23
Namba 2103 Disemba 24 - Janueri 7, 2015 32pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Wanpela nait long Betlehem... Wanpela pikinini mama i karim.... Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi, stap wanbel na lukautim yu yet!! Krismas Saplimen Riviu bilong yia 2014 BAMPA ISU!! Dispela wik K1 tasol na Hepi Niu Yia Olgeta! Meri Krismas Word Publishing opis bai pas long Disemba 24, 2014 na bai op gen long Janueri 5, 2015. TOKSAVE! Dispela wik Bampa isu i kamap we i soim tupela pepa long wanpela isu tasol. Krismas saplimen na lukluk bek long yia 2014, ol hevi na ol gut- pela samting i kamap in- sait long gavman, bisnis na komyuniti bilong yumi... Wantok Nius- pepa i tok Hepi Krismas na Niu yia 2015 long yu- pela olgeta na stap gut long dispela de bilong amamas na lukim yu gen long neks yia 2015! GOD BLESS!!

Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Namba 2103 Disemba 24 - Janueri 7, 2015 32pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!

Wanpela nait long Betlehem...Wanpela pikinini mama i karim....

Isu bilongJanueri 2015 i stap insait!!

Amamasim dispela bikpelade bilong yumi, stap wanbel

na lukautim yu yet!!

Krismas SaplimenRiviu bilong yia 2014

BAMPAISU!!Dispela wik

K1 tasol

na

Hepi Niu Yia Olgeta!

Meri Krismas

Word Publishingopis bai pas long

Disemba 24, 2014 nabai op gen longJanueri 5, 2015.

TOKSAVE!

Dispela wik Bampa isu ikamap we i soim tupelapepa long wanpela isutasol. Krismas saplimenna lukluk bek long yia2014, ol hevi na ol gut-pela samting i kamap in-sait long gavman, bisnisna komyuniti bilongyumi... Wantok Nius-pepa i tok Hepi Krismasna Niu yia 2015 long yu-pela olgeta na stap gutlong dispela de bilongamamas na lukim yugen long neks yia 2015!

GOD BLESS!!

Page 2: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

P2 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 krismas

Toktok bilong KrismasI kam long Katolik Bisops Konfrens bilong Papua Niugini na Solomon Ailans Ofis bilong Jenerel Seketeri

Dia ol Pren,

Mosbi siti na olgeta hap bilongPapua Niugini i pulap longkainkain bilas bilong Krismas. Olstua i gat kain kain samting bi-long salim wantaim ol diskaunprais bilong ol long taim bilongKrismas. I gat ol Krismas pati bi-long ol skul, benk, ol bisnishaus, famili na ol pren. Tasolyumi no ken lukim tingtingolsem ‘Krais em as tru bilong

Krismas na olgeta amamas bi-long Krismas. God i kamapolsem man long sevim ol pipelbilong dispela graun. Yumi ama-mas long mama i karim Jisas.Jisas Krais i kamap long famili bi-

long dispela graun long famili bi-long Jiu. Em laikim famili i masgutpela insait long laip na sindaunbilong yumi. Yumi ol pipel bilongPapua Niugini mas tok tenkyu longGod long givim yumi gutpela famililong ol ples na wanem hap yumistap. I mas gat rispek long ol papa-mama na ol bikman bilong yumi. Olpapamama na ol wantok savelukautim ol pikinini. Olsem Kristenyumi gat Baibel na Pasin Kristen istap..

Tasol long dispela taim nau we igat televisen, intanet na mobailpon, ol gutpela pasin na tingting iwok long bagarap. Ol pasin nogut iwok long kam insait nau. Ol papana mama mas lukautim gut olpikinini bilong ol long gutpela pasinna Kristen pasin.I no longtaim i go pinis yumi bin

gat wanpela bikpela hevi namellong ol polisman na ami bilong yumilong Pot Mosbi. Ol pablik i yusimdispela sans long brukim ol stua nakisim ol samting nabaut. Plantimanmeri long Mosbi siti i stap wan-taim pret. Dispela em i no stret.Krismas em taim bilong amamasna bung wantaim namel long olpipel husat i stap insait long pasin

bilong kros. Yumi prea olsem dis-pela kain hevi namel long ol polisna ami i no ken kamap gen long bi-hain taim. Ol i mas mekim wok bi-long ol olsem ol lo man.Pasin bilong dring bia na spak i

bikpela samting insait long PapuaNiugini. Olsem na i gat planti trabelna hevi i save kamap bikos longpasin bilong dring na spak.Sampela provins i luksave long

dispela hevi na ol i stopim bia longprovins na sampelea i putim sam-pela kain stop na kontrol long dringna salim bia insait long provins.Dring wantaim gutpela pasin natingting. Larim gutpela sindaun naamamas i kamap long dispela Kris-mas.

Hepi Krismas long yu na ol familibilong yu.

Fr.Victor Roche,SVD

Krismas presen bilong ol turangu pikininisave long dispela na tuplanti i no inap kam bek nalukim gen muvi olsem naem gutpela sans tru GavanaParkop i givim long ol.“Mi laik wok klostu wan-

taim NCDC long strongimdispela program i go het yetlong neks yia na moa”, MisGegelagi i tok.Dispela em namba taim

tru bilong planti ol pikininilong lukim piksa insait longsinema na ol i amamas trulong Gavana long givim oldispela sans.Dispela program i bin ron

long Disemba 2 i go inaplong Disemba 16 na olpikinini i laikim stretim.Gavana Powes Parkop i

lusim opis tu go lukim piksawantaim ol liklik mangi longlas wik Tunde.Moa long 500 pikinini in-

sait long siti i bin stap insaitlong dispela program weNCDC i kamapim.Olgeta mak olsemm 40

go 60 pikinini save go longParadise Cinema olgeta delong lukim piksa taim dis-pela program i stat.Gavana Parkop i mekim

bikpela tok amamas igolong City Pharmacy Limited(CPL) husat em papa bi-long Parardise Cinema longmekim dispela program ikamap long dispela mak wei amamasim ol pikinini.Dispela em stat tasol na

sapos ol pikinini na papa-mama i laikim orait yumi kenmekim gut na ranim gut longneks yia we moa pikinini in-sait long siti na ol asplesMotu Koitabu ken kam lukimpiksa, Gavana i tok.Wanpela mama bilong

Morata husat bin kisim olpikinini bilong em go lukimpiksa long sinema i mekimbikpela tok amamas tru golong Gavana Powes Parkoplong kamapim dispela samt-ing we i amamasim plantipikinini stret.Ol pikinini long strit bilong

mi i pulap long amamasstret long kam lukim pikininilong Paradise Cinema, meriya i tok.

Gavana Powes Parkop na Fada Krismas i amamas long lukim muvi ol kolim Penguin wan-taim ol mangi bilong Morata long Paradise Cinema long Vision City Megamall.

Ol pikinini long ol setelmeninsait long Motu Koitabu plesna Nesenel Kapitol Distrik(NCD) bai lukim muvi (piksa)long Vision City long olgetakrismas.Opis bilong Gavana aninit

long NCDC Ivens Divisen i

kamapim dispela olsemsamting bilong mekim longolgeta Krismas taim.Dispela em namba wan

taim long kamapim kain pro-gram olsem long givim sanslong ol pikinini insait long olMotu Koitabu ples na NCD

long lukim piksa long Para-dise Cinema.Bosmeri bilong Paradise

Cinema Esther Gegelagi i tokmoa long 20 krismas i pinisna nau yumi gat cinema hialong Papua Niugini.

“Planti pikinini i no inap

Page 3: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24,2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P3krismasAmamasimKrismas wantaim gutpela sindaun narispek long olarapela

BOS bilong polis long Momase i singaut long ol pipelbilong Momase rijon long amaasim dispela krismastaim wantaim gutpela pasin na rispek long ol arapelamanmeri.

Ekting Asisten Komisina bilong Polis (ACP) Momase SifSuprintenden Nema Mondiai i mekim dispela krismas toktokgo long ol manmeri olsem polis bai go aut long ful fos longkarimaut wok bilong ol long lukim olsem olgeta manmeriamamasim krismas taim wantaim gutpela pasin na soimrispek long ol arapela.

“Dispela em wanpela taim we olgeta lain save bung longolgeta kona bilong kantri na amamas wantaim narapelanarapela. Em taim bilong bungim narapela gen, mekim olnupela plen long ol yia i kam. Olsem na long mekim ol samt-ing i kamap gut olgeta pipelmas lukautim narapela narapela.

“Taim yupela amamasim dispela bung wantaim, yupelamas rispektim arapela husat tu i laik amamasim dispela kris-mas. Olgeta amamas mas kamap insait long banis bilongyupela stret,”em i tok.

Ekting Divisenel Komanda bilong Momase i tok ol polis-man na meri insait long rijon bai was gut tru long olgetasamting i kamap na ol bai mekim patrol long strit na tu longol arapela pablik eria long lukim olsem olgeta samting i rongut na no gat trabel nabaut.

“Ol polis sif insait long rijon wantaim ol Lae MetropolitenKomanda i mekim plen pinis long wanem kain operesen olpolis manmeri bai karimaut long dispela taim.

“Em nomol wok bilong polis long bikpela de olsem Kris-mas we ol save kam aut long strit. Olsem na laik askim ol-geta gutpela manmeri long soim rispek long ol polismanmeri na stap gut. No ken mekim trabel, “em i tok.

Em i mekim tok amamas go tu long ol bisnis haus insaitlong Momase rijon na ol lain husat bin sapotim tru wok bi-long polis insait long 12-pela mun i kam.

Em i mekim bikpela tok amamas go tu long ol polis man-meri insait long Momase rijon long gutpela wok ol bin mekimlong 12-pela mun i kam inap nau.

“Dispela yia i bin hatpela yia long yumi tasol wantaimsapot na helpim bilong yupela long wok polising, yumi binranim gut wok na ol samting long dispela yia i kam.

“Mi laik tok Bikpela Meri Krismas go long yupela na olfamili na lukluk long gutpela yia 2015,” Mista Mondiai, ektingAsisten Komanda bilong rijon i tok.

Metropoliten Supritenden bilong Lae, Mista Iven Lakatani i sekim ol polisman bilong em long wanpela pereid long Lae longdispela yia.

Ekting AsistenKomisina bilongPolis (ACP) Mo-mase SifSupr intendenNema Mondiai.

Page 4: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P5krismas

Taim Jisas i kam, yumi no ken abrus

JISAS KRAIS i bin kamaplong Krismas De tasol nogat man i luksave bikos ol

ting em bai kam long bikpela laitlong klaut, klaut bai pairap,graun bai guria, nois bai kamaplong heven. Tasol mama Maria ikarim em isi tasol long Betlehemolsem liklik man nating olsemyumi.

Olsem na dispela em bikpelamining bilong krismas we yumi olKristen manmeri long dispela grauni tingim kamap bilong Jisas Kraisolsem liklik bebi mama i bin karimem long dispela graun.

Jisas em pikinini bilong God naem stap long Holi ples wantaimPapa God tasol em bin kamapolsem man bilong dispela graun bi-hainim laip yumi olgeta bin kamaplong en we mama i karim we mamai save karim yumi.

Kamap bilong Jisas long dispelagraun em i no kamap nating. Stori istap pinis long olpela Buk Baibelwe ol profet i tokaut pinis olsemwanpela King bilong Judia baikamap na em i kam bilong sevim olpipel bilong em long sin.

Ol lida long sait bilong gavman,sios na ol pipel bilong Isrel o Judiana Palestin ol save long dispelatumbuna stori o toktok bilong ol

Profet olsem na ol bin putim was tulong dispela de i stap.

Long dispela as tripela savemanbin kam olsem long Is long sait bi-long Arab na Afrika bikos ol tu isave long dispela histori o stori naol putim was i stap na taim ol i lukim

narakain sta olgeta long skai,wantu ol save pinis olsem em taimbilong dispela bebi King i kamapnau.

Olsem na ol tripela i pulapim olpresen na ol kago na stat wokabautlong longwe rot long go lukim dis-

pela King ol Profet bin tokaut pinislong en.

Ol laik lukim dispela King long aibilong ol stret long soim olsempromis bilong God long ol Profet ikamap tru na ol i ken amamas longdispela. Ating planti lain bin wet gona dai pinis tasol dispela tripela bik-man i laki tru long stap laip yet na ollukim stret King Jisas i bon.

Olsem na kamap bilong bebiJisas long Betlehem i no kamapnating bikos planti manmeri i puitmwas long dispela taim tasol bikpelasamting em ol i no ting olsem embai kamap long haus bulumakau obanis bilong ol enimol.

Ol ting em Holi pikinini bilongGod na ating em bai kam ples klialong skai we olgeta manmeri bailukim bikpela lait na klaut bai op napairap na em bai kam. Dispelatingting bilong planti manmeri ipopaia tru olsem na ol i no redi nastap.

Tripela man tasol i lukim na ol bingo lotu long em na givim presenlong em. Ol wasman bilong sipsipna kau i lukim na ol tu go lukim em.

King Herod tu i save olsem dis-pela King bai kamap olsem na emmekim rot blok na sekim ol man-meri laik go long we.

Taim tripela saveman bilong Isbin kam em tokim ol long go nasapos ol lukim orait kam tokim emtu bai em ken go givim presen bi-long em. Tingim King Herod em gatsave pinis long dispela stori olsemna em no laikim wanpela Kingnabaut bai kamap na kisim ples bi-long em o ol pikinini bilong emolsem na em yusim pawa na po-sisen bilong em long kilim planti

pikinini long dispela taim.Tasol yumi save olsem pikinini bi-long God i kam wantaim pawa naglori olsem na no gat man i lukim oholim em wantaim papamama bi-long em Maria na Josep long dis-pela taim ol bin ronawe go.

Olsem na yumi ken lukim olsem ikam bilong Jisas Krais long dispelagraun i no samting nating. Stori istap pinis long bipo we ol Profet bintokaut pinis na ol gavman na sioslida na Isrel pipel i save na putimwas i stap. Tasol ol abrusim emlong mak ol ting bai em i kam longen.

