199

IX.1. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie Teresa Błaszczak, Krystyna Bernacka, Barbara Krawiec Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne(Dz.U. nr 115, poz. 1229 i DZ.U. nr 154, poz.1803) obowiązująca od 1 stycznia 2002 r. re-guluje gospodarowanie wodami zgodnie z za-sadą zrównoważonego rozwoju, a w szczegól-ności kształtowanie i ochronę zasobów wod-nych, korzystanie z wód oraz zarządzanie za-sobami wodnymi.Ustawa wskazuje organy właściwe w spra-wach gospodarowania wodami. Organami ty-mi są:• minister właściwy do spraw gospodarki

wodnej,• prezes Krajowego Zarządu Gospodarki

Wodnej – jako centralny organ administracjirządowej, nadzorowany przez ministra wła-ściwego do spraw gospodarki wodnej,

• dyrektor regionalnego zarządu gospodarkiwodnej – jako organ administracji rządowejniezespolonej, podlegający Prezesowi Kra-jowego Zarządu Gospodarki Wodnej,

• wojewoda,• organy jednostek samorządu terytorialnego.Bardzo duże kompetencje i zadania nową us-tawą Prawo wodne otrzymał dyrektor Regio-nalnego Zarządu Gospodarki Wodnej. Zada-nia te regulują działalność RZGW w dwóchsferach:• zarządzanie zasobami wodnymi,• gospodarowanie mieniem Skarbu Państwa

związanym z gospodarką wodną i wykony-wanie obowiązków właściciela śródlądo-wych wód powierzchniowych.

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnejw Szczecinie działa na obszarze dorzeczaOdry, od ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4) doujścia do Roztoki Odrzańskiej wraz z Zale-wem Szczecińskim, bez dorzecza Warty orazna obszarze dorzeczy rzek Przymorza Za-chodniego – od zachodniej granicy państwado zlewni rzeki Wieprzy włącznie, wraz z ob-szarem Przymorza zawartym między zlewniąrzeki Wieprzy i zlewnią rzeki Słupi.

Obszar działania położony jest w obrębie3 województw: zachodniopomorskiego, po-morskiego i lubuskiego. Z obszaru wojewódz-twa zachodniopomorskiego, wynoszącego23 032 km2 – 17 944 km2 położone jestw obszarze działania RZGW Szczecin, costanowi 78% powierzchni województwa.Do wód pozostających w administracji RZGWSzczecin należą:– Odra od km 542,4 do km 730,5,– Regalica, stanowiąca końcowy odcinek Od-

ry od km 730,5 do km 741,6,– Odra Zachodnia od km 0,0 do km 36,55,– Jezioro Dąbie o powierzchni 56 km2 wraz

z bocznymi akwenami: Iński Nurt, Babina,Czapina, Święta, Orli Przesmyk, Duńczyca,Dąbski Nurt i Dąbska Struga,

– Przekop Klucz-Ustowo o długości 2,7 km,– ponadto szereg mniejszych kanałów i prze-

kopów: Kanał Gartz-Marwice, Kanały: Ku-rowski, Klucki, Zielony, Cegielinka, Odyńca,krótki odcinek rz. Parnicy, Przekop Parnicki.

Wody te stanowią „śródlądowe drogi wodne”,co zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt. 18 ustawy Pra-wo wodne oznacza, że są to śródlądowe wodypowierzchniowe, na których z uwagi na wa-runki hydrologiczne oraz istniejące urządzeniawodne, możliwy jest przewóz osób i towarówstatkami żeglugi śródlądowej.

Zasoby i korzystanie z wódpowierzchniowychRegionalny Zarząd Gospodarki Wodnejw Szczecinie dokonał bilansu zasobów wódpowierzchniowych dla czterech wydzielonychw ramach obszaru działania regionów bilanso-wych położonych w obszarze województwazachodniopomorskiego, w tym jeden położonytylko częściowo w obszarze tego województwa.W wykonanych bilansach zasobów wód po-wierzchniowych parametrami charakteryzują-cymi zasoby tych wód są przepływy charak-terystyczne:SSQ [m3/s] – przepływ średni z wielolecia,SNQ [m3/s] – przepływ średni niski z wielo-

lecia,Qnb [m3/s] – przepływ nienaruszalny,Qd [m3/s] – przepływ dyspozycyjny.

IX. Działalność Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie

200

Wyżej wymienione przepływy określono dlaprzekrojów zamykających, wydzielonych w ra-mach regionów lub podregionów bilansowychi ustalono ich wielkości dla lat charakterys-tycznych, jakimi w tym przypadku są: rok su-

chy, rok mokry i rok średni w układzie mie-sięcznym i średniorocznym.We wszystkich bilansach zasobów wód po-wierzchniowych przy ich ustalaniu kierowanosię opracowaniem Metodyka jednolitych bi-

Gunica

Jez.

Mie

dwie

Ina

Płonia

Grz

ybni

ca

Wołczenica

Jez. Płoń

Mała Ina

Pęzinka

Ina

Krępa

Krąpiel

Ukleja

Jez. Woświn

Sąpó

lna

Brzeżnicka Węgorza

Rega

Rega

Rega

Mołstowa

Pokr

zywni

ca

Niemica

Świniec

Stuchowska Struga

Gar

dom

inka

Myśla

Jez. Myśliborskie

Ilanka

Pliszka

Piaskowa

Dzierżęcinka

Unieść

Jez. Bukowo

Jez. Kopań

Jez. Wicko

Wieprza

Grabowa

Biel

awa

Rakówka

Jez. Ińsko

Zalew Szczeciński

Myśla

Kurzyca

Odra

Odra Z

acho

dnia

Kosa

Tywa

Rurzyca

Jez. Dąbie

12

08

03

10

14

16

15

- wykonane projekty “Warunków korzystania z wód ... “ oraz ustalone zasoby dyspozycyjne wód powierzchniowych

06

04

1102

Jez. Jamno

Kalic

a

- ustalone zasoby dyspozycyjne wód podziemnych

RadewParsę

ta

Dębosznica

Pokr

zywnic

a

Mogiln

ica

Leśnica

Parsęta

Dębnica

Kurzyca

05

Odra W

schod

nia

Gowienica

Stepnica

- obszar przewidziany do udokumentowania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych w latach 2002-2004

- obszar bez ustalonych zasobów dyspozycyjnych (realizowany projekt w sprawie dokumentacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych - zakończenie 2002 r.)

01

09

Jez. ReskoPrzymorskie

13

RZGW Poznań

RZGW Gdańsk

- numer regionu bilansowego

- granica województwa zachodniopomorskiego

Rysunek IX.1 . Obszar działania i stan prac planistycznych i dokumentacyjnych RZGW Szczecin

201

lansów wodnogospodarczych – Strategia Za-rządzania Środowiskiem, wykonanym w 1992 r.przez Hydroprojekt Warszawa. Zasoby wódpowierzchniowych wyrażone przepływem dys-pozycyjnym w przekroju ujściowym dla opra-cowanych regionów bilansowych przedstawia-ją się następująco:Rega i przyległe Przymorze (nr regionu bilan-sowego – 12) o powierzchni 2 860,0 km2 – za-soby wynoszą 18,40 m3/s,Wieprza i przyległe Przymorze (nr regionu bi-lansowego – 16) o powierzchni 2 572,2 km2 –zasoby wynoszą 22,0 m3/s,Rurzyca –Tywa (nr regionu bilansowego – 06)o powierzchni 1 090,8 km2 – zasoby wynoszą2,9 m3/s,Gunica, Szczecin Lewobrzeże (nr regionu bi-lansowego – 10) o powierzchni 644,0 km2 –zasoby wynoszą 0,54 m3/s (bez rzeki Odry ).Przepływy charakterystyczne dla wszystkichprzekrojów zamykających, wydzielone podre-giony bilansowe dla przyjętych charakte-rystycznych lat w układzie miesięcznym i śred-nioroczne znajdują się w posiadanej przezRZGW Szczecin dokumentacji – bilansachwodnogospodarczych poszczególnych zlewni.Wielkości poborów z zasobów wód powierz-chniowych na obszarze działania RZGWSzczecin przedstawiono w miarę precyzyjniejedynie dla regionów bilansowych objętychwykonanymi już projektami Warunków korzy-stania z wód dorzecza. Przedstawiają się onenastępująco dla poszczególnych regionów:Wieprza i przyległe Przymorze – 6,06 m3/s,Rurzyca - Tywa – 0,0084 m3/s,Rega i przyległe Przymorze – 0,25 m3/s,Lewobrzeżna zlewnia dolnej Odry – 0,1 m3/s.Natomiast dla obszarów, które nie mają opra-cowanych Warunków... dokonano jedynieidentyfikacji problemu poboru, którego posz-czególne miejsca i wielkości są rejestrowanew bazie danych Regionalnego Systemu Infor-matycznego Gospodarki Wodnej.Aktualizacja poszczególnych danych (ilościi terminów ważności pozwoleń na pobór) uzu-pełniana jest poprzez uczestnictwo jako stro-na w postępowaniach wodnoprawnych.Zasoby wód powierzchniowych wynikają głów-nie z aktualnego przepływu w rzece i pobór tej

wody zmniejsza zasoby ilościowe na odcinkuod poboru do zrzutu. Generalnie rzecz biorącodcinek taki jest stosunkowo niedługi, a więcbrak jest odcinków deficytowych poza wyjąt-kowymi sytuacjami. Takim wyjątkowym miej-scem jest obszar Jeziora Głębokiego, gdziedeficyt wody wynika głównie z powodu nad-miernego eksploatowania wód gruntowychprzez ujęcia komunalne, a nie z powodu po-boru wód powierzchniowych. Konsekwencjątych działań było drastyczne obniżenie siępoziomu zwierciadła wody w Jeziorze Głę-bokim (ok. 2,2 m). Obszar objęty deficytemwody w roku suchym wynosi ok. 10 km2,a wielkość tego deficytu to 0,06 m3/s. Widocz-ne skutki tego zjawiska zlikwidowano poprzezwykonanie zasilania tego obszaru wodą z dol-nego biegu rzeki Gunicy (lewy dopływ OdryZachodniej).Odrębnym zagadnieniem jest istnienie obsza-rów silnie nasyconych działalnością gospo-darczą, polegającą na hodowli pstrąga, gdziepresja na pobór wód jest tak duża, że speł-nienie oczekiwań użytkowników mogłoby spo-wodować deficyt wód powierzchniowych o wy-maganej jakości na tym obszarze. Problem tendotyczy głównie zlewni rzeki Wieprzy w jej do-pływach, w tym w szczególności w obrębiezlewni rzeki Grabowej, położonej niemal cał-kowicie w województwie zachodniopomorskim.Rzeka Grabowa oraz ujściowy odcinek rzekiZielenicy (dopływ Grabowej) są silnie obciążo-ne działalnością gospodarczą w postaci ho-dowli ryb łososiowatych (hodowla pstrąga tę-czowego). Na 17-kilometrowym odcinku rzekiGrabowej od miejscowości Buszyno do prze-kroju na wysokości miejscowości Święcia-nowo oraz na 3-kilometrowym ujściowym od-cinku rzeki Zielenicy, istnieje 15 ośrodków ho-dowli pstrąga tęczowego, a planowane sąjeszcze 3 dalsze. Lokalizację tych ośrodkówpokazano na Rysunku IX.2.Tak duża koncentracja gospodarstw pstrągo-wych stwarza duże zagrożenie epidemiolo-giczne oraz negatywnie oddziaływuje na rzekęw zakresie zanieczyszczenia substancjamibiogennymi, a co za tym idzie następuje rów-nież pogorszenie warunków hodowlanych.Brak jednoznacznych przepisów sanitarnychdotyczących koncentracji lokalizacji hodowliuniemożliwia tworzenie barier do dalszegozagęszczania ośrodków hodowlanych.

