Izvjestaj o radu u 2005. · tržište. Pozitivno revidiran rejting Crne Gore od strane medjunarodne rejting agencije Standard & Poor’s je potvrda da su dosadašnje reforme išle

GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O RADU U 2005. GODINI

Jun 2006. godinePodgorica

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefoni: 081 664 997, 664 269 Fax: 081 664 576

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Petar Drakić Mr Goran Knežević Krunislav Vukčević Radmila Savićević Prof. dr Franjo Štiblar

GRAFIČKI UREDNIK: Andrijana Vujović

LEKTOR: Senka Sekulić

ŠTAMPA: Grafo Crna Gora

Izvještaj se publikuje jednom godišnje

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz izvještaja obavezno navedu izvor

SPISAK UPOTRIJEBLJENIH SKRAĆENICA

AD Akcionarsko društvoBDP Bruto domaći proizvodBSCEE Udruženje bankarskih supervizora zemalja Centralne i Istočne EvropeCARDS Community Assistance for Reconstruction, Development and StabilizationCAS Strategija pomoći zemljiCBCG Centralna banka Crne GoreCIA Certified Internal AuditorCISA Certified Information Systems AuditorCRD Capital Requirements Directive DNS Neto princip obračuna u odloženom vremenuEBRD Evropska banka za obnovu i razvojECB Evropska centralna bankaEIB Evropska investiciona bankaEMU Evropska monetarna unijaEPCG Elektroprivreda Crne GoreETCS Evropski tehničko naučni centarEU Evropska unijaEUR EuroEURIBOR Euro Interbank Offered RateHOV Hartije od vrijednostiIBAN International Bank Account NumberIBRD Međunarodna banka za obnovu i razvojIDA Međunarodna organizacija za razvojIDF Fond za institucionalni razvoj Svjetske bankeIFC Međunarodna finasijska korporacijaIIA Institute of Internal Auditors IS Informacioni sistemISACA Information Systems Audit and Control AssociationIT Informaciona tehnologijaJUBMES Jugoslovenske banke za međunarodnu ekonomsku saradnju

KAP Kombinat aluminijuma PodgoricaKDZ Kratkoročni državni zapisiKFW Kreditna banka za obnovu NjemačkaKHOV Komisija za hartije od vrijednostiLIBOR London Interbank Offered RateMFI Mikrokreditne finansijske institucijeMIGA Multilateralna agencija za garantovanje investicijaMMF Međunarodni monetarni fondMONSTAT Zavod za ctatistiku Crne GoreMVP Masovna vaučerska privatizacijaOLAF Evropska organizacija za borbu protiv kriminala i korupcijeOPEC Organizacija zemalja – izvoznica naftePDV Porez na dodatu vrijednostPIO Penzijsko i invalidsko osiguranjePLAC Savjetodavni centar za ekonomska i pravna pitanjaPWHC Price Waterhouse CoopersRCG Republika Crna GoraRTGS Bruto obračun u realnom vremenuSAD Sjedinjene Američke DržaveSB Svjetska bankaSCG Srbija i Crna GoraSDI Strane direktne investicijeSDR Specijalna prava vučenjaSFRJ Socijalistička Federativna Republika JugoslavijaSMTK Standarna međunarodna trgovinska klasifikacijaSRJ Savezna Republika JugoslavijaSTO Svjetska trgovinska organizacijaSWIFT Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication USD Američki dolar

UVODNA RIJEČ PREDSJEDNIKA SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE vi

1. RAD SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE I ODBORA ZA REVIZIJU U 2005. GODINI 9

1.1. Rad Savjeta Centralne banke Crne Gore 111.2. Rad Odbora za reviziju 12

2. REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA 13

3. MONETARNA KRETANJA 17

3.1. Novčana masa 193.2. Obavezna rezerva banaka 223.3. Kamatne stope banaka 23

4. SIGURNOST I STABILNOST BANKARSKOG SISTEMA 27

4.1. Kapital banaka 294.2. Aktiva bankaskog sistema 314.3. Menadžment 384.4. Agregatni bilans uspjeha bankarskog sektora 404.5. Likvidnost bankarskog sistema 424.6. Tržišni rizik 47

5. KONTROLA I REGULACIJA BANKARSKOG SEKTORA 49

5.1. Pravci regulatornih i kontrolnih aktivnosti 515.2. Promjena institucionalnog okvira 54

6. PLATNI PROMET 55

6.1. Kontrola platnog prometa 576.2. Realizovani platni promet u zemlji - osnovni pokazatelji 586.3. Raspoloživost međubankarskog platnog sistema 596.4. Prinudna naplata 59

7. BANKARSKE I FINANSIJSKE OPERACIJE 61

7.1. Upravljanje deviznim rezervama 637.2. Platni promet sa inostranstvom 647.3. Poslovi fiskalnog savjetnika 657.4. Aktivnosti trezora 67

8. MAKROEKONOMSKE ANALIZE I ISTRAŽIVANJA 69

8.1. Poboljšanje u oblasti statistike 718.2. Izvještavanje o makroekonomskim kretanjima 728.3. Realizovani projekti 72

9. DRUGE VAŽNIJE AKTIVNOSTI CENTRALNE BANKE 75

9.1. Međunarodna saradnja 779.2. Interna revizija 809.3. Informaciono-tehnološka podrška 809.4. Upravljanje ljudskim resursima 829.5. Odnosi Centralne banke s javnošću 83

10. MAKROEKONOMSKI AMBIJENT U CRNOJ GORI U 2005. GODINI 85

10.1. Cijene 8710.2. Fiskalna politika 9210.3. Javni dug 9610.4. Finansijska tržišta 10010.5. Eksterni sektor 101

11. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI U 2005. I NAKON ZAVRŠETKA IZVJEŠTAJNIG PERIODA 107

PRILOZI 113

SADRŽAJ

vi

GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O RADU • 2005

UVODNA RIJEČ PREDSJEDNIKA SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE

U 2005. godini Crna Gora postaje dobar primjer dinamične tranzicione ekonomije u kojoj je zadržana ma-kroekonomska stabilnost, ubrzan ekonomski rast i nastavljeni procesi reforme. Nastavljena je tendencija opa-danja inflacije, ostvaren je relativno visok ekonomski rast, smanjena je stopa nezaposlenosti, strane direktne investicije su ostvarile rekordan iznos, značajno je povećan broj turista i poboljšani su gotovo svi monetarni i finansijski indikatori. Uspješnost sprovedenih reformi u bankarskom sistemu, koji je sada preuzeo ulogu pokretača privrednog razvoja, rezultirala je u povećanom interesovanju stranih investitora za tržište Crne Gore. U prilog ovoj činjenici ide dolazak dvije renomirane banke, Societe General i Hypo Alpe Adria na ovo tržište. Pozitivno revidiran rejting Crne Gore od strane medjunarodne rejting agencije Standard & Poor’s je potvrda da su dosadašnje reforme išle u dobrom smjeru i da se očekuju takve tendencije i u budućnosti.

Male otvorene zemlje sa ograničenim mogućnostima vodjenja nezavisne monetarne politike, poput Crne Gore, moraju ostvariti visok stepen fleksibilnosti i stavljati akcenat na ostvarenje stabilnog finansijskog siste-ma radi lakšeg apsorbovanja svih potencijalnih šokova koji mogu pogoditi ekonomiju. Imajući u vidu nedo-voljnu razvijenost ostalih segmenata finansijskog tržišta, stabilnost bankarskog sistema u takvim uslovima postaje jedna od najvažnijih politika.

Proces reformi u bankarskom i platnom sistemu, u čijem je fokusu, pored stabilnosti i sigurnosti, postavljeno i dinamiziranje konkurencije i smanjenje transakcionih troškova, je nastavljen u 2005. godini. Bankarski sektor u Crnoj Gori je značajno promijenio svoju strukturu, povećao obim svojih aktivnosti i iskazao veći ste-pen izloženosti svim rizicima u svom poslovanju. Nastale promjene u sistemu, zahtijevale su i odgovarajuću reakciju u regulatornim i kontrolnim aktivnostima Centralne banke Crne Gore kroz djelovanje u svim obla-stima promjena. Dopunjavanja i podešavanja regulative poslovanja banaka u upravljanju rizicima, jačanje kapaciteta kontrole kroz dalji razvoj kontrole na bazi rizika, kreiranje regulatornog kreditnog biroa sa ciljem kontinuiranog praćenja izloženosti i upravljanja kreditnim rizikom u bankama, kao i širenje obuhvata kon-trole na nove oblasti su garanti održanja stabilnosti bankarskog sistema i u narednom periodu.

Kao rezultat preduzetih mjera stvoren je zdrav i likvidan bankarsko-finansijski sistem, o čemu najbolje svje-doči poboljšanje gotovo svih monetarnih pokazatelja: odobrenih kredita, štednje stanovništva, bilansne sume i depozita. Smanjenje tarifa CBCG za obavljanje platnog prometa u zemlji, ispunjenje hardverskih i softver-skih zahtjeva stvorili su normativne i tehničke pretpostavke za jeftinije i brže obavljanje platnog prometa u zemlji.

Tendencija opadanja kamatnih stopa je nastavljena i u 2005. godini, a kamatne stope su bile niže za oko dva procentna poena u odnosu na prethodnu godinu. Nastavak te tendencije očekujemo i u 2006, ali i pored toga kamatne stope su i dalje visoke. U eurizovanim ekonomijama, pod pretpostavkom visokog stepena otvoreno-sti zemlje, dugoročno posmatrano, kamatna stopa se formira na bazi principa – kamatna stopa u euro zoni plus premija za rizik zemlje. Stoga je pravi put za snižavanje kamatnih stopa vodjenje svih onih politika (ne samo u domenu monetarnog i finansijskog sistema), koje će voditi promovisanju stabilnosti zemlje i snižava-nju svih rizika poslovanja.

UVODNA RIJEČ PREDSJEDNIKA SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE

vii

Monetarnu statistiku i metodologiju izvještavanja smo uskladili sa međunarodnim standardima, naročito sa standardima MMF-a. Sprovodili smo redovne i nezavisne analize makroekonomskog stanja i trendova, i na bazi njih davali smo preporuke za vodjenje ekonomske politike.

Međunarodna saradnja je bila vrlo intenzivna. Na redovnoj osnovi obavljana je saradnja sa Medjunaro-dnim monetarnim fondom, Svjetskom bankom, Evropskom bankom za obnovu i razvoj i Evropskom unijom, kao i sa velikim brojem nacionalnih centralnih banaka. Uspješna saradnja je ostvarena i sa Bankom za me-đunarodna poravnanja (BIS) i Razvojnom bankom Savjeta Evrope.

Kao fiskalni agent, CBCG je tokom 2005. godine organizovala trideset i osam aukcija državnih zapisa, a ukupan iznos prodatih državnih zapisa bio je 108,9 miliona eura. Takođe, CBCG je redovno vršila bankarske usluge u korist i za račun državnog Trezora Crne Gore.

Velika pažnja poklonjena je i usavršavanju zaposlenih, kao preduslovu daljeg unapređivanja rada i stvara-nja kadrovske održivosti, a naročito je velika pažnja poklonjena usavršavanju pripravnika.

Kroz redovnu komunikaciju sa javnošću, objavljivanjem publikacija, učešćem na velikom broju konferencija i preko web stranice učinili smo naš rad javnim i transparentnim. Visokim nivoom transparentosti smo na-stojali da sa jedne strane pokažemo da smo društveno odgovorna institucija, a sa druge strane da upoznamo javnost sa našim odlukama, razlozima za njihovo donošenje, kao i sa našim očekivanjima.

U narednom periodu Centralna banka Crne Gore će se suočiti sa brojnim izazovima. Imajući u vidu novo državno uredjenje, dolazak novih banaka, kontinuirano rastući stepen internacionalizacije poslovanja, po-javu novih finansijskih institucija, ekspanziju kreditne aktivnosti i dr, proces kontrole bankarskog sistema će se značajno usložiti. Da bi CBCG mogla da adekvatno odgovori novim izazovima neophodno je donošenje novog Zakona o bankama, kao i novog Zakona o Centralnoj banci Crne Gore. Bilo bi značajno i ukoliko bi se proces kontrole svih finansijskih institucija objedinio na jednom mjestu, što bi omogućilo kako bolje sagleda-vanje rizika, tako i niže troškove obavljanja kontrolne funkcije. Proces daljeg institucionalnog jačanja CBCG treba da ide u smjeru njenog ustavnog definisanja.

Predsjednik Savjeta Centralne banke Crne Gore

Ljubiša Krgović

1. RAD SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE I ODBORA ZA REVIZIJU U 2005. GODINI

RAD SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE I ODBORA ZA REVIZIJU U 2005. GODINI

11

Praćenje i aktivnosti na realizaciji Politike Centralne banke Crne Gore za

2005. godinu rezultirale su i pojačanom aktivnošću Savjeta Centralne

banke koji je, u skladu sa ovlašćenjima da upravlja Centralnom bankom,

tokom izvještajnog perioda održao 14 sjednica.

Imenovanjem dva člana, na upražnjena mjesta u Savjetu Centralne banke

Crne Gore, stekli su se uslovi da Centralna banka u 2005. godini formi-

ra Odbor za reviziju i u cjelosti implementira međunarodno prihvaćene

standarde za potpuno finkcionisanje interne revizije.

Tokom 2005. godine članovi Savjeta su:

- razmatrali stanje u ekonomskom, a naročito u finansijskom

sistemu, radi utvrđivanja i primjene odgovarajućih mjera mo-

netarne politike, te davanja preporuka za unapređivanje eko-

nomske politike;

- sagledavali stabilnost bankarskog sistema i cijenili aktivnosti

preduzimane u cilju jačanja finansijske discipline i održavanja

sigurnosti bankarskog sektora;

- pratili funkcionisanje novog platnog sistema i inicirali akti-

vnosti na daljem poboljšanju efikasnosti u obavljanju platnog

prometa;

- inicirali i podržavali aktivnosti na daljem razvoju međunarodne

saradnje jačajući veze sa međunarodnim finansijskim institu-

cijama i drugim centralnim bankama.

Mjesečni izvještaji glavnog ekonomiste i analize o kretanjima u mone-

tarnoj, privrednoj, fiskalnoj i u oblasti ekonomskih odnosa sa inostran-

stvom, uz korišćenje makroekonomskog modela za Crnu Goru, su bile

osnov za utvrđivanje i primjenu efektivnih mjera monetarne politike i

pripremu preporuka koje je Savjet dostavljao Vladi za realizaciju makro-

ekonomske stabilnosti i ciljeva ekonomske politike.

Savjet je, u cilju sagledavanja mogućnosti korišćenja mjera monetarne

i ekonomske politike u uslovima dolarizacije, pratio i analizirao među-

narodna iskustva, nakon čega je ukazivano na nedostatke u postojećoj

statističkoj, metodološkoj i institucionalnoj osnovi za vođenje ekonomske

politike i davane su preporuke za njihovo prevazilaženje.

1.1. Rad Savjeta Centralne banke Crne Gore

Savjet je, u okviru svojih zakonskih ovlašćenja, usvojio i Preporuke za

ekonomsku politiku za 2006. godinu koje su, radi potpunijeg sagleda-

vanja očekivanih ekonomskih kretanja i pripreme ekonomske politike

za 2006. godinu, dostavljene Vladi Republike Crne Gore.

Savjet je izdao dozvole za rad jednoj banci i jednoj mikrofinansijskoj

instituciji čime je doprinio jačanju konkurentnosti na bankarskom tr-

žištu. U okviru redovnog razmatranja stanja u bankarskom sektoru, u

izvještajnom periodu praćeno je sprovođenje mjera prema bankama,

uključujući i aktivnosti stečajnog, odnosno likvidacionog upravnika u

postupku stečaja „Jugobanke“, ad Podgorica - u stečaju, odnosno postu-

pku likvidacije „Ekos banke“, ad Podgorica - u likvidaciji. Kroz ovlašćenja

regulatora, Savjet je donošenjem podzakonskih akata vršio neophodna

normativna usaglašavanja sa međunarodnim standardima, pripremajući

osnov za implementaciju novih Bazelskih principa i direktive EU.

Funkcionisanje novog platnog sistema je omogućilo da se u 2005. godini

platni promet obavlja na savremen i efikasan način. Stečena iskustva i

novi zakoni su inicirali dalje aktivnosti kako na unapređivanju međuban-

karskog platnog sistema tako i na promjeni regulatornog okvira.

Pored daljeg unapređivanja uspostavljenih odnosa sa Svjetskom bankom

i Međunarodnim monetarnim fondom, Savjet Centralne banke je, cijeneći

značaj međunarodne saradnje, podržao aktivnosti na uspostavljanju i

jačanju saradnje sa drugim centralnim bankama, a naročito sa central-

nim bankama u okruženju, što je rezultiralo i prijemom Centralne banke

Crne Gore u članstvo Kluba guvernera centralnih banaka regiona Crnog

mora, Balkana i Centralne Azije. Uspostavljenjem saradnje sa drugim

centralnim bankama, a posebno sa centralnim bankama Poljske, Nje-

mačke, Švajcarske, pored promocije Centralne banke na međunarodnom

planu stvoreni su uslovi za razvijanje programa saradnje po više osnova,

uključujući i učešće u programima edukacije zaposlenih.

U okviru regulatorne funkcije Centralne banke, dijelom u cilju pobolj-

šanja i njihovog usklađivanja sa novim međunarodnim standardima, a

dijelom zbog usvajanja novih zakona, Savjet Centralne banke je donio

više podzakonskih akata:

12


- iz oblasti kontrole banaka više odluka o minimalnim standar-

dima za upravljanje rizicima kojima je zaokružena regulativu

neophodna za upravljanje rizicima u bankama;

- u oblasti platnog prometa, pored izmjena i dopuna postojećih

odluka donijete su nove odluke o sprovođenju prinudne na-

plate sa računa izvršnog dužnika i o jedinstvenom mjeničnom

blanketu

- u skladu sa ovlašćenjima utvrđenim Zakonom o tekućim i ka-

pitalnim poslovima sa inostranstvom, Savjet je donio i Odlu-

ku o statističkim podacima koji se dostavljaju Centralnoj banci

Crne Gore za potrebe sastavljanja platnog bilansa Republike

Crne Gore i Odluku o visini gotovog novca koji se može unositi

i iznositi iz Republike Crne Gore bez prijavljivanja.

Kroz analiziranje realizovanih mjera usvojene Politike, Savjet je pratio i

njihove efekte na Centralnu banku razmatrajući i aktivnosti vezane za

dnevno poslovanje, u okviru kojih je, pored ostalog, inicirao aktivnosti

na daljem kadrovskom jačanju Centralne banke kroz stručno usavrša-

vanje zaposlenih i jačanje njene tehničke osposobljenosti.

Odluke Savjeta koje imaju karakter opštih akata objavljene su u „Službe-

nom listu Republike Crne Gore“, a javnost je preko medija, uključujući i

web site Centralne banke, blagovremeno obavještavana kako o održa-

nim sjednicama Savjeta tako i o svim drugim važnijim odlukama koje

je Savjet donosio u izvještajnom periodu.

1.2. Rad Odbora za reviziju

U cilju unaprijeđenja efikasnosti i efektivnosti sistema interne revizije, a

u skladu sa međunarodnom praksom, Savjet Centralne banke Crne Gore,

prethodne godine, imenovao je Odbor za reviziju (u daljem tekstu: Odbor)

koji u skladu sa Pravilnikom o radu Odbora prati i analizira:

- sistem internih kontrola i funkcionisanje interne revizije Ban-

ke;

- pouzdanost i blagovremenost finansijskih i drugih informacija

o poslovanju;

- usklađenost poslovanje Banke sa zakonom i drugim propisima

i opštim aktima.

Efikasnost i efektivnost sistema internih kontrola Odbor prati sagle-

davanjem i analizom:

- računovodstvenih postupaka, naročito kod složenih transakcija

koje iziskuju poznavanje i primjenu najnovije prakse i vještina,

kao i organizacije računovodstvenih poslova;

- pouzdanosti i efikasnosti informacionog sistema u funkciji

sistema interne kontrole ocjenom sigurnosti, adekvatnosti i

potpunosti nadzora;

- sistema izvještavanja kojim se obezbjeđuje izrada tačnih i

ažurnih izvještaja o podacima iz poslovanja Banke.

Odbor prati rad interne revizije ocjenom izrade i sprovođenja godišnjeg

plana interne revizije i usklađenosti obavljanja interne revizije sa među-

narodno priznatim standardima. Takođe, Odbor daje mišljenja i stavove

na analize i preporuke iz izvještaja o internoj reviziji i prati sprovođenje

preporuka i aktivnosti koje proizilaze iz datih preporuka.

Odbor je u 2005. godini razmatrao materijale iz djelokruga rada Inter-

ne revizije i drugih organizacionih jedinica u Banci, prijedlog Pravilni-

ka o računovodstvu, učestvovao je u razmjeni mišljenja i zauzimanju

stavova o značajnim pitanjima vezanim za rad eksterne revizije, kao i

o realizaciji ugovorenih obaveza između Banke i PWHC (obezbjeđenje

garancija, plaćanja obaveza, komunikacije itd.). Ocjenjeno je, da ra-

zmatrana dokumenta doprinose unaprijeđenju poslovanja Banke, koje

u narednom periodu treba nastaviti primjenom pozitivnih iskustava

centralnih banaka iz okruženja.

2. REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA

REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA

15

Crnogorsku ekonomiju, u 2005. godini obilježilo je nekoliko trendova:

rast ekonomske aktivnosti, sniženje stope inflacije ispod 2%, izuzetno

dinamičan rast bankarskog tržišta, rekordan nivo stranih direktnih in-

vesticija, započinjanje pregovora o zaključenju Sporazuma o stabilizaciji

i asocijaciji sa Evropskom unijom, poboljšanje kreditnog rejtinga, ali i

opadanje obima industrijske proizvodnje.

Stopa inflacije mjerena indeksom cijena na malo iznosila je svega 1,8%,

dok je mjerena indeksom trškova života iznosila 2,4%, prije svega kao

posljedica različitih pondera nekih prehrambenih proizvoda u odnosu

na obračun stope inflacije. Tako je četvrtu godinu zaredom nastavljen

trend opadajuće i jednocifrene stope inflacije. Ukoliko analiziramo fa-

ktore porasta nivoa cijena, dolazimo do zaključka da su osnovni uzroci

inflacije cijene poljoprivrednih proizvoda, promjene akciza na alkohol-

na pića, rast cijene nafte na svjetskim tržištima i više cijene obaveznog

osiguranja vozila, kao i tehničkog pregleda vozila. Stopa inflacije u Crnoj

Gori bila je znatno niža od projektovane (3%), ali i od stope inflacije u

Evropskoj uniji, dok je većina zemalja u okruženju zabilježila blago po-

većanje stopa inflacije. Uspostavljanjem trenda sniženja stope inflacije

ostvaren je jedan od dugoročnih ciljeva ekonomske reforme.

Tokom godine bila je u porastu i novčana masa. Najširi monetarni

agregat M21, povećan je za 58,7% u odnosu na kraj prethodne godine,

odnosno za gotovo 321 miliona eura. Imajući u vidu da porast novčane

mase nije uticao na rast inflacije, jasno je da je još uvijek u toku proces

remonetizacije.

U bankarstvu su takođe zabilježena izuzetno povoljna kretanja. Iznos

odobrenih kredita je povećan za 33,5%, depoziti su povećani za 78,6%,

štednja stanovništva za 122%, a aktiva banaka za 56,6%. Banke su to-

kom 2005. godine bile vrlo likvidne - raspoloživa sredstva za plaćanje

u prosjeku su iznosila 137,2 miliona eura, a isplaćene obaveze oko 18

miliona eura - pa su zabilježeni rijetki slučajevi korišćenja dijela izdvo-

jene obavezne rezerve za likvidnost. Uspješno je okončan proces priva-

tizacije Podgoričke banke, a u toku su pripreme za okončanje procesa

privatizacije u bankarskom sistemu.

Kamatne stope na tržištu, iako su zabilježile opadajući trend, još uvijek

su na visokom nivou. Razlozi tome nalaze se u još uvijek visokom riziku

zemlje, riziku klijenata, neefikasnom sudskom sistemu, visokoj i nee-

lastičnoj tražnji za kreditima i dr. Razloge za optimizam u vezi kretanja

kamatnih stopa daju najave banaka o smanjenju nominalnih i efektivnih

kamatnih stopa u 2006. godini.

Država, odnosno javni sektor, i dalje su dominantni poslodavci na trži-

štu rada. I pored opadanja stope nezaposlenosti, ona je još uvijek viso-

ka, a osnovni uzrok tome je što je u novom privatnom sektoru kreiran

relativno mali broj novih radnih mjesta. Naročito zabrinjava dugoročna

nezaposlenost, jer ona dovodi do gubljenja kvalifikacija i trajnijeg po-

vlačenja sa tržišta rada.

U oblasti industrijske proizvodnje zabilježen je pad od 1,9% u odnosu

na prethodnu godinu, što unosi određenu dozu zabrinutosti. Negati-

vne stope rasta ostvarene su pretežno u granama u kojima dominiraju

preduzeća koja još nijesu zaokružila proces privatizacije i prestruktu-

riranja, i još uvijek se suočavaju sa zastarjelom tehnologijom, visokom

nelikvidnošću, viškom radnika i dr. To jasno ukazuje na neophodnost što

skorijeg okončanja procesa privatizacije i prestrukturiranja u Republici,

koji predstavljaju osnovne preduslove za rast proizvodnje i povećanje

njenog kvaliteta. Ovo je naročito važno jer u malim privredama, kao što

je crnogorska, problemi u nekoliko preduzeća mogu imati veliki uticaj

na ukupan obim ekonomske aktivnosti.

Najdinamičniji rast u 2005. godini zabilježen je u oblasti turizma, koji već

nekoliko godina zaredom ostvaruje dvocifrene stope rasta. Broj turista

koji je posjetio Crnu Goru uvećan je za 16,6%, u odnosu na prethodnu

godinu. Naročito ohrabruje tendencija porasta stranih turista, čiji broj

je u odnosu na prethodnu godinu povećan za 44,6%, te su činili jednu

trećinu ukupnog broja turista. Ipak, i pored ostvarenih izuzetnih rezul-

tata, za rast u oblasti turizma još uvijek ima dosta prostora, a neopho-

dno ga je podržati prevashodno unapređenjem infrastrukture, pobolj-

šanjem strukture smještajnih kapaciteta i kvaliteta turističkih usluga,

kao i produženjem sezone.

16


Izuzetno visok rast aktivnosti ostvaren je i u građevinarstvu (broj efekti-

vnih časova rada povećan je za 18%) i šumarstvu (proizvodnja šumskih

sortimenata je povećana za 14%), dok su u saobraćaju ostvareni različiti

rezultati u zavisnosti od vrste saobraćaja. Negativne stope rasta ostva-

rene su u drumskom saobraćaju i putničkom željezničkom saobraćaju,

dok su pozitivne stope ostvarene u vazdušnom i robnom željezničkom

transportu. Ostvareni rezultati u saobraćaju su pod velikim uticajem još

uvijek pretežno nezadovoljavajućeg stanja saobraćajne infrastrukture.

Konkurentnost crnogorske privrede je i dalje vrlo niska i to je jedan od

najvažnijih razloga relativno visokog deficita tekućeg računa platnog

bilansa. Prema preliminarnim podacima, deficit tekućeg računa izno-

sio je 140,7 miliona eura, odnosno 8,6% procijenjog BDP-a. Deficit je

zabilježen samo u podbilansu robne razmjene, ali zbog njegove visine,

suficit svih ostalih podbilansa platnog bilansa nije bio dovoljan za nje-

govo kompenzovanje. U odnosu na prošlu godinu, deficit tekućeg ra-

čuna povećan je za 21 milion eura. Ne treba zanemariti ni činjenicu da

je povećanje deficita u velikoj mjeri uzrok faktora koji nemaju direktnu

vezu sa konkurentnošću crnogorske privrede: uvoz nafte je povećan za

25 miliona eura, strana pomoć je smanjena za 13 miliona eura, a uvoz

električne energije je porastao za 4,9 miliona eura.

Međunarodna agencija „Standard and Poor“ revidirala je krajem 2005.

godine kreditni rejting Crne Gore sa BB na BB+. Može se očekivati da će

ovo poboljšanje i u perspektivi pozitivno uticati na poziciju Republike na

međunarodnom tržištu kapitala i na priliv stranih investicija, jer je već

rejting BB u 2004. godini rezultirao rastom stranih investicija.

Neto strane direktne investicije dostigle su rekordan nivo od 375 milio-

na eura, što je bilo iznad svih očekivanja. Prema nivou stranih direktnih

investicija per capita u 2005. godini, Crna Gora je na trećem mjestu u

kategoriji privreda u tranziciji iza Češke Republike i Estonije, a na prvom

mjestu u grupi privreda u tranziciji koje nijesu članice EU. Na Porast SDI

uticalo je više faktora: atraktivne privatizacije, makroekonomska sta-

bilnost, liberalni ekonomski režim, relativno jeftina radna snaga, niska

stopa poreza na dobit, nacionalni tretman stranaca i dr. Pošto se, po

pravilu, pozitivni efekti stranih direktnih investicija ispoljavaju ne u go-

dini kada su ostvarene, već nakon vremenske distance od jedne do dvije

godine, i u narednim godinama možemo očekivati dinamičan ekonomski

rast. Medjutim, to može biti i jedan od razloga porasta deficita teku-

ćeg računa platnog bilansa u 2006. godini, jer je realno očekivati uvoz

opreme, enterijera, sirovina i ostalog, što je potrebno da bi privatizovana

preduzeća osavremenila svoj proces rada.

Spoljni javni dug, prema preliminarnim podacima na kraju 2005. godine,

iznosio je 513,4 miliona eura, što znači da se Crna Gora nalazi na granici

između umjereno i nisko zaduženih zemalja. Imajući u vidu uspješnu

realizaciju aranžmana sa MMF-om, tokom 2006. godine treba očeki-

vati otpis preostalih 15% spoljnog duga prema Pariskom klubu, nakon

čega bi se Crna Gora našla u grupi niskozaduženih zemalja. Imajući u

vidu da ćemo biti na gornjoj granici niske zaduženosti, neophodan je

oprez pri budućim zaduživanjima

U pogledu pristupanja EU, prethodna godina bila je vrlo značajna za Crnu

Goru. Prvo je u aprilu Savjet ministara EU usvojio Studiju izvodljivosti, da

bi zatim u oktobru započeli pregovori o zaključenju Sporazuma o sta-

bilizaciji i asocijaciji. Imajući u vidu da je krajnji cilj Crne Gore pristupa-

nje Evropskoj monetarnoj uniji, vrlo ohrabrujuće djeluje činjenica da su

već sada ispunjeni svi Mastrihtski kriterijumi, osim onoga vezanog za

kamatnu stopu. Naravno, nije dovoljno to što su ispunjeni Mastrihtski

kriterijumi, već treba težiti i njihovom održavanju u budućnosti. Potre-

bno je dobro se pripremiti za nastavak pregovora tokom 2006. godine,

jer obaveze preuzete Sporazumom o stabilizaciji i asocijaciji neće biti

moguće naknadno mijenjati. Pored toga, neophodno je nastaviti vođenje

politike približavanja Crne Gore i drugim međunarodnim integracijama

u čije članstvo još uvijek nije primljena, a prije svega Svjetskoj trgovin-

skoj organizaciji. Stoga i u 2006. godini jedan od najvažnijih zadataka

kreatora ekonomske politike ostaje harmonizacija nacionalnih propisa

sa regulativom ovih međunarodnih institucija.

3. MONETARNA KRETANJA

MONETARNA KRETANJA

19

Porast prihoda od turizma za 18% i stranih direktnih investicija za blizu

osam puta u 2005. godini, imao je za rezultat porast depozita, a samim

tim i porast novčane mase i bilansne sume banaka (s obzirom na to da

druge bilansne pozicije nijesu zabilježile smanjenje, osim ulaganja u

HOV). Porast novčanih sredstava i depozita kod depozitnih institucija

uslovio je visok nivo likvidnosti bankarskog sistema u 2005. godini, u

cjelini gledano. Naime, raspoloživa sredstva banaka za plaćanje bila su

značajno iznad nivoa obaveza i izvršenih plaćanja tokom 2005. godine,

banke nijesu koristile kredite za održavanje likvidnosti, dok je korišćenje

dijela izdvojene obavezne rezerve za održavanje dnevne likvidnosti bilo

rijetko i u malom iznosu.

Pozitivan trend koji je karakterisao osnovne monetarne pokazatelje

tokom 2005. godine rezultirao je pozitivnim godišnjim stopama rasta

na kraju 2005. godine. Tako je, u odnosu na kraj 2004., novčana masa

(agregat M21) povećana za 58,7%, aktiva banaka za 56,8%, odobreni

krediti za 33,5% (pri čemu su krediti privredi povećani za 31%, a sta-

novništvu za 40%). Pored toga, ukupni depoziti povećani su za 78,6%

(pri čemu su depoziti privrede povećani za 68,3%, a stanovništva za

122%), a izdvojena obavezna rezerva za 85,8%.

I pored visokih godišnjih stopa rasta odabranih monetarnih pokazatelja,

zaključuje se da prostora za razvoj bankarskog sektora još uvijek ima, s

obzirom na to da je njihovo učešće u BDP-u još uvijek malo.

U 2006. godini se očekuje dalji rast bankarskog sektora uz poboljšanje

ročne strukture depozita i kreditnih potraživanja banaka, što će dopri-

nijeti razvoju privrede. Okončanje prodaje preostalog dijela državnog

kapitala u bankama doprinijeće daljem razvoju bankarskog sektora

kroz priliv kapitala, povećanu konkurenciju, ponudu novih bankarskih

proizvoda i smanjenje aktivnih kamatnih stopa. S druge strane, po-

slovanje Fonda za zaštitu depozita, pored ostalog, doprinijeće daljem

povećanju povjerenja stanovništva u banke i, samim tim, daljem rastu

njihovih depozita.

Tabela br. 3.1 - Odnos odabranih monetarnih pokazatelja i BDP-a u RCG, u %

Izvor: Sekretarijat za razvoj i kalkulacije CBCG

3.1. Novčana masa

Novčana masa M21 je konstantno rasla tokom 2005. godine i na kraju

godine je dostigla iznos od 867,3 miliona eura, što predstavlja maksi-

malan iznos od kada se prati posmatrana serija podataka.

Napomena: Monetarnu bazu (M0) čine depoziti banaka kod CBCG

(obračunski račun i izdvojena obavezna rezerva banaka, bez dijela koji

banke drže u državnim zapisima) i procijenjeni iznos gotovog novca u

Period/Opis M21 Aktiva banaka

Odobreni krediti

Ukupni depoziti

Depoziti stanovništva

2002. 26,2 9,6 15,8 1,7

2003. 34,5 24,4 14,0 14,7 3,1

2004. 35,6 29,0 18,3 17,8 5,2

2005. 52,8 42,4 22,9 29,7 10,7

20


Tabela br. 3.2 - Novčana masa M21, stanje na kraju perioda, u 000 eura

opticaju. Monetarni agregat M1 čine M0, depoziti po viđenju ne-

bankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama,

isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M11 čini M1

uvećan za depozite centralne Vlade po viđenju, u eurima i drugim valuta-

ma. Monetarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog

sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući de-

pozite centralne Vlade. Monetarni agregat M21 čini M11 uvećan za

oročene depozite centralne Vlade, u eurima i drugim valutama.

Novčana masa M21 rasla je prosječno mjesečno po stopi od 4,1% tokom

2005. godine, što predstavlja intenzivniji rast u odnosu na 2004. godinu

kada je ova stopa iznosila 0,9%. Očigledno da je proces remonetizacije

još uvijek u toku i stoga porast monetarnih agregata predstavlja pozi-

tivnu tendenciju. Osnovni razlozi porasta monetarnih agregata ogle-

daju se u visokom rastu depozita stanovništva, kao i značajnom prilivu

sredstava od privatizacije.

Intenzivniji rast agregata M21 ostvaren je u martu (24,5%), usljed porasta

oročenih depozita nakon priliva sredstava od privatizacije Telekoma, kao

i u maju (6,6%) i novembru (6%), nakon oročavanja sredstava od priva-

tizacije Kombinata aluminijuma - Podgorica i Rudnika boksita - Nikšić.

Grafik br. 3.1 - Kretanje novčane mase, u 000 000 eura

Godišnja stopa rasta na kraju 2005. godine iznosila je 58,7%.

Poređenjem kretanja novčane mase M21 u prethodne dvije godine

uočava se sličan trend rasta - nakon perioda glavne turističke sezone

dolazi do usporavanja rasta novčane mase M21. Odstupanje od trenda

u 2005. godini može da se objasni prilivom sredstava od privatizacije

(primjer u martu i novembru 2005.). Kako je prema Planu privatizacije

Opis/Period2003. 2004. 2005. 2005.

2004.XII XII XII

M0 284.909 290.935 351.276 20,7

M1 386.121 430.657 596.267 38,4

M0 284.909 290.935 351.276 20,7

Depoziti po viđenju u eurima 83.148 130.218 235.839 81,1

Depoziti po viđenju u drugim valutama 18.064 9.504 9.152 -3,7

M11 402.586 437.114 614.721 40,6

M0 284.909 290.935 351.276 20,7

Depoziti po viđenju u eurima 98.776 136.302 254.180 86,5

Depoziti po viđenju u drugim valutama 18.901 9.877 9.265 -6,2

M2 460.837 535.548 802.256 49,8

M1 386.121 430.657 596.267 38,5

Oročeni depoziti u eurima 71.229 98.128 199.643 103,5

Oročeni depoziti u drugim valutama 3.487 6.763 6.346 -6,2

M21 494.290 546.525 867.294 58,7

M11 402.586 437.114 614.721 40,6

Oročeni depoziti u eurima 88.203 102.648 246.227 139,9

Oročeni depoziti u drugim valutama 3.501 6.763 6.346 -6,2

MONETARNA KRETANJA

21

Grafik br. 3.2 - Mjesečna stopa rasta novčane mase M21, u %

Grafik br. 3.3 - Novčana masa M21, u 000 000 eura

Tabela br. 3.3 - Stope rasta novčane mase M21, kvartalno, u %

Opis/Period I kvartal ’05.IV kvartal ’04.

II kvartal ’05.I kvartal ’05.

III kvartal ’05.II kvartal ’05.

IV kvartal ’05.III kvartal ’05.

Stopa rasta 26,4 5,1 7,6 11,0

Tabela br. 3.4 - Struktura novčane mase M21, u %

Opis/Period2003. 2004. 2005.

XII XII IX

M21 100,0 100,0 100,0

M11 81,5 80,0 70,9

Oročeni depoziti u eurima 17,8 18,8 28,4

Oročeni depoziti u drugim valutama 0,7 1,2 0,7

Grafik br. 3.4 - Novčana masa M21, u 000 000 eura

za 2006. godinu najavljeno okončanje prodaje crnogorskih preduzeća

započetih u 2005. godini, kao i dalja privatizacija, očekuje se da će u

2006. godini biti nastavljen rast novčane mase.

Posmatrano po kvartalima ove godine, najveći porast ostvaren je u prvom

i četvrtom kvartalu (rezultat priliva sredstava od privatizacije).

Prisutne su i pozitivne promjene strukture novčane mase (M21). Naime,

u posljednje dvije godine došlo je do porasta oročenih depozita koji su

na kraju godine činili 29,1% M21. Ovaj procenat je na kraju 2004. go-

dine iznosio 20%, kao što je prikazano u tabeli br. 3.4.

Međutim, najveći dio novčane mase M21 i dalje se odnosi na M11, koja

je iznosila 614,7 miliona eura na kraju 2005. godine, što je bilo za 40,6%

više nego na kraju prethodne godine.

22


3.2. Obavezna rezerva banaka

U 2005. godini nije bilo izmjene u primjeni instrumenta obavezne re-

zerve: na osnovicu za obračun obavezne rezerve - prosječno nedjeljno

stanje depozita po viđenju i oročenih do 30 dana, primjenjivana je stopa

od 23%, a banke su mogle da obračunatu obaveznu rezervu izdvoje na

račun CBCG u zemlji i/ili inostranstvu i do 25% drže u obliku državnih

zapisa RCG. Na 25% izdvojenih sredstava na računu rezervi, Centralna

banka je plaćala kamatu bankama po stopi od 1% na godišnjem nivou,

a banke su mogle najviše 50% obavezne rezerve koristiti za likvidnost

beskamatno, ako sredstva vrate do kraja istog radnog dana, dok je na

nedostajući iznos obračunate obavezne rezerve CBCG obračunavala ka-

matu mjesečno po stopi od 12% na godišnjem nivou.

Tokom 2005. godine, depoziti koji čine osnovicu za obračun obavezne

rezerve oscilirali su u rasponu od 142 do 268 miliona eura, pa je osno-

vica za obračun u prosjeku iznosila 199 miliona eura. Od prvog obra-

čuna obavezne rezerve, u januaru 2002. godine, do kraja 2005. godine,

osnovica za obračun obavezne rezerve kretala se u rasponu od 61 do

268 miliona eura, ili u prosjeku oko 127 miliona eura.

Posmatrano po mjesecima, najviši nivo depozita koji čine osnovicu za

obračun obavezne rezerve zabilježen je u decembru 2005. godine, pro-

sječno 264 miliona eura.

Istovremeno, depoziti koji ne čine osnovicu za obračun1 u 2005. godini

iznosili su u prosjeku 155 miliona eura, a najviši nivo ovih depozita za-

bilježen je krajem decembra (230 miliona eura). Međutim, i pored rasta

tokom godine, ovi depoziti su bili konstantno ispod nivoa depozita koji

čine osnovicu za obračun obavezne rezerve.

Uz primjenu važeće stope obavezne rezerve, banke su na dan 28.12.20-

05. godine izdvojile 61,7 miliona eura, što je bilo za 28,5 miliona eura ili

86% više u odnosu na kraj 2004. godine.

Tabela br. 3.5 - Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve, u 000 000 eura

Opis/Godina 2002. 2003. 2004. 2005.Prosjek osnovice 71 108 131 199

Tabela br. 3.6 - Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve, u 000 000 eura

Opis /Period2004. 2005.

XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIProsjek osnovice 140 145 145 150 161 182 190 196 217 232 245 256 264

Grafik br. 3.5 - Obavezna rezerva u 2005, stanje na kraju mjeseca, u 000 eura

Struktura izdvojene obavezne rezerve na kraju 2005. godine izmijenje-

na je u odnosu na kraj prethodne tri godine, tako da je na račun oba-

vezne rezerve u zemlji izdvojeno 42,6%, na računu Centralne banke u

inostranstvu izdvojeno je 44,8%, a u državnim zapisima 12,6% obra-

čunate obavezne rezerve.

Procenat izdvajanja obavezne rezerve u državnim zapisima smanjen je

u 2005. godini u skladu sa strategijom Vlade RCG da smanji zaduživa-

nja putem državnih zapisa, što je doprinijelo izmjeni strukture izdvo-

jene obavezne rezerve.

1 Depoziti oročeni na rok preko 30 dana i depoziti domaćih banaka isključeni iz obračuna obavezne rezerve.

MONETARNA KRETANJA

23

Tabela br. 3.7 - Struktura izdvojene obavezne rezerve, kraj godine, u %

Opis/Godina 2002. 2003. 2004. 2005.Račun obavezne rezerve u zemlji 91 50 31 42,6

U državnim zapisima 9 24 23 12,6

Obavezna rezerva na računu CB u inostranstvu 0 26 46 44,8

Na 25% izdvojenih sredstava obavezne rezerve na računu obavezne

rezerve kod CBCG, CB je obračunavala kamatu po stopi od 1% na godi-

šnjem nivou i ukupno platila 115.271,74 eura u 2005. godini

Tokom 2005. godine, banke su koristile sredstva obavezne rezerve za

likvidnost ukupno dvadeset dana, dok je niži nivo obavezne rezerve od

propisanog zabilježen tri dana, kod dvije banke, pa je Centralna banka

na nedostajući iznos obračunala i naplatila kamatu bankama po stopi

od 12% na godišnjem nivou.

Grafik br. 3.6 - Struktura izdvajanja obavezne rezerve, 2002-2005.

3.3. Kamatne stope banaka

U 2005. godini, fukcionisanjem Regulatornog kreditnog biroa CBCG,

počeo je obračun ponderisanih kamatnih stopa, koje daju realniji prikaz

nivoa kamatnih stopa crnogorskih banaka i obezbjeđuju bolju uporedi-

vost podataka sa drugim zemljama. Sniženje aktivnih kamatnih stopa

karakterisalo je 2005. godinu, tako da je prosječna ponderisana nomi-

nalna kamatna stopa na kraju godine iznosila 10,78%, a odgovarajuća

efektivna kamatna stopa 12,12%.

Tabela br. 3.8 – Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope, nominalne i efektivne, u %, godišnje

Opis/Period2005.

Septembar Oktobar Novembar DecembarPPKS2 – nominalna 11,24 11,17 11,01 10,78

PPKS – efektivna 12,57 12,32 12,34 12,12

Prosječne ponderisane kamatne stope za kreditne linije odobrene fi-

zičkim licima su veće od istih odobrenih pravnim licima. Nominalne,

odnosno efektivne kamatne stope fizičkim licima na dan 31.12.2005.

godine su iznosile 12,57%, odnosno 14,30%. Pravnim licima se odo-

bravaju krediti po prosječnoj ponderisanoj stopi od 10,43%, odnosno

11,68% efektivno.

2 PPKS – Prosječna ponderisana kamatna stopa

24


Grafik br. 3.7 - Kretanje prosječnih ponderisanih aktivnih nominalnih i efektivnih kamatnih stopa pravnim licima

Grafik br. 3.8 - Kretanje prosječnih ponderisanih aktivnih nominalnih i efektivnih kamatnih stopa fizičkim licima u sistemu

Ukoliko posmatramo kamatne stope po kreditima koncentrisanim pre-

ma djelatnostima, uočava se da su najpovoljnije kamatne stope bile za

kredite odobrene za sektor finansija i poljoprivrede (6,11%, odnosno

7,62% efektivna kamatna stopa), a najviše kamatne stope odnosile su

se na kredite odobrene za sektore energetike i trgovinu nekretninama

(14,17%, odnosno 13,04% efektivna kamatna stopa).

Kamatne stope su i dalje visoke, ali njihov nivo u 2005. godini bio je

niži nego u 2004. godini.

Sniženju kamatnih stopa u 2005. godini doprinijeli su:

• Stabilno makroekonomsko okruženje,

• Visok nivo izvora za kreditnu aktivnost (porast depozita),

• Pojačana konkurencija u bankarskom sistemu,

• Ekonomski rast,

• Poboljšan kreditni rejting zemlje,

• Dolazak kvalitetnijih klijenata kroz proces privatizacije i stra-

nog investiranja i dr.

• Velika razlika između efektivnih kamatnih stopa (u decembru

i do 8%) na kredite odobrene različitim klijentima ukazuje da

postoji prostor za dalje snižavanje prosječne ponderisane ka-

matne stope.

MONETARNA KRETANJA

25

Tabela br. 3.9 - Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope, po djelatnostima, u %, godišnje

Opis/Period2005.

Septembar Oktobar Novembar DecembarPoljoprivreda, lov, ribolovPPKS – nominalna 8,76 8,39 8,09 7,49

PPKS – efektivna 9,54 8,98 7,96 7,62

RudarstvoPPKS – nominalna 12,78 12,63 10,95 11,71

PPKS – efektivna 17,38 13,87 15,72 12,81

ProizvodnjaPPKS – nominalna 11,15 11,06 10,96 10,68

PPKS – efektivna 12,13 11,90 11,98 11,70

EnergetikaPPKS – nominalna 9,65 9,70 9,98 10,45

PPKS – efektivna 14,82 11,81 14,83 14,17

GrađevinarstvoPPKS – nominalna 12,49 13,44 13,23 11,97

PPKS – efektivna 13,10 12,70 12,45 12,72

TrgovinaPPKS – nominalna 11,69 11,69 11,61 11,04

PPKS – efektivna 12,21 12,77 12,86 12,24

Usluge, turizam, ugostiteljstvoPPKS – nominalna 9,85 9,84 9,82 9,78

PPKS – efektivna 15,31 10,93 11,03 11,06

Transport, skladištenje, pttPPKS – nominalna 10,25 10,41 10,50 9,78

PPKS – efektivna 11,94 11,76 11,52 10,81

FinansijePPKS – nominalna 7,12 7,55 7,19 5,85

PPKS – efektivna 4,91 7,65 7,30 6,11

Trgovina nekretninamaPPKS – nominalna 11,55 10,71 10,86 11,74

PPKS – efektivna 12,95 12,60 12,84 13,04

Administr. i dr. javne uslugePPKS – nominalna 10,16 9,86 9,17 9,28

PPKS – efektivna 10,17 10,79 9,84 11,05

OstaloPPKS – nominalna 6,99 7,00 6,99 10,24

PPKS – efektivna 7,80 7,82 7,80 10,81

4. SIGURNOST I STABILNOST BANKARSKOG SISTEMA

SIGURNOST I STABILNOST BANKARSKOG SISTEMA

29

4.1. Kapital banaka

Ukupni kapital banaka u Crnoj Gori na dan 31.12.2005. godine iznosio

je 106,5 mil. eura, što je za 15,7 mil eura ili 17,30% više u odnosu na isti

period u prethodnoj godini. U povećanju ukupnog kapitala participira-

le su sve banke u sistemu, izuzev jedne banke kod koje je evidentirana

suprotna tendencija u kretanju kapitala.

