IZVJEŠTAJ O MONITORINGU KVALITETA ZRAKA U KANTONU … · 3 SISTEM PRAĆENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO Monitoring kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo vrši se u skladu sa

J.U. ZAVOD ZA JAVNO ZDRAVSTVO KANTONA

P.I. INSTITUTE FOR PUBLIC HEALTH OF CANTON

S A R A J E V O

S A R A J E V O Bosna i Hercegovina

Federacija Bosna i Hercegovina

Kanton Sarajevo

Ministarstvo prostornog

uređenja, građenja i zaštite okoliša

IZVJEŠTAJ O MONITORINGU KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO

ZA 2016. GODINU

Direktorica: Dr med. sci. Balta Snježana, primarius

Adresa: dr. Mustafe Pintola br.1, 71210 Ilidža Tel/fax: 627-889; 624-470

web: http://www.zzjzks.ba

e-mail: [email protected]

D I R E K T O R I C A

Dr.sci.med.Snježana Balta, primarius

2

Sadržaj

1 UVODNE NAPOMENE ........................................................................................................... 3 2 FAKTORI KOJI UTIČU NA KVALITET ZRAKA .................................................................. 4

2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE ..................................................................................... 4 2.2 LOKALNA EMISIJA ........................................................................................................ 4 2.3 DALJINSKI TRANSPORT ............................................................................................... 4

3 SISTEM PRAĆENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO ................................. 5

3.1 OPIS PROJEKTA .............................................................................................................. 5 3.2 PROJEKTNE AKTIVNOSTI ............................................................................................ 5

3.3 MONITORING KVALITETA ZRAKA OBUHVATA ..................................................... 6 3.4 ZAHTJEVI KVALITETA ZRAKA .................................................................................. 6 3.5 ZNAČENJE IZRAZA ........................................................................................................ 6

4 METODE ..................................................................................................................................... 9

5 LOKACIJE I OPREMA ZA MONITORING .............................................................................. 10 5.1 Automatska stanica za praćenje kvaliteta zraka Vijećnica bivša stanica Alipašina –

Skenderija .............................................................................................................................. 10 5.2 Automatska stanica za praćenje kvaliteta zraka Otoka - Referentna stanica ...................... 11

5.3 Mobilna stanica za praćenje kvaliteta zraka - Referentna stanica ..................................... 12 6 ZAKONSKA REGULATIVA .................................................................................................... 13

7 REZULTATI MJERENJA za 2016. godinu ................................................................................ 15 7.1 MANUELNE STANICE ................................................................................................. 15

7.2 AUTOMATSKE STANICE ............................................................................................ 16 7.2.1 Vijećnica ................................................................................................................ 16 7.2.2 Otoka .................................................................................................................... 17

7.2.4 Mobilna stanica ..................................................................................................... 18 8 ANALIZA ............................................................................................................................... 20

8.1 PREMA GODINAMA I RAZLIČITIM LOKACIJAMA ZA ODREĐENI POLUTANT . 20 8.2 PREMA GODINAMA I ISTOJ LOKACIJI ZA ODREĐENI POLUTANT ..................... 24 8.3 PREMA RAZLIČITIM LOKACIJAMA ZA ODREĐENI POLUTANT TOKOM 2016. 30 8.4 PREGLED BROJA PREKORAČENJA TOLERANTNIH VRIJEDNOSTI TOKOM 2016.

............................................................................................................................................... 31

8.5 GORNJA I DONJA GRANICA OCJENJIVANJA ........................................................... 33

8.6 PREGLED REZULTATA SVIH ANALIZA PRAĆENIH POLUTANATA TOKOM 2016.

............................................................................................................................................... 34 9 ANALIZA DOSADAŠNJIH AKTIVNOSTI .............................................................................. 37 10 PRIJEDLOZI ZA UNAPREĐENJE ISPITIVANJA I UPRAVLJANJA KVALITETOM ZRAKA

U KANTONU SARAJEVO ........................................................................................................... 39

Izrada izvještaja: Odjeljenje sanitarne hemije Datum izrade: april – maj 2017.

3

1 UVODNE NAPOMENE

Zaštita okoliša, u prvom redu, ostvaruje se smislenim upravljanjem prostorom za što je nužno dobro poznavanje tog prostora, njegovih obilježja, vrednota, osjetljivosti i ugroženosti. Tek tada moguće je objektivizirati probleme, utvrditi uzroke te pronaći najdjelotvornija rješenja u cilju unapređivanja stanja okoliša. Neupitna je potreba inkorporiranja elemenata okoliša, a time i kontrole kvalitete zraka u prostorno planiranje Kantona Sarajevo. Jedan od vrlo bitnih elemenata na polju kvalitete zraka je sistematsko praćenje, odnosno mjerenje u cilju dobivanja temeljnih pokazatelja za urbanistička saobraćajna i javnozdravstvena planiranja i mjere. To je posebno bitno za područje Kantona Sarajevo, gdje je u proteklih dvadeset godina došlo do značajnije promjene socioloških, energetskih i saobraćajnih indikatora.

Sistem jedinica praćenja i metoda praćenja, uključujući organizaciju dobivanja i korištenja datih podataka koji se odnose na zrak naziva se Sistem praćenja kvaliteta zraka (Monitoring kvaliteta zraka). Monitoring kvaliteta zraka je osnovni alat za osiguranje potrebnog kvaliteta zraka.

Historijski gledano, u praksi postoje tri pristupa monitoringu: Prvi, najstariji je praćenje zagađenosti kako bi se znali parametri zraka i mogle

ocjeniti štetne posljedice, te donijela odluka da je potrebno nešto poduzeti. Drugi savremeniji način je praćenje ne samo zagađenosti, nego i zagađivanja kako

bi se znali pokazatelji kvaliteta zraka i mogle ocijeniti štetne posljedice, te donijela odluka šta treba poduzeti.

Treći, savremeni je planiranje i prognoziranje kvaliteta zraka, kako bi se osigurali parametri zraka koji ne bi dovodili do štetnih posljedica, kako ne bi bilo potrebno da se naknadno poduzimaju korektivne akcije. Razlika je očita. Prvi pristup daje saznanje i pokazuje se građanima da se o njima vodi briga, ali ne slijede akcije. Drugi pristup omogućuje da se briga zaista vodi i sprovode (nekada i skupe) sanacione mjere. Treći pristup traži više odgovornosti i znanja, a rezultat je da se briga i ne pojavljuje. Ukoliko se sve moguće štetne posljedice adekvatno vrednuju, onda je on i finansijsko efikasniji i daje najbolje rezultate.

4

2 FAKTORI KOJI UTIČU NA KVALITET ZRAKA

Kvalitet zraka nekog područja tj. vremenska, kvantitativna i kvalitativna promjenjivost sastava zraka u nekom prostoru, ovisan je o mnogim faktorima, no ipak neke treba izdvojiti: 2.1 PRIRODNE KARAKTERISTIKE

orografske karakterisitike posebno u smjerovima sjever- jug i istok- zapad, klimatske karakterisitike, prostorne i vremenske manifestacije bazičnih sistema, lokalnu cirkulaciju i vremenske promjene.

2.2 LOKALNA EMISIJA

neujednačena prostorna raspodjela plošnih, linijskih i tačkastih izvora, relativno mala heterogenost tih izvora vezano za vrste emisije, neujednačena kontinuiranost emisije pojedinih izvora, postojanje (ili saniranje) starih ili novih ''crnih tačaka''.

2.3 DALJINSKI TRANSPORT

transport prirodnom emisijom onečišćene mase zraka, transport antropogenom emisijom onečišćene mase zraka, složenost cirkulacijskih sistema u kotlinama., superpozicija s lokalnim emisijama, problem definiranja objektivnih pokazatelja, promjena koncentracija po visini, prostorno- vremenske razlike učinaka, specifični lokalni transport, moguće sinergističke učinke.

Ako prihvatimo tumačenja prema definiciji Međunarodne organizacije za standardizaciju (ISO), ''Zrak je onečišćen ako sadrži tvari koje potječu od ljudske aktivnosti ili prirodnih procesa,u koncentraciji, trajanju i/ili uvjetima da može narušiti kvalitet življenja, zdravlje i dobrobit ljudi i okoliša''. Uvaživši ove definicije, jasno je da su navedeni faktori od gotovo isključivog značaja, općenito, ali i posebno u slučaju Kantona Sarajevo.

5

3 SISTEM PRAĆENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO

Monitoring kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo vrši se u skladu sa zahtjevima Pravilnika o načinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka (¨Sl. novine FBiH¨ br.1/12) za potrebe Ministarstva prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo od strane J.U. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo. Cilj projekta je ostvariti kontinuirani monitoring zagađujućih materija tokom čitave godine na teritoriji Kantona Sarajevo u svrhu zaštite zdravlja građana i okoliša kroz pravovremene informacije o stanju kvaliteta zraka. Na osnovu trendova praćenja indikatora zagađenosti zraka nadležne institucije dobivaju informacije na osnovu kojih se mogu praviti planovi za dugoročno unapređenje postojećeg stanja kvaliteta zraka kao i saniranje postojećeg stanja. Također, monitoring kvaliteta zraka omogućava hitno i pravovremeno postupanje u slučajevima prekomjerne zagađenosti zraka. 3.1 OPIS PROJEKTA

Prikupljanje podataka sa mjernih stanica i mjernih uređaja, izrada dnevnih informacija i

prezentacija na Web-stranici, komentar informacija, izrada preporuka i uputstava za pojedine kategorije stanovništva, izrada mjesečnih i godišnjih izvještaja o kvalitetu zraka na osnovu mjerenih vrijednosti praćenih parametara sa komentarom.