Jisas Krais i kam olsem man nat-ing bilong dispela graun. God Papai daunim em yet tru na salim pikininibilong em kam daun long graunolsem wanpela man nating tru nogat namba bilong em.

Dispela i soim yumi tru longpasin bilong daunim yumi yet na noken apim nem na tok, mi ya, mistap na yu stap, yu no fit long mi nakain olsem.

Klaut i no pairap na bikpela laitna ol ensel i no mekim musik longolgeta wol i lukim, no gat. Isi tasoldispela Holi man i kamap pinis. Emdaunim em yet tru olsem na yumilukim dispela piksa na skelim laipna pasin bilong yumi. Yumi masdaunim yumi yet.

Tingim, yumi mas was gut longlaip na sindaun bilong yumi olgetade. No gut yumi no lukim na yumiabrusim Jisas Krais taim em kambek.

Yumi mas redi na was gut nawetim Jisas bai kam bek long kisimyumi.

Krismas na Nu Yia holideOlgeta pablik sevens insait long Papua Niugini bai kisim wan wik holidewantaim famili bilong ol. Dispela em toksave i kam long opis bilong Dipat-men ov Pesenel Menesmen long las mun.Krismas na Nu Yia holide bai stat long Trinde 24 Disemba long belo taim weol wokmanmeri bai wok hap de tasol long dispela taim na pinis long Jenuari2 2015. Olgeta pablik sevens bai go bek long wok long Monde 5 Jenuari2015.

Wednesday 24 December 2014 Working day to lunchtime (half day for travel and shopping)

Thursday 25 December 2014 Christmas Day, Public Holiday

Friday 26 December 2014 Boxing Day, Public Holiday

Saturday 27 December 2014 Weekend, Day off

Sunday 28 December 2014 Weekend, Day off

Monday 29 December 2014 Christmas/New Year shutdown, Day off

Tuesday 30 December 2014 Christmas/New Year shutdown, Day off

Wednesday 31 December 2014 Christmas/New Year shutdown, Day off

Thursday 1 January 2015 New Year’s Day, Public Holiday

Friday 2 January 2015 Christmas/New Year Shutdown, Day off

Ol Luteran kongrigesen bilongMarimari haus lotu long Gor-dons long Mosbi i kisim wan-pela bikpela krismas presentru i kam long Praim Minista bi-long Papua Niugini PeterO’Neill long Sande las wik.

Praim Minista Peter O’Neill ibin lotu wantaim ol Kristenmanmeri bilong MarimariLuteren sios long Gordonslong Sande insait long wan-pela bikpela fan reising pre-sentesen bilong em go longsios.

Moa long 500 manmeri i binamamas tru long Praim Ministai tokaut long givim K5 milien igo long fen reising wok bilongwokim nupela haus lotu bilongMarimari kongrigesen longneks yia 2015. Antap long dis-pela em bai givim K100,000 bi-long em yet olsem sapot bilongem long dispela wok bilongwokim haus lotu. K5 bilien bai ikam long sios sapot programwe gavman i save makim longhelpim ol wok bilong sios insaitlong kantri.

Mista O’Neill i tokim ol man-meri olsem sios na wok bilongskulim ol yangpela bilong yumilong edukesen em bikpela

samting. Sios na Edukesen embikpela samting long kamapimgutpela sindaun na gutpelakantri long bihain taim.

Olsem na long dispela asgavman i sanap klostu longsapotim ol wok bilong sios naedukesen insait long kantrilong lukim olsem tupela sevisya i wok gut long sevim ol pipelbilong yumi.

Marimari haus lotu long Gor-dons em wanpela olpela hauslotu tru insait long Mosbi siti weol bin wokim long 1964 na emstap olsem tasol i kam inapnau.

Dispela haus lotu i lukimplanti Luteren manmeri i kamna go na kamap ol bikpelabikpela save manmeri longgavman, bisnis, kantri na ova-sis tu. Tasol ol samting longhaus lotu i wok long go olpelana tu em no inap long lukautimbikpela namba bilong ol man-meri long dispela taim.

Nupela haus lotu ol disainmakim pinis bai holim olsem1200 manmeri long wanpelaSande lotu na em bikpela spesinap long lukautim ol manmerii kam long lotu.

Dispela fan resing bilong

painim na mekim mani bilongstretim haus lotu em ol mamagrup i go pas long mekim.

Ol dispela mama grup i binstatim dispela fan resing woksampela taim i kam inap longdispela Sande we Praim Min-ista bilong PNG i mekimbikpela tok amamas go long olna tokaut long dispela K5 mi-lien helpim.

Ol kongrigesen bilongLuteran sios i bin statim fanresing wok bilong dispela pro-jek klostu foapela krismas ikam inap long nau.

Ol i lukluk long kamapimmani mak olsem K 5 milien bi-long wokim haus lotu. Bikoslong dispela fan resing wok, olmanmeri i save bruk go beklong wan wan distrik bilong ololsem Hagen, Simbu, Goroka,Yabim, Kote, Madang na olarapela distrik insait longPapua Niugini we Luteren siosi stap.

Dispela em trupela krismaspresen i kam long Praim Min-ista bilong Papua Niugini PeterO’Neill i go long ol kongrigesenmanmeri bilong MarimariLuteren sios long Gordonslong Mosbi.

Marimari Luteran sioskisim krismas presen

long Praim Minista

Page 5: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P7PIH heltnius

PIH Saveman NiusPIH Saveman Nius“I kam long Pacific International Hospital Port Moresby”

Ph: 323 4400 Textline 7155 8866 Website: www.pih.com.pg

Pacific International Hospital:4-Mile (Boroko bus stop) - 323 4400, Specialty Clinic (3-mile) 311 3000Vision City - 310 0485Website: www.pih.com.pg

Merry Christmas to

all who make itpossible for

over 30 childrento smile thisNew Year!

ANGAUMemorialHospital

Operation of Hope was supported by: Text line 7155 8866

Merry Christmas and Happy NewYear from Pacific InternationalHospital!Come January 2015, Pacific Inter-national Hospital shall begin a newchapter in health care in PapuaNew Guinea, opening its new hos-pital at 3-Mile Taurama in PortMoresby. A fitting start to the newyear, with 2015 being the 40th an-niversary of PNG independence.

In this new ultra-modern hospital,what was once and never beforeavailable in PNG is now regularlyaccessible right in Moresby! As-pects like: the first Cath Lab inPNG, making it possible for cardiacprocedures like diagnosis throughAngiograms, and treatmentthrough emplacing stents withoutopen heart procedures with Angio-plasty. Another is PNG’s first Mag-netic Resonance Imaging (MRI)facility, making diagnosis of soft tis-sues (like muscles) through fineresolution images possible.

Even with Christmas now uponus, there were more people at thePIH Christmas Party as new spe-cialists from abroad came into PNGto be part of the PIH team in timefor the launching of the new serv-ices. They include Dr. OmprakashSharma, a cardio-thoracic surgeonfor treatments of heart conditions;Dr. Sudesh Subedi, a vitroretinal

surgeon to work on major eye ail-ments; Dr. Vandana Sharma,whose last posting before going toPNG was as a chief cardiac anaes-thesiologist. Also just arrived isMary Emmie Salvador who is thenew director of nursing. And listgoes on

This only goes to show PIH’scommitment to its tag line of “deliv-ering advanced healthcare”. Infact, the MRI machine and CathLab facility, both from the renownedPhilips company, are now installedin the new hospital and ready to getgoing.

With this upcoming launching,there is little need for Papua NewGuineans to go all the wayabroad to seek treatment. Theycan now be treated right here inPNG!

The year 2014 saw many firstsfor Pacific International Hospital,and highlighted how it is gearing upfor the upcoming new hospital.

This PIH Saveman page youare reading through was the firstweekly regular feature release ofhealth-related news for PIH. Oth-ers followed suit, and these regularmedia platforms became an impor-tant link with the public.

Pacific International Hospital

got its ISO certification. It is nowISO 9001:2008 certified, meetingthe very stringent qualifications toget such certification and undergo-ing the exhaustive documentationnecessary to be considered forsuch.

PIH began coordination andgot certification for its laboratory tobe a participant in the Royal Col-lege of Pathologists of Autralasia –Quality Assurance Programs (RC-PAQAP)

7155-8866. Our PIH text line.It proved to be a valuable tool ingetting inquiries and feedback, andplayed a key role in getting informa-tion about potential patients for Op-eration of Hope

Awareness projects began tohave a bigger following and alsohave extensive tri-media coverage.The TB awareness done in March2014, in coordination with NDOH,in hindsight, now seems to be oneof the precursors to the currentramped-up awareness campaignfor TB awareness.

An awareness activity solelyorganized by PIH is the interna-tional awareness walk on women’scancers, called Globeathon, which

was held on 28 September andgenerated a lot of response fromthe public. The event was attendedby no less than the Gov-Gen ofPNG, & Lynda Babao O’Neill, theIndian Ambassador, Dadi Toka Jr ofthe cancer foundation, and evenTura the Kokomo, official mascot of2015 Pacific Games.

Diabetes awareness wasalso supported with screening anda walk held on Nov. 15

The early November signingwith NCSL made PIH part of theValue-Back offer, which means thatNasfund members who are part ofNCSL may now take out loans inorder to pay for treatments at PIH.What’s more, they will even begiven a discount when they gettheir quotation for the hospital’sservices.

The year ended with the veryheart-warming Operation of Hope,the first time for this U.S.-basedcharity to go to PNG and have theirvolunteer surgeons do cleft palateand cleft lip surgeries for free. Thevisiting Americans, who came toPNG at their own individual ex-pense, were thoroughly impressedby how well Pacific Internationalhospital had prepared for Operation

of Hope, and cited that in 25 yearsof existence of Operation of Hope,never before had they arrived inacountry for the first time and seesuch preparations done for them bythe host hospital.

PIH had to block-off the use of itsoperating theatre in order to do thesurgeries, which went over thecount of 30 the American grouphad pegged as the maximum theycould do.

Sponsors came on board, likeRio Tinto, Brian Bell, Airlines PNG,Hotel Hodava, RH, Angau Memo-rial Hospital Lae, and Governor ofWest New Britain, to make it possi-ble for children from all over PNGto make it to POM for the opera-tions.

Best of all, a structure and net-work now exists that will make iteasy for Operation of Hope to beheld again. Then group has vowedto return, most possibly in October2015.

Operation of Hope exemplifieshow in the coming new year thepeople of PNG can expect fromPacific International Hospital acontinuing intensification of itsthrust to “delivering advancedhealthcare,” and one that isright here a hospital all the na-tion can be proud of on its 40th

year as an independent state.

Merry Christmas from the PIH family!

Page 6: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

riviuP8 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015

Esther Bralyn WaniUPNG sumatin i raitim

“PAPUA Niugini Institute bilong MedikelRises (MRI) i tok aut olsem Malaria Programlong PNG em i stap wol klas nau.

Malaria Program em i wanpela tasol longkantri long bungim Milenium Divelopmen Gol(MDG),” Dokta James Wangi i tok.

Long Disemba 9, BBC Wol Nius i tok olsemPNG i winim pait long malaria. Em i save hat longkontrolim sik malaria long wol insait long kain olkantri olsem PNG, tasol long PNG i winim paitlong sik malaria em bikpela win stret.

Olsem 5–pela krismas i go pinis, 5- pela pipellong olgeta hap ples long kantri i bin gat binatangbilong malaria long blut bilong ol tasol dispela igo daun long tupela pipel namel long 100 pipel.Dispela i bikpela win stret.

Dispela bikpela win i bin kamap bikos longLong Lasting Insektisaid Moskito Net (LLIN) pro-gram we ol i givim aut ol moskito net o taunamlong 22 provins na 89 distrik long kantri. Insaitlong helpim bilong Global Fund wantaim USD120,000.00 i bung wantaim ol narapela patna ikamapim dispela win.

“Tasol Global Fund i toksave long PNG olsemol i no inap sapotim LLIN program. Hap mani ol ibin givim i stap yet, long dispela PNG bai lukluklong sampela provins tasol o ol bai senisim LLINplen bilong ol,” Dokta James i tok.

Helt risos i nobalens

Esther Bralyn WaniUPNG sumatin i raitim

NAMBA bilong ol pipel i save olsem ol i no helti emi liklik tasol ol i save yusim bikpela mani na risosbilong kantri we em i ken helpim ol pipel i gatbikpela sik. Eksekyutiv Menesa bilong Pablik Helt,Dokta Sibauk Vivaldo Bieb, i soim piksa bilong dis-pela long woksap bilong ol jenelis o ol nius ripotai kamap long las wik long tupela de.

Namba bilong ol pipel i no save olsem ol i heltiem i bikpela liklik, na namba bilong ol pipel i saveolsem ol i helti i bikpela stret, tasol grap o piksa isoim olsem dispela grup pipel i save yusim liklikrisos stret. Dispela i soim long grap olsem 54pesen bilong anuel helt sekta baset ol i yusim long3 pesen bilong ol pipel long kantri. Na 8 pesen bi-long helt sekta baset ol i yusim long 93 pesen longol pipel.

“Senis i mas kamap long model bilong grap.Yumi mas balensim dispela skel long wokim gut-pela pablik helt bes plening, risos alokesen, nayusim gut ol mani samting long givim strong longol pipel long wokim ol rait disisen. Long wanem oli ken gat gutpela laip we ol i helti, stap amamas,laipstail we ol i kisim gutpela kaikai na wokim ek-sesais long abrusim ol sik. Dispela em i stap pinislong plen bilong Visen 2050”, Dokta Bieb i tok.

Long wankain taim em i tok gavman i mas luk-save long ol rot, bris, ples balus, edukesen, ol laini no gat mani na kaikai, long wanem, dispela em olsampela samting we i save wokim ol lain hat longgo long haus sik na painim sik tu. Ol pipel i massave long stap helti long wanem, bai ol i no inapgivim hevi long helt ke deliveri sistem bilong kantriwe i no strong yet.

Esther Bralyn WaniUPNG sumatin i raitim

WOL Helt Ogenaisesen(WHO) i bung wantaim Ne-senel Dipatmen bilong Helt(NDoH) long go pas longwanpela woksap long HeltRipoting bilong olgetajenelis o ol nius ripota laswik long tupela de.