4.1.1. Vlasnička struktura banaka

U strukturi ukupnog kapitala banaka, na kraju 2005. godine strana

lica učestvuju sa 67,87%, domaća privatna lica sa 18,93% i država sa

13,20%. Struktura vlasništva ukupnog kapitala u odnosu na kraj 2004.

godine značajno je promijenjena, odnosno smanjeno je učešće države

za 50% i domaćih privatnih lica za 47 % , a povećano učešće stranih

lica za 79% u ukupnom kapitalu.

Grafik br. 4.1 - Struktura vlasništva ukupnog kapitala na dan 31.12.2005. godine

Tabela br. 4.1 - Promjene u strukturi vlasništva ukupnog kapitala u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

GodinaDžavno učešće u

ukupnom kapitaluUčešće domaćih privatnih lica u ukupnom kapitalu

Učešće stranih lica u ukupnom kapitalu UKUPNO

Iznos % Iznos % Iznos %

2002. 17.582 31 24.600 44 14.301 25 56.483

2003. 14.869 23 29.143 44 21.771 33 65.783

2004. 23.376 26 32.994 36 34.396 38 90.766

2005. 14.053 13 20.152 19 72.259 68 106.464

Indeks 2005/2002. 80 42 82 43 505 272 188

Grafik br. 4.2 - Struktura vlasništva ukupnog kapitala u periodu 2002-2005. godina

U postupku je privatizacija Pljevaljske banke čijim okončanjem će se

smanjiti učešće države u ukupnom kapitalu banaka za 39%, odnosno

sa 13,20% na 8,09%.

Predstavnici Centralne banke imali su aktivnu ulogu u procesu privatiza-

cije Podgoričke banke u dijelu definisanja kriterijuma ocjene potencijal-

nih ponuđača, učešća u analizi ponuda i procjeni vrijednosti akcija, kao i

učešća u pregovorima sa odabranim strateškim partnerima.

Država ima većinsko učešće u kapitalu kod dvije banke. Aktiva ovih

banaka iznosi 35,5 mil. eura i predstavlja 5,11% aktive svih banaka.

Domaća privatna lica su većinski vlasnici jedne banke, dok su ostalih

sedam banaka sa većinskim (4 banke) ili 100% u vlasništvu stranih

lica (3 banke).

30


4.1.2. Tržišno učešće

U 2005. godini evidentan je rast koncentracije u sistemu u odnosu na

2004. godinu. Tri najveće banke u sistemu raspolažu sa 66% ukupnog

finansijskog potencijala, a odobrile su 67% ukupnih kredita i prikupi-

le 69% svih depozita. Kapital ovih banaka čini 51% ukupnog kapitala

svih banaka. Ukrupnjavanje bankarskog sektora očekuje se i u nare-

dnom periodu.

Banke sa većinskim inokapitalom kontrolišu 88% bankarskog tržišta u

Crnoj Gori. Na dan 31.12.2004. godine procenat tržišnog učešća inoba-

naka iznosio je svega 35%.

Tabela br. 4.2 - Tržišno učešće banaka u periodu 2002-2005. godina

Grafik br. 4.3 - Tržišno učešće banaka u zavisnosti od vlasništva na dan 31.12.2005. godine

Tržišno učešće u %

Aktiva Krediti Depoziti Kapital

2002. 2003. 2004. 2005. 2002. 2003. 2004. 2005. 2002. 2003. 2004. 2005. 2002. 2003. 2004. 2005.

1 banka 23 27 31 43 34 26 31 43 30 33 37 50 19 17 18 21

3 banke 62 59 60 66 69 61 63 67 72 67 62 69 47 48 47 51

5 banaka 80 78 77 81 76 77 77 83 86 85 82 85 69 71 65 69

7 banaka 91 90 90 92 87 89 90 93 95 94 94 94 82 85 81 83

Grafik br. 4.4 - Koeficijent solventnosti u 2005. godini

4.1.3. Adekvatnost kapitala

Koeficijent solventnosti svih banaka zadovoljava zakonski minimum od

8%. Posmatrano po bankama, na godišnjem nivou, koeficijent solven-

tnosti je smanjen kod 8 banaka. Razlog ovakvog kretanja koeficijenta

solventnosti je ostvareni rast rizikom ponderisane aktive prouzrokovan

pojačanom kreditnom aktivnošću banaka. Na agregatnom nivou koe-

ficijent solventnosti na kraju 2005. godine iznosi 28% i ostvaruje sma-

njenje u odnosu na 2004. godinu kada je iznosio 31%.

Ukupan rizični kapital banaka na dan 31.12.2005. godine iznosi 96,2 mil.

eura i ostvario je rast po stopi od 12,63% u odnosu na isti period 2004.

godine. Tri banke na godišnjem nivou bilježe pad rizičnog kapitala.

Tabela br. 4.3 - Rizični kapital i ukupna rizikom ponderisana aktiva u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

* Napomena: Ukupni iznosi rizičnog kapitala i rizikom ponderisane aktive u 2002. godini umanjeni su za iznos rizičnog kapitala od 4.802 hilj.

eura i rizikom ponderisane aktive od 7.390 hilj. eura Ekos banke u likvidaciji.

2002. 2003. 2004. 2005.

Rizični kapital

Uk. rizikom pond. aktiva

Rizični kapital


Rizični kapital


Rizični kapital


Ukupno 64.489* 169.369* 84.425 214.661 85.375 273.090 96.158 345.284


31

Ukupna rizikom ponderisana aktiva banaka iznosi 345,3 mil. eura. U

odnosu na 31.12.2004. godine ostvaruje povećanje od 72,2 mil. aura,

Grafik br. 4.5 - Odnos rizičnog kapitala, rizikom ponderisane aktive i koeficijenta solventnosti banaka u 2005. godini

4.2.1. Bilansna suma banaka

Ukupna bilansna suma bankarskog sektora u 2005. godini iznosila je

695,7 mil. eura i u odnosu na kraj 2004. godine povećana je za 251,4 mil.

eura ili po stopi od 56,57%. Sve banke u sistemu, osim jedne, ostvaruju

rast bilansne sume na godišnjem nivou, u rasponu od 13% do 117%.

Pad tržišnog učešća u ukupnoj bilansnoj sumi u odnosu na prethodnu

godinu ostvarilo je sedam banaka.

odnosno rast po stopi od 26,44%. Ostvareni rast je najvećim dijelom

posljedica pojačane kreditne aktivnosti banaka.

4.2. Aktiva bankarskog sistema

Tabela br. 4.4 - Bilansna suma banaka u periodu 2002-2005. godina

Bilansna suma, u 000 eura % promjena 2005/2004

Tržišno učešće, u %

31.12.02. 31.12.03. 31.12.04. 31.12.05. 31.12.02. 31.12.03. 31.12.04. 31.12.05.

UKUPNO 332.022* 349.761 444.373 695.757 56,57 100,00 100,00 100,00 100,00

*Napomena: Bilansa suma banaka na dan 31.12.2002. godine umanjena je za iznos od 8.452 hilj. eura bilansne sume Ekos banke u likvidaciji.

Učešće bilansne sume banaka u domaćem bruto proizvodu u periodu

2002-2005 .godina povećano je sa 26,12% na 42,39% ili po stopi od

62,29%, dok je učešće kredita u domaćem bruto proizvodu u istom pe-

riodu povećano sa 9,60% na 22,90% ili po stopi od 138,55%.

32


4.2.2. Aktiva agregatnog bilansa banaka

Najznačajnije stavke u strukturi aktive predstavljaju odobreni krediti i nov-

čana sredstva sa preko 90% učešća u ukupnoj aktivi. Najveći nominalni

rast u jednogodišnjem periodu ostvaruju novčana sredstva u iznosu od

159 mil. eura, odnosno po stopi od 148,17%. Krediti banaka su na godi-

šnjem nivou ostvarili nominalni rast od 94,5 mil. eura, odnosno po stopi

Tabela br. 4.5 - Učešće bilansne sume banaka i kredita u DBP u periodu 2002-2005. godina, u mil. eura

Godina Domaći bruto proizvod (DBP)

Bilansna suma banaka (BS)

Ukupnoodobreni krediti

% učešćaBS/DBP

% učešćakrediti/DBP

2002. 1301,5 340 125 26,12 9,60

2003. 1433 350 201 24,42 14,03

2004. 1535 444 281 28,93 18,31

2005. 1642 696 376 42,39 22,90

Tabela br. 4.6 - Struktura aktive i učešće pojedinih stavki u ukupnoj bilansnoj sumi banaka u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

R.br.

OPIS 2002. 2003. 2004. 2005.% promjene 2005/2004.

Struktura u %

1. Novčana sredstva i računi depozita kod depoz. Inst. 140.163 96.030 107.596 267.019 148,17 38,38

2. Aktiva za trgovinu i rasp. za prod. izuzev akcija 138 23 0 93 0,00 0,01

3. HOV kupljene po ugovoru o ponovnoj prodaji 396 0 0 0 0,00 0,00

4. Krediti i poslovi lizinga 124.845 200.626 281.482 375.941 33,56 54,03

5. HOV koje se drže do dospijeća 5.047 16.010 18.768 7.694 -59,00 1,11

6. Poslovni prostor i ostala fiksna aktiva 21.982 24.178 22.503 25.028 11,22 3,60

7. Stečena aktiva 14.268 6.447 5.071 2.220 -56,22 0,32

8. Ulaganja u kapital drugih pravnih lica 5.852 5.685 5.441 9.699 78,26 1,39

9. Ostala aktiva 41.855 10.431 17.424 23.336 33,93 3,35

10. Minus: Rezerve za potencijalne gubitke 14.072 9.669 13.912 15.273 9,78 -2,19

UKUPNA AKTIVA 340.474 349.761 444.373 695.756 56,57 100,00

od 33,56%. Stavka rezervi za potencijalne gubitke nastavlja tendenciju

rasta u 2005. godini po stopi od 9,78%, kao rezultat kvalitetnijeg mje-

renja rizika koji se odnosi na pozicije aktive. Hartije od vrijednosti koje

se drže do dospijeća zabilježile su značajno smanjenje u iznosu od 11,1

mil. eura ili od 59% u odnosu na kraj 2004. godine.

Grafik br. 4.6 - Struktura aktive agregatnog bilansa banaka u periodu 2002-2005. godina, učešće u %


33

Tabela br. 4.7 - Krediti, potraživanja po poslovima lizinga i dospjela potraživanja u periodu 2002-2005. godina

R. br. Opis

Ukupno odobreni krediti (u 000 eura) %

učešćaIndex

2005/2004.Promjena

2005-2004.2002. 2003. 2004. 2005.

1. Krediti i potraž. od Vlade RCG 16.483 16.496 9.163 9.865 2,62 107,66 702

2. Organi i organizacije RCG 2.008 4.639 7.603 16.937 4,51 222,77 9.334

3. Opštine 2.899 2.595 9.435 11.271 3,00 119,46 1.836

4. Privre. druš. u već. drž. vlas. 11.263 12.314 10.546 19.646 5,23 186,29 9.100

5. Priv.društva u priv.vlasn. 65.837 104.610 160.284 208.137 55,36 129,86 47.853

6. Preduzetnici 1.871 8.098 5.768 4.386 1,17 76,04 -1.382

7. Banke 688 1.570 1.000 37 0,01 3,70 -963

8. Finansijske institucije 570 130 2.854 99 0,03 3,47 -2.755

9. Neprofitne organizacije 37 75 180 944 0,25 524,44 764

10. Fizička lica 22.194 49.868 73.497 103.228 27,46 140,45 29.731

11. Kreditne kartice 0 0 894 1.090 0,29 121,92 196

12. Ostalo 1.022 231 258 302 0,08 117,05 44

UKUPNO 124.872 200.626 281.482 375.942 100,00 133,56 94.460

Grafik br. 4.7 - Kretanje kredita, potraživanja po poslovima lizinga i dospjelih potraživanja u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

4.2.3. Struktura kredita

Krediti banaka, kao najznačajnija stavka aktive agregatnog bilansa ba-

naka, ispoljavaju konstatno tendenciju rasta u periodu 2002-2005. go-

dina, odnosno ostvaruju nominalno povećanje u iznosu od 251,1 mil.

eura ili po stopi od 201,1%.

Ročna struktura kredita

U 2005. godini evidentan je pad kratkoročnih, odnosno rast dugoročnih

kredita što je uslovilo značajnu promjenu relativnog odnosa između kra-

tkoročnih i dugoročnih kredita i to sa 60%: 40% krajem 2004. godine

na 49%: 51% krajem 2005. godine u korist dugoročnih kredita.

Grafik br. 4.8 - Ročna struktura kredita u periodu 2002-2005. godina

34


Tabela br. 4.8 - Ročna struktura kredita na dan 31.12.2005. godine, u 000 eura

Red. br. Opis Kratkoročni

< 1 god.Dugoročni > 1 god. Ukupno % učešća

1 Krediti Vladi 6.240 3.625 9.865 2,62

2. Vladine agencije 5.234 0 5.234 1,39

3. Fondovi 11.684 19 11.703 3,11

4. Opštine (javne organizacije) 6.499 4.772 11.271 3

5. Privredna druš. u već.drž.vla 15.911 3.735 19.646 5,23

6. Privredna druš. u priv.vlasn. 108.270 99.867 208.137 55,36

7. Preduzetnici 1.901 2.485 4.386 1,17

8. Banke 37 0 37 0,01

9. Finansijske institucije 49 50 99 0,03

10. Neprofitne organizacije 936 8 944 0,25

11. Fizička lica 27.027 76.201 103.228 27,46

12. Kreditne kartice 1.090 0 1.090 0,29

13. Ostalo 66 236 302 0,08

UKUPNO: 184.944 190.998 375.942 100

Grafik br. 4.9 - Rast kratkoročnih kredita po sektorima u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

Struktura kredita po sektorima

Najznačajniji korisnici kredita u 2005. godini su, kao i u 2004. godini,

privredna društva u većinskom privatnom vlasništvu i fizička lica. Ove

dvije kategorije već dvije godine uzastopno koriste 83% svih odobre-

nih kredita na nivou sistema. Najveći nominalni rast u iznosu od 47.853

hilj. eura ili po stopi od 29,86% ostvaruju krediti odobreni privrednim

društvima u privatnom vlasništvu, dok je njihovo učešće u ukupno odo-

brenim kreditima smanjeno za 2,8%.

Grafik br. 4.10 - Rast dugoročnih kredita po sektorima u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

Plasmani fizičkim licima u ovom periodu su povećani za 29.731 hilj. eura,

odnosno bilježe rast po stopi od 40,45%. Istovremeno, njihovo učešće u

ukupnim kreditima se povećalo sa 26,11% na 27,46%. Praksa odobra-

vanja i obezbjeđenja kredita fizičkim licima u bankama, s obzirom na

njihovo učešće u ukupnim kreditima, je zadovoljavajuća.

Značajan rast kredita ostvarili su organi i organizacije RCG u iznosu


35

od 9.334 hilj. eura ili po stopi od 122,77%. Takođe, njihovo učešće u

ukupnim kreditima povećalo se sa 2,70% u 2004. godini na 4,51% u

2005. godini.

Krediti odobreni privrednim društvima u većinskom državnom vla-

sništvu na dan 31.12.2005. godine iznosili su 19.646 hilj. eura. Ovi kre-

diti bilježe nominalan rast u iznosu od 9.100 hilj. eura ili po stopi od

86,29%. Njihovo učešće u ukupnim kreditima takođe je povećano sa

3,75% na 5,23%.

Smanjenje u iznosu odobrenih kredita evidentirano je kod tri katego-

rije, i to: finansijske institucije u nominalnom iznosu od 2.755 hilj. aura

ili 96,53%, preduzetnici u nominalnom iznosu od 1.382 hilj. eura ili

po stopi od 23,96%, i banke u nominalnom iznosu od 963 hilj. eura

ili 96,30%.

Struktura kredita po privrednim djelatnostima

Kreditna aktivnost u 2005. godini dominantno je usmjerena ka trgovini

i stanovništvu, zatim uslugama, administraciji i građevinarstvu.

Najdinamičniji rast u periodu od 2002. do 2005. godine ostvarili su kre-

diti odobreni trgovini i stanovništvu. Sektor stanovništva u agregatnom

bilansu bankarskog sektora javlja se kao neto davalac sredstava (depo-

Grafik br. 4.11 - Struktura kredita po sektorima u periodu 2002-2005. godina

Tabela br. 4.9 - Pregled koncentracije kredita po djelatnostima/granama u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

R.br.

Djelatnost/grana 2002. % 2003. % 2004. % 2005. %Index

2005/2004.

1. Poljoprivreda, lov, ribolov i dr. 2.742 2,20 5.525 2,75 4.758 1,69 7.038 1,87 147,92

2. Rudardstvo 3.303 2,65 3.923 1,96 1.299 0,46 2.689 0,72 207,01

3. Energetika 3.383 2,71 7.586 3,78 4.984 1,77 7.246 1,93 145,39

4. Građevinarstvo 7.532 6,03 10.471 5,22 14.240 5,06 18.842 5,01 132,32

5. Trgovina 31.966 25,60 73.025 36,40 116.861 41,52 129.258 34,38 110,61

6. Usluge, turizam, ugostiteljstvo 7.619 6,10 12.304 6,13 16.933 6,02 29.043 7,73 171,52

7. Transport, skladištenje, komunikacije 3.389 2,71 7.972 3,97 5.982 2,13 16.442 4,37 274,86

8. Finansije 8.369 6,70 15.825 7,89 9.520 3,38 11.292 3,00 118,61

9. Trgovina nekretninama 10 0,01 216 0,11 995 0,35 10.753 2,86 1080,70

10. Administracija 15.462 12,38 5.910 2,95 12.935 4,60 20.026 5,33 154,82

11. Stanovništvo 22.194 17,77 49.868 24,86 73.815 26,22 98.704 26,26 133,72

12. Ostalo 18.903 15,14 8.001 3,99 19.160 6,81 24.609 6,55 128,44

UKUPNO 124.872 100% 200.626 100% 281.482 100% 375.942 100% 133,56

ziti ovog sektora u odnosu na kredite su veći na kraju 2005. godine za

76.610 hilj. eura), dok se sektor trgovine javlja kao neto primalac sred-

stava (krediti odobreni ovom sektoru su u odnosu na depozite veći na

kraju 2005. godine za 53.033 hilj. eura).

Procenat kredita koji kasne sa otplatom na nivou sistema na dan

31.12.2005. godine iznosio je 5,33%. Na kraju 2004. godine ukupni

krediti koji kasne sa otplatom predstavljali su 5,17% ukupnih kredita.

36


Najveći dio kredita koji kasne sa otplatom u iznosu od 9,3 mil. eura, ili

46,56%, odnose se na kredite odobrene privrednim društvima u pri-

vatnom vlasništvu. U strukturi ovih kredita, krediti od čijeg dospijeća je

proteklo 30-89 dana (na koje se obračunava kamata) čine 39,39%, kre-

diti od čijeg dospijeća je proteklo 90 dana ili više (na koje se obračunava

kamata) 51,20% i krediti na koje se ne obračunava kamata 9,31%.

Ukupna izloženost banaka prema 20 najvećih dužnika u sistemu na dan

31.12.2005. godine iznosi 80,1 mil. eura, što predstavlja 22 % ukupne

izloženosti banaka u sistemu. Realna izloženost prema ovim klijentima

iznosi 41,4 mil. eura nakon umanjenja ukupne izloženosti za novčani de-

pozit kao kolateral koji za ovih 20 korisnika iznosi 38,7 mil. eura. Procenat

realne izloženosti banaka prema ovim klijentima po umanjenju potraži-

vanja za položeni novčani depozit iznosi 11%. Ukupno izdvojene rezer-

ve po potraživanjima od 20 najvećih dužnika u sistemu iznose 3,9 mil.

eura, pa je procenat izdvojenih rezervi za potencijalne kreditne gubitke

po ovim potraživanjima za ukupnu realnu izloženost 9%.

Pet najvećih dužnika u sistemu na dan 31.12.2005. godine čine 9,82%

ukupne izloženosti u sistemu. Ovi dužnici koriste ukupno 119 kredita

kod 3-5 banaka u prosjeku. Prosječno zaduženje bančinog klijenta u

Crnoj Gori na dan 31.12.2005. godine iznosi 20.150 eura, dok prosječan

iznos bančinih rezervi izdvojenih za osiguranje od rizika za ovog klijenta

iznosi 749 eura. Procenat izdvojenih rezervi u odnosu na potraživanje

od tog klijenta iznosi 3,72%, što ukazuje na pretpostavljenu klasifika-

ciju kredita B (sa posebnom napomenom). Prosječan kredit je odobren

Grafik br. 4.12 - Struktura kredita po granama/djelatnostima u periodu 2002-2005. godina

sa nominalnom kamatnom stopom od 10,78%, odnosno efektivnom

stopom od 12,12%.

4.2.4. Kreditni rizik

Kreditni rizik koji proističe iz kreditne aktivnosti banaka, kao i iz drugih

bilansnih i vanbilansnih aktivnosti, banke procjenjuju izdvajajući rezerve

za potencijalne gubitke shodno izvršenoj klasifikaciji.

Tabela br. 4.10 - Pregled formiranih rezervi za potencijalne gubitke u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

2002. 2003. 2004. 2005.UKUPNO 13.989* 9.669 17.026 19.051

* Napomena: Ukupan iznos rezervi za potencijalne gubitke po bankama

u 2002. godini umanjen je za iznos od 82 hilj. eura iskazanih rezervi

Ekos banke u likvidaciji

Formirane rezerve za gubitke po stavkama aktive i vanbilansa na dan

31.12.2005. godine iznose 19,1 mil. eura. U odnosu na kraj 2004. go-

dine, uvećane su za 2 mil. eura, ili 11,90%. Rezerve za kreditne gubi-

tke u iznosu od 13,5 mil. eura predstavljaju 3,59% ukupnih kredita i

čine 70,92% ukupno izdvojenih rezervi. Na 31.12.2004. godine rezerve

za kreditne gubitke su predstavljale 4,00% ukupnih kredita i činile su

66,07% ukupnih rezervi.

Tokom 2005. godine ukupna nekvalitetna aktiva (C,D,E) na agregatnom

nivou iznosi 25.054 hilj. eura i u odnosu na stanje od 31.12.2004. godine

bilježi povećanje za 474.000 eura, tj. 1,93% respektivno. Iako nekvali-

tetna aktiva u jednogodišnjem periodu ostvaruje nominalan rast, njeno

učešće u ukupnoj aktivi je smanjeno za 34,90%, a u kapitalu i rezervama

za 12,46% u odnosu na kraj 2004. godine.

Nivo kritikovane aktive (B,C,D,E) je visok i iznosi 152.219 hilj. eura na

dan 31.12.2005. godine. Ukupno kritikovana aktiva predstavlja 121,28%

kapitala i rezervi. U jednogodišnjem periodu ovaj parametar ostvaruje

rast po stopi od 41,81%, prvenstveno zbog ostvarenog rasta aktive sa

posebnom napomenom (B). Značajan iznos kritikovane aktive (83,55%)

se odnosi na aktivu sa posebnom napomenom (B). Sve kategorije kri-

tikovane aktive, osim kategorije gubitak (E), u posmatranom jednogo-

dišnjem periodu ostvaruju rast.


37

Struktura aktive bilansa i vanbilansa KolateralKlasifikacija

UkupnoA B C D E

1 Krediti 55.063 188.822 108.163 10.148 5.433 393 367.629

2 Dospjela potraživanja 208 2.494 2.171 1.613 1.826 272 8.312

3 Kamata 2 1.376 538 141 46 11 2.103

4 Ostala potraživanja 36.747 1.332 495 1.469 40.043

5 Ukupno ( 1+2+3+4 ) 55.273 229.439 112.204 12.397 8.774 676 418.087

6 Aktiva na koju se ne izdv. rezer. za kred. gubitke 292.943 292.943

7 Stavke bilansa aktive ukupno: ( 5+6 ) 55.273 522.382 112.204 12.397 8.774 676 711.030

8 Garancije 1.979 24.440 14.861 1.939 793 26 44.012

9 Akreditivi 12 1.837 99 53 36 2.037

10 Ostalo VO 109 695 1 360 1.165

11 Stavke vanb. na koje se izdv. rezerve (8+9+10) 2.100 26.972 14.961 1.992 829 386 46.854

12 Vanbilans na koji se ne izdv.rezerve 38.941 38.941

13 Stavke vanbilansa ukupno ( 11+12 ) 2.100 65.913 14.961 1.992 829 386 85.795

14 Ukupno stavke bilansa i vanbil. ( 7+13 ) 57.373 588.295 127.165 14.389 9.603 1.062 796.825

15 Ukup. stav. bil. i vanb. na koje se izdv. rez. (5+11) 57.373 256.411 127.165 14.389 9.603 1.062 464.941

16 Formirane rezerve 3.290 4.863 3.010 6.048 1.840 19.051

Pokrivenost ( 16/15 ) 1,28 3,82 20,92 62,98 4,10

Tabela br. 4.11 - Klasifikacija aktive banaka 31.12.2005. godine, u 000 eura

Tabela br. 4.12 - Ključni koeficijenti kvaliteta aktive na 31.12.2005. godine

Opis 31.12.04. 31.03.05. 30.06.05. 30.09.05. 31.12.05.% promjene12.05/12.04.

1 Aktiva sa posebnom napomenom B 82.759 96.985 97.152 97.380 127.165 53,66

2 Substandardna aktiva C 12.951 17.143 20.945 20.057 14.389 11,10

3 Sumnjiva aktiva D 8.554 3.950 4.164 6.500 9.603 12,26

4 Gubitak E 3.075 8.001 951 1.397 1.062 -65,46

5 Ukupno kritikovana aktiva (B+C+D+E) 107.339 126.079 123.212 125.334 152.219 41,81

6 Nekvalitetna aktiva (C+D+E) 24.580 29.094 26.060 27.954 25.054 1,93

7 Nekvalitetna aktiva / kapital + rezerve 22,80% 28,11% 23,13% 23,65% 19,96% -12,46

8 Nekvalitetna aktiva / ukupna aktiva 5,53% 6,23% 4,86% 4,69% 3,60% -34,90

9 Kritikovana aktiva / kapital + rezerve 99,58% 121,81% 109,37% 106,05% 121,28% 21,79

10 Formirane rezerve 17.028 14.653 17.153 17.737 19.051 11,88

11 Rezerve za kreditne gubitke / ukupni krediti 4,00% 3,48% 3,84% 3,81% 3,59% -10,08

38


Grafik br. 4.13 - Struktura nekvalitetne aktive banaka u 2005. godini

Grafik br. 4.14 - Učešće nekvalitetne aktive u ukupnoj aktivi (%) u 2005. godini

Grafik br. 4.15 - Odnos aktive sa posebnom napomenom i ukupno kritikovane aktive banaka (000 eura) u 2005. godini

4.2.5. Rizik zemlje

Rizik zemlje predstavlja vjerovatnoću ostvarivanja gubitka za banku

zbog nemogućnosti naplate potraživanja od lica izvan Republike Crne

Gore iz razloga koji su vezani za politički, socijalni ili ekonomski ambi-

jent zemlje dužnika.

Izloženost bankarskog sektora po osnovu depozita položenih kod stra-

nih banaka, po podacima sa stanjem na dan 31.12. 2005. godine, je

sljedeća:

a) ukupan iznos depozita i sredstava na korespondentskim raču-

nima crnogorskih banaka kod inobanaka iznosi 135.657 hilj.

eura, što predstavlja 132,92% ukupnog kapitala prve klase

banaka u Republici koji iznosi 102.059 hilj. eura,

b) od navedenog iznosa, 119.356 hilj. eura se odnosi na depozite,

a 16.234 hilj. eura na sredstva na korespondentskim računi-

ma;

c) izloženost bankarskog sektora u Republici je najvećim dijelom

prema institucijama iz zemalja dužnika koje imaju visok rejting

(AAA i AA).

4.3. Menadžment

Ocjena kvaliteta rada menadžmenta banke treba da odražava sposo-

bnost organa upravljanja i rukovođenja na polju identifikacije, mjerenja,

praćenja i kontrole rizika imanentnih bankarskom poslovanju, odnosno

obezbjeđenja sigurnog, zdravog i uspješnog poslovanja u skladu sa za-

konom, internim politikama i procedurama.

Sposobnosti i performanse menadžmenta ocjenjivane su sagledava-

njem sljedećih faktora:

• Stepena i kvaliteta nadziranja i pružanja podrške aktivnostima

banke od strane upravnog odbora i rukovodstva banke,

• Sposobnosti upravnog odbora i rukovodstva da planiraju-pre-


39

dviđaju promjene uslova poslovanja i adekvatnog reagovanja

na te promjene,

• Adekvatnosti i pridržavanja donesenih internih politika za ri-

zike kojima se banka izlaže i njihove kontrole,

• Tačnosti, pravovremenosti i efikasnosti sistema za informisanje

upravnog odbora i rukovodstva banke i sistema za praćenje

rizika banke,

• Adekvatnosti sistema internih kontrola i interne revizije za po-

uzdano i propisno finansijsko izvještavanje, poštovanje zakona,

propisa i internih politika,

• Prihvatanje preporuka Centralne banke,

• Stepena do kojeg su članovi upravnog odbora i rukovodstva

banke izloženi, ali i podložni dominantnim uticajima ili kon-

centrisanoj moći,

• Sposobnosti upravljanja kadrovskim pitanjima,

• Sveukupnog kvaliteta poslovanja banke i nivoa rizika kojem je

ona izložena,

• Sagledavanjem kvaliteta rada stalnih tijela banke (komitet za

upravljanje kreditnim rizikom, komitet za nadzor).

Analizom kvaliteta navedenih faktora, tokom 2005. godine, kontrolama

je utvrđeno da je menadžmentu većine banaka poboljšanje bilo potre-

bno najviše u dijelu upravljanja rizicima, prvenstveno kreditnim rizikom

i rizikom likvidnosti, kao i usljed neadekvatnog funkcionisanja sistema

interne kontrole. Dodatno, kvalitet upravljanja rizicima zahtijevao je po-

boljšanje u smislu usvajanja odgovarajućih politika za upravljanje rizikom

zemlje, operativnim rizikom i tržišnim rizikom. Kod dvije banke funkci-

onisanje menadžmenta i upravnog odbora je bilo nezadovoljavajuće,

jer je utvrđeno da upravni odbor banaka nije na adekvatan način vršio

stalnu procjenu sistema interne kontrole, kao ni identifikaciju, procje-

nu, kontrolu i ustanovljavanje svih značajnih rizika u poslovanju, a što

je imalo za posljedicu visoke nivoe problematične aktive.

Sve banke su formirale stalna tijela, odnosno komitet za nadzor i komi-

tet za upravljanje kreditnim rizikom. Iako je rad ovih organa kod većine

banaka tokom 2005. godine bio zadovoljavajući, kontrolama je utvrđeno

da komitet za nadzor kod četiri banke nije najmanje tromjesečno razma-

trao primjenu sistema interne kontrole i sve aspekte računovodstvenih

praksi i politika, kako je to definisano Odlukom o osnovama intenterne

kontrole u bankama.

Komitet za upravljanje kreditnim rizikom, kako je i definisano zakonom,

sastoji se od tri člana upravnog odbora. Komitet za nadzor se, takođe,

kod većine banaka sastoji od tri člana i većinom su to članovi upravnog

odbora koji nijesu zaposleni u banci. Tokom 2005. godine, utvrđeno je

da je kod jedne banke član upravnog odbora – zaposleni u banci bio

ujedno i član komiteta za nadzor, što nije u skladu sa najboljom pra-

ksom izgradnje sistema interne kontrole koji zahtijeva razgraničenje

menadžerske i nadzorne funkcije.

Dodatno, sve banke su, izuzev jedne, formirale komitet za upravljanje

aktivom/pasivom koji vodi računa o likvidnosti, investicijama, izlože-

nosti banke rizicima itd. Rad ovog komiteta je u osnovi bio zadovolja-

vajući, isključujući jednu banku. Članovi ovog komiteta su uglavnom

direktori pojedinih sektora.

4.3.1. Operativni rizik

Operativni rizik je vjerovatnoća ostvarivanja gubitaka u poslovanju ban-

ke usljed neadekvatnih internih sistema, procesa i kontrola, slabosti i

propusta u izvršavanju poslova, protivpravnih radnji i spoljnih događaja

koji mogu banku izložiti gubitku.

Kontrola operativnog rizika u prethodnoj godini procjenjivana je kroz

kontrolu kvaliteta interne i eksterne revizije, kao i informacione te-

hnologije.

Informaciona tehnologija

Kontrola informacione tehnologije se obavlja jednom u dvije godine, a

njome se obuhvataju sljedeće oblasti:

- Revizija IT

- Menadžment IT

- Sistemi i programiranje

- Kompjuterske operacije.

S obzirom na to da je tokom 2004. godine kontrolom obuhvaćeno osam

banaka, u 2005. godini kontrolom je obuhvaćena samo jedna banka i

utvrđeno je da stanje IT u ovoj banci treba da se poboljša.

Slabosti su se uglavnom odnosile na izmještanje back-up servera na

eksternu lokaciju, jačanje menadžmenta u oblasti IT, razvoj IT politi-

ke. Usvajanje Odluke o upravljanju operativnim rizikom je razlog više

da u 2006. godini bude sprovedena detaljna kontrola infromacione

tehnologije.

40


Eksterna revizija

Eksterna revizija finansijskih izvještaja za 2005. godinu izvršena je za

sve banke u Crnoj Gori. Revizorska kuća KPMG bila je eksterni revizor

za pet banaka, Price Water House Coopers D.O.O. Beograd za dvije ban-

ke, Price Water House Coopers Budimpešta za jednu banku, dok je ek-

sternu reviziju finansijskih izvještaja za dvije banke obavila revizorska

kuća Ernest & Young.

Međutim, kao i u ranijim godinama, tokom vršenja kontrola od strane

Centralne banke uočeni su nedostaci u finansijskim izvještajima banaka

koji nijesu bili evidentirani u revizorskim izvještajima, tako da je u tom

pravcu potrebno poboljšanje rada revizorskih kuća.

Nedostaci su vezani za:

- Procjenu rizika i iznosa sredstava koji se, na teret prihoda ban-

ke, izdvajaju za pokriće potencijalnih gubitaka po stavkama

aktive,

- Analizu kvaliteta sredstava obezbjeđenja koji podrazumijevaju

kvalitetne i tržišno priznate instrumente obezbjeđenja,

- Opisivanje stanja sektora IT (kod većine banaka) bez davanja

sugestija za poboljšanje funkcionisanja sektora IT.

Interna revizija

Ciljevi djelovanja službe interne revizije su pokriće cjelokupnog poslova-

nja banke pregledima revizije, kojima se ocjenjuje adekvatnost sistema

interne kontrole na svim područjima poslovanja banke, a isto tako se

ocjenjuje i proces upravljanja rizicima.

Sadržaj rada službe interne revizije banke je opredijeljen Zakonom o

bankama i Odlukom o internoj reviziji u bankama. Kontrolom je utvr-

đeno da je internoj reviziji, tokom 2005. godine, u većini banaka, bilo

potrebno poboljšanje u smislu:

• Boljeg praćenja rizika kroz razvoj matrica rizika,

• Kvalitetnijeg odabira uzorka u cilju njegove veće reprezenta-

tivnosti,

• Proširenja rizičnih oblasti koje treba da su predmet rizika (ope-

rativni rizik, tržišni rizik,)

• Davanja detaljnih preporuka za unapređenje poslovanja banke

i praćenje njihove realizacije.

Kod dvije banke utvrđeno je da je interna revizija nezadovoljavajuća,

odnosno da nije organizovana na način kojim se obezbjeđuje testi-

ranje transakcija i funkcionisanje posebnih procedura sistema inter-

ne kontrole.

Finansijski rezultat, na agregatnom nivou, na kraju 2005. godine je pozi-

tivan i iznosi 4,2 mil. eura. U ovoj godini dobit je ostvarilo devet banaka,

dok je negativan finansijski rezultat ostvarila jedna banka.

Ukupna prihodonosna aktiva banaka na dan 31.12.2005. godine iznosi

514,2 mil. eura. Posmatrano u jednogodišnjem uporednom periodu, ova

aktiva je povećana za 172,7 mil. eura, što predstavlja rast po stopi od

51%. Rast prihodonosne aktive uzrokovan je rastom kredita i dijelom iz

rasta kamatonosnih računa depozita. Prihodonosna aktiva 31.12.2005.

godine predstavlja 73,91% ukupne aktive, dok je na dan 31.12.2004.

godine ovaj parametar iznosio 76,86%.

Ostvareni osnovni neto prihodi (neto prihodi od kamata i neto prihodi od

naknada) iznose 48,7 mil. eura. U odnosu na isti uporedni period 2004.

godine, osnovni prihodi ostvaruju povećanje od 5,4 mil. eura, ili 12%.

4.4. Agregatni bilans uspjeha bankarskog sektora

Osnovni neto prihodi na kraju 2005. godine čine 9,45% prosječne aktive,

što predstavlja smanjenje u odnosu na kraj prethodne godine, kada je

ovaj pokazatelj iznosio 11,26%. Neto kamatni prihodi na agregatnom

nivou iznose 27,7 mil. eura. U odnosu na isti uporedni period 2004.

godine, neto kamatni prihodi ostvaruju povećanje od 4,2 mil. eura,

odnosno rast po stopi od 18%. Koeficijent kamatnih neto prihoda u

odnosu na prosječnu aktivu iznosi 5,39%, i bilježi smanjenje u odno-

su na isti uporedni period kada je njegova vrijednost iznosila 6,11%.

Kamatni prihodi banaka iznose 41,8 mil. eura i predstavljaju 10,72%

prosječne prihodonosne aktive. Na isti uporedni period 2004. go-

dine, kamatni prihod je iznosio 33,1 mil. eura, ili 12,12% prosječne

prihodonosne aktive. Rashodi kamata predstavljaju 4,15% prosječne

kamatonosne pasive na kraju 2005. godine, odnosno 4,58% na dan

31.12.2004. godine.


41

Tabela br. 4.13 - Agregatni bilans uspjeha u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

R. br. OPIS 2002. 2003. 2004. 2005.

1. Prihodi kamata 16.216 25.694 33.098 41.760

2. Rashodi kamata 3.893 6.199 9.594 14.011

3. Neto prihodi / Rashodi od kamata 12.323 19.495 23.504 27.749

4. Troškovi za kreditne gubitke 13.907 6.234 14.450 12.051

5. Neto prihodi / Rashodi -1.584 13.261 9.054 15.698

6. Prihodi od naknada 12.551 18.413 27.886 27.380

7. Rashodi naknada 2.750 3.155 8.052 6.415

8. Neto prihodi / Rashodi od naknada 9.801 15.258 19.834 20.965

9. Neto prihodi / Rashodi od kamata i naknada 8.217 28.519 28.888 36.663

10. Ostali operativni prihodi 2.324 2.413 3.818 8.656

11. Operativni troškovi 17.141 25.492 32.730 40.107

12. Prihodi / Rashodi prije vanrednih stavki -6.600 5.440 -24 5.212

14. Vanredni prihodi 36.023 1.396 9 15

15. Vanredni rashodi 14.412 727 85 381

16. Prihodi / Rashodi posle vanrednih stavki 15.011 6.109 -100 4.846

17. Porezi 2.893 773 1.016 662

18. Neto dobit / gubitak 12.118 5.336 -1.116 4.184

Nekamatni prihodi (neto prihodi od naknada i ostali operativni prihodi)

iznose 29,6 mil. eura. U odnosu na 31.12.2004. godine, ostvareno je po-

većanje ovih prihoda u iznosu od 5,9 mil. eura, odnosno rast od 25,22%.

Nekamatni prihodi predstavljaju 5,75% prosječne aktive, dok je na isti

period prethodne godine ovaj pokazatelj iznosio 6,15%.

Troškovi za gubitke po stavkama aktive i vanbilansa iznose 12,1 mil. eura.

U jednogodišnjem periodu ostvaruju smanjenje od 2,4 mil. eura, odno-

sno smanjenje po stopi od 16,60%. Ovi troškovi predstavljaju 2,34%

prosječne aktive i bilježe smanjenje u odnosu na ostvareni nivo na kraju

2004. godine kada je ovaj koeficijent iznosio 3,76%.

Opšti troškovi na agregatnom nivou su visoki i iznose 40,1 mil. eura. Na

dan 31.12.2004. godine opšti troškovi su iznosili 32,7 mil. eura, što čini

rast od 22,54%. Opšti troškovi čine 7,78% prosječne aktive, dok je u

odnosu na isti period 2004. godine ovaj koeficijent iznosio 8,51%. Ko-

eficijent opštih troškova u odnosu na osnovne prihode (neto prihodi od

kamata i naknada) iznosi 82,33%. Na kraju 2004. godine, opšti troškovi

su predstavljali 75,52% osnovnih prihoda.

Grafik br. 4.16 - Struktura prihoda u periodu od 2002. do 2005. godine

Povraćaj na prosječnu aktivu na agregatnom nivou ostvaren na kraju

2005. godine iznosi 0,81%. U odnosu na kraj 2004. godine ovaj poka-

zatelj ostvaruje rast, kada je zbog ukupnog negativnog finansijskog re-

zultata banaka, kao posljedice negativnog finansijskog rezultata jedne

banke, povraćaj na prosječnu aktivu iznosio –0,29%.

42


Tabela br. 4.14 - Koeficijenti profitabilnosti i efikasnosti banaka u periodu 2002-2005. godina

R.br. Koeficijenti 2002. 2003. 2004. 2005.

1. Povraćaj na prosječnu aktivu 3,97% 1,60% -0,29% 0,81%

2. Povraćaj na prosječni kapital 15,69% 6,50% -1,24% 4,16%

3. Neto kamatni prihod/Prosječna aktiva 4,04% 5,83% 6,11% 5,39%

4. Neto operativni prihod/Prosječna aktiva 3,97% 5,29% 6,15% 5,75%

5. Troškovi za kreditne gubitke/Prosječna aktiva 4,56% 1,87% 3,75% 2,34%

6. Operativni troškovi/Prosječna aktiva 5,62% 7,63% 8,51% 7,78%

4.5. Likvidnost bankarskog sistema

2.5.1. Pasiva agregatnog bilansa banaka

Struktura izvora sredstava u agregatnom bilansu bankarskog sektora

konstantno se mijenja u korist trajnijih izvora sredstava.

Ukupne obaveze banaka na kraju 2005. godine iznose 589,3 mil.eura

(tabela br. 4.15). U odnosu na isti uporedni period 2004. godine, uku-

pne obaveze banaka bilježe nominalno povećanje od 235,7 mil. eura,

odnosno ostvaruju rast po stopi od 66,65%. U strukturi ukupnih oba-

veza, 83% se odnosi na depozite, 12% na obaveze po uzetim krediti-

ma i pozajmicama, 1% na obaveze prema Vladi, 3% na ostale obaveze,

dok se 1% odnosi na rezerve za potencijalne gubitke po osnovu van-

bilansne izloženosti.

Grafik br. 4.17 - Pregled promjena performansi banaka kroz racija u periodu 2002-2005. godina

4.5.2. Struktura depozita kod banaka

Ukupni depoziti banaka 31.12.2005. godine iznose 487,9 mil. eura. U

odnosu na 31.12.2004. godine, ukupni depoziti su povećani za 214,7 mil.

eura, odnosno ostvaruju rast po stopi od 78,60% (tabela br. 4.16.).

Što se tiče ročne strukture depozita, ona se kontinuirano blago popra-

vlja iz godine u godinu, to jest prisutan je trend rasta oročenih depozita,

što je dobar pokazatelj o povraćenom kredibilitetu bankarskog sistema

(tabela br. 4.17, grafik br. 4.19).


43

Tabela br. 4.15 - Pasiva agregatnog bilansa banaka u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

R.br. OPIS 2002. 2003. 2004. 2005. % promjena

2005-2004.Struktura

u % 1. Depoziti 205.536 211.004 273.195 487.917 78,60 70,13

2. Uzete pozajmice od drugih banaka 4.913 19.248 0 0 0,00 0,00

3. Obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama 9.274 17.390 54.213 73.921 36,35 10,62

4. Obaveze prema Vladi 2.768 5.170 5.328 6.373 19,61 0,92

5. Ostale pozajmice - dospjele obaveze 0 0 0 0 0,00 0,00

6. Rezerve 0 0 3.116 3.778 21,25 0,54

7. Ostale obaveze 40.035 7.751 17.755 17.304 -2,54 2,49

8. Subordinisani dugovi 0 0 0 0 0,00 0,00

9. UKUPNE OBAVEZE 262.526 260.563 353.607 589.293 66,65 84,70

10. Povlašćene akcije 3.195 3.000 3.000 3.000 0,00 0,43

11. Obične akcije 53.291 62.783 68.378 84.502 23,58 12,15

12. Emisione premije 0 42 42 42 0,00 0,01

13. Neraspoređena dobit/gubitak i rezerve kapitala 9.344 18.076 8.610 6.694 -22,25 0,96

14. Ostali kapital 12.118 5.297 10.736 12.226 13,88 1,76

15. UKUPNI KAPITAL 77.948 89.198 90.766 106.463 17,29 15,30

UKUPNA PASIVA (9+15) 340.474 349.761 444.373 695.756 56,57 100,00

Grafik br. 4.18 - Struktura izvora agregatnog bilansa u periodu 2002-2005. godina, učešće u %

Tabela br. 4.16 - Nivo depozita i njihov rast u periodu 2002-2005. godina

Depozit, u 000 eura % promjena 2005/2004.

Tržišno učešć,u %

31.12.2002. 31.12.2003 31.12.2004. 31.12.2005. 31.12.2002. 31.12.2003. 31.12.2004. 31.12.2005.

UKUPNO 202.216 211.004 273.195 487.918 78,60 100,00 100,00 100,00 100,00

Napomena: U ukupan iznos depozita na dan 31.12.2002. godine nisu uključeni depoziti Ekos banke u likvidaciji u iznosu od 3.320 hilj. eura

44


Tabela br. 4.17 - Agregatna struktura depozita po ročnosti u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

Grafik br. 4.19 - Struktura depozita po ročnosti u periodu 2002-2005. godina

R. br. Depoziti 2002. % 2003. % 2004. % 2005. %

1. Po viđenju 137.318 67% 117.630 56% 151.503 55% 260.732 53%

2. Do tri mjeseca 7.085 3% 34.408 16% 31.154 11% 43.747 9%

3. Do jedne godine 39.654 19% 54.590 26% 79.748 29% 136.870 28%

4. Do tri godine 18.731 9% 4.376 2% 8.058 3% 43.559 9%

5. Preko tri godine 2.748 1% 0 0% 2.732 1% 3.011 1%

UKUPNO 205.536 100% 211.004 100% 273.195 100% 487.919 100%

Struktura depozita po sektorima

U strukturi depozita po sektorima u 2005. godini najveće učešće u

ukupnim depozitima imaju depoziti fizičkih lica od 36,02%, zatim de-

poziti privrednih društava u privatnom vlasništvu od 27,79% i depoziti

fondova od 12,09%. Ove tri kategorije čine 75,90% ukupnih depozita.

U jednogodišnjem periodu sve kategorije depozita, prema izvorima,

ostvaruju nominalan rast, osim depozita opština i banaka. Najveći no-

minalni rast ostvaruju depoziti fizičkih lica od 96,5 mil. eura ili 122%, i

depoziti fondova od 38,2 mil.eura ili 183%. Veći nominalni rast u ovom

periodu ostvaruju i depoziti privrednih društava u većinskom privatnom

vlasništvu od 57,9 mil. eura. Medjutim, njihov procenat učešća u uku-

pnim depozitima ima blagi pad od 0,65%.

Tabela br. 4.18 - Struktura depozita po sektorima u periodu 2002-2005. godina, u 000 eura

Opis 2002. % 2003. % 2004. % 2005. %

Vlada RCG 50.442 24,54% 22.732 10,77% 10.691 3,91% 20.240 4,15

Organi i organizacije RCG 18.161 8,84% 16.541 7,84% 532 0,19% 7.369 1,51

Fondovi 0,00% 20.817 7,62% 58.985 12,09

Opštine (lokalna samouprava) 6.546 3,18% 9.127 4,33% 13.142 4,81% 8.554 1,75

Privredna društva sa većinskim državnim vl. 20.983 10,21% 6.374 3,02% 13.714 5,02% 20.564 4,21

Privredna društva u privatnom vlasništvu 63.536 30,91% 84.897 40,23% 77.691 28,44% 135.587 27,79

Preduzetnici 380 0,18% 1.241 0,59% 1.066 0,39% 1.450 0,3

Banke 9.212 4,48% 3.408 1,62% 18.295 6,70% 17.979 3,68

Finansijske institucije 1.907 0,93% 2.658 1,26% 12.283 4,50% 22.072 4,52

Neprofitne organizacije 9.521 4,63% 4.794 2,27% 5.260 1,93% 9.458 1,94

Fizička lica 16.682 8,12% 44.554 21,12% 79.283 29,02% 175.749 36,02

Ostalo 8.166 3,97% 14.678 6,96% 20.421 7,47% 9.912 2,03

UKUPNO 205.536 100,00% 211.004 100,00% 273.195 100,00% 487.919 100,00%


45

Tabela br. 4.19 - Koncentracija depozita po djelatnostima u periodu 2003-2005. godina, u 000 eura

R. br. Djelatnost/grana 2003. % 2004. % 2005. %

1. Poljorivreda, lov, ribolov i dr. 454 0,2% 902 0,3% 3.901 0,8

2. Rudardstvo 1.242 0,6% 1.874 0,7% 5.599 1,2

3. Energetika 9.626 4,6% 3.464 1,3% 1.974 0,4

4. Gradjevinarstvo 5.160 2,4% 5.187 1,9% 11.408 2,3

5. Trgovina 58.716 27,8% 57.594 21,1% 76.225 15,6

6. Usluge, turizam, ugostiteljstvo 12.999 6,2% 21.211 7,8% 31.363 6,4

7. Transport, skladistenje, komunikacije 4.269 2,0% 9.927 3,6% 23.085 4,7

8. Finansije 31.453 14,9% 35.041 12,8% 74.911 15,4

9. Trgovina nekretninama 2 0,0% 864 0,3% 5.137 1,1

10. Administracija 17.106 8,1% 23.241 8,5% 56.114 11,5

11. Stanovnistvo 44.554 21,1% 79.282 29,0% 175.314 35,9

12. Ostalo 25.423 12,0% 34.608 12,7% 22.887 4,7

UKUPNO 211.004 100,0% 273.195 100,0% 487.918 100,00

Napomena: Za 2002. godinu banke nisu izvještavale o koncentraciji depozita po djelatnostima.