3.2 PROJEKTNE AKTIVNOSTI

1. Kontinuirani rad na prikupljanju podataka sa mjernih stanica i mjernih uređaja.

2. Svakodnevna validacija prikupljenih podataka i procjena stanja kvaliteta zraka.

3. Komentar informacija, izrada preporuka i uputstava za pojedine kategorije

stanovništva.

4. Obaveza obavještavanja stanovništva putem sredstava javnog informisanja u

slučajevima povećanog zagađenja s preporukama o načinu ponašanja u takvim

izvanrednim okolnostima.

5. Davanje sugestija za unaprijeđenje internog plana interventnih mjera za slučajeve

prekomjernog zagađenja u Kantonu Sarajevo.

6. Učestvovanje u provedbi Plana interventnih mjera za slučajeve prekomjernog

zagađenja u Kantonu Sarajevo putem učešća u radu Stručnog tijela i Operativnog

štaba.

7. Analiza dobivenih trenutnih vrijednosti s vrijednostima predhodnih godina uz preporuke

za naredni period u cilju boljeg upravljanja kvalitetom zraka na području kantona.

8. Planiranje nabavke, priprema i provođenje nabavke rezervnih dijelova, potrošnog

materijala, analizatora i stanica za potrebe monitoringa.

9. Učešće u formiranju zakonske regulative u smislu davanja mišljenja, preporuka.

10. Planiranje i provođenje svih aktivnosti u cilju obezbjeđenja kontinuiranog monitoringa

kvaliteta zraka (premještanje stanica, kalibracije analizatora..).

6

3.3 MONITORING KVALITETA ZRAKA OBUHVATA

1) kriterije za određivanje minimalnog broja mjernih mjesta i lokacija za uzimanje uzoraka u

slučaju fiksnih mjerenja i u slučaju kada su fiksna mjerenja dopunjena indikativnim

mjerenjima ili postupcima modeliranja, a sve u zavisnosti od namjene površine, sadržaja i

kapaciteta;

2) metodologiju mjerenja i ocjenjivanja kvaliteta zraka (referentne metode mjerenja i kriteriji

za ocjenjivanje koncentracija);

3) zahtjeve u pogledu podataka koji se koriste za ocjenjivanje kvaliteta zraka;

4) način obezbjeđenja kvaliteta podataka za ocjenjivanje kvaliteta zraka (prema zahtjevu

standarda BAS EN ISO/IEC17025);

5) obim i sadržaj informacija o ocjenjivanju kvaliteta zraka.

3.4 ZAHTJEVI KVALITETA ZRAKA

1) granične vrijednosti zagađujućih materija u zraku;

2) gornje i donje granice ocjenjivanja zagađujućih materija u zraku;

3) granice tolerancije i tolerantne vrijednosti;

4) koncentracije opasne po zdravlje ljudi i koncentracije o kojima se izvještava javnost

(pragovi upozorenja i prag uzbune);

5) kritični nivoi zagađujućih materija u zraku;

6) ciljne vrijednosti, nacionalni i dugoročni ciljevi zagađujućih materija u zraku;

7) rokovi za postizanje graničnih i/ili ciljnih vrijednosti, u slučajevima kada su one

prekoračene.

Vrijednosti iz stava 1. ovog člana se utvrđuju za pojedina područja pri izradi prostornih i urbanističkih planova, izrade programa toplifikacije i prometa, mogućeg unošenja zagađujućih materija u prostor, izbora lokacije izvora zagađivanja i određivanje parametara ispusta (dimnjaka), a da prirodni sadržaji (ljudi, biljke i životinje) i izgrađena dobra ne budu ugroženi djelovanjem zagađujućih materija, kao i kod poduzimanja sanacionih mjera čiji je cilj zaštita zdravlja ljudi, ekosistema i izgrađenih sadržaja od djelovanja zagađujućih materija u ambijentalnom zraku. 3.5 ZNAČENJE IZRAZA

"mjerenje" - je skup postupaka kojima se određuje vrijednost neke veličine; "period mjerenja" - je vremenski razmak između prvog i posljednjeg mjerenja; "mjerni postupak" - je skup postupaka. opisanih prema vrsti, koji se upotrebljavaju za

vršenje pojedinih mjerenja u skladu sa određenom metodom; "mreža" - je skup dvije ili više mjernih stanica i/ili mjernih mjesta za monitoring kvaliteta

zraka; "stanica" - je stacionaran i/ili mobilni objekat opremljen za mjerenje/uzimanje uzoraka,

obradu i prenos podataka i za zapažanje pojava značajnih za monitoring kvaliteta zraka;

"procjena" - označava svaku prihvatljivu metodu koja se koristi za mjerenje, izračunavanje, predviđanje ili procjenjivanje nivoa;

"granična vrijednost" - označava nivo određen na osnovu naučnog znanja s ciljem izbjegavanja, sprečavanja ili smanjivanja štetnih uticaja na ljudsko zdravlje i/ili okoliš u cjelini. ovaj nivo se mora dostići u određenom periodu i kasnije ne smije biti prekoračen;

"ciljna vrijednost" - označava nivo određenu s ciljem izbjegavanja više dugotrajnih

7

štetnih uticaja na ljudsko zdravlje i/ili okoliš u cjelini; ovaj nivo se mora dostići u određenom periodu gdje je to moguće;

"planovi za kvalitet zraka" - označavaju planove u kojima su utvrđene mjere za dostizanje graničnih i ciljnih vrijednosti;

"dugoročni cilj" - je nivo koji treba postići tokom određenog dužeg perioda. radi otklanjanja mogućnosti nastupanja štetnih posljedica po zdravlje ljudi i/ili okoliš u cjelini, osim u slučajevima kada to nije moguće ostvariti kroz proporcionalno ekonomične mjere;

"prag uzbune" - znači nivo iznad kojeg postoji rizik po ljudsko zdravlje prilikom kratkog izlaganja i na kojem će biti preduzeti direktni koraci;

"prag upozorenja" - znači nivo iznad koga postoji rizik po ljudsko zdravlje usljed kratkog izlaganja za izuzetno osjetljive dijelove stanovništva i o kome je potrebno dati najnovije informacije.

"kritični nivo" - je nivo utvrđen na osnovu naučnih saznanja iznad kojeg mogu nastupiti direktni štetni uticaji na pojedine receptore, kao što su vegetacija i prirodni ekosistemi ali ne na ljude;

"PM10" - je frakcija lebdećih čestica (particulate matter) koja prolazi kroz ulaz uzorkivača sa 50% uspješnosti u odstranjivanju čestica aerodinamičkog dijametra 10 μm prema referentnoj metodi za uzimanje uzoraka propisanoj standardom BAS EN 12341;

"azotni oksidi" - su zbir zapreminskih udjela azot monoksida i azot dioksida izraženih u jedinicama masene koncentracije azot-dioksida (NO2) u mikrogramima po kubnom metru (μg/m3);

"granica tolerancije" znači postotak dozvoljenog prekoračenja granične vrijednosti pod propisanim uslovima;

"tolerantna vrijednost" - znači graničnu vrijednost uvećanu za granicu tolerancije; "EMEP (European Monitoring and Evaluation Programme)" - je Program saradnje za

praćenje i procjenu prekograničnog prenosa zagađujućih materija u zraku na velikim udaljenostima u Evropi;

"maksimalno dozvoljena koncentracija" - je maksimalna koncentracija zagađujuće materije u zraku koja se ne smije prekoračiti u cilju izbjegavanja ozbiljnih kratkoročnih posljedica po ekosisteme i zdravlje ljudi;

"čađ" - je masena koncentracija suspendiranih čestica ekvivalentna smanjenju refleksije filter papira zbog skupljanja crnih čestica i mjeri se samo u aglomeracijama gdje prevladavaju crne čestice;

"nacionalni cilj" - za smanjenje izloženosti je postotak smanjenja prosječne izloženosti stanovništva u Federaciji Bosne i Hercegovine ustanovljen za referentnu godinu, sa ciljem smanjenja štetnih efekata po zdravlje ljudi, koji će se ukoliko je moguće dostići u određenom periodu.

Dugi niz godina Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, na 5 (pet). a od

polovice 2008. godine na 3 (tri) mjerna mjesta, u toku 24h, svih 365 dana, određuje koncentracije sumpornog dioksida i čađi.

Mjerenja se vrše standardnim i referentnim metodama, koje nisu automatizirane i informatički podržane. Uzorci se skupljaju 24h i zatim dostavljaju u laboratoriju na analizu. Rezultati su porsječni za predhodna 24h. Također, Zavod od polovine 2008. godine prati i zagađenje zraka pomoću jedne stacionarne, jedne polumobilne stanice i jedne mobilne stanice. Stanice su stacionirane u :

- Stanica koja je ranije bila postavljena u Alipašinoj ulici premještena je na lokalitet Vijećnice i ta stanica posjeduje displej koji građanima pokazuje aktuelne vrijednosti izmjerene na datoj stanici. - Polumobilna stanica na Otoci koja nema svoj displej i koja je sredinom 2015.

prebačena na novu lokaciju koja se nalazi uz rijeku Miljacku u neposrednoj blizini predhodne lokacije.