Dispela woksap em bi-long givim moa save longol jenelis long ripot longhelt sait. Ol WHO na NDoHi laik toksave long PNG

Midia long ol wok bilong ollong kantri na givim skullong ol helt hevi i kamaplong PNG nau.

Teknikel Opisa bilongWHO, Dokta MohammadSalim Reza, i tokim oljenelis olsem i no gat plantiinfomesen o rong infome-sen i ken kilim man.

Steven Busin bilongWHO wantaim Sue Ahearnhusat i wanpela jenelis tisalong Australia wantaim oldokta i bin toktok long oljenelis i kam long olgetaprovins, na insait long PotMosbi yet tu.

MRI i tok PNG i winimpait long Malaria

Ol nius manmeri sindaun long helt woksap

Sue Ahearn bilongAustralia wantaimSteven Busin(raithan) na olgetanius ripota longLamana woksap.

Page 7: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P9nius

WantokLukluk bek long yia 2014

Em nau!Lukluk beklong yia2014...

Inap!yumi gopati!

Kainkainsenis ikamap

politiks...

Yumi lukluk long2015 na olsalens bi-long em!

KALSA EM MIPELA YA: OlMomoraka Kalsa Grup mankibilong ples Toitoi long Siwai,Saut Bogenvil i hatim mambuflut long pasim 2014 skul yialong Monoitu Praimeri skullas wik. Monoitu PraimeriGret 8 i bin mekim gut nakamap top long ol skul insaitlong Siwai Distrik na namba3 long Atonomas Rijon bilongBogenvil. Poto: VeronicaHatutasi

Singaut long gavman daunim 2015 basetStanley Nondol i raitim

WINMANI bilong PNG LNG baikam daun bikos oil prais longwol maket i pundaun I go dauntru long las tupela mum na longol wik i kam antap. Na gavman imas lukluk bek long 2015 maniplen na stopim pasin bilongdinau wantaim tingting bilongbekim long winmani bilong olrisos olsem LNG ges na oil.

Gavman i tok em i luksave longdispela na bai mekim sampelasamting long mekim inap mani longgo het wantaim mani plen bilong2015.Tasol Oposisen lida, Don Polye

na Dairekta bilong Institut bilongNesenel Afeas, Paul Barker i tok

gavman i mas lukluk gen long maniplen bilong 2015 bikos LNG projekbai i no inap mekim inap mani.Mista Barker na Polye i tok LNG

i yusim wankain oil prais long wolmaket na taim prais i kam daunLNG winmani tu bai kam daun.Oil prais long wol maket i kam

daun long 35 pesen. Na PNGSemba bilong komes i tok em i kenkam daun moa long 50 pesen long2015.Taim gavman i mekim 2015

baset, em i lukluk long kisimbikpela winmani bilong LNG longyusim long ol projek long 2015. Mista Barker i tok prais bilong oil

i kam daun so gavman tu i mas gobek long mani plen bilong 2015 nai mas lukluk long yusim ol mani

long ol eria olsem helt, edukesen,lo na oda na ol arapela infrastraksalong kantri we ol planti pipel baikisim sevis.Mista Polye i tok kam daun bi-

long oil prais bai daunim winmanibilong LNG na mani bilong gavmanlong 2015 bai sot long K1.4 bilienmak.Em i tok sapso gavman i no

mekim senis long baset na yusimmani gut, dianu bilong kantri bai goantap long 8.8 pesen na GDP resiobai go anatap long 75 pesen long2017. Dispela em tripela taim moaaninit long Fiskel Risponsibiliti Ekt.Mista Barker i tok ol takis mani

long ol winmani bilong oil embikpela reveniu bilong gavmantasol i go daun bikos saplai bilong

Kutubu oil i bin pundaun long yia2000 i kam olsem long nau.“Taim LNG i stat salim ges long

Me 2014, prais i bin gutpela. Tasoli go daun long las tupela o tripelamun na i kam olsem long las wik.Na dispela i kamap pastaim longstat bilong 2015,” Mista Barker itok.Mista Barker i tok prais bilong oil

i kam daun na kantri bai no inapmekim inap winmani so gavman imas lukluk gen long mani plen bi-long 2015.Mista Barker i tok long las tupela

yia i lukim gavman i yusim namellong K1.2 na K2 bilien long ol infra-straksa bilong 2015 Pasifik Gemsfesiliti long Pot Mosbi.Em i tok dispela em i no Olympik

Gems, em i Pasifik gem na gavmani no nid long yusim bikpela manitumas long wanpela projek wekantri bai no inap mekim mani longol dispela invesmen.Minista bilong Fainens James

Marape, na Minista bilong Treseri,Patrick Pruaitch i tok gavman i luk-save long wanem samting i kamaplong ol prais bilong mineral na oillong wol maket.Tuepela minista i tok gavman i

gat plen na bai go het wantaimmani plen bilong 2015. Tupela min-ista i singaut long ol pipel bilongkantri long no kne pret long ol tok-tok i kamaut long Oposisen lidaDon Polye long mani bai sot bikosoil prais i kam daun.

Page 8: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

politiksriviuP10 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015

Lukluk bek long politiks bilong kantri long 2014 wantaim Stanley Nondol

PRAIM Mi Minista PeterO’Neill i pait strong na isanap yet olsem namba

wan bos bilong kantri maskiplanti hevi em i bungim long wokbilong em. Em i rausim DonPolye long wok bilong em olsemMinista bilong Tresari na tu sen-sim sampela minista insait longkolisin gavman.

Strongpela man bilong Opo-sisen, Belden Namah i lukim i nomoa stap long wok bilong emolsem lida bilong oposisen.

Mista O’Neill i rausim namba tubikpela kolisin pati, T.H.E Pati longgavman bilong em bihain long em irausim Don Polye olsem Ministabilong Tresari long las yia bihainlong resis toktok i kamap long K3bilien UBS dinau long baim 10pesen sea bilong Oil Search.

Mista Polye kwik taim kolim mit-ing bilong oposisen wantaim 5-pelamemba bilong em na tekova longlida bilong Oposisen.

Mista Namah husait bin stap lidabilong oposisen na pait agensimgavman long ol sampela bikpelapasin korapsen i no wanbel longMista Polye wanataim ol memba bi-long em i kam tekova long posisenbilong oposisen lda.

Mista Namah i tok pasin ko-rapsen em bikpela tru insait longkantri na oposisen em bin lidimlong 3-pela yia i wok long pait hatna em i laikim nupel lida Don Polyelong mekim wankain wok long paitagensim ol bikpela pasin korapsen.

Mista Namah i tok “Don Polye ikisim posisen bilong oposisen lidalong rot i no stret. Em inap larim emkisim tasol em mas pait long pasinkorapsen. Sapos em (Polye) i lusimol pait mi bin go pas long en bai misingaut long em long floa bilong

palamen long sindaun,”.Ol sampela bikpela disisen bi-

long gavman Mista Namah i salen-sim em, Asailam Sika long Manuswe nau i stap long kot, 30 munmarimari taim bilong vot nogat bilipagensim praim minista na K71.8milien pemen i go long Parakaloya.

Mista Namah i tok, Don Polye istap insait long K71.8 milien pemeni go aut longol lo kampani na emmas noken lusim dispela pait.

Ol – 8 pela memba bilong T.H.EPati stap yet long gavman na 4-

pela i holim poissien bilong minista.Mista Namah i tok T.H.E Pati emstap yet wantaim gavman bikoslida bilong NGI, Leo Dion em bilongT.H.E Pati na stap Deputi PraimMinista.

Narapela em, memba bilongSohe, Delialah Gore, Minista bilongKomyuniti Divelopmen na Benja-main Poponawa, Minista bilongLeba.

Mista Namah i tok em bin lidimliklik Oposisen memba na makim 8milien pipel long pati agens ko-rapsen long las tri-pela yia.

Bihain long Mista Polye i kisimmakim bilong oposisen lida em imakim memba bilong Bulolo, SamBasil olsem Deputi bilong em natokaut long sampela polisi bilongOposisen.

Mista Polye i tok em bai pait hatna kamap was dok long gavmanbai mekim wok stret long givim gut-pela sevis long ol pipel long stret-pela rot.

Long wankain taim, Oposisen ilukluk long senisim O’Neill gavmanna i gat bikpela bilip olsem kolisengavman bai bruk klostu taim na

singaut long Nesenel Alaiens Patilong kamaut.

Ol toktok i kam aut long gavmanolsem, sapos Praim Minista O’Neilli lus long Lidasip Traibunel kot, baiNesenel Alaiens Pati i bung wan-taim oposisen na kamapim nupelaPraim Minista.

Insait man i tok sapos dispela ikamap, ol i lukluk long lida bilongNesenel Alaiens Pati, Patrick Pru-aitch olsem kendidet bilong praimminista.

Nupela Oposisen lida, Don Polyena T.H.E Pati i tok ol i gat bikpelabilip olsem O’Neill gavman bai pun-daun na i no inap stap long pawayet inap 2017.

Oposisen lida, Don Polye naT.H.E Pati lida bilong Sauten Rijon,Mark Maipakai i tok, long lukluk bi-long ol na wanem samting i kamaplong gavman bilong O’Neill, taim bi-long senis i kamap klostu.

Mista Polye i tok planti asua ikamap long gavman tasol olmemba bilong palamen i stap yetlong gavman. Tasol i gat taim bi-long em i stap na em kam klostu.

Mipela askim PNG Pati lidaBelden Namah sapos i gat sam-pela politikel muvmen i kamap longsenisim sia bilong Praim Ministabikos lida bilong T.H.E Pati, DonPolye i kwiktaim tekova long po-sisen bilong oposisen lida we MistaNamah i holim long las 3-pela yia.

Mista Namah i bekim olsem, dis-pela em namba gem, sia bilongpraim minista i no bilong oposisenlida o husait pati i gat bikpelnamba. Em i tok sapos i gat plantigrup long fomim gavman na wan-pela grup i gat 50-pela memba naol nidim 6-pela, na wanpela i gat 6-pela memba i laikim sia bilongpraim minista i ken kisim.

Nupela oposisen: Polye kisim lida na givim deputi long Sam Basil. Fail poto

FLY RIVER PROVINCAL GOVERNMENT 121,046.8GULF PROVINCE 93,263.3CENTRAL 179,154.4NATIONAL CAPITAL DISTRICT 62,334.3MILNE BAY 160,045.0ORO 85,411.3SOUTHERN HIGHLANDS 225,405.6ENGA 172,518.2WESTERN HIGHLANDS 189,163.9SIMBU 200,502.6EASTERN HIGHLANDS 260,544.6MOROBE 334,799.1EAST SEPIK 225,584.9SANDAUN 171,530.2MANUS 68,698.5NEW IRELAND 127,605.5EAST NEW BRITAIN 169,479.5WEST NEW BRITAIN 108,877.4ATONOMOUS BOUGIANVILLE GOVT 299,358.2HELA 96,652.6JIWAKA 94,762.2MADANG 242,753.8GREN TOTAL 3,689,491.8

PROVINCES AMOUNT IN MILIION OF KINA

Hamas gavman i givim long wan wan provinslong 2015 mani plen

GUT TAIM: Peter O’Neill i Praim Minista na Beldan Namah i deputi.

AMAMAS: Olpela Oposisen lida Beldan Namah i i sekanim Julie Soso long joinim opo-sisen grup.

Page 9: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P13komentririviu

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

KOMENTRI

EditorVeronica Hatutasi

Lukluk I go het long ol salens bilong 2015

Neks wik bai yumi rausim olpelayia i go na amamasim nupela yia2015. Nupela yia em i taim bilongskelim yumi wan wan na pasimtingting long kamapim gutpelasenis long laip bilong yumi.

Planti manmeri bai promis longlusim ol pasin ol i pilim i no helpimlaip bilong ol. Ol kain pasin olsemsmok, kaikai bua, dring bia o lusimpasin bilong kros tumas na ol ara-pela kain samting olsem.

Olgeta yia yumi yet o ol pren nawantok i save mekim ol kain promisolsem. Sampela i save strong na bi-hainim ol promis bilong nupela yia,tasol planti bilong yumi i save pun-daun bihain long sampela de o wik omun na go bek gen long ol dispelapasin yumi laik rausim.

Wankain olsem yumi laik senisimlaip na bihainim stretpela rot long2015, kantri tu i mas sanap stronglong kamapim tru ol promis bilong2015.

PNG i laki tru long gavman bilongkantri i strong na kamapim planti olgutpela wok na program bilongkamapim ol bikpela wok long dispelanupela yia 2015 na ol arapela yia ikam bihain I gat bikpela divelopmenlong ol rot, bris na haus i kamap longMosbi na Lae siti na long Hailans.

Gavman i makim bikpela mani trulong edukesen, helt, lo na oda bikosem i laik lukim olgeta provins i maslukim gutpela senis i kamap long laipbilong ol pipel.Na em i wok bilong ol

politisen long kamapim wok nabringim senis go long ilektoret naprovins bilong ol. Planti ol lida bilongyumi i save mekim gutpela wok longhelpim ol pipel bilong kantri.Wankain tu long ol pablik sevan. Igat planti ol gutpela wokman na meribilong gavman husat i mekim gut-pela wok, na i gat ol dispela slek lainhusat i no fit long wok.

Yumi lukim planti ol ovasi kampanii kam wok bisnis long kantri. Ol ova-sis kampani i kisim planti bikpelakontrak long Mosbi na Lae. I gat olkampani bilong painim pis tu i putimai nau long Lae we gavman ikamapim bikpela bris pinis. Ol pis

kampani i laik strongim wok bilongkisim pis long solwara na kamapimbikpela atun bisnis long Lae. Dispelai gutpela nius bikos moa mani bai iken kam insait long kantri.

Hia long PNG yet, ol liklik nanamel sais bisnis (SME) i gat gut-pela sans long gro na strongimekonomi bilong kantri tu. Gavman iluksave long ol liklik bisnis nastrongim wok bilong minista i bosimdispela wok long kamapim rot bilonghelpim ol liklik bisnis. Ol benk tu i luk-save na i kamapim kain kain prodakna sevis nau long mekim isi long olpipel i kisim liklik dinau longkamapim bisnis.