Od ostalih kategorija, značajan nominalan rast u periodu od jedne go-

dine ostvaruju depoziti Vlade RCG i to za 9,5 mil. eura ili 89% i organa

i organizacija RCG za 6,8 mil. eura ili 1.285%, dok je njihovo učešće u

ukupnim depozitima povećano sa 4,10% na 5,66%. Nominalan rast

ostvaruju i depoziti privrednih društava u većinskom državnom vlasniš-

tvu (50%), depoziti preduzetnika (36%), finansijskih institucija (79%)

i neprofitnih organizacija (79%). Procentualno učešće ovih depozita u

ukupnim depozitima ostalo je na približno istom nivou. Veći nominalni

pad imaju depoziti opština za 4,6 mil. eura ili 35%, dok je njihovo učešće

u ukupnim depozitima smanjeno sa 4,81% na 1,75%.

Ukupni depoziti koji potiču iz državnih izvora (Vlada RCG, Vladine agen-

cije, državni fondovi, opštine i privredna društva u većinskom državnom

vlasništvu) iznose 115,7 mil. eura. S druge strane, državni sektor je kori-

snik kredita od bankarskog sektora u iznosu od 57,7 mil. eura, tako da je

ovaj sektor neto davalac sredstava u vrijednosti od 56,7 mil. eura. Kod tri

banke koncentrisano je 93,36% depozita državnog sektora.

Depoziti banaka imaju pad za 0,3 mil. eura ili 1,7%, dok je njihovo uče-

šće u ukupnim depozitima smanjeno sa 6,70% na 3,68%.

Kamatonosni depoziti iznose 392,8 mil. eura i čine 80,50% ukupnih

depozita. Na kraju 2004. godine učešće kamatonosnih depozita u uku-

pnim depozitima iznosilo je 77,29%.

Struktura depozita po djelatnostima

Najveća koncentracija depozita u sistemu je kod sektora stanovništva u

iznosu od 175,3 mil. eura ili 36% ukupnih depozita. Procentualno uče-

šće depozita stanovništva u ukupnim depozitima u jednogodišnjem

periodu konstantno raste. Značajna koncentracija depozita je i kod se-

ktora trgovine i sektora finansija, tako da ove dvije kategorije čine 31%

ukupnih depozita.

U jednogodišnjem periodu sve kategorije depozita ostvaruju nominal-

ni rast, osim depozita iz sektora energetike. Što se tiče procentualnog

učešća u ukupnim depozitima, pad imaju, pored sektora energetike, i

sektor usluga, turizma i ugostiteljstva, kao i sektor trgovine.

4.5.3.Rizik likvidnosti

Nivo likvidnosti banaka je na zadovoljavajućem nivou. Tokom 2005.

godine ključni koeficijenti likvidnosti pokazuju pozitivne trendove. Rast

koeficijenta likvidne aktive u odnosu na ukupnu aktivu, povoljan odnos

koeficijenata likvidne aktive u odnosu na kratkoročne obaveze i kratko-

ročne kredite, kao i dobar odnos kredita i depozita ukazuju da je nivo

tekuće likvidnosti u proteklom periodu na zadovoljavajućem nivou. Rast

depozita banaka od 79% u jednogodišnjem periodu znatno prevazilazi

ostvareni rast kreditne aktivnosti banaka od 34%.

46


Na kraju 2005. godine likvidna aktiva banaka (novčana sredstva i računi

depozita kod depozitnih institucija) iznosi 267 mil. eura. Posmatrano u

jednogodišnjem periodu, likvidna aktiva ostvaruje nominalno povećanje

od 160 mil. eura, što predstavlja rast po stopi od 148%.

Vrijednost koeficijenta likvidne u odnosu na ukupnu aktivu na agrega-

tnom nivou iznosi 38,39%. Ovaj koeficijent u jednogodišnjem periodu

bilježi pozitivan trend. Posmatrano po bankama, sve banke imaju zadovo-

ljavajuću vrijednost koeficijenta likvidne u odnosu na ukupnu aktivu osim

jedne banke, kod koje vrijednost ovog koeficijenta iznosi 16,19%.

Koeficijent kredita u odnosu na depozite na dan 31.12.2005. godine

iznosi 77,05%. Ostvareni nivo ovog pokazatelja je na zadovoljavajućem

nivou. Posmatrano u odnosu na kraj 2004. godine, vrijednost ovog koe-

ficijenta bilježi smanjenje kada je njegova vrijednost iznosila 103,03%.

Tabela br. 4.20 - Kretanje agregatnog nivoa likvidne aktive prema kratkoročnim i ukupnim obavezama banaka u 2005. godini, u 000 eura

Tabela br. 4.21 - Koeficijent kredita u odnosu na depozite po bankama u periodu 2002-2005. godine

31.12.2004. 31.03.2005. 30.06.2005. 30.09.2005. 31.12.2005.

Likvidna aktiva 107.596 110.791 153.640 202.958 267.112

Kratkoročne obaveze 262.404 277.407 324.947 383.530 455.000

Ukupne obaveze 353.606 378.137 440.248 494.988 589.293

Likvidna aktiva / Kratkoročne obaveze 41% 40% 47% 53% 59%

Likvidna aktiva / Ukupne obaveze 30% 29% 35% 41% 45%

2002. 2003. 2004. 2005.

AGREGAT 61 95 103 77

Vrijednost ovog koeficijenta posmatrano u periodu od godinu dana ima

pozitivna kretanja. Pet banaka u sistemu ostvaruje veći nivo ovog poka-

zatelja od ostvarenog prosjeka na agregatnom nivou.

Iznosi finansijske aktive i finansijskih obaveza na agregatnom nivou nisu

ročno usklađeni u periodu od osam do 15 dana. Bez obzira na ročnu ne-

usklađenost, kumulativan gep u ovom periodu je pozitivan i predstavlja

3% ukupnih izvora sredstava. Kumulativan gep u svim periodima na

nivou sistema je pozitivan. Ukupan kumulativan gap iznosi 92 mil. eura

i predstavlja 16% ukupnih izvora sredstava.

Ročna usklađenost kratkoročnih i dugoročnih kredita sa kratkoročnim i

dugoročnim depozitima na nivou sistema pokazuje da rast dugoročnih

kredita ne prati rast dugoročnih depozita.

1-7dana

8-15dana

16-30dana

31-90dana

91-180dana

181-365dana

1-5godina

preko5 god.

Ukupno

1 Finansijska aktiva u bilansu stanja 199.061 8.432 96.108 80.375 57.536 59.849 148.607 25.778 675.746

2 Finansijske obaveze u bilansu stanja 172.665 17.407 93.457 78.173 41.364 51.934 111.690 17.047 583.737

3 Razlika 1-2

a) Gap dospijeća 26.396 -8.975 2.651 2.202 16.172 7.915 36.917 8.731 92.009

b) Kumulativni gap 26.396 17.421 20.072 22.274 38.446 46.361 83.278 92.009

% od ukupnog izvora sredstava 4,52% 2,98% 3,44% 3,82% 6,59% 7,94% 14,27% 15,76%

Tabela br. 4.22 - Ročna struktura finansijske aktive i finansijske pasive na agregatnom nivou, u 000 eura


47

31.12.2004 31.03.2005 30.06.2005 30.09.2005 31.12.2005

Kratkoročni krediti 162.932 199.536 162.576 209.068 216.912

Kratkoročni depoziti 260.766 262.136 321.579 359.697 430.155

Pokrivenost (%) 160 131 198 172 198

Dugoročni krediti 118.550 104.326 174.056 130.541 159.030

Dugoročni depoziti 12.428 36.931 29.859 46.331 57.764

Pokrivenost (%) 10 35 17 35 36

Tabela br. 4.23 - Odnos kratkoročnih odnosno dugoročnih kredita i depozita u 2005. godini, u 000 eura

4.6. Tržišni rizik

Tržišni rizik je vjerovatnoća ostvarivanja gubitaka po finansijskim in-

trumentima evidentiranim u bilansu i vanbilansu banaka, uzrokovana

promjenama u kamatnim stopama, deviznim kursevima, cijenama, in-

deksima i/ili ostalim tržišnim faktorima koji utiču na vrijednost finansij-

skih instrumenata, kao i rizicima povezanim sa prometom finansijskih

instrumenata na tržištu.

U 2005. godini, aktivnosti Sektora za kontrolu banaka nastavljene su

u pravcu intenzivnije kontrole tržišnog rizika kojem su banke izložene i

kontrole sistema upravljanja tim rizicima.

Na osnovu obavljenih posjeta bankama i urađenih profila za svaku banku

pojedinačno, može se zaključiti da je ukupni nivo tržišnog rizika trenu-

tno nizak, uglavnom zbog ograničenosti tržišta. Glavni izvori tržišnog

rizika su devizne pozicije i rizik kamatne stope. Generalna ocjena, koja

je rezultirala tokom kontrolnih posjeta bankama, jeste da upravljanje

tržišnim rizicima treba poboljšati, posebno u dijelu postavljanja ade-

kvatnih limita na plasmane, kao i limita za izloženost riziku kamatne

stope i deviznom riziku.

Rizik kamatne stope predstavlja vjerovatnoću ostvarivanja gubitaka

usljed promjena kamatnih stopa.

Osjetljivost na promjenu kamatne stope se u praksi uglavnom ocjenjuje

primjenom gep metoda, što je odgovarajuće u odnosu na veličinu i slo-

ženost bilansa i vanbilansa crnogorskih banaka. Primjenom ovog meto-

da utvrđuje se kumulativna razlika između aktive osjetljive na promje-

nu kamatne stope i pasive osjetljive na promjenu kamatne stope. Veća

kumulativna razlika, podrazumijeva veći potencijalni rizik po prihode

banke usljed nepovoljne promjene kamatne stope.

Tokom kontrola, bankama je data preporuka da se prilikom popunjavanja

gap izvještaja rukovode kriterijumom ponovnog određivanja cijena, a ne

kriterijumom dospijeća pozicija aktive i pasive, zbog čega gap izvještaj

nije tačno odražavao izloženost banaka riziku kamatne stope.

Na dan 31.12.2005. godine, agregatni spred kamatnih stopa iznosi 6,56%

i smanjen je u odnosu na 31.12.2004. godine, kada je iznosio 7,54%.

Iako smanjen, dovoljno je visok da pruža sigurnost bankama usljed ne-

povoljnih kretanja kamatnih stopa (grafik br. 4.20).

Devizni rizik predstavlja vjerovatnoću ostvarivanja gubitaka po bilan-

snim i vanbilansnim pozicijama usljed promjena valutnih kurseva i/ili ne-

usklađenosti u obimu aktive, pasive i vanbilansnih stavki u istoj valuti.

Tokom 2005. godine banke su uredno servisirale tekuće obaveze i odr-

žavale likvidnost iznad propisanog minimuma.Ukupan suficit na agre-

gatnom nivou iznosi 206,4 mil. eura.

48


Grafik br. 4.20 - Kamatni spred Grafik br. 4.21 - Agregatna izloženost deviznom riziku

Tabela br. 4.24 - Osjetljivost na devizni rizik 31.12.2005. godine, u 000 eura

Grafik br. 4.22 - Izloženost kapitala I klase valuti USD

Opis DIN USD GBP CHF Ostalo

Neto duge (kratke) pozicije

2 -922 290 591 345

% od kapitala I klase 0 -0,90 0,28 0,58 0,34

Nivo deviznog rizika je nizak. Najzastupljenija valuta u 2005. godini je

USD3. Na dan 31.12.2005. godine, bankarski sistem je imao više obave-

za u USD nego sredstava u iznosu od 922 hilj. eura. Izloženost u drugim

valutama je minimalna.

Agregatno stanje u svim stranim valutama na kraju 2005. godine iznosi

306.000 eura, odnosno 0,30% kapitala I klase.

Druge bilansne pozicije koje po svojoj prirodi nose rizik su minimalne.

Na dan 31.12.2005. godine, ulaganja banaka u kapital drugih pravnih

lica predstavljaju samo 1,39% aktive na nivou bankarskog sistema. Ta-

kođe, učešće ulaganja u državne zapise je značajno smanjeno u uku-

pnoj aktivi bankarskog sektora, i to sa 4,22% u 2004. godini na 1,11%

u 2005. godini .

3 Euro se u ovoj analizi tretira kao domaća valuta.

5. KONTROLA I REGULACIJA BANKARSKOG SEKTORA

KONTROLA I REGULACIJA BANKARSKOG SEKTORA

51

Regulatornu i kontrolnu sferu aktivnosti Centralne banke u kontroli ba-

naka odredili su egzogeni elementi, proizašli iz: promjena u regulator-

nim standardima na međunarodnom planu; promjena strukture, obima

aktivnosti i rizika sa kojima se bankarski sektor suočio, odnosno koji su

anticipirani kao značajni za naredni period; potreba efikasnog djelova-

nja i dodatnog jačanja kontinuiranog praćenja bankarskog poslovanja.

Promjene u regulatornim standardima na međunarodnom planu obi-

lježilo je donošenje „Novog sporazuma o međunarodnim standardima

adekvatnosti kapitala“ (International Convergence of Capital Measur-

ment and Capital Standards), poznatijeg kao Bazel II. Shodno usvaja-

nju Bazela II, Evropska unija je donijela ključnu direktivu (CRD) koja

uvodi obaveznost njegove primjene na sve banke EU od 2008. godine.

Implementacija pristupa iz Bazela II i nove EU direktive predstavljaće

u narednom periodu veliki izazov koji je u ostvarivanju regulatorne i

kontrolne funkcije Centralne banke Crne Gore prepoznat, i za koji su u

2005. godini započete aktivnosti donošenjem dve nove odluke, koje se

baziraju na principima Bazela II:

• Odluka o minimalnim standarima za upravljanje rizikom ze-

mlje ("Sl. list RCG", br. 08/05) i

• Odluka o minimalnim standarima za upravljanje operativnim

rizikom u bankama ("Sl. list RCG", br. 08/05).

Bankarski sektor u Crnoj Gori je tokom 2003. i 2004. godine, a pose-

bno u 2005. godini, značajno promijenio svoju strukturu, povećao obim

svojih aktivnosti i iskazao veći stepen izloženosti svim rizicima u svom

poslovanju. Nastale promjene u sistemu zahtijevale su i odgovarajuću

reakciju u regulatornim i kontrolnim aktivnostima Centralne banke Crne

Gore. Poseban izazov je predstavljala potreba usporavanja i kontrolisa-

nja rizika ekspanzivnog kreditnog rasta iz 2004. godine. Uspostavljanje

razvijenije regulative upravljanja rizikom likvidnosti od strane banaka

i operativnim rizikom su dodatne potrebe proistekle iz promjena na

bankarskom tržištu.

5.1. Pravci regulatornih i kontrolnih aktivnosti

Ocjena visokog stepena usklađenosti sa važećim Osnovnim principima

efikasne kontrole banaka, nedostaci Zakona o bankama, uočene potrebe

jačanja korporativnog upravljanja i upravljanja rizicima kombinovane

sa izuzetno izraženim interesovanjem za ulaganje u bankarski sektor i

prethodno navedene promjene na bankarskom tržištu, predstavljali su

inpute za dodatne promjene kako regulative, tako i jačanja metoda i

kontinuiranosti obavljanja kontrole banaka.

Uvažavajući ovakve inpute za djelovanje i usvojeni Plan aktivnosti, klju-

čni pravci regulatornog i kontrolnog djelovanja Centralne banke u 2005.

godini su se odnosili na:

• dopunjavanje i podešavanje regulative poslovanja banaka u

oblastima upravljanja rizicima;

• jačanje kapaciteta kontrole kroz dalji razvoj kontrole na bazi

rizika;

• kreiranje regulatornog kreditnog registra radi kontinuiranijeg

praćenja izloženosti i upravljanja kreditnim rizikom u banka-

ma;

• širenje obuhvata kontrole na: nove oblasti upravljanja rizici-

ma, kvalitet nadzora od strane menadžmenta banaka i kvalitet

uspostavljenih politika i procedura;

• obuhvatnije kontrolisanje banaka sa stanovišta usklađenosti sa

zakonodavstvom iz oblasti sprječavanja pranja novca i borbe

protiv terorizma;

• učešće u procesima privatizacije banaka;

• efikasno rješavanje pitanja banaka koje su najslabijeg rejtinga

i koje nijesu ispunile mjere propisane za ozdravljenje;

• sagledavanje i testiranje mogućnosti primjene novih standar-

da dobre prakse poslovanja banaka u pojedinim segmentima

i primjene novih pristupa utvrđivanju adekvatnosti kapitala.

52


5.1.1. Kontrola bankarskog sektora

Tokom 2005. godine obavljeno je šesnaest on-site kontrola, devet sve-

obuhvatnih, a sedam ciljnih kontrola. U poređenju sa prošlom godinom

kada je obavljeno dvadeset on-site kontrola (deset sveobuhvatnih i de-

set ciljnih) broj kontrola je smanjen. Smanjenju broja kontrola dopri-

nijela je veća specijalizacija zaposlenih za pojedine vrste rizika kojima

su banke u svom poslovanju izložene, a samim tim i veće fokusiranje

kontrola na rizična područja u poslovanju banaka u cilju unapređenja

kontrole na bazi rizika. U poređenju sa planom, ostvarene su tri kontrole

više nego što je planirano.

Posebna pažnja posvećivana je kontroli kreditnog rizika, najznačajni-

jeg rizika u crnogorskom bankarskom sistemu. U tom smislu, i pored

skoro udvostručenog kreditnog portfolia banaka, kontrole su uspjele

da sa stanovišta vremena i obuhvatnosti ostvare iste rezultate u smislu

procenta pokrivenosti kontrole kreditnog portfolia kao i u prethodnoj

godini, uz znatno kvalitetniju finansijsku analizu zajmoprimaoca i uz

sagledavanje duže istorije podataka kako u kontrolisanoj banci, tako

i u sistemu u cjelini.

Kontrola nadzora menadžmenta u bankama je takođe unaprijeđena.

Bankama je savjetovano i kako da poboljšaju planove za vanredne si-

tuacije i da započnu stresna testiranja.

Kvalitet kontrola je unaprijeđen i kontrolom primjene Odluke o minimal-

nim standardima za upravljanje rizikom zemlje, Odluke o minimalnim

standardima za upravljanje tržišnim rizicima u bankama i Odluke o mini-

malnim standardima za upravljanje operativnim rizikom u bankama.

Posebna pažnja posvećena je kontroli tržišnog rizika, pogotovo rizika

kamatne stope. Nivo tržišnog rizika, tehnike mjerenja i identifikacije

ovih rizika, kontrolisan je kod svih banaka, i date su im preporuke za

poboljšanje upravljanja i kontrolu tržišnog rizika.

Sve sveobuhvatne kontrole su kontrolisale primjenu Zakona o sprječa-

vanju pranja novca i finansiranja terorizma.

Redovne, kvartalne, analize banaka i sistema kao cjeline unaprijeđene

su u pravcu davanja procjene budućih kretanja ključnih parametara i

trendova koji služe za ocjenu banaka.

Narasle potrebe praćenja i ocjene kreditnog rizika, uzrokovane izuzetno

brzim rastom kreditnog portfolia banaka, pogotovo u poslednje dvije

godine, opredijelile su Centralnu banku da razvije Regulatorni kreditni

biro. U periodu od maja mjeseca, kada su banke počele da dostavljaju

prve podatke Regulatornom kreditnom birou, pa do danas, napori su

bili usmjereni na prečišćavanju dostavljenih podataka i kreiranju seta

izvještaja koje Sektor za kontrolu banaka koristi prilikom analize kre-

ditnog rizika, kao i onih izvještaja koji će se koristiti prilikom razmjene

podataka sa bankama.

U tom smislu, rezultat je ostvarenje najvećeg broja ciljeva koji su prili-

kom pristupanja realizaciji ovog projekta postavljeni:

- cjelovitije, preciznije i dinamičnije praćenje i procjena kreditnog

rizika u bankama i agregatno na nivou sistema, kroz dobijanje

svih neophodnih podataka o korisnicima kredita, sredstvima

obezbjeđenja, uslovima kreditiranja i eventualnom transferu

kreditnog rizika među bankama;

- precizan izračun i praćenje kretanja prosječne ponderisane

kamatne stope kako po pojedinim bankama, tako i na nivou

sistema bilo da se radi o visini prosječne ponderisane kamatne

stope po pojedinim kreditnim linijama, po djelatnostima, po

ključnim sektorima ili nekim drugim za potrebe analize inte-

resantnim i poželjnim strukturama;

- razvijena je baza podataka za kvalitetniju kontrolu kreditnog,

tržišnog i operativnog rizika, iz koje se, za sada, može izvući

oko tridesetak različitih izvještaja koji služe, kako pripremi, tako

i sprovođenju kontrola banaka sa boljim praćenjem sistemskog

rizika.

Centralnoj banci se dostavljaju podaci o kreditima čija vrijednost prelazi

3.000 eura. Ovi podaci obuhvataju oko 92% kredita odobrenih pravnim

licima i 50% kredita odobrenih fizičkim licima u sistemu. Centralna ban-

ka još uvijek nije počela da razmjenjuje informacije sa bankama, već ih

koristi za sopstvene analize. Planirano je da se u drugoj polovini 2006.

godine počne sa razmjenom jednog seta informacija sa bankama kako

bi se olakšalo praćenje kreditnog rizika.

Prosječan broj angažovanih ljudi i dana po jednoj kontroli je 5 kontrolora

po 15 dana. S obzirom na to da je u 2004. godini ostvarena prosječno

slična efikasnost sa stanovišta angažovanja ljudskih resursa i vremena, a

da je tokom 2005. godine predmet kontrole, kako sa stanovišta veličine

kontrolisanih portfolia i obuhvatnosti kontrolisanih rizika bio znatno veći,

može se zaključiti da je Sektor za kontrolu banaka u 2005. godini ostvario

znatno veću produktivnost koja je praćena većim kvalitetom.

KONTROLA I REGULACIJA BANKARSKOG SEKTORA

53

5.1.2. Mjere prema bankama

Centralna banka je tokom 2005. godine preduzimala mjere prema po-

jedinim bankama koje su imale za cilj otklanjanje nezakonitosti i ne-

pravilnosti u poslovanju.

Zbog postupanja suprotno propisima, pismena upozorenja upućena su

prema četiri banke, donijeta su rješenja o mjerama sa nalozima za dvije

banke (prema jednoj istoj banci dva puta su donijeta rješenja o mjerama

sa nalozima) i uvedena je privremena uprava u jednoj banci.

Centralna banka je, Rješenjem br.0104-1772/1, od 01.04.2005. godine

uvela privremenu upravu u Hipotekarnoj banci zbog nesprovođenja

izrečenih mjera iz člana 73 Zakona o bankama. Uvođenjem privreme-

ne uprave, Centralna banka je imala za cilj da:

- zaustavi odliv depozita i onemogući preferencijalni tretman

deponenata;

- kroz transparentni postupak, uz involviranost svih akcionara,

dovede inobanku kao strateškog inopartnera radi dokapitali-

zacije i obezbjeđivanja trajne stabilnosti,

- realizuje sve neophodne mjere ozdravljenja banke.

Međutim, Upravni sud Republike Crne Gore je, odlučujući po tužbi akci-

onara, donio presudu kojom je poništio pomenuto rješenje Centralne

banke o uvođenju privremene uprave. Podneseni vanredni pravni ljekovi

od strane Centralne banke Crne Gore nijesu prihvaćeni od strane Vrho-

vnog suda Crne Gore, čime je završen ovaj proces. Na taj način je nani-

jeta velika šteta akcionarima, jer su oni prodali svoje akcije po mnogo

nižoj cijeni, nego što bi bila ostvarena cijena da je proces ozdravljenja

banke sprovela CBCG.

Različitost u tumačenju istog akta od strane nadležnih sudskih organa

i pravnih eksperata Centralne banke, uz uvažavanje argumentacije za i

protiv obije strane, ukazala je na slabosti i nepreciznosti aktuelnog Za-

kona o bankama kojima se mogu relativizovati regulatorne i kontrolne

funkcije Centralne banke, što, u krajnjem slučaju, dovodi do ugrožavanja

javnog interesa, odnosno slabljenja pravnih i institucionalnih mehanizama

za uspostavljanje i održavanje sigurnog i stabilnog bankarskog sistema

kao funkcije, za koju je jedino odgovorna Centralna banka.

Mjere za ozdravljenje banaka su permanentno praćene, o čemu su pri-

premani odgovarajući izvještaji.

Na osnovu Zakona o stečaju i likvidaciji banaka („Sl.list RCG“, br.47/01),

2002. godine otvoren je stečajni postupak nad „Jugobankom“ AD Po-

dgorica, a 2003. godine likvidacioni postupak nad „Ekos bankom“ AD

Podgorica. Do kraja 2005. godine, nijesu okončani postupci stečaja i li-

kvidacije pomenutih banaka iz razloga nedovoljne efikasnosti sudskog

sistema i slabosti u zakonskim rješenjima.

Vezano za stečajni postupak nad Jugobankom AD Podgorica, pred Upra-

vnim sudom Republike Crne Gore, do kraja 2005. godine, nije završeno

sedam postupaka koji opredjeljuju visinu potraživanja povjerilaca iz ste-

čajne mase. Postupak unovčavanja imovine i formiranja stečajne mase je

završen i slijedi dioba povjeriocima prema redosljedu prioriteta.

U toku 2005. godine likvidacioni postupak u Ekos banci AD je tekao u

pravcu intenzivnih aktivnosti na naplati potraživanja. Naplata se ostva-

ruje isključivo kroz sudske postupke, pri čemu je za najveći dio dužnika

banke zaključen prvostepeni sudski postupak, dok se dio potraživanja

ostvaruje kroz izvršne sudske postupke. Neažurnost sudskih organa i

dugo trajanje sudskih postupaka predstavljaju glavnu prepreku većoj

efikasnosti i trajanju samog likvidacionog postupka. Iznos potraživa-

nja koji je utužen ili se ostvaruje kroz sudska izvršenja iznosi 4,9 milio-

na eura, što premašuje obaveze banke prema povjeriocima koje iznose

4,3 miliona eura. Realizacijom ove naplate likvidacioni postupak bi bio

zaključen. Treba napomenuti da su obaveze prema povjeriocima iz tre-

ćeg redosljeda prioriteta isplaćene još 2003. godine, dok obaveze prema

deponentima i drugim povjeriocima, bez obaveza prema akcionarima,

iznose 888 hiljada eura, pa bi naplata od 20 % ukupnih potraživanja

predstavljala mogućnost zaključenja postupka, s obzirom na to da bi

akcionari banke naplatu svojih potraživanja mogli preuzeti u svoje ime

i za svoj račun.

5.1.3. Izdavanje dozvola za rad, saglasnosti i odobrenja

U prethodnoj godini izdata je dozvola za rad jednoj banci i jednoj mi-

kro finansijskoj instituciji.

Ukupan broj zahtjeva po kojima je odlučivala CBCG u prošloj godini

mogu se predstaviti sljedećom tabelom br. 5.1.

54


Tabela br. 5.1 - Zahtjevi po kojima je odlučivala CBCG u 2005. godini

Vrsta zahtjeva Broj zahtjeva

Dozvola za rad banke 1

Dozvola za rad MFI 1

Osnivanje predstavništva strane banke 1

Imenovanje generalnog direktora 5

Posjedovanje osnovnih sredstava ili držanje nepokretnosti stečenih po osnovu zaloge 4

Sticanje kvalifikovanog učešća u kapitalu banke 7

Sticanje sopstvenih akcija 4

Imenovanje spoljnjeg revizora banke 4

Statusne promjene 1

Osnivanje i ukidanje organizacionog dijela 9

Izmjene i dopune statuta banke 14

Uvažavajući činjenicu da regulativa bankarskog poslovanja u Crnoj Gori

počiva na osnovnim Bazelskim principima, dalja implementacija ovih

standarda i stvaranje regulatornog okvira koji će omogućiti njihovu pra-

ktičnu primjenu inicirala je potrebu da Centralna banka još 2004. godine

predloži Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o bankama. Inicijative

kod Vlade RCG usmjerene na usvajanju ovog Zakona nijesu dale rezul-

tate i on nije stavljen u proceduru usvajanja tokom 2005. godine, te se

pristupilo izradi novog Zakona o bankama čije se donošenje planira u

drugoj polovini 2006. godine.

Donošenjem novih podzakonskih akata i uvažavajući trenutne karakte-

ristike sektora, zaokružena je regulativa za upravljanje svim značajnijim

rizicima u poslovanju banaka sa aspekta identifikacije, mjerenja, kon-

trole i praćenja. Prije svega se misli na operativni rizik, zatim na rizik

zemlje i nove standarde u upravljanju rizikom likvidnosti. Kvalitet ovih

akata potvrđen je kroz njihovu primjenu u poslovanju banaka u drugoj

polovini 2005. godine.

5.2. Promjena institucionalnog okvira

U postupku izrade regulatornih akata, Centralna banka, prije svega, po-

lazi od sposobnosti i stepena razvijenosti bankarskog sistema da pri-

mijeni ove standarde u svom poslovanju. U tom pravcu primjena novih

standarda se prethodno testira na posljedice koje izmjene mogu izazvati

na promjenu stanja svake pojedinačne banke. Ovim se eliminiše mogu-

ćnost drastičnijeg negativnog uticaja kako na pojedinu banku, tako i na

sistem u cjelini, uz istovremeno postignutu usaglašenost sa međunaro-

dnim standardima. Takođe, u postupku donošenja i usvajanja odluka,s

Centralna banka inicira rasprave u okviru Udruženja banaka uz aktivno

učešće bankarskog sektora u kreiranju predloženih rješenja.

6. PLATNI PROMET

PLATNI PROMET

57

Kada su u pitanju poslovi platnog prometa, Centralna banka Crne Gore

je u 2005. godini realizovala osnovni reformski cilj - demonopolizaciju

poslova platnog prometa i implementaciju savremenog međubankar-

skog platnog sistema zasnovanog na opšteprihvaćenim međunarodnim

preporukama i standardima. Naime, višegodišnje aktivnosti na reformi

platnog sistema Crne Gore završene su 6. januara 2005. godine, kada je

uspješno startovao novi međubankarski platni sistem Centralne banke

Crne Gore, koji predstavlja osnovu infrastrukture cjelokupnog platnog

sistema u zemlji. Novi platni promet zaživio je bez teškoća koje su bile

svojstvene ostalim bivšim jugoslovenskim republikama.

Centralna banka, kao vlasnik i operater međubankarskog platnog siste-

ma, vrši funkciju obračuna međubankarskih platnih transakcija poslo-

vnih banaka, Državnog trezora i ostalih klijenata Centralne banke, kao

učesnika u međubankarskom platnom sistemu.

Međubankarski platni sistem Centralne banke omogućava učesnicima u

platnom prometu promptno procesiranje pojedinačnih plaćanja na si-

guran i efikasan način, po bruto obračunu u realnom vremenu (RTGS),

kao i po neto principu obračuna u odloženom vremenu (DNS).

U platni promet RCG inkorporirana su najnovija dostignuća prisutna u

praksi razvijenih platnih sistema, uz visok stepen uvažavanja opštepri-

hvaćenih međunarodnih preporuka, prvenstveno „Osnovnih principa

za sistemski važne platne sisteme“ Komiteta za platne i obračunske

sisteme Banke za međunarodna poravnanja, tako da crnogorski pla-

tni sistem obezbjeđuje kvalitetne i efikasne usluge svim učesnicima u

platnom prometu. Procesiranje plaćanja u međubankarskom platnom

sistemu potpuno je automatizovano i odvija se razmjenom elektronskih

platnih poruka u standardnom SWIFT formatu, čijom primjenom su, uz

upotrebu računa po IBAN standardu, stvoreni preduslovi za povezivanje

domaćeg platnog sistema sa drugim platnim sistemima.

Prvu godinu rada novog međubankarskog platnog sistema u Crnoj Gori

karakteriše visok stepen stabilnosti i efikasnosti funkcionisanja.

Pored navedenih prednosti novog platnog sistema, Centralna banka Crne

Gore je u 2005 godini ustanovila novu tarifnu politiku kojom značajno

smanjuje naknadu za usluge platnog prometa, čime su za sve učesnike

stvoreni preduslovi za jeftiniji platni promet u zemlji. Naime, tarifa pla-

tnog prometa je, po osnovu namjenskog finansiranja, u samom startu

novog platnog sistema rasterećena za 1/3 u odnosu na prethodne go-

dine. Istovremeno, oko 55% ukupnog broja plaćanja u zemlji, koja se

odnose na unutarbankarska plaćanja, u potpunosti su rasterećena od

naknade Centralne banke. Uvođenjem fiksne tarife za procesiranje svih

međubankarskih plaćanja sredinom 2005 godine, Centralna banka je

dodatno smanjila naknadu za usluge međubankarskog platnog pro-

meta do nivoa pokrića operativnih troškova međubankarskog platnog

sistema Centralne banke. Konačno, ukupni prihodi od naknada koje je

Centralna banka ostvarila u 2005. godini po osnovu usluga platnog

prometa u zemlji smanjeni su za 55% u odnosu na prihode ostvare-

ne u 2004. godini.

6.1. Kontrola platnog prometa

U 2005. godini izvršeno je ukupno 20 kontrola zakonitosti i pravilnosti

obavljanja platnog prometa kod 10 banaka, kroz planirane sveobuhva-

tne i vanredne - ciljne kontrole. (Prilog 1, Tabela br. 9).

Pored toga, praćen je kvalitet obavljenih poslova platnog prometa kroz

analizu rezultata kontrole banaka, kao i tarifna politika banaka za oba-

vljanje usluga platnog prometa kroz analizu naknada koje banke na-

plaćuju za ove usluge.

58


U platnom prometu Crne Gore, u 2005. godini, ukupno je realizovano

12,3 miliona platnih transakcija, ukupne vrijednosti 11,0 milijardi eura,

od kojih je kroz međubankarski platni sistem Centralne banke Crne Gore

procesirano 5,5 miliona međubankarskih plaćanja, ili 44,88%, dok se

6,8 miliona međubankarskih plaćanja, ili 55,12%, odnosilo na interna

unutarbankarska plaćanja između klijenata iste poslovne banke. (Pri-

log 1, Tabela br. 3)

Od ukupnog broja plaćanja u međubankarskom platnom sistemu,

97,8% se odnosilo na poslovne banke, 1,93% na Državni trezor, a pre-

ostali dio na plaćanja Centralne banke i ostalih klijenata Centralne ban-

ke. Pri tome, 3,1 milion transakcija (57,07%) realizovano je odmah, u

realnom vremenu, putem RTGS-a, a 2,4 miliona transakcija (42,93%) u

odloženom vremenu putem DNS-a.

U strukturi međubankarskih transakcija uočava se tendencija pada uče-

šća transakcija realizovanih kroz RTGS sistem u korist DNS sistema, kao

rezultat pomjeranja granice između malih i velikih plaćanja sa 250 eura

na 1.000 eura u julu 2005. (Prilog 1, Tabela br. 4)

Od ukupnog broja transakcija u unutarbankarskom platnom prometu,

58,43% se odnosilo na bezgotovinske transakcije, a 41,57% na gotovinske.

U strukturi gotovinskih transakcija, 75,19% činile su gotovinske uplate, a

24,81% gotovinske isplate. Broj transakcija unutarbankarskog platnog

prometa bilježi porast (posebno bezgotovinski interni platni promet) u

četvrom kvartalu 2005. godine, usljed prevođenja računa fizičkih lica po

IBAN standardu i njihovog uključivanja u interni platni promet.

Od ukupne vrijednosti realizovanog platnog prometa u zemlji u

2005. godini, 5,4 milijardi eura, ili 48,99%, realizovano je kroz među-

bankarski platni sistem, dok je 5,6 milijardi eura, ili 51,01% vrijednosti,

realizovano u internim platnim sistemima poslovnih banaka. (Prilog 1,

Tabele br. 5 i 6)

Od ukupne vrijednosti realizovanog međubankarskog platnog prometa,

5,1 milijarde eura (95,72%) realizovano je kroz RTGS, a 229,8 miliona

eura (4,28%) kroz DNS.

Prosječno je realizovano 1,0 milion transakcija mjesečno, ukupne vri-

jednosti 914,0 miliona eura, odnosno, prosječno 48,6 hiljada transa-

kcija dnevno, u vrijednosti 43,5 miliona eura. Pri tome, prosječan broj

transakcija u međubankarskom platnom prometu bio je 458,6 hiljada,

6.2. Realizovani platni promet u zemlji - osnovni pokazatelji

Grafik br. 6.1 – Kretanje ukupnog broja transakcija, 2005. godina

Grafik br. 6.2 – Ukupan broj transakcija u međubankarskom platnom prometu, u 000, 2005. god.

Grafik br. 6.3 – Vrijednost realizovanog platnog prometa u zemlji, u eurima, 2005. godina

PLATNI PROMET

59

ukupne vrijednosti 447,7 miliona eura, dok je prosječan broj transakcija

u unutarbankarskom platnom prometu iznosio 563,2 hiljade, u vrije-

dnosti od 466,2 miliona eura.

Prosječna vrijednost platne transakcije u platnom sistemu iznosila je 894,4

eura. Pri tome, prosječna vrijednost međubankarske platne transakcije

iznosila je 976,24 eura (1.637,35 eura u RTGS-u i 97,26 eura u DNS-u), a

prosječna vrijednost unutarbankarske platne transakcije 827,7 eura.

Grafik br. 6.4 – Vrijednost međubankarskog platnog prometu, u 000 000 eura, 2005. godina

Jedan od bitnih pokazatelja rada svakog platnog sistema je prosječan

stepen raspoloživosti4. Ukupno vrijeme rada međubankarskog platnog

sistema Centralne banke, odnosno RTGS i DNS sistema, za 254 radna

dana u 2005. godini, iznosilo je 129.150 minuta, sa evidentiranih 98

minuta zastoja.

Prosječna raspoloživost međubankarskog platnog sistema Centralne

banke u 2005. godini iznosila je 99,92%, što predstavlja visok stepen

raspoloživosti platnog sistema. (Prilog 1, Tabela br. 7)

6.3. Raspoloživost međubankarskog platnog sistema

Grafik br. 6.5 – Raspoloživost RTGS i DNS sistema, u %, 2005. godina

6.4. Prinudna naplata

Značajne aktivnosti realizovane su u dijelu izvršenja i unaprjeđenja

izvršenja prinudne naplate, koju Centralna banka obavlja u skladu sa

Zakonom o izvršnom postupku.

Za potrebe izvršenja prinudne naplate sa računa izvršnih dužnika, Cen-

tralna banka, na osnovu podataka koje dostavljaju poslovne banke, vodi

Centralni registar računa, u kojem je 31.12.2005. godine bilo evidentirano

30.672 pravnih lica sa 49.873 računa. Od ukupnog broja evidentiranih

pravnih lica na kraju godine, 7.668 ili 25% bilo je blokirano, u ukupnom

iznosu blokade od 74 miliona eura. (Prilog 1, Tabela br. 8)

U periodu mart–decembar 2005. godine, u sistem prinudne naplate

unijeto je 35.597 osnova za prinudnu naplatu, od čega se 32.217 osno-

va ili 90,5% odnosilo na blokadu klijenata poslovnih banaka, a 3.380

osnova ili 9,5% na blokadu klijenata Centralne banke.

4 Stepen raspoloživosti sistema predstavlja procentualni odnos ukupnog vremena rada sistema i zastoja u radu sistema.

60


Grafik br. 6.6 – Broj pravnih lica, u 000, III-XII 2005. godine

Grafik br. 6.7 – Broj računa u Centralnom registru računa, u 000, III-XII 2005. godine

Grafik br. 6.8 – Broj izvršnih naslova unijetih u program blokade, III-XII 2005. godine

7. BANKARSKE I FINANSIJSKE OPERACIJE

BANKARSKE I FINANSIJSKE OPERACIJE

63

U domenu bankarskih i finansijskih operacija, Centralna banka je u 2005.

godini utvrdila prioritetne zadatke među kojima su najvažniji bili: una-

pređivanje upravljanja deviznim rezervama Republike Crne Gore, uz uvo-

đenje novih instrumenata i poboljšanje tehničke (informacione) osnove,

vođenje aktivne politike obavezne rezerve, sprovođenje permanentnih

aktivnosti na unapređivanju postojećih i uspostavljanju novih kore-

spondentskih odnosa sa stranim bankama, i obezbjeđivanje potrebne

količine i apoenske strukture novčanica i kovanog novca u eurima za

potrebe finansijskih institucija. Takođe, jedan od prioritetnih zadataka

bilo je i efikasno obavljanje djelatnosti bankara, savjetnika i fiskalnog

zastupnika organa i organizacija Republike, sa akcentom na unapređiva-

nju kvaliteta bankarskih usluga, efikasnom obavljanju platnog prometa

u zemlji i sa inostranstvom, i na praćenju priliva i upotrebe finansijskih

sredstava dodijeljenih Republici putem kredita i donacija, kao i drugih

sredstava iz inostranstva.

7.1. Upravljanje deviznim rezervama

Plasman sredstava deviznih rezervi sprovođen je u skladu sa opredje-

ljenjima iz Odluke i Smjernica za upravljanje deviznim rezervama, kao

i u skladu sa utvrđenim okvirima definisanim u „Informaciji o upra-

vljanju sredstvima na računima Centralne banke u inostranstvu sa

prijedlogom strategije u narednom periodu“, koju je usvojio Savjet

Centralne banke.

Investiranje sredstava deviznih rezervi obavljano je, pored centralnih

banaka, i kod prvoklasnih komercijalnih inostranih banaka, uz pošto-

vanje utvrđenih limita koji se odnose na minimiziranje svih vrsta rizi-

ka. Takođe, u cilju minimiziranja rizika vezanih za poslove upravljanja

deviznim rezervama, krajem 2005. godine formiran je poseban or-

ganizacioni dio u okviru Sektora za finansijske i bankarske operacije

- Odjeljenje za upravljanje rizicima (,,Middle Office“). Ovo odjeljenje će

se baviti identifikacijom, mjerenjem, praćenjem i nadzorom rizika, kao

i predlaganjem mjera za minimiziranje rizika vezanih za poslove upra-

vljanja deviznim rezervama.

Iznos ukupnih deviznih sredstava na računima Centralne banke u ino-

stranstvu tokom godine kretao se u rasponu između 47,10 i 163,16 mi-

liona eura. U valutnoj strukturi sredstava deviznih rezervi, bio je domi-

nantno zastupljen euro. Na dan 31.12.2005. godine, u ukupnom iznosu

sredstava deviznih rezervi od 158,54 miliona eura, sa 98,53% bio je

zastupljen euro, a američki dolar sa 1,47%.

Prosječno stanje sredstava deviznih rezervi u toku godine iznosilo je

122,03 milona eura, a prosječna stopa prinosa na ukupna sredstva

2,05%. Sredstva na računima Centralne banke u inostranstvu formira-

na su iz sljedećih izvora: (1) osnivački kapital Centralne banke, (2) na-

mjenski depoziti Ministarstva finansija, (3) sredstva obavezne rezerve

poslovnih banaka izdvojena na računima Centralne banke u inostranstvu,

(4) sredstva obavezne rezerve poslovnih banaka izdvojena na računima

Centralne banke u zemlji (iznijeta u inostranstvo), (5) sredstva od ka-

mate na plasmane iz prethodnih godina i (6) dio sredstava sa pozicije

„neraspoređena dobit i druge rezerve“.

Grafik br. 7.1 - Kretanje iznosa deviznih sredstava na računima u inostranstvu u 2005. godini (u milionima eurima, stanje na kraju mjeseca)

64


Tokom 2005. godine zabilježen je rast kamatnih stopa na euro i američki

dolar. Referentna kamatna stopa Evropske centralne banke povećana

je samo jednom (u decembru), sa 2,00% na 2,25%, dok je američki

„Federal Open Market Committee“ povećavao svoju referentnu stopu

u osam navrata, tako da je sa početnih 2,25% u januaru, ona dostigla

nivo od 4,25% u decembru 2005. godine. U tabeli je dat uporedni pre-

gled prosječne stope prinosa na euro i dolarske plasmane u posljednje

tri godine.

Tabela br. 7.1 – Prosječna stopa prinosa na plasmane

Grafik br. 7.2 - 7-dnevni Euribor i USD Libor u 2005. godini

2003. 2004. 2005.

Prosječna stopa prinosa na EUR sredstva

2,00% 2,00% 2,03%

Prosječna stopa prinosa na USD sredstva

1,12% 1,75% 2,95%

Tokom 2005. godine je, sa aspekta plasmana sredstava, nastavljena

saradnja sa dvije centralne banke - ,,Deutsche Bundesbank“ i ,,Federal

Reserve Bank of New York“, a koja se prvenstveno tiče automatskih in-

vesticionih aranžmana vezanih za plasiranje sredstava Centralne ban-

ke kod ovih banaka. Sa „National Bank of Switzerland“ nastavljena je

saradnja u smislu tehničke pomoći koju CBCG dobija od ove banke u

oblasti investiranja raspoloživih sredstava u hartije od vrijednosti. Sa-

radnja sa inostranim bankama, pored investicionog aspekta, obuhvata

razvijanje odnosa na planu razmjene informacija, kao i obuke kadrova

Centralne banke. Takođe, u cilju produbljivanja saradnje na polju pla-

smana sredstava, Centralna banka je tokom 2005. godine nastavila sa-

radnju sa bankama dosadašnjim partnerima, kao i sa novim inostranim

komercijalnim bankama.

Zaključenjem ugovora Centralne banke sa kompanijama Bloomberg i

Reuters, odnosno instaliranje i korišćenje informacionih sisitema „Blo-

omberg Professional Service“, kao i Reuters-ovih sistema „3000 Xtra“ i

„Reuters Dealing Link“, doprinijelo je značajnom podizanju kvaliteta u

poslovima upravljanja deviznim rezervama (sa informativnog i tehničkog

aspekta). Sistemi Reuters i Bloomberg se u međunarodnoj praksi upra-

vljanja rezervama i ostalim aktivnostima na finansijskom tržištu smatraju

za najkvalifikovanije, pa su samim tim najrašireniji u upotrebi u oblastima

gdje je potrebna cjelovita, tačna ,,real-time“ informacija.

7.2. Platni promet sa inostranstvom

Tokom godine se radilo na unapređivanju i razvoju korespondentskih

odnosa sa inostranim bankama. Centralna banka je nastavila saradnju

sa šest komercijalnih banaka i dvije centralne banke (Federal Reserve

Bank of New York i Deutsche Bundesbank). Poslovi poravnanja i usa-

glašavanja, koji čine značajan dio transakcija platnog prometa i „back

office“-a, intenzivno su obavljani tokom čitave godine u sklopu redovnih

poslova inokorespondencije.

Tokom godine, na računima Centralne banke ostvareni su prilivi u uku-

pnom iznosu od 310,75 miliona eura, od čega se značajan dio odnosi na

depozitna sredstva Ministarstva finansija, ostvarena prodajom državnog

udjela u kompaniji „Telekom CG“ i u „Podgoričkoj banci AD Podgorica“,

odnosno na dodatnu mikro-finansijsku pomoć Evropske zajednice.

Ukupne transakcije sa efektivom ostvarene su u iznosu od 248,95 mili-

ona eura, od čega je za potrebe banaka unijeto i iznijeto efektive u vri-

jednosti od 90,69 miliona eura (prilivi od unošenja 46,00 miliona eura

i odlivi od iznošenja 44,69 miliona eura), a za alimentiranje potreba

Trezora Centralne banke 158,26 miliona eura (iznošenje efektive 64,95

i unošenje efektive 93,31).


65

Tokom godine realizovani su odlivi u ukupnom iznosu od 205,99 mili-

ona eura i to po sljedećim osnovima:

1) plaćanje obaveza po kreditima Republike Crne Gore - 19,01

milion eura;

2) transfer sredstava u korist domaćih banaka za iznijetu efektivu

i povraćaj dijela obavezne rezerve - 89,01 milion eura;

3) unošenje efektive za potrebe unutrašnjeg platnog prometa -

93,31 milion eura;

4) transferi po osnovu kupovine deviza - 4,34 miliona eura;

5) plaćanje u ime i za račun Centralne banke - 0,22 miliona

eura;

6) troškovi platnog prometa sa inostranstvom i troškovi kupo-

prodaje efektive - 0,09 miliona eura.

Plaćanja koja su realizovana u ime i za račun Centralne banke odnose se

na plaćanja partnerima iz inostranstva (uključujući i poslovne partnere iz

Republike Srbije), a u funkciji obavljanja tekuće poslovne aktivnosti.