202

Opracowane raporty oddziaływania na środo-wisko i operaty wodnoprawne są opraco-waniami wycinkowymi i zakładają maksymal-ne możliwe parametry oczyszczania wód po-produkcyjnych, jak również małe obciążenietych wód poprzez stosowanie pasz wysoko-specjalistycznych, co nie zawsze jest zgodnez obserwowaną rzeczywistością.Innym ważnym zagadnieniem ściśle związa-nym z zasobami wód powierzchniowych jestproblem małej retencji wodnej. RegionalnyZarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie po-siada opracowaną przez Instytut Meteorologiii Gospodarki Wodnej w Poznaniu Hierarchiępotrzeb obszarowych małej retencji w Polsce,wykonaną na zlecenie regionalnych zarządówgospodarki wodnej oraz wykonane przez daw-ne Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urzą-dzeń Wodnych województw: szczecińskiego,koszalińskiego, słupskiego, gorzowskiegoi zielonogórskiego programy potrzeb retencjo-nowania wody, poprzez budowę sztucznychzbiorników retencyjnych oraz tworzenie zbior-ników na bazie podpiętrzania jezior.Informacje tam zawarte umieszczono w Wa-runkach korzystania z wód dorzecza. Koniecz-ność uwzględnienia elementów dotyczących

retencjonowania wody wynika z możliwościwystąpienia zjawisk ekstremalnych: powodzilub katastrofalnej suszy glebowej – rolniczej.RZGW poprzez uczestnictwo w postępowa-niach wodnoprawnych o ustalenie linii brze-gowej jezior pilnie śledzi uwzględnianie zapla-nowanego podpiętrzania jezior.Również w trakcie opiniowania planów zagos-podarowania przestrzennego zwraca się uwa-gę na konieczność realizacji i przestrzeganiezasad zawartych w istniejących opracowa-niach.Istotnym elementem mającym wpływ na stanzasobów wód powierzchniowych zlewni marównież fakt istnienia terenów podmokłychi mokradeł. RZGW w Szczecinie uczestniczyw pilotowanym przez Duńczyków programieodtworzenia takich terenów w zlewni rzekiParsęty.

Zasoby i korzystanie z wód podziemnychZnacząca część obszaru województwa za-chodniopomorskiego w obszarze RZGWSzczecin posiada ustalone zasoby dyspozy-cyjne wód podziemnych. Jest to wynik bilan-sowania wód, jakiego dokonuje w ramach

Rysunek IX.2. Ośrodki pstrągowe w zlewni rzeki Grabowej

203

swoich statutowych obowiązków RZGW. Doroku 2004 zostaną zbilansowane kolejne re-giony bilansowe: zlewni Płoni, Iny i Gowienicyoraz w obszarze Międzyodrza i wyspy Uznam.Dla pozostałych regionów bilansowych poło-żonych w województwie zachodniopomorskimdo końca 2002 r. zostaną wykonane projektyw sprawie wykonania dokumentacji zasobówdyspozycyjnych wód podziemnych, które pozatwierdzeniu przez Komisję DokumentacjiHydrogeologicznych będą mogły stanowićpodstawę podjęcia prac w celu udokumento-wania tych regionów bilansowych. Są to re-giony bilansowe obejmujące zlewnie rzek My-śli i Kurzycy oraz zlewnię górnej Parsęty.W ten sposób zostaną udokumentowane za-soby dyspozycyjne wód podziemnych dla ca-łego obszaru RZGW Szczecin.Wielkości zasobów dyspozycyjnych wód pod-ziemnych podano w Tabeli IX.1, a w TabeliIX.2 podano wielkości zasobów dyspozycyj-

nych wód podziemnych podregionów bilanso-wych regionu bilansowego Lewobrzeżnazlewnia dolnej Odry.Zawarte w Tabeli IX.1 informacje tylko w przy-bliżony sposób charakteryzują stopień wyko-rzystania zasobów dyspozycyjnych wód pod-ziemnych w poszczególnych regionach bilan-sowych. Powodem tej sytuacji jest obszarowezróżnicowanie warunków występowania wódpodziemnych. Jako przykład przytoczonow Tabeli IX.2 dane dotyczące regionu bilanso-wego 10 – Lewobrzeżna zlewnia dolnej Odry.Przy średnim udziale przewidywanego poboruwody w zasobach dyspozycyjnych wynoszą-cym 61,8% występuje zróżnicowanie tego pa-rametru od 6,0% w zlewni Zalewu Szczeciń-skiego (gmina Nowe Warpno i częściowo gmi-ny Police i Dobra) do 76,9% w zlewni OdryZachodniej (miasto Szczecin, gmina Kołba-skowo oraz część gminy Police). Wartości tew sposób wyraźny dokumentują możliwości

Tabela IX.1. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych w województwie zachodniopomorskim na obszarze RZGW Szczecin

Pow

ierz

chni

a

Zasobydyspozycyjne

Qd

Śred

nie

reze

rwy

zaso

bów

dys

po-

zycy

jnyc

h

Nr r

egio

nu b

ilans

o-w

ego Nazwa

regionu

Stan

rozp

ozna

nia

za-

sobó

w

km2 m3/d m3/h

Numer decyzjizatwierdzającej

Dat

a za

twie

rdze

nia

%

12 Rega i przyległe Przymo-rze 1994 2 860,0 499 920 20 830 KDH2/013/6022/97 10.01.

1997 87,0

16 Wieprza i przyległePrzymorze 1994 2 572,2 542 976 22 624 KDH2/013/6023/97 07.02.

1997 92,5

10 Lewobrzeżna zlewniadolnej Odry 1997 644,0 126 170 5 257 Go kdh/BJ/489-6151/98 14.09.

1998 38,2

06 Rurzyca – Tywa 1997 1 090,8 141 000 5 875 DG kdh/BJ/489-6173/99 30.03.1999 88,5

13

14

15

Przymorze od jezioraResko Przymorskie doParsęty

Parsęta

Przymorze od Parsęty doJeziora Jamno(zasoby bez górnej Par-sęty)

1998 2 596,0 611 568 25 482 DG kdh/BJ/489-6232/99 18.11.1999 87,0

11Prawobrzeżna zlewniaDziwnej i Przymorze doJeziora Liwia Łuża

1998 1 139,1 136 902 5 704 DG kdh/BJ/489-6221/2000 02.06.2000 87,0

02Międzyodrze-ZalewSzczeciński-wyspa Wolini Uznam(zasoby dla Wyspy Wolin)

2000 225,5 35 000 1 458 DG kdh/BJ/489-6274/2000 05.01.2001 22,0

Razem 11 127,6 2 093 536 87 230

204

ujęcia wody podziemnej, a tym samym loka-lizowania inwestycji, dla funkcjonowania któ-rych niezbędna jest woda, w granicach tegosamego regionu bilansowego.Zmienność tę ilustruje równocześnie w dużymstopniu stosunek wielkości zatwierdzonychzasobów eksploatacyjnych wody podziemnejdo zasobów dyspozycyjnych.W zlewni Zalewu Szczecińskiego zasoby eks-ploatacyjne stanowią 45,1% zasobów dys-pozycyjnych, w zlewni Gunicy udokumento-wane zasoby eksploatacyjne przewyższajązasoby dyspozycyjne o 87%, a w zlewni OdryZachodniej aż o ponad 150%. Jest to skut-kiem nie tylko punktowego dokumentowaniazasobów, lecz także różnego zaangażowaniagospodarczego – jako bodźca w dokumen-towaniu zasobów eksploatacyjnych.Przytoczone wielkości w sposób jednoznacz-ny świadczą o konieczności dokonania wery-fikacji dokumentowanych i zatwierdzonychw ciągu ostatnich prawie 40 lat zasobów eks-ploatacyjnych. Jest to tym bardziej słusznez uwagi na zaniechanie eksploatacji – niekie-dy wręcz przez „porzucenie” – szeregu ujęć,których zasoby ujmowane są w ich bilansie.

IX.2. Rzeka Odra jako wspólna polsko- niemiecka droga wodna Teresa Błaszczak, Krzysztof Woś Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie

Gospodarcze znaczenie OdryRzeka Odra stanowi istotny element zagospo-darowania przestrzennego kraju i występujew dwóch układach infrastruktury technicznej:• w gospodarce wodnej, jako jedna z wielu

systemów wodnych;• w systemie transportowym, jako element

jednej z jego gałęzi.Złożoność gospodarowania rzeką wynikaz różnorodności jej zasobów, na które pozawodą składają się przede wszystkim:• zabudowa hydrotechniczna drogi wodnej

(regulacyjna, piętrząca oraz do pokonywa-nia spadów);

• obiekty portów i stoczni rzecznych orazprzeładowni zakładowych;

• obiekty sportów wodnych i rekreacji;• zbiorniki retencyjne, poldery, wały przeciw-

powodziowe oraz tereny międzywala;• zasoby mineralne koryta rzeki i terenów do

niego przyległych;• zasoby biologiczne (m.in. ryby, ptactwo

oraz roślinność wodna i nadbrzeżna).Do składników i potencjałów gospodarczychOdry należą również niematerialne wartościmajątkowe, wśród których do najważniejszychnależą walory krajobrazowe.