8

-Mobilna stanica koja je veći period u godini stacionirana na lokalitetu Doma zdravlja Ilidža. Stanice su uvezane informatički i centar za praćenje njihovog rada je u Zavodu. Putem web servera koji je u funkciji od 2011. godine vrši se prikupljanje podataka sa automatskih stanica. Sva aktuelna događanja (analizator u kvaru, obavještenje građanima o posebnim mjerama ili stepenu zagađenosti, mjerama predostrožnosti u cilju zaštite zdravlja ljudi, naročito ugroženih populacija itd.) se unose na web stranicu da bi građanima pružili sve blagovremene informacije. Stanice mjere, osim meteoroloških parametara (vlage, temperature, smjera i brzine vjetra), koncentracije lebdećih čestica - PM10, sumpor dioksid, ozon, nitrogenove okside (NO,NO2, NOX), ugljen monoksid te koncentracije VOC jedinjenja (benzen, toluen, etil benzen, m&p ksilen i o- ksilen).

9

4 METODE Analizator koncentracije azotnih oksida (NO-NO2-NOX) Standard: Referentna metoda za analizu azotnog dioksida i oksida azota je naznačena u EN 14211- Ambient Air - Determination of the mass concentration of nitrogen oxides – Chemiluminescence Method). Princip mjerenja: modulacioni tip unakrsnog toka, reducirani pritisak kemiluniscencija (CLD) Primjena: praćenje koncentracije azotnih oksida u ambijentalnom zraku. Analizator koncentracije sumpor dioksida Standard: BAS EN 14212 Princip mjerenja: ultravioletna fluorescencija UVF Primjena: praćenje koncentracije sumpordioksida u ambijentalnom zraku. Analizator koncentracije ugljen monoksida Standard: BAS EN 14626 Princip mjerenja: modulacija unakrsnog toka, tehnologija ne-disperzivne infracrvene apsorpcije (NDIR-CFM) Primjena: praćenje koncentracije ugljen monoksida u ambijentalnom zraku. Analizator koncentracija BTEX spojeva Princip mjerenja: gasni hromatograf s jednom komorom visokih performansi s jonizacijskim detektorom plamena (FID) Primjena: praćenje koncentracije VOC jedinjenja (benzen, toluen, etil benzen, m&p ksilen i o- ksilen). Analizator za čestice PM10 Standard: BAS EN 12341-1 Princip mjerenja: apsorpcija beta zračenja Primjena: praćenje koncentracije čestica prašine veličine do 10 μm. Analizator za ozon Standard: BAS EN 14625 Princip mjerenja: nedispezivna ultraljubičaste apsorpcija (NDUV) Primjena: praćenje koncentracije ozona u ambijentalnom zraku.

10

5 LOKACIJE I OPREMA ZA MONITORING

5.1 AUTOMATSKA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA VIJEĆNICA BIVŠA STANICA ALIPAŠINA – SKENDERIJA

Opšti podaci Lokacija : Stanica za praćenje kvaliteta zraka dugo godina je bila stacionirana na Skenderiji, na tramvajskom stajalištu. Zemljopisna dužina (longituda) i zemljopisna širina (latituda)

lokacije: E 18° 24' 44.5''. N 4351' 28.04'' do 31.11.2015. kada je stanica isključena radi premještanja na novu lokaciju. Nova lokacija je Vijećnica (N: 43°51'32'' i E: 18°26'5'') koja bolje odgovara zahtjevima za reprezentativnošću mjerenja proisteklim iz zakonske regulative. Parametri mjerenja: Mjerenja kvaliteta zraka koja se vrše na predmetnoj lokaciji obuhvataju mjerenje meteoroloških i ambijentalnih parametara kvaliteta zraka. Meteorološki parametri:

brzina i smjer vjetra, temperatura, relativna vlažnost, atmosferski pritisak, globalno sunčevo zračenje,

Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvataju praćenje koncentracija slijedećih parametara: azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2), lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10), karbon monoksid (CO).

11

Mjerna oprema za kvalitet zraka

Analizator Mjereni polutant

HORIBA APSA – 370 SO2

HORIBA APNA – 370 NO/NO2/NOX

HORIBA APMA – 370 CO

HORIBA APDA- 371 Lebdeće čestice PM10

Sistem za uzorkovanje --

Kalibraciona jedinica AFCU-360 HORIBA

--

5.2 AUTOMATSKA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA OTOKA - REFERENTNA STANICA

Opšti podaci Lokacija : Stanica za praćenje kvaliteta zraka nalazi se na Otoci, preko puta Doma zdravlja Kumrovec uz obalu rijeke Miljacke. Zemljopisna dužina (longituda) i zemljopisna širina (latituda) lokacije: 18° 21' 48,50'', 43° 50' 53,47'. Parametri mjerenja: Mjerenja kvaliteta zraka koja se vrše na predmetnoj lokaciji obuhvataju mjerenje meteoroloških i ambijentalnih parametara kvaliteta zraka. Meteorološki parametri:

brzina i smjer vjetra Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvataju praćenje koncentracija slijedećih parametara:

azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2), lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10), BTEX (benzen, toluen, etil benzen, ksilen), trenutno van funkcije

12

Mjerna oprema za kvalitet zraka


HORIBA APSA-370 SO2

HORIBA APNA-370 NO/NO2/NOX

Chromatotec BTEX benzene/toulene/ethylbenzene/xylene

HORIBA APDA-371 BAM1020 Lebdeće čestice PM10


5.3 MOBILNA STANICA ZA PRAĆENJE KVALITETA ZRAKA - REFERENTNA STANICA

Opšti podaci Parametri mjerenja Imisijska (ambijentalna mjerenja) obuhvataju praćenje koncentracija slijedećih parametara:

azotni oksidi (NO, NO2, NOx), sumpordioksid (SO2), ozon (O3) lebdeće čestice prečnika ispod 10 µm (PM10).

Meteorološki parametri: brzina i smjer vjetra, temperatura, relativna vlažnost, atmosferski pritisak globalno sunčevo zračenje.

Oprema za mjerenje kvaliteta zraka


HORIBA APSA – 370 SO2

HORIBA APNA – 370 NO/NO2/NOX

HORIBA APOA – 370 O3

Verewa F710-10 Dust analyser Lebdeće čestice PM10


Kalibraciona jedinica AFCU - 360 HORIBA --

13

6 ZAKONSKA REGULATIVA Granične vrijednosti, gornja i donja granica ocjenjivanja, tolerantne vrijednosti i pragovi upozorenja / uzbune propisane Pravilnikom o načinu vršenja monitoringa kvaliteta zraka i definiranju vrsta zagađujućih materija, graničnih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta zraka (Sl. novine FBiH 1/12). Tabela 1:

Polutant Vrijeme prosječenja

Granična vrijednost

Gornja granica ocjenjivanja(1)

Donja granica ocjenjivanja(1)

Granica tolerancije

Tolerantna vrijednost

Prag uzbune / upozorenja

Minimalna raspoloživost podataka

SO2 Jedan sat 350(6) µg/m3

- - 105(7) µg/m3

410(7) µg/m3

500(11) µg/m3

75 %

SO2 Jedan dan 125(8) µg/m3

75(2) µg/m3 50(2) µg/m3 - 125 µg/m3 - 75 %

SO2 Godina 50 µg/m3 - - - 50 µg/m3 - 90 %

NO2 Jedan sat 200(9) µg/m3

105(3) µg/m3 75(3) µg/m3 70(7)

µg/m3 240(7) µg/m3

400(11) µg/m3

75 %

NO2 Jedan dan 85 µg/m3 - - 28(7)

µg/m3 101(7) µg/m3

- 75 %

NO2 Godina 40 µg/m3 32 µg/m3 26 µg/m3 14(7)

µg/m3 48(7)

µg/m3 - 90 %

CO 8-časovno 10 mg/m3

7(4) mg/m3 5(4) mg/m3 3(7)

mg/m3 107)

mg/m3 - 75 %

CO Jedan dan 5 mg/m3 - - 9(7)

mg/m3 5(7) mg/m3 - 75 %

CO Godina 3 mg/m3 - - - 3 mg/m3 - 90 %

PM10

(LČ10) Jedan dan

50(5) µg/m3

35(5) µg/m3 25(5) µg/m3 18(7)

µg/m3 60(7)

µg/m3 - 75 %

PM10 (LČ10)

Godina 40 µg/m3 28 µg/m3 20 µg/m3 6(7) µg/m3 43,2(7) µg/m3

- 90 %

O3 8-časovno 120(10) µg/m3

- - - - 240 / 180(11)

75 %

Benzen Godina 5 µg/m3 3.5 µg/m3 2 µg/m3 2.7 µg/m3 5 µg/m3 - 90 %

1 Gornja i donja granica ocjenjivanja za zaštitu zdravlja ljudi. Prilog VIII odjeljak B definira načine utvrđivanja prekoračenja gornje i donje granice ocjenjivanja 2 Vrijednosti propisane za dnevne prosjeke i ne smije se prekoračiti više od 3 puta u toku godine za SO2. 3 Vrijednosti propisane za jednočasovne prosjeke i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u toku godine za NO2. 4 Vrijednosti propisane za 8-časovne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u toku godine za CO. 5 Vrijednosti propisane za dnevne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 35 puta u toku godine za PM10. 6 Vrijednost je propisana za jedno-časovne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 24 puta u jednoj kalendarskoj godini za SO2. 7 Vrijednosti su propisane u Prilogu X odjeljak B i umanjene su za 10 % za 2015. godinu, a kako je propisano važećim Pravilnikom. 8 Vrijednosti su propisane za jednodnevne prosjeke i ne smiju biti prekoračene više od 3 puta u jednoj kalendarskoj godini 9 Vrijednost je propisana za jedno-časovne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u jednoj kalendarskoj godini za NO2.