Ol dispela samting i ken kamapimol gutpela senis na mekim sindaunbilong yumi i kamap gut. Tasol i gatplanti bikpela wok yumi ol pipel bi-long kantri tu i mas mekim longhelpim yumi yet.

Namba wan bikpela samting emlong luksave olsem populesen bilongkantri i bikpela tumas long ol taun nasiti. Ol samting i sot bikos i gat moamanmeri nau husat i nidim ol sevisbilong gavman. I gat moa pikinini igo long skul tasol i no gat inap klas-rum o tisa o buk na arapela samtingbilong skul. Wankain tu long ol haussik. Marasin i sot, ol dokta na nes isot, ol bet i sot na i go moa yet.

Ating sapos yumi skelim gut manina sevis i go long ol provins husat isot long ol samting, bai ol pipel i noinap pulim lain i go painim gutpelalaip long taun. Dispela em sampelasamting ol lida i mas luksave na stre-tim nau.

Neks yia em i taim bilong makim40 yia bilong independens na yumiken skelim divelopmen i bin kamapinap nau na tokaut sapos yumikamap klostu long mak o nogat.Sapos yumi abrusim mak orait, sti-aim kantri i go bek gen long rot. I nogat narapela man bai kam na soimrot long yumi, ol pipel tasol i kenkamapim gutpela senis.

I tru ol kain divelopmen yumi woklong lukim i no inap amamasim ol-geta manmeri long kantri. I gat plantikomplen tu i wok long kamap.

Tasol i gat planti moa gutpelasamting i kamap long PNG insaitlong las 10-pela yia.

Sapos yumi sanap strong bai yumiken stiaim divelopmen i go long gut-pela rot we i no inap bagarapim sin-daun bilong ol pipel. Yumi ken statnau long skulim gut ol pikinini na yutbilong tude husat bai go pas longkantri bilong yumi long bihain taim.

Gavman i makim kos nau longkarim kantri i gohet.

Yumi no ken pasim wok na kamapolsem anka na pulim kantri i godaun. Mobeta yumi opim tingting namakim gut kos long winim ol salensbilong 2015.

O’Neill gavman na salens bilong 2014TAIM Gavman bilong PeterO’Neill bin kisim opis long 2012ol i taitim namba bilong ol stretwe em bin gat samting olsem 70memba bilong palamen olgetalong ranim kantri we O’Neill gav-man no gat wari bikos Oposiseni no inap salensim ol wantaimnamba long floa bilong palamen.

Pati bilong O’Neill em PipelsNesenel Kongres (PNC) na ol-geta arapela memba bilong olpati o long Oposisen i wok longgo insait long joinim PNC husat igo pas long gavman long dispelataim i kam. Namba bilong Opo-sisen i wok long go daun isi isiinap ol bin stap wantaim tripelamemba tasol em memba bilongRabaul Dokta Allan Marat,memba bilong Bulolo Sam Basilna memba bilong Vanimo GrinBelden Namah.

Namba na strong bilonggavman

Pati bilong Belden Namah olkolim PNG Pati bin gat moa long10-pela memba i bin winim 2012nesenel ileksen na go long pala-men tasol ol no gat inap nambaolsem na ol bin kamapim Opo-sisen grup. Tasol taim wok longron na ol memba bilong PNGpati i stat long lusim pati na gojoinim gavman sait. Sampelamemba bilong PNG pati husatbin lusim pati na go joinim gav-man bilong O’Neill em membabilong Goilala Daniel Mona,memba bilong Kundiawa TobiasKulang, memba bilong HuonGalp Ross Seymor, memba bi-long Bogenvil Lauta Autoi na olarapela moa. Dispela i lukimnamba bilong Oposisen bin godaun stret wantaim tripelamemba tasol. Oltaim Oposisenlida Belden Namah long dispelataim i save tok olsem gavman

biong Peter O’Neill i yusim Dis-trik Sapot Impruvmen Program(DSIP) mani long pulim olmemba go joinim gavman sait.DSIP mani em K10 milien longwanpela yia na olgeta membalaikim dispela mani mas kamlong han bilong ol bai ol kenmekim wok long ilektoret bilongol wantaim. Sapos ol memba i nomekim wanpela samting bai ol ilus nogut tru long 2017 nesenelileksen olsem na dispela DSIPmani em bikpela samting long ol-geta memba long kisim namekim wok bai ol pipel i pilim,lukim na wanbel. Politiks emsapos yu mekim samting em olpipel bai luksave long yu. Saposyu toktok tumas na no gat eksenem ol pipel tok yu mauswaraman tasol.

DSIP maniDistrik Sapot Impruvmen Pro-

grem (DSIP) em mani ol membasave kisim long wan wan yialong mekim ol wok insait longdistrik bilong ol. Mak bilong dis-pela mani em K10 milien naplanti i save putim was tru longdispela mani bikos ol mas mekimwok long ilektoret bilong ol. DSIPmani save go daun long DistrikTreseri we ol kaunsel presidenwantaim ol arapela kaunselmemba na memba save bung in-sait long bung bilong Joint DistrikPlening na Baset Praioriti Komiti(JDP&BPC) we ol save lukim

wanem kain projek i stap naputim mani go long kirapim omekim i kamap. Tasol nau yumiken lukim olsem dispela DSIPmani i gat bikpela politiks gem bi-long em long pulim ol memba gokam long sait bilong gavmanlong kisim sapot na namba bi-long ranim gavman long nesenelpalamen. Sapos wanpelamemba i no sapot tumas longgavman, bai ol no inap kisim gutDSIP mani bilong ol. Ol save pilaipilai wantaim ol memba na givmol liklik liklik na bel bilong olmemba save kas kas tru. Tasolem hat long toktok na komplentumas olsem na go joinim gav-man sait tasol bai tok i pinis.

Ol lidasip salensDispela yia yumi lukim tu

olsem lidasip bilong gavman binbungim sampela bikpela salensstret long sait bilong kot, senisimol polis bosman, toktok bilongSastenebel Divelopmen Fan we iranim wok bilong ol winmani ikam long Ok Tedi Maining aninitlong nem bilong ol pipel bilongWesten provins, kot bilongParaka egensim gavman longpemen mani, kot oda pepa bi-long holim na sasim Praim Min-ista, rausim ol polisman husat gopas long karimaut ares longPraim Minista na planti arapelasalens tu. Olsem ol memba bi-long palamen lus long kot na gobek long bai ileksen olsem longUsino Bundi, Madang Open,Kairiku Hiri, Ambunti Drekekir naarapela moa.

Bihain yumi harim ol tupelalida na memba bilong palamengo long kalabus em memba bi-long Pomio Paul Tiensten na Ga-vana bilong Galp provins HavilaKavo. Wankain tu em memba bi-long Samarai Murua Gordon

Wesley em kot rausim em longileksen disput kot olsem na embai go bek traim bai ileksen gen.

Ol politikel senisInsait long gavman bilong

Peter O’Neill ol i no bin kamapimol bikpela senis tumas long olMinista bilong ol. Olgeta minista iholim stret wok ol bin kisim long2012 taim gavman i stat i kaminap nau. Liklik senis tasol binkamap long liklik lain minista emmemba bilong Hagen WilliamDuma bin raus long ministri bi-long em olsem Minista bilongPetrolium na Minerals. Em bin gostap sampela taim olsem membanating inap gavman i singautimem gen go bek holim minista bi-long Trenspot. Dispela taim tuem gavman bin rausim ministabilong Treseri Don Polye husatem lida bilong THE Pati na olmakim lida bilong NesenelAlaiens (NA) Patrick Pruitcholsem Tresera bilong kantri.Long dispela taim em Praim Min-ista yet bin ekting Tresera likliktaim tasol long oraitim wanpeladinau (K3 bilien) long baim seainsait long Oil Search kampani.

Memba bilong Sohe DelilahGore bin kamap Minista bilongKomyuniti Divelopmen bikosmemba bilong Lae LoujayaKouza bin lusim na laik gokamap siaman bilong nupelaAtoriti ol laik kamapim na kolimLae Siti Atoriti. Memba bilongMadang Nixon Duban bin go beklong bai ileksen na winim na kambek holim bek wok bilong emolsem Minista bilong Petroliumna Minerels.

Gavman i sanap strongYumi olgeta i gat kainkain

tingting na skelim bilong yumilong gavman bilong Peter O’Neill

na planti taim yumi sapot wan-taim Oposisen long planti toktokol save tromoi. Tasol ol membabilong gavman sait save sanapstrong olsem dispela em gutpelagavman we ol lukim mani i goaut na planti wok divelopmen nasenis wok long kamap long oldistrik na ol taun. Ol tok nauplanti rot projek i kamap, ol brisna klasrum na haus sik i kisimhelpim, ol taun wok long lukimsenis long ol rot na bilding naplanti memba gat mani longmekim ol wok long distrik nau.

Bikpela samting em yumi

lukim olsem politiks long PNG ino guria o bruk nabaut. Embikpela samting kantri i mas i gatbikos dispela save givim wanbellong ol bisnis long ron gut insaitlong kantri. Na tu ol sampelabikpela projek we i kamap i maskamap gut na pinis gut olsem nagavman mas sanap gut longkamapim na pinisim gut olbikpela projek, ol polisi na divel-opmen we i wok long kamap. Ol-geta samting em bilong sevim olpipel bilong Papua Niugini.

Gutpela Hepi Krismas

Published at Able Building

Complex, Sec 58 Lot 02,

Waigani Drive.

Pulap kapsait!Yia 2015 bai stretim wari

bilong mipela?

Page 10: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

P14 Wantok Disemba 23, 2014 - Janueri 7, 2015 momaseriviu2014

Moa divelopmen bai kamap long MomaseBustin Anzu i raitim

MOMASE rijon nau i wok longlukim planti senis i kamap longsait bilong wok divelopmen. Kain divelopmen i save kamap

taim ol manmeri i tok yes long lukimol dispela senis na tu, ples em istap long namel stret we ol dispelawok i ken kamap isi.Planti bilong ol dispela samting i

no kamap long wanem, ol asples ino save laikim ol senis o divelop-men. Olsem na planti hap ples in-sait long kantri bai no inap senis.Long Momase, ol wok divelop-

men insait long Morobe provins isoim olsem planti ol narapela wokbai kamap isi insait long provins. Lae siti em hetkwata bilong Mo-

robe i stap long en i lukim ol senis iwok long kamap. Planti ol bikpelawok i kamap long dispela hap nau.Dispela em sain bilong planti ol gut-pela divelopmen bai kam yet longprovins.Insait long las 5-pela yia nau,

planti samting i wok long kamap in-sait long Lae siti. Lae siti tu i stap stret long ples

we i mekim isi long ran bilong olsamting. Solwara, haiwe rot na plesbalus i stap na mekim wok bilongbisnis i isi tru. Olsem na insait longnupela yia na i go, planti senis baiwok long kamap yet.Sampela bilong ol gavman infra-

straksa sevis i wok long kamap em:1. Lae siti rot, 2. Angau Hausik

Ridivelopmen,3. Lae Tidal Basin,4lane Lae - Nadzab Haiwe na 5. LaePolis Stesen.

1. Lae siti rotDispela projek bilong stretim gut

gen Lae siti em Nesenel Gavman itromoim moa long K100 milien in-sait long las 5-pela yia. Hevi bilong rot insait long siti em

i bin kamap bikpela tru we i mekimna ol bisnis insait long siti tu tingtingplanti long wokim bisnis insait longsiti.Tasol stat long 2010, Nesenel

Gavman i bin putim mani long stre-tim ol dispela rot insait long siti.Gavman i laikim Woks Dipatmenlong supevaisim rot wok. Nabungim K50 milien long dispela.Tasol ol kontrakta i no mekim

olsem. Ol yet i supevaisim rot namekim bilong ol yet. Gavman igivim narapela K50 milien nabungim olgeta, em i kamap longK100 milien. Insait long 3-pela yia,rot i kirap gen.

Ol dispela rot em long Top Taun,Eriku, Maket na olpela ples balusna nambis sait.Nau, nesenel gavman i putim

sampela mani gen long stretim olnarapela rot olsem long bek rot,Igam Bareks, PTC koles naUnitech rot. Tasol wok long Unitechrot i no kirap yet.Planti bilong dispela ol rot em

simen nau i kisim ples bilong kolta.i gat strongpela bilip olsem simen imoa strong long kolta long kain renples olsem Lae. Sampela hap we oli no wokim long en, wok bai kirapgen neks yia. So long pinis bilong2015, Lae siti rot bai kamap nambawan simen siti insait long kantri.

2. Angau Hausik RidivelopmenK100 milien Angau Hausik wok i

kamap pinis. Dispela em wanpelabikpela wok we bai kamap long Laesiti long senisim haus sik, wanpelabikpela riferal haus sik insait longkantri.Gavman bilong Australia na

Papua Niugini i bungim han long

dispela wok. Australia i putim K500milien na PNG i putim wankainnamba bilong mani.Dispela haus sik em wanpela

historikel haus sik insait long kantri.Long taim bilong Wol Wo II, dispelahaus sik i bin sanap na kisim nemAngau, Australia New Guinea Ad-ministrative Unit.Ol samting bilong wokim haus

olsem timba, kapa na nil i bin kamyet long Australia long dispela taim.Taim Wo i pinis, Australia i lusim

dispela haus sik i kam bek longPapua Niugini. Haus sik i bin stapna sevim Papua Niugini i kam inapsampela yia i go pinis, ol binatanganis, ol i kolim long “termites ikaikaim ol timba o plang bilonghaus sik.Na dispela i slekim olgeta plang

na haus i pundaun long laik bilongem yet. Ol i laik painim marasin bi-long kilim binatang tasol em i nowok. Na planti sik pipel i kisimbagarap long dispela.Aninit long Asylum Seeker agri-

men bilong tupela gavman, Aus-tralia i tok long stretim Angau Haussik.Foren Afeas Minista bilong Aus-

tralia, Julie Bishop, i mekim dispelatoktok long namel bilong dispelayia. Ramu/Madang rot em wanpelabilong ol dispela helpim we bai kamlong Australia.