Tabela IX.2. Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych regionu bilansowego Lewobrzeżna zlewniadolnej Odry – region nr 10

Zasoby

dyspozycyjne eksploatacyjne

Pobór wodyprognozowany

Rez

erw

a za

so-

bów

dys

pozy

-cy

jnyc

h

Pobó

r pro

gno-

zow

any

Pow

ierz

chni

a

Qd Qe Qpp Qd-Qpp Qe/Qd Qpp/Qd

Podregionbilansowy

km2 m3/h m3/h % %Zlewnia ZalewuSzczecińskiego 179 855 386 51 804 45,1 6,0Zlewnia Gunicy 285 2 502 4 679 1 735 767 187 69,3Zlewnia OdryZachodniej 180 1 900 48 750 1 461 439 256,5 76,9Systemwodonośny 644 5 257 9 940 3 247 2 010 189,1 61,8

205

Są to bogate i różnorodne wrażenia este-tyczne, wynikające z powiązania rzeki ze śro-dowiskiem przyrodniczym oraz architekturąmiast, pejzażem wsi i osad nadrzecznych.Poszczególne składniki przedmiotowe gospo-darki odrzańskiej są własnością lub pozostająw gestii prawnej wielu podmiotów, m.in. admi-nistracji drogi wodnej, armatorów śródlądo-wych, stoczni rzecznych, organizacji przemy-słowych, handlowych i usługowych, przedsię-biorstw gospodarki komunalnej oraz różnychjednostek organizacyjnych sektora prywatnego.Gospodarka odrzańska pozostaje w różnorod-nych powiązaniach z centralnymi i terenowymiorganami administracji rządowej i samorząduterytorialnego, ośrodkami zarządzania, jedno-stkami organizacyjnymi kontroli środowiskaoraz społecznymi inicjatywami gospodarczymii ekologicznymi.Zasoby wodne dorzecza kształtują się na po-ziomie 23,5 mld m3 na rok, z czego wody po-wierzchniowe stanowią 84,6%, przeciętnyodpływ roczny wynosi 18,5 mld m3. Propor-cjonalnie do wielkości dorzecza, Odra jestuboższa w wodę przynajmniej o ok. 10% odWisły, 30% od Łaby i aż o 100% od Renu.Przyczyną tego stanu są niewielkie opady,które wahają się od 600 mm na nizinach do1400 mm w górach, a także straty na paro-wanie, ucieczka do wód gruntowych orazznaczne pobory wody przez konsumentówi użytkowników.Na terenie dorzecza ścierają się dwa klimaty:morski i kontynentalny, powodując dużązmienność pogody. Wyraźnie odczuwalny jestwpływ depresji barometrycznej Atlantyku i za-chodnie wiatry, które przynoszą wilgotne po-wietrze.Poza opadami, hydrologię górnej i częściowośrodkowej Odry kształtuje retencja zbiorniko-wa, polegająca na magazynowaniu wodyw okresach przyboru i zasilania rzeki przyniskich stanach. Na pozostałym odcinku rzekiswobodnie płynącej, wielkość przepływu wodyjest zmienna i uzależniona od wodności, za-równo całego roku, jak również poszcze-gólnych jego części.Wskaźnik zabudowy retencyjnej, określającystosunek użytkowej pojemności zbiorników doodpływu średniego z wielolecia wynosi dlaOdry 0,045 i jest kilkakrotnie mniejszy w po-

równaniu z rzekami Europy Zachodniej (np.Łabą, Renem).Z szesnastu dużych zbiorników retencyjnych,usytuowanych w rejonie górnej Odry, pięć –o łącznej pojemności 352,0 mln m3 – wyko-rzystuje się do zasilania niżówek na drodzewodnej, która swym zasięgiem oddziaływujejedynie do przekroju Ścinawy. Część zbiorni-ków retencyjnych, obok zasilania drogi wodneji jednoczesnej produkcji energii elektrycznej,przeznaczona jest do magazynowania wodydla potrzeb komunalnych, przemysłowych i rol-niczych, natomiast wszystkie odgrywają istotnąrolę w ochronie przeciwpowodziowej.Największe zbiorniki o pojemności ponad5 mln m3 zlokalizowane są w zlewni NysyKłodzkiej, Małej Panwi i Bystrzycy. Ich cał-kowita pojemność wynosi 740,5 mln m3

(z czego 125 mln m3 to pojemność martwa),co stanowi zaledwie 1/5 pojemności fali powo-dziowej z roku 1997.Obwałowania Odry i jej dopływów, przy obec-nej retencji zbiornikowej, stanowią naj-ważniejszy element ochrony przeciwpowo-dziowej. Pierwsze wzmianki o budowie lokal-nych obwałowań pochodzą już z XIII w., na-tomiast zasadnicze ujednolicenie ochronybiernej na zagrożonych odcinkach rozpoczętow II połowie XIX w., a zakończono je w latach20. obecnego stulecia.Obok zbiorników retencyjnych i wałów prze-ciwpowodziowych, system ochrony przeciw-powodziowej tworzą poldery oraz suchezbiorniki. W dorzeczu Odry zlokalizowanychjest 13 polderów o sumarycznej pojemności178 mln m3 oraz 12 zbiorników suchycho łącznej pojemności 24,33 mln m3.W wyniku przejścia fali powodziowej w lipcu1997 r. zniszczeniu uległy odcinki wałówwzdłuż całego biegu rzeki i jej dopływów.Największe straty spowodowane były przer-waniami wałów. Zmieniły one warunki od-pływu, kierując w wielu miejscach duże ilościwody na teren zawala. W przyszłości nie dasię wyeliminować takiego zdarzenia loso-wego, jakim jest powódź. Można natomiastograniczyć jej skutki, poprzez taką moder-nizację obwałowań oraz zwiększenie retencjizbiornikowej, aby wspólnie z innymi elemen-tami systemu ochrony powodziowej skutecz-nie zabezpieczały chronione tereny.

206

Najważniejszym działem gospodarki odrzań-skiej jest jej funkcja transportowa. OdrzańskaDroga Wodna stanowi element ukształtowa-nego w procesie historycznym OdrzańskiegoKorytarza Transportowego, funkcjonalniezwiązanego z obsługą wymiany towarowej,który wiąże aglomerację szczecińską i mor-sko-rzeczne porty ujścia Odry z aglomeracjąwrocławską i górnośląską, za pośrednictwemdrogi wodnej Wisła-Odra z wielkopolskim ob-szarem gospodarczym, a poprzez kanały Od-ra-Havela i Odra-Szprewa z aglomeracją ber-lińską oraz zachodnią częścią kontynentu eu-ropejskiego.Na prawie 180 km długości odcinku Odra sta-nowi granicę państwową pomiędzy Rzeczypo-spolitą Polską, a Republiką Federalną Niemiec.Stąd też odcinek ten administrowany jestwspólnie, tzn. ze strony polskiej przez Re-gionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szcze-cinie, a ze strony niemieckiej przez UrządWodno-Żeglugowy w Eberswalde oraz Dyrek-cję Wodno-Żeglugową Wschód w Berlinie.

Hydrograficzna i hydrologicznacharakterystyka granicznego odcinka OdryGraniczny odcinek rzeki Odry rozpoczyna sięod ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4) na tere-nie województwa lubuskiego. Od tego miejscagranica państwa przebiega wzdłuż nurtu Odry,aż do Widuchowej (km 704,1), gdzie w miej-scu rozdziału rzeki na dwa koryta przechodzina Odrę Zachodnią, którą biegnie do km 17,1(Gryfino), aby przejść z rzeki na obszar lądo-wy (Rysunek IX.3).Na omawianym odcinku Odra posiada połą-czenia z następującymi drogami wodnymi:– w km 553,4 (Eisenhuttenstadt) z kanałem

Odra-Szprewa,– w km 617,6 (Kostrzyn) z drogą wodną Wi-

sła-Odra,– w km 667,0 (Hohensaaten) z kanałem Od-

ra-Havela, oraz– w km 697,0 (Ognica), poprzez kanał

Schwedt, z kanałem Hohensaaten-Fried-richstahler-Wasserstrasse (HFW).

W km 704,1 rzeka dzieli się na dwa ramiona:Odrę Wschodnią i Odrę Zachodnią. W rejonierozdziału na Odrę Zachodnią usytuowany jestjaz zastawkowy, natomiast w km 3,0 (liczo-nym od jazu) uchodzi do niej kanał HFW, któ-

ry począwszy od Hohensaaten, przebiegalateralnie w stosunku do Odry.Odra Zachodnia stanowi pierwotne koryto rze-ki, natomiast Odra Wschodnia na odcinku odWiduchowej do Gryfina powstała jako sztucz-nie wykonany przekop. Obecnie większośćwód płynie Odrą Wschodnią, która od prze-kopu Klucz-Ustowo w km 730,5 zwana jestRegalicą i jako taka wlewa się do dużego, alepłytkiego jeziora Dąbie (km 741,6). Jego po-wierzchnia całkowita wynosi 56 km2, a średniagłębokość 3,5 m. Odra po przepłynięciu jezio-ra, poprzez Czapinę, Babinę i Iński Nurt po-nownie łączy się z Odrą Zachodnią, aby dalejjuż jako Domiąża wpłynąć do Roztoki Odrzań-skiej, stanowiącej południową część ZalewuSzczecińskiego. Po przejściu zalewu, poprzezcieśniny Pianę, Świnę i Dziwnę, Odra uchodzido Zatoki Pomorskiej. Spośród trzech cieśninnajwiększe przepływy prowadzi Świna, którąbiegnie tor wodny Szczecin-Świnoujście, bę-

Rysunek IX.3. Graniczny odcinek rzeki Odry i Odry Zachodniej

Szczecin

Widuchowa

Bielinek

Kostrzyn

Eisenhuttenstadt

Hohensaaten

Warta

ODRA

ODRA

ODRA Wsch.

ODRA Zach.

