo to odkryć. Oszałamiająca ilość czynników składa się na naszą zdolność rozumienia jakiegoś rodzaju znaczenia - a więc rozumienia Ŝycia, Boga, literatury lub choćby siebie wzajemnie. Odkryłem sposób, albo tak mi się wydaje, by połączyć środek ekspresji (zapisane słowo), treść (jego wewnętrzne znaczenie), składnię (formalne zasady) i semantykę (tło kulturowe) w integralną wizję symbolicznego znaczenia i interpretacji21. Doprowadziło to równieŜ do konkretnych wniosków dotyczących sztuki i sposobu jej interpretowania. Mniej więcej w tym samym czasie kilka wcześniej nieznanych obrazów Andrew Wyetha wyszło od anonimowego kolekcjonera sztuki -w pewnym sensie była to duŜa sprawa - i, w ramach imprez towarzyszących Olimpiadzie w Atlancie, zaplanowano wielką wystawę. Organizatorzy poprosili mnie o napisanie eseju o sztuce, na co chętnie się zgodziłem22. Sądzę, Ŝe zwrócili się do mnie, bo mają juŜ stanowczo dość typowej postmodernistycznej „teorii", która z zaaferowaniem mówi o wszystkim, tylko nie o danym dziele sztuki. Przyjąłem więc obcą mi dotąd rolę, teoretyka sztuki, i napisałem o sztuce. Na początku podałem krótki przegląd historyczny głównych szkół sztuki i jej interpretacji - w tym przedstawiającej, intencjonalno-ekspresyjnej, symptomatycznej, formalistycznej oraz odbiór-i-oddźwięk. Następnie próbowałem wykazać - uŜywając holonów23, spektrum 21 Tę integralną teorię semiotyki przedstawiłem w ogólnym zarycie w The Eye of Spirit, rozdz. 5, przyp. 12. 22 Martha R. Scvcrcns, „Haw Shall We See Art.?" w: Andrew Wycth: America's Pain-ter, z esejem Kena Wilbcra (New York: Hudson Hill Press, 1996). Przedruk w The Eye of Spirit, rozdz. 4 i 5. 23 Holon jest całością, która stanowi równieŜ część innych całości. Wszechświat składa się z holonów: cały atom jest częścią molekuły, cała molekuła stanowi część komórki, cała komórka jest częścią organizmu, cały organizm jest częścią ekosystemu itd.

J E D E N S M A K

57

świadomości i czterech ćwiartek - Ŝe wszystkie te szkoły mogą zostać bardzo ściśle zintegrowane. Co więcej, narzędzia interpretacyjne kaŜdej z nich miałyby wówczas uŜyteczne miejsce w repertuarze integralnej interpretacji dowolnego dzieła sztuki. Następnie konkluzja: jeśli nauka daje nam obiektywną Prawdę, czyli to" Ducha, moralność daje nam Dobro, czyli „my" Ducha, to Piękno - które jest w „oku" patrzącego - pomaga nam otworzyć się na „ja" Ducha. Esej kończył się tak:

Pomyśl o najpiękniejszej osobie, jaką kiedykolwiek widziałeś. Pomyśl o chwili, gdy spojrzałeś w jego lub jej oczy i przez ułamek sekundy byłeś sparaliŜowany: nie mogłeś oderwać oczu od tego widoku. Gapiłeś się, zamroŜony w czasie, zniewolony przez piękno. Wyobraź sobie teraz identyczne piękno promieniujące z kaŜdej rzeczy w całym wszechświecie: z kaŜdego głazu, kaŜdej rośliny, kaŜdego zwierzęcia, obłoku, osoby, przedmiotu, góry, strumienia - nawet ze śmietniska i zniszczonych marzeń - wszystkie bez wyjątku promieniujące tym pięknem. Zastygłeś, oszołomiony delikatnym pięknem wszystkiego, co powstaje wokół. Jesteś uwolniony od lgnięcia, od czasu, od unikania, wyniesiony w oko Ducha, gdzie kontemplujesz nieskończone piękno Sztuki, która jest całym Światem. To wszystko - przenikające Piękno nie jest ćwiczeniem twórczej wizualizacji, lecz prawdziwą strukturą wszechświata. To wszystko - przenikające Piękno jest w rzeczywistości naturą Kosmosu w tej chwili. Nie musisz go sobie wyobraŜać, poniewaŜ ono jest faktyczną strukturą percepcji we wszystkich obszarach. Jeśli przebywasz w oku Ducha, kaŜdy obiekt jest obiektem promiennego Piękna. Jeśli drzwi percepcji są oczyszczone, cały Kosmos jest twą utraconą i odzyskaną Ukochaną, Prawdziwą Twarzą pierwotnego Piękna, na zawsze, na zawsze, bez końca na zawsze. W obliczu tego oszałamiającego Piękna pogrąŜysz się we własnej śmierci i więcej nie będzie cię widać ani słychać, z wyjątkiem tych niespokojnych nocy, kiedy wiatr łagodnie wieje na wzgórzach i w górach, cicho wołając twoje imię.

Poniedziałek, 5 maja, Denver

Ponownie spędzam weekend z Marci w Denver. Z powrotem do LoDo, z powrotem do Oxfordu, z powrotem do pewnego rodzaju estetycznego cudu. Ściśle podąŜam za pop kulturą - muzyką, ksiąŜkami, filmami, modą, nowinkami - po pierwsze, bo to lubię; po drugie, by wiedzieć, jaki jest duch czasu, ogólna poznawcza struktura słuŜąca jako tło, która kształtuje przeciętną lub popularną percepcję - a poznać ją moŜna, tylko podąŜając za kulturą popularną. Powszechną tendencją jest teraz powolne odchodzenie od racjonalności modernizmu do aperspekty-wiczności postmodernizmu. Nigdzie nie moŜna ujrzeć tego jaśniej niŜ w pop kulturze, zwłaszcza w modzie. Giorgio Armani, na przykład, jest klasycznym modernistą - gładki, oszczędny, elegancki, piękny, często w jednorodnych tonacjach. Z drugiej strony, Versace i Gaultier są prawdziwymi postmodernistami -dzicy, rozrzutni, pluralistyczni, niedbali, róŜnorodność granicząca z pokawałkowaniem, próbująca znaleźć jedność, bliska rozpadowi. Centralna struktura poznawcza postmodernizmu została nazwana in-tegralno-aperspektywiczną (nazywam ją równieŜ wizją-logiką): „aper-spektywiczna", poniewaŜ Ŝadna określona perspektywa nie jest uprzywilejowana, i „integralna", poniewaŜ trzeba jednak odkryć jakąś spójność, gdyŜ inaczej wszystko by się rozpadło. Na tym polega np. wielkość Franka Gehry'ego; to niezrównany geniusz postmodernizmu; tworzy zdumiewające przykłady wizji integralno-aperspektywicznej: jego architektoniczne projekty są zbiorem krzywizn, skrętów, pluralistycznych kawałków, które

Holony zorganizowane są holarchicznie, kaŜdy wyŜszy holon przekracza, ale zawiera holony niŜsze: organizmy zawierają komórki, które zawierają molekuły, które zawierała atomy - ale nie odwrotnie, i stąd hierarchia (lub holarchia). Wielki Łańcuch równieŜ jest holarchia złoŜoną z holonów: duch przekracza, ale zawiera duszę, która przekracza, ale zawiera umysł, który przekracza, ale zawiera ciało. KaŜdy wyŜszy holon zawiera, otacza i obejmuje holony niŜsze - taka jest natura całości/części, holonów i holarchii: gniazdowe układy narastających całości i obejmowania.

J E D E N S M A K

58

niemal się oddzielają i całkowicie rozpadają, a jednak, niechybnie, cudownie schodzą się razem w wyśmienicie pełną i jednorodną formę - prawdziwą integralno-aperspektywiczną wizję, prawdziwą „jedność w róŜnorodności". Problem ze znaczną częścią postmodernizmu polega na tym, Ŝe tak się początkowo dał porwać róŜnorodności, iŜ zapomniał o jedności, i dlatego po prosu rozlatuje się na kawałki, szarpiąc się i dławiąc w swoich odizolowanych, małych światach. Jest to patologiczna forma podejścia integralno-aperspektywicznego; tę patologię nazywam aperspekty-wicznym obłędem - wyłącznie róŜnorodność, Ŝadnej jedności: schizofreniczne fragmenty. Jak dotąd większość postmodernizmu to niewiele więcej niŜ aperspektywiczny obłęd, czekający na pojawienie się wielkiego geniusza - jak Gehry, lecz takŜe w innych dziedzinach - który połączy fragmenty, powiąŜe niepowiązane, zszyje tkaninę rzeczywistości rozszarpaną na kawałki przez bezrozumne ruchy wielbiące wyłącznie róŜnorodność. Ale, do diabła z tym wszystkim. Chyba się zakochuję.

Niedziela, 11 maja, Boulder

Dzień Matki. Mama jest bardzo kochana, ale teraz jest rozwścieczona rozdziałem o mnie w What Really Matters Tony'ego Schwartza. Tony zamieścił tam kilka marginalnych uwag o niej dotyczących Freudowskiego kompleksu Edypa. Mama ma nadzieję, Ŝe ta ksiąŜka poniesie totalną klęskę i nikt nigdy jej nie kupi. Poza tym świetnie sobie radzi. Odkąd odwiedziłem ich w zeszłym roku, mama i tata, oboje po siedemdziesiątce, podnoszą cięŜarki. Zapisałem ich na siłownię - uwielbiają to. Michael Zimmerman, wielki znawca Heideggera i wspaniały człowiek, inteligentny, dowcipny, szczery, przysłał mi swoją rozprawę. W zeszłym roku Michael przemawiał na konferencji kw w San Francisco i, jak słyszałem, był ulubieńcem publiczności. Rozprawa nosi tytuł: „Heidegger i Wilber o ograniczeniach duchowej głębokiej ekologii". Michael jest zwolennikiem i teoretykiem ekologii głębokiej, czego dowodem jest jego ksiąŜka Radical Ecology. Ale jest równieŜ świadomy podstawowych ograniczeń większości form „duchowej ekologii". Z rozprawy: „Moim zdaniem Wilber dociera bardzo daleko w swojej analizie modernizmu, retro-romantyzmu i kryzysu ekologicznego. Ogarnia wiele z tego, co jest wartościowe w poglądach Heideggera na obszar transcendentny, odrzucając jednocześnie antymodernistyczne zapatrywania, które wpędziły Heideggera w tak powaŜne polityczne kłopoty [kolaborację z nazistami]. Ponadto pogląd Wilbera na obszar transcendentny obejmuje waŜne aspekty tradycji duchowych, które Heidegger albo odrzucał, albo przyjmował w okrojony sposób. Twierdzenie Wilbera, Ŝe moderniści i ekolodzy przyjęli materialistyczną wizję świata współczesnej nauki, pozwala mu wyciągnąć wniosek, Ŝe nic dobrego nie wyniknie ze szczerych wysiłków „resakralizacji" świata, dopóki wpierw nie zostanie ponownie odkryty i uznany transcendentny wymiar natury, człowieczeństwa i boskości". Choć brzmi to tak miło, dzisiaj wszystko to wydaje się wpędzać mnie w wątpienie i smutek. „Jestem przekonany, Ŝe Wilber wniósł wielki wkład we współczesne rozwaŜania o boskości, naturze i człowieczeństwie. Szczególnie modernistom i zwolennikom duchowej głębokiej ekologii ma do powiedzenia coś waŜnego: Ŝe wyjście z kryzysu ekologicznego leŜy w rozwiązaniu kryzysu znaczenia, który jest wynikiem przyjęcia jednowymiarowej ontologii materialistycznej [tzn. płaskiej ziemi]. Wilber jasno pokazuje, Ŝe tego kryzysu nie rozwiąŜe paroksyzm negującego Ŝycie transcendentalizmu i tęsknoty za innym światem, lecz wypracowanie wielowymiarowej [tzn. integralnej] niedwoistej ontologii, która zrobi miejsce dla tego, co tak długo było odrzucane. Prawdziwie głęboka duchowa ekologia uznałaby głęboki wymiar rzeczywistości, zamiast utrzymywać, Ŝe materialny system natury - «sieć Ŝycia» - wyczerpuje nieskończone wymiary boskości. Wilber odgrywa waŜną rolę w procesie tworzenia takiej głęboko duchowej ekologii". To mnie po prostu zasmuca. Z jakiegoś powodu teraz myślę tylko o tym, jaką to wszystko ma nikłą szansę doprowadzić do jakiejkolwiek zmiany. Nie tylko moja praca, ale wszystkich prawdziwie integralnych pisarzy: waŜna praca Zimmermana, Rogera, Frances, Tony'ego, Jacka,

J E D E N S M A K

59

Murphy'ego i innych; tam na zewnątrz wszystko wydaje się takie próŜne. W Pustce czuję się jak w domu, ale pustka właśnie ssie.

Poniedziałek, 12 maja

Pod wpływem chwilowego impulsu postanowiliśmy z Marci zrobić sobie krótkie wakacje. Od wielu lat nie miałem prawdziwych wakacji. Na Manhattanie i w San Francisco było zabawnie, ale to była praca -wszystko, tylko nie relaks. PoniewaŜ nie piszę teraz niczego konkretnego, ale brnę przez literaturę, którą muszę zbadać, nic nie szkodzi, jeśli przerwę to na kilka dni. Potrzebujemy miejsca, które spełnia kilka trudnych warunków. Oboje lubimy słońce, piasek i plaŜę. PoniewaŜ jednak przez większość czasu pracuję samotnie, z dala od ludzi, chcę być równieŜ w środku tłumu, ocierać się łokciami i być potrącany. Oboje lubimy kulturę tak samo jak naturę, chcielibyśmy więc mieć w pobliŜu ośrodek miejski. Nie chcę tylko leŜeć w słońcu, chcę wdychać spaliny samochodowe i chcę, Ŝeby ludzie na mnie wrzeszczeli. Co jest zabawnego w wakacjach, jeśli nikt nie moŜe do ciebie strzelić lub przynajmniej cię przy-dusić? W końcu, poniewaŜ oboje na co dzień prowadzimy głębokie studia, chcemy dla odmiany czegoś całkowicie powierzchownego, jaskrawego, lśniącego i tandetnego. Nie ma problemu. Jesteśmy w drodze do South Beach w Miami.

Niedziela, 18 maja, South Beach

Jak wspaniale. Ale rozpusta. W naszym prawdziwym Ŝyciu South Beach jest wszystkim, czego nie chcemy, a nawet czymś jeszcze gorszym. Czyli jest doskonałe. W rzeczywistości jest bardzo piękne. South Beach to południowy skrawek Miami Beach; do niedawna było zniszczone i zrujnowane, ale w ciągu ostatniej dekady przeszło spektakularną przemianę, głównie za sprawą jet set24, agencji modelek, gwiazd kina i milionerów. Madonna ma restaurację w hotelu Delano; Sly Stallone ma klub taneczny; Michael Caine prowadzi piwiarnię; dom Versace na Ocean Drive przypomina ambasadę. Jest tu ponad dwa tuziny odrestaurowanych hoteli w stylu art deco, wszystkie jaśniejsze od neonu i delikatniejsze od pasteli, wszystkie po prostu wspaniale. Okna hoteli wychodzą na ocean rozciągający się po drugiej stronie drogi usypanej z najczystszego piasku, bez kamieni i muszli, które mogłyby ranić stopy. Inaczej niŜ większość wód Atlantyku, ocean nie ma tu koloru zimno-stalowo-szaronie-bieskiego, lecz piękny zielony i turkusowy, który uszczęśliwia samym widokiem. Ocean migocze i faluje w przezroczystości, nie ma Ŝadnej substancji, jest tylko iskrzenie, świetliste powstawanie, lśniące ornamenty na pierwotnej świadomości, umysł i świat są nie-dwoma, tu, na krawędzi ziemi. Zamieszkaliśmy w Cavalier, odjazdowym hotelu na Ocean Drive, i musimy przyznać, Ŝe jest ekstra. KaŜdy w South Beach jest gejem albo modelem, albo aktorem, albo wszystkimi trzema naraz. Hotele po-przetykane są luksusowymi i olśniewającymi restauracjami, mającymi w większości ogródkowe kafejki, moŜesz więc siedzieć i patrzeć na przechodzące półnagie ciała. Marci, poddawszy się ogólnemu nastrojowi, dała sobie przekłuć pępek. Teraz ma certyfikat Gen-Xer25. Na zmianę leŜymy na plaŜy, przekąszamy w restauracji, podrygujemy w barze, robimy zakupy w butikach i gapimy się jak durnie. Oboje wypijamy po butelce wina kaŜdego dnia - ona mocne, triatlonowe czerwone; ja lekkie, wytrawne, białe. Zegnaj, Świadku, witaj okrutny świecie. Na plaŜę idziemy codziennie około jedenastej, wracamy około czwartej po południu. To jedna z najprzyjemniejszych plaŜ, jakie widziałem. Poza tym, Ŝe piasek jest idealnie czysty - moŜesz brodzić po nim bez końca i nie natkniesz się na kamień czy muszlę - woda ma doskonalą 24 Jet set - bogaci ludzie, którzy często podróŜują samolotami i wydają ogromne pieniądze na rozrywki - przyp. tłum. 25 Gcn-Xer- Generation Xer, ludzie urodzeni po 1965 r., po okresie wyŜu demograficznego w USA. Pokolenie X to termin, który pojawia! się juŜ kilkakrotnie w kontekście kultury popularnej. Obecnie oznacza pokolenie, które nastało się po yuppies - pokolenie młodych zbuntowanych ludzi, odrzucających materializm i kult konsumpcji, preferujących podróŜe, nic biorących odpowiedzialności za swoje postępowanie i wykazujących ogólny brak zainteresowań - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

60

temperaturę, około trzydziestu stopni, dzięki czemu choćbyś nie wiem jak długo w niej przebywał, nie zmarzniesz. Faktycznie kaŜdego dnia spędzam w wodzie około trzech godzin, zanurzony po szyję, łagodnie podskakując w górę i w dół, ledwo dotykając dna czubkami palców, Ŝeby się odbić. Marci, doskonała pływaczka, pływa wokół mnie. Gdzie ta kobieta ukrywa swoje mięśnie? Jest zbyt kształtna jak na taką atletkę. Czy kobiety uprawiające triatlon mają 0% tłuszczu? Czy one nie przebywają w przestrzeni antytłuszczu? Czy nie są światu winne trochę tłuszczu? Spodziewałem się, Ŝe z powodu wina całkowicie utracę dostęp do Świadka. Przez pierwszą noc i dzień rzeczywiście tak było. Ale przebywanie w wodzie nie tylko sprowadziło z powrotem Świadka, lecz, jak się zdaje, dzięki temu Świadek mógł, przynajmniej od czasu do czasu, znikać w niedualnym Jednym Smaku. (Świadek, czyli czysta postrzegająca świadomość, na ogół występuje na poziomie przyczynowym, poniewaŜ zwykle pozostaje podstawowy ślad dualizmu podmiot/ /przedmiot: spokojnie postrzegasz świat jako przejrzysty i świetlisty obiekt. Ale w efekcie dalszego rozwoju Świadek rozpuszcza się we wszystkim, co postrzega, podmiot i przedmiot stają się Jednym Smakiem, czyli po prostu Takością, i to jest stan niedualny. W skrócie: od ego do duszy do Świadka do Jednego Smaku). Pływając w krwi natury, jestem głęboko, miło zdumiony, gdy zanurzam się w Jednym Smaku, który w tym wypadku jest przyjemnie słony. W tym stanie czas nie istnieje, chociaŜ czas przez niego płynie. Obłoki płyną po niebie, myśli płyną przez umysł, fale płyną po oceanie, a ja jestem tym wszystkim. Nie patrzę na to, gdyŜ nie ma Ŝadnego centrum, wokół którego organizowana jest percepcja. Wszystko zwyczajnie powstaje z chwili na chwilę, a ja jestem tym wszystkim. Nie widzę nieba, jestem niebem, które widzi siebie. Nie czuję oceanu, jestem oceanem, który czuje siebie. Nie słyszę ptaków, jestem ptakami, które słyszą siebie. Nie ma niczego na zewnątrz mnie, nie ma niczego wewnątrz mnie, bo nie ma mnie - jest po prostu to wszystko i zawsze tak było. Nic mnie nie popycha, nic mnie nie ciągnie, bo nie ma mnie -jest po prostu to wszystko i zawsze tak było. Wczoraj wieczorem tańczyłem i teraz boli mnie kostka, jest więc ból, ale ten ból mnie nie dotyka, bo nie ma mnie. Po prostu jest ból, który pojawia się tak jak wszystko inne - ptaki, fale, obłoki, myśli. Nie jestem Ŝadnym z nich, jestem nimi wszystkimi, to wszystko jest tym samym Jednym Smakiem. Nie jest to trans ani osłabienie świadomości, lecz raczej jej intensyfikacja - nie podświadomość, lecz nadświadomość, nie podracjonalne, lecz nadracjonalne. Jest krystalicznie czysta świadomość wszystkiego, co się pojawia chwila za chwilą, ale nie ma nikogo, komu by się to zdarzało. Nie jest to doświadczenie wyjścia z ciała, patrzę w dół z jakiegoś miejsca w górze; w ogóle nie patrzę; nie jestem ponad ani poniŜej czegokolwiek - jestem wszystkim. Po prostu jest to wszystko, a ja jestem tym. Jeden Smak jest przede wszystkim całkowitą prostotą. Mistycznym doświadczeniom z poziomu subtelnego i przyczynowego często towarzyszy poczucie majestatyczności, złowieszczej grozy, owładnięcia przez nadprzyrodzoną siłę, światła, błogości i błogosławieństwa, wdzięczności, szczęścia wyciskającego łzy. Nie jest tak w przypadku Jednego Smaku, który jest nadzwyczajnie zwyczajny i całkowicie prosty: właśnie to. Przez trzy godziny stoję zanurzony po szyję w wodzie. Jak wiele z tego spędzam jako ego, jako Świadek lub jako Jeden Smak - tego nie wiem. Jednemu Smakowi zawsze towarzyszy poczucie, Ŝe nigdy go nie opuściłeś, niezaleŜnie od tego, w jakie wpadasz pomieszanie, i dlatego nigdy naprawdę nie masz poczucia, Ŝe w niego wchodzisz lub go opuszczasz. Po prostu tak jest, zawsze i wiecznie, nawet teraz i aŜ do końca świata. Ale w tym konkretnym teraz jest czas na wczesny obiad i na nieprzyjemną konieczność ruszenia tego konkretnego ciałaumysłu z jednego miejsca w inne. Poza tym, jestem pewien, Ŝe Marci da sobie przekłuć coś innego i nikt - ego, dusza ani Bóg - nie chce tego przegapić.

Wtorek, 20 maja, South Beach

Dla odmiany przeprowadzamy się z Cavalier do Casa Grandę; oba są fantastyczne. Cavalier jest ekscytujący i odjazdowy, Casa Grandę jest elegancki. Ale nie są to hotele wielkiej klasy, jak

J E D E N S M A K

61

Hyatt czy Four Sea-sons; jak większość hoteli w South Beach, są to stosunkowo małe budynki w stylu art deco, najwyŜej dwu- lub trzypiętrowe, a kaŜdy jest osobliwy. Poprzedniego dnia robiliśmy zakupy w butikach - oboje lubiliśmy sklep Nicole Miller, ale w tej okolicy jest mnóstwo wspaniałych małych sklepików. Wdałem się w gorącą dyskusję ze sprzedawcami o tym, kto jest teraz najlepszym projektantem - ja byłem za Tomem Fordem, który przejął cięŜki, stary dom Gucciego i budzi wielką sensację (szczególnie wśród Amerykanów); jego ubrania, dla męŜczyzn i kobiet, są oszałamiające, seksowne, gładkie i eleganckie. Tamci głupcy byli za Gallianem. Marci lubi Isaaca Mizrahi. Kiedy zobaczyliśmy Unzipped, uznała, Ŝe jest godny podziwu (i ma „zabawne zabawne kolory"). Szkoda, Ŝe Hollywood uczynił z Armaniego stereotyp, bo ciągłe nie ma drugiego takiego jak on; jest modernistycznym geniuszem, bastionem chroniącym przed bardziej zwariowanymi elementami postmodernizmu u La Croix, Gaultiera, Versacego, spółki Dolce & Gabbana, chociaŜ wiele ich projektów zdecydowanie lubię. Postmodernizm nie stworzył jeszcze swojego geniusza w modzie, na miarę Gehry'ego w architekturze, chociaŜ Gaultier jest temu bliski; a kto wie, Gallianowi lub McQueenowi moŜe się to jeszcze udać. Wspaniała kolacja - jakieś ryby, nie pamiętam dokładnie, dlaczego nie wiem - ach tak, wino. Wczoraj wieczorem staliśmy przed domem Versacego i wdaliśmy się w rozmowę z bardzo milą parą. W końcu poszliśmy razem na kolację. Okazało się, Ŝe ta kobieta - byli to bardzo inteligentni i spostrzegawczy ludzie, ale nieco konserwatywni - chce zrobić sobie tatuaŜ. Im więcej piła, tym nabierała większej pewności. Poszliśmy do tego samego miejsca, w którym Marci dała sobie przekłuć pępek. Domyślam się, Ŝe jest to uniwersalny zakład okaleczania ciała - coś w rodzaju: „Tu Oszpecamy". Marci wesoło zachęcała kobietę: „Patrz na tego wielkiego amerykańskiego orla", wskazując na rysunek wielkości talerza. Ta kobieta zaczęła mnie wkurzać. „Ojej! Patrz na to słodkie serduszko" - wielkości ziarnka grochu. Zgodziła się na serduszko i w dwie minuty później juŜ było po wszystkim. W poniedziałek znowu na plaŜy, ale tym razem ani Świadka, ani Jednego Smaku, tylko nieco skacowane ego. Za to woda jest wyborna. Jemy kanapki, pijemy piwo i smaŜymy się w słońcu na tej plaŜy przewaŜnie topless. Marci jest nie tylko topless, wchodzi coraz bardziej i bardziej w ducha South Beach, to znaczy Ŝadnego ducha, po prostu promienna, błyszcząca, zepsuta, nieprzyzwoita. Tej nocy postanawia dać sobie przekłuć obie sutki. Wstawiłem powaŜną gadkę w stylu „bądźmy odpowiedzialni", a potem oboje pognaliśmy prosto do Tu Oszpecamy. Sto dolarów później - i kilka obrazków, których długo nie zapomnę - i Marci ma kolczyki w sutkach, które wyglądają trochę jak dwie nacierające na mnie zawieszki na ręczniki. (Baby boomers26, za kaŜdym razem, kiedy im to opowiadam są zaniepokojeni, oburzeni lub trochę zniesmaczeni. KaŜdy Gen-Xer mówi: „Ekstra!"). Jutro lecimy z powrotem. To była heca nie z tej ziemi. Marci jest wspaniałą towarzyszką podróŜy. Nigdy się nie denerwuje, jest naprawdę szczęśliwa i zachwycona Ŝyciem, bardzo szczera, ale ani odrobinę powaŜna. Patrząc w dół z samolotu, widzę ocean połyskujący w Pustce, cudowne wakacje jak sen - naprawdę, sen.

Niedziela, 25 maja, Boulder

Kolejne seminarium Naropy. Tematy podjęte przez studentów obejmowały współczucie kontra współczucie idioty, błąd pre/trans, medytacja a nerwica, zaskakujący gniew niektórych teoretyków, kiedy próbujesz przekazać pogląd integralny... Kilka wyjątków:

STUDENT: Omawiałem integralny pogląd z kilkoma innymi studentami. Twierdzili, Ŝe skoro wygłaszam osądy, to wykazuję brak współczucia. Nie zgadzam się z tym.

KW: Chyba Ŝaden inny problem nie budzi tak wielkiego zamieszania w kręgach duchowych. Jego zasadniczą przyczyną jest mylenie współczucia ze współczuciem idioty - tymi terminami 26 Baby boomers- ludzie urodzeni wiatach 1946-64, podczas wielkiego wyŜu demograficznego w USA - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

62

Trungpa Rinpocze określał tę decydującą róŜnicę. W tym kraju - szczególnie w kręgach New Age - szerzy się pewnego rodzaju chłodny egalitaryzm i polityczna poprawność, która utrzymuje, Ŝe Ŝaden pogląd nie jest naprawdę lepszy od innego poglądu i dlatego wszystkie naleŜy traktować tak samo, jako oznakę wielkiej róŜnorodności. Jeśli niczego nie uwaŜamy za lepsze czy gorsze, to wykazujemy prawdziwe współczucie. A więc w powszechnym rozumieniu osąd przeciwstawia się współczuciu. Ale ten pogląd zawiera ogromne wewnętrzne sprzeczności. Z jednej strony, mówi on, Ŝe wszystkie poglądy są na równi częściami wielkiej róŜnorodności i dlatego Ŝaden pogląd nie jest lepszy od innego. Z drugiej strony, z siłą podkreśla, Ŝe ten pogląd jest lepszy od pozostałych poglądów. A więc to „współczucie" twierdzi, Ŝe Ŝaden pogląd nie jest lepszy od innych, z wyjątkiem jego własnego poglądu, który jest najlepszy w świecie, gdzie nic nie ma być najlepsze. Jest to szeregowanie wartościujące negujące szeregowanie wartościujące i opinia, Ŝe wszystkie opinie są złe. ChociaŜ ten pogląd często wygłaszany jest w najlepszej intencji, mimo wszystko jest swego rodzaju hipokryzją, poniewaŜ sam robi to, co potępia u innych. Ta hipokryzja nie ma nic wspólnego z prawdziwym współczuciem; w istocie jest to współczucie idioty. Współczucie idioty myśli, Ŝe jest łaskawe, ale w rzeczywistości jest bardzo okrutne. Jeśli masz przyjaciela alkoholika i wiesz, Ŝe kolejny kieliszek moŜe go zabić, a on błaga cię o ten kieliszek, to czy prawdziwe współczucie mówi, Ŝe powinieneś mu go dać? Ostatecznie, Ŝeby być dobrym, powinieneś dać mu to, czego chce, prawda? Kim jesteś, Ŝeby narzucać mu swoje poglądy, prawda? Podanie mu kieliszka byłoby oznaką współczucia, tak? Nie. Absolutnie nie. Prawdziwe współczucie zawiera w sobie mądrość i dlatego ocenia rzeczy z punktu widzenia troski i dobroci - mówi, Ŝe jedne rzeczy są dobre, a inne złe: będę robił wyłącznie rzeczy podyktowane mądrością i troską. Danie cięŜkiemu alkoholikowi skrzynki whisky, bo on tego chce, a ty chcesz być „dobry", wcale nie jest dobrocią. W ten sposób okazujesz współczucie idioty, a nie prawdziwe współczucie. Zen nazywa to róŜnicą między „babcinym zen" i „prawdziwym zen". Zęby ego przebudziło się ze snu samsary, musi zostać skopane, czasem dotkliwie. Inaczej dalej będzie prowadziło swoje ulubione gierki. Babciny zen nie stawia ci wyzwań. Zęby być „dobrym", pozwoli ci pospać trochę dłuŜej, jeśli chcesz, i przestać medytować wcześnie rano, jeśli ci się to nie podoba, pozwoli ci pławić się w sobie samym. Prawdziwy zen uŜywa wielkiego kija, często głośno wrzeszczy, czasem łamie kości i niechybnie roztrzaskuje ego. Prawdziwe współczucie kopie w tyłek i uŜywa wyzwisk. Są dni, kiedy nie jest miłe. Jeśli nie jesteś przygotowany na taki ogień, to znajdź sobie delikatnego, łagodnie mówiącego, wiecznie uśmiechniętego nauczyciela New Age i ucz się nadawać swojemu ego nowe, duchowo brzmiące nazwy. Ale trzymaj się z dala od tych, którzy praktykują prawdziwe współczucie, bo oni skopią ci tyłek, przyjacielu. Proszę, bądź miły dla mojego ego: to większość ludzi rozumie przez „współczucie". Ale twoje ego jest twoim najgorszym wrogiem i kaŜdy, kto jest dla niego miły, nie ma dla ciebie współczucia. Być moŜe obaj teraz nie jesteśmy urzeczywistnionymi mistrzami i dlatego być moŜe nie zawsze wiemy, co jest prawdziwym współczuciem, a co nie. Ale musimy zacząć uczyć się stosować prawdziwe współczucie zamiast współczucia idioty. Musimy uczyć się dokonywać jakościowych rozróŜnień. Są to hierarchiczne osądy, które wymagają uszeregowania wartości. Jeśli nie lubisz hierarchii, to cóŜ jest to twoja hierarchia: hierarchicznie bardziej cenisz niehierarchie od hierarchii. UwaŜam, Ŝe to jest w porządku, tylko bądź na tyle szczery, Ŝeby uczciwie nazwać to, co naprawdę robisz. Jeśli nie lubisz szeregować wartości, to w porządku, to jest twoje szeregowanie wartości - nieszeregowanie stawiasz wyŜej od szeregowania - samo to jest szeregowaniem, twoim szeregowaniem. Bądź przynajmniej szczery co do tego. Faktem jest, Ŝe nie da się uniknąć szeregowania wartości, więc przynajmniej rób to świadomie, szczerze i otwarcie, i skończ z tą hipokryzją, Ŝe jesteś „nieosądzający", co samo w sobie jest wielkim osądzaniem.

STUDENT: Ale czy wolna od preferencji świadomość nie jest pozbawiona osądów?

KW: Wolna od preferencji świadomość akceptuje absolutnie wszystko, co się pojawia, włączając

J E D E N S M A K

63

w to zarówno osądzanie, jak i nieosądzanie. Widzisz, samo nieosądzanie jest wyborem między dwoma przeciwieństwami - osądzanie kontra nieosądzanie - i właśnie dlatego „nieosądzanie" wcale nie jest tym samym, co wolna od preferencji świadomość. Wolna od preferencji świadomość jest czystym zwierciadłem, które bez wysiłku odbija wszystko, co się pojawia - nie próbuje wybierać między nieosądzaniem i osądzaniem. Wolna od preferencji świadomość odnosi się w istocie do tego, co buddyści nazywają absolutną bodhiczittą, czyli Pustką; natomiast osądzanie odnosi się do tego, co nazywają względną bodhiczittą, czyli współczuciem. To oznacza prawdziwe współczucie, nie współczucie idioty, a prawdziwe współczucie w swoich osądach kieruje się mądrością! A więc mądrość w Ŝadnym przypadku, absolutnym czy względnym, nie jest „nieosądzająca". Na poziomie absolutnym spoczywamy w Pustce, która nie dba o to, czy osądzamy, czy nie, poniewaŜ jedno i drugie powstaje tak samo w Pustce. Na poziomie względnym formułujemy osądy oparte na mądrości i współczuciu, a to oznacza osądy oparte na róŜnicowaniu jakościowym, szeregowanie wartości i głębię. Dlatego kiedy słyszysz, jak ktoś mówi, Ŝe „nie szereguje" i „nie osądza", uciekaj! Musimy nauczyć się świadomie stosować róŜnicowanie jakościowe. Musimy oceniać na podstawie stopni głębi. Współczucie idioty niemal zniszczyło to pole i sprawiło, Ŝe autentyczny postęp duchowy stał się naprawdę trudny.

STUDENT: Ci ludzie rzucili się na mnie za stosowanie jakościowego róŜnicowania i byli bardzo świętoszkowaci...

KW: Dokonywać jakościowego róŜnicowania a być przykrym to całkiem co innego. Dlatego radzę ci, kiedy juŜ się w to wplączesz, najpierw sprawdź swoje nastawienie i swoją motywację. Nic dobrego nam nie da, jak teŜ się staniemy świętoszkowaci: „Wiesz, my mamy prawdziwe współczucie, a te ciemniaki mają współczucie idioty". Wszyscy moŜemy dać się w to złapać; wiem o tym. To osąd pozbawiony zręcznych środków, a to jest po prostu nieznośne. UwaŜaj na to. Ale powiedziałeś, Ŝe zostałeś zaatakowany, bo mówiłeś o potrzebie bardziej integralnego poglądu?

STUDENT: Tak.

KW: To szczególny problem. Dobra praktyczna zasada mówi, Ŝe ludzie nie poszerzą swoich obecnych poglądów o więcej niŜ 5% za jednym razem. Jeśli więc próbujesz narzucić im wielką wizję, oni prawdopodobnie się zamkną, moŜe zdenerwują, a potem zaczną cię wyzywać - brak ci współczucia, jesteś arogancki itd. Jeśli dalej napierasz, to znaczy, Ŝe to jest twój problem. MoŜe twoje ego cieszy się, Ŝe narzuca im swoje zdanie. Wiem, Ŝe sam czasem tak postępowałem i nic to nie dało. W kaŜdym razie, jeśli chcesz naprawdę pomóc - jeśli ma to być prawdziwe współczucie - to nie nabierasz na łyŜkę więcej, niŜ da się połknąć, prawda? Ponadto, pamiętaj, Ŝe systemy przekonań nie są tylko przekonaniami - one są domem ego, domem skupienia na sobie. Nawet holistyczne przekonania, takie jak sieć Ŝycia, zawsze zawierają ego, poniewaŜ przekonania są tylko formami mentalnymi, a jeśli poziom nadmentalny nie został odkryty, wówczas wszystkie mentalne konstrukcje zawierają uporczywe ego. Kiedy kwestionujesz jakiś system przekonań, odrębne self odbiera to jako zagroŜenie dla swojego Ŝycia, a to aktywizuje wszystkie jego instynkty samozachowawcze. Nie rozwaŜasz tylko prawdziwości lub błędności jakiejś teorii - jesteś zaangaŜowany w walkę na śmierć i Ŝycie. Za kaŜdym razem, kiedy to robimy, mamy do czynienia ze szczurem zagonionym w kąt - w innych i w nas, więc uwaŜaj.

STUDENT: Dlaczego współczucie idioty jest tak popularne?

KW: Bo niczemu nie zagraŜa. Szerzy się w wielu duchowych kręgach, poniewaŜ ego zasadniczo nie chce być kwestionowane. Ono chce babcinego zen. Dlatego zapłaci cięŜką forsę za weekendowy warsztat, który je „upełnomocni", powie mu, Ŝe w istocie jest Bogiem lub Boginią, da mu nową koncepcję, o której będzie mogło myśleć i nazywać ją „duchową", włączy je w

J E D E N S M A K

64

„sieć Ŝycia" i obieca ostateczną jedność, która pojawi się dzięki tej zwykłej mentalnej idei. W rzeczy samej ogromny rynek duchowych ksiąŜek w tym kraju napędza jedna potęŜna siła: ludzie chcą, Ŝeby im mówić, Ŝe ich ego jest Bogiem, ich egocentryzm jest Duchem. Egocentryzm teraz zwyczajnie nazywany jest „świętym", a babciny zen uśmiecha się do wszystkich. Nie sądzę, Ŝeby któreś z tych podejść było złe lub wynikało z niskich pobudek, czy czegoś w tym rodzaju. Myślę, Ŝe ci ludzie są nieco pogubieni. PoniewaŜ nie mają pełnej mapy Kosmosu, w swoich szlachetnych poszukiwaniach zboczyli trochę z głównego traktu. Jest więc nadzieja, Ŝe bardziej integralny pogląd pomoŜe wyjaśnić część tych nieporozumień.

STUDENT: Dlaczego integralny pogląd tak bardzo przeraŜa wielu ludzi?

KW: Prawie zawsze zmusza ich do poszerzenia swoich poglądów o więcej niŜ 5%, a tylko nieliczni to zrobią.

STUDENT: Byłem wstrząśnięty gniewem, jaki na mnie spadł.

KW: Niestety, tak jest. Sądziłem, Ŝe jeśli weźmiesz podejście A, podejście B i podejście C i pokaŜesz, Ŝe wszystkie są równie waŜne, to wszyscy będą bardzo wdzięczni i będą ci gorąco dziękować. W rzeczywistości, A, B i C będą na ciebie bardzo źli, bo właśnie pokazałeś, Ŝe ich dziedzina nie jest jedyną waŜną dziedziną, jaka istnieje. Kiedy tylko dowiedziesz, Ŝe wszyscy: Freud, Piaget i Budda są waŜni dla zrozumienia świadomości, buddyści zapytają: Dlaczego pomniejszasz buddyzm? Kiedy tylko dowiedziesz, Ŝe natura grubej rzeczywistości, dusza z subtelnego poziomu i transcendentalny duch wszystkie są waŜne, ekolodzy zapytają: Dlaczego nienawidzisz natury? Oczywiście, chciałbym dodać, Ŝe niektórzy ludzie mogą reagować negatywnie na integralny pogląd, poniewaŜ jest on błędny! To znaczy moŜliwe jest, Ŝe ci z nas, którzy wierzą w bardziej integralny pogląd, mogą zwyczajnie się mylić i oczywiście rozsądni, racjonalnie myślący ludzie będą reagowali na niego negatywnie. Dlatego zawsze musimy pamiętać o takiej moŜliwości. Nie jest z góry przesądzone, Ŝe oni są zaniepokojeni, bo my mamy rację, a oni się mylą -moŜe być całkiem odwrotnie.

Wtorek, 27 maja

Pracuję całe rano, czytam, czytam, czytam. Idziemy z Marci do sklepu spoŜywczego, a potem pracujemy razem. Rodzina, która razem podnosi cięŜarki... mieszka razem? Ląduje razem na ostrym dyŜurze?

Środa, 28 maja

Ostatnio wyszedł numer „Noetic Sciences Review" z okazji dziesiątej rocznicy załoŜenia pisma. Redakcja poprosiła mnie, Ŝebym z tej okazji napisał podsumowanie lub przegląd ostatniej dekady badań nad świadomością. Po moim artykule zamieszczone są wypowiedzi Alwyna Scotta, Duane Elgin, Jeanne Achterberg, Petera Russella i Willa Keepina. Wszystkie wypowiedzi były bardzo przemyślane i wnikliwe. Moim zdaniem cały ten numer był świetnie przygotowany, głównie dzięki wysiłkom redaktor naczelnej Barbary McNeill i zespołu redakcyjnego: Davida Johnsona, Carol Guion, Christiana de Cjuincey i Keitha Thompsona. Redaktorzy rozpoczynają dyskusję: „W specjalnym przeglądzie pola badań nad świadomością, dokonanym z okazji dziesiątej rocznicy naszego pisma, Wilber wyznaczył dwanaście elementów integralnego podejścia do tego najbardziej prowokującego tematu naszych czasów". Rzeczywiście, mniej więcej właśnie to próbowałem zrobić - wyznaczyć tuzin róŜnych pól badań nad świadomością, które muszą zostać połączone w integralny pogląd. Zebrałem dwanaście głównych szkól: badanie umysłu, introspekcjonizm, neuropsychologia, psychoterapia indywidualna, psychologia społeczna, psychiatria kliniczna, psychologia rozwojowa, medycyna psychosomatyczna, niezwykłe stany świadomości, tradycje wschodnie i kontemplacyjne, cząstkowe podejścia do świadomości i badanie subtelnych energii. Chodziło mi o to, Ŝe: „Na polu badań nad świadomością (i gdzie indziej) zaobserwowałem, Ŝe osoby badające

J E D E N S M A K

65

świadomość juŜ na samym starcie swojej zawodowej działalności wybierają jedno lub dwa z tych podejść, zwykle pod wpływem waŜnego dla nich nauczyciela, organizacji lub specjalności akademickiej. Taka juŜ jest natura ludzka, Ŝe później niezwykle trudno jest im uwzględnić takŜe inne podejścia, a czasem nawet uznać ich istnienie. Gorliwie gromadzą dowody wspierające ich stanowisko; natomiast dowody mu przeciwne są ignorowane, pomniejszane lub zbywane odpowiednim tłumaczeniem. Ale co by było, gdybyśmy przyjęli następujące załoŜenie: ludzki umysł nie jest w stanie mylić się w stu procentach. Mówiąc inaczej, nikt nie jest taki cwany, Ŝeby zawsze się mylić. Znaczyłoby to po prostu, Ŝe Ŝadne z tych dwunastu podejść nie moŜe być całkowicie błędne; podchodząc do tego pozytywnie, kaŜde z nich ma do powiedzenia coś niezwykle waŜnego i cennego. Oczywiście oznacza to, Ŝe postęp w dąŜeniu do prawdziwie zintegrowanej orientacji będziemy mierzyć zdolnością do ogarnięcia, zsyntetyzowania i zintegrowania tych dwunastu waŜnych podejść. Jest to niewątpliwie zatrwaŜające wyzwanie; lecz równie jasne jest, Ŝe nic poniŜej tego nie zasługuje na przymiotnik «integralny»". Po długich rozwaŜaniach na ten temat rozprawa kończy się następująco: „Jak daleko zaszliśmy na tej integralnej ścieŜce? W ostatnim dziesięcioleciu, choć pojawiło się kilka istotnych wyjątków, na ogól kaŜdy z dwunastu kawałków utrzymywał, Ŝe jest całym ciastem. W serii ksiąŜek (szczególnie w The Eye of Spirit) próbowałem nakreślić jedną wersję integralnej teorii świadomości, która obejmuje tych dwanaście głównych podejść. WaŜna jest nie tyle moja wersja integralnego poglądu, co raczej to, Ŝe wszyscy zaczynamy wchodzić w niezwykły dialog o moŜliwości powstania integralnego podejścia w ogóle, podejścia, które - moŜna wyrazić to róŜnie - integruje twardogłowych z miłosiernymi, nauki przyrodnicze z naukami noetycznymi, obszary obiektywne z obszarami subiektywnymi, empiryczne z transcendentalnym. Miejmy więc nadzieję, Ŝe za lat dziesięć ktoś będzie mógł dostrzec wielki megatrend w badaniach nad świadomością - mianowicie, naprawdę integralny - i niech on rozpocznie się właśnie teraz, od nas wszystkich, którym zaleŜy na holizmie, ogarnianiu, syntezie, integracji: zróbmy ten krok do przodu, właśnie my, tu i teraz. Czy autentycznie integralna teoria świadomości jest w ogóle moŜliwa? To byłoby moje pytanie do was wszystkich i to byłoby moje wyzwanie. Jak wielki jest nasz parasol? Jak szeroko i głęboko moŜemy zarzucić naszą sieć dobrej woli? Jak wielu głosom pozwolimy zabrzmieć w tym chórze świadomości? Jak wiele twarzy Boskości będzie uśmiechało się do naszego przedsięwzięcia? Jak wiele kolorów naprawdę przyjmiemy do naszej tęczowej koalicji? A kiedy przerwiemy na czas jakiś nasze badania i damy teorii chwilowo odpocząć, i kiedy rozluźnimy się, docierając do pierwotnej podstawy naszej własnej wrodzonej świadomości, co tam odkryjemy? Kiedy radość drozda śpiewa przejrzystym świtem, gdzie wówczas jest nasza świadomość? Kiedy ośnieŜona góra błyszczy chwałą w świetle słońca, gdzie wówczas jest świadomość? W miejscu, o którym czas zapomniał, w wiecznej chwili, która nie ma daty ani nie trwa, w tajnej jaskini serca, gdzie czas dotyka wieczności, a przestrzeń głośno domaga się nieskończoności, kiedy krople deszczu tętnią na dachu świątyni i z kaŜdym uderzeniem obwieszczają piękno Boskości, kiedy księŜyc odbija się w kaŜdej kropli rosy, aby przypomnieć nam, kim i czym jesteśmy, i kiedy w całym wszechświecie nie ma niczego prócz dźwięku samotnego wodospadu gdzieś we mgłach, łagodnie wołającego twe imię -gdzie wówczas jest świadomość?".

Czwartek, 29 maja

Dziś rano świat powstaje cicho, migocząc na promiennym morzu przejrzystej Pustki. Jest tylko to, bezgraniczne, otwarte, puste, jasne, nieskazitelnie świetliste. Wszystkie pytania znikają w tej jednej Odpowiedzi, wszystkie wątpliwości rozwiązują się w tym jednym Krzyku, wszystkie troski są falką na tym Morzu spokoju. Jeden Smak jest zgodny ze wszystkimi światami, lecz, paradoksalnie, najszczęśliwszy jest, gdy śpiewa o holistycznym ogarnięciu. Z tego względu cała integralna teoria świadomości polega

J E D E N S M A K

66

na włączeniu i zintegrowaniu wszystkich poziomów we wszystkich ćwiartkach - lub po prostu, wszystkich poziomów w Wielkiej Trójce: ja, my i to; lub opisów świadomości w pierwszej osobie, drugiej osobie i trzeciej osobie. Teraz szaleje olbrzymia wojna między opisami introspektywnymi, czyli w pierwszej osobie (które kładą nacisk na bezpośrednią obserwację treści mentalnych ukazujących się twojej własnej świadomości), a opisami obiektywnymi/naukowymi, czyli w trzeciej osobie (dąŜących do objaśnienia całej świadomości w kategoriach obiektywnych bytów, czyli „tych", które odkrywa empiryczna nauka). Obu tym podejściom umyka znaczenie opisów w drugiej osobie - intersubiektywny obszar struktur lingwistycznych, kontekstów moralnych, wspólnej semantyki i kulturowego tła, bez których nawet nie moŜna rozpoznać ani „ja", ani „to". Z drugiej strony, nauki humanistyczne i studia kulturowe podkreślają wyłącznie tło kulturowe, gdyŜ całą subiektywną świadomość („ja") i całą obiektywną wiedzę („to") próbują przedstawić jako jedynie konstrukcje kulturowe („my"). Wszystkie te trzy podejścia są błędne, poniewaŜ wszystkie są słuszne - to znaczy częściowo słuszne, i wszystkie trzy powinny znaleźć się na równi w integracyjnym kotle. Nie słyszałem o nikim, kto by stosował podobne integralne podejście (obejmujące na równi obszary pierwszej, drugiej i trzeciej osoby), z wyjątkiem, oczywiście, najbystrzejszego człowieka na powierzchni ziemi, Jurgena Habermasa. Habermas nie dopuszcza jednak Ŝadnych obszarów transracjonalnych, transpersonalnych, obejmuje więc wszystkie ćwiartki, ale nie wszystkie poziomy - lub tak mi się wydaje. W kaŜdym razie w sposób szczególny objaśniłem to podejście w The Eye of Spirit bardziej technicznie w „Integralnej teorii świadomości", artykule opublikowanym w „The Journal of Consciousness Studies". To wyjątkowe czasopismo, wychodzi dopiero od czterech lat, a jednak od razu stało się głównym punktem ogniskowym waŜnych dyskusji, w których udział biorą takie znakomitości, jak John Searle, Daniel Dennett, Francisco Varela, John Eccles, Roger Penrose, David Chalmers, Churchlandowie itd. Na okładce tego numeru napis: „Taksonomia czy taksydermia?" - to bardzo inteligentne: czy świadomość naleŜy przyjmować i kategoryzować jako coś rzeczywistego (taksonomia), czy jako martwe ciało (nadające się tylko do wypchania)?

Sobota, 31 maja

Rano podczas medytacji zamiast spoczywać w wolnej od preferencji, czystej, nieprzerwanej świadomości - klasycznej „nie-praktyce" - wykonywałem starą wizualizację tantryczną jab-yum (technicznie, anuttaratantra joga). „Starą", poniewaŜ dawniej często ją wykonywałem. WiąŜe się ona z przemianą energii seksualnej i pełnym współczucia obejmowaniem. Są to głównie praktyki z poziomu subtelnego (zaczynają się na poziomie nadpsychicznym, prowadzą do subtelnego i niekiedy rozpuszczają w przyczynowym. Rzadko docierają do niedwoistego jednego Smaku lub sahadŜy, ale są podstawowymi ćwiczeniami słuŜącymi rozwinięciu obszarów od nadpsychicznego do subtelnego). Istotę tego rodzaju praktyki w skrócie określa się tak: „Błogość rozpoznająca Pustkę powstaje jako współczucie". Ta praktyka wygląda tak. Podczas medytacji wyobraŜasz sobie, Ŝe jesteś w seksualnym zespoleniu ze swoją partnerką. Siebie i partnerkę wizualizujesz jako boga lub boginię, anioła lub bodhisattwę, buddę lub świętego - jako coś, co dla ciebie jest symbolem twojej najgłębszej lub najwyŜszej natury. Musisz z wielką intensywnością i jasnością wizualizować siebie i swoją partnerkę jako kochające się przeźroczyste, promienne boskie istoty. Osiągasz prawdziwe seksualne podniecenie i koordynujesz je z oddechem: przy wdechu wciągasz Światło przodem ciała w dół aŜ do genitaliów, siedziby śycia; przy wydechu wciągasz śycie w górę tyłem ciała - wzdłuŜ kręgosłupa - w Światło na i ponad szczytem głowy. (Jest to tylko kolejna wersja inwolucji/ewolucji lub wyŜszego zstępującego w niŜsze, a następnie niŜszego powracającego do wyŜszego, co tworzy wielki krąg zstępującej i wstępującej energii. Jeśli robisz to z rzeczywistą partnerką, moŜecie skoordynować swoje oddechy). Doznanie przyjemności, które powstaje w obszarze genitaliów, wraz z wydechem kierowane jest w górę kręgosłupa i wpuszczane w Światło na szczycie głowy - po prostu przyjemność

J E D E N S M A K

67

odczuwaną w ciele przenosisz oddechem bezpośrednio na i ponad szczyt głowy, do siedziby nieskończonego Światła i Wyzwolenia. Następnie, przy wdechu, sprowadzasz Światło oddechem w dół ciała - szczególnie przednią częścią ciała, z twarzy poprzez gardło, klatkę piersiową, brzuch do podstawy genitaliów. Tak ten cykl przebiega: sprowadzając niebiańskie Światło w dół w ziemskie śycie, a potem ponownie kierując śycie do Światła - w ten sposób z kaŜdym oddechem jednocząc schodzącą Agape i wznoszącego się Erosa, Zstępowanie i Wstępowanie, Współczucie i Mądrość. Kiedy twoje całe ciałoumysł wypełnione jest krąŜącą przyjemnością-blogością, wykorzystujesz tę błogość do kontemplowania Pustki – lub absolutnej Tajemnicy istnienia, naturalnej Przezroczystości świata, Boga jako niewysłowionego bezkresu - czegokolwiek, co jest dla ciebie pomocne. W istocie, moŜna po prostu spoczywać jako ja-Ja - spoczywać jako wielki Widz, który sam nie moŜe być ujrzany, jako całkowicie otwarty i pusty Świadek. Potem, trwając jako ja-Ja, pozwalasz błogości rozchodzić się w tę otwartą i pustą przestrzeń, którą teraz jesteś - pozwalasz błogości się rozszerzyć i wypełnić nieskończoność ja-Ja, którym jesteś. Niebo twojej świadomości wypełnia się błogością boskiej jedności, którą jesteś. Gdy znajdujesz się w stanie bezgranicznej błogości BYCIA i jesteś całkowicie pełny, bez pragnień i oczekiwań, pozwól powstać delikatnej, małej falce myśli: Ślubuję wyzwolić wszystkie czujące istoty w tę wolną i otwartą przestrzeń. Wówczas z bezgranicznego oceanu błogości podnosi się fala współczucia. Owo współczucie dosłownie składa się z nieskończonej pustej błogości, jest z niej utworzone, tak jak fale utworzone są z oceanu. Współczucie jest nieskończoną pustą błogością wprowadzoną w działanie. A więc: błogość rozpoznająca pustkę powstaje jako współczucie -mówiąc inaczej, błogość, która rozpoznaje i ponownie łączy się z własną boską podstawą (duchem lub pustką), pragnie to wyzwolenie i ekstatyczną łaskę rozszerzyć na wszystkie istoty, a więc powstaje jako współczucie słuŜące innym. Wstaję z łóŜka, robię śniadanie, wracam do pracy.

68

Czerwiec Dlaczego jesteś nieszczęśliwy? PoniewaŜ 99.9 procenta Twoich myśli I działań SłuŜy tobie – A ciebie nie ma.

WEI WU WEI

Niedziela, 1 czerwca

Właśnie zatrzymali się u mnie T George Harris i Kate Olson. Zasługa Kate, producentki w „Jim Lehrer News Hour" w telewizji publicznej, jest w znacznej mierze za nadawanie bardzo dobrych duchowych sekwencji, takich jak z ojcem Thomasem Keatingiem, Dalajlamą itd. Kate jest cudowna - bardzo inteligentna, atrakcyjna, oddana praktyce duchowej - dlatego kiedy tylko moŜemy, spędzamy czas razem. T George właśnie próbuje stworzyć czasopismo poświęcone duchowości o zasięgu ogólnokrajowym. Przypuszczam, Ŝe tylko on moŜe tego dokonać. George odpowiedzialny był za rozkręcenie „Psychology Today", pisma które, póki on je prowadził, było niezwykłym wydawnictwem. Chyba wszyscy je czytali; dla wielu z nas było prawdziwym źródłem energii Ŝyciowej. To było dwadzieścia lat temu, a ja nadal mam wiele egzemplarzy. Potem George zaczął wydawać magazyn „American Health", a teraz pracuje nad „Spirituality and Health". Ma po siedemdziesiątce i podobnie jak Huston Smith, jest wzorcem człowieka, który nie pozwala, by wiek go zniewalał. Siedzimy na balkonie i podziwiając równiny, zaczynamy skubać lunch. Na ogół z T George'em rozmawiamy o tym, co zrobić, Ŝeby jego czasopismo było przystępne i popularne, choć czasem poruszamy naprawdę głębokie i subtelne tematy. Klasyczny handlowy dylemat -im więcej głębi w produkcie, tym zwykle mniejszy krąg odbiorców. Wnoszę teŜ swój ułomny wkład w ten magazyn: dzielę go na wiele prostych i przystępnych działów oraz kilka profesjonalnych i trudnych. Ułomny - bo jak to w praktyce zrobić? George w kaŜdym razie wciąŜ gromadzi fundusze; powiedział, Ŝe teraz negocjuje z Timem Warnerem. Mam nadzieję, Ŝe coś z tego wyjdzie, bo naprawdę potrzebujemy narodowego forum dla autentycznej duchowości. Potem wdajemy się w długą dyskusję o błędzie pre/trans. Błąd pre/trans - który po raz pierwszy przedstawiłem w The Atman Project i rozwinąłem w rozprawie zatytułowanej „Błąd pre/trans" (włączonej do The Eye of Spirit) - to prosta koncepcja. Mówi ona, Ŝe poniewaŜ zarówno preracjonalne i transracjonalne są nieracjonalne, dlatego łatwo je się myli. A wtedy dzieje się jedna z dwóch niepomyślnych rzeczy: albo dojrzałe, duchowe, transracjonalne stany zostają zredukowane do infantylnych, preracjonalnych stanów; albo infantylne, narcystyczne, preracjonalne stany wywyŜszone są do transracjonalnej chwały. Redukcjonizm i wywyŜszanie. Typowym redukcjonistą był Freud, który głębokie, niedualne mistyczne stany próbował zredukować do pierwotnego narcyzmu i infantylnej oceanicznej fuzji: The Futurę of an Illusion Typowym wywyŜszaczem był Jung, który często preracjonalne mity wywyŜszał do transcendentalnego wymiaru. (Mit jest historią, którą wierzący w nią ludzie zawsze uwaŜają za dosłownie i konkretnie prawdziwą: MojŜesz naprawdę rozdzielił Morze Czerwone, Jezus naprawdę urodził się z biologicznej dziewicy itd. Z drugiej strony, jeśli mit świadomie traktowany jest jako alegoria, symbol lub objaśnienie, to rzeczywiście nabiera wówczas wyŜszych poznawczych moŜliwości, i, w takim ujęciu, otwiera się niekiedy na transpersonalne przebłyski. Kiedy mówię o micie i nie zaznaczam tego wyraźnie, to chodzi mi o konkretne-dosłowne mity, które na ogół są

J E D E N S M A K

69

preracjonalne). Dotychczas realne zagroŜenie dla autentycznych duchowych badań stanowili redukcjoniści, ale jeszcze większe zagroŜenie wyłoniło się z ruchu New Age, mianowicie wywyŜszacze. Ci ludzie, powodowani wieloma dobrymi i przyzwoitymi intencjami, biorą infantylne, dziecinne, egocentryczne stany i jedynie dlatego, Ŝe są „nieracjonalne", przemianowują je na „święte" lub „duchowe", co stwarza powaŜny problem. Prawdziwy rozwój przechodzi od stanów preracjonalnych poprzez racjonalne do transracjonalnych; od podświadomych poprzez samo-świadome do nadświadomych; od prekonwencjonalnych poprzez konwencjonalne do postkonwencjonalnych; od prepersonalnych poprzez personalne do transpersonalnych; od id poprzez ego do Boga. Ale w zamęcie spowodowanym błędem pre/trans, pre często zostaje wywyŜszone do trans, i narcystyczne zatopienie się zajmuje miejsce Ŝmudnego procesu autentycznego rozwoju i przemiany. Niestety, znaczna część „renesansu duchowego", który rzekomo ogarnia ten kraj, w rzeczywistości jest chyba preracjonalną regresją, a nie transracjonalnym rozwojem. To bardzo przygnębiające. Preracjonalne odreagowywanie mylone jest z transracjonalną świadomością; prewerbalne odczucie i impuls wywyŜszane są do transwerbalnego wglądu; premoralne egocentryczne rozpasanie brane jest za transmoralne Self; prekonwencjonalna natura promowana jest do postkonwencjonal-nego Ducha; preracjonalne id mylone jest z transracjonalnym Bogiem. Wydawcy i kluby ksiąŜki sprzedają ten cały pakiet „Ducha" w zdumiewającym tempie. Obawiam się jednak, Ŝe twierdzenie, iŜ wkraczamy w autentycznie „integralną kulturę" lub „duchową odnowę" jest nieco wątpliwe. William Irwin Thompson obliczył, Ŝe około 80% owego „duchowego" renesansu obejmuje stany preracjonalne, a mniej niŜ 20% stany transracjonalne. Zasadniczo się zgadzam, choć sytuacja jest znacznie gorsza. Moja własna analiza wykazuje, Ŝe mniej niŜ 1% populacji dochodzi do prawdziwie transracjonalnych stanów27. Badania zgodnie dowodzą, Ŝe ludzie osiągający najwyŜsze stopnie osobistego rozwoju stanowią mniej niŜ 5% populacji - wyobraź sobie, o ile rzadsi są ci, którzy podąŜają dalej w obszary rozwoju transpersonalnego! W kaŜdym razie jest to handlowy koszmar i o tym rozmawialiśmy z T George'em i Kate. Jeśli większość „duchowego rynku" związana jest z preracjonalną magią i mitem, to jak dotrzeć do małej grupy tych, którzy zaangaŜowani są w autentyczną, Ŝmudną, cięŜką, transracjonalną praktykę duchową? To bardzo trudne, poniewaŜ oba rynki nazywane są „duchowymi", lecz te dwa obozy w istocie nie współpracują ze sobą dobrze - jeden jest głównie objaśniający, drugi głównie przemieniający i generalnie potępiają się wzajemnie - jak więc pomieścić je w jednym magazynie, nie oddzielając ich od siebie? Co więcej, duŜa część ludzi zaangaŜowanych w praktyki preracjonalne szczerze pragnie otworzyć się na autentyczne, transpersonalne, transracjonalne stany, jest więc bardzo waŜne, Ŝeby zrobić miejsce dla kaŜdego. T George zdaje sobie z tego sprawę, a to dobrze, poniewaŜ będzie to marketingowym problemem dla duchowości baby-boomerów.

Poniedziałek, 2 czerwca

Wczesne rano, pomarańczowe słońce wznosi się powoli, świecąc w pustej, świetlistej przejrzystości. Umysł i niebo są jednym, słońce wznosi się w bezgranicznej przestrzeni pierwotnej świadomości - jest właśnie to. Jasutani Roshi, mówiąc o satori, powiedział kiedyś, Ŝe jest ono najcenniejszym urzeczywistnieniem na świecie, poniewaŜ wszyscy wielcy filozofowie próbowali zrozumieć ostateczną rzeczywistość, ale to się im nie udało, jednak wraz z satori, czyli przebudzeniem, wszystkie twoje najgłębsze pytania znajdują w końcu odpowiedź: to jest właśnie tym.

Wtorek, 3 czerwca

I martwimy się o stan sztuki w postmodernistycznym świecie? Z magazynu „5280": „Kiedy «60 minut» nadało raport o absurdalnym świecie postmodernistycznej sztuki, Morely 27 Obszerne omówienie tego tematu, zob. The Eye of Spirit, rozdz. 9 i 10.

J E D E N S M A K

70

Safer uznała dwuipółmetrową popielniczkę - wypełnioną papierosami i niedopałkami - za jeden z najbardziej oburzających przykładów tego, co uchodzi za współczesną sztukę. W postscriptum Safer dodaje, Ŝe ostatnio Muzeum Sztuki w Denver nabyło ten eksponat za 60 000 $". I martwimy się o etykę biznesu we współczesnym świecie? Z „Mens Health": „Cecha, którą naleŜy wykazywać w pracy: Najlepsza: Lojalność. W niedawno przeprowadzonych badaniach wśród dyrektorów firm, 86 procent z nich powiedziało, Ŝe tę cechę swoich podwładnych cenią najwyŜej. Najgorsza: Uczciwość. Zaledwie 3 procent ceniło ją najwyŜej.

Środa, 4 czerwca

Pracowałem całe rano; postanowiłem pobiegać za domem. Jeśli biegnąc, pozostajesz Świadkiem, nie poruszasz się, ziemia się porusza. Ty, jako Świadek, jesteś nieporuszony - mówiąc precyzyjniej, kiedy spoczywasz w bezgranicznej Pustce, którą jesteś, nie masz Ŝadnych właściwości, Ŝadnych cech, nie ma w tobie ruchu ani poruszenia. Jesteś świadomy ruchu, a więc, jako Świadek, nie jesteś ruchem. Dlatego kiedy biegniesz, w istocie masz wraŜenie, jakbyś w ogóle się nie poruszał -Świadek jest wolny od ruchu i bezruchu - więc to ziemia po prostu się porusza. To tak jakbyś siedział w ruchomym teatrze i nie wstając z krzesła, widział, jak cała sceneria porusza się wokół ciebie. (Łatwo to zrobić, kiedy prowadzisz samochód. Po prostu rozsiadasz się wygodnie, rozluźniasz i udajesz, Ŝe to nie ty się poruszasz, lecz otoczenie. To często wystarcza, Ŝeby wprowadzić się w rzeczywisty stan Świadka, w którym spoczywasz jako wolna od preferencji świadomość obserwująca mijający ją świat, a ty sam się nie poruszasz. Ten nieruchomy środek twojej własnej czystej świadomości jest w rzeczywistości środkiem całego Kosmosu, okiem, ja-Ja kosmicznego cyklonu. Ten nieruchomy środek - w całym świecie jest tylko jeden i jest identyczny u wszystkich istot, krąg, którego środek jest wszędzie, a obwód nigdzie - jest równieŜ środkiem cięŜkości twojej duszy). Dlatego zen mówi: „Człowiek w Nowym Jorku pije wódkę, człowiek w Los Angeles upija się". Ten sam Wielki Umysł jest poza czasem i przestrzenią obecny w obu miejscach. Z tego powodu dla nieruchomego, znajdującego się poza przestrzenią Świadka picie w Nowym Jorku i upijanie się w L.A. jest tym samym. Dlatego zen mówi: „Nie poruszając się, jedź do Nowego Jorku". Odpowiedź: „JuŜ tam jestem". Jako Świadek, ja-Ja nie poruszam się w czasie, czas porusza się we mnie. Tak jak chmury płyną po niebie, czas płynie przez otwartą przestrzeń mojej pierwotnej świadomości, a ja-Ja pozostaję nietknięty przez czas, przestrzeń i ich udręki. Wieczność nie oznacza nieskończonego Ŝycia w czasie - raczej makabryczna idea - lecz Ŝycie w bezczasowej chwili, wcześniejszej od czasu i jego zamętu. Podobnie, nieskończoność nie oznacza olbrzymiej przestrzeni, lecz całkowite wyjście poza przestrzeń. Jako Świadek, ja-Ja jestem poza przestrzenią; Jako Świadek, ja-Ja jestem poza czasem. Ja-Ja Ŝyję w wieczności i zamieszkuję wieczność, po prostu dlatego, Ŝe Świadek jest wolny od czasu i przestrzeni. I dlatego mogę pić wódkę w Nowym Jorku i upijać się w L.A. A więc dziś rano biegałem i z wyjątkiem scenerii w filmie mojego Ŝycia nic się nie poruszało.

Czwartek, 5 czerwca

Według uczonych, od Anandy Coomaraswamiego po Hustona Smitha, jądrem filozofii wieczystej jest Wielki Łańcuch Istnienia, Wielki Gniazdowy Układ Istnienia. Ale teraz jest juŜ oczywiste, Ŝe w koncepcji Wielkiego Łańcucha, tak jak ją tradycyjnie pojmowano, występują przynajmniej cztery nieścisłości, i aby wprowadzić ją w świat modernizmu i postmodernizmu - i rozwinąć prawdziwie integralne podejście -musimy troskliwie usunąć te niedociągnięcia. Tradycyjnie Wielki Łańcuch przedstawiany jest jako materia, ciało, umysł, dusza i duch [II. 1, str. 53]. Wiele tradycji wprowadziło do tego schematu liczne bardziej szczegółowe podziały. Np. duszę często dzieli się na poziomy nadpsychiczny i subtelny, a ducha na przyczynowy i niedualny. Poszerzony Wielki Gniazdowy Układ zawierałaby więc: materię, ciało, umysł, duszę

J E D E N S M A K

71

(nadpsychiczną i subtelną) i ducha (przyczynowego i niedualnego). Świetnie, tyle Ŝe te poziomy mają ponoć obejmować całą rzeczywistość. Jednak, tak jak zostały przedstawione, stosują się głównie do Górnej Lewej ćwiartki (spektrum wewnętrznej świadomości) - i to jest pierwsza nieścisłość. Jak często próbowałem wykazać, kaŜdy z wertykalnych poziomów Wielkiego Łańcucha trzeba podzielić na cztery horyzontalne wymiary (cztery ćwiartki). A więc do subiektywnego spektrum świadomości musimy dodać ich obiektywne odpowiedniki (Górna Prawa ćwiartka), intersubiektywne kulturowe tło (Dolna Lewa ćwiartka) i kolektywny system społeczny (Dolna Prawa) [zob. ii. 1,2 i 3]. Inaczej Wielki Łańcuch nie moŜe przeciwstawić się miaŜdŜącej krytyce, jakiej współcześnie został (słusznie) poddany. Na przykład, wielkie tradycje rzadko rozumieją, Ŝe stany świadomości (Górna Lewa) mają swe odpowiedniki w organicznym mózgu (Górna Prawa), a jest to fakt, który zrewolucjonizował nasze rozumienie psychofarmakologia psychiatrii i badań nad świadomością. Podobnie, wykazywały one małe zrozumienie faktu, Ŝe świadomość indywidualna (Górna Lewa) jest w ogromnym stopniu kształtowana zarówno przez podstawowy światopogląd kultury, w której funkcjonuje (Dolna Lewa), jak i przez sposoby techno-ekonomicznej produkcji (Dolna Prawa). Naraziło to Wielki Gniazdowy Układ na miaŜdŜącą krytykę ze strony współczesnej nauki biologicznej, między innymi marksistów, a takŜe badań kulturowych i historycznych, które wykazały, Ŝe świadomość nie jest jedynie odcieleśnionym, transcendentalnym noumenem, lecz jest głęboko osadzona w kontekstach obiektywnych faktów, tła kulturowego i struktur społecznych. Teoretycy Wielkiego Łańcucha nie mają wiarygodnej odpowiedzi na te oskarŜenia (poniewaŜ nie rozumieli tych zagadnień). Te zarzuty moŜna odeprzeć tylko wtedy, gdy ciało, umysł, dusza i duch znajdą swe odpowiedniki w czterech ćwiartkach (lub w Wielkiej Trójce)28. Druga nieścisłość wynika z faktu, Ŝe poziom umysłu naleŜy poddać dalszym podziałom w świetle jego wczesnego rozwoju. W tym względzie wkład psychologii zachodniej jest decydujący. Krótko mówiąc, umysł przechodzi przez przynajmniej cztery główne etapy rozwoju: magiczny (2-5 lat), mityczny (6-11 lat), racjonalny (powyŜej 11 roku Ŝycia) i integralno-aperspektywiczny lub wizji -logiki (dorosłość, jeśli w ogóle). Jeśli zbierzemy wszystkie te dane razem, czerpiąc na równi ze Wschodu i z Zachodu, to pełniejszy Wielki Gniazdowy Układ Istnienia obejmie tych dziesięć obszarów, z których kaŜdy zawiera obszar(y) poprzedzające go w rozwoju, będącego zawijaniem:

1. Czuciowo-ruchowy - ciało fizyczne, poziom materialny, obszar fizyczny. 2. Emocjonalno-seksualny - popędy biologiczne, doznania, postrzeŜenia; energia Ŝyciowa, elan vital, libido, prana, bioenergia. 3. Magiczny - wczesna forma umysłu („preop", czyli wczesne symbole i koncepcje), w której podmiot i przedmiot są słabo zróŜnicowane. Odznacza się egocentryzmem, imitowaniem, animizmem, antropocentryzmem i magią słowną. PoniewaŜ świat wewnętrzny i zewnętrzny są słabo rozróŜniane, obiektom fizycznym przypisuje się ludzkie intencje egoiczne. Ponadto, narcystyczne ego wierzy, Ŝe moŜe bezpośrednio i magicznie zmieniać świat (sobotnie poranne filmy rysunkowe dla dzieci mają w przewaŜającej mierze strukturę magiczną: superherosi spojrzeniem przenoszą góry; potrafią latać, topić stal, pokonywać wrogów i na inne sposoby manipulować światem przy uŜyciu magicznej mocy). Krótko mówiąc, poniewaŜ podmiot i przedmiot nie są jeszcze wyraźnie odróŜnione, magiczne ego traktuje świat jako przedłuŜenie siebie i nadaje mu swoje własne cechy. Narcyzm i egocentryzm rządzą. 4. Mityczny - pośredni poziom umysłu („konop", czyli umysł zasady/roli), na którym magiczna moc przenoszona jest z ego na zastęp mitycznych bogów i bogiń; jeśli ego nie moŜe w cudowny sposób zmieniać świata zgodnie ze swą wolą, to bogowie i boginie mogą. Na poziomie magicznym samo ego zawsze ma moc dokonywania cudów; na mitycznym, moc czynienia cudów zawsze posiada jakiś wielki Inny i to w bardzo konkretny i dosłowny sposób (np. Jahwe naprawdę rozdzielił Morze Czerwone). Dlatego magia, aby zaktywizować własną magiczną

28 Omówienie tego tematu zob. The Marriage of Sense and Soul.

J E D E N S M A K

72

moc, stosuje rytuały; mit uŜywa modlitwy , aby skłonić boga lub boginię do uczynienia dla niego cudu. Mimo wszystko mit jest początkiem świadomości, Ŝe ego nie moŜe samo magicznie manipulować światem; oznacza więc osłabienie narcyzmu, zmniejszenie egocentryzmu. 5. Racjonalny - wysoce zróŜnicowana funkcja umysłu („formop", czyli formalno-refleksyjna), która obywa się bez konkretnych, dosłownych mitów, a zamiast tego usiłuje zaspokoić swoje potrzeby przez gromadzenie informacji i zrozumienie. Ani egocentryczna magia, ani mityczni bogowie nie zmienią biegu kosmicznych zdarzeń tylko po to, Ŝeby zaspokoić twoje egocentryczne pragnienia. Jeśli masz jakieś pragnienia wobec Kosmosu, musisz zrozumieć go na jego własnych zasadach, kierując się informacjami, które on ci daje; narodziny prawdziwie naukowej postawy, dalsze osłabienie narcyzmu. 6. Wizja-logika - najwyŜsza funkcja umysłu z grubego obszaru; syntetyzujący, jednoczący sposób postrzegania. Wizja-logika nie osiąga jedności przez ignorowanie róŜnic, lecz poprzez objęcie ich - odnajduje uniwersalny pluralizm i jedność w róŜnorodności. 7. Nadpsychiczny - początek transpersonalnych, ponadindywidualnych, duchowych obszarów. Na tym poziomie często występuje doznanie silnej mistycznej jedności z całym grubym obszarem - obszarem natury, Gają, Duszą Świata. Dom mistycyzmu natury. 8. Subtelny - obszar subtelny jest domem nie mitologicznych bogów i bogiń z grubego obszaru skupionych na twoim ego, lecz bezpośrednio postrzeganych, jaskrawo intensywnych i ontologicznie rzeczywistych Form twojej własnej Boskości. Dom autentycznego mistycyzmu bóstwa. 9. Przyczynowy - obszar przyczynowy per se, bezforemne nieprzejawione, nirwikalpa, nirwana, czysta Pustka, Otchłań, Ain. Źródło Świadka. Dom mistycyzmu bezforemnego. 10. Niedualny - jest to zarówno najwyŜszy Cel wszystkich stopni, jak i zawsze obecna Podstawa wszystkich stopni. Jedność Pustki i Formy, Ducha i Świata, nirwany i samsary- Jeden Smak, sahadŜa samadhi, turijatita. Dom integralnego, niedualnego mistycyzmu.

Jest to znacznie pełniejszy Wielki Łańcuch, czyli spektrum świadomości (pełniejsza Górna Lewa ćwiartka)29. W rzeczywistości kaŜdy z tych poziomów ma cztery wymiary, czyli cztery ćwiartki, lecz nawet sam pełniejszy Wielki Gniazdowy Układ pozwala nam zrobić kilka waŜnych rzeczy naraz:

- Przestać wywyŜszać poziom magiczny i mityczny do poziomu nad-psychicznego i subtelnego. WywyŜszenie magicznego narcyzmu do transcendentalnej świadomości jest chyba najbardziej charakterystyczną cechą przewaŜającej części ruchu New Age, niezaleŜnie od tego, jak dobrymi intencjami jest to często powodowane. Przestać mylić historie mitologiczne z bezpośrednią i natychmiastową świadomością transpersonalną. WywyŜszanie mitu do subtelnej iluminacji jest zjawiskiem powszechnym w duchowości kontrkultury. - Przestać mylić magiczne nierozdzielenie z holistyczną wizją-logiką. WywyŜszanie percepcji magicznej, która myli całość z częścią, do statusu wizji-logiki, która integruje całość i część, rozpowszechnione jest w eko-prymitywizmie (czyli przekonaniu, Ŝe społeczności zbierackie zintegrowały jaźń, kulturę i naturę, podczas gdy - jak ukazywali teoretycy, poczynając od Lenskiego przez Habermasa do Gebsera - w rzeczywistości nie zdołały ich jeszcze wyraźnie odróŜnić). - Przestać mylić biosferę, bioenergię i prane (poziom 2) z Duszą Świata (poziom 7). 29 W tej uproszczonej prezentacji nie wprowadziłem rozróŜnienia między strukturami podstawowymi, strukturami przejściowymi (takimi jak światopoglądy) lub fulkrumami self. Krótkie omówienie zob. 16 listopada; szczegółowa prezentacja w The Eye of Spirit. Jednocześnie to proste podsumowanie jest w zupełności wystarczające dla dalszych rozwaŜań. Nawiasem mówiąc, poziomy określane są za pomocą podstawowych struktur kaŜdego poziomu (np. czuciowo-ruchowej, zasady/ roli, formalno refleksyjnej, wizji-logiki itd.). KaŜdy z tych poziomów ma szczególny światopogląd (magiczny, mityczny, racjonalny, egzystencjalny itd.) i często poziomy określam przy uŜyciu tych bardziej przystępnych terminów. Nie naleŜy jednak mylić podstawowych struktur i światopoglądów. Zob. 16 listopada.

J E D E N S M A K

73

WywyŜszanie ekologii do Duszy Świata jest często jedną z cech charakterystycznych ekopsychologii, ekofeminizmu i głębokiej ekologii. (Nierzadko łączy ono poprzednią pomyłkę - mylenie poziomu magicznego z wizją-logiką - by zalecać powrót do światopoglądów kultur zbierackich i ogrodniczych).

Te przykłady moŜna by mnoŜyć niemal bez końca. Wystarczy powiedzieć, Ŝe dzięki pełniejszej Wielkiej Holarchii Istnienia moŜemy rozpoznać regresyjną naturę wielu ruchów. Zatem, kiedy wielkie tradycje mądrości dopełnione są psychologią zachodnią, pomagają nam posuwać się do przodu, a nie w tył. Oto problem, który moŜe rozwiązać zachodnia psychologia rozwojowa: W tradycyjnym ujęciu Wielkiego Łańcucha (tzn. materia, ciało, umysł, nadpsychiczny, subtelny, przyczynowy i niedwoisty) poziom „umysłu" niemal zawsze oznaczał zdolność do logicznego i racjonalnego myślenia, a wszystko, co nieracjonalne, naleŜało umieszczać na wyŜszych, transracjonalnych poziomach, poniewaŜ wczesne preracjonalne stopnie rozwoju były słabo rozumiane. Te wczesne, preracjonalne poziomy moŜna rozpoznać tylko dzięki intensywnemu badaniu rozwoju niemowlęcia i dziecka - a takie badania są niemal wyłączną zasługą współczesnego Zachodu. Mówiąc inaczej, tradycyjny Wielki Gniazdowy Układ (w chrześcijaństwie, hinduizmie, buddyzmie, sufizmie, taoizmie, pogaństwie, kulcie Bogini itd.) był - i zdecydowanie nadal jest - naraŜony na ogromną ilość błędów pre/trans, poniewaŜ nie ma Ŝadnego sposobu na odróŜnienie poziomu magicznego i mitycznego od nadpsychicznego i subtelnego - wszystkie zaliczano do obszaru transpersonalnego/trans-racjonalnego. Ta nieszczęsna pomyłka w ogromnej mierze przyczyniła się do tego, Ŝe zachodnie Oświecenie całkowicie i totalnie odrzuciło duchowość, poniewaŜ znaczna część jej (i Wielkiego Łańcucha) wypełniona była dogmatyczną magią i mitem. Zachód oficjalnie wylał kąpiel preracjonalności, lecz wraz z nią, niestety, wylał takŜe transracjonalne dziecko. Trzecia nieścisłość: PoniewaŜ teoretycy Wielkiego Łańcucha mieli nikłe zrozumienie wczesnych, infantylnych, preracjonalnych stopni rozwoju człowieka, nie potrafili rozpoznać rodzajów psychopatologii, które często są wynikiem powikłań na tych wczesnych stopniach. Psychozy mogą często rodzić się z problemów na stopniach 1 - 2; zaburzenia typu borderline i zaburzenia narcystyczne, stopnie 2 - 3; i psychonerwice, stopnie 3 - 430. Zachodnia psychologia głębi zgromadziła niepodwaŜalne dowody dotyczące owych patologii i ich genezy, istnieje więc pilna potrzeba uzupełnienia Wielkiego Łańcucha tymi odkryciami. Za kaŜdym razem, gdy teoretycy Wielkiego Łańcucha stykali się z przypadkiem umysłowego szaleństwa - nie rozumiejąc stopni preracjonalnych -zmuszeni byli uznać je za gwałtowne zstąpienie transracjonalnego Boga, podczas gdy najczęściej było to przeraŜające zmartwychwstanie preracjonalnego id. Ci nieszczęśni, obłąkani ludzie rzadko byli opanowani przez Boga, naleŜeli raczej do przypadków zaburzeń typu borderline. Traktowanie ich jako ludzi, którzy urzeczywistnili Boga, oznacza stawianie ich na równi ze świętymi krowami - i nie sprzyja rozwianiu podejrzeń modernizmu, Ŝe cała duchowość jest szaleństwem. Skoro bełkoczący idioci i krowy są oświecone, to po co słuchać równieŜ Eckharta, św. Teresy i Rumiego? Czwartą nieścisłością w Wielkim Łańcuchu jest brak zrozumienia ewolucji - to zrozumienie takŜe jest wyłącznym wkładem współczesnego Zachodu. Wielu teoretyków wskazywało na zabawną rzecz: -mianowicie, jeśli przewrócisz Wielki Łańcuch na bok i pozwolisz mu rozwijać się w czasie - tradycyjnie uwaŜano, Ŝe został on statycznie dany w jednej chwili - to uzyskasz zarys ewolucji. Plotyn ujęty w perspektywie czasowej = ewolucja. Mówiąc inaczej, ewolucja po dzień dzisiejszy - poczynając od Wielkiego Wybuchu - rozwinęła mniej więcej trzy piąte Wielkiego Łańcucha, ściśle według przepowiedzianego porządku - od materii nieoŜywionej do Ŝyjących organizmów, do konceptualnego umysłu (lub od sfery fizycznej do biosfery, do noosfery). Wystarczy tylko zobaczyć, Ŝe Wielki Łańcuch nie istnieje

30 Omówienie spektrum psychopatologii zob. Transformations of Consciousness. Zob. teŜ 10 września, przypis dotyczący roli neurofizjologii.

J E D E N S M A K

74

dany w całości i statycznie niezmienny, lecz ewoluuje, rozwija się przez długie okresy, a kaŜdy wyŜszy poziom wyłania się (nie z, lecz) poprzez niŜszy poziom. Faktem jest, mimo blefu zachodnich biologów, Ŝe nikt naprawdę nie wie, jak wyŜsze stopnie wyłaniają się w ewolucji - dopóki nie uznamy, Ŝe dzieje się to za sprawą Erosa, czyli Ducha w działaniu. Ewolucja w obszarze kultury jest oczywiście politycznie niepoprawnym tematem, co niemal na pewno oznacza, Ŝe jest prawdą. Liczni teoretycy podzielali ten pogląd. W ostatnich czasach za istnieniem ewolucji kulturowej opowiadali się, w róŜny sposób, Jurgen Habermas, Gerald Heard, Michael Murphy, W. G. Runciman, Sisirkumar Ghose, Alastair Taylor, Gerhard Lensky, Jean Houston, Duane Elgin, Jay Earley, Daniel Dennett, Robert Bellah, Erwin Laszlo, Kishore Gandhi i Jean Gebser, by wymienić kilku. Wzorcem dla nich wszystkich jest pionierska praca Jeana Gebsera: uwaŜa on, Ŝe kulturowe światopoglądy ewoluują - by uŜyć jego słów - od archaicznego poprzez magiczny, mityczny, mentalny do integralnego. Brzmi znajomo? Rzecz w tym, Ŝe kiedy Wielki Łańcuch włączony zostanie w wizję ewolucji i rozwoju, moŜe wówczas harmonijnie współistnieć z Bogiem współczesnego Zachodu, czyli z ewolucją31. Ponadto otwiera to zdumiewającą moŜliwość: jeśli ewolucja dotąd rozwinęła pierwsze trzy piąte Wielkiego Łańcucha, czyŜ nie jest prawdopodobne, Ŝe będzie toczyła się nadal i w nadchodzących latach rozwinie wyŜsze dwie piąte? Jeśli tak, to Bóg znajduje się na drodze, nie ponad nią; Ducha odnajduje się podąŜając do przodu, a nie w tył; Ogród Edenu leŜy w przyszłości, a nie w przeszłości. To są cztery nieścisłości Wielkiego Łańcucha Istnienia, z powodu których nie mógł on w Ŝadnym razie być zaakceptowany przez modernizm (nie wypełnia czterech ćwiartek; nie uwzględnia wczesnego, pre-racjonalnego rozwoju i dlatego naraŜony jest na ogromną ilość błędów pre/trans; nie rozumie wczesnych patologii; nie rozpoznaje ewolucji). Odwrotnie, uzupełnienie tych niedostatków moŜe - a ja wierzę, Ŝe tak będzie - pogodzić Wielką Holarchię ze współczesnymi badaniami, dowodami i informacjami, jednocząc w ten sposób najlepsze elementy staroŜytnej mądrości z najwyŜszymi osiągnięciami obecnej wiedzy -a w tym właśnie tkwi sedno integralnego podejścia. Nie mogę tutaj nie pomyśleć o Hustonie. Wielki Łańcuch to jego spuścizna - o wprowadzenie właśnie tej idei we współczesny świat stoczył najcięŜszy bój. Ale Wielki Łańcuch moŜe przetrwać tylko w tej odnowionej, zmienionej i integralnej formie.

Piątek, 6 czerwca

Kiedy przedstawiałem [powyŜej] Wielki Gniazdowy Układ, ponownie zdałem sobie sprawę, jak nuŜące jest pisanie o poziomach świadomości w trzeciej osobie - w języku-to. Mimo Ŝe jest to uŜyteczne (i potrzebne), raczej mija się z celem. Zamierzam napisać esej - nazwę go chyba „Anamnezja" - w którym kaŜdy poziom opisany będzie od środka, w pierwszej osobie, w języku-ja: napiszę nie o tym, jak kaŜdy poziom wygląda, lecz jak świat wygląda z kaŜdego poziomu.

Sobota, 7 czerwca

Pracowałem całe rano, poszedłem do sklepu spoŜywczego, podnosiłem cięŜarki. Kiedy usiadłem z powrotem przy biurku, zobaczyłem mojego małego przyjaciela lisa, który zadomowił się pod werandą. Od czasu do czasu podrzucam mu jajka. Kilka miesięcy temu odkryłem, Ŝe ma przyjaciółkę. Właśnie pracowałem, a oni oboje usiedli na parapecie okna -podniosłem wzrok, a one patrzyły na mnie. Były czarujące; wyglądały jak bliźnięta. Później juŜ jej nie widziałem - ciekawe, gdzie ona jest?

Niedziela, 8 czerwca

Dziś rano tylko bezkresna Pustka.

31 Obszerne omówienie tego tematu zob. The Marriage of Sense and Soul.

J E D E N S M A K

75

Jest tylko ja-Ja, samo z Samym, wszystko we Wszystkim. Pełnia wyciąga mnie z jednostkowego istnienia, W promienności znikają rzeczy tego świata, Widzę tylko nieskończoną Wolność, A to znaczy, Ŝe nie widzę nic. Usiłuję oŜywić duszę, Ściągnąć świadomość w dół, na poziom subtelny, Wciągnąć ją w ego i w ciało, Wydostać się z łóŜka. Ale Wolność wciąŜ trwa W ten lekko mroczny świt, A Wyzwolenie przenika nawet Najdrobniejsze ruchy, by przejawić Ów cudowny Stan.

Czwartek, 12 czerwca

Wywiad udzielony Scottowi Warrenowi. Scott kończy studia u Michaela Mahoneya, autora znakomitej ksiąŜki Human Change Process (i dosłownie setek innych publikacji wyjątkowej wartości). Scott ponadto z oddaniem praktykuje zen i jest psychologiem transpersonalnym - dlatego zgodziłem się z nim spotkać. Kilka wyjątków:

SW: Jak wygląda twój zwyczajny dzień? Jaki masz plan dnia?

KW: Budzę się o trzeciej, czwartej, medytuję godzinę lub dwie i około piątej, szóstej siadam za biurkiem. Pracuję niemal bez przerwy do jakiejś drugiej. Potem przez mniej więcej godzinę podnoszę cięŜarki. Załatwiam róŜne sprawy i około piątej jem obiad. Następnie wychodzę, zwykle do kina, albo oglądam film w domu, spotykam się z przyjaciółmi lub piszę listy i czytam coś lekkiego, dzwonię. Około dziesiątej kładę się do łóŜka. Jeśli goszczę kogoś, spędzamy wieczory razem.

SW: Kiedy mówisz, Ŝe pracujesz do drugiej, o jaką pracę chodzi?

KW: To zaleŜy, czy prowadzę badania, czy piszę. Jeśli prowadzę badania, to wykonuję zwykłe staromodne zadanie domowe - czytam, czytam, czytam. Zazwyczaj próbuję przeczytać dwie do czterech ksiąŜek dziennie, co znaczy, Ŝe przerzucam je bardzo szybko, w razie potrzeby robiąc parę notatek. Jeśli ksiąŜka jest naprawdę waŜna, wtedy zwalniam i spędzam nad nią tydzień lub więcej, robiąc obszerne notatki. Bardzo dobre ksiąŜki czytam trzy, cztery razy. Nieco inaczej to wygląda, kiedy piszę. Pracuję bardzo szybko, w pewnego rodzaju odmiennym stanie, w którym przetwarzam informacje w straszliwym tempie. Czasami pracuję po piętnaście godzin. W kaŜdym razie jest to bardzo wyczerpujące, fizycznie wyczerpujące, i to jest główny powód podnoszenia cięŜarków.

SW: Jak długo zajmuje ci napisanie ksiąŜki?

KW: Mój zwykły sposób pisania polega na tym, Ŝe w ciągu roku czytam setki ksiąŜek, a w mojej głowie układa się ksiąŜka - piszę ksiąŜkę w głowie. Potem siadam i wpisuję ją w komputer, co zwykle zajmuje miesiąc, dwa, moŜe trzy.

SW: A więc wszystkie te ksiąŜki napisałeś w kilka miesięcy?

KW: Tak, z wyjątkiem Sex, Ecology, Spirituality. Ta ksiąŜka zajęła mi trzy lata, a były to lata prawdziwej udręki. Ale rzeczywisty czas pisania teŜ był dosyć krótki, kilka miesięcy.

SW: Dlaczego udręki? Co się stało?

KW: Takie ksiąŜki jak The Spectrum of Consciousness lub The Atman Project trudno jest ułoŜyć w głowie, poniewaŜ usiłujesz dopasować do siebie mnóstwo róŜnych szkół psychologii. Ale te ksiąŜki pokrywały tylko Górną Lewą ćwiartkę. W SES próbowałem połączyć mnóstwo dyscyplin we wszystkich czterech ćwiartkach, a to przypominało niekończący się koszmar. Dlatego naprawdę zamknąłem się sam i przez trzy lata Ŝyłem takim Ŝyciem, jakim w mniemaniu wielu ludzi Ŝyję przez cały czas - stałem się prawdziwym pustelnikiem. W istocie, poza

J E D E N S M A K

76

kupowaniem jedzenia itp. przez trzy lata widziałem tylko czworo ludzi. Bardzo przypominało to tradycyjne milczące, trzyletnie odosobnienie w milczeniu. Była to bez wątpienia najtrudniejsza rzecz, jaką kiedykolwiek zrobiłem dobrowolnie.

SW: Odbijało ci?

KW: Najgorsze przyszło około siódmego miesiąca odosobnienia. Stwierdziłem, Ŝe najbardziej brakuje mi nie seksu i nie rozmów, ale kontaktu poprzez skórę - prostego ludzkiego dotyku. Bardzo pragnąłem zwykłego dotyku; czułem coś, co zacząłem nazywać „głodem skóry". Całe moje ciało wydawało się cierpieć głód skóry. Przez trzy lub cztery miesiące kaŜdego dnia po skończonej pracy siadałem i zaczynałem płakać. Płakałem przez około pół godziny. To był po prostu wielki ból. Ale czy w takich wypadkach moŜna zrobić coś innego, jak tylko to obserwować? W końcu w stosunku do głodu skóry zaczął się rodzić pewnego rodzaju medytacyjny spokój. Stwierdziłem, Ŝe z powodu uwagi, jaką byłem zmuszony jej poświęcić, ta bardzo głęboka potrzeba zaczęła się wypalać, przynajmniej w pewnym stopniu. Wówczas w mojej praktyce dokonał się ogromny skok do przodu: wkrótce potem zacząłem doświadczać przebłysków ciągłej świadomości, czyli świadomości zwierciadlanej, która utrzymywała się podczas śnienia i w stanie głębokiego snu. Stało się to, jak sądzę, poniewaŜ nie mogłem zaspokoić głodu skóry, musiałem być go świadomy, poświęcać mu uwagę, obserwować go, lecz nie mogłem go zwyczajnie zaspokoić. Głód skóry jest bardzo pierwotnym rodzajem lgnięcia, bardzo głębokim rodzajem pragnienia, subiektywnego utoŜsamienia. Obserwowanie go, uczynienie z niego obiektu sprawiło, Ŝe przestałem się z nim utoŜsamiać, przekroczyłem go w pewnym stopniu, a to uwolniło moją świadomość od tych najstarszych biologicznych popędów. To była długa jazda na złamanie karku.

SW: Teraz kilka pytań teoretycznych. Na podstawie ogromnej ilości danych zgromadzonych z wielu kultur, transpersonalny, duchowy rozwój podzieliłeś na cztery wyŜsze fale lub obszary, które nazywasz nadpsychicznym (skoncentrowanym na grubym stanie jawy), subtelnym (skoncentrowanym na subtelnym stanie snu), przyczynowym (skoncentrowanym na głębokim bezforemnym stanie) i niedwoistym (który je wszystkie integruje). Daje to takŜe cztery róŜne rodzaje duchowego doświadczenia: mistycyzm natury, mistycyzm bóstwa, mistycyzm bezforemny i mistycyzm niedualny.

KW: Zasadniczo tak, ale chodzi o to, Ŝeby je wszystkie doprowadzić do poziomu świadomości, dzięki czemu podstawowa przytomność i wolna od preferencji świadomość przenika wszystkie stany - jawy, śnienia, snu. Wówczas słusznie zwany jesteś Przebudzonym, co w rzeczywistości oznacza coś bardzo zwyczajnego, po prostu to.

SW: Wielu transpersonalnych i duchowych terapeutów, których znam, posługuje się twoją metodą w bardzo racjonalny sposób. Muszą, jak twierdzą, tylko zapamiętać opisane przez ciebie wyŜsze stopnie. UwaŜają, Ŝe nie muszą podejmować duchowej praktyki, np. zen, jogi czy skupionej modlitwy, bo ty juŜ opisałeś wszystkie rezultaty.

KW: Z mojego powodu nie praktykują? BoŜeŜ ty mój, mi chodzi o coś dokładnie odwrotnego. Stale podkreślam, Ŝe trzeba podjąć praktykę, pouczenie, Ŝeby naprawdę ujrzeć i zrozumieć te wyŜsze stopnie rozwoju. Chyba Ŝartujesz.

SW: PowaŜnie. Ich zdaniem, Ŝeby być dobrym terapeutą transpresonalnym, wystarczy zapamiętać opisane przez ciebie stopnie.

KW: Zupełnie się nie zgadzam. To tak jak powiedzieć, Ŝe skoro ja narysowałem ładną mapę Bahamów, to ty nie musisz teraz na wakacje jechać na Bahamy. MoŜesz siedzieć w pokoju i patrzeć na mapę. To straszne. Nie moŜesz być przewodnikiem wycieczek po Bahamach, jeśli nigdy tam nie byłeś.

SW: Jak się zdaje, powszechnie stosowaną praktyką jest skupianie się na ciele i utrzymywanie świadomości sensorycznej. Ta sensoryczna świadomość ciała jest chyba mylona ze

J E D E N S M A K

77

świadomością duchową. KW: Tak, to bardzo rozpowszechniony błąd. Sensoryczna świadomość ciała jest bardzo waŜna, ale nie jest tym samym, co świadomość duchowa. Przede wszystkim świadomość niedualna, duchowa jest „porzuceniem ciałaumysłu" - to znaczy przestajesz utoŜsamiać się wyłącznie z ciałemumysłem i jego myślami i uczuciami. One wciąŜ są obecne i funkcjonują w pełni, ale ponadto odnajdujesz szersze utoŜsamienie ze wszystkim, co istnieje - skupienie na ciele w Ŝadnym wypadku tego nie obejmuje.

SW: Ci terapeuci twierdzą, Ŝe skupienie na ciele prowadzi do takiego samego stanu jak oświecenie.