7.3. Poslovi fiskalnog savjetnika

Centralna banka je, na osnovu Ugovora zaključenog sa Ministarstvom

finansija, u svojstvu fiskalnog agenta obavljala poslove bankara i savje-

tnika, u ime i za račun organa i organizacija Republike. Ti poslovi prven-

stveno su se odnosili na: pružanje savjeta i davanje preporuka u vezi

finansiranja budžetskog deficita, obavljanje platnog prometa u zemlji i sa

inostranstvom i ažurno servisiranje kreditnih obaveza prema inostranim

kreditorima i operativno sprovođenje aukcija državnih zapisa.

7.3.1. Aukcije državnih zapisa Vlade Republike Crne Gore

Odlukom o emisiji državnih zapisa („Sl. list RCG“, br.10/05) propisano

je da će Vlada RCG u 2005. godini emitovati kratkoročne državne za-

pise u iznosu koji neće povećati neto dug po ovom osnovu za više od

14,0 miliona eura.

Tabela br. 7.2 - Upoređenje osnovnih pokazatelja o aukcijama u 2004. i 2005. godini

Opis 2004. 2005.

Ukupan broj aukcija 37 38

Ukupan broj emisija 36 38

Od toga KDZ do 28 dana 13 5


Od toga KDZ do 91 dan 7 13


U 000 eura U 000 eura

Ukupan iznos tražnje za KDZ 256.939,00 100,00% 154.988,2 100,00%

Ukupan iznos prodatih KDZ 256.060,50 99,66% 108.945,00 70,29%

Prodati državni zapisi 100,00% 100,00%

od toga ročnosti do 28 dana 174.633,50 68,20% 31.773,00 29,16%

do 56 dana 53.827,00 21,02% 38.325,00 35,18%

do 91 dan 20.100,00 7,85% 22.330,00 20,5%

do 182 dana 7.500,00 2,93% 16.517,00 15,16%

66


Centralna banka je tokom godine organizovala 38 aukcija za prodaju dr-

žavnih zapisa sa rokom dospijeća od 28, 56, 91 i 182 dana. Vrijednost

emitovanih državnih zapisa iznosila je 110,9 miliona eura, dok je vri-

jednost prodatih zapisa iznosila 108,9 miliona eura. Ukupna tražnja za

državnim zapisima iznosila je 155,0 miliona eura i bila je viša od emito-

vanog iznosa za 39,7%. Broj realizovanih emisija bio je neznatno veći u

odnosu na 2004. godinu, ali je primjetna promjena u broju realizovanih

aukcija prema ročnosti. Za razliku od prethodne godine, u 2005. je pri-

mjetno pomjeranje težišta sa emisije kraće, ka emisijama duže ročnosti.

Tako je broj realizovanih emisija KDZ do 28 dana smanjen sa 13 u 2004.

godini na pet u 2005. godini, dok je broj realizovanih emisija KDZ do

91 dan povećan sa sedam na 13, a zapisa do 182 dana sa četiri na de-

vet. Od ukupno prodatog iznosa svih tipova državnih zapisa, 29,2% se

odnosilo na 28-dnevne, 35,2% na 56-dnevne, 20,5% na 91-dnevne i

15,1% na državne zapise emitovane na rok od 182 dana.

Iznos neotplaćenih kratkoročnih državnih zapisa smanjen je tokom 2005.

godine za 29,4 miliona eura, u odnosu na kraj 2004. godine. Na kraju

decembra 2005. godine iznosio je 8,0 miliona eura što je njihov najniži

nivo do tada zabilježen. Iznos neotplaćenih kratkoročnih državnih zapisa

svih ročnosti kontinuirano je smanjivan od marta 2005. godine, kad je

Ministarstvo finansija ostvarilo priliv finansijskih sredstava po osnovu

prodaje državnog udjela u Telekomu. Tako je najviši iznos neotplaćenih

kratkoročnih državnih zapisa zabilježen u martu, a najniži u decembru,

što istovremeno predstavlja i najniži nivo neotplaćenih zapisa od po-

četka njihovog emitovanja.

Visoka likvidnost domaćih banaka uzrokovala je i visoku tražnju za

kratkoročnim državnim zapisima, naročito početkom godine, ali je ona

tokom godine snižavana, u skladu sa smanjenjem kamatnih stopa na

ove finansijske instrumente. Kupci državnih zapisa bile su banke, pre-

duzeća, osiguravajuća društva i fizička lica sa domaćim i stranim kapi-

talom (kao i jedna berza).

Kamatne stope na kratkoročne državne zapise Ministarstva finansija

smanjene su tokom 2005. godine i to: sa 9,22% na 4,50% za državne

zapise sa rokom dospijeća od 28 dana; sa 9,38% na 1,64% za državne

zapise sa rokom dospijeća od 56 dana; sa 10,20% na 0,98% za državne

zapise sa rokom dospijeća 91 dan; odnosno sa 9,88% na 1,01% za drža-

vne zapise sa rokom dospijeća 182 dana. Ovi najniži iznosi zabilježeni su

na posljednjim održanim aukcijama KDZ pojedinih ročnosti. Najviši nivo

kamatne stope zabilježile su u martu, a najniži u decembru mjesecu.

Grafik br. 7.3 - Iznos prodatih kratkoročnih državnih zapisa tokom 2004. i 2005. godine, u 000 eura

Grafik br. 7.4 - Stanje upisanih kratkoročnih državnih zapisa, kraj 2004. – decembar 2005. godine

Izvor: Ministarstvo finansija RCG

Grafik br. 7.5 - Nominalni iznos prodatih državnih zapisa u 2005. godini, po mjesecima, u 000 eura


67

Kupci kratkoročnih državnih zapisa, po osnovu kamata, ostvarili su

ukupan prihod od 1,6 miliona eura, što je za 1,5 miliona eura manje od

iznosa kamate iz 2004. godine.

Grafik br. 7.6 - Kamatne stope na kratkoročne državne zapise Ministarstva finansija tokom 2005. godine, u %

U toku 2005. godine vršena je isplata stare devizne štednje građana tj.

obveznica konvertovane devizne štednje (rata predviđena za 2004. i 2005.

godinu). Isplata je bila organizovana preko svih regionalnih centara CBCG

u cilju obezbjeđivanja što bolje teritorijalne pokrivenosti.

Velika pažnja je posvećena organizovanju rada na otkrivanju falsifiko-

vanja novca i sprječavanju ubacivanja takvog novca u opticaj. Usposta-

vljeni su kontakti sa predstavnicima značajnih institucija koje se bave

problematikom falsifikovanja novca. Razmijenjena su iskustva i dobi-

jene informacije o pojedinim tipovima falsifikata dobre izrade koji se

još nijesu pojavili na teritoriji Crne Gore. Ostvarena je saradnja sa svim

državnim organima u dijelu rada sa gotovim novcem, sa prioritetom

na blagovremenom otkrivanju i sprječavanju ubacivanja lažnog novca

u kanale platnog prometa u Crnoj Gori.

Izuzetno dobra saradnja sa državnim organima je ostvarena i po pi-

tanju poslova pratnje, obezbjeđenja vrijednosti i ostalih usluga koje

izvršavaju pripadnici Specijalne antiterorističke jedinice za potrebe

Trezora, a koji su rezultirali sigurnim i bezbjednim prenosom novca i

drugih vrijednosti.

7.4. Aktivnosti trezora

Osnovne aktivnosti Trezora tokom 2005. godine su se odnosile na plani-

ranje blagovremenog unošenje neophodnih količina i strukture novča-

nica i kovanog novca iz korespondentske banke iz inostranstva, shodno

potrebama ekonomije Crne Gore. Pored ovih aktivnosti, izvršeno je do-

premanje opticajnog novca i preuzimanje suvišaka novca od regionalnih

centara, organizovanje redovnog procesa „prerade“ novca i otkrivanja

falsifikata tj. vršenja ekspertize i preduzimanja mjera u cilju sprječava-

nja ubacivanja falsifikovanog novca u kanale platnog prometa. Takođe,

blagovremeno je organizovano iznošenje suvišaka zdravog i oštećenog

novca u korespondentsku banku u inostranstvu.

Početak godine bio je obilježen implementacijom novog načina rada sa

gotovinom u sklopu novog softverskog rješenja (koje daje mogućnost

praćenja svih uplata i isplata od strane poslovnih banaka u bankarskom

sektoru) i interakcija Trezora sa regionalnim centrima (što je omogućilo

da se u svakom trenutku ima uvid u stanje trezora regionalnih centa-

ra), RTGS-om i Glavnom knjigom. Od septembra su počele da se vrše

isplate gotovine za potrebe Ministarstva finansija-Državnog trezora na

šalterima Regionalnog centra Podgorica.

U 2005. godini značajna pažnja je posvećena pripremi obilježavanja

jubileja 100-godišnjice prvog kovanja crnogorskog novca, kao i na

stvaranju uslova za organizovanje poslova sa plemenitim metalima. U

ovoj godini urađene su i usvojene Procedure za rad u Trezoru, kojima je

propisan jedinstven rad Trezora.

8. MAKROEKONOMSKE ANALIZE I ISTRAŽIVANJA

MAKROEKONOMSKE ANALIZE I ISTRAŽIVANJA

71

Pored redovnog mjesečnog, kvartalnog i godišnjeg izvještavanja o

makroekonomskim kretanjima, Centralna banka je izradila više analiza

i radnih studija, a sprovođene su pripreme za pokretanje još jedne nove

publikacije. Statističko praćenje monetarnih agregata, kao i eksterih ma-

kroekonomskih tokova je dodatno unaprijedjeno što je konstatovano i u

izvještaju Međunarodnog monetarnog fonda. Centralna banka je vršila

redovno mjesečno izvještavanje prema MMF-u o monetarnoj statistici,

u skladu sa međunarodnim standardima MMF-a, kao i prema Eurostatu

o makroekonomskim kretanjima u Crnoj Gori. Nastavljen je proces fun-

damentalne reforme statističkog praćenja eksternih tokova, u saradnji

sa Monstat-om i Republičkom upravom carina. Redovno su održavani

kontakti i pregovori sa MMF-om vezani za trogodišnji aranžman, kao i sa

predstavnicima Svjetske banke, Evropske komisije, Banke Savjeta Evro-

pe i drugim međunarodnim institucijama. Ostvareno je učešće u radu

radnih tijela pri ministarstvima Vlade RCG i u radu skupštine Privredne

komore, u vezi pristupanja Svjetskoj trgovinskoj organizaciji i Evropskoj

uniji, upravljanja javnim dugom, realizacije zadataka iz Akcionog plana

za evropsko partnerstvo, u vezi tretmana finansijskih usluga i statisti-

ke platnog bilansa u procesu pristupanja. Velika pažnja je posvećena i

usavršavanju zaposlenih, kao preduslovu daljeg unaprijeđenja makro-

ekonomskih analiza i statističkih praćenja. Izradjene su i procedure rada

u sektoru kojima su definisane sve procedure, kao i načini izvještavanja

koji se sprovode u Sektoru za istraživanja i statistiku.

8.1. Poboljšanje u oblasti statistike

Tokom godine redovno su prikupljani statistički podaci iz oblasti poslo-

vanja banaka i platnog bilansa, koje su u direktnoj nadležnosti Centralne

banke, kao i iz oblasti tržišta kapitala, privrede i fiskalnog sektora.

Izmjena podzakonske regulative Centralne banke Crne Gore obezbijedila je

značajno unapređivanje monetarne statistike, koja je u najvećoj mogućoj

mjeri harmonizovana sa standardima MMF-a, a shodno preporukama

dobivenim iz ove međunarodne institucije. Tokom godine uspostavljena

je i saradnja sa Eurostatom, statističkim uredom Evropske unije, u okviru

koje su realizovane i studijske posjete ovoj instituciji.

U oblasti statistike naročito se radilo na poboljšanju kvaliteta statistike

platnog bilansa. U razmjeni podataka o spoljnotrgovinskim kretanjima,

ostvarena je saradnja sa Narodnom bankom Srbije i Bankarskim i platnim

autoritetom Kosova, koja je uključivala i razmjenu metodologija za pri-

kupljanje i prikazivanje podataka. U cilju poboljšanja statistike platnog

bilansa, odnosno sticanja uvida u način kompiliranja spoljnotrgovinskih

podataka, realizovana je posjeta Banci Slovenije, kao i Međunarodnom

institutu za turizam iz Ljubljane. U domenu platnobilansne statistike su

potrebna dalja unapređivanja, naročito kada je u pitanju robna trgovina,

čija je statistika u nadležnosti Monstata.

Unapređivanja u domenu statistike su vrlo značajna imajući u vidu ne-

pouzdanost većine statističkih podataka koje objavljuju nadležne insti-

tucije u Crnoj Gori. Monetarni indikatori koje objavljuje CBCG su dostigli

standarde kakvi postoje i u razvijenim tržišnim privredama, što je vrlo

značajno za analizu makroekonomskih tokova, prognoze budućih eko-

nomskih trendova, kao i kreiranje mjera ekonomske politike.

Izmjenom regulative omogućen je i prelazak na elektronsko izvješta-

vanje, čime je omogućeno smanjenje nepotrebnog administriranja pri-

likom izvještavanja, kao i skraćivanje vremenskog perioda potrebnog

za obradu i proizvodnju statističkih pokazatelja. Radi prelaska na elek-

tronsko izvještavanje i harmonizaciju sa standardima medjunarodne

statistike, izvršena je i izmjena Kontnog plana za banke i druge finan-

sijske organizacije.

72


Tokom godine redovno su izrađivani mjesečni i kvartalni izvještaji glavnog

ekonomiste, Godišnji izvještaj glavnog ekonomiste i Godišnji izvještaj

o radu CBCG, koji sadrže statističke prikaze, analize, kao i preporuke u

oblasti makroekonomskih kretanja u Republici. Ovi izvještaji publikovani

su u papirnoj i elektronskoj formi i nalaze se na veb-stranici Centralne

banke. U izvještajima je analiziran makroekonomski razvoj u Republici

u posmatranim periodima, uz davanje komentara uočenih problema i

prijedloga za njihovo prevazilaženje. Ovi izvještaji bili su validan izvor

informacija o makroekonomskim kretanjima u Republici, na kojima su

mnoge međunarodne organizacije temeljile svoje ocjene makroekonom-

skih kretanja u Crnoj Gori. Centralna banka Crne Gore je pružila značaj-

nu informacionu osnovu i prilikom revizije kreditnog rejtinga za Crnu

Goru. Prilikom procjenjivanja makroekonomskog razvoja u cilju ocjene

višegodišnjih kreditnih aranžmana koje imaju sa Crnom Gorom, obe-

zbijeđena je, takođe, značajna podrška MMF-u, Svjetskoj banci, EBRD-u

i Evropskoj komisiji, odnosno Komisiji za koordinaciju pristupanja RCG

Evropskoj uniji, za potrebe Unaprijeđenog stalnog dijaloga.

U cilju pospješivanja saradnje sa Evropskom unijom i obezbjeđenja podr-

ške harmonizaciji CBCG u dijelu njenih aktivnosti sa propisima Evropske

unije, u okviru Sektora za istraživanja i statistiku osnovano je Odjeljenje

za saradnju sa Evropskom unijom.

Od velikog značaja je bilo i uspostavljanje saradnje sa Evropskom cen-

tralnom bankom koja se sprovodila kroz razmjenu podataka i učešće na

konferencijama organizovanim od strane ECB-a. Ova saradnja je omo-

8.2. Izvještavanje o makroekonomskim kretanjima

gućila da se Crna Gora pojavi u publikaciji ECB-a pod nazivom „Medju-

narodna uloga eura“.

U posmatranom periodu održano je i niz sastanaka sa predstavnicima

Svjetske banke u vezi razvoja makroekonomske situacije u Crnoj Gori.

U vezi Izvještaja Svjetske banke o makroekonomskoj stabilnosti u RCG

(„Montenegro Economic Memorandum – A Policy Agenda for Growth

and Competitivness“) dat je komentar u kojem je izraženo neslaganje

sa pojedinim stavovima i komentarima iznijetim u ovom izvještaju, koji

su uglavnom bili temeljeni na zastarjelim podacima i nijesu uključivali

postignuti napredak u makroekonomskom razvoju.

Na osnovu praćenja i istraživanja makroekonomskih kretanja, Central-

na banka Crne Gore je izradila „Preporuke Vladi za vođenje ekonomske

politike u 2006. godini“ koje su u decembru dostavljene Vladi. Pripre-

mljena je i „Politika CBCG u 2006. godini“ koja sadrži osnovne ciljeve

Centralne banke Crne Gore u narednoj godini, kao i zadatke i aktivno-

sti za njihovo realizovanje. Izvršena je i analiza Budžeta RCG za 2006.

godinu, uz davanje konkretnih preporuka. Pored toga, vršene su pri-

preme za pokretanje nove publikacije – statističkog biltena Centralne

banke Crne Gore.

Pored toga, Centralna banka Crne Gore je u formi saopštenja, kao i kroz

intervjue u medijima, i kroz učešće na domaćim i stranim konferencijama

i skupovima, preko održavanja predavanja na univerzitetu, informisala je

stručnu i širu javnost o makroekonomskim kretanjima u Republici.

8.3. Realizovani projekti

Tokom godine realizovano je više projekata a polovinom godine za-

početo je objavljivanje nove publikacije, „Izvještaj o kretanju cijena“

(Inflation report). U pitanju je publikacija koju je posljednjih godina

počeo da objavljuje sve veći broj centralnih banaka, a krajem prošle

godine ovu publikaciju je objavljivalo oko 40 centralnih banaka u svi-

jetu. Stoga se CBCG može svrstati u grupu centralnih banaka koje su

prve počele da objavljuju ovu publikaciju imajući u vidu da se narednih

godina očekuje porast broja centralnih banaka koje će je objavljivati.

Cilj „Izvještaja o kretanju cijena“ je da prikaže makroekonomska kreta-

nja u ekonomiji Republike koja imaju uticaj na kretanje stope inflacije.

U okviru rada na ovoj publikaciji, za potrebe izrade konjukturnih indi-

katora, pokrenuta je i anketa u vezi inflacionih i očekivanja o kretanjima

kamatnih stopa u Republici, čiju ciljnu grupu predstavljaju banke koje

posluju u Republici. Anketa je omogućila kreiranje konjunkturnog in-

dikatora o inflacionim očekivanjima i očekivanjima o kretanju kamatnih

stopa. U pitanju su prvi konjunkturni indikatori koji se objavljuju u Crnoj

Gori. Takođe pokrenuta je anketa među najuspješnijim preduzećima o

njihovim inflacionim očekivanjima, novim projektima, ograničenjima u

poslovanju, kao i ekonomskim očekivanjima, da bi se stekao bolji uvid

u privredne tokove i očekivane trendove.

MAKROEKONOMSKE ANALIZE I ISTRAŽIVANJA

73

Tokom godine vršena je analiza i korekcija makroekonomskog mode-

la, koji je za potrebe CBCG realizovao projektni tim izabran na osnovu

tendera krajem 2003. godine. Model je prezentovan javnosti u novem-

bru 2005. godine.

U toku godine su izradjene i dvije radne studije. U radnoj studiji, „Neza-

visnost centralne banke – primjer zemalja zapadnog Balkana“ je anali-

zirana veza izmedju nezavisnosti centralne banke i stope inflacije, kom-

parativna analiza nezavisnosti zemalja zapadnog Balkana, kao i stepen

nezavisnosti Centralne banke Crne Gore. U studiji je zaključeno da CBCG

spada u grupu centralnih banaka koje imaju visok stepen nezavisnosti,

ali su i date preporuke za odredjene izmjene u Zakonu o Centralnoj banci

Crne Gore kojima bi se ovaj zakon harmonizovao sa regulativom Evropske

centralne banke. Studija je objavljena na veb stranici CBCG.

Radna studija „Uloga Centralne Banke Crne Gore u procesu pristupa-

nja Evropskoj uniji“ je definisala dalje pravce aktivnosti CBCG u proce-

su harmonizacije regulative i procedura sa pravilima Evropske unije,

odnosno Evropske centralne banke. Posebna pažnja je posvećena pri-

stupanju Evropskoj monetarnoj uniji, kao krajnjem cilju evropskih in-

tegracija. Na ovaj način CBCG se svrstala u prve institucije u Crnoj Gori

koje su strateškim dokumentom definisale svoje aktivnosti u procesu

pristupanja EU.

Sprovedene su pripreme za objavljivanje Statističkog biltena Centralne

banke Crne Gore, a prvi broj je objavljen u januaru 2006. godine. Zna-

čaj ove publikacije je u tome što je u pitanju publikacija koja na jednom

mjestu pruža sve relevante statističke podatke, što može biti od veli-

kog značaja za kreatore ekonomske politike, istraživače, međunarodne

institucije, s obzirom na to da je u pitanju dvojezična publikacija, kao

i ostale zainteresovane. Takodje, započet je i rad na analizi finansijske

stabilnosti i uvođenju stresnog testiranja, u sklopu kojeg su analizirana

iskustva drugih zemalja iz okruženja.

Imajući u vidu da nijedna institucija u Crnoj Gori u poslednje tri godine

nije obradjivala završne račune, kreatori ekonomske politike, državne

institucije, kao i istraživači su bili uskraćeni za čitav niz značajnih infor-

macija. Takodje, bez pomenutih podataka nije moguće ni razvijati sta-

tistiku nacionalnih računa, utrditi stepen likvidnosti privrede, stepen

zaduženosti privrede, kao ni pouzdano kretanje bruto domaćeg proi-

zvoda. Imajući u vidu ovaj problem, izrađen je Akcioni plan za organi-

zovanje obrade završnih računa, koja će biti sprovedena tokom 2006.

godine za završne račune iz 2005. godine. U cilju smanjenja troškova

preduzećima, umjesto da završne račune dostavljaju u privrednom sudu

u Podgorici, pored ove lokacije, biće im omogućeno da ih dostavljaju u

svim regionalnim centrima CBCG.

U okviru redovnih izvještaja, obrađene su i određene teme od značaja

za crnogorsku privredu, koje su pored analize situacije dale i prijedlog

konkretnih mjera za unapređivanje postojećeg stanja. U pitanju su istra-

živanja posvećena: uticaju kretanja cijena nafte na međunarodnom trži-

štu na crnogorsku ekonomiju, spoljnotrgovinskom deficitu, kretanjima

na crnogorskom tržištu kapitala i dr.

CBCG je, takodje, davala i ocjene, odnosno preporuke, za više zakonskih

i podzakonskih akata koji regulišu oblast finansijskih transakcija, a koji

su izvan ingerencija same Centralne banke.

9. DRUGE VAŽNIJE AKTIVNOSTI CENTRALNE BANKE

DRUGE VAŽNIJE AKTIVNOSTI CENTRALNE BANKE

77

9.1. Međunarodna saradnja

Tokom 2005 godine Centralna Banka Crne Gore je, u skladu sa utvrđenom

Politikom CBCG za 2005. godinu, realizovala aktivnosti na unapređiva-

nju saradnje sa međunarodnim finansijskim institucijama i uspostavila

bližu saradnju sa drugim centralnim bankama.

9.1.1. Svjetska banka

Centralna banka Crne Gore je nastavila neposrednu saradnju sa Svjetskom

bankom, kako po osnovu obaveza kao fiskalni agent Državne zajedni-

ce Srbija i Crna Gora, tako i u okviru realizacije projekata koje Svjetska

banka ima u Republici Crnoj Gori.

U obavljanju funkcije fiskalnog agenta, ostvarena je komunikacija sa

nadležnim službama Svjetske banke po pitanju održavanja vrijednosti

kapitala Državne zajednice Srbija i Crna Gora u SB; regulisanje finansijskih

obaveza Državne zajednice SCG prema SB; priprema i realizacija strateških

dokumenata i politika i sl. S druge strane, održavana je redovna komu-

nikacija sa nadležnim organima u Srbiji i Crnoj Gori vezano za postupke

dobijanja saglasnosti za garancije i reosiguranja Multilateralne agencije

za garantovanje anvesticija (Multilateral Investment Agency MIGA) i Me-

đunarodne finansijske korporacije (International Financial Corporation

IFC) za projekte na teritoriji Državne zajednice SCG, a za čiju realizaciju

je potrebna saglasnost Državne zajednice Srbija i Crna Gora.

Tokom 2005. godine nastavljene su započete aktivnosti na realizaciji

donacije Fonda za institucionalni razvoj Svjetske banke (Institutional

Development Fond – IDF) Centralnoj banci Crne Gore u domenu ja-

čanja internih kontrola i funkcije interne revizije. U cilju realizacije ovih

aktivnosti, izvršen je izbor kandidata i krajem godine potpisan je ugo-

vor sa konsultantom za institucionalno jačanje povjerilačkog kapaciteta

Centralne banke Crne Gore. Na ovaj način omogućena je dalja imple-

mentacija donacije, kao i ispunjenje preporuka iz konačnog izvješta-

ja fiducijarne procjene Centralne banke od strane Svjetske banke, tzv

„Safeguard Assesment“.

Delegacija CBCG učestvovala je na Proljećnom (Vašington, 16. i 17.

aprila) i Godišnjem zasjedanju Svjetske banke i MMF-a (Vašington, 23.

i 24. oktobar). Tokom boravaka u Vašingtonu, delegacija se sastala sa

predstavnicima Svjetske banke i razmatrala pitanja vezana za ispunje-

nje uslova za drugu tranšu kredita za strukturno prilagođavanje-SAC 25,

kao i o aktivnostima na realizaciji paketa CAS (Strategija pomoći zemlji)

2005-2007. Nakon Godišnjeg sastanka Svjetske banke i MMF-a, de-

legacija Centralne banke Crne Gore realizovala je posjetu Federalnim

rezervama u Njujorku, čime je uspostavljena bliža saradnja i stvorena

osnova za njeno dalje razvijanje.

Uoči Proljećnog i Godišnjeg zasjedanja Svjetske banke i MMF-a, de-

legacija CBCG učestvovala je na sastancima Švajcarske konstituence

(u Vašingtonu 15. aprila i u Poljskoj, 20. i 21. septembra) na kojima su

prezentirane najvažnije politike i aktivnosti grupacije Svjetske banke i

MMF-a. Najvažnije teme sastanaka su bile: izbor gospodina Wolfovitza

za predsjednika Svjetske banke, fiskalna politika, javne investicije sa po-

sebnim naglaskom na infrastrukturu, a takođe su i predstavnici zemalja

članica konstituence prezentirali kretanje makroekonomskih pokazatelja

u svojim zemljama za predhodnu godinu.

Tokom 2005. godine više misija Svjetske banke je boravilo u Centralnoj

banci Crne Gore u cilju prikupljanja i analiziranja podataka i makroeko-

nomskih kretanja vezanih za Crnu Goru, potrebnih za izradu Ekonomskog

memoranduma Svjetske banke za Crnu Goru, finalizacije drugog kredita

za strukturno prilagođavanje (SAC 2) i jačanje kreditne sposobnosti.

5 Odbor Izvršnih direktora SB odobrio je 17. decembra 2004 god. Republici Crnoj Gori Drugi kredit za strukturno prilagođavanje u iznosu od US$ 18 mil, kao podr-

šku za sporovođenje daljih reformskih aktivnosti. Nakon uspješnog ispunjenja utvrđenih kriterijuma, kredit je pušten u dvije tranše i završen 31. decembra 2005

godine.

78


9.1.2. Međunarodni monetarni fond

Saradnja sa Međunarodnim monetarnim fondom (MMF) tokom 2005.

godine odvijala se uglavnom kroz neposredan dijalog tokom posjeta

misija MMF-a Crnoj Gori, u okviru revizije aranžmana za produženo fi-

nansiranje (Extended Arrangement). Misije MMF-a boravile su u Crnoj

Gori, u okviru pete, u periodu od 19. januara do 3. februara, i posljednje,

šeste revizije, u periodu od 19. do 25. oktobra. Misije MMF-a imale su

za cilj da dobiju podatke o najnovijim makroekonomskim i fiskalnim

kretanjima i stanju u bankarskom sistemu, ocjeni ispunjenja kriterijuma

izvršenja u skladu sa utvrđenim kriterijumima za izvršenje trogodišnjeg

aranžmana za produženo finansiranje, kao i potrebne mjere ekonomske

politike za postizanje utvrđenih ekonomskih ciljeva predviđenih eko-

nomskom politikom za 2005 godinu. Saradnja Centralne banke Crne

Gore sa MMF-om sastojala se od kontinuiranog izvještavanja MMF-a

o tekućim aktivnostima, i dostavljanju periodičnih izvještaja o pregle-

du stanja i definisanja uslova i mehanizama za implementaciju reformi

u bankarskom sistemu Crne Gore.

Na Proljećnom i Godišnjem zasjedanju Svjetske banke i MMF-a, dele-

gacija Centralne banke Crne Gore sastala se sa predstavnicima Fonda

kada su revidirana iskustva iz dosadašnjeg programa pomoći i predlo-

žene oblasti u kojima bi bilo poželjno da se obezbijedi dodatna tehni-

čka pomoć.

U toku 2005. godine, tehnička pomoć MMF-a obezbijeđena je kroz dva

seminara koje su održali eksperti MMF-a za zaposlene u Sektoru kontrole

banaka. Prvi seminar, na temu Risk menadžmenta, održan je u periodu

od 4. do 15. aprila 2005, a drugi („International Best Practices for Cre-

dit Bureaus“), koji je predstavljao dijagnostičku misiju za uspostavljanje

kreditnog registra, održan je u periodu od 21. do 25. juna 2005. Takođe,

započete su pripreme za organizovanje Radionice „Centralno bankarstvo

bez monetarne politike“ („Central Banking without Monetary Policy“),

u zajedničkoj organizaciji Centralne banke Crne Gore i Međunarodnog

monetarnog fonda, koja će okupiti predstavnike sektora za istraživanje

i statistiku centralnih banaka iz regiona.

9.1.3. Evropska Unija

Tokom 2005. godine predstavnici Centralne banke Crne Gore su akti-

vno učestvovali u radu Komisije za koordinaciju pristupanja EU. Tako-

đe, blagovremeno su ažurirani podaci u vezi izvršenja preporuka iz

Akcionog plana.

Centralna banka Crne Gore je u toku 2005. godine dostavljala potrebne

podatke i informacije o postignutom progresu u bankarskom sektoru,

vezane za ispunjenje kriterijuma za puštanje treće tranše druge ma-

krofinansijske pomoći Evropske unije Srbiji i Crnoj Gori, koja je zatim

i realizovana krajem godine. Savjet Evropske unije usvojio je odluku o

odobravanju dodatne makrofinansijske pomoći Srbiji i Crnoj Gori u izno-

su od 70 mil. €, od čega se na sredstva zajma odnosi 25 mil. €, dok su

sredstva bespovratne pomoći 45 mil. €. Od ukupnog iznosa sredstava

iz ove pomoći, na Republiku Crnu Goru se odnosi oko 10% i ova sred-

stva su planirana da budu isplaćena u najmanje dvije tranše. U oktobru

2005. godine potpisan je dodatni Memorandum o razumijevanju između

Evropske unije i Srbije i Crne Gore, što predstavlja osnovu za odobrava-

nje dodatne makrofinansijske pomoći ove institucije. Centralna banka

Crne Gore je u okviru svojih nadležnosti dostavljala podatke i informa-

cije o postignutom progresu u oblastima obuhvaćenim kriterijumima

za realizaciju ove pomoći.

U okviru redovne komunikacije sa predstavnicima Evropske unije, pred-

stavnici Centralne banke Crne Gore učestvovali su na sastancima Una-

prijeđenog stalnog dijaloga, redovno su dostavljani komentari na tekst

Studije izvodljivosti. Takođe, uspostavljena je saradnja i održano neko-

liko sastanaka sa predstavnicima Savjetodavnog centra za ekonomska

i pravna pitanja (PLAC).

U junu 2005. godine, delegacija Evropske Centralne banke boravila je u

Centralnoj banci Crne Gore sa ciljem definisanja oblika buduće saradnje

i dostavljanja dodatnih informacija o postignutim reformama u našoj

ekonomiji. Na taj način stvorena je osnova za dalje jačanje i unapređi-

vanje saradnje dvije institucije.

9.1.4. Regionalne i druge organizacije

Aktivnosti Centralne banke u sklopu saradanje sa regionalnim organi-

zacijama - Grupom bankarskih supervizora Centralne i Istočne Evrope

(BSCEE) i Klubom guvernera centralnih banaka regiona Crnog Mora,

Balkana i Centralne Azije (Central Bank Governors’ Club in the region of

Black Sea, Balkans and Central Asia), sastojale su se uglavnom od redovne

komunikacije i razmjene informacija vezano za sastanke i konferencije

ovih organizacija koji se redovno održavaju svake godine.


79

Grupa bankarskih supervizora Centralne i Istočne Evrope (Group of Ban-

king Supervisors from Central and Eastern Europe - BSCEE Group) je re-

gionalno udruženje bankarskih supervizora zemalja Centralne i Istočne

Evrope koje ima za cilj da se, kroz komunikaciju i razmjenu iskustava,

uspostavi bliska saradnja među bankarskim supervizorima zemalja regi-

ona. Nakon izvršenih priprema, Centralna banka Crne Gore učestvovala

je na 18. konferenciji ove organizacije, koja je održana u Kijevu, u periodu

od 30. maja do 1.juna 2005. godine. U okviru redovne komunikacije sa

ovim regionalnim udruženjem, Centralne banke je učestvovala u izradi

novog Sporazuma o načinu organizacije i funkcionisanja Grupe bankar-

skih supervizora Centralne i Istočne Evrope. Za predsjedavajućeg grupe

izabran je zamjenik generalnog direktora za poslove kontrole banaka

Centralne banke Crne Gore, a krajem godine započete su aktivnosti na

pripremi 19. godišnje konferenciju BSCEE, čiji će domaćin biti Central-

na banka Crne Gore.

Centralna banka Crne Gore je na 13. sastanku Kluba guvernera central-

nih banaka regiona Crnog mora, Balkana i Centralne Azije, održanom

od 26.do 29.maja 2005. godine u Sant-Petersburgu, potpisivanjem

Protokola Kluba guvernera, formalno postala članica ove organizacije.

Članstvom u ovoj organizaciji, Centralnoj banci Crne Gore omogućeno

je dalje jačanje regionalne saradnje u monetarnoj, finansijskoj i ban-

karskoj oblasti i uspostavljanja bližih odnosa sa centralnim bankama iz

regiona. Centralna banke Crne Gore je učestvovala na 14-om sastanku

ove organizacije održanom u Moskvi, u periodu od 10. do 13. novem-

bra 2005. godine.

9.1.5. Saradnja sa drugim centralnim bankama

Tokom 2005. godine uspostavljena je bliža saradnja sa drugim central-

nim bankama, naročito sa centralnim bankama iz regiona. Potpisiva-

njem Sporazuma o saradnji u oblasti kontrole banaka, njegovom im-

plementacijom i učešćem predsjednika Savjeta Centralne banke Crne

Gore na otvorenom Forumu „Preduslovi za uvođenje nove strategije

monetarne politike“, koji je organizovala Banka Albanije, omogućena

je razmjena iskustva o pitanjima značajnim za sve banke u regionu i

stvaranje bliže regionalne saradnje. Sa Narodnom bankom Hrvatske

razmijenjena su iskustva o organizovanju makro-agregiranja bilansnih

pokazatelja, dok je sa Bankom Slovenije nastavljena saradnja, prven-

stveno, u oblasti supervizije, na osnovu već potpisanog Sporazuma o

saradnji. Predstavnici Bankarskog platnog autoriteta Kosova boravili su

u studijskoj posjeti Centralnoj banci Crne Gore, čime je stvoren osnov za

buduću uspješnu saradnju.

U cilju veće zastupljenosti i prisutnosti na međunarodnoj sceni, usposta-

vljena je bliska saradnja sa Bundesbankom i Narodnom bankom Poljske

i nastavljena je uspješno započeta saradnja sa Švajcarskom nacional-

nom bankom. Shodno ovoj saradnji ostvarene su dvije studijske posje-

te Narodnoj banci Poljske: u februaru, posjeta predstavnika Sektora za

kontrolu banaka i u maju posjeta predstavnika Sektora za istraživanje

i statistiku. U ovim susretima sa našim delegacijama predstavljeni su

način funkcionisanja i tekuće aktivnosti u oblasti kontrole i monetarnih

analiza Narodne banke Poljske.

Predstavnik Centra za tehničku pomoć Bundesbanke posjetio je Central-

nu banku Crne Gore i tom prilikom razgovarao o mogućim razvojnim

programima saradnje. Programi ove vrste predstavljaju mogućnost za

planiranje daljih aktivnosti u pogledu obuke zaposlenih.

Centralna banka Crne Gore je tokom 2005. godine ostvarivala komuni-

kaciju sa Bankom za međunarodna poravnanja BIS, Bazel i Razvojnom

bankom Savjeta Evrope. U okviru aktivnosti vezanih za ove finansijske

organizacije, predstavnici Centralne banke Crne Gore učestvovali su na

seminaru Razvojne banke Savjeta Evrope na temu mogućnosti kreditiranja

u našem regionu, održanom u martu 2005. godine u Beogradu.

Saradnja sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj - EBRD odvijala se

kroz direktan dijalog sa predstavnicima EBRD-a tokom posjeta Centralnoj

banci i razmjenom informacija i podataka. Delegacija Centralne banke

Crne Gore učestvovala je na Godišnjoj skupštini EBRD, koja je održana

u Beogradu od 21. do 23. maja.

Imajući u vidu veliki značaj saradnje sa međunarodnim institucijama

koje se bave problematikom falsifikata novca, pokrenuta je inicijativa

za uspostavljanje formalnijeg okvira saradnje sa OLAF-om (Evropskom

organizacijom za borbu protiv kriminala i korupcije), pod čijim pokro-

viteljstvom se nalazi Evropski tehničko naučni centar (ETCS), institucija

koja se bavi ovim pitanjima.

80


9.2. Interna revizija

Osnovni ciljevi Interne revizije u 2005. godini bili su davanje procjene o

internim kontrolama, adekvatna pokrivenost poslovanja Centralne banke

Crne Gore revizorskim procesom i ostvarenje koordinacije u radu sa ek-

sternim revizorom u pravcu izbjegavanja dupliranja aktivnosti.

Dostizanju ovih ciljeva je prethodila izrada pojedinačnih programa

izvođenja internih revizija. Tokom 2005. godine, Interna revizija je

obavila 10 revizija u sljedećim organizacionim dijelovima Centralne

banke Crne Gore:

• Odjeljenju za rad sa gotovim novcem,

• Odsjeku za obezbjeđenje,

• Odjeljenju za informacioni sistem platnog prometa,

• Odjeljenju za kontrolu platnog prometa,

• Odjeljenju za prinudnu naplatu,

• Odjeljenju za razvoj programskih rješenja,

• Odjeljenju za on-site kontrolu banaka,

• Odjeljenju za upravljanje deviznim rezervama,

• Odsjeku za javne nabavke i

• Odjeljenju za održavanje i zaštitu informacione tehnologije.

Tabela br. 9.1 - Pregled izvršenih revizija

Br. Organizaciona jedinica Period revizije Br. datih preporuka

1 Odjeljenje za rad sa gotovim novcem mart 2005. 22

2 Odsjek za obezbjeđenje jun 2005. 19

3 Odjeljenje za informacioni sistem platnog prometa jun 2005. 13

4 Odjeljenje za kontrolu platnog prometa jul 2005. 16

5 Odjeljenje za prinudnu naplatu septembar 2005. 17

6 Odjeljenje za razvoj programskih rješenja septembar 2005. 12

7 Odjeljenje za on-site kontrolu banaka novembar 2005. 23

8 Odjeljenje za upravljanje deviznim rezervama decembar 2005. 18

Na osnovu nalaza sačinjeni su izvještaji koji sadrže konkretne prepo-

ruke, koje treba da obezbijede dodatna poboljšanja uspostavljenog

sistema internih kontrola.

Interna revizija je tokom 2005. godine sačinila izvještaje o implementa-

ciji preporuka i o radu interne revizije, koje je dostavila organima banke

i eksternom revizoru.

Tokom drugog polugodišta 2005. godine, okončane su aktivnosti na

izboru konsultanta u okviru programa tehničke pomoći Svjetske banke u

cilju jačanja i obezbijeđenja kvaliteta funkcije Interne revizije u Centralnoj

banci Crne Gore. Ovaj progam biće izvršen tokom 2006. godine.

Tokom decembra 2005. godine dva revizora su postali članovi međuna-

rodno priznatih institucija IIA i ISACA, koje obezbjeđuju razvoj profesio-

nalne prakse u oblasti interne revizije, sa ciljem sticanja odgovarajućih

sertifikata CIA i CISA u narednom periodu.

Tokom 2005. godine aktivnosti Centralne banke Crne Gore u oblasti

rada informacionog sistema bile su usmjerene na realizaciju projekata

definisanih strateškom studijom, a odnose se, prije svega, na poveća-

9.3. Informaciono-tehnološka podrška

nje njegove bezbjednosti i poboljšanje efikasnosti upotrebe, kao i na

unapređivanju komuniciranja i razmjene podataka Centralne banke Crne

Gore sa relevantnim subjektima iz okruženja.


81

Podizanje nivoa bezbjednosti informacionog sistema

U oblasti unapređivanja bezbjednosti informacionog sistema značajan

dio aktivnosti bio je usmjeren na implementaciji Osnovnog dokumen-

ta o politici zaštite. Ovaj dokument trebao bi da doprinese podizanju

opšte svijesti korisnika o rizicima i opasnostima koji su vezani za kori-

šćenje informacione tehologije, a sve u cilju minimizacije bezbjedono-

snih incidenata i obezbjeđenja konzistentne kontrole svih komponenti

informacionog sistema.

Početkom godine implementirano je tehničko rješenje za reorganiza-

ciju računarske mreže Centralne banke Crne Gore za potrebe pristupa

spoljnih korisnika i implementaciju sistema zaštite, i urađen je Projekat

izvedenog stanja računarske mreže. Na taj način je formirana jedinstvena

računarska mreža sa jasno razdvojenim funkcionalnim cjelinama, čime

je u značajnoj mjeri unaprijeđena i njena funkcionalnost. Implementi-

ran je i softver za monitoring koji omogućava kontinuirano praćenje

saobraćaja na mreži, što u velikoj mjeri povećava sigurnost i smanjuje

kompleksnost njenog administriranja.

U sklopu aktivnosti vezanih za obezbjeđenje odgovarajućeg stepena

zaštite informacionog sistema, pristupilo se i reviziji i unaprjeđenju je-

dnog dijela definisanih procedura koje se odnose na postupak čuvanja

podataka i izradi procedura za prijavu bezbjedonosnih incidenata. Za-

početa je izrada dokumenta „Oporavak sistema u slučaju kraha“, kojim

se ustanovljavaju protivmjere za prekide u poslovnim aktivnostima,

kako bi se kritični poslovni procesi zaštitili od uticaja većih otkaza ili

katastrofa i osiguralo njihovo nesmetano nastavljanje. Krajem godine

pristupilo se i prilagođavanju Server sobe i prostorija sa komunikacio-

nom opremom standardima koji su definisani za ovakve prostorije sa

posebnom namjenom.

Poboljšanje efikasnosti upotrebe postojećeg IS

U cilju unapređivanja pokrivenosti poslovnih procesa i organizacionih

cjelina aplikacijama informacionog sistema, pristupilo se izradi novih

aplikacija i reorganizaciji u unapređivanju postojećih. Tako je, tokom

godine, završen projekat Regulatorni kreditni biro koji je omogućio

cjelovitiju procjenu i praćenje kreditnog rizika kako u bankama tako i

na nivou sistema.

Izvršena je i reorganizacija aplikativnog podsistema Platni promet sa

inostranstvom, shodno novoj Odluci o statističkim podacima koji se

dostavljaju Centralnoj banci Crne Gore za potrebe sastavljanja platnog

bilansa Republike Crne Gore. Dosadašnji klasični unos zamijenjen je elek-

tronskim načinom dostavljanja podataka, primjenom najsavremenijih

informacionih tehnologija.

Završena je i izrada aplikativnog softvera, koji omogućava evidentiranje

mjeničnih blanketa i njihovu distribuciju između banaka i regionalnih

centara Centralne banke.

Paralelno sa tim, radilo se na izmjeni jednog dijela aplikativnih podsiste-

ma informacionog sistema Centralne banke Crne Gore, u cilju njihovog

prilagođavanja promjenama nastalim u odgovarajućem dijelu poslovnog

sistema Centralne banke. Ovdje se, prije svega, misli na podsisteme IS

CBCG iz kojih je omogućeno automatsko generisanje naloga prema gla-

vnoj knjizi, a u cilju izrade projekta „Troškovni centar“. Podsistemi koji su

zahtijevali izmjenu aplikativnog softvera su: Obračun zarada, Osnovna

sredstva, Materijalno knjigovodstvo, Blagajna, Obračun putnih naloga i

podsistem Kadrovska evidencija koji je izmijenjen u dijelu evidentiranja

sistematizovanih radnih mjesta i njihovo povezivanje sa odgovarajućom

organizacionom strukturom CBCG.

Započet je i u velikoj mjeri urađen projekat povezivanja Međubankar-

skog platnog sistema sa Glavnom knjigom i Trezorom Centralne banke,

a njegova implementacija se očekuje tokom naredne godine.

Obezbjeđenje savremenog informacionog komuniciranja sa okruženjem

Saglasno sve većem napretku informacionih i komunikacionih tehnologi-

ja, Centralna banka Crne Gore posvetila je tokom 2005. godine značajnu

pažnju primjeni savremenih tehnologija koje mogu da obezbijede visok

stepen standardizacije i automatsku komunikaciju IS CBCG sa odgova-

rajućim IS u relevantnom okruženju. U tom cilju definisani su poslovni

standardi i protokoli za razmjenu podataka između CBCG i relevantnog

okruženja, bazirani na standardnom jeziku XML Ovi standardi su primi-

jenjeni prilikom implementacije aplikativnog podsistema Platni promet

sa inostranstvom, a planirano je da se početkom 2006. godine imple-

mentiraju i za potrebe Regulativnog kreditnog biroa.

Ostale aktivnosti

Radilo se i na unapređivanju rukovođenja i organizovanja poslova ek-

sploatacije i podrške korisnicima. Implementiran je softver koji omogu-

ćava jednostavan, a pouzdan sistem prijave problema korisnika infor-

macionog sistema Centralne banke Crne Gore u radu sa računarskom

82


opremom. Stavljanjem u funkciju ovog softvera biće stvoreni uslovi za

analizu i kvalitetno izvješatavanje o svim aspektima vezanim za poslo-

ve podrške korisnicima.

Politkom koja je vođena u postupku nabavke nove i zamjene postoje-

će računarske opreme, postignut je zadovoljavajući stepen njene uni-

formnosti .

Shvatajući izuzetno značajnim podizanje opšteg nivoa informatičkih zna-

nja za široki krug korisnika informacionog sistema, Centar za informa-

tiku je organizovao i sproveo obuku za korišćenje personalnih računara

i standardnih programa za kancelarijsko poslovanje i komuniciranje za

jedan dio zaposlenih u Službi za računovodstvo i finansije.

9.4. Upravljanje ljudskim resursima

Shodno Politici Centralne banke Crne Gore za 2005. godinu, posebna

pažnja posvećena je razvoju ljudskih resursa. Obuka kadrova odvijala se

u zemlji i inostranstvu, a prednost je data korišćenju tehničke pomoći

međunarodnih finansijskih i drugih institucija, odnosno programima za

koje se ne plaća kotizacija.

Ranije uspostavljeno strateško opredjeljenje, da se zaposleni usavrša-

vaju shodno potrebama radnog mjesta, ispoštovano je i tokom 2005.

godine. Posebna pažnja posvećena je mladim kadrovima sa visokim

obrazovanjem, ali nijesu zapostavljene ni druge strukture. Učenje en-

gleskog jezika i rada na računaru postalo je dio dnevnih obaveza onog

dijela zaposlenih koji je učio druge strane jezike ili nije imao prilike da

tokom školovanja stekne potrebna informatička znanja. Razvoj znanja

jezika i informatike vrši se u saradnji sa Univerzitetom Crne Gore. Orga-

nizovani su i programi o poslovnoj komunikaciji i vještini prezentacije u

saradnji sa stranim konsultantom.

Najznačajniji partneri za saradnju u domenu obuke kadrova Centralne

banke Crne Gore tokom 2005. godine bile su centralne banke: Njema-

čke, Holandije, Češke, Velike Britanije, Francuske kao i Banka saveznih

rezervi SAD-a; korišćene su i stipendije međunarodnih finansijskih in-

stitucija za obuku kadrova u Zajedničkom institutu u Beču (Joint Vienna

Institute) i Institutu MMF-a u Vašingtonu. Regionalna saradnja posebno

je razvijana u saradnji sa Centrom za finansijsku izvrsnost iz Ljubljane,

kao i sa centralnim bankama u okruženju.

Posebno je razvijena tehnička pomoć Bundesbanke kroz realizaciju tri progra-

ma obuke u Podgorici, u kojima je učestvoalo više od 40 zaposlenih:

• Uvod u centralno bankarstvo – za pripravnike svih obrazova-

nih profila u CBCG

• Obuka zaposlenih u Bundesbanci

• Upravljanje gotovinom

Sa Bundesbankom je dogovoren i niz programa koji će se realizovati to-

kom 2006. godine, i to iz oblasti makroekonomije, računovodstva, prava

i drugih oblasti. Uz tehničku pomoć Međunarodnog monetarnog fonda

realizovan je i seminar iz oblasti kontrole banaka.

Prethodnu godinu obilježilo je usvajanje Pravilnika o vrednovanju učinka

zaposlenih i prelazak sa „pilot projekta“ na ocjenjivanje koje sa sobom

nosi i materijalne efekte. Na ovaj način promovisana je uloga opisa po-

sla, standardi koji se primjenjuju u poslovanju, očekivani rezultati rada

svakog zaposlenog, ocjene učinaka po definisanim kriterijumima; što

je najznačajnije - zaposleni su upućeni u to da se redovno prate i mjere

rezultati njihovog rada, a kada su izuzetno dobri posebno nagrađuju.