Frankfurt n.O.

km 704,1

km 17,1

km 667,2

km 617,6

km 553,4

km 542,4

Nysa Łużycka

kanał Odra-SprewaSłubice

kanał Odra-Havela

207

dący sztucznie pogłębiany do ok. 11 m.Na odcinku swobodnie płynącym Odra mazmienną w czasie wielkość przepływu wody,którą kształtują przede wszystkim opady(w mniejszym stopniu retencja zbiornikowa),a co za tym idzie i stan wody oraz wielkośćnapełnienia (głębokość). Natomiast głębo-kości tranzytowe zależą zarówno od wodnościdanego roku, jak również od określonej częścisezonu nawigacyjnego. Zwykle maksima wys-tępują w marcu i kwietniu, a minima w miesią-cach lipiec-wrzesień.Analizując bardziej szczegółowo kształtowa-nie się stanów wód i wielkości przepływów nabadanym obszarze, ocenić należy zróżni-cowany charakter poszczególnych odcinkówrzeki.Odcinek od ujścia Nysy Łużyckiej (km 542,4)do Bielinka (km 677,0) posiada charakter ty-powo rzeczny, będący pod wpływem dopły-wów ze zlewni, gdzie największe napełnieniekoryta występuje głównie w okresie wiosen-nym, kiedy rzeka zasilana jest przez wodyroztopowe.Od Bielinka do Gryfina (km 718,5) Odra przy-biera charakter rzeczno-morski i wraz ze zbli-żaniem się do Szczecińskiego Węzła Wodne-go przechodzi stopniowo w morski, który podwzględem hydrografii, hydrologii i hydrodyna-miki charakteryzuje się wieloma różnymi zja-wiskami. Do najważniejszych należą stanymorza, cofki wiatrowe oraz dopływy ze zlewni,przy czym te ostatnie nie wiążą się z istotnymiprzyrostami stanów wody w ujściowym odcin-ku Odry. Z kolei duży wpływ na kształtowaniesię poziomu zwierciadła wody na odcinku dol-nej Odry wywierają aktualne w danym czasiestany morza i zalewu. Na ogół cofce odmor-skiej towarzyszy cofka wiatrowa, wywoływanawiejącymi z kierunków północnych wiatrami.Oba te zjawiska powodują duże piętrzeniezwierciadła wody, wywołując tzw. sztormowewezbrania odmorskie, przy czym wpływ wiatrujest tym większy, im mniejszy jest przepływw Odrze. Wiatry z kierunków południowychz kolei powodują obniżenie się zwierciadławody.W ciekach i kanałach dolnej Odry w okresachstanów niskich silne wiatry z kierunków pół-nocnych i północno-zachodnich wywołują wy-stępowanie przypowierzchniowych prądówwstecznych do przekroju głównego i jest to

bezpośrednie działanie wiatru na kształto-wanie się poziomów wody, natomiast wiejącynad powierzchnią morza wiatr z wyżej wymie-nionych kierunków spiętrza zwierciadło wodyw rejonach brzegowych, które przenoszonejest w górę ujść rzecznych i jest to pośredniedziałanie wiatru. Zasięg stanu morza w ujściuOdry obserwuje się aż powyżej przekroju Bie-linek (677,0), czyli w odległości ok. 150 km odmorza.Jednym z czynników, determinujących hydro-grafię i hydrologię dolnej Odry jest dopływwód śródlądowych ze zlewni. Dla omawia-nego odcinka reprezentatywnym przekrojemprzy określaniu wielkości przepływu jest prze-krój wodowskazowy w Gozdowicach, któryjako ostatni nie podlega wpływom morza.Z kolei poniżej przekroju Bielinek nie występu-je już korelacja pomiędzy stanami i przepły-wami, tzn. napełnienie koryta rzeki jest zaw-sze większe, niż wynikałoby to z wielkościprzepływu, ponieważ występuje tu stała cofkaodmorska.Szereg zmian w zabudowie hydrotechnicznejniesie również gospodarcza działalność czło-wieka. Wiele z tych działań nie ma wpływu nazmiany stanów wód i przepływów wody lub teżwywołuje wpływ lokalny. Nie mniej jednakczęść z tych działań ma wyraźny wpływ na całyobszar ujścia Odry, a zaliczyć do nich możnaprzegradzanie istniejących koryt, czy pogłę-bianie toru wodnego Szczecin-Świnoujście.Podwyższone stany wody, oprócz zagrożeniapowodziowego, stanowią istotne utrudnieniedla żeglugi, spowodowane głównie mniejsząmanewrowością statku, mniejszymi prześwita-mi pionowymi pod mostami oraz ograniczo-nym zakresem oznakowania nawigacyjnego(zwłaszcza pływającego). Poszczególne pun-kty obserwacyjne (Tabela IX.3), usytuowanewzdłuż rzeki, spośród stanów charakterystycz-nych, posiadają określony w przepisach żeg-lugowych (Dz.U. Województwa Zachodnio-pomorskiego Nr 21, poz. 433 – przepisy gra-niczne oraz Dz.U. WRN w Szczecinie Nr 6/83poz. 52 – przepisy lokalne) stan WWŻ (Wiel-kiej Wody Żeglownej), obowiązujący dla okre-ślonego odcinka drogi wodnej, po osiągnięciulub przekroczeniu którego żegluga automa-tycznie jest ograniczona lub zamknięta.Na granicznym odcinku Odry średniorocznywskaźnik występowania stanów WWŻ charak-teryzuje Tabela IX.4.

208

Obok wysokich lub katastrofalnie niskich sta-nów wody, kolejną z głównych przeszkód że-glugowych stanowią zjawiska lodowe.

Przebieg zjawisk lodowych na dolnymodcinku OdryTworzenie się lodu w rzekach jest jednymz elementów złożonego łańcucha zjawisk, za-chodzących w następstwie nieprzerwanie od-bywających się w przyrodzie procesów wy-miany ciepła.

Osobliwość tych procesów polega na corocz-nej powtarzalności sezonowych zmian w na-grzewaniu i ochładzaniu się mas wody przezotaczające je masy powietrza, jak również naróżnym rozkładzie temperatur w samym prze-kroju poprzecznym koryta rzeki.Mimo turbulentnego przepływu, zapewnia-jącego mieszanie się strug wody, zimą jestona najchłodniejsza w rejonie brzegów i naj-cieplejsza w pobliżu nurtu rzeki, a latem od-wrotnie. Dodatkowo wyrównywanie się tem-peratur może zostać miejscowo zakłóconeprzez dopływ wód gruntowych, każdy większydopływ powierzchniowy o odmiennych warun-

Tabela IX.3. Dane charakterystyczne stanów wód na wodowskazach granicznego odcinka rzekiOdry oraz Szczecińskiego Węzła Wodnego

Stany WWŻLp. Wodowskaz Rzeka Km Rzędna

O Al. I IISW SNW

1 Gozdowice Odra 645,3 3,02 390 410 490 530 313 1992 Bielinek Odra 672,5 - 1,09 440 460 540 600 327 2053 Widuchowa Odra 701,8 - 5,16 600 620 – 660 546 4784 Gryfino Odra 718,5 - 5,11 550 570 – 600 522 4655 RGPK Gryfino Odra Zach. 14,4 - 5,11 – – – – – –6 Podjuchy Regalica 734,0 - 5,09 560 580 – 600 515 4977 Most Długi Odra Zach. 35,95 - 5,12 560 580 – 600 512 461

Uwagi:poz. 1-4 – SW z okresu obserwacji 1951-1997,poz. 5 – zbyt krótki okres obserwacji,poz. 6 – SW z okresu obserwacji 1946-1975,poz. 7 – SW z okresu obserwacji 1951-1990.

O – stan ostrzegawczyAl. – stan alarmowyWWŻ I – pierwszy stopień Wielkiej Wody Żeglownej

– żegluga ograniczonaWWŻ II – drugi stopień Wielkiej Wody Żeglownej

– żegluga zamkniętaSW – stan średniej wodySNW – stan średniej niskiej wody

Tabela IX.4. Częstotliwość występowania WWŻ (Wielkiej Wody Żeglownej) na Odrze granicznejW O D O W S K A Z Y

Lata 1959-2000 z rokiem 1997 Lata 1959-2000 bez roku 1997Gozdowice

530 cmBielinek600 cm

Widuchowa660 cm

Gozdowice530 cm

Bielinek600 cm

Widuchowa660 cm

Parametr

ogółem wsezonie ogółem w

sezonie ogółem wsezonie ogółem w

sezonie ogółem wsezonie ogółem w

sezonie

Suma dni z 42 lat

Średnio w roku

121

2,9

37

0,9

105

2,5

38

0,9

192

4,6

27

0,6

99

2,4

15

0,4

84

2,0

17

0,5

169

4,1

6

0,2Ilość lat z występo-waniem WWŻ

Średnio w tych latach

Max ilość dni w roku

12

10,1

30

4

9,25

22(1997 r.)

12

8,8

19

4

9,5

21(1997 r.)

17

11,3

38

3

9

21(1997 r.)

11

9,0

30

3

5,0

8

11

7,6

19

3

5,7

9

16

10,6

38

2

3

4

W kolumnach „ogółem” wliczono dni z przekroczonym WWŻ w czasie zimowej przerwy nawigacyjnej.

209

kach termicznych, nie mówiąc już o zrzucieścieków, czy podgrzanych wodach przemy-słowych.Zakres tworzenia się lodu prądowego i brze-gowego obok aktualnej sytuacji hydrometeo-rologicznej, determinowany jest przez zmiennewarunki przepływu na poszczególnych pod-odcinkach rzeki. Wraz ze zbliżaniem się Odryw rejon Szczecina maleje spadek podłużny,a wzrasta wpływ cofki odmorskiej na kształto-wanie się poziomu zwierciadła wody. Zmianahydraulicznych warunków przepływu powodu-je, że im bliżej Szczecina, tym szybszy jestproces narastania lodu brzegowego, aniżelipowyżej tego rejonu, który z kolei odznaczasię znacznie większym zakresem tworzeniasię lodu prądowego.Scalanie się mas lodu powierzchniowegoi brzegowego w stałą pokrywę lodową na ogółprzebiega w dwojaki sposób:– niemal jednocześnie na długich odcinkach

rzeki, w przypadku silnego i gwałtownegoprzechłodzenia wody,

– stopniowo na pewnych szczególnie predys-ponowanych odcinkach rzeki, tzn. tam gdzieistnieją naturalne lub sztuczne przeszkodyw swobodnym przepływie wody oraz gdzienastępują zmiany prędkości przepływającejwody.

Zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku,stała pokrywa lodowa na ogół nie tworzy sięna Odrze Wschodniej, poniżej ujścia rzekiTywy w rejonie Gryfina (km 717,3). Rzeką tąodprowadzane są do Odry podgrzane wodyprzemysłowe z Elektrowni „Dolna Odra”.Jeszcze kilka lat temu na odcinku od Gryfinado ujścia rzeki Regalicy do jeziora Dąbie (km741,6) zjawiska lodowe w ogóle nie wystę-powały. Sytuacja się zmieniła, gdy elektrowniazmniejszyła ilość zrzucanej wody, w związkuz ograniczeniem produkcji energii elektrycz-nej, dostosowując ją do aktualnego popyturynkowego oraz poprzez zastosowanie no-wych technologii, wykorzystujących częśćpodgrzewanych wód dla ponownego zasto-sowania w procesie produkcyjnym.Miejscem, w którym w pierwszej kolejnościtworzy się stała pokrywa lodowa na odcinkudolnej Odry, w czasie jej stopniowego kształ-towania się, jest rejon Widuchowej (km 703-704), gdzie rzeka rozdziela się na dwa ramio-na, tj. Odrę Zachodnią i Odrę Wschodnią.

Dalszy proces narastania stałej pokrywy lo-dowej odbywa się drogą przesuwania się koń-cówki lodu w górę rzeki, które przyśpieszanapływający lód podwodny i powierzchniowy,częściowo wciągany i wypychany prądemrzecznym pod i nad utworzoną pokrywę lodo-wą. Powstającej w ten sposób pokrywie lodo-wej towarzyszy na ogół zator śryżowy lub śry-żowo-lodowy, który przegradzając w różnymstopniu przekrój poprzeczny koryta rzeki, wy-wołuje lokalne piętrzenie wody. Wraz z prze-suwaniem się końcówki stałej pokrywy lodo-wej w górę rzeki, szczególnie w miejscachgdzie istnieją naturalne lub sztuczne prze-szkody w swobodnym przepływie wody orazw rejonach przewężenia lub poszerzenia prze-kroju poprzecznego rzeki, tworzą się kolejnezatory (Rysunek IX.4).Zatory śryżowe są na ogół krótkotrwałe i prze-

Rysunek IX.4. Miejsca tworzenia się zatorów śryżowych i śryżowo-lodowych na granicznym odcinku rzeki Odry

Szczecin

Warta

ODRA

ODRA

ODRA Wsch.

ODRA Zach.

Nysa Łużycka

kanał Odra-Sprewa

kanał Odra-Havela

Widuchowa - km 699

Krajnik Dolny - km 688

Bielinek - km 674

Gozdowice - Osinów km 647

Kaleńsko - Porzeczekm 625

Drzewice - Szumiłowokm 617

Górzyca km 625

210

ważnie znikają (zostają rozmyte) w kilka lubkilkanaście dni po ich utworzeniu się. Nato-miast zatory śryżowo-lodowe najczęściejutrzymują się przez cały okres zimowy.Na dolnym odcinku Odry mamy również doczynienia z zatorami lodowymi, wywołanymispiętrzeniem kry lodowej, które tworzą sięnajczęściej w pierwszej fazie uwalniania sięrzeki od lodu, jak również w pełni zimy w cza-sie przejściowych ociepleń. Zatory lodowemogą powstać wszędzie tam, gdzie istniejąjakiekolwiek przeszkody w swobodnym spły-wie kry lodowej.Zjawiskom zatorów lodowych i lodowo-śryżo-wych towarzyszą często znaczne zniszczeniabrzegowych umocnień, deformacje brzegówi dna rzeki, zwłaszcza na przemiałach orazgwałtowne wezbrania, które mogą prze-kształcić się w powódź.Charakterystykę zalodzenia granicznego od-cinka Odry przedstawia Tabela IX.5, z którejwynika, że na badanym odcinku zalodzeniewystępuje prawie corocznie, średnio przezokres półtora miesiąca

Organizacja akcji lodołamania na OdrzeNiezależnie od miejsca lokalnego zagrożenia,każda akcja lodołamania na Odrze oraz naWarcie i Noteci musi rozpoczynać się

w Szczecińskim Węźle Wodnym i w ten rejon(jezioro Dąbie) musi zostać odprowadzonapołamana kra lodowa z rejonu całej rzeki.W celu skutecznego przeprowadzenia akcjikonieczna jest odpowiednia liczba lodołama-czy, zróżnicowana pod względem parametrówtechnicznych, tzn. o różnym zanurzeniu (zewzględu na zmienne głębokości tranzytowena Odrze swobodnie płynącej) oraz o różnychszerokościach i wysokościach (ze względu naograniczające swobodną żeglugę prześwitypionowe i poziome przęseł mostowych), ob-sadzonych wykwalifikowaną kadrą. Lodoła-macze biorące udział w akcji dzieli się na dwiegrupy: lodołamacze czołowe i liniowe. Pracaw czołówce podejmowana jest przez co naj-mniej dwa lodołamacze, którym na trasiespływu lodu towarzyszą również co najmniejdwa lodołamacze liniowe. Wraz z postępemczołówki w górę rzeki, tym samym wydłuża-niem się trasy spływu lodu, do akcji włączająsię kolejne lodołamacze liniowe, zapobie-gające zatrzymywaniu się spływającej kry.O ile nie występują szczególne zagrożenia,dziennie łamie się tyle lodu, ile bez niebez-

pieczeństwa zsuwu może odpłynąć poniżejkm 717,3 (tj. w rejon odcinka rzeki, znajdu-jącego się pod wpływem podgrzanych wódz elektrowni).

Tabela IX.5. Charakterystyka zalodzenia granicznego i dolnego odcinka Odry

Lp.Charakterystyka zalodze-niaw latach

Szczecin1948-2000

Gryfino1949-2000

Widuchowa1948-2000

Gozdowice1948-2000

Początek okresu lodowego:

– najwcześniejszy 9.12 16.11 16.11 18.111

– najpóźniejszy 15.02* 17.01* 6.03* 24.01*

Koniec sezonu lodowego:

– najwcześniejszy 9.01* 13.01* 13.12* 13.12*2

– najpóźniejszy 24.03 27.03 27.03 25.03

Ilość dni z lodem:

– najmniejsza 0 0 0 0

– średnia 40 52 45 463

– największa 100 106 110 108* Szczecin: w latach 1948, 1949, 1953, 1957, 1967, 1968, 1974, 1975, 1976, 1977, 1988 zalodzenie nie nastąpiło* Gryfino: w latach 1975, 1987, 1988, 1989 zalodzenie nie wystąpiło *Widuchowa: w latach 1967, 1968, 1975, 1988 zalodzenie nie wystąpiło* Gozdowice: w roku 1975, 1988 zalodzenie nie wystąpiło

wody Odry Wschodniej poniżej Gryfina są pod wpływem zrzutów wód podgrzanych z elektrowni Dolna Odra – brak wystarczającej ilościobserwacji do określenia wpływu

211

Akcje lodołamania na Odrze prowadzone sąprzez polską i niemiecką administrację gra-nicznego odcinka rzeki Odry, przy czym zgod-nie z dwustronnymi umowami i porozumieniamiadministracyjnymi, RZGW w Szczecinie, dzia-łając w imieniu Ministerstwa Środowiska, spra-wuje kierownictwo techniczne wspólnej akcji.Lodołamacze kierowane są w górę rzeki takdaleko, jak wymaga tego zakres zalodzeniaOdry oraz jak pozwalają na to aktualne w da-nym czasie parametry techniczne drogi wod-nej (Tabela IX.6).

Do 30 listopada każdego roku, kierownictwuakcji zgłaszana jest gotowość techniczna całejfloty, tj. 8 lodołamaczy (Tabela IX.7), będą-cych własnością Przedsiębiorstwa Budownic-twa Hydrotechnicznego (dalej PBH) „Odra-3”

w Szczecinie, a ze strony niemieckiej 7 lodo-łamaczy, należących do Urzędu Wodno-Żeg-lugowego w Eberswalde.

W całym okresie zimowym obie administracjedrogi wodnej korzystają z własnych wyspec-jalizowanych służb, zorganizowanej łącznościwzdłuż Odry, rozwiniętego systemu zbieraniai systematyzowania danych o poziomach wód,stanie zalodzenia oraz postępujących zagro-żeniach.W zależności od rodzaju i zakresu zalodzenia,

rozkładu temperatur, siły i kierunku wiatróworaz występujących przepływów, akcję lodoła-mania przeprowadza się jedną z trzech metod.Klasyczna metoda łamania lodu na rzece Od-rze opiera się na wykorzystaniu jeziora Dąbiejako odbiornika napływającej z góry rzeki krylodowej. Metodą tą rozpoczyna się akcję odskruszenia pasa pokrywy lodowej jeziora Dą-bie o szerokości ok. 500 m, biegnącego z pół-nocy od kanału Babina na południe do ujściarzeki Regalicy. Dopiero po uzyskaniu tej rynnyczołówka lodołamaczy rozpoczyna łamaniepokrywy lodowej w korycie rzeki, posuwając sięz północy na południe. Aby można było zasto-sować tą metodę, konieczne są dodatnie tem-peratury powietrza. Jezioro Dąbie jest bowiemstosunkowo płytkim zbiornikiem wodnymi w czasie występowania ujemnych temperaturpowietrza wprowadzona do niego kra bardzo

Tabela IX.6. Zasięg stałej pokrywy lodowej na Odrze oraz udział polskich i niemieckich lodołamaczy w akcji lodołamania w latach 1990-2002

Udział lodołamaczy w akcjiLp. Rok

Zasięg pokrywy lodo-wej

(km rzeki)

Czas trwania akcji lo-dołamania

(dni) polskich niemieckich1 1990/1991 522,0-717,3 27 8 42 1991/1992 684,0-717,3 7 6 23 1992/1993 542,0-717,3 18 7 44 1993/1994 661,0-717,3 30 8 45 1994/1995 697,0-717,3 9 4 -6 1995/1996 345,0-717,3 63 8 67 1996/1997 411,5-717,3 35 8 78 1997/1998 685,0-717,3 15 7 –9 1998/1999 681,0-717,3 11 7 –

10 1999/2000 673,0-717,3 6 3 411 2000/2001 – 0 – –12 2001/2002 645,4-717,3 23 8 6

Tabela IX.7. Wykaz lodołamaczy PBH „Odra-3” sp. z o.o. (stan na 01.01.2002 r.)