3.Lae Tidal BasinDispela em narapela bikpela pro-

jek we nesenel gavman i kamapimlong Lae siti. Dispela K809 milienprojek i kisim bikpela helpim longdinau mani bilong Asian Divelop-men Benk o ADB.85 pesen dinau mani i helpim

dispela wok, we kirap long 2012 napinis long las wik, we Praim MinistaPeter O’Neill i bin opim. Dispela emnamba hap bilong dispela wok di-velopmen. Namba tu hap, wok bi-long mani mak long K150, i kirappinis na bai pinis long neks yia.Dispela projek em kamap long

taim na yusim gut mani ol i putimlong mekim dispela wok.Wanpela intanesenel kampani bi-

long Saina, em China Habour En-gineering Kampani i go pas longmekim dispela wok. Dispela Tidal Basin em wanpela

bikpela projek insait long Lae siti nakantri tu. Tidal Basin i olsem wan-pela bikpela si bris, wara i dip na iken kisim ol traipela traipela kagosip bilong narapela kantri long sibris.Pastaim, tupela sip i save kam

sua long wanpela taim. Nau. Dis-pela namba wan hap, i kamapim 3-pela wof o bris. Nau em 5-pelaolgeta i ken wok wantaim. Taimnamba tu hap i pinis, em bai nara-pela tripela. Bungim bai 8-pela wofolgeta, we ken wok sem taim. Namba wan pes em i olsem 665

mita long. Namba tu hap bilong en,em bai 100 mita. Bungim wantaimem bai 765 mita na bai wanpelabikpela si pot insait long sautenhemisphere. Independent Public Business

Corporation i bin go pas long dis-pela wok na bihain long opening, igivim i go long PNG Ports Corpora-tion, husat bai lukautim dispela brisna menesim.Bungim wantaim em 8-pela wof

we i ken wok sem taim olgeta. Naino olsem pastaim, we ol save kamwait. Nau bai olgeta i ron wantaimlong rausim kago long bikpela sipna lodim kago tu.

4. 4 lane Lae - Nadzab HaiweDispela K740 milien wok bilong

wokim double-lane haiwe, o tupelasait rot, olsem Erima i go long 9-Mile long Pot Mosbi i stat pinis.Wok nau i stap long Lae siti na igolong 10 Mail we ol i wok long stre-tim ol samting.Ol samting olsem pawa lain,

wara saplai lain na ol narapelasamting olsem ol haus na samting,em ol wok long kliarim na stretim.Ol dispela ples em olsem i stapklostu o arere long rot. Abrusim dispela hap na igo

olsem long Nadzab, em orait.Olsem na ol stat long ples we i pasklostu long rot pastaim.Dispela em wanpela bikpela wok

tu we wok long kamap long Laelong dispela taim. Taim dispela woki pinis, em bai mekim rot bilong olkar long igo kam isi. Bai i gatbikpela spes long ol kar igo kam.Nau yet, rot i save pas na saposwanpela i laik kisim balus, mastingim rot na mekim hariap longkamap long ples balus.Em tu, narapela Saina kampani,

China Railway kampani i wokim.Toktok i stap pinis wantaim ol as-ples long stap insait tu long mekimdispela wok. Ol tu mas kamap papabilong dispela wok.

5. Lae polis stesenTaim ol dispela wok bisnis i

kamap insait long Lae, planti yang-pela i laik painim wok. Na taim dis-pela ino kamap, ol laik mekim pasinino stret long lukautim ol yet. Na

dispela save kamapim hevi namellong Komyuniti.Australia gavman, long program

bilong Australia Federal Police(AFP), kolim long Australia – PapuaNew Guinea Policing PartnershipProgram, i luksave olsem Lae baikamap wanpela bikpela bisnis sitibilong kantri. Tasol hevi bilong lo naoda bai kamapim hevi insait longLae. Olsem na ol i putim mani longwokim wanpela bikpela polis ste-sen.Wok bilong wokim dispela K4 mi-

lien mak polis stesin i kamap pinis.Dispela stesin bai dabol storey bild-ing na bikpela na igat inap speslong olgeta manmeri i wok long en.Dispela bilding bilong polis tu baisenisim kala bilong ol bilding insaitlong Lae siti.Taim bilong graun breking sere-

moni, Gavana bilong Morobe,Kasiga Kelly Naru i tok amamaslong AFP long dispela bikpela luk-save.Em i tok dispela bilding bai tru tru

soim olsem ol AFP i wok long Laesiti na putim dispela bilding olsemhanmak bilong wok bilong ol.Em i tok ol i bin kam wok long-

pela taim long hia na nogat wan-pela samting i soim dispela wokbilong ol. Dispela bilding nau bai trutru soim dispela hanmak bilong ol.Lo na oda nau em wanpela

bikpela samting insait long Lae siti,taim yu lukluk long ol bisnis i kamapinsait. Planti lain laik painim woktasol taim no gat wok nau, hevi baikamap. Lae siti mas i gat inap namba

long mekim wok bilong ol. Dispela imin olsem mas i gat inap namba bi-long polis na tu, mas i gat ol samt-ing long wok. Antap long dispela,gavman mas luksave na wokimhaus bilong ol. Nau yet, i gat hevibilong haus. Olsem na ol ino inapkisim moa yangpela polis i pinislong koles.Hire Buy and Sell (HBS), wan-

pela Australia kampani i stap longLae i winim dispela tenda na statwok long en.Na ol narapela projek we bai

kamap long neks yia na igo em:

1. Wagang Wof o Si brisNesenel Gavman i promis long

kamapim wanpela wof gen longLae siti. Na dispela bai stap longples Wagang, arere tasol long Laesiti. O sampela taim ol i save kolimsipaia.Gavman i wokim baset long neks

yia na putim K500 m bilong wokim

dispela wof. Dispela wof em bilongtingim wok bilong pis insait longprovins na kantri. Wok stadi baikamap neks yia i go na bihain baiputim aut dispela wok long tenda.

2. Lae Tuna Keneri (Cannery)Faiv- pela pis fektori bilong Tuna

pis i stap pinis insait long Lae siti.Ol dispela fektori i stap long Mala-hang eria. Na i gat toktok ol i stretim pinis

long kisim narapela 4-pela fektoribilong Tuna insait long Lae. Taim ol dispela i kam bung, em

bai samting olsem 9-pela fektori baistap long wanpela hap. Dispela baimekim Lae em wanpela hap tasolbilong bungim olgeta Tuna fektori.Lae bai kamap olsem wanpela

kantri bilong kisim pis Tuna igo longol narapela kantri bilong salim. Natu, em bai wanpela bikpela insaitlong Saut Pasifik na Asia tu.

4. Nadzab Airport ridivelopmenGavman i gat tingting long

kamapim Nadzab ples balus olsemwanpela intanesinol ples balusolsem na ol bai kirapim nakamapim bikpela gen. Sampelamekim wok painim aut bai kamaplong divelopim gen ples balus.

JICA o Japanese InternationalCorporation Assistance bai mekimwok painim aut long stretimNadzab ples balus long mekim emigo kamap bikpela.Morobe Provinsel Gavman bai

kamapim Nadzab olsem narapelataun insait long Morobe olsem nawok redi i stap pinis long dispela.Olsem na ples balus em nambawan samting ol mas stretim pas-taim.Ol saveman bilong Japan i kisim

tok orait bilong gavman long mekimdispela wok painim aut na disainimples balus. Wok bai kamap neksyia.

5. Billien kina Oil Palm longYangoru SausiaMemba bilong Yangoru Sausia

Richard Maru i mekim bikpela woklong distrik bilong em long kisimwanpela intanesenel kampani bi-long mekim wok egrikalsa bilongOil Palm.Dispela billien kina projek bai

kamapim planti wok bilong ol pipelbilong Sepik ns kantri tu.Nau yet, i gat sampela wok bi-

long mekim wok Oil Palm longSepik Plains tasol i no kamapstrong yet.Phimac Limited, wanpela asples

kampani i mekim stadi pinis tu longkamapim wanpela bikpela polisbareks long dispela hap tu. Na dis-pela bai sapotim wok bilong dispelaoil palm projek na tu, helpim longsait bilong lo na oda.Em ol sampela bikpela wok we

nau wok long kamap insait longMomase rijon. Ol dispela senis oprojek i wok long kamap long Lae,olsem wanpela senta taun o siti. Nadispela i ken igo aut long ol nara-pela senta bihain, bihainim rot makbilong ol sevis i go olsem wanem.I gat narapela 5 pela de moa de

stap na dispela yia, 2014 bai pinis.Olgeta tingting bai pasim i go longnupela yia bai kamap.Na taim mipela stap na lukluk

long nupela, planti senis i binkamap long divelopmen insait longsotpela taim. Dispela i soim, ples i senis. Na

taim ples i senis, laip bilong man-meri tu mas senis. Dispela bai soimkantri olsem ol i senis.

Opening bilong namba wan hap bilong Lae Tidal Basin, we Praim Minista Peter O’Neill i katim riben long soimolsem pinis bilong namba wan hap bilong bikpela wof o bris.

Page 11: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P15meririviu

Lukluk bek long ol meri grup longRamu NiCo Projek eria mekim histori

James G. Kila i raitim

OL WIMEN O MERI grup longfoapela eria insait long RamuNiCo Projek i mekim histori longMadang provis long dispela yia2014.

Ol wimen grup bilongKurumbukar, Inlen Paiplain(Maigari) na Kostal Paiplain i kisimki bilong tripela nupela trak longhan bilong Mineral Risos Atoriti(MRA) aninit long mani helpim ikam long nesenel gavman we WolBenk i givim. Na ol susa bilong ollong Basamuk long Raikos distriktu i kisim mani helpim i kam longWol Benk long wokim wanpelabikpela pigeri projek long plesbilong ol.

Dispela em nupela samting truna histori stret bikos em nambawan taim stret long ol meri longRamu NiCo Projek eria, Madang, ikisim kain helpim i kam long ausaitlong wokim egri-bisnis wok bilongol.

Gutpela stori nau em olsem olmeri insait long Ramu NiCo Projekeria long Usino-Bundi na Raikosdistrik long Madang provins nau iken go kam long maket long karbilong ol yet na mekim ol arapelabisnis

Ramu NiCo Projek Kodinetawantaim MRA, Carter Oiee imekim strongpela toktok long olmama na ol meri insait long RamuNiCo Projek eria olsem ol i maswok bung wantaim na kamapimwok long helpim sindaun bilong olyet long ples na wan wan komyu-niti bilong ol.

Mista Oiee i tok olsem dispela olkar ol mama i kisim em no bilongwanpela meri, grup o husat wanwan lain. Em blong sapotim wokbilong olgeta mama long komyuni-ti.

“Yupela ol grup lida i go pas longwok mas wok olsem wanpela timlong lukim gutpela kaikai o frutbilong wok bilong yupela. Taimyupela i wokim gutpela wok olpikinini na tumbuna long bihaintaim bai amamas,” Mista Oiee itok.

Ol lain wimen grup i kisim kibilong nupela trak em KBKWimens Grup, Inlen Paiplain naKostal Paiplain. Wan wan ol dis-pela trak em K98, 000 na i kamolsem spesel prais long ElaMotors long Madang, we i lukimtrak i gat naispela ruf na tu sitbilong pasindia sindaun em olputim matres karamap long en.

Narapela wimens grup longRamu NiCo Projek eria, BasamuWimens grup i kisim pigeri projekwe mani-helpim mak em moa longK90,000 bikos em bai karamapimtupela hap.

MRA Menesa Spesel ProjeksYunit lukautim Wol Benk MainingSekta TA Projek, Diclah Taureka ibin givim ki bilong tripela nupelatrak i go long ol wimen lida bilongtrupela wimen grup em KBK, InlenPaiplain na Kostal Paiplain.

Bihain long Mista Taureka i givimki long ol mama grup ya, em i

givim salens long ol meri olsem oli mas mekim dispela projek ikamap gut.

“Bikpela salens nau i stap longyupela ol mama long mekim dis-pela projek i wok gut,” MistaTaureka i tok.

Vais Presiden (VP) bilong RamuNiCo (MCC) Mista Wang Baowentu i bin stap long dispela bung na itokaut olsem Ramu Projek i stapinsait long komisining stes bilongen yet, tasol Kampani bai sanapstrong yet long halivim ol komyuni-ti insait long Projek eria bilong en.

Dispela 4-apela meri grup insaitlong Ramu NiCo Projek i kisimprojek i kam long Wol Benk weMRA i menesim.

Dispela grent mani sapot i kamaninit long Nesenel GavmanAsisten Skim ol i kolim long SmolGrents Projek (SGP) long blong olmama insait long ol eria we i gatmaining operesen long en.

As-tingting bilong SGP em longhelpim ol meri long kirapim ol smolbisnis o strongim ol bisnis we istap pastaim wantaim bikpelatingting long helpim laipstail bilongol meri long bihain taim insait longol eria we maining i stap long en.

MRA Menesa SasteinabilitiPlening, Stella Brere i askim dis-pela ol 4-pela wimens long lukau-tim gut stret ol dispela projek longhelpim sindaun bilong ol longbihain taim.

Misis Brere i tok dispela emnamba wan taim tru kain projek ikam long Wol Benk we NesenelGavman i givim long MRA longmenesim long luksave long hevibilong ol mama o meri insait longmaining projek eria long PNG.

Tim lida ilong GRM Intanesenel,Mis Fouri wantaim ol opisa bilongMineral Risoses Atoriti (MRA) nawanpela opisa bilong Komes naIndastri, Elizabeth George i binron long kar long Madang i go longUsino stesin long sainim agrimen.

Naispela welkam stret i wetim olwe i lukim 4-pela singsing grup

bilong ol Maigari i bilas na paitimkundu na samsam stret longbringim ol i go long ples bilongsainim agrimen.

Planti ol mama blong KBK naMaigari i amamas tru bikos dispelaem histori na namba wan taim trubilong wanpela bikpela ogenais-esin olsem Wol Benk i luksave nahelpim ol mama long Ramu Projekeria long Madang provins.