KW: Rany! To prawda, Ŝe medytacja często zaczyna się od świadomości sensorycznej - śledzenia oddechu, skupiania się na róŜnych cielesnych doznaniach i uczuciach - ale nigdy się tam nie zatrzymuje. Świadomość medytacyjna - zdolność do jasnego postrzegania lub poświęcania pełnej uwagi wszystkiemu, co się pojawia - utrzymuje się od kilku minut do kilku godzin, a podczas intensywnej praktyki przez większość dnia. Kiedy potrafisz utrzymywać obserwację przez większość dnia, zwierciadlana świadomość medytacyjna zacznie pojawiać się w stanie snu i świadomego śnienia, a później w głębokim śnie bez śnienia, dzięki czemu praktykujący odkryje w końcu turiję, „czwarty stan", który jest czystym Świadkiem ponad i poza trzema stanami: jawy, śnienia i snu, a następnie turijatitę - „poza czwartym", to znaczy Jeden Smak, czyli zawsze obecną świadomość, ciągłą świadomość, podstawową przytomność lub wolną od preferencji świadomość, która przekracza i obejmuje wszystkie stany, a zatem nie jest ograniczona do Ŝadnego z nich. Nie jest to Świadek, lecz Niedualna świadomość, która jest po prostu ostatecznym Duchem. Twierdzenie, Ŝe wszystko to zawarte jest w przytomnym skupieniu na ciele, jest totalną pomyłką. Tej ciągłej świadomości nie odnajdziesz w pismach głębokiej ekologii, ekofeminizmu, neopoganizmu, jungistów, sieci Ŝycia, ekopsychologii czy teoretyków nowego paradygmatu - a to znaczy, Ŝe cokolwiek innego robią - doceniam znaczną część ich pracy - nie zajmują się ciągłą świadomością, świadomością zwierciadlaną, czyli zawsze obecnym niedualnym Duchem.

SW: I to jest moje następne pytanie. Inne rozpowszechnione podejście do terapii duchowej polega na myśleniu w kategoriach teorii systemów albo Gai, ekopsychologii, teorii sieci Ŝycia itd. Ci ludzie uwaŜają, Ŝe jeśli zaczniesz myśleć holistycznie, to będziesz się rozwijał. Twierdzą, Ŝe Gaja, czyli sieć Ŝycia, jest ostatecznie Duchem.

KW: Problem w tym, Ŝe sieć Ŝycia to tylko koncepcja, myśl. Ostateczna rzeczywistość nie jest tą myślą, lecz Świadkiem tej myśli. Badaj Świadka. Kto jest świadomy zarówno koncepcji analitycznych, jak i holistycznych? Kto lub co w tobie teraz jest świadome wszystkich tych teorii? Odpowiedź leŜy po stronie Świadka, a nie po stronie wszystkich tych obiektów myśli. To, czy one są słuszne, czy niesłuszne, nie ma znaczenia. Znaczenie ma Self, Świadek, który w istocie jest czystą Pustką. Jeśli pojawia się analityczna koncepcja, postrzegamy ją; jeśli pojawia się koncepcja holistyczna, postrzegamy ją- Ostateczna rzeczywistość jest w Świadku, nie w koncepcjach, słusznych czy niesłusznych. Dopóki próbujesz pracować na poziomie myśli, koncepcji, idei i wyobraŜeń, nigdy jej nie uchwycisz.

SW: Czysta świadomość jest czystą Pustką?

KW: Tak, ostateczna świadomość nie ma cech, co metaforycznie moŜna ukazać, mówiąc, Ŝe czysta świadomość jest czystą Pustką. Ale powtarzam, Pustka nie jest koncepcją, jest prostą i bezpośrednią świadomością. Teraz widzisz róŜne kolory - drzewo jest zielone, ziemia w oddali jest czerwona, niebo jest błękitne. Widzisz kolor, więc twoja świadomość jest bez koloru. To tak jak z rogówką w twoim oku, która jest bezbarwna - gdyby rogówka była czerwona, nie mógłbyś widzieć czerwieni. Widzisz czerwień, poniewaŜ rogówka jest „nie-czerwona", jest bezbarwna. Podobnie, twoja świadomość postrzega kolor, a zatem sama nie ma koloru. Widzisz przestrzeń, więc twoja świadomość jest poza przestrzenią. Jesteś świadomy czasu, poniewaŜ twoja

J E D E N S M A K

78

świadomość jest bezczasowa. Widzisz formę, poniewaŜ twoja świadomość nie ma formy. Twoja podstawowa, bezpośrednia świadomość - nie obiekty świadomości, lecz sama świadomość, postrzegająca przytomność - nie ma koloru, formy, przestrzeni, czasu. Mówiąc inaczej, twoja podstawowa, pierwotna świadomość nie ma cech. Jest pozbawiona formy, koloru, przestrzeni i czasu. Twoja świadomość, teraz, jest czystą Pustką, a jednak Pustką, w której cały wszechświat powstaje. Błękitne niebo istnieje w twojej świadomości, właśnie teraz. Czerwona ziemia istnieje w twojej świadomości, właśnie teraz. Forma tego drzewa istnieje w twojej świadomości, właśnie teraz. Czas płynie w twojej świadomości, właśnie teraz. Cały świat Formy powstaje w twojej Bezforemnej świadomości właśnie teraz. Mówiąc inaczej, Pustka i Forma są nie-dwoma. W tej chwili obie są Jednym Smakiem. Ty jesteś Tym. Naprawdę. Pustka i Świadomość to tylko dwie nazwy dla tej samej rzeczywistości, będącej bezkresną Otwartością i Wolnością, w której cały wszechświat powstaje z chwili na chwilę, Pustką, która jest twoją pierwotną świadomością właśnie teraz, i Pustką, która, jakkolwiek byś ją nazwał, jest ostatecznym Duchem. Całkiem inną kwestią jest to, jaki w istocie jest przejawiony świat. Ja wierzę, Ŝe jest on przeplatającą się siecią wzajemnie przenikających się procesów lub holonów - faktycznie jest to poniekąd holistyczny model. Ale o prawdziwości tego modelu - i prawdziwości przejawionego świata - zdecydowaliśmy na podstawie badania przejawionego świata. O prawdziwości Ducha zdecydowaliśmy na podstawie badania wewnętrznego ja-Ja. To, Ŝe ostatecznie są one nie-dwoma, jest prawdą, ale tę rzeczywistość odkryć moŜna tylko podąŜając za wewnętrznym ja-Ja, a nie biegając po obiektywnym świecie w poszukiwaniu sieci Ŝycia. Jeśli będziesz tak robił, miniesz się z celem. Jeśli będziesz robił tak zawsze, zawsze będziesz mijał się z celem.

SW: Jaką, twoim zdaniem, rolę powinien pełnić duchowy terapeuta? Mówiliśmy o takich metodach, które chyba nie są skuteczne -zapamiętywanie wyŜszych stopni bez praktykowania ich, mylenie sensorycznej świadomości ciała ze świadomością duchową, mylenie teorii sieci Ŝycia i ekopsychologii z bezpośrednią świadomością duchową. Co byłoby skuteczne?

KW: Wydaje mi się, Ŝe mam fantastyczną ideę [śmiejąc się], więc nie mogę znaleźć nikogo, kto by się nią zainteresował. W słuŜbie zdrowia funkcjonuje wspaniała koncepcja lekarza ogólnego. Są to lekarze rodzinni, którzy mają ogólne wykształcenie medyczne bez specjalizacji. Nie mogą wykonać operacji mózgu, przeprowadzić rozpoznania róŜnicowego ani pracować jako laboranci - ale znają specjalistów, którzy mogą to zrobić, i w razie potrzeby kierują cię do nich. Moim zdaniem terapeuta duchowy powinien być lekarzem ogólnym ducha. Powinien mieć przynajmniej teoretyczną znajomość wszystkich poziomów spektrum świadomości - materii, ciała, umysłu (magiczny, mityczny, racjonalny i integralno-aperspektywiczny), duszy (nadpsychiczny i subtelny) i ducha (przyczynowy i nie-dualny). Powinien znać rodzaje patologii, które mogą wystąpić na kaŜdym z tych poziomów. Powinien być wyćwiczony w ogólnych niŜszych technikach skupiania się na ciele i interpretacji mentalnej. Powinien wiedzieć, jak zająć się problemami persony, cienia i ego. Sam powinien wykonywać wyŜszą, kontemplacyjną praktykę. Powinien być równieŜ wyszkolony w odnajdywaniu specyficznych patologii w całym spektrum świadomości, od dołu do góry - a w przypadku tych, którymi nie moŜe zająć się sam, powinien kierować swoich klientów do specjalistów - np. od zen, vipassany, tai chi, wedanty, TM, chrześcijańskiej modlitwy koncentrującej, sufickiej zikr, Ŝydowskiego hitbodedut, Diamentowej ŚcieŜki, jogi - w górnym obszarze - a w dolnym krańcu, specjalistów od podnoszenia cięŜarków, aerobiku, poradnictwa dietetycznego, Rolfingu, bioenergetyki itd. Chodzi o to, Ŝe nie próbowałby sam przeprowadzać operacji mózgu. Do jego głównych obowiązków naleŜałoby: po pierwsze, praktykować psychoterapię ogólną i trochę terapii transpersonalnej; po drugie, w razie potrzeby polecać specjalistów; po trzecie, próbować koordynować róŜne metody transformacji klienta. Sam nie musi prowadzić wszystkich terapii. Obecnie zbyt wielu transpersonalnych i duchowych terapeutów uwaŜa, Ŝe mogą i powinni wszystko robić sami, co jest niefortunne dla klientów. Taka jest moja głupia idea, która chyba nikomu się nie podoba.

J E D E N S M A K

79

Piątek, 13 czerwca

Poszedłem zobaczyć Children of the Revolution, głównie z powodu Judy Davis, która jest rzeczywiście zdumiewająca. W MęŜach i Ŝonach Woody'ego Allena była histeryczna, olśniewająca jako madame George Sand w Impromptu - Ŝeby wymienić tylko kilka. Children of the Revolution to czarna komedia ciesząca się skromną popularnością mimo zróŜnicowanego stylu, który oscyluje między Strictly Ballroom a Danielem. Ale Davis jest czarująca. Podoba mi się sposób, w jaki scenariusz ukazuje fakt, Ŝe marksizm-leninizm dla milionów ludzi na całym świecie był religią, agresywną fundamentalistyczną religią. W rzeczywistości była to pierwsza naprawdę wielka współczesna religia - to znaczy, religia, która próbowała z materializmu naukowego, naturalizmu grubego obszaru i holizmu płaskiej ziemi uczynić Boga wyzwoliciela. Boga świata Prawej Ręki, Boga i Boginię Płaskiej Ziemi. W tym względzie była zwiastunem wielu współczesnych wyłącznie Zstępujących religijnych ruchów płaskiej ziemi, włączając w to znaczną część głębokiej ekologii, ekofeminizmu, kultu Gai, neopoganizmu i teorii sieci Ŝycia. Im płytsza religia, tym silniejszy fanatyzm.

Sobota, 14 czerwca

„Moje problemy zaczynają się, kiedy mądrzejsze niedźwiedzie i głupsi zwiedzający natkną się na siebie". - Steve Thompson, urzędnik Yosemite Park.

Niedziela, 1S czerwca

Random House poprosił o literacki tytuł dla Science and Religion (i czy mógłbym uŜyć słów „dusza" lub „duch" albo podobnych?). No cóŜ! Myśląc o wspaniałym cytacie z Oscara Wilda [„Zmysły uleczyć moŜe tylko dusza, a duszę uleczyć mogą tylko zmysły"], podsunąłem kilka wariacji na temat Sense and Soul. W końcu zdecydowali się na The Marriage of Sense and Soul: Integrating Science and Religion. Zatem ustalone. Tyle wyszło z moich diatryb przeciw wykorzystywaniu słów „dusza" i „duch" w celach komercyjnych - teraz jako oskarŜony - zostałem uznany winnym.

Wtorek, 17 czerwca

Przez prawie dwadzieścia lat mój podstawowy fizyczny trening stanowiła hatha-joga. Pięć lat temu zacząłem równieŜ podnosić cięŜarki, co znakomicie wpłynęło na pisanie, medytację i system immunologiczny - prawdziwy hołd dla integralnej praktyki. Mam czterdzieści osiem lat i nie pamiętam, Ŝebym kiedykolwiek był w tak znakomitej formie. Bardzo to ułatwia transcendencję. Z mojego doświadczenia wynika, Ŝe kiedy ciałoumysł jest silne i zdrowe - a nie ascetycznie głodzone i pogardzane - o wiele łatwiej jest je porzucić, przekroczyć, puścić. Właśnie dlatego, Ŝe ciałoumysł funkcjonuje sprawnie, bez rozpraszających dolegliwości, świadomość nie musi obsesyjnie wokół niego krąŜyć. O wiele łatwiej moŜna o nim zapomnieć i wślizgnąć się w stan Świadka lub nawet w Jeden Smak. Oczywiście, w wyŜszych stanach ani ego, ani ciało nie są porzucane. Są wciąŜ obecne, wciąŜ funkcjonują, wciąŜ słuŜą swoim konwencjonalnym celom. Jeśli ktoś wezwie cię po imieniu, odpowiesz. Wiesz, gdzie twoje ciało się zaczyna, a gdzie kończy - to nie jest zaburzenie typu borderline ani psychotyczne nierozdzielenie. Chodzi tylko o to, Ŝe twoja toŜsamość nie jest juŜ ograniczona wyłącznie do tych niŜszych pojazdów. Kiedy te pojazdy funkcjonują gładko i nie są skrzypiącym kołem, które wymaga oleju twojej świadomości, świadomość moŜe osadzić się w głębszych i wyŜszych obszarach. Oczywiście, moŜna zrobić to niemal w kaŜdych okolicznościach, ale gdy ciałoumysł jest mocne i wolne od dolegliwości, o wiele łatwiej jest wszystko porzucić, dzięki czemu świadomość moŜe pływać po oceanie nieskończoności, który jest jej prawdziwym mieszkaniem.

Środa, 18 czerwca

Integralna praktyka będzie niewątpliwie „następnym hitem" na duchowej orbicie; ale ta „chwilowa moda'/będzie trwała, przynajmniej wśród tego 1% ludzi, którzy powaŜnie traktują

J E D E N S M A K

80

transformację. O integralnej praktyce moŜna mówić na wiele sposobów. Pierwszy terminu „integralna joga" uŜywał Aurobindo (i jego uczeń Chaudhuri) na określenie praktyki, która łączy wstępujące i zstępujące strumienie w człowieku - nie tylko transformację świadomości, ale i ciała. (Tym smutniejszy jest fakt, Ŝe Kalifornijski Instytut Badań Integralnych, załoŜony przez Chaudhuriego, dzisiaj prowadzi bardzo niewiele (jeśli w ogóle) integralnej praktyki, i dlatego tym razem nie mogę studentom go polecić). Wspaniałym kompendium poglądu integralnego jest Futurę of the Body Mike'a Murphy'ego, podobnie jak What Really Matters Tony'ego Schwartza. Swoje własne integralne podejście przedstawiłem w The Eye of Spirit. The Life We Are Given Murphy'ego i Leonarda jest praktycznym wprowadzeniem do jednego rodzaju integralnej praktyki i gorąco je polecam. KaŜdy moŜe stworzyć własną integralną praktykę. Chodzi o to, Ŝeby jednocześnie ćwiczyć wszystkie główne zdolności i wymiary ludzkiego ciałaumysłu - fizyczny, emocjonalny, mentalny, kulturowy, duchowy. Oto kilka przykładów: przechodząc przez wszystkie ćwiartki, podaję poziomy i zdolności oraz kilka reprezentatywnych praktyk:

ĆWIARTKA GÓRNA PRAWA (INDYWIDUALNA, OBIEKTYWNA, BEHAWIORALNA) Fizyczny DIETA: Pritikin, Omish, Eades Atkins; witaminy, hormony STRUKTURALNE: podnoszenie cięŜarków, aerobik, wycieczki piesze, Rolfing itd. Neurologiczny FARMAKOLOGICZNE: tam, gdzie to jest właściwe, róŜne leki URZĄDZENIA WPŁYWAJĄCE NA MÓZG/UMYSŁ: pomagające wzbudzić stany świadomości teta i delta

ĆWIARTKA GÓRNA LEWA (INDYWIDUALNA, SUBIEKTYWNA, INTENCJONALNA) Emocjonalny ODDECH: tai chi, joga, bioenergetyka, krąŜenie prany, czi gong SEKS: tantryczne zjednoczenie seksualne, przekraczająca jaźń, obejmująca cale ciało seksualność Mentalny TERAPIA: psychoterapia, terapia poznawcza, praca z ciałem WIDZENIE: przyjęcie świadomej filozofii Ŝycia, wizualizacja, afirmacja Duchowa NADPSYCHICZNE (szaman/jogin): szamanizm, mistycyzm natury, początki tantry SUBTELNE (święty): joga bóstwa, jidam, modlitwa kontemplacyjna, zaawansowana tantra PRZYCZYNOWE (mędrzec): vipassana, samoobserwacja, czysta uwaga, stan świadka NIEDUALNE (siddha): dzogczen, mahamudra, kabała, zen, Eckhart itd.

ĆWIARTKA DOLNA PRAWA (SPOŁECZNA, INTEROBIEKTYWNA) Systemy, wypełnianie obowiązków wobec Gai, natury, biosfery i infrastruktury geopolitycznej na wszystkich poziomach. Instytucjonalny, wypełnianie wychowawczych, politycznych i obywatelskich obowiązków wobec rodziny, miasta, państwa, narodu i świata

ĆWIARTKA DOLNA LEWA (KULTUROWA, INTERSUBIEKTYWNA) Związki: z rodziną, przyjaciółmi, czującymi istotami w ogólności; uczynienie związków częścią swojego rozwoju, odchodzenie od skupienia na sobie SłuŜba społeczna: praca wolontariusza, schroniska dla bezdomnych, hospicjum itd. Moralność: angaŜowanie się w interusbiektywny świat Dobra, rozwijanie współczucia wobec

J E D E N S M A K

81

wszystkich czujących istot Ogólna idea integralnej praktyki jest jasna: Wybrać podstawową praktykę z kaŜdej kategorii lub z tak wielu kategorii, jak to jest pragmatycznie moŜliwe, i wykonywać je równolegle - „wszystkie poziomy, wszystkie ćwiartki". Krótko mówiąc, ćwicz ciało, umysł, duszę i ducha w obrębie self, kultury i natury . „Ciało, umysł, dusza i duch" to są poziomy; a „self, kultura i natura" to są ćwiartki (lub-po prostu wielka Trójka: ja, my, to). Im więcej kategorii obejmiesz, tym wszystkie staną się skuteczniejsze (poniewaŜ są ściśle powiązane jako aspekty twojej istoty). Praktykuj je pilnie i skoordynuj swoje integralne wysiłki, aby rozwinąć róŜne moŜliwości ciałaumysłu - aŜ ciałoumysł samo zacznie rozwijać się w Pustce, a cała ta podróŜ będzie mglistym wspomnieniem wyprawy, która nigdy się nie zdarzyła.

Piątek, 20 czerwca

Ciągle nadchodzą ksiąŜki wydane ostatnio przez przyjaciół. M. Scott Peck - zwany przez wszystkich „Scotty" - przysłał Denial of the Soul. „Nie podaję zbyt wielu powodów - pisze w liście, „ale eutanazja i wspomagane samobójstwo są dla mnie bardzo waŜną sprawą". Chodzi mu o to, Ŝe ruch eutanazji, który wydaje się bardzo sensowny i racjonalny, często kryje w sobie łatwe odrzucenie nauki, jaką niesie ze sobą świadome umieranie. Scotty, podobnie jak ja, wspiera ruch hospicjów, gdzie standardową procedurą jest niemal całkowita eliminacja bólu (za pomocą leków, które nie otępiają umysłu), dzięki czemu moŜna przyjąć śmierć świadomie w otoczeniu rodziny i bliskich osób. Całkowicie się zgadzam. Michael Crichton swą powieść Airframe opatrzył taką oto dedykacją: „Następnym raz, gdy będziesz chciał mieć coś do poczytania w samolocie". To bardzo zabawna historia, a zaczęła się tak: kiedy przeczytałem jego Travels, gdzie jeden rozdział kończy stwierdzeniem, Ŝe siedzi na plaŜy na Hawajach i czyta Wilbera, posłałem mu egzemplarz SES, 800-stronicowego potwora, z dopiskiem: „Na następny raz, kiedy będziesz na plaŜy". Ta dwutonowa księga na plaŜy mogłaby się przydać chyba tylko w razie ataku rekina, którego moŜna by nią zatłuc na śmierć, a czytanie jej byłoby równie zabawne jak... czytanie Airframe w czasie lotu - stąd ta dedykacja. (Airframe omawia dosłownie milion sposobów, w jakie samolot mógłby spaść na ziemię). Przychodzi wydruk do korekty The Kingdom of Shivas Irons Mikę Murphy'ego. To wspaniała i ekscytująca lektura. Trudno uwierzyć, Ŝe Murphy wpuszcza tak ogromną ilość mistycyzmu w dział poświęcony golfowi kaŜdej księgarni Barnes and Noble w tym kraju - nie jakąś drobną wzmiankę tu i tam, ale strona po stronie. John Updike nazwał Golfin the Kingdom: „Klasyką golfa, jeśli taka istnieje w naszych czasach". Wygląda na to, Ŝe Shivas Irons zaczną się dokładnie tam, gdzie skończył się Golf. Bardzo cieszę się z tej ksiąŜki. Wszystko to sprzyja przełamywaniu zimnej niechęci pragmatycznej Ameryki do spraw transcendentalnych. Awakening the Buddha Within Suryi Dasa - naprawdę dobre. W jego pisarstwie dotychczas niepokoił pewien brak spójności, ale teraz Surya wszystko wspaniale połączył. Trochę czasu minęło od naszego ostatniego spotkania. Zeszłego lata Surya, Sharon Slazberg, Mitch Kapor i syn Mitcha, Adam, byli u mnie z czterodniową wizytą. Mam wiele szacunku dla wysiłków Suryi, by przystosować tybetańskie dzogczen do amerykańskiej kultury, co wytrąca z równowagi większość Amerykanów i większość Tybetańczyków. Wygląda na to, Ŝe ta ksiąŜka ma być wydana z wielką pompą, przy poparciu wszystkich: od Richarda Gere'a do Alana Dershowitza. Jej promocję sponsorować będą między innymi Spirit Book Club i Tommy Boy Records. Tom Silverman załoŜył Tommy Boy, kiedy był jeszcze chłopcem (stąd nazwa), ale teraz nazywamy go Tommy Man. Razem ze swoją dziewczyną Friday, Susan Pivar (Sam jest jej nauczycielem medytacji), zatrzymali się u mnie niedawno na popołudnie. Tom załoŜył filię Tommy Boy - Upaya - Ŝeby wspomóc próby zaprezentowania duchowej orientacji szerszym kręgom odbiorców kultury pop. To on zaprezentował Deepaka w MTV, wypuścił Andrew Weila na kasecie itd. W rezultacie wystąpił w W, w programie: „Popyt na Boga: Czy nowa duchowość w Nowym Jorku i Hollywood jest wybawieniem - czy tylko boskim szaleństwem?". Tom i Susan wiedzą, Ŝe sceptycznie zapatruję się na moŜliwość stworzenia „duchowości pop", uwaŜam bowiem, Ŝe taka duchowość musiałaby być płytka i

J E D E N S M A K

82

rozcieńczona. Ale na pewno warto spróbować, bo zawsze moŜe to zaostrzyć apetyt duŜej i głodnej publiczności.

Wtorek, 24 czerwca

Integralna orientacja i praktyka napotyka na opór czterech czy pięciu sił. Nie mówię o głównym nurcie, ateistycznych liberałach i fundamentalistycznych konserwatystach - jedni i drudzy i tak zignorują integralną duchowość. Mówię o zagroŜeniach ze strony awangardowej, kontr-kulturowej, alternatywnej duchowości. Pierwszą przeszkodę, przynajmniej moim zdaniem, stanowią obozy objaśniające, które skupiają się na nowych ideach i paradygmatach dotyczących rzeczywistości. Część tych koncepcji i idei jest naprawdę waŜna i często się z nimi zgadzam; ale poznanie nowej koncepcji nie doprowadzi cię do niedualnej, ciągłej świadomości; dokona tego tylko intensywna, długotrwała praktyka. Obóz objaśniający skupia wiele aspektów teorii systemów, ekopsychologię, ekofeminizm, teoretyków sieci Ŝycia, neopoganizm, astrologię i neoastrologię, głęboką ekologię i kult Bogini/Gai. Poza kilkoma wspaniałymi wyjątkami większość tych podejść jest uwięziona głównie w grubym czuciowo-ruchowym świecie, zstępującym świecie płaskiej ziemi, i oferuje tylko nowe sposoby objaśniania tego świata, a nie nowe sposoby przekształcania świadomości, tak by wzniosła się w obszary subtelny, przyczynowy i niedualny. Te podejścia w najlepszym razie dochodzą do nadpsychicznego poziomu mistycyzmu natury i Duszy Świata, co samo w sobie jest wspaniałe, ale mimo wszystko stanowi zaledwie początek obszarów trans-personalnych. Oczywiście, ich zwolennicy mówią często, Ŝe wyŜsze obszary odrzucają i wypierają ziemię, ale odnosi się to tylko do patologii tych wyŜszych stanów; normalne wyŜsze stany przekraczają i zawierają niŜsze stany, a więc Duch przekracza i zawiera naturę, nie odrzucając jej. Prawdą jest, Ŝe niektóre ścieŜki duchowe faktycznie wypierają niŜsze obszary, i właśnie te ścieŜki stanowią drugą główną przeszkodę dla zrównowaŜonej, integralnej praktyki. To zagroŜenie moŜna wyjaśnić następująco. W czasie wielkiego okresu osiowego (z grubsza VI wiek p.n.e.), czołowe postacie ewoluującej ludzkości dokonały monumentalnego przełomu: niektórzy mędrcy - Parmenides, Kryszna, Jezus z Nazaretu, Gautama Budda, Laozi - odkryli, Ŝe mogą dotrzeć do źródła świadomości. W tym punkcie połączenie poziomu nadpsychicznego z Duchem i jedność poziomu subtelnego z Duchem ustępuje toŜsamości poziomu przyczynowego z Duchem: Atman, który jest Brahmanem, Ja i Ojciec jesteśmy Jednym, odrębne self rozpuszcza się w Pustce, świadomość odnajduje niewysłowione Jedno. To przedarcie się - z najwyŜszych Form świadomości (poziom subtelny) do czystej Bezforemnej świadomości (poziom przyczynowy) - było oszałamiającym osiągnięciem, największą zmianą w świadomości aŜ do tamtego czasu, a jego moc wprawiła w ruch praktycznie kaŜdą z wielkich światowych tradycji mądrości, które kwitną do dnia dzisiejszego. (Wprowadzanie problemu płci do tej szczególnej kwestii czyni tylko zamieszanie. Poziom przyczynowy jest naturalnym stanem, który osiągnąć mogą osoby obu pici; sam w sobie jest neutralny pod względem płci. Zawładnięcie tym stanem przez męŜczyzn w okresie osiowym było niefortunne według dzisiejszych standardów i nieuniknione według standardów wczorajszych. Sama struktura agrarna ustanawia sferę męskich zajęć na ogół poza domem; zaliczają się do nich równieŜ intensywne odosobnienia religijne, podczas których dochodziło do większości tych przełomów. My z industrialnej i postindustrialnej struktury społecznej, która nie wymaga tego rodzaju rozwarstwienia płci, moŜemy zacząć otwierać równy dostęp do tych obszarów i nie musimy rozpoczynać tego od obrzucania męŜczyzn wyzwiskami). Wielką wadą osiowych odkryć było to, Ŝe ówcześni praktykujący, dąŜąc usilnie do odkrycia Bezforemnego poza światem Formy, na ogół zaczynali lekcewaŜyć ten świat. Celem było osiągnięcie nirwany oddzielonej od samsary, nieba, które nie jest z tego świata, królestwa, które nie jest z tego świata, Jednego, które wyklucza Wielość. Paradygmatem, ideałem podejść osiowych było nirwikalpa samadhi, ain, nirodh - czyli czyste ustanie, czyste bezforemne

J E D E N S M A K

83

pochłonięcie. Mówiąc krótko, celem był przyczynowy, nieprzejawiony stan. ŚcieŜka była wyłącznie Wstępująca i pozaświatowa, a niemal wszystko, co utoŜsamiane było z „tym światem" - seks, pieniądze, natura, ciało, pragnienie -nazywano grzechem, ignorancją, iluzją. W pewnym sensie jest w tym wiele prawdy. Jeśli troszczysz się tylko o rzeczy tego zmysłowego świata, nie odkryjesz wyŜszych lub głębszych rzeczywistości. Ale jeśli posuniesz się za daleko i będziesz odrzucał lub odpychał ten świat, nigdy nie rozpoznasz Niedualnego, ostatecznego stanu, który obejmuje zarówno Jedno i Wiele, ponadziemskie i ziemskie, Wstępujące i Zstępujące, Pustkę i Formę, Nirwanę i Samsarę, jako jednakowe gesty Jednego Smaku. Wielki osiowy wiek, na Wschodzie i na Zachodzie, rozpoczął się około VI wieku p.n.e. Zaawansowane religie tego wieku zdominowane były przez jogiczne wycofanie się, praktyki wyłącznie wstępujące, odrzucanie Ŝycia, ascezę, wyrzeczenie cielesne i „drogę w górę". Wszystkie, niemal bez wyjątku, były bardzo dualistyczne: duch oddzielony od ciała, nirwana odłączona od samsary, bezforemne w stanie wojny z formą. Około II wieku n.e. ograniczenia przyczynowej i dualistycznej nirwany stały się bardzo widoczne i czołowa (czyli najbardziej zaawansowana) świadomość rozpoczęła wielki ruch poza przyczynowe nieprze-jawione, ruch, który przekroczył, a jednocześnie objął przyczynową Otchłań. Mówiąc inaczej, Duch zaczął rozpoznawać własny, czysty Nie-dualny stan. Po raz pierwszy dokonał tego w pełni w dwóch niezwykłych duszach, w NagardŜunie na Wschodzie i w Plotynie na Zachodzie. „To, co jest Formą, nie jest róŜne od Pustki, to, co jest Pustką, nie jest róŜne od Formy" - to chyba najbardziej znane podsumowanie Niedualnego przełomu (cytat pochodzi z Sutry serca, którą uwaŜa się za streszczenie całej esencji buddyzmu mahajany, rewolucji rozpoczętej w znacznym stopniu przez NagardŜunę). Nirwana i Samsara, Jedno i Wiele, Wstępowanie i Zstępowanie, Mądrość i Współczucie, Świadek i wszystko, co jest postrzegane, są nie-dwoma, czyli niedualne. Niedualizm nie jest ideą ani koncepcją, lecz bezpośrednim urzeczywistnieniem. Jeśli uczynisz z niego koncepcję lub obiekt wiary, to czeka cię tylko bolesne uderzenie kija mistrza zen. Z tego powodu niedualizm często nazywany jest „nie-dwa, nie-jedno" (po to, aby się upewnić, Ŝe nie zrobiliśmy z niego zwykłego konceptualnego monizmu, teorii sieci Ŝycia, albo holizmu płaskiej ziemi). Sens był bardzo jasny: to, co Wstępujące ścieŜki uwaŜały za skalania, grzechy i iluzje, teraz widziane było jako promienne gesty samego Ducha. Jak to ujął Plotyn, Wielość nie jest róŜna od Jednego, Wielość jest manifestacją Jednego (nie jako teoria, o której myślisz okiem umysłu, ale jako coś, co postrzegasz bezpośrednio okiem kontemplacji). A więc duchowa ścieŜka nie polegała na odrzucaniu rzeczy, ale raczej na „wprowadzaniu wszystkiego na ścieŜkę". Według tantry, następnego kwiatu Niedualnej rewolucji, nawet najgorszy grzech kryje w swej głębi promienność własnej mądrości i wyzwolenia. W centrum gniewu jest jasność; w środku Ŝądzy jest współczucie; w sercu lęku jest wolność. To wszystko opierało się na prostej zasadzie: wyŜsze przekracza i zawiera niŜsze, a nie: przekracza i odrzuca. Duch przekracza i zawiera duszę, która przekracza i zawiera umysł, który przekracza i zawiera ciało, które przekracza i zawiera materię. Dlatego prawdziwa ścieŜka duchowa musi zawierać, przekształcać, przyswajać i obejmować wszystkie poziomy. Zasadniczo jest to ten sam Wielki Łańcuch szkół wstępujących, lecz teraz rozumiany nie jako droga ucieczki z więzienia ciała, ale jako diagram wiecznego objęcia wszelkiego przejawu przez Ducha, który jest jej źródłem. Tak zaczęła się niezwykła Niedualna rewolucja. Na Zachodzie wielka tradycja neoplatońska będzie śmiało niosła ją dalej, ale wszędzie napotka opór Kościoła, który oficjalnie ślubował wierność ścieŜce Wstępującej, albowiem królestwo moje nie jest z tego świata, i oddał cesarzowi... Ale tym, którzy mają oczy, by widzieć, i dusze, by słyszeć, nurt neoplatoński wskazywał ślad Niedualizmu przez pierwsze i drugie tysiąclecie. Kiedy uświadomiono sobie, Ŝe Wielki Gniazdowy Układ rozwijał się w czasie, tradycja neoplatońska dostarczyła paliwa wielkiej idealistycznej wizji Fichtego, Schellinga i Hegla (która widziała cały wszechświat jako owoc rozwoju duchowego i ewolucyjnego postępu - owoc Ducha w działaniu), choć dzisiaj z tej oszałamiającej wizji pozostała jedynie naukowa teoria ewolucji, prawdziwe, ale blade,

J E D E N S M A K

84

anemiczne i chorobliwie małe dziecko swych niebotycznych rodziców. Na Wschodzie Niedualna rewolucja zrodziła buddyzm mahajany, wedantę, neokonfucjanizm, śiwaizm kaszmirski i buddyzm wadŜraja-ny - wszystkie moŜna by bardzo ogólnie nazwać „tantrą". Niedualna tantra okres swojego wielkiego rozkwitu przeŜywała szczególnie między VIII i XI wiekiem w Indiach, skąd (poczynając juŜ od VI wieku) rozprzestrzeniła się do Tybetu, Chin, Korei i Japonii. Kiedy równieŜ na Wschodzie zrozumiano, Ŝe Wielki Łańcuch rozwijał się, ewoluował w czasie, wielki Aurobindo objaśnił to pojęcie z niezrównanym geniuszem. Dzisiaj znajdujemy się w pomyślnym momencie historii, kiedy te dwa wielkie Niedualne strumienie, w ich ewolucyjnej i integralnej formie, zaczynają płynąć razem. Neoplatońskie i Idealistyczne strumienie Zachodu, połączone właściwie z zachodnim naukowym rozumieniem ewolucji, łączą się z wielkimi Niedualnymi i Tantrycznymi szkołami Wschodu, które równieŜ mają własną silną rozwojową orientację. Rezultatem jest ogólne podejście integralne, w które obecnie zaangaŜowanych jest, w róŜnej formie, setki badaczy na całym świecie. Do tej mikstury współczesne podejście integralne wnosi równieŜ oddanie dla psychologii głębi - która praktycznie w całości odkryta została przez współczesny Zachód - i pragnienie, by pozwolić wspaniałości świecić z kaŜdego poziomu, kaŜdego wymiaru, kaŜdej ćwiartki, kaŜdego obszaru w ludzkiej i duchowej sferze. To podejście jest jeszcze w powijakach, ale rośnie w oszałamiającym tempie. Jeśli pierwszą przeszkodą dla integralnego podejścia jest płaska ziemia (czyli szkoły jedynie Zstępujące), drugą przeszkodą, jak zacząłem mówić, jest błąd przeciwny, ścieŜka wyłącznego Wstępowania. To podejście - pozostałość wieku osiowego - obejmuje buddyzm therawady, niektóre formy wedanty (te, które spoczywają w nirwikalpa lub dŜniana samadhii nie prą dalej do sahadŜy), wiele form asthanga i hatha-jogi (gdy dąŜą tylko do mentalnego uciszenia). Te podejścia nie są złe, muszą jedynie być uzupełnione ŚcieŜką Zstępowania, aby przyjąć bardziej Niedualne stanowisko. Trzecią przeszkodą jest szkoła „duchowego bypassu", która wyobraŜa sobie, Ŝe kiedy odkryjesz Ducha, Boginię czy swoją WyŜszą Jaźń, wszystko inne magicznie samo zatroszczy się o siebie. Praca, związki, rodzina, środowisko, pieniądze, jedzenie i seks przestaną cię niepokoić. Beznadziejnie smutne jest to, Ŝe zwykle trzeba dziesięciu lub dwudziestu lat, aby odkryć, Ŝe absolutnie tak nie jest, a wtedy, gdzie odeszło twoje Ŝycie? Przez pierwszą połowę Ŝycia byłeś zwiedziony, przez drugą jesteś rozgoryczony. Podejście duchowego bypassu moŜe być bardzo podstępne, szczególnie - i ironicznie - jeśli masz do czynienia z najwyŜszymi szkołami Niedualnymi. Jeden Smak jest zawsze obecną świadomością (jest to naturalny i spontaniczny umysł w swoim obecnym stanie: jeśli jesteś świadomy tej strony teraz, masz do dyspozycji 100% ostatecznej świadomości). PoniewaŜ Jeden Smak jest „zawsze-juŜ" obecny, wielu ludzi moŜe uzyskać krótki, ale niezwykle potęŜny przebłysk ostatecznego stanu, jeśli tylko urzeczywistniony nauczyciel precyzyjnie im go wskaŜe. W rzeczywistości liczne wielkie szkoły Niedualne, np. dzogczen i wedanta, poświęciły całe teksty tym „wskazującym instrukcjom" [zob. przykład pod datą 27 kwietnia]. Kiedy uczeń uzyska silny przebłysk świadomości zawsze-juŜ, mogą zdarzyć się pewne niepomyślne rzeczy. Z jednej strony, jest on głęboko wyzwolony z ograniczeń niŜszych poziomów ciałaumysłu. Z drugiej strony, nie oznacza to, Ŝe te niŜsze poziomy nie mają juŜ swoich potrzeb czy problemów, choćby te potrzeby i problemy były względne. MoŜesz doświadczać Jednego Smaku, a mimo to zapaść na raka, stracić pracę, być stuknięty, twoje małŜeństwo moŜe się rozpaść. Osiągnięcie wyŜszego stopnia rozwoju nie oznacza, Ŝe niŜsze poziomy znikają (Buddowie nadal muszą jeść), nie oznacza teŜ, Ŝe automatycznie opanujesz je po mistrzowsku (po osiągnięciu oświecenia nie będziesz mógł automatycznie przebiec mili w cztery minuty). W istocie często jest wręcz odwrotnie, poniewaŜ moŜesz zacząć zaniedbywać, a nawet lekcewaŜyć niŜsze poziomy, sądząc, Ŝe juŜ nie są ci potrzebne do szczęścia, podczas gdy w rzeczywistości są środkami wyrazu twojego szczęścia i pojazdami Ducha, którym teraz jesteś. Zaniedbywanie tych pojazdów jest „duchobójcze" - zaniedbujesz na śmierć swoje własne święte przejawy.

J E D E N S M A K

85

Jeszcze gorzej. Zęby przejść przez oralny etap psychoseksualnego rozwoju, nie musisz stać się mistrzem kucharskim. Zęby odkryć poziom transwerbalny, nie musisz być Szekspirem. Mówiąc inaczej, wcale nie musisz doskonale opanować etapu niŜszego, zanim będziesz mógł przejść na etap wyŜszy - wystarczy poznać go w bliŜej nieokreślony sposób. Znaczy to, Ŝe moŜesz dotrzeć na bardzo wysoki etap rozwoju i wciąŜ mieć wszelkiego rodzaju problemy na róŜnych niŜszych etapach. Samo wejście na wyŜszy etap niekoniecznie usunie niŜsze problemy32. Nadaje to szkołom zawsze-juŜ nieco koszmarnego charakteru, poniewaŜ uzyskawszy silny przebłysk Jednego Smaku, moŜesz stracić wszelką motywację, Ŝeby załatać dziury w swojej psychologicznej suterenie. MoŜesz cierpieć na głęboką i bolesną nerwicę, ale nie dbasz o to, bo nie utoŜsamiasz się juŜ z ciałemumysłem. Jest w tym trochę prawdy. Ale ta postawa mimo wszystko jest powaŜnym pogwałceniem ślubowania bodhisattwy, zgodnie z którym powinieneś przekazywać czującym istotom Jeden Smak w taki sposób, aby je wszystkie wyzwolić. MoŜesz być szczęśliwy, Ŝe nie pracujesz nad swoją nerwicą, ale wszyscy wokół widzą, jaki z ciebie neurotyczny świr, a więc kiedy obwieszczasz, Ŝe jesteś naprawdę w Jednym Smaku, oni będą pamiętali tylko jedno: unikać tego stanu za wszelką cenę. MoŜesz być szczęśliwy w swoim Jednym Smaku, ale jesteś Ŝałośnie niezdolny do przekazania go w jakiejkolwiek zrozumiałej formie, poniewaŜ nie pracowałeś nad wszystkimi niŜszymi pojazdami, za pośrednictwem których musisz przekazywać swoje zrozumienie. Oczywiście, czym innym jest agresywna postawa, jeśli wynika z twojego zaangaŜowania w gniewną mądrość lub walkę dharmy, a czym innym, kiedy jesteś zwyczajnie neurotycznym sukinsynem. Jeden Smak nie wyraŜa się poprzez coś szczególnego, poniewaŜ jest wszystkim. Raczej to twoja dusza, umysł i ciało, twoje słowa, działania i czyny będą przekazywały twój Stan, a jeśli panuje w nich chaos, to Ŝyczę ci powodzenia. Nie znaczy to jednak, Ŝe szkoły Jednego Smaku czy sahadŜy są złe. One są związane z najwyŜszym wyobraŜalnym stanem, ale trzeba je uzupełnić zrozumieniem, Ŝe aby mogła powstać naprawdę integralna orientacja, naleŜy wykonać pracę równieŜ na niŜszych poziomach i niŜszych stopniach (włączając w to psychoterapię, dietę, ćwiczenia fizyczne, związki, pracę itd.). Tylko w ten sposób moŜna przekazać Jeden Smak wszystkim czującym istotom, które Ŝyją głównie w niŜszych obszarach i najchętniej odpowiadają na zdrowe przesłania adresowane do tych obszarów, a nie na wyŜsze przesłania zniekształcone przez neurotyczne i pokawałkowane niŜsze poziomy. Ostatnią wielką przeszkodą dla podejścia integralnego jest, moim zdaniem, epidemia New Age, która... no, cóŜ! WywyŜsza magię i mit do poziomu nadpsychicznego i subtelnego, myli ego z Self, preracjonalne wysławia jako transracjonalne, prekonwenjonalne spełnianie Ŝyczeń myli z postkonwencjonalną mądrością, chwyta swoje self i nazywa je Bogiem. śyczę im dobrze, ale... Oby ich Ŝyczenia szybko się spełniły, Ŝeby mogli odkryć, jak bardzo są w istocie niezadowalające. To są, według mnie, główne przeszkody na drodze do niedualnego integralnego podejścia: Zstępująca płaska ziemia i jej wyłącznie objaśniające szkoły; Wstępujące ścieŜki z ich awersją do świata; duchowy bypassing; zadowalanie się samym Jednym Smakiem, skutkiem czego świry pozostają świrami; i skłonność New Age do wywyŜszania. Jeśli dodamy do tego konwencjonalne światopoglądy - liberalnych ateistów i konserwatywnych mitycznych fundamentalistów - da to pól tuzina przeszkód na drodze do integralnej samorealizacji. MoŜe to znaczyć tylko jedno: Duch jeszcze nie ma dość tej rundy Kosmicznej Gry w Chowanego, gdyŜ zadowala się chowaniem w najpodlejszych miejscach.

Czwartek, 26 czerwca

Ram Dass czuje się lepiej i jest nadzieja na znaczną poprawę. Ostatni raz widziałem go na przyjęciu z okazji pięćdziesiątych urodzin Rogera. Zaplanowaliśmy z Frances to przyjęcie jako nasz prezent na jego półwiecze. Uznaliśmy, Ŝe nie moŜemy dać mu niczego lepszego, jak zebrać 32 Szersze omówienie tego tematu zob. 16 listopada i 18 grudnia.

J E D E N S M A K

86

razem tych, którzy kochają go z całego serca, jest przecieŜ osobą nadzwyczaj sympatyczną. Huston Smith, Stan i Christina Grof, Jack Kornfield, Jim Fadiman, Miles Vich, Bryan Wittine, John 0'Neil, Robert McDermott, Keith Thompson, Philip Moffet, Ram Dass... ponad pięćdziesięciu ludzi. Przyjęcie odbywało się w Campton Place, niedaleko Union Square w San Francisco. Ram Dass i ja siedzieliśmy razem z Rogerem i Frances. Ram był pełen Ŝycia, pełen energii. Później, kiedy byłem w Nowym Jorku, Frances zostawiła wiadomość na sekretarce Tony'ego: Ram Dass miał cięŜki udar; jest prawie całkowicie sparaliŜowany; nie moŜe ruszać się ani mówić. Frances jest wyraźnie wstrząśnięta; w ostatnich kilku latach ona, Roger i Ram Dass bardzo zbliŜyli się do siebie. Teraz Ram Dass trochę mówi i po mniej więcej dwóch latach terapii moŜe w znacznym stopniu odzyskać zdrowie. Modlę się, Ŝeby mógł dobrze wykorzystać tę sytuację. Z własnego bolesnego doświadczenia wiem, Ŝe niezaleŜnie od tego, jak silne i pozornie niewzruszone jest twoje urzeczywistnienie duchowe, Ŝycie potrafi usunąć ci grunt spod nóg, kiedy nie jesteś uwaŜny, a nawet, co wprawia w jeszcze większe zakłopotanie, kiedy jesteś.

Sobota, 28 czerwca, Denver

Obiad w Denver z dwójką moich najlepszych przyjaciół w tej okolicy, Warrenem Bellowsem i Willym Kentem. Smutno mi, Ŝe się przeprowadzają do Sonoma County, na północ od San Francisco. Warrena poznałem przez Treyę, która z kolei spotkała go w Findhorn. Pisałem o nim w Śmiertelnych nieśmiertelnych; był jedyną osobą spoza rodziny obecną przy śmierci Trei. W rzeczywistości my dwaj opiekowaliśmy się nią przez kilka ostatnich tygodni i był on dla nas niewątpliwie darem nieba. Jego wieloletni kochanek, Willy, jest zdolnym lekarzem; obaj są bliscy mojemu sercu. Warren ma silniejsze predyspozycje duchowe, szczególnie w praktyce akupunktury, a Willy jest bardziej sceptycznym naukowcem; jestem silnie związany z tymi dwoma światopoglądami, więc zawsze z radością spędzaliśmy czas razem. Nigdy nie miałem doświadczenia homoseksualnego, ale zawsze dobrze czułem się w kulturze gejowskiej, prawdopodobnie z powodów estetycznych. Ich estetyka na ogół budzi podziw heteroseksualistów. „Bardzo Ŝałujesz, Ŝe wyjeŜdŜają, prawda?" - zapytała Marci. „Oczywiście. Po co w ogóle pytasz?". „Wiesz, myślałam, Ŝe wyciszyłeś fale mózgowe do zera i nie martwisz się tym". „Pustka oznacza, Ŝe troszczysz się bardziej, nie mniej. Jest mi bardzo smutno". „Wiem. Cieszę się".

Poniedziałek, 30 czerwca

Niezmącona pustka z odrobiną delikatnej, ale świetlistej błogości. Tak odczuwa się poziom subtelny, gdy wyłania się on z poziomu przyczynowego, i tak było dziś wczesnym rankiem. Kiedy później z tej subtelnej, świetlistej błogości wyłania się grube ciało fizyczne, trudno jest z początku powiedzieć, gdzie są jego granice. Wiesz, Ŝe masz ciało, ale ono wydaje się całym materialnym wszechświatem. Potem łóŜko nabiera masywności i powoli, bardzo powoli świadomość akceptuje konwencje grubego obszaru, które kaŜą jej wierzyć, Ŝe to ciało jest wewnątrz tego pokoju. I rzeczywiście tak jest, więc wstajesz i znowu zachodzi inwolucja. Ale Pustka pozostaje, zawsze.

87

Lipiec Zobacz! Jestem Bogiem; Zobacz, jestem we wszystkich rzeczach; zobacz! Robię wszystkie rzeczy; zobacz! Nigdy nic odrywam rąk od pracy ani nigdy nic oderwę, nigdy; zobacz! Prowadzę całą rzecz do końca, do którego ją przeznaczyłem przed początkiem czasu, tą samą Mocą, Mądrością i Miłością, za pomocą których ją uczyniłem. Jak cokolwiek moŜe być nic w porządku?

MATKA JULIANA Z N0RWICH

Wtorek, 1 lipca

ANAMNEZJA, CZYLI PSYCHOANALIZA BOGA

1

Pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach .. pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ... pchanie ciągnięcie krach ...

2

Tęsknota, tęsknota. Głód, pragnienie, głód tutaj. Połykanie, połykać. Muszę mieć, muszę mieć, muszę mieć. DąŜenie, ucieczka. Lęk, lęk, lęk tutaj. Gniew, wściekłość, wybucha, połyka, trzymając mocno, przeraŜenie.

3

Widzę, słyszę, czuję. Nie jestem sam. Są tu inni, mojej krwi, i jesteśmy razem, przeciw innym. Natura śpi z nami i wstaje z nami, czasem jesteśmy rozpromienieni, czasem przestraszeni tą władzą nad nami. Często nasze silne pragnienie nie jest wystarczająco silne. Ziemia, powietrze, ogień, woda działają w sposób nieprzewidywalny, czasem pomagają, często ranią. śycie jest krótkie, podąŜając drogą całej krwi na ziemi. Są tu inni, jedni są jaśni, inni ciemni. Moi krewni są ze mną. Obcy nie są ze mną. Śmierć jest z nami i zadajemy śmierć obcym. Rodzina jest jednej krwi i jest z nami. Jestem czwarty w tej rodzinie. Osiemnaście słońc sprowadziło mnie tutaj. Teraz księŜyc zadaje mi śmierć. KsięŜyc, wąŜ, woda są jednym. Wszystkie rzeczy dotykają wszystkich rzeczy. Tu na ziemi nie ma Ŝadnego oddzielenia. Dotknąć rzeczy to być tą rzeczą. Nie dotykamy rzeczy innych, nie jemy rzeczy innych. śycie jest po tej stronie, po stronie naszej krwi. Śmierć jest po tamtej stronie, innych. Nie dotykamy innych, nie jemy rzeczy innych. Teraz księŜyc zadaje mi śmierć, poniewaŜ księŜyc, wąŜ i woda są jednym. Kiedy wąŜ ukąsił, księŜyc wszedł we mnie i teraz śmierć wchodzi we mnie. Nauczyłem się tych rzeczy od tych, którzy wiedzą. Moja rodzina trwa dalej, nasza krew zmieszała się z tą ziemią.

4

Chłopiec i dziewczyna zostali zabici razem, upiekliśmy ich i zjedli ostroŜnie, bo pochodzą od Matki. Krew jest z Matki i składamy Jej w ofierze krew, która wraca jako nasz pokarm.

J E D E N S M A K

88

Jestem Tiamat, z piątego domu, sadzę nasiona, które przodkowie dali nam w dniach, zanim czas się zaczął. Moja krew jest z Matki, moje kości są z Matki, moje serce bije rytmem przywołującym nas do Matki. Moje ciało miesza się z ziemią, która jest Matką. Nieliczni rozumieją Matkę. Ona jest Ŝyciem, jej krew stwarza Ŝycie. Ofiarowaliśmy jej krew, chłopiec i dziewczyna zostali zabici razem, zjedliśmy ich dla Matki, bo inaczej nasiona nie urodzą. W kaŜdej porze czwartego księŜyca składamy Matce ofiarę, która powraca jako nasze jedzenie. Jeśli nie będziemy składali ofiary, wszyscy zginiemy. Ja, Tiamat, wiem to od przodków, którzy dali nam nasiona w dniach, zanim czas się zaczął.

5

Ojciec mojego ojca pochodził od Stwórcy, którego siedziba nie jest tutaj, lecz w Niebie, a Jego dróg nie moŜemy znać. W mieście kapłani potrafią kontaktować się z naszym Ojcem, ale moja rodzina ich nie rozumie. Ojciec mojego ojca rozumiał Ojca, bo byli krewnymi, ale my zapomnieliśmy. To bez znaczenia, bo i tak nasze Ŝycie jest w Jego rękach. Jest wielu bogów i bogiń, a On jest czasem przywódcą ich wszystkich, choć nie wiemy jak. Kapłani mówią nam, Ŝe był czas, kiedy nasi przodkowie chodzili ze Stwórcą, ale potem zdarzyło się coś strasznego. Modlimy się dwa razy dziennie, Ŝebyśmy zostali wróceni do czasu przed błędem. Modlę się bardzo gorliwie, ale chociaŜ ostatnim razem modliłem się bardzo gorliwie, moja siostra i tak umarła. Wujek powiedział, Ŝe muszę modlić się jeszcze gorliwiej, więc ze mną musi być coś nie tak. PoniewaŜ mam bardzo zręczne ręce, wyuczono mnie na garncarza i doglądam rzeczy w czasie produkcji. Mój brat był garncarzem; drugi brat uprawia ziemię. Jedna z moich sióstr zmarła; nie powiedzą mi, co się stało z drugą siostrą. Poszczęściło nam się, bo mamy bardzo mocny dom, a to dzięki temu, Ŝe ojciec mojego ojca pochodził od Stwórcy. Ponadto w krwawej walce, podczas której odebraliśmy to miasto innym, moja rodzina walczyła dzielnie i dlatego mamy ten dom. Najlepszym dniem jest dzień składania ofiar, poniewaŜ wszystko pochodzi od Stwórcy i część tego musimy zwrócić. Moja rodzina ofiarowuje piękne ptaki, które hoduje w tym celu. KrąŜą ponure pogłoski o tym, co się dzieje w Świątyni, ale ja im nie wierzę. Widzimy, jak ptaki są składane w ofierze. Krew ptaka wraca do ziemi. Krew jest Ŝyciem, które otrzymaliśmy, dlatego oddajemy je z powrotem. Zjeść coś, to być tym, dlatego kiedy kapłan pobłogosławi ptaka, zjadamy go, bo teraz jest on pokarmem bogów i bogowie są w nim. W ten sposób stajemy się silni i Ŝywioły zostawiają nas w spokoju. A jednak, kiedy ostatnim razem modliłem się za siostrę, ona mimo to zmarła, więc ze mną musi być coś nie tak.

6

Ten świat ma sens, to pewne. Ciągle walczę z tymi, którzy chcą ukryć światło rozumu pod ciemnym korcem fałszu. UFO, astrologia, alchemia, podróŜ astralna, mistycyzm wschodni... co za galimatias. Większość ludzi, choćby nie wiem jak dobre mieli intencje, nie rozumie chyba, Ŝe Ŝyją we względnie bezpiecznym świecie dzięki racjonalnej nauce i owocom medycyny, stomatologii, fizyki, ekonomicznej produkcji i dostatku, wydłuŜeniu przeciętnego czasu Ŝycia z trzydziestu do siedemdziesięciu lat. Ci krytycy potępiają to, co ich ochrania. Przez ponad trzydzieści lat byłem inŜynierem elektrykiem, poniewaŜ to działa, jest sprawdzalne, pomaga ludziom. Wokół jest realny świat ze swoją realną prawdą, którą odkrywa się za cenę cięŜkiej pracy. Nie moŜna tylko kontemplować swojego pępka z nadzieją, Ŝe odkryjesz coś warte czegoś. Forteca nauki, tak o tym myślę. Będzie stalą wiecznie, ciągle unowocześniana. To znaczy, dopóki pacjenci przeciwni racjonalnemu myśleniu nie opanują szpitala. MoŜe nie powinienem się złościć, ale się złoszczę. Odkąd w zeszłym roku mój syn zginął w wypadku samochodowym, przeŜyłem trochę cięŜkich chwil. Ale bieganie do Boga, co ponoć w niebie na nas czeka, nie da nic dobrego. My, ludzie, na dobre czy na złe, jesteśmy jedynymi istniejącymi bogami, jedyną siłą racjonalnej intencji i dobrej woli. Zbawimy siebie, jeśli w ogóle

J E D E N S M A K

89

moŜemy być zbawieni. Biblia ma rację w jednej sprawie: prawda cię wyzwoli. Nauka jest jedyną droga do odkrycia prawdy. Bo co innego mogłoby nią być? W kaŜdym razie nie martwię się. Wiesz, raz na jakiś czas nie mogę spać. LeŜę obudzony, wpatruję się w ciemność i się dziwię.

7

Wszystko jest powiązane ze wszystkim. Kiedy zrozumiałam to po raz pierwszy, byłam wtedy chyba młodą dziewczyną, miałam moŜe czternaście lat lub coś koło tego, moje Ŝycie całkowicie się zmieniło! Później się dowiedziałam, jak to się nazywa - holizm itd. - ale wtedy wiedziałam tylko, Ŝe wszystko jest powiązane, połączone ze wszystkim. Od tamtego czasu minęło dwadzieścia lat, miałam dwóch męŜów, Ŝadnych dzieci, trzy razy zmieniłam pracę, dostałam National Book Award i ciągle mocno w to wierzę! Moja ksiąŜka, To Re-weave the Web [Utkać sieć na nowo - przyp. tłum.], jest szczegółową prezentacją tego holistycznego poglądu, opartą nie tylko na ostatnich odkryciach naukowych - a jest ich tak wiele! Od teorii chaosu, po fizykę kwantową, po teorie złoŜoności i teorię systemów, aŜ mi się kręci w głowie, to takie ekscytujące! - ale mamy równieŜ holizm ludów tubylczych, którzy wiedzieli o tym wszystkim na długo przedtem, zanim odkryła to współczesna nauka. Wielka Bogini wraca! Gaja Ŝyje! Wszystko jest powiązane ze wszystkim. To cudowne, prawda? Teraz, kiedy nauka przyjmuje pogląd o holistycznym wzajemnym powiązaniu - pisałam o tym wiele lat temu! -uwaŜają mnie za jakąś zwiastunkę. Wyobraźcie sobie, stałam się bohaterką! Zapraszano mnie do udziału w róŜnych radach, do współpracy z róŜnymi czasopismami, do uczestnictwa w róŜnych konferencjach. Mnie! Wyobraźcie sobie! Ach, zapomniałam. Nie tylko wierzenia tubylców, ale równieŜ mistycyzm Wschodu. Wszyscy mówią o tym samym, o sieci Ŝycia, wszystko i wszystko, i to wszystko itd. Nie rozumiem więc, dlaczego ci ludzie od zen wciąŜ mnie nękają pytaniami, czy medytuję. A jaką to robi róŜnicę? - pytam ich. Jeśli wierzycie, Ŝe wszystko jest powiązane ze wszystkim, to co moŜe być jeszcze innego? Wy robicie to na swój sposób, medytujecie, a ja robię to na swój sposób, który zwany jest holistycznym myśleniem. Oni powiedzieli, Ŝe to tylko idea, i spytali, czy mogłabym im pokazać tę jedność teraz? Dla mnie nie ma to sensu. Według mnie, oni są po prostu nieznośni, jakby wszystko wiedzieli. Wyobraźcie sobie!

8

Niczego bardziej nie pragnęłam, jak wycieczki w góry z moim narzeczonym. Zakochani do szaleństwa, trochę zwariowani, paplaliśmy głupoty. Jakbyśmy byli dziećmi, ale to nie miało znaczenia. Przez godzinę John posłusznie niósł na plecach piknikowy kosz, Ŝartując cały czas, Ŝe byłoby to właściwe tylko wtedy, gdyby niósł jedzenie głównego dyrektora Digital Data Corporation, a ja powiedziałam: Nie, to jest właściwe dla niewolnika miłości, a ty nim będziesz. I nawet nie skończyłam jeszcze zdania, kiedy nagle znikłam i był tylko widok przede mną, i John, i to ciało ale nie było mnie, albo ja, albo nie jestem pewna. Byłam jednym z całą scenerią, z górą, z niebem. Byłam podekscytowana, trochę przestraszona, ale przede wszystkim całkowicie spokojna, jakbym wróciła do domu. Nigdy nikomu nie powiedziałam o tym, bo w poniedziałek byłam znowu w biurze, prowadząc Digital, i kto by mi uwierzył? To się juŜ nie powtórzyło. Czasem czytam o podobnych rzeczach, jedność itd., kosmiczna świadomość, ale Ŝadne z tych słów nie wydaje się odpowiednie dla tego, co mi się przytrafiło. Słyszę, Ŝe niektórzy ludzie potrafią przebywać w tym stanie ciągle, ale nie wiem jak, właściwie w to wątpię. Chyba straciłabym zmysł orientacji. Tak czy inaczej, przyszło, minęło. Im więcej o tym myślę, tym bardziej jestem przekonana, Ŝe mogło to być jakieś małe pochwycenie. Wtedy tak mi się nie wydawało, ale teraz tak to wygląda. W końcu, jeśli się powaŜnie nad tym zastanowić, czym innym to by mogło być?

9

To było ledwie kilka dni temu, wciąŜ to pamiętam, jakby działo się teraz, Ŝywe, elektryzujące,

J E D E N S M A K

90

niesamowite. Siedziałem sam w domu, było późno, moŜe koło północy. Wyraźnie czułem, Ŝe ktoś lub coś jest w domu - znasz to uczucie? Najpierw mnie to bardzo przestraszyło, byłem powaŜnie przestraszony. W końcu zebrałem się na odwagę, Ŝeby obejść cały dom. Sprawdziłem go bardzo dokładnie. Usiadłem z powrotem i wtedy to się zdarzyło. Bardzo intensywna ognista kula, nie wiem, jak inaczej to nazwać, po prostu zmaterializowała się tuŜ przede mną w pokoju gościnnym. Wiem, Ŝe to brzmi absurdalnie, ale nigdy przedtem nic takiego mi się nie przytrafiło, nie mam Ŝadnych widzeń, rozumiesz? To nie było wyładowanie elektryczne. Wiem, Ŝe to brzmi absurdalnie, ale to było Ŝywe. Powiem prosto: to była Miłość. To był Ŝywy ogień Miłości i Światła. Jestem tego tak pewien, jak tego, Ŝe tu siedzę. To jakby przesunęło się sprzede mnie na szczyt mojej głowy, potem wróciło przede mnie, potem na szczyt mojej głowy. Kiedy znajdowało się na szczycie głowy, cały kręgosłup zaczął wibrować i strzelające prądy biegły w górę, prosto do szczytu. Zupełne szaleństwo, co? Kiedy zrozumiałem, Ŝe to jest Miłość, to zwyczajnie znikło, tak po prostu. Zwyczajnie odeszło, lecz śmiertelnie mnie przestraszyło. Ale nie wtedy, to znaczy, wtedy mnie nie przestraszyło. Dało mi uczucie całkowitego bezpieczeństwa, nigdy jeszcze tak się nie czułem. Słyszałem o tym, wiesz, o tym świetle na końcu tunelu. Tylko Ŝe ja nie byłem martwy. Ale wiem, co wiem, i wiem, Ŝe gdzieś tam jest Miłość. Mam jakieś dziwne uczucie w całym ciele. Boli mnie kręgosłup, jakby ktoś podłączył go do gniazdka w ścianie, nie wiem, co to właściwie jest. Ale prawda jest gdzieś tam. Wiem to. I wiem, Ŝe zacząłem się modlić, Ŝeby zwyczajnie podziękować.

10

Natura cofa się przed swoim Bogiem, Światło znajduje własną Siedzibę. Nie myślę o niczym innym, kiedy wchodzę w ten niezwykły przestwór. Idę do środka i w górę, do środka i w górę, do środka i w górę, i nie mam Ŝadnych odczuć w ciele. W istocie nie wiem nawet, gdzie jest moje ciało ani czy w ogóle je mam. Jestem świadomy tylko błyszczących powłok świetlistej błogości; kaŜda ustępuje następnej, kaŜda delikatniejsza, a jednak mocniejsza, jaśniejsza, a jednak bledsza, intensywniejsza, a jednak trudniejsza do ujrzenia. Przede wszystkim jestem Pełny. Moja pełnia nie ma końca w tym oceanie światła. Moja pełnia nie ma końca w tym oceanie błogości. Moja pełnia nie ma końca w tym oceanie miłości. Nie wyobraŜam sobie, Ŝebym mógł czegoś chcieć, czegoś pragnąć, szukać czegoś. Nie mogę przyjąć więcej, niŜ juŜ jest, tutaj, w nieskończonej pełni. Jestem poza sobą, poza światem, poza bólem i cierpieniem, poza self, i wiem, Ŝe to jest dom Boga i wiem, Ŝe jestem w Obecności Boga. Jestem jednym z Obecnością, to oczywiste. Jestem jednym z Bogiem, to pewne. Jestem jednym z Duchem, to wiadome. Nigdy nie będę pragnął więcej, gdyŜ tutaj, w świetlistej mgle nieskończoności, Łaska płynie obficie. Wokół krawędzi tej miłości-błogości są łagodne łzy, delikatnie przypominające, Ŝe tak bardzo tego chciałem, tak bardzo tego pragnąłem, tak rozpaczliwie za tym tęskniłem - być nasyconym, aŜ do krańców wszechświata, być pełnym, wolnym i spełnionym. Przez wszystkie te lata, wszystkie Ŝywoty, szukałem tylko tego, szukałem, cierpiałem i wyłem tylko za tym. Dlatego łagodne łzy stoją na krawędzi mojej nieskończoności i przypominają mi o tym. Z tego Światła i Miłości biorą się wszystkie rzeczy, tego teraz jestem pewien, bo widziałem to okiem mojej prawdziwej duszy. Do tego Światła i Miłości wszystkie rzeczy wrócą, tego teraz jestem pewien, bo widziałem to okiem mojej prawdziwej duszy. I wróciłem z przesłaniem: Pokój niech będzie z wami, moi ludzcy bracia i siostry; i pokój niech będzie z wami, moi zwierzęcy bracia i siostry; i pokój niech będzie z wami, moi nieoŜywieni bracia i siostry - gdyŜ wszystko jest dobrze, i wszystko jest dobrze, i wszelka rzecz skończy się dobrze. Wszyscy jesteśmy z tego samego Światła i Miłości, tego teraz jestem pewien, bo widziałem to okiem mojej prawdziwej duszy.

11

Jak długo byłem Światłem, nie wiem. Jak długo Forma istniała, nie wiem. Jak długo nie byłem

J E D E N S M A K

91

ani jednym, ani drugim, nie wiem. Po drugiej stronie Światła, Otchłań. Po drugiej stronie Miłości, Otchłań. Jak długo, nie wiem. Kiedyś byłem skałą, pamiętam to, i pchanie ciągnięcie krach, pamiętam to. Przemierzałem własny wszechświat w usypiającej bezwolności, i prawdę powiedziawszy, było to zabawne, zawsze. Kiedyś byłem rośliną, potem zwierzęciem, i pragnienie, i głód, pamiętam to. Goniłem za i uciekałem od form własnej Ŝądzy. Włóczyłem się spragniony, głodujący, umierający. Ale prawdę powiedziawszy, było to zabawne, zawsze. Kiedyś obudziłem się jako ludzkie istoty i wstąpiłem do szkoły własnego stawania się. Najpierw czciłem siebie w formie mojego drugiego, czciłem swoje śpiące self. ZbliŜałem się do własnej skóry, drogiej natury i patrzyłem na siebie to ze zdumieniem, to z przestrachem, nieustannie podrygiwałem i zanosiłem rytualne błagania, by pokonać przeraŜenie, jakie budziłem własnym snem. Ale prawdę powiedziawszy, było to zabawne, zawsze. Kiedyś obudziłem się jako ludzkie istoty w poszukiwaniu siebie jako niebiańskiego drugiego, w mojej formie jako mglista mityczna tajemnica, wciąŜ śpiący, lecz płytko. Wyrzekłem się aspektów mojego ciągle drzemiącego self, Ŝeby uciszyć strach, jaki moje uśpienie nadal wywoływało. Ale, widzisz, nagłe przebudzenie od razu połoŜyłoby kres tej grze. A prawdę powiedziawszy, było to zabawne, zawsze, nawet gdy wdzierałem się w siebie. Wkrótce obudziłem się jako ludzkie istoty, które pragnąc stać się światłem dla siebie, szły niepewnie śladem Światła, którym jestem nawet w mojej odmienności. W jednym wielkim ruchu przestałem szukać siebie poza sobą. W jednym wielkim ruchu przebudziłem się do świadomości światła. W jednym wielkim ruchu obróciłem się w sobie, lub zacząłem się obracać, i poczułem, Ŝe ta gra się kończy, bo teraz byłem na tropie ja. Prawdę powiedziawszy, było to zabawne, mimo Ŝe zbliŜało się do końca. A potem pewnego dnia, kiedy siedziałem sam jako moja odmienność, ujrzałem siebie jako kulę Światła i Miłości i wiedziałem, Ŝe to było Wielkie Przebudzenie. Następnie, jako kolejny krok w uczeniu się siebie, wszedłem w Siebie jako Miłość i Światło, i ja byłem z ja totalnie. Rozpoznałem to całkowicie, w szepcie oddechu, który obejmował całą przestrzeń, i w błysku Światła, który zawierał cały czas. A potem, Otchłań poza wszystkimi poza. MoŜna by nazwać to całkowitą Wolnością, nieskończonym Uwolnieniem, ostatecznym Wyzwoleniem, wielkim Zbawieniem, bezgraniczną Istotą. Ja nie wiedziałoby, gdyŜ nie ma Ŝadnego ja, które mogłoby wiedzieć, w jakiejkolwiek formie, świętej czy zwykłej, i dlatego jest tylko ta całkowita Bezforemność, która pozostaje swym własnym spostrzeŜeniem. To nie jest błogość, to nie jest Bóg, to nie jest miłość. To nie jest holistyczne, to nie jest Bogini, to nie jest wzajemnie splecione coś. To nie jest nieskończone, to nie jest wieczne, to nie jest Ŝadna koncepcja, obiekt ani stan. Ja-Ja nie jestem światłem, nie jestem miłością, nie jestem duchem, nie jestem błogością. Ja-Ja nie jestem ograniczony, nie jestem wolny, nie jestem nieświadomy, nie jestem wyzwolony. Tyle moŜna powiedzieć: tam, gdzie nie ma Pustki, jest tylko cierpienie. Wszystko to pamiętam w procesie poznawania siebie. Wszystko to widziałem w trakcie odkrywania siebie. Wszystko to śpiewam teraz publiczności, którą jestem sam. Wszystko to obiecuję innym, którzy są formami mojego własnego snu. Wszyscy inni równieŜ to ujrzą, gdy obudzą się ze swej odmienności i zwrócą swoje uśpione self Przebudzeniu, które zawsze istniało, nieumniejszone i nierozdarte, w sercu tego, czym oni są. Po drugiej stronie Światła, Otchłań. Po drugiej stronie Miłości, Otchłań. Jak długo, nie wiem. Ale wiem, Ŝe opróŜnię nawet tę Pustkę i dlatego stworzę Kosmos, i dlatego wcielę się jako świat Formy, i w stanie pełnej Przytomności wprowadzę w niego dzieci mojej Świadomości.

12

Wokół oceanu Pustki lekki brzeg błogości. Z oceanu Pustki iskierka współczucia. Subtelne iluminacje wypełniają przestrzeń świadomości,

J E D E N S M A K

92

Gdy promienne formy łączą się w przytomności. Świat nabiera kształtu, Rodzi się wszechświat. Ja-Ja wydycha najsubtelniejsze wzorce, Które krystalizują się w najbardziej masywne formy, Fizyczne kolory, rzeczy, obiekty, procesy, Atakujące świadomość w mrokach jej nocy, By powstać jako wspaniale słońce, promienne przypomnienie ich źródła, I drzemiąca ziemia, mieszkanie potomków Ducha.

13

Biegnę odebrać telefon. „Słucham?". „Cześć, tu Marci". „Cześć, kochanie. Co słychać?". „Myślę, Ŝe powinniśmy wybrać się na wakacje, od razu, tak po prostu". „No, wiesz, mam całą tę robotę, to trochę...". „Daj spokój, nie zginiesz, jak zrobisz sobie kilka dni wolnego". „Dobra, dobra. Nigdy nie byliśmy w South Beach, chcieliśmy sprawdzić, jak tam jest, moŜemy więc równie dobrze zrobić to teraz, co?". „Tak!". W dwa tygodnie później jesteśmy tutaj, w South Beach, w Miami, nigdzie indziej. Spoczywając w oceanie, zanurzony w morzu, wszędzie odnajduję promyki Jednego Smaku. Pustka, przejrzystość i dbałość to imiona tej chwili, dokładnie takiej, jaką powstaje, teraz, teraz, teraz. Ciała Buddy, dłonie Chrystusa, twarze Kryszny, piersi Bogini, aspekty właśnie tej chwili. Wiem, Ŝe to wszystko ma jakiś związek ze ślubowaniem, które złoŜyłem, głęboko w samym jądrze mojej duszy - jak, gdzie, kiedy, nie ma naprawdę znaczenia. Jest po prostu tak, Ŝe od tych, którzy pamiętają drogę przebytą przez ich własną świadomość - od minerału do rośliny do zwierzęcia, od magicznego do mitycznego do mentalnego do nadmentalnego, od ciała do ego do duszy do Pustki do ostatecznego Jednego Smaku -oczekuje się wypełnienia szczególnego obowiązku: przekazania tego, co widzieli, co zapamiętali i co odkryli - co kaŜde ja odkryło w procesie poznawania ja, gdy wraca do siebie, promienne i wolne, puste i jasne, przyzywane i dbające, właśnie tak, i jeszcze raz, właśnie tak. A prawdę powiedziawszy, to było zabawne, zawsze.

14

Marci pływa. Kończę swoją colę i kanapkę. Jest południe. Niebo jest czyste, ocean błękitny, fale swobodnie wpływają na plaŜę, mocząc delikatny biały piasek.

Środa, 2 lipca

Czytam całe rano, odpowiadam na kilka pilnych telefonów, przez godzinę rozpakowuję i układam na półce ksiąŜki, które nadeszły w tym tygodniu. KsiąŜki, kto ich naprawdę potrzebuje? W mniemaniu ludzi bycie przebudzonym oznacza, Ŝe rozumiesz wszystko, ale w istocie oznacza coś wręcz przeciwnego - Ŝe nie rozumiesz nic. To wszystko jest absolutną Tajemnicą, wprawiającą w zakłopotanie paplaniną nieustannego nonsensu. Oświecenie nie jest „wszechwiedzą", lecz „awiedzą", całkowitym uwolnieniem od ograniczeń wiedzy, która zawsze dotyczy świata formy, gdy tymczasem w rzeczywistości jesteś bezforemny. Nie jest obłokiem wiedzy, lecz obłokiem niewiedzy. Nie jest boską wiedzą, lecz boską nieświadomością. Widz nie moŜe być widziany; Poznający nie moŜe być poznany; Świadek nie moŜe być obserwowany. Dlatego jesteś po prostu swobodnym zanurzeniem się w boską nieświadomość, bezkresną Wolnością od wszystkich rzeczy znanych, widzianych, słyszanych i odczuwanych, nieskończonością Wolności po drugiej stronie wiedzy, wiecznością

J E D E N S M A K

93

Uwolnienia po drugiej stronie czasu. Wiedza jest niezbędna w konwencjonalnym, relatywnym świecie, dlatego z radością rozpakowuję te ksiąŜki i próbuję się poprzez nie porozumiewać z powodu pewnych ślubowań i zobowiązań, które funkcjonują w tym świecie. Ale w istocie to wszystko jest tylko ciągiem ozdobników na pierwotnej świadomości, wzorem refleksów w pustym zwierciadle. Ken Wilber jest tylko strupem na mojej Pierwotnej Twarzy. Dziś rano strząsnąłem go jak małego robaczka i zniknąłem ponownie w nieskończonej przestrzeni, która jest moim prawdziwym mieszkaniem. Ale nieskończona przestrzeń jest impulsywna. Śpiewa pieśni przejawienia, tańczy taniec stworzenia. Z najlŜejszej, najczystszej pajęczyny nicości, teraz, teraz, zawsze teraz, ten majestatyczny świat powstaje, mrugnięcie i skinienie z promiennej Otchłani. Kończę rozpakowywać ksiąŜki i zabieram się do porannych zajęć.

Piątek, 4 lipca

W biuletynie Stowarzyszenia Psychologii Transpersonalnej znalazłem notatkę: „Amerykańskie Stowarzyszenie Pisarzy Medycznych z New England swą nagrodę za wybitne osiągnięcia w komunikacji medycznej przyznało Textbook of Transpersonal Psychiatry and Psychology (Basic Books, 1996) autorstwa psychiatrów Bruce'a Scottona, Allana Chinena i Johna Battisty". Zasługują na to; napisali absolutnie pierwszorzędną ksiąŜkę. Ucieszyłem się, kiedy poprosili mnie o napisanie przedmowy, a przy okazji wyniknęła z tego dodatkowa korzyść dla nas wszystkich: usiadłem do pisania, dałem się ponieść i pięćdziesiąt stron później miałem coś, co uznałem za wspaniały artykuł - ale straszną przedmowę, o wiele za długą. Nie ma mowy, Ŝeby mogli ją zamieścić. Napisałem potem odpowiednio krótką, czterostronicową - która znakomicie pasowała - a ta długa rozprawa stała się jednym z moich ulubionych artykułów. Zatytułowałem ją „Integralna Wizja" i teraz jest wprowadzeniem do The Eye of Spirit. A więc kaŜdy coś zyskał na mojej nieudolności. To nie wszystko. Rzeczą niezwykłą, naprawdę zdumiewającą jest to, Ŝe bardzo konserwatywny establishment medyczny z New England przyznał nagrodę ksiąŜce poświęconej psychiatrii duchowej i transpersonalnej. W tym kraju psychiatria medyczna decyduje, które stany świadomości są „rzeczywiste", a które „patologiczne", „chore", „iluzoryczne" - równa się to aktowi politycznemu. I wiecie co, wygląda na to, Ŝe Bóg nie jest juŜ chorobą umysłową.

Sobota, 5 lipca

Kilka wyjaśnień do „Anamnezji". Próbowałem w niej opisać, jak kaŜdy główny poziom świadomości wygląda od środka, z punktu widzenia „ja", czyli pierwszej osoby. PoniewaŜ w pismach akademickich trzeba zawsze mówić w obiektywnym języku-to, dla odmiany chciałem mówić w języku-ja. Oczywiście akademiccy pisarze religijni lgną do obiektywnego języka-to między innymi z tej przyczyny, Ŝe uwalnia ich on od konieczności przekształcenia świadomości (ja), aby samemu ujrzeć te poziomy. Zamiast udać się na Bermudy, czytają ksiąŜki o Bermudach i omawiają te ksiąŜki! Bardzo dziwne. Dla niŜszych poziomów (do części 9) ułoŜyłem krótkie historie pokazujące, jak świat wygląda na kaŜdym poziomie. Część 10 i następne mają charakter fenomenologiczny: jest to opis doświadczeń towarzyszących wchodzeniu w róŜne stany. Dość arbitralnie podzieliłem „Anamnezję" na 14 części, a poniewaŜ zwykle piszę o dziesięciu głównych poziomach świadomości, korelacje są następujące:

Część 1 to świat czuciowo-ruchowy (poziom 1), świat materii i fizyki. Mój opis nie jest szczególnie obrazowy.

Część 2 to świat praniczny, emocjonalno-seksualny (poziom 2). TeŜ niezbyt obrazowa, ale wystarczająco oczywista.

Część 3 to świat magiczny (poziom 3). W percepcji magiczno-ani-mistycznej podmioty o podobnych cechach są często zrównywane, a całości zlewają się z częściami, rządzi więc kondensacja i przemieszczenie. Mimo to na swój sposób jest to jeden z najpiękniejszych

J E D E N S M A K

94

światopoglądów, a jego prawa metafory (zrównywanie przedmiotów, które przedstawiają coś w podobny sposób) i metonimii (zrównywanie przedmiotów, które łączy coś podobnego) są waŜnymi korzeniami języka wciąŜ ekspresyjnie wykorzystywanymi przez poezję; łatwo zobaczyć, jak romantycy nie potrafili ustalić jego rzeczywistych konturów.

Części 4 i 5 to świat mityczny (poziom 4), podzielony na mitologię ogrodniczą (część 4), która często zogniskowana jest na matce, i mitologię agrarną (część 5), która niemal zawsze zogniskowana jest na ojcu (patriarchalna). Historycznie rzecz biorąc, przejście od wcześniejszej kultury magiczno-zbierackiej do mitologiczno-ogrodniczej nastąpiło, kiedy odkryto sadzenie. W społecznościach ogrodniczych przy sadzeniu uŜywa się prostego kija lub motyki trzymanej w ręce; poniewaŜ nie wymaga to wielkiego wysiłku fizycznego, kobiety w ciąŜy mogą uczestniczyć w tej pracy; w społecznościach ogrodniczych do 80% Ŝywności wytwarzały kobiety. W rezultacie około jedna trzecia wszystkich społeczności ogrodniczych miała wyłącznie Ŝeńskie bóstwa (Wielka Matka); około jedna trzecia miała bóstwa męskie i Ŝeńskie; i około jedna trzecia miała wyłącznie bóstwa męskie. (Z wyjątkiem kilku społeczności morskich podstawą kultu Wielkiej Matki zawsze jest kultura ogrodnicza). Kiedy odkryto, Ŝe zwierzę moŜe ciągnąć duŜy i cięŜki pług, moŜna było obsiać znacznie większy teren, ale była to męcząca praca fizyczna (wśród kobiet uczestniczących w cięŜkiej fizycznej orce znacznie częściej zdarzały się poronienia; to, Ŝe kobiety nie musiały orać, było ich darwinowskim przywilejem). W rezultacie niemal całą Ŝywność wytwarzali męŜczyźni i - co za tym idzie - ponad 90% społeczności agrarnych miało głównie bóstwa męskie. Rzeczą szczególnie uderzającą w społeczeństwach ogrodniczych zogniskowanych na matce była sporadyczna praktyka składania ofiar z ludzi. Wielka Matka Ziemi Ŝądała krwi, aby nowe zbiory mogły dojrzeć. Jak uczeni, np. Joseph Campbell, dowiedli, „Ŝądza ofiary" znamionowała rozwój wielu tych społeczeństw (który rozpoczął się około 10.000 lat p.n.e.). Choć w niektórych przypadkach składanie ofiar nasiliło się w późniejszych kulturach, wydaje się pewne, Ŝe tutaj miało swój początek. Wykorzystałem szczególnie obrazowy i dobrze udokumentowany przykład podany przez Campbella, gdzie młody chłopiec i dziewczyna byli zabijani podczas kopulacji, a ich ciała pieczono i zjadano. Taki krwawy kult ziemi jest typowy dla religii Wielkiej Matki. Powstanie zogniskowanych na ojcu społeczeństw agrarnych łączyło się często z natychmiastowym zaprzestaniem składania ofiar z ludzi, przy zachowaniu wielu związanych z nim tematów w symbolicznej lub uproszczonej formie (jak w mszy katolickiej - „Bierzcie i jedzcie, to jest Ciało moje; bierzcie i pijcie, to jest Krew moja"). Mityczne religie patriarchalne uwaŜały się za bardziej etyczne niŜ wcześniejsze czczące ziemię religie pogańskie, w wielkiej mierze z powodu zakazu składania ofiar z ludzi. Psychologia Jungowska często myliła poziom mityczny z transracjonalnymi obszarami duchowymi. Choć niewątpliwie cechuje go przejmujące piękno, jest jednak preracjonalny, a nie transracjonalny. Mimo to nadal mamy pewnego rodzaju dostęp do wszystkich tych wczesnych poziomów i jeśli potrafimy właściwie włączyć je w nasz światopogląd, oferują nam ogromną witalność i imaginacyjne bogactwo. Ale, moim zdaniem, ani mitologia ogrodnicza, ani agrarna - ani mitologia w ogóle - nie moŜe być autentycznym, transracjonalnym, duchowym przewodnikiem dla modernistycznego i postmodernistycznego świata.

Część 6 to świat racjonalny (poziom 5). Zdolność do myślenia racjonalnego, perspektywicznego i pluralistycznego niesie ze sobą ogromny wzrost w obszarze dobra, prawdy i piękna - niesie ze sobą ogromny wzrost zrozumienia - nic więc dziwnego, Ŝe niemal natychmiast nazwano ją „Oświeceniem". Ale racjonalność ma w sobie równieŜ wiele arogancji; tylko z rzadka, w tragicznych momentach, do głosu dochodzi zdumienie i Ŝal.

Część 7 to wizja-logika, czyli światopogląd integralno-aperspektywiczny (poziom 6). W tej historii trochę przesadziłem; ośmieszyłem typowe nieumiarkowanie nowego paradygmatu New Age, który zawiera waŜne prawdy wizji-logiki i holizmu, ale potem dodaje do nich wiele błędnych poglądów: teoria systemów nie ukazuje tej samej „sieci Ŝycia", którą widzi świat magiczny (teoretycy systemów nie uwaŜają, Ŝe wulkan wybucha, bo jest osobiście na nich

J E D E N S M A K

95

wściekły); myślenie holistyczne nie jest tym samym, co wschodnia kontemplacja (pierwsze zachodzi na poziomie mentalnym, druga na nadmentalnym); Gaja nie jest tym samym, co Bogini (pierwsza jest skończona, druga nieskończona). Ogólnie mówiąc, kobieta z tej opowieści pada ofiarą błędnych poglądów, które często nękają nowy paradygmat New Age (Nazywam to „Paradygmatem 415", poniewaŜ jego epicentrum stanowi rejon Zatoki i takie instytucje jak CIIS. Jestem zajadłym krytykiem Paradygmatu 415 i wielu jego wyznawców ma mi to za złe. Obszerne omówienie i krytyka tego poglądu - zob. zapis z 23 września). Ale wyŜszą prawdą, która rzeczywiście kryje się w tym wszystkim, jest prawda wizji-logiki i pogląd integralno-aperspektywiczny.

Część 8 opisuje typowe doświadczenie z poziomu nadpsychicznego (poziom 7); mówiąc dokładniej, jest to typowy przykład świadomości kosmicznej, chwilowego uczucia jedności z całym grubym obszarem. ZauwaŜ, Ŝe to doświadczenie nie jest trwałe i nie obejmuje wyŜszych obszarów: subtelnego i przyczynowego - innymi słowy, jest to klasyczny przykład mistycyzmu natury . To najwyŜszy rodzaj mistycyzmu, jaki poznają zwolennicy głębokiej ekologii, ekopsycholodzy, neopoganie, ekofeminiści, sofiści Gaji i czcziciele Wielkiej Matki, chociaŜ jest to najniŜszy z obszarów mistycznych: Duszy Świata, czyli Ekonoetycznego Self. Niemniej jednak jest to głęboki i potęŜny wymiar świadomości - jeden przebłysk tego wymiaru moŜe nieodwracalnie zmienić Ŝycie. Doświadczenie na poziomie nadpsychicznym (lub mistycyzmu natury) niemal zawsze wiąŜe się z uczuciem wielkiej czci; grozy egzystencji; znikomości Ŝycia ludzkiego w ogóle, a własnego w szczególności.

Część 9 opisuje innego rodzaju doświadczenie z poziomu nadpsychicznego (poziom 7), związane ze ścieŜką szamana/jogina, mianowicie przebudzenie strumieni nadpsychicznych zwanych kundalini . Te strumienie biorą swój początek w ciele eterycznym (ciele emocjonalno-seksualnym), lecz zwykle stają się świadome na poziomie nadpsychicznym (tak jak w tej historii) i docierają do poziomu subtelnego. Ta osoba doświadcza przebudzenia kundalini i, niezdolna do utrzymania tej siły w sobie, widzi ją jako coś zewnętrznego, co powoli wraca do strumieni jej własnego ciałaumysłu. Tego rodzaju nadpsychiczne doświadczenia często są bramą do następnego poziomu, subtelnego; w jodze kundalini praktykujący wznosi się na tych strumieniach do ich źródła w sahasrara, promiennego światła na i ponad szczytem głowy (typowy przykład wysokiego stanu z poziomu subtelnego). Często na początku te doświadczenia wiąŜą się z uczuciem czci (kiedy święta siła uzewnętrznia się jest jako Wielki Inny), ale w końcu przynoszą poczucie mocy i upełnomocnienia (kiedy święta siła pojmowana jest jako wewnętrzny strumień własnego ciałaumysłu). Tradycyjnie uwaŜa się, Ŝe na tym poziomie moc moŜe łatwo zostać niewłaściwie uŜyta, np. Darth Vader, ruch Castanedy.

Część 10 to typowe doświadczenie na poziomie subtelnym (poziom 8), związane ze ścieŜką świętych. Gruby obszar zostaje czasowo porzucony, do tego stopnia, Ŝe często nie jest nawet rozpoznawany. Strumienie energii cialaumysłu powracają do swojego źródła w obszarze subtelnym (szczególnie do sahasrara, nieskończoności Światła i Błogości Ponad wszelką niŜszą orientacją, stan „świętego" często symbolizowany jako aureola światła wokół głowy). W tego rodzaju medytacji pojawia się zawsze poczucie przemieszczania się „do środka i w górę", w dosłownym, nie przenośnym, sensie. Światło i Błogość, które są nieskończenie Ponad, doświadczane są bezpośrednio jako takie; to jest Forma Bóstwa, będąca naszą najgłębszą Strukturą. To jest Sambhogakaja, dom mistycyzmu bóstwa, jedność Boga i duszy. Te doświadczenia często mają charakter ekstatyczny, wizyjny, apokaliptyczny, spokojny i proroczy.

Część 11 to poziom przyczynowy (poziom 9), związany ze ścieŜką mędrców. To jest dom (podstawowe źródło) Świadka, świadomości bez obiektu, czystego ustania, klasycznej nirwany i nirwikalpa samadhi, ain, nieprzejawionego, Bezforemnego, wielkiego Nienarodzonego, Boga,

J E D E N S M A K

96

Urgrund, Dharmakaji, czystej Pustki. Poziom nadpsychiczny związany jest z połączeniem duszy i Boga, subtelny z jednością duszy i Boga, natomiast przyczynowy jest toŜsamością duszy i Boga we wcześniejszej Boskości. To znaczy, kiedy świadomość wchodzi w nieskończoność subtelnego Światła i Błogości Ponad (która jest obszarem subtelnym), w pewnym punkcie „wpada" w przyczynowe Serce i poczucie odrębnego self ostatecznie znika w całkowitej Pustce, nirguna brahmanie, Boskości bez cech. (Serca przyczynowego, po prawej stronie, nie naleŜy mylić z czakramem serca - ośrodkiem miłości na subtelnym poziomie energii, leŜącym w centralnym meridianie; pierwsze jest czystą Pustką, czyli absolutną bodhiczittą, drugie współczuciem, czyli względną bodhiczittą; zob. Sri Ramana Maharishi.) We wszystkich niŜszych stanach mistycznych zawsze istnieje poczucie wchodzenia w jakiś stan lub opuszczania go, czyli poczucie, Ŝe dzieje się coś innego (widzenie Światła, odczuwanie Miłości, postrzeganie Bóstwa, doświadczanie spokoju itd.). W tych wstępujących lub zstępujących strumieniach - które są grubymi albo subtelnymi doświadczeniami - w pewnym punkcie nagle stajemy się Świadkiem postrzegającym wszystko, co się pojawia, i nie musimy juŜ szukać Ŝadnych doświadczeń. Wykraczamy poza wstępowanie i zstępowanie (które same w sobie są samsarą) i trwamy Wolni jako Postrzegające Serce. Zamiast gonić za obiektami - świętymi lub zwykłymi, wysokimi lub niskimi, ziemskimi lub niebiańskimi - spoczywamy po prostu jako umysł-zwierciadło, w którym wszystkie obiekty odbijają się w taki sam sposób. Nie wznosimy się juŜ do nieskończonego Światła powyŜej ani nie zstępujemy w pulsujące śycie poniŜej - jesteśmy jedynie Świadkami kaŜdego ruchu. Jest to wyjście z Wielkiego Kręgu Wstępowania (Eros) i Zstępowania (Agape) i chociaŜ Świadek w pełni ogarnia oba te ruchy, one nie poruszają juŜ świadomości. Jako świadomość - jako pusty Świadek - jesteśmy Nieporuszonym Poruszającym się. Ośrodki grubego-pulsującego śycia poniŜej (tzn. niŜsze czakramy) są kondensacją subtelnego Światła powyŜej (wyŜsze czakramy), a najwyŜszy czakram (sahasrara) jest jedynie przejawionym odbiciem Nie-przejawionego - świeci mocą przyczynowego Serca, mimo Ŝe przyczynowe Serce samo nie jest Światłem (ani Ŝadną inną przejawioną cechą). Mówiąc inaczej, ostatecznym źródłem wszystkich wstępujących i zstępujących strumieni jest przyczynowe Serce, które samo nie jest Ŝadnym z tych strumieni - właśnie dlatego Świadek moŜe bezstronnie postrzegać wszystko, co jest przejawione, samemu nie będąc uwikłanym w to całe widowisko. (W Świadku jednak immanentnie tkwi ostatni ślad oddzielenia, self i dualizmu, obecny jako napięcie między Świadkiem i wszystkim, co jest postrzegane, napięcie - i oddzielenie - między nieprzejawio-nym i przejawionym, nirwaną i samsarą, pustką i formą; ten ostateczny dualizm rozpuści się, kiedy przyczynowy Świadek rozpuści się w niedualnym Jednym Smaku, w którym Pustka zawiera wszelką Formę, nirwana i samsarą są nie-dwoma, a Świadek jest wszystkim, co jest postrzegane). Postanowiłem w tej części opisać przeszłe etapy rozwoju. Tak jak jednostka w stanie bliskim śmierci moŜe „ujrzeć" przegląd całego swojego Ŝycia, tak samo podczas przyczynowej śmierci moŜna „ujrzeć" przegląd całej kosmicznej historii, która jest historią rozwoju naszego najgłębszego Self. (Up from Eden opiera się na takim doświadczeniu, które miałem w wieku dwudziestu siedmiu lat). Ten „przegląd" nie dokonuje się na poziomie przyczynowym - na tym poziomie nic nie istnieje - lecz raczej po obu jego stronach (wchodzenia w niego lub wychodzenia). Poziom przyczynowy przypomina kamień. Jest nieporuszony; jest wielką górą nieprzejawionego; ale rodzi równieŜ poczucie bezkresu, wolności, przestrzenności, uwolnienia, wyzwolenia. Jednak - co dość trudno zrozumieć - Ŝadne z tych odczuć nie wydaje się doświadczeniem. Doświadczenia przychodzą i odchodzą, ale puste Zwierciadło jest rozległą przestrzenią, w której wszystkie doświadczenia pojawiają się i znikają, a ono samo nawet w najmniejszym stopniu nie ma charakteru doświadczenia.

Część 12 jest zstępowaniem z poziomu przyczynowego do subtelnego, czyli początkiem inwolucji, emanacji lub manifestacji. Części 1-11 są historią wstępowania, czyli ewolucji świadomości od materii do ciała, do duszy, do przyczynowego ducha. Kiedy świadomość

J E D E N S M A K

97

powraca do źródła w przyczynowym Sercu, wówczas moŜe rozpocząć się świadome zstępowanie, czyli inwolucja przechodząca od ducha do duszy, do umysłu, do ciała, do materii. Oczywiście ten cykl przebiega nieustannie w róŜnych wariacjach i na wszystkich poziomach istnienia (ewolucja i inwolucja zachodzą w kaŜdym oddechu, a nawet w kaŜdej mikro sekundzie. Powróciwszy do przyczynowego Serca, moŜna ten cały cykl zbadać świadomie i celowo, tym sposobem rozpoznając i unicestwiając jego moc oczarowywania nas). Części 12-14 są bardzo krótką wersją historii inwolucji, opowiedzianą z perspektywy tego konkretnego ciałaumysłu (tzn. kw). Większość ludzi „doświadcza" tego przejścia kaŜdej nocy, kiedy przechodzą ze stanu głębokiego snu (jednej wersji poziomu przyczynowego) w stan śnienia (jednej wersji poziomu subtelnego), ale nie pamiętają tego. Medytacja ma między innymi pomóc nam przechodzić przez te stany świadomie, dzięki czemu stajemy się przeźroczyści dla Źródła tego ruchu.

Część 13 jest kontynuacją zstępowania, przejściem z poziomu subtelnego na poziom gruby, zamknięciem kręgu ewolucji i inwolucji (które Plotyn nazywał przypływem i odpływem). Kiedy podczas wstępowania i zstępowania przez wszystkie trzy główne obszary lub stany (przyczynowy, subtelny, gruby) zachowujemy nieprzerwaną świadomość, wówczas Jeden Stan i Jeden Smak wszystkich obszarów staje się wstrząsająco oczywisty. Tonacja Jednego Smaku - i ścieŜki siddhów - tradycyjnie opisywana jest na dwa sposoby, oba wprawiające ludzi w pomieszanie. Pierwszym to całkowite znudzenie, wielkie ziewnięcie w obliczu całego świata. Jest tak, poniewaŜ Jeden Smak jest smakiem absolutnie wszystkiego, co istnieje, a zatem poznawszy Jeden Smak, poznałeś smak wszystkiego. Byłeś tam, widziałeś To. Dlatego tradycyjnie np. w buddyzmie dzogczen Adepta przedstawia się jako całkowicie znudzonego. W drugim przypadku Adept ukazywany jest jako osoba nonszalancka, niemal cwaniak wykazujący brak szacunku. Kiedy Bodhidharmę zapytano o naturę rzeczywistości, odparł: „Bezgraniczna pustka, nic świętego". Mówiąc inaczej, nic, z czego nie moŜna by zakpić. Kiedy wszystkie rzeczy widzi się na równi Duchem, nie ma miejsca na poboŜność. Jeśli szaman/jogin z poziomu nadpsychicznego ucieleśnia wielką moc, jeśli święty z poziomu subtelnego ucieleśnia spokojną promienność, jeśli mędrzec z poziomu przyczynowego ucieleśnia niewzruszoną równowagę, to siddha z poziomu niedualnego ucieleśnia bezgraniczny humor. Wszystkie czyny podejmuje się z wielkim śmiechem i lekkością. Nie trzeba wspominać, Ŝe nie kaŜdy człowiek obdarzony poczuciem humoru osiągnął Jeden Smak; humor zwykle wypływa z egoizmu. Chodzi po prostu o to, Ŝe kiedy nic nie jest święte, wszystko traktuje się lekko.

• Wspólną cechą obu tych tonacji jest całkowita zwyczajność, nic specjalnego. Jest po prostu to, nic więcej (część 14).

Niedziela, 6 lipca

Phil Jacobson - jego pełne nazwisko brzmi Philip Rubinov-Jacobson, to stare i powaŜane nazwisko rosyjskich śydów - wrócił właśnie z miesięcznego pobytu w Wiedniu. Ten czas spędził razem z Ernstem Fuchsem, załoŜycielem Wiedeńskiej Szkoły Realizmu Fantastycznego i głównym spadkobiercą Salvadora Dali. PoniewaŜ bardzo obszernie pisałem o sztuce i estetyce, często kontaktują się ze mną artyści z całego świata, którzy przysyłają mi swoje materiały i proszą o pomoc w ich promocji. Przez pewien czas szukałem jakiegoś rozwiązania tego problemu. Wydawało się, Ŝe najlepiej byłoby zacząć od stworzenia czegoś w rodzaju ośrodka informacyjnego - współczesnego muzeum - dla transpersonalnej, duchowej sztuki. Uznałem, Ŝe Phil byłby dobrym koordynatorem tego projektu, a on się na to zgodził. Problem stanowiła lokalizacja i sposób finansowania muzeum. Phil rusza do Wiednia. Fuchs, jak się okazuje, równieŜ myślał o muzeum sztuki duchowej i kiedy Phil wspomniał o naszym podobnym pomyśle, Fuchs tak się podniecił, Ŝe od razu kupił budynek przeznaczony na ten cel! Teraz chce kupić zamek, w którym artyści mogliby pracować, a budynek w Wiedniu słuŜyłby jako archiwum, ośrodek wymiany informacji itd. W chwili

J E D E N S M A K

98

obecnej wygląda na to, Ŝe Phil spędzi około sześciu miesięcy w Wiedniu, w czasie których uruchomi muzeum, potem wróci do Stanów, załoŜy tutaj filię i będzie dzielił czas między Stanami i Europą. Dom w Wiedniu to barokowy pałac, bardzo piękny i ogromny. Zamek - właśnie są w trakcie kupowania go - był letnią rezydencją Franciszka Józefa. Zdumiewająca sprawa. Jeśli to wypali - a diabeł oczywiście tkwi w szczegółach - moŜe stać się prawdziwym dobrodziejstwem dla artystów transpersonalnych na całym świecie33.