14

10 Granična vrijednost je prema važećem Pravilniku data kao dugoročni cilj izražena kao maksimalna dnevna osmočasovna vrijednost 11 Koncentracije moraju biti prekoračene u najmanje tri uzastopna sata na lokacijama reprezentativnim za kvalitet zraka na području čija površina nije manja od 100 km2, ili u zonama ili aglomeracijama, ako je njihova površina manja. Relevantna zakonska regulativa čini i :

1. Zakon o zaštiti zraka ( 'Službene novine FBiH' broj 33/03' )

2. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti zraka ( 'Službene novine FBiH' broj

br. 04/10' ).

3. Plan interventnih mjera u slučajevima prekomjernog zagađenja zraka u Kantonu

Sarajevo ('Službene novine Kantona Sarajevo', 4/17)

4. Odluka o donošenju Akcionog plana za smanjenje emisije čestičnih tvari u zrak na

području Kantona Sarajevo ('Službene novine Kantona Sarajevo', 16/13)

5. Odluka o zaštiti i poboljšanju kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo ('Službene novine

Kantona Sarajevo', 1/13)

http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/Plan%20interventnih%20mjera%20u%20slucajev_0.pdf

http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/1613_0_0.pdf

http://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/Odluka2013_0_0.pdf

15

7 REZULTATI MJERENJA ZA 2016. GODINU

7.1 MANUELNE STANICE

Tabela 2. Prikaz prosječnih mjesečnih vrijednosti parametara mjerenih manuelnim stanicama

2016. HIGIJENSKI ZAVOD VOGOŠĆA ILIDŽA

SO2* ČAĐ* SO2

* ČAĐ* SO2* ČAĐ*

Januar 35 164 26 36 63 146

Februar 23 76 18 14 35 46

Mart 17 52 14 8 / /

April 18 20 12 7 13 13n1

Maj 13 16 13 9 12 15

Juni 11 12 9 9 9 13

Juli 10 12 8 9 10 12

August 9 13 8 10 9 14

Septembar 11 18 10 11 13 24

Oktobar 14 41 9 17 25 50

Novembar 14 55 12 37 25 90

Decembar 30 137 31 51 64 132

Prosjek 17 51 14 18 25 50

*jedinica mjere je mikrogram po metru kubnom (μg/m3)

n1-nije ostvaren dovoljan broj validnih mjerenja

SUMPOR DIOKSID

Dijagram 1. Prosječne mjesečne vrijednosti koncentracije sumpor dioksida sa manuelnih stanica tokom 2016.

16

ČAĐ

Dijagram 2. Prosječne mjesečne vrijednosti koncentracije čađi sa manuelnih stanica tokom 2016.

7.2 AUTOMATSKE STANICE

7.2.1 Vijećnica

Tabela 3. Pregled prosječnih mjesečnih vrijednosti praćenih parametara tokom 2016.

2016. CO NO NO2 NOx PM10 SO2

[mg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3]

Januar * * * * * *

Februar * * * * * *

Mart * * * * * *

April * * * * * *

Maj / / / / 24 3

Juni / / / / 26 6

Juli / / / / 30 8

August / 7 17 24 25 9

Septembar / 8 20 28 31 9

Oktobar / 13 26 39 36 16

Novembar / 19 30 49 52 15

Decembar 1 35 39 74 171 27

PROSJEK 1 16 26 43 49 12

95% percentil 45 58 46

98% percentil 51 68 66

Napomena: *- analizator isključen radi premještanja na novu lokaciju /- analizator isključen radi kvara

17

Dijagram 3. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2016. godine praćenih automatskom stanicom Vijećnica

7.2.2 Otoka


2016. PM10 NO NO2 NOx SO2

[µg/m3] [mg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3]

Januar 156 92 74 166 57

Februar 55* 48* 43* 91* 22*

Mart 35 26 39 65 13

April 31 24 35 59 7

Maj 23 16 31 47 7

Juni 25 10 23 33 8

Juli 26 / / / 8

August 27 / / / 9

Septembar 29 / / / 9

Oktobar 43 / / / 6

Novembar 58 / / / 17

Decembar 195 115 70 185 70

PROSJEK 59 47 45 92 20

95% percentil 237 100 106

98% percentil 308 111 170

Napomena: * - nije ostvaren dovoljan broj validnih podataka tokom mjeseca / - analizator isključen radi kvara Analizator BTEX van funkcije tokom čitave godine

18

Dijagram 4. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2016. praćenih automatskom stanicom Otoka

7.2.4 Mobilna stanica


2016. PM10 NO NO2 NOx SO2 O3

[µg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3] [µg/m3]

Januar 174 63 29 93 59 /

Februar 61 28 19 47 24 52

Mart 34 19 18 37 18 55

April 32 16 15 31 14 63

Maj 20 10 13 23 / 70

Juni 22 7 11 18 / 64

Juli 18 10 12 21 / 59

August 20 11 12 23 / 53

Septembar 22 13 12 25 / 40

Oktobar 35 28 14 42 / 26

Novembar 46 42 17 60 18 34

Decembar 207 85 61 146 60 12

PROSJEK 58 28 19 47 32 48

95% percentil 210

72 77

98% percentil 258

95 119

Napomena: * * - analizator vršio mjerenja na drugoj lokaciji / - analizator isključen radi kvara

19

Dijagram 5. Prikaz kretanja koncentracije polutanata tokom 2016. praćenih automatskom mobilnom stanicom

20

8 ANALIZA

8.1 PREMA GODINAMA I RAZLIČITIM LOKACIJAMA ZA ODREĐENI POLUTANT

Sumpor dioksid Tabela 6. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti sumpordioksida mjerenih manuelnim stanicama

VIJEĆNICA HIG. ZAVOD OTOKA ILIDŽA VOGOŠĆA

2001 12 28 35 15 17

2002 7 11 15 8 5

2003 6 8 10 7 5

2004 6 7 10 7 9

2005 8 10 14 8 9

2006 13 15 18 15 13

2007 12 17 18 14 13

2008 9 13 15 11 11

2009 - 35 40 37 -

2010 - 20 19 31 -

2011 - 14 14 25 -

2012 - 19 23 30 -

2013 - 18 19 29 -

2014 - 15 - 18 9

2015 - 14 - 23 11

2016 - 17 - 25 14

Dijagram 6. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom svih godina praćenja manuelnim stanicama

Iz dijagrama 6. je vidljivo da sve stanice imaju do 2009. godine iste trendove. Od 2009. godine kada su zabilježene i najviše vrijednosti sumpordioksida (što se objašnjava kao posljedica nestanka gasa u Kantonu), primjetan je veći rast koncentracija ovog polutanta na teritoriji opštine Ilidža u odnosu na druga praćena područja. Na svim manuelnim stanicama tokom godina praćenja nije zabilježeno prekoračenje godišnje vrijednosti od 50 µg/m3. Stanica na Otoci je od 2014. godine prebačena na lokaciju Vogošće (Dom zdravlja) da bi se mjerenjima manuelnom stanicom obuhvatila i ta opština. Primjetan je od 2014. ponovni lagani rast koncentracije sumpordioksida na svim praćenim lokalitetima.

21

Čađ

Tabela 7. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti čađi mjerenih manuelnim stanicama VIJEĆNICA HIG.ZAVOD OTOKA ILIDŽA VOGOŠĆA

2001 21 67 75 23 20

2002 28 72 96 28 21

2003 36 42 74 28 33

2004 35 61 94 34 45

2005 36 48 85 26 34

2006 42 66 96 35 41

2007 34 70 94 36 33

2008 24 38 49 28 27

2009 - 59 49 96 -

2010 - 53 88 57 -

2011 - 38 73 39 -

2012 - 60 51 43 -

2013 - 56 25 42 -

2014 - 13 - 46 16

2015 - 66 - 45 14

2016 51 50 18

Dijagram 7. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom svih godina praćenja manuelnim stanicama

Iz grafičkog prikaza na dijagramu 7. može se primjetiti kako vrijednosti za čađ variraju iz godine u godinu. Na lokalitetu stanice Ilidža bilježi se lagani rast koncentracije čađi. Promjena energenata naročito u općini Ilidža uslovila je da su većina objekata privatni stambeni objekti koji imaju individualna manja ložišta.

22

NO2

Tabela 8. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti za azot dioksid na automatskim stanicama

Vijećnica Otoka Mobilna

2009 44

2010 41

2011 27

2012 51 24

2013 57 25

2014 44 29

2015 51* 41

2016 26* 45 19

*nije ostvaren dovoljan broj validnih podataka

Dijagram 8. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom svih godina praćenja automatskim stanicama

Iz dijagrama 8. može se zaključiti da je tokom godina praćenja, uticaj saobraćaja značajan naročito na lokalitetu Otoka koja već godinama bilježi najveći broj prekoračenja kako satnih, dnevnih tako i prosječnih godišnjih vrijednosti. Na lokaciji mjernog mjesta Vijećnica se uzimaju podaci okvirno, stanica nije bila u funkcijinajvećim dijelom zimskog periodu kada su koncentracije azot dioksida najviše kao posljedica nakupljanja ispod inverzionog sloja.