Nastavak procesa reformi u Centralnoj banci Crne Gore tokom 2005.

godine nije vodio ka smanjenju broja zaposlenih, tako da su potrebne

reorganizacije definisane aktima o unutrašnjoj organizaciji, praćene

promjenom u sistematizaciji i raspoređivanjem postojećeg kadra na te

poslove. Opredjeljenje Centralne banke Crne Gore bilo je da se speci-

jalizovana znanja, koja su neophodna Banci, a deficitarna su na berzi

rada, stiču obukom postojećeg kadra i angažovanjem pripravnika sa

odličnim rezultatima u školovanju, sa kojima se radi i koji se posebno

usavršavaju za takve oblasti.

Centralna banka Crne Gore nastavila je sa dopunom elektronske baze

podataka o kadrovima, a u cilju boljeg upravljanja ljudskim resursima

prišlo se razvoju posebnog softvera.

Učešće zaposlenih i prezentacija njihovih radova na domaćim i me-

đunarodnim finansijskim i informatičkim forumima, sajmovima i sli-

čnim manifestacijama, bitno su doprinosili jačanju profesionalizma u

instituciji i njenog ugleda u cjelini. Naročito treba istaći učešće izvršnih

funkcionera, glavnog ekonomiste i drugih saradnika, koji su prezentirali


83

radove na skupovima u Salcburgu, Londonu, Bazelu, Dubrovniku, Beču,

kao i na forumima u zemlji.

U prethodnom periodu obezbijedjena je povoljna kvalifikaciona struktura

s obzirom na to da gotovo dvije trećine zaposlenih imaju visoko ili više

obrazovanje, a samo 3% radnika ima niže obrazovanje.

Centralna banka će nastaviti sa planskim investicijama u kadrove, stva-

rajući kadrovski potencijal spreman da odgovori potrebama i zahtjevima

savremenog centralnog bankarstva. ( Prilog 1, Tabele br. 10-13).

Tabela br. 9.2 - Kvalifikaciona struktura zaposlenih u CBCG

Kvalifikacija % zaposlenih

Doktorat/magistratura 3,8

Visoka stručna sprema 54,5

Viša stručna sprema 5,7

Srednja stručna sprema 29,2

Kvalifikovani radnik 3,4

Polukvalifikovani i nekvalifikovani radnik 3,4

U odnosima s javnošću aktivnosti Centralne banke bile su usmjerene ka

upoznavanju javnosti sa dešavanjima i postignutim rezultatima u radu

ove institucije, kao i ka daljem razvoju njenog imidža.

Centralna banka je tokom 2005. godine održavala kontinuitet informisa-

nja javnosti o svojim aktivnostima putem medijskih nastupa. Razvijana

je i unapređivana saradnja sa svim medijskim kućama u Republici, koje

su blagovremeno i adekvatno u informativnim i tematskim programima

informisale javnost o aktivnostima Centralne banke Crne Gore. Pri tom

je favorizovan proaktivan pristup medijima putem:

- organizovanja press konferencija,

- informisanja javnosti preko saopštenja za štampu, naučnih i

stručnih publikacija,

- organizovanja specijalnih TV emisija, intervjua i seminara,

- promotivnih akcija i kampanja.

Tokom 2005. godine najčešće obrađivane teme iz domena nadležnosti

Centralne banke Crne Gore bile su: razvoj crnogorskog bankarskog se-

ktora i supervizija banaka, reforma platnog prometa, makroekonomska

kretanja, kao i održivost eura kao valute u Crnoj Gori. Česti novinski naslovi

i teme emisija elektronskih medija odnosili su se na privatizaciju banaka,

u prvom redu Podgoričke banke, dolazak novih stranih banaka na naše

tržište, rast štednje, spoljni dug, aranžman sa MMF-om itd.

Centralna banka Crne Gore je, u 2005. godini, između ostalog: obilježi-

la 31. oktobar –Svjetski dan štednje kroz akciju „Nedjelja štednje CBCG

2005“ (od 1-7 novembra), koja je postala svojevrsna tradicija Centralne

9.5. Odnosi Centralne banke s javnošću

banke. Naime, u želji da podstakne rast štednje, Centralna banka Crne

Gore svake godine poklanja po 100 eura djeci rođenoj u Crnoj Gori 31.

oktobra, kao i u „Nedjelji štednje“ (od 1. do 7. novembra), a čiji roditelji

otvore štednu knjižicu u nekoj poslovnoj banci u Republici. „Nedjelju

štednje CBCG 2005“ Centralna banka Crne Gore organizovala je u saradnji

sa svim zainteresovanim poslovnim bankama, koje su se istim iznosom

priključile akciji. Dugoročni cilj ove akcije je vraćanje povjerenja u ban-

karski sistem u Crnoj Gori i oživljavanje kulture štednje.

Centralna banka Crne Gore snimila je dokumentarni film posvećen če-

tvrtoj godišnjici svoga rada, koji je 15. marta 2005. godine emitovan na

prvom programu TVCG.

Pored toga, medijski je promovisan prijem Centralne banke u članstvo

„Kluba guvernera centralnih banaka“ regiona Centralne Azije, Crnog

mora i Balkanskih zemalja, čiji je cilj jačanje postojećih veza i unapre-

đivanje saradnje centralnih banaka u monetarnoj, finansijskoj i bankar-

skoj oblasti, radi postizanja stabilnosti i ubrzanog ekonomskog razvoja

čitavog regiona.

Centralna banka je u 2005. godini praktikovala održavanje redovnih

press konferencija, pri čemu su konferencije i/ili saopštenja za novinare

obavezno organizovani ili objavljivani nakon sjednica Savjeta. Kvartal-

ni izvještaji glavnog ekonomiste i sve nove publikacije Centralne banke

Crne Gore predstavljani su na press konferenciji. Međunarodne susrete

funkcionera Centralne banke Crne Gore, osobito susrete sa zvaničnicima

Evropske centralne banake, MMF-a, Svjetske banke i drugih međuna-

84


rodnih finansijskih organizacija, pratila su saopštenja za javnost, kako

bi se javnosti potpunije prezentovao i taj segment aktivnosti Centralne

banke Crne Gore.

Izvršni funkcioneri i ostali zaposleni Centralne banke Crne Gore u 2005.

godini su dali preko 300 intervjua, izjava i komenatara za dnevne novi-

ne i periodična izdanja. Pored toga, organizovano je 12 konferencija za

novinare, objavljeno 49 saopštenja, uz brojna gostovanja u emisijama

elektronskih medija, učešća na okruglim stolovima, konferencijama i

drugim skupovima.

Objavljivanjem pripremljenih materijala i izvještaja, naročito izvještaja o

radu Centralne banke Crne Gore i izvještaja glavnog ekonomiste, ostva-

ren je značajan doprinos informisanju domaće i strane javnosti, što je

postignuto i redovnim ažuriranjem veb-stranice Centralne banke Crne

Gore (objavljivanjem statističkih podataka, intervjua, oglasa, izvještaja,

stručnih radova, tendera i drugog materijala).

Blagovremenim i organizovanim informisanjem domaće i strane, stručne

i opšte javnosti, kao i radnika Centralne banke Crne Gore, ostvarena je

transparentnost rada koja doprinosi imidžu Centralne banke Crne Gore

kao nezavisne institucije.

10. MAKROEKONOMSKI AMBIJENT U CRNOJ GORI U 2005. GODINI

MAKROEKONOMSKI AMBIJENT U CRNOJ GORI U 2005. GODINI

87

10.1. Cijene

Proces dezinflacije u Crnoj Gori, započet u 2001. godini, nastavljen je

i u 2005. godini. Inflacija u Crnoj Gori u 2005. godini iznosila je 1,8%

mjerena indeksom cijena na malo (odnosno 2,4% mjerena indeksom

troškova života). Kretanje cijena u posmatranoj godini velikim dijelom

je bilo opredijeljeno promjenama na strani ponude, izazvane domaćim

i spoljnim faktorima. Tako su osnovni nosioci inflacije bili: poljoprivre-

dni proizvodi, promjene akciza na alkoholna pića, rast cijene nafte na

svjetskim tržištima (koji se direktno prenio i na cijene tečnih goriva i

maziva u Crnoj Gori), više cijene obaveznog osiguranja vozila i tehni-

čkog pregleda vozila.

Cijene roba u posmatranoj godini porasle su za 1,8% i učestvovale u

ukupnoj inflaciji sa 81%. Najveće učešće imale su cijene poljoprivrednih

proizvoda koje su povećane za 10% u 2005. godini, pa je njihov do-

prinos ukupnoj inflaciji iznosio 0,52 procentna poena. Loši vremenski

uslovi u prvom kvartalu 2005. godine, dugotrajni sniježni period, nanio

je štetu poljoprivrednim proizvođačima, pogotovu proizvođačima po-

ljoprivrednih proizvoda u plastenicima, koja se odrazila na manju do-

maću ponudu. Sa druge strane, lošija domaća ponuda nadomještena

je većim uvozom ovih proizvoda, što je ugrađeno u konačnu malopro-

dajnu cijenu. Poljoprivredni proizvodi se svrstavaju u grupu proizvoda

Grafik br. 10.1 – Cijene na malo u 2005. godini, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat

Grafik br. 10.2 – Cijene poljoprivrednih proizvoda

Izvor: Monstat

čije cijene najviše osciliraju, jer su determinisane klimatskim i sezon-

skim faktorom, pa je veoma teško uticati na njihovo kretanje i predvi-

đati ga tokom godine.

U kategoriji industrijskih proizvoda, cijene prehrambenih proizvoda su

porasle u posmatranoj godini za 14%. Najveći doprinos ukupnoj inflaciji

u ovoj kategoriji imale su cijene svježeg mesa, koje su u 2005. godini

bile više za 1,9% u odnosu na 2004. godinu, ali su zbog velikog pon-

dera učestvovale sa 9% u ukupnoj inflaciji.

Promjene u fiskalnoj politici uticale su na više cijene pića za 8,3%. Naime,

u skladu sa Zakonom o akcizama („Sl. List RCG 65/01, 12/02) i postepe-

nim prilagođavanjem visine akcizne obaveze sa minimalnim iznosom

u Evropskoj uniji, od 1. januara stupile su na snagu nove akcize na pro-

izvodnju alkoholnih pića. Tako je akciza na pivo povećana sa 1,55 eura

po stepenu alkohola po hektolitru na 1,90 eura, a akciza na proizvodnju

prirodne rakije sa 100 na 550 eura po hektolitru čistog alkohola. Ove

promjene nijesu djelovale jednokratno na cijene pića u maloprodaji,

već su uticale na rast ovih cijena iz mjeseca u mjesec. Naime, određeni

maloprodajni objekti su prilagođavali cijene sa određenim vremenskim

kašnjenjem zbog postojanja zaliha ove robe. Pored promjene akciza, na

88


rast cijena pića u ljetnjim mjesecima uticala je i veća tražnja, što je ka-

rakteristična sezonska pojava izražena u junu i julu. Od septembra se

stabilizovao rast cijena pića, tj. promjene visine akciza su u potpunosti

ugrađene u maloprodajne cijene, pa u narednoj godini treba očekiva-

ti znatno stabilnije kretanje cijena ove robe. Učešće rasta cijena pića u

ukupnoj inflaciji iznosilo je 24%.

Više cijene industrijskih neprehrambenih proizvoda u potpunosti su

posljedica veoma nestabilnog svjetskog tržišta nafte. Prosječna cijena

sirove nafte „brent“ na svjetskim tržištima u 2005. godini bila je viša za

42% u odnosu na prethodnu godinu. Prvi kvartal 2005. godine okara-

kterisalo je veoma hladno vrijeme u Sjedinjenim Američkim Državama

i većem dijelu Evrope, pa je strah da će hladno vrijeme potrajati duže

uticalo na veću tražnju i smanjenje zaliha nafte. Takođe je nastavak pri-

vrednog rasta u Kini dodatno vršio pritisak sa strane tražnje. Situacija je

dodatno pogoršana u ljetnjim mjesecima zbog sezone vožnje u Sjedi-

njenim Američkim Državama, pa naraslu tražnju OPEC i pored povećane

proizvodnje nije mogao u potpunosti da podrži. U avgustu i septembru

prosječna cijena referentne korpe OPEC-a i sirove nafte „brent“ dostiže

svoje rekordne vrijednosti. Razlog su političke tenzije u Saudijskoj Arabiji

nakon smrti njenog kralja, nuklearni program Irana, te sezona uragana

u Meksičkom zalivu. Uragan „Katrin“ pogodio je Meksički zaliv krajem

avgusta i značajno oštetio naftnu infrastrukturu, i veliki broj rafinerija

je duži period bio van pogona, pa je prosječna cijena referentne korpe

OPEC-a u septembru iznosila 57,88 USD po barelu, i bila je 8,8% viša

nego u julu, odnosno 62% viša u odnosu na kraj 2004. godine.

Povećanje cijene nafte na međunarodnom tržištu odrazilo se na cijene u

Crnoj Gori, imajući u vidu da je riječ o uvozno zavisnoj ekonomiji. Cijene

kategorije „tečna goriva i maziva“ bile su više za 15,6% u 2005. godini u

odnosu na kraj prethodne godine, i učestvovale su u ukupnoj inflaciji sa

12%. Međutim, treba imati u vidu da je učešće ove kategorije u obraču-

nu cijena na malo nerealno nisko, i čini svega 1,4% ukupne korpe roba i

Grafik br. 10.3 – Cijene pića, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat

Tabela br. 10.1 - Mjesečne prosječne cijene sirove nafte referentne korpe OPEC-a i izabrane sirove nafte (usd/barel)

Opis/Period2005.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

OPEC 40,24 41,68 49,07 49,63 46,96 52,04 53,13 57,82 57,88 54,63 51,29 52,65

Brent 44,01 44,87 52,60 51,87 48,90 54,73 57,47 64,06 62,75 58,75 55,41 57,02

WTI 46,64 47,69 54,09 53,09 50,25 56,60 58,66 64,96 65,28 62,67 58,42 59,36

Izvor: Monthly oil market reports, OPEC

usluga koje ulaze u obračun inflacije i da su se naftni šokovi više odrazili

na standard stanovništva u Crnoj Gori nego što podaci Monstata poka-

zuju. Takođe, naftni proizvodi učestvuju u cijenu koštanja velikog broja

finalnih proizvoda, i na taj način indirektno utiču na više maloprodajne

cijene. Ublažavanja naftnih šokova u Crnoj Gori mogu se ostvariti kroz

smanjenje poreskih opterećenja, jer oko 50% maloprodajne cijene čine

uvozne takse i dažbine koje predstavljaju prihode bužeta RCG (težišna

taksa, lučka taksa, porez na promet, akciza, ekološka naknada, naknada

za izgradnju auto puteva, poseban prihod).

Cijene usluga u 2005. godini imale su znatno sporiji rast u odnosu na pret-

hodne godine i bile su više za 1,8% u odnosu na 2004. godinu. Njihovo

učešće u ukupnoj inflaciji iznosilo je 19%. Najveći doprinos rastu cijena

usluga imale su cijene obaveznog osiguranja vozila i cijene tehničkog

pregleda vozila koje su porasle za 5,5% i 43,6% respektivno. Riječ je o

cijenama nerazmjenljivih usluga na čije formiranje utiču monopolske

strukture, dok je sa druge strane tražnja za ovim uslugama nisko ela-

stična, pa na višu cijenu neće reagovati manjom tražnjom.


89

Grafik br. 10.4 – Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Izvor: Monstat i Monthly oil market reports, OPEC

Posmatranjem godišnje stope rasta cijena usluga uočava se nagli pad u

decembru, što je rezultat osnovice za poređenje. Do decembra osnovica

za poređenje je bila niska, jer nije uključivala rast cijena telefonskih im-

pulsa od 100% iz decembra 2004. godine. Tek se u decembru izgubila

razlika u cijenama, pa je godišnji rast cijena usluga smanjen sa 11,4%

u novembru na 1,8% u decembru.

Tabela br. 10.2 - Učešće pojedinih grupa (roba i usluga) u inflaciji

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Ukupno Ponder Stopa rasta Učešće u uk. infl.

UKUPNO 10000 1,8% 100%

ROBE 8108 1,8% 81%

Poljoprivredni proizvodi 514 10,13% 29%

Industrijski proizvodi 7594 1,21% 52%

Industrijski prehr. proizvodi 3246 0,77% 14%

Pića 526 8,31% 25%

Duvan 514 0,0% 0%

Industr. neprehr. proizvodi 3308 0,7% 13%

Tečna goriva i maziva 141 15,64% 12%

USLUGE 1892 1,8% 19%

Zanatske usluge 131 8,0% 5%

Stambeno komunalne 248 -0,09% -0,13%

Finansijske i druge 316 7,7% 14%

Usl. za obrazovanje 114 2,4% 1%

Usl. društvene zaštite 65 0,0% 0%

Saobr. i PTT usluge 1018 -0,06% -0,3%

Grafik br. 10.5 – Cijene na malo, godišnja stopa rasta

Izvor: Monstat

Stabilnost cijena uslov je maksimiziranja stabilnog razvoja i zaposle-

nosti. Ona je, takođe, i nužan uslov efikasne alokacije resursa, jer samo

ukoliko cijene nijesu deformisane inflacijom, one mogu sprovoditi ra-

cionalnu alokaciju oskudnih resursa. Osim toga, stabilne cijene su uslov

za efikasno prikupljene štednje, a samim tim i ubrzavanja investicija i

privrednog rasta. Zato je uspostavljanje stabilnosti cijena problem na

90


Tabela br. 10.3 - Cijene na malo (procentualna promjena)

XII 2002.XII 2001.

XII 2003.XII 2002.

XII 2004.XII 2003.

XII 2005.XII 2004.

UKUPNO INDEKS 9,4% 6,7% 4,3% 1,8%

ROBE 8,7% 5,1% 1,1% 1,8%

- Poljoprivredni proizvodi 19,6% -2,9% -5,4% 10,1%

- Industrijski proizvodi 8,0% 5,7% 1,5% 1,2%

- Piće 10,0% 0,4% 2,1% 8,3%

USLUGE 12,7% 14,3% 18,1% 1,8%

Izvor: Monstat

koji je svaka privreda osjetljiva. U 2005. godini ostvarena je zadovolja-

vajuće niska stopa inflacije u Crnoj Gori. Međutim, ostvarenje cjenovne

stabilnosti podrazumijeva održavanje niske stope inflacije na srednji

rok. Stoga, Crna Gora u narednom periodu treba da teži ostvarenju

ovoga cilja, uz uvažavanje strukturnih promjena u privredi. Ovo po-

drazumijeva postepeno prilagođavanje preostalog dijela administrati-

vno kontrolisanih cijena tržišnim uslovima, prije svega cijena električne

enrgije. Na umjeren rast cijena u Crnoj Gori u 2005. godini uticalo je i

to što Elektroprivreda nije mijenjala cijenu električne energije. Zakon

o energetici u Crnoj Gori predviđa da cijene i tarife električne energi-

je predlažu energetski subjekti (EPCG), a da ih odobrava Regulatorna

agencija za energetiku. Zahtjev za odobravanje dozvoljenog prihoda i

tarifa, EPCG je podnijela sredinom novembra Regulatornoj agenciji za

energetiku, ali kako se nove cijene i tarife mogu primjenjivati najranije

po isteku četiri mjeseca od podnošenja zahjeva, to znači da se do sredine

marta 2006. godine neće mijenjati postojeće cijene. Cijena električne

energije koju plaćaju domaćinstva u Crnoj Gori je znatno ispod tržišne,

stoga je njeno povećanje opravdano, ali se mora realizovati postepeno,

kako se još uvijek nizak standard građana ne bi pogoršao i kako se ne

bi ugrozila cjenovna stabilnost. Pored toga, potrebno je nastaviti vo-

đenje restriktivne fiskalne politike uz smanjenje poreskih opterećenja

koja mogu dodatno vršiti pritisak na cijene finalnih proizvoda, čime se

može smanjiti uticaj eksternih cjenovnih šokova. Takođe, potrebno je

što prije donijeti nedostajuću zakonsku i podzakonsku regulativu, koje

se odnose na zaštitu konkurencije, kako bi se spriječila zloupotreba dje-

lovanja monopolskih struktura.

Box br. 10.1 - Inflacija u Crnoj Gori i okruženju

Crna Gora dugoročno treba da teži izjednačavanju stope inflacije sa stopom inflacije u EMU. Tokom većeg dijela 2004. godine ovaj cilj je bio i ostvaren, ali je zbog gore navedenog rasta cijena u decembru 2004, do decembra 2005. godine postojala razlika u rastu cijena u EURO zoni i Crnoj Gori. U posljednjem mjesecu 2005. godine opet je došlo do približavanja inflacije u ove dvije posmatrane oblasti, tj. inflacija u Crnoj Gori je bila nešto ispod one ostvarene u EURO zoni.

Takođe, za ulazak u EMU, potrebno je ispuniti uslove konvergencije, među kojima je i zahtjev da stopa inflacije može biti najviše do 1,5% veća od stope inflacije triju zemalja sa najnižom stopom inflacije u EURO zoni. Podaci pokazuju da je ovaj uslov konvergencije u 2005. godini u potpunosti ispunjen.


91

Grafik br. 1 – Inflacija u Crnoj Gori i EURO zoni (godišnje stope promjene)

Izvor: Monstat i Evropska centralna banka

Poređenje stope inflacije u Crnoj Gori sa inflacijom izabranih zemalja Jugoistočne Evrope i novim članicama Evropske unije poka-zuje da su u Makedoniji i Poljskoj ostvarene niže stope inflacije u odnosu na Crnu Goru, dok je u svim ostalim zemljama ostvaren brži rast cijena roba i usluga nego u našoj Republici.

Grafik br. 2 – Inflacija u izabranim zemljama u 2005. godini

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i ECB

Rast troškova života bio je viši za 0,6 procentnih poena od rasta cijena

na malo u 2005. godini, i iznosio je 2,4%. Razlog većeg rasta troškova

života je različita struktura pondera pri izračunavanju ova dva pokaza-

telja i većeg učešća poljoprivrednih proizvoda u ukupnim troškovima

života u odnosu na cijene na malo. Najviši rast zabilježili su izdaci za

duvan i piće (6,6%) i saobraćaj i PTT usluge (4,7%). Rast cijena osta-

lih kategorija kretao se od 0,4% (izdaci za higijenu i zdravlje) do 2,5%

(izdaci za ishranu).

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda bile su više za 3,5% u

decembru 2005. godine u odnosu na kraj prethodne godine. Uglavnom

je registrovan rast cijena materijala za reprodukciju (za 4,1%), dok su

cijene robe za ličnu potrošnju snižene (za 0,7%). Na inflaciju su se pre-

nijele više cijene prehrambenih proizvoda i pića (za 2,3%), prije svega

zbog viših akciza na proizvodnju alkoholnih pića.

92


Kretanje cijena proizvođača industrijskih proizvoda uglavnom je bilo

određeno cijenama osnovnih metala, tj. cijenama aluminijuma koje su na

međunarodnim berzama veoma brzo rasle, pogotovo u drugoj polovini

2005. godine. Kako se radi o visoko razmjenljivom proizvodu čija je cijena

determinisana kretanjima ponude i tražnje na svjetskim tržištima, ovaj

rast je uticao i na cijene osnovnih metala u Crnoj Gori. Blaži rast doma-

ćih cijena aluminijuma u periodu od avgusta do septembra objašnjava

se jačanjem eura u odnosu na američki dolar u tim mjesecima.

U sektoru vađenja ruda i kamena cijene su porasle za 5,5% u posma-

tranoj godini, kao posljedica viših cijena kamenog uglja, lignita i tre-

seta za 9,7%.

Grafik br. 10.6 – Kretanje cijena aluminijuma na Londonskoj berzi i u Crnoj Gori

Izvor: Londonska berza metala

Grafik br. 10.7 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Izvor: Monstat

10.2. Fiskalna politika

10.2.1. Prikaz Budžeta

U eurizovanim ekonomijama fiskalna disciplina predstavlja osnovni pre-

duslov makroekonomske stabilnosti i zato je od izuzetnog značaja što su

postignuti rezultati u oblasti fiskalne politike u 2005. godini u saglasnosti

sa ciljevima Ekonomske politike i Agendom ekonomskih reformi.

U julu prethodne godine, Skupština Crne Gore je usvojila Zakon o iz-

mjenama i dopunama Zakona o budžetu Republike Crne Gore za 2005.

godinu (Sl. list RCG 46/05) kojim je izvršen rebalans, kojim su planirani

ukupni budžetski primici i izdaci uvećani za 11,6 miliona eura i iznosili

su 503,4 miliona eura.

Osnovni cilj donošenja ovog zakona je promjena strukture ostvarenja pri-

hoda do kraja tekuće godine kroz povećanje izvornih budžetskih prihoda,

smanjenja transfera Fondu PIO iz republičkog budžeta, primjene Zakona


93

o zaradama državnih službenika i namještenika od 01.01.2005. godine,

raspoređivanja dijela sredstava tekuće budžetske rezerve po zaključku

Vlade RCG, kao i zbog novih investicija u infrastrukturu.

Budžet za 2005. godinu, nakon rebalansa, planiran je u iznosu od 503,4

miliona eura, što predstavlja povećanje od 12,1% u odnosu na budžet

iz 2004. godine.

Ukupni budžetski primici (preliminarni podaci) u 2005. godini iznosili

su 581 milion eura (uključujući prihode od privatizacije) i viši su za 15% u

odnosu na planirana sredstva za 2005. godinu nakon rebalansa. U odnosu

na prethodnu godinu, budžetski primici su povećani za 33%.

Tokom godine, ostvarenje budžetskih primitaka po mjesecima bilo je

neravnomjerno. Najveći prilivi sredstava ostvareni su u prvom i poslje-

dnjem kvartalu godine po osnovu priliva sredstava od privatizacije.

Struktura budžetskih primitaka pokazuje da se 430,1 milion eura ili 74%

odnosilo na prihode budžeta iz redovnog poslovanja, koji su povećani

za 15,4% u odnosu na 2004. godinu, dok su za 1,2% niži u odnosu na

plan za 2005. godinu.

Ukupni izdaci budžeta u 2005. godini iznosili su 543,4 miliona eura, a

od primitaka su niži za 37,6 miliona eura ili 6,5%. U odnosu na plan za

2005. godinu, nakon rebalansa izvršenje izdataka povećano je za 7,9%,

dok su u odnosu na 2004. godinu veći za 24%.

U 2005. godini trošenje sredstava budžeta je po pojedinim mjesecima

bilo neravnomjerno, kao i kod priliva sredstava. Najveći iznos sredstava

potrošen je tokom jula (51,9 miliona eura). U decembru nivo izdataka

je takođe bio na visokom nivou (68,1 milion eura) zbog otplate dugova

10,6 miliona eura i plaćanja kamata 5,3 miliona eura.

U strukturi ukupnih izdataka dominantno je učešće redovnih budžet-

skih rashoda od 402,3 miliona eura ili 74%, što je u odnosu na plan

nakon rebalansa za 2005. godinu niže za 8%, a više u odnosu na 2004.

za 11%.

Skupština RCG je u decembru usvojila Predlog Budžeta za 2006. godinu,

koji iznosi 519 miliona eura, i veći je 15,5 miliona eura ili 3% u odno-

su na prošlogodišnji (Budžet nakon rebalansa u 2005. godini iznosio je

503,4 miliona eura). Njegovo planiranje izvršeno je na osnovu ostvare-

nih prihoda u prethodnim godinama, procijenjenog rasta BDP-a, kao i

fiskalnog uticaja novih propisa koji će se primjenjivati u 2006. godini.

Grafik br. 10.8 - Pikaz punjenja budžeta u protekle tri godine po mjesecima, u mil.eura

Grafik br. 10.9 - Struktura budžetskih primitaka u protekle tri godine sa planom za 2006.

Grafik br. 10.10 - Kretanje primitaka i izdataka u protekle tri godine

Na prihodnoj strani, planirani tekući budžetski prihodi za 2006. godinu

iznose 480,1 milion eura i veći su za 44,7 miliona eura ili 10,3% u odnosu

94


Grafik br. 10.11 - Kretanje nivoa izdataka po mjesecima u posljednje tri godine

Grafik br. 10.12 - Kretanje strukture izdataka u protekle tri godine i plan za 2006. godinu

na 2005. godinu, a bazirani su na pozitivnim trendovima naplate PDV-

a, poreza na dobit preduzeća, akciza, i prihoda koje potrošačke jedinice

obezbjeđuju kroz sopstvenu djelatnost. Takođe, pozitivan efekat u po-

većanju budžetskih prihoda očekuje se i implementacijom više zakona u

oblasti fiskalne politike od januara 2006. godine (Zakona o izmjenama i

dopunama zakona o akcizama, Zakona o izmjenama i dopunama zako-

na o PDV-u, Zakona o carinskoj tarifi kao i Zakona o objedinjenoj regi-

straciji i sistemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa).

Privatizacioni prihodi planirani su u iznosu od 7 miliona eura, i niži su

za 32,6 miliona u odnosu na prošlogodišnje, dok su donacije planirane

u iznosu 5,5 miliona eura i veće su za 49% u odnosu na 2005. godinu.

Pozajmice i krediti (inostrani izvori finansiranja) niži su za 20 miliona

eura, i planirane u iznosu od 5,1 milion eura, a sredstva prenesena iz

prethodne godine iznose 21,2 miliona eura.

Izdaci budžeta za 2006. godinu projektovani su sa tendecijom opadanja

u BDP-u i uravnoteženi su sa izvorima finansiranja. U strukturi ukupnih

planiranih budžetskih izdataka, prioritetni su tekući izdaci sa učešćem

od 51,3% ili 266,2 miliona eura, i veći su za 2,3% u odnosu na prošlo-

godišnje, pri čemu dominantno učešće imaju izdaci po osnovu bruto

zarada. U odnosu na 2005. godinu, povećani su izdaci po osnovu tran-

sfera za socijalnu zaštitu, transfera pojedincima, institucijama i javnom

sektoru, što obezbjeđuje visok nivo socijalne, zdravstvene zaštite kao i

uredno izmirivanje obaveza po osnovu penzijsko-invalidskog osiguranja.

Kapitalni izdaci planirani su na nižem nivou u odnosu na 2005. godinu,

jer su projektnim zajmovima iz inostranstva, u iznosu od 12 miliona

eura, obezbijeđeni izvori finansiranja u dijelu strateške infrastrukture.

Projekcijom budžeta za 2006. godinu smanjena su sredstva po osnovu

pozajmica i kredita i po osnovu otplate dugova, dok su povećana sred-

stva za budžetske rezerve (tekuće i stalne) za 45,5%. Neto iznos budžeta

raspoloživ za potrošnju iznosi 423 miliona eura, a budžetski deficit sa

projektnim zajmovima 38,7 miliona eura, koji će biti finansiran priva-

tizacionim prihodima, donacijama, inostranim kreditima i sredstvima

prenesenim iz prethodne godine.

Box br. 10.2 - Preporuke Svjetske banke za dugoročnu fiskalnu stabilnost

Prema analizama Svjetske banke, za postizanje dugoročne fiskalne stabilnosti potreban je primarni budžetski suficit od 0,4 %. Tokom posljednje tri godine on je bio u deficitu od oko 2% BDP-a. Sadašnje projekcije za primarni bilans ukazuju na deficit od ne-što preko 1% BDP-a u 2006. godini, što je i dalje značajno niže od primarnog suficita od 0,4% BDP-a. Stoga je veoma bitno fiskalno „stezanje“, koje kao i preraspodjela javnih investicija moraju biti izvršeni u skladu sa sljedećim mjerama:

• Smanjiti/kontrolisati rashode za plate, pomoć domaćinstvima i kamate;• Eliminisati/smanjiti subvencije i zajmove javnim preduzećima kroz nametanje čvrstog budžetskog ograničenja;


95

• Napraviti zdrav program javnih investicija koji će podržati razvoj i rast turizma; • Povećati produktivnost tekućih rashoda za obrazovanje i zdrastvenu zaštitu;• Sprječavanje docnji (akumuliranja zaostalih obaveza) kroz obezbjeđivanje bolje i realnije projekcije prihoda i jačanje si-

stema kontrole obaveza korisnika budžeta;• Napraviti plan rješavanja do sada stvorenih docnji;• Jačati vezu između programskih prioriteta i budžeta, posebno u razvoju turizma i implementaciji Strategije za smanjenje

siromaštva.

10.2.2. Prikaz budžetskih fondova u 2005. godini

Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja tokom 2005.

godine ostvario je prihode u iznosu od 201,6 miliona eura. U strukturi

ukupnih primitaka, doprinosi, kao najvažniji izvor prihoda fonda PIO,

iznosili su 118,3 miliona eura ili 59%. Transferi budžeta učestvovali su

sa 22% u ukupnim primicima i iznosili su 44 miliona eura, dok su ostali

primici iznosili milion eura ili 0,6% primitaka. Prihodi od akcijskog kapi-

tala iznosili su 20 miliona eura, što čini 10% ukupnih prihoda. Dio ovih

sredstava, Fond će koristiti kao depozit kod poslovnih banaka radi ko-

rišćenja povoljnih kredita, čime će obezbijediti održavanje likvidnosti u

svom poslovanju. Fond PIO je u posmatranom periodu povukao depo-

zita u iznosu od 12,5 miliona eura, dok su sredstva po osnovu kredita

kod poslovnih banaka iznosila 5,5 miliona eura.

Izdaci Fonda PIO u 2005. godini iznosili su 201,6 miliona eura, i na ni-

vou su ostvarenih primitaka u istom periodu. Najznačajniji udio imali

su rashodi za penzije od 68% ili 137 miliona eura i na nivou su prošlo-

godišnjih izdataka za isti period.

Poredeći prihode i rashode, fond PIO je u periodu januar-decembar 2005.

godine ostvario deficit u iznosu od 50 hiljada eura. Neizmirene obaveze

na dan 31.12.2005. godine, (podaci Fonda) iznose 23,9 miliona eura i

odnose se na neisplaćenu penziju za decembar u iznosu od 12,9 mili-

ona eura, dugovanje prema Fondu zdravstva u iznosu od 10,5 miliona

eura i prema drugim pravnim licima 0,5 miliona eura.

Republički fond zdravstva (prema preliminarnim podacima Fon-

da), u 2005. godini, ostvario je prihode u iznosu od 102,2 miliona eura.

Prihodi po osnovu doprinosa iz privrede učestvovali su sa 43,5 miliona

eura ili 42,6%, a vanprivrede 29,3 miliona eura ili 28,7%. Prihodi od

transfera iz budžeta iznosili su 5,7 miliona eura ili 5,6%, dok su prihodi

od fonda PIO iznosili 20,2% ukupnih prihoda. Rashodi Fonda zdravstva u

posmatranom periodu iznosili su 100 miliona eura, sa najvećim učešćem

izdataka za redovnu djelatnost i nabavku lijekova od 93%. Fond je svoje

poslovanje u 2005. godini završio sa suficitom od 2 miliona eura, ali i sa

nezmirenim obavezama u iznosu od 14,5 miliona eura.

Zavod za zapošljavanje Republike Crne Gore u periodu januar-de-

cembar 2005. godine ostvario je prihode u iznosu od 23,6 miliona eura.

U ukupnim prihodima značajno učešće imali su prihodi po osnovu pri-

vatizacije 32% ili 7,5 miliona eura, i prihodi iz budžeta RCG od 24%. Ra-

shodi za dvanaest mjeseci tekuće godine, iznosili su 19 miliona eura. Pri

tom, najveće učešće u ukupnim izdacima odnosi se na isplaćene novčane

naknade nezaposlenim licima od 23%, kredite za samozapošljavanje

17%, pripremu i zapošljavanje radnika 14%, materijalne troškove zara-

da i investicije 33%. Zavod je u svom poslovanju ostvario suficit od 4,8

miliona eura. Ipak, treba imati u vidu da su prispjele neizmirene oba-

veze Zavoda na dan 31.12.2005. godine iznosile 4,4 miliona eura. Od

navedenog iznosa, 2,6 miliona eura su obaveze na teret sredstava koje

Zavod obezbjeđuje iz budžeta Vlade Republike Crne Gore za materijal-

no finansiranje pripravnika po programu Vlade RCG, dok se na obave-

ze Zavoda (sredstva za pripravnike, pripremu radnika i ostale obaveze)

odnosilo 1,8 miliona eura.

Fond za razvoj je u 2005 godini realizovao prihode u iznosu od 0,5

miliona eura, dok su rashodi iznosili 0,3 miliona, pa je ostvaren suficit

od 0,2 miliona eura.

96


10.3. Javni dug

Javni dug Crne Gore na kraju 2005. godine je iznosio 704,4 miliona eura

i njegov udio u procjenjenom bruto društvenom proizvodu za 2005.

godinu je bio 42,7%. Od ukupnog iznosa javnog duga, 187,3 miliona

eura ili 26,7% se odnosilo na domaći dug, dok je inostrani dug iznosio

513,4 miliona eura ili 73,3%.

Grafik br. 10.13 - Indikatori konvergencije u EMU

Grafik br. 10.14 - Udio spoljnjeg duga u BDP-u u izabranim zemljama Zapadnog Balkana za period 2002-2005.

Izvor: Bank Austria Creditanstalt i Ministarstvo finansija Crne Gore

Izvor: Ministarstvo finansija Crne Gore

Visina javnog duga u Crnoj Gori, u poređenju sa drugim tranzicionim

zemljama, sa prosjekom Evropske unije kao i sa Mastritskim kriterijima,

je relativno povoljna. U strukturi javnog duga Crne Gore i dalje se najveći

dio obaveza, oko 77%, odnosi na naslijeđene dugoročne obaveze starog

sistema (bivše SFRJ i SRJ), preuzete Zakonom o regulisanju obaveza i

potraživanja po osnovu ino duga i devizne štednje građana.


97

10.3.1. Strani javni dug

Ukupan spoljni dug Crne Gore, prema stanju na dan 31.12.2005. godi-

ne, iznosi 513,4 miliona eura, što čini oko 31,1% procijenjenog BDP-a u

2005. godini i prikazan je tabelom br. 10.4.

Dug prema Pariskom klubu iznosi 151,6 miliona eura i prikazan

je u umanjenom iznosu duga za 51%, koliko iznosi otpis u prvoj fazi.

Dug prema Pariskom klubu će biti umanjen za preostalih 15% (od do-

govorenog otpisa duga od 66%) shodno uspješno okončanom aran-

žmanu sa MMF-om.

* Iznos originalnog duga u eurima je 108,21 mil.€ - 71%, americkim dolarima 39,48 mil.€ - 26% i 3% u ostalim valutama

** Iznos je u specijalnim pravima vučenja (SDR)

*** Stari dug 1,2 mil eura

Napomena: valute konvertovane u euro po kursu 11.01.2006. godine

Tabela br. 10.4 - Stanje stranog duga Crne Gore na dan 31.12.2005. godine, milioni eura

Kreditor Stanje duga BDP est Ino dug/BDP % ino duga % javnog

duga(2/3)

1 2 3 4 5 6Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 267,9 1,640.0 16,3% 52,2% 38,3%

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 10,8 1,640.0 0,7% 2,1% 1,5%

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora* 151,6 1,640.0 9,2% 29,5% 21,6%

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA)** 25,2 1,640.0 1,5% 4,9% 3,6%

Evropska investiciona banka (EIB)*** 41,2 1,640.0 2,5% 8,0% 5,9%

Evropska banka za obnovu i razvoj (EBRD) 1,6 1,640.0 0,1% 0,3% 0,2%

Razvojna banka Savjeta evrope 3,9 1,640.0 0,2% 0,8% 0,6%

Bank Handlowy - Poljska 0,3 1,640.0 0,0% 0,1% 0,0%

Evropska Unija (Zajednica) 5,5 1,640.0 0,3% 1,1% 0,8%

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 4,3 1,640.0 0,3% 0,8% 0,6%

Anglo Yugoslav banka 1,0 1,640.0 0,1% 0,2% 0,1%

UKUPNO 513,4 1,640.0 31,3% 100,0% 73,3%Sa otpisom Pariskog kluba 1,640.0

Dug prema Londonskom klubu Crna Gora je otkupila početkom

90-ih godina prošlog vijeka.

Obaveze po novim kreditima iznose oko 83 miliona eura i odnose

se na povlačenje kredita u periodu 2001-2005 godina.

Na osnovu podataka o stanju postojećeg spoljnjeg duga, Ministar-

stvo finansija izradilo je projekciju njegove otplate koja je data u na-

rednoj tabeli.

Tabela 10.5 - Projekcija servisiranja spoljnjeg duga Crne Gore do 2010. godine

Godina Glavnica Kamata Ukupno2006. 6.978.083,13 19.112.384,35 26.090.467,48

2007. 9.352.429,09 19.475.676,68 28.828.105,77

2008. 11.703.163,25 19.318.481,35 31.021.644,60

2009. 14.169.850,47 18.970.235,50 33.140.085,97

2010. 14.323.672,37 18.186.045,88 32.509.718,25


98


Indikatori spoljne zaduženosti ukazuju da, uprkos visokoj naslijeđenoj

zaduženosti, Crna Gora se nalazi u grupi zemalja na granici izmedju

umjerene i niske zaduženosti. Racio stranog duga u bruto društvenom

proizvodu (31,1%), učešće spoljnjeg duga u izvozu roba i usluga (70%),

racio otplate spoljnjeg duga u tekućoj godini sa izvozom roba i usluga

(3,05%), kao i dug po glavi stanovnika, potvrđuju ovakav zaključak.

Tabela br. 10.6 - Stanje domaćeg duga Crne Gore na dan 31.12.2005. godine

Kreditor Stanje duga BDP Dom dug/BDP

% dom duga

% javnog duga

(2/3)

1 2 3 4 5 6

Stara devizna štednja 117.0 1,640.0 7,1% 62,6% 16,7%

Obaveze po bankarskim kreditima6 0.3 1,640.0 0,0% 0,0% 0,0%

Obaveze po državnim zapisima 8.0 1,640.0 0,5% 4,3% 1,1%

Zaostale budžetske obaveze 39.0 1,640.0 2,4% 20,9% 5,6%

Dug lokalnih samouprava 23.0 1,640.0 1,4% 12,3% 3,3%

UKUPNO 187.3 1,640.0 11,4% 100,0% 26,7%


Grafik br. 10.15 - Strani dug Republike Crne Gore


10.3.2. Domaći javni dug

Domaći javni dug na kraju 2005. godine iznosio je 187 miliona eura ili

11% bruto domaćeg proizvoda. Najveći udio u domaćem javnom dugu

i dalje predstavlja stara devizna štednja, koja je na dan 31.12.2005. go-

dine iznosila 117 miliona eura ili 62,5% domaćeg duga. Dug po ovom

osnovu umanjen je u odnosu na stanje krajem prethodne godine za 5

miliona eura.

6 Dug Ministarstva finansija. U ovaj iznos nije uključen dug ostalih nosilaca duga javnog sektora shodno Zakonu o zaduživanju i upravljanju dugom javnog sekto-

ra (Sl. List RCG 11/04).


99

Pored stare devizne štednje, značajni dio domaćeg javnog duga (33,1%)

odnosi se na zaostale budžetske obaveze i dug lokalnih samouprava

koji je metodologijom obračuna obuhvaćen i iskazan u 2005. godini.

Na osnovu dopunjavanja metodologije koje je Ministarstvo finansija

uradilo, izvršena je korekcija u obračunu duga i za prethodne raspo-

ložive podatke.

Dug države po osnovu emitovanja kratkoročnih državnih zapisa u 2005.

godini je iznosio 8 miliona eura i smanjen je za 66,8% u odnosu na

prošlu godinu.

U nastojanju da poboljša upravljanje obavezama po osnovu javnog

duga, Vlada Crne Gore je u 2005. godini donijela „Strategiju upravljanja

državnim dugom Crne Gore“. Ovaj dokument predstavlja srednjoročni

plan upravljanja stavkama ove kategorije. Mjere dvogodišnje strategije

Ministarstva finansija u upravljanju državnim dugom u srednjoročnom

periodu usmjerene su na:

1. Reorganizaciju emisije državnih zapisa sa ciljem svođenja na

minimum ovakvog načina zaduživanja

2. Otplatu bankarskih kredita

3. Otplatu zaostalih budžetskih obaveza

4. Utvrđivanje ključnih indikatora zaduženosti kao smjernica za

upravljanje dugom i likvidnošću

5. Ulaganja u infrastrukturu

6. Uravnoteženje osnovnog budžeta

7. Izdvajanje rezervi za kapitalne investicije i pripremu kapital-

nog budžeta kako bi se obezbijedilo adekvatno finansiranje

kapitalnih programa

10.3.3. Otplata javnog duga

U 2005. godini ukupno je otplaćeno 105,31 milion eura po osnovu ser-

visiranja javnog duga, što predstavlja 94,5% povećanja u odnosu na iz-

dvajanja po ovom osnovu u 2004. godini. Osnovni razlog ovakvog pove-

ćanja je odluka Vlade Crne Gore da izmiri jedan dio obaveza po osnovu

zaostalih obaveza budžetskim korisnicima u iznosu od 23,781 miliona

eura i smanji dug po osnovu emitovanih državnih zapisa. Sredstva za

ovu namjenu Vlada je izdvojila iz privatizacionih prihoda. Udio otplate

javnog duga u BDP-u u 2005. godini iznosi 6,4%.

Tabela br. 10.7 - Struktura otplate javnog duga u 2004. godini, stanje na dan 31.12.2005, u milionima eura

Spoljni dugOtplata kamate 16.476

Otplata glavnice 5.531

Otplata ostalih troškova 0.267

UKUPNO: 22.276

Domaći dug

Otplata glavnice po kreditima 11.913

Otplata kamate po kreditima 1.392

Otplata glavnice po kratkoročnim državnim zapisima 38.539

Otplata kamate po kratkoročnim državnim zapisima 1.807

Kontribucija akcionarima Telekoma 3.604

Isplata zaostalih obaveza po zaključku Vlade 23.781

Isplata sredstava Fondu za obeštećenje 2

UKUPNO: 83.036

UKUPNO STRANI I DOMAĆI DUG: 105.31


100


10.4. Finansijska tržišta

Promet na tržištu novca u Crnoj Gori i tokom 2005. godine bio je sve-

den samo na primarnu trgovinu kratkoročnim državnim zapisima. Cr-

nogorske banke su tokom 2005. godine bile vrlo likvidne i nisu imale

potrebu za kratkoročnim premoštavanjem problema likvidnosti, dok

komercijalne hartije tržišta novca još uvijek nijesu razvijene. Stoga su

jedini instrumenti na novčanom tržištu još uvijek samo kratkoročni dr-

žavni zapisi, ročnosti 28, 56, 91 i 182 dana. Ovi finansijski instrumenti

imaju razvijeno samo primarno tržiste zbog neusklađenosti Zakona o

obligacijama i Zakona o hartijama od vrijednosti (shodno prvom kra-

tkoročni državni zapisi imaju sva svojstva hartije od vrijednosti). Pored

toga, visoka likvidnost njihovih kupaca uslovila je odsustvo potrebe za

sekundarnim trgovanjem, što je uticalo na nisku stopu likvidnosti kra-

tkoročnih državnih zapisa.

Kretanje na domaćem tržištu kapitala u 2005. godini obilježili su sljedeći

trendovi: rast prometa na obje berze u Republici (utrostručen u odno-

su na prethodnu godinu), broj transakcija povećan je za 94%, dok su

vrijednosti berzanskih indeksa uvećane za gotovo četiri puta. Indeksi

crnogorskih berzi zabilježili su u decembru 2005. godine najveći isto-

rijski nivo od njihovog kreiranja. Tržišna kapitalizacija na crnogorskim

berzama iznosila je 1.370.722.378,84 eura, što je oko 30% više u odno-

su na kraj 2004. godine.

Rast berzanskog prometa u Crnoj Gori tokom 2005. godine doveo je i

do osnivanja novih brokerskih kuća, a zabilježeno je i smanjene cijena

usluga Centralne depozitarne agencije. Komisija za hartije od vrijednosti

spustila je cijene svojih usluga još 2004. godine, i tokom 2005. godine

ih nije mijenjala. Na rast prometa na tržištu kapitala tokom 2005. go-

dine svakako je imalo uticaja i prošlogodišnje smanjenje troškova pla-

tnog prometa. Ostali finansijski posrednici, naročito brokeri i dileri, to-

kom 2005. godine, nažalost, nijesu prepoznali potrebu za smanjenjem

posredničkih marži, koje su i dalje ostale na relativno visokom nivou.

Smanjenje troškova trgovanja nesumnjivo je izvršilo pozitivan uticaj

na uključivanje tzv. „malih“ investitora. Tokom 2005. godine usvojeni

su novi podzakonski propisi, među kojima i oni kojima se reguliše blo-

kovska trgovina akcijama, javne ponude i preuzimanje, rad društava za

upravljanje investicionim fondovima i drugi. Najvažnija izmjena regu-

lative na tržištu kapitala odnosila se na izradu Prijedloga novog zakona

o hartijama od vrijednosti. Pored odredjenih pozitivnih novina, stiče se

utisak da je predlagač propustio da u predlogu Zakona riješi neka vrlo

važna pitanja poput: mehanizama jednakog pristupa na tržištima, sprje-

čavanja neformalnih uticaja, uvodjenja internih kontrola, sprječavanja

trgovanja na bazi preferencijalnog tretmana i insajderskih informacija

i uvodjenje koncepta adekvatnosti kapitala.