Nazwa Moc[KM]

Rok budo-wy

% umorze-nia

Odyniec 1000 1988 79,67Dzik 1000 1987 80,36Borsuk 600 1989 67,91Lis II 600 1988 78,43Żbik 600 1987 83,49Ogar 770 1970 100Wilk 770 1968 100Świstak 408 1968 100

212

szybko marznie, łącząc się w zwarte pola lo-dowe. Kilkakrotne łamanie jeziora w czasiemrozów może doprowadzić do powstania górlodowych opierających się o dno zbiornika,a tym samym do zablokowania całej akcji.Kolejna metoda polega na wykorzystaniuzrzutu ciepłej wody z Elektrowni „Dolna Odra”,tj. na łamaniu pokrywy lodowej, począwszy odkm 717,3 w górę koryta rzeki. Metoda ta po-zwala na skokowe prowadzenie akcji, tzn. ponapełnieniu krą ok. 24 km odcinka rzeki, po-zostającego pod wpływem podgrzanej wody,należy zrobić kilkudniową przerwę w akcji czo-łowej, aby w tym czasie nastąpiło częścioweroztopienie się kry lodowej. Istotną zaletą tejmetody jest możliwość prowadzenia akcji na-wet przy występowaniu mrozów, co maszczególne znaczenie wówczas, gdy utwo-rzona stała pokrywa lodowa w rejonie Widu-chowej, Ognicy czy Krajnika charakteryzujesię licznymi niebezpiecznymi zatorami śryżo-wo-lodowymi.Skuteczność prowadzenia akcji, zarówno jed-ną, jak i drugą metodą, uzależniona jest odaktualnie występującej siły i kierunku wiatruoraz kształtowania się poziomu wód w Szcze-cińskim Węźle Wodnym. Najbardziej niesprzy-jające są silne wiatry z kierunków północnych,którym na ogół towarzyszy odmorska cofka,uniemożliwiająca swobodny spływ połamanejkry lodowej w kierunku jeziora Dąbie.Ostatnie doświadczenia wykazały, że najlepszerezultaty przy ostrych zimach uzyskuje się,stosując połączenie obu wyżej omówionychmetod. Polega to na wczesnym rozpoczęciuakcji lodołamania, od km 717,3, w górę rzeki,jeszcze przy trwających mrozach, aby przy na-dejściu odwilży przejść do metody klasycznej,łamiąc pokrywę jeziora Dąbie i eliminując w tensposób konieczną przerwę w pracy.

Stan techniczny oraz parametry eksploata-cyjne istniejącej zabudowy rzeki OdryPoza naturalnymi warunkami atmosferyczny-mi i hydrologicznymi, występującymi w dorze-czu Odry, żegluga napotyka również na trud-ności spowodowane stanem technicznymwzniesionych na rzece budowli.Pierwsza próba regulacji Odry została podjętajuż na przełomie XVIII i XIX w. i był to wstępdo właściwej regulacji, zainicjowanej w 1819 r.tzw. Protokołem bogumińskim. Według zawar-

tych w nim zasad przez ponad 100 lat prowa-dzono roboty regulacyjne na poszczególnychodcinkach rzeki, z różnym natężeniemi w różnych terminach, wprowadzające z bie-giem czasu szereg zmian w stosownych roz-wiązaniach. Całości robót nigdy jednak niezakończono.Obecnie rzeka charakteryzuje się różnorod-nością obiektów hydrotechnicznych, różnymiparametrami technicznymi oraz różnym stop-niem fizycznego zużycia obiektów.Na terenie województwa zachodniopomor-skiego z granicznego odcinka Odry, z punktuwidzenia eksploatacyjnego, możemy wyod-rębnić dwa następujące pododcinki:

• Odcinek rzeki Odry od ujścia Warty (km617,6) do Zatoni Górnej (Hohensaaten – km667).Odra na omawianym odcinku, liczącym49,4 km długości, uzyskała pod koniecXIX w. regulację na średnią wodę poprzezzabudowę ostrogami. W trakcie regulacjitrasa została nadmiernie sprostowana, cho-ciaż pozostawiono na niej 3 łuki o małychpromieniach R = 650 m.Geometryczny kształt koryta regulacyjnegoodznacza się tu dużymi szerokościami dna.Okoliczności te powodują, że omawiany odci-nek charakteryzuje się zmiennością przebie-gu nurtu oraz licznymi przemiałami, które róż-nią się czasem trwania, długością oraz stop-niem limitowania najmniejszej głębokości.Dodatkowe utrudnienia dla żeglugi powodująodsypiska, tworzące się w korycie Odry przyujściu Warty. Pomimo tego na tym odcinkugłębokości tranzytowe są o 20-30 cm wyż-sze niż na odcinku powyżej ujścia Warty .Na omawianej trasie znajdują się dwa mos-ty, z których limitującym prześwit pionowy,wynoszący 4,14 m przy stanie WWŻ, jestmost kolejowy w Siekierkach.

• Odcinek rzeki Odry od Zatoni Górnej (Hoh-ensaaten – km 667) do Szczecina.Wyraźnie wyróżnić tutaj należy 16 km odci-nek od km 667 do 683, obustronnie uregu-lowany ostrogami, na którym warunki prze-pływu pozostają zbliżone do tych, jakie cha-rakteryzują poprzednio omawiany odcinekod km 617,6 do km 667. Natomiast poniżejkm 683 kończą się ostrogi, a warunki prze-

213

pływu określa gwałtowne załamanie spadkupodłużnego, który maleje do zaledwie3 cm/km. Zaczyna być tu również odczu-walny wpływ cofki odmorskiej. Zmiana hy-draulicznych warunków przepływu powo-duje osadzanie się na trasie rumowiska wle-czonego w dół biegu rzeki.Zauważalne stają się miejsca odkładaniarumowiska, np. przy ujściu rzeki Rurzycy,odgałęzieniu kanału Schwedt, w rejoniei poniżej rozdziału Odry na dwa korytaw rejonie Widuchowej oraz w rozgałęzie-niach koryt cieków w samym Szczecinie,głównie w rejonie przekopu Klucz-Ustowoi na jeziorze Dąbie.Problem z głębokościami tranzytowymi wy-stępuje jedynie na pierwszych 16 km oma-wianego odcinka, jednak limituje całą trasędo Szczecina.

Natomiast w samym Szczecinie, poza przeko-pem Klucz-Ustowo i jeziorem Dąbie, które przy

średnim stanie wody posiadają głębokości tran-zytowe rzędu 2,5 m, największym utrudnieniemdla żeglugi pozostają trzy mosty. Są to:– most kolejowy, zwodzony (z przęsłem że-

glownym obrotowym), zlokalizowany w km35,59 rzeki Odry Zachodniej, o wysokościspodu konstrukcji 3,69 m ponad stan WWŻoraz dwóch przęsłach żeglownych o szero-kości 11,91 m i 12,25 m,

– most drogowy „Długi” (z przęsłem żeglow-nym zwodzonym), usytuowany w km 35,95rzeki Odry Zachodniej, o prześwicie piono-wym 3,68 m przy stanie WWŻ i poziomym,wynoszącym 17,5 m,

– most kolejowy (z przęsłem żeglownym zwo-dzonym), usytuowany w km 733,6 rzeki Re-galicy, którego przęsło zwodzone posiadaszerokość 12,73 m, a przęsło stałe wyso-kość 3,06 m nad poziom WWŻ.

Dwa mosty zlokalizowane na Odrze Zachod-

Tabela IX.8. Charakterystyka sezonu żeglugowego rzeki OdryOdcinek od ujścia Warty (km 617,6) do ZatoniGórnej (Hohensaaten – km 667,0)

Odcinek od Zatoni Górnej (Hohensaaten –km 667,0) do Widuchowej (km 704,1)

Liczba dninawigacji

Ilość dni utrzymania głębokościtranzytowej w sezonie nawigacyjnym

Liczba dninawigacji

Ilość dni utrzymania głębokościtranzytowej w sezonie nawigacyjnymRok

Łącznie Powyżej180 cm Łącznie Poniżej

140 cm Łącznie Powyżej180 cm Łącznie Poniżej

140 cm

1982 276 107 60 109 276 107 60 1091983 318 107 48 163 318 107 48 1631984 260 38 96 126 260 38 96 1261985 276 114 109 53 276 114 109 531986 267 115 147 5 267 115 147 51987 284 208 75 1 284 208 75 11988 366 211 77 78 366 211 77 781989 359 89 130 140 359 89 130 1401990 365 – 39 326 365 – 39 3261991 266 24 31 211 266 24 31 2111992 274 62 12 200 274 62 12 2001993 251 43 21 187 251 43 21 1871994 335 125 74 136 335 125 74 1361995 334 204 96 34 337 299 33 51996 262 198 43 21 256 256 – –1997 260 168 72 20 260 260 – –1998 344 198 69 77 346 263 64 191999 365 184 75 106 362 242 69 512000 357 115 53 189 360 215 114 312001 361 210 59 92 356 356 – –

214

niej po kolejnych remontach posiadają unieru-chomione przęsła (żeglowne obrotowe i zwo-dzone), tzn. są eksploatowane jako mostystałe.

Współpraca na granicznym odcinku OdryOdra pełni dzisiaj ważne funkcje gospodarcze,ekologiczne i polityczne. Jednocześnie skromnezasoby wodne, które decydują i będą decydowaćw przyszłości o rozwoju gospodarczym obszarówpołożonych w dorzeczu Odry, wymuszają po-trzebę właściwego ich zagospodarowania i użyt-kowania. Implikuje to konieczność sprecyzowa-nia potrzeb i roli Odry nie tylko w systemie go-spodarczym Polski, ale także potraktowania jejjako ogniwa łączącego ten system z systememgospodarczym Republiki Czeskiej oraz RepublikiFederalnej Niemiec. Dlatego działania związanez utrzymaniem i rozbudową drogi wodnej Odrymuszą być skoordynowane z realizacją zobowią-zań międzynarodowych oraz stanowić ich inte-gralną część.Polska jest sygnatariuszem szeregu konwencjimiędzynarodowych oraz zawarła szereg umówwielostronnych i dwustronnych, które wpływająbezpośrednio na podejmowane inicjatywyzwiązane z rozwojem drogi wodnej Odry.Ochrona i poprawa stanu ekologicznego Odryi jej dorzecza jest przedmiotem, m.in.:• Konwencji o ochronie środowiska morskie-

go obszaru Morza Bałtyckiego (KonwencjaHelsińska 1992 r.),

• Konwencji o wykorzystaniu i ochronie cie-ków transgranicznych i jezior międzynaro-dowych,

• Konwencji o ochronie bioróżnorodności,• Umowy w sprawie Międzynarodowej Komi-

sji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem,• Umowy o współpracy w dziedzinie ochronyśrodowiska pomiędzy rządem RP a rządemRFN.