SO2

Tabela 9. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti sumpor dioksida mjerenih automatskim stanicama


2009 59

2010 21

2011 31

2012 33 69

2013 70 72

2014 28 53

2015 44* 30

2016 12* 20 32*

23

Dijagram 9. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom svih godina praćenja automatskim stanicama

Iz dijagrama 9. može se zaključiti da je 2016. došlo do laganog rasta u prosječnoj godišnjoj vrijednosti koncentracija za sumpor dioksid na Ilidži ali i do značajnog pada prosječnih godišnjih vrijednosti na Otoci što se može pregledno vidjeti iz broja prekoračenja tolerantnih vrijednosti satnih i dnevnih. Prekoračenje godišnje granične vrijednosti nije zabilježeno niti na jednoj praćenoj lokaciji.

PM10

Tabela 10. Pregled prosječnih godišnjih vrijednosti čestica prašine PM10 mjerenih automatskim stanicama


2009 61

2010 57

2011 88 33

2012 81 35

2013 79 63

2014 59 54

2015 83 60

2016 49* 59 58

*stanica nije ostavrila dovoljan broj mjerenja za čitavu godinu

Dijagram 10. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom svih godina praćenja automatskim stanicama

24

Iz dijagrama 10. je jasno vidljivo da Kanton Sarajevo najveći problem ima s koncentracijom prašine mjerene frakcije PM10 i da je to već niz godina prekoračenje godišnje granične vrijednosti od 40 µg/m3 na svim stanicama. 8.2 PREMA GODINAMA I ISTOJ LOKACIJI ZA ODREĐENI POLUTANT

SUMPOR DIOKSID

HIGIJENSKI ZAVOD

Dijagram 11. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksid tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

VOGOŠĆA


25

ILIDŽA


Prikazani dijagrami br. 11, 12, 13 pokazuju da maksimumi za sumpor dioksid dostižu se tokom sezone grijanja ali oni zavise i od temperature. Zabilježene vrijednosti se kreću u granicama ili nešto iznad mjesečnih prosjeka predhodnih godina. Uticaj na prosječne vrijednosti za sumpordioksid svakako ima i daljinski transport. Januar i decemar su najteži mjeseci naročito na lokalitetu Ilidže gdje su izmjerene najveće prosječne mjesečne vrijednosti u protekle tri godine.

ČAĐ

HIGIJENSKI ZAVOD

Dijagram 14. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

26

VOGOŠĆA

Dijagram 15. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom posljednjih godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

ILIDŽA

Dijagram 16. Prikaz kretanja koncentracije čađi tokom posljednjih pet godina praćenja manuelnom stanicom prema mjesecima

Prikazani dijagrami br. 14, 15, 16 pokazuju da maksimumi za čađ se dostižu tokom sezone grijanja ali oni zavise i od temperature. Zabilježene vrijednosti se kreću u granicama ili nešto iznad mjesečnih prosjeka predhodnih godina. Stanica u Higijenskom zavodu bilježi pad prosječnih mjesečnih koncentracija ali zato stanica u Vogošći bilježi rast prosječnih koncentracija. Prosječne mjesečne vrijednosti za januar, februar, oktobar, novembar i decembar su izrazito visoke kao i prosječne dnevne vrijednosti što ukazuje na značajan problem tokom zimskih mjeseci vezano za ovaj polutant.

27

PM10 AUTOMATSKE STANICE

OTOKA

Dijagram 17. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom posljednjih sedam godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

MOBILNA STANICA NA ILIDŽI

Dijagram 18. Prikaz kretanja koncentracije PM10 tokom posljednjih pet godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

Dijagrami 17,18 pokazuju jasno da su koncentracije PM10 većim dijelom godine nešto niže u odnosu na predhodne godine. Za čitav period praćenja na stanicama najteži mjeseci, odnosno mjeseci s najvišim izmjerenim koncentracijama ovog polutanta su decembar i januar kada vrijednosti dostižu maksimum koji predstavlja opasnost i za zdravu populaciju a ne samo za ugrožene kategorije stanovništva. Tokom najtežih mjeseci u godini koncentracije vrlo rijetko se spuštaju ispod dozvoljene dnevne tolerantne vrijednosti što predstavlja dugotrajnu izloženost ekstremno visokim koncentracijama. Primjetno je da se situacija u odnosu na predhodnu 2015. komplikuje kada je u pitanju ovaj polutanat.

28

Evidentno je, da u odnosu na predhodne godine, u januaru i februaru 2016. koncentracije PM10 su u porastu na lokalitetu Ilidže.

SUMPOR DIOKSID AUTOMATSKE STANICE

OTOKA

Dijagram 19. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom posljednjih sedam godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

MOBILNA

Dijagram 20. Prikaz kretanja koncentracije sumpor dioksida tokom posljednjih pet godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

Analizom dijagrama 19 i 20., može se zaključiti da nema značajnog povećanja koncentracije sumpordioksida u odnosu na predhodne godine osim u decembru.

29

AZOT DIOKSID AUTOMATSKE STANICE

OTOKA

Dijagram 21. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom posljednjih sedam godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

MOBILNA STANICA NA ILIDŽI

Dijagram 22. Prikaz kretanja koncentracije azot dioksida tokom posljednjih šest godina praćenja automatskom stanicom prema mjesecima

Interesantno da najveće koncentracije su izmjerene za lokalitet Otoke u januaru mjesecu a da rekord na lokalitetu Ilidže je izmjeren tokom decembra mjeseca.

30

8.3 PREMA RAZLIČITIM LOKACIJAMA ZA ODREĐENI POLUTANT TOKOM 2016.

SUMPOR DIOKSID

Dijagram 23. Prosječne mjesečne vrijednosti sumpordioksida na automatskim stanicama za 2016.

PM10

Dijagram 24. Prosječne mjesečne vrijednosti PM10 na automatskim stanicama za 2016.

31

NO2

Dijagram 25. Prosječne mjesečne vrijednosti azot dioksida na automatskim stanicama za 2016.

8.4 PREGLED BROJA PREKORAČENJA TOLERANTNIH VRIJEDNOSTI TOKOM 2016.

Tabela 11.

SO2 NO2 PM10

Satne vrijednosti Dnevne vrijednosti Satne vrijednosti Dnevne vrijednosti Dnevne vrijednosti

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

uku

pan

bro

j mje

ren

ja

bro

j pre

kora

čen

ja

pro

cen

at p

reko

rače

nja

pro

cen

at v

alid

nih

mje

ren

ja u

od

no

su n

a te

ore

tski

Vijećnica 5027 1 0.02 57 208 0 0.00 57 5081 0 0.00 35 128 0 0.0 35 212 29 13.7 58

Otoka 6917 0 0.00 79 292 1 0.30 80 3921 3 0.08 45 167 9 5.4 46 322 66 20.5 88

Mobilna 3204 0 0.00 37 133 0 0.00 36 8329 0 0.00 95 346 0 0.0 95 298 67 22.5 82

Tabela 12. 2015.

Vijećnica 4365 0 0.0 50 182 0 0.0 50 7383 0 0.0 84 311 0 0.0 85 217 5 2.3 59

Otoka 5448 0 0.0 62 233 7 3.0 64 5277 0 0.0 60 226 6 2.6 62 220 92 41.8 60

Mobilna 7927 0 0.0 90 348 6 1.7 95 6114 0 0.0 70 269 2 0.7 74 306 89 29.1 84

Tabela 13. 2014.

Alipašina 7187 0 0.0 82 301 0 0.0 81 7742 0 0.0 88 327 2 0.6 88 305 56 18 81

Otoka 8648 0 0.0 99 360 0 0.0 63 8372 0 0.0 96 350 0 0.0 96 314 69 22 82

Mobilna 6569 1 0.01 75 285 20 7.0 78 7813 0 0.0 89 339 0 0.0 92 263 66 25 70

Tabela 14. 2013.

Alipašina 3698 0 0.0 42 154 4 2.6 42 8733 14 0.2 100 365 6 1.6 100 356 89 25 98

Otoka 8045 0 0.0 92 336 29 8.6 92 8710 5 0.1 99 365 4 1.1 100 353 133 38 97

Mobilna 6442 86 1.3 74 267 44 16.5 73 6564 0 0.0 75 273 0 0.0 75 193 117 61 53

32

Iz tabele 11. može se zaključiti slijedeće:

1. Zabilježeno jedno prekoračenje satnih vrijednosti za sumpor dioksid propisanih

Pravilnikom i zabilježeno jedno prekoračenje za prosječne dnevne vrijednosti što

predstavlja poboljšanje u odnosu na predhodne godine uz sličnu dostupnost validnih

podataka za satna i dnevna mjerenja.

2. Kada su u pitanju dnevne vrijednosti koncentracija sumpor dioksida, stanice ne

bilježe veći broj prekoračenja od onih dozvoljenih Pravilnikom (dozvoljeno 3 puta

tokom kalendarske godine).

3. Zabilježena su prekoračenja satnih vrijednosti za azot dioksid na Otoci ali i za

posljednje tri godine maksimalan broj prekoračenja dnevnih vrijednosti za ovaj

polutant. Na ostalim praćenim lokacijama nije zabilježeno prekoračenje tolerantnih

vrijednosti.