Rast berzanskog prometa u Crnoj Gori tokom 2005. godine bio je praćen

uključivanjem većeg broja investitora u trgovanje na berzama, kako malih

tako i velikih, domaćih, ali i stranih. Tako je broj akcionarskih društava sa

inostranim vlasništvom u 2005. godini povećan sa 93, koliko je iznosio

u 2004. godini, na 108, udio stranaca u vlasništvu nad ukupnim brojem

akcija povećan je sa 6,37% na 14,64%, dok je prosječan udio inostranih

vlasnika u vlasništvu nad akcijama društava u Crnoj Gori iznosio 26,19%

(25,34% u prethodnoj godini). Najveće učešće u stranim investicijama

imali su ulagači iz Mađarske, Slovenije i Hrvatske. Pored toga, zabilježena

su dva karakteristična trenda; s jedne strane, nastavljeno je trgovanje u

cilju ukrupnjavanja vlasništva, čemu je naročito pogodovalo donošenje

Zakona o preuzimanju akcionarskih društava i Pravila o načinu trgovanja

blokom akcija, ali i stupanje na snagu Zakona o investicionim fondo-

vima, koji je ovim finansijskim posrednicima omogućio ukrupnjavanje

vlasništva u preduzećima čije akcije drže u njihovim portfolijima. Isto-

vremeno, tzv. „mali“ vlasnici hartija od vrijednosti počeli su da pokazuju

veće interesovanje za trgovanje hartijama od vrijednosti. Nivo njihovog

znanja o karakteristikama pojedinih vrsta hartija od vrijednosti je po-

većan, ali još uvek nedovoljan, a zabilježeno je i uzimanje gotovinskih

kredita s namjerom kupovanja akcija na berzi. Akcije preduzeća brzo

su mijenjale vlasnike, što govori o špekulativnom karakteru trgovanja i

pregrupisavanju u cilju ukrupnjavanja kapitala.

Tokom 2005. godine na crnogorskim berzama povećan je broj predu-

zeća čije akcije se nalaze na kotaciji, pa ih je na kraju godine bilo 24,

duplo više nego prethodne godine. Ovaj trend rasta broja kompanija

na berzanskoj kotaciji ukazuje na rast kvaliteta njihovog poslovanja,

njihovih finansijskih izvještaja, ali i povećanje poslovne kulture i svi-

jesti o neophodnosti da se informacije o rezultatima poslovanja učine

dostupnim javnosti.

Strukura tržišnog materijala tokom 2005. godine ostala je praktično

nepromijenjena u odnosu na prethodnu godinu i sastojala se od akcija

(akcija preduzeća iz MVP i akcija iz portfelja državnih fondova, odnosno

iz specijalne ponude Ministarstva finansija), investicionih jedinica priva-

tizacionih - investicionih fondova i obveznica stare devizne štednje. Ni

tokom 2005. godine nije došlo do razvoja tržišta korporativnih obveznica,

a nema ni naznaka da bi u skorije vrijeme moglo doći do emitovanja op-

štinskih obveznica. Razlog tome je što tokom 2005. godine nije došlo do


101

značajnije promjene preduslova za razvoj korporativnih obveznica – ne

postoje izvještaji o bonitetu privrednih društava, ni o njihovoj kreditnoj

istoriji, pitanje unutrašjeg duga i dalje je neriješeno, a postupci stečaja i

likvidacije nijesu sprovođeni potrebnom dinamikom.

10.5. Eksterni sektor

10.5.1. Tekući račun platnog bilansa7

Deficit na tekućem računu u 2005. godini iznosio je 140,7 miliona eura,

što predstavlja povećanje za 21 milion eura u odnosu na isti period 2004.

godine. Ako se izuzme strana pomoć, deficit tekućeg računa u 2005.

godini veći je za 14,6 miliona eura u odnosu na prethodnu godinu. Na

deficit na tekućem računu najviše je uticao trgovinski deficit. Suficiti

ostvareni na podračunima usluga, dohotka i transfera pokrili su 72,2%

spoljnotrgovinskog deficita. Pokrivenost spoljnotrgovinskog deficita u

2004. godine iznosila je 71,3%.

Suficit salda usluga činio je 11,6% BDP-a. Ohrabruje snažan rast stranih

direktnih investicija koje potpuno pokrivaju ostvareni deficit na tekućem

Tabela br. 10.8 - Tekući račun bilansa plaćanja u odnosu na BDP, u 000 eura

I-XII 2004. I-XII 2005. Index % BDP*

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -119.642 -140.715 117,61 -8,6%

1. ROBE -416.436 -505.886 121,48 -30,8%

1.1. Izvoz 452.148 434.458 96,09 26,5%

1.2. Uvoz 868.584 940.344 108,26 57,3%

2. USLUGE 148.176 191.016 128,91 11,6%

2.1. Prihodi 249.529 314.506 126,04 19,2%

2.2. Rashodi 101.353 123.490 121,84 7,5%

3. DOHOCI 86.242 116.157 134,69 7,1%

3.1. Prihodi 135.455 175.280 129,40 10,7%

3.2. Rashodi 49.213 59.123 120,14 3,6%

4. TEKUĆI TRANSFERI 62.376 57.998 92,98 3,5%

4.1. Transferi u Crnu Goru 73.493 74.924 101,95 4,6%

4.2. Transferi iz Crne Gore 11.117 16.926 152,25 1,0%

*Procijenjeni BDP za 2005. godinu

Izvor: CBCG, preliminarni podaci

računu. Visok deficit tekućeg računa zajednička je karakteristika za veći-

nu zemalja novih članica EU i zemalja jugoistočne Evrope.

Osnovni razlog deficita tekućeg računa jeste spoljnotrgovinski deficit.

Niska konkurentnost domaćih proizvođača, koja uz rastuću domaću

tražnju, djelimično uslovljenu porastom kredita datih rezidentima, a

djelimično pozitivnim kretanjima u oblasti turizma, dovela je do po-

većanog uvoza roba. Međutim, to je zajednička karakteristika većine

zemalja koje preferiraju razvoj turizma (Španija, Portugalija, Turska i

Grčka). Kod ovih zemalja u periodu 1996-2003. godine, uočava se kon-

stantan rast robnog deficita.

7 Analiza se bazira na preliminarnim podacima o Platnom bilansu

102


10.5.1.1. Robna razmjena

Crna Gora je u 2005. godini ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa ino-

stranstvom u iznosu od 1.374,8 miliona eura, od čega je izvoz predsta-

vljao 434,5 miliona eura, a uvoz 940,3 miliona eura. Ostvareni obim

spoljnotrgovinske razmjene u 2005. godini je za 4% veći nego u 2004.

godini. Spoljnotrgovinski deficit iznosio je 505,9 miliona eura, a pokri-

venost robnog uvoza izvozom je iznosila 46,2% i niža je u odnosu na

2004. godinu za 5,8%.

U posljednjih nekoliko godina evidentna je veća stopa rasta uvoza roba

od stope rasta izvoza, što rezultira porastom neravnoteže spoljnotrgo-

vinskog bilansa Crne Gore i otvara pitanje osnovnih uzroka pojave de-

ficita tekućeg računa platnog bilansa. Razloge ovakvih kretanja treba

tražiti u nedovoljnoj osposobljenosti domaće ekonomije da se nosi sa

konkurentima na međunarodnom tržištu, zatim preusmjeravanja in-

vesticija na oblast usluga, ali i u samoj metodologiji praćenja ovih to-

kova. Niska konkurentnost domaće privrede (nedovoljan kvalitet, cje-

novna nekonkurentnost, izostanak standarda kvaliteta), rast kupovne

moći stanovništva, zatim usmjeravanje domaćih kapaciteta sa proi-

zvodnih djelatnosti na oblast usluga, uvozna zavisnost privrede, neki

su od razloga sve većeg uvoza roba. Rast kupovne moći stanovništva

je značajan, jer na njega ne utiče samo porast zarada, već i prihodi od

privatizacije, rast kredita, kao i značajna prodaja nekretnina strancima.

Rast ove tražnje je velikim dijelom bio usmjeravan ka kupovini uvoznih

proizvoda.Visoka stopa rasta BDP-a uslijed intezivnog rasta domaće

tražnje, te većih potreba za investicijama od trenutnog nivoa domaće

štednje, iziskuje korišćenje stranog kapitala, što izaziva povećani uvoz,

a time i deficit na tekućem računu. Takođe, realno je pretpostaviti da je

dio uvoza kako roba široke potrošnje, tako i drugih vrsta roba utrošen u

obliku stranih direktnih investicija (za izgradnju, renoviranje i obnovu

kupljenih hotela i drugih nekretnina), što predstavlja vid investiranja

koje će rezultirati rastom realnih aktiva (zgrada, instalacija, mašina itd.)

što je osnov daljeg rasta i razvoja. U porastu je i uvoz automobila, što je

rezultat pojave prodaje automobila na lizing i kredit, ali i značajan dio

uvezenih automobila je namijenjen srpskom tržištu, a uvoze se preko

Crne Gore zbog povoljnijeg režima uvoza. Crna Gora kao mala zemlja

nije u mogućnosti da proizvede sve potrebne proizvode i zato treba da

se specijalizuje u proizvodnji onih proizvoda sa kojima može da ostvari

komparativne prednosti i da podstiče razvoj drugih oblasti kojima bi se

finansirao spoljnotrgovinski deficit.

Ne treba zanemariti da su na porast deficita tekućeg računa uticali i

neki faktori koji nemaju mnogo veze sa kronkurentnošću privrede.

Tako na primer, uvoz nafte je povećan za 25 miliona eura, strana po-

moć je smanjena za 13 miliona, a uvoz električne energije je porastao

za 4,9 miliona eura.

Sa druge strane, pri analizi spoljnotrgovinskih tokova treba uzeti u obzir

da se nalazimo u fazi tranzicije koja se neminovno odražava i na kva-

litet same statistike. Naime, u zadnjih par godina u oblastima koje se

direktno ili indirektno tiču spoljne trgovine doneseno je više desetina

što zakonskih, što podzakonskih akata, zatim, od aprila 2003. godine

imamo samostalnu Upravu carina Crne Gore, koja je u fazi uvođenja i

primjene novih carinskih propisa usklađenih sa carinskim propisima EU

i novog softvera za obradu deklaracija. Sve ovo iziskuje vrijeme da bi se

uhodali sistemi i dobili kvalitetni statistički podaci. Ovo je jedna nemi-

novnost koja karakteriše sve zemlje u periodu tranzicije.

Raspoloživi podaci o robnom izvozu, pokazuju da je u 2005. godi-

ni izvoz opao za 3,9% u odnosu na 2004. godinu. Opšta karakteristika

izvoza jeste i dalje slaba diverzifikovanost proizvoda i niski stepen obra-

de izvoznih proizvoda. U izvozu najvećim dijelom učestvuju proizvodi

niskog stepena obrade, niske dodatne vrijednosti, često zasnovane na

nedovojlno produktivnom korišćenju postojećih privrednih resursa.

Box br. 10.3 - Podsticanje izvoza

Spoljnotrgovinsku razmjenu Crne Gore u posljednjih nekoliko godina karakteriše visok nivo deficita i slaba diverzifikacija izvoza. Kao najznačajniji ograničavajući faktori rasta izvoza domaćih proizvoda navode se nekonkurentnost domaće privrede i nerazvi-jenost izvoznog sektora. Vlada Crne Gore je u 2005. godini usvojila Strategiju podsticanja izvoza kojom su predviđene mjere za smanjenje spoljnotrgovinskog deficita povećanjem izvoza i supstitucijom uvoza.


103

Grafik br. 1. - Izvoz i uvoz Crne Gore kao procenat od BDP-a

Grafik nam pokazuje visok procenat crnogorskog uvoza u BDP-u, kao značajan indikator otvorenosti privrede, ali i visoke eko-nomske zavisnosti. Učešće izvoza je veoma malo u odnosu na uvoz, što je indikator postojanja potrebe za stimulisanjem izvoza. U cilju podsticanja izvoza neophodno je, prije svega, stvoriti povoljno poslovno okruženje koje će stimulisati domaće proizvo-đače da izvoze proizvode, kao i definisati prioritetne izvozne proizvode. Za preduzeća koja imaju izvozne mogućnosti potrebno je smanjiti carine i obezbijediti kreditne linije za proizvodnju koja je namijenjena izvozu. Stupanjem na snagu ugovora koje je Crna Gora (SCG) potpisala sa EU i zemljama u regionu, domaćim kompanijama je povećana mogućnost plasmana proizvoda bez carina. Međutim, i pored ukidanja carina na izvoz proizvoda, domaći izvoznici se suočavaju sa brojnim tehničkim preprekama u vidu potrebnih sertifikata o ispunjenosti različitih uslova za pristup ovim tržištima. Osnivanje izvozne banke, planirano Stra-tegijom podsticanja izvoza, treba da podstakne crnogorska preduzeća da povećaju svoju proizvodnju, a samim tim i plasman proizvoda na inotržište.

Uvoz roba, u 2005. godini, iznosio je 940,3 miliona eura i bio je veći za

8,3% nego u 2004. godini. U ukupnoj strukturi robnog uvoza, 70,2%

čine robe namijenjene širokoj potrošnji, 22,5% su robe namijenjene re-

produkciji, dok je uvoz opreme činio 7,4%. U poređenju sa istim peri-

odom 2004. godine, uvoz robe široke potrošnje je porastao za 26,5%,

robe za reprodukciju za 12,5%, dok je uvoz opreme porastao za 72,8%

u 2005. godini (sa 41,1 milion eura u 2004. godini na 71,1 milion eura

u 2005. godini). Povećanje kredita domaćih banaka privredi za 31,2%,

te kredita stanovništvu za 41,3%, jedan je od razloga povećanja do-

maće tražnje, koja se zbog nedovoljne domaće ponude reflektovala

na povećani uvoz.

Posmatrano po SMTK nomenklaturi, najviše je uvezeno proizvoda iz

sektora Mašine i transportni uređaji, za 9% više nego u istom periodu

2004. U okviru ovog sektora najviše se uvozilo putničkih automobila.

Uvoz proizvoda iz sektora Hrana i žive životinje bilježi pad za 14,5%.

Značajan pad uvoza zabilježen je i kod sokova od voća i povrća, a razlog

je povećano korišćenje domaćih kapaciteta za proizvodnju istih. Za uvoz

proizvoda iz sektora Mineralnih goriva i maziva u 2005. godini izdvo-

jeno je 29% više nego u istom periodu 2004. godine. Uvoz električne

energije, nafte i naftnih derivata čine 96,7% uvoza ovog sektora. Uvoz

nafte i naftnih derivata u 2005. godini povećan je za 39,7%. Najvažniji

uvozni proizvodi Crne Gore u 2005. godini bili su ulja od nafte i minerala

u iznosu od 84,9 miliona eura, zatim slijedi uvoz putničkih automobila,

električne energije, lijekova, itd. Razloge tome treba tražiti u kretanju

cijena nafte na svjetskim tržištima, kao i u smanjivanju cjenovnih rizi-

ka većim skladištenjem iste od potreba tržišta. Bolja turistička sezona i

povećana kupovina putničkih automobila (pojava lizinga i mogućnost

kupovine vozila na kredit) neki su od razloga realnog povećanja uvoza.

Uvoz električne energije povećan je za 10%.

104


Tabela br. 10.9 – Izvoz i uvoz po sektorima SMTK*, u 000 eura

Br. Naziv Izvoz Uvoz

0 Hrana i žive životinje 36,154 147,153

1 Pića i duvan 31,056 33,802

2 Sirove materije,sem goriva 34,485 18,620

3 Mineralna goriva i maziva 9,285 146,319

4 Život.i bilj.ulja i masti 287 9,827

5 Hemijski proizvodi 11,940 81,737

6 Proiz.svrstani po materijalu 243,435 132,854

7 Mašine i transportni uređaji 50,632 209,663

8 Razni gotovi proizvodi 17,167 160,369

9 Drugi proizvodi i transakcije,nn 16 0

Ukupno: 434,458 940,344

*Procijenjeni BDP za 2005. godinu

Izvor: CBCG, preliminarni podaci

Tabela br. 10.10 - Struktura izvoza i uvoza po zemljama, u 2005. godini, u 000 eura

Izvor: Podaci na osnovu carinskih deklaracija

Spoljnotrgovinski partneri Obim Uvoz Izvoz Saldo (izvoz - uvoz)

Učešće u ukupnom

obimu

Pokrivenost uvoza

izvozom, u %

Srbija i Kosovo 487.436 327.467 159.969 -167.498 35,45 48,85

Italija 205.438 86.872 118.567 31.695 14,94 136,48

Slovenija 96.448 66.832 29.616 -37.216 7,02 44,31

Grčka 92.658 52.995 39.663 -13.332 6,74 74,84

Hrvatska 72.634 66.130 6.504 -59.625 5,28 9,84

Bosna i Hercegovina 59.574 36.753 22.821 -13.932 4,33 62,09

Njemačka 47.711 46.397 1.314 -45.083 3,47 2,83

Austrija 42.933 41.897 1.035 -40.862 3,12 2,47

Švajcarska 44.704 41.740 2.964 -38.776 3,25 7,10

Madjarska 30.179 20.723 9.456 -11.267 2,20 45,63

Velika Britanija 17.912 10.948 6.964 -3.984 1,30 63,61

Holandija 14.256 11.615 2.641 -8.974 1,04 22,74

BJR Makedonija 12.750 11.096 1.654 -9.442 0,93 14,90

Ruska Federacija 11.454 9.462 1.992 -7.470 0,83 21,05

Albanija 7.329 2.498 4.830 2.332 0,53 193,37

Ostale zemlje 131.386 106.919 24.468 -82.451 9,56 22,88

UKUPNO 1.374.802 940.344 434.458 -505.886 100,00 46,20


105

10.5.1.2. Usluge

Prihodi od usluga u 2005. godini iznosili su 314,5 miliona eura i pove-

ćani su za 26% u odnosu na isti period prethodne godine. Istovreme-

no, rashodi su iznosili 123,5 miliona eura, što predstavlja povećanje za

21,8% u odnosu na 2004. godinu.

Saldo usluga u 2005. godini bio je pozitivan i iznosio je 191 milion eura

ili za 28,9% veći nego u 2004. godini.

Saldo ostalih usluga u 2005. godini bio je negativan, i iznosio je 35,2

miliona eura, što predstavlja porast od 16,6% u odnosu na isti period

prethodne godine.

10.5.1.3. Faktorski dohoci

Prihodi po ovom osnovu za 2005. godinu iznosili su 175 miliona eura,

što je porast od 29,4% u odnosu na isti period 2004. godine.

Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu 2005. godine iznosili

su 59,1 milion eura, što je više za 9,9 miliona eura ili 20,1% nego u istom

periodu 2004. godine. Saldo dohotka u 2005. godini bio je pozitivan, i

iznosio je 116,2 miliona eura, što je za 29,9 miliona eura ili 34,7% više

od suficita ostvarenog u istom periodu 2004. godine.

10.5.1.4. Tekući transferi

Prilivi transfera u RCG iz inostranstva u 2005. godini iznosili su 35 miliona

eura, i veći su za 7,9 miliona eura ili 29% u odnosu na isti period 2004.

godine. Najveći dio ovog iznosa čine penzije, koje su u ovom periodu

iznosile 25,3 miliona eura ili 26,2% više nego u istom periodu 2004.

godine. U okviru tekućih transfera obuhvaćena je i pomoć koja je stigla

preko nevladinih i humanitarnih organizacija, koja iznosi 32,8 miliona

eura ili 24,8% više u odnosu na isti period 2004. godine.

Saldo tekućih transfera u 2005. godini je pozitivan, i iznosio je 58

miliona eura, što je za 4,4 miliona eura manje nego u istom periodu

2004. godine.

10.5.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija

U okviru kapitalno-finansijskog bilansa ostvareno je značajno povećanje

stranih direktnih ulaganja. Vrijednost neto direktnih investicija (priliv

minus odliv) u 2005. godini iznosila je 374,7 miliona eura ili 324,2 mi-

liona eura više nego u 2004. godini. Već u prvom kvartalu 2005. go-

dine ostvaren je veći priliv direktnih investicija od planiranog za 2005.

godinu (150 miliona eura) u iznosu od 162 miliona eura. Privatizacija

Telekoma Crne Gore (114 miliona eura) značajno je doprinijela porastu

stranih investicija u prvom kvartalu.

Grafik br. 10.16 - Priliv stranih direktnih investicija, po kvartalima 2005.

Tokom prošle godine najviše je ulagano u oblast uslužnih djelatnosti

51%, zatim slijedi ulaganje u proizvodne djelatnosti i u nekretnine sa

po 18%, te ulaganje u finansijske organizacije 13%.

Priliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru u 2005. godini iznosio je

383 miliona eura. U uslužne djelatnosti, osim privatizacije Telekoma,

najviše priliva je ostvareno od prodaje hotela, dok je za 2005. godinu

karakterističan rast ulaganja u proizvodne djelatnosti, koja su bila za 30

puta veća u odnosu na prethodnu godinu zahvaljujući prodaji KAP-a.

I ove godine je nastavljen trend rasta kupovine nekretnina. Kada su u

pitanju zemlje porijekla stranih direktnih investicija, najveći investitori

su kompanije iz Mađarske, Velika Britanije i Slovenije.

106


Portfolio investicije iznosile su 4,8 miliona eura. Kod ostalih investicija

došlo je do povećanja uzetih zajmova za 31,8 miliona eura, a otplaćeno

je zajmova u vrijednosti od 49,4 miliona eura.

Box br. 10.4 - Strane direktne investicije u Crnoj Gori

Crna Gora je u posljednjih nekoliko godina zabilježila rast priliva stranih direktnih investicija. Kao i u ostalim tranzicionim ze-mljama, i u Crnoj Gori je najveći priliv SDI ostvaren kroz proces privatizacije.

Grafik. br. 1 - Priliv SDI u Crnu Goru, u milionima eura

U odnosu na 2002. godinu kada je ostvaren priliv od 76 miliona eura, u Crnoj Gori je u 2003. godini došlo do pada SDI za 33,9 %, odnosno na 51 milion eura. Pad priliva u 2003. godini se objašnjava činjenicom da je u 2002. godini najveći dio priliva SDI ostva-ren od privatizacije Jugopetrola. Prošlogodišnji cilj od 150 miliona eura premašen je već u prvom tromesečju. Strane direktne investicije u 2005. godini iznosile su 383 miliona eura, i više od sedam puta bile su veće u odnosu na 2004. godinu. Porast SDI u Crnoj Gori u 2005. godini je rezultat poboljšane investicione klime. Crna Gora se izborila za status atraktivne destinacije za in-vesticije stvaranjem stabilnog i predvidljivog ekonomskog okruženja. Kreditni rejting BB pozitivno, koji je Crna Gora dobila od jedne od najrenomiranijih agencija „Standard&Poors“ iz Londona, je još jedan pokazatelj makroekonomske stabilnosti.Strane direktne investicije u Crnoj Gori u 2002. godini su iznosile 6,26 % GDP-a, nakon čega su se značajno smanjile u naredne dvije go-dini. U 2005. godini učešće stranih direktnih investicija bilježi rast na 23,32 % GDP-a, što je za više od šest puta veće učešće u odnosu na prethodnu godinu.

Neto strana aktiva banaka na dan 31.12.2005. godine, bila je za 65,4 mi-

liona eura veća u odnosu na 31. decembar 2004. godine. Istovremeno,

rezerve CBCG na inoračunima i u trezoru, na dan 31. decembar 2005.

godine bile su veće za 112,8 miliona eura u odnosu na 31. decembar

2004. godine. Na ovakva kretanja uticala su dešavanja na tekućem ra-

čunu, kao i znatan priliv stranih direktnih investicija.

11. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI U 2005. I NAKON ZAVRŠETKA IZVJEŠTAJNIG PERIODA

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI U 2005. I NAKON ZAVRŠETKA IZVJEŠTAJNIG PERIODA

109

Najznačajniji događaji u januaru 2005. godine

Početkom januara počela je primjena nove odluke Centralne banke Crne

Gore o načinu kontrolisanja banaka, kojom se mijenja iznos naknade za

obavljene kontrole. Takođe, stupila je na snagu i Odluka CBCG, kojom se

povjeriocima onemogućava blokada računa dužnika i prinudna naplata

na osnovu punomoćja.

Podrška Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD) Srbiji i Crnoj Gori u

ovoj godini će iznositi 350 miliona eura, objavljeno je u Londonu nakon

razgovora delegacije Državne zajednice sa predstavnicima EBRD-a. Taj

novac će biti uložen u privatizaciju, infrastrukturu, rekonstrukciju aero-

droma u Crnoj Gori i Beogradu i druge projekte. Podrška EBRD Državnoj

zajednici u prošloj godini iznosila je 150 miliona eura.

Najznačajniji događaji u februaru 2005. godine

Vijeće ministara Bosne i Hercegovine odlučilo je da uvede punu carin-

sku stopu za pivo i brašno iz Srbije i Crne Gore, ocjenjujući da je Državna

zajednica kršila Sporazum o slobodnoj trgovini, jer je Crna Gora pove-

ćala carine za brašno. Crna Gora nije prekršila Sporazum o slobodnoj

trgovini sa Bosnom i Hercegovinom i nije bilo osnova za kontramjere,

ocijenila je, povodom ove odluke, crnogorski ministar za Međunarodne

ekonomske odnose i evropske integracije. Takođe, u Srbiji je ocijenjeno

da ni oni nijesu prekršili Sporazum.

Crnogorska Vlada usvojila je Energetsku politiku Crne Gore, koja je pre-

duslov za izradu kvalitetne Strategije energetike do 2025. godine.

Svjetska banka odobrila je crnogorskom Fondu penzijskog i invalidskog

osiguranja (PIO) kredit od 1,6 miliona dolara za modernizaciju infor-

macione tehnologije. Svjetska banka je sa Fodnom PIO, kao i sa Mi-

nistarstvom rada i socijalnog staranja, Poreskom upravom i Zavodom

za zapošljavanje pokrenula projekat objedinjavanja kontrole i naplate

doprinosa u centralni registar.

Najznačajniji događaji u martu 2005. godine

Skupština Crne Gore usvojila je Vladin Predlog izmjena i dopuna Zakona

o sprječavanju pranja novca.

Predstavnici crnogorske Vlade, Zavoda za zapošljavanje i Mađar Tele-

koma potpisali su u Podgorici ugovor o prodaji 51,12% akcija Telekoma

Crne Gore toj mađarskoj kompaniji.

Najznačajniji događaji u aprilu 2005. godine

Crnogorska Vlada usvojila je inoviranu Agendu ekonomskih reformi do

2007. godine, koja predstavlja dalju razradu teksta usvojenog 2003.

godine, a sadrži postignute rezultate i vizije ključnih pravaca aktivnosti

u narednom periodu.

Predstavnici Vlade Crne Gore, Podgoričke banke i Međunarodne finan-

sijske korporacije potpisali su ugovore o reprogramiranju svih preosta-

lih predsankcionih dugova crnogorskih kompanija toj međunarodnoj

finansijskoj instituciji.

Predstavnici crnogorske i njemačke Vlade potpisali su Protokol o sa-

radnji za ovu godinu kojim je predviđeno ulaganje 13,7 miliona eura

u zajedničke projekte.

Usvojena je izmjena Uredbe o carinskoj tarifi, shodno kojoj će se ubudu-

će izvozna carina plaćati samo na staro željezo i sirovu kožu. Smanjenje

broja proizvoda na koje se plaća izvozna carina jedan je od poteza koje

crnogorska vlast čini u sklopu procesa pristupanja Svjetskoj trgovinskoj

organizaciji (STO). Vlada je usvojila i Akcioni plan za povećanje obima i

efikasnosti naplate prihoda, pojačane finansijske discipline i aktivnijeg

rada nadležnih službi.

Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o objedinjenoj registraciji i si-

stemu izvještavanja o obračunu i naplati poreza i doprinosa i Izmjene

i dopune Carinskog zakona kojim je omogućeno otvaranje slobodnih

carinskih prodavnica (duty free-shop).

110


Tenderska komisija Savjeta za privatizaciju proglasila je rusku kompa-

niju „Rusal“ odabranim ponuđačem za kupovinu 65% akcija države u

Kombinatu aluminijuma - Podgorica.

Najznačajniji događaji u maju 2005. godine

U maju ove godine, Odbor za raspodjelu finansijske imovine i obaveza

bivše SFRJ dogovorio je, na sastanku u Skoplju, operacionalizaciju po-

djele 8,5 tona monetarnog zlata bivše SFRJ, ukupno vrijednog oko 118

miliona dolara. Državnoj zajednici Srbija i Crna Gora pripašće oko 3,2

tone zlata bivše SFRJ, koje sada vrijedi 40 miliona dolara.

Centralna banka Crne Gore postala je član Kluba guvernera central-

nih banaka Centralne Azije, regiona Crnog mora i balkanskih zemalja.

Predsjednik Savjeta CBCG potpisao je u Sankt Petersburgu Protokol o

pridruživanju Klubu guvernera, osnovanom sa ciljem da se poboljša

ekonomska i finansijska saradnja između zemalja članica i obezbijedi

efikasno funkcionisanje deviznog i tržišta novca.

Najznačajniji događaji u junu 2005. godine

Predstavnici Državne zajednice i Evropske komisije potpisali su Finan-

sijski sporazum o dodjeli 7,5 miliona eura Srbiji i Crnoj Gori za ovu go-

dinu iz CARDS programa. Pored toga, predstavnici Državne zajednice,

crnogorske i srpske Vlade i Evropske investicione banke, potpisali su

ugovor o 34 miliona eura vrijednom kreditu ove banke za rehabilitaciju

kontrole letjenja Srbije i Crne Gore.

Crnogorska Uprava za sprječavanje pranja novca postala je puno-

pravni član Međunarodne mreže finansijskih obavještajnih jedinica,

EGMONT grupe.

Najznačajniji događaji u julu 2005. godine

Komitet za podjelu aktive i pasive bivše SFRJ usvojio je odluku o podjeli

221,3 miliona dolara depozita bivše Narodne banke Jugoslavije kod ne-

američkih komercijalnih banaka.

Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o tekućim i kapitalnim poslovima

sa inostranstvom, Zakon o primjeni propisa kojima sa uređuje zaštita

prava intelektualne svojine i Zakon o mjenici.

Crnogorska Vlada je utvrdila, a Skupština usvojila Predlog rebalan-

sa ovogodišnjeg Budžeta, kojim će biti uvećan za 11,2 miliona eura, i

iznosiće 502,95 miliona.

Centralna banka Crne Gore počela je, u ulozi fiskalnog agenta Vlade Crne

Gore, da isplaćuje drugu ratu stare devizne štednje, u visini 530 eura,

bivšim štedišama Montenegrobanke i Jugobanke.

Predstavnici crnogorske Vlade i državnih fondova potpisali su ugovor

o kupoprodaji 65,43% akcija države u Kombinatu aluminijuma Podgo-

rica sa kompanijom Igl kapital grup (Eagle Capital Group) i kiparskom

Salamon enterprajzis (enterprises). Za zaključenje ove transakcije po-

trebno je da kupac obezbijedi saglasnost najmanje dva od tri najveća

povjerioca.

Najznačajniji događaji u avgustu 2005. godine

Crnogorska Elektroprivreda formirala je višečlani tim za pripremu za-

htjeva za poskupljenje struje, koji je nakon toga upućen Agenciji za

energetiku.

Najznačajniji događaji u septembru 2005. godine

Vlada je donijela odluku da ukine carinu na robu porijeklom sa Kosova.

Centralna banka Crne Gore donijela je, u okviru podzakonske regulati-

ve Zakona o kapitalnim i tekućim poslovima sa inostranstvom, odluku

shodno kojoj osobe koje ulaze u Crnu Goru ili izlaze iz nje mogu nositi

gotovinu u vrijednosti do dvije hiljade eura, bez prijavljivanja organu

uprave nadležnom za poslove carina.

Vanredna Skupština akcionara Montenegrobanke usvojila je odluku o

pripajanju Euromarket banke, elaborat o ekonomskoj opravdanosti tog

posla i ostale akte potrebne za spajanje ovih dviju banaka.

Najznačajniji događaji u oktobru 2005. godine

U oktobru su počeli pregovori o zaključivanju Sporazuma o stabilizaciji

i pridruživanju Srbije i Crne Gore Evropskoj uniji.

Crnogorska Skupština usvojila je izmjene i dopune Zakona o zaštiti de-

pozita, kao i Zakon o završnom računu Budžeta za prošlu godinu.

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI U 2005. I NAKON ZAVRŠETKA IZVJEŠTAJNIG PERIODA

111

Potpisan je ugovor o prodaji državnog kontrolnog paketa akcija u Po-

dgoričkoj banci francuskoj Sosiete ženeral (Societe Generale) banci, za

14,2 miliona eura. Francuzi su najavili da će u Podgoričku banku, koja

je u prvoj polovini godine zabilježila 3,6 miliona eura dobiti, investirati

40 miliona eura.

Najznačajniji događaji u novembru 2005. godine

Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o statistici i statističkom sistemu,

Zakon o zaštiti konkurencije i Zakon o računovodstvu i reviziji. Takođe,

crnogorska Skupština usvojila je Izvještaj o radu Centralne banke za

prošlu godinu i izmjene i dopune Zakona o štrajku i Zakona o budžetu,

kao i godišnji izvještaj Regulatorne agencije za energetiku, dok je njen

finansijski plan za narednu godinu odbijen.

Predstavnici Vlade, Unije poslodavaca i Saveza sindikata Crne Gore dogo-

vorili su se o Metodologiji za utvrđivanje najniže cijene rada, kao okviru

za sva buduća usaglašavanja, pregovore i dijalog o tom pitanju.

Evropska unija produžila je Srbiji i Crnoj Gori korišćenje povlašćenog

tretmana u trgovini, čime će izvoz najvećeg broja proizvoda iz Državne

zajednice i dalje biti slobodan.

Francuska banka Sosiete ženeral (Societe Generale) kupila je na Nex

Monetengro berzi još 10% akcija Podgoričke banke, za oko 2,2 mili-

ona eura.

Najznačajniji događaji u decembru 2005. godine

Vlada je usvojila Ekonomsku politiku za 2006. godinu, u kojoj je plani-

rano smanjenje nezaposlenosti i deficita u bilansu robe i usluga, kao i

podsticaji biznisu i rast investicija.

Skupština Crne Gore usvojila je Zakon o carinskim tarifama, kao i iz-

mjene i dopune Zakona o porezu na dodatu vrijednost i Zakona o akci-

zama. Takođe, poslanici crnogorske Skupštine usvojili su budžet za na-

rednu godinu, koji će iznositi 518,6 miliona eura, što je za oko 3% više

od ovogodišnjeg.

Kiparska kompanija „Salamon enterprajzis“ (Salomon Enterprises) pre-

uzela je upravljanje najvećim crnogorskim izvoznikom, „Kombinatom

aluminijuma“ iz Podgorice.

Crnogorske turističke destinacije prvi put su nakon 12 godina uvrštene u

brošure jednog od najvećih belgijskih tur-operatora „Nekermana“ (Ne-

ckermann), koji je promovisao ponudu za ljetnju turističku sezonu.

Italijanske porodice Gorgoni i Montinari kupile su na Montenegroberzi

51,3% akcija podgoričke Hipotekarne banke za 4,6 miliona eura.

Crnogorska Vlada je preuzela upravljanje nikšićkom „Željezarom“.

Najznačajniji dogadjaji nakon završetka izvještajnog perioda

Najznačajniji događaji u januaru 2006. godine

U Crnoj Gori počeo je da se primjenjuje Zakon o primjeni propisa kojima

sa uređuje zaštita prava intelektualne svojine, koji bi trebao omogućiti

nesmetano primjenjivanje regulative iz te oblasti.

U crnogorskom bankarstvu zabilježena su tri značajna događaja; So-

sijete ženeral (Societe Generale) banka preuzela je Podgoričku banku,

čime je zaokružen proces kupovine kontrolnog paketa akcija ove ban-

ke realizovan krajem prošle godine. Pored toga, od početka godine Eu-

romarket banka a.d. je i faktički pripojena NLB Montenegrobanci a.d.

Podgorica. Podgorička Atlasmont banka, prva iz Crne Gore, otvorila je

svoje predstavništvo u Ruskoj Federaciji, nakon dobivanja odobrenja

od Centalne banke Rusije.

Najznačajniji događaji u februaru 2006. godine

Finansijski aranžman koji je Međunarodni monetarni fond prije gotovo

četiri godine odobrio Državnoj zajednici uspješno je okončan, i shodno

postignutim dogovorima sa predstavnicima MMF-a dug prema Pa-

riskom klubu je umanjen za preostalih 15% (od dogovorenog otpisa

duga od 66%).

Članovi Odbora za raspodjelu finansijske imovine i obaveza bivše SFRJ

potpisali su Rezoluciju o podjeli 27% njenog udjela u osnivačkom ka-

pitalu Jugoslovenske banke za međunarodnu ekonomsku saradnju

(JUBMES).

Centralna banka Crne Gore uručila je dozvolu za rad austrijskoj Hipo Alpe

Adrija banci (Hypo), čija je uprava najavila da će klijentima u Crnoj Gori

ponuditi konkurentnije bankarske uslove od postojećih.

112


Najznačajniji događaji u martu 2006. godine

Crnogorska Vlada je prihvatila da učestvuje u projektu “Hiljadu stam-

benih kredita“, kojim će građanima biti omogućeno da pod povoljnijim

uslovima od postojećih dobiju kredit, i plate ratu od 90 do 180 eura.

Sajam kadrovskih potencijala, „Careerways“, koji se po prvi put održa-

va u Podgorici, bio je prilika za mlade, kreativne i sposobne ljude da u

direktnom kontaktu sa poslodavcima dođu do zaposlenja.

Najznačajniji događaji u aprilu 2006. godine

Crnogorska Vlada usvojila je Uredbu o poreskim olakšicama za poslo-

davce koji zaposle invalide, tehnološke viškove i radnike sa najmanje 50

godina starosti, invalide rada, nezaposlene koji su više od pet godina na

biroima rada, sezonce, i radnike angažovane u javnim radovima.

Predstavnici Srbije i Crne Gore, crnogorske Vlade i Evropske investicione

banke potpisali su finansijski protokol o zajmu za regulisanje otpadnih

voda i snabdijevanje vodom u Crnoj Gori.

Hypo Alpe Adria banka, potpisivanjem ugovora sa crnogorskom Vladom,

uključila se u realizaciju projekta „Hiljadu stambenih kredita“.

Predstavnici crnogorske i Vlade Poljske potpisali su u Varšavi ugovor o

kreditu za Crnu Goru, vrijedan 15 miliona dolara, koji će biti iskorišten

za rehabilitaciju željeznice i razvoj poljoprivrede.

Zavod za zapošljavanje, Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća i

Fond za razvoj uručili su 530 odluka o dodjeli kredita preduzetnicima, ma-

lim i srednjim preduzećima ukupne vrijednosti oko pet miliona eura.

Najznačajniji događaji u maju 2006. godine

U Crnoj Gori je 21. maja održan referendum o državnom statusu i time

je Crna Gora i zvanično postala nezavisna država.Vlada Crne Gore je

odmah nakon proglašenja nezavisnosti u Skupštini počela procedure

za učlanjenje u međunarodne finansijske organizacije, za koje je potre-

bno dostaviti zahtjev za članstvo.

Stupio je na snagu novi Sporazum o slobodnoj trgovini između Srbije i

Crne Gore i Makedonije, koji je nakon sedam rundi razgovora usaglašen

krajem maja prošle godine.

Najboljom crnogorskom kompanijom za prošlu godinu, na osnovu pr-

vog takvog konkursa koji je raspisala Direkcija za razvoj malih i srednjih

preduzeća, proglašena je podgorička „Cijevna komerc“.

PRILOZI

PRILOZI

115

Tabela br. 1 – Prosječno stanje depozita po viđenju i oročenih depozita banaka u 2005. godini, podaci preuzeti iz izvještaja poslovnih banaka, u 000 eura

R.bNedjeljni obračunski

periodi obavezne rezerve

Depoziti koji ulaze u osnovicu za obračun OR UKUPNO

(3+4)

Depoziti koji ne ulaze u osnovicu za obračun OR Ukupno

(6+7)

Ukupni depoziti

(5+8)Depoziti po viđenju

Oročeni depoziti do

30 dana

Oročeni depoziti preko 30 dana

Dep. po viđ. koji ne ulaze u

osnovicu 1 2 3 4 5 6 7 8 91 27.12-01.01. 143.769 1.661 145.430 124.151 3.120 127.271 272.7012 04.01-09.01. 146.756 1.544 148.300 124.306 3.891 128.197 276.4973 10.01-16.01. 144.377 1.471 145.848 121.323 4.097 125.420 271.2684 17.01-23.01. 140.419 1.416 141.835 122.461 2.994 125.455 267.2905 24.01-30.01. 140.848 1.803 142.651 124.520 3.187 127.707 270.3586 31.01-06.02. 142.197 1.460 143.657 123.249 1.850 125.099 268.7567 07.02-13.02. 143.119 1.417 144.536 123.899 1.569 125.468 270.0048 14.02-20.02. 146.450 1.407 147.857 123.049 1.936 124.985 272.8429 21.02-27.02. 149.506 1.718 151.224 121.161 1.559 122.720 273.944

10 28.02-06.03. 145.546 1.825 147.371 124.694 2.466 127.160 274.53111 07.03-13.03. 146.089 1.438 147.527 125.430 2.073 127.503 275.03012 14.03-20.03. 148.220 1.502 149.722 130.411 3.593 134.004 283.72613 21.03-27.03. 150.189 1.806 151.995 129.886 2.227 132.113 284.10814 28.03-03.04. 164.769 2.176 166.945 132.459 1.481 133.940 300.88515 04.04-10.04. 153.547 1.581 155.128 150.713 1.016 151.729 306.85716 11.04-17.04. 155.838 1.494 157.332 143.400 2.316 145.716 303.04817 18.04-24.04. 163.270 1.568 164.838 141.401 2.048 143.449 308.28718 25.04-01.05. 171.330 1.562 172.892 131.473 2.594 134.067 306.95919 02.05-08.05. 179.020 1.660 180.680 131.307 1.809 133.116 313.79620 09.05-15.05 184.841 1.748 186.589 137.917 1.695 139.612 326.20121 16.05-22.05. 184.122 1.713 185.835 145.829 1.969 147.798 333.63322 23.05-29.05. 185.600 1.735 187.335 147.247 2.467 149.714 337.04923 30.05-05.06. 188.065 1.895 189.960 146.481 1.882 148.363 338.32324 06.06-12.06. 191.003 1.958 192.961 147.183 2.211 149.394 342.35525 13.06-19.06. 187.662 2.052 189.714 147.156 2.573 149.729 339.44326 20.06-26.06. 186.432 2.036 188.468 149.015 2.372 151.387 339.85527 27.06-03.07. 193.762 3.074 196.836 148.818 1.980 150.798 347.63428 04.07-10.07. 189.668 3.485 193.153 153.248 1.116 154.364 347.51729 11.07-17.07. 191.404 3.759 195.163 151.751 2.969 154.720 349.88330 18.07-24.07. 196.434 3.900 200.334 152.027 2.026 154.053 354.38731 25.07-31.07. 200.208 3.777 203.985 153.268 2.197 155.465 359.45032 01.08-07.08. 204.237 3.923 208.160 153.099 7.510 160.609 368.76933 08.08-14.08. 211.918 4.130 216.048 153.748 1.403 155.151 371.19934 15.08-21.08. 220.453 4.134 224.587 155.559 3.149 158.708 383.29535 22.08-28.08. 229.681 4.000 233.681 160.306 2.581 162.887 396.56836 29.08-04.09. 230.598 3.927 234.525 162.427 1.605 164.032 398.55737 05.09-11.09. 222.187 3.972 226.159 162.179 2.417 164.596 390.75538 12.09-18.09. 227.329 3.880 231.209 164.258 1.211 165.469 396.67839 19.09-25.09. 229.959 3.967 233.926 164.665 2.020 166.685 400.61140 26.09-02.10. 238.112 4.066 242.178 162.686 2.436 165.122 407.30041 03.10-09.10. 241.843 4.193 246.036 163.578 1.962 165.540 411.57642 10.10-16.10. 244.776 4.412 249.188 163.747 1.669 165.416 414.60443 17.10-23.10. 238.258 4.206 242.464 168.110 1.675 169.785 412.24944 24.10-30.10. 247.581 4.281 251.862 171.708 1.495 173.203 425.06545 31.10-06.11. 245.914 4.520 250.434 173.222 1.880 175.102 425.53646 07.11-13.11. 252.977 4.224 257.201 176.355 1.725 178.080 435.28147 14.11-20.11. 260.828 4.306 265.134 178.467 994 179.461 444.59548 21.11-27.11. 252.338 4.199 256.537 179.942 1.011 180.953 437.49049 28.11-04.12. 258.101 3.952 262.053 207.909 1.115 209.024 471.07750 05.12-11.12. 256.918 4.062 260.980 218.308 1.028 219.336 480.31651 12.12-18.12. 258.471 4.596 263.067 221.939 3.324 225.263 488.33052 19.12-25.12. 263.379 4.837 268.216 228.409 2.036 230.445 498.661

PROSJEK 195.968 2.874 198.841 152.305 2.222 154.527 353.368

Prilog 1. Statistika

116


Tabela br. 2 - Pregled izdvojene obavezne rezerve u 2005. godini, u 000 eura

R.b. PERIODI ODRŽAVANJA OBAVEZNE REZERVE

Računi obavezne rezerve u zemlji

Rn CBCG u inostranstvu

Blokirani državni zapisi

UKUPNO(3+4+5)

1 2 3 4 5 6

1 06.01. do 12.01.05. 11.293 14.432 7.724 33.4492 12.01. do 19.01.05 . 13.676 12.412 8.021 34.1093 19.01. do 26.01.05. 12.500 13.158 7.887 33.5454 26.01. do 02.02.05. 14.065 10.847 7.710 32.6225 02.02. do 09.02.05. 14.696 10.488 7.626 32.8106 09.02. do 16.02.05 15.617 9.602 7.822 33.0417 16.02. do 23.02.05. 15.987 9.332 7.924 33.2438 23.02. do 02.03.05. 15.713 10.169 8.125 34.0079 02.03. do 09.03.05. 16.986 9.576 8.220 34.782

10 09.03. do 16.03.05. 16.673 9.063 8.159 33.89511 16.03. do 23.03.05. 15.186 10.656 8.089 33.93112 23.03. do 30.03.05. 15.008 11.359 8.069 34.43613 30.03. do 06.04.05. 15.349 11.304 8.306 34.95914 06.04. do13.04.05. 13.011 16.174 9.212 38.39715 13.04. do 20.04.05. 12.709 14.365 8.606 35.68016 20.04. do 27.04.05. 16.483 11.060 8.643 36.18617 27.04. do 04.05.05. 20.504 8.419 8.990 37.91318 04.05. do 11.05.05. 20.487 10.311 8.967 39.76519 11.05. do 18.05.05. 21.931 10.290 9.335 41.55620 18.05. do 25.05.05. 20.641 13.374 8.901 42.91621 25.05. do 01.06.05. 20.817 13.665 8.260 42.74222 01.06. do 08.06.05. 21.141 13.194 8.752 43.08723 08.06. do 15.06.05. 22.958 12.954 7.779 43.69124 15.06. do 22.06.05. 23.774 12.724 7.883 44.38125 22.06. do 29.06.05. 23.946 11.838 7.850 43.63426 29.06. do 06.07.05. 27.865 8.571 6.912 43.34827 06.07. do 15.07.05. 30.393 7.794 7.085 45.27228 15.07. do 20.07.05. 28.698 7.315 8.412 44.42529 20.07. do 27.07.05. 29.469 7.060 8.359 44.88830 27.07. do 03.08.05. 31.197 7.299 7.581 46.07731 03.08. do 11.08.05. 31.895 7.443 7.579 46.91732 11.08. do 18.08.05. 31.820 8.462 7.595 47.87733 18.08. do 25.08.05. 34.817 7.305 7.569 49.69134 25.08. do 31.08.05. 36.792 7.305 7.558 51.65535 31.08. do 07.09.05. 37.211 7.305 9.231 53.74736 07.09. do 14.09.05. 39.399 5.311 9.231 53.94137 14.09. do 21.09.05. 37.756 5.023 9.238 52.01738 21.09. do 28.09.05. 38.998 5.567 8.613 53.17839 28.09. do 05.10.05. 38.793 5.856 9.154 53.80340 05.10. do 12.10.05. 41.818 4.729 9.154 55.70141 12.10. do 19.10.05. 41.481 4.995 10.112 56.58842 19.10. do 26.10.05. 40.489 6.808 10.016 57.31343 26.10. do 02.11.05. 40.416 5.507 9.844 55.76744 02.11. do 09.11.05. 41.599 6.512 9.817 57.92845 09.11. do 16.11.05. 41.308 6.512 9.780 57.60046 16.11. do 23.11.05. 38.110 11.612 9.434 59.15647 23.11. do 30.11.05. 42.531 9.761 8.689 60.98148 30.11. do 07.12.05. 42.476 7.888 8.639 59.00349 07.12. do 14.12.05. 44.695 6.822 8.755 60.27250 14.12. do 21.12.05. 45.599 5.671 8.755 60.02551 21.12. do 28.12.05. 36.100 15.950 8.455 60.50552 28.12.05. do 04.01.06. 26.287 27.647 7.756 61.690

PROSJEK 27.484 9.785 8.465 45.734

PRILOZI

117

Tabela br. 3 - Broj realizovanih platnih transakcija u zemlji, 2005. godina

Period Ukupni nalozi Index

Radni dani

Dnevni prosjek

Međubank. nalozi

Dnevni prosjek

Učešćemeđubank.