Wtorek, 8 lipca

Krople deszczu uderzają. Na balkonie tworzy się wielka kałuŜa. Deszcz pada w Pustce, w najczystszej Przejrzystości, i nie ma nikogo, kto mógłby to obserwować. Jeśli jest ja, to jest ono wszystkim, co powstaje, teraz, teraz, teraz. Moje płuca są niebem; te góry są moimi zębami; miękkie chmury są moją skórą; grzmot jest moim sercem wybijającym rytm wieczności; sam deszcz, łzy naszego wspólnego połoŜenia, tutaj, gdzie naprawdę nie dzieje się nic.

Środa, 9 lipca

Przyjechał Sam ze swoją córką Sarą. To cudowne ujrzeć, jak mała dziewczynka, którą znałeś przez cale jej Ŝycie, nagle okazuje się młodą kobietą. Sara ma osiemnaście lat i jest po prostu piękna. Jest bardzo bystra, ma wnikliwą i głęboką inteligencję. Chce przede wszystkim studiować filozofię. „Sara chciała się ciebie poradzić, gdzie studiować". „Właśnie - powiedziała - czy tu, w takim miejscu jak u Sarah Lawrence lub Brown, a moŜe w Kanadzie, albo gdzie indziej". „Problem ze studiowaniem nauk humanistycznych w Stanach polega na tym, Ŝe moje pokolenie, wstyd powiedzieć, zrobiło z tego bardzo ryzykowną grę. Dominuje skrajny postmodernizm, a problem ze skrajnym postmodernizmem jest taki, Ŝe pod wieloma względami jego siłą napędową jest nihilizm i narcyzm. Inaczej mówiąc, nie wierzy w nic poza sobą. Zbyt wielu współczesnych autorów prac naukowych z dziedziny humanistyki to zwykli boomerzy, którzy próbują dowieść swej wyŜszości moralnej, potępiając wszystkie wcześniejsze dzieła sztuki, nauki, literatury i filozofii. W ten sposób studia kulturowe często zamieniają się w terapię, która ma pomóc boomerom zachować szacunek dla siebie samych, kosztem wszystkich wcześniejszych pokoleń". Twarde słowa, ale przypominam sobie niedawny artykuł prof. Franka Lentricchii w „lingua franca - The Review of Academic Life", w którym ujawnia on epidemię nihilizmu i narcyzmu, afiszującą się obecnie na uniwersytetach amerykańskich jako studia literackie i kulturowe. „Bierze się ona z poczucia moralnej wyŜszości nad pisarzami, których rzekomo opisuję. Z tą pozą wyŜszości" - pisze, traktuje się wszystko, co pojawiło się wcześniej od niej, jak „kloakę, którą krytyk literacki ujawnia dla poŜytku ludzkości". Następnie prof. Lentricchia demaskuje prawdziwe intencje tych ludzi: „Podstawowe przesłanie jest obłudne i przyjmuje taką formę: «T.S. Eliot miał awersję do homoseksualistów, a ja nie. Dlatego jestem lepszym człowiekiem od Eliota». Właściwą odpowiedzią na to jest: «Ale T.S. Eliot potrafił dobrze pisać, a ty nie»". Nic dziwnego, Ŝe swój przegląd bieŜącego stanu humanistyki w Ameryce Lentricchia kończy następującym wnioskiem: „Jedno jest pewne, Ŝaden opis bezgranicznego, egoistycznego nadęcia akademickiej krytyki literackiej i kulturowej, nie będzie przesadzony". Uch! „Czy ruchy postmodernistyczne mają jakieś plusy?" - dopytuje się Sara. „Oczywiście. Krytykuję ekstremistów. Postmodernizm ukazał trzy, moim zdaniem, bardzo waŜne prawdy: konstruktywizm, kontekstualizm i pluralizm. Konstruktywizm mówi, Ŝe świat, który postrzegamy, nie jest nam po prostu dany, lecz częściowo sami go konstruujemy. Wiele - nie wszystkie - rzeczy, które uwaŜamy za zjawiska powszechne, w rzeczywistości są wytworami społecznymi i historycznymi, i dlatego w róŜnych kulturach przyjmują róŜny kształt. Kontekstualizm ukazuje, Ŝe znaczenie zaleŜy od kontekstu. Np. «zamek na górze» i «zamek u 33 Muzeum Sztuki Duchowej i transpersonalnej wciąŜ się rozwija. Zainteresowani mogą pisać do Phila Jacobsona na adres Shambhala Publications.

J E D E N S M A K

99

drzwi» - w kaŜdym z tych zwrotów słowo «zamek» znaczy zupełnie coś innego - kontekst decyduje o znaczeniu. Z tego względu interpretacja (zwana takŜe hermeneutyką) zajmuje centralne miejsce w naszym rozumieniu świata, poniewaŜ nie tylko postrzegamy świat, lecz równieŜ go interpretujemy. Pluralizm wskazuje, Ŝe skoro znaczenie i interpretacja zaleŜą od kontekstu - a zawsze mamy do czynienia z wielorakimi kontekstami - to, dąŜąc do zrozumienia czegoś, nie powinniśmy faworyzować Ŝadnego kontekstu. (Nazywa się to równieŜ podejściem integralno-aperspektywicznym, wizją-logiką, siecią-logiką). Te trzy prawdy - które mocno popieram - są jądrem róŜnych postmodernistycznych ruchów. W tym sensie jestem zdecydowanie postmodernistą. Podobnie jak w przypadku kaŜdego ruchu, problem polega na tym, Ŝe moŜesz nadać tym prawdom nadmierne znaczenie, a wtedy stają się wewnętrznie sprzeczne i same się uniewaŜniają. Skrajni postmodemiści nie mówią, Ŝe niektóre prawdy są konsrukcją społeczną i są względne, lecz mówią, Ŝe wszystkie prawdy są takie, i dlatego nie ma czegoś takiego, jak prawda uniwersalna. Twierdzą jednak, Ŝe ich prawda jest uniwersalna. W ten sposób uwalniają się od oskarŜeń, którymi obciąŜają wszystkich innych - i znowu widzimy narcyzm leŜący u podstaw ich nihilizmu". „Rozumiem - powiedziała Sara - a więc nie tyle chcemy unikać postmodernizmu, co skrajnego postmodernizmu". „Moim zdaniem, tak. Niestety, ekstremiści zajmują czołowe stanowiska na wydziałach humanistyki większości amerykańskich uniwersytetów". Kolejne przypomnienie niedawnego artykułu, tym razem autorstwa Richarda A. Posnera w „The New Republic": „Postmodernistyczną lewicę definiuje się poprzez jej opozycję wobec wartości, przekonań i kultury «Zachodu». Przez «Zachód» rozumie się sferę wpływów heteroseksualnych białych męŜczyzn europejskiego pochodzenia i ich «naśladowców» ze wschodniej i zachodniej Azji, np. Japończyków («honorowych Aryjczyków» Hitlera) i śydów. Postmodernistyczna lewica jest w najwyŜszym stopniu zróŜnicowana kulturowo, a ponadto oczerniany przez nią «Zachód» nie jest historycznie wyraźnie określony; obejmuje liberalizm, kapitalizm, indywidualizm, Oświecenie, logikę, naukę, wartości związane z tradycją judeochrześcijańską, koncepcję osobistej zasługi i moŜliwość obiektywnego poznania". Innymi słowy, nihilistyczne odrzucenie wszystkiego z wyjątkiem jej własnych wartości: nihilizmu, narcyzmu. I przygnębiająca konkluzja: „Postmodernistyczna lewica ma mocną pozycję na amerykańskich uniwersytetach". „A zatem, gdzie moŜna odebrać dobre wykształcenie humanistyczne?" - zapytała Sara. „Jeden dobry profesor moŜe z niemal kaŜdego uniwersytetu zrobić dobrą uczelnię. W Stanach jest ich wiele, trzeba tylko poszukać". „Myślałam o kilku uniwersytetach w Kanadzie, np. o Victorii". „Zawsze jeszcze są Cambridge i Oxford" - wtrącił Sam. „Co o tym sądzisz, Saro?". „W tym roku będę w Londynie, moŜe więc tam się rozejrzę". „Wielką zaletą takich miejsc jak Oxford czy Cambridge jest moŜliwość układania własnego programu zajęć, dzięki czemu moŜesz czerpać naukę z wielu kultur, poznając to, co najlepsze na Zachodzie, Wschodzie, Północy i Południu, nie wplątując się w przesiąknięte ideologią programy nauki i głupotę skrajnego postmodernizmu. W Stanach powoli zmierzamy w tym kierunku, ale tymczasem...".

Czwartek, 10 lipca

Sam realizuje wyjątkowy projekt, w którym pełnię rolę konsultanta. Jest to film dokumentalny zatytułowany Pielgrzymka, składający się z sześciu jednogodzinnych odcinków. KaŜdy odcinek pokazuje pielgrzymkę jednej osoby do waŜnego miejsca religijnego. Tych sześć miejsc to: Sri Lanka dla hinduizmu, Bodh Gaja dla buddyzmu, Grenlandia dla Eskimosów, Konya dla islamskich derwiszów, Australia dla tradycji aborygenów i Jerozolima dla chrześcijaństwa/judaizmu/islamu. Film będzie rozpowszechniany na całym świecie przez róŜne sieci telewizyjne, satelitarne i kablowe, oraz placówki teatralne. Głównym scenarzystą jest Rudy Wurlitzer, a muzykę ma napisać Philip Glass. W tej serii

J E D E N S M A K

100

pragniemy uniknąć „antropologicznej turystyki" w rodzaju „National Geographic", dąŜymy natomiast do połączenia subiektywnej podróŜy z obiektywnym miejscem pielgrzymki. W drodze do kolejnej świątyni bohater filmu będzie dzielił się swoimi nadziejami, obawami, pragnieniami, troskami. W ten sposób połączony zostanie bogaty, soczysty obraz obiektywnego miejsca z bardzo osobistą opowieścią o duchowych poszukiwaniach. Przede wszystkim jednak chcemy pokazać kaŜdą z tych wielkich tradycji nie jako relikt zanikającej przeszłości, lecz jako zaproszenie do podjęcia autentycznej duchowej praktyki, by otworzyć się na piękno wspanialszego jutra.

Piątek, 11 lipca

Przyjęcie na cześć Aleksa Greya w moim domu, z udziałem Marci, Sama, Sary, Tami Simon (z Sounds True), Kate, Phila itd. Alex to wyjątkowy człowiek, nie tylko dlatego, Ŝe jest znakomitym, nowatorskim malarzem. Ma złote serce i delikatność, które dowodzą nie słabości, lecz wielkiej siły. Potrafi równieŜ niemal z zachwytem wychwalać innych, a to boleśnie rzadka cecha w naszej kulturze ironii. Wiedziałem, Ŝe Alex przez dłuŜszy czas pracował nad ksiąŜką o sztuce; zaskoczył mnie, pokazując mi pierwszy szkic. W drugim tomie zebrał tuziny swych znakomitych prac. Sam zaproponował mu opublikowanie obu tomów, co wprawiło Aleksa w takie oszołomienie, Ŝe niemal zaniemówił. Jestem bardzo zadowolony z takiego obrotu spraw. UwaŜam, Ŝe Alex zyska wkrótce szeroki międzynarodowy rozgłos. Gdyby tak wszystkie przyjęcia mogły być równie zabawne i przynosić tyle poŜytku.

Niedziela, 12 lipca

Niebawem w Instytucie Naropy odbędzie się konferencja ekopsychologii. Ten ruch jest godny polecenia z powodu kilku wspaniałych cech. Próbuje, między innymi, usunąć rozdział między poznającym ludzkim podmiotem i poznawaną obiektywną naturą; pragnie połoŜyć kres aroganckiemu antropocentryzmowi; chce chronić środowisko, nie jako coś „Innego", lecz jako część naszego najgłębszego Self; rozumie, Ŝe ludzka nerwica zakorzeniona jest w (dającej się uniknąć) fragmentacji organizmu i środowiska; dąŜy do uleczenia wielu naszych powaŜnych schorzeń poprzez usunięcie (aroganckiego) rozdziału między człowiekiem i naturą. Wszystko to jest wielką chlubą ekopsychologii. Ale obawiam się, Ŝe próbując być autentycznie holistycznym podejściem, ekopsychologia w rzeczywistości lokuje się w Zstępującym świecie płaskiej ziemi (lub (jholizmie płaskiej ziemi") - właśnie taki zarzut postawił jej Michael Zimmerman [zob. 11 maja]. Oto moje obawy (które w istocie odnoszą się do praktycznie wszystkich form ekofilozofii - głębokiej ekologii, ekofeminizmu, neopoganizmu, neoastrologii, ekopsychologii): 1. W najlepszym razie ekopsychologia w znakomity sposób zajmuje się Duszą Świata, Gają, Ekonoetycznym Self, itd. (poziom 7). Mówiąc inaczej, w najlepszym razie jest prawdziwym mistycyzmem natury grubego obszaru. Ale pomija i całkowicie ignoruje mistycyzm bóstwa obszaru subtelnego, bezforemny mistycyzm obszaru przyczynowego i integralny mistycyzm obszaru niedualnego. (Buddyści, których pociąga ekopsychologia, powinni zdać sobie sprawę, Ŝe zajmuje się ona jedynie nirmanakają i pomija sambhogakaję, dharmakaję i swabhawikakaję). 2. ChociaŜ w najlepszym razie ekopsychologia dąŜy do Duszy Świata, czyli Ekonoetycznego Self, przewaŜająca jej część pod wpływem błędu pre/trans myli biosferę (poziom 2) z Duszą Świata (poziom 7). Wydaje się nie rozumieć, Ŝe Dusza Świata jest tym, co przekracza sferę fizyczną (materię), biosferę (Ŝycie) i noosferę (umysł) - i dlatego moŜe objąć i zintegrować je wszystkie. Zamiast tego próbuje wszystko sprowadzić do biosfery (wielu krytyków nazwało to ekofaszyzmem). 3. Nawet ci ekopsycholodzy, którzy rozumieją prawdziwą naturę Duszy Świata, na ogół nie znają technik wewnętrznej przemiany - to znaczy brak im pouczenia, wzoru lub paradygmatu, który pozwoliłby im podnieść świadomość do poziomu Duszy Świata. Wytyczają cel, a nie mają

J E D E N S M A K

101

ścieŜki, która do niego prowadzi. Z tego powodu ekopsychologia nawet w swym najlepszym wydaniu spada do poziomu map płaskiej ziemi i teorii systemów - zwykłych mentalnych koncepcji, pozbawionych moŜliwości doprowadzenia cię do poziomu transmentalnego. 4. Magiczna struktura plemion zbierackich często mylona jest z holistyczną wizją-logiką - i w efekcie wywyŜszana do tego poziomu. Skutkiem tego jest łączenie regresyjnego ekoprymitywizmu z teorią systemów płaskiej ziemi i częste prezentowanie tego jako „nowego paradygmatu", co jest, powiedzmy, problematyczne. Krótko mówiąc, wydaje się, Ŝe tylko kilka kierunków ekopsychologii rozumie naturę Duszy Świata, czyli Ekonoetycznego Self, a spośród nich tylko nieliczne mają techniki umoŜliwiające rzeczywiste dotarcie do tego poziomu. Niemal cala ekopsychologia pod wpływem błędu pre/trans myli biosferę z Duszą Świata, co prowadzi do zaniku wewnętrznych wymiarów świadomości, uniemoŜliwia podjęcie praktyk prowadzących do autentycznej przemiany, wspiera cofanie się do zwykłego czuciowo-witalnego Ŝycia i wychwala zstępowanie i płaską ziemię, a to właśnie jest główną przyczyną degradacji ekologicznej. Wspominam o tym głównie dlatego, Ŝe ekopsychologia, jako głęboka próba uchwycenia Duszy Świata, mogłaby - gdyby konsekwentniej realizowała swoje zamierzenia - poprowadzić swój cenny duchowy projekt jeszcze głębiej, w autentycznie transpersonalne, subtelne, przyczynowe i niedualne obszary. Ale, aby to uczynić, musi przestać lgnąć do czuciowo-ruchowego świata, jakby był on jedyną istotną rzeczywistością w Kosmosie. Na tych, którzy przenikną Duszę Świata i odnajdą jej Świadka, a stąd dotrą do Jednego Smaku, czekają głębsze obszary, wyŜsze zadania, szersze perspektywy wznoszące się od poziomu grubego do subtelnego, do przyczynowego, do niedualnego. W tym punkcie ekofilozofowie mogliby spełnić swą piękną obietnicę, spoczywając w Jednym Smaku, który często od samego początku był ich wspaniałą intuicją.

Wtorek, 15 lipca

BoŜe, dzisiaj wczesnym rankiem Gianni Versace został zastrzelony tuŜ przed swym domem w South Beach. Początkowo sądzono, Ŝe mogło to być wynikiem jego rzekomych powiązań z mafią - od lat krąŜyły pogłoski, Ŝe prał dla niej pieniądze - ale teraz wydaje się, Ŝe zrobił to Andrew Cunanan, seryjny morderca gejów. To wielka strata dla świata pop kultury, a smutne jest to, Ŝe musiał umrzeć tak bezsensownie. Śmierć nigdy nie jest szczęśliwa; ale wielu umierających uzyskuje wyzwolenie w chwili transcendencji, jasności, uwaŜności, cierpienia przyjmowanego z godnością. Biedny Versace, dwie kule w głowę, Ŝadnej łaski, Ŝadnej chwały, po prostu nagła ciemność. Jest to tym smutniejsze, Ŝe Versace - w dodatku do jego elektryzującego wpływu na modę - przyczynił się do renowacji South Beach. Uczynił w tej sprawie tak wiele, Ŝe, jak ujął to pewien komentator telewizyjny, dom Versace stał się „najsławniejszym domem na najsławniejszej drodze w najsławniejszej miejscowości wypoczynkowej na świecie". Odrobina przesady nikomu nie zaszkodzi. Versace zdołał połączyć światy rozrywki i mody -„frock and roli" - i jego śmierć jest naprawdę godna poŜałowania. Jednocześnie nie mogę nie pamiętać o tym, jak płytka jest, była i prawdopodobnie zawsze będzie pop kultura. Kiedy estetycy grubego obszaru świadomie zanurzają się w głębię poziomu subtelnego lub przyczynowego, wówczas zmysłowy pokaz mody i formy staje się bogatym wyrazem Ducha, a nie jego Ŝałosnym substytutem. Ale taka jest kultura popularna - morze namiastek zaspokojenia, prób wyciśnięcia z ciała przyjemności, którą moŜna znaleźć tylko w pełnej realizacji Ducha - morze pragnień wzdychających za wiecznością, ocean tęsknot Ŝądnych Wszystkiego, które znajdują jedynie Ŝałosną struŜkę chwilowej ulgi - orgazm tu, piętnaście minut sławy tam, gładka moda tu, działka kokainy tam, wszystko opakowane przez dostawców połyskujących, błyszczących, lśniących powierzchni, z których jeden został dzisiaj brutalnie zamordowany. Relacje w tv budzą we mnie niesamowite uczucie, bo Versace został zastrzelony dokładnie w miejscu, w którym razem z Marci podziwialiśmy jego dom - na schodach przed Ŝelazną bramą.

J E D E N S M A K

102

W miejscu, w którym staliśmy, jest teraz mała kałuŜa krwi.

Sobota, 19 lipca

Roger i Frances wpadli na kilka dni w drodze do Instytutu Fetzera, gdzie Frances zorganizowała konferencję poświęconą „Inteligencji duchowej". Jutro przyjeŜdŜa Tony odpocząć od Eisnera i Aspena. Jest więc trochę ciasno, ale bardzo przyjemnie.

Poniedziałek, 21 lipca

Roger i Frances wyjechali do Instytutu Fetzera, zostawiając mnie z Tonym. Tony przez kilka lat praktykował i polecał Diamentowe Podejście, metodę psychoduchowego rozwoju stworzoną przez Hameeda Ali. W What Really Marfers Tony przyznał Diamentowemu Podejściu jedną z najwyŜszych ocen. Ale teraz, choć nadal ceni tę metodę, ma teŜ chyba trochę wątpliwości. (W The Eye of Spirit [rozdz. II] zamieściłem trzynastostronicową krytykę Diamentowego Podejścia. UwaŜam, Ŝe stanowi ono bardzo waŜny i duŜy krok w integracji psychologii i duchowości. Ale zawiera teŜ kilka błędów pre/trans, które powodują, Ŝe jest niebezpiecznie niepewne, co dobitnie wyraziłem w swojej krytyce. Tony doszedł do podobnego wniosku). Ujmując to w bardzo uproszczony sposób, Diamentowe Podejście utrzymuje, Ŝe wszyscy w dzieciństwie pozostajemy w kontakcie z naszą duchową Esencją, ale proces rozwoju wypiera lub dławi tę Esencję. Z powodu wyparcia Esencji w naszym istnieniu pojawiają się róŜne „dziury" - róŜne symptomy, mechanizmy obronne, problemy. Dzięki zastosowaniu psychologicznych technik moŜemy przerwać proces wypierania, co pozwala nam odzyskać kontakt z utraconą Esencją i w ten sposób wprowadzić duchową świadomość w swoje Ŝycie. Diamentowe Podejście dąŜy zatem do połączenia psychoterapii i duchowości w jeden system. Ta metoda cieszy się teraz stale rosnącą popularnością. „Ale ty uwaŜasz, Ŝe Diamentowe Podejście zawiera błąd pre/trans" - powiedział Tony. „Niewątpliwie tak. Myli preegoiczny impuls z transegoiczną Esencją, tylko dlatego, Ŝe oba są nieegoiczne. To klasyczny błąd". „Ale oni twierdzą, Ŝe obserwując bawiące się dzieci, widzisz, Ŝe są one w kontakcie z Esencjonalną Radością. Są spontaniczne, pełne Ŝycia, wibrujące i promieniujące czystą radością. Jednak kiedy rosną, zaczynają tracić kontakt z tą czystą radością, one...". „Poczekaj chwilę. JuŜ wypaczyłeś ten argument, stawiając słowo «czysta» przed słowem «radość». Kto powiedział, Ŝe to jest czysta radość, a więc czysta duchowa radość? Ani nie jest czysta, ani duchowa. Jest po prostu impulsywna. To wielka róŜnica". „Dlaczego?". „Jak wiesz, decydujący punkt zwrotny w rozwoju psychologicznym pojawia się między piątym a siódmym rokiem Ŝycia, kiedy dziecko uczy się wchodzić w czyjąś rolę. Dowodzi tego seria sławnych eksperymentów. Jeśli weźmiesz piłkę, która z jednej strony jest zielona, a z drugiej czerwona, połoŜysz ją zieloną stroną przed dzieckiem i zapytasz je: «Na jaki kolor ty patrzysz?», ono odpowie właściwie, Ŝe na zielony. Ale jeśli zapytasz je: «Na jaki kolor ja patrzę?», ono odpowie, Ŝe na zielony, mimo Ŝe patrzysz na czerwony. Nie potrafi postawić się w twojej sytuacji, nie potrafi wejść w czyjąś rolę". „Tak, wiem. Około siódmego roku Ŝycia dzieci będą podawać właściwą odpowiedź. Zaczynają wchodzić w czyjąś rolę". „To znaczy, Ŝe dziecko przeszło od postawy egocentrycznej do socjocentrycznej - od ja do my - od narcyzmu do społecznego podziału, wchodzenia w czyjeś role i włączania innych. To wielka zmiana w świadomości - zwana równieŜ przejściem od świadomości prekonwencjonalnej do konwencjonalnej. I w końcu mniej więcej w okresie adolescencji następuje przejście od świadomości konwencjonalnej do postkonwencjonalnej, co znaczy, Ŝe świadomość nie jest juŜ uwięziona i ograniczona do mojej grupy, mojego plemienia, mojego narodu, ale otwiera się na świadomość uniwersalną, globalną, światocentryczną, która wszystkich ludzi, niezaleŜnie od rasy, pici, wyznania czy przekonań, traktuje sprawiedliwie i uczciwie. Jak wiesz, w moim systemie ta globalna światocentryczną świadomość jest bramą do autentycznych duchowych

J E D E N S M A K

103

stanów". „Tak - powiedział Tony. - Ale jak to się ma do Diamentowego Podejścia?". „Jeśli posłuŜyć się twoim przykładem, Diamentowe Podejście myli radość prekonwencjonalną, narcystyczną, egocentryczną z radością postkonwencjonalną, światocentryczną, duchową. Myli pre i trans". „Ale na czym właściwie polega róŜnica?" - zapytał Tony. „Radość dopóty nie jest radością duchową, dopóki nie bierze pod uwagę radości innych. Radość ograniczona wyłącznie do twojego własnego ego moŜe być radością, ale nie jest radością duchową, esencją radości ani niczym takim. Jest egocentryczna, samolubna - a jeśli taka jest twoja idea Ducha, ktoś ma wielki problem". „Czyli radość będzie, co? rozwijała się w wyŜsze formy?". „Dokładnie tak. Jak większość cech, radość rośnie i ewoluuje - lub rozwija się - od form prekonwencjonalnych do konwencjonalnych, postkonwencjonalnych, do duchowych". „Jak radość wygląda na poziomie konwencjonalnym?". „Dla większości ludzi szczęście nie jest naprawdę zabawne, dopóki nie mogą się nim podzielić z kimś innym, szczególnie z kimś, kogo kochają, z partnerką czy przyjacielem. Nie jest to tylko «moja» radość, lecz «nasza» - nie egocentryczna, lecz socjocentryczna. Nie jesteś szczęśliwy, jeśli tylko ty jesteś szczęśliwy - chcesz, Ŝeby twoja rodzina i przyjaciele byli szczęśliwi, a jeśli nie są, to cierpisz. W istocie, jeśli na tym poziomie radość ma charakter samolubny, mamy prawdopodobnie do czynienia z jakąś głęboką patologią". „A radość na poziomie postkonwencjonalnym?". „Kiedy twoja świadomość wzrośnie i rozwinie się do poziomu globalnego i światocentrycznego, nie moŜesz być juŜ naprawdę szczęśliwy, jeśli choćby nie pomyślisz o podzieleniu się szczęściem i radością ze wszystkimi. Stajesz się idealistą w najlepszym tego słowa znaczeniu i pragniesz uwolnić od cierpienia i obdarzyć szczęściem wszystkich ludzi, nie tylko twoją rodzinę, przyjaciół, plemię, religię, naród (to są postawy socjocentryczne i etnocentrycne), lecz wszystkich ludzi, niezaleŜnie od rasy, pici lub wyznania. Myśl o cierpieniu innych zaczyna cię niepokoić, początkowo tylko odrobinę, potem bardzo - ta dokuczliwa myśl burzy twój spokój i nie pozwala ci się cieszyć. Wtedy, uŜywając wszystkich swoich zdolności i moŜliwości, zaczynasz działać, próbując polepszyć los ludzkości. Twoje szczęście nie jest naprawdę szczęśliwe, dopóki twoją radością nie mogą dzielić się wszyscy". „UŜywając twoich słów - powiedział Tony - zaczynasz otwierać się na autentycznie duchowe wymiary szczęścia obejmujące wszystkie istoty. Tak jak w ślubowaniu bodhisattwy". „Tak uwaŜam. I tutaj zaczynamy widzieć Esencjonalną Radość, prawdziwą duchową Radość - a nie na narcystycznym i egocentrycznym stopniu! Mylenie tych dwóch stopni to prawdziwy koszmar i samo w sobie jest czymś głęboko narcystycznym. WywyŜszanie narcystycznych postaw do duchowej chwały to parodia". „W porządku. Ale przyznajesz, Ŝe dziecięca radość moŜe zostać wyparta i zdławiona?". „Bez wątpienia, tak. Oczywiście moŜna stłumić dziecięcą radość, ale to jest radość prekonwencjonalna, a nie postkonwencjonalna". „A ty zawsze twierdziłeś, Ŝe stłumienie radości prekonwencjonalnej zmniejsza szanse na pojawienie się radości postkonwencjonalnej" - dodał Tony. „Dokładnie. Jeśli nadepniesz na Ŝołędzia i go uszkodzisz, trudno mu będzie stać się dębem, którym mógłby być. Ranisz i depczesz Ŝołędzia - nie ranisz i nie depczesz dębu, bo on jeszcze nie wyrósł - nie ma liści, gałęzi, korzeni itd., na które moŜna by nadepnąć. A więc niewątpliwie moŜesz stłumić lub umniejszyć radość na kaŜdym stopniu rozwoju, a to zmniejszy szansę pojawienia się Esencjonalnej Radości na późniejszych etapach rozwoju. Ale ta Esencja jest wyŜszym aspektem schodzącym w dół, a nie infantylnym stanem, który wznosi się, kiedy ponownie nawiązałeś z nim kontakt. To jest zstępujący Bóg, a nie wznoszące się id". „Zgadzam się - powiedział. - Ale rzecznicy Diamentowego Podejścia powiedzieliby, Ŝe słuszności ich stanowiska dowodzą empiryczne dane. Diamentową pracę rozpoczynasz od odczuwania lub doświadczania «dziur» w swoim istnieniu - kaŜdego uczucia pustki, znuŜenia,

J E D E N S M A K

104

pobudzenia. Kiedy porzucisz mechanizmy obronne i po prostu wczujesz się w tę dziurę, prędzej czy później pojawi się właściwa Esencja i dziura «wypełni się» pozytywnym ciepłem i mądrością. Ich zdaniem dowodzi to, Ŝe ponownie nawiązałeś kontakt z Esencją, która została wyparta w procesie rozwoju". „Nie dowodzi to niczego takiego. Chodzi tu o dwie zupełnie róŜne rzeczy, które oni całkowicie mylą. Po pierwsze, jeśli wypierasz prekonwencjonalny impuls - powiedzmy, dziecięcą radość - wówczas to wyparcie staje się murem zamykającym drogę nie tylko niŜszym impulsom, które próbują się podnieść, ale równieŜ wyŜszym impulsom, które próbują zejść w dół. Mówiąc inaczej, silne wyparcie id zablokuje równieŜ drogę Bogu, po prostu dlatego, Ŝe zarówno id, jak i Bóg mogą zagrozić ego, a przeciwstawienie się jednemu pomoŜe przeciwstawić się drugiemu. Dlatego jeśli osłabisz mur wyparcia - wyparcia niŜszego impulsu, które po raz pierwszy nastąpiło, gdy miałeś moŜe dwa lub trzy lata - moŜesz jednocześnie otworzyć się na zstąpienie wyŜszego impulsu, który w przeszłości nigdy nie był wyparty, lecz teraz pojawia się po raz pierwszy. Esencja jest czymś nowym, a nie nawrotem infantylnego stanu. Esencja daje poczucie wieczności i dlatego mamy wraŜenie, Ŝe odzyskujemy z nią kontakt, co jest w pewnej mierze prawdą, ale jest to odzyskanie kontaktu z głębią wiecznej teraźniejszości, a nie oŜywianie infantylnej przeszłości. Kiedy przestajemy wypierać prekonwencjonalne impulsy, łatwiej moŜemy się otworzyć na postkonwencjonalne i duchowe stany. Mylenie tych dwóch rzeczy jest klasycznym błędem pre/trans".

Wtorek, 22 lipca

„Nadal uwaŜam - Tony podjął na nowo naszą rozmowę - Ŝe Diamentowe Podejście jest uŜyteczną ścieŜką, ale wydaje się wyraźnie uwikłana w te błędy pre/trans. Ja równieŜ zacząłem się niepokoić tym, Ŝe mimo całego tego mówienia o leczeniu wczesnych dziecięcych urazów, nie potrafi naprawdę dotrzeć do wczesnych urazów, nie mówiąc o ich uleczeniu. Na ile mi wiadomo, ten problem odnosi się praktycznie do wszystkich podejść, które na rozwój patrzą z perspektywy duchowej". „Jak to?" - zapytałem. „Powiedziałeś, Ŝe osłabienie mechanizmów obronnych, które miały nie dopuścić do podniesienia się id, moŜe pozwolić Duchowi zstąpić". „Tak. Są inne, odrębne mechanizmy obronne, które często wykorzystuje się przeciw Duchowi, i z nimi trzeba radzić sobie oddzielnie. Ale tak, wczesne mechanizmy obronne przeciw niŜszym impulsom blokują równieŜ wyŜsze impulsy, a wówczas transcendencja wymaga uprzedniej regresji". „Trzeba cofnąć się i usunąć wczesne mechanizmy obronne, aby moŜna było kontynuować wyŜszy rozwój. Całkowicie się zgadzam. Problem w tym, Ŝe bardzo niewiele podejść cofa się wystarczająco daleko lub wystarczająco skutecznie, Ŝeby naprawdę osłabić i usunąć prymitywne mechanizmy obronne i wyparcie. Nie sądzę, Ŝeby Diamentowe Podejście mogło tego dokonać. A większość form duchowego rozwoju nawet nie zajmuje się tym problemem, więc one równieŜ nie mogą tego zrobić". „Prawda. Niemal jedynymi szkołami, które skutecznie radzą sobie z wczesnymi urazami, są relacje z obiektem - np. Kernberg - psychologia Ja - np. Kohut - i podobne podejścia Mastersona, Stone'a itd. Diamentowe Podejście czerpie z tych źródeł teoretyczną wiedzę, i to jest wspaniale, ale w istocie nie stosuje Ŝadnych skutecznych metod tych podejść, a to jest bardzo niedobre". „Słusznie. Dlatego osłabienie wczesnych mechanizmów obronnych jest krótkotrwałe. Kiedyś po intensywnym okresie Diamentowej pracy przez dwie godziny byłem w stanie esencjonalnej Radości - to było cudowne. Potem to znikło i nigdy juŜ nie wróciło. To tak jakbyś otworzył drzwi, a one by wróciły do dawnej pozycji, jak guma. Diamentowemu Podejściu starcza siły, Ŝeby na krótko naciągnąć gumę, ale ona zawsze wraca do dawnego stanu" - podsumował Tony. „Dokładnie tak jak powiedziałeś, Tony, praktycznie wszystkie szkoły duchowego rozwoju nawet nie zajmują się tym problemem - nawet nie próbują zrozumieć i usunąć wczesnych mechanizmów obronnych - a zatem w ogóle nie naciągają gumy. Skutkiem tego twoje

J E D E N S M A K

105

ciałoumysł nie moŜe naprawdę stać się przestronnym pojazdem dla Ducha. Jesteś zbyt sztywny, zbyt zamknięty, zanadto się bronisz, izolujesz, Ŝeby otworzyć się całkowicie na Boskość". „W twoim systemie - powiedział Tony - Diamentowe Podejście zajmuje się głównie poziomami 7 i 8, poziomami duszy". „Tak uwaŜam. Samo w sobie jest to całkiem imponujące. Hameed przynajmniej bierze pod uwagę obszerną teoretyczną pracę, jaka została wykonana na poziomach 1, 2 i 3 - wczesne relacje z obiektem i prymitywne mechanizmy obronne. Ale, jak powiedzieliśmy, nie ma chyba narzędzi, które pozwoliłyby mu dotrzeć do tych wczesnych zaburzeń świadomości i je usunąć. Pociesza mnie to, Ŝe zdają sobie sprawę z rozległych badań, którym poddano wczesne poziomy, i przyklasnąłem temu w moim przeglądzie". Potem opowiedziałem Tonyemu o mojej idei „duchowych lekarzy ogólnych" - terapeutów zaznajomionych z pełnym spektrum świadomości. Choć tacy terapeuci nie mogliby sami prowadzić wszystkich rodzajów terapii, mogliby jednak określić problemy powstające na wszystkich poziomach tego spektrum i kierować swoich klientów do terapeutów, nauczycieli duchowych, analityków, joginów, psychoterapeutów itd., którzy zajmują się tym(i) poziomem(ami), na którym(ych) klient ma problem. Tony odpowiedział w typowy dla siebie sposób: „Zapytałem kiedyś Hameeda, co robi, kiedy uczniowie Diamentowego Podejścia naprawdę potrzebują psychoterapii, a on stwierdził: «Kiedy naprawdę potrzebują terapii, polecamy mu terapeutę». Ja na to: «Ale oni wszyscy jej potrzebując I to prawda".

Środa, 23 lipca

Z Pekinu dostałem e-mail od Leo Burke'a. Leo stoi na czele zespołu pracującego dla Motoroli, który odpowiada za wyszkolenie około dwudziestu tysięcy menedŜerów na całym świecie. Zarządzanie biznesem to jedna z ostatnich dziedzin, jakimi się zajmowałem. Leo pomógł mi obudzić zainteresowanie tym tematem, gdy dwa lata temu przysłał frapujący faks, w którym wnikliwie zanalizował stan biznesu we współczesnym świecie. Podczas zajęć na Uniwersytecie Motorola korzystają z Sex, Ecology, Spirituality. Od czasu gdy Leo przysłał tamten faks, stałem się bardziej otwarty na korespondencję przychodzącą do mnie od ludzi biznesu z całego świata. Spodziewam się, Ŝe to zainteresowanie jeszcze wzrośnie po opublikowaniu tomu 2, który traktuje szczegolnie o techniczo-ekonomicznej bazie społecznego rozwoju - „biznesie" w szerokim sensie. Leo pisze: „W tym punkcie moja podróŜ jest interesująca. W piątek podczas zebrania w Instytucie Santa Fe postawiłem pytanie: «Ja-ką rolę instytucje handlowe, szczególnie wielonarodowe korporacje, odgrywają w ewolucji naszego gatunku? Jakie moŜliwości, jeśli w ogóle jakieś, ma biznes, by wspierać wizję ludzkości integrującą ducha, umysł i ciało na poziomie indywidualnym, organizacyjnym i społecznym?» Nie było Ŝadnej odpowiedzi, ale stawianie takich pytań w kontekście biznesu jest małym krokiem do przodu. Jednak rozwaŜanie takich kwestii jest zupełnie bezowocne, dopóki uczestnicy debaty nie są zaangaŜowani we własną transformację. Ostatecznie, oczywiście, nie chodzi o stałe doskonalenie siebie, lecz o autentyczne przekroczenie siebie". Amen.

Wtorek, 29 lipca

Roger zaangaŜowany jest teraz w narodową debatę nad astrologią. Jestem zachwycony, bo dotychczas tylko ja ściągałem na siebie intensywny ogień wielbicieli nowego paradygmatu z kręgów New Age, a teraz i jemu się dostanie. Wspaniale. Dobry BoŜe, wielu wyznawców New Age nie rozumie chyba, Ŝe w tym kraju są nie dwie podstawowe grupy - racjonalna (której nie ufają) kontra nieracjonalna (którą popierają). Są raczej trzy podstawowe grupy - preracjonalna, racjonalna i transracjonalna, a zdecydowana większość podejść New Age ześlizguje się do obozu preracjonalnego. Co gorsza, obóz transracjonalny - w tym Roger - ma więcej wspólnego z obozem racjonalnym niŜ z

J E D E N S M A K

106

preracjonalnym (chociaŜ celem oczywiście jest zintegrowanie wszystkich trzech). Koteria New Age jest zdumiona, uraŜona i rozgniewana, gdy autentyczny transracjonalny mistyk - taki jak Roger - zaczyna ją krytykować, bo my wszyscy „nieracjonalni mistycy" płyniemy rzekomo w tej samej łódce, zwalczając racjonalnych, konwencjonalnych, antyduchowych osobników. Ale transracjonalni mistycy zwalczają najmocniej preracjonalna regresję, a następnie zwykłą racjonalność, próbując obie te orientacje otworzyć na autentycznie transracjonalne podejście. Teraz Roger wszedł prosto na linię ognia. Publicznie zaatakował astrologię. Utrzymuje, Ŝe doszedł do tego wniosku - mianowicie, iŜ praktycznie cała tradycyjna astrologia to prawie same banialuki - poprzez systematyczne obserwowanie ściśle kontrolowanych badań nad tym tematem. Chciał napisać ksiąŜkę zatytułowaną Oszustwo stulecia lub Szwindel wieków, czy coś w tym rodzaju [ale juŜ z tego zrezygnował]. „Noetic Sciences Review" zaprosiło Rogera i Willa Keepina do rozwaŜenia tego tematu na swych łamach. Will jest bardzo inteligentnym pisarzem, ma dobry styl i wnikliwie analizuje poruszane problemy. Z wykształcenia fizyk, początkowo astrologię uwaŜał za zupełne androny, lecz później nabrał silnego przekonania o prawdziwości jej odczytów. Swoje twierdzenia opiera na tych samych przesłankach co Roger: "dowody same doprowadziły go do tego wniosku. Will jest tak obeznany z tym tematem, Ŝe został głównym teoretykiem wiodącego artykułu o astrologii zamieszczonego w magazynie „Life". Zanosi się na wspaniały pojedynek. Bez wątpienia całą tą dziedziną wstrząśnie dreszcz. Tekst otrzymuję, w miarę jak powstaje. PoniŜej przytaczam to, co otąd nadeszło. Roger rozpoczął rundę podsumowaniem dotychczasowych badań: „Większość ludzi jest zdumiona, gdy dowiadują się, jak wiele badań przeprowadzono nad astrologią. Dostępne są wyniki grubo ponad stu badań. Niektóre z nich prowadzone były przez astrologów lub we współpracy z astrologami. Zebrane razem stanowią świadectwo wystarczającej jakości i dostatecznie obszerne, by rzetelnie cenić wiarygodność astrologicznych twierdzeń". Co odkryto? - pyta Roger. Cytuję z jego tekstu:

Badacze sprawdzali pięć aspektów, które zdaniem astrologów mają odstawowe znaczenie, jeśli astrologia ma uchodzić za dziedzinę godną zaufania. • Pierwsza grupa badań sprawdzała stopień zgodności między astrologami w ocenie tych samych kosmogramów. Wyniki są uderzające! Interpretacje tego samego kosmogramu dokonane przez róŜnych astrologów nie wykazują Ŝadnej zgodności. Dowodziły tego wszystkie badania, łącznie z tymi, w których uczestniczyli wybitni astrolodzy, tymi, które prowadzili sami astrolodzy, i tymi, które prowadzone były przez astrologów we współpracy z naukowcami. • Samo to odkrycie jest miaŜdŜące i obala wszelkie twierdzenia o niezawodności lub zasadności odczytów astrologicznych. Jak podsumował to jeden z krytyków: „Jeśli astrolodzy nie mogą zgodzić się nawet co do tego, co kosmogram oznacza, to cala ich praktyka jest absurdem". • Podmioty odczytów astrologicznych nie są w stanie odróŜnić własnych odczytów od innych, na chybił trafił wybranych charakterystyk. Inaczej mówiąc, te osoby charakterystykę innej osoby równie chętnie uznają za właściwy opis siebie, jak własną charakterystykę. • Zbadanie ponad 3 000 przepowiedni astrologicznych wykazało, Ŝe nie były niczym więcej, jak wynikiem przypadku lub zgadywania. Ponad trzy tuziny badań wykazały, Ŝe odczyty astrologiczne nie odpowiadały w stopniu większym niŜ przypadek wiarygodnym psychometrycznym testom osobowości. Ten błąd występował, nawet gdy astrolodzy byli wysoko cenionymi ekspertami, pomagali w konstruowaniu badań, uwaŜali te badania za wymierny sprawdzian ich zdolności i twierdzili, Ŝe mają duŜe zaufanie do swoich odczytów. • Astrolodzy zwykle twierdzą, Ŝe odczyty z całego kosmogramu są trafniejsze niŜ z pojedynczych czynników. Jednak badania nie potwierdzają trafności odczytów ani na podstawie pojedynczych czynników, ani na podstawie całego kosmogramu.

„Krótko mówiąc - konkluduje Roger - badania w Ŝaden sposób nie potwierdzają pewności ani wiarygodności odczytów astrologicznych".

J E D E N S M A K

107

CięŜki ostrzał na początek! Ogłuszające ciosy. Mógłby to być całkowity nokaut, gdyby nie dość niezwykle badania Gauquelina. W latach pięćdziesiątych francuski badacz Michel Gauquelin rozpoczął trwającą kilkadziesiąt lat gruntowną analizę danych statystycznych dotyczących astrologii. „Ku jego zdumieniu - wskazuje Roger - analiza wykazała drobne, lecz znaczące korelacje między wybitnymi osiągnięciami w róŜnych dziedzinach zawodowych a pozycją niektórych planet przy urodzeniu. Na przykład wybitni naukowcy, dziennikarze i sportowcy w chwili narodzin na ogół mieli planety, odpowiednio, Saturna, Jowisza i Marsa tuŜ nad horyzontem lub w zenicie nieba". Ho, ho! Tutaj otwiera się duŜa furtka i Will wchodzi prosto w nią. Na początku wskazuje, Ŝe kilka sceptycznie nastawionych organizacji naukowych próbowało obalić wyniki badań Gauquelina, lecz bezskutecznie. Hans Eysenck, wysoko ceniony specjalista w dziedzinie psychologii statystycznej, podsumował to tak: „Emocjonalnie, wolałbym, Ŝeby rezultaty badań Gauquelina dało się powtórzyć, lecz racjonalnie, muszę uznać, Ŝe są waŜne... Nie moŜemy znaleźć Ŝadnych istotnych zastrzeŜeń co do konkluzji, metod lub statystyki. Nie moŜemy ich ne-gować, poniewaŜ są nie w smak lub niezgodne z prawami współczesnej nauki... Być moŜe juŜ czas stwierdzić jasno, Ŝe rodzi się nowa nauka". Mocny lewy sierpowy na zakończenie pierwszej rundy. Co dziwne, Roger nawet nie mrugnął. Drugą rundę rozpoczyna od otwartego przyjęcia wyników badań Gauquelina. Ale, twierdzi, wszystko jest sprawą interpretacji: „Po pierwsze, zasady Gauquelina nie są zgodne z zasadami tradycyjnej astrologii". Inaczej mówiąc, jeśli to prawda, i poniewaŜ badania Gauquelina są jedynymi większymi badaniami, które okazały się wiarygodne, to jeśli mamy zgodzić się z ich rezultatami, musimy jednocześnie odrzucić większość tradycyjnej astrologii, gdyŜ w ich świetle znalazła ona niewielkie, jeśli w ogóle jakiekolwiek, uzasadnienie. „Po drugie, wnioski Gauquelina odnoszą się wyłącznie do ludzi wybitnych. Ludzie, którzy nie mają wybitnych osiągnięć - innymi słowy, zdecydowana większość nas - nie wykazują Ŝadnej korelacji z pozycją planet w chwili urodzenia". Tradycyjna astrologia otrzymuje kolejny silny cios. „Po trzecie, korelacje są niezwykle małe, tj. około 0.05, a zatem dotyczą mniej niŜ 1% zmienności". Znaczy to, Ŝe na przykład tylko w przypadku 5% wybitnych sportowców istnieje większe prawdopodobieństwo, iŜ Mars będzie znajdował się w odpowiedniej pozycji. Jakikolwiek byłby ten rezultat, jest on wyraźnie bardzo słaby. Roger utrzymuje, Ŝe „jest to dalece za mało, by mogło mieć jakąś wartość dla astrologicznych odczytów lub przepowiedni". Tak się kończy runda druga. Cokolwiek by powiedzieć, tradycyjna astrologia dostała porządne łanie. Jedynymi badaniami, które w opinii obu stron budzą niewątpliwy szacunek, są badania Gauquelina. Ale zgodnie z ich rezultatami, duŜa część twierdzeń tradycyjnej astrologii nie wytrzymuje próby. Will twierdzi, Ŝe niektóre da się utrzymać, choć obaj są zgodni, Ŝe astrologia znaków słonecznych i astrologia gazetowa są bezwartościowe. Lecz Roger oddaje silnym prawym prostym: „Ty [Will] implikujesz, Ŝe wyniki badań Gauquelina wspierają tradycyjną zachodnią astrologię, ja natomiast z kilku powodów twierdzę, Ŝe jego wyniki nie dają Ŝadnego wsparcia twierdzeniom tradycyjnej astrologii. Poza kilkoma bardzo ogólnymi zasadami, które cytujesz, by go poprzeć (np. meridian jest waŜny), sam Gauquelin nie miał wątpliwości, Ŝe jego odkrycia nie są zbieŜne z tradycyjnymi zasadami astrologii". Następnie Roger wysuwa chyba bezpieczny (przynajmniej w tym punkcie) wniosek: „Podkreślam absolutną konieczność wprowadzenia jasnego rozróŜnienia między wynikami badań Gauquelina i tradycyjną astrologią" - poniewaŜ silne dowody przemawiają za tymi pierwszymi, niewiele za tą drugą. Ale nawet ustalone przez Gauquelina powiązania ludzkiego Ŝycia z gwiazdami, które okazują się prawdziwe, są bardzo, bardzo słabe. Według Rogera, zbyt słabe. Jednak Will utrzymuje, Ŝe te wpływy, jeśli nawet małe, są faktem, czego Roger nie kwestionuje, i dlatego naleŜy je wyjaśnić. Opierając się na kilku moich ideach, Will sugeruje, jak to zrobić. „Implikacje [badań Gauquelina] są oszałamiające. Ujmując to w koncepcjach Wilbera, astrologia wskazuje na bezkresną «holarchię», która nie tylko jednoczy sferę fizyczną, biosferę i noosferę, do czego

J E D E N S M A K

108

Wilber nawołuje, lecz czyni to w większym kosmicznym kontekście, który «przekracza, lecz zawiera» system Gai. Kiedy wnikamy w to głębiej, rzeczywiście odkrywamy szersze tło: Ŝywą «Kosmiczną» holarchię, w której Ziemia jest tylko jednym z wielu wyŜszych planetarnych «superholonów». Przejścia astrologiczne odpowiadają skutkom działania tych superholonów, gdy «ograniczają nieokreśloność» niŜszych holonów, to znaczy modyfikują struktury prawdopodobieństwa ziemskich zdarzeń. Cały ten proces nie jest mechanistycznie przyczynowy, lecz stanowi raczej jednoczący proces, który rozwija się holograficznie na wielorakich holonowych poziomach równocześnie - w ten sposób tworząc dostrzegalne czasowe współzaleŜności". Will uŜywa wszystkich moich terminów w sposób właściwy, to imponujące; jego teorię uwaŜam za wiarygodną. Sądzę jednak, Ŝe w tej samej „wilberowskiej" strukturze moŜna podać inne, sensowniejsze wyjaśnienie. Pytanie brzmi, czy mamy do czynienia z przyczynowością skierowaną w górę, czy w dół? To znaczy czy te słabe gwiezdne wpływy tworzone są na poziomie Duszy Świata („niebiańskich superholonów"), a późnej nakładane na niŜsze holony indywidualnych ludzi - poprzez „przyczynowość skierowaną w dół" lub „wpływ skierowany w dół" - jak utrzymuje Will? Czy operują one jedynie na poziomie fizycznym - wpływ wywierany przez fizyczne planety na fizyczne ludzkie ciało -i stąd mają delikatny, „skierowany w górę wpływ" na pojawienie się wyŜszych holonów, łącznie z emocjami i umysłem? Z kilku powodów silnie skłaniam się ku tej drugiej moŜliwości. Po pierwsze, te wpływy, jak zauwaŜają i Roger, i Will, są bardzo, bardzo słabe. Jest to typowe dla wpływu skierowanego w górę, a nie dla wpływu skierowanego w dół, który jest często bardzo silny, niemal przyczynowy. Na przykład kiedy wyŜszy holon „ja" postanawia poruszyć moim niŜszym holonem, ręką, wszystkie cząsteczki w mojej ręce budzą się i ruszają. Wszystkie sakramencko dobrze się ruszają, tylko 5 procent się nie rusza. Po drugie, fascynujące jest to, Ŝe gwiezdne powiązania Gauquelina nie sprawdzają się w przypadku cesarskiego cięcia lub porodu wywołanego sztucznie. Niewielki to Kosmiczny superholon, który nie potrafi przezwycięŜyć cesarskiego cięcia. Po trzecie, powiązania z gwiazdami występują tylko w przypadku ludzi wybitnych. To jest niezwykle wymowny i, jak sadzę, decydujący punkt. Bardzo trudno go wyjaśnić, jeśli wpływy pochodzą z poziomu Duszy Świata. Jeśli Dusza Świata, czyli Kosmiczny superholon korzystnie modyfikuje moŜliwości niŜszych holonów, to dlaczego czyni to tylko w przypadku ludzi wybitnych, silnych i sławnych? Związki między gwiazdami a wybitnością mają sens, jeśli pochodzą z poziomu fizycznego i wywierają swój stosunkowo słaby, skierowany w górę wpływ na wyŜsze poziomy emocji i umysłu (i cechy charakteru), poniewaŜ tylko najsilniejsze z tych słabych sił mogą mieć jakiś dostrzegalny wpływ. To znaczy, tylko naprawdę silne wpływy zdołają przetrwać stłumienie, jakiemu podlega wpływ skierowany w górę: niŜsze muszą cięŜko walczyć, Ŝeby pokonać - lub zdecydowanie wpłynąć na - wyŜsze. W przypadku przeciętnej osoby, która przypuszczalnie otrzymuje niewielką dawkę juŜ i tak bardzo słabych sił gwiezdnych, te znikome wpływy rozmywają się całkowicie. Po zakończeniu rundy trzeciej muszę przyznać, Ŝe Roger zadał miaŜdŜący cios większej części typowej astrologii. Mnie, będącego przez długi czas ignorantem w tej dziedzinie, wiele jego argumentów przekonuje. Will takŜe przyznaje, Ŝe astrologia znaków słonecznych, astrologia gazetowa i astrologia planet zewnętrznych są stekiem bzdur. A zatem wszystkie te formy typowej astrologii zostały całkowicie znokautowane. Obaj zgadzają się jednak, Ŝe gwiezdne powiązania Gauquelina są prawdziwe, ale bardzo słabe: 0.05 to za mało, Ŝeby było o czym mówić. Ale jak Will (i Eysenck) wskazują, ta anomalia jest zabójcza dla kaŜdego światopoglądu, który nie potrafi jej przyjąć. Will i ja zgadzamy się, Ŝe, przynajmniej w tym momencie, tylko pewien rodzaj holonowej (lub holarchicznej) koncepcji jest w stanie to zrobić. Dawniej uwaŜałem, Ŝe to wyjaśnienie będzie pochodziło z poziomu Duszy Świata (superholonu z poziomu nadpsychicznego), ale teraz sądzę, Ŝe najbardziej

J E D E N S M A K

109

prawdopodobne wyjaśnienie związane jest z wzajemnym oddziaływaniem na poziomie fizycznym - fizycznych planet na fizyczne ludzkie ciała - które przenoszone jest, poprzez skierowany w górę wpływ występujący w trakcie rozwoju, na wyŜsze poziomy emocji i umysłu (być moŜe poprzez grawitacyjno/hormonalną interakcję lub geomagnetyczno/neuronową interakcję albo jakąś ich kombinację) i tylko najsilniejsze ze stosunkowo słabych sił mogą przetrwać w dostrzegalnej formie jako wybitne zdolności w róŜnych dziedzinach. Moim znakiem słonecznym jest Wodnik, chociaŜ staram się, to zmienić na drodze prawnej. Zobaczmy, co mój horoskop mówi na dzisiaj. „Piękna istota, którą szpieguję, zaczyna chyba uzaleŜniać się od rozkoszy. Atmosfera jest gęsta i zmysłowa. Powietrze nasycone jest soczystymi feromonami. Jednak wyraźnie panuje tu równieŜ uczucie świętości. Nie jest wykluczone, Ŝe Wodnik zamierza pobić wszystkie wcześniejsze rekordy Duchowego Rozwoju, Gdy znajduje się pod Wpływem PoŜądania". Wycofuję się z wcześniejszych twierdzeń, całkowicie wierzę w znaki słoneczne.

110

Sierpień Czym jest świat? Wiecznym poematem, Z którego duch Boga świeci i błyszczy, Wino mądrości musuje i pieni się, Mówi do nas glos miłości.

HUGO VON HOFMANNSTHAL

Gdy nowy duch nabiera większej świadomości, rośnie jego zdolność do przekształcania chwil kontemplacji w jedną chwilę, w nieustającą wizję.

PIET MONDRIAN

Sobota, 2 sierpnia

„Cześć, Ken, tu Frances". „Cześć, Frances. Roger jest na miesięcznym odosobnieniu medytacyjnym, więc chyba korzystasz z chwili wytchnienia?". „Za duŜo się dzieje. Właśnie wróciłam z dorocznej konferencji Stowarzyszenia Psychologii Transpersonalnej". „Poprosili cię o mowę końcową". „Tak. Przyjechałam w przeddzień i spotkałam się ze starymi przyjaciółmi. To było miłe i bardzo nostalgiczne. Pierwszy raz w takiej konferencji uczestniczyłam trzydzieści dwa lata temu! Dla mnie to było wielkie wydarzenie, które całkowicie zmieniło moje Ŝycie. Huston Smith, Jim Fadiman, pierwsza załoga. W kaŜdym razie podeszła do mnie pewna osoba i byłam bardzo zadowolona ze spotkania z nią po tych wszystkich latach. Była to Laura Huxley". „śartujesz". „Musi mieć po osiemdziesiątce, jest bardzo mała i drobna, ale pełna werwy. Powiedziała, Ŝe bardzo podoba się jej to, co robię, ja powiedziałam jej, Ŝe bardzo podziwiam to, co ona robi - to było niezwykle miłe". „Jak ci poszedł wykład?". „Mówiłam o kreatywności, poszło mi świetnie". „ZałoŜę się, Ŝe wykład był bardziej niŜ świetny". „Dzięki kreatywności moŜemy nawiązać kontakt z własną inteligencją duchową, dlatego o tym mówiłam. Było wspaniale". „A co z nadchodzącym Światowym Forum?". Światowe Forum jest dość niezwykłą organizacją załoŜoną przez Jamesa Garrisona i Michaiła Gorbaczowa; jej członkami są Desmond Tutu, Elie Wiesel, James Baker, Jehan Sadat, Ted Turner i setki innych. W tym roku odbędzie się w dniach 4-9 listopada w San Francisco. Frances poproszono o zorganizowanie sesji poświęconej „Inteligencji i Ewolucji", którą ona podzieliła na trzy podsesje: Ludzka Inteligencja a Ewolucja, Praktyka i Praca Wewnętrzna oraz Dziedzictwo Mądrości. Jeśli chodzi o pierwsze dwie części, zgromadziła wielkie gwiazdy, ale przygotowania do ostatniej części - która miała być zebraniem starszych uczestników rozwaŜających znaczenie tradycji i dziedzictwa - napotykają przeszkody. „Wszystko idzie świetnie z wyjątkiem Dziedzictwa Mądrości. Niektórzy uczestnicy, jak Ram Dass, są chorzy, a inni, jak Huston, rozsądnie postanowili nie przyjeŜdŜać. Są zbyt mądrzy, Ŝeby uczestniczyć w widowisku poświęconym mądrości, no i utknęłam!". Ale Frances da sobie radę - jak zawsze.

Niedziela, 3 sierpnia

Ludzie na ogół czują się usidleni przez Ŝycie, usidleni przez wszechświat, poniewaŜ im się zdaje, Ŝe znajdują się we wszechświecie i dlatego wszechświat moŜe zgnieść ich jak robaka. To

J E D E N S M A K

111

nieprawda. Nie znajdujesz się we wszechświecie; wszechświat jest w tobie. Na ogół ludzie myślą tak: moja świadomość jest w moim ciele (głównie w głowie); moje ciało jest w tym pokoju; pokój znajduje się w otaczającej go przestrzeni, we wszechświecie. Z punktu widzenia ego jest to prawdą, ale z punktu widzenia Self, jest to całkowicie błędne. Kiedy jestem Świadkiem, bezforemnym ja-Ja, oczywiste się staje, Ŝe w tej chwili nie jestem w swoim ciele, moje ciało jest W mojej świadomości. Jestem świadomy swojego ciała, dlatego nie jestem swoim ciałem. Jestem Świadkiem, w którym moje ciało teraz się pojawia. Nie jestem w swoim ciele, moje ciało jest w mojej świadomości. A więc, bądź świadomością. Kiedy jestem Świadkiem, bezforemnym ja-Ja, oczywiste się staje, Ŝe w tej chwili nie jestem w domu, dom jest W mojej świadomości. Jestem Świadkiem, w którym ten dom teraz się pojawia. Nie jestem w domu, dom jest w mojej świadomości. A więc, bądź świadomością. Kiedy patrzę z domu na zewnątrz, na otaczający obszar - na przykład na ogromny kawał ziemi, duŜy płat nieba, inne domy, drogi i samochody - kiedy, krótko mówiąc, patrzę na wszechświat przede mną - i kiedy jestem Świadkiem, bezforemnym ja-Ja, oczywiste się staje, Ŝe w tej chwili nie jestem we wszechświecie, wszechświat jest W mojej świadomości. Jestem Świadkiem, w którym wszechświat się pojawia. Nie jestem we wszechświecie, wszechświat jest w mojej świadomości. A więc, bądź świadomością. To prawda, Ŝe fizyczna materia twojego ciała znajduje się wewnątrz materii domu, a materia domu znajduje się wewnątrz materii wszechświata. Ale nie jesteś tylko materią albo fizycznością. Jesteś równieŜ Świadomością jako Taką, a materia jest jedynie jej zewnętrzną skórą. Ego przyjmuje punkt widzenia materii, i dlatego jest ciągle więzione przez materię - więzione i torturowane przez fizykę bólu. Ale ból równieŜ powstaje w twojej świadomości i moŜesz albo być w bólu, albo odkryć ból w sobie, tak iŜ otaczasz ból, jesteś od niego większy, przekraczasz go, gdy przebywasz w bezkresnej przestrzeni czystej Pustki, którą głęboko i prawdziwie jesteś. A zatem, co widzę? Jeśli ograniczam siebie do ego, wydaje mi się, Ŝe jestem zamknięty w ciele, które jest zamknięte w domu, który jest zamknięty w ogromnym wszechświecie wokół niego. Ale kiedy jestem Świadkiem - bezkresną, otwartą, pustą świadomością - oczywiste się staje, Ŝe nie jestem w ciele, ciało jest we mnie; nie jestem w domu, dom jest we mnie; nie jestem we wszechświecie, wszechświat jest we mnie. One wszystkie powstają w bezkresnej, otwartej, pustej, czystej, świetlistej Przestrzeni pierwotnej Świadomości, teraz, teraz i wiecznie teraz. A więc, bądź Świadomością.

Poniedziałek, 4 sierpnia

Mitch [Kapor] wrócił właśnie z konferencji poświęconej Inteligencji Duchowej, którą Frances zorganizowała w Instytucie Fetzera. Uznał, Ŝe pod wieloma względami była interesująca i poŜyteczna, ale gdyby uczestnicy wykazali bardziej krytyczną i sceptyczną postawę, mogłaby wiele na tym skorzystać. Frances wie, Ŝe Mitch - nasz wspaniały sceptyk, jak go nazywa Kate Olson - odbierał to w ten sposób, i dlatego ostatniego dnia poprosiła go o wyraŜenie swoich uwag. „I jak to wyglądało?" - zapytałem go przez telefon. „Był tam Stan Grof. Mówił o swojej najnowszej ksiąŜce, The Cosmic Game. Powiedział, Ŝe pomogłeś przy jej pisaniu". „Niezupełnie. Tylko trochę. Przysłał mi maszynopis i wyraźnie było widać, Ŝe faktycznie są to dwie ksiąŜki zmieszane razem. Zasugerowałem, Ŝeby je rozdzielił, co, jak mi się zdaje, jest znacznie lepsze. Zrobił to i teraz SUNY wydaje pierwszą z nich. To naprawdę wyjątkowo waŜna praca, kolejna wersja Wielkiego Łańcucha Istnienia, tym razem ukazanego za pomocą współczesnej techniki. Tak czy owak, jak przebiegał ostatni dzień, z twoim sceptycyzmem i w ogóle?". „Kilkoro z nas poruszyło temat porwań przez UFO, a niektórzy ludzie po prostu nie chcieli, Ŝeby kwestionować ich przekonania. Ktoś powiedział: «KaŜdego roku zgłaszanych jest ponad dziesięć tysięcy porwań. Czy sądzisz, Ŝe wszyscy ci ludzie zmyślają?». «CóŜ, na pewno» -

J E D E N S M A K

112

odpowiedziałem. Nie wypadło to zbyt dobrze". „WyobraŜam sobie". „Czasem jestem zbyt sceptyczny, ale niektórzy ludzie chyba w ogóle nie mają tej zdolności. Wielka szkoda, bo i bez porwań przez UFO ta dziedzina jest juŜ wystarczająco zwariowana. Jeśli im nie wierzysz, uwaŜają, Ŝe jesteś chory, antyduchowy, czy licho wie jaki. Ale fakt, Ŝe dziesięć tysięcy ludzi twierdzi, Ŝe zostali porwani, to ostatnia rzecz, którą moŜna by uznać za wiarygodny dowód". „Zgadzam się - powiedziałem. - Tylko w tamtym roku tysiąc pięciuset ludzi twierdziło, Ŝe widzieli Elvisa. Znaczy to, jak przypuszczam, Ŝe Elvis jest Ŝyw i zdrów, i odwiedza tych wszystkich ludzi. To nie jest dowód". Ustaliliśmy szczegóły wizyty Mitcha i poŜegnaliśmy się. Porwania przez UFO. Widziałem Johna Macka w talk show z kilkoma „porwanymi". śałośnie oczywiste było, co się dzieje. Wszyscy ci ludzie zostali „porwani", poddano ich badaniom, zrobiono im gruntowną sondę analną, a następnie pobrano od nich spermę lub jajo. Potem - to była główna scena, ciemne jądro tej halucynacji - pokazano im ich synów i córki, wyprodukowanych drogą zapłodnienia krzyŜowego między ich spermą/jajem i obcymi. Inaczej mówiąc, ci ludzie byli ojcami i matkami nowej rasy, która zaludni ziemię. I właśnie tu oszałamiający narcyzm staje się chyba nazbyt oczywisty. Naprawdę nie chcę być okrutny, ale myślę, Ŝe jeśli ci ludzie są rodzicami nowej rasy, to jesteśmy w wielkim kłopocie. To coś takiego, jakby twoi rodzice byli kuzynami. Kiedy ludzie mają wspomnienie albo doświadczenie „porwania", nie wątpię, Ŝe wydaje się im to całkowicie prawdziwe (większość przejdzie badania z uŜyciem wykrywacza kłamstw). I to jest prawdziwe, jako doświadczenie, jako fakt fenomenologiczny, ale nie jako fakt ontologiczny, nie jako obiektywna rzeczywistość. A więc z jednej strony jest fenomenologia (samo doświadczenie), a z drugiej twoja interpretacja tego doświadczenia. Jeśli masz dokonać tej interpretacji - jak i wszelkiej interpretacji - musisz posłuŜyć się wszystkimi dostępnymi danymi, a właśnie tego wierzący w te doświadczenia nie robią. Czy jakieś doświadczenia UFO reprezentują wyŜsze rzeczywistości? Teoretycznie jest moŜliwe, Ŝe niektóre z tych doświadczeń pochodzą z nadpsychicznego lub subtelnego poziomu świadomości (poziomy 7 i 8), a poniewaŜ ci ludzie nie dorastają do tych poziomów, doświadczają ich jako „innych". Zamiast rozpoznawać je jako swą głębszą i wyŜszą świetlistą naturę, projektują je na zewnątrz jako formę obcych. Nawet jeśli to prawda, ci ludzie nadal cierpią na dysocjajcę jaźni. Tak czy siak, nie ma się czym chwalić. Jak zwykle u podnóŜa tego wszystkiego tkwi narcyzm. Komik Dennis Miller wyraził to bez ogródek: „Tylko człowiek jest wystarczająco narcystycznym gatunkiem, by sądzić, Ŝe wysoce rozwinięta obca siła Ŝyciowa podróŜuje przez wiele miliardów lat świetlnych - grupa obcych tak inteligentnych, tak beztroskich, tak całkowicie ponad tym wszystkim, Ŝe nie czują potrzeby wyposaŜenia swoich pojazdów kosmicznych w okna, by móc patrzeć na całe to niebiańskie piękno - i natychmiast po wylądowaniu jej pierwszym pragnieniem jest zaświecić jakiemuś wieśniakowi latarką w dupę". Czego ludzie naprawdę chcą, kiedy myślą o UFO? Za czym tęsknią, kiedy myślą o czymś pozaziemskim? Oczywiście chcą czegoś większego od siebie. Chcą wiedzieć, Ŝe w tym całym, dzikim, niezwykłym Kosmosie jest coś innego od ich malutkich ego. No i jest.

Wtorek, 5 sierpnia

Właśnie to wita mnie tego ranka; właśnie to, postrzegające samo siebie; właśnie to, nie ma niczego innego; właśnie to, dźwięk jednej klaszczącej dłoni - dźwięk jednego Smaku. Poziomy subtelny i przyczynowy mogą być tak oszałamiająco nadprzyrodzone i święte; Jeden Smak jest tak Ŝałośnie oczywisty i prosty. Maureen Silos przysłała mi swoją pracę doktorską, „Edukacja ekonomiczna i polityka informacyjna na Karaibach" - właśnie dostała tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles. Z Maureen zaczęliśmy korespondować w zeszłym roku, kiedy

J E D E N S M A K

113

napisała, Ŝe stara się zastosować moją pracę do rozwiązywania „problemów związanych z rozwojem Trzeciego Świata". Skontaktowałem ją m.in. z Michaelem McDermottem, który prowadzi podobną pracę w Królestwie Suazi. Maureen urodziła się i wychowała na Karaibach; jako czarnoskóra kobieta jest szczególnie predysponowana do zajmowania się tymi trudnymi, delikatnymi, pozornie nierozwiązalnymi problemami. Gdy skontaktowała się ze mną po raz pierwszy, była nieco rozdraŜniona antyewolucyjnym i reakcyjnym stanowiskiem jej rzekomo „liberalnego" i „postępowego" komitetu doradczego - w rzeczywistości takie stanowisko jest normą na postmodernistycznej płaskiej ziemi, a szczególnie na jej uniwersytetach, gdzie przywiązanie do dogmatycznego egalitaryzmu (propagowanego wyłącznie przez elitę intelektualną!) faktycznie zniechęca do rozwijania wewnętrznej świadomości, indywidualnej i kulturowej, a tylko ona moŜe umniejszyć wiele z tych nieszczęść. Maureen podchodzi do problemów wprost, opierając się częściowo na mojej pracy, ale wykracza daleko poza nią, wiele dodając od siebie i dostosowując do konkretnych przypadków. Rezultaty są imponujące. Rozpoczyna od wskazania, Ŝe: „W antropologii i postępowych kręgach nauk społecznych ewolucja stanowi tabu. Powodem jest szczególna reakcja postępowych kręgów Zachodu na darwinizm społeczny, kolonializm, rasizm, holocaust i pokrewne idee, które dzielą istoty ludzkie na zasadniczo podrzędne lub nadrzędne. ChociaŜ jest to reakcja zrozumiala, ma jednak katastrofalne skutki dla teorii społecznej, poniewaŜ mamy teraz do czynienia z masową wrogością wobec ewolucji kulturowej". Dokładnie. I dalej: „Karaibscy i inni naukowcy z Trzeciego Świata, przyjmując ideę ewolucji kulturowej, muszą być świadomi społecznych źródeł masowego odrzucania tego pojęcia przez zachodnich postępowych teoretyków społecznych, gdyŜ to stanowisko, chociaŜ wyrastające z najlepszych intencji, stwarza „niezwykle dziwaczną sytuację przypominającą wbijanie złośliwego klina prosto w środek Kosmosu: cały pozaludzki świat podlega ewolucji; ludzki świat, nie». W tej sytuacji próbuję oddzielić słuszne aspekty pojęcia ewolucji kulturowej od aspektów niesłusznych, poniewaŜ tylko takie podejście daje mi moŜliwość zrozumienia natury rozdźwięku światopoglądowego na Karaibach i opowiedzenia się za wertykalnym wymiarem rozwoju kultury i świadomości, opartym na ewolucyjnym modelu kontemplacyjnych tradycji Wschodu i Zachodu". Wspaniale. Maureen kontynuuje: „Idea ewolucji kultur, świadomości i światopoglądów jest niezbędna, poniewaŜ bez niej nie ma chyba alternatywy dla idei, Ŝe wraz z powstaniem liberalnych, demokratycznych, uprzemysłowionych społeczeństw zachodnich ludzkość dotarła do końca historii. Dla mnie jest to nie do przyjęcia. Czy moŜe pojawić się coś lepszego i jak mamy stąd przedostać się tam?". Brawo. Dowodzi ona, Ŝe w przeciwieństwie do dominującego postmodernistycznego poglądu płaskiej ziemi, ewolucja kulturowa nie tylko nie jest pojęciem etnocentrycznym ani europocentrycznym, lecz jest jedynym wyjściem z pułapki ukrytego etnocentryzmu większości „postępowych" kręgów zachodniej nauki społecznej, w istocie przeciwstawiającej się ewolucji kulturowej, która oferuje jedyną moŜliwość przekroczenia owego etnocentryzmu. Inaczej mówiąc, chociaŜ przeciwnicy ewolucji kulturowej szlachetnie pragną zmniejszyć ucisk, sami są częścią choroby, którą tak agresywnie demaskują. Ale musimy odróŜnić słuszne i niesłuszne teorie ewolucji kulturowej i tutaj Maureen przedstawia w ogólnym zarysie część mojej pracy: „Aby opowiedzieć się za kulturową ewolucją, za sposobami bycia w świecie i sposobami rozumienia świata, lepszymi i wyŜszymi od bieŜącego modelu hegemonicznego, potrzebujemy «zbioru zasad, które mogą wyjaśnić zarówno postęp i regresję, dobre wiadomości i złe wiadomości, wzloty i upadki ewolucyjnego pędu, który jest jednakowo aktywny w ludziach, jak w reszcie Kosmosu». W The Eye of Spirit Wilber omawia pięć tych zasad. Są to: dialektyka postępu, róŜnica między rozróŜnieniem a rozszczepieniem, róŜnica między transcendencją a wyparciem, róŜnica między hierarchią naturalną a patologiczną, oraz fakt, Ŝe wyŜsze struktury mogą zostać opanowane przez niŜsze impulsy". Następnie Maureen przeprowadza wnikliwą, miejscami błyskotliwą analizę warunków kulturowych i przyszłości Karaibów. Mówi: „W tym kwartale prowadzę dwa kursy na

J E D E N S M A K

114

Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, jeden: «Socjologia i edukacja» i drugi: «ToŜsamość, odrębność i społeczna transformacja w afrykańskiej diasporze». Ten drugi kurs oparty jest na twojej pracy, która bardzo się studentom podoba. Ale dla niektórych problemem jest to, Ŝe prawie w ogóle nie wspominasz o islamie czy o filozofii afrykańskiej. Akcentowanie religii Wschodu jest trochę frustrujące...". Słuszna uwaga. Muszę wyraźniej podkreślać, Ŝe czerpałem z religii afrykańskich i islamu, szczególnie sufizmu i szamanizmu afrykańskiego. W przeszłości dąŜyłem do uproszczenia, przedstawiając „to, co najlepsze na Zachodzie" - reprezentowane głównie przez neoplatończyków - i „to, co najlepsze na Wschodzie" - reprezentowane głównie przez Indie (hinduizm i buddyzm). Ale oczywiście nie zaszkodzi wyraźniej odwoływać się do wielu róŜnych źródeł, z których faktycznie czerpałem. „Postanowiłam myśl afrykańską wprowadzić do twojego schematu w taki sposób, by ani nie wzmacniała rasizmu, ani nie idealizowała przedkolonialnej Afryki" - inaczej mówiąc, by płynęła między wyparciem z jednej strony i regresją z drugiej - a to, jak uniknąć obu tych skrajności, jest jednym z waŜnych tematów mojej pracy. „Moją pierwszą próbą zrobienia tego publicznie będzie wykład zatytułowany: "Religia, duchowość i społeczna transformacja w afrykańskiej diasporze». Jestem trochę niespokojna, bo wystąpię z ostrą krytyką prób osadzenia afroamerykańskiej toŜsamości w staroŜytnej myśli Egiptu. Opowiem się równieŜ za ewolucyjną wizją świadomości i duchowości i ukaŜę, jaki to ma związek z transformacją społeczną". Oto jedna śmiała dusza. „Moim następnym zamierzeniem są podyplomowe studia w Centrum Badań nad Krajami Pacyfiku przy Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, gdzie będę powielała mój karaibski projekt dla rodzących się gospodarek Azji Wschodniej, wytrwale próbując teoretycznie uchwycić złoŜony związek między kontekstem kulturowym (świadomością) i osiągnięciami ekonomicznymi. Mam nadzieję odwiedzić w 1998 roku. Indonezję, Tajwan i Malezję, Ŝeby spotkać się z wykładowcami na wydziałach ekonomii, biznesmenami/kami i politykami". Powodzenia, Maureen Silos.

Środa, 6 sierpnia

Zmarł William S. Burroughs. Wraz z jego śmiercią triumwirat beatników - Kerouac, Ginsberg, Burroughs - przestał istnieć. Ginsberg został w końcu uczniem Trungpy Rinpocze; od czasu do czasu wpadaliśmy na siebie, szczególnie w związku z Instytutem Naropy, którego nowy budynek biblioteki otrzymał jego imię. Ilekroć mnie zobaczył, pytał, czy moŜe pogłaskać mnie po ogolonej głowie; zawsze się zgadzałem, a on głaskał mnie z radością. Jeśli chodzi o Allena, najbardziej lubiłem nie jego poezję - wiem, Ŝe to bluźnierstwo - ale obserwować, jak czyta swoje wiersze, co wprawiało mnie w nieustający zachwyt. Był poskręcanym wirem radosnej energii; błogość zapakowana, przewiązana wstąŜką i szczodrze darowana publiczności. U beatników uwielbiałem nie ich pisarstwo, lecz ich teatr - oczywiście teatr, jaki sami odgrywali, ale z brawurą niezwykłą nawet jak na lata sześćdziesiąte. Ich Ŝycie było niekończącym się dramatem czasem wesołej, czasem groteskowej sztuki performance - która rozpoczęła się z wielkim hałasem od tego, jak Burroughs zabił przypadkowo swoją Ŝonę, kiedy próbował zestrzelić szklankę z jej głowy; poprzez odraŜającą agonię Kerouaca, który skończył jako alkoholik; by znaleźć swój finał, gdy Ginsberg został wyznawcą religii, której głównym celem jest podkopanie egoicznych popisów, i która, praktykowana skutecznie, pozbawi takie popisy racji bytu. Podobnego widowiska nie ujrzymy prędko. Obawiam się, Ŝe wraz ze śmiercią Timothy'ego Leary - i udarem Ram Dassa - moje pokolenie oficjalnie rozpoczyna swoje czuwanie przy zmarłych. W ostatnich kilku latach obchodziliśmy bardzo wiele pięćdziesiątych urodzin - i zaczęła się fala zgonów. Teraz przed nami długa, wolna, stopniowa ścieŜka do ostatecznego odejścia, przynajmniej na ten raz. Czy spotkamy wielkie Nienarodzone, łono świętych, mędrców i bodhisattwów, czy tylko siebie?

J E D E N S M A K

115


Bardzo wcześnie rano, moŜe trzecia. Surfuję po poziomie subtelnym -poruszam się na granicy między przyczynową bezforemnością głębokiego snu i subtelną formą śnienia. Z czystej, nieskończonej, bezforemnej ciemności - jednak Ŝywej i milcząco świadomej, promiennie czystej pustki - wylania się najsubtelniejsza forma, czasem świetlisty, blękitno-bialy falujący obłok, czasem wieczny impuls najdelikatniejszej błogości. Jakie to dziwne, Ŝe taka błogość jest w istocie krokiem w dół, lecz jednocześnie współistnieje z Pustką; w tym punkcie jest Formą Pustki. Ale poza tym, i przez cały czas, jest właśnie to.

Wtorek, 12 sierpnia

Seminarium Naropy. Tym razem dominującym tematem, podniesionym przez kilku studentów, jest antyintelektualizm panoszący się w wielu duchowych i kontrkulturowych instytucjach. „Doświadczenie" przeciwstawiane jest „intelektowi"; pierwsze jest cenione, drugi - oczerniany. Jeśli zaczniesz intelektualnie wyjaśniać cokolwiek, zostaniesz, jak to ujął pewien student, „niemal ukrzyŜowany na miejscu". Masz doświadczać, a nie rozwaŜać intelektualnie, abstrakcyjnie czy konceptualnie. Masz mówić z serca, a nie z głowy; masz się skupiać na ciele, a nie na umyśle. Doświadczanie jest duchowe, czyli dobre; intelekt to ego, które jest analityczne, dzielące i „całkowicie złe". Wszystko to, odpowiedziałem, jest błędnym rozumieniem zarówno doświadczenia, jak i duchowości. Kilka wyjątków:

KW : Mówimy o doświadczaniu. Doświadczenie jest zasadniczo tylko innym określeniem świadomości. Jeśli doświadczam swojego ciała, to znaczy, Ŝe jestem go świadomy. MoŜesz być świadomy ciała, ale moŜesz być teŜ świadomy umysłu - moŜesz teraz zauwaŜać wszystkie myśli, idee i wyobraŜenia przepływające przed wewnętrznym okiem umysłu. Inaczej mówiąc, moŜesz doświadczać umysłu, być świadomym umysłu. Wielkie znaczenie ma umiejętność doświadczania go bezpośrednio, jasno, intensywnie, poniewaŜ tylko poprzez skierowanie świadomości na umysł moŜesz zacząć go przekraczać i uwolnić się od jego ograniczeń. Kiedy to zacznie się dziać, zwykle podczas medytacji lub kontemplacji, moŜesz nawet mieć wyŜsze, duchowe, mistyczne doświadczenia - satori, kensio, samadhi, unio mystica itd. MoŜna powiedzieć, Ŝe stajesz się świadomy ducha, doświadczasz go, tylko Ŝe w bardziej niedwoisty sposób. A zatem moŜesz doświadczać ciała, umysłu i ducha. Wszystko to poznajesz empirycznie. MoŜesz więc zacząć rozumieć, dlaczego tak powaŜnym błędem jest ograniczanie doświadczenia tylko do ciała, do cielesnych doznań, uczuć, emocji, impulsów itd. To bardzo niefortunny redukcjonizm. Odrzuca wyŜsze empiryczne obszary umysłu i ducha: odrzuca intelekt i buddhi34, wyŜszą mentalną wizję, wyobraźnię i sny, wyŜszy racjonalny osąd, perspektywizm i moralną głębię, wyŜszą bezforemną świadomość i stany głębokiej kontemplacji - wszystko to jest odrzucone lub zredukowane. Ciało jest zasadniczo narcystyczne i egocentryczne. Odczucia cielesne dotyczą tylko twojego ciała i kropka. Doznania cielesne nie mogą wejść w czyjąś rolę - to jest zdolność mentalna - i dlatego sensoryczna świadomość ciała nie moŜe obudzić w sobie troski i współczucia, podjąć rozwaŜań etycznych ani praktykować duchowości Ja-ty - wszystko to wymaga poznawczej, mentalnej, intelektualnej świadomości. Dopóki „przebywasz w ciele" i jesteś „antyintelektualny", dopóty pozostajesz w orbicie swojego narcyzmu. Tu tkwi pierwszy błąd w owym przeciwstawianiu sobie doświadczenia i intelektu - wszystkie aspekty doświadczenia zredukowane są tylko do doświadczeń cielesnych, co jest istotą egocentryzmu. Drugim błędem jest redukowanie doświadczeń duchowych do doświadczeń cielesnych. Opiera się to na przekonaniu, Ŝe jeśli pozostajesz skupiony na ciele, na uczuciach, to 34 Buddhi, sanskr. - inteligencja obdarzona zdolnością rozróŜniania, która umoŜliwia klasyfikację wszystkich doznań zmysłowych - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

116

one stają się bezpośrednią bramą do duchowości, poniewaŜ przekraczają umysł. Ale doznania cielesne, uczucia i emocje nie są transracjonalne, lecz preracjonalne. Przebywając tylko w ciele, nie jesteś poza umysłem, lecz poniŜej niego. To nie jest transcendencja, lecz regresja - stajesz się coraz bardziej narcystyczny i egocentryczny, skupiasz się na własnych uczuciach. A właśnie to blokuje prawdziwe doświadczenia duchowe, poniewaŜ prawdziwa duchowość jest „porzuceniem ciałaumysłu" - to znaczy przestajesz utoŜsamiać się wyłącznie z odczuciami ciała i myślami umysłu, a tego nie moŜesz dokonać, jeśli jedynie „przebywasz w ciele". Dlatego za kaŜdym razem, kiedy ktoś ci powie, Ŝebyś „doświadczał", a nie „opierał się na intelekcie", moŜesz być niemal pewien, Ŝe popełnia te dwa proste, lecz podstawowe błędy. Ktoś taki twierdzi, Ŝe spośród doświadczeń ciała, umysłu i ducha, tylko doświadczenia ciała są realne - najniŜsza ze wszystkich doświadczanych sfer! - a potem redukuje doświadczenia duchowe do doświadczeń cielesnych. Jedno i drugie jest niezwykle niefortunne. Ale, w rzeczy samej, jest jeszcze gorzej. ChociaŜ słusznie moŜemy mówić o doświadczeniach cielesnych, mentalnych i duchowych, faktem jest, Ŝe najwyŜsze stany duchowe nie są nawet doświadczeniami. Doświadczenia ze swej natury są przemijające; pojawiają się, trwają przez jakiś czas i mijają. Ale Świadek nie jest doświadczeniem. Jest świadomy doświadczeń, ale sam nawet w najmniejszym stopniu nie jest doświadczeniem. Świadek jest bezkresną otwartością i wolnością, w której doświadczenia powstają i w której się dzieją. Ale sam Świadek nigdy nie wchodzi w strumień czasu - jest świadomy czasu - i dlatego nigdy nie wchodzi w strumień doświadczeń. A więc nawet tutaj twierdzenie, Ŝe Duch jest doświadczeniem (przeciwnym intelektowi) jest całkowitym wypaczeniem Ducha, poniewaŜ nie jest on przemijającym doświadczeniem, ale bezforemnym Świadkiem wszystkich doświadczeń. Jeśli ktoś utyka w doświadczeniach, to pozostaje nieświadomy Ducha.

STUDENT: Ale ciało zawiera „odczute znaczenia", które są waŜne.

KW : Niewątpliwie tak i trzeba je zintegrować z umysłem i duchem. Ale twierdzić, Ŝe te cielesne doznania są jedyną „duchowością", to parodia.

STUDENT: Dlaczego to jest takie popularne?

KW: PoniewaŜ wszyscy juŜ mają tę cielesną zdolność. Od dzieciństwa miałeś dostęp do świadomości ciała. KaŜdy moŜe doświadczać ciała, dlatego „praca skupiania się na ciele" przynosi duŜe sukcesy. Ale spróbuj poprowadzić warsztat „wchodzenia w nirwikalpa samadhi, prawdziwy duchowy stan, którego osiągnięcie zajmuje przeciętnej osobie pięć lat lub więcej. Nie byłby to popularny weekendowy warsztat! Nie jest łatwo handlować autentycznymi transpersonalnymi obszarami. Handlować moŜesz tylko szybkimi odmiennymi stanami, które mijają, albo prostymi doświadczeniami cielesnymi, które kaŜdy juŜ teraz moŜe łatwo osiągnąć. Gdybyś prowadził instytucję, która utrzymuje się z pieniędzy studentów, to nie zrobisz wielkich pieniędzy, jeśli będziesz się specjalizował w autentycznym subtelnym, przyczynowym i niedualnym stanie świadomości - nie moŜesz czekać pięć czy dziesięć lat, zanim studenci dojrzeją do tych stanów i ci zapłacą! Istnieje więc ukryta, ale silna presja, Ŝeby oferować niŜsze, nawet regresywne stany, nazwać to „duchowością" i iść do przodu. Przy takim podejściu masz szansę na stuprocentowy sukces, poniewaŜ prawie kaŜdy potrafi skupić się na jakimś uczuciu, cielesnej emocji czy świadomości ciała, podczas gdy bardzo nieliczni mogą z miejsca zademonstrować satori. Dlatego wszyscy czują się dobrze, wszyscy „doświadczają", „działają z serca", „nie działają z okropnego intelektu" i są „duchowi".

STUDENT: Czy świadomość cielesna jest bezuŜyteczna?

KW : Nie chcę niczego takiego sugerować. Kontakt z ciałem pełni bardzo waŜną rolę, którą moŜna chyba wyjaśnić tak: kiedy w procesie ludzkiego rozwoju zaczyna pojawiać się świadomość, jest ona w znacznym stopniu utoŜsamiona z ciałem - z obszarem witalnym i czuciowo-ruchowym. Około 2 lub 3 roku Ŝycia zaczyna pojawiać się umysł, a w wieku 6 lub 7

J E D E N S M A K

117

lat świadomość zaczyna utoŜsamiać się z szeroką perspektywą dostarczaną przez umysł. Czuciowe ciało, pamiętaj, jest prekonwencjonalne i egocentryczne, poniewaŜ nie potrafi wejść w rolę kogoś innego. Ale wraz z pojawieniem się umysłu świadomość moŜe przejść ze stanu egocentrycznego do socjocentrycznego - to znaczy rozwinąć się z ja do my. Umysł przekracza i zawiera ciało, dzięki czemu moŜe być świadomy zarówno „ja", jak i „my". Ale jeśli mamy do czynienia z patologią - i tutaj wkład Freuda ma podstawowe znaczenie - wówczas umysł nie przekracza i nie zawiera ciała, lecz je wypiera, odrzuca i oddziela. Konkretniej mówiąc, jakaś mentalna koncepcja, idea czy superego wypiera lub odrzuca jakieś cielesne odczucie, impuls czy instynkt, często seks lub agresję albo czasem witalność ciała w ogóle. Owo wyparcie ciała przez umysł tworzy róŜnego rodzaju nerwice, emocjonalne zaburzenia, apatię i fizyczną alienację. Dlatego podczas terapii - „terapii odsłaniających" - przede wszystkim osłabiacie barierę wyparcia i pozwalacie sobie na odczuwanie ciała, odczuwanie swoich uczuć i emocji i próbujecie zrozumieć, dlaczego w ogóle je wyparliście. Potem zaprzyjaźniacie się z tymi utraconymi uczuciami i integrujecie je ponownie ze swoim mentalnym-ego, by stworzyć zdrowszy i odpowiedniejszy obraz siebie. Fakt, Ŝe odzyskaliście kontakt ze swoim ciałem i jego odczuciami, dzięki czemu czujecie się pełni Ŝycia, rozbudzeni, promienni -to jest wspaniałe, tak właśnie ma być. Odzyskaliście kontakt ze swoimi organicznymi korzeniami, ze swoim elan vital. Ale wtedy wielu ludzi wyciąga błędny wniosek, Ŝe odczucia cielesne są czymś wyŜszym od mentalnego-ego, a to jest absolutną nieprawdą. UwaŜają tak, poniewaŜ po ponownym nawiązaniu kontaktu z ciałem, czują się znacznie lepiej. Ale kontakt z ciałem musimy odzyskać nie dlatego, Ŝe jest ono czymś wyŜszym, lecz dlatego, Ŝe jest czymś niŜszym, co jest straszliwie źle traktowane przez coś wyŜszego. Dlatego dokonujemy chwilowej regresji do odrzuconych odczuć cielesnych - „regresja" oznacza jedynie zejście na niŜszy poziom w hierarchii świadomości - i integrujemy ponownie te utracone odczucia. Taka regresja słuŜy wyŜszemu rozwojowi. Rezultatem wyŜszego rozwoju jest integracja umysłu i ciała - nazywam to centaurem, połączeniem ludzkiego umysłu i zwierzęcego ciała. Wielu terapeutów somatycznych jedność zintegrowanego umysłu-i-ciała błędnie traktuje jako samo ciało. To błędne podejście znajdziesz u takich autorów, jak Alexander Lowen, Ida Rolf i Stanley Keleman. Oni często wywyŜszają ciało do statusu centaura (jedności zintegrowanego umysłu-i-ciała) i widać, Ŝe robią to, poniewaŜ praktycznie nie rozwaŜają umysłu jako takiego, umysłu jako umysłu - nie rozwaŜają racjonalnej etyki, perspektywizmu, postkonwencjonalnej moralności, wzajemnego zrozumienia itd. To, co oni nazywają jednością ciałaumysłu, w rzeczywistości jest tylko wiązką głębokich cielesnych odczuć. Jest to miniatura błędu pre/trans - mylenie postkonwencjonalnego centaura z prekonwencjonalnym ciałem - ta pomyłka cechuje większość szkół terapii somatycznej. W kaŜdym razie, zarówno terapia, jak i medytacja często rozpoczynają się od ciała i od świadomości ciała, poniewaŜ większość ludzi faktycznie oderwana jest od swoich korzeni. Ale ani skuteczna terapia, ani autentyczna medytacja nie zatrzymują się na poziomie świadomości cielesnej. W skutecznej terapii musisz w końcu przejść do doświadczenia poznawczego i mentalnego i zacząć rozumieć, dlaczego w ogóle wyparłeś ciało i jego niektóre odczucia. Terapia ruszy do przodu tylko wówczas, gdy przestaniesz odreagowywać odrzucone impulsy na poziomie cielesnym i zmienisz je w mentalny wgląd. Podobnie jest z autentyczną medytacją. ChociaŜ często rozpoczyna się od świadomości cielesnej - skupiania się na oddechu, na doznaniach cielesnych itd. - szybko przechodzi do badania doświadczenia mentalnego i samego strumienia umysłu. Przechodzi od grubego ciała i świata czuciowo-ruchowego do świata mentalnego i subtelnego. Jedynie dzięki badaniu subtelnych zwęŜeń w strumieniu umysłu - a szczególnie subtelnego zwęŜenia zwanego poczuciem odrębnego self - nasze utoŜsamienie moŜe się poszerzyć z ciałaumysłu do Ducha. Osobiste utoŜsamienie z organizmem zostaje objęte przez utoŜsamienie ze Wszystkim. A więc ciało nigdy nie jest odrzucane. Jest przekraczane i obejmowane przez umysł, który jest przekraczany i obejmowany przez Ducha. Ciało to podstawa, korzenie, punkt wyjścia. Jeśli

J E D E N S M A K

118

jednak pozostaniesz na tym poziomie, całkowicie zablokujesz umysł i Ducha. Uzyskasz Nirmanakaję (ciało formy), ale nie Sambhogakaję (obszar subtelny), ani nie Dharmakaję (przyczynową pustkę), ani nie Svabhavikakaję (niedualną Takość). Kiedy jednak połączysz ciało z tymi wyŜszymi stopniami i obszarami, one zstąpią i dosłownie przemienia fizyczne ciało. Wówczas, kto wie, moŜe zaczniesz nawet świecić w ciemności. Ciało nabierze zdumiewającego i ponętnego piękna i będzie przejrzystym pojazdem pierwotnego Ducha, którym jesteś wiecznie.

Piątek, 15 sierpnia

Richard G. Young, jeden z kierowników Centrum Chrześcijaństwa Kontemplacyjnego i wydawca „Pathways: A Magazine of Psychological and Spiritual Transformation", zamieścił w tym magazynie recenzję The Eye of Spirit. Jest bardzo zabawna. W środku jest to: „Dlaczego jestem takim wielbicielem tego nieuchwytnego ikonoklasty, który nigdy nie daje wykładów ani nie prowadzi odosobnień, rzadko udziela wywiadów i robi wszystko, Ŝeby nikt nie miał ochoty uznać go za swojego nauczyciela? Proste. Mam nadzieję poczuciem winy wymusić na nim wywiad dla «Pathways»". Wysłałem faks do „Pathways" - „Zgoda, zgoda".

Sobota, 16 sierpnia, Denver

Spędzam dzień z Marci w Denver. Włóczymy się, kupujemy dla niej buty, cieszymy się swobodą. Marci to cudowna, niezwykła dusza. Na co dzień pracuje z ludźmi opóźnionymi w rozwoju; widziałem ją w kontakcie z tymi prostodusznymi osobami, oddanymi i bezpośrednimi, które jednak rozumieją zbyt mało, by wiedzieć, jakie straszne rzeczy robią cywilizowani ludzie, i dlatego potrzebują opieki. Ślinią się na nią, czepiają się jej kurczowo, Ŝądają jej uwagi, płaczą, krzyczą i wyją - a ona nigdy się nie odwraca, nigdy się nie wzdraga. Trzyma ich i mówi, Ŝe wszystko będzie dobrze, a oni jej wierzą, wyciągają do niej ręce, ufają jej, i bardzo słusznie: zawsze jest gotowa do pomocy, a oni o tym wiedzą. Została przyjęta do Korpusu Pokoju, do którego ma wstąpić w lutym. Ale się waha, niewątpliwie częściowo z powodu naszego związku; lecz takŜe dlatego, i to jest równie waŜne, Ŝe awansowała na szefa marketingu organizacji prowadzącej kilka ośrodków opieki, w której pracuje. To nieoczekiwana i wspaniała szansa. Nadal pracowałaby w organizacji niosącej pomoc, a właśnie tego chce, mogłaby spłacać studencką poŜyczkę itd. Znaczy to, Ŝe nasz związek nie będzie musiał skończyć się w lutym; jestem egoistycznie zachwycony. Miłość do konkretnej osoby jest promienna, jeśli powstaje w Pustce. WciąŜ jest to miłość, wciąŜ jest bardzo osobista, wciąŜ ma wyraźnie określony obiekt; ale jest falą powstającą z oceanu nieskończoności. To tak jakby wielkie morze miłości wywołało falę, która w kaŜdym swoim załomie niesie siłę i drŜenie całego morza. Doznajesz czegoś takiego, jakbyś wczesnym rankiem obserwował wschód słońca na pustyni: bezkresna, otwarta, czysta, błękitna przestrzeń, w której, na horyzoncie, pojawia się intensywny czerwono-Ŝółty ogień. Jesteś nieskończonym niebem Miłości, na którym pojawia się ognista kula osobistej miłości. Jedno jest pewne: nieskończona miłość i osobista miłość nie wykluczają się wzajemnie - ta druga jest tylko pojedynczą falą na nieskończonym oceanie. Kiedy wcześnie rano leŜę obok niej obudzony, medytując, w rzeczywistości w mojej kontemplacji nie zmienia się nic oprócz tego: w całym ciele odczuwam błogość, paradoksalnie delikatną a zarazem intensywną, która zaznacza granice mojej świadomości. Jest to energia seksualna, która odzyskała kontakt ze swym źródłem w subtelnych obszarach ciałaumysłu. Medytując, często dotykam jej delikatnie; to niewątpliwie zamyka obieg energii i ona teŜ to czuje. Ale właśnie to męŜczyźni i kobiety (jak równieŜ partnerzy grający role „męŜczyzny”/”„kobiety" w związkach róŜnych orientacji seksualnych) mogą zrobić dla siebie, a jest to równieŜ istotą tantry: w bardzo konkretny, namacalny sposób połączenie męskiego i Ŝeńskiego jest połączeniem Erosa i Agape, Wstępowania i Zstępowania, Pustki i Formy, Mądrości i Współczucia. Nie teoretycznie, lecz konkretnie, w rzeczywistej dystrybucji prany, czyli strumieni energii w ciele. Właśnie dlatego według najwyŜszych nauk tantrycznych

J E D E N S M A K

119

(anuttaratantrajoga), do ostatecznego oświecenia nie wystarcza sama wizualizacja seksualnego zespolenia z boską partnerką. Praktykujący, aby mógł osiągnąć ostateczne oświecenie, musi mieć rzeczywistego partnera - rzeczywisty seks - by pozamykać obiegi energii prowadzące do rozpoznania juŜ-oświeconego umysłu.