4. Broj prekoračenja satnih vrijednosti za azot dioksid ne prelaze broj dozvoljen

Pravilnikom.

5. Broj prosječnih dnevnih vrijednosti za PM10 prelaze na Otoci i Ilidži dozvoljeni broj

(35 puta dozvoljeno prekoračenje tokom kalendarske godine) i prema broju

prekoračenja identificira se kao najozbiljniji problem kada je u pitanju zagađenost

zraka u Kantonu Sarajevo. Obzirom da stanica Vijećnica je bila isključena u periodu

najvećih koncentracija ovog polutanata može se pretpostaviti da u slučaju da je

stanica radila u ovom periodu imali bi i veliki broj prekoračenja i na ovom lokalitetu.

Kada su u pitanju prekoračenja koncentracija PM10 evidentno je da se broj povećao

u odnosu na predhodne godine.

6. Poredeći generalno, broj prekoračenja tokom 2016. sa predhodnim godinama

primjetno je da osim prekoračenja koncentracija prašine PM10 svi ostali polutanti

nemaju veliki broj prekoračenja

7. Broj validnih mjerenja tokom godine, propisano Pravilnikom o minimalnoj

raspoloživosti podataka, za praćene polutanate na stanicama Otoka i Vijećnica je

nezadovoljavajući za većinu parametara. Jedan od razloga je jako dug vremenski

period od momenta premještanja koji je obavljen u rekordnom roku do pribavljanja

svih saglasnosti i konačnog priključenja u mrežu stanica. Problem sa javnim

nabavkama je uslovio da je došlo do pada broja validnih podataka jer nije se mogao

realizirati proces nabavke rezervnih dijelova i održavanja do oktobra mjeseca.

33

8.5 GORNJA I DONJA GRANICA OCJENJIVANJA

Vijećnica

Tabela 15.

n1-ostvareno 57% validnih podataka n2-ostvareno 35 % validnih podataka n3- ostvareno 58 % validnih podataka

Otoka Tabela 16.

n1- ostvareno 45% validnih podataka

Mobilna

Tabela 17.

n1- ostvareno 36% validnih mjerenja

n2- ostvareno 46% validnih mjerenja

1 Gornja i donja granica ocjenjivanja za zaštitu zdravlja ljudi. Prilog VIII odjeljak B definira načine utvrđivanja

prekoračenja gornje i donje granice ocjenjivanja 2 Vrijednosti propisane za dnevne prosjeke i ne smije se prekoračiti više od 3 puta u toku godine za SO2.

3 Vrijednosti propisane za jednočasovne prosjeke i ne smiju biti prekoračene više od 18 puta u toku godine za

NO2. 5 Vrijednosti propisane za dnevne srednje vrijednosti i ne smiju biti prekoračene više od 35 puta u toku

godine za PM10.

Polutant Vrijeme prosječenja

Gornja granica ocjenjivanja

1

Broj prekoračenja

Donja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja

Srednja godišnja vrijednost µg/m

3

Minimalna raspoloživost

podataka

SO2 Jedan dan 752 µg/m

3 1 50

2 µg/m

3 1 - 75 % n1

SO2 Godina - - 12 90 % NO2 Jedan sat 105

3 µg/m

3 4 75

3 µg/m

3 74 75 % n2

NO2 Godina 32 µg/m3 26 µg/m

3 26 90 %

PM10 Jedan dan 355 µg/m

3 77 25

5 µg/m

3 67 - 75 % n3

PM10 Godina 28 µg/m3 20 µg/m

3 49 90 %

Polutant Vrijeme

prosječenja

Gornja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja

Donja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja


3


podataka


3 23 50

2 µg/m

3 21 - 75 %

SO2 Godina - - - - 20 90 %

NO2 Jedan sat 1053 µg/m

3 295 75

3 µg/m

3 421 - 75 % n1


3 45 90 %


3 137 25

5 µg/m

3 90 - 75 %


3 59 90 %

Polutant Vrijeme

prosječenja

Gornja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja

Donja granica

ocjenjivanja1

Broj prekoračenja


3


podataka


3 16 50

2 µg/m

3 23 - 75 % n1

SO2 Godina - - 32 90 %

NO2 Jedan sat 1053 µg/m

3 40 75

3 µg/m

3 144 - 75 %


3 19 90 % n2


3 118 25

5 µg/m

3 47 - 75 %


3 58 90 %

34

Analiza dobivenih rezultata za gornju i donju granicu ocjenjivanja pokazuje slijedeće: 1. Na svim stanicama koncentracije PM 10 prekoračuju gornju granicu ocjenjivanja. 2. Satne vrijednosti za azot dioksid prekoračuju broj dozvoljenih prekoračenja. 3. Prosječne dnevne vrijednosti koncentracije sumpor dioksida prekoračuju dozvoljeni

broj u toku godine. Zaključak je da je zdravlje ljudi ugroženo jer je broj prekoračenja puno veći od dozvoljenog za sve praćene polutante. Stanica Vijećnica nije imala dovoljan broj validnih mjerenja jer je izvršeno prebacivanje na novu lokaciju ali i za period mjerenja je zabilježeno veliki broj prekoračenja.

8.6 PREGLED REZULTATA SVIH ANALIZA PRAĆENIH POLUTANATA TOKOM 2016.

1. Analiza mjerenja na manuelnim stanicama pokazuju da izmjerene koncentracije za

sumpor dioksid pokazuju najveće vrijednosti na lokalitetu Ilidže što je isti trend kao i

predhodnih godina. Periodi s najvišim izmjerenim koncentracijama su januar, februar i

decembar za sve tri manuelne stanice. Od 2009. godine bilježi se rast koncentracija

sumpor dioksida na svim stanicama ali godišnji prosjek ne prelazi 50 mikrograma po

metru kubnom.

2. Praćenje koncentracija čađi na tri manuelne stanice ukazuje da su koncentracije na

lokalitetima Vogošća i Ilidža su u porastu u odnosu na predhodne dvije godine u

periodima januar, decembar. Ako se posmatraju prosječne godišnje vrijednosti za

čađ, može se zaključiti da su granične vrijednosti od 50 mikrograma po metru

kubnom na godišnjem nivou dostignute i na Ilidži ali i na lokaciji Higijenskog zavoda s

tim da je zabilježen pad u odnosu na predhodnu godinu na lokaciji Higijenskog

zavoda.

3. Analizirajući izmjerene vrijednosti sa automatske stanice Vijećnica može se zaključiti

da iako je stanica mjerila samo osam mjeseci u toku godine da su vrijednosti za

vidimo da prosječna godišnja vrijednost iznosi 49 mikrograma po metru kubnom što

prelazi godišnju graničnu vrijednost od 40 mikrograma po metru kubnom i tolerantnu

vrijednost od 43,2 mikrograma po metru kubnom. Broj prekoračenja dnevnih

vrijednosti mogu se vidjeti iz tabele u dijelu 7.4., 29 puta su prekoračene tolerantne

vrijednosti (dozvoljeno 35 puta tokom godine) što samo za sebe ne bi bilo

zabrinjavajuće ali mora se uzeti u obzir da stanica nije radila u januaru, februaru,

martu i aprilu (58% validnih podataka ostvareno). Tokom jula mjeseca na stanici

Vijećnica zabilježeno je prekoračenje koncentracije PM10 za period pojave

pustinjskog vjetra iz Sahare. Na ostalim stanicama nije zabilježeno tako značajno

odstupanje za prosječne dnevne vrijednosti.

4. Za osam mjeseci mjerenja sumpordioksida ostvaren je prosječna godišnja vrijednost

od 12 mikrograma po metru kubnom što ne prelazi dozvoljenu prosječnu godišnju

vrijednost. Zabilježeno je prekoračenje tolerantne satne vrijednosti jedan put ali ne i

prosječne tolerantne dnevne vrijednosti.

35

5. Azot dioksid bilježi godišnji prosjek od 26 mikrograma po metru kubnom, dozvoljeno

graničnom vrijednosti 40 mikrograma po metru kubnom. Iz tabele 11. u tački 8.4 vidi

se da nije bilo prekoračenja ni satnih ni prosječnih dnevnih vrijednosti za ovaj

polutant.

6. Ostali praćeni parametri kao ugljen monoksid su tokom godine nisu imali dovoljan

broj validnih podataka jer su radi kvarova stavljani van funkcije.

7. Na lokalitetu poluautomatske stanice Otoka prosječna godišnja koncentracija

sumpordioksida iznosi 20 mikrograma po metru kubnom. Nisu zabilježena

prekoračenja satnih ali dnevne tolerantnih vrijednosti su prekoračene jedan put

(dozvoljeno 3 puta u toku kalendarske godine) što predtavlja značajno poboljšanje u

odnosu na predhodne godine.

8. Koncentracije PM10 na lokalitetu Otoke prelaze 66 puta tolerantnu vrijednost koja ne

bi smjela biti prekoračena više od 35 puta u kalendarskoj godini što je ipak bolja

situacija nego u predhodnoj 2015. Za značajno veći broj validnih mjerenja tokom

godine (80%). Prosječna godišnja vrijednost iznosi 59 mikrograma po metru kubnom i

prelazi i graničnu i tolerantnu godišnju vrijednost. Najveće izmjerene koncentracije su

u periodu grijanja.