Mis Fouri bilong GRMIntanesenel i tok olsem dispelaprojek em bilong olgeta lain longkomyuniti long kisim helpim longen. Na em i tok ol mama i mas toktenkyu long ol lida meri husat i gopas long mekim dispela samting ikamap.

“Em i kisim sotpela taim tasolbihain long mipela i miting longmun Mas 2014 na wantaim helpimbilong MRA, Ramu NiCo Jendaopis na stiaring komiti, nau mipelai sainim agrimen long yupela baikisim ol projek,” Mis Fouri i tok.

Dispela grent helpim bilong WolBenk i go long ol Ramu Projek eriai kam aninit long Nesenel GavmanAsistens Skim grents i go long olmeri long eria we maining opere-sen i

Deputi Siaman bilong KBKLenona Asosesin (LOA), DiriMovikai i tokaut olsemKurumbukari na sampela ples longUsino eria i bin stap long bikpelabus na nogat divelopmen long enstret, inap Ramu NiCo (MCC) i binkam na kamapim divelopmen.

Taim MCC i kam kain kainhelpim i go long go insait longUsino-Bundi eria na dispela emwanpela long ol kain nupela divel-opmen o helpim i go long olwimens grup.

Mista Movikai i salensim olgetameri na ol mama long wok bungwantaim na noken salens tumaslong ol posisen insait long asos-esin. Ol i mas wok long gutpelablong olgeta mama na meri longples na i no intres bilong ol yet.

Long dispela yia tu i lukim wan-

pela bikpela wok painimaut longkisim infomesesen long givimhelpim ol i kolim bes-lain sevei baikamap long helpim ol mama omeri long kamapim wok bisnisinsait long Ramu NiCo ProjekImpekt eria bai go het yet.

Dispela bes-lain sevei i stat pinislong mun Julai na bai go het yetlong mun Ogas.

Wok painimaut ya em ol i kolimlong ‘Sosio-ekonomik Bes-lainSevei” blong ol meri insait longRamu NiCo Project impekt eria, nabai lukim wok bung bai kamapnamel long PNG Semba ov Mainsna Petrolium na Ramu NiCoProjek Komyuniti Afes Dipatmen.

Dispela sosio-ekomomik bes-lain sevei i bin kamap bihain longwanpela woksop long Mosbi weRamu NiCo i bin stap long en tuwe ol lain i glasim na skelim olemplanti ol wok projek insait longmaining na petroleum eria longPNG namel long ol meri i go go hetgut bikos nogat gutpela menes-men.

Antap long en tu planti taim olmeri na ol mama i no save gatsans long kamapim ol projek. Olman tasol i save laik go pas longplanti samting.

Dispela sevei bai helpim longpainimaut na givim tingting long olmama long gutpela menesmenbilong liklik bisnis bilong ol longples na haus-lain long sait longwanem liklik sapot blong mani ol ikisim long autsait o insait longProjek.

Ol lain husat bai go pas longkarimaut dispela sosio-ekonomiksevei long Ramu Projek eria emAllan Wahwah bilong Ramu NiCool CA fil opisa na tu bai lukim wan-pela meri konsalten bilong PNGSemba ov Mains na PetrolumLynnette Opotio i wok klostu wan-taim ol.

Woksop long Mosbi i skelim tuolsem planti ol mani i kam longovasis long sapotim wok bilong olmeri insait long las 20 yia i no

karim gutpela kaikai. Na plantitaim laip bilong ol meri na ol familiinsait long ol maining na petroleumprojek eria i no kamap orait tumas.

As-tingting bilong dispela RamuNiCo Projek sosio-ekonomik bes-lain sevei em long kisim infomesenlong painimaut stret wanem nid osamting ol mama i nidim o i kenwokim long helpim sindaun bilongol wantaim famili bilong ol insaitlong Ramu NiCo Projek eria.

Narapela samting tu em longhelpim ol meri long save tut longyusim ol piksa o katun long kari-maut bes-lain sevei. Antap longdispela em bai ol meri i ken lainimwok bihainim ol tul-kit we i gatpiksa long en na mekim bekim olkwesten na tu mekim ol plen longkarimaut wok.

Bihain long ol lain i mekimintaviu o askim na kisim ol bekimlong wanem nid bilong ol meri olbai kamapim ol projek na progremwantaim helpim i kam long PNGSemba ov Mains na Petrolium, namani blong dispela ol projek bai ikam long Japanis SoselDivelopmen Fan (JSDF).

Insait long dispela sosio-ekonomik bes-lain sevei ol lainhusat bai karimaut intaviu baikisim training long rot bilong yusimol tul-kit long wok-ples blong ollong karimaut ol konsaltesen oaskim na bekim na bai yusimwanem infomesen ol i kisim longplenim na mekim disain long olwok i kamap.

Ramu NiCo Komyuniti AfesAgrikalsa supavaisa, AllanWahwah i tok bikpela samting longdispela sevei we ol bai yusim tul-kit wantaim piksa long kisiminfomesen long plenim wok na dis-ainim ol projek na progrem we baihelpim ol meri insait long main pro-jek eria.

Sampela ol bikpela askim insaitlong dispela bes-lain sevei we olopisa bilong Komyuniti AfesDipatmen bilong Ramu NiCo baimekim i karamapim:

Wanem sampela ol empawa-men o strong ol meri i gat long saitlong kamapim ol liklik (smol) bis-nis;

Wanem sampela ol liklik save olmeri i gat long sait long kamapimsmol bisnis long sait longagrikalsa, laipstok (lukautim ol eni-mol), redim kaikai, salim kolos,redim ol ples blong slip na malolo,

Wanem ol menesmen save oskils ol meri i nidim long kamapimstretpela o gutpela wok insait longliklik bisnis ol i kirapim na menes-im.

Wanem sampela bikpela samt-ing we i save daunim o stopim olmeri long go insait long kamapimol liklik bisnis long ples. Sevei baiskelim ol strong, wiknes na wanemol wok i ken kamap na ol salens istap (SWOC).

Wanem ol divelopmen plen ol iken givim long kamapim ol samt-ing long stretim sindaun blong olmeri long ples na hauslain insaitlong Ramu NiCo Project eria.

Ol wimen grup bilong Kurumbukari kisim ki bilong nupela trak bilong ol.

Page 12: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

P16 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 edukesenriviuSkelim ol edukesen polisi bilong gavman - Edukesen Riviu - 2014

Yakam Kelo i raitim

EDUKESEN insait long Papua Niugini i goinsait long bikpela senis tru taim Gavmanbilong Peter O’Neill i kamap bihain long2012 nesenel ileksen insait long kantri.

Bikpela nem yumi olgeta pipel bilongPapua Niugini i save em Fri Edukesen weol gavman long bipo bin kamapim nasampela em ol tok ol papamama kenpeim hap skul fi na gavman bai peim hap.Tasol sotpela taim long 2011 we O’Neill naNamah gavman i kamap, ol strongim dis-pela nem Fri Edukesen na ol mekim ol-geta skul insait long kantri i bin fri stat longelementri skul go antap long Gret 12.

Taim gavman bilong Peter O’Neill binkam bek gen long 2012, ol i strongim yet

Bikpela kraud long Yunivesti bung long Septemba dispela yia.

dispela fri edukesen polisi long 2013 na 2014 skul yiainsait long Papua Niugini. Palamen i pasim lo longmekim fri edukesen kamap olsem wanpela lo bilongkantri we bai i no gat senis o stop bilong em long olgetayia o maski gavman i senis long bihain taim.

Long strongim dispela polisi, gavman i pasim pinisdispela lo olsem na fri edukesen em kamap olsemwanpela hap han bilong lo we i no inap senis tasol embai stap insait long olgeta baset bilong kantri long ol-geta yia. Dispela i soim olsem gavman bilong O’Neillbai holim yet dispela fri edukesen Polisi inap long 2017nesenel ileksen. Sapos narapela gavman i kamap nalaik senisim em samting bilong ol bihainim tingting naluksave bilong ol long mekim.

Praim Minista O’Neill bin tokaut long 2012 taim ol ikam bek long gavman olsem Papua Niugini i gat maniinap long peim skul fi bilong olgeta pikinini insait longkantri. Olsem na i no gat as long skul fi em wanpelahevi long ol pipel bilong yumi long kantri. Olsem nalong 2012 i kam 2014, olgeta skul pikinini long elemen-treri skul go inap long Gret 12 em no gat skul fi. Na dis-pela bai wankain tu long 2015 go inap long 2017.

Edukesen em wanpela bikpela samting long kantriwe gavman i save putim bikpela tingting na sapot longen olgeta yia bikos strong bilong kantri i stap longedukesen bilong ol pikinini bilong yumi long bihaintaim. Taim kantri i gat ol save manmeri, kantri bai rongut long bihain taim. Olsem na long dispela as, eduke-sen i save stap antap tru long lis bilong olgeta gavmanlong olgeta yia.

Edukesen PolitiksTaim gavman i kamaipm Fri Edukesen Polisi, planti

toktok i kamap long sait sait long pablik na ol savemanmeri bilong kantri. Planti i tok dispela em gem plenbilong gavman long winim poliitiks sapot long kam bekgen long pawa long 2017 nesenel ileksen. Tasol plantitoktok egens i no skelim gut sapos kantri i gat inapmani bilong karimaut dispela Fri Edueksen Polisi o nogat. Sapos PNG i gat inap mani, ating yumi lukim pinislong 2012 i kam olsem klostu K1 bilien olgeta i go longFri Edukesen insait long kantri tasol no gat wanpelasain olsem kantri i sot long mani bikos bikpela mani golong fri edukesen. Olsem na dispela i soim olsem gav-man i mekim baset stret na olgeta arapela sevis na bis-nis ol kisim baset bilong ol we i no gat hevi long ol.Tasol olgeta gavman save kamapim polisi bilong ol naputim mani long lukim ol polisi bilong ol i wok. Olsemna fri edukesen polisi em wanpela bilong dispela wesapos em wok gut, orait dispela gavman bilong O’Neilli gat gutpela risal long soim long kantri na ol pipel. Olpipel tu bai luksave na tok amamas long gavman longgutpela polisi we i sevim gut ol pipel bilong kantri.

Yunivesal EdukesenGavman bin kamapim save bikpela plen bilong lukim

edukesen sistem insait long kantri i kamap gut na ronantap long gutpela rekot we i wankain long ol arapelabikpela kantri long wol we edukesen sistem na stendedbilong ol i save stap antap long mak. Yunivesel Eduke-sen em wanpela plen gavman bin kamapim long lukimolsem olgeta pikinini insait long kantri i mas go longskul, lainim samting na kisim save. Olsem na kainsamting olsem fri edukesen polisi i bin kamap, pasinbilong lainim samting long klasrum i senis liklik we olpikinini mas mekim painimaut ol yet long mekim ol iwok na opim tingting bilong ol long wok hat long kisimsamting na no ken wetim tisa tasol long skulim ol. Dis-pela sistem tu i mekim gavman i askim olgeta papa-mama long no ken larim ol pikinini i stap nating longhaus. Olgeta pikinini i mas go long skul.

Skul Risos i sotTaim fri edukesen polisi i kam aut, planti tisa na ol

saveman bilong edukesen i givim sampela tok lukaut tulong ol hevi we bai i kamap. Wanpela bikpela hevi oltisa i tok em bai i no gat inap spes long klasrum. Wan-pela tisa bai skulim 40 na 50 studen long wanpela klas-rum na dispela em bikpela hevi long ol pikinini longlainim gut samting na kisim save.

Narapela tu em bai i no gat inap spes long klasrumbikos moa namba bilong ol pikinini olsem na ol skulmas wokim moa klasrum long lukautim ekstra nambabilong ol skul mangi i kam. Nau em skul i no gat manibilong wokim klasrum olsem na gavman mas hariaplong wokim ol nupela klasrum.

Ol buk bilong rit na rait long skul tu bai i sot long ol-geta pikinini i gat wan wan long yusim na lainim samt-ing. Planti samting bilong ol skul mangi i yusim bai sot.Namba bilong ol tisa bai sot tu long dispela olsem nagavman mas kisim moa tisa i kam insait long skul longskulim ol ekstra klasrum na ekstra sumatin ya.

Page 13: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

BIKPELA mak long dispela yiaem kantri bin salim namba wanPNG LNG ges i go aut longwol maket long Esia. Na kantritu bin tokaut long bikpelabaset bilong 2015 long manimak bilong K16.2bilien wan-taim K879 milien saplimentribaset.

Gavman i tok dispela embikpela baset tru long histri bilongPNG. Tasol K16.2 bilien baset emgavman i mekim dinau basetlong K2.3 bilien. Na em i bikpeladinau baset long histri bilongPNG.

Kantri i salim PNG LNG ges goaut long wol maket bihain long di-velopa, Exxon Mobil wantaim oljoinvensa patna i mekim bikpelahat wok long taim bilong kon-struksen. PNG em i no isi pleslong mekim ol ges na petroleumbisnis. Ples i bikpela bus, plantitais wara na bikpela maunten.

Gagman i lukluk long LNG pro-jek olsem wanpela bikpela rot bi-long kisim winmani na sapotimbaste bilong kantri.

Taim gavman i tokaut long2015 dinau baset, em i tok 2016tu bai dinau baset na balensbaset bai kamap long 2015 nasaplas baset long 2018. Gagmani mekim dispela tok bikos bikpelabilip na lukluk i stap long LNGprojek bai pulim bikpela win manikam insait long stretim ol dinaubaset.

Prais bilong Oil long wol maketi pundaun bihain long 2015 maniplen. Na LNG prais i kam daunbikos LNG i kam aninit long wan-pela oil prais long wol maket.

Ol sampela saveman na Opo-sisen i singaut long gavman imas kwiktaim senisim mani plenbilong 2015 bikos prais bilong oili pundaun long wol maket nakantri bai no inap mekim inapmani long sapotim mani plen bi-long 2015.

Bikpela singaut long ol saveman i go long gavman long masyusim mani bilong kantri long olprojek we bai givim sevis longplanti pipel bilong kantri olsem,rot, bris, steretim skul, haus sikna sapotim egrikalsa projek.