Interni nalozi

Dnevni prosjek

Učešće internih

1 2 1/2 3 3/2 3/1*100 4 4/2 4/1*100

Januar 509.380 18 28.299 255.084 14.171 50,08% 254.296 14.128 49,92%

Februar 675.300 133 20 33.765 345.179 17.259 51,11% 330.121 16.506 48,89%

Mart 848.100 126 23 36.874 437.089 19.004 51,54% 411.011 17.870 48,46%

April 833.875 98 21 39.708 440.436 20.973 52,82% 393.439 18.735 47,18%

Maj 856.185 103 20 42.809 439.965 21.998 51,39% 416.220 20.811 48,61%

Jun 951.201 111 22 43.236 491.557 22.344 51,68% 459.644 20.893 48,32%

Jul 960.608 101 19 50.558 490.803 25.832 51,09% 469.805 24.727 48,91%

Avgust 1.089.001 113 23 47.348 564.835 24.558 51,87% 524.166 22.790 48,13%

Septembar 985.951 91 22 44.816 514.101 23.368 52,14% 471.850 21.448 47,86%

Oktobar 1.502.446 152 21 71.545 473.221 22.534 31,50% 1.029.225 49.011 68,50%

Novembar 1.377.748 92 22 62.625 478.888 21.768 34,76% 898.860 40.857 65,24%

Decembar 1.673.121 121 23 72.744 572.592 24.895 34,22% 1.100.529 47.849 65,78%

Kumulativ (I-XII) 12.262.916 254 5.503.750 6.759.166

Prosjek (I-XII) 1.021.910 21 48.662 458.646 21.840 44,88% 563.264 26.822 55,12%

Tabela br. 4 – Realizovane međubankarske platne transakcije u zemlji, 2005. godina

PeriodMeđubankarski

naloziIndex Radni

daniDnevniprosjek

NaloziRTGS

Dnevniprosjek

UčešćeRTGS

naloga

NaloziDNS

Dnevniprosjek

UčešćeDNS

naloga

1 2 1/2 3 3/2 3/1*100 4 4/2 4/1*100

Januar 255.084 18 14.171 164.545 9.141 64,51% 90.539 5.030 35,49%

Februar 345.179 135 20 17.259 216.172 10.809 62,63% 129.007 6.450 37,37%

Mart 437.089 127 23 19.004 271.492 11.804 62,11% 165.597 7.200 37,89%

April 440.436 101 21 20.973 277.122 13.196 62,92% 163.314 7.777 37,08%

Maj 439.965 100 20 21.998 277.090 13.855 62,98% 162.875 8.144 37,02%

Jun 491.557 112 22 22.344 299.723 13.624 60,97% 191.834 8.720 39,03%

Jul 490.803 100 19 25.832 282.100 14.847 57,48% 208.703 10.984 42,52%

Avgust 564.835 115 23 24.558 290.551 12.633 51,44% 274.284 11.925 48,56%

Septembar 514.101 91 22 23.368 266.972 12.135 51,93% 247.129 11.233 48,07%

Oktobar 473.221 92 21 22.534 241.739 11.511 51,08% 231.482 11.023 48,92%

Novembar 478.888 101 22 21.768 249.678 11.349 52,14% 229.210 10.419 47,86%

Decembar 572.592 120 23 24.895 304.005 13.218 53,09% 268.587 11.678 46,91%

Kumulativ (I-XII) 5.503.750 254 3.141.189 2.362.561

Prosjek (I-XII) 458.646 21 21.840 261.766 12.465 57,07% 196.880 9.375 42,93%

118


Tabela br. 5 - Vrijednost realizovanog platnog prometa u zemlji, 2005. godina

PeriodUkupan

platni prometIndex Radni

daniDnevniprosjek

Međubank.pl. promet

Dnevni prosjek

Učešćemeđubank.

Internipl. promet

Dnevniprosjek

Učešćeinternog

1 2 1/2 3 3/2 3/1*100 4 4/2 4/1*100

Januar 458.941.511 18 25.496.751 227.016.822 12.612.046 49,47% 231.924.689 12.884.705 50,53%

Februar 593.109.897 129 20 29.655.495 301.971.177 15.098.559 50,91% 291.138.719 14.556.936 49,09%

Mart 812.401.205 137 23 35.321.792 402.139.176 17.484.312 49,50% 410.262.029 17.837.480 50,50%

April 997.290.124 123 21 47.490.006 498.519.660 23.739.031 49,99% 498.770.464 23.750.974 50,01%

Maj 831.746.478 83 20 41.587.324 404.059.077 20.202.954 48,58% 427.687.401 21.384.370 51,42%

Jun 956.807.314 115 22 43.491.242 503.468.713 22.884.942 52,62% 453.338.601 20.606.300 47,38%

Jul 966.790.466 101 19 50.883.709 496.133.447 26.112.287 51,32% 470.657.019 24.771.422 48,68%

Avgust 1.073.904.774 111 23 46.691.512 518.010.655 22.522.202 48,24% 555.894.119 24.169.310 51,76%

Septembar 961.611.090 90 22 43.709.595 472.232.145 21.465.098 49,11% 489.378.945 22.244.497 50,89%

Oktobar 955.580.786 99 21 45.503.847 438.229.544 20.868.074 45,86% 517.351.242 24.635.773 54,14%

Novembar 974.582.221 102 22 44.299.192 462.136.415 21.006.201 47,42% 512.445.806 23.292.991 52,58%

Decembar 1.385.333.262 142 23 60.231.881 649.082.050 28.220.959 46,85% 736.251.212 32.010.922 53,15%

Kumulativ (I-XII) 10.968.099.128 254 5.372.998.880 5.595.100.248

Prosjek (I-XII) 914.008.261 21 43.524.203 447.749.907 21.321.424 48,99% 466.258.354 22.202.779 51,01%

Tabela br. 6 - Vrijednost realizovanog međubankarskog platnog prometa u zemlji, 2005. godina

Period

Međubankarskiplatni promet

Index Radnidani

Dnevniprosjek RTGS Dnevni

prosjekUčešćeRTGS DNS Dnevni

prosjekUšešće

DNS

1 2 1/2 3 3/2 3/1*100 4 4/2 4/1*100

Januar 227.016.822 18 12.612.046 221.361.472 12.297.860 97,51% 5.655.350 314.186 2,49%

Februar 301.971.177 133 20 15.098.559 294.238.183 14.711.909 97,44% 7.732.995 386.650 2,56%

Mart 402.139.176 133 23 17.484.312 392.413.597 17.061.461 97,58% 9.725.578 422.851 2,42%

April 498.519.660 124 21 23.739.031 488.926.145 23.282.197 98,08% 9.593.515 456.834 1,92%

Maj 404.059.077 81 20 20.202.954 394.363.054 19.718.153 97,60% 9.696.022 484.801 2,40%

Jun 503.468.713 125 22 22.884.942 492.396.837 22.381.674 97,80% 11.071.876 503.267 2,20%

Jul 496.133.447 99 19 26.112.287 472.218.777 24.853.620 95,18% 23.914.670 1.258.667 4,82%

Avgust 518.010.655 104 23 22.522.202 482.849.676 20.993.464 93,21% 35.160.979 1.528.738 6,79%

Septembar 472.232.145 91 22 21.465.098 442.152.477 20.097.840 93,63% 30.079.668 1.367.258 6,37%

Oktobar 438.229.544 93 21 20.868.074 410.398.527 19.542.787 93,65% 27.831.017 1.325.287 6,35%

Novembar 462.136.415 105 22 21.006.201 434.501.091 19.750.050 94,02% 27.635.324 1.256.151 5,98%

Decembar 649.082.050 140 23 28.220.959 617.404.231 26.843.662 95,12% 31.677.819 1.377.296 4,88%

Kumulativ (I-XII) 5.372.998.880 254 5.143.224.068 229.774.812

Prosjek (I-XII) 447.749.907 21 21.321.424 428.602.006 20.409.619 95,72% 19.147.901 911.805 4,28%

PRILOZI

119

Tabela br. 7 - Raspoloživost RTGS i DNS sistema CBCG u 2005. godini

Mjesec Radni dani Radni sati Produženje u min.

Vrijeme radau min.

Zastojiu min.

Raspoloživost sistema

1 2 3 4 5(3+4) 6 7

Januar 18 145,22 - 8.722 51 99,42%

Februar 20 170,00 - 10.200 - 100,00%

Mart 23 195,30 - 11.730 - 100,00%

April 21 178,30 - 10.710 - 100,00%

Maj 20 170,00 - 10.200 - 100,00%

Jun 22 187,00 - 11.220 - 100,00%

Jul 19 161,30 - 9.690 10 99,89%

Avgust 23 195,30 - 11.730 37 99,68%

Septembar 22 187,34 34 11.288 - 100,00%

Oktobar 21 178,30 - 10.710 - 100,00%

Novembar 22 187,00 - 11.220 - 100,00%

Decembar 23 195,30 - 11.730 - 100,00%

Kumulativ 254 2.150,36 34 129.150 98

Prosječna raspoloživost 21 179.19 10.762 99,92%

Tabela br. 8 - Broj pravnih lica i njihova struktura pa osnovu blokade računa, III-XII 2005. godine

DatumUkupan broj pravnih lica

Broj pravnih lica koja nisu u blokadi

%Broj pravnih lica u

blokadi%

31.03. 28.509 21.948 76,99% 6.561 23,01%

30.04. 28.805 22.311 77,46% 6.494 22,54%

31.05. 29.130 22.282 76,49% 6.848 23,51%

30.06. 29.466 22.674 76,95% 3.792 12,87%

31.07. 29.751 22.805 76,65% 6.946 23,35%

31.08. 29.983 22.999 76,71% 6.984 23,29%

30.09. 30.213 23.229 76,88% 6.984 23,12%

31.10. 30.483 23.268 76,33% 7.215 23,67%

30.11. 30.726 23.210 75,54% 7.516 24,46%

31.12. 30.672 23.004 75,00% 7.668 25,00%

120


Tabe

la b

r. 9

- Fiz

ički

obi

m k

ontr

ole

nosi

laca

pla

tnog

pro

met

a u

2005

. god

ini

R.Br

.N

osila

c pl

atno

g pr

omet

aPl

anira

no k

ontr

ola

Izvr

šeno

kon

trol

aIz

vrše

ne v

anre

dne

kont

role

Nei

zvrš

ene

plan

irane

ko

ntro

le

Sveo

buhv

atna

Ciljn

aU

kupn

oSv

eob.

Ciljn

aU

kupn

oSv

eob.

Ciljn

aU

kupn

oSv

eob.

Ciljn

aU

kupn

o

1.Po

dgor

ička

ban

ka A

D P

odgo

rica

1-

1-

22

-2

21

-1

2..

Nik

šićk

a ba

nka

AD

Nik

šić

1-

11

-1

--

--

--

3Pl

jeva

ljska

ban

ka A

D P

ljevl

ja1

-1

-1

1-

11

1-

1

4.

Atla

smon

t ban

ka A

D P

odgo

rica

1-

11

23

-2

2-

--

5.

Euro

mar

ket b

anka

AD

Pod

goric

a1

-1

-2

2-

22

1-

1

6.

Mon

tene

grob

anka

AD

Pod

goric

a1

-1

12

3-

22

--

-

7.Cr

nogo

rska

kom

erci

jaln

a ba

nka

AD

Po

dgor

ica

1-

11

23

-2

2-

--

8.

Hip

otek

arna

ban

ka A

D P

odgo

rica

1-

1-

22

-2

21

-1

9.

Kom

erci

jaln

a ba

nka

AD

Bud

va1

-1

11

2-

11

--

-

10.

Opp

ortu

nity

ban

k A

D P

odgo

rica

1-

1-

11

-1

11

-1

SVEG

A:

10-

105

152

0-

1515

5-

5

PRILOZI

121

Tabela br. 10 - Statistika realizovane obuke u zemlji zaposlenih CBCG

Naziv institucije Naziv kursa/seminara/obuke Trajanje obuke

Broj polaznika

Kvalifikaciona struktura polaznika

SSS VŠS VSS

U zemlji

Institut za strane jezike u Podgorici Kursevi engleskog jezika 6 mjeseci 41 7 1 33

CBCG Intenzivni kurs engleskog jezika tokom cijele g. 2 1 1

PMF Word, Excel mjesec 18 8 2 8

CBCG Word i Excel 1 nedjelja 9 8 1

Elektrotehnički fakultet Podgorica Napredni Excel mjesec 9 9

Institut računovođa i revizora CG Međunarodni računovodstveni standardi i MSFI 2 dana 3 1 2

Institut računovođa i revizora CG Seminar za računovođe i revizore 2 dana 3 2 1

Institut računovođa i revizora CG Seminar za računovođe i revizore 1 dan 3 1 2

Banka Njemačke i CBCG Podgorica Opšti seminar o centralnom bankarstvu 3 dana 19 1 18

Banka Njemačke i CBCG Podgorica Obrazovanje i obuka osoblja Banke Njemačke 5 7 7

Banka Njemačke i CBCG Podgorica Upravljanje gotovinom i logistika 5 dana 20 3 2 15

MMF Podgorica Seminar o kontroli banaka 5 dana 11 11

Paul Tarner CBCG Seminar „Vještine držanja prezentacije“ 1 dan 7 7

Paul Tarner CBCG Seminar „Vještine držanja prezentacije“ 2 dana 14 1 13

Paul Tarner CBCG Seminar „Vještine držanja prezentacije“ 4 dana 14 14

Sajam knjiga - Beograd Sajam knjiga 7 dana 2 1 1

Sajam grafičke i papirne industrije Beograd Sajam grafičke i papirne industrije 7 dana 1 1

Montora - Podgorica Radionica o administriranju 5 dana 2 2

Montora - Podgorica Specijalistički kurs za Oracle 9 5 dana 4 4

Montora - Podgorica Oracle: program sa PL/SQL 5 dana 3 3

Montora - Podgorica Oracle: uvod u SQL 5 dana 3 3

Montora - Podgorica Oracle kursevi mjesec 1 1

RS za razvoj i Biznis Link iz Bg Infofest, Budva 1 dan 7 7

RS za razvoj i Biznis Link iz Bg Infofest, Budva 4 dana 7 1 6

Digit Montenegro SQL server, MOC 2071, MOC 2073 6 dana 1 1

Hewlett-Packard Beograd Seminar za korisnike Hewlett-Packard-a 1 dan 2 1 1

MCB Beograd Upravljanje ljudskim resursima 2 dana 1 1

MCB Beograd Cash Flow analiza 3 dana 1 1

MCB Beograd Napredna analiza finansijskih izvještaja 3 dana 1 1

MCB Beograd HRM Selekcija i zaposlenost 2 dana 1 1

Centar za edukaciju i stručno obrazovanje Beograd Savremeni poslovni sekretar 3 dana 1 1

Savez ekonomista SCG Savjetovanje ekonomista SCG 3 dana 3 3

Udruženje trenera i predavača Srbije Planiranje Public Relations 2 dana 1 1

Ministarstvo za ekonomske odnose Borba protiv pranja novca

sa inostranstvom, Podgorica 2 dana 2 2

Adizes Beograd Sistem selekcije kandidata 2 dana 1 1

Ministarstvo turizma RCG Statistika turističkog prometa za MT RCG 3 dana 1 1

UNITAR i M. za ek.odnose Beograd Vještine i tehnike pregovaranja 2 dana 1 1

Skills Professional Center Beograd Radionica o ljudskim resursima 2 dana 1 1

Vršac Seminar o ljudskim resursima 1 dan 1 1

Ekonomski fakultet iz Ljubljane Bankarski menadžment, Budva 4 dana 8 8

Institut UN za obuku i istrazivanja i Min . za međ.ek.odnose SCG Beograd

Elektronsko poslovanje i E-goverment 2 dana 1 1

Međunarodne fin. i ek. institucije 2 dana 2 2

Međunarodna škola za profesionalno berzansko trgovanje FOREX trgovanje 5 dana 2 2

Udruženje banaka Srbije, Beograd Platni promet sa inostranstvom i instrumenti plaćanja 1 1

Ministarstvo za međ. ekonomske odnose SCG i UNDP Pristup STO 2 dana 1 1

Elektrotehnički fakultet Podgorica Postdiplomske studije mjesec 1 1

Matematički fakultet Podgorica Postdiplomske studije 5 dana 1 1

Agencija E-trgovina, Palić V međ. simpozijum o elektronskoj trgovini i poslovanju 3 dana 1 1

Ukupno u zemlji: 247 33 9 205

122


Tabela br. 11 - Statistika realizovane obuke u inostranstvu zaposlenih CBCG


Broj polaznika


SSS VŠS VSSU inostranstvu

Njemačka centralna banka(Deutsche Bundesbank)

Upravljanje gotovim novcem i borba protiv falsifikovanja 5 dana 1 1

Upravljanje deviznim rezervama 5 dana 2 2

Računovodstvo u CB 5 dana 1 1

X-ARIMA Sezonsko prilagođavanje ek.podataka 5 dana 1 1

Odnosi sa javnošću 5 dana 1 1

On-site kontrola banaka 5 dana 1 1

Bazel II - kontrola banaka 5 dana 1 1

Sistemi poravnanja za plaćanja i HoV u Evropi 5 dana 1 1

Razvoj u sistemima plaćanja i HoV 5 dana 1 1

Seminar za finansijske institucije 4 dana 1 1

Banka Engleske(Bank of England)

Upravljanje deviznim rezervama 5 dana 1 1

Finansije u centralnim bankama 5 dana 1 1

Upravljanje javnim dugom 4 dana 1 1

Struktura finansijskih tržišta 5 dana 1 1

Monetarna politika i analiza 5 dana 1 1

Upravljanje poslovnim kontinuitetom 3 dana 1 1

Finansijska stabilnost 5 dana 1 1

Finansijska stabilnost: specijalističke teme 5 dana 1 1

Narodna banka Češke(Czech National Bank)

Upravljanje ljudskim resursima u Banci Češke 5 dana 2 2

Sistemi plaćanja i poravnanja hartija od vrijednosti 2 dana 2 2

Upravljanje zaštitom i krizom u CB 3 dana 2 2

Narodna banka Poljske(National Bank of Poland)

Interna revizija u centralnim bankama 2 dana 2 2

Regulativa i kontrola u Banci Poljske 5 dana 2 2

Banka saveznih rezervi SAD(FED) Vašington i Njujrok

Seminar o upravljanju rizikom i internim kontrolama 4 dana 1 1

Seminar za starije bankarske supervizore 12 dana 1 1

Platni sistemi 5 dana 2 2

Portfolio Management 5 dana 1 1

Banka Holandije(De Nederlandsche Bank)

Nove odredbe Bazela 3 dana 4 4

Upravljanje ljudskim resursima 3 dana 1 1

Planiranje, kontrola i računovodstvo u CB 4 dana 2 2

Upravljanje rizikom deviznih rezervi 3 dana 1 1

Banka Francuske(Baque de France)

Bazel II - Upravljanje rizicima 5 dana 1 1

Pravni aspekti centralnog bankarstva 5 dana 2 2

Tržište finansijskih derivata 4 dana 1 1

Upravljanje ljudskim resursima 5 dana 1 1

Računovodstvo u CB 6 dana 1 1

Platni sistemi 5 dana 1 1

Međunarodni monetarni fond (MMF) Statistika platnih bilansa 44 dana 1 1

Institut u Beču(Joint Vienna Institute)

Pitanja deviznog kursa 5 dana 1 1

Izazovi na putu u EU 4 dana 2 2

Primijenjena ekonomska politika dva i po mjeseca 1 1

Realno priblizavanje i monetarna politika zemalja na putu ulaska u EU 5 dana 2 2

Makroekonomska analiza i politika 26 dana 1 1

Centar za finansijsku izvrsnost(Center for Excelences in Finances)

Principi i praksa interne revizije 2 dana 2 2

Platni sistemi - sistemi poravnanja HoV 5 dana 1 1

Upravljanje i kontrola platnih sistema 1 1

Statistika međunarodne trgovine 3 dana 2 2

Radionica „Upravljanje projektom“ 5 dana 1 1

Salzburg Seminar - Austria Svjetska banka Banka Albanije

Evropska unija: integracija i proširivanje 6 dana 2 2

Stress testing 3 dana 2 2

Bankarstvo u Evropi: rast i profitabilnost 2 dana 1 1

Banka Letonije Upravljanje IR u CB 2 dana 1 1

Hrvatska gospodarska komora i EDUCA plus Upravljanje ljudskim resursima 3 dana 2 2

Univerzitet Kembridz - Koledz Bel Viši srednji kurs engleskog jezika mjesec 3 3

HTSP ltd. Brisel Western Balcans Finansial Services Seminar 4 dana 3 3

Apriori komunikacije - Brioni Poslovna komunikacija 1 1

FSI/JVI Regionalni seminar o suštinskim pitanjima kontrole banaka 5 dana 1 1

MMF/JVISprječavanje pranja novca/Borba protiv finansiranja terorizma za kontrolore 5 dana 2 2

Analiza finansijskog tržišta 12 dana 1 1

Upravljanje makroekonomijom i pitanja fin. sektora 12 dana 1 1

FSI i BACEE Budimpešta Kreditni rizik po Bazelu II 3 dana 2 2

Cirih Švajcarska i Banka Poljske Monetarna politika 2 dana 1 1

JVI/Banka Francuske Upravljanje javnim dugom 4 dana 1 1

JVI u org. FED-a, Banka Austrije, Banka Francuske Upravljanje operativnim i portfolio rizikom 5 dana 1 1

SWIFT i CIS Smanjivanje troškova korišćenjem SWIFT mreze usluga 1 dan 2 2

SWIFT centar za edukaciju, Belgija Kreditni transferi za klijente i upravljanje gotovinom 2 dana 2 2

Banka Austrije i JVITokovi gotovog novca i platni sistemi u Austriji 5 dana 2 1 1

Monetarna i finansijska statistika ECB 5 dana 2 2

EU i Ministarstvo za ek. odnose sa inost. Brisel Ekonomska i monetarna unija 2 dana 1 1

George Mason Univerzitet u Virdziniji, SAD Extended Studies, Non Degree Level 1 godina 1 1

BOE i Banka Slovenije Analiza finansijskog sistema 3 dana 2 2

Narodna banka Makedonije Makroekonomsko modeliranje 5 dana 1 1

Banka Albanije i BOE Targetiranje inflacije u praksi 3 dana 1 1

CeBIT 2005, Hanover Svjetski sajam informatike 6 dana 1 1

Opatija Upravljanje fin. fizičkim i ljudskim resursima 3 dana 1 1

Ukupno u inostranstvu: 105 2 1 102

PRILOZI

123

Tabela br. 12 - Konferencije, studijska putovanja i savjetovanja koja su realizovana posredstvom Službe za upravljanje ljudskim resursima


Broj polaznika


SSS VŠS VSSU zemlji i inostranstvuUdruženje pravnika SiCG Kopaonička škola prava 5 dana 4 4

Udruženje pravnika SiCG Budvanski dani prava 4 dana 6 6

Magazin Ekonomist Finansijske usluge u jugoistočnoj Evropi 2 dana 2 2

Nacionalna klirinška kuća Poljska 10-ta internacionalna konferencija

klirinških institucija2 dana 1 1

BOE i Banka Slovenije Male zemlje, velika tržišta 1 dan 1 1

CB Poljske Studijska posjeta 5 dana 1 1

SB Nju Delhi IT konferencija 3 dana 1 1

Stokholm Oracle konferencija 2 dana 1 1

Godišnja konferencija Beograd Microsoft sinergija 1 1

Top Career i British Council Beograd Prva regionalna konferencija o

inovativnim rješenjima2 dana 1 1

Ukupno na konferencijama, studijskim putovanjima i savjetovanjima: 19 19

124


Tabela br. 13 - Kvalifikaciona struktura radnika CBCG

Kvalifikacija Obrazovanje

Doktorat Ekonomski fakultet 2

Magistratura / specijalizacija 9

Ekonomski fakultet 8

Pravni fakultet 1

Visoka stručna sprema 160

Ekonomski fakultet 101

Elektrotehnički fakultet 11

Metalurško-tehnološki fakultet 1

Filozofski fakultet 2

Fakultet organizacionih nauka 1

Pravni fakultet 36

Engleski jezik i književnost 3

Prirodno-matematički fakultet 5

Viša stručna sprema 17

Viša škola za ekonomiju i informatiku 1

Viša ekonomsko-komercijalna škola 3

Viša računarska škola 1

Viša turistička škola 1

Viša škola usmjerenog obrazovanja 1

Viša ekonomska škola 2

Pedagoška akademija 2

Viša pravna škola 2

Škola rezervnih oficira 1

Viša pomorska škola 3

Srednja stručna sprema 86

Gimnazija 37

Elektrotehnička 1

Srednja turisticka škola 2

Srednje usmjereno obrazovanje 9

Hemijsko-tehnička škola 1

Srednja škola za turizam ugostiteljstvo i trgovinu 3

Srednja ekonomsko-ugostiteljska škola 1

Poljoprivredna srednja škola 1

Srednja medicinska škola 1

Srednja gradjevinska škola 2

Tehnička 1

Upravna škola 1

Srednja stručna škola 1

Srednja ekonomska škola 25

Kvalifikovani radnik 10

Škola za KV radnike 3

Škola za turizam, ugostiteljstvo i trgovinu 3

Srednja škola za turizam, ugostiteljstvo i trgovinu 1

Srednje usmjereno obrazovanje 2

Srednja škola za daktilografe 1

Polukvalifikovani radnik 7

Završena osnovna škola 5

Škola za ugostititeljstvo turizam i trgovinu 1

Zavod za vaspitanje maloljetnika 1

Nekvalifikovani radnik 3

Završena osnovna škola 3

Ukupan broj radnika 294

PRILOZI

125

Izvor: Monstat

Tabela br. 14 – Industrijska proizvodnja

Tabela br. 15 – Cijene na malo

Tabela br. 17 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela br. 16 – Troškovi života


Lančani index 73.0 91.3 113.1 89.7 105.4 102.3 104.1 98.5 103.8 91.0 109.3 102.2

ø 2004 = 100 98.5 89.9 101.7 91.2 96.1 98.3 102.3 100.8 104.6 95.2 104.1 106.4

U odnosu na isti mjesec preth. godine 113.3 94.5 104.5 87.6 94.3 96.8 110.1 116.5 109.3 98.1 97.6 78.8

Period tekuće prema istom preth. godine 103.5 103.9 99.5 98.4 98.2 100.1 100.2 101.1 100.9 100.6 98.1


Lančani index 100.1 100.1 100.2 100.4 100.2 100.2 99.8 100.1 100.3 100.2 100.1 100.1

ø 2004 = 100 102.6 102.7 102.9 103.3 103.4 103.7 103.5 103.6 103.9 104.1 104.2 104.3

U odnosu na isti mjesec preth. god. 103.7 103.5 103.6 103.9 103.6 103.8 103.5 103.5 103.7 103.3 103.4 101.8

Period tekuće prema istom preth. god. 103.6 103.6 103.7 103.6 103.7 103.6 103.7 103.7 103.6 103.6 103.4

Decembar 2004 = 100 100.1 100.2 100.4 100.8 101.0 101.2 101.0 101.1 101.4 101.6 101.7 101.8


Lančani index 100.1 100.1 100.2 100.5 100.6 100.3 99.0 100.2 100.4 100.3 100.6 100.2

ø 2004= 100 101.5 101.7 101.8 102.3 102.9 103.2 102.2 102.4 102.8 103.1 103.7 103.9

U odnosu na isti mjesec preth.god. 101.2 101.2 101.3 101.8 102.0 102.9 102.7 102.7 103.2 103.2 103.8 102.4

Period tekuće prema istom preth. god. 101.1 101.2 101.4 101.4 101.7 101.7 102 102.2 102.2 102.3 102.3

Decembar 2004 = 100 100.1 100.2 100.4 100.9 101.5 101.8 100.8 101 101.3 101.7 102.3 102.4


Lančani index 100.1 100.2 102.2 98.5 100.5 100.8 100.0 100.1 100.2 99.9 100.1 100.8

ø 2004= 100 100.2 100.4 102.6 101.1 101.6 102.4 102.4 102.5 102.6 102.6 102.7 103.6

U odnosu na isti mjesec preth. god. 103.6 103.3 102.5 100.4 100.5 101.7 101.5 101.3 102.1 102.1 102.2 103.5

Period tekuće prema istom preth. god. 103.4 103.1 102.4 102.1 102 101.9 101.9 101.9 101.9 101.9 102.1

Decembar 2004 = 100 100.1 100.3 102.5 101.0 101.5 102.3 102.3 102.4 102.6 102.5 102.6 103.5

126


Izvor: Monstat

Tabela br. 18 – Cijene

Cijene na malo Troškovi životaCijene proizv. ind.

proizvoda

Ukupno Robe Usluge Ukupno Ukupno

Godišnja stopa rasta

Mjesečna stopa rasta









2001.

Jun 21.9 3.2 19.3 0.9 34.4 14.1 22.1 3.0 13.1 0.3

Jul 23.4 2.4 18.6 0.5 45.3 10.4 21.5 0.4 15.5 1.1

Avg. 24.8 2.7 20.5 3.2 44.9 1.1 23.3 2.7 19.7 1.6

Sep. 25.6 2.0 21.4 2.0 45.3 1.8 23.5 1.3 18.6 -1.2

Okt. 25.1 0.5 20.9 0.6 44.8 0.1 22.8 0.5 19.4 -0.5

Nov. 25.0 2.8 21.5 3.5 41.5 0.0 24.3 3.7 12.7 1.2

Dec. 28.0 3.5 25.6 4.0 39.5 1.7 26.5 2.5 15.1 4.1

2002.

Jan. 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6

Feb. 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1

Mar. 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0

Apr. 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2

Maj 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4

Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4

Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3

Avg. 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6

Sep. 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4

Okt. 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1

Nov. 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1

Dec. 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003.

Jan. 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1

Feb. 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0

Mar. 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8

Apr. 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8

Maj 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0

Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9

Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2

Avg. 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0

Sep. 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4

Okt. 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1

Nov. 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2

Dec. 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004.

Jan. 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2

Feb. 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5

Mar. 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3

Apr. 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6

Maj 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3

Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4

Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5.0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2

Avg. 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3

Sep. 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6

Okt. 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1

Nov. 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0

Dec. 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005.

Jan. 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1

Feb. 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2

Mar. 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2

Apr. 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5

Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5

Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8

Jul 3.5 -0.2 1.3 -0.3 13.1 0.0 2.7 -1.0 1.5 0.0

Avg. 3.5 0.1 1.3 0.1 13.1 0.0 2.7 0.2 1.3 0.1

Sep. 3.7 0.3 1.4 0.3 13.2 0.3 3.2 0.4 2.1 0.2

Okt. 3.3 0.2 1.4 0.2 11.4 0.3 3.2 0.3 2.1 -0.1

Nov. 3.4 0.1 1.5 0.1 11.4 0.0 3.8 0.6 2.2 0.1

Dec. 1.8 0.1 1.8 0.1 1.8 0.0 2.4 0.2 3.5 0.8

PRILOZI

127

Tabela br. 19 – Realizacija aukcija 28-dnevnih državnih zapisa


Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najvišastopa

Ponderisana stopa

XLV AUKCIJA 19.01.2005. 8.700.000,00 8.273.000,00 8.273.000,00 7,80 9,60 8,89

XLVI AUKCIJA 17.02.2005. 8.500.000,00 8.500.000,00 9.267.000,00 8,50 9,50 9,00

XLVII AUKCIJA 17.03.2005. 9.000.000,00 9.000.000,00 9.705.000,00 8,50 11,50 9,22

XLVIII AUKCIJA 14.04.2005. 5.000.000,00 5.000.000,00 8.817.300,00 7,50 9,00 8,33

XLIX AUKCIJA 12.05.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 4.295.000,00 4,50 4,50 4,50

UKUPNO 32.200.000,00 31.773.000,00 40.357.300,00


Najvišastopa

Ponderisana stopa

XXXVIII AUKCIJA 12.01.2005. 5.600.000,00 5.600.000,00 5.632.000,00 8,00 9,25 8,78

XXXIX AUKCIJA 03.02.2005. 5.000.000,00 4.725.000,00 4.725.000,00 8,70 9,70 8,95

XL AUKCIJA 09.03.2005. 6.000.000,00 6.000.000,00 6.476.000,00 8,00 11,00 9,35

XLI AUKCIJA 31.03.2005. 5.000.000,00 5.000.000,00 5.000.000,00 8,90 10,50 9,38

XLII AUKCIJA 05.05.2005. 4.000.000,00 4.000.000,00 6.426.000,00 8,00 8,50 8,30

XLIII AUKCIJA 26.05.2005. 5.000.000,00 5.000.000,00 6.163.500,00 7,00 8,00 7,63

XLIV AUKCIJA 30.06.2005. 1.500.000,00 1.500.000,00 3.336.900,00 4,96 6,00 5,45

XLV AUKCIJA 21.07.2005. 3.000.000,00 3.000.000,00 6.928.700,00 2,99 3,95 3,57

XLVI AUKCIJA 25.08.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 3.950.000,00 2,55 3,49 2,96

XLVII AUKCIJA 15.09.2005. 1.500.000,00 1.500.000,00 4.653.000,00 2,30 3,20 2,88

XLVIII AUKCIJA 10.11.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.910.000,00 0,80 2,00 1,64

UKUPNO 2005. g. 38.600.000,00 38.325.000,00 55.201.100,00

128



Najviša stopa

Ponderisana stopa

IX AUKCIJA 20.01.2005. 2.000.000,00 2.000.000,00 2.000.000,00 8,50 8,80 8,65

X AUKCIJA 24.03.2005. 2.500.000,00 2.000.000,00 2.000.000,00 9,00 9,20 9,03

XI AUKCIJA 30.03.2005. 2.500.000,00 2.500.000,00 2.535.000,00 9,00 10,50 10,20

XII AUKCIJA 31.03.2005. 5.500.000,00 4.830.000,00 4.830.000,00 8,90 12,00 9,68

XIII AUKCIJA 21.04.2005. 2.000.000,00 2.000.000,00 2.560.000,00 8,48 8,80 8,61

XIV AUKCIJA 23.06.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 3.815.000,00 6,00 7,00 6,88

XV AUKCIJA 29.06.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.685.000,00 4,97 6,50 5,59

XVI AUKCIJA 30.06.2005. 2.000.000,00 2.000.000,00 6.263.500,00 4,99 6,00 5,82

XVII AUKCIJA 21.07.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.928.882,60 3,98 5,18 4,82

XVIII AUKCIJA 22.09.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 3.190.000,00 2,19 2,29 2,24

XIX AUKCIJA 29.09.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 3.520.000,00 1,00 1,90 1,06

XX AUKCIJA 20.10.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 2.360.000,00 1,00 1,85 1,42

XXI AUKCIJA 22.12.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 2.195.000,00 0,80 1,09 0,98

UKUPNO 2005. g. 23.500.000,00 22.330.000,00 38.882.382,60




Najviša stopa

Ponderisana stopa

V AUKCIJA 13.01.2005. 3.600.000,00 3.517.000,00 3.517.000,00 9,69 9,88 9,88

VI AUKCIJA 24.02.2005. 3.000.000,00 3.000.000,00 3.260.000,00 8,95 8,95 8,95

VII AUKCIJA 11.03.2005, 1.000.000,00 1.000.000,00 1.000.000,00 8,95 8,95 8,95

VIII AUKCIJA 07.04.2005. 2.000.000,00 2.000.000,00 2.148.500,00 9,00 9,50 9,48

IX AUKCIJA 25.05.2005. 2.000.000,00 2.000.000,00 3.130.000,00 7,49 11,00 8,69

X AUKCIJA 12.07.2005. 1.500.000,00 1.500.000,00 2.150.000,00 3,50 3,99 3,82

XI AUKCIJA 25.08.2005. 1.500.000,00 1.500.000,00 1.964.400,00 3,80 5,00 4,30

XII AUKCIJA 06.10.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.204.000,00 1,00 5,47 3,24

XIII AUKCIJA 23.11.2005. 1.000.000,00 1.000.000,00 2.100.000,00 0,90 1,90 1,01

UKUPNO 16.600.000,00 16.517.000,00 20.473.900,00

PRILOZI

129

Tabela br. 23 – Bilans plaćanja Crne Gore, u 000 eura

Januar - decembarIndex

Razlika2004. 2005.

1 2 3

ROBEUkupni izvoz 452.148 434.458 96,1 -17.690Izvoz ocarinjene robe bez prometa sa Srbijom i Kosovom 259.553 274.489 105,8 14.936Izvoz u Srbiju i Kosovo 192.595 159.969 83,1 -32.626Ukupni uvoz 868.584 940.344 108,3 71.760Uvoz ocarinjenih proizvoda bez prometa sa Srbijom i Kosovom 566.730 612.877 108,1 46.147Uvoz iz Srbije i Kosova 301.854 327.467 108,5 25.613Saldo robne razmjene -416.436 -505.886 121,5 -89.450USLUGEUkupni transportni prihodi 45.448 60.936 134,1 15.488Transport, zvanični podaci o prihodima 39.847 50.371 126,4 10.524Transportni prihod od Srbije 5.601 10.565 188,6 4.964Ukupni transportni rashodi 29.420 34.896 118,6 5.476Transport, zvanični podaci o rashodima 19.300 21.443 111,1 2.143Transportni rashodi-Srbija 10.120 13.453 132,9 3.333Saldo transportnih usluga 16.028 26.040 162,5 10.012Ukupni prihodi od turizma 171.764 215.120 125,2 43.356Prihodi od stranih turista 71.995 97.347 135,2 25.352Turisti iz Srbije 99.769 117.773 118,0 18.004Ukupni rashodi turizma 6.963 10.277 147,6 3.314Poslovna putovanja u inostranstvo, zvanični podaci 5.224 6.308 120,8 1.084Crnogorski turisti u Srbiji 1.739 3.969 228,2 2.230Saldo turizma 164.801 204.843 124,3 40.042Prihodi od pružanja finansijskih usluga 4.041 3.477 86,0 -564Naknade od usluga 3.314 2.907 87,7 -407Naknade od usluga-izvoz/uvoz sa Srbijom 727 570 78,4 -157DrugoRashodi za pružanje finansijskih usluga 6.490 8.113 125,0 1.623Rashodi po naknadama za pružene usluge 5.318 6.431 120,9 1.113Naknade od usluga-izvoz/uvoz sa Srbijom 1.172 1.682 143,5 510Saldo finansijskih usluga -2.449 -4.636 189,3 -2.187Ostali prihodi od usluga 28.276 34.973 123,7 6.697Ostali rashodi od usluga 58.480 70.204 120,0 11.724Saldo ostalih usluga -30.204 -35.231 116,6 -5.027Prihodi od usluga 249.529 314.506 126,0 64.977Rashodi od usluga 101.353 123.490 121,8 22.137Saldo usluga 148.176 191.016 128,9 42.840Ukupni saldo roba i usluga -268.260 -314.870 117,4 -46.610Prihodi i rashodiUkupni prihodi 135.455 175.280 129,4 39.825Kompenzacije radnicima 125.541 162.124 129,1 36.583Prihodi pojedinaca iz Srbije 9.323 12.042 129,2 2.719Prihodi od kamata 546 1.114 204,0 568Primljene dividende 45 0 0,0 -45Investicije u inostranstvuUkupni rashodi 49.213 59.123 120,1 9.910Kompenzacije radnicima 6.323 12.809 202,6 6.486Troškovi za pojedince u Srbiji 2.783 1.537 55,2 -1.246Troškovi kamata 24.814 24.641 99,3 -173Plaćene dividende 15.293 20.136 131,7 4.843Investicije u inostranstvu (procjena)Bilans prihoda i rashoda 86.242 116.157 134,7 29.915Tekući transferiPrihodi 73.493 74.924 101,9 1.431Transferi u RCG iz inostranstva 27.104 34.983 129,1 7.879Strana pomoć 20.089 7.123 35,5 -12.966Strana pomoć, preko nevladinih i humanitarnih organizacija, finansijska i materijalna 26.300 32.818 124,8 6.518Rashodi 11.117 16.926 152,3 5.809Transferi iz RCG u inostranstvo 11.117 16.926 152,3 5.809Saldo tekućih transfera 62.376 57.998 93,0 -4.378Ukupni prihodi u tekućem računu 910.625 999.168 109,7 88.543Ukupni rashodi u tekućem računu 1.030.267 1.139.883 110,6 109.616SALDO TEKUĆEG RAČUNA -119.642 -140.715 117,6 -21.073KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 58.705 186.989 318,5 128.284Račun kapitalaTransfer kapitalaFinansijski račun 58.705 186.989 318,5 128.284Direktne investicije 50.567 374.731 741,1 324.164Akcijski kapital 50.567 374.731 741,1 324.164Reinvestirane zarade i nedistribuirani profiti sektoraPortfolio investicije-neto 5.524 4.816 87,2 -708Ostale investicije -19.599 -14.262 72,8 5.337Zajmovi 144.853 176.681 122,0 31.828Otplata zajmova -50.330 -49.448 98,2 882Gotovina i depoziti -114.122 -141.495Promjene neto strane aktive komercijalnih banaka 31.820 -65.438Promjena rezervi CBCG -9.607 -112.858Neto greške i omaške -60.937 46.274

130


Tabela br. 24 – Strane direktne investicije u Crnu Goru - po zemljama 01.01-31.12.2005, u eurima

Zemlja Ukupno Proizvodne dj. Uslužne dj. Nekretnine Finansij.org.

1=2+3+4 2 3 4 5

Austrija 63.555.562,56 58.499.849,98 3.997.925,00 557.037,58 500.750,00

Australija 134.925,00 - - 134.925,00 -

Bosna i Hercegovina 3.116.376,66 - 2.957.344,28 159.032,38 -

Republika Srpska 1.350.223,26 - 1.350.223,26 - -

Izrael 134.893,00 14.955,00 64.938,00 55.000,00 -

Irska 3.909.477,00 449.850,00 3.339.664,00 119.963,00 -

Grčka 133.872,43 - - 133.872,43 -

Italija 6.343.490,22 - - 104.891,64 6.238.598,58

Francuska 11.756.511,46 100.000,00 - 371.530,19 11.284.981,27

Bugarska 730.000,00 - 700.000,00 30.000,00 -

Kipar 3.449.577,23 300.000,00 516.393,21 2.633.184,02 -

Letonija 1.907.343,00 70.000,00 1.548.448,00 288.895,00 -

Njemačka 5.063.463,44 - 556.091,06 4.507.372,38 -

USA 4.637.393,97 - 1.437.513,00 1.962.374,55 1.237.506,42

Ruska Federacija 14.030.234,89 522.763,47 883.988,75 12.623.482,67 -

Madjarska 147.668.444,34 - 147.668.444,34 - -

Slovenija 22.899.356,32 921.225,00 839.370,85 203.177,82 20.935.582,65

Srbija 7.326.407,68 2.034.249,10 1.875.858,22 1.236.300,36 2.180.000,00

Švajcarska 14.601.066,87 1.491.217,70 2.876.956,00 7.883.793,17 2.349.100,00

Švedska 830.257,04 - 304.839,10 525.417,94 -

Velika Britanija 36.098.423,51 721.409,90 19.110.636,00 11.528.139,61 4.738.238,00

Litvanija 400.000,00 - 400.000,00 - -

Estonija 1.727.651,00 - - 1.727.651,00 -

Hrvatska 775.849,00 - 722.849,00 53.000,00 -

Luksemburg 1.381.792,04 - 631.792,04 - 750.000,00

Lihtenštajn 1.097.108,29 - 1.097.108,29 - -

BRJ Makedonija 50.172,00 - - 50.172,00 -

Japan 2.363.229,99 2.363.229,99 - - -

Norveška 77.000,00 - - 77.000,00

Holandija 170.669,00 - - 170.669,00 -

Ukraina 88.174,87 - - 88.174,87 -

Hongkong 74.875,00 - 74.875,00 - -

Djevič. Ostrva (Britanska) 1.035.078,42 603.000,00 - 432.078,42 -

Kirgistan 124.562,50 - - 124.562,50 -

Danska 767.510,00 - 714.910,00 52.600,00 -

Kanada 79.190,00 - - 79.190,00 -

Španija 99.925,00 99.925,00 - - -

Belize 70.000,00 70.000,00 - - -

Belgija 9.900,00 - - 9.900,00 -

Barbados 10.000,00 - - 10.000,00 -

Poljska 25.000,00 - 25.000,00 - -

Gibraltar 320.689,00 320.689,00 - - -

Ostalo 22.400.000,00 22.400.000,00

UKUPNO 382.825.675,99 68.582.364,14 193.695.167,40 70.333.387,53 50.214.756,92

PRILOZI

131

Prilog 2: Podzakonska akta

Propisi kojima su regulisane finansijske i bankarske operacije

Odluka o statističkim podacima koji se dostavljaju Centralnoj banci Crne Gore za potrebe sastavljanja platnog bilansa Republike Crne Gore („Sl.

list RCG“, br.76/05)

Propisi kojima je regulisan platni promet

Odluka o jedinstvenom mjeničnom blanketu („Sl.list RCG“, br.81/05)

Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o načinu izvršavanja međubankarskih plaćanja sa obračunskih računa učesnika u međubankarskom pla-

tnom sistemu („Sl.list RCG“, br.69/05)

Odluka o izmjenama i dopunama Odluke o naknadama za usluge Centralne banke Crne Gore za obavljanje poslova platnog prometa u zemlji („Sl.

list RCG“, br.14/05)

Odluke o naknadama za usluge Centralne banke Crne Gore za obavljanje poslova platnog prometa u zemlji i naknadama za učešće u RTGS-u i

DNS-u („Sl.list RCG“, br.39/05)

Odluka o dopuni Odluke o platnom prometu u zemlji („Sl.list RCG“, br.33/05)

Odluka o sprovođenju prinudne naplate sa računa izvršnog dužnika („Sl.list RCG“, br.6/05)

Odluka o izmjenama Odluke o obliku , sadržini i upotrebi jedinstvenih instrumenata platnog prometa za plaćanje u zemlji („Sl.list RCG“, br.6/05)

Odluka o dopuni Odluke o otvaranju , vođenju i ukidanju računa za obavljanje poslova platnog prometa u zemlji („Sl.list RCG“, br.6/05)

Propisi o novcu

Odluka o dopunama Odluke o snabdijevanju banaka novčanicama i kovanim novcem („Sl.list RCG“, br.39/05)

Odluka o visini iznosa gotovog novca koji se može unositi i iznositi iz zemlje („Sl.list RCG“, br.58/05)

132


Prilog 3: Politika Centralne banke u 2006. godini

Na osnovu člana 17, stav 1, tačka 1, Zakona o Centralnoj banci („Sl. list RCG“ br. 52/00 i br. 47/01), Savjet Centralne banke Crne Gore je, na sjednici

održanoj 12.12.2005. godine, utvrdio:

POLITIKU CENTRALNE BANKE U 2006. GODINI

Polazeći od dostignuća u oblasti razvoja bankarskog sistema, finansijske stabilnosti i primjene međunarodnih standarda, Centralna banka Crne

Gore će u 2006. godini realizovati sljedeće ciljeve:

1. Unapređivanje institucionalnog okvira u cilju obezbjeđenja kvalitetnije implementacije principa i standarda Bazela II, te poboljšanja me-

toda i tehnika kontrole, kao i razvoj informacione baze u funkciji vršenja stresnog testiranja sistema, razvoja finansijske discipline i pre-

ventivne zaštite deponenata banaka;

2. Kontinuirano praćenje, analiziranje i istraživanje stanja u finansijskom i ostalim dijelovima ekonomskog sistema, u funkciji predlaganja

efikasnih mjera za održavanje finansijske stabilnosti i davanja preporuka za podsticanje ekonomskog razvoja;

3. Održavanje efikasnog platnog prometa u zemlji i njegov dalji razvoj;

4. voditi politiku obavezne rezerve u cilju održavanja neophodne likvidnosti sistema i djelovanja na kontrolisanje kreditne ekspanzije;

5. razvoj kvaliteta postojećih usluga, uspostavljanje i obavljanje novih poslova bankara, savjetnika i fiskalnog zastupnika organa i organiza-

cija Republike Crne Gore;

6. Unapređivanje saradnje sa međunarodnim finansijskim institucijama, međunarodnim finansijskim organizacijama i centralnim banka-

ma;

7. Kontinuirano usavršavanje kadrovske i tehničke osposobljenosti Centralne banke;

8. Vršenje analiza javnog mnjenja i podizanje nivoa informisanosti o aktivnostima Centralne banke.

1. U funkciji obezbjeđenja kvalitetnije implementacije principa i standarda Bazela II, te poboljšanja metoda i tehnika kontrole, kao i razvoja

informacione baze u funkciji vršenja stresnog testiranja sistema, razvoja finansijske discipline i preventivne zaštite deponenata banaka,

Centralna banka će raditi na:

a. unapređivanju institucionalnog regulatornog okvira donošenjem novog Zakona o bankama i odgovarajuće podzakonske regulati-

ve sa ciljem obezbjeđenja zakonskih pretpostavki za širenje bankarskog tržišta, unaprjeđenja i razvoja rješenja iz važećeg zakona i

stvaranja pravnog okvira za postepenu tranziciju ka Bazelu II;

b. daljem unapređivanju metoda i tehnika kontrole, stavljanjem težišta na kontinuirano praćenje stanja banaka, uz dodatno jačanje off-

site kontrole;

c. razvoju informacione baze u funkciji vršenja stresnog testiranja sistema i stvaranja mogućnosti za implementaciju modela praćenja

centralizovanog rejtinga, u funkciji brže tranzicije prema modelima iz Bazela II;

d. daljem unapređivanju finansijske discipline kroz jačanje upravljanja rizicima i tržišne discipline, na osnovu kvalitetnije razmjene in-

formacija sa bankama i objavljivanje podataka o njihovom poslovanju;

e. efikasnom rješavanju pitanja nesolidnih banaka;

f. licenciranju banaka i izdavanju odobrenja i saglasnosti, u funkciji jačanja korporativne kulture, konkurentnosti i preventivne zaštite

deponenata, stavljanjem akcenta na poslovnu reputaciju i kvalitet potencijalnih akcionara banaka;

g. širenju nivoa znanja o značaju bankarskog sektora i karakteru standarda sigurne bankarske prakse;

h. podsticanju konkurencije u bankarskom sistemu i uanpređivanju upravljačke strukture.