Obowiązek właściwego utrzymania zabudowyhydrotechnicznej oraz szlaku żeglugowego napolsko-niemieckim granicznym odcinku rzekiOdry, podlega procedurom wynikającymz wzajemnie podpisanych umów: umowy mię-dzy RP a RFN o współpracy w dziedzinie gos-podarki wodnej na wodach granicznych z dnia19 maja 1992 r. oraz Umowy między RządemRP a Rządem RFN o żegludze śródlądowejz dnia 8 listopada 1991 r.

Utrzymanie zabudowy regulacyjnej rzeki Odryna odcinku granicznym przez polską i nie-miecką administrację odbywa się na podsta-wie wspólnej tymczasowej dokumentacjiz 1966 r., która powstała w oparciu o ocalałefragmenty ubiegłowiecznej dokumentacji i ów-czesny stan zabudowy. Już wtedy zakładanopodjęcie prac nad opracowaniem nowych za-sad regulacji.Próba wypracowania wspólnej koncepcji, któ-ra wymaga nie tylko uzgodnień, ale w celuskuteczności jej przeprowadzenia, równieżczynnego uczestnictwa każdej ze Stron w jejrealizacji wzdłuż swojego brzegu, stała siędzisiaj najważniejszym tematem wzajemnejwspółpracy obu administracji granicznegoodcinka Odry.W 1986 r. strona polska, wobec niedostoso-wania istniejącej zabudowy regulacyjnej doobecnych potrzeb transportowych oraz wiedzynaukowej i technicznej, przystąpiła do opra-cowania nowych zasad utrzymania i moder-nizacji granicznego odcinka Odry. W wynikutych działań powstało opracowanie doc. drinż. Janusza Wierzbickiego z PolitechnikiWarszawskiej Regulacja granicznego odcinkarzeki Odry – 1988 r. Powyższe opracowaniestanowi całościową koncepcję modernizacjizabudowy regulacyjnej rzeki Odry, rokującąosiągnięcie trwałej poprawy głębokości tranzy-towych rzędu ok. 30-40 cm, przy jednoczes-nym wykorzystaniu naturalnych warunków rzeki.Założenia tej koncepcji w odniesieniu do od-cinka granicznego Odry zostały przeniesionedo Programu dla Odry – 2006.Po zapoznaniu się z polską koncepcją moder-nizacji zabudowy regulacyjnej Odry admi-nistracja niemiecka opracowała swoją wersjędocelowej koncepcji utrzymania rzeki Odry.Różnica między obiema koncepcjami sprowa-dza się do tego, że strona polska przeprowa-dzając analizę procesów korytowych uregulo-wanej rzeki, jaką jest Odra graniczna, propo-nuje modyfikację geometrii koryta w układziepoziomym i pionowym. Natomiast strona nie-miecka w swoich opracowaniach, kierując sięrentownością planowanych przedsięwzięć,przeprowadza analizę zjawisk w części prze-kroju koryta rzecznego, którą stanowi „rynnażeglugowa”, ograniczona głowicami istnieją-cych ostróg.

215

W celu wypracowania kompromisu w dniach21-23.11.2001 r. odbyło się w Berlinie między-ministerialne spotkanie, w którym uczestni-czyli ze strony polskiej przedstawiciele Minis-terstwa Środowiska, a ze strony niemieckiejprzedstawiciele Federalnego MinisterstwaKomunikacji, Budownictwa i Gospodarki Mie-szkaniowej. W wyniku spotkania uzgodniono,że podstawę prac planistycznych stanowićbędzie analiza miejsc limitujących głębokościgranicznego odcinka Odry, dla której opra-cowany zostanie model numeryczny, przy po-mocy którego badane będą możliwości popra-wy warunków żeglugowych, według polskieji niemieckiej koncepcji. Wyniki badań zostanąpoddane ocenie, która porówna uzyskaneefekty poprawy warunków eksploatacyjnychdrogi wodnej oraz koszty realizacji poszcze-gólnych koncepcji. Dopiero powyższy materiałstanowić będzie podstawę dla dalszych dys-kusji, mających na celu wypracowanie opty-malnego dla obu stron wariantu.Do obowiązków polskiej i niemieckiej admi-nistracji granicznego odcinka rzeki Odry nale-ży właściwe utrzymanie szlaku żeglugowego,z którym wiąże się m.in. konieczność:• przeprowadzania sondowań drogi wodnej

w celu wyznaczenia głębokości tranzyto-wych:– w normalnych warunkach nie rzadziej niż

co miesiąc,– w okresie wystąpienia niskich stanów wo-

dy, gdy głębokości tranzytowe spadająponiżej 1,5 m, nie rzadziej niż co 3 tygo-dnie;

– o ile w trakcie codziennej wymiany infor-macji ze stroną niemiecką zostaniestwierdzona różnica ustalonej dla danegopododcinka głębokości tranzytowej, prze-kraczająca 15 cm;

• przeprowadzenia trałowań drogi wodnej:– po każdorazowym zejściu lodów oraz

wielkiej wody żeglownej,– po wystąpieniu awarii żeglugowej,– gdy występuje podejrzenie znajdowania

się przeszkody na szlaku żeglugowym,np. po zgłoszeniu tego faktu przez użyt-kowników drogi wodnej lub na podstawiewyników sondowania;

• wystawiania i utrzymywania oznakowanianawigacyjnego:

– znaków lądowych: przebiegu szlaku żeg-lugowego, wskazujących miejsca niebez-pieczne i przeszkody żeglugowe, zakazu,nakazu, ograniczenia, nieobowiązującegozalecenia, wskazania; informacyjnych i ki-lometrowych,

– oznakowania szerokości i przebiegu szla-ku żeglugowego przy pomocy pływają-cych znaków nawigacyjnych (pław),

– przystosowania oznakowania nawigacyj-nego dla żeglugi nocnej, poprzez pokry-wanie znaków nawigacyjnych folią lubfarbą odblaskową, wyposażanie miejscniebezpiecznych w światła nawigacyjneitp.,

– zabezpieczanie znakami nawigacyjnymiawarii żeglugowych (kolizji statków), utrud-nień lub ograniczeń na szlaku żeglu-gowym, okresów występowania wielkiejwody żeglownej, itp.

Obie administracje granicznego odcinka rzekiOdry, po uprzednim przystosowaniu oznako-wania nawigacyjnego dla żeglugi nocnej,otworzyły żeglugę całodobową na odcinkuOdry od ujścia Warty (km 617,6) do Widu-chowej (km 704,1). Obecnie trwają prace nadprzystosowaniem oznakowania nawigacyjne-go dla żeglugi nocnej na odcinku od ujściaNysy Łużyckiej do ujścia Warty.Wszyscy użytkownicy drogi wodnej są na bie-żąco informowani o warunkach nawigacyjnychprzy pomocy komunikatów zawartych: w tele-gazecie ogólnopolskiej TVP 1 i 2, str. 173 pluspodstrona, w telegazecie telewizji regionalnejna str. 189 oraz w internecie na stronie:www.rzgw.szczecin.pl.

IX.3. Ocena hydrologiczno-nawigacyjna roku 2001 na rzece Odrze w obszarze województwa zachodniopomorskiego Teresa Błaszczak, Krzysztof Woś Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Szczecinie

Pod względem hydrologicznym pierwsze pół-rocze 2001 roku należało do lat przeciętnych,natomiast drugie półrocze do lat mokrych,wskutek czego średnie roczne stany wody nawodowskazach granicznego odcinka rzekiOdry kształtowały się powyżej stanów wodyśredniej (Tabele IX.9 i IX.10).

216

W miesiącu styczniu stan wody na granicz-nym odcinku Odry wahał się poniżej wodyśredniej, z wyjątkiem Bielinka, gdzie stan wo-dy nieznacznie przekraczał ten poziom.Wskutek utrzymywania się w okresie zimo-wym temperatur powyżej 0°C, a w związkuz tym brakiem zjawisk lodowych, w pierwszymkwartale 2001 roku nie zamykano żeglugi.W tym okresie występowały jednak krótko-trwałe zamknięcia żeglugi na poszczególnychodcinkach rzeki Odry, ale były one spowo-dowane niskimi głębokościami tranzytowymi,które wystąpiły w pierwszej dekadzie stycznia(szczególnie na I, II i III odcinku rzeki) i osia-daniem przeładowanych statków na mieliźnie.W wyniku powtarzających się przypadkównieprzestrzegania przez armatorów wyzna-czonych głębokości tranzytowych lub scho-dzeniem jednostek z wyznaczonego szlakużeglugowego, zachwianiu ulegały głębokościtranzytowe na danych odcinkach, poniżejmiejsc występowania awarii żeglugowych.W związku z tym w pierwszym kwartale2001 r. wykonywano szereg sondowań głębo-kości i korekt oznakowania nawigacyjnego.Pierwsze z sondowań wykonane zostałow dniu 05.01.2001 r. na km 606-607, po zejściu

jednostki ze szlaku, które potwierdziło wcze-śniej podawaną głębokość tranzytową w tymrejonie wynoszącą 152 cm. Kolejne sondażewykonano, po przejściu fali roztopowej,w dniach: 23.01.2001 – I i II odcinek, na któ-rych głębokości odpowiednio wyniosły 190i 180 cm; 25.01.2001 – III i IV odcinek, na któ-rych głębokości odpowiednio wyniosły 240i 270 cm. W dniu 24.01.2001, na km 606-607ponownie na mieliznę wszedł zestaw pchany,powodując konieczność wykonania kolejnegosondażu, który wykazał, że wypadek ten po-gorszył głębokość tranzytową w tym rejoniez 172 cm do 160 cm. Kolejną awarię na szlakustwierdzono na km 608 w dniu 19.02, nato-miast kolejne sondowania w pierwszym kwarta-le wykonywano: 14-15.02, 23.02 i 20-21.03.Do końca marca 2001 roku na żadnym wodo-wskazie na granicznym odcinku rzeki Odry nieodnotowano stanów alarmowych, jednak śred-nie miesięczne w każdym kolejnym miesiącubyły wyższe, a stany wody systematycznie ro-sły, zbliżając się w końcu marca do stanówalarmowych.W miesiącach kwietniu i maju, głównie w wy-niku zasilania rzeki przez wody opadowe, na-stąpiło przekroczenie stanów alarmowych na

Tabela IX.9. Średnie półroczne i średnie roczne stany wody z lat 1995-2001 na wodowskazach granicznego odcinka rzeki Odry na obszarze województwa zachodniopomorskiego