Prais bilong oil i pundaun longwol maket long 35 pesen. Naprais bilong LNG long wol maketi pundaun kam daun long US$60long wan wan barel. Taim LNGstat salim namba wan ges longmun me, prais bin stap long US$100 na i bin go antap longUS$120.

PNG Semba bilong komes itok prais bilong mineral long wolmaket i pundaun bikpela tru naprais bilong oil long wol maket ikam daun long 35 pesen na baikam daun moa long 50 pesenlong neks yia, 2015.

Lukluk lonh 2015 baset, gav-man i tokaut olsem dinau bilongkantri kam daun long K14 bilien.

Tasol Oposisen i tok dinau bi-long kantri i sanap long K19.76bilien bihain long gavman i tokautlong 2015 mani plen.

Mausman bilong oposisen,Don Polye taim em i bekim basettoktok long palamen i tok dinaubilong kantri i sanap long K19.76bilien na kantri bai no inap mekimdispela mani long 2015 longyusim long mani plen.

Oposien i tok kantri i gat K3bilien dianu long UBS, K2.3 biliendianu long 2015 baset na K14.2bilien dinau stap pinis.

Mista Polye i tok i kantri mekimplanti winmani na gavman inaplong mekim winmani baset longK500 milien sapos gavman i noyusim mani ausat long basetolsem 2015 Pasifik Gems na olrot projek long Mosbi siti longK879.3 milienna i no kisim UBSdinau. Gavman bekim UBSK204.3 milien long 2014.

Mista Polye i tok long 2014gavman yusim moa long K16bilien tasol mani plen bilongkantri bin K15.14 bilien.Na ol rotgavman tuism bikpela mani emausait long 2014 mani plen na ino helpim ekonomi bilong kantrina mekim moa mani.

Mista Polye i tok bikpela milienkina gavman i yusim long ol infra-straksa wok i no bihainim rot bi-long kontrak, na kos bilong olwok em dia tumas tasol gavmani save long dispela na bikpelamani i lus long pasin korapsen bi-long givim kontrak long ol wan-tok.

Em i tok planti wok kontrakgavman i mekim long pablik manii no stap long plen bilong gav-man olsem Visin 2050, MTDS,Nesenel Stretejik Plen na FiskelStreteji so dispela i soim klia pab-lik mani i lus long pasin ko-rapsen.

Taim gavman i tokaut long2015 baset na taim Minista bi-long Treseri givim baset toktok, olbaset buk i no bin redi.

Oposisen bin singaut longspika long stopim Mista Pruaitchinap baset buk i redi tasol MinistaPruaitch i go het bihain longspika Theo Zurenuoc i larim emlong toktok

Oposisen i tok ol i lukluk longputim komplen agensim Ministablong Treseri, Patrick Pruaitch naPraim Minista O’Neill long tupelai giamanim palamen long 2015baset.

Ol Oposisen lida i tok rot gav-man i mekim baset i no stret na igat planti asua i stap. Tasol Opo-sisen i tok ol bai kisim ligelklerens long 2015 baset pastaimlong ol loya bilong ol.

Tasol Praim Minista O’Neillasde i tok Oposisen i wok long gi-aman na paulim pabilk bikos ol ino gat gutpela infomesen wan-taim evidens long soim olsem2015 baset i gat asua.

Sampela gavman minista na olbekbensa i sapotim O’Neill Diongavman long 2015 baset bihainlong Mista Polye i mekim olstrongpela toktok olsem i gatbikpela asua stap long baset nadua i op long pablik mani bai luslong pasin korapsen.

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P17bisnisriviu

Wantaim HERMAN MALIR na ROY MUMU JnrRipot bilong Nambawan Super long 2014

Sapos yu gat sampela askim plis salim kam long [email protected] na mipela ken bekim.

2014 i laik kamap pinis nau na olgeta lain i laik save long ol wok na rekot bi-long NSL long dispel yia.

Dispela yia i bin hatpela yia bikos sea prais bilong PNG i bin pundaun, foreneksens hevi na domestik interes reits bin go antap. Tasol i gat rot i klia yet.

Rot i lait Rekot bilong NSL long 2014 i noantap tumas olsem long 2012-2013tasol bai i orait maski i gat ol hevi ikamap long 2014 fainensel yia.

NSL i soim gen olsem ol senis ikamap em ki bilong gutpela inves-men potfolio.

Olsem na invesmen potfolio bilongNSL i gutpela tru long PNG. Longpelataim i kam NSL i go het yet longkamapim gutpela Invesmen Plenwantaim ol miks invesmen bilong em.

Aset Miks bilong Nambawan

Wantaim ol dispel aset miks, NSL bai gohet yet long holim gutpela kredit reit bilongol membas. Bihaintaim gutpela risal savekamap long long-tem invesmen.

STAP ISI NA

INVEST LONG LONG-TEM

Tasol i gat wanpela sot-temgol i kamap em Krismas

Lukluk bek long bisnis long 2014 .Wantaim Stanley Nondol

LNG ges i paia lait, tasol gavman i putim winmani i long wanemhap? Moa long 50 sipmen bilong ges i go aut pinis long wol maketlong Esia.

Page 14: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

FONDE DISEMBA 25, 2014

4:30 AM G AUSTRALIAN NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER 1099-45:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS3:30 PM G KIDS KONA

HI 5 S12 EP#37/39NEW MACDONALD’S EP#50/52SLEEPOVER CLUB S1 EP#10/26SHAK S5 EP#33/33

5:30 PM G PACIFIC WAY EP#166:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAIT MUSIK EP#2328:00 PMG RESOURCE PNG Ep#378:30 PM G SOKA XTRA EP#31

8:40 PMG HOT SPOT Ep#339:10 PM PG ELITE MUSIC ZONE #319:40 PM G NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

FRAIDE DISEMBA 26, 2014

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER 1099-55:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS3:30PM G KIDS KONA

HI 5 S12 EP#38/39NEW MACDONALD’S EP#51/52

SLEEPOVER CLUB S1 EP#11/26SHAK S6 EP#1/40

5:30 PM G SKIPPY – Puppets5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT – 7:30 PM PG ALERT THREATENED SPECIES 8:30 PM MA FRIDAY NIGHT MOVIE 10:00PM G EMTV NEWS REPLAY

………followed by the Australia Network

SARERE DISEMBA 27, 2014

4:30 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G IN HIS STEPS EP#33

7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:30 AM G SKILLICIOUS S2 EP#7/79:00 AM G DANI’S HOUSE S2 EP#2/129:30 AM G ULTIMATE GUINNESS WORLD

RECORDS – EP#31/5210:00 AM G PACIFIC WAY EP#16 – Rpt.10:30 AM G SKIPPY– Puppets - Rpt.11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 PM G OLSEM WANEM EP#396:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G SECRET MILLIONAIRE USA –7:30 PM G RAIT MUSIK repeat8:30 PM MA MOVIE – RISKY BUSINESS10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SANDE DISEMBA 28, 2014

3:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY

7:00 AM G HILLSONG

7:30 AM G AUSTRALIA NETWORK

9:00 AM G BUSINESS PNG YR.3 EP#38 rpt.

9:30 AM G AMAZING SPIES Ep #4

10:00 AM G OLSEM WANEM EP#39– RPT

10:30 AM G RESOURCE PNG EP#37 – Rpt

11:00 AM G ITALIAN KHANNA Ep #2

11:30 AM G ITALIAN KHANNA Ep #3

12:00 PMG AUSTRALIA NETWORK

5:30 PM G LOVE PATROL S6 Ep #02

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

6:30 PM G VOCAL FUSION S1 – Ep#11

7:30 PM G TOK PIKSA - EP#2014/44

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Raun wantaim Wantok kru ...

Nicky Bernard i raitim

KRISMAS na Niu Yia kamklostu nau long pinisim2014, na planti manmeri

bai tingting long kisim malololong wok olsem ol sumatin weplanti i pasim skul pinis nakisim malolo bilong ol.Planti bilong ol Nius manmeri

bai kilim skin long wok long dis-pela Krismas na Nu Yia long tok-save long ol pablik long wanemsamting kamap long kantri bilongyumi long krismas na nu yia.Long wik i go pinis, Nesenal

Kepital Distrik Komisin(NCDC)na Benk Saut Pasifik(BSP) iamamasim sampela bilong olNius manmeri long mekim gut-pela wok ol save raitim long niuspepa na toktok long TV na rediowok bilong NCDC na BSP.Gavana bilong NCD Powes

Parkop na siti menesa LesleyAlu i bin lukautim dispela pati bi-long NCDC bilong ol Midia man-meri.Menesa bilong Pablik Rilesen

na Kominikesen bilong BSPBarnabas Pondros na ol wokmanmeri bilong em i bin lukautimpati bilong ol BSP i go long olnius manmeri.Ol nius manmeri i tok tenkyu

amamas i go long dispela tupelabikpela lain long amamasim ollong dispela krismas na bai wokbung wantaim ol long nupela yiai kam.

NCDC na BSP amamasim Midia

Barnabas Pondroswantaim ol wokmanmeri bilong emtaim ol lukautim olnius manmeri longpati bilong ol longtok tenkyu long olmidia.

NCD GavanaPowes Parkop igivim presen long wan-pela nius meri taimNCDC i holim Midiapati bilong ol.

Poto Nicky Bernard.

Page 15: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

8:00 PM G 60 MINUTES

9:00PM MA MOVIE: THE REPLACEMENTS

10:30 PM G HILLSONG Rpt.

11:00 PM G EMTV NEWS REPLAY

…………followed by the Australia Network

MANDE DISEMBA 22, 2014

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER – 1099-15:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS

3:30PM G KIDS KONAHI 5 S12 EP#34/39NEW MACDONALD’S EP#47/52SLEEPOVER CLUB S1 EP#7/26SHAK S5 EP#30/33

5:30 PM G S/SEASON 2 – EP#7/75:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G BUSH PILOTS #38:00 PM G TOK PIKSA – repeat8:30 PM G TBA9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP11:00 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TUNDE DISEMBA 23, 2014

5:00 AM JOYCE MEYER 1099-025:30 AM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS3:30 PM G KIDS KONA

HI 5 S12 EP#35/39NEW MACDONALD’S EP#48/52SLEEPOVER CLUB S1 EP#8/26SHAK S5 EP#31/33

5:30 PM G DANI’S HOUSE – SEASON 2 – 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS & HOME Ep#358:00 PM G BUSINESS PNG YR.3 –

Ep#36/2014 8:30 PM PG MERLIN SEASON 4 – EP#8/13 -

“Lamia”

9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TRINDE DISEMBA 24, 2014

5:00 AM G JOYCE MEYER – 1099 - 35:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY09:00 am G CLASSROOM BROADCASTS3:30PM G KIDS KONA

HI 5 S12 EP#36/39NEW MACDONALD’S EP#49/52SLEEPOVER CLUB EP#9/26 SHAK S5 EP#32/33

5:30 PM G ULTIMATE GUINNESS WORLD 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G ROAD TO PORT MORESBY Ep

7:30 PM G Great Animal Escapes #38:00 PM G OUR PORT MORESBY EP#208:30 PM G VOCAL FUSION SEASON 1 – 9:30 PM G TOK PIKSA EP# 43 REPEAT10:00 PM G NEWS REPLAY….………followed by the Australia Network

EMTV Television Guide

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2014 Wantok P19komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

BIABIA

KANAGE

TORO SUDOKU

KROSWODAntap1 Yangpela boi4 Kampani bilong ol Lihir8 Pilai samting bilong pikinini

10 Intenesenel Leba Ogenaisesen

11 Stadi13 Ges projek long PNG14 I orait16 Bilong wasim ol samting18 I gat 12-pela long yia20 Ka bilong ____ i smat

moa22 I givim lait long de25 Mais27 Takis30 Telipon33 I gat sevenpela long

wan wik34 Hap

35 Namba36 Lukaut37 Tingting long kamapim

samting39 Kaikai wokim long susu40 Ples san i kamap41 I no hatwok43 Bilong rait44 Ol kad45 Kirap47 Abus49 Samting bilong ____51 Kango em wanpela53 I gat eitpela han na i

stap long solwara55 I stap long maus57 Nogat58 Sista59 Yu yet60 Fit gutDaunbilo

1 Gan2 Niupela toktok3 Infomesen Teknoloji4 Strongpela metal5 I go insait6 Kolwara i kamap strong7 Yaweh9 Arapela lain12 Ol rul14 Mani long mobail fon15 Samting bilong ____17 Pikinini Sepik19 Pipia bilong timba21 Mun23 Ol soldia24 Nogat26 Lukautim sikmanmeri28 ID bilong yu stap long en29 Bosim miting bilong

palamen31 Liklik pikinini

32 Bilong lukluk36 Em i win37 Kumu38 Ples san i kamap39 Bilas bilong nek42 I save pundaun long ol

kantri long ples kol43 Wei bilong wokim

samting44 Bilong stretim gut gras45 Namba i kam long Kwin46 Mani bilong wok47 Buk bilong Sir Michael

Somare48 Bilas bilong lek50 Gutpela52 Ples long Nu Ailan54 Sutlam56 Begin

Ansa bilong las wik Sudoku # 74

Ansa bilong Sudoku # 75 neks isu

Ansa bilong las wik kroswod, isu # 2101

Page 16: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

ruralindastriP20 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015

James G. Kila i raitim

OL KAKAO fama long PNG nau igat gutpela nius sapos ol i laikgo het long planim moa kakaolong mekim gaden blong ol i gobikpela.Dispela em bikos long yia 2020,

6-pela krismas long nau, bai lukimkakao saplai long wol maket i pun-daun i go daun long 1 milien tan. Nadispela bai gutpela stori long praisbilong ol kakao fama long PNG.Sif Eksekyutiv Opisa bilong PNG

Kakao na Kokonas Institiut (PNGC-CIL), Dokta Eremas Tade i bintokaut long dispela long mun Epril,2014 long Basamuk Kakao NeseriLonsing seremoni long Raikos dis-trik, Madang provins.Dispela lonsing long Basamuk,