Poniedziałek, 18 sierpnia, Boulder

Właśnie skończyłem rozmowę telefoniczną z profesor Sarą Bates, która podczas zajęć poświęconych sztuce i kulturom tubylczym korzysta z Krótkiej historii i Eye oi Spirit. Uczy na Uniwersytecie Stanowym Florydy, ale teraz wykłada gościnnie na Uniwersytecie w San Francisco, skąd do mnie dzwoniła. Sara jest Indianką z plemienia Czirokezów; razem z dwoma przyjaciółmi - jednym z plemienia Hopi i drugim z Mojave - stworzyli grupę dyskusyjną zajmującą się problemami studiów kulturowych, religią, sztuką i społeczeństwami tubylczymi. Korzystają z mojej pracy, jak powiedziała, z powodu jej pankulturowej i integralnej natury. „Co sądzisz o nowej fali zainteresowania duchowością rdzennych Amerykanów?" - zapytała. „UwaŜam, Ŝe średniozamoŜni biali ludzie robią bardzo dziwne rzeczy z rodzimymi wierzeniami". „Zgadzam się. Smutne jest to, Ŝe nadają tym wierzeniom romantyczny charakter. Taka romantyczna wizja po prostu nie istnieje; na pewno nie teraz, a być moŜe nigdy nie istniała. Ale wielu Indian ulega temu". „Tak, to dziwne. Wielu z nich kupuje stworzoną przez białego człowieka wersję ich wierzeń. To niesamowite". „Doświadczyłam - powiedziała Sara - bezpośredniego i natychmiastowego połączenia z wewnętrznym Światłem. W mojej tradycji jest to powszechne doświadczenie duchowe. Mój kolega powiedział: «Czy sądzisz, Ŝe trzeba być Czirokezem, Ŝeby mieć takie doświadczenie?». Był pewny, Ŝe odpowiem: «Tak», ale powiedziałam: «Nie, oczywiście, Ŝe nie!» . Sara nawiązuje do faktu, Ŝe skrajny postmodernizm pogrąŜył się teraz w smutnym esencjalizmie: musisz być kobietą, Ŝeby wiedzieć cokolwiek o kobietach; musisz być Indianinem, Ŝeby w ogóle mówić o Indianach; musisz być gejem, Ŝeby móc powiedzieć cokolwiek o homoseksualizmie. Innymi słowy, nastąpiła regresja od postawy światocentrycznej do etnocentrycznej - rządzi wyłącznie zasada toŜsamości, a skrajny pluralizm oznacza, Ŝe my wszyscy nie mamy juŜ ze sobą nic wspólnego. W tej regresyjnej atmosferze, jak wyraził to David Berreby w „The Sciences": „Amerykanie mają standardowy scenariusz tworzenia polityczno-kulturowej toŜsamości. Zaczynasz od przekonania, Ŝe bycie członkiem twojej grupy jest szczególnym doświadczeniem, oddzielającym cię od ludzi, którzy do niej nie naleŜą (nawet od bliskich przyjaciół i krewnych), i łączącym cię z pozostałymi członkami tej grupy (nawet jeśli ich nigdy nie spotkałeś). Po drugie, przyjmujesz, Ŝe twoje osobiste wysiłki, upokorzenia i tryumfy w zmaganiach z twoją postawą są odbiciem zmagań twojej grupy w społeczeństwie. Osobiste doświadczenia nabierają charakteru politycznego. Po trzecie, twierdzisz, Ŝe interesy twojej grupy są zaniedbywane lub spotykają się z wrogością, i dlatego grupa musi podjąć jakieś działanie - na przykład zmienić swój społeczny wizerunek". Nie chodzi o to, Ŝe takie działanie samo w sobie nie jest złe, lecz, Ŝe prowadzi do ogromnej alienacji i podziału, do pewnego rodzaju patologicznego pluralizmu, który głosi zdumiewające przekonanie, Ŝe moja grupa moŜe zyskać akceptację dzięki agresywnemu obwinianiu i potępianiu właśnie tej grupy, od której oczekuje akceptacji. Prawdziwy pluralizm, z drugiej strony, zawsze jest pluralizmem uniwersalnym (lub integralno-aperspektywicznym): zaczynasz od cech wspólnych i głębokich struktur, które łączą ludzi - wszyscy cierpimy i cieszymy się, śmiejemy się i płaczemy, czujemy przyjemność i ból, zachwycamy się i odczuwamy Ŝal; wszyscy potrafimy tworzyć obrazy, symbole, koncepcje i zasady; wszyscy mamy 208 kości, dwie nerki i jedno serce; wszyscy otwarci jesteśmy na Obszar Duchowy, niezaleŜnie od tego, jak go nazywamy. A potem dodajesz wszystkie te cudowne róŜnice, struktury powierzchniowe, kulturowo wytworzone warianty itd., które sprawiają, Ŝe

J E D E N S M A K

120

róŜne grupy - i róŜne jednostki - są odmienne, szczególne i wyjątkowe. Jeśli jednak zaczniesz od róŜnic i pluralizmu i nie powiąŜesz ich z tym, co uniwersalne, to masz wówczas tylko postawę aperspektywiczną, lecz bez integralnej - to znaczy masz patologiczny pluralizm, aperspektywiczny obłęd, nawrót etnocentryzmu, regresyjne katastrofy. Oczywiście dobrze jest lansować kaŜdą grupę, która twoim zdaniem jest waŜna. Ale na nic się juŜ nie zdaje mówienie, Ŝe ta grupa jest „gnębiona", poniewaŜ dzisiaj kaŜda grupa twierdzi, Ŝe jest gnębiona, a nikt nie uwaŜa się za gnębiciela. Białych męŜczyzn zwykło się uwaŜać za łobuzów, ale teraz nawet oni dostali gorączki. Nie moŜna juŜ białych męŜczyzn obwiniać o gnębienie, poniewaŜ większość z nich utrzymuje, Ŝe naleŜy do gnębionej lub spychanej na margines grupy: są narkomanami, kalekami, alkoholikami, w dzieciństwie byli wykorzystywani seksualnie, są ofiarami nieobecnych ojców, zostali porwani przez kosmitów, albo potraktowani przez kobiety jako „obiekty do zdobycia". Nie mogą nikogo gnębić, poniewaŜ sami są zanadto gnębieni. Poza tym, zgodnie z esencjalizmem, nie moŜesz mówić niczego o białych męŜczyznach, jeśli sam nie jesteś białym męŜczyzną. MoŜemy więc zignorować wszystko, co feministki mówią o białych męŜczyznach, i zapytać ich samych, czy są gnębicielami. Oni twierdzą, Ŝe nie. A więc jest tak: jesteśmy narodem brutalnie gnębionych grup, ale nie ma w nim ani jednej grupy gnębicieli. To zręczna sztuczka. Jest to, oczywiście, tylko kolejna forma narcyzmu. Nie ja jestem źródłem swoich problemów, jakiekolwiek by one były. Ich źródłem jest ktoś Inny, zawsze jakiś Łobuz. Prawdziwa parodia polega na tym, Ŝe przypadki rzeczywistego gnębienia - autentyczny przypadek kobiety, geja, czarnoskórego, Indianina, białego męŜczyzny, poniŜanych wyłącznie z powodu uprzedzenia do rasy lub grupy - tracą całą swą siłę, poniewaŜ giną wśród tysięcy innych głosów protestujących z wrzaskiem przeciwko gnębieniu, nawet w przypadku najbłahszych, a często nieuniknionych zawodów Ŝyciowych. A więc Sara opowiada się za pluralizmem uniwersalnym - nie etno-centrycznym - i jest to niewiarygodnie pokrzepiające. „Powiedziałam mu: «Nie, nie uwaŜam, by trzeba było być Czirokezem, Ŝeby mieć tego rodzaju wewnętrzną iluminację*. Zdecydowanie nie sądzę, Ŝeby doświadczenia wewnętrzne były tworzone kulturowo, a ty jak myślisz?". „Absolutnie nie. Kulturowy wytwór jest, w najlepszym razie, tylko jedną z czterech ćwiartek [Dolna Lewa]. Próbuję uwypuklić uniwersalne lub głębokie cechy tych doświadczeń - np. widzenie wewnętrznej iluminacji - które okazują się bardzo podobne, gdziekolwiek się pojawią. Ale one mają wiele cech powierzchniowych, które rzeczywiście są róŜne w róŜnych kulturach, a więc kultura faktycznie je kształtuje w pewnym stopniu, lecz bynajmniej nie tak bardzo, jak to utrzymują skrajni postmodemiści". „Czy te kulturowe struktury powierzchniowe są obecne nawet w punkcie bezpośredniego połączenia z wewnętrzną istotą Światła?". „Sądzę, Ŝe w pewnym stopniu tak. Na przykład, kiedy te doświadczenia pojawiają się w tradycji tybetańskiej, wewnętrzna istota nigdy nie wygląda jak Jezus z Nazaretu. Podobnie, jeśli to chrześcijanin ma takie doświadczenie, wewnętrzna istota rzadko ma cztery ręce, jak Czenrezik, co jest powszechne w przypadku Tybetańczyków". „Rozumiem, więc nawet w chwili bezpośredniego doświadczenia, tło kulturowe odgrywa pewną rolę". „Tak, aŜ do momentu całkowitego ustania wszelkich wytworów umysłu, ale, tak jak powiedziałaś, nie trzeba być Czirokezem, Ŝeby mieć takie doświadczenia. Fakt, Ŝe są częściowo kształtowane przez kulturę, nie oznacza, Ŝe są wyłącznie produktem twojej kultury lub przekonań twojej grupy. Taki skrajnie konstruktywistyczny pogląd jest straszliwym wypaczeniem doświadczenia religijnego. Wszelkie realia duchowe sprowadza do stworzonych przez człowieka symboli. Ludzie nie tworzą Ducha, to Duch tworzy ludzi! Ci, którzy tego nie rozumieją, są w tym względzie chyba trochę opóźnieni. W kaŜdym razie sądzę, Ŝe dobrze jest ukazywać zarówno uniwersalne, głębokie cechy tych doświadczeń, jak i kulturowe,

J E D E N S M A K

121

powierzchniowe cechy i lokalne warianty. Jedne i drugie są bardzo waŜne". „Właśnie tym się zajmuję razem ze swoim przyjaciółmi. Chcemy objaśnić nasze tradycje, ale chcemy je równieŜ dopasować do innych tradycji". I tak się ta rozmowa toczyła. Sara wystąpiła z ostrą krytyką ekopsychologii („ona naprawdę pomija wewnętrzne wymiary"), teorii sztuki, która faktycznie ignoruje sztukę ("mówią o wszystkim z wyjątkiem sztuki"), ponurego stanu skrajnego postmodernizmu („wszędzie fragmenty") i dewaluacji estetyki na rzecz języka-to („antropologia ponad sztukę"). Prześle mi trochę swoich rozwaŜań o teorii estetyki i trochę swoich dzieł. Bardzo ją lubię; cieszę się, Ŝe się znamy.

Wtorek, 19 sierpnia

Inner Directions przygotowuje nowe wydanie Talks with Śri Ramana Maharishi, które są głównym źródłem nauk tego niezwykłego Urzeczywistnionego. Zostałem poproszony o napisanie przedmowy i wyraziłem zgodę. Nie sądzę, Ŝebyśmy mogli Ramanę uznać za typowego przedstawiciela poglądu integralnego; ale jego własne urzeczywistnienie - czyli rozpoznanie zawsze-juŜ prawdy Świadka i jego nieustannego osadzenia w Jednym Smaku - było niezrównane. W przedmowie zawarłem kilka instrukcji, których udzieliłem podczas jednego z seminariów Naropy, i, jak się wydaje, było to właściwe. Instytut Naropy został nazwany imieniem sławnego indyjskiego nauczyciela i mahasiddhy Naropy (XI wiek n.e.), który był centralną postacią na uniwersytecie w Nalandzie - w pewnym okresie ów uniwersytet miał ponad dziesięć tysięcy studentów i był rzeczywiście wielkim światowym ośrodkiem nauki. W tym czasie - między VIII i XI wiekiem n.e. - w Indiach nastąpił największy w dziejach rozkwit tradycji Niedualnych. Niedualna wizja - w formie wedanty, śiwaizmu, buddyzmu mahajany i wadŜrajany - jest bezcennym darem Indii dla świata, a swój najczystszy, najwspanialszy i najbardziej olśniewający wyraz znalazła w prostym mędrcu z Arunaczali.

MĘDRZEC STULECIA

Często pytają mnie: „Gdybyś znalazł się na bezludnej wyspie i miał tylko jedną ksiąŜkę, która by to była?". KsiąŜka, którą teraz trzymasz w swoich rękach - Talks with Sri Ramana Maharishi - jest jedną z dwóch lub trzech, jakie zawsze wymieniam. Talks wieńczą tę listę z tego względu: są Ŝywym głosem największego mędrca tego wieku i, moŜna się spierać, największego duchowego urzeczywistnienia tego lub kaŜdego czasu. Jedną z wielu zdumiewających cech tej ksiąŜki jest jej absolutnie niezachwiany ton i styl, sam głos - nie w tym sensie, Ŝe jest ustalony i sztywny, lecz w tym, Ŝe od pierwszego do ostatniego słowa mówi z pełną dojrzałością. Jest tak, jakby - nie, na pewno tak jest - urzeczywistnienie Ramany przyszło do niego w pełni uformowane - lub moŜe powinniśmy powiedzieć, w pełni bezforemne - i dlatego nie wymagało dalszego rozwoju. On mówi po prostu z absolutu i jako absolut, Self, najczystsza Pustka, która jest celem i podstawą całego przejawionego świata i nie jest czymś innym od świata. Ramana, za Siankarą, mówił:

Świat jest pozorny; Brahman jest jedyną rzeczywistością; Brahman jest światem.

To głębokie urzeczywistnienie odróŜnia autentyczne oświecenie Ramany od wielu dzisiejszych pretendentów do tronu - głębokiej ekologii, ekofeminizmu, wskrzesicieli Gai, czcicieli Bogini, ekopsychologii, teorii systemów, koncepcji sieci Ŝycia - przedstawiciele Ŝadnego z tych podejść nie pojęli pierwszych dwóch linijek i dlatego, wbrew ich słodkim zapewnieniom, nie rozumieją naprawdę trzeciej. A właśnie wszystkim tym, którzy kochają wyłącznie przejawiony świat - od kapitalistów do socjalistów, od zielonych trucicieli do zielonych orędowników pokoju, od egocentryków do ekocentryków - tak rozpaczliwie potrzebne jest przesłanie Ramany.

J E D E N S M A K

122

Czym i gdzie jest Self? W jaki sposób jestem Tym? Nie ma wątpliwości, jak Ramana odpowiedziałby na te - i praktycznie wszystkie inne - pytania: Kto chce to wiedzieć? Co w tobie, teraz, jest świadome tej strony? Kim jest Wiedzący, który zna świat, ale sam nie moŜe być poznany? Kim jest Słyszący, który słyszy ptaki, ale sam nie moŜe być usłyszany? Kim jest Widzący, który widzi chmury, ale sam nie moŜe być ujrzany? W ten sposób powstaje zapytywanie siebie, szczególny dar Ramany dla świata. Mam uczucia, ale nie jestem tymi uczuciami. Kim jestem? Mam myśli, ale nie jestem tymi myślami. Kim jestem? Mam pragnienia, ale nie jestem tymi pragnieniami. Kim jestem? Powracasz do źródła własnej świadomości - które Ramana często nazywał „ja-Ja", poniewaŜ jest świadome zwykłego ja, czyli ego. Powracasz do Świadka, ja-Ja, i spoczywasz jako To. Nie jestem obiektami, uczuciami, pragnieniami, myślami. Ale wówczas ludzie zwykle popełniają bardzo niefortunny błąd w tym zapytywaniu siebie. Sądzą, Ŝe jeśli spoczywają w Self, w Świadku, to coś ujrzą, coś poczują, coś naprawdę zdumiewającego, szczególnego, duchowego. Ale nie zobaczysz niczego. Jeśli coś widzisz, to jest to kolejny obiekt - kolejne uczucie, kolejna myśl, kolejne doznanie, kolejne wyobraŜenie. To wszystko są obiekty; a ty nie jesteś obiektami. Nie, kiedy spoczywasz w Świadku - rozumiejąc: nie jestem obiektami, nie jestem uczuciami, nie jestem myślami - będziesz doznawał wyłącznie poczucia Wolności, poczucia Wyzwolenia, poczucia Uwolnienia - uwolnienia od straszliwej ciasnoty utoŜsamiania się z tymi małymi, skończonymi obiektami, z małym ciałem, małym umysłem, małym ego. Wszystko to są obiekty, które moŜna zobaczyć, i dlatego nie są prawdziwym Widzącym, rzeczywistym Self, czystym Świadkiem, czyli tym, czym w istocie jesteś. Nie będziesz widział niczego szczególnego. Cokolwiek powstaje, jest właściwe. Chmury płyną po niebie, uczucia płyną w ciele, myśli płyną w umyśle - moŜesz bez wysiłku postrzegać je wszystkie. Wszystkie spontanicznie powstają w twojej bieŜącej, swobodnej, odpręŜonej świadomości. Sama postrzegająca świadomość nie jest Ŝadnym szczególnym obiektem, który moŜesz zobaczyć. Jest po prostu bezkresnym, podstawowym poczuciem Wolności - czyli czystej Pustki - i w tej czystej Pustce, którą jesteś, powstaje cały przejawiony świat. Jesteś tą Wolnością, Otwartością, Pustką - a nie jakąś małą, skończoną rzeczą, która w niej powstaje. Spoczywając w tym pustym, wolnym, swobodnym, niewymuszonym postrzeganiu, zauwaŜ, Ŝe obłoki powstają w bezkresnej przestrzeni twojej świadomości. Obłoki powstają w tobie - tak dalece, Ŝe moŜesz ich posmakować, jesteście jednym, są tak bliskie, Ŝe zdają się być po tej stronie skóry. Niebo i twoja świadomość stały się jednym, wszystko, co znajduje się na niebie, płynie swobodnie przez twoją świadomość. MoŜesz pocałować słońce, połknąć górę, są tak bliskie. Zen mówi: „Jednym haustem połknij Pacyfik", i jest to najłatwiejszą rzeczą pod słońcem, kiedy to, co wewnątrz, i to, co na zewnątrz, nie są juŜ dwiema rzeczami, kiedy podmiot i przedmiot są niedwoiste, kiedy widzący i widziane są Jednym Smakiem. A więc: Świat jest pozorny, to znaczy, Ŝe nie jesteś jakimkolwiek obiektem - nic, co moŜe być ujrzane, nie jest ostatecznie realne. Jesteś neti, neti, nie tym, nie tamtym. W Ŝadnym razie nie powinieneś uzaleŜniać swojego wyzwolenia od tego, co jest skończone, chwilowe, przemijające, pozorne, co wzmaga cierpienie i rodzi udrękę. Brahman jest jedyną rzeczywistością, tylko Self (niewysłowiony Brahman-Atman) jest rzeczywiste - czysty Świadek, wieczny Nienarodzony, bezforemny Widz, ostateczne ja-Ja, promienna Pustka - tylko to jest rzeczywiste i nic poza tym. To jest twój stan, twoja esencja, twoja teraźniejszość i twoja przyszłość, twoje pragnienie i twoje przeznaczenie, a jednak jest to wiecznie obecne jako czysta Obecność, jedyne, które jest Jedyne. Brahman jest światem, Pustka i Forma są nie-dwoma. Kiedy zrozumiesz, Ŝe przejawiony świat jest pozorny, i kiedy zrozumiesz, Ŝe tylko Brahman jest rzeczywisty, wówczas moŜesz zobaczyć, Ŝe absolutne i względne są nie-dwoma, są niedwoiste, wówczas moŜesz zobaczyć, Ŝe nirwana i samsara są nie-dwoma, wówczas moŜesz zrozumieć, Ŝe Widz i wszystko, co jest widziane, są nie-dwoma, Brahman i świat są nie-dwoma - wszystko to w istocie znaczy: głos tych śpiewających ptaków! Cały świat Formy istnieje wyłącznie w twojej Bezforemnej Świadomości:

J E D E N S M A K

123

jednym haustem moŜesz połknąć Pacyfik, poniewaŜ cały świat dosłownie istnieje w twoim czystym Self, zawsze obecnym wielkim ja-Ja. W końcu, i to jest najwaŜniejsze, Ramana przypomina nam, Ŝe czystego Self - a więc wielkiego Wyzwolenia - nie moŜna osiągnąć, tak samo jak nie moŜesz osiągnąć swoich stóp ani zdobyć swoich płuc. JuŜ jesteś świadomy nieba, juŜ słyszysz dźwięki, juŜ postrzegasz świat. Oświecony umysł, czyste Sełf jest obecne teraz w stu procentach - nie w dziewięćdziesięciu dziewięciu, lecz w stu. Jak Ramana ciągle podkreślał, jeśli Self (lub poznanie Self) jest czymś, co powstaje - jeśli twoje urzeczywistnienie ma początek - to jest ono tylko kolejnym obiektem, kolejnym przemijającym, skończonym, chwilowym stanem. Nie ma docierania do Self - Self czyta tę stronę. Nie ma poszukiwania Self - ono patrzy przez twoje oczy. Nie ma osiągania Self - Self czyta te słowa. Po prostu w Ŝadnym wypadku nie moŜesz osiągnąć tego, czego nigdy nie straciłeś. A jeśli rzeczywiście coś osiągasz, Ramana powiedziałby, Ŝe to bardzo miło, ale nie jest to Self. Gdybym mógł coś zasugerować, kiedy czytasz słowa największego mędrca, pamiętaj: jeśli uwaŜasz, Ŝe nie rozumiesz Self lub Ducha, to spocznij w tym, co nie rozumie, i właśnie to jest Duchem. Jeśli uwaŜasz, Ŝe niezupełnie „chwytasz" Self lub Ducha, to spocznij w tym, co niezupełnie chwyta, i właśnie to jest Duchem. Zatem, jeśli uwaŜasz, Ŝe rozumiesz Ducha, to jest to Duch. Jeśli uwaŜasz, Ŝe nie rozumiesz, to jest to Duch. MoŜemy więc zakończyć największym i najbardziej tajemnym przesłaniem Ramany: oświecony umysł nie jest trudny do osiągnięcia, lecz niemoŜliwy do uniknięcia. W cennych słowach Mistrza:

Nie ma ani tworzenia, ani niszczenia, Ani przeznaczenia, ani wolnej woli; Ani ścieŜki, ani osiągnięcia; Oto ostateczna prawda.

Środa, 20 sierpnia

Wstałem trochę wcześniej niŜ zwykle, Ŝeby skończyć swoje codzienne czytanie, zanim przyjedzie Mitch ze swoją nową miłością, Freadą. Dla potrzeb drugiego tomu przebrnąłem juŜ przez około pięciuset ksiąŜek i drugie tyle przede mną - z antropologii, ekologii, feminizmu, postmodernizmu, studiów kulturowych, studiów postkolonialnych -a ogromna większość z nich to, niestety, nudy. Jako Ŝe nieszczęścia chodzą parami, styl jest zupełnie nie do odszyfrowania; moŜna przeczytać całe rozdziały, w których nie ma ani jednego zrozumiałego zdania; ta proza dusi swoją błahością. W najlepszym razie jest to zjełczała obojętność, gdzie nuda ciągnie się przez szarą stronicę, zawsze na granicy doświadczenia bliskiego Ŝycia.

Czwartek, 21 sierpnia

Freada jest rzeczywiście przemiła. Atrakcyjna, bardzo bystra, bardzo otwarta, bardzo spostrzegawcza. Mitchell przy niej po prostu jaśnieje, co mnie bardzo cieszy. W środę wieczorem wydaliśmy przyjęcie dla Mitcha; kilku ludzi chciało spotkać się z nim, kilku innych chciało spotkać się ze mną, więc zaprosiłem ich wszystkich, i w ten sposób złapałem kilka srok za ogon na jednym przyjęciu. I juŜ wyjechali. Wspaniale było widzieć ich razem. Przypuszczam, Ŝe ich związek się utrzyma. Siwa i Siakti zawsze się odnajdą, a kto by przypuszczał?

Poniedziałek, 25 sierpnia

Dzwoniła Sara Bates i zostawiła wiadomość. Zaprasza mnie do udziału w konferencji sponsorowanej przez San Francisco Art Commission i Society for American Indian Studies. Powiedziała coś niezwykle miłego: „Spośród autorów, których czytałam ostatnio, tylko ty masz naprawdę pełne zrozumienie pankulturowej integralnej wizji". Co więcej, przysłała mi kilka swoich dziel sztuki - są bardzo piękne. Fotografie ukazują ogromne mandale (cztery metry),

J E D E N S M A K

124

leŜące na ziemi, które Sara stworzyła z setek róŜnego rodzaju przedmiotów i materiałów, naturalnych i zrobionych ludzką ręką. Jej sztuka integruje i obejmuje tematy modernistyczne (wzory abstrakcyjne), tematy postmodernistyczne (wieloperspektywiczność) i tematy tradycyjne (w jej wypadku, rdzennie amerykańskie). Naród Czirokezów składa się z siedmiu klanów - Klan Wilka, Klan Jelenia, Klan Czerwonego Bólu, Klan Ptaka, Klan Trąb Powietrznych, Klan Niebieski i Klan Dzikiego Ziemniaka. Sara naleŜy do Klanu Wilka, więc w swoich dziełach zawiera elementy kultury swojego narodu. Ale mnie w jej sztuce pociąga sposób włączania do niej elementów przedstawiających i wzajemnie powiązaną ludzkość jako zbiorowość - ponownie pluralizm, nie etnocentryczny, lecz uniwersalny. Z jednego z jej katalogów: „Wielu artystów odwoływało się do historii, Ŝeby opowiedzieć własną opowieść o swojej określonej rzeczywistości jako amerykańskiego Indianina, jako kobiety, jako artysty w strumieniu historii sztuki. Dokładali wielkich starań, Ŝeby określić, co odróŜnia ich od innych jednostek [utoŜsamienie z grupą lub pluralizm etnocentryczny]. Bates, odwrotnie, postanowiła wykorzystać historię i filozofię swego dziedzictwa jako amerykańskiej Indianki i, konkretniej, jako członkini narodu Czirokezów, by mówić o tym, jak jesteśmy podobni i opisywać nasze wzajemne powiązanie" - postawa światocentryczna lub pluralizm uniwersalny. Jest to wspaniały balsam na nasze pokawałkowane dusze, na koszmar polityki toŜsamości, polityki narcyzmu, polityki rozczulania się nad sobą. To absolutnie cudowne, Ŝe Sara wyraŜa w swojej sztuce pluralizm uniwersalny i zwalcza modne, lecz brutalne trendy pluralizmu etnocentrycznego i ekstremalnego zróŜnicowania.

Piątek, 29 sierpnia

Ed Kowalczyk jest głównym wokalistą Live, znakomitej grupy rockowej. Ich CD Throwing Copper sprzedał się w nakładzie ponad pięciu milionów egzemplarzy i naleŜy do moich ulubionych. Live daje koncert w okolicy i Ed zadzwonił zapytać, czy mógłby wpaść - Krótka historia najwyraźniej wiele dla niego znaczy. Odpowiedziałem, świetnie, zajrzyj. Ed ma dwadzieścia sześć lat, jest bardzo inteligentny, przystojny i przemiły. Silnie pociągają go sprawy duchowe i chce, Ŝeby muzyka, którą pisze, coraz bardziej to odzwierciedlała. Ed i jego narzeczona Erin są bardzo sympatyczni i naturalni. Spędziliśmy wieczór we troje obiecałem śledzić jego postępy, gdy będzie wchodził w coraz bardziej uchowa muzykę. Marci odwiedza krewnych w Pensylwanii. O ile mi powiedziała, Ŝe bezie za mną tęsknić, to była naprawdę niezadowolona, Ŝe nie spotka Eda.


BILET DO ATEN

PATHWAYS: Dlaczego Duch w ogóle zawraca sobie głowę przejawianiem się, szczególnie, Ŝe to przejawianie się jest z konieczności bolesne i wymaga od Niego zapomnienia Swojej prawdziwej toŜsamości? Dlaczego Bóg się wciela?

KEN WILBER: Widzę, Ŝe zaczynasz od łatwych pytań. Dam ci kilka odpowiedzi teoretycznych, których udzielano przez lata, a potem odpowiem z mojego doświadczenia, niedoskonałego, ale własnego. To samo pytanie postawiłem kilku nauczycielom duchowym. Jeden z ich udzielił szybkiej, klasycznej odpowiedzi: „To nic zabawnego jeść obiad samemu". Chyba jest to odpowiedź nonszalancka, ale im bardziej się nad nią zastanawiasz, tym nabiera większego sensu. Co by było, gdybyśmy, tak dla zabawy, udawali - gdybyśmy przez chwilę bluźnierczo udawali - Ŝe jesteśmy Duchem, Ŝe „Tat twam asi35”? Gdybyś był Bogiem Wszechmocnym, dlaczego miałbyś przejawiać świat? Świat, który, jak mówisz, jest z 35 Sanskr., dosł.: „Ty jesteś tym", tzn. „jesteś toŜsamy z absolutem". Jest to jeden z najbardziej znanych i najwaŜniejszych wielkich dogmatów filozofii wedanty – przyp. tłum.

J E D E N S M A K

125

konieczności światem oddzielenia, zamętu i bólu? Dlaczego, będąc Jednym, miałbyś w ogóle stwarzać Wielość?

P: To nic zabawnego jeść obiad samemu?

KW: Czy to nie zaczyna nabierać sensu? Oto jesteś, Jeden Jedyny, Sam i Nieskończony. Co teraz zrobisz? Przez wieczność kąpiesz się we własnej chwale, przez wieki pławisz się we własnym zachwycie, a co potem? Prędzej lub później moŜesz stwierdzić, Ŝe byłoby zabawne - po prostu zabawne - udawać, Ŝe nie jesteś sobą. Chodzi mi o to, co innego zrobisz? Co innego moŜesz zrobić?

P: Przejawiać świat.

KW: Nie sądzisz? Wtedy zaczyna być interesująco. Kiedy byłem dzieckiem, próbowałem grać ze sobą w warcaby. Próbowałeś tego kiedyś?

P: Tak, pamiętam, Ŝe robiłem coś podobnego.

KW: Czy to ma sens?

P: Nie bardzo, bo zawsze wiedziałem, jaki będzie ruch mojego „przeciwnika". Grałem po obu stronach, więc nie mogłem siebie „zaskoczyć". Zawsze wiedziałem, co zrobię po obu stronach, dlatego nie była to zbyt interesująca gra. Zęby w coś grać, potrzebujesz kogoś „innego".

KW: Właśnie w tym tkwi problem. Potrzebujesz „drugiego". A więc, jeśli jesteś jedyną Istotą i chcesz grać w jakąkolwiek grę, musisz wejść w rolę kogoś innego, a potem zapomnieć, Ŝe grasz po obu stronach. Inaczej, jak powiedziałeś, gra nie jest zabawna. Musisz z takim przekonaniem udawać drugiego gracza, Ŝe zapominasz, iŜ grasz wszystkie role. Jeśli nie zapominasz, nie ma gry, nie ma w tym nic zabawnego.

P: Jeśli chcesz grać - wschodni termin brzmi chyba lila36 - to musisz zapomnieć, kim jesteś. Amnezja.

KW: Tak sądzę. Właśnie takie jest sedno odpowiedzi udzielanej przez mistyków na całym świecie. Jeśli jesteś Jednym i - z czystej obfitości, bujności, nadmiaru - chcesz grać, cieszyć się, bawić, to najpierw musisz przejawić Wielość, a potem zapomnieć, Ŝe to ty jesteś tą Wielością. Inaczej nie ma gry. Przejawianie, inkarnacja, jest wielką Grą Jednego, które bawi się w bycie Wielością, dla samej zabawy i radości.

P: Ale to nie zawsze jest zabawne.

KW: Tak i nie. Przejawiony świat jest światem przeciwieństw -przyjemność kontra ból, wzlot kontra upadek, dobro kontra zło, podmiot kontra przedmiot, światło kontra cień. Ale, jeśli zamierzasz grać w wielką kosmiczną Grę, sam puszczasz ją w ruch. Jak inaczej mógłbyś to zrobić? Jeśli nie ma części, graczy, cierpienia i Wielu, to po prostu trwasz jako Jeden Jedyny, Sam i Daleki. Ale to nic zabawnego jeść obiad samemu.

P: A więc początek gry przejawiania jest początkiem świata cierpienia.

KW:. Zaczyna na to wyglądać, prawda? Mistycy, jak się zdaje, zgadzają się z tym. Ale jest droga wyjścia z cierpienia, uwolnienia się od przeciwieństw. Wymaga to niezachwianego i bezpośredniego zrozumienia, Ŝe Duch to nie dobro kontra zło ani przyjemność kontra ból, ani światło kontra ciemność, ani Ŝycie kontra śmierć, ani całość kontra część, ani holistyczne kontra analityczne. Duch jest wielkim Graczem, który na równi tworzy wszystkie przeciwieństwa - „Ja Pan sprawiam, Ŝe Światło świeci tak samo na dobrych, jak na złych; Ja Pan robię wszystkie te rzeczy" - mistycy na całym świecie zgadzają się z tym. Duch nie jest dobrą połową przeciwieństw, lecz podstawą wszystkich przeciwieństw, a nasze „zbawienie" nie polega na

36 Sanskr., dosł: „gra". W hinduizmie lila oznacza boską grę w świecie zjawisk - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

126

odkryciu dobrej polowy dualizmu, lecz na odkryciu Źródła obu połówek, gdyŜ w istocie właśnie nim jesteśmy. Jesteśmy obiema stronami w wielkiej Grze śycia, poniewaŜ my - ty i ja, w największej głębi naszego Self - stworzyliśmy te oba przeciwieństwa, Ŝeby rozgrywać wielką grę w kosmiczne warcaby. Taka jest w kaŜdym razie „teoretyczna" odpowiedź, jakiej mistycy niemal zawsze udzielają. „Niedualność" oznacza, jak wyraŜają to Upaniszady: „uwolnienie od par". A więc. wielkie wyzwolenie polega na byciu wolnym od par przeciwieństw, wolnym od dwoistości -i odkryciu niedwoistego Jednego Smaku, który rodzi oba przeciwieństwa. Jest to wyzwolenie, gdyŜ przerywamy nierealny, bolesny sen, w którym spędzamy cale swoje Ŝycie, próbując znaleźć górę bez dołu, środek bez powierzchni, dobro bez zła, przyjemność bez nieuniknionego bólu.

P: Powiedziałeś, Ŝe masz równieŜ bardziej osobistą odpowiedź.

KW: Tak, niedoskonałą, ale mam. Kiedy po raz pierwszy doświadczyłem, jakkolwiek nieudacznie, nirwikalpa samadhi - to znaczy medytacyjnego wchłonięcia w bezforemne Jedno - pamiętam niewyraźne uczucie - bardzo delikatne, bardzo słabe - Ŝe nie chcę być sam w tym cudownym bezkresie. Pamiętam, czułem, bardzo niejasno, ale bardzo uporczywie, Ŝe chcę dzielić to z kimś. A więc, co moŜna zrobić w takiej samotności?

P: Przejawiać świat.

KW: Tak mi się wydaje. Wiedziałem, Ŝe jeśli wyjdę z bezforemnej jedności i ujrzę świat Wielości, to będę cierpiał, poniewaŜ Wielość zawsze się wzajemnie rani, tak samo jak sobie wzajemnie pomaga. I wiesz co? Z radością wyrzekłem się spokoju Jedności, chociaŜ oznaczało to ból Wielości. To tylko słaby przedsmak tego, co ujrzeli wielcy mistycy, jednak moje ograniczone doświadczenie wydaje się zgodne z ich wielkim stwierdzeniem: Jesteś Jednym dobrowolnie dającym początek Wielości - dla bólu i przyjemności i wszelkich przeciwieństw - poniewaŜ nie chciałeś trwać jako samotność Nieskończoności, i poniewaŜ nie chcesz jeść obiadu sam.

P: A nieunikniony ból?

KW: Wybierasz go dobrowolnie, jako część niezbędnej Gry śycia. Przejawiony świat nie moŜe istnieć bez wszystkich przeciwieństw, takich jak przyjemność i ból. Aby uwolnić się od bólu - grzechu, cierpienia, duhkhi- musisz pamiętać, kim i czym naprawdę jesteś. Pamiętanie, przypomnienie, anamnezja - „To czyńcie na Moją Pamiątkę" - znaczy: „To czyńcie na Pamiątkę Self, Którym Jesteście" - Tat twam asi. Wielkie mistyczne religie całego świata składają się z serii głębokich praktyk słuŜących uspokojeniu małego self, którym udajemy, Ŝe jesteśmy - powodującej ból i cierpienie, jakie odczuwasz - i przebudzeniu się jako Wielkie Self, które jest naszą prawdziwą podstawą, naszym celem i przeznaczeniem - „Niech w was będzie ta świadomość, która była w Jezusie Chrystusie".

P: Czy to urzeczywistnienie jest kwestią wszystko-albo-nic?

KW: Na ogół nie. Często jest to seria przebłysków Jednego Smaku - przelotnego rozpoznania faktu, Ŝe jesteś jednym z absolutnie całym światem przejawionym, z jego dobrymi i złymi aspektami, z jego oziembłością i gorączką, z jego cudownością i bólem. Jesteś Kosmosem - dosłownie. Ale zrozumienie tego ostatecznego faktu pojawia się na ogół w nasilających się przebłyskach nieskończoności, którą jesteś, i zdajesz sobie sprawę, dlaczego rozpocząłeś tę cudowną, straszliwą Grę śycia. Ale w Ŝadnym razie nie jest to okrutna Gra, nieostatecznie, poniewaŜ ty i tylko ty zapoczątkowałeś ten Dramat, tę Lilę, tę Kenozę37.

P: Co powiesz na twierdzenie, Ŝe doświadczenia „Jednego Smaku" lub „Świadomości

37 Gr. dosł.: „ogołocenie". UniŜenie, jakiemu Chrystus poddał się dobrowolnie wskutek Wcielenia. Niektórzy teologowie protestanccy interpretowali kenozę jako porzucenie lub zawieszenie przez Chrystusa jego atrybutów boskich - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

127

Kosmicznej" są tylko produktem ubocznym medytacji i dlatego nie są „rzeczywiście rzeczywiste"?

KW: To samo moŜna powiedzieć o kaŜdego rodzaju poznaniu, które zaleŜy od instrumentu. „Świadomość Kosmiczna" często zaleŜy od instrumentu medytacji. I co z tego? Widzenie jądra komórki zaleŜy od mikroskopu. Czy powiemy zatem, Ŝe jądro komórki nie jest rzeczywiste, bo jest tylko produktem ubocznym mikroskopu? Czy powiemy, Ŝe księŜyce Jowisza nie są rzeczywiste, bo są produktem ubocznym teleskopu? To zastrzeŜenie niemal zawsze wysuwają ludzie, którzy nie chcą spojrzeć przez instrument medytacji, tak jak duchowni nie chcieli spojrzeć przez teleskop Galileusza i tym samym uznać księŜyców Jowisza. Niech sobie Ŝyją ze swoją negacją. Ale my - najlepiej jak potrafimy, z nadzieją prowadzeni przez najwyŜsze miłosierdzie, współczucie - próbujmy nakłonić ich, by spojrzeli, chociaŜ raz, i przekonali się sami. Nie zmuszajmy ich, ale zachęcajmy. Podejrzewam, Ŝe mógłby otworzyć się dla nich inny świat, świat dogłębnie zbadany przez wszystkich tych, którzy patrzą przez teleskop i mikroskop medytacji.

P: Mógłbyś nam powiedzieć...

KW: Jeśli mogę coś wtrącić, czy nie miałbyś nic przeciw, gdybym przytoczył jeden z moich ulubionych cytatów z Aldousa Huxleya?

P: Proszę.

KW: To pochodzi z powieści Po wielu latach:

„...Lubię, by uŜyte przeze mnie słowa, były czymś związane z faktami. Dlatego zajmuje mnie wieczność. Wieczność psychologiczna. Bo ona jest faktem". Dla pana być moŜe - rzekł Jeremi (...). Jest faktem dla kaŜdego, kto postanowił wypełnić wszystkie warunki, w jakich moŜna jej doświadczyć. A dlaczego miałby ktoś postanawiać, Ŝe je wypełni? A dlaczego miałby ktoś postanawiać pojechać do Aten i zobaczyć Partenon? PoniewaŜ to warte trudu. To samo stosuje się do wieczności. Doznawanie wartości leŜącej poza czasem warte jest całego włoŜonego w to trudu. Wartość leŜąca poza czasem - powtórzył Jeremi z niesmakiem. -Nie wiem, co znaczą te słowa. I skądŜe mógłby pan to wiedzieć? - rzekł pan Propter. - (...) nigdy nie kupił pan biletu do Aten"38.

P: A więc kontemplacja jest biletem do Aten?

KW: Nie sądzisz?

P: Absolutnie. Czy mógłbyś powiedzieć nam trochę o twoim własnym bilecie do Aten? Mógłbyś powiedzieć nam trochę o historii twoich własnych doświadczeń z medytacją? Czym jest „praktyka integralna" i co oferuje współczesnym poszukiwaczom duchowym?

KW: Nie jestem pewien, czy o swojej historii mogę powiedzieć coś sensownego w krótkim czasie. Medytuję od dwudziestu pięciu lat i podejrzewam, Ŝe moje doświadczenia nie róŜnią się tak bardzo od doświadczeń wielu, którzy podąŜają podobną ścieŜką. Spróbuję powiedzieć co nieco o „praktyce integralnej", poniewaŜ wydaje mi się, Ŝe w przyszłości moŜe stać się naszą drogą. Idea jest całkiem prosta. Tony Schwartz, autor What Really Matters: Searching for Wisdom in America, podsumował ją jako próbę „poślubienia Freuda z Buddą". Faktycznie, jest to próba zintegrowania wkładu zachodniej „psychologii głębi" z wielkimi tradycjami mądrości „psychologii wysokości" - próba zintegrowania id i Ducha, cienia i Boga, libido i Brahmana, instynktu i Bogini, niŜszego i wyŜszego - nazwij to sobie jak chcesz, sądzę, Ŝe idea jest

38 Aldous Huxley, Po wielu latach, tłum. Barbara Czerwijowska, Pomorze, Bydgoszcz 1993, s. 60 - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

128

wystarczająco jasna.

P: W rzeczywistej praktyce?

KW: Tak, rzeczywista praktyka opiera się na czymś w tym rodzaju: Mając Wielki Gniazdowy Układ Istnienia - od materii do ciała, do umysłu, do duszy, do ducha - jak moŜemy uznawać, szanować i urzeczywistniać wszystkie te poziomy w swoim własnym istnieniu? A jeśli to robimy - jeśli angaŜujemy wszystkie poziomy naszego własnego potencjału - czy to nie pomoŜe nam lepiej pamiętać Źródło wielkiej Gry śycia, które jest niczym innym jak naszym najgłębszym Self? Jeśli Duch jest Podstawą i Celem wszystkich tych poziomów, i jeśli w rzeczywistości jesteśmy Duchem, czy pełne zaangaŜowanie wszystkich tych poziomów nie pomoŜe nam pamiętać, kim i czym w istocie jesteśmy? Wiem, Ŝe to teoria, którą wyłoŜyłem w suchych słowach. Konkretnie rzecz biorąc, idea jest taka: Weź praktykę (lub praktyki) z kaŜdego z tych poziomów i całym sercem zaangaŜuj się w nie wszystkie. Na poziomie fizycznym moŜesz ćwiczyć fizyczną jogę, podnosić cięŜarki, brać witaminy, stosować dietę, uprawiać jogging itd. Na poziomie emocjonalnym/ciała moŜesz spróbować seksu tantrycznego, terapii, która pomoŜe ci wejść w kontakt z czuciową stroną twojego istnienia, bioenergetyki, tai chi itd. Na poziomie mentalnym - terapia poznawcza, terapia narracyjna, terapia dialogu, terapia psychodynamiczna itd. Na poziomie duszy - medytacja kontemplacyjna, joga bóstwa, kontemplacja subtelna, modlitwa koncentrująca itd. I na poziomie ducha - bardziej niedualne praktyki, np. zen, dzogczen, adwajta wedanta, śiwaizm kaszmirski, bezpostaciowy mistycyzm chrześcijański itd. Waham się podając tę listę, bo, jak wiesz, są dosłownie tysiące cudownych praktyk dla wszystkich poziomów i wzdragam się przed wyłączeniem którejś z nich. Ale skup się, proszę, na ogólnej idei: weź jedną lub więcej praktyk dla kaŜdego z tych poziomów - materii, ciała, umysłu, duszy i ducha - i ćwicz je wszystkie najlepiej jak moŜesz, indywidualnie i grupowo. Nie tylko na co dzień zaczniesz czuć się lepiej, ale radykalnie zwiększysz swoje szanse wejścia w twój najwyŜszy Stan, który jest samym Duchem, twoją najgłębszą toŜsamością i najgłębszym impulsem.

P: Czy są nauczyciele, którzy prowadzą tego rodzaju integralną praktykę?

KW: Niestety, na tym wczesnym etapie nie ma wielu takich nauczycieli. Po części dlatego, Ŝe tego rodzaju praktyka integralna łączy Wschód i Zachód, a one dopiero niedawno się zetknęły ze sobą. Ale jest wielu znakomitych nauczycieli, którzy zajmują się jednym lub kilkoma z wielu poziomów twojego istnienia - dlatego teraz musisz „mieszać i dobierać" - czyli wybrać najlepszych dla ciebie nauczycieli dla kaŜdego poziomu. Znajdź dobre ćwiczenia fizyczne, które ci pomagają, i przyzwoity sposób odŜywiania się. Spróbuj podjąć dobrą praktykę psychoterapeutyczną - moŜe to być coś tak prostego jak zapisywanie snów lub uczestnictwo w grupie dyskusyjnej. Spróbuj dobrej praktyki medytacyjnej i zaangaŜuj się w słuŜbę społeczną. Nie chcę, Ŝeby brzmiało to jak jakieś straszne faszystowskie podejście - po prostu próbuj, najlepiej jak potrafisz, zaangaŜować całego siebie, Ŝeby przebudzić całego siebie.

P: Czy są nauczyciele, którzy przynajmniej dąŜą do praktyki integralnej?

KW: Tak. Jest kilku autorów, którzy podkreślają znaczenie podejścia integralnego, i choć ich praca jest na wstępnym etapie, stanowi jednak dobry punkt wyjścia. Mógłbyś spróbować przeczytać The Life We Are Given Michaela Murphy'ego i George'a Leonarda; What Really Matters Tony'ego Schwartza; Paths Beyond Ego Rogera Walsha i Frances Vaughan; i moje The Eye of Spirit. Idea jest całkiem prosta: praktykowanie tylko na jednym poziomie twojego istnienia nie oświeci ciebie całego. Jeśli tylko medytujesz, twój psychodynamiczny „szajs" nie zniknie automatycznie. Jeśli tylko medytujesz, twoja praca czy związek z partnerem nie polepszy się automatycznie. Z drugiej strony, jeśli tylko zajmujesz się psychoterapią, nie myśl, Ŝe uwolnisz się od brzemienia śmierci i strachu. Oddaj Freudowi, co Freudowskie, i Buddzie, co Buddy. A

J E D E N S M A K

129

najlepiej, oddaj Duchowi całego siebie, angaŜując wszystko, czym jesteś. Dobry BoŜe, to, co mówię, brzmi jak reklama szkoły piechoty morskiej: „Sięgnij szczytów". Ale rzecz naprawdę w tym, Ŝe im więcej swoich wymiarów angaŜujesz w poszukiwanie Źródła Gry śycia, tym masz większą moŜliwość odkrycia owego zdumiewającego faktu, Ŝe jesteś jej jedynym Autorem. A nie jest to propozycja teoretyczna, to najlepsza szansa na zdobycie własnego biletu do Aten.

130

Wrzesień Uniwersalna prawda, Droga nieba i ziemi, inaczej mówiąc, doświadczenie absolutnego i nieskończonego lub, uŜywając terminologii duchowej, Tao - wielkim błędem jest myśleć, Ŝe osiągamy je w jakimś niebie lub w świecie po drugiej stronie. Ani przez chwilę nie opuszczamy Tao. To, co moŜemy opuścić, nie jest Tao.

AMAKUKI SESSAN

Wtorek, 2 września

Kiedy cialoumysł znika, kiedy nigdzie nie moŜna mnie znaleźć, jest nieskończona Pustka, całkowita Pełnia, nieustannie zdobiona świetlistością. Ja-Ja jestem sam jako Kosmos, tu, gdzie Ŝadna rzecz nie kala pierwotnej Czystości, tu, gdzie koncepcje są zbyt zakłopotane, by mówić, tu, gdzie dualizm skrywa swą twarz ze wstydu, a cierpienie nawet nie pamięta swego imienia. Tu nigdy nie dzieje się nic, w pełni nieskończoności, wyśpiewującej samoistną błogość, przepełnionej samowyzwalającymi gestami, zawsze szczęśliwej w swym domu. W otwartości tej chwili nieskończona wdzięczność spotyka całkowitą prostotę, gdyŜ jest właśnie to, zawsze, zawsze i beznadziejnie zawsze.

Sobota, 6 września

KsięŜna Diana i Matka Teresa nie Ŝyją. W ciągu tygodnia odeszły dwie najsławniejsze kobiety na świecie. (Reakcja świata na ich śmierć była zdumiewającym przykładem piramidy rozwoju - im większa głębia, tym mniejsza przestrzeń). Z relacji wynika, Ŝe Diana była osobą dobrą, troskliwą, kochającą i oddaną; ale, co waŜniejsze, była zdumiewająco piękna i czarująca. Była prawdziwą KsięŜną świata. W naszym płaskim i wyblakłym postmodernistycznym świecie, gdzie wszystko ma być posępnie równe, prawdziwa KsięŜna stanowiła obietnicę, Ŝe moŜe być coś więcej. Na swój własny sposób była królewsko, bosko piękna i miliony ludzi na całym świecie kochało ją głęboko i szczerze, poniewaŜ ona wydobywała piękno ukryte równieŜ w nich samych. Była promieniem czegoś więcej i świat odpowiadał uwielbieniem - to zupełnie przekraczało wszystko, czym Diana była osobiście; ałe przecieŜ jednak ten cudowny promień przeświecał przez nią, a nie przez kogoś innego. Kiedy patrzyłem, jak jej dwaj synowie, William i Harry, idą za karawanem, zacząłem płakać, jak miliony innych. Matka Teresa była znacznie bliŜsza tego boskiego promienia, pilniej, i bez splendoru, wprowadzała go w praktykę. Mniej była osobą, a bardziej bramą Kosmicznego współczucia - nieustającego, Ŝarliwie oddanego, przeraŜająco ofiarnego. W kaŜdym razie bardzo ceniłem je obie, z zupełnie róŜnych powodów - na świecie tego ranka jest znacznie mniej światła, niŜ było wczoraj.

Środa, 10 września

Wczoraj wieczorem Kate Olson i T George przyszli na kolację z Marci i ze mną. T George jest zdumiewający. Kim jest? Ma siedemdziesiąt dwa lata? I wciąŜ pełen wigoru, Ŝwawy i imponujący. Stworzenie prosperującego magazynu - dziewięć z dziesięciu szybko upada - jest prawie niemoŜliwe, a jednak T George wprowadził na rynek dwa - „Psychology Today" i „American Health", oba wciąŜ mają mocną pozycję. Jestem pewien, Ŝe „Spirituality and Health" będzie trzecim, ale tym razem sytuacja jest raczej niesprzyjająca, poniewaŜ „duchowość" znaczy tak wiele dla tak wielu ludzi, Ŝe trudno skupić wysiłki i znaleźć współpracowników. Trudności zwiększa jeszcze oczywiście błąd pre/trans: znaczna część tego, co ludzie uwaŜają za „duchowe", nie jest transracjonalą świadomością, lecz preracjonalnym uczuciem, a to jest prawdziwy problem - tego wieczoru dyskutowaliśmy o tym przez długi czas. PosłuŜyłem się

J E D E N S M A K

131

diagramem z ii. 4, Ŝeby zasugerować kilka punktów. Ogólnie rzecz biorąc, jeśli wszystko idzie dobrze, człowiek rozwija się od poziomu ciała, do umysłu, do duszy, do ducha - ten proces nie przypomina linearnej drabiny, lecz współśrodkowe fale, z których kaŜda obejmuje falę(e) wcześniejszą(e). Ale na prawie kaŜdym stopniu wyŜsze moŜe wyprzeć niŜsze. Zamiast owinięcia i objęcia, następuje zaprzeczenie i odrzucenie. Zamiast transcendencji i włączenia mamy oderwanie i stłumienie.

Jest to szczególnie prawdziwe w przypadku relacji zachodzącej między umysłem i ciałem. Pierwsze lata Ŝycia są zasadniczo czuciowo-ruchowe, prewerbalne i w znacznej części prementalne - self jest w całości ciałem, uczuciami i organicznymi impulsami. Ale około drugiego roku Ŝycia zaczyna się pojawiać umysł symboliczny i konceptualny, a około szóstego, siódmego roku pojawia się umysł konkretno-operacyjny. W idealnym przypadku umysł przekracza i zawiera wcześniejsze cielesne doznania, uczucia, impulsy i popędy. Ale najczęściej - i to jest wielkie pole Freuda - umysł (umysł-ego) tłumi lub odrzuca niektóre wcześniejsze cielesne odczucia, często seks lub agresję. Stłumione odczucie nie znika, lecz wraca w zmienionych formach jako bolesne symptomy nerwicowe39. Większość ludzi we wczesnej młodości cierpi z powodu róŜnych form rozszczepienia ciała i umysłu: nie mają kontaktu ze swoimi ciałami, ze swoimi uczuciami, ze swoim organicznym bogactwem, z elan vital. Pociąga to za sobą dwa szczególne skutki: pierwszy - stępia wraŜliwość; drugi - sprawia, Ŝe wyŜszy rozwój staje się trudniejszy, a zatem znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo, Ŝe do niego dojdzie. Dlatego, Ŝeby zarówno tchnąć ponownie Ŝycie w bieŜące doświadczenie, jak i stworzyć moŜliwość wystąpienia wyŜszego rozwoju, często trzeba przywrócić kontakt z ciałem. Wiele terapii słuŜy właśnie temu celowi. Niektóre terapie somatyczne zajmują się bezpośrednio ciałem (poprzez świadomość czuciową, Rolfing, bioenegetykę itd.), podczas gdy inne stosują regresję - powrót do świadomości wczesnego dzieciństwa. Chwilowo cofamy się do prewerbalnego ciała, odzyskujemy kontakt i zaprzyjaźniamy się z nim, a potem ponownie integrujemy je z umysłem (klasycznie nazywa się to - „regresją w słuŜbie ego"). Ale w kaŜdym przypadku ostatecznym celem jest uzyskanie pełnego kontaktu zarówno z ciałem, jak i umysłem. Kiedy zintegrujemy ciało i umysł, prawdopodobieństwo, Ŝe rozwój wykroczy poza ciało i umysł, wchodząc w obszary duszy i ducha, jest duŜo większe. Na powyŜszym diagramie te dwa ruchy - regresję w słuŜbie ego, a następnie przejście w transcendencję ego - ukazuje duŜa spirala, która, 39 Nic umniejsza to znaczenia neurochemii mózgu i neurobiologii rozwojowej w powstawaniu psychopatologii. KaŜde zdarzenie z Górnej Lewej ćwiartki (czyli zdarzenie psychologiczne) ma swój odpowiednik (materialny) w ćwiartce Górnej Prawej - w istocie, wszystkie cztery ćwiartki uczestniczą interaktywnie w kaŜdej psychopatologii. Tutaj skupiam się wyłącznie na komponencie z Górnej Lewej ćwiartki - wewnętrznym rozszczepieniu konceptualnego umysłu i odczuć ciała.

J E D E N S M A K

132

w przypadku typowej osoby dorosłej, najpierw opada (regresja), a potem się wznosi (transcendencja). W regresyjnej części tej spirali nie odzyskujemy kontaktu z utraconą wyŜszą Podstawą, jak utrzymują Romantycy, lecz jedynie z niŜszym cielesnym uczuciem, które zostało wyparte40. Nie odzyskujemy transracjonalnej świadomości, którą mieliśmy jako dziecko, a potem utraciliśmy, ale preracjonalny impuls, który niestety wyparliśmy. Niemniej jednak to wyparcie jest bolesne i szkodliwe, a wyleczyć je moŜna tylko poprzez nawiązanie ponownego kontaktu i zaprzyjaźnienie się z odrzuconymi impulsami i odczuciami ciała (regresja w słuŜbie ego jako wstęp do przejścia w transcendencję ego). Problem z wieloma formami terapii i większością form duchowości alternatywnej polega na tym, Ŝe ruszamy tą uzdrawiającą spiralą, a potem - schwytani w błąd pre/trans - utykamy na preracjonalnym, czuciowym, cielesnym stopniu. Cofamy się do uczuć, emocji, doznań, świadomości cielesnej - co samo w sobie jest wspaniałe i jest pierwszym krokiem tej podróŜy - ale później po prostu zatrzymujemy się tam i nazywamy to transracjonalnym duchem, gdy tymczasem nie ma to nic z tym wspólnego. Próbując wejść w obszar transracjonalny, kończymy w obszarze preracjonalnym i nazywamy to wyzwoleniem. To trochę koszmarne. Wyglądało na to, Ŝe T George i Kate zgadzali się z tą analizą. Kate wtrąciła: „Zgadzam się, ale nie twierdzisz, Ŝe wszystkie uczucia są pre-racjonalne lub egocentryczne, prawda?". „Nie, wcale nie. Są jakby poziomy uczuć lub poziomy emocji -wznoszące się od uczuć egocentrycznych do socjocentrycznych, do światocentrycznych i duchowych - z grubsza, od ciała do umysłu, do duszy i ducha". „Ale skąd wiesz, które uczucie jest które?" - zastanawiała się Marci. „Jeśli próbujesz wejść w kontakt ze swoimi uczuciami - jeśli posługujesz się świadomością czuciową, odczutym znaczeniem, koncentracją na ciele, terapią somatyczną, bioenergetyką - to jesteś na stopniu egocentrycznym. Samo w sobie nie jest to złe. W istocie stanowi to fundament całej dalszej praktyki. Ale jeśli zatrzymujesz się tutaj, to głęboko cofnęłaś się do prekonwencjonalnego stanu świadomości. Oczywiście początkowo czujesz się z tym dobrze, bo zrzekłaś się rygorów świadomości socjocentrycznej i wzajemnego zrozumienia. Po prostu pławisz się w sobie - nieustannie „przepracowując" swoje uczucia i szturchając swoje impulsy - i przez krótki czas czujesz się z tym wspaniale, dopóki - jak wskazał Kierkegaard - nie zmieni się to nieuchronnie w rozpacz, poniewaŜ wyłamałaś się z kręgu wspólnoty, który istnieje wokół ciebie". „Ów krąg wspólnoty to następny stopień" - zauwaŜył T George. „Tak sądzę. Kiedy zaczynasz wiązać swoje uczucia z innymi ludźmi w dialogu zmierzającym do wzajemnego zrozumienia, troski i uwagi, przechodzisz od uczuć egocentrycznych do socjocentrycznych - od Ja do My. Jest tak zarówno w przypadku męŜczyzn, jak i kobiet - Kohlberg nazywał to przejściem od skupienia na sobie do wzajemności, a Gilligan przejściem ze «stadium egocentrycznego» do «stadium troski». Twoje uczucia poszerzają się i obejmują teraz krąg wspólnoty, troskę i wzajemne zrozumienie. To, jak czują się inni, interesuje cię przynajmniej w takim samym stopniu jak twoje własne uczucia. Twoja świadomość rozszerzyła się z ja na grupę". „Jakie stadium następuje po grupie?" - zaciekawiła się Kate. „Wszystkie grupy" - powiedział T George. „Zgadza się - światocentryczne. Przechodzisz od postawy egocentrycznej do socjocentrycznej, do światocentrycznej, od ja do my, do my wszyscy. Interesuje cię nie tylko twoje plemię, twój naród, twoja grupa - ale wszystkie grupy, wszyscy ludzie, wszędzie, niezaleŜnie od rasy, pici lub wyznania. I czujesz to; to nie jest abstrakcja. Współczujesz światu, jakkolwiek głupio by to brzmiało". „Dobrze znam to uczucie - powiedziała Kate. - Ono czasem się pojawia podczas modlitwy 40 Michael Washburn mówi równieŜ o spirali w rozwoju, ale nie zgadzamy się niemal ze wszystkimi aspektami tego spiralnego ruchu. Pełne omówienie tego tematu, zob. The Eye of Spirit, rozdz. 6.

J E D E N S M A K

133

koncentrującej. Przypomina ślubowanie bodhisattwy". „Sądzę, Ŝe to jest następne stadium - uczucia światocentryczne ustępują uczuciom prawdziwie duchowym, poniewaŜ pod uwagę brane są wszystkie istoty jako takie. To, Ŝe moŜemy Ŝywić głęboko światocentyczno/duchowe uczucie uniwersalnej troski i współczucia, to prawdziwy cud. Schopenhauer powiedział, Ŝe aby to uczucie mogło się w nas pojawić, musimy wszyscy ostatecznie być Jednym Self, i sądzę, Ŝe właśnie tak jest". „Ale - zauwaŜyła Marci - tracisz to całe uniwersalne współczucie, kiedy próbujesz jedynie kontaktować się ze swoimi uczuciami, pozostawać w swoim ciele lub przepracowywać swoje emocje. W Naropie dzieje się tak bez przerwy. Wszyscy próbują pozostawać w swoich uczuciach - nazywają to «praktyką duchową»! - i dlatego nikt niczego nie przekracza". „Absolutna prawda - zgodziłem się - ale w Ŝadnym wypadku nie ogranicza się to do Naropy. W istocie, fiksacja na czuciowych lub cielesnych stanach zwana jest somatyzmem, a somatyzm jest znamieniem modernistycznego i postmodernistycznego świata. Somatyzm to tylko inna nazwa płaskiej ziemi, gdyŜ opiera się na przekonaniu, Ŝe jedynie grube, doświadczane zmysłowo i empirycznie realia są realne. Zarówno kultura powszechna, jak i kontrkultura są w równym stopniu zdominowane przez somatyzm, przez płaską ziemię. Wszyscy wiemy, Ŝe dominującym poglądem kultury powszechnej jest materializm naukowy. Ale spójrzcie na poglądy kontrkulturowe: ekopsychologię, głęboką ekologię, ekofeminizm, sieć Ŝycia, religie Wielkiej Matki, duchowość immanentną, terapię somatyczną - wszystkie je łączy jedna wspólna rzecz: ostateczna rzeczywistość jest grubym, sensorycznym światem. Inaczej mówiąc, somatyzm - ten sam somatyzm przypisywany kulturze powszechnej. Witajcie na płaskiej ziemi, w Zstępującym świecie modernistycznego i postmodernistycznego pustkowia". T George'a i Kate zaciekawiło, dlaczego somatyzm tak się rozplenił. Zasugerowałem, Ŝe częściowo było to wynikiem niedostatków modernizmu41. Przez ponad tysiąc lat Zachód zdominowany był przez ideał Wstępujący - Bóg był wyłącznie w niebie, tylko transcendentny, a jego Królestwo nie było z tego świata. Ale później ideał Wstępujący został odrzucony. Ten proces rozpoczął się w Renesansie, a punkt kulminacyjny osiągnął w Oświeceniu, i miał tak gwałtowny charakter, Ŝe dziecko transcendentalnej prawdy zostało wylane razem z tonami wody kąpielowej. W rezultacie współczesny Zachód zaakceptował wyłącznie Zstępujący światopogląd - gruby, czuciowo-ruchowy, empiryczny somatyzm - inaczej mówiąc, płaską ziemię. ChociaŜ obecne ruchy kontrkulturowe twierdzą, Ŝe obalają lub odrzucają stary paradygmat Oświecenia, jednak najczęściej wciąŜ w nim mocno tkwią. Schwytane są w wyłącznie Zstępującą sieć, z jej silnym somatyzmem, holizmem płaskiej ziemi i chciwym lgnięciem do grubego obszaru, dokładnie jak „stary paradygmat", który tak głośno potępiają. (Myślałem równieŜ o The Body Project Joan Brumberg, która śledzi historię dziewcząt i ich ciał w ciągu ostatnich dwóch stuleci. Typowy zapis z dziennika z końca XVIII wieku brzmi: „CięŜko pracować. Zachowywać się z godnością. Interesować się innymi". Typowy współczesny zapis mówi: „Schudnę. ZałoŜę nowe szkła kontaktowe, zrobię dobry makijaŜ, kupię nowe ubrania i dodatki". Brumberg komentuje: „Przed nastaniem wieku XX dziewczęta po prostu nie myślały o swoich ciałach. Dzisiaj sądzą, Ŝe ciało jest ostatecznym wyrazem siebie". Brumberg oczywiście próbuje z somatyzmu uczynić problem feministyczny, podczas gdy nie ma on z tym nic wspólnego; jest zwyczajnie jedną z definicji płaskiej ziemi i dotyczy jednakowo męŜczyzn i kobiet - jest regresyjną, narcystyczną, wyrównującą siłą w świadomości - wyparcie ciała próbowaliśmy leczyć regresją, powrotem do ciała - juŜ nie odrzucamy ciała, jesteśmy nim opętani i bez reszty w nie wpatrzeni -rezultatem jest wyłącznie Zstępujący, czuciowo-ruchowy świat). Idea, oczywiście, jest taka, Ŝeby zintegrować ruch Wstępujący (od ciała do umysłu, do duszy, do ducha) z ruchem Zstępującym (od ducha do duszy, do umysłu, do ciała). Ale jak dotąd mamy w istocie tylko kilka wyłącznie Wstępujących religii transcendentalnych i tony totalnie 41 Pełne omówienie historycznego powstania somatyzmu i płaskiej ziemi zob. Krótka historia wszystkiego. Somatyzm to tylko inna nazwa subtelnego redukcjonizmu, gdyŜ opiera się on na przekonaniu, Ŝe jedynie byty mające proste umiejscowienie są rzeczywiste, Ŝe realne są tylko realia Prawej Ręki.

J E D E N S M A K

134

Zstępujących ruchów płaskiej ziemi i somatyzmu. WciąŜ czekamy na prawdziwie integralny, niedwoisty światopogląd i chociaŜ kilkoro ludzi pracuje w tym kierunku, nadal wiele jest do zrobienia.

Piątek, 12 września

Przyszła korekta Sense and Soul; drobne poprawki i odsyłam z powrotem; zbliŜamy się do końca. Rozmawiając z róŜnymi wydawcami podczas tamtej dwudniowej aukcji w Four Seasons w Nowym Jorku, zawsze na koniec mówiłem tę samą rzecz, a teraz jestem bardziej niŜ kiedykolwiek przekonany o jej słuszności: We współczesnym świecie, moim zdaniem, musi dojść do dwóch wielkich dialogów: między nauką i religią, a potem między religią i liberalizmem. Duchowość najpierw musi przejść przez ucho igielne współczesnej nauki - a ukazanie, jak mogłoby się to odbyć, jest głównym tematem Sense and Soul. Ale kiedy juŜ się to stanie, duchowość musi przejść następnie przez ucho igielne liberalizmu (to jest głównym tematem planowanej ksiąŜki, która będzie uzupełnieniem Sense and Soul). Współczesny świat podzielony jest na dwa główne, walczące ze sobą obozy - naukę i liberalizm, z jednej strony, oraz religię i konserwatyzm, z drugiej. śeby połączyć te dwa obozy, religia musi najpierw przejść próbę nauki, a następnie próbę liberalizmu, poniewaŜ nauka i liberalizm są bardzo anty-duchowe. I musi to być przeprowadzone w tej kolejności, gdyŜ liberalizm nie będzie nawet słuchał duchowości, dopóki ona nie przejdzie naukowej próby. Oczywiście, w pewnym sensie nauka i liberalizm mają rację sprzeciwiając się duchowości, poniewaŜ większość tego, co historycznie tworzyło „duchowość", dziś jest preracjonalne - jest magicznym lub mitycznym, w swej istocie etnocentrycznym, fundamentalistycznym dogmatem. Liberalizm powstał, Ŝeby obalić tyranię preracjonalnego mitu - obalić tradycyjną, parafialną, etnocentryczną religię - i to jest jedną z jego trwałych i szlachetnych sił (mianowicie wolność i równość jednostek w obliczu często wrogiej i despotycznej zbiorowości). Dlatego liberalizm zawsze byl sprzymierzeńcem racjonalnej nauki, jako przeciwniczki fundamentalistycznej, mitycznej, preracjonalnej religii (i konserwatywnych polityków, którzy zwykle lgną do tej religii). Ale ani nauka, ani liberalizm nie zdają sobie sprawy, Ŝe oprócz pre-racjonalnego mitu jest jeszcze transracjonalna świadomość. Nie mamy tu do czynienia z dwoma obozami: liberalizm kontra religia mityczna. Są trzy obozy: religia mityczna, racjonalny liberalizm i transracjonalna duchowość. Liberalizm moŜe słusznie Ŝywić nieufność do preracjonalnego mitu, a mimo to pozostawać otwartym na transracjonalna duchowość. Jego zastrzeŜenia wobec form mitycznych nie stosują się do bez-foremnej świadomości, i dlatego liberalizm i autentyczna duchowość mogą iść ręka w rękę w piękniejsze jutro. Jeśli moŜna im to ukazać, uŜywając terminów, które oba mogą zaakceptować, to, jak sądzę, po raz pierwszy pojawiłaby się moŜliwość powstania postliberalnej duchowości, która łączyłaby mocne strony konserwatyzmu i liberalizmu, ale wykraczałaby poza nie w transracjonalnej, transpersonalnej integracji. Jestem przekonany, Ŝe Sense and Soul jest przynajmniej dobrym punktem startu dla pierwszego dialogu. Mam nadzieję w ciągu mniej więcej pięciu lat uzupełnić go drugim dialogiem (duchowości i liberalizmu). Jedno jest absolutnie pewne: dopóki te dwa główne dialogi nie zostaną podjęte i nie przyniosą rezultatu, mówienie o „nowej duchowości" w Ameryce będzie zupełną stratą czasu. Dopóki duchowość nie zdoła przejść przez bramę nauki, a potem liberalizmu, nigdy nie zajmie liczącej się pozycji we współczesnym świecie, lecz pozostanie jedynie organizującą siłą dla preracjonalnych poziomów rozwoju.

Poniedziałek, 15 września

„Co to jest pandit?" Na imię miała Pritam. Tami przyprowadziła Pri-tam i Matthew na długą rozmowę o kilku pilnych sprawach. (Tami Simon jest załoŜycielką Sounds True, jednej z najpopularniejszych w Ameryce firm nagraniowych. Sounds True ma swoją siedzibę tutaj, w Boulder. Tami nagrywa kaŜdego, Thich Nhat Hanha, Carolyn Myss, Dalajlamę itd. Przywozi do

J E D E N S M A K

135

mnie swoich ulubieńców na wspólny obiad). Matthew, asystent w Sounds True, i Tami nagrywali najnowszą ksiąŜkę Gangai, nauczycielki duchowej amerykańskiego pochodzenia w linii wedanty. Pritam chciała zadać mi trochę pytań na temat mojej pracy, a Tami i Matthew mieli wiele pytań dotyczących Gangai. „Jestem panditem, nie guru". Po tym stwierdzeniu, które wygłaszałem juŜ setki razy, rozmowa znowu zeszła na ten najtrudniejszy temat. „W Indiach stosują to waŜne rozróŜnienie. Główna róŜnica polega na tym, Ŝe guru przyjmuje uczniów, pandit nie. Ponadto, pandici są zwykle wykształceni w określonej tradycji - w Ameryce nazywamy ich «punditami» - podczas gdy guru moŜe, ale nie musi posiadać rozległej wiedzy o swojej tradycji". „Dlaczego pandit nie chce przyjmować uczniów?". „To jest niejako zupełnie inna profesja. Dla guru lub mistrza przyjęcie ucznia jest bardzo powaŜną sprawą - prawie tak, jak dla psychoterapeuty przyjęcie klienta. śadna ze stron nie powinna traktować tego lekko, poniewaŜ oznacza to lata, nawet dziesiątki lat, bardzo osobistej, intymnej i intensywnej współpracy. Guru muszą się zmagać, często publicznie, z karmanem, czyli uwarunkowaniami wszystkich tych, którzy do nich przychodzą. To powaŜne i wymagające zadanie". „Czyli pandici tego nie robią". „Nie, nie robią. Dany pandit moŜe być bardziej lub mniej oświecony niŜ dany guru, ale w kaŜdym razie pandici zwykle przekazują swoje zrozumienie za pomocą pism lub wykładów (powiedzmy, na uniwersytecie) albo w inny zupełnie zwyczajny sposób. Zwykle jednak nie pro-wadzą duchowej terapii z ludźmi. To jest całkiem coś innego". „A więc, jak pracuje guru?" - zapytała Tami. „To zaleŜy od guru. Ale dobrych guru łączy wspólna cecha, która jest podstawą guru jogi. Mianowicie, guru zjada karmana (uwarunkowanie) wyznawcy. Dzieje się to, kiedy współczucie guru spotyka się z oddaniem wyznawcy. W kaŜdym razie tak się to tradycyjnie wyjaśnia. Weźmy nie budzący Ŝadnych kontrowersji przykład, powiedzmy Śri Ramany Maharisziego. (Ramana jest być moŜe największym guru, jaki kiedykolwiek Ŝył, tak samo jak Plotyn był prawdopodobnie największym panditem). Widzieliście zdjęcia Ramany i choć nie moŜna nazwać go przystojnym, jest niewiarygodnie piękny. Nie moŜna oderwać od niego wzroku. Promieniuje Boskim Pięknem, które nie jest czym innym jak jego własnym stanem, do którego naturalnie nas przyciąga. Pragniemy być w jego obecności. Guru - autentyczny guru - promie-niuje powabem Boskości, co pomaga nam przebudzić się do naszego własnego Piękna, naszej własnej duchowej esencji". „Czy pandici tego nie potrafią?". „Wielu to robi. Ale kolejną stroną guru jogi jest intensywna więź, jaka powstaje między guru i wyznawcą - jak między terapeutą i klientem, tyle Ŝe silniejsza. Ta więź odgrywa waŜną rolę w przekształceniu i przebudzeniu wyznawcy. Przypuszczam, Ŝe w grę wchodzi jakiegoś rodzaju subtelny proces przeniesienia. W klasycznym freudowskim przeniesieniu klient przenosi lub projektuje przeszłe związki na terapeutę, a następnie poprzez analizę tej projekcji dochodzi do zrozumienia nerwicy - i, miejmy nadzieję, uwalnia się od niej. To samo, tylko na wyŜszym poziomie, dzieje się chyba podczas autentycznej guru jogi. Ty, wyznawca, projektujesz nie tylko swój cień, ale równieŜ własne Prawdziwe Self na guru. Widzisz guru, lecz nie siebie, jako tego, kto dostąpił Boskiej Rzeczywistości. Dlatego wyznawca jest absolutnie zafascynowany guru, czuje się do niego przyciągany, chce zawsze z nim być. Zakochujesz się w swoim Prawdziwym Self projektowanym na postać guru. Urzeczywistniony guru uŜyje tego przeniesienia, by przebudzić wyznawcę do jego własnego Prawdziwego Self, jego własnej prawdziwej Boskości, natury Buddy. Tradycyjnie mówi się o dwóch sposobach, w jakie moŜe się to dokonać. Po pierwsze, poprzez przekaz od guru i po drugie, poprzez medytacyjną praktykę ucznia lub wyznawcy. W pierwszym przypadku całkowicie poddajesz się guru, a to umniejsza ego, pozwalając przeświecić Prawdziwemu Self; w drugim, badasz źródło ego, skutkiem czego powraca ono do swojej podstawy w Prawdziwym Self. Obie metody - poddanie lub badanie - doprowadzą do celu, ale pierwsza z nich zaleŜy od

J E D E N S M A K

136

tego, jak autentyczny i jak potęŜny jest guru. „Zaraz, zaraz, po kolei - powiedziała Tami. - Czy podczas przekazu rzeczywiście coś jest przekazywane, na przykład jakaś siła?". „Z mojego doświadczenia wynika, Ŝe zdecydowanie tak. Osoba w pełni oświecona moŜe przekazać - rzeczywiście przekazać - oświeconą świadomość poprzez dotyk, spojrzenie, gest, a nawet przez zapisane słowo. Nie jest to takie tajemnicze, jak się wydaje. Przez cały czas wszyscy «przekazujemy» sobie wzajemnie swój bieŜący stan. Jeśli jesteś przygnębiona, moŜe to być «zaraźliwe» i przygnębiać wszystkich wokół. Kiedy jesteś szczęśliwa, pomaga to innym otworzyć się na uczucie szczęścia. To samo tyczy się wyŜszych stanów. W obecności jogina z poziomu nad-psychicznego moŜesz odczuwać moc. W obecności świętego z poziomu subtelnego moŜesz odczuwać wielki spokój. W obecności mędrca z poziomu przyczynowego moŜesz odczuwać niewzruszoną równowagę wewnętrzną. W obecności siddhy z poziomu niedualnego - oni na ogół są zupełnie zwyczajnymi ludźmi - po prostu często się śmiejesz". „Ale pandici teŜ mogą to robić?". „KaŜdy moŜe to robić. Wszyscy nieustannie przekazujemy swój poziom świadomości. W przypadku guru wyjątkowe jest to. Ŝe przyjmuje daną osobę na wyznawcę - «klienta» - i pracuje z nią osobiście. A skoro o to pytałaś, ja nie chcę czegoś takiego robić". „Czy moŜna to robić w Ameryce?" - zapytał Matthew. „Dobre pytanie. Jestem przekonany, Ŝe nie ma potęŜniejszej jogi od guru jogi, pod warunkiem, Ŝe wykonuje się ją właściwie. Ale we współczesnym świecie co najmniej z dwóch powodów niemalŜe nie moŜna wykonywać jej właściwie. Po pierwsze, guru joga powstała w czasach agrarno-feudalnych. Całkowite oddanie się guru - swoich pieniędzy, własności, ciała, umysłu i duszy-było, jeśli nie zupełnie łatwe, to przynajmniej moŜliwe do zaakceptowania. We współczesnych społeczeństwach demokratycznych takie poddanie się uwaŜane jest za rzecz zatrwaŜającą lub nawet za oznakę patologii. I to jest drugi problem. W naszej egalitarnej kulturze, w której zakłada się, Ŝe nikt nie moŜe mieć głębsze zrozumienie niŜ ktokolwiek inny, samo pojęcie guru przyjmuje się z dezaprobatą. Myśl, Ŝe ktoś jest lepszy od kogoś innego, jest wysoce obraźliwa i jest oficjalnym tabu. Jesteśmy społeczeństwem głęboko zakorzenionych ego i jeśli zagraŜasz ego myślami o poddaniu się lub transcendencji, zostaniesz wygnany z miasta. „Z wszystkich tych powodów praktykowanie guru jogi w tym kraju nie jest chyba dobrym pomysłem, a szkoda. Z drugiej strony, guru joga, właśnie dlatego, Ŝe jest taka mocna, tworzy więcej problemów, niŜ...". „Poczekaj - powiedziała Tami. - Dlaczego jest taka mocna?". „Próbowałaś kiedyś nauczyć się obcego języka? To jest naprawdę trudne i wymaga długiego czasu, szczególnie jeśli chcesz nim władać biegle. Ale słyszałem od wielu ludzi, Ŝe jeśli kochasz kogoś, kto posługuje się obcym językiem, to moŜesz się go nauczyć znacznie szybciej. To zrozumiałe, prawda?, poniewaŜ nauka napędzana jest miłością. Tak samo jest z guru jogą. Podczas guru jogi zakochujesz się - głęboko i rozpaczliwie - i ta miłość pomaga ci znacznie szybciej nauczyć się języka własnego Prawdziwego Self. Właśnie dlatego, Ŝe ta nauka napędzana jest miłością, dzieje się to szybciej, niŜ wtedy, gdy siedzisz w kącie na macie medytacyjnej i liczysz oddechy". „Rozumiem, ale to stwarza moŜliwość ogromnych naduŜyć". „Tak, miałem właśnie o tym mówić. Właśnie dlatego, Ŝe guru joga jest taka silna, moŜe równieŜ przynosić wielką szkodę. NaduŜyć jest mnóstwo, a prawie kaŜdego dnia słyszymy o nowych. W kaŜdym razie, nie sądzę, Ŝeby guru joga - z pewnych bardzo istotnych powodów i pewnych naprawdę przykrych powodów - mogła rozkwitnąć w tym kraju". „I dlatego nie chcesz być guru?". „Nie, nie chcę być guru, bo nie chcę wchodzić z ludźmi w związek terapeuta/klient. Cale swoje zrozumienie muszę próbować zawrzeć w moich pismach - jest to przekaz w słowie pisanym - a wy moŜecie uŜyć tego przekazu, jak chcecie, i sami osądzić, czy jest prawdziwy, czy nie. Ale kiedy tylko poczuję, Ŝe podąŜam czymś, co choćby mgliście przypomina ścieŜkę guru, na przykład intencjonalnie dokonuję osobistego przekazu, zwyczajnie to przerywam. Nie dlatego,

J E D E N S M A K

137

Ŝe uwaŜam zasadę guru za złą. Po prostu nie mam takiego karmana, Ŝeby to robić. Nie mam kwalifikacji, Ŝeby walczyć z ludźmi o ich duchowe przeznaczenie. Nie chcę ingerować w bieg czyjegoś Ŝycia - a gdy jesteś terapeutą lub guru, bez wątpienia ingerujesz w bieg Ŝycia ludzi, nawet, a moŜe zwłaszcza wtedy, gdy niczego nie narzucasz. Z całego serca popieram terapeutów, nauczycieli duchowych i dobrych guru - wszyscy rozpaczliwie ich potrzebujemy - ale to nie jest moje powołanie". „A więc nigdy nie będziesz miał studentów?". „Tradycyjnie wyróŜnia się kilka stopni związku z nauczycielem: student, uczeń, wyznawca. Jeśli studiujesz którąś z moich ksiąŜek, to juŜ jesteś moim studentem. Akceptuję ten szczególny związek nauczyciel - student. Ale poniewaŜ nie zamierzam angaŜować się w niczyją osobistą transformację, wygląda na to, Ŝe nigdy nie będę miał uczniów, nie mówiąc o wyznawcach". „Zatem są studenci twojej pracy. Ale czy będą jacyś twoi studenci? Chodzi mi o to, Ŝe od czasu do czasu prowadzisz seminaria. Czy będziesz robił to dalej?". „Podczas seminarium mogę dotrzeć do być moŜe stu ludzi. Za pośrednictwem ksiąŜki do stu tysięcy. Czuję, Ŝe muszę skoncentrować się na pisaniu. Z drugiej strony, zawsze mówiłem, Ŝe kiedy wycofam się z akademickiego pisania, chciałbym uczyć, podróŜować i pisać złe powieści. A więc kto wie?". Wszyscy poszli, a ja jestem sam z Jedynym, z prostą Tajemnicą tej chwili, i tej chwili, i tej.


Wspaniale! Sara [Bates] otrzymała nagrodę Foreman Institute of the Creative Arts za rok 1997. Tak się cieszę. Ale teraz złe wiadomości: podczas konferencji w Hartwick College Sara upadła i złamała nogę w dwóch miejscach. „Mimo to, będąc mocna w Duchu, mogłam stworzyć krąg Czci [rodzaj sztuki, w której Sara się specjalizuje] wielki na cztery metry, tocząc się po podłodze na mechanicznym pełzaczu z opatrunkiem usztywniającym na nodze. Studenci byli zdumieni i ja teŜ. Z obawy, Ŝe nie będę mogła się skupić, nie przyjmowałam Ŝadnych leków przeciwbólowych. Wymagało to 48 godzin bardzo skupionej pracy, ale sądzę, Ŝe jest to jedna z najpiękniejszych rzeczy, jakie kiedykolwiek zrobiłam". Teraz jest mocne w Duchu.

Czwartek, 18 września

Zjadłem lunch z Nancy Levine, cudowną kobietą, inteligentną, piękną, pełną wigoru, która kilka miesięcy temu odeszła z Instytutu Naropy, gdy została organizatorem konferencji dla magazynu „New Age". Powiedziała, Ŝe ona i jej personel przeczytali „Duchowość, która przekształca" i był to dla nich silny cios, poniewaŜ „w «New Age» zajmujemy się prawie wyłącznie duchowością objaśniającą". Oboje zgodziliśmy się, Ŝe duchowość objaśniająca ma waŜną rolę do odegrania, ale jest, w najlepszym razie, wstępem do prawdziwej duchowości. Przede wszystkim zasugerowałem, Ŝeby przynajmniej mówili prawdę o swojej pracy. Nie przedstawiajcie przekonań objaśniających jako duchowości przemieniającej. Gdyby „New Age" zaczął po prostu mówić prawdę o tym, co robi, to samo w sobie byłoby krokiem w kierunku transformacji.

Sobota, 20 września

Wczesne rano, Pustka świeci, cialoumysł jest najdrobniejszą zmarszczką na tym nieskończenie pięknym morzu, morzu właśnie tego. I nagle słońce, uzurpator na tronie Świetlistości, powstaje, by oświetlać swym wtórnym światłem Ŝałosną, małą Gaję, drobny, zielony pyłek na bezkresnym morzu nieskończonego spokoju. Wielki mistrz zen Yasutani: „Patrz. Cały zjawiskowy świat jest całkowicie tobą. Zatem obłoki, góry i kwiaty; pierdnięcie i zapach moczu; trzęsienia ziemi, gromy i ogień są Pierwotnym Self. Czytanie sutr i odprawianie ceremonii, kłamstwa, oczernianie i jałowa paplanina, brzydota i wdzięk, wszystko bez wyjątku jest najwyŜszym oświeceniem. Wszystko jest twoim Pierwotnym Self, któremu absolutnie niczego nie brakuje i jest całkowicie spełnione samo w sobie. Nie dziw się". Jest Jeden Smak. Jest Wielkie Self, które zawiera „pierdnięcie, zapach moczu, kłamstwa i

J E D E N S M A K

138

oczernianie". Dlatego dopóki ekolodzy nie zrozumieją, Ŝe dziura ozonowa, skaŜenie i toksyczne odpady są częścią Pierwotnego Self, dopóty nie osiągną oświeconej świadomości, a wyłącznie ona wie, jak podejść do tych naglących problemów. Cały świat moŜe zniknąć - jak to się dzieje w nirwikalpa - a Pierwotne Self nadal będzie sobą, pełne i doskonałe, bez przestrzeni, a zatem nieskończone, bez czasu, a zatem wieczne. Nie jest to doktryna popularnego panteizmu, która po prostu zrównuje świat przejawiony z Duchem. Świat przejawiony nie jest Duchem, jest gestem Ducha, tak jak fale są gestem oceanu. Ale wilgotność pojedynczych fal jest identyczna z wilgotnością całego oceanu - kaŜda fala ma tylko Jeden Smak i ten smak jest Duchem. Duch jest wilgotnością kaŜdej fali w całym wszechświecie, włączając w to, jak powiedział Yasutani, pierdzenie, kłamstwa i wszystko inne, dziurę ozonową i całą resztę. Chcemy wypełnić dziurę ozonową nie dlatego, Ŝe szkodzi Duchowi (lub Bogini), ale dlatego, Ŝe nas zabija. Prawdziwa duchowa ekologia nie zrównuje biosfery z Duchem - co jest strasznym pomieszaniem względnego i absolutnego, skończonego i nieskończonego, chwilowego i wiecznego (i jest samo w sobie kolejną wersją somatyzmu) - lecz widzi biosferę jako wspaniały przejaw Ducha i dlatego traktuje ją z szacunkiem, na jaki zasługują wszystkie dzieci Boga, rozumiejąc równieŜ, Ŝe te dzieci są przejawem naszego najgłębszego Self. Lamentujecie nad zniszczeniem biosfery nie dlatego, Ŝe umiera wasz Bóg, ale dlatego, Ŝe umierają wasze dzieci.

Niedziela, 21 września

Jeden Smak ma dziwną i paradoksalną cechę: nigdy naprawdę ani w niego nie wchodzisz, ani z niego nie wychodzisz. Zawsze znałeś Jeden Smak -dosłownie, przez piętnaście miliardów lat znałeś go i pewnego dnia, prędzej czy później, uznasz to i Wielkie Poszukiwanie dobiegnie kresu. Wówczas zrozumiesz, Ŝe stan, w który moŜna wejść, nie jest Jednym Smakiem. Pustka przez całą wieczność, Pełnia przez całą nieskończoność. Jest po prostu to, tylko to. Nie moŜe być to bardziej oczywiste i właśnie dlatego trzeba Ŝywotów, Ŝeby to ujrzeć. Zbyt bliskie, Ŝeby moŜna było to uchwycić, zbyt łatwe, Ŝeby moŜna było do tego dąŜyć, zbyt obecne, Ŝeby moŜna było to osiągnąć. Buddowie nigdy tego nie osiągnęli; czujące istoty nigdy tego nie utraciły. Kto w to uwierzy?


Międzynarodowa Nagroda Kosmosu to doroczna nagroda przyznawana przez dobrze znaną fundację japońską (Expo '90). Nazywana jest czasem „japońską nagrodą Nobla" albo „azjatycką nagrodą Nobla". W biuletynie fundacji czytamy, Ŝe „Jej celem jest uhonorowanie tych jednostek, które w swojej pracy stosowały i realizowały kontekst globalny, a takŜe podkreślały potrzebę zrozumienia naszego świata jako pojedynczej, wzajemnie powiązanej całości". Wartość nagrody wynosi 500 000 $. MoŜna oczywiście przyklasnąć celom Nagrody Kosmosu; jak to ujmuje wspomniany biuletyn: „Kwestią o Ŝywotnym znaczeniu dla badań prowadzonych zarówno obecnie, jak w przyszłości jest potrzeba zrozumienia charakteru współzaleŜności pomiędzy wszystkimi rzeczami. Odpowiedzi nie moŜna jednak w pełni uzyskać przy zastosowaniu metod, które słuŜyły głównemu nurtowi nauki w przeszłości. Uznano za konieczne stworzenie nowych paradygmatów opartych na podejściu integrującym i włączającym. Fundacja docenia znaczenie holistycznej perspektywy globalnej i pragnie udzielić swego wsparcia osobom oddanym temu podejściu. Postanowiono zatem nagrodzić wysiłki tych badaczy i naukowców na całym świecie, którzy wykazali swoje zaangaŜowanie w tym względzie, wyraŜając im w ten sposób naleŜne uznanie. Czyniąc to, nie tylko podtrzymujemy ideały Fundacji, lecz takŜe wyraŜamy nadzieję na wypromowanie nowej fali wartości, której owocami podzieli się cala ludzkość". Napisali, Ŝe chcieliby mi przyznać Nagrodę Kosmosu. Zanim to jednak uczynią, musiałbym wziąć udział w kilku konferencjach itp. To bardzo ciekawe, poniewaŜ wszyscy jej dotychczasowi laureaci byli bez wyjątku teoretykami Prawej Ręki - to znaczy teoretykami

J E D E N S M A K

139

systemów lub ekoteoretykami pracującymi głównie w języku trzeciej osoby, języku-to, a co za tym idzie, lekcewaŜącymi i pomniejszającymi wymiar pierwszy i drugi („ja" i „my"). Innymi słowy, fundatorzy nagrody wspierali dotąd zewnętrzny holizm (Prawa Ręka), a nie holizm wewnętrzny (Lewa Ręka), świat bogatej świadomości, Ŝywego doświadczenia, wewnętrznych iluminacji, duchowych objawień. Owa próba zredukowania tego, co wewnętrzne, do tego, co zewnętrzne (albo Lewej strony do Prawej) nie jest grubym redukcjonizmem, lecz redukcjonizmem subtelnym (holizmem płaskiej ziemi, teorią systemów, empiryczną siecią Ŝycia itd.) - ograniczeniem „ja" i „my" do interaktywnych systemów „tych". Ten subtelny redukcjonizm holizmu płaskiej ziemi - zredukowanie sztuki i wartości moralnych do nauki -stanowi dominujący klimat modernizmu, a będące jego częścią podejście Prawej Ręki samo w sobie jest, wbrew swym słownym deklaracjom, w istocie bardzo redukcjonistyczne i dzielące. Jak juŜ powiedziałem (parafrazując Karla Kraussa), teoria systemów jest chorobą, na którą, jak twierdzi, sama jest lekarstwem. Tak czy owak, subtelny redukcjonizm (ograniczający wszystkie splecione ze sobą „ja" i „my" do splecionych ze sobą „tych") jest nieskończenie lepszy od redukcjonizmu grubego (idącego nawet dalej i ograniczającego wszystkie splecione ze sobą „te" do „tych" na poziomie atomów. Tak więc Fundacja Expo wielce się przysłuŜyła, nagradzając przynajmniej podejście holistyczne, nawet jeśli jest to holizm czysto zewnętrzny. Ich obecny ukłon w tym kierunku oznacza, jak sądzę, to, Ŝe uznają, iŜ prawdziwy holizm musi obejmować zarówno holizm wewnętrzny, jak i zewnętrzny (tzn. wszystkie cztery ćwiartki). Moim zdaniem świadczy to o tym, Ŝe nadszedł w końcu czas dla idei „wszystkich poziomów, wszystkich ćwiartek". MoŜna mieć tylko nadzieję, Ŝe sygnalizuje to kres holizmu ograniczonego do płaskiej ziemi, kres pozbawionych znaczenia „tych", oplatających swą siecią świat, któremu brak głębi, wewnętrznej treści, duszy i ducha.

Wtorek, 23 września

NOWA OBYWATELSKA RELIGIA SKUPIONA NA JEDNOSTCE

Niedawno spore zamieszanie wywołała publikacja dwóch raportów socjologicznych: „Świt kultury integralnej" Paula Raya i „Raport o duchowości zwykłych ludzi" Roberta Formana. Oba rzekomo ukazują właśnie dokonującą się niezwykłą rewolucję kulturową, której głównymi uczestnikami są baby-boomerzy. Paul Ray dochodzi do wniosku, Ŝe obecnie powstaje nowa, wyŜsza, bardziej przemieniająca kultura, którą nazywa „Kulturą Integralną", tworzona przez, jak to określa, „Kreatorów Kultury". Jego zdaniem moŜe to być jedna z najwaŜniejszych transformacji kulturowych ostatniego tysiąclecia. Pod wieloma względami te raporty nie róŜnią się wiele od wczesnych manifestów boomerów: The Aquarian Conspiracy, The Making of a Counter-Culture, Punkt zwrotny i The Greening of America. OdróŜnia je próba zebrania danych i metodologia socjologiczna: przedstawione są jako coś w rodzaju socjologicznej konkluzji, jakkolwiek wstępnej. Głównym przesłaniem obu raportów jest stwierdzenie, Ŝe dokonująca się obecnie rewolucja jest rewolucją głęboko duchową. Według Paula Raya, Kreatorzy Kultury stanowią 24% amerykańskiego społeczeństwa, czyli oszałamiające czterdzieści cztery miliony ludzi. Jednocześnie wydaje się oczywiste, Ŝe czterdzieści cztery miliony baby-boomerów, głównie z klasy średniej i wyŜszej klasy średniej, nie przechodzi głębokiej, przemieniającej realizacji duchowej, nawet jeśli połowa z nich wydaje się twierdzić, Ŝe ją przechodzą. O co, u licha, tutaj chodzi? Mamy do czynienia, jak sadzę, z prawdziwie fascynującym zjawiskiem kulturowym, związanym nie z nowym rodzajem duchowości przemieniającej, lecz z powstaniem stosunkowo nowego rodzaju duchowości objaśniającej. Nie nowa autentyczność -czyli sposób na rzeczywistą transcendencję self - lecz nowe uzasadnienie - czyli sposób na nadanie mu znaczenia. Nie nowy i głęboki rozwój świadomości, ale nowy sposób na to, Ŝeby czuć się dobrze na obecnym poziomie. Tu jest pies pogrzebany.