PRILOZI

133

2. U cilju kontinuiranog praćenja, analiziranja i istraživanja stanja u finansijskom i ostalim dijelovima ekonomskog sistema, koji su u funkciji

donošenja efikasnih mjera za održavanje finansijske stabilnosti i davanja preporuka za podsticanje ekonomskog razvoja, Centralna banka

će:

a. pratiti makroekonomska kretanja u Republici, prikupljati relevante statističke podatke i sprovoditi redovne ekonomske analize u mo-

netarnoj, finansijskoj, fiskalnoj, realnoj sferi, te u domenu međunarodnih ekonomskih odnosa;

b. posebno analizirati mogućnosti za održavanje makroekonomske stabilnosti, ubrzanje privrednog razvoja, smanjenje deficita tekućeg

računa platnog bilansa, sniženje kamatnih stopa, smanjenje svih rizika, održanje niskog budžetskog deficita i niske stope inflacije,

ispunjenje Mastrihtskih kriterijuma i kreiranje stimulativnog poslovnog ambijenta;

c. shodno obavezama iz Zakona o tekućim i kapitalnim poslovima s inostranstvom, pratiti kretanja u platnom bilansu Republike i po

potrebi predlagati korektivne mjere;

d. pratiti i analizirati međunarodna iskustva sa ciljem sagledavanja mogućnosti i efikasnosti primjene mjera ekonomske i monetarne

politike, a naročito zemalja iz regiona jugoistočne Evrope, zemalja koje su uspješno okončale proces pristupanja Evropskoj uniji, kao

i dolarizovanih zemalja;

e. korišćenjem makroekonomskog modela za Crnu Goru i izradom studija analizirati uticaj postojećih instrumenata monetarne i eko-

nomske politike, kao i mogućnost razvoja i primjene novih instrumenata u uslovima eurizacije;

f. učestvovati u izradi novih i izmjeni postojećih zakonskih propisa u cilju unapređivanja poslovnog okruženja i kreiranja stimulativnog

ambijenta za privlačenje novih investicija;

g. raditi na anapređivanju postojećih i uvodjenju novih izvještaja, a prije svega Biltena Centralne banke Crne Gore i Izvještaja o finan-

sijskoj stabilnosti;

h. organizovati prikupljanje podataka za potrebe kreiranja i publikovanja monetarne i platnobilansne statistike;

i. sagledavati i ukazivati na nedostatke u postojećoj statističkoj, metodološkoj i institucionalnoj osnovi za vođenje ekonomske politike

i davati preporuke za njihovo prevazilaženje;

j. podsticati istraživački rad u oblasti monetarne politike i teorije.

3. U cilju održavanja efikasnog platnog prometa u zemlji, i njegovog daljeg razvoja, Centralna banka će:

a. zaokružiti regulatorni okvir za novi platni sistem pripremom Zakona o platnom prometu u zemlji i izvršiti dopunu podzakonskih akata

u skladu sa Zakonom;

b. razvijati stabilnost i efikasnost međubankarskog platnog sistema, u cilju dostizanja još višeg stepena sigurnosti njegovog funkcio-

nisanja i smanjenja operativnog rizika;

c. raditi na razvoju i implementaciji novog informacionog sistema za sprovođenje prinudne naplate, u cilju postizanja daljih funkcio-

nalnih unaprjeđenja i uvođenja potpune automatizacije, čime bi se postigla maksimalna efikasnost u izvršenju prinudne naplate;

d. nastaviti kvalitetno obavljanje platnog prometa u zemlji za klijente Centralne banke.

4. U cilju praćenja i kontrole likvidnosti bankarskog sistema i upravljanja deviznim rezervama Republike, Centralna banka će:

a. vršiti dalje unapređivanje regulatornog okvira;

b. voditi aktivnu politiku obavezne rezerve, kontinuirano preispitivati postojeću i u skladu sa ukazanim potrebama vršiti promjene oba-

vezne rezerve;

c. upravljati novčanim rezervama Republike, u zemlji i inostranstvu uz poštovanje principa minimiziranje svih vrsta rizika i maksimizi-

ranje prinosa;

d. unapređivati efikasno obavljanje platnog prometa sa inostranstvom;

e. obezbjeđivati potrebnu količinu i apoensku strukturu novčanica i kovanog novca u eurima za potrebe banaka i finansijskih instituci-

ja;

f. vršiti kvalitetnije upravljanje suvišcima likvidnosti u Republici, podsticanjem razvoja međubankarskog tržišta novca i operacija na

otvorenom tržištu.

134


5. U cilju kontinuiranog unapređivanja kvaliteta postojećih usluga, uspostavljanja i obavljanja novih poslova bankara, savjetnika i fiskalnog

zastupnika organa i organizacija Republike Crne Gore, Centralna banka će:

a. razvijati efikasnost praćenja svih priliva i odliva sredstava budžeta, koja se evidentiraju kao depozit kod CBCG;

b. pratiti priliv i upotrebu finansijskih sredstava odobrenih Republici putem kredita i donacija, kao i drugih sredstava iz inostranstva;

c. realizovati i unapređivati obavljanje procesa aukcije državnih zapisa i obveznica Vlade RCG;

d. davati prijedloge mjera i aktivnosti koje doprinose smanjenju budžetskog deficita i granice domaćeg i inostranog zaduživanja i ja-

vnog duga;

e. obezbjeđivati efikasan platni promet sa inostranstvom i međubankarski platni promet u zemlji za potrebe organa i organizacija Re-

publike.

6. U funkciji unapređivanja saradnje sa međunarodnim finansijskim institucijama, međunarodnim finansijskim organizacijama i centralnim

bankama, Centralna banka će:

a. dalje unapređivati saradnju sa Svjetskom bankom vezano za funkciju Centralne banke Crne Gore kao fiskalnog agenta SiCG u Svjetskoj

banci, kroz stvaranje uslova za samostalno obavljanje finansijskih transakcija u vezi servisiranja dugova po osnovu zajmova Svjetske

banke Republici Crnoj Gori, kao i kroz sprovođenje reformskih aktivnosti i ispunjenje obaveza definisanih kao uslov za dobijanje fi-

nansijske pomoći od ove institucije i neposrednim učešćem u radu izvršnih organa;

b. dalje unapređivati saradnju sa Međunarodnim monetarnim fondom ispunjenjem obaveza, shodno nadležnosti Centralne banke Crne

Gore, koje su uslov za korišćenje finansijske podrške Fonda, zatim pripremom stavova i mišljenja o budućim programima saradnje

sa MMFom, kao i neposrednim učešćem u radu izvršnih organa;

c. dalje realizovati saradnju sa Evropskom komisijom i inicirati nove vidove saradnje sa organima Evropske unije, a naročito sa Evrop-

skom Centralnom bankom i aktivno učestvovati u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, shodno nadležnostima Centralne banke;

d. nastaviti iniciranje saradnje sa međunarodnim organizacijama i drugim organizacijama od interesa za CBCG i razvijati postojeću sa-

radnju kroz uspostavljanje neposrednog kontakta, prikupljanje informacija i praćenje aktivnosti ovih organizacija, učešćem u radu

radnih tijela i skupština, kao i organizovanjem međunarodnih konferencija;

e. nastaviti unapređivanje već uspostavljene saradnje i iniciranje buduće saradnje sa drugim centralnim bankama kroz prikupljanje in-

formacija, praćenje i unapređenje realizacije postignutih sporazuma i predlaganje novih oblika saradnje;

f. učestvovati u pregovorima sa Narodnom bankom Srbije vezano za podjelu imovine i obaveza, podjelu finansijske aktive i pasive

Narodne banke Jugoslavije, podjelu javnog duga i uspostavljanje platnog prometa između Crne Gore i Srbije, u skladu s Ustavnom

poveljom Državne zajednice SiCG i Zakonom o sprovođenju Ustavne povelje Državne zajednice SiCG;

g. sprovoditi aktivnosti na unapređivanju postojećih i uspostavljanju novih korespondentskih odnosa sa stranim bankama i bankarskim

institucijama;

h. preduzimati sve druge aktivnosti koje će dovesti do dalje afirmacije Centralne banke Crne Gore na međunarodnom planu.

7. U funkciji realizacije kontinuiranog usavršavanja kadrovske i tehničke osposobljenosti, Centralna banka će:

a. raditi na daljem jačanju kadrovske osnove – usavršavanjem zaposlenih u zemlji i inostranstvu, afirmaciji sistema upravljanja učin-

kom, u cilju razvoja motivacije i nagrađivanja onih koji postižu najbolje rezultate, i uvođenjem ili usaglašavanjem propisa i poslovanja

u ovom domenu sa propisima i praksom Evropske unije – učešćem u odgovarajućim međunarodnim projektima;

b. unapređivati postojeći informacioni sistem prevođenjem na novu tehnološku platformu, vršiti definisanje arhitekture informacionog

sistema Centralne banke i raditi na poboljšanju efikasnosti primjene postojećeg informacionog sistema u poslovanju i unapređivanu

njegove bezbjednosti.

8. U cilju vršenja analiza javnog mnjenja i podizanja nivoa informisanosti o aktivnostima Centralne banke, Centralna banka će:

a. raditi na daljem unapređivanju komunikacije, kako interne, tako i eksterne, sa ukupnom javnošću – partnerima, građanima, doma-

ćim i stranim medijima i interesnim grupama;

PRILOZI

135

b. informisati javnost putem medija o redovnim aktivnostima Centralne banke Crne Gore;

c. sprovoditi edukaciju javnosti o funkciji Centralne banke Crne Gore, i raditi na povećanju percepcije javnosti o značaju finansijske sta-

bilnosti i fiskalne discipline;

d. kontinuirano raditi na unapređivanju web – prezentacije;

e. u saradnji sa Udruženjem banaka objavljivati bilanse banaka i bankarske tarife.

136


Prilog 4: Preporuke Vladi Republike Crne Gore za ekonomsku politiku u 2006. godini

I. UVODNE NAPOMENE

Ekonomska politika u narednom periodu treba da teži formiranju stimulativnog poslovnog ambijenta, sličnom onom koji postoji u razvijenim trži-

šnim privredama. Takav ambijent podrazumeva deregulaciju ekonomske aktivnosti odnosno brze, jednostavne i jeftine administrativne procedure.

On podrazumijeva postepeno povlačenje države kao vlasnika faktora proizvodnje uz zadržavanje regulatorne i kontrolne funkcije. Osnovna uloga

države treba da bude garantovanje svojinskih i ugovornih prava, kao i zaštita javnog reda i mira, bezbijednosti. Angažman države u drugim obla-

stima, poput zdravstva, obrazovanja, socijalne zaštite i dr. može da bude samo do one mjere do koje je obavljanje pomenutih aktivnosti nužno za

normalan razvitak zemlje, a istovremeno nije profitabilno privatnom sektoru. Takav ambijent će podsticati preduzetništvo, zapošljavanje i investira-

nje. Ovakav ambijent traži visok stepen liberalizacije i na spoljnom i na unutrašnjem planu, a zaštita domaće privrede može da bude prisutna u onoj

mjeri u kojoj je prisutna i u razvijenim tržišnim privredama. On sa svoje strane traži „jeftinu“ državu, koja se neće miješati u proces proizvodnje, uz

zadržavanje korektivne funkcije u slučaju većih tržišnih poremećaja. Da bi se ostvarili ovi ciljevi, treba nastaviti vodjenje politike približavanja Crne

Gore medjunarodnim integracijama u čije članstvo još uvijek nije primljena, a prije svega Evropskoj uniji i Svjetskoj trgovinskoj organizaciji.

Ažurirana verzija Agende, 2005-2007, treba da usmjerava implementaciju preostalih ekonomskih reformi kao nužnog elementa daljeg razvoja.

Ekonomska politika treba da teži ostvarenju sljedećih najvažnijih ciljeva:

• Stopa rasta realnog BDP-a najmanje 4%,

• Stopa inflacije najviše do 3%,

• Budžetski deficit najviše do 2% BDP-a,

• Deficitu tekućeg računa platnog bilansa do 7,5% BDP-a,

• Smanjenje nezaposlenosti i

• Podsticanje priliva stranih direktnih investicija.

Da bi se ostvarili ovi ciljevi, Centralna banka Crne Gore, shodno svojoj zakonskoj obavezi, predlaže Vladi Republike Crne Gore sljedeće preporuke u

oblasti ekonomske politike, koje su grupisane u šest oblasti:

• Preporuke u domenu realnog sektora,

• Preporuke u domenu fiskalne politike,

• Preporuke u domenu finansijskog sistema,

• Preporuke u domenu ekonomskih odnosa sa inostranstvom,

• Preporuke u domenu saradnje sa EU i STO i

• Preporuke u ostalim oblastima

II. PREPORUKE U DOMENU REALNOG SEKTORA

Cilj ekonomske politike treba da bude kreiranje stimulativnog poslovnog ambijenta koji bi podstakao nove investicije, kako domaće tako i strane,

koji će pojednostaviti administrativne procedure i sniziti njihove troškove i stimulisati ekonomski rast i preduzetništvo. U tom kontekstu potrebno

je preduzeti niz mjera, a kao najvažnije mogu se navesti sljedeće:

1. Donošenje strategije privrednog razvoja koja bi identifikovala sektore od strateškog značaja i omogućila alokaciju oskudnih resursa ka

tim sektorima.

2. Sprovođenje opšte deregulacije poslovanja, skraćivanje rokova i troškova za obavljanje svih administrativnih procedura, kao i povećanje

transparentnosti propisa.

PRILOZI

137

3. Primjena RIA (Regulatory Impact Assesment) metodologije pri donošenju novih propisa, u skladu sa preporukama OECD-a.

4. Omogućavanje obavljanja kompletnog procesa registracije preduzeća na jednom mjestu, pojednostavljivanje procedure (prije svega na

lokalnom nivou) i smanjenje troškova gašenja preduzeća.

5. Ubrzavanje procesa privatizacije i restrukturiranja velikih sistema, uz istovremeno povećavanje stepena informisanosti akcionara o njiho-

vim pravima i mogućnostima.

6. Afirmacija poslovnih „inkubatora“ u cilju podsticanja razvoja malih i srednjih preduzeća.

7. Usvajanje nedostajuće i stvaranje uslova za efikasnu primjenu postojeće regulative zaštite konkurencije harmonizovane sa regulativom

EU, u cilju izbjegavanja visokih cijena i niskog kvaliteta pojedinih proizvoda i usluga, a samim tim i sprječavanja smanjenja blagostanja

potrošača i dijela privrede (Zakon o zaštiti potrošača, Zakon o konkurenciji )

8. Prevođenje sive ekonomije (kao nelojalne konkurencije preduzećima koja posluju regularno i uzroka smanjenja fiskalnih prihoda) u le-

galne tokove uz određene poreske olakšice.

9. Razrješenje pitanja denacionalizacije, kao i rješavanje statusa konfiskovane imovine.

10. Jačanje pravne sigurnosti i razrješenje pitanja vlasništva nad zemljištem između države, privatnih vlasnika i privrede. Prilikom ovog pro-

cesa voditi računa da se ne ugrozi pravna sigurnost novih vlasnika kod revizije vlasničkih prava nad zemljištem kod već privatizovanih

preduzeća i shodno procjeni izvršiti samo novčanu nadoknadu vlasnicima bez ugrožavanja vlasništva privatizovanih preduzeća.

11. Obezbjeđenje doslovne primjene regulative vezane za zaštitu prava intelektualne svojine, kao i postizanje njene potpune harmonizacije

sa regulativom STO, u cilju privlačenja stranih investitora i lakšeg prijema u međunarodne institucije.

12. Sprovesti reforme tržišta rada: smanjiti izdatke poslodavaca prilikom raskida radnog odnosa, omogućiti i u praksi fleksibilne oblike rada,

ograničiti neplatne troškove koje snosi poslodavac, promovisati veću decentralizaciju procesa kolektivnog pregovaranja ka nivou pre-

duzeća. Nastavak realizacije programa obuke, prekvalifikacije i dokvalifikacije nezaposlenih radnika, i stimulisanje sistema neformalnog

obrazovanja. Donošenje dugoročne strategije za smanjenje nezaposlenosti, uvažavajući strukturne promjene u privredi.

13. Uvodjenje ili proširivanje preko Zavoda za zapošljavanje sledećih aktivnih mjera tržišta rada: sajmovi slobodnih radnih mjesta, razvoj vir-

tuelnih preduzeća (firme za vježbu sa ciljem pomoći u razvijanju vještina, posebni programi za dugoročno nezaposlene (tzv. „Obeshra-

brena radna snaga“).

14. Nastaviti sa unapređivanjem infrastrukture koja ima veliki uticaj na razvoj turizma (vodosnabdijevanje, kanalizacija, otpadne vode, sna-

bdijevanje električnom energijom, saobraćajnice, sređivanje aerodroma i dr.). Efikasnije sprovođenje propisa vezanih za bespravnu gra-

dnju, dosljedno pridržavanje urbanističkih planova razvoja i poštovanje principa održivog razvoja turizma. Sprovesti reviziju prostornog

plana.

15. Izrada Akcionog plana za pripremu kako ljetnje tako i zimske turističke sezone, u cilju stvaranja što povoljnijeg ambijenta za privređiva-

nje u turizmu i stvaranje pretpostavki za što duže trajanje sezone. Implementirati diferencirani poreski tretman turističke privrede. Ra-

spisivanje javnog tendera za gradnju hotela na atraktivnim neizgrađenim lokacijama, sa ciljem privlačenja kvalitetnih investitora koji će

omogućiti dovođenje velikog broja turista i zapošljavanje velikog broja radnika. Izrada prospekta koji će detaljno informisati potencijalne

investitore o uslovima i mogućnostima ulaganja.

16. Nastaviti aktivnosti na kategorizaciji i rekategorizaciji ugostiteljskih objekata u cilju podizanja nivoa kvaliteta usluge i privlačenja gostiju

više platežne moći.

17. Intenziviranje marketinških napora na promociji turističke privrede Crne Gore na ciljnim tržištima, a prije svega u zemljama EU, Srbiji, Ko-

sovu, Makedoniji, BiH, Rusiji, Češkoj Republici i dr. Izrada i distribucija info – propagandnog materijala, otvaranje turističko informativnih

punktova na aerodromima i graničnim prelazima i sl. Jačanje promocije kulturno istorijske baštine Crne Gore.

18. Odobravanje sredstava za indirektno subvencioniranje poljoprivredne proizvodnje i podrška izvoznim aktivnostima, u skladu sa raspolo-

živim.

19. Sistemsko rješavanje pitanja plasmana poljoprivrednih viškova, uz obezbjeđenje mehanizma za otkup i sredstava za njihovo finansira-

nje.

20. U cilju revitalizacije sela, potrebno je unaprijediti uslove života na selu, angažovati se na izgradnji seoske infrastrukture i pratećih djela-

tnosti. Podsticanje razvoja organske poljoprivrede i formiranje sertifikacione agencije. Realizacija programa „Made in Montenegro“.

138


21. Stvaranje pouzdane statistike poljoprivredne proizvodnje koja podrazumijeva prikupljanje svih relevantnih podataka o primarnoj i pre-

rađivačkoj proizvodnji u skladu sa međunarodnim standardima.

22. Ubrzati aktivnosti na privatizaciji i integraciji šumskih preduzeća, kako nefunkcionalna i netransformisana preduzeća ne bi i dalje pred-

stavljala kočnicu razvoja šumarstva i prerade drveta.

23. Omogućiti kvalitetnije planiranje, zaštitu i korišćenje šuma. Obnavljati i rehabilitovati erodirana zemljišta. Nastaviti aktivnosti za dobijanje

sertifikata o održivom šumarstvu.

24. Poštovanje i bolja primjena Zakona o izgradnji objekata posebno u dijelu davanja licenci radi boljeg uključivanja domaće građevinske

operative u investicione radove i suzbijanje nelojalne konkurencije u oblasti građevinarstva.

25. Izraditi strategiju razvoja saobraćaja. Povećati stepen iskorišćenosti transportnog lanca Luka Bar – Željeznica Crne Gore – ŽTP Beograd,

i povezivanje Luke sa ostalim zemljama u okruženju. Ubrzati rekonstrukciju i modernizaciju željezničke infrastrukture.

26. Intenziviranje napora na stvaranju EPCG kao komercijalno održivog preduzeća. Intenziviranje aktivnosti na smanjenju gubitaka u prenosu

električne energije, eliminisanju privilegovanih korisnika, smanjenju nelegalnih priključaka i povećanju stepena naplate prihoda. Izrada

strategije razvoja energetike RCG kojom bi se odredili srednjoročni i dugoročni ciljevi, prioriteti i uslovi razvoja energetskog sektora. Odr-

žavanje i modernizacija postojeće infrastrukture i izgradnja nove za proizvodnju i korišćenje energije. Iznalaženje alternativnih rješenja za

ublažavanje deficita energetskog bilansa. Ubrzati proces privatizacije TE „Pljevlja“ i Rudnika uglja Pljevlja, kao dva tehnološki povezana i

međusobno zavisna privredna subjekta.

27. Vođenje restriktivne politike zaštite životne okoline i primjena standarda serije ISO 14000.

III. PREPORUKE U DOMENU FISKALNE POLITIKE

Adekvatna fiskalna politika predstavlja jedan od najvažnijih faktora održanja eurizovanog režima. I pored činjenice da je ostvaren prihvatljiv bu-

džetski deficit u skladu sa Mastrihtskim krterijumima, neophodno je nastaviti sa njegovim postepenim smanjivanjem dok se ne ostvari uravnote-

ženi budžet. Takodje, nivo budžetskog deficita ne smije da bude jedini kriterijum uspješnosti fiskalne politike, već i učešće javnih rashoda u BDP-u,

efikasnost javnog servisa i njegov doprinos stvaranju stimulativnog poslovnog ambijenta. Smatramo da bi bilo potrebno preduzeti sljedeće mjere

u domenu fiskalne politike:

1. Poboljšanje upravljanja i kontrole rashoda kako bi se ostvarile opšte mjere štednje i racionalizacije troškova na svim nivoima državne

uprave (republičkom i lokalnim). Cilj ove preporuke je dugoročno smanjenje javnih rashoda i budžetskog deficita, odnosno kontinuirano

opadanje učešća javnih rashoda u BDP-u. Da bi se ova preporuka ostvarila, potrebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Smanjiti broj zaposlenih u državnoj administraciji, kao i povećati efikasnost državne administracije.

b. Poboljšati komunikaciju između zaposlenih u javnom sektoru kako bi se eliminisala neefikasnost obavljanja istih aktivnosti na više

mjesta.

c. Zalagati se za sve veće učešće elektronskog servisa u ukupnom pružanju usluga javnog sektora. U okviru ove mjere izvršiti javnu

promociju ove mogućnosti kako bi se javnost upoznala sa njom.

d. Omogućiti privatnom sektoru obavljanje odredjenih javnih funkcija gdje god se procijeni da takav aranžman daje efikasnije rešenje,

uz izbjegavanje rizika stvaranja novih monopola. U okviru ove mjere, donijeti Zakon o koncesijama, usklađen sa pravilima EU, koji će

naslijediti Zakon o učešću privatnog sektora u vršenju javnih usluga. Novim zakonskim rješenjem omogućiti brže, efikasnije i jedno-

stavnije dobijanje koncesija.

e. Prevesti svako direktno subvencionisanje određenih kategorija u indirektno podsticanje djelatnosti, kroz aktivnosti koje će uticati

na konurentnost prioritetnih proizvoda i smanjiti cijenu koštanja. Ova mjera se prevashodno odnosi na poljoprivredu i turizam kao

strateške grane za razvoj Crne Gore.

f. Potrebno je usaglasiti i konsolidovati medjusobna potraživanja budžetskih korisnika, kao i potraživanja i obaveze države prema dru-

gim korisnicima sa ciljem eliminisanja lanca nelikvidnosti.

PRILOZI

139

2. Upravljanje i kontrola prihoda državnih organa sa ciljem stvaranja što kvalitetnijeg ambijenta za privredne aktere koji posluju na teritoriji

Republike Crne Gore.

a. Povećati efikasnost u naplati javnih prihoda. Ovu mjeru sprovesti kroz povećanje stope naplate prijavljenih obaveza; pooštravanje

inspekcijskih kontrola; blagovremenost naplate istih; naplatu zaostalih neizmirenih poreskih obaveza; preduzeti sve zakonske mje-

re prema onim preduzećima koje ne izmiruju svoje poreske obaveze u skladu sa pozitivnim propisima; primijeniti ista pravila za sve

aktere na privrednoj sceni.

b. Intenzivirati srednjoročno investiciono planiranje kao način usmjeravanja i korišćenja privatizacionih i drugih vanrednih prihoda (npr.

donacija i finansijske pomoći) u trajna dobra, a ne tekuću potrošnju.

c. Ograničiti netransparentno ubiranje prihoda preko taksi i nadoknada koje naplaćuju državne institucije na republičkom i lokalnom

nivou, a koje predstavljaju indirektno oporezivanje privrednika. Shodno ovoj preporuci, donijeti Zakon o dobijanju odobrenja za

obavljanje djelatnosti (Zakon o licenciranju) kojim će se precizno definisati vremenski rok (ne više od 4 radna dana po predaju do-

kumentacije), mjesto (skoncentrisati prijem i izdavanje dozvole po mogućnosti na jednom mjestu) i cijenu za dobijanje dozvole za

rad. U okviru ovog zakonskog rješenja, odrediti gornju granicu ovih troškova sa ciljem smanjenja mogućnosti diskriminacije cijena

na lokalnim nivoima (podstaći konkurenciju na nivou opština).

3. Upravljanje javnim dugom (unutrašnjim i spoljnim) kao preduslov stvaranja održivog ekonomskog sistema treba obezbjediti kroz sljedeće

aktivnosti:

a. Implementirati model za upravljanje javnim dugom. Cilj ove mjere je da se sagledaju mogućnosti otplate postojećeg duga, kao i

mogućnosti do kog nivoa je moguće eventualno novo zaduživanje.

b. Prilikom pokrića budžetskog deficita potrebno je vršiti stalne analize „najjeftinijih“ izvora pokrića budžetskog deficita kako bi se obe-

zbjedilo održivo finansiranje.

c. Sa ciljem racionalisanja troškova u javnom sektoru primijeniti postupak tenderske procedure kod izbora izvora finansiranja javnog

sektora.

d. Napraviti raspored otplate nagomilanih obaveza iz prethodnih perioda kako bi se smanjio potencijalni rizik previsokog zaduženja.

4. Izvršiti ponovnu analizu opravdanosti svih novonastalih regulatornih tjela koja imaju samostalni račun i finansiraju se iz sopstvenih izvo-

ra (naknada i provizija) bez obzira na osnivača (Skupština Crne Gore; Vlada Crne Gore ili lokalne vlasti). Ova regulatorna tijela kroz svoje

procedure i troškove (u vremenu i novcu) predstavljaju veliku biznis barijeru. Realizaciju ove mjere treba sprovesti kroz:

a. Smanjenje broja ovih institucija kao i broja zaposlenih u njima;

b. Kontrolu rashoda poslovanja;

c. Propisati obaveznu eksternu reviziju poslovanja i obavezu javnog prezentovanja poslovnog rezultata (po mogućnosti na web stranici

kao jeftinu, jednostavnu i svima dostupnu informaciju).

d. Postojeće zakonodavstvo potrebno je nadograditi u pravcu jačanja interne i eksterne kontrole novonastalih regulatornih tijela i uvo-

đenja eksternih članova u upravljačke strukture.

5. Izvršiti izmjene u strukturi budžeta tako da on podstiče ekonomski rast i razvoj. U postojećoj strukuri budžeta oko ¾ rashoda otpada na

plate, transfere domaćinstvima, pozajmice preduzećima i plaćanje kamata. Takva struktura budžeta predstavlja opterećenje za privredu

i potrebno je izmijeniti u sljedećem smjeru:

a. Smanjiti izdvajanje za plate, kroz reformu javne uprave koja će eliminisati višak broja zaposlenih;

b. Postepeno smanjivati subvencije javnim preduzećima, kroz njihovu privatizaciju (gdje je to moguće), uvodjenje „čvrstog“ budžet-

skog ograničenja poslovanju ovih preduzeća, poboljšanja njihovog upravljanja, kao i povećanje transparentnosti njihovog poslovanja

i kriterijuma dodjele subvencija;

c. Povećati učešće u budžetu za javne (kapitalne) investicije i održavanje;

d. U skladu sa opredjeljenjem da Crna Gora bude ekološka država, i u skladu sa praksom razvijenih zemalja, potrebno je smanjiti pore-

140


sko opterećenje bezolovnog benzina i na taj način stimulisati potrošnju ovog goriva koje je manje štetno za životnu okolinu, umjesto

postojeće prakse da je ovaj energent skuplji od „supera“.

6. Konstantno vršiti analizu i reviziju poreskog sistema sa ciljem stvaranja konkurentskih prednosti države i stvaranja što atraktivnijeg am-

bijenta za sve vrste investitora (jednak tretman investitora mali, veliki, domaći, strani). Imajući u vidu da se investitori ponašaju globalno

pri izboru zemlje u kojoj će investirati, oni analiziraju veliki broj zemalja u svom portfolio odlučivanju. Shodno tome, potrebno je usvojiti

poreske stope koje će biti najatraktivnije u regionu i usredsrediti sredstva i napore u kreiranju što konkurentnijeg fiskalnog ambijenta.

a. Postepeno ukinuti sve progresivne poreske stope i zamijeniti ih sa proporcionalanim poreskim stopama.

b. Razmotriti mogućnosti za dalje snižavanje stope poreza na dobit, imajući u vidu malo učešće ovog poreskog oblika u budžetu, a ve-

liki značaj za privlačenje i domaćih i stranih investicija. Maksimalno poresko opterećenje po ovom osnovu bi trebalo da bude 5%, a

poželjno je težiti ka potpunom eliminisanju ovog poreza. Takođe, potrebno je inicirati podsticajne mjere (poreske olakšice) za rein-

vestiranje dobiti.

c. Dalje smanjenje poreza i doprinosa na zarade zaposlenih. Trenutna izdavanja od oko 80% treba uskladiti sa nivoom koji bi bio atra-

ktivan u regionu (između 50%-60%). Ova mjera treba da bude dobro pripremljena sa analizama pozitivnih efekata, imajući u vidu

moguće otpore medjunarodnih institucija. U okviru ove mjere, nastaviti stimulisanje novog zapošljavanja vodjenjem politike davanja

poreskih olakšica za novozaposlene radnike.

d. Nastaviti sa zalaganjem da se smanje sve vrste carina, osim osjetljivih proizvoda, i pojednostaviti uvozno-izvozne procedure. U okviru

ove mjere, kontinuirano vršiti preispitivanje rokova povraćaja PDV-a. Težiti povraćaju PDV-a i u rokovima koji su kraći od zakonskih.

U cilju smanjenja zadržavanja robe na granici, preispitati mehanizme naplate PDV-a na granici prilikom uvoza.

e. Zalagati se da nema selektivne primjene oporezivanja.

f. Organizovati obuku zaposlenih u državnoj upravi koji direktno komuniciraju sa korisnicima o poslovnoj kulturi, korespondenciji i etici

kako bi prihvatili svoju ulogu u državnom servisu orjentisanom ka pružanju usluga korisnicima.

IV. PREPORUKE U DOMENU FINANSIJSKOG SISTEMA

Vlada je tokom 2005. godine, shodno preporukama CBCG i Ekonomskoj politici za 2005. godinu, preduzela značajne aktivnosti u cilju podsticanja

razvoja finansijskih tržišta koje su se uglavnom odnosile na njegovo institucionalno regulisanje. Donesen je Zakon o mjenici, a urađeni su i Prije-

dlog zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti depozita i Prijedlog zakona o finansijskom lizingu.

Imajući u vidu zakonska određenja, dokument Ekonomska politika ne bi trebalo da, kao obaveze Vlade, sadrži aktivnosti koje su zakonom stavljene

isključivo u nadležnost Centralne banke Crne Gore i Komisije za hartije od vrijednosti Republike Crne Gore.

Vlada treba da kroz saradnju sa nezavisnim regulatornim tijelima u Republici, u cilju unapređivanja tržišta novca i tržišta kapitala, preduzme još

niz mjera:

1. Donijeti novi Zakon o bankama u cilju poboljšanja upravljanja rizicima u bankarskom sektoru i stvaranja osnove za postepenu tranziciju

ka Bazelu II i CAD III (direktive za adekvatnost kapitala), kao i izmjene i dopune Zakona o Centralnoj banci Crne Gore.

2. Inicirati donošenje posebnog zakona koji bi regulisao oblast procjene imovine usklađen sa savremenom praksom, što bi se odrazilo na

bolje upravljanje rizicima u poslovanju banaka, snizilo troškove procjene kolaterala, a time i ukupne troškove odobravanja kredita.

3. Preduzimanje neophodnih aktivnosti na zaokruživanju institucionalnog okvira, izmjenom postojeće i usvajanjem nedostajuće zakonske

i odgovarajuće podzakonske regulative, koja će omogućiti stvaranje efikasnog tržišta novca i tržišta obveznica.

4. Sprovoditi stalnu analizu pozitivnih zakonskih rješenja u cilju njihovog usklađivanja sa tržišnim zahtjevima.

5. Potrebno je ubrzati proces usvajanja pripremljenog Prijedloga zakona o osiguranju, u cilju kvalitetnog institucionalizovanja ove oblasti

i definisanja institucije koja bi se bavila kontrolom rada osiguravajućih društava, pri čemu bi najkvalitetnije rješenje bilo da se takvo re-

gulatorno tijelo organizuje u okviru postojećih regulatornih institucija u Republici koje već imaju tradiciju u tim poslovima i reputaciju

PRILOZI

141

u njihovoj kvalitetnoj realizaciji. Potrebno je uskladiti Prijedlog zakona o osiguranju sa direktivama EU i najboljom međunarodnom pra-

ksom.

6. Potrebno je ubrzati proces usvajanja pripremljenog Prijedloga zakona o finansijskom lizingu, čime bi se pojačala konkurencije u oblasti

privlačenja slobodnih finansijskih sredstava i formiranju novih finansijskih proizvoda.

7. Izmjena postojećeg Zakona o hartijama od vrijednosti kako bi se omogućilo razlikovanje dugoročnih od kratkoročnih hartija od vrijednosti,

razdvajanje nadležnosti za regulisanje tržišta novca i tržišta kapitala, i obezbijedila neophodna rješenja za registraciju, kliring i saldiranje

transakcija na tržištu novca u CDA.

Izmjene i dopune Zakona o hartijama od vrijednosti treba da idu u smjeru ustanovljavanja eksternih članova Komisije, procedura interne

kontrole i eksterne revizije, u cilju obezbjeđenja ravnopravnog tretmana svih učesnika, sprječavanja insajderskih informacija i preferen-

cijalnog tretmana.

Kontrolu na tržištu kapitala preusmjeravati ka principima adekvatnosti kapitala.

8. Završetak reforme penzionog sistema koji bi omogućio stvaranje privatnih penzionih fondova, kao okosnicu dopunskog penzijskog osi-

guranja, olakšao funkcionisanje postojećeg penzionog sistema i obezbijedio uključivanje privatnih penzionih fondova kao investitora u

finansijsko tržište RCG.

9. Realizacija započetih aktivnosti na privatizaciji preostalog dijela većinskog državnog kapitala kod banaka.

10. Nastavak aktivnosti na formiranju odgovarajućih registara, izradi potrebnih obrazaca i uputstava u pojedinim institucijama, obuci zapo-

slenih u novoformiranim institucijama, kao i edukaciji korisnika njihovih usluga, radi efikasnijeg kontinuiranog poslovanja.

11. Nastavak sniženja provizija CDA i drugih provizija na finansijskom tržištu u cilju podsticanja daljeg razvoja finansijskog tržišta.

12. Razmatranje i sprovođenje aktivnosti na daljem snižavanju stopa poreza na prihode od investiranja i prihode od kamata.

13. Stvarati uslove za intenzivnije povezivanje berzi u regionu, u cilju poboljšanja protoka informacija, smanjenja rizika prilikom investiranja,

i širenja dijapazona investicionog materijala.

V. PREPORUKE U DOMENU EKONOMSKIH ODNOSA SA INOSTRANSTVOM

Značajan priliv stranih direktnih investicija, liberalizacija ekonomskih odnosa sa inostranstvom, približavanje EU – neki su od ključnih elemenata

koji su karakterisali 2005. godinu. Međutim, rastući deficit spoljnotrgovinske razmjene i dalje je osnovni problem u ovoj oblasti. Stoga je potrebno

preduzeti niz mjera kojima bi se povećala domaća konkurentnost i obezbjedio rast izvoza. Kao najvažnije, mogle bi se navesti slijedeće:

1. Podsticati izvozne aktivnosti kroz formiranje kreditnog potencijala u poslovnom bankarstvu koji bi bio usmjeren na povećanje sredstava

za finansiranje izvoznih poslova pod povoljnijim uslovima od tekućih uz participaciju države, kao i, dugoročno posmatrano, razmatranje

potrebe formiranja posebne institucije za kreditiranje i osiguranje spoljnotrgovinskih transakcija na republičkom nivou, uz obavezu da

aktivnosti kreditiranja i izdavanja garancija budu subjekt supervizije Centralne banke, kako bi se izbjeglo transferisanje rizika i njegovo

potcjenjivanje na nivou bankarskog sektora.

2. Koordinacija aktivnosti ministarstava, nadležnih organa i drugih institucija na izradi izvozne strategije i politike. Povećanje konkurentnosti

treba bazirati na činjenici da se uspješnost gradi na inovativnosti zasnovanoj na ulaganju u ljude i specijalizaciji za određenu djelatnost u

kojoj se mogu ostvariti konkurentske prednosti.

3. Potenciranje međuzavisnosti turizma i proizvodnje domaćih proizvoda koji se troše u okviru pansionske i vanpansionske potrošnje - ma-

nji uvoz stranih poljoprivrednih proizvoda po nepovoljnijim inostranim cijenama, a veća potrošnja domaćih od strane stranih turista u

domaćim turističkim mjestima, kao i nastavak promovisanja domaćih proizvoda.

4. Korišćenje dijela sredstava dobijenih na osnovu priliva inostranog kapitala od privatizacije i stranih direktnih investicija za uvođenje novih

tehnologija, povećanje produktivnosti, te rješavanje problema manjka kvalitetnih menadžera u izvoznim sektorima.

5. Unapređivanje efikasnosti rada carinske službe u cilju ažurnog i blagovremenog praćenja kretanja u ovoj oblasti, smanjenja uvoza roba

koje ne odgovaraju standardima STO i spriječavanja nelegalnog uvoza.

6. Upravljanje slobodnim carinskim zonama treba prepustiti učesnicima u slobodnim zonama, a ne javnim preduzećima.

7. Adekvatna zaštita domaćih proizvođača kroz antidamping, kompenzatorne carine, zaštitu od prekomjernog uvoza, kao i pojačanje kon-

142


trole ispravnosti atesta, certifikata i ispunjenosti standarda kvaliteta uvezene robe, u cilju sprječavanja nelojalne konkurencije domaćim

proizvođačima.

8. Stvaranje mogućnosti za pružanje dozvoljenih subvencija, u skladu sa pravilima STO, kao što su: finansijska pomoć za naučnoistraživački

rad, zajednički nastup na sajmovima, pomoć u pokriću ekoloških troškova, subvencionisanje poljoprivedne proizvodnje (do nivoa koji je

postojao u periodu 1986-1988), subvencije izvoznim preduzećima u nedovoljno razvijenim regionima i dr.

9. Stimulisati uvođenje međunarodnih standarda u cilju obezbjeđenja mogućnosti nastupa na svjetskom tržištu, za šta je potrebna aktivna

uloga države koja se može ogledati u publikovanju i prevođenju međunarodnih standarda (prije svega ISO standarda i direktiva EU), or-

ganizovanju seminara o uvođenju pomenutih standarda, kao i u formi direktne pomoći „na terenu“ konkretnim preduzećima.

10. Intenziviranje saradnje sa dijasporom u cilju pružanja stimulativnih uslova za investiranje u Crnu Goru.

11. Poboljšanje standarda eksterne statistike.

12. Iskoristiti prednosti koje daju regionalni sporazumi o slobodnoj trgovini. Takođe iskoristiti značaj Sporazuma o slobodnoj trgovini sa Ru-

sijom.

VI. PREPORUKE U DOMENU SARADNJE SA EU I STO

Da bi ostvarila svoje strateško opredjeljenje – evropske integracije, pridruživanje, a potom i pristupanje Evropskoj uniji, Republika Crna Gora mora

da ispuni brojne složene i uzajamno povezane uslove koje je EU formulisala. Proces pristupanja se prevashodno odnosi na razvoj Crne Gore kao

demokratske, bezbjedne i privredno uspješne zemlje. U domenu evropskih integracija, smatramo da je potrebno preduzeti sljedeće mjere:

1. Donijeti Strategiju pristupanja EU, koja će definisati pravce, aktivnosti, nosioce i odgovornosti za pristupanje EU, kao što su uradile i ostale

privrede u tranziciji koje su postale članice EU ili su u procesu pristupanja EU.

2. Intenzivirati aktivnosti na ispunjavanju Kopenhagenskih kriterijuma i nastaviti aktivnosti na harmonizaciji nacionalnog zakonodavstva sa

propisima EU (acquise commonautaire).

3. Nastaviti sa reformom državne uprave, razvijati strukture za evropske integracije (u pogledu obuke osoblja, opreme) i stvoriti adekvatne

mehanizme koordinacije između njih.

4. Primijeniti Zakon o pristupu javnim informacijama i usvojiti strategiju o pristupu javnim informacijama u skladu sa standardima Savjeta

Evrope.

5. Nastaviti primjenu komunikacione strategije za informisanje građana o procesu pridruživanja Crne Gore EU u saradnji sa obrazovnim in-

stitucijama, nevladinim organizacijama, putem organizovanja debatnih emisija, okruglih stolova itd.

6. Nastaviti finansijsku saradnju sa EU (korišćenjem raspoloživih fondova) u cilju dalje podrške demokratskim, ekonomskim i institucional-

nim reformama.

7. Unaprijediti liberalizaciju trgovine na regionalnom nivou, na osnovu ugovora o slobodnoj trgovini koji su na snazi.

8. Obezbijediti antimonopolski režim primjenljiv na sve aktivnosti koje narušavaju konkurenciju, kao i na aktivnosti u bilateralnoj trgovini

sa Evropskom unijom.

9. Unaprijediti efikasnost carinske službe, obezbijediti neprekidnu kontrolu poštovanja obaveza u pogledu sprovođenja povlašćenih trgo-

vinskih mjera (porijekla) i usvojiti zakon o carinskoj tarifi koji će biti usklađen sa Evropskom carinskom tarifom (pravilima kombinovane

tarife koja se primjenjuje u EU HS 2002).

10. Izraditi Strategiju približavanja crnogorske poljoprivrede i ruralnog razvoja EU, s ciljem prilagođavanje agrarne politike principima CAP

(Zajedničke poljoprivredne politike EU) i raditi na reformi institucija koje će učestvovati u realizaciji ovih aktivnosti.

11. Razvijati sveobuhvatnu strategiju zaštite životne sredine (otpadne vode, čvrsti otpad, vazduh), s ciljem usvajanja okvirnog zakonodavstva

o zaštiti životne sredine, koji je u skladu sa pravnim tekovinama Evropske unije.

12. Nastaviti aktivnosti na sprovođenju Evropske povelje o malim i srednjim preduzećima.

13. Usvojiti zakon o fitosanitarnim pitanjima u skladu sa standardima EU i raditi na poboljšanju kapaciteta Ministarstva poljoprivrede, s ciljem

da izvozni proizvodi zadovolje međunarodne standarde (veterinarske, sanitarne i fitosanitarne).

14. Intenzivirati aktivnosti na restrukturiranju i liberalizaciji energetskog sektora, s ciljem stvaranja uslova za razvoj javno/privatnog partner-

stva u skladu sa preporukama iz EP.

PRILOZI

143

15. Iskoristiti sve programe tehničke podrške EU, koji stoje na raspolaganju zemljama u procesu pristupanja EU („twining“ programi, TAIEX,

PLAC program, Centar za podršku Evropskim integracijama i dr.).

Preporuke iz oblasti saradnje sa STO:

1. Intenzivirati aktivnosti i ispuniti sve neophodne preduslove u procesu pristupanja Svjetskoj trgovinskoj organizaciji i u tom smjeru anga-

žovati sve raspoložive institucionalne, kadrovske i finansijske resurse.

2. Blagovremeno koordinirati pripreme za sastanke radnih grupa, s ciljem učlanjenja Republike Crne Gore u STO.

3. Kontinuirano slati predstavnike pregovaračkog tima na obuku u Ženevu (na WTO kurseve).

4. Usvojiti zakone o implementaciji Zakona o zaštiti intelektualne svojine.

5. U potpunosti uskladiti spoljnotrgovinski režim sa pravilima i standardima STO.

6. Stvoriti pretpostavke za pružanje dozvoljenih subvencija, u skladu sa pravilima WTO, kao što su: finansijska pomoć za naučno-istraživački

rad, zajednički nastup na sajmovima, pomoć u pokriću ekoloških troškova, pomoć poljoprivredi itd.

7. Usmjeriti aktivnosti u pravcu koji omogućava da Republika Crne Gora bude primljena u STO, kao zemlja u razvoju, jer će joj to omogućiti

duže prelazne rokove za primjenu određenih sporazuma, tehničku pomoć i druge povlastice.

VII. PREPORUKE U OSTALIM OBLASTIMA

1. Povećati stepen informatičke opremljenosti javne uprave, kao i informatičke obrazovanosti zaposlenih, sa ciljem formiranja „e-Vlade“

2. Nastaviti aktivnosti na unapređivanju statističkog sistema i implementirati Zakon o statistici, kako bi se omogućilo da nadležne institucije

u Crnoj Gori, EU i drugi zainteresovani dobiju kvalitne i blagovremene podatke o kretanjima u Republici Crnoj Gori.

3. Povećati stepen osposobljenosti Monstata za sprovodjenje osnovnih statističkih istraživanja, kroz veću kadrovsku, hardversku i softversku

opremljenost. Organizacija trening programa za zaposlene i koriščćenje svih raspoloživih programa tehničke pomoći. Sprovesti reviziju

metodologije tekućih statističkih istraživanja.

4. Unaprijediti statistiku tržišta rada kako bi se omogućilo potpunije praćenje zaposlenosti, prikrivene zaposlenosti, sezonskog i privremenog

zapošljavanja, radnog vremena, obrazovne i polne strukture zaposlenih i nezaposlenih, regionalno praćenje svih agregata tržišta rada,

povrede na radu, produktivnost rada i dr.

5. Pripremiti odgovarajuće socijalne programe za rješavanje viškova zaposlenih u državnoj administraciji i u procesu restrukturiranja velikih

preduzeća. Dio sredstava dobijenih od privatizacije iskoristiti kao osnovu za odobravanje kredita za samozapošljavanje, koji bi u velikoj

mjeri imali elemente „poklona“ u vidu otpremnine.

6. Socijalne programe treba ograničiti samo na one kategorije koje ne mogu na drugi način da obezbijede svoju egzistenciju, jer državni

„paternalizam“ smanjuje inicijativu za rješavanje egzistencije.

7. Obezbjediti uslove za poboljšanje kapaciteta i efikasnosti sudstva u Republici, kao osnovnog preduslova za njegovu efikasnost, i doslje-

dnu primjenu zakona iz oblasti zaštite prava povjerilaca u cilju podizanja nivoa zaštite njihovih prava i ukupne sigurnosti investiranja u

Republici, za domaće i inostrane investitore.

8. Preispitivanje zakonskih rješenja i predlaganje izmjena u cilju efikasnijeg sprovođenja stečajnog postupka nad onim preduzećima koja za

to ispunjavaju uslove (formiranje akreditacione institucije, koja bi bila zadužena za izdavanje licenci stečajnim upravnicima i za praćenje

stečajnih postupaka, vremensko ograničavanje maksimalnog trajanja stečajnih procedura, ubrzavanje okončanja ranije započetih stečaja,

snižavanje troškova stečaja i dr).

9. Ukinuti diskriminaciju cijena na tržištu struje, vode i telekomunikacija. Smanjiti prenošenje troškova sa jednih aktera na druge.

10. Nastaviti sa sprovodjenjem programa prekvalifikacije, dokvalifikacije i obuke nezaposlenih. Stimulisanje rada nevladinih organizacija koje

se bave neformalnim obrazovanjem.

11. Usvojiti zakon o zaštiti od korupcije i sprovodjenje aktivnih mjera za suzbijanje korupcije.

12. Kontinuirano praćenje ispunjenja ekonomskih reformi definisanih „Agendom ekonomskih reformi za Crnu Goru“, i po potrebi preduzi-

manje korektivnih mjera.

Documents

Izvjestaj o radu u 2005. · tržište. Pozitivno revidiran rejting Crne Gore od strane medjunarodne rejting agencije Standard & Poor’s je potvrda da su dosadašnje reforme išle