I półrocze m-ce I-VIz lat 1995-2001

II półrocze m-ce VII-XIIz lat 1995-2001

Średnie roczne stany wodyz lat 1995-2001

RokGozdowicekm 645,3

Bielinekkm 672,5

Widuchowakm 701,8

Gozdowicekm 645,3

Bielinekkm 672,5

Widuchowakm 701,8

Gozdowicekm 645,3

Bielinekkm 672,5

Widuchowakm 701,8

1995 356 374 559 276 293 537 317 334 5501996 378 389 543 342 360 545 361 375 5441997 338 346 541 376 399 573 357 373 5581998 368 388 561 316 331 544 342 360 5531999 405 432 572 277 284 528 341 358 5502000 347 367 555 277 284 523 312 326 5392001 347 368 548 364 391 567 356 380 557

Tabela IX.10. Średnie miesięczne stany wody w 2001 roku na wodowskazach granicznego odcinka Odry na obszarze województwa zachodniopomorskiego

Rok 2001 – miesiącWodowskaz

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIGozdowicekm 645,3 327 338 357 408 369 293 315 416 374 404 338 339

Bielinekkm 672,5 343 357 375 435 397 302 342 456 400 439 355 355

Widuchowakm 701,8 531 542 544 569 559 542 538 587 574 572 570 562

217

wodowskazach w Gozdowicach (16 dni)i w pierwszej dekadzie maja w Bielinku (3 dni).Po osiągnięciu kulminacji, w miesiącu majurzeka wykazywała już wyraźnie spadkowątendencję stanów wody, zbliżając się na po-czątku czerwca do stanów średnich, a na po-czątku drugiej dekady czerwca osiągając kil-kadziesiąt cm poniżej średniej. Taki stanutrzymywał się do drugiej dekady lipca.Ponowny wzrost poziomów wody, spowodowa-ny spływem letnich wód opadowych, z prze-kroczeniem stanów alarmowych odnotowano nawszystkich wodowskazach Odry granicznej odpierwszej do trzeciej dekady sierpnia.Kolejne przekroczenia stanów alarmowych nawodowskazach w Gozdowicach (21 dni) i Bie-linku (16 dni) nastąpiły od połowy trzeciej deka-dy września i trwały w zależności od stacji wo-dowskazowej do połowy drugiej dekady paź-dziernika. W tym czasie najwyższe stany wodyodnotowane zostały w Gozdowicach – 450 cm,tj. 40 cm powyżej i w Bielinku – 493 cm, tj.33 cm powyżej. Po przejściu kulminacji stanwody w kolejnych miesiącach utrzymywał sięniewiele ponad stan wody średniej.Pierwsze przymrozki na granicznym odcinkurzeki Odry odnotowano w dniu 10.11.2001 r.i z przerwami trwały one kilka dni, co przyczy-niło się do ochłodzenia wody w rzece. W grud-niu pierwsze spadki temperatury pojawiły się03.12.2001, gdzie temperatura przez dwa dnioscylowała wokół 0°C. Następne spadki tem-peratur, które wystąpiły w rejonie Odry gra-nicznej były znacznie i dochodziły do -13,2°Cw Słubicach, -10,8°C w Gozdowicach i -9,0°Cw Widuchowej. Z małymi przerwami, w któ-rych temperatura powietrza w dzień nie wzro-sła powyżej 3° C, trwały do końca roku.Pogotowie lodowe w trakcie sezonu zimowe-go 2001/2002 rozpoczęło się w dniu 01.12.

2001 r. i trwało do 15.03.2002 r. W pogotowiupozostawało 8 polskich i 6 niemieckich lodo-łamaczy.W dniu 14.12.2001 r. przystąpiono do zdjęciaoznakowania pływającego z jeziora Dąbieoraz do jego przerzedzania na granicznymodcinku rzeki Odry.Pierwsze zjawiska lodowe w trakcie sezonuzimowego 2001/2002 odnotowano w dniu20.12.2001 r. W tym samym dniu przystąpio-no do zdjęcia pozostałych pław nawigacyjnychz jeziora Dąbie oraz oznakowania pływające-go w rejonie jazu w Widuchowej.Tym samym żegluga została zamknięta nanastępujących drogach wodnych:– na rzece Odrze: w dniu 22.12.2001 r. na

odcinku od km 677,5 do 730,5;– na rzece Regalicy: w dniu 22.11.2001 r. na

całej długości od km 730,5 do km 741,6;– na przekopie Klucz-Ustowo: od km 0,0 do

km 2,7, w dniach od 24.12.2001 r. do 28.12.2001 r.; w dniu 31.12.2001r. na całej długościod km 0,0 do km 2,7;

– na rzece Odrze Zachodniej: od km 0,0 dokm 36,55, w dniach od dnia 24.12.2001 r.do 28.12.2001 r.; w dniu 31.12.2001 r. nacałej długości od km 0,0 do km 36,55;

– na jeziorze Dąbie w dniu 24.12.2001 r.Utrzymujące się przez kolejne dni i noceujemne temperatury spowodowały dalszy roz-wój zjawisk lodowych. W dniu 24.12.2001 r.na rzece pomiędzy Widuchową (km 704,1)a Gryfinem (km 718,0) utworzyła się stała po-krywa lodowa, której końcówka przesuwałasię wraz z napływającym z góry rzeki śryżemi krą lodową.W związku z prognozowanym ociepleniem,które miało nadejść 25.12.2001 r., tj. w pierw-

Tabela IX.11. Minimalne i maksymalne stany wody w 2001 roku na wodowskazach granicznego odcinka rzeki Odry na obszarze województwa zachodniopomorskiego

Minimalny stan wody[cm]

Maksymalny stan wody[cm]Wodowskaz

Data Stan Data Stan

SW z lat1951-1997

[cm]

Gozdowice km 645,3 17.06.0122-25.06.01 180 08.08.01 480 313

Bielinek km 672,5 27.06.01 283 09.08.01 536 327

Widuchowa km 701,8 25.01.01 50609.08.0125.12.0127.12.01

622 546

218

szy dzień Świąt Bożego Narodzenia orazw związku z nawarstwianiem się kry lodowejw okolicach jazu w Widuchowej (z 540 cmw dniu 21.12 do 580 cm w dniu 25.12.i 622 cm w dniu 25.12) podjęta została decy-zja o rozpoczęciu akcji lodowej.Pierwszy etap akcji lodowej trwał nieprzerwa-nie od 24.12 do 29.12.2001 r. Brały w niejudział początkowo 4 lodołamacze polskie,a następnie dołączyły 4 lodołamacze niemiec-kie. W tym czasie połamano stałą pokrywęlodową, która utworzyła się od km 694,0 dokm 718,0 oraz odprowadzono połamaną kręlodową od km 718,0 do Jeziora Dąbie.W dniu 29.12. stała pokrywa lodowa zostałacałkowicie usunięta, a kry lodowe odprowa-dzane poniżej km 718,0 przemieszczały sięswobodnie.W dniach 30 i 31.12. napłynęło kolejne ochło-dzenie, z ujemnymi temperaturami w ciągudnia i w ciągu nocy. Nastąpił ponowny rozwójzjawisk lodowych, tworząc stojący lód, tymrazem już od Jeziora Dąbie do km 703,0 (Wi-duchowa).

219

Rysunek IX.5. Charakterystyka temperatur powietrza w °C – zima 2000/2001

-15

-10

-5

0

5

10

15

2000

-11-

01

2000

-11-

07

2000

-11-

13

2000

-11-

19

2000

-11-

25

2000

-12-

01

2000

-12-

07

2000

-12-

13

2000

-12-

19

2000

-12-

25

2000

-12-

31

2001

-01-

06

2001

-01-

12

2001

-01-

18

2001

-01-

24

2001

-01-

30

2001

-02-

05

2001

-02-

11

2001

-02-

17

2001

-02-

23

2001

-03-

01

2001

-03-

07

2001

-03-

13

data

°C

Gozdow ice

Widuchow a

Podjuchy

Rysunek IX.6. Stany wody (godz. 7.00), rzeka Odra - zima 2000/2001

200

300

400

500

600

700

3719

6

3720

1

3720

6

3721

1

3721

6

3722

1

3722

6

3723

1

3723

6

3724

1

3724

6

3725

1

3725

6

3726

1

3726

6

3727

1

3727

6

3728

1

3728

6

3729

1

3729

6

3730

1

3730

6

3731

1

3731

6

3732

1

3732

6

Data

Stan

wod

y w

cm

Gozdowice

Bielinek

Widuchowa

Podjuchy

SW Gozdowice 313

SW Bielinek 327

SW Widuchowa 546

SW Podjuchy 515

Al. Gozdowice 410

Al.Bielinek 460

Al. Widuchowa 620

Al.. Podjuchy 580

220

Rysunek IX.7. Charakterystyka temperatur powietrza w °C – zima 2001/2002

-15

-10

-5

0

5

10

1520

01-1

1-01

2001

-11-

07

2001

-11-

13

2001

-11-

19

2001

-11-

25

2001

-12-

01

2001

-12-

07

2001

-12-

13

2001

-12-

19

2001

-12-

25

2001

-12-

31

2002

-01-

06

2002

-01-

12

2002

-01-

18

2002

-01-

24

2002

-01-

30

2002

-02-

05

2002

-02-

11

2002

-02-

17

2002

-02-

23

2002

-03-

01

2002

-03-

07

2002

-03-

13

data

°C

Gozdow ice

Widuchow a

Podjuchy

Rysunek IX.8. Stany wody (godz. 7.00) – rzeka Odra, zima 2001/2002

300

400

500

600

700

2001

-11-

01

2001

-11-

06

2001

-11-

11

2001

-11-

16

2001

-11-

21

2001

-11-

26

2001

-12-

01

2001

-12-

06

2001

-12-

11

2001

-12-

16

2001

-12-

21

2001

-12-

26

2001

-12-

31

2002

-01-

05

2002

-01-

10

2002

-01-

15

2002

-01-

20

2002

-01-

25

2002

-01-

30

2002

-02-

04

2002

-02-

09

2002

-02-

14

2002

-02-

19

2002

-02-

24

2002

-03-

01

2002

-03-

06

2002

-03-

11

Data

Stan

wod

y w

cm

Gozdowice

Bielinek

Widuchowa

Podjuchy

SW Gozdowice 313

SW Bielinek 327

SW Widuchowa 546

SW Podjuchy 515

Al. Gozdowice 410

Al.Bielinek 460

Al. Widuchowa 620

Al.. Podjuchy 580