J E D E N S M A K

140

Pod koniec lat pięćdziesiątych grupa powaŜnych uczonych (w tym Talcott Parsons, Edward Shils i Robert Bellah) wysunęła koncepcję religii obywatelskiej. Chodziło o to, Ŝe wielu Amerykanów przeniosło pojęcie świętości z religii instytucjonalnej (kościelnej) na pewne aspekty ich społeczeństwa obywatelskiego. W rezultacie zaczęto uwaŜać niektóre amerykańskie cechy i zdarzenia historyczne za święte, boskie lub zainspirowane przez Boga. Napływ imigrantów do Ameryki był nowym Exodusem, a Amerykanie byli nowym Narodem Wybranym, to znaczy nieśli duchowe objawienie reszcie świata. Religia obywatelska była oczywiście objaśniająca, a nie przemieniająca; nie przekraczała self, ale wiązała je z poczuciem czegoś większego. W ten sposób w Ŝycie wielu Amerykanów wniosła poczucie znaczenia i racji bytu. Znaczenia, bo byli połączeni z czymś większym od nich samych; racji bytu , bo ich Ŝycie zostało usankcjonowane przez coś, co uwaŜali za święte. W istocie cała duchowość objaśniająca tyle właśnie czyni dla jednostki. Dla społeczeństwa jako całości racja bytu jest kluczowym elementem znaczenia kulturowego i społecznej spójności. Uczeni, o których mowa, wysunęli argument, Ŝe religia obywatelska spełnia obecnie wiele waŜnych zadań (ekspresji emocjonalnej i społecznej spójności), których Kościoły nie spełniają. W ten sposób wiele obywatelskich i świeckich instytucji przesiąkło poczuciem świętości, którego Kościoły nie zapewniały w sposób adekwatny, ale zawsze towarzyszyła temu świadomość, Ŝe ta świętość jest częścią szczególnej misji, którą Amerykanie wzięli na swe barki. Jednak pod koniec lat sześćdziesiątych świecka i obywatelska religia - razem z wieloma innymi instytucjami amerykańskimi - przeszła kryzys zasadności. Obszernie ów kryzys omówiłem w Sociable God i zakończyłem stwierdzeniem, Ŝe moŜe przynieść on trzy rezultaty. Kiedy konwencjonalne uzasadnienie racji bytu upadło, jednostki (i społeczeństwo) mogły: (1) skorzystać z okazji, by skierować swój rozwój w bardziej postkonwencjonalne obszary, w tym, dla nielicznych, w obszary autentycznie transpersonalne, transracjonalne i duchowe; (2) cofnąć się do poziomów prekonwencjonalnych i egocentrycznych; lub (3) znaleźć nową religię obywatelską lub porównywalny system przekonań, który przyjąłby zwykłe objaśnienia odrębnego self i nazwał je świętymi. Wydaje się, Ŝe Kultura Integralna opisywana przez Raya niemal pod wszystkimi względami jest nową religią obywatelską. Niewiele dowodów świadczy o tym, by wielu Kreatorów Kultury funkcjonowało według zasad post-postkonwencjonalnych, choć mamy tu do czynienia z ogromnym regresyjnym narcyzmem. To, co widzimy, jest raczej nową formą objaśniającego uzasadnienia racji bytu i objaśniającej duchowości, która nie dąŜy do transcendencji odrębnego self, lecz pragnie nadać mu znaczenie, nieść pociechę, aprobatę i obietnicę. Kierowana głównie przez boomerów, ta nowa religia - którą będę nazywał Obywatelską Religią Skupioną na Jednostce - ma wszystkie cechy ogólnego postmodernistycznego, poststrukturalistycznego podejścia, które wciąŜ dominuje na uczelniach boomerów. Mianowicie, z kilkoma wyjątkami, jest ona przeciwna: hierarchii, instytucjom, autorytetom, nauce, racjonalności, a takŜe głęboko subiektywistyczna [omówienie tych tendencji zob. 23 listopada]. Ostro kontrastuje to ze znaczną częścią starej religii obywatelskiej. Jednak, podobnie jak stara religia obywatelska, nowi wyznawcy uwaŜają, Ŝe Kościół nie ma juŜ w sobie wystarczającej świętości (według Formana, „duchowość zwykłych ludzi" skłania się ku WPK: Wszystko Poza Kościołem). Ponadto, tak jak stara religia obywatelska, wierzą oni, Ŝe są awangardą nowego duchowego urzeczywistnienia lub, przynajmniej, nowego paradygmatu; wielu wierzy ponadto, Ŝe to zbawi albo przemieni świat, uzdrowi planetę, uzdrowi Amerykę itd. Moim zdaniem, specyficzną doktrynę nowej Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce (ORSJ) moŜna uznać za rezultat kilku wpływów. Pierwszym i najwaŜniejszym jest Romantyzm - nacisk na uczucie, a nie na rozum, na emocjonalny związek z innymi i na świętość natury jako przeciwnej kulturze (według Raya, największą podgrupą Kreatorów Kultury są Zieloni Kreatorzy Kultury). Drugi wpływ stanowią spopularyzowane w latach sześćdziesiątych terapie zorientowane na badanie własnych doświadczeń (według Raya, Kreatorzy Kultury są głównymi uczestnikami warsztatów doświadczalnych). Trzeci wpływ stanowi religia New Age (która, według Raya, jest jednym z głównych elementów religii Kultury Integralnej, mimo Ŝe wielu

J E D E N S M A K

141

sprzeciwia się tej nazwie). Czwartym wpływem jest wszystko, co holistyczne (lub, jak określa to Ray, „holistyczne wszystko" - chociaŜ, co jest sprzeczne samo w sobie, szczegóły tego holizmu nigdy nie zostały określone, gdyŜ byłoby to „zbyt kontrolujące" - jest to holizm bez Ŝadnych szczegółów). Piątym wpływem jest globalizm, czyli pragnienie, by reszta świata podzielała ich wartości. Szósty to feminizm i duchowość kobieca (60% Kreatorów Kultury stanowią kobiety). PołoŜenie nacisku na duchowość kobiecą jest, jak sądzę, interesujące i stanowi klucz do znacznej części Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce, zarówno w pozytywnym, jak i negatywnym sensie. Duchowość kobieca opiera się w duŜej mierze na badaniach Deborah Tannen i Carol Gilligan, które wykazały, Ŝe kobiety przywiązują wagę do wspólnoty, związku i troski, podczas gdy męŜczyźni kładą nacisk na niezaleŜność, prawa i sprawiedliwość. Ta pierwsza postawa jest heterarchiczna (to znaczy Ŝe Ŝadna pozycja nie jest uprzywilejowana, lecz wszystkie punkty widzenia są wiązane i łączone); druga jest hierarchiczna (co znaczy, Ŝe szersze i głębsze punkty widzenia otrzymują pierwszeństwo). Zatem duchowość kobieca zajęła bardzo silne anty-hierarchiczne stanowisko i krzykliwie definiuje siebie w ten sposób. Przeoczone zostało, niestety, istotne odkrycie Gilligan, mianowicie, Ŝe kobiety (tak jak męŜczyźni) przechodzą przez trzy główne hierarchiczne (jej określenie) stopnie rozwoju, które nazywa samolubnym (egocentryczny, prekonwencjonalny), troski (socjocentryczny, konwencjonalny) i uniwersalnej troski (światocentryczny, postkonwencjonalny). Rozwój męŜczyzn i kobiet przebiega według tej samej hierarchii, z tym, Ŝe męŜczyźni kładą nacisk na niezaleŜność, a kobiety na wspólnotę. (Pamiętaj, Ŝe hierarchia w istocie oznacza holarchię, poniewaŜ kaŜdy wyŜszy stopień przekracza, ale zawiera - lub zawija i mieści w sobie - stopnie wcześniejsze: rozwój, który jest zawijaniem - jest tak w przypadku męŜczyzn i kobiet). Fakt, Ŝe tak wielka część duchowości kobiecej, kreatorów kultury, i duchowości zwykłych ludzi agresywnie odrzuca hierarchię rozwoju, jest prawdopodobnie jednym z głównych powodów tego, Ŝe tak nieliczne z tych ruchów wydają się autentycznie przemieniające. Przemiana oznacza holarchiczny rozwój, jeśli jednak z góry odrzucasz holarchię, to nie masz kompasu, nie moŜesz znaleźć kierunku, nie moŜesz odzyskać autentyczności i dokonać przemiany, i dlatego musisz zadowolić się uzasadnianiem racji bytu i objaśnianiem. Właśnie to czyni nowa Obywatelska Religia Skupiona na Jednostce. Bardzo moŜliwe, Ŝe ta antyhierarchiczna postawa słuŜy temu, by zachować ORSJ jako ruch głównie objaśniający, a nie przemieniający. Roger Walsh przegląd takich ruchów jak Kultura Integralna zakończył następującym wnioskiem: „Te ruchy są na ogół przeciwne hierarchiom. Jednak w rzeczywistości rozwój duchowy przechodzi przez kolejne poziomy i jedni ludzie są bardziej rozwinięci od innych. Niezrozu-mienie tego faktu moŜe prowadzić do takich problemów, jak niechęć do dokonywania zasadniczych rozróŜnień, brak krytycznego myślenia i pseudoegalitaryzm. Mówiąc wprost, podstawową kwestią jest to, w jakim stopniu kultura integralna i duchowość zwykłych ludzi rzeczywiście wspiera duchowe dojrzewanie, a w jakim zapewnia ludziom jedynie dobre samopoczucie. Znaczna część tego, co dzisiaj uchodzi za duchowość, składa sie najwyraźniej jedynie z silnych uczuć". [Zob. 5 lipca: omówienie Paradygmatu 415', jednej z najgłośniejszych wersji ORSJ]42 Mimo to o Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce jako o objaśniającej, prawowitej duchowości moŜna powiedzieć wiele dobrego. Jest to pierwsza religia objaśniająca, która problemy ekologiczne traktuje powaŜnie. Obejmuje wiele grup spychanych wcześniej na margines, w tym zwłaszcza kobiety (chociaŜ jest to głównie religia białych ludzi ze średniej i 42 Robert Forman jest utalentowanym teoretykiem i znakomitym wydawcą; jego badania niekoniecznie zgodne są z wypowiedziami respondentów, ale po prostu je przytacza. W swoim wspaniałym Problemie czystej świadomości Forman wysuwa hipotezę, Ŝe stan bezforemnego pochłonięcia (nieprzejawionego ustania) występuje niemal powszechnie w głębokiej mistycznej duchowości. Zgadzam się. Być moŜe więc w trakcie następnej serii badań Robert mógłby wyraźnie zapytać wszystkich swoich respondentów: „Czy miałeś bezpośrednie i długotrwale doświadczenie czystego bezforemnego ustania? Jeśli tak, proszę, opisz je". Dałoby to Robertowi lepsze pojęcie o tym, jaki procent zwykłych łudzi dociera do tego głębokiego wymiaru i, po odjęciu, jaki procent zaangaŜowany jest w niŜszą, jedynie objaśniającą duchowość (np. w Obywatelską Religię Skupioną na Jednostce).

J E D E N S M A K

142

wyŜszej klasy średniej). Niesie ze sobą ostroŜny, ale zaraźliwy optymizm społeczny. Wysoko ceni edukację, stosunki sąsiedzkie, a szczególnie dialog i dyskusje w małych grupach („obywatelska" oznacza związki pomiędzy rodziną a państwem; ORSJ ceni małe, obywatelskie stowarzyszenia, ale nadal skupia się na jednostce, stąd nazwa). Według mnie, są to bardzo pozytywne cechy, przynajmniej w kontekście objaśniającym. I, oczywiście, kaŜdy praktycznie na kaŜdym stopniu rozwoju moŜe mieć krótkotrwałe doświadczenie szczytowe - autentyczne duchowe doświadczenie - i dotyczy to takŜe wyznawców Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce, nie są zatem pozbawieni dostępu do prawdziwych przebłysków Boskości (ale to samo odnosi się do wszystkich ludzi, nie jest więc czymś, co wyróŜnia ORSJ). Do całej tej mieszanki dodano jeszcze intensywny konsumeryzm; zamiłowanie do turystyki (szczególnie jeśli nosi etykietkę „eko" lub „duchowa"); obsesyjne zainteresowanie jedzeniem i konsumpcją; najwyŜszy wskaźnik udziału w warsztatach poświęconych pracy z uczuciami. Wyznawcy tej religii znają się na przyprawianiu piwa i lubią mieć ocet w przynajmniej pięciu smakach. Na ogół gardzą telewizją (co zdecydowanie wyklucza mnie z nowej Kultury Integralnej; z drugiej strony, zawsze uwaŜałem, Ŝe gdyby ci autorzy oglądali więcej telewizji, nigdy nie napisaliby ksiąŜek w rodzaju The Aquarian Conspiracy lub The Greening of America, bo wiedzieliby, co się naprawdę wokół nich dzieje). Moim zdaniem, w głęboko przemieniającą, transpersonalną duchowość zaangaŜowane jest nie 24%, lecz 1% populacji - a to i tak jest kilka milionów ludzi! - lecz bynajmniej nie jest to taka liczba, o jakiej mówi Spisek Wodnika lub Kultura Integralna. Poza tym jednym procentem, reszta populacji szuka dla siebie uzasadnienia w (1) tradycyjnej mitycznej (biblijnej) religii, która nadal stanowi olbrzymią siłę w tej kulturze; (2) tradycyjnym republikanizmie lub humanizmie obywatelskim, który w Ameryce ściśle powiązany jest z biblijną religią mityczną; (3) świeckiej nauce, religii wykształconych elit; (4) liberalizmie politycznym, ściśle związanym z nauką; (5) regresyjnych ruchach New Age; i (6) Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce. Cokolwiek moŜemy sądzić o Kreatorach Kultury, jest jedna rzecz, którą szczególnie w nich cenię (to znaczy w moim pokoleniu): byliśmy pierwszym pokoleniem, które na bardzo szeroką skalę powaŜnie traktowało pojęcie przemieniającego, autentycznego, duchowego wyzwolenia. Sprowadziliśmy tutaj wschodni mistycyzm w sposób niemający precedensu; nalegaliśmy, Ŝeby chrześcijaństwo i judaizm wróciły do swoich mistycznych korzeni (począwszy od gnozy i Eckharta po Lurię i kabałę); Ŝądaliśmy bezpośredniego doświadczenia duchowego, a nie zwykłego dogmatu. Byliśmy pokoleniem, które moŜna niemalŜe zdefiniować stwierdzeniem: Bądź Tu Teraz. Wszystko to traktowaliśmy co najmniej jako ideę większych moŜliwości. W najlepszym i najprawdziwszym sensie obaliliśmy i przekroczyliśmy wszystkie konwencje, dzięki czemu znaleźliśmy wolność, o jakiej poprzednie pokolenia mogły tylko marzyć. Niestety, wszystko to pozostało w wielkiej mierze tylko ideą. Jedną rzeczą było pić kawę, palić papierosy i mówić bez końca o zen tego i zen tamtego, tao tego i tao tamtego. Zupełnie czym innym było rzeczywiście praktykować zen i co najmniej sześć lat spędzić na cięŜkiej praktyce medytacji, Ŝeby naprawdę przekroczyć świat i porzucić samsarę. Dlatego podczas kolejnych dziesięcioleci faktycznie opuściliśmy, ale nie konwencjonalność, lecz prawdziwe przekroczenie, prawdziwą przemieniającą praktykę i, z pomocą Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce, powróciliśmy na targowisko, nie z dziesiątego obrazu pasterskiego zen, lecz z pierwszego43. W istocie staliśmy się yuppies i z kapitalistyczną furią kultywowaliśmy obsesyjny egocentryzm; lub swoje duchowe skłonności ograniczyliśmy wyłącznie do grubego obszaru, z biednej Gai czyniąc jedynego Boga, jakiego potrafiliśmy znaleźć. Mówiąc ogólnie, oddaliśmy się Romantyzmowi - horyzontalnej obsesji na własnym punkcie - i porzuciliśmy prawdziwy Idealizm - wertykalną transcendencję siebie. Z pomocą ORSJ zdołaliśmy zracjonalizować tę całą szaradę i zabrać się za

43 Dziesięć obrazów pasterskich zen - to niegdyś popularne w Japonii wyobraŜenie róŜnych etapów ścieŜki zen. Poszczególne obrazy przedstawiają wolu (symbol oświecenia) i pasterza (praktykujący). Obraz pierwszy ukazuje pasterza szukającego wolu. Obraz dziesiąty pokazuje w pełni oświeconego człowieka zen, który powraca do zwyczajnego świata - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

143

brudny interes karmienia tej egocentrycznej obsesji przez długie dni i samotne noce. Ale doceniam fakt, Ŝe z tych 24% populacji, które nadal Ŝywią przynajmniej ideę, Ŝe prawdziwa transcendencja jest moŜliwa, pochodzi większość z 1% populacji, który rzeczywiście dokonuje transcendencji, poświęcając się nie tylko duchowości objaśniającej lub okazjonalnemu doświadczeniu szczytowemu, ale autentycznej praktyce, stałemu doświadczeniu i trwałemu urzeczywistnieniu. Faktem pozostaje, Ŝe 1% populacji - kilka milionów ludzi - rzeczywiście praktykujących autentyczną transcendencję i współczujące zaangaŜowanie jest czymś niezwykle rzadkim w kaŜdej kulturze i właśnie to moŜe okazać się jednym z prawdziwych darów, jakie moje pokolenie dało światu. Jednocześnie stawia to przed nami waŜne edukacyjne zadanie: jak moŜemy dotrzeć do ludzi i uświadomić im róŜnicę między zwykłymi objaśniającymi przekonaniami a autentycznymi przemieniającymi praktykami? Co moŜemy zrobić, Ŝeby ten 1% zmienić w pięć, dziesięć, dwadzieścia procent? Jak mówi Jack Crittenden, to jest elitaryzm, ale taki, do którego wszyscy są zaproszeni.


Jestem fanem sztuki Anselma Kiefera, która niesie ze sobą głębokie treści i porusza. Skutkiem jednej z tych zabawnych synchroniczności otrzymałem dzisiaj następujący list od Marian Goodman, właścicielki Marian Goodman Gallery w Nowym Jorku: „Prowadzę galerię sztuki reprezentującą duŜą grupę wiodących artystów współczesnych. Jednym z nich jest Anselm Kiefer, artysta, który miał wiele duŜych indywidualnych wystaw na całym świecie. Sądzę, Ŝe moŜna śmiało uznać go za jednego z najwaŜniejszych współczesnych twórców i prawdopodobnie za głównego europejskiego malarza jego pokolenia. Anselm Kiefer urodził się w Niemczech w 1945 roku. W pełni rozumie sens walki o znaczenie, co jest bardzo znamienną cechą jego powojennego pokolenia. Tematyka jego prac ewoluowała w czasie od badania źródeł niemieckiej katastrofy, poprzez mitologię, historię itd. do szerszej refleksji nad zdolnością człowieka do czynienia dobra i zła. W ostatnich latach jego twórczość nabrała wewnętrznego, bardziej duchowego i transcendentalnego charakteru. W połowie listopada odbędzie się u nas duŜy pokaz jego prac. Z tej okazji planujemy wydać katalog. Marian mówi, Ŝe Anselm chciałby, Ŝebym napisał tekst do tego katalogu. Z radością to zrobię. Próbowałem sobie przypomnieć, gdzie ostatnio czytałem omówienie twórczości Anselma. To było we wspanialej pracy Suzi Gablik, Has Modernism Failed? błyskotliwym oskarŜeniu skrajnego postmodernizmu. (Niezmiernie ucieszył mnie równieŜ jej Progress in Art, który dowodzi, Ŝe sztuka rzeczywiście ewoluuje i się rozwija). Gablik: „Jeśli eklektyczne podkradanie pomysłów stosowane przez Amerykanów Juliana Schnabla i Davida Salle'a nigdy nie łączy się w pełni w zaangaŜowanie lub znaczenie - i dlatego wydaje się bardziej symptomem alienacji niŜ wyleczenia - są teŜ inni, jak Niemiec Anselm Kiefer, którego obrazowanie jest zaangaŜowane, a nawet sugeruje gotowość do ponownego uwierzenia. Kiefer jest chyba jednym z nielicznych artystów pracujących dzisiaj, który otwiera się na wizję i ideał apokaliptycznej odnowy i podejmuje wysiłki, by przywrócić sztuce duchową godność. To tak jakby otwierał on fene-stra aeternitatis - okno z widokiem na wieczność i duchowe jasnowidzenie - które w naszym społeczeństwie przez długi czas było zamknięte".

Piątek, 26 września

Roger i Frances przyjechali na dwa dni, spędzić czas z Marci i ze mną. Frances, która reprezentuje Fundację Fetzera, wkrótce wygłosi mowę w Arizońskim Ośrodku Badań nad Świadomością, mocno wspieranym przez Fetzera. Dla ich czasopisma, „Journal of Consciousness Studies", napisałem długą rozprawę zatytułowaną: „Integralna teoria świadomości", która podkreśla potrzebę podejścia obejmującego „wszystkie poziomy, wszystkie ćwiartki". Konkluzja, mówiąc prosto, jest taka, Ŝe w badaniach nad świadomością musimy połączyć podejścia pierwszej osoby („ja"), drugiej osoby („my") i trzeciej osoby („to"): moŜemy

J E D E N S M A K

144

nazwać to podejściem 1-2-3. Ale, przeglądając pole badań nad świadomością, Roger, Frances i ja zauwaŜyliśmy, Ŝe niemal kaŜdy nadal jest w swojej ulubionej ćwiartce, propagując jedno podejście z pominięciem innych, a to jest bardzo przygnębiające. Frances pomyślała więc, Ŝe swoją mowę mogłaby nazwać: „1-2-3 badań nad świadomością". Roger wpadł na fantastyczny pomysł, który nazywa 20/20: kaŜda ćwiartka powinna stanowić przynajmniej 20% aktywności ośrodka. Szanse urzeczywistnienia tego pomysłu są chyba małe, ale jest to wspaniała idea, którą być moŜe da się zastosować gdzie indziej.


„Nie to, co ktoś mówi, ale poziom, z którego mówi, decyduje o prawdzie duchowej wypowiedzi". Był młodym profesorem w lokalnym college'u. Zgodziłem się porozmawiać z nim przez około godzinę późnym popołudniem. „Co przez to rozumiesz?" - zapytał. „KaŜdy moŜe powiedzieć: «Wszystkie rzeczy są Jednym». «Wszystkie czujące istoty mają Ducha», «Wszystkie rzeczy są częścią wielkiej zjednoczonej Sieci Zycia» lub «Podmiot i przedmiot są niedwoiste»". KaŜdy moŜe mówić takie rzeczy. Problem w tym, czy bezpośrednio i naprawdę to urzeczywistniasz? Czy mówisz z jakiegoś rodzaju przebudzoną świadomością, czy są to dla ciebie tylko słowa?". „A co, jeśli są to tylko słowa? Co to szkodzi?". „Duchowe realia obejmują nie tylko stwierdzenia dotyczące świata obiektywnego, lecz równieŜ stwierdzenia o faktach subiektywnych, wewnętrznych - a Ŝeby te stwierdzenia były prawdziwe, kiedy wychodzą z twoich ust, ty musisz być w bezpośrednim kontakcie z tymi wyŜszymi, wewnętrznymi faktami, bo inaczej nie będziesz mówił prawdy, niezaleŜnie od tego, jak «właściwie» te słowa mogą brzmieć. To nie obiektywna treść słów, lecz subiektywny stan mówiącego decyduje o prawdzie jego wypowiedzi". „Rozumiem. Czy moŜesz podać jakieś przykłady?" - Zawzięcie gryzmolił, ale nie byłem pewien, czy robi notatki, czy zapisuje własne myśli. „Zgoda. KaŜdy moŜe powiedzieć: «Wszystkie rzeczy są Jednym», a więc Ŝeby osądzić prawdziwość tego stwierdzenia, musisz określić subiektywny stan świadomości - poziom świadomości - osoby, która wygłasza to stwierdzenie. Musimy znać poziom świadomości mówiącego, Ŝeby wiedzieć, co on w istocie rozumie przez «wszystkie rzeczy». Czy chodzi mu o to, Ŝe wszystkie rzeczy z grubego poziomu są jednym? Wszystkie rzeczy z poziomu subtelnego są jednym? Wszystkie realia przyczynowe są jednym? Czy ma na myśli wszystkie te poziomy razem? Widzisz, to proste stwierdzenie: «Wszystkie rzeczy są Jednym», ma w istocie wiele zupełnie róŜnych znaczeń, a te znaczenia zaleŜą nie od obiektywnej treści słów^ictóra we wszystkich przypadkach jest taka sama - lecz od subiektywnego poziomu świadomości mówiącego, a ten moŜe być bardzo róŜny w przypadku róŜnych osób. MoŜesz być jednym ze wszystkim na danym poziomie, lecz cóŜ z tego, skoro są wyŜsze i głębsze poziomy, o których nie wiesz? Nie jesteś jednym z tymi poziomami, rozumiesz?". „Tak. Ale jak moŜna to ustalić?". „Jest kilka wskazówek. Większość ksiąŜek na temat teorii systemów, Gai, Wielkiej Matki, ekopsychologii, nowego paradygmatu itd. odnosi się do grubego stanu jawy. MoŜna to łatwo stwierdzić, bo nigdy nie wspominają o Ŝadnym zjawisku z obszaru subtelnego - nic nie mówią o róŜnych stanach medytacyjnych, samadhi, wewnętrznych iluminacjach, niezwykłych stanach jogi snu, iluminacji archetypowej itd. Nie wspominają teŜ o jeszcze wyŜszych stanach przyczynowej bezforemności. ChociaŜ twierdzą, Ŝe są «holistyczne» i «niedwoiste», w istocie nie są, nie w pełnym sensie. W najlepszym razie są na poziomie mistycyzmu natury, na którym świadomość ograniczona jest do jedności z grubym stanem jawy. Na tym poziomie jest to wspaniałe, tyle Ŝe nie jest to zbyt wysoki poziom. W Wielkim Gniazdowym Układzie Ducha jest to najpłytszy poziom mistycznej Jedności". „Skąd moŜesz wiedzieć, czy ich świadomość przekracza gruby obszar?".

J E D E N S M A K

145

„Kiedy świadomość staje się wystarczająco silna, Ŝeby utrzymać się przy przechodzeniu ze stanu jawy w stan snu - kiedy zaczynasz na przykład śnić świadomie lub wchodzić w róŜnego rodzaju sawikalpa samadhi (medytację z formą) - otwiera się przed tobą zupełnie nowy obszar - mianowicie obszar subtelny - a to wyraźnie odzwierciedla się w twoim Ŝyciu, w tym, co piszesz, w twoich teoriach, w twojej praktyce duchowej. Nie jesteś juŜ ograniczony do myślenia o grubym czuciowo-ruchowym obszarze - twój bóg nie jest juŜ tylko zielony - lecz przed okiem umysłu otwiera się niezwykły wewnętrzny pejzaŜ. Jeśli jesteś malarzem, nie jesteś juŜ ograniczony do malowania owoców w misach, krajobrazów lub aktów. MoŜesz malować subtelne wewnętrzne sceny, jak to robią przedstawiciele surrealizmu i realizmu fantastycznego, albo wewnętrzne obiekty medytacji, tak jak widać to na tybetańskich tankach. Ale tych subtelnych obiektów nie moŜna ujrzeć fizycznym okiem". „Zatem, kiedy ktoś z poziomu subtelnego mówi: «Wszystkie rzeczy są Jednym», rozumie przez to coś innego, niŜ kiedy mówi to teoretyk grubego obszaru". „Tak, coś zupełnie innego. Kiedy ktoś, mający świadomość ograniczoną do obszaru grubego mówi: «Wszystkie rzeczy są Jednym», zwykle rozumie przez to coś takiego, jak teoria systemów lub ekopsychologia - rozumie przez to, Ŝe wszystkie zjawiska empiryczne są aspektami zjednoczonego procesu. Ale kiedy ktoś ma równieŜ dostęp do świadomości z obszaru subtelnego, rozumie przez to, Ŝe wszystkie empiryczne i wszystkie subtelne zjawiska są aspektami zjednoczonego procesu. Jest to znacznie szersze i głębsze zrozumienie, które przekracza i zawiera obszar gruby". „A więc jego świadomość jest faktycznie silniejsza". „W pewnym sensie, tak. Jego świadomość nie zanika na progu snu. Dzięki temu, Ŝe rozwinął swoją świadomość, moŜe pozostać «obudzony», nawet kiedy pojawia się sen - potrafi wejść w głębokie stany sawikalpa samadhi i nie pogrąŜa się w nieświadomości. Na przyczynowym stopniu rozwoju «siła» świadomości wzrasta jeszcze bardziej, poniewaŜ osiągasz «ciągłą świadomość» lub «umiejętność ciągłej obserwacji», co znaczy, Ŝe jesteś «obudzony» lub świadomy we wszystkich trzech głównych stanach - jawy, śnienia i głębokiego snu. Zatem świadomość staje się coraz silniejsza i utrzymuje się w coraz większej ilości zmieniających się stanów, a to wyraźnie odzwierciedla się w twoim Ŝyciu, w twojej pracy, w twoich teoriach itd. Trudno nie zauwaŜyć tych znaków. „Tak, rozumiem. A więc na stopniu subtelnym masz dostęp do...?". „Na stopniu subtelnym masz dostęp do róŜnych form mistycyzmu bóstwa - wewnętrznych iluminacji, nada, szabd, róŜnych samadhi, czyli stanów medytacyjnych, saguna brahmana (bóstwo z formą), modlitwy serca, jogi snu, większości obszarów bardo itd. Jest to subtelny obszar mistycyzmu bóstwa. PoniewaŜ subtelna dusza przekracza, lecz zawiera gruby czuciowo-ruchowy obszar, na poziomie mistycyzmu bóstwa masz równieŜ dostęp do mistycyzmu natury, a więc one się nie wykluczają. Ale mistycy natury, znajdujący się na niŜszym poziomie, biorą cię za świra". „A przyczynowy...". „Jest domem mistycyzmu bezforemnego - czystej Pustki, Otchłani, Nienarodzonego, Ain, nirodh, nirwikalpa, dŜniana samadhi, klasycznej nirwany, czyli ustania. To doświadczenie (lub «niedoświadczenie») ustania nie pozostawia Ŝadnych wątpliwości i jest trwałe. Kiedy ktoś bezpośrednio doświadczył tego stanu i pisze duchowe ksiąŜki, wierz mi, będzie o tym pisał! A ty intuicyjnie poczujesz, Ŝe on wie, o czym mówi". „Wspomniałeś równieŜ o niedwoistym". „Tak, kiedy przedostałeś się przez przyczynową bezforemność -która jest domem czystego Świadka - wówczas Świadek rozpuszcza się we wszystko, co jest obserwowane we wszystkich trzech stanach. Wedanta nazywa to sahadŜą, co oznacza spontaniczną jedność nirwany (pustki) i samsary (formy); Tybetańczycy nazywają to «Jednym Smakiem», poniewaŜ wszystkie rzeczy, we wszystkich stanach, mają ten sam smak - Boski; taoiści nazywają to tzu-jan, co znaczy «z siebie taki» czyli doskonale spontaniczny. Kiedy ktoś, kto jest w tym stanie, mówi: «Wszystkie rzeczy są Jednym», chodzi mu o to, Ŝe kaŜda rzecz w grubym, subtelnym i przyczynowym

J E D E N S M A K

146

obszarze ma ten sam Jeden Smak. A to jest bardzo róŜne od tego, co ma na myśli ktoś, kto przebudził się tylko w grubym obszarze i mówi: «Wszystkie rzeczy są Jednym»". „Rozumiem, tak. Dlatego powiedziałeś - spogląda w notatki - to nie obiektywna treść słów, lecz subiektywny stan mówiącego decyduje o prawdzie jego wypowiedzi". „Tak, zgadza się". „Czyli mamy pewnego rodzaju Jedność na poziomie nadpsychicznym, subtelnym, przyczynowym i niedualnym". „Zasadniczo, tak. Obejmuje to tylko transpersonalne, transracjonalne rodzaje Jedności. Są równieŜ prymitywne, preracjonalne, prepersonalne formy «jedności» lub fuzji. Jest fuzja archaiczna, czyli pleromatyczna, jedność ze światem fizycznym (która jest typowa dla pierw-szego roku Ŝycia). Jest animizm magiczny, nierozdzielenie emocjonalnego podmiotu i przedmiotu, rodzaj jedności z poziomu witalnego (typowe dla lat 1-4). I jest synkretyzm mityczny, czyli jedność symbolicznych fuzji (typowy dla lat 4-8). Oczywiście, jak podkreślała Jean Gebser, te prymitywne rodzaje poznania - archaiczny, magiczny i mityczny - są dla nas wszystkich wciąŜ dostępne, choć zagnieŜdŜone w głębszych formach rozwoju. Następnie osiągamy racjonalne formy Jedności, takie jak teoria systemów, do których dociera się za pomocą dojrzałego rozumowania (wizja-logika)". „Czy mógłbyś je wszystkie wymienić?". „Fuzja pleromatyczna, animizm magiczny, synkretyzm mityczny, racjonalna teoria systemów, poziom nadpsychiczny, czyli mistycyzm natury, subtelny, czyli mistycyzm bóstwa, bezforemny, czyli mistycyzm przyczynowy, i niedualny Jeden Smak". „I ludzie znajdujący się na wszystkich tych poziomach - zauwaŜył -mogą powiedzieć: «Wszystkie rzeczy są Jednym», a mimo to mieć na myśli coś całkiem innego". „Zgadza się". „Tak, rozumiem, rozumiem". - Gryzmolił dalej. „Popatrz, w czym rzecz - powiedziałem. - Ostatnio pojawiło się multum ksiąŜek mówiących o tym, Ŝe wszystkie rzeczy są częścią zjednoczonej całości, Ŝe wszyscy jesteśmy nitkami sieci Ŝycia, Ŝe wszystkie rzeczy są aspektami wielkiego zjednoczonego procesu, Ŝe świat jest organicznym, Ŝywym systemem itd. - wszystko to są wariacje na temat: «Wszystkie rzeczy są Jednym». Ale, jak właśnie widzieliśmy, to stwierdzenie samo w sobie zupełnie nic nie znaczy. Jego prawdziwość zaleŜy wyłącznie od poziomu świadomości osoby, która je wygłasza. A to oznacza dwie rzeczy: Po pierwsze, kiedy czytasz te ksiąŜki, próbuj, najlepiej jak potrafisz, określić rzeczywistą głębię autora - kaŜdy moŜe powiedzieć: «Wszystkie rzeczy są Jednym». Większość ksiąŜek mówiących o «jedności ze światem» to ksiąŜki o magicznym animizmie, mitycznym synkretyzmie lub, w najlepszym razie, pewnego rodzaju racjonalnej teorii systemów, napisane z takiego właśnie poziomu. Dlatego próbuj znaleźć pisarza mówiącego o transracjonalnych, a nie tylko o racjonalnych lub preracjonalnych poziomach świadomości. Po drugie, autor powinien przede wszystkim podać praktyki , które pomogą ci się przebudzić do wyŜszych poziomów Jedności w tobie. Nie tylko nowy, obiektywny opis świata - co w tym względzie jest bezwartościowe - ale serię subiektywnych praktyk, Ŝebyś mógł zmienić poziom własnej świadomości. Zatem: ci pisarze sami powinni być przebudzeni do wyŜszej Jedności - nadpsychicznej, subtelnej, przyczynowej lub niedualnej - i powinni podać praktyki, które równieŜ tobie pomogą się przebudzić. A przynajmniej, powinni dać ci nie tylko nowe sposoby objaśniania świata, ale teŜ nowe sposoby zmieniania własnej świadomości. A jeśli nie podają tych praktyk wprost, to powinni jasno ukazać, jak bardzo są waŜne". Zrobiłem mu filiŜankę zielonej herbaty i w milczeniu patrzyliśmy, jak światło powoli gaśnie, gdy słońce zachodzi za górami. Wydawał się pochłonięty intensywnym myśleniem, jakby nosił niewidzialnego walkmana odtwarzającego piosenkę, którą tylko on słyszał. W końcu powiedział: „Dziękuję" i odprowadziłem go do drzwi.

147

Październik Czuję, Ŝe mimo Wszystko - a jest to chyba Ostateczne Mistyczne przekonanie - mimo Bólu, mimo Śmierci, mimo PrzeraŜenia, wszechświat jest w pewnym sensie W Porządku, przez duŜe W i duŜe P...

ALDOUS HUXLEY

Nie ma osiągania Ja. Gdyby trzeba było osiągać Ja, znaczyłoby to, Ŝe nie ma go tu i teraz, ale trzeba je dopiero zdobyć. Co zostanie zdobyte na nowo, zostanie równieŜ utracone, będzie więc nietrwale, a nie warto starać się o coś, co nic jest trwale. Dlatego mówię, Ŝe nie osiąga się Ja. Ty jesteś Ja; ty juŜ jesteś Tym.

ŚRI RAMANA MAHARISHI

Środa, 1 października

W drodze na obiad z Marci zatrzymałem się na oddziale dla umysłowo upośledzonych, w którym ona pracuje. Jeden z pensjonariuszy, Richard, jest kimś, kogo w czasie, gdy panowała mniejsza wraŜliwość, nazwano by „opóźnionym". Ale, jakkolwiek by go nazwać, Richard jest niezwykle spostrzegawczy. Jest teŜ bardzo napalony na Marci, więc kiedy zaczęliśmy się umawiać, chciał wiedzieć, kim jest ten intruz. Marci powiedziała mu, Ŝe jestem pisarzem i pokazała mu kilka moich ksiąŜek. Kiedy dzisiaj przyjechałem, Richard chodził ostentacyjnie z egzemplarzem Transformations of Consciousness. „Rozumiem tę ksiąŜkę, wiesz. Czytam na poziomie czwartej klasy".

Czwartek, 2 października

Po dwudziestu pięciu latach medytowania w pozycji lotosu, teraz często medytuję w jogicznej „pozycji zwłok", to znaczy leŜę na plecach, nogi złączone, ręce w niewielkiej odległości od boków - w tej pozycji równieŜ śpię. Dlatego kiedy się budzę i zaczynam medytować, często nie wykonuję Ŝadnego ruchu. „Wiem, kiedy zaczynasz medytować" -powiedziała Marci dziś rano. „Skąd?". „Twój oddech się zmienia, staje się bardzo regularny, a jednocześnie bardzo delikatny. Czasem się zatrzymuje. A kiedy medytujesz przez całą noc - (czyli kiedy ciągła świadomość obecna jest we wszystkich trzech stanach) - oddychasz w ten sposób przez cały czas. Lubię to; to zapobiega chrapaniu". Zacząłem pisać tekst do katalogu Anselma. Nosi tytuł: „Widzieć świat - sztuka i ja artysty". Skoro mowa o pozycji zwłok - na pierwszym planie jednego z ostatnich obrazów Anselma widnieje męŜczyzna leŜący nieruchomo na plecach w pozycji zwłok - „zwłok", poniewaŜ wyobraŜa śmierć ego, śmierć poczucia odrębnego self, a więc bramę do obszaru transpersonalnego i nadświadomego. Sztuka nadświadomości -oto sztuka przyszłości.

Piątek, 3 października

ROZWÓJ I REGRESJA

[Rozmowa telefoniczna z grupą badawczą]

PYTANIE: Skoro prezentujesz pewną odmianę integralnego holizmu, to dlaczego krytykujesz tak wiele innych poglądów - przecieŜ wszystko jest częścią całości. Czy wszystko nie powinno być akceptowane? Czy prawdziwy holizm nie powinien obejmować wszystkiego, zamiast krytykować tak wiele swoich elementów?

KW: To jest główny problem kaŜdego rodzaju holizmu, prawda? W ksiąŜkach „nowego paradygmatu" - ksiąŜkach mówiących o Gai, teorii systemów i ekologii - moŜesz przeczytać, Ŝe

J E D E N S M A K

148

„wszystko powiązane jest ze wszystkim innym" i Ŝe „wszyscy jesteśmy nierozdzielnymi częściami sieci Ŝycia". Jeśli więc wszystko jest częścią nierozdzielnej całości, czy to znaczy, Ŝe mamy przyjąć poglądy nazistów? Czy one nie są częścią całości? Czy częścią naszej nierozdzielnej całości mamy uczynić Ku-Klux-Klan? Czy mamy tak samo traktować Matkę Teresę i Kubę Rozpruwacza? Nie mówię o poglądzie absolutnym, gdzie wszystkie rzeczy w swej takości są doskonałymi przejawami Pustki i są tak samo Boskie; mówię o względnym, skończonym, przejawionym świecie, w którym holizm i sieć Ŝycia mają znaleźć zastosowanie. Widzisz w czym problem? P: Niezupełnie. Jeśli w przejawionym świecie wszystkie rzeczy są na równi częściami całości, to dlaczego nie mielibyśmy przyjąć wszystkiego?

KW: Wszystkie rzeczy nie są na równi częściami całości. Wszystko jest częścią holarchii, a holarchia jest uszeregowaniem stopni całości - niektóre rzeczy są pełniejsze od innych. Atomy zawarte są w molekułach, które zawarte są w komórkach, a te zawarte są w organizmach. Pełnia atomu jest rzeczą zdumiewającą, ale molekuła zawiera całą tę pełnię plus własną, bardziej złoŜoną pełnię. Ta niezwykła pełnia molekuły całkowicie zawarta jest w pełni Ŝywej komórki itd., aŜ do Wielkiej Holarchii, czyli Wielkiego Gniazdowego Układu Istnienia przejawionej egzystencji. KaŜdy kolejny poziom jest pełniejszy, jest dosłownie wyŜszy, poniewaŜ przekracza, lecz zawiera poziomy niŜsze. A zauwaŜ, Ŝe nie jest odwrotnie. Molekuły zawierają atomy, ale atomy nie zawierają molekuł. KaŜdy wyŜszy poziom przekracza i zawiera poziom niŜszy, ale nie odwrotnie - mamy tu do czynienia z uszeregowaniem całości - a to uszeregowanie tkwi immanentnie w naturze holizmu. Holizm moŜesz uzyskać tylko dzięki holarchii -inaczej masz bezładne stosy, nie całości.

P: Jak do tego ma się nazizm i KKK?

KW: Nazizm i KKK rzeczywiście są częścią holarchii ludzkiego rozwoju, ale są wyjątkowo patologiczną wersją jej bardzo niskiego poziomu. Oczywiście, są „częścią wszystkiego", ale zajmują bardzo niskie miejsce w tym hierarchicznym „wszystkim" i, jako takie, sabotują wyŜsze i głębsze moralne reakcje na aktywność Kosmosu.

P: Jeśli są takie złe, to dlaczego w ogóle istnieją? Jaką rolę mogą odgrywać w jakiegokolwiek rodzaju holarchii?

KW: KaŜdy przechodzi przez jakąś wersję niŜszych i wcześniejszych etapów- są to, Ŝe tak powiem, atomy i molekuły moralnego rozwoju, na których wyŜsze komórki i organizmy są budowane. Naziści i KKK cierpią na powaŜną odmianę powstrzymanego rozwoju. Znajdują się na niŜszym poziomie pełni. W całościowej moralnej holarchii lub moralnej progresji rozwoju - która przechodzi z poziomu prekonwencjonalnego i egocentrycznego do konwencjonalnego i etnocentrycznego, do postkonwencjonalnego i światocentrycznego, do post-postkonwencjonalnego i duchowego - KKK i naziści zatrzymali się w rozwoju na stopniu etnocentrycznym: ich rasa, ich grupa, ich religia, ich plemię przewyŜsza wszystkie inne, które naleŜy wymordować. KKK i naziści są częścią Sieci śycia, to prawda, ale tej części musimy się przeciwstawić, poniewaŜ jest niŜszym porządkiem całości i dlatego mniej moralnym.

P: A więc prawdziwy holizm jest bardzo krytyczny.

KW: Tak, istotnie. To waŜny problem. Prawdziwy holizm opiera się na holarchii - szeregowaniu wzrastającej całości, wzrastającego zawierania, obejmowania i troski. Prawdziwy holizm wymaga niejako stopni miłości, i to w obu kierunkach: Eros sięgający w górę i Agape sięgająca w dół. Ale potrzebujemy „twardej miłości", prawdziwego współczucia, a nie współczucia idioty, które „unika szeregowania". Inaczej mówiąc, prawdziwy holizm ma wyraźnie określoną teorię krytyki.

P: I dlatego niepokoisz się regresją w tym kraju.

KW: Tak. Widzimy róŜne trendy dąŜące do wyeliminowania post-konwencjonalnych,

J E D E N S M A K

149

światocentrycznych, liberalnych zdobyczy Oświecenia i cofające się do postaw socjocentrycznych i etnocentrycznych, polityki toŜsamości, rozdziału ze względu na rasę lub płeć, ruchów narodowościowych działających pod hasłami krwi i ziemi, ekofaszyzmu, gloryfikacji własnego plemienia i polityki uŜalania się nad sobą. (Nie wspominając jeszcze głębszej regresji do egocentrycznego i narcystycznego ja-izmu!). Mówiąc krótko, widzimy pewnego rodzaju powrót do struktur plemiennych, który ma miejsce nie tylko na całym świecie, gdzie narody rozpadają się wzdłuŜ linii rasowo-płemiennych, lecz równieŜ, co jest w najwyŜszym stopniu złowieszcze, w tym kraju, gdzie widzimy powrót do szlachetnego dzikusa, powrót do natury, plemiennego odrodzenia, a wszystkie te ruchy wspierają się holizmem płaskiej ziemi - „wszyscy jesteśmy takimi samymi, nierozdzielnymi częściami wielkiej sieci" - który nie jest naprawdę holizmem, lecz stosizmem. Ci ludzie wspierają tego typu powrót do struktur plemiennych i fragmentację, poniewaŜ nie chcą badać stopni głębi, jako Ŝe „wszystko jest na równi częścią całości". Niestety, regresyjna dezintegracja panoszy się równieŜ na uczelniach - leŜy u podstaw znacznej części postmodernizmu i skrajnie zróŜnicowanych, wielokulturowych ruchów, w których kaŜda kulturowa odmienność włączana jest jako część „bogatej róŜnorodności" egzystencji. Jeśli naprawdę pragniemy róŜnorodności, to za wszelką cenę włączmy nazistów. Jeśli pragniemy prawdziwej wielokulturo-wości, to musimy włączyć KKK.

P: Brakuje tutaj osądu opartego na stopniach głębi.

KW: Właśnie tak.

P: Czy róŜnorodność i ruchy wielokulturowe wnoszą coś poŜytecznego?

KW: Zdecydowanie tak. Liberalne ruchy próbują wyrazić nie-etnocentryczną, czyli światocentryczną postawę, która jest pluralizmem uniwersalnym. Problem w tym, Ŝe w przypływie zrozumiałego zapału kładą nacisk na pluralizm, a zapominają o uniwersalności. Ale tylko wówczas, gdy patrzymy z postkonwencjonalnego, uniwersalnego, światocentrycznego punktu widzenia, moŜemy przyjąć prawdziwie pluralistyczną postawę i odrzucić niŜsze postawy, takie jak nazizm. A to oznacza, Ŝe jeśli chcemy być autentycznie pluralistyczni , musimy wspierać rozwój moralny, gdy przechodzi on z poziomu egocentrycznego na etnocentryczny i światocentryczny. Nie wolno nam siedzieć biernie i mówić, Ŝe wszystkie poglądy są tak samo dobre, bo celebrujemy bogatą róŜnorodność. Dopóki liberalizm/postmodernizm obejmuje tę bezrozumną róŜnorodność, sam strzela sobie w stopę. Podkopuje, a nawet niszczy, własne fundamenty. W hierarchii rozwoju liberalizm jest bardzo wysoką, postkonwencjonalną postawą, która później robi zwrot i mówi: „Wszystkie postawy naleŜy pielęgnować na równi", a to całkowicie unicestwia jego własną podstawę. Inaczej mówiąc, liberalizm teraz wspiera te postawy, które go zniszczą. PoniewaŜ nie chce dokonać moralnego osądu i uznać, Ŝe nie wszystkie postawy są równe, Ŝe postawa światocentryczna jest lepsza zarówno od postawy etnocentrycznej, jak i egocentrycznej, zatem, z powodu tego zaniedbania, wspiera powrót do struktur plemiennych, cofanie się do niŜszych postaw i wzmagające się szaleństwo hiperindywidualnych egocentrycznych praw. Wszystko to rozczłonkowuje liberalizm i rozbija strukturę tego społeczeństwa na niemal nierozpoznawalne części. Na tym polega wewnętrzna sprzeczność - i samobójcza postawa - skrajnego liberalizmu i postmodernizmu. Oczywiście popieram wiele ich celów - szczególnie uniwersalny pluralizm - ale krytykuję ich autodestrukcyjne zachowania.

P: Powinni więc przyjąć prawdziwą holarchię, która jest moralnym uszeregowaniem prowadzącym do uniwersalnego pluralizmu, ale która byłaby krytyczna wobec moralnie niŜszych postaw.

KW: Tak. Wszyscy mówią o holizmie, o sieci Ŝycia, o tym, Ŝeby obejmować więcej, o współczuciu i włączaniu. Ale jeśli naprawdę to zastosujesz - i nie będziesz posługiwał się

J E D E N S M A K

150

zrodzonym z płaskiej ziemi, mglistym pojęciem „sieci Ŝycia" i „równej róŜnorodności" -stwierdzisz, Ŝe prawdziwy świat, we wszystkich czterech ćwiartkach, jest holarchiczny (hierarchia gniazdowego układu) - a to oznacza szeregowanie wartości, głębi i całości - czyli krytyczny w najlepszym tego słowa znaczeniu. Prawdziwy holizm potrzebuje nowej teorii krytyki.

STUDENT: Dlatego czasami wdajesz się w polemikę?

KW: Nie, moŜna być krytycznym, nie wdając się w polemikę. Czasem wdaję się w polemikę z innych powodów.

STUDENT: Dlaczego?

KW : Na tym polu zbyt często mamy do czynienia z postawą świętoszkowatą - rozumiesz, mamy nowy paradygmat, który zmieni świat, albo nową duchowość, która uratuje planetę itd. Wszyscy wiecie, jak ci ludzie potrafią być zadowoleni z siebie i zarozumiali. Widzimy to nieustannie, prawda? Polemika to stary i prawy sposób postępowania, stosowany nawet lub szczególnie przez nauczycieli duchowych, by nieco ukrócić nadętość rozmówcy i wstrząsnąć nim. Dlatego uwaŜam, Ŝe od czasu do czasu pewna doza polemiki jest bardzo potrzebna, zwłaszcza na tym polu, które, niech mnie kule biją, traktuje siebie zbyt powaŜnie.

Niedziela, 5 października, Denver

Dzisiaj jest 30 stopni, rekord dla tej pory roku, dlatego po długiej porannej pracy jedziemy z Marci do Denver, pospacerować po klimatyzowanych domach towarowych. Czuję się trochę od tego wszystkiego oderwany. Między stanem Świadka a depersonalizacją jest ogromna róŜnica. Pierwszy jest nieprzywiązaniem - druga, oderwaniem. W pierwszym opierasz się na równowadze wewnętrznej, dzięki której w sposób wolny od namiętności angaŜujesz się we wszystko, co się pojawia; w drugiej - jesteś otępiały, niezdolny do jakiejkolwiek namiętności. W pierwszym widzisz wszystko z intensywną klarownością i świetlistością; w drugiej jest tak, jakbyś patrzył na świat przez niewłaściwy koniec lunety. Odczuwam niezwykłą ilość drugiej, drugiej i drugiej. Ale wchodzę w pustkę i znajduję Pustkę.

Poniedziałek, 6 października, Boulder

John przebywa w jednym z ośrodków opieki, w których Marci zajmuje się zarządzaniem i marketingiem. Jego Ŝona niedawno zmarła na AIDS, a teraz on umiera na tę samą chorobę. Nad jego łóŜkiem - małym łóŜkiem, w małym pokoju, w którym są jeszcze cztery inne małe łóŜka i nie ma tam niczego więcej prócz cienkich zasłonek oddzielających tak zwaną moją przestrzeń - wisi zdjęcie jego i jego Ŝony, ukazujące ich takimi, jakimi niegdyś byli, zdrowi i silni, uśmiechnięci i szczęśliwi, oboje bardzo przystojni. Ta fotografia jest wszystkim, co pozostało Johnowi po dawnym Ŝyciu. Lekarze dają mu jakieś dwa tygodnie Ŝycia i John o tym wie. „Powiedziałaś, Ŝe polubię to miejsce, a ja go nienawidzę" - mówi do Marci, która załatwiła mu przyjęcie do tej placówki. Smutne jest to, Ŝe nie pozostało mu juŜ nic lepszego i ma szczęście, Ŝe Marci go tutaj umieściła. Ale w takich chwilach trudno mu o tym pamiętać. „Nienawidzę go! Nienawidzę go! Nienawidzę go! Spójrz na mnie! -John podciąga szlafrok. Tam, gdzie dawniej były nogi, teraz są kikuty, białe kości owinięte w pergamin. - Okłamałaś mnie, okłamałaś. Umieram, zostało mi tylko kilka tygodni, spójrz na mnie. Nienawidzę tego miejsca! Nienawidzę tego jedzenia, przede wszystkim nienawidzę tego jedzenia. Nie chcę umrzeć w ten sposób". „Słuchaj, John. Co lubisz jeść?". John zaczyna wymieniać listę pokarmów, które, jak twierdzi, lubi, ale w istocie jest to lista pokarmów, które dawniej lubił. Teraz nie je nic, choćby nie wiem co to było. „A najbardziej uwielbiam meksykańskie placki kukurydziane z nadzieniem i cokę". Marci wstała wcześnie rano i przyniosła mu meksykańskie placki kukurydziane z nadzieniem i

J E D E N S M A K

151

cokę - postawiła je obok jego łóŜka w malutkim pokoiku, w którym on umiera.

Wtorek, 7 października

Rozmyślając o Johnie, po raz kolejny uświadomiłem sobie, Ŝe cała praktyka duchowa jest próbą generalną - a w najlepszym razie urzeczywistnieniem - śmierci. Jak mówią mistycy: „Jeśli umrzesz, zanim umrzesz, nie umrzesz, kiedy umrzesz". Innymi słowy, jeśli teraz umrzesz dla poczucia odrębnego self i odkryjesz swoje prawdziwe Self, które jest całym Kosmosem, wówczas śmierć tego konkretnego ciałaumysłu jest tylko opadnięciem liścia z wiecznego drzewa, którym jesteś. Medytacja polega na urzeczywistnianiu takiej śmierci teraz i teraz i teraz, poprzez spoczywanie w bezaczasowym Świadku i nieutoŜsamianie się z ograniczonym, obiektywnym, śmiertelnym self, które moŜna uwaŜać za obiekt. W pustym Świadku, w wielkim Nienarodzonym, nie ma śmierci - nie dlatego, Ŝe będziesz wiecznie Ŝył w czasie -bo nie będziesz - ale dlatego, Ŝe odkrywasz bezczasowość tej wiecznej chwili, która przede wszystkim nigdy nie wchodzi w strumień czasu. Kiedy spoczywasz w wielkim Nienarodzonym, kiedy trwasz wolny jako pusty Świadek, śmierć nie zmienia niczego istotnego. A mimo to, kaŜda śmierć na swój własny sposób jest bardzo smutna.

Środa, 8 października, Denver

Kolacja z Leo i naszymi dobrymi przyjaciółmi, Paulem i Cel Gesten-bergerami, u Mortona w LoDo. Leo to niezwykle miły człowiek, inteligentny i łagodny. Motorola jest jedyną firmą, która weszła na chiński rynek i nie musi współpracować z rządem komunistycznym; teraz ma w Chinach 67 000 pracowników. Leo był niedawno w Pekinie, a Paul i Cel jadą tam w interesach na ostatnie trzy tygodnie listopada, więc wymieniali się radami. Biznes oczywiście związany jest z produkcją i sprzedaŜą dóbr i usług. Ale te produkty Prawej Ręki pierwotnie stworzyła świadomość Lewej Ręki i dlatego, jak podkreślił Leo, znaczna część jego pracy związana jest z wewnętrznym rozwojem kadry kierowniczej - właśnie to początkowo przyciągnęło go do mojej pracy. I właśnie dlatego trzema dziedzinami, w których badania nad świadomością powinny znaleźć szczególne zastosowanie, są edukacja, teoria polityki i biznes. Nasze spotkanie skończyło się wczesnym wieczorem, gdyŜ Leo musiał lecieć nazajutrz o ósmej. Paul i Cel wrócili do domu, a Marci i ja -wcześniej zarezerwowaliśmy miejsca w Brown Palące - usiedliśmy w Sali Roosevelta, zamówiliśmy martini i zniknęliśmy w romantycznej mgle.

Piątek, 10 października, Boulder

Sam wrócił z Francji, gdzie przez miesiąc uczył medytacji, a Roger wyruszył właśnie na miesięczne odosobnienie medytacyjne. Jak mówi Bob, syn Frances: „śeby zrobić postęp, Roger wycofuje się".

Niedziela, 12 października

Marilyn Schlitz jest w Boulder i przyszła zjeść kolację z Marci i ze mną. Marilyn jest niezwykle bystra - zajmuje róŜne kierownicze stanowiska na Harvardzie, Stanfordzie, w Narodowym Instytucie Zdrowia, Arizońskim Ośrodku Badań nad Świadomością, Esalen, IONS... A co najwaŜniejsze, jest naprawdę urocza. Wyszła za Keitha Thompsona; bardzo lubię ich oboje. Razem z Keithem przeszliśmy długą drogę. Protegowany Mike'a Murphy'ego, Keith napisał i wydał kilka ksiąŜek; pisze pięknym stylem, bardzo literackim i eleganckim (co, z pewnych powodów, jest niezwykle rzadkie na tym polu). Keith jest teraz redaktorem w Instytucie Studiów Noetycznych (IONS), w którym Marilyn zarządza pracami badawczymi. W tym momencie Marilyn jest szczególnie zainteresowana badaniem mądrości kultur tubylczych, ale bez romantyzmu, który zbyt często cechuje takie badania (jak mówi, nawiązując do obyczajów pewnego szczepu: „Nie zapominajmy, Ŝe ci ludzie są łowcami głów"). Takie bezstronne podejście - uznawanie zarówno mądrości, jak i podłości -popieram całym sercem.

J E D E N S M A K

152


Od publikacji Sex, Ecology, Spirituality - a zwłaszcza Krótkiej historii wszystkiego - stale rośnie zainteresowanie moją pracą w bardzo konwencjonalnych i ortodoksyjnych dziedzinach, szczególnie w polityce, biznesie i edukacji. Powody tego stanu rzeczy są, moim zdaniem, bardzo interesujące. Wcześniejsze etapy mojej pracy (które w The Eye ot Spirit opisałem jako wilber-1, wilber-2 i wilber-3) związane są nierozerwalnie z obszarami transpersonalnymi i duchowymi. Jeśli chcesz posłuŜyć się tymi modelami, musisz uwzględnić wyŜsze i transcendentalne poziomy. PowaŜnie ogranicza to moŜliwość zastosowania ich w rzeczywistym świecie, poniewaŜ nieliczni ludzie są naprawdę zainteresowani wyŜszymi poziomami, jak równieŜ nieliczni je urzeczywistnili. Te modele rzadko stosowane były w biznesie i edukacji. Ale wilber-4 (cztery ćwiartki, kaŜda z około tuzinem poziomów) moŜe być niemal natychmiast zastosowany do większości przedsięwzięć, poniewaŜ cztery ćwiartki obejmują niezliczone zwyczajne zdarzenia. Aby dostrzec uŜyteczność ćwiartek, nie musisz włączać wyŜszych i transpersonalnych poziomów kaŜdej ćwiartki - ani nawet w nie wierzyć. A ćwiartki są uŜyteczne, gdyŜ ukazują prosty, łatwo zrozumiały sposób na pokonanie redukcjonizmu płaskiej ziemi, tak rozpowszechnionego w modernistycznym i postmodernistycznym świecie. PoniewaŜ prymitywny redukcjonizm jest po prostu fałszywy, wywrze on niekorzystny wpływ lub nawet udaremni twoje wysiłki we wszystkich dziedzinach, od biznesu przez politykę po edukację - a cztery ćwiartki ukazują bezpośredni sposób uniknięcia tego szkodliwego wpływu. To zaś odbije się korzystnie na wszystkim, od bardziej odpowiedzialnej polityki poprzez skuteczniejszą edukację do większych zysków. Wierzę, Ŝe właśnie dlatego ten model jest teraz stosowany w wielu róŜnych dziedzinach, tak teoretycznych, jak i praktycznych. Kilka przykładów: Bill Godfrey, dyrektor Greenhills School (poziomy 6-12) w Ann Arbor, w stanie Michigan, przysłał długie podsumowanie „zastosowania teorii ćwiartek w procesie kształtowania programu nauki, jak i modelu całej szkoły". Ten imponujący dokument nakreśla całościowe cele i sposoby edukacji przy zastosowaniu czterech ćwiartek (i ich poziomów rozwojowych); obecnie Greenhills wdraŜa te załoŜenia. Podobnie, Ed McManis pisze, Ŝe Denver Academy, szkoła dla dzieci upośledzonych umysłowo, „zastosowała juŜ wiele tych idei w swoim programie nauki". Otrzymałem kilkadziesiąt podobnych listów z ośrodków edukacyjnych na całym świecie. Ludzie Jeba Busha z Florydy dzwonili, Ŝeby porozmawiać o zastosowaniu tych idei w polityce - przykład ze strony konserwatywnej -a Michael Lerner i jego organizacja Polityka Znaczenia uznała je za uŜyteczne z punktu widzenia liberalnej (lub postliberalnej) strony. Coś takiego nie zdarzyło się - i nie mogło się zdarzyć - kiedy skupiałem się głównie na „wyŜszych obszarach ludzkiej natury". Cztery ćwiartki operują równieŜ w niŜszych, jak i w środkowych obszarach -a właśnie tu ma miejsce większość działań w rzeczywistym świecie. Dr Kenneth Cox z NASA przysłał „Futurystyczne perspektywy badań przestrzeni", które na podstawie tego modelu określają przyszłe kierunki działań NASA i badań przestrzeni. Raport przedstawia w ogólnym zarysie dwadzieścia zasad, naturę holonów, ich cztery cechy itd., i kończy się konkluzją: „Ziemia/Przestrzeń jest holonem, a wzorce ewolucyjne moŜna rozwijać, badając ich cechy jako całości/części". Chciałbym bardzo ujrzeć, jak NASA próbuje uzyskać fundusze od Kongresu, objaśniając naturę holonów. „Przepraszamy, panie pułkowniku, ale musimy wrócić na ziemię". Ron Cacioppe, specjalista w dziedzinie biznesu z Australii, pisze tekst o zarządzaniu biznesem, uwzględniając te idee. Dostaję coraz więcej poczty od ludzi pracujących w biznesie i w zarządzaniu (takich jak Leo Burkę z Motoroli). Szczególnie poruszająca jest rozprawa Daryla Paulsona, załoŜyciela BioScience Laboratories. Daryl wykazuje, Ŝe są cztery główne teorie zarządzania biznesem - Teoria X (indywidualne postępowanie), Teoria Y (indywidualne zrozumienie), Zarządzanie Systemowe (struktura i funkcja organizacji) i Zarządzanie Kulturowe (zarządzanie uwzględniające wspólne wartości). Oczywiście, są to dokładnie cztery ćwiartki. To podejście, które Daryl rozwija i szczegółowo dokumentuje, pozwala nam nie tylko zintegrować

J E D E N S M A K

153

te cztery waŜne style zarządzania, lecz włącza równieŜ biznes w znacznie obszerniejszy „wielki obraz", który samemu temu przedsięwzięciu przydaje znaczenia i głębi. Nie jest to podejście wyłącznie teoretyczne lub jakaś mrzonka; ma ono bardzo konkretne zastosowania. Daryl opublikował „Wytwarzanie skutecznych lokalnych środków przeciwbakteryjnych" (tzn. mydła przeciwbakteryjnego). Tekst rozpoczyna się tak: „PoniewaŜ chodzi o to, Ŝeby wprowadzenie produktów na rynek przyniosło sukces, producenci muszą na wytwarzanie produktu patrzeć z wielowymiarowej perspektywy". Słuszna uwaga. „Holonowy model ćwiartek mówi, Ŝe powinniśmy brać pod uwagę przynajmniej cztery perspektywy: społeczną, kulturową, osobistą subiektywną i osobistą obiektywną. Przyjrzymy się modelowi ćwiartek bardziej szczegółowo". Następnie pokazuje, dlaczego i jak cztery ćwiartki pozwalają duŜo lepiej zrozumieć wymogi rynku i pomyślnie wprowadzić towar na rynek. (Dotychczas moja praca docierała do ludzi zainteresowanych satori; teraz dociera do ludzi zainteresowanych mydłem). Susan Campbell, która współpracowała z Johnem Robbinsem (Diet for a New America), interesują takie problemy jak dieta i ogólne dobre samopoczucie, szczególnie w przypadku dzieci. Jej ksiąŜka The Healthy School Lunch spotkała się z gorącym przyjęciem. Teraz pracuje nad drugą ksiąŜką, w której, opierając się na czterech ćwiartkach, tworzy narodowy program Ŝywienia. Dr Thom Gehring (autorytet w dziedzinie edukacji więźniów) i jego Ŝona Carolyn Eggleston piszą „ksiąŜkę o historii edukacji poprawczej (edukacji więźniów), ukazując postęp poczyniony na tym polu w kaŜdej ćwiartce na przestrzeni dziejów". Tom czyni bardzo interesującą uwagę: „PowaŜnie traktuję pogląd «wszystkich ćwiartek, wszystkich poziomów», ale obecnie w swojej prezentacji nie jestem w stanie skorzystać z tej części tego poglądu, która mówi o «wszystkich poziomach». Dlatego staram się przejść od wstępnego rozumienia «wszystkich ćwiartek» do dojrzalszego rozumienia «wszystkich poziomów». Czy ta strategia wydaje się rozsądna i skuteczna?". Na pewno tak, a oto jak ja to widzę: znacznie łatwiej jest zacząć od czterech ćwiartek, poniewaŜ stosują się praktycznie do wszelkich przedsięwzięć, a potem przejść do orientacji „wszystkich poziomów", która obejmuje wyŜsze, transpersonalne obszary. W kaŜdym razie otrzymałem dotąd kilkaset przykładów tego, co uwaŜam za coraz powszechniejszą rewoltę przeciw redukcjonizmowi płaskiej ziemi. Cieszę się, Ŝe moja praca w pewnym stopniu się do tego przyczyniła, ale teraz wszędzie widzimy głębsze zainteresowanie integracyjnymi i holistycznymi podejściami, a to jest bardzo zachęcające.

Środa, 15 października

ROZWÓJ I REGRESJA [konferencja telefoniczna, ciąg dalszy]

PYTANIE: Często mówisz, Ŝe kaŜdy stopień jest właściwy, ale kolejny stopień jest właściwszy. Co to znaczy?

KW: Jeśli chcesz mieć naprawdę holistyczny pogląd, musisz znaleźć jakiś sposób, Ŝeby dopasować wszystkie poglądy do tego holistycznego obrazu, ale nie wszystkie poglądy są lub mogą być równie waŜne. Musisz więc znaleźć jakiś sposób, Ŝeby uszeregować poglądy według ich waŜności, inaczej bowiem, jak mówiliśmy, musisz na równi traktować Matkę Teresę i Kubę Rozpruwacza, i zaprosić nazistów na wielokulturowy bankiet, bo rzekomo są „nierozdzielnymi częściami gęsto splecionej sieci". To trudny problem, prawda? W tym punkcie idea rozwoju nabiera decydującego znaczenia. Rozwój daje klucz do rozwiązania tego niezwykle trudnego problemu. W praktycznie wszystkich znanych nam rodzajach rozwoju kaŜdy kolejny stopień przekracza, lecz zawiera stopień (nie) poprzedni(e) i to daje nam naturalne, immanentne, wrodzone uszeregowanie - uszeregowanie całości i głębi. Mówiliśmy juŜ o prostym przykładzie atomów, molekuł, komórek i organizmów - kaŜdy z tych stopni jest całością, ale kaŜdy następny stopień jest „większą całością". Ta progresja narastającej całości i głębi daje nam decydujący klucz do zrozumienia, Ŝe wszystkie poglądy

J E D E N S M A K

154

mogą dopasować się do tego wielkiego obrazu, ale Ŝe niektóre są lepsze od innych, bo są głębsze.

P: Czy mógłbyś podać jakieś przykłady dotyczące rozwoju człowieka?

KW: Weźmy rozwój moralny, poniewaŜ juŜ o nim mówiliśmy. Moralne stopnie Kohlberga przetestowano juŜ w ponad czterdziestu róŜnych kulturach - łącznie z Trzecim Światem - i nie odkryto Ŝadnych większych wyjątków od tego schematu. Carol Gilligan sugerowała, Ŝe kobiety przechodzą przez stopnie Kohlberga „innym głosem" (mianowicie bardziej w relacjach niŜ niezaleŜnie), ale nie kwestionowała samych trzech głównych stopni, które wznoszą się od poziomu pre-konwencjonalnego (to, co ja chcę, jest dobre - egocentryczny) poprzez konwencjonalny (to, czego chce grupa, jest dobre - socjocentryczny) do postkonwencjonalnego (to, co jest dobre dla wszystkich ludzi, niezaleŜnie od rasy, płci lub wyznania - światocentryczny). Rzecz w tym, Ŝe wszyscy zaczynamy na stopniach prekonwencjonalnych, potem osiągamy stopnie konwencjonalne, a następnie, jeśli mamy szczęście, postkonwencjonalne. śadnego z tych stopni nie moŜna przeskoczyć ani pominąć. KaŜdy kolejny stopień czerpie i z pewnych elementów uzyskanych na stopniu poprzednim, a potem dodaje własne specyficzne i nowe elementy - tak samo jak na przykład najpierw musisz mieć litery, nim będziesz miał wyrazy; wyrazy, nim będziesz miał zdania; zdania, nim będziesz miał akapity. Nikt nigdy nie przeszedł od liter do zdań, pomijając wyrazy. Oznacza to, Ŝe niŜsze stopnie nie są złe, głupie ani błędne. Na stopniach prekonwencjonalnych jesteś najbardziej moralny jak na te wczesne stopnie. Nie moŜesz jeszcze wchodzić w czyjąś rolę, nie moŜesz uczestniczyć we wzajemnym zrozumieniu, masz magiczny i narcystyczny światopogląd, i dlatego oczywiście twój poziom moralny jest egocentryczny i prekonwencjonalny. PoniewaŜ w tych okolicznościach nie moŜesz być lepszy, więc te wczesne stopnie moralne są właściwe; są charakterystyczne i odpowiednie dla tej fazy rozwoju. Kiedy pojawia się moralność konwencjonalna, uczysz się wchodzić w czyjąś rolę, potrafisz postawić się w sytuacji drugiego człowieka, i dlatego oczywiście twoje moralne reakcje poszerzają się i pogłębiają z ja do my. Jest to właściwsza reakcja, poniewaŜ bierze pod uwagę innych. Oczywiście, twoja moralna reakcja jest wtedy uzaleŜniona od poglądu grupy - ten etap nazywamy równieŜ konformistycznym - ale na tym stopniu równieŜ nie masz wyboru. Przy tych ograniczonych moŜliwościach, jakie masz w tym punkcie, nie moŜesz zrobić nic więcej. A więc to równieŜ jest charakterystyczne, odpowiednie i właściwe dla tej fazy rozwoju. Wraz z pojawieniem się moralności postkonwencjonalnej próbujesz określić, co jest dobre i słuszne nie tylko dla mojej grupy, mojego plemienia, mojej religii, ale dla wszystkich ludzi niezaleŜnie od wyznania, płci czy koloru skóry. Twoja moralna reakcja po raz kolejny poszerza się i pogłębia, by objąć więcej ludzi - jest to większa całość - jest więc jeszcze właściwsza. Większość z was wie, Ŝe w moim systemie jest to brama do moralności duchowej, która obejmuje wszystkie istoty.

P: A więc jest właściwa, właściwsza i jeszcze właściwsza...

KW: Właśnie tak. KaŜdy stopień jest właściwy, kaŜdy kolejny stopień jest właściwszy. Jest to waŜne, poniewaŜ pozwala nam dopasować wszystkie poglądy do wielkiego obrazu, ale bez przypisywania wszystkim poglądom jednakowej wagi.

P: Czy to samo odnosi się do światopoglądów?

KW: UwaŜam, Ŝe tak, zdecydowanie. Jak większość z was wie, wyróŜniam kilka światopoglądów rozwojowych, które wznoszą się od archaicznego poprzez magiczny, mityczny, racjonalny, egzystencjalny, nadpsychiczny, subtelny, przyczynowy do niedualnego. KaŜdy z tych poglądów jest waŜny i właściwy; kaŜdy kolejny pogląd jest waŜniejszy i właściwszy. Problem pojawia się w przypadku regresji, poniewaŜ cofasz się wtedy do poglądu, który był właściwy dla wcześniejszej fazy rozwoju, ale teraz jest juŜ nieodpowiedni. Światopogląd

J E D E N S M A K

155

magiczny, na przykład, nie jest chorobą ani dolegliwością; jest odpowiednim dla tej fazy rozwoju i całkowicie właściwym światopoglądem dla czterolatka. Bycie czterolatkiem nie jest chorobą. Co więcej, nawet u ludzi dorosłych postrzeganie magiczne moŜe odgrywać waŜną rolę w róŜnych sytuacjach. Ale w kulturze racjonalno-pluralistycznej cofanie się człowieka dorosłego do poziomu egocentrycznej magii stanowi powaŜny problem, jest „chorobą emocjonalną". Zęby mogła nastąpić regresja, musi się „odkleić" kilka wyŜszych i złoŜonych struktur, a to jest katastrofalne i bardzo bolesne. Płyty tektoniczne twojej psyche rozdzielają się i wpadasz w szczeliny. P: Jeśli nie masz nic przeciwko, to jeszcze jedno pytanie. Powiedziałeś, Ŝe liberalizm oparty jest na zdobyczach wysokiego rozwoju, mianowicie na światocentrycznej postawie uniwersalnego pluralizmu.

KW: Tak.

P: Jak liberalizm moŜe zachęcać do tej postawy, nie narzucając swoich przekonań innym?

KW: Chodzisz do college'u?

P: Tak.

KW: Studiujesz przypadkiem teorię polityki?

P: Tak.

KW: Tak pomyślałem, bo podjąłeś centralny problem liberalizmu. Liberalizm popiera zasadę mówiącą, Ŝe państwo nie moŜe swoim obywatelom narzucać Ŝadnego wyobraŜenia Dobrego Ŝycia. Jednostki powinny mieć swobodę wyboru religii, przekonań i sposobów dąŜenia do szczęścia (o ile nie krzywdzą innych i nie naruszają ich praw). Inaczej mówiąc, fundamenty państwa liberalnego opierają się na postkonwencjonalnym, uniwersalnym pluralizmie. Te światocentryczne zasady zawarte są w jego prawach i instytucjach, by nie dopuścić do władzy postaw egocentrycznych i etnocentrycznych. Ale w demokracjach prawa tworzone i podtrzymywane są przez społeczeństwo, a to znaczy, Ŝe warunkiem istnienia państwa liberalnego jest to, by przynajmniej spora część jego populacji dąŜyła do poziomu postkonwencjonalnego. Tylko z tego poziomu tolerowana moŜe być „bogata róŜnorodność", ale jeśli wyłącznie popierasz bogatą róŜnorodność, to tym samym osłabiasz potrzebę rozwijania się do poziomu postkonwencjonalnego (poniewaŜ wszystkie postawy, w tym egocentryczne i etnocentryczne, mają być „tak samo wspierane", a to usuwa społeczne bodźce do moralnego rozwoju). Mamy więc dylemat: jak państwo moŜe zachęcać ludzi do rozwijania się do postkonwencjonalnej postawy uniwersalnego pluralizmu, nie narzucając im tego? Jeśli liberalizm nie odkryje sposobu na to, liberalizm i prawdziwa wielokulturowość umrze.

P: To jest moje pytanie.

KW: Oto jedna krótka odpowiedź. Prawdą jest, Ŝe jednostki mają prawo do „Ŝycia, wolności i dąŜenia do szczęścia", ale państwo równieŜ ma pewne prawa. Jednym z nich jest prawo do wymagania od swoich obywateli pewnych podstawowych umiejętności niezbędnych do utrzymania spójności i przetrwania społeczeństwa. Z tego względu juŜ dawno uznaliśmy, Ŝe państwo ma prawo prowadzić wojnę, w razie wojny ogłaszać pobór do wojska, Ŝądać szczepienia dzieci przeciw chorobom zakaźnym i - szczególnie waŜne tutaj -państwo ma prawo Ŝądać obowiązkowego kształcenia do określonego poziomu (z wyjątkiem osób upośledzonych). Liberalne wykształcenie było tradycyjnym sposobem, w jaki państwo liberalne w istocie przemycało wymóg rozwoju. Obywatele muszą osiągnąć pewien poziom wykształcenia. śywiono nadzieję, Ŝe wymóg liberalnego wykształcenia stworzy warunki do rozwoju liberalnej moralności - to znaczy postkonwencjonalnego, światocentrycznego, uniwersalnego pluralizmu - jakkolwiek by to nazwać. Moim zdaniem to wspaniała idea. Skoro nie moŜesz zmusić roślin ani ludzi do rośnięcia, to pozostaje ci tylko tworzyć warunki najlepiej sprzyjające rozwojowi (np. podlewać roślinę).

J E D E N S M A K

156

Państwo nie moŜe wymagać rozwoju, ale moŜe wymagać tworzenia warunków i tradycyjnie czyniło to poprzez powszechnie akceptowany wymóg obowiązkowego wykształcenia.

P: A zatem ogromna część tego brzemienia spada na proces edukacji.

KW: Zdecydowanie. Dlatego obecny stan edukacji w tym kraju jest dość niepokojący. Edukacja dzisiaj często zdominowana jest przez wiele skrajnych postmodernistycznych programów - i dlatego często wykazuje przeraŜająco regresyjne tendencje. Z jednej strony, zróŜnicowanie i ruchy wielokulturowe, wskutek włączenia licznych, wcześniej spychanych na margines grup, w ogromnym stopniu przyczyniły się do tego, Ŝe uniwersalny pluralizm jest naprawdę pluralistyczny. Jest to punkt szczytowy liberalnej doktryny równego dostępu dla wszystkich, niezaleŜnie od płci, koloru skóry, wyznania -punkt szczytowy światocentrycznego, uniwersalnego pluralizmu - i w tym względzie jestem gorącym zwolennikiem tych postmodernistycznych ruchów, szczególnie w edukacji. Ale, jak mówiliśmy, w swej gorliwości te ruchy często wpadały w wewnętrznie sprzeczne i samobójcze skrajności. Liberalna/wielo-kulturowa edukacja ma w gruncie rzeczy zapewnić podstawowe umiejętności i warunki, dzięki którym rozwój moralny mógłby samorzutnie wznosić się z poziomu egocentrycznego na poziom etnocentryczny/socjocentryczny, a stąd na poziom światocentryczny/pluralistyczny. Ale Nowa Lewica doprowadziła to do skrajności i całkowicie uniemoŜliwiła realizację własnych wyŜszych celów. Średnia i wyŜsza edukacja w tym kraju w istocie sprzyja polityce etnocentrycznej, płciowej i rasowej toŜsamości i uŜalania się nad sobą -a wszystko to w ramach „bogatej róŜnorodności". Nauka historii przypomina terapię wzmacniającą poczucie własnej wartości: nie daje wiedzy o tym, co, gdzie i kiedy się zdarzyło, ale stanowi dowód na to, jakimi niemoralnymi nicponiami byli wszyscy w porównaniu z tobą. Czerpiąc z wartości liberalnego Oświecenia, potępiasz całą wcześniejszą historię, łącznie z liberalnym Oświeceniem. Co gorsza, edukacja nie tylko często popierała regresję z poziomu światocentrycznego do etnocentrycznego, lecz czasem udawało się jej w zdumiewający sposób zachęcać do jeszcze głębszej regresji: z poziomu etnocentrycznego do egocentrycznego. Uwolnijmy się od tych wstrętnych stopni i dajmy kaŜdemu złoty medal. Ludzie nie dzielą się na lepszych i gorszych, co znaczy równieŜ, Ŝe we mnie nie ma ani lepszych, ani gorszych cech - rozwój stracił sens. Tacy ludzie przygotowują dzieci do przyszłego Ŝycia, tak samo jak Ŝebracy w Indiach przygotowywali swoje dzieci do pracy: łamiąc im nogi, dają im powód i moŜliwość Ŝebrania. Zatem liberalizm ponownie - tym razem w edukacji - dąŜy do samobójczych celów. Kładąc nacisk na zrodzone z płaskiej ziemi pojęcie „równej róŜnorodności" i wzbraniając się przed dokonaniem osądów opartych na stopniach głębi, liberalna edukacja wspiera te tendencje, które zniszczą liberalną edukację.

P: Czy sądzisz, Ŝe edukacja sama naprawi swoje błędy?

KW: Jeśli chodzi o rozwój i ewolucję, zdumiewające jest to, Ŝe w Kosmosie działa Eros, immanentny pęd do rozwijania wyŜszych i głębszych całości. Tendencje regresyjne - które moim zdaniem napędzane są przez Tanatosa, pewnego rodzaju pragnienie śmierci - prędzej czy później same dochodzą do wrodzonego im cierpienia. W ostatnich kilku latach w całym kraju podniósł się sprzeciw wobec regresyjnych programów i pojawiły się Ŝądania jakichś rozsądnych standardów edukacyjnych. Dlatego jestem ostroŜnym optymistą. W istocie mówimy tutaj o tradycyjnej edukacji liberalnej jako o rozwijaniu naszych najgłębszych i najwyŜszych potencjałów. A to, poza szacunkiem dla siebie samego i akceptowaniem siebie takim, jakim się jest, oznacza, Ŝe musicie równieŜ sprostać prawdziwym wyzwaniom i wymaganiom - osiągnąć prawdziwą mądrość i prawdziwe współczucie - dlatego ślubujcie rosnąć i rozwijać się do waszego najwyŜszego Stanu. Ale nie dokonamy tego ani w niŜszej, średniej, ani w wyŜszej edukacji, jeśli zadowalamy się współczuciem idioty zamiast prawdziwym współczuciem.

J E D E N S M A K

157


Mike [Murphy] jest w środku objazdu związanego z promocją ksiąŜki The Kingdom of Shivas Irons. Kiedy znalazł się w Denver i Boulder, poczynił starania, Ŝeby zatrzymać się u mnie. KsiąŜka Mike'a The Life We Are Given (napisana wspólnie z przyjacielem, George'em Leonardem) omawia wspaniałą wersję integralnej praktyki transformacyjnej (IPT). Według Mike'a w kraju powstało juŜ około czterdziestu grup IPT. To naprawdę dobra wiadomość. W kraju mamy tyle samo grup kw, rozwaŜaliśmy więc moŜliwość ich połączenia. Po wyjściu Mikę Marci powiedziała: „On promienieje. Co właściwie znaczy «prze-miły»?". „Czarująco miły". „Mikę jest czarująco miły". Właśnie teraz Tony leci do Włoch, poniewaŜ jakaś fundacja włoska przyznała What Really Matters wielką nagrodę. To wielkie wydarzenie medialne; Tony da wykład (napisał frapujące dwunastostronicowe omówienie integralnego podejścia do zdrowia i dobrego samopoczucia, podejścia, które przez większość czasu rzeczywiście realizuje); jego zdjęcie ukazało się we wszystkich gazetach. Potem spędzi tydzień we Włoszech, jedząc i pijąc i - przynajmniej przez ten tydzień - nie stosując się do niczego, o czym będzie mówił w swoim wykładzie.


WIDZIEĆ ŚWIAT: SZTUKA I JA OBSERWATORA Sztukę najpełniej definiuje nie ukazany obiekt, lecz głębia podmiotu, który go ukazuje. Przenosi to sztukę i krytykę sztuki z pozycji ironii na pozycję autentyczności - onieśmielający ruch, przynajmniej dla współczesnych oczu. Czy sztuka i krytyka sztuki mogą przetrwać, jeśli ich głównym źródłem przestanie być ironia i nieautentyczność? A jeśli dzisiejsza sztuka porzuci swoje sardoniczne powierzchnie, to gdzie ostatecznie wyląduje?

* Świat, w którym Ŝyjemy, nie został nam dany z góry. Jedną z najwaŜniejszych zasad postmodernistycznej rewolucji w filozofii, psychologii i socjologii jest zasada mówiąca, Ŝe istnieją róŜne światopoglądy - róŜne sposoby kategoryzowania, prezentowania, opisywania i organizowania naszych doświadczeń. Nie istnieje jeden, monolityczny świat z jednym, uprzywilejowanym sposobem przedstawiania go, lecz raczej wielorakie światy z pluralistycznymi interpretacjami. Co więcej, te światopoglądy często - w istocie niemal zawsze - zmieniają się z epoki na epokę i z kultury na kulturę. Nie naleŜy rozumieć tego w sposób skrajny - róŜne interpretacje mają wiele cech wspólnych, dzięki czemu świat się nie rozpada. Faktycznie, uczeni odkryli, Ŝe w językach, uczuciach, strukturach poznawczych, w percepcji kolorów itd. występują pewne (a często liczne) cechy uniwersalne. Te uniwersalne elementy splatają się i organizują na najróŜniejsze sposoby, w rezultacie czego powstają tkaniny róŜnorodnych światopoglądów. Choć teoretycznie istnieje niemal nieskończenie wiele światopoglądów, wydaje się, Ŝe w historii człowieka na tej planecie jest około tuzina światopoglądów, które wywierały i wciąŜ wywierają szeroki i znaczący wpływ. Badania takich uczonych, jak Jean Gebser, Gerald Heard, Jurgen Habermas, Michel Foucault, Robert Bellah, Peter Berger i innych wykazały, Ŝe do głównych światopoglądów naleŜą: czuciowo-ruchowy, archaiczny, magiczny, mityczny, mentalny, egzystencjalny, nadpsychiczny, subtelny, przyczynowy i niedualny. (Ścisłe znaczenie tych terminów stanie się jaśniejsze w dalszej części tego tekstu). Nie chodzi o to, który z tych światopoglądów jest słuszny, a który błędny; wszystkie są odpowiednie dla swojego czasu i miejsca. Chodzi raczej o zwykłe skatalogowanie, najtroskliwiej jak to moŜliwe, bardzo ogólnych cech charakteryzujących kaŜdy światopogląd i „wzięcie w nawias" (lub odsunięcie na bok) chwilowo kwestii, czy te światopoglądy są „prawdziwe", czy nie - opiszemy je po prostu tak, jakby były prawdziwe. Np. światopogląd magiczno-animistyczny cechuje częściowe przenikanie się podmiotu i przedmiotu. Dlatego ludzie utrzymujący ten światopogląd czują bezpośrednio, Ŝe „przedmioty nieoŜywione", takie jak skały i rzeki, Ŝyją lub nawet mają duszę albo swojego ducha. Światopogląd mityczny odznacza się ogromną liczbą bogów i bogiń, będących nie jakimiś

J E D E N S M A K

158

bytami abstrakcyjnymi, lecz głęboko odczuwanymi siłami, z których kaŜda ma bezpośredni wpływ na sprawy ziemskich męŜczyzn i kobiet. Światopogląd mentalny - którego najbardziej znaną częścią jest „światopogląd racjonalny" - cechuje przekonanie, Ŝe obszar subiektywny jest całkowicie odrębny od obiektywnego obszaru natury. Jeden z najbardziej naglących problemów w tym światopoglądzie stanowi kwestia powiązania tych dwóch obszarów. Światopogląd egzystencjalny rozumie, Ŝe istnienie róŜnorodnych perspektyw leŜy w naturze wszechświata, a więc nie tylko nie istnieją Ŝadne uprzywilejowane perspektywy, lecz sami musimy wydobyć jakiś sens z tych przeraŜająco róŜnorodnych moŜliwości. Cechą światopoglądu subtelnego jest postrzeganie subtelnych form i transcendentalnych archetypów, pierwotnych wzorców przejawów, które zwykle uwaŜane są za Boskie. Światopogląd przyczynowy odznacza się bezpośrednią realizacją bezkresnego, nieprzejawionego obszaru - zwanego róŜnie: pustką, ustaniem, Otchłanią, Nienarodzonym, Ain, Ursprung - bezkresnej Bezforemności, z której wyłania się cała manifestacja. Światopogląd niedualny reprezentuje całkowitą jedność Bezforemnego z całym światem Formy. Te róŜne światopoglądy ukazują prawdziwie oszałamiającą gamę sposobów, w jakie nasze doświadczenia mogą być organizowane i interpretowane. Nie są to w Ŝadnym razie jedyne światopoglądy ani powyŜsza lista nie jest zamknięta czy ustalona z góry - ona ciągle się rozwija, otwierając nowe moŜliwości. Ale jeśli nie mamy Ŝadnego światopoglądu, pozostajemy zagubieni w niemiłosiernie jazgoczącym zamęcie doświadczenia, jak to określił William James. Inaczej mówiąc, całe nasze indywidualne postrzeganie jest do pewnego stopnia zakorzenione w określonych światopoglądach. W ramach tych światopoglądów wciąŜ mamy ogromną wolność wyboru; generalnie jednak światopoglądy decydują o tym, co w ogóle uznamy za wybór. Na przykład my, ludzie Ŝyjący współcześnie, nieczęsto wstajemy z łóŜka z myślą: „Czas zapolować na niedźwiedzia". KaŜdy światopogląd razem z jego cechami charakterystycznymi odciska swoje piętno na wszystkich, którzy urodzili się tam, gdzie on panuje, a większość ludzi nie wie ani nawet nie podejrzewa, Ŝe ich sposób postrzegania ograniczają horyzonty danego i specyficznego światopoglądu. KaŜdy światopogląd, operując, na ogół kolektywnie i nieświadomie, swój sposób przedstawiania świata uwaŜa za rzecz oczywistą. Niewielu ludzi kwestionuje światopogląd, w którym Ŝyje, tak samo jak ryba nie uświadamia sobie, Ŝe jest mokra. Niemniej jednak - i teraz zaczyna być to fascynujące - badania na polu zarówno psychologii indywidualnej, jak i pankulturowej antropologii dowodzą przekonująco, Ŝe w róŜnych okolicznościach jednostki mają dostęp do całego spektrum światopoglądów. Okazuje się, Ŝe w strukturze ludzkiego umysłu wszystkie te światopoglądy - od archaicznego poprzez magiczny, mityczny, mentalny i subtelny do przyczynowego - istnieją jako potencjały gotowe się wyłonić, kiedy pozwoli im na to zejście się róŜnych czynników, podobnie jak nasienie oczekuje wody, ziemi i słońca, by się rozwinąć. A zatem, chociaŜ pewne epoki znajdowały się pod szczególnym wpływem określonego światopoglądu - na przykład zbieractwa magicznego; agrarna mitycznego; industrialna mentalno-racjonalnego - mimo to wszystkie te główne sposoby interpretowania naszego doświadczenia wydają się istnieć potencjalnie w ludzkim organizmie, a w sprzyjających okolicznościach kaŜdy z nich moŜe dojść do głosu w dowolnej jednostce. Wydaje się, Ŝe na pytanie: „Które światopoglądy są dla nas dostępne teraz?", odpowiedź brzmi: „Wszystkie". Pomimo to w danym czasie i w danej kulturze większość ludzi dorosłych zamieszkuje pejzaŜ jednego określonego światopoglądu. Powód jest prosty: kaŜdy światopogląd jest czyimś światem. Utracić świat to jakby doświadczyć śmierci. Wyrzeczenie się światopoglądu jest psychologicznym trzęsieniem ziemi o sile mniej więcej siódmego stopnia w zamkniętej skali Richtera, a większość ludzi unika tego za wszelką cenę. Ale czasem, w szczególnych okolicznościach... lub u wyjątkowych artystów... wyŜsze lub głębsze światopoglądy przebijają się przez pancerz naszego zwyczajnego postrzegania i odtąd świat nie jest juŜ zupełnie taki sam.

* Artyści wyraŜają światopoglądy. Na przykład artyści z epoki paleolitu malowali świat magiczny

J E D E N S M A K

159

- przedmioty zachodzą na siebie, nikła perspektywa, animistyczne symbole, niewielkie ograniczenia czasu i przestrzeni, całości zastępowane częściami i odwrotnie. Artyści średniowieczni malowali świat mityczny - cały panteon aniołów, archaniołów, Boga, Syna BoŜego, Matkę Boską, MojŜesza rozdzielającego Morze Czerwone - tematami były nieskończone moŜliwości świata mitycznego, ukazywane nie jako symbole, lecz jako byty rzeczywiste (poniewaŜ, jak widzieliśmy, wszystkie światopoglądy prezentują siebie jako prawdziwe). Wraz z powstaniem bardzo ogólnego ruchu modernizmu na Zachodzie - związanego ze światopoglądem mentalnym i jego rozdzieleniem subiektywnego umysłu i obiektywnej natury – widzimy stopniowe zastępowanie tematów mitycznych tematami zdominowanymi przez naturalizm, realizm, impresjonizm, ekspresjonizm subiektywny i ekspresjonizm abstrakcyjny. A wraz z powstaniem postmodernizmu widzimy, jak te tendencje rozwijają się dalej, by wejść w świat egzystencjalny, gdzie wielorakie perspektywy, początkowo źródło nieskończonej kreatywności, wkrótce stają się paraliŜującym koszmarem nieustannego Ŝartu, któremu towarzyszy nieustanna ironia. Gebser światopogląd egzystencjalny nazywał „integralno-aperspektywicznym" - „aperspektywicznym", poniewaŜ prezentuje róŜnorodne perspektywy, z których Ŝadna nie jest uprzywilejowana; „integralnym", poniewaŜ mimo wszystko pośród tej róŜnorodności ukształtowana zostać musi jakiegoś rodzaju jedność, spójność, jakieś znaczenie. We wcześniejszym światopoglądzie - mentalno-racjonalnym, który Gebser nazywał równieŜ „perspektywicznym" - jeden racjonalny podmiot przyjmował jedną ustaloną interpretację świata, co było widać wszędzie od nauki (Newton), filozofii (Descartes), portretowania (Van Eyck) do perspektywizmu (poczynając od malarstwa renesansowego, szczególnie Brunelleschi, Alberti, Donatello, Leonardo, Giotto). Ale wraz z pojawieniem się światopoglądu integrałno-aperspektywicznego podmiot sam staje się częścią obiektywnej sceny - kamera staje się częścią filmu, strumień myśli autora staje się częścią powieści, zabiegi malarza widać wyraźnie na płótnie. RóŜnorodne perspektywy wciągnęły podmiot w świat przedmiotów, czyniąc z niego jeden przedmiot pośród wielu innych, a wszystko to zagubione w oszałamiającym zaniku autorefleksji, od którego nie ma ucieczki. KaŜdy światopogląd ma swoje patologiczne ekspresje. Najbardziej znaną patologiczną ekspresją światopoglądu racjonalnego jest „dualizm kartezjański" - podmiot oderwany od przedmiotu, umysł oddzielony od natury - dualizm, któremu kaŜdy myślący człowiek w ciągu ostatnich trzystu lat głośno wypowiadał wojnę. Ale postmodernizm, postawa integralno-aperspektywiczna teŜ nie jest wolna od własnej powaŜnej aberracji, zwanej „aperspektywicznym obłędem" - jest to szaleńczy pogląd, Ŝe Ŝaden pogląd nie jest lepszy od innych poglądów. Rozpoczynając od szlachetnej propozycji, Ŝeby wszystkie perspektywy traktować uczciwie i bezstronnie („pluralizm i bogata róŜnorodność"), postmodernizm, w swoich skrajnych formach, ześlizguje się w podstępne twierdzenie, Ŝe Ŝadna perspektywa nie jest lepsza od innych perspektyw. Rezultatem tego pomieszania jest całkowity paraliŜ woli, myśli i działania. To istotnie prawdziwy obłęd: utrzymuje on, Ŝe Ŝaden pogląd nie jest lepszy od innego, z wyjątkiem jego własnego poglądu, który jest nadrzędny na świecie, na którym nic nie ma być nadrzędne. Jeszcze gorzej: jeśli Ŝaden pogląd nie jest lepszy od innego, to naziści i KKK są na tym samym poziomie moralnym co, powiedzmy, krytycy sztuki. „Aperspektywiczny obłęd" mógłby być całkiem trafnym określeniem ostatnich dwudziestu lat sztuki, krytyki sztuki, krytyki literackiej i studiów kulturowych. Ironia to jedno z kilku miejsc, w których moŜesz ukryć się w świecie aperspektywicnego obłędu - mów jedno, myśl drugie, a unikniesz kłopotu zajmowania stanowiska. (Skoro, rzekomo, Ŝadne stanowisko nie jest lepsze od innego, więc po prostu nie wolno się angaŜować - szczerość to śmierć). Zatem porzuć szczerość, opowiedz się za ironią. Nie konstruuj, dekonstruuj; nie szukaj głębi, po prostu głaszcz powierzchnie; unikaj sensu, oferuj hałas - „powierzchnie, powierzchnie, powierzchnie to wszystko, co znaleźli", tak Bret Easton Elłis podsumował tę scenę. Nic dziwnego, Ŝe David Foster Wallace w niedawnym, przyjętym z duŜym zainteresowaniem eseju lamentował nad plenieniem się sztuki „modnego sardonicznego wyjałowienia" i „refleksyjnej ironii", sztuki,

J E D E N S M A K

160

„wyszukanej i niezwykle płytkiej". Ale jeśli odrzucamy ironię i pragniemy wypowiadać się szczerze, to gdzie zaczynamy? Jeśli porzucamy powierzchnie i szukamy równieŜ głębi, to co to właściwie znaczy? I gdzie moŜna znaleźć owe „głębie"? Zgodnie z sugestią Wallace'a, zamiast „refleksyjnej ironii" sztuka powinna dawać „wglądy i wskazywać wartości". Wspaniała propozycja, ale zauwaŜmy natychmiast, Ŝe określone wartości istnieją tylko w określonych światopoglądach. Światopogląd mityczny, na przykład, cenił podporządkowanie się sztywnej hierarchii społecznej, co podoba się nielicznym współczesnym ludziom. Ów światopogląd cenił równieŜ dominację męŜczyzn i posłuszeństwo kobiet, co w oczach większości oświeconych współczesnych ludzi uchodzi za ignorancję. Wszystkie wartości istnieją w określonych światopoglądach i jeśli modne sardoniczne wyjałowienie jest w istocie wyjałowieniem egzystencjalnego światopoglądu, to sama nasuwa się nam konkluzja, Ŝe jeśli mamy uniknąć aperspektywicznego obłędu i jego nieubłaganej nieszczerości, to będziemy musieli poszukać innych światopoglądów.

* Sztuka w postmodernistycznym, egzystencjalnym świecie zabrnęła w ślepą uliczkę nie dlatego, Ŝe sama jest wyjałowiona, lecz dlatego, Ŝe wyjałowiony jest egzystencjalny światopogląd. Tak jak wcześniej racjonalny modernizm wyczerpał swoje formy i ustąpił drogi aperspektywicznemu postmodernizmowi, tak teraz postmodernizm leŜy na łoŜu śmierci i nie ma przy nim nikogo, kto mógłby potrzymać go za rękę, poza niezliczonymi lustrzanymi odbiciami ironii, rzucającej kwiaty tam, gdzie ich nie zabraknie. Czaszka postmodernizmu szczerzy zęby na pobliskim horyzoncie, a tymczasem tkwimy między dwoma światopoglądami, jednym powoli konającym i drugim, który się jeszcze nie narodził. Cokolwiek byśmy sądzili o awangardzie - a napisano o niej tomy -być moŜe najlepiej jest powiedzieć, Ŝe zawsze podskórnie rozumiała, iŜ płynie na grzbiecie załamującej się fali ewoluujących światopoglądów. Awangarda była czołówką, wzrastającym koniuszkiem ewoluującej ludzkości. Zwiastowała nowinę, obwieszczała przyszłość. Pierwsza odkrywała, potem ukazywała, nowe sposoby widzenia i bycia, nowe formy poznawania, nowe wyŜyny i głębie odczuwania, a we wszystkich tych przypadkach - nowe sposoby postrzegania. Odkrywała i ukazywała nowy światopogląd, jednocześnie całkowicie zrywając ze starym. To znana historia. Sztuka Jacquesa-Louisa Davida była elementem początków modernizmu (rozum i rewolucja), który gwałtownie zerwał z pozostałościami mitycznej, arystokratycznej, hierarchicznej, rokokowej przeszłości. Od neoklasycyzmu do ekspresjonizmu abstrakcyjnego kaŜdy kolejny wiodący nurt stawał się z kolei konwencjonalną, akceptowaną normą, po to by ujrzeć w końcu, jak następna awangarda kwestionuje jego formę. Nawet postmodernizm z jego aperspektywicznym obłędem, który początkowo chciał całkowicie unicestwić awangardę, był od niej w pełni zaleŜny - musiał przecieŜ coś unicestwiać; dlatego, jak Donald Kuspit wskazuje w The Cult of the Avant-Garde Artist, od początku w ślad za postmodernizmem podąŜała pewnego rodzaju „neoawangardowa" sztuka. Jak olbrzymie fale kolejno spadające z hukiem na brzeg, światopoglądy następowały jeden po drugim, a najwybitniejsi awangardziści byli jak mistrzowie surfingu unoszący się na tych falach. A teraz, kiedy fala postmodernizmu rozmywa się na brzegu własnego zgonu, jakie nowe fale nadchodzą? Jakie nowe światopoglądy podnoszą się z oceanu duszy, by obwieścić nową percepcję? Gdzie mamy szukać treści szczerych artystycznych wypowiedzi, które wyprą ironię i aperspektywiczny obłęd? Czy stanąwszy na czubkach palców, patrząc przez mgłę, moŜemy ujrzeć niejasny zarys twarzy jutrzejszej sztuki - a tym samym, jutrzejszego świata? Które z dostępnych nam światopoglądów mogą nieść zarysy sztuki jutra? Oczywiście niektóre elementy przyszłego pejzaŜu będą zupełnie nowe i oryginalne. Według Whiteheada, „twórcze przechodzenie w nowość" jest podstawową cechą wszechświata. Ale dzięki wszechstronnym psychologicznym i socjologicznym badaniom wiemy równieŜ, Ŝe niektóre podstawowe cechy dwunastu głównych, pokrótce wyŜej przedstawionych światopoglądów są potencjałami juŜ dostępnymi ludzkiemu organizmowi, a natura zwykle zaczyna nie od zera, lecz przerabia to, co

J E D E N S M A K

161

ma pod ręką, nim na koniec doda nieco nowości. Znamy światopoglądy, które zostały wypróbowane, przepracowane i wyczerpane: archaiczny, magiczny, mityczny, mentalno-racjonalny (modernistyczny) i egzystencjalno-aperspektywiczny (postmodernistyczny). Postmodernizm w drodze na swoje ostateczne miejsce spoczynku będzie oczywiście przez kolejne dziesięciolecia wywierał silny wpływ. Artystyczne wytwory, jak kanarki w szybie kopalni, padają martwe w zatrwaŜających ilościach, gdy gnilny gaz postmodernizmu zaczyna płynąć tunelem. Dlatego świat sztuki, szybciej niŜ oporniejsza mentalność tłumu, szuka nowych horyzontów; zatem, jak wcześniej zauwaŜyliśmy, ślepa uliczka współczesnej sztuki w rzeczywistości jest końcowym etapem postmodernistycznego światopoglądu. A więc jakie inne horyzonty dostępne są teraz? Przynajmniej trzy. JuŜ podaliśmy ich nazwy: subtelny, przyczynowy i niedualny. Fenomenolodzy światopoglądów (ci, którzy badają i opisują dostępne światopoglądy) określają te trzy światopoglądy jako transracjonalne lub transpersonalne i przeciwstawiają je wcześniejszym światopoglądom, z których jedne są preracjonalne lub preperso-nalne (archaiczny, magiczny i mityczny), a inne racjonalne lub personalne (mentalny i egzystencjalny). Daje to męŜczyznom i kobietom, jako potencjały w ich organizmach, spektrum dostępnych światopoglądów: od preracjonalnych poprzez racjonalne do transracjonalnych, od prepersonalnych poprzez personalne do transpersonalnych, od podświadomych poprzez świadome do nadświadomych. Zakładając, Ŝe pokonaliśmy oszałamiający retoryczny regres autorefleksji, mamy przed sobą dwie drogi: z powrotem w podświadomość lub przed siebie w nadświadomość - z powrotem w infraracjonalność lub poza, w nadracjonalność. RóŜnica jest istotna, poniewaŜ światopoglądy transracjonalne, transpersonalne moŜna nazwać „duchowymi", choć mają niewielki związek z tradycyjnymi światopoglądami religijnymi magicznych i mitycznych sfer. Obszary transracjonalne nie mają nic wspólnego z zewnętrznymi bogami i boginiami, a wszystko wspólne z wewnętrzną świadomością przenikającą głębie psyche. Nic wspólnego z błagalną modlitwą i rytuałem, a wszystko wspólne z poszerzającą i rozjaśniającą świadomością. Nic wspólnego z dogmatem i wiarą, a wszystko wspólne z oczyszczającą percepcją. Nie wieczne Ŝycie dla ego, lecz całkowite przekroczenie ego. Kiedy wyczerpiemy obszar personalny, pozostaje nam transpersonalny. Teraz po prostu nie mamy innej moŜliwości.