9. Azot dioksid bilježi godišnji prosjek od 45 mikrograma po metru kubnom što

prekoračuje dozvoljenu graničnom vrijednosti 40 ali ne i i tolerantnu vrijednost od 48

mikrograma po metru kubnom. Iz dijagrama kretanja koncentracija azot dioksida

tokom predhodnih pet godina vidi se blagi pad na lokalitetu Otoke u odnosu na

predhodne godine. Iz tabele 11. u tački 8.4 vidi se da je zabilježeno tri prekoračenja

satnih i devet puta prekoračenje dnevnih prosjeka što ne prelazi broj dozvoljen

Pravilnikom (18 puta za jednočasovne prosjeke). Lokalitet Otoke je od svih mjerenih

mjesta najviše opterećen povećanim koncentracijama azot dioksida čije prosječne

godišnje vrijednosti koje su prekoračene ukazuju da je iako nema značajnih skokova i

satnih i dnevnih prekoračenja ipak prisutna povećana koncentracija tokom većeg

dijela godine kao posljedica uticaja saobraćaja. Analizator je više od pet mjeseci

stavljan van funkcije radi kvara te se da pretpostaviti da bi prosječna godišnja

vrijednost bila puno veća da je analizator radio tokom čitave godine

10. Analizator BTEX van funkcije od jula mjeseca 2013., za popravak i kalibraciju

potrebna značajna sredstva koja su planirana za 2017..

11. Prosječna godišnja vrijednost za PM10 mobilne stanice za podatke koje koristimo

kada mobilnu stanicu posmatramo kao stacionarnu za područje Ilidže iznosi 58

mikrograma po metru kubnom. Za decembar, kao najkritičniji tokom godine prosječna

vrijednost iznosi 207 mikrograma po metru kubnom što prati i ostala mjerna mjesta i

značajno je povećan u odnosu na predhodnu godinu iako je broj prekoračenja

tolerantne vrijednosti iznosi 67 (dozvoljeno 35 puta). Broj validnih mjerenja u rangu

predhodne godine ali situacija sa brojem prekoračenja bolja.

36

12. Prosječna godišnja vrijednost za azot dioksid za mobilnu stanicu iznosi 19

mikrograma po metru kubnom. Nije zabilježeno prekoračenje satnih ali ni

prekoračenja prosječnih dnevnih vrijednosti. Analizator bilježi veći broj validnih

podataka 95% u toku godine.

13. Analizator za praćenje koncenracije ozona koji je od 2016. postavljen u mobilnu

stanicu bilježi pet puta prekoračenje granične vrijednosti (osmočasovne) koje je

predviđeno pravilnikom ali tokom različitih dana u periodu aprila i maja mjeseca.

14. Prosječna godišnja vrijednosti za sumpor dioksid za mobilnu stanicu iznosi 32

mikrograma po metru kubnom što ne prekoračuje graničnu i tolerantnu godišnju

vrijednost za ovaj polutant iako je analizator tokom ljetnjih mjeseci (6 mjeseci) stavljen

van funkcije radi kvara. Iz tabele11. prekoračenja tolerantne vrijednosti iz tačke 8.4.

nije zabilježeno prekoračenje dnevne tolerantne vrijednosti (dozvoljeno 3 puta u toku

kalendarske godine).

15. Urađena je analiza trendova sa automatskih stanica pri čemu su se koristili podaci

mjerenja unazad sedam godina od kada stanice rade. Pri tome nije rađena

pojedinačna analiza polutanata ugljen monoksida i drugih za koje znamo da nisu

povećane u mjeri koja može predstavljati opasnost po zdravlje građana i stanje

okoliša ili za koje nemamo predviđene granične vrijednosti važećim pravilnikom. Za

praćene koncentracije PM10 možemo zaključiti da su najveće izmjerene vrijednosti

tokom čitave godine na lokalitetu Otoke i Ilidže gdje je evidentno povećanje

koncentracije ovog polutanta ali i da lokalitet Vijećnice prati ostale stanice.

16. Koncentracije azot dioksida bilježe pad tokom mjeseci na mjerenim lokalitetetima u

odnosu na iste periode predhodnih godina. Najteža situacija je na Otoci ali generalno

se bilježi prosječni pad vrijednosti.

17. Sumpor dioksid na svim stanicama je u padu u odnosu na predhodnu 2015. godinu.

i ne prelaze godišnju graničnu vrijednost. Najveće izmjerene vrijednosti su na

lokalitetu Ilidže gdje je jedino zabilježen lagani rast u odnosu na 2015..

18. Za proteklu 2016. prema provedbi plana interventnih mjera za slučajeve

prekomjernog zagađenja u Kantonu Sarajevo pet puta su proglašavane epizode sa

prekoračenjima za mjere Pripravnosti i Upozorenja (Tabela 18.).

Tabela 18.

Period Mjera

25.01. Proglašenje epizode ¨Pripravnosti¨

27.01. Proglašenje epizode Üpozorenja¨

28.01.- 31.01. Ukidanje epizoda Üpozorenja¨ zadržavanje epizode ¨Pripravnosti¨

07.12. Proglašenje epizode ¨Pripravnosti¨

23.12. Proglašenje epizode Üpozorenja¨

24.12. Proglašenje epizode Üzbune¨

27.12. Ukidanje epizodaÜzbune¨ zadržavanje epizode¨ Upozorenja¨

29.12. Ukidanje epizodaÜpozorenja¨ i ¨Pripravnosti¨

37

9 ANALIZA DOSADAŠNJIH AKTIVNOSTI

Tokom protekle godine provedeni su svi planirani postupci nabavke a to je uključivalo slijedeće nabavke:

- Analizator za mjerenje koncentracije azotnih oksida sa rezervna dva displeja - Analizator za mjerenje koncentracije ozona za koji je bilo potrebno dva puta

objavljivati postupak javne nabavke radi poništenja od strane Ureda za razmatranje žalbi.

- Rezervni dijelovi i potrošni materijal za sve postojeće analizatore koji radi nedostatka sredstava nisu redovno održavani prema uputama proizvođača opreme.

- Kalibracije svih analizatora, koji podliježu tom zahtjevu, od strane akreditirane laboratorije za kalibracije.

- Izrada nove web stranice koje je kreirana za potrebe monitoringa kvaliteta zraka i zakonske regulative a u cilju blagovremenog obavještavanja javnsoti o svim promjenama u kvalitetu zraka na području Kantona.

- Analiza čestične tvari na teške metale predviđene Pravilnikom. - Završena revizija studije o broju i lokacijama automatskih stanica u Kantonu

Sarajevo - Nabavka nove automatske stanice koja će tokom 2017. godine biti postavljena na

odabranu lokaciju u općini Ilijaš. Postupak nabavke je ponovljen dva puta u toku godine.

Za potrebe monitoringa kvaliteta zraka izrađena je nova web stranica kvalitetzraka.ba koja građanima pruža preglednije i pravovremene informacije o trenutnom stanju kada je u pitanju kvalitet zraka.

Revizija Studije o broju i lokacijama automatskih stanica je kasnila sa realizacijomviše mjeseci. Potrebno je bilo učiniti niz korekcija od strane institucije koja je provodila proces izrade studije da bi se zadovoljile realne potrebe Kantona Sarajevo za brojem i lokacijama automatskih stanica kao i vrstom praćenih polutanata.

Analiza čestične tvari provedena je od strane Prirodno-matematičkog fakulteta u Sarajevu u periodima najvećih koncentracija polutanata januaru i periodu najnižih koncentracija u junu mjesecu. Izvršeno je uzorkovanje paralelno na dvije lokacije u Pofalićima (zgrada PMF-a) i na Ilidži (zgrada Doma zdravlja). Shodno mogućnostima PMF-a i zahtjevima zakonske regulative rađena je analiza čestične tvari na sadržaj olova, kadmija, nikla i arsena. U periodu juna mjeseca nisu zabilježena prekoračenja dozvoljenih vrijednosti ovih metala ali je tokom zimskog perioda zabilježeno prekoračenje sadržaja kadmija i nikla. Izmjerene koncentracije ovih metala su veće na lokalitetu Ilidže.

Ministarstvo prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša je obezbjedilo značajna sredstva za niz provedenih aktivnosti tokom 2016. Realizacija tih sredstava kasnila je iako je uložen ogroman trud od strane Zavoda da se javne nabavke što prije realiziraju. Nelojalna konkurencija, žalbe na svaki objavljeni tender su uzrokovali sporost u realizaciji svih provedenih postupaka. Nažalost, održavanje čitavog sistema stanica je pred početak sezone doveden u pitanje. Veći dio godine stanice nisu imale adekvatno održavanje, zamjena potrošnog materijala je izrazito otežana kao i kvarovi koji su doveli do gašenja većine analizatora.

Tokom godine veliki problem je predstavljala i internet konekcija na stanicama Otoka i Vijećnica kao i vandalizam na stanici Otoka prilikom čega su otuđeni kablovi za napajanje električnom energijom i stanica je stavljena van funkcije. Podnesena je i krivična prijava od strane Zavoda nadležnim organima. Sigurnost stanica je ugrožena iako je postavljena i zaštitna ograda oko stanica.

Krajem septembra i tokom oktobra mjeseca napravljen je važan iskorak u smislu dobivanja validnih podataka. Po prvi put je izvršena kalibracija analizatora za mjerenje koncentracija zagađujućih materija.