* W róŜnych światopoglądach istnieją nie tylko róŜne wartości, ale i róŜne obiekty. Artyści mogą malować, przedstawiać lub wyraŜać swój sposób postrzegania obiektów w kaŜdym z tych obszarów, zaleŜnie od tego, czy są świadomi, czy nie, tych obszarów. Świat czuciowo-ruchowy znamy wystarczająco dobrze - to obiekty, które moŜemy poznać zmysłami: skały, ptaki, misy owoców, akty, pejzaŜe. Artyści zawzięcie malowali je na kaŜdą moŜliwą modłę, od jaskrawego realizmu do łagodniejszych tonacji impresjonizmu. Światopogląd magiczny jest światem plastycznego przemieszczenia i kondensacji, światem snu pełnym własnych, bardzo realnych obiektów (kiedy śnisz - kiedy naprawdę znajdujesz się w tym światopoglądzie - wydaje się on absolutnie realny, jak wszystkie światopoglądy). Artyści mogą malować te obiekty, jak dowiedli tego choćby surrealiści. Światopogląd mityczny pełen jest bogów i bogiń, aniołów i elfów, bezcielesnych dusz, stworów dobrych i okrutnych, pomocnych i złośliwych. Artyści mogą je malować i faktycznie większość artystów na całym świecie od X w. p.n.e. do XV w. n.e. malowało wyłącznie te obiekty. Światopogląd mentalny zapełniony jest koncepcjami i ideami, racjonalnym perspektywizmem i formami abstrakcyjnymi. Artyści nie tylko mogą przedstawiać te treści (sztuka konceptualna, sztuka abstrakcyjna), ale mogą je równieŜ wyraŜać (ekspresjonizm abstrakcyjny). Światopogląd egzystencjalny (aperspektywiczny) obejmuje między innymi przeraŜenie wyizolowanego podmiotu skonfrontowanego z obcym światem pozbawionym mitycznych pocieszeń i racjonalnych aspiracji. Artyści, posługując się wszelkimi środkami, przedstawiali ten stan rzeczy często w przytłaczający sposób (np. Edward Munch, Krzyk). Ale światopogląd aperspektywiczny, w swych skrajnych przejawach, jest równieŜ podmiotem patrzącym na siebie w taki sam sposób, w

J E D E N S M A K

162

jaki próbuje patrzeć na świat. Artyści usiłowali przedstawić ten regres autorefleksji na róŜnorodne sposoby, od dekonstrukcji poprzez refleksję ironiczną po podwojenie (włączając w to sytuacje, gdy artysta jest częścią dzieła sztuki) - wszystko to ryzykowna gra, wszystko to ostatecznie zmierza do uduszenia się własnymi rękoma. To nie uwzględnia treści, tematów i percepcji obszarów transpersonalnych. Obszary transpersonalne są tymi rzeczywistościami, które obejmują, ale przekraczają sferę personalną i indywidualną - szerszymi strumieniami, które wykraczają poza zamknięte we własnej skórze ego i dotykają innych istot, dotykają kosmosu, dotykają ducha, dotykają wzorców i miejsc ukrytych przed tymi, co głaszczą powierzchnie i otaczają się sobą. Fakt, Ŝe obszary transpersonalne dostępne są dla nas jak wielkie, potencjalne domy, nie oznacza, Ŝe pojawiają się juŜ w pełni wyposaŜone. Sami musimy je umeblować. Budujemy, tworzymy, dodajemy, modelujemy, kształtujemy, powołujemy do Ŝycia, komponujemy - i tutaj tradycyjnie artyści operujący wszelkiego rodzaju środkami wyrazu prowadzili nas drogą, byli awangardą w najlepszym i najprawdziwszym sensie. Z jednej strony, moŜemy szukać w przeszłości tych rzadkich okazji, gdy subkultura włączała się w obszar transpersonalny i ukazywała go w sztuce, architekturze, poezji, malarstwie, rzemiośle i muzyce - przykładem wpływ zen na estetykę japońską. Ale w przeszłości moŜemy szukać tylko wskazówek, poniewaŜ dom naszego jutra udekorować mogą jedynie ci, którzy stoją teraz na progu rodzącej się przyszłości. Jakie będzie to umeblowanie? Stoimy teraz w otwartym polu między dwoma światami, czekając na poród. Jedno jest pewne: przyszłość ukształtowana zostanie przez świadomość męŜczyzn i kobiet otwartych na wymiar transpersonalny, którzy z głębi swoich serc i ducha wydobywają promienne rzeczywistości przemawiające do nas w sposób zrozumiały, niedwuznaczny. Wiemy juŜ, Ŝe wszystkie główne światopoglądy dostępne są jako potencjały zawarte w ludzkim cieleumyśle. Im człowiek ma głębszą świadomość, tym więcej światów moŜe zgłębić. Dlatego ostatecznie, zasadniczo, niechybnie to głębia świadomości twórcy kształtuje dzieło sztuki. Widzieliśmy obiekty zmysłowe, obiekty magiczne, mityczne, mentalne i aperspektywiczne... i widzieliśmy, jak wszystkie traciły swe znaczenie. Kto pokaŜe nam teraz obiekty pejzaŜu transpersonalnego? Kto otworzy się na takie głębie, by móc samemu wznieść się na te nowe wysokości i powrócić do nas czekających w ciszy, opowiedzieć o tym, co widział? Kto potrafi trzymać się tak daleko od swego ja, od ego, wstydu, nadziei, od lęku, Ŝe transpersonalne przepływa przez niego z siłą, która wstrząsa światem? Kto ukaŜe, jak wygląda rzeczywistość, kiedy ego znika, kiedy ułoŜone w pozycji zwłok, umiera dla zachwytu nad sobą i widzi świat na nowo? Kto ukaŜe ten powstający pejzaŜ? Kto nam to pokaŜe?

Sobota, 25 października

Wielkie grupy rockowe kilku ostatnich łat: Elastica, Pulp, The Crystal Method, Artificial Joy Club, the Chemical Brothers, No Doubt, Garbage, Fluffy, La Bouche, Lush, Rancid, Texas, Klover, the Muffs, Fa-stbacks, 60 Ft. Dolls, Belly, One Dove, Dance Hall Crashers, Super-drag, En Vouge, Republica, Blackhawk, Goo Goo Dolls, the Fugees, NIN, The Goops, Nitzer Ebb, Sleeper, Bluetones, Offspring, De La Soul, Echo Belly, Midnight Oil, the Mavericks, live, Wallflowers, Sleater-Kinney, London Suede. Marc Jacobs u Louisa Vuittona. To naprawdę zdumiewające, jak wielu Anglosasów przejmuje główne europejskie domy mody - Galliano u Diora, McCjueen u Givenchy'ego, McCarthy u Chloe, Marc Jacobs u Vuittona, Rebecca Moses u Genny i mój wciąŜ ulubiony, w kaŜdym razie dla kobiet, Tom Ford u Gucciego. Sypialnia Roberta Isabell: moje wyobraŜenie doskonałości w dekoracji wnętrz, pięknie pomyślana minimalistyczna estetyka w klimacie zen. Słyszałem, Ŝe film Atoma Egoyama Słodkie jutro zwycięŜył w Cannes, wygląda więc na to, Ŝe on w końcu moŜe wypłynąć. Tajemnice Los Angeles to najlepiej zrobiony film, jaki widziałem w tym roku: został dopieszczony pod kaŜdym względem przez Curtisa Hansona i, jak dotąd, jest moim faworytem do Oscara. W ostatnich latach Ŝaden film nie poruszył mnie bardziej niŜ japoński Shall We

J E D E N S M A K

163

Dance? Pomijając bardzo subtelną grę Koji Yakusho, ciągle nie jestem pewien, dlaczego ten film tak wzrusza; przez pierwszą połowę miałem łzy w oczach, przez drugą się śmiałem. Afroamerykański film, Love Jones, to chyba najbardziej literacki film tego roku - prawdziwy usypiacz. Agnieszka Holland, reŜyserka polskiego pochodzenia, podjęła się kolejnego wspaniałego zadania - przeniosła na ekran Plac Waszyngtona Henry'ego Jamesa (jaką niezwykłą ulgę daje nam pisarz kładący nacisk na świadomość, w świecie, który świadomość odrzuca. Co ktoś powiedział o braciach Williamie i Henrym Jamesach? Coś w rodzaju: William James to pisarz przebrany za psychologa, a Henry James to psycholog przebrany za pisarza). Poprzedni film Agnieszki, Europa, Europa, naleŜy do moich ulubionych; głęboko absorbujący na kilku poziomach, pięknie nakręcony (i czy nie była to jedna z pierwszych ról Julie Delphy? Czy to nie wystarcza?). Najbardziej odjazdowy film? Grosse Pointe Blank (Zabijanie na śniadanie). John i siostra Joan to moi faworyci, a Minnie jest czarująca. Nową muzykę napisał Joe Strummer, nic więc dziwnego, Ŝe w pokoju Minni wisi plakat Clash. Cusack gra płatnego mordercę, który jedzie na spotkanie z przyjaciółmi ze szkoły średniej. Alan Arkin jest terapeutą Cusacka i boi się śmiertelnie, Ŝe jeśli przykręci śrubę, to Cusack go pobije. Jego typowa porada brzmi: „Baw się dobrze, nikogo nie zabij". Cusack obawia się, Ŝe na koleŜeńskim spotkaniu po latach będzie odstawa! od pozostałych. „Co powiem? Przy okazji, zadźgałem widelcem prezydenta Paragwaju. A co wyście przez ten czas porabiali?". Spotkanie przebiega gładko, pomijając ciało, które muszą spalić w szkolnej kotłowni. Itd. Ten film trzyma się dzięki błyskotliwej inteligencji scenariusza. Razem z Opuścić Las Vegas (zen autodestrukcji: kiedy pijesz, po prostu pij), Płytkim grobem, Trainspotting, Swingers, Bound, Flirting with Disaster, Kicking and Screaming, i kilkoma innymi, naleŜy do moich ulubionych niedawnych premier. WciąŜ mnie pytają, dlaczego w ogóle zwracać na takie rzeczy uwagę? Czy kultura masowa ma coś wspólnego z prawdziwą duchowością? To samo ciągle słyszę o telewizji: dla naprawdę powaŜnych uczonych, nie wspominając o praktykujących ścieŜkę duchową, to nie powinno być interesujące. Jaki to mały Bóg. Wszystkie formy, bez wyjątku, są jednym z Pustką. Dlaczego unikać tych konkretnych form lub patrzeć na nie z góry? Czy nie są takimi samymi przejawami ostatecznego zachwytu Ducha, pluskającego się w spienionych wodach własnej obfitości? Czy nie są takimi samymi falami w wodospadzie Jednego Smaku, aromatami Boskości, unoszącymi się to tu, to tam?

Niedziela, 26 października

Fascynującą rzeczą jest obserwowanie wpływu, jaki wywierają na nas róŜne rodzaje muzyki. Muzyka rockowa bez wątpienia uderza w niŜsze czakramy (chyba w 2 i 3, seks i władza44). Rap to często muzyka ludzi walczących o przetrwanie na ulicy (czakram 1). Jazz w najlepszym wydaniu (powiedzmy, Charlie Parker, Miles, Wynton) to czakramy 3 do 4. Wielcy kompozytorzy romantyczni (Chopin, Mahler) przynaleŜą zasadniczo do czakramu 4 - wyłącznie emocje płynące z serca, czasem w nadmiarze. Haydn, Bach, Mozart, późny Beethoven, wznoszą się do czakramów 5 i 6, muzyki sfer, lub przynajmniej tak mi się wydaje. Kiedy słuchasz róŜnych rodzajów muzyki, moŜesz poczuć, jak twoja uwaga kieruje się do róŜnych ośrodków ciała (brzuch, serce, głowa). Stwierdziłem, Ŝe kiedy piszę o, powiedzmy, Plotynie, Eckharcie lub Emersonie, jedyną muzyką, która nie zakłóca myśli, jest Mozart, późniejszy Beethoven i część Haydna. Ale kiedy mozolę się nad bibliografią, przypisami itd., słucham prostego rock and rolla. 44 Siedem czakramów kundalini jogi to archetypowe wyobraŜenie Wielkiego Łańcucha. Składa się ono z siedmiu głównych poziomów świadomości, z których kaŜdy skorelowany jest z jakimś ośrodkiem w ciele (poniewaŜ, jak ja to ujmuję, kaŜdy element Lewej Ręki, czyli świadomości, ma swój obiektywny-cielesny odpowiednik - element Prawej Ręki). Czakramy wznoszą się od podbrzusza poprzez klatkę piersiową do szczytu głowy i wyŜej.

J E D E N S M A K

164

Kluczowym punktem kundalini jogi i systemu siedmiu czakramów jest zrozumienie, Ŝe wszystkie czakramy bez wyjątku są promiennymi formami Sakti, energii Bogini, w wiecznym objęciu z Siwą, czystym bezforemnym Świadkiem. Wszystkie Formy są jednym z Pustką: Sakti i Siwa kochają się przez wieczność, połączeni ze sobą Ŝarliwym oddaniem, którego dosięgnąć nie moŜe czas, zamęt, śmierć ani los. W buddyzmie dzogczen tę samą ideę przedstawia tanka Adi-Buddy (najwyŜszego Buddy), Samantabhadry, i jego partnerki, Samantabhadri. Samantabhadra ma czarno-granatowe ciało, jest nagi i siedzi w pozycji lotosu. Na jego łonie, zwrócona twarzą do niego, w seksualnym zespoleniu siedzi Samantabhadri, która równieŜ jest naga, ale świetliście biała. Samantabhadra reprezentuje Dharmakaję, czyli całkowitą Pustkę, która jest bezforemna i dlatego „czarna" (jak w głębokim śnie bez śnienia). Samantabhadri reprezentuje Rupakaję, cały świat Formy, który jest jaskrawo białym świetlistym przejawem. Pustka i Forma, Świadomość i Materia, Duch i Świat. Ale rzecz w tym, Ŝe oni się kochają; są jednością w ekstatycznym uścisku; przez całą wieczność są połączeni nierozerwalnymi więzami niezwycięŜonej Miłości. Dla siebie wzajemnie są Jednym Smakiem. Tanka Samantabhadry i Samantabhadri (Puruszy i Prakryti, Siwy i Sakti, Pustki i Formy, Mądrości i Współczucia, Erosa i Agape, Wstępowania i Zstępowania) nie jest tylko symbolem. Jest to obraz bezpośredniego urzeczywistnienia. Kiedy powracasz do ja-Ja i trwasz jako bezforemny Świadek, jesteś dosłownie Samantabhadra, wielkim Nienarodzonym, niewysłowionym Bogiem. Jesteś wielką czarną Pustką nieskończonego wyzwolenia. A jednak, w przestrzeni Pustki, którą jesteś, chwila za chwilą powstaje cały wszechświat: obłoki płyną przez twoją świadomość, drzewa powstają w twojej świadomości, śpiewające ptaki są jednym z tobą. Ty, jako bezforemny Świadek (Samantabhadra), jesteś jednym z całym Światem Formy (Samantabhadri) - to jest wieczne erotyczne zjednoczenie. Dosłownie kochasz się z całym powstającym światem. Znikło brutalne, dręczące rozdzielenie między podmiotem i przedmiotem, a ty i świat weszliście w intymne, seksualne, ekstatyczne zjednoczenie, oblamowane błogością, promienne w wyzwoleniu, grom i błyskawica Jednego Smaku. Zawsze tak było.

Poniedziałek, 27 października

Marci cięŜko pracuje, Ŝeby skończyć pracę magisterską na temat zarządzania w biznesie. W środę odwiedzi nas Leo Burkę, który prowadzi trening zarządzania w Motorolii, sądzę więc, Ŝe Marci bardzo chce z nim porozmawiać. Miło, Ŝe znamy eksperta od biznesu, dzięki któremu będę mógł przestać robić z siebie idiotę, choć nie jestem pewny, czy nawet Marci temu podoła.


W drodze do Jednego Smaku ludzie popełniają dwa powszechne błędy. Pierwszy pojawia się w zetknięciu ze Świadkiem, drugi - podczas przechodzenia od Świadka do Jednego Smaku. Błąd pierwszy: Próbując skontaktować się ze Świadkiem (lub ja-Ja), ludzie wyobraŜają sobie, Ŝe coś ujrzą. Ale nie widzisz niczego, po prostu spoczywasz jako Świadek wszystkiego, co się pojawia - jesteś czystym i pustym Widzem, a nie czymś, co moŜna ujrzeć. Próbujesz ujrzeć Widza jako szczególne światło, wielką błogość, naglą wizję, ale to wszystko są obiekty, one nie są Świadkiem, którym jesteś. Oczywiście ostatecznie, kiedy osiągniesz Jeden Smak, będziesz wszystkim, co widzisz, ale na początku nie moŜesz próbować tego zrobić - próbować ujrzeć Prawdę - poniewaŜ właśnie to tworzy blokadę. Musisz zacząć od neti, neti: nie jestem tym, nie jestem tamtym. A więc pierwszy błąd polega na tym, Ŝe ludzie sabotują Świadka, próbując uczynić z niego uchwytny obiekt. W rzeczywistości jest on jedynie Widzem postrzegającym wszystkie pojawiające się obiekty i jest „doznawany" tylko jako silne, podstawowe poczucie Wolności i Uwolnienia od wszystkich obiektów. Spoczywając w tej Wolności i Pustce - i bezstronnie obserwując wszystko, co się pojawia - zauwaŜysz, Ŝe odrębne self (ego) powstaje w świadomości tak samo jak wszystko inne.

J E D E N S M A K

165

MoŜesz dosłownie czuć to samoograniczenie (ograniczenie siebie do self), tak samo jak moŜesz czuć swoje nogi, stół, skałę czy swoje stopy. Samoograniczenie jest uczuciem wewnętrznego napięcia, często umiejscowionego za oczami i zakotwiczonego w lekkim napięciu mięśni w całym cieleumyśle. Jest to wysiłek i doznanie kurczenia się w kontakcie ze światem. Jest to subtelne napięcie całego ciała. Bądź po prostu świadomy tego napięcia. Kiedy zaczynasz swobodnie spoczywać jako Świadek i kiedy zauwaŜasz napięcie, które jest samoograniczeniem, wyobraŜasz sobie, Ŝe aby ostatecznie przejść od Świadka do Jednego Smaku, musisz pozbyć się samoograniczenia (pozbyć się ego). Właśnie to jest drugi błąd, w rzeczywistości bowiem stanowi mocną podporę dla samoograniczenia. Przypuszczasz, Ŝe samoograniczenie ukrywa lub blokuje Ducha, podczas gdy w rzeczywistości jest ono Jego promiennym przejawem, jak absolutnie kaŜda inna Forma we wszechświecie. Wszystkie Formy są niczym innym jak Pustką, łącznie z formą ego. Ponadto, jedyną rzeczą, która pragnie pozbyć się ego, jest samo ego. Duch kocha wszystko, co się pojawia, takie jakim jest. Świadek kocha wszystko, co się pojawia, takie jakim jest. Świadek kocha ego, poniewaŜ Świadek jest bezstronnym umysłem-zwierciadłem, który odzwierciedla i obejmuje wszystko, co się pojawia. Ale ego, przekonane, Ŝe moŜe się jeszcze lepiej obwarować, postanawia grać w grę pozbywania się siebie - po prostu dlatego, Ŝe dopóki gra w tę grę, dopóty istnieje (kto inny gra w tę grę?) Jak Zhuangzi zauwaŜył dawno temu: „Czy samo pragnienie pozbycia się ego, nie jest przejawem ego?". Ego nie jest rzeczą, lecz subtelnym wysiłkiem, a nie moŜesz wysiłkiem pozbyć się wysiłku - skończysz na dwóch wysiłkach zamiast jednego. Samo ego jest doskonałym przejawem Boskości i najlepiej moŜna sobie z nim poradzić spoczywając w Wolności, a nie usiłując się go pozbyć, co jedynie zwiększa wysiłek ego. A jak praktykować? Kiedy spoczywasz w Świadku, w ja-Ja, w Pustce, po prostu zauwaŜaj samoograniczenie. Spoczywaj w Świadku i czuj samoograniczenie. Kiedy czujesz samoograniczenie, juŜ jesteś od niego wolny - juŜ na nie patrzysz, zamiast się z nim utoŜsamiać. Patrzysz na nie z pozycji Świadka, który jest zawsze-juŜ wolny od wszelkich obiektów. Spoczywaj w Świadku i czuj samoograniczenie - tak samo jak czujesz krzesło pod sobą, ziemię, obłoki płynące po niebie. Myśli płyną w umyśle, doznania płyną przez ciało, samoograniczenie unosi się w świadomości - a ty bez wysiłku i spontanicznie postrzegasz je wszystkie, równo i bezstronnie. W tym prostym, łatwym, pozbawionym wysiłku stanie - kiedy nie usiłujesz pozbyć się samoograniczenia, lecz jedynie je czujesz - i kiedy spoczywasz jako wielki Świadek lub Pustka, którą jesteś - Jeden Smak moŜe łatwiej się ujawnić. Nie moŜesz nic zrobić, Ŝeby wywołać (lub spowodować) Jeden Smak - on jest zawsze-juŜ w pełni obecny, nie jest rezultatem chwilowych działań i nigdy go nie utraciłeś. Za pomocą chwilowego wysiłku nie moŜesz zrobić nic więcej, jak unikać tych dwóch głównych błędów (nie próbuj patrzeć na Świadka jak na obiekt, zwyczajnie spocznij w Świadku jako Widz; nie próbuj pozbyć się ego, po prostu je czuj), a to doprowadzi cię do krawędzi, do przepaści, twojej własnej Pierwotnej Twarzy. W tym momencie nie masz na to Ŝadnego wpływu. Spoczywaj jako Świadek, czuj samoograniczenie: to jest przestrzeń, w której Jeden Smak moŜe najłatwiej się ujawnić. Nie rób tego w sposób zaplanowany, lecz spontanicznie za dnia i w nocy, utrzymując się w ten sposób zawsze na krawędzi wstrząsającego rozpoznania. Oto kolejne kroki: Spoczywaj jako Świadek, czuj samoograniczenie. Robiąc to, pamiętaj, Ŝe Świadek nie jest samoograniczeniem, lecz jest go świadomy. Świadek jest wolny od samoograniczenia - a ty jesteś Świadkiem. Jako Świadek jesteś wolny od samoograniczenia. Spoczywaj w tej Wolności, Otwartości, Pustce, Uwolnieniu. Czuj samoograniczenie i pozwól mu być, tak jak pozwalasz być wszystkim innym doznaniom. Nie usiłujesz pozbyć się obłoków, drzew czy ego - po prostu pozwól im

J E D E N S M A K

166

wszystkim być i rozluźnij się w przestrzeni Wolności, którą jesteś. Przebywając w przestrzeni Wolności, w jakimś nieoczekiwanym momencie moŜesz zauwaŜyć, Ŝe uczucie Wolności nie powstaje ani wewnątrz, ani na zewnątrz, nie ma w nim środka ani otoczenia. Myśli płyną w tej Wolności, niebo płynie w tej Wolności, świat powstaje w tej Wolności, a ty jesteś Tym. Niebo jest twoją głową, powietrze oddechem, ziemia skórą - wszystko jest takie bliskie, a nawet bliŜsze. Dopóki spoczywasz w Wolności, która jest nieskończoną Pełnią, jesteś światem. To jest świat Jednego Smaku, bez środka i otoczenia, bez podmiotu i przedmiotu, bez tutaj przeciwstawnego tam - bez początku i bez końca, bez sposobów i bez środków, bez ścieŜki i bez celu. To, jak powiedział Ramana, jest ostateczną prawdą. MoŜna nazwać to „najwyŜszym ćwiczeniem". Wykonuj je nie zamiast, ale w dodatku do kaŜdej innej praktyki, którą wykonujesz - modlitwy koncentrującej, vipassany, modlitwy serca, zikr, zazen, jogi itd. Wszystkie te praktyki uczą cię wchodzenia w określony stan świadomości, ale Jeden Smak nie jest określonym stanem - współistnieje ze wszystkimi stanami, tak samo jak wilgotność jest w pełni obecna w kaŜdej fali oceanu. Jedna fala moŜe być większa od innej, ale nie jest bardziej wilgotna. Jeden Smak jest wilgotnością wody, a nie określoną falą, i dlatego specyficzne praktyki, np. modlitwa, vipassana czy joga, nie mogą wprowadzić cię w Jeden Smak. Wszystkie specyficzne praktyki słuŜą doprowadzeniu cię do określonej fali - zwykle Naprawdę Wielkiej Fali - i to jest wspaniałe. Ale Jeden Smak jest wilgotnością nawet najmniejszej falki, dlatego kaŜda fala świadomości, której doświadczasz teraz, jest wspaniała. Pozostań z tą falą, czuj samoograniczenie i bądź Wolny. Jednocześnie kontynuuj inne swoje praktyki, poniewaŜ, po pierwsze, doprowadzą cię do specyficznych i waŜnych fal twojej świadomości (nadpsychicznej, subtelnej i przyczynowej), które są waŜnymi elementami twojej pełnej manifestacji jako Ducha. Po drugie, poniewaŜ Jeden Smak jest zbyt prosty, Ŝeby moŜna było w niego uwierzyć, i zbyt łatwy, Ŝeby moŜna było osiągnąć go za pomocą wysiłku, większość ludzi nigdy nie zauwaŜy, Ŝe fala, na której teraz się znajdują, jest mokra. Nigdy nie zauwaŜą Takości ich własnego bieŜącego stanu. Zamiast tego poświęcą swoje Ŝycie skakaniu po falach, zawsze szukając Większej i Lepszej fali - i szczerze mówiąc, to jest wspaniałe. Typowe praktyki duchowe, dzięki temu, Ŝe będą prowadziły cię do coraz subtelniejszych doświadczeń, mimowolnie pomogą ci znuŜyć się całym doświadczeniem. Kiedy znuŜy cię skakanie po falach, otworzysz się na wilgotność lub Takość fali, na której właśnie jesteś. Sam czysty Świadek nie jest doświadczeniem, lecz otwartością, w której wszystkie doświadczenia pojawiają się i znikają. Dopóki gonisz za doświadczeniami, łącznie z doświadczeniami duchowymi, nigdy nie spoczniesz jako Świadek, nie mówiąc juŜ o zanurzeniu się w zawsze obecnym oceanie Jednego Smaku. Ale znuŜywszy się doświadczeniami, spoczniesz jako Świadek, a tylko jako Świadek moŜesz zauwaŜyć Wilgotność (Jeden Smak). Wtedy wiatr będzie twoim oddechem, gwiazdy neuronami w twoim mózgu, słońce smakiem poranka, ziemia sposobem, w jaki odczuwasz swoje ciało. Serce otworzy się na Wszystko, Kosmos wpadnie w twoją duszę, powstaniesz jako niezliczone galaktyki i będziesz wirował przez całą wieczność. Na świecie jest tylko samoistna Pełnia, tutaj w Pustce jest tylko oglądająca siebie Promienność - wyryta na ścianie nieskończoności, zachowana na wieczność, jedna jedyna prawda: jest właśnie to, strzel palcami, nic więcej.

167

Listopad Mistycy są kanałami, którymi odrobina wiedzy o rzeczywistości przesącza się w nasz ludzki wszechświat ignorancji i iluzji. Świat całkowicie pozbawiony mistycyzmu, byłby światem zupełnie ślepym i szalonym.

GREY EMINENCE, ALDOUS HUXLEY

Niedziela, 2 listopada

Tony przyleciał dziś po południu. Marci odebrała go z lotniska, a potem zajęła się za swoją pracą magisterską. Joyce Nielsen wstąpiła, Ŝeby się przywitać (to było nasze pierwsze spotkanie). Potem Marci przyłączyła się do nas i zjedliśmy wspólnie kolację. Ugotowałem swoje światowej sławy wegetariańskie chili, którego nikt nie nałoŜył sobie po raz drugi.

Wtorek, 4 listopada

Charles „Skip" Alexander przysłał swoje najnowsze badania nad snem/medytacją; wyniki są zgodne z moimi oczekiwaniami i potwierdzają drobne eksperymenty, jakie prowadzę na sobie przy uŜyciu elektroencefalografu. Mianowicie, osoby zaawansowane w medytacji podczas snu wykazują „aktywność teta-alfa równocześnie z aktywnością delta". Uczestnicy badań mówią, Ŝe są „świadomi" podczas snu, a elektroencefalograf wydaje się to potwierdzać, tzn. wzorce alfa (jawa), te-ta (śnienie) i delta (głęboki sen) są równocześnie obecne - jest to ciągła świadomość we wszystkich trzech stanach. Tego typu badania dlatego są tak ekscytujące, Ŝe dają nam kolejny empiryczny korelat wyŜszych, transcendentalnych stanów. Mają kilka natychmiastowych zastosowań. Po pierwsze, mogą pomóc w kontrolowaniu własnego postępu w transformacji świadomości. Po drugie, umoŜliwiają badanie skuteczności róŜnych „praktyk transformacyjnych". Podziel uczniów na róŜne grupy - niech jedna grupa przez dwa lata czyta ksiąŜki w rodzaju Ecopsychology, Return of the Goddess i MoŜesz uzdrowić swoje Ŝycie; niech inna grupa medytuje; kolejna niech zajmuje się szamańskim bębnieniem, inna jogą, następna modlitwą kontemplacyjną itd., i mierz zmiany wzorców fal mózgowych jako odpowiednik transformacji świadomości. Mówiąc inaczej, istotą rzeczy jest praktyka , dlatego tego typu badania są tak waŜne, Ŝe zachęcają ludzi do pilnej praktyki, a nie tylko do myślenia w inny sposób. Myślenie (i czytanie) zmieni tylko stany alfa i beta (gruby obszar); ale głęboka praktyka medytacyjna wprowadzi cię w teta (obszar subtelny) i delta (przyczynowy), a następnie pozwoli, by wszystkie trzy były obecne równocześnie - ciągła świadomość przez wszystkie trzy stany, podczas gdy Podstawa wszystkich trzech stanów -niedualny Duch - stanie się tak oczywista, jak szklanka zimnej wody wylana prosto w twoją Pierwotną Twarz. Jest to kolejny sygnał, by duchowość objaśniająca - której udział na rynku znacznie przekracza 90% - ustąpiła miejsca autentycznie przemieniającej duchowości, która zaopatruje twoją duszę w nowe przewody i podłącza ją bezpośrednio do Boga.

Piątek, 7 listopada

UNITAS MULTIPLEX

PoŜyczyłem Nowhere, ostatnią część nihilistycznej trylogii Gregga Arakiego (pozostałe dwie części to Doom Generation, jeszcze bardziej ponura, i Totally Fucked Up, jeszcze dziwniejsza). Określenie „trylogia nihilistyczna" jest trafne. Świat postmodernistyczny zawsze uwaŜał, Ŝe nihilizm (i jego kuzyn sceptycyzm) jest bardzo gitny, wdechowy, super. Nihilizm, jak się mniema, dobrze odzwierciedla relatywizm wartości kulturowych, społecznie wytworzoną naturę całej rzeczywistości, zmienną naturę wszelkiego znaczenia, rozpad wzorców moralnych i immanentną niepewność wszelkich wierzeń. Jedyną „gitną" postawą wobec świata jest nihilizm i

J E D E N S M A K

168

ziewnięcie. Ale nihiliści sami wystawiają się na pośmiewisko. Na okrągło roztrząsają kwestię, Ŝe nie ma niczego, w co moŜna wierzyć. Nie przyjmują Ŝadnego systemu wartości; nie mają Ŝadnej wizji; nie wierzą w Ŝadne doktryny. A mimo to jedzą trzy razy dziennie, więc najwyraźniej wierzą w jedzenie. Śpią w nocy, więc wierzą w odpoczynek. Szukają wody, schronienia i ciepła, więc głęboko wierzą w potrzeby fizjologiczne. Większość z nich na pewno wierzy w seks. A więc takie w istocie są ich podstawowe przekonania: jedzenie, schronienie, potrzeby fizjologiczne, seks. Inaczej mówiąc, nie brakuje im wartości, po prostu wierzą w wartości, które dzielimy wspólnie z królikami, szczurami i łasicami. Tyle o nihilistach. Nie chodzi tylko o to, Ŝe ta postawa jest głęboko obłudna - głosi brak wartości, ale w istocie kieruje się najniŜszymi wartościami (i tym samym zniŜa się do systemu wartości skorupiaków) -lecz o to, Ŝe jedyną „uciechą" nihilizmu jest niszczenie przekonań innych ludzi - w końcu to był ten dreszcz, który boomerom dawała de-konstrukcja. Ale jeśli ktoś inny niczego nie konstruuje, to nie moŜesz niczego dekonstruować - nie ma uciechy. Nie pozostaje ci nic innego, jak zająć się swoim Ŝyciem opartym na wartościach szczurów i łasic. A szczerze mówiąc, czy moŜe to być zabawne? W ostatnich dwóch lub trzech latach wyczuwam prawdziwy zwrot przeciw skrajnemu postmodernistycznemu nihilizmowi - przeciw skrajnemu relatywizmowi, kontekstualizmowi i konstruktywizmowi. Jak zauwaŜył Jerome Bruner, nadal rządzi unitas multiplex: w ludzkim Ŝyciu istnieją róŜne uniwersalne, głębokie aspekty, jak równieŜ róŜne lokalne, powierzchowne aspekty, i musimy szanować jedne i drugie, zamiast gubić się tylko w tym, co względne, skonstruowane, odmienne i róŜne. Bruner: „Języki się róŜnią, ale istnieją uniwersalne struktury lingwistyczne, dzięki którym kaŜde dziecko z łatwością moŜe nauczyć się kaŜdego języka. Kultury się róŜnią, ale one równieŜ mają cechy uniwersalne, które poświadczają istnienie powszechnych aspektów umysłu i prawdopodobnie jakichś wspólnych cech jego rozwoju. Unitas multiplex wciąŜ moŜe być najlepszym mottem". Ta kwestia - waŜności unitas multiplex (uniwersalnego pluralizmu) - ma decydujące znaczenie nie tylko dla studiów kulturowych, lecz przede wszystkim dla duchowości. Typowym argumentem konstruktywistów - np. Davida Katza - jest to, Ŝe nie moŜe być Ŝadnej filozofii wieczystej, Ŝadnej Rzeczywistości transcendentalnej, Ŝadnego uniwersalnego Ducha, poniewaŜ nie ma niczego uniwersalnego i kropka. (Oczywiście z wyjątkiem jego własnego twierdzenia, które uwaŜa za prawdę uniwersalną - sprzeczność funkcyjna.) Dla potrzeb tomu drugiego przeczytałem niezliczone ksiąŜki, ale postanowiłem na tych stronach nie omawiać Ŝadnej z nich, inaczej bowiem ten tekst zmieniłby się w gigantyczny przegląd ksiąŜek. We wszystkich, a dotyczyły wielu dziedzin, zauwaŜyłem coraz silniejszą, wyraźną rewoltę przeciw relatywizmowi i konstruktywizmowi. Uczeni coraz jaśniej widzą, Ŝe za skrajnym relatywizmem kryje się nihilizm, a za nihilizmem - narcyzm. Jeśli zobaczę jeszcze jedną naprawdę dobrą ksiąŜkę omawiającą te problemy (dotąd zobaczyłem co najmniej tuzin) ogłoszę własne święto narodowe.

Wtorek, 11 listopada

Ciągła świadomość przez całą ostatnią noc; spontaniczna czujność podczas śnienia i w stanie głębokiego snu, jedna ze wszystkim, co się pojawia. Nie ma ja, jest tylko pierwotna świadomość, podstawowa czujność - bardzo, bardzo subtelna świadomość - która nie przychodzi ani nie odchodzi, ale jest wiecznie taka, jaka jest, Jeden Smak podczas śnienia i w stanie głębokiego snu. Kiedy to się zdarza, poranna medytacja nie róŜni się od tego, co się działo w nocy. Jest tylko świadomość Jednego Smaku w przyczynowym stanie (podczas głębokiego snu, w którym nie pojawiają się Ŝadne formy); ta cicha niedwoista świadomość utrzymuje się, gdy ze stanu przyczynowego wyłania się stan subtelny (i rozpoczyna się śnienie), a potem ze stanu subtelnego wyłania się gruby obszar (ze zwykłym stanem jawy). Kiedy manifestuje się gruby stan (około trzeciej nad ranem) w pierwotnej świadomości, czyli ciągłej przytomności, nie następuje Ŝadna

J E D E N S M A K

169

większa zmiana - jedynie pojawia się w niej percepcja grubego ciała fizycznego, łóŜka i pokoju. To znaczy gruby obszar pojawia się w Jednym Smaku, którym ja-Ja wiecznie jestem. Nie ma więc Ŝadnej „medytacji", gdyŜ ona jest juŜ zawarta immanentnie w tej niedwoistej świadomości, czyli bardzo subtelnej ciągłej przytomności. Jeśli ciągła świadomość nie zostanie zauwaŜona w nocy, wtedy kiedy pojawia się gruby obszar, podejmuję kilka medytacyjnych lub kontemplacyjnych praktyk. Zawsze zaczynam od ostatecznej guru jogi, która jest zapytywaniem siebie samego lub wglądaniem bezpośrednio w naturę umysłu (np. „Kim jestem? Czym jest ten czysty Pusty Świadek?"). Ta praktyka nie róŜni się zasadniczo od „najwyŜszego ćwiczenia" [31 października]. Kiedy się budzę, kontempluję lub czuję powstawanie poczucia odrębnego self (to znaczy czuję lekkie wewnętrzne napięcie w świadomości, które jest odrębnym self) i spoczywam we wcześniejszej Pustce, której to samoograniczenie jest zbytecznym gestem. Jeśli najwyŜsze ćwiczenie zostanie uwieńczone powodzeniem - to znaczy jeśli wykonywane jest bez myśli o powodzeniu - wówczas poczucie odrębnego self rozpuści się w czystej Pustce, bezkresnej Otwartości, nieskończonej Wolności - która jest ciągłą, wieczną, niedwoistą przytomnością lub Nieskończoną Przestronnością. Self rozpuszcza się w Pustce i powracam do tego, czym ja-Ja bezczasowo jestem. Wtedy kw pojawia się jako gest tego, czym ja-Ja jestem, i w duŜym stopniu (nadal znacznie zróŜnicowanym) nie jestem szczególnie utoŜsamiony z tą jednostką -kw jest po prostu jednym z miliardów pojazdów Ducha i jego wiecznej pieśni, a ja-Ja jestem tą Pieśnią, a nie jakąś konkretną nutą. W kaŜdym razie około czwartej, piątej przez godzinę lub dwie wykonuję typowe medytacyjne i kontemplacyjne praktyki. Nawet jeśli obecna jest ciągła świadomość, próbuję wykonywać te praktyki, poniewaŜ doskonalą i wyraŜają tę Pieśń piękniej, niŜ cokolwiek innego, co znam. (Kiedy Rosiego Suzukiego pytano, dlaczego mamy medytować, zawsze odpowiadał to samo: Nie medytujemy, Ŝeby osiągnąć naturę Buddy - poniewaŜ, będąc wiecznie obecna, jest dosłownie nieosiągalna - lecz po to, by wyrazić naturę Buddy, którą zawsze-juŜ jesteśmy). Choć medytuję od około dwudziestu pięciu lat - i próbowałem wielu róŜnych duchowych praktyk - obecnie wykonuję przede wszystkim te praktyki, które otrzymałem podczas Longchen Njingthig udzielonego przez Jego Świątobliwość Pemę Norbu (Penor) Rinpocze, głowę njing-mapy, szkoły buddyzmu tybetańskiego. Obejmują one szczególnie tigle gjaczen i szi tro (rozbudowane praktyki obejmujące togjal i trek-chod, dwie główne praktyki buddyzmu dzogczen, czyli maha ati). Wiele z tych praktyk otrzymałem równieŜ od swojego pierwszego nauczyciela dzogczen, Chagduda Tulku Rinpocze. Formalną medytację kończę praktyką zwaną tonglen, „braniem i wysyłaniem", którą równieŜ od czasu do czasu wykonuję w ciągu dnia (chyba częściej niŜ jakąkolwiek inną praktykę). Zasadniczo tonglen polega na tym, Ŝe wdychasz cierpienie świata, a wydychasz spokój i szczęście - przyjmujesz cierpienie, wysyłasz wyzwolenie. Ta głęboka praktyka osłabia dualizm między ja i innym, wrogiem i przyjacielem, podmiotem i przedmiotem, i stale na nowo wprowadza cię we własną pierwotną naturę, czystą Pustkę, czystego Ducha. Ogólny opis tych praktyk moŜna znaleźć w Śmiertelnych nieśmiertelnych. Choć są to zasadniczo praktyki buddyjskie, szczerze sądzę, Ŝe mógłbym być równie szczęśliwy wykonując praktyki z poziomu subtelnego, przyczynowego i niedualnego pochodzące z jakiejkolwiek wielkiej niedualnej tradycji Wschodu, Zachodu, Północy lub Południa. Autentyczna kontemplacja słuŜy w istocie przyspieszaniu rozwoju, ewolucji z podświadomych do samoświadomych, do nadświadomych wymiarów twojej własnej Istoty. Mamy obecnie liczne dowody świadczące o tym, Ŝe medytacja nie zmienia podstawowych stopni rozwoju świadomości, ale znacznie przyspiesza ten rozwój45. Przyspiesza ewolucję. Przyspiesza przypomnienie sobie i ponowne odkrycie Ducha, którym wiecznie jesteś. Medytacja zwiększa tempo, w jakim Ŝołędzie zmieniają się w dęby, ludzie w Boga. Zikr sufizmu, szikan-taza zen, dewekut judaizmu, Modlitwa Serca, szamańskie poszukiwanie wizji, zapytywanie siebie Ramany, vipassana therawady, chih-kuan t'ien t'ai, modlitwa

45 Zob. pełne omówienie tego tematu w The Eye ot Spirit.

J E D E N S M A K

170

koncentrująca - radŜa, dŜniana, hatha, karma i kundalini joga - ogromna i oszałamiająca gama praktyk kontemplacyjnych wielkich światowych tradycji mądrości - cała rzecz w tym, Ŝeby przypomnieć sobie, odzyskać, odkryć na nowo to, czym zawsze-juŜ jesteś. W tym wstrząsającym urzeczywistnieniu ponownie przebudzisz się do świata, w którym Kosmos jest twoją duszą, obłoki twoimi płucami, krople deszczu uderzeniami twojego serca.

Czwartek, 13 listopada

Stuart Davis jest dwudziestosześcioletnim, międzynarodowej sławy piosenkarzem i kompozytorem („Wiadomości drezdeńskie", Niemcy: „Wybijający się wśród utalentowanych, młodych autorów piosenek ze Stanów Zjednoczonych, Stuart Davis oferuje wnikliwy, dojmująco szczery wgląd w społeczne i osobiste aspekty Ŝycia. Prawdziwie urzekający wykonawca śpiewający równie sugestywną poezję"). W dodatku obdarzony jest niesamowitym poczuciem humoru. Oto uwagi, jakie zamieścił na swoim ostatnim CD: „W wieku dwudziestu sześciu lat, z pięcioma albumami wydanymi w szesnastu krajach, Stuard Davis zdobył międzynarodowe uznanie dzięki śmiałemu posługiwaniu się językiem i umiejętności wykorzystywania go do rozwiązywania trudnych problemów. Na ostatnim krąŜku, Kid Mystic, bada sam akt stworzenia, ewolucję świadomości/ducha i śmierć (wszystko w dwunastu chwytliwych kawałkach pop). Na koniec zestaw nadających się do śpiewu i do tańca kawałków, które łączą geniusz liryczny z takimi tematami jak bezpośrednie poznanie Boga, porwanie przez kosmitów i samobójstwo! W trzyminutowym przeboju Davis umieścił mistycyzm na jego odwiecznym miejscu". Stuart chciał wpaść do mnie - Kid Mystic zadedykował mnie -więc powiedziałem, jasne. Marci podała chińskie danie i razem spędziliśmy wieczór. Stuart czul, Ŝe w swoim Ŝyciu stoi jakby na rozdroŜu, wchodząc coraz bardziej w transpersonalne i duchowe wymiary (teraz medytuje dwa razy dziennie; zachęcałem go do wzmocnienia tej praktyki). Rozmawialiśmy ogólnie o sztuce i jej zdolności - w jej najlepszym wydaniu - do budzenia wyŜszych rzeczywistości; pokazałem mu trochę prac Anselma i Aleksa. Kiedy zobaczył prace Aleksa byl zupełnie oszołomiony, prawie zaniemówił. Muzyka równieŜ moŜe nieść tego rodzaju transpersonalne przesłanie, a skoro prawie nikt tego nie robi, dlaczego Stuart nie miałby być jednym z pierwszych? Następnie Stuart uraczył nas trzydziestominutowym koncertem, w trakcie którego śpiewał najpiękniejsze i najbardziej poruszające piosenki (Marci w pewnym momencie zaczęła płakać). Jutro wieczorem występuje w hali Mars w Boulder; postanowiliśmy pójść.


Wybieraliśmy się na występ Stuarta, ale wcześniej postanowiliśmy ufarbować włosy Marci i rzeczy potoczyły się, cóŜ, hm, trochę źle. Nie jestem pewien, czy „źle" to odpowiednie słowo; zaleŜnie od czyjegoś gustu moŜna to określić w dowolny sposób, od „odpalowo" do „przeraŜająco". Marci chciała zrobić z siebie platynową blondynkę. Ruszyliśmy więc do pobliskiej drogerii i dowiedzieliśmy się, Ŝe jeśli ciemne włosy mają zafarbować się na biało, potrzebne są przynajmniej dwa silne środki. Kupiliśmy oba i zrobiliśmy próbę. Jej włosy stały się jaskrawo pomarańczowe. Teraz chodzę na randki z Ronaldem McDonaldem. Nie poszliśmy na występ Stuarta.

Sobota, 15 listopada

Marci wydzwaniała jak szalona do kaŜdego salonu fryzjerskiego w okolicy, błagając, Ŝeby przyjęli ją w krótkim terminie. Mnie się podobają jej włosy - są szałowe - ale ona chciałaby je stonować z wściekłego pomarańczowego na jedynie szokującą biel. W końcu znalazła miejsce, gdzie ją przyjęli. Wyszło świetnie; zupełnie białe włosy; nie umawiam się juŜ z Ronaldem McDonaldem.

J E D E N S M A K

171


Właśnie nadeszła Psychotherapy and Spirit Branta Cortrighta. Jestem nią bardzo rozczarowany i bynajmniej nie z tego powodu, Ŝe zupełnie błędnie interpretuje moją pracę. W The Eye of Spirit podzieliłem swoją pracę na cztery główne etapy: wilber-1 był romantyczny; wilber-2 był Wielkim Łańcuchem rozumianym głównie w kategoriach rozwoju (pierwszy model przedstawiony w The Atman Project); wilber-3 idzie znacznie dalej i sugeruje, Ŝe jest wiele róŜnych linii rozwoju, które przechodzą stosunkowo niezaleŜnie przez róŜne poziomy Wielkiego Łańcucha (pierwszy model przedstawiony w Transformations of Consciousness i rozwinięty w The Eye of Spirit); i wilber-4 umieszcza te poziomy i linie w kontekście czterech ćwiartek (psychologiczny komponent wilbera-3 i wilbera-4 jest zasadniczo taki sam, dlatego mój najnowszy model psychologiczny często nazywam wilberem-3, rozumiejąc przez to, Ŝe jest on po prostu Górną Lewą ćwiartką wilbera-4). Cortright niefortunnie wciąŜ zajmuje się wilberem-2, a nie wilberem-3 (nie wspominając o wilberze-4). Anachronicznie z uporem ujmuje moje stanowisko jako monolityczny model jednego spektrum, toporne wspinanie się po składanej drabinie, podczas którego wpierw trzeba zakończyć rozwój psychologiczny, nim będzie mógł nastąpić rozwój duchowy. To błędne zrozumienie jest tak powszechne - i tak niewłaściwe - Ŝe Donald Rothberg przerwał swój wywód, by, podsumowując mój obecny (wilber-3) model, podkreślić: „Rozwój nie przebiega w prosty sposób przez serię kilku wszechstronnych etapów łączących wszystkie aspekty wzrostu (...) Między [róŜnymi] liniami rozwoju mogą czasami występować napięcia, a w przekonaniu Wilbera nie ma dowodów na to, Ŝe rozwój poszczególnych linii dociera do tych samych etapów (...) Ktoś moŜe osiągnąć wysoki poziom rozwoju poznawczego, średni poziom rozwoju interpersonalnego lub moralnego i niski poziom rozwoju emocjonalnego. Te róŜnice wydają się szczególnie uwarunkowane przez ogólne kulturowe wartości i style". Inaczej mówiąc, róŜne linie rozwoju przebiegają stosunkowo niezaleŜnie przez poziomy Wielkiego Łańcucha, dlatego teŜ w jednych liniach moŜesz być na wysokim poziomie rozwoju, w innych na średnim, a w jeszcze innych na niskim. Główna słabość tej ksiąŜki polega na tym, Ŝe Cortright nie rozumie podstawowych problemów psychologicznego i duchowego rozwoju. Przede wszystkim w The Eye of Spirit bardzo jasno stwierdziłem, Ŝe moŜna uwaŜać je za dwie odrębne linie rozwoju - psychologiczną i duchową - tak więc rozwój duchowy moŜe naprawdę przebiegać obok rozwoju psychologicznego (jak to za chwilę wyjaśnię). Cortright w pełni uznaje to, co mówię, a potem to ignoruje. Jego rozwaŜania jasno pokazują, Ŝe nie pojął centralnej, dręczącej kwestii: skoro rozwój duchowy jest odrębną linią (liniami), to jak go zdefiniować? Jeśli rozwój duchowy jest odrębną linią rozwoju (w dodatku do innych linii, np. moralnej, poznawczej, motywacyjnej, kinestezyjnej, emocjonalnej itd.), to musisz być w stanie zdefiniować duchową linię w kategoriach, które nie obejmują wglądu poznawczego, moralności, motywacji, potrzeb, zachowań etycznych ani emocjonalnej miłości i emocjonalnego współczucia - poniewaŜ one mają juŜ swoje odrębne linie rozwoju. Jeśli „duchowość" jest odrębną linią rozwoju, musisz być w stanie określić ją w specyficznych kategoriach, czego Cortright nie robi w sposób wiarygodny - ten defekt dyskwalifikuje całe jego podejście. W moim przekonaniu niektóre aspekty rozwoju duchowego związane są z wyŜszymi stopniami róŜnych linii (np. wyŜszymi uczuciami, czyli miłością transpersonalną, wyŜszym poznaniem, czyli świadomością transracjonalną itd.), a inne aspekty rozwoju duchowego same stanowią odrębną linię (np. troska i otwartość) -ale musisz wyjaśnić to dokładnie, zanim wzniosie wypowiesz się na temat rozwoju „duchowego". Na przykład, nawet jeśli mówimy, Ŝe wyŜsze stopnie róŜnych linii rozwoju są „duchowe", a niŜsze stopnie są „osobowe" lub „psychologiczne" - jak to robi wielu transpersonalistów - niemniej jednak, w moim modelu (wilber-3), róŜne linie rozwijają się stosunkowo niezaleŜnie i dlatego transpersonalny, duchowy stopień rozwoju w jednej linii (powiedzmy, poznanie) moŜe pojawiać się równocześnie z osobowym, psychologicznym stopniem w innej linii (powiedzmy, moralnością) - tak więc rozwój „duchowy" i „psychologiczny", w róŜnych liniach rozwoju, występują obok siebie, a nie są ułoŜone jeden na drugim jak cegły (co Cortright uwaŜa za mój

J E D E N S M A K

172

pogląd). Idea, Ŝe któraś z tych linii musi zostać w pełni ukończona, nim kolejna będzie mogła się rozpocząć, jest głupia - nawet wilber-2 nie podawał tak sztywnego schematu. W bardzo osobliwej części swojej ksiąŜki Cortright mówi, Ŝe moje „środkowe poziomy" rozwoju - konkretno-operacyjny, formalno-operacyjny i wizja-logika, które mają własne współzaleŜne patologie - po prostu nie istnieją. Jeśli rozumiem go właściwie, sądzi on, Ŝe moŜna je wszystkie zredukować do jednego poziomu. CzyŜby! Są niezliczone dowody świadczące o istnieniu tych stopni, a ja tylko zasugerowałem, Ŝe jeśli istnieje jakiś rzeczywisty stopień, to coś moŜe pójść w niewłaściwym kierunku na tym stopniu - stąd poziomy patologii związanych z tymi bardzo rzeczywistymi stopniami rozwoju. Cortright ignoruje wszystkie te dowody, a potem atakuje moją sugestię - opartą na ogromnej ilości dowodów klinicznych - Ŝe większość form psychozy wynika z patologicznej zmiany w rozwoju (i/lub w genach) na najwcześniejszych stopniach rozwoju. W naiwny sposób zostałem zbesztany za moją moralną niewraŜliwość, gdy tymczasem autor pyszni się i nakłania nas, byśmy pamiętali, jaki on sam jest cudownie szlachetny i moralny. To jest zdecydowanie najbardziej niestosowna część ksiąŜki. Cortright wydaje się mieć blade pojęcie o wielkich światowych tradycjach mądrości, czasem nic z nich nie rozumie; fakt, Ŝe niewłaściwie przedstawia niektóre z tych tradycji, źle wróŜy całej ksiąŜce. Kilka przykładów: Cortright mówi, Ŝe moja koncepcja stopni rozwoju nie sprawdza się w przypadku rozwoju medytacyjnego - np. „Literatura buddyjska pełna jest przykładów ludzi bezpośrednio urzeczywistniających bezosobową pustkę niedwoistości". W istocie, nie ma praktycznie Ŝadnych takich przykładów. MoŜe on mieć na myśli mondo zen, podczas którego, po krótkiej i zwięzłej wymianie zdań z mistrzem zen, uczeń osiąga „pełne satori”. Ale, jak powie ci kaŜdy nauczyciel zen, ta wymiana następowała po mniej więcej sześciu latach intensywnej medytacji, która przechodziła przez róŜne stopnie (np. dziesięć obrazów pasterskich). Na poparcie swojego twierdzenia Cortright próbuje dać kilka przykładów - wszystkie niewłaściwe, co moŜna wykazać. „Ramana Maharishi, którego Wilber uwaŜa za wzór niedualnego urzeczywistnienia, wszedł bezpośrednio w niedualne doświadczenie nie «przechodząc» ani przez stopień nadpsychiczny, ani przez subtelny". W rzeczywistości, przebudzenie Ramany, jak sam o tym wyraźnie mówił, było trzydniowym cięŜkim doświadczeniem, podczas którego przeszedł przez sawikalpa samadhi (formy nadpsychiczne i subtelne), nirwikalpa i dŜniana samadhi (przyczynowa bezforemność), by dopiero potem przebudzić się do sahadŜy (czysty Jeden Smak, czyli niedualna Takość). Obawiam się, Ŝe tak arogancka i tak niefrasobliwa błędna interpretacja tego decydującego zdarzenia jest typowa dla jego wywodów. Równie błędnie przedstawia model Aurobindo i model wadŜrajany. Aurobindo nazywa „wzorem tej tradycji", tradycji, która, według Cortrighta, nie wierzy w określony porządek duchowego rozwoju. Pomija więc wyraźne stwierdzenie Aurobindo, Ŝe: „Duchowa ewolucja posłuszna jest logice stopniowego rozwoju; na nowy decydujący, zasadniczy stopień moŜe wejść jedynie wówczas, gdy we właściwy sposób pokonała poprzedni zasadniczy stopień: jeśli nawet, przy szybkim i gwałtownym wznoszeniu się, moŜna połknąć lub przeskoczyć niektóre pomniejsze stopnie, to i tak świadomość musi zawrócić, by upewnić się, Ŝe przebyty teren został bezpiecznie przyłączony do nowego stanu; większe lub szybsze tempo [które jest rzeczywiście moŜliwe] nie eliminuje samych stopni ani konieczności ich sukcesywnego pokonywania" (Aurobindo, The Life Divine, II, s. 26). Cortright implikuje równieŜ, Ŝe buddyzm wadŜrajany nie uznaje tych immanentnych wymiarów rozwoju, przeoczając tym samym jedyne dogłębne studia nad tym tematem, przeprowadzone przez Daniela P. Browna, który uwaŜnie przeanalizował ponad tuzin podstawowych tekstów medytacji mahamudry i stwierdził, Ŝe wszystkie bez wyjątku uznają model rozwoju przebiegającego określonymi stopniami (które odpowiadają precyzyjnie temu, co nazwałem stopniami nadpsychicznym, subtelnym, przyczynowym i niedualnym, jak zostało to przedstawione w Transformations of Consciousness). Brown i Engler porównali następnie tę koncepcję stopni z typową chińską tradycją medytacyjną, z tradycją vipassany oraz Jogasutrami PatańdŜalego i stwierdzili, Ŝe w kaŜdym przypadku ściśle do siebie pasują. Cortright ochoczo ignoruje wszystkie te świadectwa.

J E D E N S M A K

173

Podsumowując pole terapii transpersonalnej, Cortright w niepojęty sposób określa wilbera-2 jako „stary paradygmat", a następnie prezentuje wilbera-3 jako „nowy paradygmat", jednocześnie prezentując mój model jako jedynie wilber-2. Co mogę powiedzieć? Nowy paradygmat Cortright przedstawia następująco: „Wszystko to wskazuje na pogląd, zgodnie z którym rozwój psychologiczny i duchowy składa się z wielorakich, zawiłych ścieŜek rozwoju, które czasem się przeplatają, przenikają i zachodzą na siebie, a kiedy indziej pozostają odrębne i biegną oddzielnie. Czasem rozwój jest psychologiczny, czasem duchowy, a kiedy indziej oba zachodzą jednocześnie". Wilber-3 wyróŜnia ponad tuzin odrębnych linii rozwoju, np. poznanie, moralność, emocje, miłość, troska, uwaga, utoŜsamienie, mechanizmy obronne, stosunki międzyludzkie, zdolności artystyczne i kinestezja -niektóre z nich same są duchowe, a w innych ich wyŜsze stopnie są duchowe - co pozwala nam prześledzić owe róŜne zachodzące na siebie linie rozwoju, wszystkie organizowane i koordynowane przez self46. Cortright tryumfalnie prezentuje rozwodnioną wersję modelu wilber-3 jako nowy, prekursorski paradygmat - ale oferowanej przez niego wersji brakuje prawdziwego zrozumienia danych dotyczących rozwoju, a zwłaszcza wraŜliwości na to, jak mamy rzetelnie zdefiniować „duchowość" w kategoriach, które nie powielałyby jedynie innych linii rozwoju. (Podobnie, całkowicie ignoruje pracę Jenny Wade, daje dziwacznie przekręconą interpretację Hameeda Ali, itd.) Cortright całkowicie akceptuje Wielki Łańcuch Istnienia Hustona Smitha, odrzuca jednak tzw. „monolityczne" spektrum świadomości, najwyraźniej nie rozumiejąc, Ŝe oba są zasadniczo identyczne. Ja natomiast próbowałem koncepcję Wielkiego Łańcucha poprowadzić krok dalej i zasugerowałem, Ŝe są róŜne linie (lub strumienie) rozwoju, które wznoszą się niezaleŜnie przez róŜne poziomy (lub fale) Wielkiego Łańcucha, i Ŝe tylko poprzez rozpoznanie tego faktu - poziomów i linii - moŜemy zintegrować mądrość Wschodu z wiedzą Zachodu. Cztery ćwiartki - lub po prostu Wielka Trójka: ja, my i to - są najbardziej podstawowymi liniami lub strumieniami, z których kaŜdy wznosi się przez kolejne poziomy Wielkiego Łańcucha [zob. ii. 2, str. 74]. Według Cortrighta, koncepcja „poziomów i linii" straszliwie komplikuje cały obraz, podczas gdy w rzeczywistości bardzo upraszcza ogromną masę danych; jego zdaniem ta koncepcja gmatwa i osłabia Wielki Łańcuch, podczas gdy w rzeczywistości stanowi dla niego ratunek.

Oto prosty sposób przedstawienia wilbera-3, który obejmuje integrację poziomów Wielkiego Łańcucha z róŜnymi liniami rozwoju wznoszącymi się przez te poziomy (lub strumieniami

46 Obecnie dominującą teorią w badaniach nad umysłem jest chyba teoria modułów -jest to koncepcja mówiąca, Ŝe mózg/umysl składa się z wielu niezaleŜnych, ewolucyjnych modułów, poczynając od lingwistycznych poprzez poznawcze do moralnych. Moduły pod wieloma względami bardzo przypominają to, co rozumiem przez stosunkowo niezaleŜne linie lub strumienie rozwoju. Główna róŜnica polega na tym, Ŝe teoretycy modułów kategorycznie odrzucają istnienie transcendentalnego self lub jedności świadomości. A jednak, zgodnie z ich teorią i danymi, jednostki mogą być świadome tych modułów i czasem mogą faktycznie je przekroczyć. Jeśli moŜesz przekroczyć moduł, to nie jesteś tylko modułem. QED. (QED - co naleŜało dowieść - przyp. tłum.)

J E D E N S M A K

174

przepływającymi przez te fale). PosłuŜmy się prostą wersją Wielkiego Łańcucha, która ma tylko cztery poziomy (ciało, umysł, dusza i duch); uŜyjmy tylko pięciu linii (jest ich prawie dwa tuziny); i potraktujmy duchowość zarówno jako najwyŜszy rozwój w kaŜdej linii oraz jako odrębną linię, po to by objąć obie powszechne definicje (zob. il. 5)47.

PoniewaŜ „hierarchia" budzi w wielu ludziach niepokój, przedstawmy tę hierarchię równieŜ w sposób, w jaki się ją faktycznie definiuje, mianowicie jako holarchię (zob. ii. 6). Jest to identyczna koncepcja, ale niektórzy ludzie czują się lepiej z miłymi niewieścimi kręgami (ja równieŜ je preferuję, poniewaŜ tak jasno ukazują aspekt „przekraczania i zawierania" Wielkiego Gniazdowego Układu Istnienia). Na obu tych diagramach - które nazywam „psychografem integralnym" - moŜna śledzić przechodzenie róŜnych linii (strumieni) rozwoju przez róŜne poziomy (fale) Wielkiego Gniazdowego Układu. W kilku liniach moŜesz być na wyŜszym, transpersonalnym, „duchowym" poziomie, a w innych na niŜszym, osobowym, „psychologicznym" poziomie, tak więc zarówno duchowy, jak i psychologiczny rozwój czę- ściowo się ze sobą pokrywają - a odrębna(e) duchowa(e) linia(e) równieŜ moŜe(gą) być stosunkowo wysoka(ie) lub niska(ie). Wszystkimi tymi strumieniami i falami steruje self (lub system self), który musi je wszystkie zrównowaŜyć i znaleźć jakąś harmonię w tej całej mieszaninie. Ponadto, coś moŜe potoczyć się źle w kaŜdym strumieniu na kaŜdej z jego fal, i dlatego moŜemy sporządzić wykres róŜnych rodzajów patologii wszędzie tam, gdzie pojawią się na psychografie - róŜnego rodzaju patologie pojawiają się na róŜnych poziomach (falach) w kaŜdej linii. ChociaŜ na podstawie licznych dowodów (klinicznych, fenomenologicznych i kontemplacyjnych) moŜemy powiedzieć, Ŝe wiele strumieni rozwoju przechodzi przez te fale niczym po stopniach, mimo to całościowy rozwój self nie przebiega w określony, przypominający wchodzenie po stopniach sposób, po prostu dlatego Ŝe self jest mieszaniną wszystkich linii, a moŜliwa liczba zmian i kombinacji tych linii jest praktycznie nieskończona. Inaczej mówiąc, ogólny rozwój jednostki nie przebiega w jakiejś ustalonej kolejności. W końcu, jak sugeruje to diagram gniazdowy (il. 6), poniewaŜ kaŜdy kolejny wymiar przekracza, ale zawiera (lub mieści w sobie) wymiar wcześniejszy, to, Ŝe jesteśmy na wyŜszej fali nie oznacza, Ŝe niŜsze fale pozostawiliśmy za sobą. To nie jest (i nigdy nie było) oparte na modelu drabiny, ale na następującym wzorcu: atomy, molekuły, komórki i organizmy, przy czym kaŜdy kolejny poziom zawija lub obejmuje poziom wcześniejszy - jak to ujął Plotyn,

47 Szczegółowe omówienie tego modelu zob. „Two Patterns of Transcendence", „Journal of Humanistic Psychology", 30, nr 3 (lato 1990) s. 113-36. [Zob. zwłaszcza Integral Psychology.]

J E D E N S M A K

175

rozwój, który jest obejmowaniem. Zatem nawet na wyŜszym poziomie nadal równocześnie przebiega „niŜsza" praca - komórki nadal zawierają molekuły, Buddowie nadal muszą jeść. To jest wilber-3 w skrócie. Skoro jestem przy tym temacie, podam jeszcze jeden przykład pokazujący, dlaczego uwaŜam, Ŝe tego rodzaju model wilbera-3 jest ulepszoną wersją tradycyjnego modelu Wielkiego Łańcucha (czyli wilbera-2), który zawiera róŜne poziomy Istnienia, ale nie rozumie w pełni, jak i dlaczego róŜne linie przechodzą przez te poziomy48. Widzieliśmy, Ŝe Huston Smith tradycyjny Wielki Łańcuch słusznie ujmuje w skrócie jako ciało, umysł, duszę i ducha (skorelowane z obszarami, które nazywa ziemskim, pośrednim, niebiańskim i nieskończonym). Sam w sobie ten model jest dobry, problem polega jednak na tym, Ŝe przy dokładniejszym badaniu zaczyna się rozpadać, a pod lawiną współczesnych badań psychologicznych całkowicie się rozlatuje. Przede wszystkim tradycyjny Wielki Łańcuch myli poziomy Istnienia i rodzaje poczucia siebie związane z kaŜdym poziomem. Na przykład umysł jest poziomem Wielkiego Łańcucha, ale ego to self wytworzone, kiedy świadomość utoŜsamia się z tym poziomem (tzn. utoŜsamia się z umysłem). Obszar subtelny jest poziomem Wielkiego Łańcucha, dusza to self wytworzone, kiedy świadomość utoŜsamia się z obszarem subtelnym. Poziom przyczynowy/duch jest poziomem Wielkiego Łańcucha, Prawdziwe Self to „self" związane z tym poziomem itd. A więc kolejność poziomów w Wielkim Łańcuchu powinna być -w bardzo uproszczonej wersji - następująca: ciało, umysł, subtelny, przyczynowy/duch, z odpowiadającymi im stopniami: ciało-ego, ego, dusza i Self. Choć często stosuję tradycyjną terminologię (ciało, umysł, dusza, duch), zawsze pamiętam o róŜnicy między rzeczywistymi poziomami (ciało, umysł, subtelny, przyczynowy), a self na tych poziomach (cialoego, ego, dusza, Self).

Właśnie tutaj zaczynają się ujawniać niektóre te róŜnice (i uŜyteczność przejścia od wilbera-2 do wilbera-3 staje się bardziej oczywista). Generalnie tradycje mądrości utrzymują, Ŝe ludzie mają niejako dwa główne systemy osobowości: fasadę i głębszą psychikę. Teoretycy tradycyjnego Wielkiego Łańcucha (wilber-2) powiedzieliby po prostu, Ŝe fasada to self związane z ciałem i umysłem, a głębsza psychika związana jest z duszą, co w istocie byłoby układem przypominającym drabinę. Ale fasada i głębsza psychika wydają się bardziej elastyczne; są chyba nie róŜnymi poziomami, ale odrębnymi liniami rozwoju, dlatego teŜ ich rozwój przebiega

48 Omówienie relacji między wilberem-3 a tradycyjnym Wielkim Łańcuchem zob, Integral Psychology. [KsiąŜka jest w planach wydawniczych Jacek Santorski & Co.}

J E D E N S M A K

176

równolegle, a nie jeden po drugim. MoŜemy zobaczyć to na il. 7 (na której wróciłem do właściwszego podziału na sześć poziomów)49. Istota fasadowa to osobowość zorientowana na gruby obszar -w najszerszym sensie chodzi o to, co rozumiemy przez „ego", czyli osobowość zorientowaną zewnętrznie na świat czuciowo-ruchowy. Linia lub strumień rozwoju istoty fasadowej rozpoczyna się wraz z materialnym poczęciem, przechodzi przez stopnie emocjonalno-seksualne, czyli praniczne, przechodzi na stopnie mentalne i znika w obszarze nadpsychicznym. Rozwój fasadowy reprezentuje ewolucję self (lub utoŜsamienia z self) od niŜszych do średnich fal Wielkiego Gniazdowego Układu Istnienia. Według tradycji mądrości, osobowość fasadowa jest tym, co rozwija się w obecnym Ŝyciu, a głębsza psychika tym, co rozwija się pomiędzy Ŝywotami - co w najszerszym sensie rozumiemy pod słowem „dusza". W kaŜdym razie mówią one, Ŝe głębsza psychika pojawia się gdzieś pomiędzy poczęciem a polową ciąŜy; faktycznie, niektóre badania sugerują, Ŝe wspomnienia przedurodzeniowe, okołoporodowe i z czasu tuŜ po narodzinach rzeczywiście istnieją. PoniewaŜ jednak nie mogą być przenoszone przez osobowość fasadową i gruby mózg (gdyŜ jeszcze się nie rozwinęły), te tradycje utrzymują, Ŝe owe wspomnienia przenoszone są przez istotę głębszej psychiki, a później giną, gdy rozwój fasady się rozpoczyna i zatapia wczesną psychiczną istotę50. Podobnie, wspomnienia z przeszłego Ŝycia, jeśli są autentyczne, będą przenoszone przez głębszą psychikę. Mimo to nie trzeba wierzyć ani w pamięć prenatalną, ani w przeszłe Ŝywoty, Ŝeby uznać istnienie głębszego psychicznego self, którego podstawową cechą jest dostęp do wyŜszej świadomości, a nie do przeszłych Ŝywotów. ChociaŜ głębsza psychika jest obecna od urodzenia (lub połowy ciąŜy), odgrywa skromną rolę, dopóki niezbędny rozwój fasady nie ukierunkuje (i nie przystosuje) świadomości na gruby obszar. Gdy osobowość fasadowa zaczyna zanikać, głębsza psychiczna istota zaczyna coraz bardziej wysuwać się na czoło. Tak jak osobowość fasadowa ukierunkowuje świadomość na gruby obszar, tak głębsza psychika ukierunkowuje świadomość na obszar subtelny. Jak widzieliśmy, self związane z obszarem subtelnym jest „duszą", dlatego teŜ „głębsza psychika" i „dusza" są zasadniczo synonimiczne. ChociaŜ głębsza psychika zakorzeniona jest w obszarze subtelnym, mimo to jej rozwój sięga do najwcześniejszych stopni, osiąga kulminację w obszarze subtelnym i znika w przyczynowym. MoŜemy juŜ zacząć dostrzegać, jakie korzyści niesie ze sobą ujmowanie fasady i głębszej psychiki nie jako odrębnych poziomów, ale jako nakładających się linii; nie jako odrębnych fal, ale często równoległych strumieni. MoŜemy zrobić krok dalej i zauwaŜyć, Ŝe z obszarem przy-czynowym związana jest ostatnia główna „osobowość" - Self - ale jej rozwój równieŜ sięga najwcześniejszych stopni. Inaczej mówiąc, moŜemy z poŜytkiem traktować Self jako odrębną linię lub strumień rozwoju, mimo Ŝe jego podstawową orientacją jest obszar przyczynowy. Self, czyli transpersonalny Świadek, nie jest - jak ego czy dusza -„osobowością", poniewaŜ nie ma Ŝadnych swoistych właściwości (jest czystą Pustką i wielkim Nienarodzonym), pomijając fakt, Ŝe jest Pustką nadal odrębną od Formy, Świadkiem nadal oddzielonym od tego, co postrzega. Jako takie, Self lub Świadek jest siedzibą uwagi, korzeniem poczucia odrębnego self i domem ostatniego i najsubtelniejszego dualizmu - między Widzem i tym, co widziane. Jest zarówno najwyŜszym Self i ostatnią barierą do niedualnego Jednego Smaku. 49 W wedancie - najbardziej tradycyjnym modelu Wielkiego Łańcucha - jest pięć poziomów (materia, prana, manomajaksza, czyli niŜszy umysł, widŜnianamajaksza, czyli wyŜszy umysł i anandamajaksza, czyli umysł błogości), podzielonych na trzy główne obszary (gruby, subtelny i przyczynowy). Materia jest grubym obszarem, umysł błogości jest obszarem przyczynowym, a wszystkie trzy środkowe poziomy (cialo/prana, niŜszy umysł i wyŜszy umysł) są obszarem subtelnym. Kiedy mówię ogólnie i prosto o trzech obszarach (grubym, subtelnym, przyczynowym), zgadzam się z tymi korelacjami. Ale określenia „subtelny" uŜywam równieŜ na oznaczenie najwyŜszego z tych trzech subtelnych obszarów (anandamajaksza). Kontekst wskaŜe, o które znaczenie chodzi. 50 W tym wypadku na ii. 7 dolny odcinek „głębszej psychiki" powinien być oznaczony linią ciągłą. Pełne omówienie tego tematu, zob. The Eye of Spirit.

J E D E N S M A K

177

Niemniej jednak zdolność do przebywania w stanie Świadka ma moc wyzwalania z wszystkich niŜszych obszarów, a Świadek, nawet jeśli w sposób utajony, jest obecny na wszystkich wcześniejszych stopniach. KaŜdy stopień rozwoju „przekracza i zawiera" stopień wcześniejszy, a aspekt „przekraczania" zawsze oznacza zdolność wyŜszego do uświadamiania sobie niŜszego (dusza jest świadoma umysłu, który jest świadomy ciała, które jest świadome materii). I w kaŜdym przypadku owo „jest świadomy" jest po prostu mocą Świadka ukazującą się na tym stopniu. ChociaŜ Świadek jest obecny jako zdolność do transcendentalnego rozwoju na kaŜdym stopniu, to jednak realizuje się w obszarze przyczynowym. Tak jak ego ukierunkowuje świadomość na gruby obszar, dusza ukierunkowuje świadomość na obszar subtelny, tak Self ukierunkowuje świadomość na obszar przyczynowy. ChociaŜ ich główne tendencje związane są z konkretnymi obszarami lub falami Wielkiego Gniazdowego Układu, mają one równieŜ własne linie lub strumienie rozwoju, i dlatego często nakładają się na siebie, jak to ukazuje ii. 6. Sądzę, Ŝe wielu nauczycieli medytacji i terapeutów transpersonalnych widzi to w sobie i w swoich klientach, mianowicie, Ŝe ego, dusza i Duch mogą pod wieloma względami współistnieć i rozwijać się razem, poniewaŜ są stosunkowo odrębnymi strumieniami płynącymi przez fale Wielkiego Gniazdowego Układu Istnienia. Czasami te strumienie mogą się rozwijać nierównomiernie51. Wszyscy znamy głęboko oświeconych nauczycieli (świadomych Nienarodzonego), którzy mimo to mają „wielkie ego", w znaczeniu silnej, potęŜnej osobowości. Ale obecność ego nie jest problemem; wszystko zaleŜy od tego, czy ta osoba jest równieŜ świadoma wyŜszych i głębszych wymiarów. Jak wyraził to Hubert Benoit, problemem nie jest utoŜsamienie z ego, lecz wyłączna natura tego utoŜsamienia. Kiedy utoŜsamienie rozszerza się poza ego i obejmuje głębszą psychikę, a później nawet Nienarodzone i Jeden Smak, ego jest po prostu wchłaniane i włączane w szersze utoŜsamienie. Ale samo ego pozostaje jako funkcjonalne self w grubym obszarze i moŜe być nawet we właściwy sposób wzmacniane, poniewaŜ teraz połączone jest z całym Kosmosem. Wielu wielkich oświeconych nauczycieli miało równocześnie wielkie ego, wielką głębszą psychikę i bardzo wielkie Self, poniewaŜ są to trzy funkcjonalne pojazdy grubego, subtelnego i przyczynowego obszaru i w wielkich oświeconych wszystkie trzy pojazdy były we właściwy sposób wzmacniane. Na koniec kwestia będąca przyczyną sporego zamętu: ChociaŜ róŜne linie rozwoju często zachodzą na siebie, i to bez określonego porządku, indywidualne linie lub strumienie zwykle mają własny niezmienny, uniwersalny porządek rozwoju - mianowicie w takim stopniu w jakim przechodzą do obszarów coraz wyŜszej świadomości, muszą pokonywać poziomy lub fale w Wielkim Gniazdowym Układzie, i to w porządku narzuconym przez Gniazdowy Układ. Na przykład wiele dowodów wskazuje, Ŝe poznanie, moralność, emocje, zdolności kinestetyczne i umiejętność tworzenia związków międzyludzkich, by wymienić kilka, przechodzą przez fale prekonwencjonalną, konwencjonalną i postkonwencjonalną52. Inaczej mówiąc, róŜne strumienie wydają się przechodzić przez poziomy Wielkiego Gniazdowego Układu w sposób zdeterminowany przez sam Wielki Gniazdowy Układ. Choć moŜliwe są wszelkiego rodzaju regresje i chwilowe skoki do przodu, empirycznym faktem pozostaje, jak wyraził to Aurobindo, Ŝe: indywidualne strumienie posłuszne są prawu stopniowego rozwoju (przechodząc przez fale Wielkiego Gniazdowego Układu). Jednocześnie powtarzam: chociaŜ wszystkie linie rozwoju (w tym fasada, głębsza psychika i zdolność do przebywania w stanie Świadka) podąŜają swoimi własnymi stopniami, cała wiązka linii, nie. „Całe self" jest Ŝonglowaniem około dwoma tuzinami róŜnych linii rozwoju i dlatego indywidualny rozwój jest zupełnie wyjątkowym procesem.

51 Z tego powodu niektóre wczesne kultury wyraźnie wykazywały wysokie duchowe zdolności, ale niski rozwój fasadowy - dlatego, niezaleŜnie od ich innych zalet, nie były przykładami kultury integralnej, chociaŜ znaczna część ich mądrości jest godna podziwu. 52 Podsumowanie tych obszernych badań, zob. The Eye of Spirit [oraz Integral Psychology]

J E D E N S M A K

178

Poniedziałek, 17 listopada

PoniewaŜ ego, dusza i Self mogą być obecne jednocześnie, lepiej moŜemy zrozumieć znaczenie pojęcia „bez ego", które spowodowało niewiarygodne zamieszanie. Ale brak ego nie oznacza nieobecności funkcjonalnego self (to jest psychotyk, a nie mędrzec); oznacza ono, Ŝe nie utoŜsamiamy się juŜ wyłącznie z self. Pojęcie „bez ego" sprawia nam problemy z wielu powodów, a jednym z nich jest to, Ŝe ludzie pragną, aby ich „święci bez ego" spełniali wszystkie ich wyobraŜenia o „świętości" lub „duchowości", co zwykle oznacza: martwy od szyi w dół, nie mający cielesnych pragnień, ciągle łagodnie uśmiechnięty. Ludzie chcą, aby ich święci byli wolni od tego, z czym zwykle sami mają problemy - od pieniędzy, jedzenia, seksu, związków, pragnień. Ludzie chcą „świętych bez ego", którzy są „ponad to wszystko". Chcą gadających głów. Religia, sądzą, uwolni ich od wszystkich niŜszych instynktów, popędów i związków, i dlatego szukają w religii nie rady, jak przeŜywać Ŝycie z entuzjazmem, ale jak go unikać, wypierać, zaprzeczać mu, uciec od niego. Inaczej mówiąc, typowa osoba chce, Ŝeby duchowy mędrzec był „mniej niŜ osobą", kimś pozbawionym wszystkich brudnych, soczystych, powikłanych, pulsujących, poŜądliwych, natarczywych sil, które miotają większością ludzi. Chcemy, Ŝeby nasi mędrcy nie mieli wszystkiego tego, co nami miota! Chcemy, Ŝeby nasi mędrcy byli całkowicie nietknięci przez wszystkie rzeczy, które nas przeraŜają, wprawiają w zakłopotanie, dręczą, Ŝenują. Często pod pojęciem „bez ego" rozumiemy właśnie taki brak, nieobecność, „mniej niŜ osobiste". Ale „bez ego" nie znaczy „mniej niŜ osobiste", lecz „więcej niŜ osobiste". Nie osobiste minus, ale osobiste plus - wszystkie zwyczajne osobiste cechy, plus trochę transpersonalnych. Pomyśl o wielkich joginach, świętych i mędrcach - od MojŜesza przez Chrystusa do Padmasambhawy. Nie byli słabymi, zmanierowanymi mięczakami, ale niepohamowanymi inicjatorami, którzy wstrząsali wszystkimi - siekli bykowcem w Świątyni albo ujarzmiali cale kraje. Trzęśli światem według własnych zasad, a nie zasad poboŜności opartej na obiecankach cacankach; wielu z nich wywołało masowe rewolucje społeczne, które trwały tysiące lat. I dokonali tego nie poprzez unikanie fizycznych, emocjonalnych i mentalnych wymiarów człowieczeństwa i ego, które jest ich pojazdem, ale dzięki zaangaŜowaniu się w nie z energią i intensywnością, które wstrząsnęły światem aŜ do samych fundamentów. Bez wątpienia byli równieŜ połączeni z duszą (głębszą psychiką) i duchem (bezforemnym Self) -ostatecznym źródłem ich mocy - ale wyraŜali tę moc, i doprowadzali do konkretnych rezultatów, właśnie dlatego, Ŝe angaŜowali niŜsze wymiary, poprzez które ich moc mogła przemawiać zrozumiale dla wszystkich. Ci wielcy innowatorzy i inspiratorzy nie byli małymi ego; byli, w najlepszym tego słowa znaczeniu, wielkimi ego, poniewaŜ ego (funkcjonalny pojazd grubego obszaru) istnieje obok duszy (pojazdu obszaru subtelnego) i Self (pojazdu obszaru przyczynowego). JeŜeli wielcy nauczyciele poruszyli gruby obszar, uczynili to za pomocą ego, poniewaŜ ego jest funkcjonalnym pojazdem tego obszaru. Jednak nie utoŜsamiali się wyłącznie ze swoim ego (to jest narcyzm), ale odkrywali, Ŝe ich ego połączone jest z promiennym Kosmicznym źródłem. Wielcy jogini, święci i mędrcy dokonali tak wiele, bo nie byli bojaźliwymi małymi kreaturami, ale wielkimi ego połączonymi z Podstawą i Celem samego Kosmosu, połączonymi z ich wyŜszym Self, świadomi Atmana (czystego ja-Ja), który jest jednym z Brahmanem; kiedy otwierali usta, świat drŜał i padał na kolana przed obliczem swojego promiennego Boga. Święta Teresa była wielką kontemplatorką? Tak, a jednocześnie jedyną kobietą, która zreformowała całą katolicką tradycję klasztorną (pomyśl o tym). Gautama Budda wstrząsnął Indiami aŜ do fundamentów. Rumi, Plotyn, Bodhidharma, Pani Tsogjal, Laozi, Platon, Baal Szem Tow - ci męŜczyźni i kobiety rozpoczęli rewolucje w grubym obszarze, które trwały setki, czasem tysiące lat - do czegoś takiego nie mogą rościć sobie pretensji ani Marks, ani Lenin, ani Locke, ani Jefferson. Nie dokonali tego, bo byli martwi od szyi w dół. Nie, byli monumentalnie, wspaniale, bosko wielkimi ego połączonym z głębszą psychiką, która była połączona bezpośrednio z Bogiem. Niewątpliwie w pojęciu przekraczania ego zawiera się sporo prawdy: nie oznacza zniszczenia ego, lecz połączenie go z czymś większym. (Jak powiedział NagardŜuna: we względnym świecie

J E D E N S M A K

179

atman jest rzeczywisty; w absolucie ani atman, ani anatman nie jest rzeczywisty. A więc anatta53 w Ŝadnym wypadku nie jest właściwym opisem rzeczywistości.)54 Małe ego nie wyparuje; pozostanie funkcjonalnym centrum aktywności w obszarze konwencjonalnym. Jak powiedziałem, jeśli utracisz ego, staniesz się psychotykiem, nie mędrcem. Dlatego „przekroczyć ego" w rzeczywistości znaczy przekroczyć, ale zawrzeć ego w głębszym i wyŜszym objęciu, najpierw w duszy, czyli głębszej psychice, potem w Świadku, czyli pierwotnym Self, następnie ze wszystkimi wcześniejszymi stopniami, rozwiniętymi, zawartymi i objętymi w promienności Jednego Smaku. A to znaczy, Ŝe nie „pozbywamy się" małego ego, lecz zamieszkujemy je w pełni, Ŝyjemy nim z werwą, uŜywamy go jako niezbędnego pojazdu, poprzez który komunikowane są wyŜsze prawdy. Dusza i Duch zawierają ciało, emocje i umysł, nie wymazują ich. Mówiąc wprost, ego nie stanowi zapory na drodze do Ducha, ale jest Jego promienną manifestacją. Wszystkie Formy są Pustką, łącznie z formą ego. Nie trzeba pozbywać się ego, lecz po prostu Ŝyć nim z zapałem. Kiedy utoŜsamienie rozszerza się z ego na cały Kosmos, ego odkrywa, Ŝe indywidualny Atman jest w istocie toŜsamy z Brahmanem. Wielkie Self nie jest małym ego i dlatego, Ŝe utknąłeś w swoim małym ego, potrzebujesz śmierci i transcendencji. Narcyz to człowiek, którego ego nie jest jeszcze wystarczająco wielkie, by objąć cały Kosmos, i dlatego próbuje sam stać się centrum Kosmosu. Ale my nie chcemy, Ŝeby nasi mędrcy mieli wielkie ego; nie chcemy nawet, Ŝeby w ogóle ukazywali przejawiony wymiar. Ilekroć mędrzec ukazuje ludzką naturę - w odniesieniu do pieniędzy, jedzenia, seksu, związków - zawsze jesteśmy wstrząśnięci, wstrząśnięci, poniewaŜ zamierzamy całkowicie uciec od Ŝycia, a nie przeŜywać je, a mędrzec, który przeŜywa Ŝycie, uraŜa nas. Chcemy wyjść, wznieść się, uciec, a mędrzec, który z zapałem angaŜuje się w Ŝycie, przeŜywa je w pełni, chwyta kaŜdą falę Ŝycia i ślizga się na niej, aŜ do końca - to nas niepokoi, przeraŜa, bo to znaczy, Ŝe my równieŜ moglibyśmy z zapałem zaangaŜować się w Ŝycie na wszystkich poziomach, a nie tylko uciekać od niego w obłoku świetlistego eteru. Nie chcemy, Ŝeby nasi mędrcy mieli ciała, ego, popędy, witalność, seks, pieniądze, związki lub Ŝycie, bo właśnie one nas ciągle dręczą i dlatego chcemy od nich uciec. Nie chcemy ślizgać się po falach Ŝycia, chcemy, Ŝeby fale odpłynęły. Chcemy duchowości ulotnej jak para. Mędrcy integralni, mędrcy niedualni są tutaj, Ŝeby pokazać nam inną drogę. Powszechnie zwani „tantrystami", kładą nacisk na przekraczanie Ŝycia poprzez przeŜywanie go. Kładą nacisk na uwolnienie poprzez zaangaŜowanie, na odnalezienie nirwany pośród samsary, na osiągnięcie pełnego wyzwolenia poprzez całkowite zanurzenie się. Wchodzą świadomie w dziewięć kręgów piekła, poniewaŜ nigdzie indziej nie moŜna znaleźć dziewięciu niebios. Nic nie jest im obce, bo nie ma niczego, co nie jest Jednym Smakiem. W istocie chodzi o to, Ŝeby czuć się zupełnie naturalnie z ciałem i jego pragnieniami, z umysłem i jego ideami, z duchem i jego światłem; by objąć je w pełni, równo, jednocześnie, gdyŜ wszystkie są takimi samymi gestami Jednego i Jedynego Smaku. Doznawać Ŝądzy i obserwować jej grę; wejść w idee i podąŜać za ich wspaniałością; być pochłoniętym przez Ducha i przebudzić się do splendoru, któremu czas zapomniał nadać imię. Ciało, umysł i duch, wszystkie zawarte, tak samo zawarte w zawsze obecnej świadomości, która stanowi podstawę całej manifestacji. W nocnej ciszy Bogini szepcze. W blasku dnia grzmi drogi Bóg. śycie tętni, umysł wyobraŜa sobie, uczucia falują, myśli błądzą. Czy to nie są tylko nieskończone ruchy Jednego Smaku, wiecznie bawiącego się własnymi gestami, szepczącego cicho do wszystkich, którzy chcą słuchać: czy to nie jesteś ty sam? Kiedy rozbrzmiewa grom, czy nie słyszysz swojego Self? Kiedy strzela błyskawica, czy nie widzisz swojego Self? Kiedy obłoki spokojnie płyną niebem, czy nie jest to twoja bezkresna Istota, przywołująca cię z powrotem?

53 Sanskr. atman - w hinduizmie rzeczywiste, nieśmiertelne ja człowieka, odpowiednik zachodniej duszy. Anatman, nie-ja - jedna z centralnych doktryn buddyzmu, mówiąca, Ŝe Ŝadne indywidualne istnienie nie posiada wiecznej, niezaleŜnej i jednolitej substancji. Anatta w jęz. pali: nie-ja - przyp. tłum. 54 Dogłębne omówienie tego tematu zob. Sex, Ecology, Spirituality, rozdz. 14, przyp. 1.

J E D E N S M A K

180

Wtorek, 18 listopada

Marci nie ma samochodu na chodzie i dlatego przez wiele miesięcy jeździła moim jeepem. Zaparkowała go przed Spearly Center, gdzie pracuje, i ktoś go ukradł. Policja powiedziała nam, Ŝe szanse na odzyskanie go są prawie zerowe, więc wczoraj kupiłem nowego jeepa. Dziś rano otrzymałem telefon: odnaleźli mojego jeepa. Najwyraźniej mój biedny stary jeep przechytrzył swojego złodzieja, łapiąc gumę o jedną przecznicę dalej, gdzie został natychmiast porzucony. Nie potrzebuję dwóch jeepów, więc tego nowego dałem Marci, która nie posiada się z zachwytu. Ale oczywiście: „To teŜ minie", jak wszystko. Parafrazując ostatnie słowa Buddy: „Rzeczy złoŜone rozpadają się. UwaŜnie pracuj nad swoim wyzwoleniem". Inaczej mówiąc, czy potrafisz znaleźć wielkie Nienarodzone, które, nie mając formy, nigdy nie zostanie ukradzione?

Środa, 19 listopada

Nazywanie Jednego Smaku „świadomością" lub „przytomnością" nie jest zupełnie właściwe - jest trochę za cięŜkie, za bardzo kojarzy się z procesem poznawania. Chodzi bardziej o proste Uczucie Bycia. JuŜ czujesz to proste Uczucie Bycia: jest to proste, obecne uczucie istnienia. Ale proste Uczucie Bycia jest zupełnie odmienne od wszystkich innych uczuć lub doświadczeń, bo nie pojawia się ani nie znika. W ogóle nie jest zanurzone w czasie, chociaŜ czas przez nie przepływa, jako jeden z wielu aspektów doznawania siebie. Proste Uczucie Bycia nie jest doświadczeniem - jest bezkresną Otwartością, w której pojawiają się i znikają wszystkie doświadczenia, nieskończoną Przestronnością, w której poruszają się wszystkie postrzeŜenia, wielkim Duchem, w którym formy jego własnej gry powstają, trwają przez chwilę i znikają. Jest twoim własnym ja-Ja, kiedy twoje małe ja otwiera się w bezkresnym obszarze Całej Przestrzeni. Proste Uczucie Bycia, które jest prostym uczuciem istnienia, jest prostym Uczuciem Jednego Smaku. Czy to nie jest oczywiste? Czy nie jesteś juŜ świadomy istnienia? Czy juŜ nie czujesz prostego Uczucia Bycia? Czy juŜ nie masz tej bezpośredniej bramy do ostatecznego Ducha, która nie jest niczym innym jak prostym Uczuciem Bycia? Masz to proste Uczucie teraz, prawda? I masz je teraz, prawda? I teraz, czy nie tak? I czy juŜ nie rozumiesz, Ŝe to Uczucie jest samym Duchem? Samym Bogiem? Samą Pustką? Duch nie wskakuje w istnienie: jest jedyną stałą rzeczą w twoim doświadczeniu - a jest nią proste Uczucie Bycia, subtelna, stalą, podstawowa przytomność, która, jeśli przyjrzysz się bardzo uwaŜnie, bardzo wnikliwie, to zrozumiesz, Ŝe miałeś ją od Wielkiego Wybuchu i wcześniej - nie dlatego, Ŝe ty juŜ wtedy istniałeś, ale poniewaŜ w rzeczywistości istniejesz przed czasem, w tej bezczasowej chwili, której odczuwanie jest prostym Uczuciem Bycia: teraz i teraz, i zawsze, i wiecznie teraz. Czujesz proste Uczucie Bycia? Kto nie jest juŜ oświecony?


Tak, ale my ludzie nie chcemy tylko Ducha, chcemy równieŜ pobudzenia. Nie chcemy tylko prostego Uczucia Bycia, chcemy czuć... coś. Coś szczególnego. Chcemy czuć się bogaci, sławni, waŜni; chcemy się wyróŜniać, rzucać w oczy, być kimś. Dlatego dzielimy to proste Uczucie Bycia - ograniczamy je, klasyfikujemy, określamy, oddzielamy. Nie chcemy bezstronnie postrzegać świata ja-Ja, a potem być tym światem w Uczuciu Jednego Smaku. A więc, zamiast być światem, chcemy być kimś. To znaczy chcemy cierpieć od ran powstających w ciasnym ograniczeniu, a, o zgrozo, właśnie to na siebie ściągamy, kiedy stajemy się kimś. Porzucając proste Uczucie Bycia - w którym ja-Ja jestem światem - utoŜsamiamy się z małym ciałem w Ŝałośnie małej przestrzeni i chcemy, Ŝeby to małe ciało wzniosło się ponad wszystkie inne ciała i triumfowało: na boga, będziemy kimś. Ale kiedy trwam w tym prostym Uczuciu Bycia, jakie to ma znaczenie, Ŝe przyjaciółka dostała nowy dom, a ja nie? Jej radość jest moją radością w prostym Uczuciu Jednego Smaku. Co to ma za znaczenie, Ŝe kolega zdobywa uznanie, a ja nie? Jego szczęście jest moim szczęściem w

J E D E N S M A K

181

prostym Uczuciu Jednego Smaku. Kiedy jest tylko jedno Self, które patrzy przez wszystkie oczy, czy nie cieszę się pomyślnością, gdziekolwiek się pojawia, poniewaŜ jest pomyślnością mojego najgłębszego Self? A kiedy gdzieś we wszechświecie pojawia się cierpienie, czy równieŜ nie cierpię, poniewaŜ jest to cierpienie mojego najgłębszego Self? Kiedy małe dziecko płacze z głodu, czy ja nie cierpię? Kiedy młody mąŜ jest zachwycony, widząc Ŝonę wracającą do domu, czy i ja nie jestem zachwycony? Traherne wyraził to jasno: „Ulice były moje, świątynia była moja, ludzie byli moi. Niebo było moje, tak samo jak słońce, księŜyc, gwiazdy, cały świat był mój, i ja, jedyny Widz [Świadek] i ten, kto się tym cieszył. Nie znałem Ŝadnych prostackich nakazów przyzwoitości, Ŝadnych ograniczeń, Ŝadnych podziałów; ale wszystkie nakazy przyzwoitości i podziały były moje; wszystkie skarby i ich właściciele. A więc wiele zachodu włoŜono w to, Ŝeby mnie popsuć i zmusić do nauczenia się brudnych metod tego świata, których teraz się oduczam...". W prostym Uczuciu Bycia, w którym ja-Ja jestem światem, zazdrość i zawiść nie mogą znaleźć punktu oparcia; wszelkie szczęście jest moim szczęściem, wszelki smutek jest moim smutkiem - i dlatego, paradoksalnie, cierpienie ustaje. Łzy nie ustają ani uśmiechy - tylko ta szalona myśl, Ŝe jestem kimś stojącym przed swoim własnym przejawem. Przestać być kimś - kiedy „odpada ciałoumysł" - kiedy jaja spoczywa w Pustce i obejmuje cały świat Formy: wszystko to jest dane w prostym Uczuciu Bycia, prostym Uczuciu Jednego Smaku. Po prostu czuję Istnienie, czystą Obecność, niedualną Jestność, prostą Takość. Po prostu czuję Bycie, nie czuję bycia tym lub bycia tamtym -jestem wolny od bycia tym lub bycia tamtym, które są tylko formami cierpienia. Kiedy spoczywam w prostym, bieŜącym, swobodnym doznawaniu istnienia, wszystko jest mi dane. Ty juŜ masz proste Uczucie Bycia. A więc, jeszcze raz, proszę, powiedz mi: Kto nie jest juŜ oświecony?


Paul dzwonił z Chin; razem z Cel mają wspaniałą podróŜ, ale w Pekinie zaskoczyły ich dwie rzeczy: potworne zanieczyszczenie i fakt, Ŝe chyba wszyscy palą. Zanieczyszczenie jest tak wielkie, Ŝe, jak to określił Paul, Chińczycy chyba filtrują powietrze papierosami. Roger skończył swoją ksiąŜkę Seven Practices - przynajmniej na tym etapie - i teraz jego agent sprawdza róŜne oferty. Zamysł ksiąŜki jest bardzo głęboki - opisuje siedem praktyk, które występują we wszystkich wielkich światowych tradycjach mądrości - ale lękam się o jej los na rynku, po prostu dlatego, Ŝe praktyka jest ostatnią rzeczą, jaką ludzie chcą robić, kiedy zaczynają zajmować się duchowością. Chcemy tylko usłyszeć, Ŝe jesteśmy Boginią, Bogiem, albo Ŝe jesteśmy jedni z eko-Gają, chcemy przeczytać kilka ksiąŜek, zinterpretować coś trochę inaczej: ale lata przekształcającej praktyki? CóŜ, Roger napisał ksiąŜkę dla ludzi, którzy powaŜnie myślą o przebudzeniu, co przyniesie mu wieczną zasługę i pomyślność tym nielicznym, którzy podejmą się tego wyzwalającego trudu.


Ann została prezesem Random House. „Czy nie panuje tam trochę zwariowana atmosfera?". „Piekło przy tym to przedszkole. Ale teraz jest świetnie. Wszystko stało się tak szybko". Nie mogę się tym nacieszyć. „Entertainment Weekly" opublikował listę stu największych ludzi w branŜy rozrywkowej. Było na niej tylko dwóch redaktorów: Sonny Mehta i Ann Godoff. Podejrzewam, Ŝe jej notowania skoczyły o kilka stopni. Ale poza wszystkim, po prostu ogromnie ją lubię i bardzo cieszę się z jej powodu.


Właśnie przeczytałem kolejną ksiąŜkę, która rozprawia się z relatywi-stami, konstruktywistami i skrajnymi postmodernistami. Teraz naprawdę ogłoszę własne święto narodowe. Ta ksiąŜka to The Last Word Thomasa Nagla i, biorąc pod uwagę wiele innych ksiąŜek

J E D E N S M A K

182

(widziałem ponad tuzin), wygląda na to, Ŝe prawie dwudziestoletnie panowanie narcyzów i nihilistów (relatywistów i konstruktywistów) ostatecznie zbliŜa się do końca. Postmodernizm niesie kilka waŜnych prawd - które wszelkimi siłami propagowałem i włączałem do swojej pracy i nadal będę to robił - ale ekstremiści, usiłując zaprzeczyć wszelkim uniwersalnym prawdom, wszelkim transcendentalnym rzeczywistościom i wszelkiej wspólnej ludzkiej płaszczyźnie, nadali im zupełnie niewłaściwe proporcje i często czynili to tonem złośliwym, przykrym i podłym. Doktryny skrajnych relatywistów i konstruktywistów - którzy utrzymują, na przykład, Ŝe cała rzeczywistość jest konstruowana społecznie i dlatego zaleŜna od danej kultury - zostały juŜ obalone przez takich ludzi jak Jurgen Habermas i Karl Otto-Apel (którzy wykazali funkcjonalną wewnętrzną sprzeczność ukrytą w samym jądrze twierdzeń konstruktywistów), John Searle (który dowiódł, Ŝe społecznie skonstruowane rzeczywistości muszą się opierać na prawdach obiektywnych, bo inaczej samo konstruowanie nie mogłoby się nawet rozpocząć), Peter Berger (który zrelatywizował relatywistów i w ten sposób obalił ich własne twierdzenia), Charles Taylor (który wykazał, Ŝe antyszeregowanie relatywistów było w istocie szeregowaniem) i innych. Przez wiele lat nikt nie traktował ekstremistów powaŜnie - z wyjątkiem boomersów i ich „nowych paradygmatów", które „obalą" stare paradygmaty i zastąpią je nowymi, co jest moŜliwe, poniewaŜ wszystkie rzeczywistości są „społecznie konstruowane" i dlatego mogą być „dekonstruowane". Wszystkie te idee, nawet jeśli stworzone w najlepszej intencji, są głęboko pomieszane, a Thomas Nagel jest jedynie ostatnim z długiej listy teoretyków, którzy dowodzą dlaczego. Równie znacząca jest recenzja ksiąŜki Nagła autorstwa Colina McGinna zamieszczona w „The New Republic"55. Jako ostoja liberalizmu TNR sam często propagował skrajne zróŜnicowanie, konstruktywizm i relatywizm, które są integralną częścią postmodernistycznego narcyzmu i nihilizmu. To, Ŝe TNR tak mocno poparł stanowisko Naglą, jest bardzo pouczające. McGinn rozpoczyna od podsumowania koncepcji racjonalności skrajnych postmodernistów. „Zgodnie z ich koncepcją, ludzkie rozumowanie jest immanentnie lokalne, zaleŜne od kultury, zakorzenione w zmiennych faktach ludzkiej natury i historii, jest kwestią odmiennych «praktyk», «form Ŝycia», «układów odniesienia* i «schematów konceptualnych*. Nie ma Ŝadnych norm rozumowania przekraczających to, co akceptowane jest przez społeczeństwo lub epokę, Ŝadnych obiektywnych uzasadnień dla przekonań, które kaŜdy musi respektować pod karą niewłaściwego postrzegania rzeczywistości. Być słusznym, znaczy być uznanym za słuszne, a róŜni ludzie mogą mieć róŜne kryteria uznawania czegoś za słuszne. W końcu wszelkie przekonania moŜna uzasadniać jedynie jako «uzasadnione dla mnie»". (ZauwaŜ narcyzm lub skrajny subiektywizm.) McGinn kontynuuje: „W takim poglądzie obiektywność, jeśli w ogóle istnieje, jest funkcją społecznych relacji; sprawą zgody społecznej, a nie uznania prawd i zasad, które obowiązują niezaleŜnie od tego, czy jakieś społeczeństwo je uznaje, czy nie. Normy rozumowania są ostatecznie takie same jak normy mody". Nagel wykazuje, z czym McGinn się zgadza, Ŝe wszystkie te twierdzenia są wewnętrznie sprzeczne. Tę samą metodę obrał równieŜ Habermas i, po prawdzie, ja uŜyłem tych samych argumentów w przedmowie do The Eye ot Spirit (i wcześniej w SES, a ponownie w rozdz. 9 Sense and Soul [krótki przykład zob. 9 lipca]). Ale pozwólmy, by dowiódł tego Nagel. McGinn: „Subiektywiści utrzymują, Ŝe rozumowanie nie jest niczym innym jak przejawem lokalnych i względnych okoliczności i Ŝe jego rezultaty nie mają Ŝadnego znaczenie poza obrębem danego zaścianka; próbując wyjść poza sferę lokalną, rozum przekracza własne kompetencje i tworzy puste twierdzenia. Jest to oczywiście teoria natury rozumu: ma rzekomo mówić nam, czym rozum jest i jakie zajmuje miejsce w świecie. Rzecz w tym, Ŝe ta teoria prezentowana jest jako prawda na temat rozumu, jako coś, co wymaga uznania przez wszystkie racjonalnie myślące istoty. Nie jest przedstawiana jako prawdziwa jedynie dla tego, kto ją głosi, i dla jego

55 Collin McGinn, „Reason the Need", „The New Republic", 4 sierpnia 1997.

J E D E N S M A K

183

zwolenników. Przeciwnie, uwaŜa się ją za nierelatywny, prawdziwy opis natury rozumu. A więc, prezentując ją, subiektywiści sami stosują zasady rozumowania i dąŜenie do prawdy, którym przypisują więcej niŜ relatywne znaczenie". McGinn następnie przechodzi do nieuchronnej konkluzji Naglą: „W ten sposób subiektywiści implikują właśnie to, co, jak twierdzą, kwestionują. Mamy tu dylemat: albo obwieścić demaskujący opis rozumu jako prawdy obiektywnej, albo przedstawić go jako jedynie własną oficjalną koncepcję prawdy. W pierwszym przypadku subiektywista zaprzecza samemu sobie, przypisując swojej wypowiedzi status, jakiego według niego Ŝadna wypowiedź mieć nie powinna; ale w przypadku drugim to twierdzenie jest prawdziwe tylko dla niego i nie ma znaczenia dla przekonań kogoś innego. Jeśli to twierdzenie subiektywisty jest prawdziwe, to moŜemy je zignorować; jeśli nie jest, to jest fałszywe. W obu przypadkach nie moŜemy tego twierdzenia traktować powaŜnie. A więc subiektywizm został obalony". McGinn stwierdza, Ŝe argument Naglą „ma decydujące znaczenie. Nagel stosuje swoje ogólne antysubiektywistyczne argumenty w wielu dziedzinach, np. w odniesieniu do języka, logiki, arytmetyki i etyki. W kaŜdej z tych dziedzin dowodzi przekonująco, Ŝe treść badanych sądów nie moŜe być konstruowana w sposób subiektywny, lecz opiera się na obiektywnych uzasadnieniach, które mają powszechnie obowiązującą moc". Według mnie istnieją uniwersalne głębokie struktury z relatywnymi strukturami powierzchownymi - unitas multiplex, uniwersalny pluralizm. Aspekty głębokie, niezaleŜnie od tego, gdzie występują, są generalnie podobne, podczas gdy aspekty powierzchowne są lokalne, konstruowane kulturowo i relatywne, zwykle odmienne w kaŜdej kulturze. Ale sprowadzając wszystko do kulturowo relatywnych aspektów powierzchownych, skrajni postmoderniści zniszczyli ludzkie i duchowe zrozumienie, które zawsze zawiera uniwersalny/transcendentalny element. „Argumenty przedstawione przez Naglą powinny zaniepokoić wszystkich tych, którzy zostali uśpieni lub ogłuszeni sflaczałym relatywizmem, tak bardzo panoszącym się we współczesnej kulturze intelektualnej. Richard Rorty oberwał od Nagła kilka surowych krytycznych słów, na które w pełni zasłuŜył". McGinn stwierdza, Ŝe: „Argumenty Nagła są nie tylko właściwe, są równieŜ naglące". Dlaczego naglące? PoniewaŜ trzeba zwalczyć rozpasany narcyzm stanowiący jądro relatywistycznej/konstruktywistycznej gry roszczącej sobie prawo do prawdy, której odmawia wszystkim innym, lub przynajmniej zakotwiczającej wszelką prawdę w subiektywnych, egocentrycznych preferencjach. „Wyznania w pierwszej osobie" są jedyną uznawaną „prawdą". W tym szaleńczym poglądzie - mówi Nagel: - „Nic nie jest prawdziwe, a zamiast tego wszyscy wyraŜamy nasze osobiste lub kulturowe punkty widzenia. Doprowadziło to w rezultacie do pogłębienia się juŜ i tak skrajnego intelektualnego lenistwa współczesnej kultury i załamania się powaŜnej dyskusji w niŜszych kręgach nauk humanistycznych i socjologii. Obiektywne argumenty innych uznano za nic innego jak wyznania w pierwszej osobie, dlatego teŜ nie traktowano ich powaŜnie". Narcyzm i fragmentacja zastąpiły prawdę i wymianę wiadomości, i to nazywane jest studiami kulturowymi. McGinn podchodzi bardzo blisko do istoty sprawy. „The Last Word” to ksiąŜka, którą naleŜy czytać i rozwaŜać w tym złotym wieku subiektywizmu [egocentryzmu, narcyzmu]. Na temat tego, dlaczego takie skłonności istnieją i są dzisiaj tak rozpowszechnione... mam swoje zdanie". W jego przekonaniu prawdy uniwersalne, w przeciwieństwie do poglądów subiektywnych, „kolidują z popularnym i błędnym ideałem wolności". Prawda uniwersalna „krępuje nasze myślenie. Musimy stosować się do jej zaleceń. Jednak ludzie nie chcą ograniczeń; chcą czuć, Ŝe mogą wybierać swoje przekonania jak towary w supermarkecie. Chcą podąŜać za swoimi impulsami. Nie chcą, Ŝeby ktoś ściągał im cugle bezosobowymi [nie wspominając o transpersonalnych] wymogami. Odbierają to jako pogwałcenie niezbywalnego prawa do robienia tego, na co mają ochotę". Mówiąc wprost, prawdy uniwersalne hamują narcyzm; krępują ego; zmuszają nas do wyjścia poza subiektywne pragnienia i skonfrontowania się z rzeczywistością, którą nie tylko my tworzymy. Coraz bardziej oczywiste się staje, Ŝe skrajny społeczny konstruktywizm jest wielką

J E D E N S M A K

184

ostoją subiektywizmu/narcyzmu (i dlatego jest tak popularny w moim pokoleniu; jeŜeli boomersi z czegoś słyną, to z samolubstwa). Kiedy się chce, Ŝeby nic nie naruszało naszych egocentrycznych priorytetów - „błędnego ideału wolności" - to trzeba naginać fakty. Feministkom nie podoba się względna korzyść, jaką męŜczyźni czerpią z fizycznej siły i mobilności, więc twierdzą po prostu, Ŝe cała biologia jest konstruowana społecznie. Wyznawcy New Age nie lubią konwencjonalnych ograniczeń, twierdzą więc, Ŝe są konstruowane społecznie. Zwolennicy głębokiej ekologii, ekofeminizmu, retro-romantyzmu, nowych paradygmatów, wszyscy uciekają się do społecznego konstruktywizmu, by odrzucać wszelkie realia, których akurat nie lubią, i zastępować je realiami ich własnego subiektywnego wyboru. Wielu krytyków zauwaŜyło bez ogródek, Ŝe sterowane przez boomersów, zakorzenione w narcyzmie studia kulturowe odznaczają się następującymi cechami: społeczny konstruktywizm (a więc mogę dekonstruować cokolwiek chcę), relatywizm (nie będę ograniczał się Ŝadnymi prawdami uniwersalnymi), zrównywanie nauki i poezji (Ŝadne obiektywne fakty nie wejdą mi w drogę), skrajny kontekstualizm (Ŝadnych uniwersalnych prawd poza moimi własnymi), wszelka interpretacja jest reakcją czytelnika (ja tworzę całe znaczenie), Ŝadnych metanarracji lub ujęć ogólnych (z wyjątkiem mojego ujęcia ogólnego, które wyjaśnia, dlaczego wszystkie inne ujęcia ogólne są ułomne), antyracjonalizm (nie ma Ŝadnej prawdy obiektywnej z wyjątkiem mojej), antyhierarchia (bo nie ma niczego wyŜszego ode mnie). Byłoby to śmiechu warte, gdyby nie fakt, Ŝe są to cechy charakterystyczne większości akademickich studiów kulturowych w Ameryce - i główne cechy Obywatelskiej Religii Skupionej na Jednostce (kolejny powód, dla którego ORSJ jest w tak niewielkim stopniu przekształcająca; opiera się częściowo na serii niefortunnych wewnętrznych sprzeczności zakorzenionych w antyhierarchizmie, relatywizmie i subiektywizmie i dlatego nie jest zdolna do transformacji). Tak jak SUNY Press jest dostawcą znacznej ilości skrajnego postmodernizmu w tym kraju, tak w Wielkiej Brytanii jest nim Blackwell. Dlatego byłem zachwycony widząc, Ŝe jego najnowszy A Dictionary of Cultural and Critical Theory, po którym moŜna by się spodziewać wielu postmodernistycznych, poststrukturalistycznych haseł, zawiera w istocie atak w stylu Naglą na większość postmodernistycznych teorii konstruktywizmu i relatywizmu. „Zatem wynika z tego rzekomo, Ŝe wszelka mowa o prawdzie, czy to w naukach przyrodniczych, czy bardziej teoretycznych naukach humanistycznych, sprowadza się do wyboru właściwego rodzaju metafory (lub optymalnej strategii retorycznej), by uzyskać uznanie innych ludzi zaangaŜowanych w to samo wspólne przedsięwzięcie. Zrozumiałe jest, Ŝe naukowcy uznali to za niewiarygodne twierdzenie, jakoby postęp dokonywał się poprzez jednoczesne zastosowanie teorii i badań empirycznych. Stąd niedawne pojawienie się przyczynowo-realistycznych lub antykonwencjonalnych [uniwersalnych i antysubiektywistycznych] podejść, które oferują znacznie lepsze rozumienie naszej wiedzy o rozwoju wiedzy. W końcu chyba niewiele moŜna powiedzieć w obronie filozofii nauki, która sprowadzając «naukę» do kolejnego rodzaju preferowanej gry słów, retoryki, rozprawy, konceptualnego schematu itd., praktycznie nie pozostawiła sobie nic do wyjaśnienia. Obecne odradzanie się realistycznych ontologii zapowiada przełom w tej całej błędnie ukierunkowanej - jak się teraz okazuje - linii myślenia". ChociaŜ oczywiście zasadniczo zgadzam się z tymi zdecydowanymi atakami (Habermasa, Otto-Apla, Ernsta Gellnera, Charlesa Taylora, Naglą, McGinna i innych) na skrajny postmodernizm, zawsze zajmowałem nieco inną postawę. Owi krytycy jedynie ścierają skrajny postmodernizm na proch i nie pozostawiają mu nawet piędzi ziemi, na której mógłby się ostać. Moim zdaniem, postmodernizm niesie ze sobą kilka waŜnych, choć częściowych prawd, a atakować naleŜy jego skrajne wersje, które relatywizm, konstruktywizm i kontekstualizm uwaŜają za jedyne prawdy - co sprawia, Ŝe stają się wewnętrznie sprzeczne i niewarte szacunku. Jestem przekonany, Ŝe w postmodernistycznej doktrynie kryje się kilka szlachetnych impulsów, jednak aby moŜna je było ocalić, trzeba umieścić je w szerszym kontekście, który zarazem umniejsza ich roszczenia, jak i wypełnia ich cele. Szlachetnymi impulsami są wolność, tolerancja, aperspektywiczne objęcie i wyzwolenie z

J E D E N S M A K

185

niepotrzebnych lub niesprawiedliwych konwencji. Liberalno/postmodernistyczną ideą było pielęgnowanie róŜnic kulturowych i wielorakich perspektyw, w tym wcześniej spychanych na margines kultur i grup (kobiet, mniejszości, gejów itd.). Ta postawa -mianowicie uniwersalny pluralizm - oznacza osiągnięcie bardzo wysokiego stopnia rozwoju, który pojawia się tylko na światocentrycznym, postkonwencjonalnym poziomie. Liberalno/postmodernistyczna postawa, w swych najlepszych przejawach, powstaje na tak wysokim poziomie ewolucji świadomości. Ale w swym Ŝarliwym dąŜeniu do „przekroczenia" i „obalenia" poziomów konwencjonalnych na rzecz postkonwencjonalnej wolności skrajni liberałowie/postmoderniści zaczęli w końcu propagować wszystkie postawy (skrajne zróŜnicowanie i wielokulturowość), w tym wiele postaw jawnie etnocentrycznych i egocentrycznych (gdyŜ wszystkie postawy naleŜy cenić na równi). Dopuszczało to do głosu, a często wspierało tendencje regresyjne, cofanie się z poziomu światocentrycznego na etnocentryczny, a stąd na egocentryczny - w istocie zachęcało do rozpasanego subiektywizmu i narcyzmu, który wówczas pochwycił to całe (i w tym punkcie całkowicie błędne) podejście. Szlachetne impulsy straszliwie się wypaczyły - nic lepszego nie moŜna powiedzieć o liberalnym postmodernizmie. Szlachetna wizja uniwersalnego pluralizmu została zniweczona, jej uniwersalny aspekt całkowicie odrzucony, a rozpasany pluralizm , napędzany rozpasanym narcyzmem, odniósł swe smutne zwycięstwo. To właśnie przeciw temu prostackiemu pluralizmowi - który niszczy samą liberalną postawę, niszczy potrzebę ewolucji do światocentrycznych, postkonwencjonalnych poziomów, które jako jedyne mogą wesprzeć i ochronić liberalną wizję - skierowane były ostatnie ataki. Habermas, Nagel i pozostali wskazują, Ŝe samo domaganie się pluralizmu zawiera w istocie element uniwersalny, i dopóki ten uniwersalny element nie zostanie uznany i włączony, cała liberalna/postmodernistyczna postawa niszczy siebie samą. Całkowicie się zgadzam. Ale nie zapominajmy o szlachetnych impulsach ukrytych w tej postawie i nie zapominajmy, Ŝe te impulsy mogą zostać wyzwolone, a pierwotna liberalna/postmodernistyczna wizja moŜe być zrealizowana, jeśli usuniemy pluralizm i wrócimy do uniwersalnego pluralizmu i unitas multiplex uniwersalne głębokie aspekty, lokalne powierzchowne aspekty. Do aspektów uniwersalnych dociera się poprzez empatię i współczucie. Liberalna/postmodernistyczna wizja moŜe się ochronić tylko wówczas, jeśli jej doktryna będzie udzielała kulturowego poparcia jednostkom, które nie szczędzą wysiłków, by rozwijać się z poziomu egocentrycznego do socjocentrycznego, a stąd do światocentrycznego, gdzie mogłyby się otworzyć na uniwersalny duchowy splendor. Wolność - jądro wartości liberalnych - nie leŜy w obszarze egocentrycznym ani etnocentrycznym. Prawdziwa wolność leŜy w bezkresnej przestrzeni światocentrycznej świadomości, która sama otwiera się na nieskończony obszar czystego Ducha i pierwotnego Self, Self wspólnego wszystkim czującym istotom jako takim, a zatem obszar, w którym Wolność promieniuje we wszystkich kierunkach. Z tej przyczyny musimy postępować w postliberalny, a nie preliberalny sposób. Dlatego szczytem ironii jest fakt, Ŝe liberalny postmodernizm, walcząc o wolność dla wszystkich, propagował sposoby Ŝycia całkowicie pozbawione wolności: egocentryczność nie jest wolna, poniewaŜ jest niewolnikiem własnych popędów; etnocentryczność nie jest wolna, poniewaŜ jest niewolnikiem koloru skóry; jedynie w świadomości światocentrycznej - która umieszcza dojrzałą jednostkę w kontekście wszystkich jednostek i porusza się swobodnie w tej bezmiernie poszerzonej przestrzeni -świtać zaczyna prawdziwa wolność, wolność, która w wiecznym objęciu Wszystkiego otwiera się na czystego Ducha. Niech liberalizm dąŜy dalej w kierunku stopniowego rozwoju i ewolucji, i zaprzestanie wewnętrznie sprzecznego i bezmyślnego propagowania subiektywistycznych impulsów. To, co krytycy tak skutecznie, i słusznie, niszczą, to ciasne, fałszywe, narcystyczne, relatywistyczne odpadki. Nie miejcie złudzeń: jeśli postmodernizm ma rację, to nie ma i nie moŜe być Ŝadnego Ducha. Jeśli Duch jest czymś, to tym, co uniwersalne. Jeśli Duch jest czymś, to tym, co obejmuje wszystko. Jeśli Duch jest czymś, to jest Podstawą manifestacji wszędzie, równo, promiennie. Ale jeśli nie ma niczego uniwersalnego - a tak twierdzą skrajni postmoderniści - to nigdzie we wszechświecie nie ma i nigdy nie moŜe być niczego naprawdę

J E D E N S M A K

186

duchowego. Dlatego, chociaŜ pozostaję otwarty na szlachetne impulsy zawarte w pierwotnej wizji - uniwersalnego pluralizmu i unitas multiplex - przyłączam się do ataku na tych, którzy zapomnieli unitas, a oferują tylko multiplex.

Poniedziałek, 24 listopada

Roger, Frances, Kate i T George zebrali się w San Francisco na dorocznej konferencji Amerykańskiej Akademii Religii, która trwa od 22 do 25 tego miesiąca. Szczególnie Roger dawniej uczestniczył w niej regularnie, głównie z zawodowego obowiązku, ale zawsze mówi to samo: ci uczeni zajmują się niemal wyłącznie duchowością objaśniającą i dlatego nie podchodzą do niej z zaangaŜowaniem. Traktują ją tylko jako obiekt suchych, obiektywnych, obojętnych studiów. Roger mówi, Ŝe wysłuchiwanie większości tych mów to jak pływanie nudą po niezbadanych wodach. Będąc typem szalonego naukowca, jako chłopiec zbierałem owady. Przy tym zajęciu podstawowe znaczenie miał słój śmierci. Bierzesz pusty słoik po majonezie, na kłębkach bawełny kładziesz śmiercionośny czterochlorek węgla i umieszczasz go na dnie słoika. Następnie wrzucasz owada - ćmę, motyla, cokolwiek - do słoika, a on natychmiast umiera, lecz nie ulega zewnętrznej deformacji. Potem go wyciągasz, badasz, wystawiasz na pokaz. Religia akademicka jest słojem śmierci dla Ducha.


Z okazji Święta Dziękczynienia Marci przygotowała znakomitą kolację, na którą zaprosiliśmy Kate. Kolacja była bajeczna, choć początkowo myślałem, Ŝe indyk się spali, bo był taki wielki i piekl się tak długo. Przypomniało mi to przepis na przyrządzenie kurczaka, który podała nam Gracie Allen. „Zawsze przypalam wszystko, co gotuję. Ale w końcu wpadłam na to, jak dobrze przyrządzić kurczaka. Do gorącego piekarnika wkładasz duŜego kurczaka i małego kurczaka. Kiedy mały kurczak się pali, duŜy jest gotowy".


Marci zabrała mnie na The Nutcracker - to było rozkoszne. Jej obecność w moim Ŝyciu uwaŜam za wielkie szczęście. Dzięki miłości fasada nabiera silnego blasku, głębsza psychika rezonuje cnotą, Świadek obejmuje wszystko. To tak, jak w starym Ŝydowskim powiedzeniu: „Byłem bogaty i byłem biedny; lepiej być bogatym". Tak samo jest z miłością.


Są cztery stopnie lub fazy duchowego rozwoju: przekonanie, wiara, bezpośrednie doświadczenie i trwała adaptacja: moŜesz być przekonany o istnieniu Ducha, moŜesz wierzyć w Ducha, moŜesz bezpośrednio doświadczać Ducha, moŜesz stać się Duchem. 1. Przekonanie jest najwcześniejszym (i dlatego najpowszechniejszym) etapem duchowej orientacji. Powstaje zasadniczo na poziomie mentalnym, poniewaŜ potrzebuje obrazów, symboli i koncepcji. Ale umysł w trakcie swojego rozwoju przechodzi kilka faz przejściowych - magiczną, mityczną, racjonalną i wizji-logiki - a kaŜda z nich jest podstawą jakiegoś rodzaju (i stopnia) duchowego lub religijnego przekonania. Magiczne przekonanie jest egocentryczne. Na tym etapie podmiot i przedmiot często są stopione, i dlatego tego rodzaju świadomość Ŝywi przekonanie, Ŝe za pomocą mentalnych pragnień moŜe dramatycznie oddziaływać na świat fizyczny i innych ludzi - najbardziej znanymi przykładami są wudu i magia słowna. Przekonanie mityczne (zwykle jest socjocentryczne/etnocentryczne, poniewaŜ róŜni ludzie mają róŜne mity, które wzajemnie się wykluczają: jeśli Jezus jest jedynym wybawicielem ludzkości, Kryszna jest przegrany) utoŜsamia swe duchowe intuicje z jednym lub więcej fizycznie odcieleśnionych bogów lub bogiń, którzy mają całkowitą władzę nad ludzkimi działaniami. Przekonanie racjonalne - jeśli rozum w ogóle jest skłonny Ŝywić przekonania - usiłuje zdemitologizować religię i przedstawia Boga lub Boginię nie jako antropomorficzne bóstwo, ale jako ostateczną Podstawę Istnienia. Ta

J E D E N S M A K

187

racjonalizacja osiąga swój zenit na poziomie przekonania wizji-logiki, na którym takie nauki jak teoria systemów i inne często wyjaśniają tę Podstawę Istnienia jako Wielki Holistyczny System, Gaję, Boginię, Eko-Ducha, Sieć śycia itd. Wszystko to są przekonania mentalne, którym zwykle towarzyszą silne emocje; ale nie są one koniecznie bezpośrednimi doświadczeniami nadmentalnych rzeczywistości duchowych. Jako takie, są tylko formami objaśniania: moŜna je przyjąć, nie zmieniając nawet w najmniejszym stopniu swojego obecnego poziomu świadomości. Ale kiedy te wyłącznie objaśniające gesty zaczynają dojrzewać, a bezpośrednie ukazywanie się wyŜszych obszarów coraz bardziej napiera na self, zwykłe przekonanie ustępuje wierze. 2. Wiara pojawia się, kiedy przekonanie traci swą zniewalającą moc. Prędzej czy później kaŜde mentalne przekonanie - właśnie dlatego, Ŝe jest mentalne, a nie nadmentalne lub duchowe - zacznie tracić swą siłę. Na przykład mentalne przekonanie o istnieniu ducha jako Sieci śycia zacznie tracić zdolność przekonywania: choćbyś nie wiem jak był przekonany o istnieniu Sieci śycia, to i tak czujesz się oddzielonym, odizolowanym ego, osaczonym nadzieją i lękiem. Próbujesz zwiększyć siłę swojego przekonania, ale to nic nie daje. Samo przekonanie moŜe zapewnić ci zrozumienie objaśniające, ale nie prawdziwą przemianę, i to z wolna, boleśnie staje się oczywiste. (Jeszcze gorzej moŜe być, jeśli utrzymujesz przekonania magiczne lub mityczne, poniewaŜ one zwykle nie tylko cię nie zmieniają, ale często działają w twojej świadomości jako siła regresyjna, która nie tylko nie zbliŜa cię do obszaru transracjonalnego, ale wręcz cię od niego oddala). Jednak za mentalnym przekonaniem o istnieniu Gai lub Sieci śycia często kryje się autentyczna, duchowa, transmentalna intuicja - intuicja Jedności śycia. Ale dopóki świadomość znajduje się we władzy przekonania, owa intuicja nie moŜe być w pełni urzeczywistniona. Jest tak, poniewaŜ ostatecznie wszystkie przekonania są dzielące i dualistyczne - przekonania holistyczne są ostatecznie równie dualistyczne jak przekonania analityczne, poniewaŜ oba mają sens tylko w kategoriach ich przeciwieństw. Nie masz myśleć o Wszystkim, masz być Wszystkim, a to nigdy się nie zdarzy, dopóki lgniesz do przekonań o Wszystkim. Same przekonania są sztucznym pokarmem dla duszy, duchowo pustymi kaloriami, i prędzej czy później przestaną fascynować i koić. Zwykle między porzuceniem przekonań, z jednej strony, a osiągnięciem bezpośredniego doświadczenia, z drugiej, prowadzi nas tylko wiara. Jeśli przekonanie o Jedności nie moŜe juŜ dać znaczącej pociechy, wciąŜ mamy wiarę, Ŝe Jedność istnieje i przywołuje nas. I mamy rację. Kiedy przekonanie staje się nieprzekonujące, wiara prze dalej, poniewaŜ wiara słyszy słabe, ale bezpośrednie wezwanie wyŜszej rzeczywistości - Ducha, Boga, Bogini, Jedności - która, będąc poza umysłem, jest poza przekonaniem. Wiara stoi na progu bezpośredniego nadmentalnego, transracjonalnego doświadczenia. Pozbawiona dogmatycznych przekonań, nie ma poczucia bezpieczeństwa; nie mając jeszcze bezpośredniego doświadczenia, nie ma poczucia pewności. A więc wiara jest ziemią niczyją - tysiąc pytań, Ŝadnych odpowiedzi - nie ma niczego poza wytrwałą determinacją, by znaleźć swoją duchową siedzibę, i, wiedziona ukrytą intuicją, moŜe w końcu osiągnąć bezpośrednie doświadczenie. 3. Bezpośrednie doświadczenie przynosi rozstrzygające odpowiedzi na dręczące pytania zawarte w wierze. Ma ono zwykle dwie fazy: doświadczenia szczytowe i doświadczenia plateau56. Doświadczenia szczytowe są stosunkowo krótkie, zwykle intensywne, często spontaniczne i na ogół zmieniają nasze Ŝycie. W istocie są „doświadczeniami zerknięcia" w transpersonalne, nadmentalne poziomy naszych wyŜszych potencjałów. Nadpsychiczne doświadczenia szczytowe są wglądem w mistycyzm natury (jedność na grubym poziomie); subtelne doświadczenia szczytowe są wglądem w mistycyzm bóstwa (jedność na poziomie subtelnym); przyczynowe doświadczenia szczytowe są wglądem w pustkę (jedność na poziomie

56 Plateau oznacza stabilny, niezmienny stan, który pojawia się po okresie wzrostu -przyp. tłum.

J E D E N S M A K

188

przyczynowym); i niedualne doświadczenia szczytowe są wglądem w Jeden Smak. Jak zauwaŜył Roger Walsh, im wyŜszy poziom doświadczenia szczytowego, tym jest ono rzadsze. (Właśnie dlatego większość doświadczeń „świadomości kosmicznej" to w istocie tylko przebłysk mistycyzmu natury, czyli jedności na grubym poziomie, najpłytszego z obszarów mistycznych. Niestety, wielu ludzi błędnie bierze to za Jeden Smak. Tę pomyłkę powszechnie popełniają ekoteoretycy). Zrozumiałe jest, Ŝe większość ludzi pozostaje na etapie przekonania lub wiary (i zwykle na poziomie magicznym lub mitycznym). Jednak od czasu do czasu niektórzy mają silne szczytowe doświadczenie autentycznie transpersonalnego obszaru, które wstrząsa nimi do głębi, czasem na lepsze, czasem na gorsze. Ale pewne jest, Ŝe nie powtarzają po prostu przekonań wyczytanych w ksiąŜce ani nie prowadzą jedynie objaśniających pogawędek: naprawdę widzieli wyŜszy obszar i nigdy nie będą juŜ tacy jak dawniej. (To nie zawsze jest dobre. Ktoś, kto znajduje się na przykład na konkretnym, przyziemnym poziomie mitycznym, moŜe mieć doświadczenie szczytowe, powiedzmy, poziomu subtelnego, skutkiem czego w swoje mity włącza autorytet poziomu subtelnego, i w rezultacie mamy fundamentalistę: tylko jego określony mityczny bóg moŜe zbawić cały świat i dlatego on spali twoje ciało, Ŝeby uratować twoją duszę. Ktoś znajdujący się na poziomie wizji-logiki moŜe mieć doświadczenie szczytowe z poziomu nadpsychicznego, a wówczas jedyną rzeczą, która moŜe uratować planetę, jest jego „nowy ekoparadygmat", i dlatego ochoczo zostanie ekofaszystą, Ŝeby ochronić ciebie przed tobą samym. Zdemaskowanie tego rodzaju fanatyzmu religijnego jest prawie niemoŜliwe, poniewaŜ jest on silną mieszaniną wyŜszej prawdy z niŜszym złudzeniem. Ta wyŜsza prawda jest często autentycznym doświadczeniem duchowym, prawdziwym doświadczeniem „zerknięcia" w wyŜszy obszar; poniewaŜ jednak jest to krótkie, chwilowe doświadczenie -a nie trwała, stabilna, jasna świadomość - natychmiast zostaje przełoŜone na kategorie niŜszego poziomu, gdzie niemal niewzruszenie sankcjonuje nawet najohydniejsze przekonania). Podczas gdy doświadczenia szczytowe zwykle trwają krótko - od kilku minut do kilku godzin - doświadczenia plateau utrzymują się dłuŜej i bliskie są trwałej adaptacji. Aby doświadczenia szczytowe - zwykle pojawiające się spontanicznie, utrzymać i przemienić w doświadczenia plateau - przemienić z krótkiego odmiennego stanu w trwalszą cechę - musimy praktykować przez długi czas. ChociaŜ prawie kaŜdy, o kaŜdym czasie, w kaŜdym wieku, moŜe mieć krótkie doświadczenie szczytowe, to znam zaledwie kilka autentycznych przypadków doświadczeń plateau, które nie były rezultatem lat nieprzerwanej praktyki duchowej. Dlatego chociaŜ przekonanie i wiara są zdecydowanie najpowszechniejszymi typami duchowej orientacji, a doświadczenia szczytowe stanowią rzadkie, ale autentyczne doświadczenia duchowe, od tego punktu w rozwoju duchowym spotykamy tylko tych, którzy zaangaŜowani są w nieprzerwaną, intensywną, długotrwałą, głęboką praktykę duchową. Doświadczenia plateau, podobnie jak doświadczenia szczytowe, mogą pojawiać się na poziomie nadpsychicznym, subtelnym, przyczynowym i niedualnym. Przykładem niech będzie tradycja zen, która obejmuje wszystkie cztery rodzaje doświadczeń. Zwykle praktykę medytacji zen rozpoczyna się od liczenia oddechów, od jednego do dziesięciu, raz za razem. Kiedy ktoś potrafi robić to przez pół godziny, nie tracąc świadomości liczenia, moŜe otrzymać koan (taki jak sylaba mu, która była moim pierwszym koanem). Przez następne trzy lub cztery lata praktykuje po kilka godzin kaŜdego dnia, próbując utrzymać nieprzerwaną koncentrację na dźwięku mu (jednocześnie intensywnie wnikając w to: „Jakie jest znaczenie mu?" lub „Kim jest ten, kto koncentruje się na mu?"). Kilka razy w roku uczestniczy w siedmiodniowym sessin, czyli sesji intensywnej praktyki, podczas której zachęca się uczestników do praktykowania od świtu do nocy. Pierwsze istotne doświadczenie plateau pojawia się, kiedy uczeń potrafi nieprzerwanie utrzymywać mu przez większość godzin spędzanych na jawie. Mu staje się taką częścią twojej świadomości, taką częścią ciebie - w istocie ty stajesz się mu - Ŝe moŜesz utrzymywać je nieprzerwanie w świadomości dosłownie przez cały dzień. Inaczej mówiąc, pewnego rodzaju

J E D E N S M A K

189

świadomość Świadka utrzymuje się teraz stale w stanie jawy w grubym obszarze. Wówczas mówi się uczniom, Ŝe jeśli naprawdę chcą przeniknąć mu, muszą kontynuować swoją pracę, nawet gdy śpią. (Kiedy usłyszałem to po raz pierwszy, pomyślałem, Ŝe to Ŝart, jakiś dowcip w stylu inicjacji macho, coś w rodzaju: „Jeśli chce pan dostać się do Pierwszej Brygady Piechoty, musi pan zjeść trzy Ŝywe węŜe". Sądziłem, Ŝe chcą mnie zwyczajnie nastraszyć; w istocie chcieli mi pomóc). Po kolejnych dwóch lub trzech latach oddani uczniowie rzeczywiście utrzymują subtelną koncentracją na mu, gdy śpią. Teraz ciągła świadomość Świadka utrzymuje się nawet w subtelnym obszarze snu57. W tym punkcie, kiedy uczniowie zbliŜają się do przyczynowego nieprzejawionego stanu (czyli czystego ustania), znajdują się na krawędzi eksplozji zwanej satori, które jest przedarciem się z „zamroŜonego" czystego przyczynowego wchłonięcia do Wielkiego Wyzwolenia Jednego Smaku. Początkowo sam Jeden Smak jest doświadczeniem szczytowym, ale w trakcie dalszej praktyki on równieŜ staje się doświadczeniem plateau, a potem trwałą adaptacją'. 4. Adaptacja oznacza po prostu ciągły, stały dostęp do danego poziomu świadomości. Większość z nas juŜ się zaadaptowała (lub rozwinęła) do materii, ciała i umysłu (i dlatego praktycznie mamy do nich wszystkich dostęp, kiedy chcemy). Niektórzy z nas mieli doświadczenia szczytowe na poziomach transpersonalnych (nadpsychicznym, subtelnym, przyczynowym lub niedualnym). Dzięki wytrwałej praktyce moŜemy osiągnąć doświadczenia plateau tych wyŜszych obszarów, a one dzięki dalszej praktyce mogą stać się trwałymi adaptacjami: stałym dostępem do poziomu nadpsychicznego, subtelnego, przyczynowego i niedualnego - stałym dostępem do mistycyzmu natury, mistycyzmu bóstwa, mistycyzmu bezforemnego i mistycyzmu integralnego - wszystkie równie łatwo dostępne dla świadomości, jak teraz materia, ciało i umysł. Potwierdzeniem tego jest równieŜ ciągła świadomość (sahadŜa)

57 Oczywiście stan snu jest tylko jednym z wielu rodzajów zjawisk obszaru subtelnego; klasycznym stanem subtelnym jest sawikalpa samadhi, „niedwoiste stopienie z formą", które wprowadza praktykującego w obszar subtelny w stanic jawy. Stan snu uwaŜany jest za podklasę stanu subtelnego, w tym sensie, Ŝe w stanic snu nie ma Ŝadnych grubych zjawisk materialnych (tylko wyobraŜenia i formy). Dlatego świadome wchodzenie w stan snu zawsze uwaŜane było za odpowiednik sawikalpa samadhi, poniewaŜ w obu obecne są jednocześnie fale alfa-jawa i teta-śnienie. W obu przypadkach wpływ na ewolucję świadomości jest bardzo podobny: musisz w pewnym stopniu zobiektywizować stan subtelny - świadomie ujrzeć go jako obiekt, zachowując stan jawy - dzięki czemu traci on swoją władzę nad tobą: przekroczyłeś go i teraz moŜesz zacząć wchodzić w rozwój przyczynowy. Nirwikalpa samadhi jest klasycznym stanem świadomości przyczynowej: bezforemne, nicprzejawione, czyste ustanie (jeden rodzaj pustki), które wprowadza cię w obszar przyczynowy w stanie jawy (nirwikalpa przechodzi w dŜniana samadhi, czyli całkowicie czystą bezforemność, i w niektórych tradycjach, w nirodh, czyli całkowity zanik obiektów). Tak samo jak sawikalpa jest odpowiednikiem świadomego śnienia, tak teŜ utrzymywanie świadomości podczas głębokiego snu bez śnienia jest odpowiednikiem nirwikalpa samadhi. Zarówno w nirwikalpa, jak i w świadomym głębokim śnie, alfa-jawa i delta-bezforemność są obecne jednocześnie: wprowadziłeś świadomość nawet w obszar bezforemny - tym samym uwolniłeś świadomość z tego obszaru i otworzyłeś ją na obszar niedualny. Obszar przyczynowy został przekroczony i nirwikalpa/dŜniana (gnoza) ustępuje sahadŜy, czyli wolnemu od wysiłku, spontanicznemu, zawsze obecnemu Jednemu Smakowi. Aby uczynić duŜy postęp, praktykujący nie musi być zdolny do utrzymywania świadomości podczas śnienia lub głębokiego snu. Sawikalpa samadhi i nirwikalpa samadhi moŜna w sposób właściwy osiągnąć w stanie jawy. Często jest tak, Ŝe kiedy praktykujący opanuje sawikalpa, pojawia się świadome śnienie - poniewaŜ one są swoimi odpowiednikami. Podobnie, opanowaniu nirwikalpa towarzyszy świadomy głęboki sen. I odwrotnie, kontynuowanie medytacji we śnie i w stanic głębokiego snu jest niezwykle skutecznym sposobem wchodzenia w sawikalpa i nirwikalpa, dzięki czemu łatwiej jest pozostawać otwartym na sahadŜę. Jogę Snu zawsze uwaŜano za jeden z najszybszych i najskuteczniejszych sposobów osiągania doświadczenia plateau obszarów subtelnego i przyczynowego, i tym samym szybkiego otwierania drzwi do trwałej adaptacji do tych obszarów i ich przekroczenia. Etapy adaptacji prowadzące z poziomu przyczynowcgo/nirwikalpa/nirwany do Jednego Smaku (lub sahadŜy) zwane są etapami postnirwanicznymi, których zwykle wymienia się trzy lub cztery. Jest kilka wariantów tych etapów, ale wszystkie koncentrują się wokół ciągłej świadomości, czyli nieprzerwanego dostępu do świadomości Świadka we wszystkich trzech stanach - najpierw jako plateau, potem jako adaptacja - a następnie wokół zniknięcia świadomości, Świadka w niedualnym Jednym Smaku - najpierw jako doświadczenie szczytowe, potem jako plateau, następnie jako adaptacja.

J E D E N S M A K

190

we wszystkich trzech stanach - jawy, śnienia (lub sawikalpa samadhi) i snu (lub nirwikalpa samadhi). Wówczas oczywiste się staje, dlaczego: „To, co nie jest obecne w głębokim śnie bez śnienia, nie jest rzeczywiste". To, co Rzeczywiste musi być obecne we wszystkich trzech stanach, łącznie z głębokim snem bez śnienia, a jedyną rzeczą obecną we wszystkich stanach jest czysta Świadomość. Ten Fakt staje się całkowicie oczywisty, kiedy spoczywasz jako czysta, pusta, bezforemna Świadomość i „obserwujesz", jak wszystkie trzy stany powstają, trwają i mijają, gdy ty pozostajesz Nieporuszony, Niezmieniony, Nienarodzony, wyzwolony w czystą Pustkę będącą wszelką Formą, Jednym Smakiem, który jest promiennym Wszystkim.

* Oto główne fazy, przez które przechodzimy podczas adaptacji do wyŜszych poziomów naszej własnej duchowej natury: przekonanie (poziom magiczny, mityczny, racjonalny, holistyczny); wiara (która jest intuicją, ale jeszcze nie bezpośrednim doświadczeniem, wyŜszych obszarów); doświadczenie szczytowe (na poziomie nadpsychicznym, subtelnym, przyczynowym lub niedualnym - bez określonego porządku, poniewaŜ doświadczenia szczytowe są zwykle doznaniami jednorazowymi); doświadczenie plateau (na poziomie nadpsychicznym, subtelnym, przyczynowym lub niedualnym - prawie zawsze w tym porządku, poniewaŜ przejście do następnego etapu wymaga opanowania etapu poprzedniego); i trwała adaptacja (do poziomu nadpsychicznego, subtelnego, przyczynowego lub niedualnego, równieŜ w tym porządku, z tego samego powodu). Kilka waŜnych punktów:

A. MoŜesz być na stosunkowo wysokim poziomie rozwoju duchowego i nadal pozostawać na stosunkowo niskim poziomie w innych liniach (np. głębsza psychika moŜe się rozwijać, podczas gdy fasada moŜe być bardzo opóźniona). Wszyscy znamy ludzi, którzy są rozwinięci duchowo, ale niedojrzali w relacjach seksualnych, pod względem emocjonalnej zaŜyłości, zdrowia fizycznego itd. Jeśli nawet masz stały dostęp do Jednego Smaku, nie wzmocni to twoich mięśni, niekoniecznie zapewni ci nową pracę, nie zaznajomi cię z dziewczyną i nie wyleczy wszystkich twoich nerwic. Nadal wiele aspektów twojej osobowości moŜe być pogrąŜonych w cieniu, który wcale nie musi się rozproszyć, kiedy wejdziesz na wyŜsze stopnie praktyki duchowej lub medytacji (poniewaŜ, wbrew obiegowej opinii, medytacja zasadniczo nie jest techniką odsłaniającą; gdyby była, większość nauczycieli medytacji nie potrzebowałaby psychoterapii, a tymczasem, jak wszyscy, większość z nich jej potrzebuje. Medytacja z reguły nie odsłania wypartej nieświadomości, ale umoŜliwia wyłonienie się wyŜszych obszarów - co zwykle sprawia, Ŝe niŜsze, wyparte obszary stają się jeszcze niŜsze, jeszcze bardziej wyparte). Dlatego nawet jeśli robisz postępy w rozwoju duchowym, pomyśl o połączeniu go z dobrą praktyką psychoterapeutyczną, poniewaŜ praktyka duchowa z reguły nie odsłoni w sposób adekwatny psychodynamicznej nieświadomości. Nie wyćwiczy teŜ właściwie ciała fizycznego - spróbuj więc podnoszenia cięŜarków. Nie wyćwiczy równieŜ ciała pranicznego - spróbuj dodać tai chi chuan. Nie będzie teŜ pracowała z dynamiką grupy lub społeczności, więc dodaj i to. (...) Rzecz oczywiście w tym, Ŝeby podjąć praktykę integralną, jako jedyny zdrowy i zrównowaŜony sposób kontynuowania swojego wyŜszego rozwoju. B. Ma to szczególne znaczenie, poniewaŜ Obywatelska Religia Skupiona na Jednostce (i Paradygmat 415) utknęła na etapie holistycznego przekonania. Aby przekroczyć mentalne objaśnienia, większość ludzi potrzebuje autentycznej praktyki przemieniającej, a najprawdopodobniej w tym względzie praktyka integralna jest najskuteczniejsza. Kładzie ona nacisk nie tylko na przemianę w ćwiartce ja, ale we wszystkich czterech ćwiartkach - lub Wielkiej Trójce: ja, my i to - na praktyki przemieniające związane z self, z relacjami i społeczeństwem, i z naturą [zob. 18 czerwca], i nie chodzi jedynie o zmianę rodzaju przekonania, lecz zmianę poziomu świadomości. Mówiąc krótko: ćwicz ciało, umysł, duszę i ducha w obrębie self, kultury i natury. C. ChociaŜ opisałem wyŜsze etapy, do których zwykle dociera się po co najmniej pięciu lub sześciu latach wytęŜonej praktyki (a droga do ich najwyŜszych etapów często zajmuje trzydzieści lat lub więcej), jeśli jesteś początkującym, nie pozwól, aby cię to zniechęciło. Po

J E D E N S M A K

191

prostu rozpocznij praktykę - pięć lub sześć lat minie w mgnieniu oka, a ty będziesz zbierał obfite plony. Jeśli jednak słuchasz nauczycieli, którzy sprzedają tylko przekonania (magiczne, mityczne, racjonalne lub holistyczne), będziesz jedynie o pięć lub sześć lat starszy. (Holistyczne przekonania są wspaniałe - i zupełnie odpowiednie - dla obszaru mentalnego. Ale duchowość dotyczy obszaru transmentalnego, nadmentalnego, nadświadomego, dlatego objaśnianie umysłu nigdy nie pomoŜe ci przekroczyć umysłu. Obywatelska Religia Skupiona na Jednostce nigdy nie uwolni cię od siebie samego). Musisz podjąć praktykę kontemplacyjną, transpersonalną, nadmentalną. NiezaleŜnie od tego, jak bardzo praktyka wydaje się zniechęcająca, po prostu zacznij. Stary dowcip mówi: Jak się je słonia? Po kawałku. D. Kilka kęsów słonia i od razu zaczniesz uzyskiwać spore poŜytki. MoŜesz zacząć od, powiedzmy, dwudziestu minut koncentrującej modlitwy, tak jak uczy jej ojciec Thomas Keating. Wielu ludzi mówi o prawie natychmiastowych skutkach - uspokojenie, otwarcie, troska, uwaga: serce staje się trochę cieplejsze i ty teŜ. Zikr przez pół godziny; vipassana przez czterdzieści minut; do swojego planu dnia wprowadź ćwiczenia jogi dwa razy dziennie; wizualizacja tantryczna; modlitwa serca; liczenie oddechów przez 15 minut kaŜdego ranka, nim wstaniesz z łóŜka. KaŜda z tych praktyk jest wspaniała; korzystaj z tego, co ci pomaga, po prostu weź kilka pierwszych kęsów... E. Prawdą jest, Ŝe powinniśmy być delikatni dla siebie samych; ale musimy być równieŜ stanowczy. Traktuj siebie z prawdziwym współczuciem, a nie ze współczuciem idioty, i dlatego zacznij stawiać sobie wyzwania, zaangaŜuj się, dodaj sobie bodźca: zacznij praktykować. F. Kiedy wciągniesz się w którąś z tych praktyk, moŜesz uznać, Ŝe dobrze by było co roku uczestniczyć w kilkudniowym intensywnym odosobnieniu. Da ci to szansę poszerzenia doświadczeń szczytowych w doświadczenia plateau. Lata będą mijały, to prawda, ale w trakcie nich będziesz zbierał plony, powoli, lecz pewnie przekraczając niŜsze aspekty siebie i otwierając się na wyŜsze. Nadejdzie dzień, kiedy cały ten czas wyda ci się tylko snem, poniewaŜ w istocie jest snem, z którego wkrótce się przebudzisz. G. Sprawa jest prosta: Jeśli jesteś zainteresowany autentyczną praktyką przemieniającą, znajdź autentycznego nauczyciela duchowego i zacznij praktykować. Bez praktyki nigdy nie wyjdziesz poza etapy przekonania, wiary i przypadkowych doświadczeń szczytowych. Nigdy nie dotrzesz do doświadczeń plateau ani nie zmienisz ich w trwałe urzeczywistnienie. W najlepszym razie pozostaniesz chwilowym gościem na terytoriach własnego wyŜszego stanu, turystą odwiedzającym własne prawdziwe Self. Kiedy Jeden Smak utrwali się jako adaptacja, rozwijają się etapy post-oświeceniowe. Mówi się, Ŝe prowadzą one do bhawa samadhi, czyli całkowitej cielesnej przemiany człowieka w Bóstwo; lub, alternatywnie, są „całkowitym zniknięciem wszystkich rzeczy w dharmacie"; lub, jeszcze inaczej, osiągnięciem stałego świetlistego ciała. (Omówienie postnirwanicznych i postoświeceniowych etapów zob. The Eye of Spirit.) Postnirwaniczne etapy (istota mahajany i wadŜrajany, które nie tylko obejmują Bezforemność - nirwanę - lecz integrują ją z całym światem Formy - samsarą) zawsze miały dla mnie sens; na podstawie własnego doświadczenia mogę potwierdzić istnienie ciągłej świadomości i Jednego Smaku, oba jako przedłuŜone i powtarzające się doświadczenia plateau, czasem trwające nieprzerwanie 24-36 godzin (chociaŜ, jeden raz, ciągła świadomość utrzymywała się dniem i nocą przez jedenaście dni). W moim przypadku ani jeden, ani drugi stan nie jest trwałą adaptacją, ale spotkałem kilku nauczycieli, którzy, moim zdaniem, znajdują się w tych stanach, a literatura wspomina o nich bardzo często. Wszystkie te postnirwaniczne etapy mają swój wewnętrzny sens, poniewaŜ są po prostu etapami adaptacji do niedwoistości (etapami integrowania nirwany i samsary, Ducha i manifestacji, Pustki i Formy). Ponadto, wyniki badań przy uŜyciu elektroencefalografu, gromadzone przez Alexandera i innych, wydają się zdecydowanie potwierdzać istnienie tych stanów. Ale etapy postoświeceniowe nigdy nie miały dla mnie sensu, nie spotkałem teŜ nikogo, kto byłby na tych etapach. Czytając ich opisy, odnosiłem wraŜenie, Ŝe są to pozostałości magii - zawsze mówią o takich rzeczach, jak unoszenie się ciała w świetle, zdolność do czynienia

J E D E N S M A K

192

niezwykłych cudów przemieniania itd. - a na Ŝadną z tych zdolności nie mamy wiarygodnych, powtarzalnych dowodów. „Zniknięcie wszystkich rzeczy w dharmacie" jest tym samym pojęciem, co dŜniana lub nirodh- jest to regresja z Jednego Smaku, a nie rozwój poza niego. Nie twierdzę, Ŝe te etapy nie istnieją; twierdzę, Ŝe w porównaniu ze wszystkimi innymi etapami prezentowanymi przez tradycje (i które pokrótce opisałem wyŜej, łącznie z etapami postnirwanicznymi), etapy postoświeceniowe potwierdzone są przez najmniejszą ilość świadectw - być moŜe dlatego, Ŝe są tak rzadkie, być moŜe dlatego, Ŝe ich nie ma.

193

Grudzień Ta samoświetlista, jaskrawo czysta, obecna czujność i przytomność, W której Forma i Pustka są niedwoiste, Jest świadomością, w której trzy stany [jawy, śnienia, snu] są spontanicznie obecne. Utrzymuj ją dniem i nocą w nieprzerwanej praktyce, dziecko mego serca. W ten sposób niedwoistość jest naturalną wolnością.

TSOGDRUK RANGDROL

Wtorek, 2 grudnia

Marci skończyła pracę magisterską, więc świętowaliśmy ten dzień. WypoŜyczyliśmy Lonesome Dove („Całą twoją nauką będzie słuchanie tego, co mówię"), piliśmy wino, płynęliśmy z prądem.

Środa, 3 grudnia

Duch nie jest odmiennym stanem świadomości (OSS) ani niezwykłym stanem (NSS). Nie ma dla niego alternatywy. Jest tylko jeden Duch, w którym świat się rozwija. Jest tylko Jeden Smak, w którym powstają róŜne stany. Ale sam Jeden Smak nigdy się nie pojawia ani nie znika; jest poza ruchem i bezruchem, zamętem i spokojem, aktywnością i spoczynkiem. Jeśli będziesz szukał granic świata, znajdziesz tylko Jeden Smak. Pozwól umysłowi powędrować na kraniec wszechświata, a znajdziesz tylko Jeden Smak. Pozwól świadomości poszerzyć się w nieskończoność, a wtedy teŜ znajdziesz tylko Jeden Smak. Zatem, gdzie jest ten zdumiewający Jeden Smak? Kto czyta tę stronę? Kto patrzy tymi oczami? Kto słyszy tymi uszami? Kto teraz widzi ten świat? Ow Widz, ów zawsze obecny Świadek, który jest twoim własnym Self, stoi na krawędzi niedwoistego objawienia w tym i w kaŜdym momencie. Spocznij jako własne Self; spocznij jako jasne widzenie tej strony, tego pokoju, tego świata; spocznij jako bezkresna czysta Pustka, w której cały świat powstaje... i wtedy sprawdź, czy świat nie jest jednym z Self. W momencie prostego spoczywania jako Świadek zauwaŜ, Ŝe odczucie Świadka i odczucie świata jest tym samym odczuciem („Kiedy usłyszałem dźwięk dzwonu, nie było mnie ani dzwonu, tylko dźwięk"). W tym prostym Uczuciu Bycia jesteś Światem. Spójrz! Jest tylko to. Kiedy poczujesz Jeden Smak, niewaŜne jak początkowo przelotnie, z głębi twojej własnej istoty wyłoni się zupełnie nowa motywacja i stanie się stalą atmosferą, którą twój kaŜdy impuls będzie oddychał, a ta atmosfera to współczucie. Kiedy poczujesz Jeden Smak i ujrzysz, jak fundamentalne problemy egzystencji wyparowują w piekącym słońcu oczywistości, w głębi swego serca nigdy nie będziesz juŜ tą samą osobą. I będziesz pragnął - zdecydowanie, głęboko i przede wszystkim -Ŝeby inni równieŜ zostali uwolnieni od brzemienia lunatycznych snów, uwolnieni od udręki odrębnego self, uwolnieni od wrodzonej tortury zwanej czasem i straszliwej tragedii zwanej przestrzenią. NiewaŜne, Ŝe niŜsze motywacje będą zdąŜały twoją ścieŜką, niewaŜne, Ŝe gniew, zawiść, wstyd, litość, duma i uprzedzenie będą przypominały ci kaŜdego dnia, jak wiele moŜesz jeszcze zrobić: wciąŜ i wciąŜ pod tym, wokół tego, ponad tym, serce współczucia będzie biło. Stały deszcz z obłoku troski będzie zasilał cię nieustannie. Ów bezwzględny nadzorca będzie, w najlepszym tego słowa znaczeniu, popędzał cię, a wszystko za sprawą eony temu złoŜonej sekretnej obietnicy, Ŝe pozwolisz tej motywacji kierować tobą, dopóki wszystkie dusze nie będą pływały wolne w oceanie nieskończoności. Z powodu współczucia będziesz starał się mocniej. Z powodu współczucia będziesz prostolinijny. Z powodu współczucia będziesz urabiał sobie ręce po łokcie, napierał na świat, dopóki nie zaczniesz dosłownie krwawić, trudzić się, dopóki Izy nie splamią twojej wizji, zma-gać się, dopóki Ŝycie samo nie wyschnie. W najgłębszym jądrze twego Serca Świat juŜ ci

J E D E N S M A K

194

dziękuje.

Piątek, 5 grudnia

Z Ŝalem dowiedziałem się, Ŝe zmarł Leon Forrest (na raka, w wieku sześćdziesięciu lat). Aby zagłębić się w doświadczenie Afroamerykanów, Forrest posługiwał się w swoim pisarstwie pewnego rodzaju techniką strumienia świadomości. Divine Days głęboko mnie poruszyły -siedem lub osiem dni w południowej części Chicago. Niewolnictwo to tragiczna karta w historii tego kraju. Z mnóstwa - ponad stu - róŜnych kultur etnicznych, które przybyły tutaj, tylko jedna została sprowadzona wbrew swej woli. Tylko jedną gotowano i smaŜono w tym tyglu. Pozbawieni zaplecza kulturowego i wspierających środowisk społecznych, Afroamerykanie musieli stoczyć brutalną bitwę, by się zakorzenić, zdobyć znaczenie, moŜliwość samookreślenia i pozycję ekonomiczną. Ich niezwykłe osiągnięcia budzą zdumienie. Często mówi się, Ŝe są tylko dwie oryginalne amerykańskie formy sztuki: jazz i stepowanie. Wiemy, Ŝe obie stworzyli czarni. Afroamerykanie wnieśli wielki wkład w sztukę, sport, politykę i Ŝycie akademickie. Jednak kwestia winy to ślepa uliczka. Historycznie rzecz biorąc, sami Afrykanie często niewolili Afrykanów, i Afrykanie sprzedawali Afrykanów białym handlarzom niewolników. W tym względzie nikt nie ma powodu do dumy. Co więcej, prawdziwy problem winy istnieje wszędzie. Wszystkie bez wyjątku rodzaje przedindustrialnych społeczeństw zajmujące się zbieractwem (polowanie i zbieranie), hodowlą, ogrodnictwem, rybołówstwem i uprawą ziemi - znały niewolnictwo. Na przykład aŜ 90% społeczeństw zajmujących się hodowlą zwierząt i ogrodnictwem znało niewolnictwo. Dopiero w dobie industrializacji wskaźnik niewolnictwa spadł do zera. W okresie stu lat, z grubsza między 1770 a 1870 rokiem usankcjonowane niewolnictwo zostało wykorzenione z kaŜdego uprzemysłowionego społeczeństwa na ziemi. Na nieszczęście Ameryka swoją pełnoletniość osiągała w trakcie tych przemian - podczas przechodzenia ze struktury mityczno-agrarnej (która z zadowoleniem sankcjonuje niewolnictwo) do struktury racjonalno industrialnej (która czuje do niego odrazę). W „sporze o rasę" za rzecz bardzo niefortunną uwaŜam to, jak marnie obie strony próbują formułować swoje tezy, nie zwaŜając na historyczny rozwój świadomości. Wyznawane przez zachodnich liberałów wartości Oświecenia (racjonalno-industrialne) - czyli prawa obywatelskie, równość, wolność - po prostu nigdy nie były wartościami Ŝadnego innego typu społeczeństwa. W społecznościach zbierackich czasem występował pewnego rodzaju egalitaryzm, ale w rzeczywistości siła fizyczna determinowała ukrytą dominację męŜczyzn. Społeczności ogrodnicze - z których około jedna trzecia miała charakter matriarchalny, z mitologiami Wielkiej Matki - miały 84-procentowy wskaźnik niewolnictwa, jeden z najgorszych w całej historii. Wraz z pojawieniem się struktury agrarnej - która była prawie wyłącznie patriarchalna - odsetek społeczeństw zaangaŜowanych w niewolnictwo spadł do około 54%. W okresie patriarchalnej industrializacji ów wskaźnik spadł do zera, a jednocześnie pojawiły się prawa obywatelskie, równość i wolność, wartości po raz pierwszy w całej historii wprowadzone w Ŝycie na szeroką skalę jako część organizujących zasad społeczeństwa. ChociaŜ biali ludzie angaŜowali się w niewolnictwo - jak kaŜda przedindustrialna rasa i kaŜdy rodzaj społeczeństwa - niemniej to biali ludzie wdraŜali w Ŝycie te idee (Oświecenie) i te struktury (industrializm), które w ciągu stulecia wykorzeniły niewolnictwo po raz pierwszy w historii ludzkiej rasy. Problem w tym, Ŝe obie strony sporu (przez co rozumiem, z grubsza, liberalizm i konserwatyzm) przyjęły niewłaściwy punkt widzenia. Liberałowie uwaŜają, Ŝe niewolnictwo to jest po prostu coś, co podli biali ludzie zrobili dobrym czarnym ludziom, a nie widzą, Ŝe w społeczeństwach przedindustrialnych prawie kaŜdy robił to prawie kaŜde-"—mii. Struktury społeczeństw przedindustrialnych zwyczajnie nie były wystarczająco silne, Ŝeby obyć się bez przymusowej pracy ludzkiej. Jesteśmy zszokowani, Ŝe Thomas Jefferson - umysł głęboko osadzony w strukturze agrarnej - mógł rozgrzeszać niewolnictwo, ale w rzeczywistości nie ma w tym nic dziwnego. PoŜałowania godne jest jedynie to, z jakim nadęciem liberałowie obnoszą się ze swoją

J E D E N S M A K

195

arogancją i przykładają dzisiejsze racjonalno-industrialne wartości do wczorajszego światopoglądu agrarnego. (Tę samą głęboko pomieszaną i dezorientującą postawę widzimy w Amistad Spielberga - liberalne spojrzenie na czasy agrarne, brutalnie błędna interpretacja kontekstu). Konserwatyści nie poczynają sobie lepiej. Liberalizm powstał wraz z racjonalnym Oświeceniem i podziela jego racjonalno-industrialne wartości: prawa obywatelskie, równość, wolność. Ale konserwatyzm jest znacznie starszy, a jego korzenie tkwią w ziemi wartości mityczno-agrarnych: obywatelskich, hierarchicznych, arystokratycznych, etno-centrycznych połączonych z mityczno-fundamentalistyczną wiarą w patriarchalnego Boga - i z wiarą w słuszność niewolnictwa. Nawet dzisiejszy typowy konserwatysta często sprawia wraŜenie, jakby uwaŜał, Ŝe czarni po prostu sobie na to zasłuŜyli: oni byli słabsi, my byliśmy silniejsi, tak się rzeczy mają. I rzeczywiście, tak się rzeczy mają dla mityczno-agrarnego umysłu. Psa urok na liberałów i konserwatystów w tym szczególnym względzie. To nie białych naleŜy winić za niewolnictwo, lecz przedindustrialne warunki. A Afroamerykanie na pewno nie „zasłuŜyli" na takie traktowanie (ani Ŝadna inna rasa na tej ziemi, łącznie z białymi, którzy byli niewoleni przez innych). Ale dopiero w epoce racjonalno-industrialnej maszyny mogły wykonywać pracę, do wykonania której jedni ludzie inaczej zmuszaliby innych ludzi. Tym, co mnie tak głęboko zasmuca w doświadczeniu Afroamerykanów jest nie tyle niewolnictwo, co diaspora. Ostatecznie w wielu przypadkach niewolnictwo polegało na przeniesieniu się w sąsiedztwo; mimo całej potworności nadal Ŝyłeś we własnej kulturze. Jednak pozbawienie kogoś jednocześnie wolności i kultury jest trudną do zniesienia zniewagą. Ale właśnie tutaj, jak sądzę, bierze swój początek niezwykła siła duszy Afroamerykanów. Afrykanie - wówczas nie byli jeszcze Afro-amerykanami - juŜ na statkach śmierci zaczęli sięgać głęboko w swą zbiorową duszę i wydobyli z niej blask i piękno, poczucie wspólnoty i troskę, siłę i odwagę, jakie historia rzadko oglądała. To niezwykle bogaty wkład w amerykańską kulturę. Sławne jest powiedzenie Muhammada Ali: „Cieszę się, Ŝe mój pra-pra-pradziadek zdąŜył na ten statek". Szczęśliwy będzie ten dzień, kiedy po drugiej stronie tego kolorowego podziału, więcej białych Amerykanów podzieli to uczucie.

Niedziela, 7 grudnia

Transcendencja przywraca humor. Duch budzi uśmiech. Nagle powraca śmiech. Zbyt wielu przedstawicieli zbyt wielu ruchów - nawet bardzo dobrych ruchów, takich jak feminizm, ekologia i studia duchowe - wydaje się zupełnie pozbawionych poczucia humoru. Inaczej mówiąc, brak im lekkości, dystansu do siebie, dystansu do ego i jego ponurej gry zmuszania innych, Ŝeby dostosowywali się do jego konturów. Albo jest humor przekroczenia siebie, albo gra egoicznej siły. Ale my wybraliśmy egoiczną siłę i politycznie poprawną policję myśli; ponurych reformatorów wiktoriańskich udających, Ŝe bronią praw obywatelskich; mesjanistycznych myślicieli nowego paradygmatu, którzy zamierzają uratować planetę i uzdrowić świat. Nic dziwnego, Ŝe Mencken napisał, iŜ „Co trzeci Amerykanin poświęca się ulepszaniu i podnoszeniu na wyŜszy poziom swoich współobywateli, zwykle na siłę; ta mesjanistyczna iluzja jest naszą chorobą narodową". MoŜe powinniśmy wymienić dwa funty ego na jedną uncję śmiechu.

Poniedziałek, 8 grudnia

Skoro jesteśmy przy humorze: poszedłem z Marci odwiedzić Bobbie Louise Hawkins, autorkę błyskotliwie zabawnych esejów, opowiadań i wierszy. Bobbie często uczy i występuje w Naropie. Nie jest, niestety, traktowana tak powaŜnie, jak na to zasługuje, po prostu dlatego, Ŝe potrafi być taka zabawna. Ego nosi ponurość na szyi, jak wianuszek czosnku, Ŝeby odstraszyć zło transcendencji i pełnej humoru swobody. Bobbie napisała bardzo zabawny tekst o zabawnych tekstach, które nie są traktowane powaŜnie, ale nie potraktowano go powaŜnie.

J E D E N S M A K

196

Wtorek, 9 grudnia

Marci ma obronę swojej pracy magisterskiej w najbliŜszą sobotę, i dlatego w miły sposób jest bardzo zdenerwowana i przestraszona. Nie moŜe spać, więc obserwuje mnie, jak medytuję w nocy. Jestem tego świadomy i jest to bardzo przyjemne. Film Midnight in the Garden of Good and Evil. Podobał mi się. „To miejsce przypomina Przewinęło z wiatrem na meskalinie. Wszyscy są uzbrojeni po zęby i pijani. Nowy Jork jest nudny. Zostaję". WypoŜyczyliśmy Coldblooded, bardzo czarna komedia o uczniu płatnego mordercy. „Nigdy nie miałeś dziewczyny?". „Nie, nigdy. Przez jakiś czas odwiedzałem jedną kurewkę". „Bez znaczenia". Ale, przede wszystkim, uratowała go dobra kobieta i... joga.

Środa, 10 grudnia

HISTORIA UTRACONEGO I ODZYSKANEGO BOGA

Teoretyczna sztuka o politycznym zbawieniu i wyzwoleniu w trzech aktach i z waŜnym postscriptum

AKT I

Scena 1

W 1712 roku, w Genewie, matka Jana Jakuba Rousseau zmarła, wydając go na świat. Ojciec lŜył go i bił, a następnie porzucił, gdy Jan miał lat dziesięć. Mając lat szesnaście, Jan udał się do Sabaudii, gdzie Madame de Warens uczyła go o umyśle i ciele; jako trzydziestolatek mieszkał w ParyŜu, gdzie był drugorzędną postacią w filozoficznym kręgu Diderota i d'Alemberta, wydawców Encyklopedii, bastionu myśli Oświecenia. W ciągu dziesięciu lat tak zraził do siebie dawnych przyjaciół - w tym Dawida Hume'a i Woltera - Ŝe uciekł od Ŝycia miejskiego na wieś, gdzie, przez następnych prawie dwadzieścia lat, aŜ do śmierci, Ŝył z Teresą Levasseur, niewykształconą praczką. Mieli pięcioro dzieci, które oddali do sierocińca. Isaac Kramnick mówi nam, Ŝe Rousseau „nosił nędzne, zniszczone i często dziwaczne ubranie; był nietaktowny i bezceremonialny, gamoniowaty i wulgarny". Hume nazwał go „kompletnie obłąkanym". Diderot powiedział: „Ten człowiek jest szalony". Sir Isaiah Berlin określił go jako „najbardziej ponurego i najgroźniejszego wroga wolności w całej historii myśli współczesnej".

Scena 2

Spuścizna Rousseau jest głęboka, paradoksalna i często sprzeczna. W czasach współczesnych byl pierwszym wielkim retro-romantykiem; pierwszym wpływowym zwolennikiem ekologii głębokiej; pierwszym wielkim rzecznikiem totalitaryzmu; i pierwszym wielkim piewcą narcystycznego samolubstwa. Byl równieŜ pierwszym wielkim orędownikiem bardziej demokratycznego społeczeństwa, dbającego raczej o większość niŜ o mniejszość; przekonującym obrońcą sprawiedliwości, ale równieŜ wielkości; potępiał nierówności kulturowe, choć wychwalał nierówności natury. Być moŜe najbardziej znanym - i wpływowym - oświadczeniem Rousseau jest zdanie otwierające pierwszy rozdział Umowy społecznej: „Człowiek rodzi się wolny, a wszędzie jest w okowach". Pogląd Rousseau na tę kwestię był w rzeczywistości bardzo złoŜony, ale ogólna idea - przynajmniej taka, jaka utrwaliła się w powszechnej wyobraźni - jest prosta: ludzie rodzą się dobrzy, ale ta naturalna dobroć jest powoli przygniatana i grzebana przez siły społeczeństwa. Natura jest dobra, kultura jest przygniatająca; natura jest autentyczna, społeczeństwo jest sztuczne. Ta koncepcja opiera się na przekonaniu - które jest centralnym dogmatem Romantyzmu - Ŝe człowiek rozpoczyna swoje Ŝycie w stanie naturalnej jedności i pełni, ale ta pełnia jest rozbijana na części, niszczona i wypierana przez świat kultury, mowy i rozumu. Dlatego naszym zadaniem jest odzyskanie wcześniejszej pełni i dobroci, być moŜe w „bardziej dojrzałej" formie lub „na wyŜszym poziomie", ale mimo wszystko odzyskanej.

J E D E N S M A K

197

Scena 3

„Jutro na ciebie zapolują" - powiedzieli bliźniacy. Tak rozpoczyna się ostatni, mroŜący krew w Ŝyłach incydent w klasycznej powieści Williama Goldinga Władca much. Grupa chłopców, w wieku od sześciu do dwunastu lat, znalazła się na bezludnej wyspie. Pozostawieni samym sobie, zaczynają ujawniać swoją prawdziwą naturę, stopniowo coraz bardziej pogrąŜając się w barbarzyństwie. U końca powieści chłopcy są nadzy, brudni, pomalowani w agresywne wzory... i polują, Ŝeby zabić i upiec jedynych dwóch chłopców, którzy nie przyłączą się do ich „naturalnych" działań.

Scena 4

Zycie męŜczyzn i kobiet w stanie natury jest „samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie". Tymi pięcioma sławnymi słowami, z których trzy większość ludzi pamięta, Thomas Hobbes określił stanowisko przeciwstawne do poglądu romantycznego. Hobbes uwaŜał, Ŝe dzieci rodzą się zajęte wyłącznie sobą. Zadaniem edukacji i wychowania jest poszerzenie ich zainteresowań tak, by objęły takŜe troskę o innych, a być moŜe, ostatecznie, o całą ludzkość. Ale, jego zdaniem, większość ludzi jest w stanie poszerzyć krąg troski jedynie z siebie na swoją rodzinę. Według Hobbesa, na tym właśnie polega znaczenie społeczeństwa obywatelskiego. Tylko poprzez przezwycięŜenie stanu natury -w którym chodzi jedynie o przetrwanie - męŜczyźni i kobiety mogą się połączyć, wychodząc poza walkę wyłącznie o przetrwanie, i stworzyć większe dobro odznaczające się cnotami moralnymi, które prowadzą do pokojowego i stabilnego współistnienia. Rozpoczynamy nędznie, ale moŜemy się połączyć i dorosnąć do dobroci. W innym razie: „Jutro na ciebie zapolują" - powiedzieli bliźniacy.

AKT 2

Scena 1

Te dwa punkty widzenia - nazwijmy je „odzyskanym dobrem" i „wzrastaniem do dobra" - okazały się dwiema najtrwalszymi, i oczywiście nie dającymi się pogodzić, koncepcjami na temat ludzkiego rozwoju: dewolucja, staczanie się ze stanu rajskiego, staczanie się, które musi być w jakiś sposób odwrócone; i ewolucja, wzrastanie od mniejszego do większego dobra. Pierwszy pogląd prawie zawsze uŜywa metafory uzdrawiania; drugi, wzrostu. Uzdrawiania, poniewaŜ szkoła odzyskanego dobra uwaŜa, Ŝe kiedyś byliśmy pełni - w dzieciństwie, w stanie szlachetnej dzikości, w Edenie - ale ta pełnia została podzielona, rozbita, pogrzebana lub rozerwana i dlatego potrzebujemy uzdrowienia. Uzdrawianie zakłada, Ŝe kiedyś istniał stan zdrowia, a potem został utracony, i naleŜy go odzyskać lub przywrócić. Metafora uzdrawiania prawie zawsze wskazuje na ukryty, czasem nie tak bardzo ukryty, światopogląd retro-romantyczny. Wzrost, z drugiej strony, nie implikuje, Ŝe próbujemy odzyskać coś, co mieliśmy wczoraj, lecz Ŝe rozwijamy się do naszych własnych wyŜszych moŜliwości. Zolądź staje się dębem nie dzięki odzyskiwaniu czegoś, co miał wczoraj, ale poprzez rozwój. Metafora rozwoju prawie zawsze wskazuje na wiarę w postęp, ewolucję. Pierwsza szkoła często uŜywa metafory odkrywania; druga, wyłaniania się. Odkrywania, bo dobro, którego potrzebujemy, było kiedyś obecne, ale zostało pogrzebane i aby je odzyskać, musimy tylko zerwać warstwy cywilizacji. Ukazywania się, bo dobro, którego potrzebujemy, nie istniało nigdy wcześniej i wyłoni się tylko dzięki wyŜszemu rozwojowi. W skrócie, według pierwszej szkoły, na początku byliśmy dobrzy, staliśmy się źli i musimy odzyskać dobro, Ŝeby uzdrowić siebie i uzdrowić świat. Według drugiej szkoły, jeśli na początku nawet nie byliśmy źli, to brakowało nam dobra, dobra, które wyłonić się moŜe tylko wtedy, gdy rozwiniemy nasz najpełniejszy potencjał.

Scena 2

Pierwsza szkoła, naturalnego dobra, reprezentuje główne elementy politycznego liberalizmu ;

J E D E N S M A K

198

druga, naturalnej nikczemności, politycznego konserwatyzmu. Liberałowie uwaŜają, Ŝe małe dzieci są dobre, a zadaniem instytucji społecznych jest niezakłócanie tej naturalnej dobroci. Instytucje zwykle tłumią, gnębią lub hamują naturalną dobroć obecną w dzieciach i dlatego nie moŜna pozwolić, Ŝeby sztuczne konwenanse stawały na przeszkodzie naturalnej dobroci. Jeśli tak się dzieje - jeśli instytucje społeczne blokują naturalną dobroć ludzi - wówczas potrzebne jest wyzwolenie rewolucyjne - obalenie, przekroczenie, uwolnienie od tłamszących ograniczeń, które społeczeństwo nałoŜyło na naturę i naturalne dobro. Konserwatyści uwaŜają, Ŝe dzieci na początku są egocentryczne, a zadaniem instytucji jest ukrócenie ich prymitywnych zachowań lub, moŜna powiedzieć, poszerzenie ich ciasnych poglądów. Kiedy instytucje się załamują, uwalnia się barbarzyńca. „Konserwatywny" zwykle oznacza przeciwieństwo „postępowego"; ale w tym wypadku pogląd konserwatywny jest postępowy od dzieciństwa do dorosłości (tzn. dzieci muszą rozwijać moralne dobro, poniewaŜ ono nie jest dane przez naturę ani z urodzenia), po czym pogląd konserwatywny staje się bardzo konserwatywny: kiedy ów kruchy rozwój do dorosłego moralnego dobra juŜ się dokonał, nie zadawaj się z instytucjami społecznymi, które nie są dla niego pewnym oparciem. Dla pierwszej szkoły instytucje społeczne często tłumią lub gnębią naturalne dobro i jeśli stają się uciąŜliwe, naleŜy je szybko porzucić. Zgodnie z tym poglądem porzucenie instytucji społecznych nie jest zasadniczo problematyczne, poniewaŜ poza tymi sztucznymi instytucjami czeka na ciebie jedynie naturalne dobro. Dla drugiej szkoły instytucje społeczne nie są „sztuczne"; są instrumentami, za pomocą których wznosimy się ponad przykry, zwierzęcy i krótki stan natury, dlatego lekcewaŜenie tych instytucji uwolni w nas raczej to, co najgorsze, niŜ to, co najlepsze.

Scena 3

KaŜda szkoła ma swoje typowe skrajności. Rousseau, przynajmniej dla wielu, byl postacią sankcjonującą szaleńcze przewroty i rebelie, zawsze w imię naturalnej dobroci i odzyskanej niewinności. Klasycznym przykładem jest oczywiście Rewolucja Francuska, podczas której, jak relacjonuje Simon Schama: „Ich wiarą była moŜliwość zbiorowej moralnej i politycznej rewolucji, dzięki której niewinność dzieciństwa mogłaby być zachowana aŜ do dorosłości". Nie przenośnie, dosłownie. Oczywistym rezultatem tego były rządy terroru, podczas których tych, co nie byli wystarczająco niewinni, po prostu ścinano na świeŜo wynalezionej gilotynie, a świat patrzył ze zgrozą, jak naturalna dobroć i szlachetne dzikusy szaleją na ulicach ParyŜa. „Jutro na ciebie zapolują" - powiedzieli bliźniacy. Dzisiaj podobnie. Większość marksistów - radykalnych liberałów -wierzy w prymitywny komunizm, który zostałby odzyskany w postpro-letariackim świecie. Niejeden uczony (np. Cranston) widział w Rousseau ojca studenckich zamieszek z lat sześćdziesiątych, na oślep potępiających instytucje, poniewaŜ instytucje jako takie „ograniczały" ich „naturalną wolność" - nie dostrzegając, podobnie jak romantycy, ogromnej róŜnicy między prekonwencjonalnym rozpasaniem (kiedy jesteś niewolnikiem swoich impulsów) i postkonwencjonalną wolnością (kiedy jesteś wyzwolony, by osiągnąć moralną głębię); pierwsze naleŜy do natury, drugie do kultury. Ostatnio Ted Kaczyński, Unabomber, wiódł Ŝycie Rousseau -w chacie, samotnie, obcując z naturą, zwalczając „ograniczające" instytucje. Jego manifest mówił wyraźnie - „Pozytywnym ideałem, który proponujemy, jest Natura". Kirkpatrick Sale, mały Robespierre dla Rousseau Unabombera, pisał: „JeŜeli nie uwzględnimy w jakiś sposób przesłania [Unabombera] (...) będziemy naprawdę zgubionym społeczeństwem, pędzącym ku ostatecznej katastrofie". Joe Klein, w eseju zatytułowanym: „Unabomber i lewica", słusznie wskazuje, w jak wielkim stopniu to przesianie jest zgodne z ideami liberalizmu - mianowicie kultura ogranicza naszą naturalną dobroć, dlatego musimy odrzucić kulturę i podąŜyć za naturą, bo inaczej... Ekoterroryzm jest tylko jedną z wielu odmian Rządów Terroru, które zaczynają szaleć, gdy ludzie zdąŜają w prekonwencjonalnym kierunku, poszukując swojej „naturalnej dobroci". Jeśli Rousseau jest skrajnym przedstawicielem naturalnej dobroci, powrotu do natury,

J E D E N S M A K

199

szlachetnego dzikusa i niszczenia ograniczającej kultury, to Nietzsche jest skrajnym przedstawicielem rozwoju i ewolucji prowadzącej do nadczłowieka. Nietzsche szydził z poglądu, Ŝe jeśli odrzucisz społeczne instytucje, to pod spodem znajdziesz tylko naturalną dobroć; atakował tych „politycznych i społecznych wizjonerów, którzy z ognistą elokwencją Ŝądają rewolucyjnego obalenia wszystkich społecznych porządków, w przekonaniu, Ŝe wówczas od razu niejako sama z siebie powstanie najwspanialsza świątynia szlachetnej ludzkości. W tych niebezpiecznych marzeniach wciąŜ pobrzmiewa echo przesądu Rousseau, który wierzy w cudowną pierwotną, lecz niejako pogrzebaną dobroć ludzkiej natury, a całą winę za owo pogrzebanie przypisuje instytucjom kultury w formie społeczeństwa, państwa i edukacji. Doświadczenia historii nauczyły nas, niestety, Ŝe kaŜda taka rewolucja niesie ze sobą odrodzenie najbardziej barbarzyńskich energii pod postacią dawno pogrzebanych okropności". Nietzsche wierzył, Ŝe musimy wzrastać, ewoluować do naszego najwyŜszego stanu, a nie ruszać na poszukiwanie skarbów w regresywnej przeszłości. Tak jak Rousseau, słusznie lub nie, został wciągnięty w rządy terroru, tak samo Nietzsche, słusznie lub nie, został przywłaszczony przez nazistów. Okazuje się - historycy są co do tego zgodni - Ŝe całkiem niesłusznie, ale widać, jak bardzo narodowych socjalistów kusiło, by z ewolucji do nadczlowieka uczynić jedną ze swoich głównych idei. Gdziekolwiek rządzi model rozwoju, w przeciwieństwie do regresywne-go modelu odzyskiwania, musisz cięŜko pracować dla przyszłości, której jeszcze nie ma, i nie cofać się do (lub odzyskiwać) przeszłości. Praca, a nie przyzwolenie, dominuje w obozie rozwoju. Wszyscy się zgodzą, Ŝe za rządów faszystów pociągi kursowały punktualnie. Skrajny liberalizm, prowadzący do narzuconego terrorem komunizmu, z jednej strony; i skrajny konserwatyzm, prowadzący do faszyzmu, równieŜ narzuconego terrorem, z drugiej. Te dwie skrajności istnieją, poniewaŜ oba te poglądy - odzyskanego dobra, wzrastania do dobra - są w połowie słuszne, w połowie niesłuszne, i jeśli ów na wpół niesłuszny aspekt jednego z tych poglądów zostanie siłą przemieniony w powszechną praktykę, rozpętuje się piekielny koszmar. Komunizm, czyli skrajny liberalizm, poświęca wyŜsze wartości na rzecz najniŜszego wspólnego mianownika; strąca czubek piramidy rozwoju, by wzmocnić jej podstawę. Bezwolne społeczeństwo nie domaga się Ŝadnego indywidualnego rozwoju, poniewaŜ wszyscy mają być równo i w pełni hołubieni, co w efekcie pozwala wszystkim równo gnić. Faszyzm postępuje dokładnie odwrotnie - niszczy podstawę, Ŝeby wzmocnić czubek -i chociaŜ cięŜko pracuje, dąŜąc do poziomu nadczłowieka, komory gazowe czekają na tych, którzy słusznie lub niesłusznie (zawsze niesłusznie), uwaŜani są za podludzi.

AKT 3

Scena 1

Pomijając skrajności, obie te szkoły mają oczywiste zalety - skrajności pokazują wyraźnie, co się dzieje, jeśli te dwa podejścia nie są zintegrowane i zharmonizowane. Idea wzrastania do dobra zawiera wiele prawdy, poniewaŜ nie rodzimy się ze wszystkimi dobrymi cechami. Wiele prawdy jest teŜ w idei odzyskanego dobra, poniewaŜ w trakcie rozwoju tracimy wiele moŜliwości, które naleŜy odzyskać. Odnosi się to równieŜ bezpośrednio do liberalizmu i konserwatyzmu, poniewaŜ oba te podejścia mają zalety, które naleŜy rozwijać, i wady, które naleŜy odrzucić. Gdybyśmy zajmowali się tylko łukiem ludzkiej ewolucji - zarówno filogenetycznie, jak i ontogenetycznie -wówczas te problemy, jeśli nie rozwiązania, byłyby zupełnie jasne. Ale w obszarze studiów duchowych zajmujemy się równieŜ, w pewnym sensie, lukiem inwolucji , skutkiem czego rzeczy stają się znacznie bardziej złoŜone. Zacznijmy od ewolucji (i skupmy się na ontogenezie, czyli rozwoju indywidualnym). Okazuje się, Ŝe ta kwestia została juŜ ogólnie rozstrzygnięta. Jak ujmuje to czołowy badacz Larry Nucci: „W latach sześćdziesiątych psycholodzy badający rozwój jednostki uzyskali w pewnym stopniu zgodny pogląd na temat procesu przyswajania przez dzieci wartości moralnych i społecznych58.

58 Jest to fragment eseju zamieszczonego w „The Sciences". Nucci równieŜ posługuje się przykładem Rousseau

J E D E N S M A K

200

A ten zgodny pogląd to: wzrastanie do dobra. Z jednej strony, prawdą jest, Ŝe dzieci rodzą się biologicznie przygotowane do dokonywania moralnych rozróŜnień w trakcie społecznych interakcji. JuŜ dwuletnie dzieci mają koncepcję dobra i zła opartą głównie na reakcjach emocjonalnych i nawet małe dzieci wykazują zdolność do pewnego rodzaju emocjonalnej empatii i wyrzutów sumienia. Niemniej wszystkie te zdolności dramatycznie się wzbogacają i poszerzają, gdy poznawczy, społeczny i moralny rozwój przechodzi przez kolejne etapy. Podstawowe zdolności dziecka, wyjąwszy przypadki patologiczne, coraz bardziej się rozrastają, a nie kurczą. Podsumowując: dzieci są, jak to Nucci nazywa, przedstawicielami dojrzewającej moralności, i wzrastanie do dobra, a nie odzyskane dobro, zdecydowanie zwycięŜa. Progresja od postawy egocentrycznej do socjocentrycznej, do świa-tocentrycznej nadal jest dobrym, prostym podsumowaniem wzrastania do dobra, nie w sensie sztywno ustalonych etapów, lecz rozwijających się fal i zdolności. Badania potwierdzają pogląd, Ŝe ogólna hierarchia rozwoju jest taka sama dla chłopców i dziewcząt, ale chłopcy kładą większy nacisk na sprawiedliwość, a dziewczęta na troskę. Przyczyny tej preferencji są tematem gorących sporów - jedni dopatrują się tutaj czynników biologicznych, inni uwarunkowania kulturowego. (Moim zdaniem mamy tu do czynienia z silnym uwarunkowaniem biologicznym kształtowanym przez kulturę). Pionierzy, Piaget i Kohlberg, uwaŜali, Ŝe głębokie cechy moralnego wzrastania do dobra są uniwersalne, a nie względne, i czołowi badacze współcześni, np. Nucci i Turiel, zgadzają się z tym. „Turiel odkrył, Ŝe odwrotnie od norm dotyczących ubrania, etykiety itp., normy dotyczące krzywdy i sprawiedliwości podzielają dzieci urodzone w bardzo róŜnych środowiskach kulturowych, co sugeruje, Ŝe rozwój owych zasad moralnych, łącznie z ich odróŜnieniem od konwencji społecznych, jest uniwersalny". W kwestiach szczegółowych istnieją oczywiście ogromne róŜnice lokalne, a więc, powtarzam jeszcze raz, unitas multiplex jest wciąŜ najlepszym mottem: uniwersalne cechy głębokie, ale zaleŜne od kultury cechy powierzchowne - to odkrywamy we wzrastaniu do dobra. Ograniczoność poznawczego i interpersonalnego świata dziecka sprawia, Ŝe jest ono, jeśli nie zupełnym dzikusem, jak niektórzy sądzą, to mimo wszystko istotą pozbawioną głębi dobra. Dla przykładu, badania wykazały, Ŝe, jak podsumowuje to David Berreby: „Bezpośrednie poznanie ma mniej wspólnego ze sposobem, w jaki rozwija się myślenie rasowe, niŜ się to często sądzi. Zasadnicze aspekty rasowej świadomości dziecka nie wydają się pochodzić z kultury dorosłych". Mówiąc bez ogródek, dzieci, jak się okazuje, rodzą się rasistami. I rodzą się narcyzami. Rodzą się teŜ bez zdolności do brania pod uwagę problemów globalnych: rodzą się bez miłości Gai, bez globalnej głębi, bez zdolności do wchodzenia w czyjąś rolę, bez prawdziwego współczucia i miłości - a zamiast tego zamknięte w wąskim, ciasnym, dusznym świecie własnych doznań. Drogi Rousseau miał w tym względzie dokładnie odwrotny pogląd: Nie rodzisz się wolny i wszędzie w końcu wpadasz w okowy; rodzisz się w okowach i wszędzie moŜesz wzrastać do wolności.

Scena 2

Mimo to romantyczny pogląd jest bardzo prawdziwy w tym względzie: na kaŜdym etapie wzrastania do dobra coś moŜe potoczyć się źle. KaŜde dobro, jakie wyłoni się na jakimś etapie, moŜe zostać wyparte, i to wyparte dobro powinno być odkryte i ponownie zintegrowane. (Nawiasem mówiąc, właśnie z tego powodu Freuda uznano zarówno za racjonalistę, jak i romantyka, co wprawiło w dezorientację wielu ludzi, poniewaŜ wydaje się to wielką sprzecznością, ale w istocie nią nie jest: był racjonalistą, poniewaŜ wierzył, Ŝe z prymitywnego, naturalnego id rozwijamy się do dobra; ale jeśli, w trakcie rozwoju, zbyt gwałtownie odrzucamy id, wypieramy je, wypaczamy - jeśli stajemy się swoimi własnymi małymi faszystami - wówczas kontra Władca much. Od dawna wykorzystywałem je jako pierwszorzędne przykłady tych dwóch przeciwstawnych poglądów, a Nucci czyni to wspaniale.

J E D E N S M A K

201

musimy rozluźnić barierę wyparcia, przejść romantyczną regresję dla dobra ego, odzyskać te utracone lub wyparte aspekty siebie i ponownie zintegrować je z ego, tym samym umoŜliwiając dalsze wzrastanie do dobra). Dlatego nawet w samym ewolucyjnym łuku pragniemy zharmonizować model wzrastania do dobra z modelem odzyskanego dobra, poniewaŜ oba mają wiele do zaoferowania. Praktycznie rzecz biorąc, nie chcemy być wyłącznie przyzwalający (liberalni) dla rozwijającego się dziecka, poniewaŜ mały Janek nie jest święty, przepełniony naturalną dobrocią, jak wielu rodziców (i Rousseau) lubi sobie wyobraŜać. Samo przyzwalanie - Ŝadnych Ŝądań, Ŝadnych ograniczeń, Ŝeby Janek mógł pozostawać w kontakcie ze swoją naturalną dobrocią - w rzeczywistości pozwala małemu Jankowi gnić, a w końcu, tarzając się w swoim naturalnym self, rozpęta on wewnętrzne rządy terroru. Nie będzie w stanie zaangaŜować się w mozolne wzrastanie do dobra; zetnie głowę własnej wspanialszej przyszłości; naśle Unabombera na swoją własną istotę. Jednocześnie nie chcemy być wyłącznie apodyktyczni (konserwatywni), próbując wpajać „wartości rodzinne" i „budować charakter" małego Janka, poniewaŜ budowanie charakteru jest w duŜej mierze procesem rozwojowym, który samorzutnie przebiega w równym stopniu wewnątrz i na zewnątrz dziecka. Kiedy próbujemy wymusić ten proces, to tak jakbyśmy próbowali krzykiem zmusić roślinę do rośnięcia. Skutkiem nadmiernej apodyktyczności Janek stanie się swoim małym wewnętrznym faszystą, wypierając te aspekty siebie, które nie dorównują wygórowanym ideałom i zasadom małych Hitlerów zwanych jego rodzicami. Za pomocą tego wewnętrznego wyparcia mały Janek pośle do komór gazowych niektóre aspekty własnego self, utracone i wyparte moŜliwości, co w istocie będzie blokowało jego wzrastanie do dobra.

Scena 3

Ale co z inwolucją? Co z romantyczną intuicją, Ŝe utraciliśmy nie trochę niŜszego potencjału, lecz całkiem dosłownie, utraciliśmy świadomość jedności z Duchem? Rzeczywiście, zgodnie z filozofią wieczystą, ponieśliśmy taką stratę. Ale ta strata nastąpiła nie na początku ewolucji - podczas wczesnych lat Ŝycia - ale na początku inwolucji - tego, co się nam przydarza przed naszymi narodzinami w czasie. Owe romantyczne dusze, które wyczuwają tę straszliwą stratę, mają zupełną rację; pomyliły jedynie datę tego zdarzenia. Jeśli musimy myśleć o tej stracie w kategoriach historycznych lub czasowych, to filozofia wieczysta podaje trzy spokrewnione definicje terminu tego zdarzenia, które są jednocześnie trzema spokrewnionymi definicjami inwolucji: strata nastąpiła przed Wielkim Wybuchem; przed naszym indywidualnym poczęciem; przed kolejnym oddechem. Inwolucją oznacza, z grubsza, ruch z poziomu wyŜszego do niŜszego - w tym przypadku, ruch od ducha do duszy, do umysłu, do ciała, do materii. KaŜdy krok w dół sprawia, Ŝe poziom wyŜszy staje się „nieświadomy" (lub zwinięty i wchłonięty w poziom niŜszy), tak iŜ ostatecznym rezultatem jest Wielki Wybuch, powołujący do istnienia świat materialny, świat, z którego następnie ewolucja będzie postępowała w odwrotnym porządku, od materii do ciała, do umysłu, do duszy, do ducha. Jej kaŜdy kolejny krok rozwija (ewolucja) to, co wcześniej było zawinięte (inwolucja), nie według jakiegoś sztywno ustalonego wzorca, ale jako rozwijające się atmosfery subtelniejszych moŜliwości, rozwijające się fale istnienia w Kosmosie. Filozofia wieczysta, szczególnie w jej wschodniej i wczesnej zachodniej formie, utrzymuje, Ŝe ów podstawowy cykl inwolucji/ewolucji dotyczy równieŜ transmigracji indywidualnych dusz. Po śmierci ewoluujemy, jeśli nie zrobiliśmy tego wcześniej, do wyŜszych poziomów duszy i ducha; świadome rozpoznanie tych poziomów kładzie kres przymusowemu cyklowi odradzania się. Jeśli nie nastąpi rozpoznanie, wówczas rozpoczyna się inwolucja od ducha do duszy, do umysłu, do ciała, po czym zostajemy poczęci, jako materialne ciało, w łonie, skąd rozpoczynamy swoją osobistą ewolucję i rozwój od ciała do umysłu, do duszy, do ducha. W końcu, ta ogólna sekwencja inwolucji/ewolucji stanowi strukturę doświadczenia tej chwili (to znaczenie jest najwaŜniejsze ze wszystkich i tylko ono jest potrzebne, by zgłębić tę całą sekwencję). W kaŜdej chwili jesteśmy całkowicie wystawieni na Jeden Smak w całej jego czystości, ale w kaŜdej chwili większość z nas nie rozpoznaje tego. Kurczymy się w obliczu

J E D E N S M A K

202

nieskończoności i utoŜsamiamy ze swoim odrębnym self, skutkiem czego wchodzimy w strumień czasu, losu, cierpienia i śmierci. Ale w kaŜdej chwili moŜemy rozpoznać Jeden Smak i zatrzymać ten cały cykl. Wtedy kładziemy kres udręce Ŝycia i śmierci, bycia i niebycia, istnienia i znikania, poniewaŜ spoczywamy w bezczasowej, nienarodzonej, nieśmiertelnej chwili, wcześniejszej od czasu i wszelkich cykli. W kaŜdej z tych trzech definicji „utraty" świadomości Ducha, utrata następuje we wczesnej inwolucji - następuje w chwili, gdy Duch „zstępuje" w dusze, umysły i ciała. Nie następuje we wczesnej ewolucji, kiedy ciała zaczynają ponownie wspinać się lub ewoluować do Ducha. W chwili, w której ciała ukazują się na scenie, juŜ nastąpiła cała strata. W istocie, zgodnie z filozofią wieczystą, najwcześniejsze etapy ewolucji są etapami największej alienacji, poniewaŜ są najdalsze od świadomego rozpoznania Ducha. Jednak romantycy wyobraŜają sobie, Ŝe wczesne etapy ewolucji (zarówno filogenetyczne, jak i ontogenetyczne) są wspaniałym rajskim stanem, stanem „naturalnej dobroci", który później zostaje w straszny sposób utracony, i dlatego naleŜy go odzyskać. W rzeczywistości jednak tracimy tylko nieświadomą jedność (lub fuzję) ze światem materialnym i obszarami cielesnymi - z najniŜszymi wymiarami w Wielkim Gniazdowym Układzie Istnienia. NajniŜsze stopnie ewolucji są pewnego rodzaju „jednością" lub „fuzją", ale fuzją z sutereną, z najpłytszym utoŜsamieniem, które - jeśli ma nastąpić wzrastanie do dobra - trzeba odróŜnić i przekroczyć. Powtarzam jeszcze raz, doceńmy znaczenie zarówno modelu romantycznego (odzyskanego dobra), jak i modelu ewolucyjnego (wzrastania do dobra). Romantycy mają całkowitą słuszność: rzeczywiście kiedyś obcowaliśmy z Bogiem i Boginią, i kąpaliśmy się w ogrodzie wiecznych rozkoszy. Ale ów ogród nie istniał faktycznie czy historycznie wczoraj. Nie utraciliśmy Ducha, kiedy przeszliśmy od zbieractwa do ogrodnictwa, albo od ogrodnictwa do rolnictwa - nie utraciliśmy Ducha w Ŝadnym punkcie ewolucji, czasu lub historii. „Utraciliśmy" Ducha w trakcie inwolucji, która jest tym, co się dzieje, kiedy Duch wstępuje w czas. A kiedy to się zdarzyło? Przed Wielkim Wybuchem; przed twoimi własnymi narodzinami; ale najwaŜniejsze, przed tą właśnie chwilą, kiedy wycofałeś się z nieskończoności. Wzrastanie do dobra jest w istocie dobrem odzyskanym, ale dobrem utraconym w inwolucji, a nie w ewolucji. Dzięki temu prostemu zrozumieniu moŜemy uszanować oba poglądy.