38

Tokom trajanja Sarajevo Film Festivala Zavod je učestvovao u panel diskusiji u okviru Prirodana koja je imala za cilj između ostalog da ukaže na probleme sa zagađenošću zraka i da se i ovim putem utiče na svijest javnosti o značaju čistog zraka. U okviru manifestacije u Vilsonovom šetališu na lokaciji u neposrednoj blizini Zemaljskog muzeja postavljena je i mobilna stanica, te štand s pamfletima koji su dijeljeni građanima od strane Zavoda. Zainteresovanim građanima omogućeno je na licu mjesta da se upoznaju sa radom automatske stanice za mjerenje kvaliteta zraka.

Od strane Federalnog Hidrometerološkog zavoda izvršena je provjera analizatora za mjerenje meteroloških parametara i sačinjen je zapisnik o stanju analizatora. Većina analizatora zadovoljava potrebne uslove a nedostajući ili analizatori koji su u kvaru su predviđeni u planu nabavke za 2017..

Jedna od važnih aktivnosti je, učešće u pripremi revizije i provođenju Plana interventnih mjera za slučajeve prekomjerne zagađenosti u KS. U periodu grijne sezone nadzor nad radom analizatora je povećan tako da su se procjene stanja kvaliteta zraka vršile i više puta dnevno ovisno o mjerenim vrijednostima i vremenskim uslovima. Sinhronizovana je podrška Federalnog hidrometerološkog zavoda u pravovremenim vremenskim prognozama na osnovu čega se vršila procjena stepena ugroženosti i potreba za proglašenjem određene epizode. Stručno tijelo je tokom čitavog perioda funkcionisalo kao i danima vikenda i praznicima u cilju pravovremenog izvještavanja prema Operativnom štabu i javnosti. Ustanovljen je protokol o načinima izvještavanja kao i sadržaju izvještaja o stanju kvaliteta zraka s preporukama Operativnom štabu. Radi što brže komunikacije ostvarivani su kontakti telefonski i elektronski. U toku objavljivanja epizoda ”Pripravnosti” i ”Upozorenja” i Üzbune¨, Zavod je i putem svoje web stranice i putem elektronskih medija izdavao svakodnevne izvještaje prema javnosti i preporuke za građane. Također, uz saglasnost kantonalnih ministarstava zdravstva i prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Zavod je podijelio putem kantonalnih štabova Civilne zaštite više hiljada letaka sa preporukama građana o postupanju u cilju zaštite zdravlja ljudi u periodima visokih koncentracija praćenih polutanata. Zavod u saradnji s nadležnim ministarstvom zatražio od zdravstvenih institucija da se na dnevnoj bazi dostavljaju podaci o prijavama bolesti koje se mogu dovesti u vezu za uticajem aerozagađenja. Iako su tokom ove sezone izmjerene vanredno visoke vrijednosti polutanata u zraku nije zabilježeno povećanje broja pacijenata sa zdravstvenim tegobama koje bi se mogle dovesti u vezu za zagađenjem zraka.

Analizirajući provedene aktivnosti tokom godina primjetno je da se obim aktivnosti povećava iz godine u godinu i da je prema broju realiziranih aktivnosti kada je u pitanju monitoring kvaliteta zraka protekla 2016. bila najuspješnija iako ne i prema broju realiziranih validnih podataka i poboljšanju kvaliteta zraka. Jedna od pozitivnih stvari je i to da su napravljeni temelji za bolji nastavak aktivnosti tokom 2017.

39

10 PRIJEDLOZI ZA UNAPREĐENJE ISPITIVANJA I UPRAVLJANJA KVALITETOM ZRAKA U KANTONU SARAJEVO Kada se analizira realizacija prijedloga iz 2015. može se zaključiti da je ostvaren značajan napredak koji se naročito odnosi na tehnički dio monitoringa kvaliteta zraka koji je unapređen nabavkom opreme, rezervnih dijelova, analize čestične tvari, nove web stranice kao i studije o automatskim stanicama koja predstavlja osnov za daljnje planiranje unapređenja. 1. Stručno tijelo za provedbu Plana interventnih mjera na području KS vrši redovno

obavještavanje Operativnog štaba i što se tiče koordinacije prilikom epizoda prekomjerne zagađenosti, može se reći da je na zadovoljavajućem nivou. Tokom pripreme za sezonu izvršena je revizija postojećeg Plana. Unapređenje postojećeg Plana je urađeno na osnovu napravljene analize izmjerenih vrijednosti koncentracija zagađujućih materija i na osnovu literaturnih podataka istraživanja drugih evropskih zemalja. Potrebno je da ostale institucije predviđene u Planu interventnih mjera pronađu svoju ulogu u provedbi plana i da se sa više ozbiljnosti pristupi izradama internih planova i njihovoj provedivosti na terenu.

2. Prema preporukama iz Akcionog plana za smanjenje čestične tvari potrebno je nastaviti za započetim planom i provođenjem kontinuirane analize sastava čestične tvari koje bi dale analizu realne ugroženosti stanovništva i ekosistema u KS, kada je u pitanju ovaj polutant. Većim brojem sastanaka rukovodioca svih relevantnih institucija koje mogu svojim angažmanom doprinijeti smanjenju zagađenja naročito u zimskom periodu a na osnovu prioriteta koji su postavljeni u Akcionom planu smanjenja čestične tvari na području Kantona Sarajevo. Sastanci bi se trebali praviti u periodima planiranja budžeta i pred samu grijnu sezonu.

3. Neophodno je uvesti u cilju zaštite zdravlja ljudi praćenje koncentracije PM2,5 kao frakcije koja može značajno uticati na zdravlje ljudi. Osnovni preduslov je svakako definisanje granica tolerancije za ovaj polutant koji postojećim Federalnim Pravilnikom nije definisan.

4. Bilo bi poželjno razmotriti promjenu metode analize koncentracije sumpor dioksida na

manuelnim stanicama ili ukinuti tu vrstu određivanja za manuelne stanice. Osnovni razlog je što jedina standardna metoda koja ima dovoljnu selektivnost i radno područje koristi soli žive koje su izrazito štetne po zdravlje operatera ali i po okoliš.

5. Uspostaviti bolji plan kretanja i praćenja zagađenja zraka putem mobilne stanice.

Prijedlog je više regija u toku grejne sezone i nakon. Problemi koji se javljaju oko dozvola za izmještanje (dokumentacija i vrijeme) trebalo bi smanjiti na najmanju moguću mjeru sporazumom između relevantnih institucija.

6. Mobilna stanica je na neki način ¨blokirana¨ na teritoriji Ilidže jer analizatori bilježe

izrazit porast zagađenja u ovom dijelu grada koji nije pokriven automatskim stanicama. Općine Novi Grad i Ilidža nemaju stanice a imaju veliki broj stanovnika i veliki broj prekoračenja praćenih polutanata. Neophodno je planirati nabavke stanica i u ovim opštinama i time ösloboditi¨ mobilnu stanicu da bi mogla pokriti prigradske opštine.

7. Poželjno bi bilo i instaliranje displey-a i na području Otoke koja prema pokazateljima bilježi najveće zagađenje već godinama u gradu; Obzirom da su potrebe za

40

nabavkama velike bilo bi poželjno da se uključe i niži nivoi vlasti kao što su općine u okviru svojih nadležnosti.

8. Planiranje provjere analizatora za mjerenje frakcije PM10 usporedbom sa standardnom

gravimetrijskom metodom. 9. J.U. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo treba početi sa pripremama za

samostalnu analizu čestične tvari. Potrebno je da se uključe svi kapaciteti koji bi omogućili u budućnosti kontinuirani monitoring sadržaja čestične tvari što je gorući problem. Za ovakav poduhvat potrebna su značajna sredstva ali u interesu zaštite zdravlja ljudi u Kantonu je neophodno znati sastav čestica prašine.

10. J.U. Zavod za javno zdravstvo Kantona Sarajevo već posjeduje standarde BAS ISO 9001:2008, AKAZ i akreditaciju laboratorija prema zahtjevima standarda BAS EN ISO 17025:2006 za hemijske i mikrobiološke analize vode i hrane. Zavod ima tradiciju i stručan kadar svih profila za analizu stanja okoliša. Veliki napredak bi se ostvario kada bi Zavod na postojeći temelj dobio podršku da se u toku narednih par godina akreditira i za praćenje kvaliteta zraka čime bi građani dobivali još kvalitetnije analize stanja zagađenosti zraka na području Kantona Sarajevo.

11. Jedan od prijedloga bi svakako bio i taj da se u saradnji sa Ministarstvom prostornog uređenja, građenja i zaštite okoliša Kantona Sarajevo upriliči posjeta i edukacija u nekom od europskih centara koji su bili u sličnoj situaciji kao i naš Kanton te time stekli uvid u načine da što bolje i brže postignemo europski nivo razvijenih zemalja kada je u pitanju monitoring kvaliteta zraka a samim tim i smjernice kako kvalitet zraka unaprijediti.

Izradila _______________________ Mr.sci. Sanela Salihagić dipl.ing.hem Sarajevo, 24.04.2017.

Documents

IZVJEŠTAJ O MONITORINGU KVALITETA ZRAKA U KANTONU … · 3 SISTEM PRAĆENJA KVALITETA ZRAKA U KANTONU SARAJEVO Monitoring kvaliteta zraka u Kantonu Sarajevo vrši se u skladu sa