WAśNE POSTSCRIPTUM

NiŜej następuje seria stwierdzeń ironicznych. Napisałem, Ŝe dzisiejszy typowy konserwatysta opowiada się za poglądem wzrastania do dobra, i generalnie jest to prawdą; ale równie typowe jest, Ŝe ów rozwój sięga jedynie od prekonwencjonalnej natury do konwencjonalnego społeczeństwa i niełatwo przechodzi w obszary postkonwencjonalne, światocentryczne. Znaczna część typowego konserwatyzmu wywodzi się z epoki mityczno-agrarnej, w której obowiązywały wartości obywatelskie, arystokratyczne, hierarchiczne, militarystyczne, etnocentryczne, patriarchalne, zwykle osadzone w kontekście mitycznego - konkretnego Boga(ów). ChociaŜ nam, ludziom współczesnym, tego typu społeczeństwo moŜe jawić się w bardzo ponurych barwach, mimo to przez pięć tysięcy lat występowało ono na całym globie, spełniając swoje zadania, i spełniając je zupełnie dobrze. Z nastaniem ery racjonalno-industrialnej, z jej postkonwencjonalną, światocentryczną atmosferą moralną, ludzie uzyskali dostęp do nowej wizji politycznej - wizji liberalnego Oświecenia. Pod wieloma względami było to radykalne zerwanie z mityczną i monarchistyczną przeszłością: racjonalność pokona mitologię, demokracja pokona arystokrację, równość pokona hierarchię, wolność pokona niewolnictwo. Taka, w swym najlepszym wydaniu, była wizja modernizmu, a liberalizm był tą polityczną doktryną, która pochwyciła te wzniosłe ideały. Ale modernizm, jak zauwaŜają krytycy, nie zawsze był, a na pewno nie tylko, wzniosły. Modernizm miał ujemną stronę - być moŜe wiele stron ujemnych, ale wszystkie mieszczą się w pojęciu „płaskiej ziemi". Głównie z powodu panoszącego się materializmu naukowego połączonego z materialnym industrializmem wszystkie formy holarchii - nawet dobre, poŜyteczne i duchowe formy, takie jak Wielki Gniazdowy Układ Istnienia - zostały sprowadzone

J E D E N S M A K

203

do płaskiej i wyblakłej wizji świata, składającego się wyłącznie z wzajemnie powiązanych obiektów, wzajemnie powiązanych „tych", bez Ŝadnych godnych wzmianki „ja" i „my". Dusza, umysł i duch znikły, a ich miejsce zajęła nieskończona plaska ziemia materialnych ciał, i tylko je uwaŜano za rzecz realną (somatyzm). Pozbawienie świata czaru, jednowymiarowy człowiek, wszechświat bez właściwości, desakralizacja świata... to kilka znanych zwrotów, jakimi krytycy określali ten ponury stan rzeczy. RównieŜ liberalizm, jako dziecko modernizmu, uległ w całej rozciągłości owemu spłaszczeniu i dlatego zamiast właściwie rozpoznać swoje wewnętrzne fundamenty (mianowicie w rozwoju z poziomu egocentrycznego do etnocentrycznego, do światocentrycznego liberalizm reprezentuje świadomość światocentryczną), stał się politycznym orędownikiem płaskiej ziemi. Zamiast wewnętrznego wzrostu i rozwoju (Lewa Ręka), liberalizm zaczął zalecać niemal wyłącznie zewnętrzny (Prawa Ręka) rozwój ekonomiczny jako drogę do wolności. PoniewaŜ, zgodnie z poglądem płaskiej ziemi, nie ma Ŝadnych wymiarów wewnętrznych - i poniewaŜ moralność jest wymiarem wewnętrznym - zatem ulegając modernistycznej płaskiej ziemi, liberalizm wyrzekł się swojej podstawowej moralnej intuicji (światocentrycznej wolności, pozycji, z której wszyscy są traktowani sprawiedliwie, ale pozycji, do osiągnięcia której wszystkich powinno się zachęcać). Niestety, i być moŜe nieuchronnie, liberalizm wyrzekł się swojego moralnego głosu i zadowolił samą zewnętrzną, materialną, ekonomiczną wolnością, nie rozumiejąc, Ŝe bez wolności wewnętrznej (którą, jak Kant wiedział, znaleźć moŜna tylko w świadomości postkonwencjonal-nej), wolność zewnętrzna zasadniczo nie ma znaczenia. Rozwój Lewej Ręki został zaniechany, pozostał jedynie rozwój Prawej Ręki. Skoro nie ma wymiarów wewnętrznych, nikt nie moŜe być lepszy od innych i dlatego przyzwalanie jest świetne, skrajne zróŜnicowanie jest świetne, skrajna wielokulturowość jest świetna - wszystkie rozkoszują się tą samą naturalną dobrocią, którą psuje tylko potrzeba rozwoju. W ten sposób liberalizm, reprezentujący wyŜszy poziom kolektywnego rozwoju, uległ pierwszej wielkiej patologii modernizmu: płaskiej ziemi. Liberalizm płaskiej ziemi był więc chorą wersją wyŜszego poziomu kolektywnej ewolucji. W tej sytuacji tylko konserwatyści - których wartości, wywodzące się z epoki mityczno-agrarnej, nie poddawały się łatwo modernistycznemu spłaszczeniu - zachowali wewnętrzne obszary: religii, wartości, znaczenia, potrzeby wewnętrznego wzrastania do dobra. Problem jedynie w tym, Ŝe były to głównie wartości mityczno-agrame: ich religia była (i jest) mitologiczna, wzrastanie do dobra dociera tylko do etapów konwencjonalno/socjocentrycznych (i aktywnie zwalcza światocentryczne, postkonwencjonalne sposoby postępowania), ich wartości są na wskroś agrarne (arystokratyczne, patriarchalne, militarystyczne, często etnocentryczne, często biblijno-fundamentalistyczne). W epoce mityczno-agrarnej większość tych wartości była zupełnie zdrowa: w ówczesnych warunkach był to szczyt aspiracji. Zatem we współczesnym świecie mamy taki polityczny wybór: zdrowy niŜszy poziom (konserwatywny) kontra chory wyŜszy poziom (liberalny). Sądzę, Ŝe jedynym zdrowym kierunkiem, w jakim moŜemy podąŜać, jest odnowiona, postliberalna świadomość. Obejmowałaby ona równieŜ najlepsze elementy konserwatywnej wizji - potrzebę wzrastania do dobra, wagę holarchicznych związków, a więc znaczenie (self, rodzina, środowisko, naród, świat, Duch), nacisk na równe moŜliwości zamiast bezsensownej równości. Ale wszystkie te konserwatywne wartości trzeba podnieść do poziomu modernistycznej, postkonwencjo-nalnej, światocentrycznej świadomości. Oznacza to, Ŝe liberalizm musi porzucić wszelkie pozostałości powrotu do „naturalnego dobra" i znowu stać się postępowy, ewolucyjny. Ironia polega na tym, Ŝe przyzwalający liberalizm (i skrajny postmodernizm) jest naprawdę głęboko reakcyjny, poniewaŜ nie potrafi sprostać trudnemu wymogowi wzrastania do poziomu postkonwencjonalnego dobra. Chronić prawdziwe zróŜnicowanie i wielokulturowość moŜemy tylko z poziomu postkonwencjonalnego, światocentrycznego, a jeŜeli liberalizm nie potrafi wspierać rozwoju do tego, to sabotuje własne wysiłki. Współczucie idioty, zalecane przez liberalizm, zabija liberalizm.

J E D E N S M A K

204

Krótko mówiąc, liberalizm musi stać się naprawdę postępowy, nie tylko w zewnętrznych, ekonomicznych kategoriach płaskiej ziemi, ale w wewnętrznym rozwoju świadomości z poziomu egocentrycznego do socjocentrycznego, do światocentrycznego, z postawy prekonwencjo-nalnej do konwencjonalnej, do postkonwencjonalnej (by tu otworzyć się na postawę post-postkonwencjonalną). Nie jako sponsorowana przez państwo doktryna (państwo nie powinno ani faworyzować, ani sponsorować określonej wersji dobrego Ŝycia), lecz jako atmosfera zachęty - w swych pismach teoretycznych, w przykładzie swych przywódców, w wizji, do jakiej nas wszystkich nakłania, w swoim sercu, umyśle i duszy. Teraz jednak liberalizm, z jego fundamentalną wiarą w naturalną dobroć i eksponowaną wiarą w skrajne zróŜnicowanie, sprzyja atmosferze regresji we wszystkim - od polityki toŜsamości poprzez odradzanie się dąŜeń etnocentrycznych do egocentrycznej swawoli. Nie sugeruję, Ŝeby liberałowie ustawowo tego zabraniali (ludzie mogą robić, co chcą, z wyjątkiem krzywdzenia innych); proponuję tylko, Ŝeby przestali zachęcać do tego w imię błędnego (co da się udowodnić) pojęcia naturalnego dobra i całkowicie sprzecznej wewnętrznie teorii egalitaryzmu (która głosi, Ŝe egalitaryzm jest lepszy od jego alternatyw, podczas gdy wszystko jest ponoć równe). Te dwa filary liberalizmu są niewątpliwie fałszywe i z pewnością nie da się ich obronić, dlatego teŜ powinno się je spokojnie odrzucić, gdy liberalizm podejmie postliberalne zadanie szukania sposobów na tworzenie atmosfery wzrastania do dobra. Oczywiście - w moim przekonaniu - ta postkonserwatywna, postliberalna wizja otworzyłaby nas na post-postkonwencjonalną świadomość, która, jakkolwiek by ją nazwać, jest Duchem. Spór został rozstrzygnięty: Rodzisz się w okowach i wszędzie moŜesz dąŜyć do wolności, by ostatecznie odkryć swoją Pierwotną Twarz.

Czwartek, 11 grudnia

Cykl snu jest fascynujący. Ciało zasypia, a poziom subtelny (umysł i dusza) i przyczynowy (bezforemny Świadek) pozostaje. Dlatego kiedy ciało zasypia, subtelny umysł i dusza ukazują się wyraźnie w snach, wizjach, wyobraŜeniach i czasem w archetypowych iluminacjach -w typowym stanie śnienia. W pewnym punkcie umysł subtelny równieŜ zasypia - umysł zasypia, dusza zasypia - i pozostaje tylko bezfo-remność, głęboki sen bez śnienia, który w istocie jest Świadkiem, czyli pierwotnym Self w swojej własnej nagiej naturze, bez jakichkolwiek obiektów. (To przechodzenie z poziomu grubego do subtelnego, do przyczynowego. jest jedną wersją ewolucyjnego, wstępującego łuku, choć istnieją liczne wariacje na ten temat - np. wielu ludzi rozpoczyna ów cykl, zanurzając się w sen bez śnienia). W pewnym punkcie głębokiego stanu bez śnienia dusza się budzi i wynurza ze snu w bezforemności, a wtedy znowu rozpoczyna się śnie-nie. PoniewaŜ w stanie snu nie ma ograniczeń grubego ciała fizycznego, umysł subtelny i dusza (głębsza psychika) mogą wyraŜać swoje najgłębsze pragnienia (wystarczy tylko pomyśleć o jakiejś rzeczy, zapragnąć jej, by ujrzeć, jak materializuje się we śnie) - właśnie dlatego prorocy, święci, mędrcy i psycholodzy głębi poświęcali tyle uwagi snom: mówi głębsze self, więc na miłość boską uwaŜaj. Siankara, Freud i Jimminy Cricket byli zgodni: „Sen jest pragnieniem, które twoje serce wyraŜa, kiedy mocno śpisz". Kiedy stan snu zbliŜa się do końca (zwykle jest kilka cykli przechodzenia między subtelnym śnieniem i poziomem przyczynowym bez snu), grube ciało fizyczne zaczyna się poruszać. Kiedy gruba egoiczna orientacja i grube ciało fizyczne budzą się ze snu, subtelny umysł powoli się zatapia. Ciało się budzi, ego się budzi (grube ego i grube ciało są wzajemnie powiązane) - krótko mówiąc, budzi się osobowość fasadowa - i ta osoba pamięta bardzo mało, jeśli w ogóle coś, z tej niezwykłej podróŜy, która właśnie miała miejsce. (Ruch od przyczynowego do subtelnego, do grubego - od Nienarodzonego do głębszej psychiki, do fasady, od Self do duszy, do ego - jest jedną wersją mimowolnego, zstępującego łuku). W przypadku zwyczajnego człowieka kaŜdemu „przebudzeniu się" w zstępującym łuku towarzyszy zapominanie, amnezja. W głębokim stanie bez śnienia ludzie powracają do swojego czystego, bezforemnego Self, ale kiedy wylania się subtelny umysł, zapominają Self i

J E D E N S M A K

205

utoŜsamiają się z duszą, ze świetlistymi obrazami, wyobraŜeniami i ekstatycznymi wizjami - zatracają się w stanie snu, myląc go z rzeczywistością. Potem, kiedy grube ego-cialo budzi się ze snu, na ogól zapomina ono większość subtelnego stanu, chyba Ŝe stara się zapamiętać jakiś konkretny sen, który jest tylko fragmentem cudownych przeŜyć w stanie subtelnym. Grube ego-cialo otwiera się na świat czuciowo-ruchowy -najmniejszy ze wszystkich światów- i bierze go za ostateczną rzeczywistość. Zapomina zarówno przyczynowe Self, jak i subtelną duszę, a widzi jedynie gruby, czuciowo-ruchowy świat. Straciło Ducha, duszę i prawie straciło umysł, a to, co pozostało, dumnie nazywa rzeczywistością. (Nawiasem mówiąc, to następstwo - grube rozpuszcza się w subtelnym, które rozpuszcza się w przyczynowym, po czym, jeśli pozostał jakiś karman, przyczynowe tworzy subtelne, który tworzy grube, a następnie „budzimy się" uwięzieni w grubym ciele w grubym świecie - jest tym samym następstwem, które opisuje Tybetańska księga umarłych, gdyŜ mówi ona, Ŝe identyczne następstwo występuje w procesie śmierci [grube rozpuszcza się w subtelnym, które rozpuszcza się w przyczynowym] i odrodzenia [przyczynowe tworzy subtelne, które tworzy grube, a przy kaŜdym przejściu następuje „zapominanie"]. Świadome opanowanie cyklu jawy-śnienia-snu uwaŜa się za toŜsame ze zdolnością do świadomego wyboru kolejnego odrodzenia: opanowanie jednego jest opanowaniem drugiego, gdyŜ są to identyczne cykle przebiegające przez Wielki Gniazdowy Układ Istnienia, grube do subtelnego, do przyczynowego, i z powrotem. Mimo to ów cykl, choćby nie wiem jaki był wzniosły, jest tylko cyklem samsary, nieskończonych powtórzeń dręczących narodzin i śmierci. Całkowite opanowanie tego cyklu pomaga w osiągnięciu ostatecznego celu: rozpoznaniu Jednego Smaku. Bowiem tylko w Jednym Smaku całkowicie porzucamy ten brutalny cykl, by spocząć jako Wszystko. Ani gruby, ani subtelny, ani przyczynowy stan nie są stanem ostatecznym, którym jest proste Uczucie Bycia, proste Uczucie Jednego Smaku). Większość ludzi zapomniała swoje wyŜsze stany - zapomniała swoją duszę, zapomniała Self, zapomniała Jeden i Jedyny Smak. Ale kiedy świadomość nieco się wzmacnia - poprzez rozwój, medytację, ewolucję - wówczas przechodzeniu przez trzy wielkie stany nie towarzyszy zaćmienie, zapomnienie, amnezja. Kiedy bezustannie utrzymujesz stan Świadka, osiągasz swoje pierwsze prawdziwe Wyzwolenie z tego świata, poniewaŜ nie jesteś juŜ jego ofiarą, lecz Świadkiem. Osiągając Jeden Smak, uzyskujesz głębsze Wyzwolenie, będące rozpoznaniem, Ŝe jesteś wolny od całego świata, poniewaŜ jesteś całym światem. Nawet najmniejszy przebłysk Jednego Smaku sprawi, Ŝe nigdy nie będziesz juŜ taki jak dawniej. Z kaŜdym wdechem będziesz wdychał galaktyki i przez całą noc spał jako gwiazdy. Słońca, księŜyce i wspaniałe nowe - gwiazdy będą pędziły i dudniły w twoich Ŝyłach, twoje serce będzie pulsowało i biło w jednym rytmie z całym kochającym wszechświatem. A ty nawet nie drgniesz w tej promiennej manifestacji twojego własnego Self, bo juŜ dawno znikłeś w ciemności nocy.

Piątek, 12 grudnia

Jutro Marci broni swoją pracę magisterską. Potem odbędzie się wielka uroczystość dla absolwentów. To początek sezonu przyjęć. Zegnaj, Świadku, witaj okrutny świecie.

Sobota, 13 grudnia

Marci obroniła się z wyróŜnieniem. Hierarchię rozwoju (w tym hierarchię Maslowa) zastosowała do „wewnętrznego zarządzania" w biznesie i wykazała, jak spółka moŜe „sprzedawać się" swoim pracownikom, oferując usługi, które wspierają i stymulują ich własny rozwój w miejscu pracy - dzięki czemu pracownicy są szczęśliwsi i wydajniejsi, a spółka staje się atrakcyjniejsza dla nowych pracowników-wspaniała sytuacja, korzystna dla obu stron. Jako bezstronny i obiektywny obserwator uznałem, Ŝe jej praca jest błyskotliwa, prowokująca, nowatorska, przekonująca i absolutnie pasjonująca. A teraz wielka feta.


BELL HOOKS: „Bardzo niepokoi mnie, kiedy moje studentki zachowują się tak, jakby

J E D E N S M A K

206

potrafiły czytać tylko to, co napisały kobiety, albo kiedy czarnoskórzy studenci zachowują się tak, jakby potrafili czytać tylko to, co napisali czarnoskórzy autorzy, albo kiedy biali studenci zachowują się tak, jakby potrafili utoŜsamiać się tylko z białym pisarzem. Myślę, Ŝe nie moŜe się nam przytrafić nic gorszego, jak zapomnieć o mocy empatii i współczucia".

MAYA ANGELOU: „Zdecydowanie. Wtedy stajemy się zwierzętami. Wtedy moŜemy paść ofiarą zezwierzęcenia. Jest takie powiedzenie, po które sięgam podczas wszystkich zajęć, obojętne czego uczę. Piszę je na tablicy: „Jestem człowiekiem. Nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Potem piszę je po łacinie: „Homo sum, humani nihil a me alienum puto". Autorem tego stwierdzenia jest Publius Te-rentius Afer zwany Terencjuszem. Był Afrykaninem i niewolnikiem senatora rzymskiego. Uwolniony przez swojego pana, został najpopularniejszym autorem sztuk teatralnych w Rzymie. Sześć jego sztuk i to stwierdzenie pochodzą z roku 154 p.n.e. Ten człowiek, który nie urodził się biały, który nie urodził się wolny, powiedział: Jestem człowiekiem".

dyskusja w „Shambhala Sun", styczeń 1998

Ani Hooks, ani Angelou (ani Sara Bates) nie negują róŜnic, ani ich nie lekcewaŜą, ale nasze bogate kulturowe zróŜnicowanie umieszczają w uniwersalnym kontekście wspólnego człowieczeństwa, do którego dochodzi się, jak to Bell pięknie mówi, poprzez empatię i współczucie: postkonwencjonalną, światocentryczną świadomość, uniwersalny pluralizm, unitas multiplex. Unitas multiplex jest naprawdę dobrym mottem mojej pracy, a pewne znaki świadczą o tym, Ŝe juŜ nadszedł czas tej idei. Po tym, jak modernizm przeszedł okres sztywnego uniwersalizmu lub uniformizmu (który, patrząc na świat wyłącznie przez soczewki bogatych białych męŜczyzn, odrzucał wszelkie znaczące róŜnice kulturowe) i po tym, jak postmodernizm przeszedł okres chaotycznej róŜnorodności, będącej w istocie gloryfikowaną fragmentacją (która negowała wszelkie prawdy uniwersalne, z wyjątkiem własnych), obecnie moŜemy wziąć to, co najlepsze z obu światów: uniwersalny pluralizm, unitas multiplex. Oznaki tego nowego, integralnego zrozumienia widzimy wszędzie - w psychologii, filozofii, biznesie, ekonomii... Na przykład lipcowy numer „Wired" przynosi wspaniały wywiad z Larrym Summersem, głównym doradcą Clintona do spraw handlu międzynarodowego, zatytułowany: „Zwolennicy integracji kontra separatyści". Summers ukazuje niebezpieczeństwa protekcjonizmu i separatyzmu w handlu światowym. Tytuł mówi wszystko, ale jeśli wymaga on jakiegoś wyjaśnienia, to znaleźć je moŜna w błyskotliwym artykule „Długi boom" moich starych znajomych, Petera Schwartza i Petera Leydena, zamieszczonym w tym samym numerze. Wykazują oni, Ŝe pięć juŜ płynących fal techniki (komputery osobiste, telekomunikacja, biotechnika, nanotechnika i energia alternatywna) przyniesie kilka niemal nieuniknionych konsekwencji, a jedną z nich moŜe być całkowicie zintegrowany świat około roku 2020. Dowodzą, Ŝe ten połączony, pokryty siecią, zintegrowany świat, wbrew twierdzeniom krytyków, nie zaneguje lokalnych róŜnic kulturowych, lecz je obejmie i ochroni. Będzie to rzeczywiście wielokulturowy, tolerancyjny świat - unitas multiplex. „Wchodzimy w wiek, w którym róŜnorodność będzie naprawdę ceniona - im więcej moŜliwości, tym lepiej. Nasz ekosystem najlepiej funkcjonuje w ten sposób. Nasz rynek ekonomiczny najlepiej funkcjonuje w ten sposób. Nasza cywilizacja, obszar naszych idei, równieŜ najlepiej funkcjonuje w ten sposób". Ale pod warunkiem, Ŝe wszystkie są mocno osadzone w prawdziwie zintegrowanym świecie, a nie w świecie, który lansuje zróŜnicowanie jako takie - tak postępują „separatyści", najwyraźniej łobuzy w ich scenariuszu. Jak wskazują autorzy, rozwój w kierunku zintegrowanego świata, chociaŜ napędzany częściowo przez technikę, zaleŜy w równym stopniu od kilku wartości wewnętrznych, szczególnie od otwartości i tolerancji , bez których technika moŜe być (i będzie) uŜyta do najbardziej haniebnych celów. Inaczej mówiąc, czynniki Prawej Ręki same nie zwycięŜą; pewne wartości i świadomość Lewej Ręki są niezbędne, jeśli technika nie ma słuŜyć zwiększaniu alienacji i oddzielenia. Otwartość i tolerancja - uniwersalny pluralizm - są wartościami

J E D E N S M A K

207

postkonwencjonalnego, światocentrycznego poziomu rozwoju. Wniosek jest oczywisty: jeśli mamy naprawdę stworzyć zintegrowany świat - długi okres prosperity, ekologicznej równowagi i tolerancji kulturowej - ludzkość będzie musiała dać się ponieść nie tylko zewnętrznym falom techniki, omówionym przez autorów, lecz równieŜ wewnętrznym falom rozwoju od świadomości egocentrycznej do socjocentrycznej, do światocentrycznej, by tu znaleźć otwartość i tolerancję, które mogą pielęgnować indywidualne róŜnice i nie dopuścić do tego, Ŝeby technika prowadziła nas do zguby, zamiast do rozkwitu. Teraz olbrzymie, niepowstrzymane siły rozwijają zewnętrzne fale; kto przemówi w imieniu wewnętrznego rozwoju, jedynej siły, która odwróci katastrofę?

Wtorek, 16 grudnia

Kolejne przyjęcie boŜonarodzeniowe, tym razem dla personelu i pensjonariuszy Ośrodka Zaburzeń Rozwojowych. Marci i ja byliśmy dla pensjonariuszy jednymi z głównych partnerów do tańca, więc przez trzy godziny tańczyliśmy, jeśli tak to moŜna nazwać. Allen stał na środku sali i ani drgnął; ale się uśmiechał. Tavio zataczał kółka na swoim wózku inwalidzkim. Sancly kiwała się w przód i w tył w straszliwym tempie; próbowałem jej dorównać, ale była dla mnie za szybka. Tom skakał w górę i w dół, krąŜąc ramionami jak śmigłami helikoptera, równieŜ zbyt szybko jak dla mnie. Obecnych było chyba stu pensjonariuszy, z których prawie połowa tańczyła, często jednocześnie. Kiedy udało się nam ustawić wszystkich twarzami w jedną stronę, trzymanie się za ręce w kręgu i wyrzucanie stóp w górę było chyba naszym grupowym tańcem z wyboru. Często pisałem o tym, co uwaŜam za trzy główne rodzaje wartości: wartość wewnętrzna, wartość zewnętrzna i wartość Podstawowa. Wartość wewnętrzna to wartość rzeczy samej w sobie. Wartość zewnętrzna to wartość, jaką ta rzecz ma dla innych. A wartość Podstawowa to wartość, jaką wszystkie rzeczy mają z tej racji, Ŝe są manifestacjami Ducha. Wartość wewnętrzna określana jest według stopnia pojemności i pełni. Na przykład molekuła ma większą wartość wewnętrzną niŜ atom, poniewaŜ molekuły zawierają atomy. Molekuły, będąc pojemniejsze, zawierają więcej istnienia w swojej własnej strukturze, i dlatego ich wartość wewnętrzna jest większa. Komórki mają większą wartość wewnętrzną niŜ molekuły; organizmy niŜ komórki itd. Podobnie, poziom światocentryczny ma większą wartość wewnętrzną niŜ poziom socjocentryczny, który ma większą wartość od egocentrycznego, poniewaŜ, w kaŜdym przypadku, poziom wcześniejszy jest głębszy i pełniejszy. Ale jeśli mówimy, Ŝe komórka ma większą wartość wewnętrzną niŜ molekuła, nie znaczy to, Ŝe molekuła nie ma Ŝadnej wartości. Jest to skala ruchoma, zaleŜna od tego, jak wiele wszechświata zawiera dany holon. Im więcej istnienia jest wewnątrz holonu, tym większa jest jego wartość wewnętrzna. Im większa głębia, im większa pełnia, tym większa wartość wewnętrzna. Wartość zewnętrzna jest całkowitym przeciwieństwem wartości wewnętrznej. Atom ma większą wartość zewnętrzną niŜ molekuła, poniewaŜ istnienie większej liczby holonów zaleŜy od atomów, a nie od molekuł. Istnienie molekuł zaleŜy od atomów - ale nie odwrotnie - dlatego atomy mają większą wartość zewnętrzną, czyli wartość dla innych. Łatwo to zobaczyć: im holon znajduje się wyŜej w Wielkiej Holarchii, tym ma większą wartość wewnętrzną. Im znajduje się niŜej w Łańcuchu, tym ma większą wartość zewnętrzną. Obie wartości są absolutnie niezbędne, poniewaŜ nie mogą istnieć bez siebie. Bez wyŜszego, niŜsze nie miałoby znaczenia; bez niŜszego, wyŜsze nie mogłoby się przejawić. Wartość wewnętrzna jest wartością, jaką dana rzecz ma poprzez to, Ŝe jest odrębną całością (im większa głębia tej całości - im więcej obejmuje poziomów - tym większa jest jej wartość wewnętrzna, czyli tym więcej wszechświata zawiera i zawija w swoim istnieniu). Wartość zewnętrzna, z drugiej strony, jest wartością, jaką dana rzecz ma poprzez to, Ŝe jest częścią we wspólnocie (im większej liczby rzeczy jest częścią, tym większa jest jej wartość zewnętrzna). Odrębność wiąŜe się z prawami (jesteśmy indywidualnymi całościami z indywidualnymi prawami opartymi na sprawiedliwości); wspólnota dotyczy obowiązków (jesteśmy równieŜ częściami lub członkami wielu związków, które opierają się na trosce). Wszystkie rzeczy są

J E D E N S M A K

208

całościami, które są równieŜ częściami (kaŜdy holon bez wyjątku jest odrębnością-we-wspólnocie) i dlatego wszystkie holony mają zarówno wartość wewnętrzną, jak zewnętrzną, zarówno prawa, jak obowiązki. Wartość wewnętrzna i zewnętrzna jest względna; wartość Podstawowa jest absolutna. Wartość Podstawowa jest wartością, jaką kaŜdy holon ma z racji tego, Ŝe jest promienną manifestacją Ducha, Boga, Pustki. Wszystkie holony, wysokie lub niskie, mają tę samą wartość Podstawową - mianowicie Jeden Smak. Holony mogą mieć większą lub mniejszą wartość wewnętrzną (im większa głębia, tym większa wartość), ale wszystkie holony mają absolutnie taką samą wartość Podstawową: wszystkie dzielą tę samą Takość, Jestność, która jest obliczem Ducha świecącego w przejawionym świecie, Jednym Smakiem w całej jego cudowności59 . Ilekroć jestem z kochanymi ludźmi, którzy ponieśli tak okrutną stratę w swoim rozwoju - są okaleczeni w swojej głębi - zawsze duŜo łatwiej jest mi pamiętać o ich wartości Podstawowej, o tym, Ŝe wszyscy są zielonymi szmaragdami, doskonałymi w swej wspaniałości. Przypomina mi się, Ŝe wewnętrzna i zewnętrzna wartość znika w Jednym Smaku, gdzie wszystkie dzieci Ducha tak samo świecą w nieskończoności, którą są. Wiem to na pewno, bo ostatniej nocy przez trzy godziny tańczyłem z buddami i kto śmiałby temu zaprzeczyć?


Dwadzieścia lat temu, kiedy buddyzm robił pierwsze postępy w tym kraju, nie wolno było nawet wspomnieć o łączeniu medytacji z psychoterapią, poniewaŜ buddyzm uwaŜano za „kompletny system", a więc jeśli praktykowałeś buddyzm właściwie, psychoterapia nie była potrzebna. Podobna niechęć występowała praktycznie w kaŜdej religii we współczesnym świecie: tylko wierz w Chrystusa, a wszystko będzie dobrze; módl się, a twoja psychika będzie uzdrowiona; zikr uleczy wszystko; ślubowanie wystarczy; joga daje wszystko. Wynika z tego jasno, Ŝe jeśli masz wystarczająco silną wiarę lub praktykę duchową, nigdy nie będziesz potrzebował psychoterapii; i odwrotnie, jeśli potrzebujesz terapii, z twoją wiarą dzieje się coś bardzo złego. We współczesnym świecie stosunek duchowości do nauki w ogóle, a do psychoterapii w szczególności, stanowi naglący problem, a większość religii chyba nie radzi sobie z nim zbyt dobrze. ChociaŜ praktykowałem głównie buddyzm (i wedantę), mimo to w kręgach buddyjskich moje prace zwykle traktowano z podejrzliwością: ten facet Wilber twierdzi, Ŝe sam buddyzm nie wystarcza. Wielu buddystów nie chce czytać niczego, co napisałem, a kilku oznajmiło mi to w całkowicie nie buddyjskiej terminologii. Teraz, po dwudziestu latach, mamy zupełnie inną sytuację. Prawie kaŜdy znany amerykański nauczyciel buddyjski przeszedł długotrwałą psychoterapię (choć godne ubolewania jest to, Ŝe wielu z nich nadal ukrywa ten fakt przed swoimi uczniami). Większość z nich zdaje sobie sprawę, Ŝe niektórych problemów medytacja po prostu nie rozwiązuje (i nie moŜe rozwiązać). To samo tyczy się modlitwy koncentrującej, satsang, zikr, jogi itd. Faktem jest, Ŝe praktyka duchowa i praktyka psychologiczna są, częściowo, róŜnymi strumieniami w wielkich falach świadomości, i jeśli masz problemy z jednym z nich, nie oznacza to koniecznie, Ŝe jesteś kiepski w drugim. Nerwica nie jest grzechem.

Dlatego kiedy rok temu „Shambhala Sun" (duŜy magazyn buddyjski) zaproponował mi wywiad, przyjąłem to z niechęcią. PoniewaŜ jednak chcę wspierać rzetelne magazyny kontemplacyjne, zgodziłem się. Wywiad rozpoczął się typowo: „Dlaczego twierdzisz, Ŝe buddyzm nie jest kompletną ścieŜką?", ale szybko ruszył w poŜyteczniejszym kierunku. ChociaŜ ta dyskusja dotyczy konkretnie praktyki buddyjskiej, w stosunku do kaŜdej innej praktyki duchowej - chrześcijańskiej, Ŝydowskiej, islamskiej, taoistycznej - połoŜyłbym nacisk na te same punkty. Wyznawcy innych ścieŜek mogą poniŜsze twierdzenia przekładać wprost na kategorie swojej własnej praktyki, poniewaŜ poruszane tu problemy mają w moim

59 Szersze omówienie tego tematu zob. Krótka historia wszystkiego.

J E D E N S M A K

209

przekonaniu absolutnie decydujące znaczenie dla dialogu religii i terapii60.

SUN: Czytałem twoje poglądy na temat ewolucji świadomości w dwóch twoich ostatnich ksiąŜkach, które, jak się zdaje, są ze sobą związane: Sex, Ecology, Spirituality jest obszerna, liczy 800 stron. Krótka historia wszystkiego jest chyba podsumowaniem napisanym dla zwykłych ludzi. Dla kogo napisałeś tę ksiąŜkę?

KW: Tak, Krótka historia jest znacznie krótsza i bardziej przystępna. Przynajmniej mam taką nadzieję. Zwykli ludzie? Czy nie uwaŜasz, Ŝe kaŜdy, kto czyta ten magazyn, jest juŜ bardzo niezwykły? Przypuszczam, Ŝe napisałem tę ksiąŜkę dla takich samych nie całkiem zwykłych ludzi, dla czubów takich jak ty i ja, którzy interesują się przebudzeniem i innymi tego rodzaju niemądrymi pojęciami. Jej celem nie jest usunięcie Deepaka w cień. Sądzę, Ŝe przeznaczona jest dla kaŜdego, kto szuka czegoś w rodzaju ogólnej filozofii świata, podejścia do świadomości i historii, które bierze pod uwagę i próbuje uszanować to, co najlepsze na Wschodzie i na Zachodzie.

SUN: Co masz nadzieję osiągnąć? Czy poznanie twojej filozofii moŜe mieć jakiś wpływ na rozwój świadomości?

KW: Szczerze mówiąc, niewielki. KaŜdy z nas musi znaleźć jakąś autentyczną praktykę kontemplacyjną - moŜe jogę, moŜe zen, moŜe trening Shambhali, moŜe modlitwę kontemplacyjną lub dowolną liczbę rzeczywiście przemieniających praktyk. To rozwija świadomość, nie moje lingwistyczne pogawędki i ksiąŜkowy kit. Ale jeśli chcesz wiedzieć, jak twoje konkretne praktyki mają się do innych podejść do prawdy, to te ksiąŜki będą dobrym punktem wyjścia. Oferują mapę, na której widać, jak rzeczy pasują do siebie, to wszystko. Ale to nie zastąpi praktyki.

SUN: Przypuśćmy, Ŝe jestem zatwardziałym, nawróconym buddystą, który nie stosuje innych systemów rozwoju czy przemiany. Po przeczytaniu Krótkiej historii nabieram przekonania, Ŝe muszę pomijać jakieś aspekty mojej własnej kultury. Buddyzm umieściłeś tylko w jednej z czterech ćwiartek, więc muszę coś pomijać. Kiedy osiągnę oświecenie, czy według ciebie będzie ono niekompletne?

KW: Jeśli przez „oświecenie" rozumiesz bezpośrednie i całkowite rozpoznanie Pustki, nie, to nie pomija niczego. Pustka nie ma części, nie moŜesz więc ich pomijać. Ale istnieje bodhiczitta absolutna i bodhiczitta względna [z grubsza rzecz biorąc, prawda absolutna i względna] i chociaŜ mogłeś bezpośrednio rozpoznać prawdę absolutną, nie znaczy to, Ŝe opanowałeś wszystkie szczegóły prawdy względnej. MoŜesz być głęboko oświecony i nadal nie być w stanie objaśnić, powiedzmy, równania Schrodingera. Moje ksiąŜki zajmują się bardziej tymi wszystkimi względnymi szczegółami - części z nich buddyzm nie obejmuje -lub światowymi tradycjami mądrości. Ale dla bezpośredniego rozpoznania całkowitej Pustki i spontanicznej świetlistości buddyzm jest odpowiedni, prawda?

SUN: To do czego mi potrzebna twoja historia świadomości, skoro mogę się bawić wszystkimi naukami buddyjskimi?

KW: Nie jest ci potrzebna. Chyba Ŝe przypadkiem uznasz ją za interesującą, zabawną albo wciągającą. Wtedy będziesz zajmował się nią po to, Ŝeby się nią zajmować. Nauki buddyjskie nie obejmują równieŜ kuchni meksykańskiej, a mimo to moŜesz ją lubić.

SUN: MoŜemy równieŜ postawić sprawę tak: Co ty wiesz, czego Budda nie wie?

KW: Jak prowadzić jeepa.

SUN: Jak zauwaŜasz w Krótkiej historii, jest juŜ wiele postępowych teorii historycznych i teorii duchowego rozwoju. Czasem twoja teoria przypomina dialektykę Hegla, czasem

60 PoniŜsza rozmowa jest nieco skróconą wersją oryginału, który znajdziesz w: „Big Map: The Kosmos According to Ken Wilber", „Shambhala Sun", wrzesień 1996.

J E D E N S M A K

210

Darwina, czasem róŜne azjatyckie teorie umysłu świata. Czym róŜni się od tamtych systemów?

KW: W tym rzecz. Przypomina wszystkie te teorie, poniewaŜ bierze je wszystkie pod uwagę i z kaŜdej z nich próbuje wydobyć to, co najlepsze. To równieŜ stanowi o jej odmienności, gdyŜ Ŝadna z tamtych teorii nie bierze pod uwagę innych teorii. Próbuję połączyć te podejścia, a one nie są tym zainteresowane.

SUN: Nie dzielisz swojego świata na atomy albo Ŝywioły, albo stany psychologiczne, lecz na jednostki, które nazywasz holonami. Bardzo to przypomina dharmy buddyjskiej abhidharmy. Jaki wpływ na twoją teorię miała buddyjska abhidharma61?

KW: Od dawna jestem praktykującym buddystą i wiele kluczowych idei w moim podejściu wywodzi się z buddyzmu lub zostało nim zainspirowanych. Przede wszystkim chodzi o NagardŜunę i madhjamikę; czysta Pustka i pierwotna Czystość równieŜ jest „centralną filozofią" mojego podejścia. TakŜe jogaczara, hua yen, znaczna część dzogczen, mahamudry i równieŜ podstawy abhidharmy. Podział doświadczenia na dharmy jest takŜe bardzo podobny do „zdarzeń" Whiteheada. Mój sposób prezentowania holonów powstał pod wpływem wszystkich tych nauk. I znowu, z kaŜdej z tych tradycji próbuję wziąć to, co najlepsze, i połączyć je, mam nadzieję, w owocną całość.

SUN: Twój światopogląd jest bardzo skomplikowany. Medytujący mógłby powiedzieć: „Po co mi w ogóle jakiś globalno-historyczny pogląd? Zostaw mnie w spokoju, chcę po prostu medytować". Co byś mu powiedział?

KW: Po prostu medytuj.

SUN: Występujesz z interesującą krytyką konwencjonalnego modernizmu i postmodernizmu. Aby określić ich właściwe miejsce, wydajesz się akceptować ich stanowisko, a jednocześnie je przekraczasz. Czy mógłbyś to wyjaśnić?

KW: Rzecz w tym, Ŝe wszystkie podejścia, teorie i praktyki mają nam coś waŜnego do powiedzenia, ale Ŝadne nie posiada całej prawdy we wszystkich jej szczegółach. Dlatego kaŜde podejście jest prawdziwe, ale częściowe, i sztuka polega na tym, Ŝeby odkryć, jak te wszystkie autentyczne, ale częściowe prawdy do siebie pasują. Nie chodzi o to, kto ma rację, a kto się myli, ale jak one wszystkie mogą być słuszne? Jak wszystkie mogą się połączyć w jedno tęczowe przymierze? Z tego względu zarówno akceptuję te stanowiska, jak i próbuję równieŜ je przekroczyć, albo, jak to powiedziałeś, „określić ich właściwe miejsce". Przyszłość pokaŜe, czy mi się udało, czy nie.

SUN: Zamiast słowa „kosmos"62 uŜywasz słowa „Kosmos". Dlaczego?

KW: Kosmos to stary pitagorejski termin, który oznacza cały wszechświat w jego wszystkich wymiarach - fizycznym, emocjonalnym, mentalnym i duchowym. Dzisiaj kosmos zwykle oznacza tylko fizyczny wszechświat, wymiar fizyczny. MoŜna powiedzieć, Ŝe Kosmos obejmuje sferę fizyczną, czyli kosmos, biosferę, czyli Ŝycie, noosferę, czyli umysł, a wszystkie są promiennymi manifestacjami czystej Pustki i są toŜsame z Pustką. Jednym z katastrofalnych skutków modernizmu jest to, Ŝe podstawową rzeczywistością dla nas jest juŜ tylko kosmos, a nie Kosmos. Inaczej mówiąc, „rzeczywisty" jest tylko świat naukowego materializmu, świat „płaskiej ziemi", płaskiej i wyblakłej wizji modernistycznego i postmodernistycznego świata, w którym rzeczywisty jest tylko kosmos. W tych dwóch ksiąŜkach, między innymi, próbowałem przywrócić Kosmos jako wiarygodną koncepcję.

61 Abhidharma – jedna z trzech części buddyjskiego kanonu, Tripitaki. Abhidharma stanowi kompendium buddyjskiej psychologii i filozofii. Zgodnie z jej naukami, rzeczywistośc zbudowana jest z dharm, składników rzezcywistości, które nie istnieja niezaleznie, lecz sa rezultatem współzaleznego powstawania – przyp. tłum. 62 W oryg. „cosmos" i „Kosmos" - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

211

SUN: Pisałeś, Ŝe Kosmos jest „wzorcem, który wiąŜe" wszystkie obszary egzystencji. Przypomina mi to Mind and the Naturę: A Necessary Unity Gregory'ego Batesona. Jak te modernistyczne, przypominające New Age ruchy w socjologii wpłynęły na twoją myśl?

KW: Muszę przyznać, Ŝe ich wpływ jest niewielki. Teorie Batesona nie wydają mi się szczególnie przydatne, chociaŜ znam wielu bystrych ludzi, którzy są odmiennego zdania. KsiąŜkę, o której wspomniałeś, nazwałbym ksiąŜką „płaskiej ziemi", monologiczną, jednowymiarową, napisaną w języku-to - szczerze mówiąc, niezbyt dobrą. Ale to tylko moja opinia.

SUN: Czy uwaŜasz, Ŝe Foucault, Derrida i im podobni doszli do wniosków, które azjatyccy absolutyści juŜ w jakiś sposób wyrazili? A moŜe ich poststrukturalistyczne podejścia były całkowicie świeŜe?

KW: Podejścia poststrukturalistyczne są zarówno bardziej nowatorskie, świeŜe, jak i znacznie plytsze. Wielkie tradycje Wschodu są w swej esencji głębokimi technikami transformacji, wyzwolenia, uwolnienia w całkowitej Pustce. Poststrukturaliści nie oferują niczego takiego; przedstawiają tylko nowe sposoby objaśniania, a nie transformacji . Są to tylko interesujące interpretacje prawdy względnej, a nie joga prawdy absolutnej. W obrębie prawdy względnej myśl poststrukturalistów przypomina czasem względne aspekty niektórych wschodnich tradycji, np. brak ostatecznej podstawy, zaleŜność prawdy od kontekstu, zmienna natura znaczenia, względność znaczenia itd. Są to interesujące i waŜne podobieństwa, i próbuję brać je pod uwagę, ale mają one całkowicie drugorzędne znaczenie dla prawdziwej kwestii, którą jest moksza, kensio, satori, rigpa, jesze, szikantaza: niczego takiego nie znajdziesz u Foucaulta, Derridy, Lyotarda i im podobnych.

SUN: Czy kosmologiczna myśl buddyzmu tybetańskiego odgrywa jakąś szczególną rolę w rozwoju twojej filozofii? Czasem przypomina mi apokaliptyczne podejścia szkoły kalaczakry63.

KW: WadŜrajana w prawie wszystkich jej formach była bardzo waŜna dla mnie osobiście, a takŜe dla całościowego światopoglądu, który przedstawiłem. Kalaczakra, jako anuttaratantra, jest bardzo głęboka; takŜe nauki ati- semde, longde i upadesia64. Ale mam naprawdę głębokie uznanie dla wszystkich szkół.

SUN: Chcesz połączyć Freuda z Buddą lub, jak to nazywasz, „psychologię głębi" z „psychologią wysokości". Dlaczego jest to konieczne? Czy uwaŜasz, Ŝe bez tego połączenia oba systemy są niekompletne?

KW: Sądzę, Ŝe wszystko jest niekompletne, poniewaŜ Kosmos stale się rozwija. Pojawiają się nowe prawdy, dokonywane są nowe odkrycia, ukazują się nowi Buddowie, to nie ma końca, czy nie tak? Freud i Budda są tylko dwoma przykładami bardzo waŜnych prawd, które mogą odnieść korzyść z wzajemnego dialogu. Pustka nie zaleŜy od któregoś z nich; ale przejawiony świat jest wielki, jest w nim wiele miejsca dla obu tych pionierów. Tak rzeczywiście uwaŜam, Ŝe podąŜanie jedną z tych ścieŜek moŜe pomóc szybciej podąŜać drugą.

SUN: Czy naprawdę sądzisz, Ŝe staroŜytne systemy duchowej transformacji są nieodpowiednie we współczesnych czasach, poniewaŜ pomijają znaczną ilość materiału, który zawarłeś w swojej syntezie?

63 Kalaczakra, sanskr. dosł.: „koło czasu", najwyŜsza i najbardziej skomplikowana buddyjska tantra (tekst i system medytacyjny wadŜrajany) - przyp. tłum. 64 Ati, sanskr., czyli ati-joga (dzogezen), najwyŜsza klasa tantr według podziału tybetańskiej szkoły njingmapy. Zwolennicy tej szkoły uwaŜają dzogezen („wielka doskonałość") za ostateczną i najbardziej tajemną naukę Buddy. Nauka dzogezen dzieli się na trzy cykle: semde (klasa umysłu), longde (klasa przestrzeni) i upadesia (klasa pouczeń) - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

212

KW: Nieodpowiednie? Jeśli chodzi o prawdę absolutną, nie; jeśli chodzi o względną manifestację, oczywiście, poniewaŜ Pustka ciągle manifestuje się w róŜnych formach. W Ŝadnej sutrze ani tantrze nie znajdziesz instrukcji posługiwania się komputerem. Nie znajdziesz w tych tekstach równieŜ niczego o DNA, o narkozie medycznej ani o transplantacji nerek. Podobnie, Zachód wniósł co nieco do zrozumienia psychologicznego i psychoterapeutycznego. Te rzeczy są bardzo poŜyteczne i pomocne, i nie mają wielu odpowiedników w staroŜytnych naukach. W istocie nie jest to sprawa nieodpowiedniości; to kwestia wykorzystania wszystkiego, co jest dostępne. Jeśli twoją praktyką jest praca nad sobą, to wspaniale. Jeśli masz wraŜenie, Ŝe w niej utknąłeś, moŜe pomocna będzie terapia. Nie sadzę, Ŝeby któraś ze stron powinna się czuć tym zagroŜona. Wszechświat jest naprawdę wielki, bardzo przestronny, jest w nim wiele miejsca dla Freuda i Buddy.

SUN: Skoro jesteśmy przy tym temacie, co sądzisz o tantrach wewnętrznych, takich jak kundalini joga i co my, buddyści, robimy z praną, nadi i bindu [wewnętrznymi duchowymi wizjami]65? Nauka nie uznaje rzeczywistości, na której one polegają, a mimo to one zajmują dwa wyŜsze poziomy w twoim systemie, subtelny i przyczynowy. Wprowadza to zamieszanie, poniewaŜ wielu adeptów duchowych praktyk nie uznaje istnienia tych poziomów i nie wykonuje tych praktyk. Jednak ty wydajesz się uznawać je za niezbędne dla wyŜszego rozwoju. A moŜe błędnie cię zrozumiałem?

KW: Nie sądzę, Ŝeby były niezbędne. Chodzi raczej o to, Ŝe na tych dwóch wyŜszych stopniach, o których wspomniałeś (subtelny i przyczynowy), mogą wystąpić tego rodzaju procesy. Ale nie muszą. ZaleŜy to między innymi od rodzaju praktyki. W pewnym punkcie praktyki medytacyjnej róŜne grube procesy zastępowane są przez subtelne, a potem bardzo subtelne zjawiska, które czasem obejmują strumienie energii, prane, bindu itd. Ale w innych przypadkach moŜe po prostu zwiększyć się przejrzystość i świadomość panoramiczna. Ja jedynie skatalogowałem róŜne rodzaje zjawisk medytacyjnych, które mogą się pojawić, kiedy medytacja rozwija się z poziomu świadomości grubej do subtelnej i do bardzo subtelnej. Wiele z tego, co tutaj zamieściłem, stanowi klasyczny materiał w tych tradycjach.

SUN: Dlaczego niektórzy praktykujący wydają się rozwijać z jednej strony, a z drugiej wciąŜ pozostają prymitywnymi dupkami?

KW: [śmiejąc się] W swoim modelu rozwoju świadomości próbuję między innymi ukazać dwie róŜne rzeczy, które moŜemy nazwać strumieniami i falami. Strumienie to róŜne linie rozwoju, np. rozwój poznawczy, emocjonalny, interpersonalny, duchowy itd. KaŜdy z tych strumieni przechodzi przez róŜne etapy lub fale swojego rozwoju. Badania wskazują, po pierwsze, Ŝe róŜne strumienie mogą rozwijać się niezaleŜnie: moŜesz być zaawansowany w jednym strumieniu, np. duchowym, a „opóźniony" w innych, np. emocjonalnym lub interpersonalnym. I, po drugie, chociaŜ strumienie rozwijają się niezaleŜnie, wszystkie przechodzą przez te same podstawowe etapy lub fale rozwoju. Np. wszystkie przechodzą od form pre-konwencjonalnych do konwencjonalnych, a stąd do postkonwen-cjonalnych. Mamy więc wiele róŜnych strumieni rozwoju, jednak kaŜdy przechodzi przez te same ogólne fale lub etapy wzrastania świadomości. Niewątpliwie moŜna być zaawansowanym w jednym strumieniu i „prymitywnym dupkiem" w innych. (Podsumowanie tego badania zamieściłem w The Eye of Spirit: An Integral Vision for a World Gone Slightly Mad). Wracając do twojego pytania: rzeczywiście, rozwój moŜe przebiegać nierównomiernie. Większość wielkich tradycji mądrości prowadzi ludzi do wyŜszej, postkonwencjonalnej świadomości i poznania, i do wyŜszych, postkonwencjonalnych emocji, takich jak miłość i

65 Tantry wewnętrzne to praktyki związane z tzw. ciałem subtelnym, czyli ciałem zbudowanym z subtelnej energii. W ciele subtelnym znajdują się kanały (nadi), w których porusza się energia (prana). Bindu (krople, punkty) są kwintesencją ukrytą w ciele -przyp. tłum.

J E D E N S M A K

213

współczucie. Ale na ogół zaniedbują one rozwój interpersonalny i emocjonalny, szczególnie w obszarach konwencjonalnych. Wszyscy znamy ludzi zaawansowanych w medytacji, którzy są niemili. W tym punkcie, oczywiście, zachodnia psychoterapia góruje - chociaŜ wpada w drugą skrajność i niemal całkowicie zaniedbuje i pomija wyŜsze, transpersonalne fale: kolejny powód, Ŝeby połączyć Freuda z Buddą.

SUN: KaŜdy stary wyjadacz w tej kontemplacyjnej zabawie wie, Ŝe to prawda - Ŝe rozwój jest zwykle nierównomierny. Ale jedni mówią, Ŝe neurotyczne zachowania są regresją: ktoś zrobił prawdziwy postęp w medytacji, ale potem, zwiedziony przez samsarę, porzucił go i popadł w samsaryczną nerwicę. Inni twierdzą, Ŝe medytacja ujawnia w człowieku zaawansowanym w medytacji ukryte, skondensowane nerwice, skutkiem czego nagle i w niewyjaśniony sposób staje się on sukinsynem. Sądzisz, Ŝe w takich poglądach jest coś z prawdy, czy masz na ten temat zupełnie inne zdanie?

KW: Sądzę, Ŝe sytuacje, o których wspomniałeś, czasem się zdarzają. Ludzie często robią prawdziwy postęp w medytacji, ale porzucają ją, poniewaŜ wiąŜe się ona ze zbyt wielkimi wymaganiami. Kiedy wracają do „starych" zachowań, wpadają w jeszcze większą nerwicę, bo mają ten sam stary problem, ale teraz są bardziej wraŜliwi, i dlatego dotyka ich to jeszcze mocniej. Twój drugi scenariusz równieŜ jest powszechny. Szczególnie na zaawansowanych etapach medytacji świadomość zaczyna rozpoznawać bardzo głęboko ukryte kompleksy. Ludzie zaawansowani w praktyce mogą być bardzo przewraŜliwieni, poniewaŜ przebrnęli juŜ przez wszystkie proste i łatwe problemy, i pozostał im tylko karman z poprzedniego Ŝycia, w którym zamordowali dwadzieścia mniszek. śartuję, ale wiesz, o co mi chodzi: w zaawansowanej praktyce głęboko zakorzenione problemy mogą wypłynąć na powierzchnię, a to moŜe budzić zakłopotanie, bo nie wygląda na „postęp". Trochę przypomina to odmroŜenie: początkowo nic nie czujesz, bo jesteś zmarznięty. Nawet nie wiesz, Ŝe masz problem. Potem zaczynasz rozgrzewać zamroŜoną część ciała i pojawia się piekielny ból. Leczenie, rozgrzewanie, jest potworne. Zaawansowana medytacja jest przede wszystkim szybkim rozgrzewaniem, budzeniem, a to zwykle piekielnie boli.

SUN: Ale ty masz równieŜ jakieś inne wyjaśnienia, dlaczego rzeczy mogą „pójść źle" w medytacji.

KW: Tak. Jak juŜ mówiliśmy, rozwój składa się z kilku róŜnych strumieni, które przechodzą przez podstawowe etapy lub fale wzrastania świadomości. Wielkie tradycje mądrości na ogól akcentują dwa lub trzy z tych strumieni, takie jak poznawczy (świadomość), duchowy (i moralny), wyŜszych uczuć (miłość i współczucie). Ale zazwyczaj zaniedbują inne strumienie, np. emocjonalny, interpersonalny, dotyczy związków i konwencjonalnych interakcji. Dlatego kiedy czynisz postępy w niektórych z tych strumieni - np. medytacyjnym/poznawczym - moŜesz stać się trochę „niezrównowaŜony" w swoim całościowym rozwoju. Zaniedbujesz inne linie rozwoju, które usychają, zanikają. Twoją psychiką rządzi jeden olbrzym i tuzin pigmejów. Im większe robisz postępy w praktyce medytacji, tym jesteś bardziej niezrównowaŜony. Stajesz się coraz dziwniejszy. Zaleca ci się zwiększyć wysiłek w medytacji i wkrótce zaczynasz pękać w szwach jak tani garnitur. Czy nie tak? Z tego względu moŜemy zapragnąć, by do naszego Ŝycia wprowadzić bardziej zintegrowaną praktykę, która obejmuje najlepsze elementy staroŜytnej mądrości i współczesnej wiedzy, i łączy wymiar kontemplacyjny z konwencjonalnym. Nie mam gotowych odpowiedzi, ale moje ksiąŜki są, mam nadzieję, sposobem na rozpoczęcie tego dialogu w dobrej wierze i z dobrą wolą.

SUN: Kiedy wcześniej powiedziałeś, Ŝe medytujący mógłby „po prostu medytować", to chyba byłeś trochę nieszczery? Nie wydaje się, Ŝe naprawdę uwaŜasz, Ŝe sama medytacja wystarczy.

J E D E N S M A K

214

KW: Nie pytałeś, czy uwaŜam, Ŝe sama medytacja wystarczy. Zapytałeś, co powiedziałbym komuś, kto mówi: „Daj mi spokój, chcę po prostu medytować". Na to powiedziałbym: „Po prostu medytuj". Nie chcę wtrącać się do niczyjej praktyki. Gdybyś zamiast tego zapytał: „Jakie inne praktyki twoim zdaniem medytujący mogliby wykorzystać, Ŝeby ułatwić swój rozwój?", wtedy powiedziałbym mniej więcej to, co przed chwilą. Inaczej mówiąc, rozsądne połączenie kontemplacyjnych podejść Wschodu z psychodynamicznymi podejściami Zachodu jest interesującą i, jak sądzę, zdrową perspektywą. A jeśli chcesz bardziej wszechstronnego światopoglądu, obejmującego prawdę absolutną i względną, to niewątpliwie Zachód zaoferuje wiele dań na tej uczcie. W porównaniu ze ścieŜką integralną kaŜde z tych podejść wzięte z osobna jest bez wątpienia niepełne. Nawiasem mówiąc, jeśli to wszystko cię odpycha, nie musisz przychodzić. Ale wszyscy są zaproszeni do tego tańca. To jest prawdziwy Bal Szambali. PowaŜnie. Wizja Szambali przedstawiona przez Chogyama Trungpę66, tak jak ją zrozumiałem, była świeckim i integralnym wplataniem Dharmy w szerokie kulturowe nurty, które ją otaczają. Krótka historia wszystkiego przedstawia wiele z tych nurtów i sugeruje sposób, w jaki Dharma moŜe wzbogacić -i być wzbogacona przez - te nurty. Moim zdaniem jest to bardzo proste.

SUN: Zupełnie proste. Chciałbym teraz zadać ci kilka bardzo technicznych pytań. Zgoda?

KW: Zgoda.

SUN: Jedną z rzeczy, które wprowadzają w dezorientację praktykującego azjatyckie tradycje mistyczne jest fakt, Ŝe przed Oświeceniem Zachód miał tysiącletnią tradycję cywilizacji opartej na bardzo mistycznej religii: na chrześcijaństwie. A mimo to w Sex, Ecology, Spirituality charakteryzujesz ten tysiącletni okres jako czas, który obiecywał, ale nie przyniósł autentycznej transcendencji. Dlaczego tak mówisz? Jak cala cywilizacja mogła się mylić przez tak długi czas, skoro ta idea znalazła swój wyraz u Platona, w Corpus Hermeticum, u neoplatończyków, w mistyce chrześcijańskiej itd.? . KW: Wyobraź sobie, Ŝe w dniu osiągnięcia oświecenia Budda zostałby pojmany i powieszony, właśnie z powodu swojego urzeczywistnienia. I kaŜdy z jego uczniów, który twierdziłby, Ŝe osiągnął takie same urzeczywistnienie, równieŜ zostałby powieszony. Mnie by to odstraszyło. A właśnie to przytrafiło się Jezusowi z Nazaretu. „Dlaczego rzucacie we mnie kamieniami? - zapytał on w pewnym momencie. - Czy to z powodu dobrych uczynków?". A tłum odparł: „N ie, robimy to, poniewaŜ, będąc człowiekiem, podajesz się za Boga". Temu Atmanowi nie pozwala się urzeczywistnić faktu, Ŝe jest jednym z Brahmanem. „Ja i mój Ojciec jesteśmy Jednym" - z powodu tego urzeczywistnienia i innych skomplikowanych czynników ten dŜentelmen został ukrzyŜowany. Przyczyny tej sytuacji są skomplikowane, ale fakt pozostaje: gdy tylko ktoś praktykujący duchową ścieŜkę zanadto zbliŜał się do zrozumienia, Ŝe Atman i Brahman są jednym - Ŝe jego własny umysł jest w swej naturze jednym z pierwotnym Duchem - zazwyczaj pociągało to za sobą przeraŜająco dotkliwe reperkusje. Oczywiście na Zachodzie w tle (i w podziemiu) płynęły cudowne nurty neoplatońskich i innych bardzo zaawansowanych nauk, ale wszędzie tam, gdzie Kościół wywierał polityczny wpływ - a panował on na zachodniej scenie przez tysiąc lat - jeśli przekroczyłeś linię między Atmanem i Brahmanem, znajdowałeś się w bardzo niebezpiecznej sytuacji. Św. Jan od KrzyŜa i jego przyjaciółka Św. Teresa z Avila przekroczyli tę linię, lecz swoje doświadczenia opisywali w tak ostroŜnych i poboŜnych słowach, Ŝe choć z trudem, ale zdołali ujść z Ŝyciem. Mistrz Eckhart przekroczył tę linię nieco zbyt śmiało, więc jego nauki zostały oficjalnie potępione, co znaczyło, Ŝe nie będzie smaŜył się w piekle, ale jego słowa na pewno. Giordano Bruno daleko przeszedł za tę linię i spłonął

66 Chogvam Trungpa, Szambala. Święta ścieŜka wojownika, Jacek Santorski & Co 2002

J E D E N S M A K

215

na stosie. To typowy wzorzec. SUN: Powiedziałeś, Ŝe przyczyny tej sytuacji są skomplikowane, i nie mam co do tego wątpliwości, ale czy mógłbyś pokrótce wymienić kilka z nich?

KW: Podam ci jedną, być moŜe najbardziej interesującą. Wczesna historia Kościoła zdominowana była przez wędrownych „pneumatyków", tych, w których „duch był Ŝywy". MoŜna przypuszczać, Ŝe ich duchowość opierała się w znacznym stopniu na bezpośrednim doświadczeniu, na pewnego rodzaju świadomości Chrystusowej („Niech w tobie będzie ta świadomość, która była w Jezusie Chrystusie"). Mówiąc szczerze, moglibyśmy z Ŝyczliwą przesadą powiedzieć, Ŝe Nirmanakaja kaŜdego pneumatyka poprzez Sambhogakaję przemieniającego ognia Ducha Świętego urzeczywistniała Dharmakaję Chrystusa. Mieli oni niewątpliwie jakieś bardzo realne, bezpośrednie doświadczenia duchowe. Ale w ciągu kilkuset lat, wraz z kodyfikacją Kanonu i apostolskiego wyznania wiary, serie obowiązujących przekonań zastąpiły rzeczywiste doświadczenie. Kościół powoli przeszedł od pneumatyków do ekklesia, eklezjastycznego zgromadzenia Chrystusa, a głową ekklesia był miejscowy biskup, który znał „właściwy dogmat", a nie pneumatyk lub prorok, który mógł znać ducha, ale nie mógł być „kontrolowany". Kościoła nie nazywano juŜ zgromadzeniem urzeczywistnionych, lecz zgromadzeniem biskupów. Za czasów Tertuliana ten stan zostaje niemal zalegalizowany, a za Cypriana duchowość jest faktycznie podporządkowana legalnemu urzędowi Kościoła. Zęby zostać kapłanem, nie trzeba być przebudzonym, wystarczy zwykłe wyświęcenie. Kapłan nie był juŜ święty (sanctus), dlatego Ŝe byl przebudzony, oświecony lub uświęcony, ale dlatego Ŝe dzierŜył urząd. Podobnie, „zbawienia" mogłeś dostąpić nie poprzez osobiste przebudzenie, ale poprzez zwykle przyjęcie legalnych sakramentów. Cyprian ujął to tak: „Nie moŜe mieć Boga za Ojca ten, kto nie ma Kościoła za Matkę". To działa jak zimny prysznic, prawda? Teraz zbawienie spoczywało w rękach prawników. A prawnicy mówili: pozwolimy, Ŝeby ten jeden megafacet był całkowicie jednym z Bogiem, ale to wszystko! Koniec z tym pieprzeniem o czystej Jedności.

SUN: Ale dlaczego?

KW: Chodziło o prostą, zwykłą, polityczną władzę. W bezpośrednim mistycznym doświadczeniu niepokojące jest to, Ŝe ma brzydki zwyczaj przychodzenia bezpośrednio od Ducha do ciebie, pomijając w ten sposób pośrednika, czyli biskupa, nie wspominając o jego tacy. Z tego samego powodu kompanie naftowe nie lubią energii słonecznej. Dlatego kaŜdego, kto miał bezpośrednią łączność z Bogiem, uznawano winnym nie tylko herezji religijnej , naruszenia legalnych praw Kościoła, za co jego niebiańska dusza mogła zostać skazana na wieczne potępienie; ale równieŜ zdrady politycznej, za co jego ziemskie ciało mogło zostać poćwiartowane. Z tych wszystkich względów summum bonum duchowej świadomości - najwyŜsza toŜsamość Atmana i Brahmana, zwykłego umysłu i immanentnego ducha - na Zachodzie była tabu przez mniej więcej tysiąc lat. Te wszystkie wspaniałe nurty, o których wspomniałeś, od neoplatończyków do hermetyzmu, były niewątpliwie obecne, ale, łagodnie mówiąc, mocno zepchnięte na margines. I dlatego Zachód wydał tak wielu mistyków z poziomu subtelnego (Sambhogakaja), którzy twierdzili jedynie, Ŝe dusza i Bóg mogą stanowić jedność; ale bardzo nielicznych mistyków z poziomu przyczynowego (Dharmakaja) i bardzo nielicznych z poziomu niedualnego (Swabhawikakaja), którzy poszli dalej i mówili nie tylko o jedności, ale o najwyŜszym utoŜsamieniu duszy i Boga w czystym Bóstwie: samo to twierdzenie skazywało cię na stos.

SUN: Co do tych głębszych nurtów zepchniętych na margines. Jaki jest związek między koncepcją „przypominania" Platona, a oświeceniem? Odkąd przeczytałem Menon, uwaŜałem, Ŝe taki związek istnieje, ale nie mogłem ustalić jaki.

KW: Sadzę, Ŝe istnieje bardzo bezpośredni związek. Jeśli przyjmiemy, co w tym

J E D E N S M A K

216

towarzystwie jest zupełnie bezpieczne, Ŝe kaŜda czująca istota ma umysł Buddy, i jeśli zgodzimy się, Ŝe podczas oświecenia nie osiągamy tego umysłu, ale po prostu uznajemy go lub rozpoznajemy, wówczas nie róŜni się to od twierdzenia, Ŝe oświecenie jest przypomnieniem umysłu Buddy, albo bezpośrednim rozpoznaniem lub ponownym-poznaniem czystej Pustki. Inaczej mówiąc, tak samo nie moŜemy osiągnąć natury Buddy, jak nie moŜemy osiągnąć swoich stóp. MoŜemy zwyczajnie spojrzeć w dół i zobaczyć, Ŝe mamy stopy, moŜemy sobie przypomnieć, Ŝe je mamy. Czasem, kiedy nam się zdaje, Ŝe nie mamy stóp, pomóc nam moŜe ktoś, kto przechodząc obok, wskaŜe na nie. Mistrz zen chętnie nam pomoŜe. Kiedy szczerze powiesz: „Nie mam stóp", mistrz nadepnie ci na palce, Ŝebyś mógł zobaczyć, kto wyje. Potem spojrzy na ciebie: „Nie masz stóp, co?". Te „wskazujące instrukcje" nie wskazują na coś, czego nie mamy i co musimy zdobyć; wskazują na coś, co jest w pełni, totalnie, całkowicie obecne teraz, ale być moŜe o tym zapomnieliśmy. Oświecenie w najbardziej podstawowym sensie jest takim prostym przypomnieniem, rozpoznaniem lub zwykłym zauwaŜeniem swoich stóp - to znaczy zauwaŜeniem, Ŝe ta prosta, jasna, zawsze obecna świadomość, taka jaka jest, jest pierwotną Czystością. W tym sensie jest niewątpliwie prostym przypomnieniem.

SUN: Sądzisz, Ŝe Platon rzeczywiście miał tego rodzaju doświadczenie?

KW: Tak sądzę. Staje się to zupełnie oczywiste u kolejnych neoplatońskich nauczycieli, a w tych obszarach jabłka rzadko padają daleko od jabłoni. Sam Platon mówi, Ŝe kiedyś byliśmy cali, ale „niezdolność do pamiętania" - amnezja - pozwala nam odpaść od tej całości. Z tej fragmentacji „wyzdrowiejemy", kiedy przypomnimy sobie, kim i czym naprawdę jesteśmy. Platon mówi o tym bardzo wyraźnie. Przytoczę to: „Nie jest to coś, co moŜna wyrazić słowami, jak inne gałęzie wiedzy; jedynie po długim uczestnictwie w [kontemplacyjnej wspólnocie] poświęconej właśnie tej rzeczy, prawda rozbłyska w duszy, jak płomień zapalony przez skaczącą iskrę". Nagła iluminacja. Potem dodaje coś bardzo waŜnego: „Nie istnieje i nigdy nie będzie istniał Ŝaden mój traktat dotyczący tego".

SUN: Zupełnie poza słowami.

KW: Tak myślę. Bardzo to przypomina: „Szczególny przekaz poza tekstami; NiezaleŜny od słów i liter; Bezpośrednie wskazywanie na umysł; Wglądanie we własną Naturę i rozpoznawanie stanu Buddy". Musimy ostroŜnie podchodzić do szybkich i łatwych porównań, ale powtarzam, jeśli wszystkie czujące istoty mają umysł Buddy i jeśli przypomnienie sobie tego umysłu nie grozi ci ukrzyŜowaniem, to jest bardzo prawdopodobne, Ŝe dusze takiego kalibru jak Parmenides, Platon i Plotyn przypomniały sobie, kim i czym są w takości. Rzeczywiście, jest to kwestia zwykłego przypomnienia, jakbyś spojrzał w lustro i wykrzyknął: „Och!". Filozofia powiedziała do zrozpaczonego Boecjusza: „Zapomniałeś, kim jesteś".

SUN: Chciałbym zapytać cię o związek między prawdą ostateczną i względną. Powiedziałeś, Ŝe nauki Buddy są całkowicie adekwatne, jeśli chodzi o urzeczywistnienie Prawdy Ostatecznej, ale względna manifestacja wciąŜ się zmienia, poniewaŜ: „Pustka przyjmuje róŜne formy". W istocie jednak w naukach buddyjskich jest tylko jedna inteligencja. Tantry ati nazywają ją rigpą. Zasadniczo uwaŜa się, Ŝe jest tym samym, co vipaszjana lub pradŜnia. Ciekaw jestem, czy zgadzasz się, Ŝe istnieje ta jedna inteligencja? Czy to jest ta sama inteligencja, która rozumie rachunek róŜniczkowy? Czy to jest ta sama inteligencja, która odkrywa fizykę kwantową? Czy to jest ta sama inteligencja, której mikrobiolodzy uŜywają, Ŝeby ustalić budowę ludzkiego genomu?

KW: Pytasz, bo...?

SUN: One mają być tą samą „jedną inteligencją", ale nie wydają się takie same. Naukowa i filozoficzna wiedza Zachodu wydaje się przykładem prawdy względnej, która nie została

J E D E N S M A K

217

odkryta w Azji. Najwyraźniej wierzysz, Ŝe Azjaci byli światowymi ekspertami od odkrywania lub rozpoznawania umysłu postrzegającego Pustkę. Ale jak moŜemy pogodzić to z faktem, Ŝe jest tylko jedna inteligencja? Krótko mówiąc, dlaczego rigpa nie odkrywa rachunku róŜniczkowego, fizyki kwantowej albo ludzkiego DNA?

KW: PoniewaŜ nie ma tylko jednej inteligencji, nie w takim sensie, w jakim ty ją ujmujesz. Pamiętaj, nawet w madhjamice67, gdzie mamy doktrynę Dwóch Prawd, istnieją odpowiadające im Dwa Sposoby Poznania - samwrytti, odpowiedzialny za względne prawdy nauki i filozofii, oraz paramartha, czyli rozpoznanie czystej Pustki. KaŜdą względną manifestację oświeca lub rozjaśnia rigpa, gdyŜ ta jedna inteligencja jest całym wszechświatem, i to jest zupełną prawdą. Ale w tej absolutnej przestrzeni Pustki/rigpy powstają wszelkiego rodzaju względne prawdy i względne obiekty i względna wiedza. Pustka/rigpa oświeca je wszystkie równo. Nie opowiada się za niczym ani niczego nie „odpycha". Nie napiera na nic, bo nic nie jest na zewnątrz niej.

SUN: Czy moŜesz podsumować to stwierdzeniem, czy jest jedna inteligencja, czy nie?

KW: Jedna inteligencja, która przejawia się w wielu róŜnych formach. Chrześcijańscy mistycy mówią, Ŝe mamy oko fizyczne, oko umysłu i oko kontemplacji - wszystkie ostatecznie oświecane są przez rigpę, jedną inteligencję, Wielki Umysł, ale mimo to kaŜde ma własny obszar, własne prawdy, własną wiedzę. A co najwaŜniejsze, opanowanie jednego oka niekoniecznie musi oznaczać, Ŝe opanowałeś pozostałe. Jak mówiliśmy, są to stosunkowo niezaleŜne strumienie.

SUN: A więc oko kontemplacji jest w stanie odkryć absolutną prawdę Pustki, podczas gdy oko umysłu i oko fizyczne mogą odkryć tylko prawdę względną i rzeczywistości konwencjonalne.

KW: Sądzę, Ŝe jest to dobre podsumowanie tych w końcu bardzo złoŜonych kwestii. Tradycyjnie wyjaśnia się to, uŜywając analogii oceanu i fal. To bardzo nuŜąca analogia, ale wytrwaj razem ze mną. Wilgotność wody jest Takością (lub Duchem). Wszystkie fale są tak samo mokre. Jedna fala nie jest bardziej mokra od innej. Dlatego jeśli odkryłem wilgotność jednej fali, odkryłem wilgotność wszystkich fal. Kiedy bezpośrednio rozpoznaję Takość lub Pustkę, wilgotność mojej własnej istoty, tu i teraz, to odkrywam równieŜ ostateczną prawdę o wszystkich innych fałach. Pustka nie jest Bardzo Wielką Falą odrębną od małych fal, ale jest wilgotnością tak samo obecną we wszystkich falach, wysokich i niskich, duŜych i małych, świętych i zwykłych - dlatego Pustki nie moŜna wykorzystywać do przedkładania jednej fali nad drugą. Zatem oświecenie nie polega na schwytaniu bardzo wielkiej fali, ale na zauwaŜeniu juŜ obecnej wilgotności kaŜdej fali, na której się unoszę. Co więcej, jestem wtedy całkowicie wyzwolony z ciasnego utoŜsamienia z tą małą falą zwaną mną, poniewaŜ jestem zasadniczo jednym ze wszystkimi pozostałymi falami - Ŝadna wilgotność nie znajduje się na zewnątrz mnie. Jestem dosłownie Jednym Smakiem z całym oceanem i wszystkimi jego falami. A tym smakiem jest wilgotność, takość, Pustka, całkowita przezroczystość Wielkiej Doskonałości. Jednocześnie nie znam wszystkich szczegółów wszystkich pozostałych fal: ich wysokości, wagi, liczby itd. Te względne prawdy będę musiał poznawać fala za falą, bez końca. śadna Sutra wilgotności nie powie ani nie mogłaby powiedzieć o tym. Tego nie dowiem się z jakiejś Tantry mokrego. Dlatego wcześniej powiedziałem, Ŝe kontemplacja wystarczy do odkrycia prawdy absolutnej: bezpośrednio pokaŜe ci wilgotność wszystkich fal, całkowitą takość wszystkich zjawisk, Pustkę w Sercu Kosmosu, pierwotną czystość, która jest twoją własną wrodzoną

67 Madhjamika, „środkowa droga", szkoła buddyzmu mahajany załoŜona przez NagardŜuna (II w. n.e.) i Arjadewe. Wiele szkól mahajanistycznych uwaŜa doktrynę madhimiki za najwyŜszą filozoficzną naukę buddyjską - przyp. tłum.

J E D E N S M A K

218

świadomością w tej chwili i w tej chwili, i w tej. Ale za pomocą medytacji nie poznasz i naprawdę nie moŜesz poznać wszystkich szczegółów wszystkich fal, które mimo to powstają jako nieustanna gra Pustki i spontanicznej świetlistości. Tak jak mówisz, medytacja nie da ci automatycznie zrozumienia rachunku róŜniczkowego, ludzkiego genomu czy fizyki kwantowej. I historycznie rzecz biorąc, zdecydowanie nie dawała takiej wiedzy, co powinno być dla nas jakąś wskazówką.

SUN: Mam pytanie dotyczące Wielkiego Łańcucha Istnienia - pomyślałem, Ŝe moŜe on wiązać się z tym, co mówisz o manifestacji i prawdzie względnej.

KW: Tak, to są bardzo podobne pojęcia. Inaczej mówiąc, Teoretycy Wielkiego Łańcucha - od jogaczary i wedanty na Wschodzie do neoplatonizmu i kabały na Zachodzie - utrzymują, Ŝe Pustka (czyli „Jedno", tzn. Niedwoistość) przejawia się jako serie wymiarów albo poziomów, albo kosz, albo widŜnian - albo „fal" - spektrum istnienia i świadomości. To spektrum poziomów jest prawdą względną, czyli przejawioną, a bezkresny przestwór, w którym owo spektrum się pojawia, jest Pustką, czyli prawdą absolutną. Ostatecznie absolutne i względne są „nie dwoma", są niedwoiste, poniewaŜ Pustka nie jest rzeczą odrębną od innych rzeczy, ale takością wszystkich rzeczy, wilgotnością wszystkich fal. Rigpa jest przebłyskiem, rozpoznaniem tej niedwoistej jestności, prostoty obecnej, jasnej, zwykłej świadomości - otwartością lub przestronnością, w której powstaje cały wszechświat, właśnie tym. Oczywiście, nie jest to tylko abstrakcyjna koncepcja. Jeden Smak jest prostym, bezpośrednim, jasnym rozpoznaniem, w którym całkowicie oczywiste się staje, Ŝe nie widzisz nieba, ale jesteś niebem. Nie dotykasz ziemi, jesteś ziemią. Wiatr nie wieje na ciebie, lecz w tobie. W tym prostym Jednym Smaku moŜesz jednym haustem wypić Pacyfik i połknąć cały wszechświat. Supernowe rodzą się i umierają w twoim sercu, galaktyki wirują bez końca tam, gdzie uwaŜałeś, Ŝe masz głowę, a wszystko to jest tak proste, jak śpiew drozda o krystalicznie czystym świcie.

SUN: RóŜne formy Pustki, róŜne fale Wielkiej Doskonałości.

KW: Tak, we względnym świecie nowe prawdy nieustannie powstają; powstają w Pustce, w tej lśniąco czystej otwartości, która jest twoją świadomością w tej chwili. Czy tym, co powstaje w bezkresnej przestrzeni twojej własnej pierwotnej świadomości, jest rachunek róŜniczkowy, fizyka, garncarstwo, czy robienie masła z mleka jaka, zaleŜy od tysięcy względnych prawd i względnych sił, z których Ŝadna wzięta z osobna nie równa się Pustce, a jednak wszystkie powstają jako gesty Wielkiej Doskonałości, Pustki - to znaczy wszystkie powstają w tej prostej, jasnej, zawsze obecnej świadomości, wilgotności czy przezroczystości twojej własnej istoty. W „jednej inteligencji", w „Wielkim Umyśle", wszelkiego rodzaju małe umysły i mniejsze inteligencje powstają - to jest Wielki Łańcuch. Te względne prawdy, jak obłoki na niebie i fale na oceanie, umawiają się na randki, spotykają się ze swoimi własnymi względnymi karmanami i flirtują z własnym przeznaczeniem. Zachód ma swoje prawdy względne, Wschód ma swoje prawdy względne. A w dodatku głównie na Wschodzie osiągamy jasne zrozumienie prawdy absolutnej, poniewaŜ nie jest naszym przeznaczeniem grzebanie się w komputerze. Jestem przekonany, Ŝe rozsądne połączenie prawd względnych, Wschodu i Zachodu, osadzone w pierwotnym kontekście całkowitej Pustki, jest bardzo zdrowym podejściem do sytuacji człowieka.

Niedziela, 21 grudnia

Kilka najnowszych wiadomości na temat narodowej debaty astrologicznej. Ivan Kelly przysłał mi kopię swojej rozprawy: „Współczesna astrologia: krytyka", i muszę przyznać, Ŝe jest absolutnie miaŜdŜąca. Kiedy ostatnio wspominaliśmy tę debatę, astrologia wisiała, zdecydowanie, ale słabo, tylko na włosku Gauquelina. Will Keepin próbował wskazać równieŜ na anegdotyczne dane zgromadzone przez Tarnasa i Grofa, ale Roger wykazał, Ŝe te

J E D E N S M A K

219

badania były „niekontrolowane (tzn. nie obejmowały podmiotów kontrolnych), nie były ślepe (tzn. prowadzący eksperyment zwykle wiedzieli, kim są podmioty), retrospektywne (oceniane po fakcie) i nie zawierały testów wiarygodności procedur pomiaru". Inaczej mówiąc, badaniom Grofa i Tarnasa brak dowodów, a nawet potwierdzenia, pozostaną więc stronnicze i anegdotyczne, dopóki środki kontroli wymienione przez Rogera nie zostaną ściśle zastosowane. Z drugiej strony, badania Gauąuelina są jedynymi badaniami, których nie mogą odrzucić ani wierzący, ani niewierzący w astrologię. Operając się na tych dowodach - a zawsze musimy opierać się na dowodach - wysnułem teorię wyjaśniającą rezultaty tych badań. W przeciwieństwie do sugestii Willa - Ŝe wpływy astralne emanują z Duszy Świata (poziom nadpsychiczny) i za pomocą przyczynowości skierowanej w dół oddziałują na indywidualne umysły (lub cechy charakteru) -zasugerowałem, Ŝe emanują one ze zwykłego fizycznego poziomu (geomagnetycznego, grawitacyjnego) i za pomocą przyczynowości skierowanej ku górze wywierają niewielki, ale dostrzegalny wpływ (poprzez interakcje hormonalne lub neuronowe) na indywidualne umysły (lub cechy charakteru). WciąŜ podtrzymuję tę hipotezę, jeśli i tylko jeśli baza danych Gauquelina jest rzetelna. Jeśli nie, to astrologia we wszystkich jej formach, jeŜeli brać pod uwagę te dane, jest po prostu przegrana i nie potrzebujemy Ŝadnej hipotezy. Z wykładu Kelly'ego dowiedziałem się, Ŝe P. Seymour ostatnio „próbował poprzeć odkrycia Gauquelina, prezentując mechanizm oparty na (...) reakcji naszej sieci nerwowej na wahania w geomagnetycznym polu ziemi, które z kolei znajduje się w interakcjach z grawitacyjnymi polami planet". Propozycja podobna do mojej. Ale, jak wskazuje Kelly, chociaŜ są to wiarygodne hipotezy, nie są poparte danymi, a co gorsza, opierają się na rzetelności oryginalnej bazy danych Gauquelina, która, mało przypominając niezwycięŜoną twierdzę, znajduje się pod cięŜkim ostrzałem. Między innymi, holenderski matematyk Nienhuys przekonująco zakwestionował same podstawy wyników badań Gauquelina. Nadal jestem gotowy opierać się na danych, ale muszę przyznać, Ŝe w tym punkcie cała sieć danych świadczy zdecydowanie przeciw astrologii w kaŜdej formie. Jeśli baza danych Gauąuelina jest rzetelna, wrócę do mojej pierwotnej hipotezy geomagnetycznej; ale w tym punkcie wydaje się, Ŝe astrologia jest wierzeniem, którego nie potwierdzają Ŝadne dowody. Ludzie zwracają się do astrologii powodowani tęsknotą za związkiem z kosmosem. Ale lepiej by zrobili, gdyby zwrócili się do Kosmosu. To znaczy zamiast łączyć się z grubym wymiarem fizycznych planet związanych z ich ego, niech ich świadomość wznosi się łagodnie w obszary transpersonalne. Niech nie zajmują się tylko horyzontalnym związkiem z planetami fizycznymi, ale wertykalnym związkiem z duszą i duchem, z poziomem subtelnym i przyczynowym, ostatecznym i niedualnym. Duchowy impuls ukryty w astrologii i skierowany w kosmos musi zostać wyzwolony w Kosmos, wyzwolony w ostateczne Objęcie, które trzyma planety w dłoni i swobodnie obraca galaktykami. Tajemnica tak długo poszukiwanego związku kryje się nie w związku psyche i kosmosu, ale psyche i Kosmosu.


Marci i ja spędziliśmy ten dzień sami, cudownie.


Rok zbliŜa się do końca - jak mówi tradycja, umiera. Śmierć: mistycy są zgodni, Ŝe śmierć kryje w sobie tajemnicę Ŝycia - wiecznego Ŝycia. Eckhart, powtarzając za mistykami ze wszystkich stron świata, powiedział: „Nikt nie dostaje tyle Boga jak ci, co zmarli całkowicie". Czy Ramana Maharishi: „We właściwym czasie zrozumiesz, Ŝe twoja chwała jest tam, gdzie przestajesz istnieć". Albo Zenrin; „śywy, Ŝyj, jakbyś był martwy, całkowicie martwy". Nie chodzi im o śmierć fizyczną, lecz o śmierć poczucia odrębnego self. MoŜesz „przetestować" swoją duchową świadomość w odniesieniu do śmierci, próbując wyobrazić sobie następujące rzeczy:

1. Znany koan zen mówi: : „PokaŜ mi swoją Pierwotną Twarz, którą miałeś, zanim urodzili się

J E D E N S M A K

220

twoi rodzice". Nie jest to pytanie podchwytliwe ani symboliczne; to bardzo bezpośrednie pytanie, na które istnieje jasna i prosta odpowiedź. Twoja Pierwotna Twarz jest czystym, bez-foremnym Świadkiem, wcześniejszym od przejawionego świata. Czysty Świadek, który sam jest bezczasowy lub wcześniejszy od czasu, jest tak samo obecny we wszystkich punktach czasu. Oczywiście jest to Self, które miałeś, zanim urodzili się twoi rodzice; jest to Self, które miałeś równieŜ przed Wielkim Wybuchem. I jest to Self, które będziesz miał po tym, jak twoje ciało - i cały wszechświat - zniknie. Self istniało wcześniej od twoich rodziców i wcześniej od Wielkiego Wybuchu, poniewaŜ jest wcześniejsze od czasu. MoŜesz bezpośrednio połączyć się z Self, które miałeś, zanim urodzili się twoi rodzice, wystarczy tylko w tej chwili spocząć w czystym Świadku. One są jednym i tym samym bezforemnym Self, właśnie teraz i teraz, i teraz. „WyobraŜanie sobie", czym byłeś, zanim urodzili się twoi rodzice, zmusza cię do porzucenia wszelkiego utoŜsamienia ze swoim obecnym ciałem i ego. Musisz znaleźć w sobie to, co naprawdę ciebie przekracza - czyli czystego, pustego, bezforemnego, bezczasowego Świadka lub pierwotne Self. Jeśli naprawdę potrafisz spocząć jako bezczasowy Świadek („nie jestem tym, nie jestem tamtym"), to zmarłeś dla odrębnego self - i odkryłeś swoją Pierwotną Twarz, którą miałeś, zanim urodzili się twoi rodzice, zanim urodził się Wielki Wybuch, zanim urodził się czas. Odkryłeś w istocie wielkie Nienarodzone. 2. Podobnie, wyobraź sobie, jak świat będzie wyglądał w sto lat po twojej śmierci. Nie musisz wyobraŜać sobie szczegółów, po prostu uświadom sobie, Ŝe w sto lat po twoim odejściu Ŝycie będzie toczyło się dalej. Wyobraź sobie ów świat bez ciebie. Zmieni się tak wiele rzeczy - inni ludzie, inna technika, inne samochody i samoloty... Ale jedna rzecz się nie zmieni; jedna rzecz będzie taka sama: Pustka, Jeden Smak, Duch. MoŜesz zasmakować tego w tej chwili . Ten sam bezforemny Świadek będzie patrzył wszystkimi oczami, słyszał wszystkimi uszami, dotykał wszystkimi rękami... ten sam bezforemny Świadek, który jest twoim pierwotnym Self teraz, ten sam Jeden Smak, co twój teraz, ten sam promienny Duch, co twój teraz. Czy tysiąc lat temu byłeś kimś innym? Czy za tysiąc lat będziesz kimś innym? Czym jest to Jedno Self, które zawsze jest twoją najgłębszą istotą? Czy musisz wierzyć w kłamstwa czasu? Czy musisz przyjmować naiwnie tę niedorzeczność, Ŝe Jeden Duch nie istnieje? Czy moŜesz w tej chwili pokazać mi swoją Pierwotną Twarz, która jest Jedyna w całym Świecie? Posłuchaj Erwina Schrodingera, współtwórcę mechaniki kwantowej i laureata nagrody Nobla. Jak mam cię przekonać, Ŝe on mówi to dosłownie?

Świadomość jest pojedyncza. Nie znamy jej form mnogich.

To niemoŜliwe, by ta jedność poznania, uczucia i wyboru, którą nazywasz swoją własną, powstała z nicości w danym, nie tak odległym momencie; raczej poznanie, uczucie i wybór są zasadniczo wieczne, niezmienne i te same we wszystkich ludziach, ba, we wszystkich czujących istotach.

Warunki dla twojego istnienia są niemal tak stare jak skały. Przez tysiące lat męŜczyźni trudzili się, cierpieli i płodzili, a kobiety rodziły w bólu. Sto lat temu [to jest ten test] inny człowiek usiadł na tym miejscu; tak jak ty, z lękiem i tęsknotą w sercu patrzył na światło gasnące na lodowcu. Tak jak ty został spłodzony przez męŜczyznę i urodzony przez kobietę. Czuł ból i przelotną radość, tak jak ty. Czy on był kimś innym? Czy to nie byłeś ty sam?

CZY TO NIE BYŁEŚ TY, TWOJE PIERWOTNE SELF? Czy nie jesteś ludzkością? Czy nie dotykasz wszystkich ludzkich rzeczy, poniewaŜ jesteś ich jedynym Świadkiem? Czy nie kochasz świata, wszystkich ludzi, Kosmosu, poniewaŜ jesteś jego jedynym Self? Czy nie płaczesz, kiedy ktoś cierpi, nie szlochasz, kiedy dziecko głoduje, nie krzyczysz, kiedy jakiś człowiek jest torturowany? Wiesz, Ŝe cierpisz, kiedy inni cierpią. JuŜ to wiesz! „Czy to był ktoś inny? Czy to nie byłeś ty sam?". 3. Rozmyślając nad tym, czym byłeś tysiąc lat temu lub czym będziesz za tysiąc lat, porzucasz utoŜsamienie z obecnym ciałem i ego, i odnajdujesz w sobie to, co przekracza ciebie - czyste,

J E D E N S M A K

221

bezforemne, bezczasowe Self, Świadka całego Świata. Podczas kaŜdych dwudziestu czterech godzin raz całkowicie porzucasz swoją egoiczną toŜsamość, nie jako zwykłe ćwiczenie wyobraźni, ale rzeczywiście. KaŜdej nocy w głębokim śnie bez śnienia zanurzasz się ponownie w bezforemnym obszarze, w obszarze czystej świadomości bez obiektu, w obszarze bez-foremnego, bezczasowego Self. Dlatego Ramana Maharishi powiedział: „To, co nie jest obecne w głębokim śnie bez śnienia, nie jest rzeczywiste". Rzeczywiste musi być obecne we wszystkich trzech stanach, łącznie z głębokim snem bez śnienia, a jedyną rzeczą obecną we wszystkich trzech stanach jest bezforemne Self, czyli czysta Świadomość. KaŜdej nocy umierasz dla poczucia odrębnego self, umierasz dla ego i zanurzasz się ponownie w oceanie nieskończoności, który jest twoją Pierwotną Twarzą. Te wszystkie trzy przypadki - Self, które miałeś, zanim urodzili się twoi rodzice, Self, które będziesz miał za sto lat, i Self, które masz w głębokim śnie bez śnienia - wskazują na tę samą rzecz: na bezczasowego Świadka w tobie, który przekracza ciebie, czystą Pustkę, która jest jednością ze wszystkimi Formami, pierwotne Self, które obejmuje Wszystko w pełnym Jednym Smaku. A To, które jest po prostu tym, nie zmieniło się, nie zmieni się, nigdy się nie zmieni, poniewaŜ nigdy nie wkracza w niszczący strumień czasu z jego łzami i przeraŜeniem. A więc ostatecznym „duchowym testem" jest twój stosunek do śmierci (poniewaŜ wszystkie te trzy przypadki są przykładami śmierci). Jeśli chcesz znać „ostateczną prawdę" o tym, co robisz teraz, poddaj się jednemu z tych testów. Uprawiasz astrologię? Jeśli nie robisz tego w głębokim śnie bez śnienia, to nie jest to rzeczywiste. Tańczysz z wilkami? Za sto lat tego nie będzie, więc nie jest to rzeczywiste. Pielęgnowanie duszy? Nie ma go w głębokim śnie bez śnienia, więc nie jest rzeczywiste. Leczenie wewnętrznego dziecka? Jeśli nie było go, zanim urodzili się twoi rodzice, to nie jest rzeczywiste. Pamiętasz swoje przeszłe Ŝywoty? Nie ma ich w głębokim śnie bez śnienia, więc nie są rzeczywiste. Stosujesz dietę słuŜącą duchowemu oczyszczeniu? Tego nie będzie za sto lat, więc nie jest rzeczywiste. Czcisz Gaję? Jeśli nie robisz tego w głębokim śnie bez śnienia, to nie jest to rzeczywiste. Wszystkie te względne praktyki i objaśniające przekonania są wspaniałe, ale nigdy nie zapominaj, Ŝe mają drugorzędne znaczenie dla wielkiego Nienarodzonego, twojej Pierwotnej Twarzy, Twarzy Ducha we wszystkich jego promiennych formach, formach twojego własnego istnienia i stawania się, raz za razem, teraz i na wieki, zawsze i juŜ. „Czy to był ktoś inny? Czy to nie byłeś ty sam?".

Środa, grudnia 31, Denver

Wigilię Nowego Roku spędziłem z Marci w naszej lokalnej kryjówce, w hotelu Oxford w dzielnicy LoDo, w Denver. Obiad u Jaxa, drinki w Cruise Bar, o północy objęcie, pocałunek na poŜegnanie roku.

Czwartek, 1 stycznia 1998, Boulder

Tego dnia rok temu zastanawiałem się, co zrobić z Sense and Soul. Ten rok to była jazda na złamanie karku. Za dwa tygodnie polecę na Manhattan spotkać się z najwaŜniejszymi recenzentami ksiąŜek -wszystko zaaranŜowane przez Ann. Potem w marcu będę promować swoją ksiąŜkę w sześciu miastach; to niewiele, ale dla mnie to rzecz bez precedensu. Ufam, Ŝe wciąŜ będę kochał Marci, jedną z najpiękniejszych kobiet i najmilszych osób, jakie kiedykolwiek znałem. Będę wydawał Dzieła zebrane i brnął przez lektury potrzebne do tomu 2. Będzie mnie dzielić dziewięć miesięcy od moich pięćdziesiątych urodzin. Oczywiście, Ŝadnej z tych rzeczy nie będzie za tysiąc lat, nie było przed narodzinami moich rodziców, nie ma w głębokim śnie bez śnienia ani w bezforemnym obszarze, gdzie świeci tylko ja-Ja, gdzie JESTEM wypełnia nieskończoność bezczasowego świata. Inaczej mówiąc, Ŝadna z tych rzeczy nie dotyka najczystszej Pustki, która jedyna jest Rzeczywista, która kąpie moje istnienie w zachwycie i śle mój umysł do nieba. Jednak to wszystko jest współczującym gestem mojego własnego Self, Self kaŜdej istoty bez wyjątku, Self wszystkiego, co naprawdę jest i

J E D E N S M A K

naprawdę zawsze będzie. To jest zawsze-juŜ niespełnione i zawsze-juŜ spełnione. W prostym uczuciu Bycia światy rodzą się i umierają - Ŝyją, tańczą i śpiewają przez chwilę, a potem odchodzą w zapomnienie i nic naprawdę się nie dzieje tutaj, w prostym świecie Jednego Smaku. Tysiące form przyjdzie i odejdzie, miliony światów powstaną i upadną, miliardy dusz będą kochać, śmiać się, szybko zmarnieją i umrą, i tylko Jeden Smak obejmie je wszystkie. Ja-Ja będę tam, ja-Ja zawsze byłem, by być Świadkiem powstawania i cudownego upadku moich nieskończonych, lekkich Światów, pojawiających się teraz i wiecznie, teraz i wiecznie, teraz i zawsze wiecznie, jak się zdaje. A z drugiej strony, mógłbym po prostu zostać tutaj i jeszcze raz obserwować zachód słońca przez mglisty deszcz, który teraz pada łagodnie wszędzie wokół.

KsiąŜka ma na celu popularyzowanie twórczości Kena Wilbera

i nie jest przeznaczona do celów komercyjnych.

Wydawnictwo przygotowuje kolejne wydanie tej ksiazki - Zachęcamy do jej zakupu.

Documents

Jeden Smak