Madang Provins, i lukim CCIL iputim kamap wanpela bikpela10,000 kakao sidling neseri bilongol kakao we sik nogut ol i kolimKakao Pod Bora (CPB) i no inaplong bagarapim ol. Na dispela wok-bung i kamap aninit long pablik-praivet patnasip (PPP) wok namellong Ramui NiCo na PNGCCIL.Basamuk em namba wan eria in-

sait long Momase long kisim olkakao sidling we CPB i no inap longbagarapim ol, na ol dispela kakaosidling em bai helpim stret ol kakaofamas long ol viles arere long RamuNiCo Basamuk rifaineri.Ramu NiCo wantaim PNGCCIL

na ol lenona asosiesen bilongRamu Projek i bin sainim wanpelamemorandum ov agrimen (MOA)long wok bung wantaim insait longdispela PPP wok long strongimkakao prodaksen.Dokta Tade i tok askim o dimand

bilong kakao i wok long go antaplong 3 % mak long olgeta yia, nadispela bai mekim saplai i pundainlong 2010. Olsem na sapos olfamas i planim kakao tude, ol baigat sans long kisim gutpela manitaim prais bilong kakao i go antaplong 2020.Dokta Tade i tok fleiva o swit bi-

long PNG kakao em namba wan truinsait long wol, na moa long 90%lain bilong baim kakao i save laikimolsem na dimand o askim bilongkakao bilong PNG bai antap stretna dispela bai lukim prais bilongkakao tu i go antap long dispelataim long 2020.Dokta Tade i tokim ol kakao fama

long Raikos na ol fama long PNGlong stat planim moa kakao nau, nainsait long narapela 6-pela yia ol baigat gutpela sans long kisim gutpelamani taim prais bilong kakao i goantap long 2020.Em i tok tu olsem ol kakao famas

long Madang na Raikos i gat gut-pela sans long kisim helpim bikos oli gat PNGCCIL opis i stap long Mu-runas we ol i ken kisim ol kakao ek-stensen edvais.Em i tok tu olsem gavman i lusim

planti mani long givim save longplanti ol agrikalsa saientis long saitlong kakao na ol arapela fud krops,na ol dispela saveman i kam longkantri long helpim ol fama longPNG long sait long prodaksen bi-long kakao na ol arapela fud kropswok.

Dokta Tade i tok PNGCCIL, emwanpela egrikalsa ejensi bilonggavman husat i save mekim wokrisets o wok-painimaut long sait bi-long kakao na i save helpim tu olfamas long edvais long groimkakao na prodaksen bilong kakaoinsait long PNG.“Mipela laik wok bung o patnasip

wantaim ol arapela stekholda longhelpim na kamapim gutpela laipstailbilong ol manmeri bilong PNG,”Dokta Tade i tok.Em i tokim ol Basamuk kakao

famas long kamapim wanpelakakao kopretiv sosaiti na rejista

wantaim Invesmen PromosenAtoriti (IPA) na kisim luksave nadispela bai helpim ol long wok bunglong sait long kamapim moa kakaona kisim gutpela prais.PNGCCIL Nesenel Extensen

Dairekta, Alfred Nongas i tokim olfamas long Basamuk olsem ol dis-pela sidling we i ken abrusim CPBem gutpela na em ol naispela sid ikam long PNGCCIL na ol i masamamas long en.Mista Nongas i tok PNGCCIL bai

wok strong long promotim dispelawok bung namel long Ramu NiCona lukim olsem invesmen bilong

wok i ken karim kaikai taim olfamas i kamapim gutpela kako pro-daksen na kisim gutpela mani longhelpim sindaun bilong ol insait longkomyuniti na famili bilong ol wanwan long ples na haus-lain.Long strongim dispela MOU we

menesmen bilong Ramu NiCowantaim CCIL i sainim pinis, wok ikamap pinis long kirapim ol kakaoneseri long Kurumbukari eria longUsino-Bundi distrik long Madangprovins.Long mun Novemba ol Ramu

NiCo Komyuniti Afes (CA)Agrikalsa Supavaisa, Allan Wah-

wah wantaim CCIL MadangProvins Progrem Menesa, VincentSaleh i bin mekim lukluk raun bi-long ol i go long KBK eria we ol itoktok wantaim ol CA tim long KBKna tu lukim ol fama long ples longstrongim dispela tingting long pro-motim kakao neseri.Namba wan fama ol i bungim

long KBK em Albert Dengua longEnekuai rilokesen eria. Dispelafama em wanpela man husat savewok strong tru long egrikalsa na emi planim kakao em i kisim long olples klostu olsem Taim Mista Saleh wantaim Mista

Wahawah i bin go wantaim ol CAtim bilong KBK, ol i lukim eria weAlbert i kamapim ol agrikalsa wokbilong em. Mista Saleh i amamas long wok

Albert i wokim na i tok olsem embai givim sampela polibeg longplanim ol klon kakao sidling we Al-bert bai go pas long givim ol famalong KBK long strongim wok kakao.Bihain long Enekaui Mista Saleh

wantaim Mista Wahwah wantaimtupela CA agrikalsa opisa, NoahGarima na Samuel Masawa i golong Daunagar viles na rilokeseneria. Long Daunagar, ol i bungwantaim sampela viles lida na olfama long givim toktok long kirapimwanpela kakao Long Daunagar, dispela tim i bin

gat sans long bungim Mathias Ba-mindi, husat em Wod 22 Membablong Kurumbuari Wod long BundiLLG.Mista Bamindi i amamas long

bungim ol lain egrikalsa tim bilongRamu NiCo wantaim Mista Salehbilong CCIL na i tok em i amamasolsem ol i laik bringim senis insaitlong KBK komyuniti.Mista Saleh i tokim ol lain long

Daunagar olsem as-tingting bilongCCIL long mekim lukluk raun emlong kirapim ol kakao neseri bi-hainim MOU we CCIL na RamuNiCo i sainim pinis.Em i tok CCIL bai givim 10,000

polibegs long pulumapim graunlong sanapim kakao neseri, olsemna ol pipel i mas redim eria longsanapim dispela neseri.Em i tokim ol man meri husat i

bung olsem wok bilong maining baipinis tasol ol manmeri i mas holimyet graun na wok kakao longkamapim senis insait long laip nasindaun bilong ol long ples.“Mi laik lukim laip bilong yupela i

senism, na pikinini bilong yupela igo long bikpela skul na yupela i sliplong haus-kapa na werim gutpelasiot na trausim taim yupela i holimgraun na wok long kakao,” MistaSaleh i tok.Bihain long Daunagar, tim bilong

wantaim Mista Saleh i bin go kenlong Usino Bikples we ol i bungimol sampela fama long hap wantaimtambu bilong ol na Ramu NiCowokman, Mathew Yakai long redimwanpela ples long sanapim kakaoneseri tu long Usino bikples.Mista Saleh i givim salens long ol

fama long ples olsem CCIL baigivim ol klon o sotpela kakao hanlong ol i planim na dispela kakao iken abrusim sik no gut olsem ikolim kakao pod bora (CPB).

Lukluk Bek long Rurel Indastri- 2014Kakao divelopmen go strong tru long 2014

Sif Eksekyutiv bilong PNGCCIL, Dokta Eremas Tade iplanim kakao long makim PPP wok-bung namel longCCIL na Ramu NiCo.

Bikpela kakao neseri bilong CCIL long Murunas.

Wanpela model kakao fama long Enekuai long Kurumbukari Albert Denguo.

Page 17: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P23spotriviu

Hunters long 2014 Isaac Liri i raitim

BIHAIN long 2013 ragbi wolkap long Inglan, planti man-meri bilong Papua Niugini ino bin wanbel long stail bi-long ol Kumul long intane-senel level taim ol i no winimwanpela pilai bilong ol. Renking bilong Papua Ni-

ugini long ragbi lig i pun-daun, na ol manmeri bilongPapua Niugini husat i savebihainim gut tru ragbi lig ibin laikim senis long kamaplong ragbi lig. Bihain liklik long dispela

bikpela pilai long Inglan,Papua Niugini Ragbi FutbalLig (PNGRFL), aninit longnupela Siaman, SandisTsaka, i lukim kamap bilongHunters program aninit longmama program bilong TimKumul program. Long wanpela midia kon-

prens long pinis bilong yia2013, Sif Eksekyutiv Opisa(CEO) bilong PNGRFL,Brad Tassell i tok olsem dis-pela Hunters program em iwanpela rot long givim sanslong ol ragbi pilaia bilongPapua Niugini long kisimluksave long ovasis na gopilai long ol bikpela kompe-tisen olsem NRL long Aus-tralia. Taim PNGRFL wantaim ol

sponsa bilong Hunters i lon-sim dispela nupela programlong stat bilong yia 2014,wanpela 30 men skwat i binkamap na ol i bin stat tren-ing aninit long lukaut bilongMichael Marum, man wePNGRFL i bin makim longkamap namba wan kosa bi-long nupela tim, PNGHunters. Taim ol Hunters i go pi-

laim namba wan gem bilongol long Australia long dis-pela yia, ol i bin winim Red-cliffe Dolphins longBrisbane na dispela i binopim ai bilong planti man-meri. Namba wan win bilongol Hunters long dispela In-trust Super Cup (ISC) kom-petisen i bin olsem wanpelagren fainel win we i lukimplanti pipel bilong Papua Ni-ugini i amamas na apimnem bilong ol nupela sem-pion bilong ol, PNGHunters. Taim yia i go het, ol PNG

Hunters i bin go stap longKokopo long trening longpilai long ISC bikos plantiwok konstraksen bilong olspot fasiliti i bin kamap longPot Mosbi. Long Kokopo, ol i bin stap

gut tru, ol i bin winim plantihom gem bilong ol, na tu, oli bin lus taim ol salensimsampela ol strongpela timolsem Northern Pride naEasts Tigers. Dispela Hunters program

em i bin soim olsem planti

ragbi pilaia bilong Papua Ni-ugini i gat save na skil longpilai long Australia. Dispela program tu i bin

lukim ol ragbi pilaia i mekimgutpela samting insait naautsait long ples bilong pilai.Ol pilaia husat i bin mekimol liklik asua olsem dringbia, smuk, kam leit longtrening i bin aut long tim. Olpolisi bilong stap olsemwanpela memba bilongPNG Hunters i bin strongtru, na ol top pilaia tasol i binstap long lukim pinis bilong

yia 2014. Taim fainel bilong ISC i

kam klostu, ol Hunters i bingat sans long go insait longpilai long ol fainel tasol sansbilong ol i bin sot taim Wyn-num Manly Seagulls i autimol. Ol Hunters i bin sot longwanpela poin tasol long stapinsait long fainel raun. Ol ibin pinis long namba 6 po-sisen. Maski ol i sot na pinis

namba 6, ol sapota bilongHunters long Papua Niuginina Australia i amamas yet

long ol bikos ol i nupela tim,na ol i kisim planti gutpelamak long namba wan yia bi-long ol long kompetisen. Tupela pilaia bilong

Hunters, Garry Lo na WillieMinoga i bin kisim sampelaol bikpela awod bilong ISC.Garry Lo i kisim top traiskora, na Willie Minogakisim People’s ChoiceAwod. Long mekim las kaikai na

bung bilong ol Hunters, SpotMinista Justin Tkatchenko igivim K1.5 milien long tim

long sapotim ol long neksyia, na tu, ol sponsa bilongol Hunters long dispela yia igivim sampela ol awod bi-long tok tenk yu long ol pi-laia long pilai strong. Top pilaia bilong Hunters

awod i bin go long WartovoPuara husat i bin pilai olsemhuka bilong ol. Gutpela pefomens bilong

ol Hunters long dispela yia ibin lukim planti bilong ol istap long PNG Kumulsskwat husat i bin salensimPraim Minista 13 skwat bi-

long Australia long Oktobana bihain salensim Tongalong Lae. Long dispela tupela

bikpela pilai, ol Australia ibin win, na long bekim dis-pela dinau, ol Hunters i binwinim Tonga. Neks yia, sampela nupela

mangi bai kam insait longdispela Hunters program,sampela Hunters husat ipilai gut tru na mekim nemlong dispela yia bai go autna pilai long Inglan na Aus-tralia.

Ol i mekim yumi amamas

Page 18: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

P24 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 spotriviu

Isaac Liri i raitim

WANTAIM sampela muntasol i stap bipo long bikpelapilai, 2015 Pasifik Gems ikamap long Papua Niugini,dispela yia 2014, i lukimplanti kain kain samting trulong sait bilong spot. Ol gut-pela samting na nogut samt-ing wantaim i kamap na iyumi long Papua Niugini i gohet yet long spot.

Hekari holim taitel bilongNSL yet: Long stat bilong yia, Ne-

senel Soka Lig (NSL) i statna i lukim planti ol top sokapilaia bilong kantri i soim stailbilong ol long bikpela sokakompetisen long kantri. Ol tim bilong Morobe

olsem Gigira Laitepo na LaeFC i bin putim gutpela salensstret na putim bikpela presaantap long ol sempion tim,Hekari, tasol Hekari i strongna daunim olgeta ol arapelatim bilong NSL. Long pinis bilong dispela

yia long lonsing bilong NSLbilong neks yia, ol soka klapi bung na sampela i tokautolsem ol bai no inap longpilai long neks yia. Sampela ol strongpela tim

husat i bin pilai gut tru longdispela yia i no bin stretimgut ol pepa wok bilong ol, na

tu, ol sponsa bilong ol i nosoim sapot. Dispela bailukim ol i mis aut.Ol klap husat bai mis aut

long NSL long neks yia emEastern Stars, Lae FC na Gi-gira Laitepo. Long kisim ples bilong ol

dispela tim, sampela ol sokatim husat i bin mis aut longdispela yia bai kam bek longpilai long dispela kompe-tisen. Ol dispela tim em PomFC, Madang FC, na nupelatim Lae City Dwellers.

Hela Wigmen winim Digi-cel Cup 2014: Long bikpela ragbi lig

kompetisen bilong kantri,Digicel Cup, ol mangi Helaprovins i bin mekim historitaim ol i daunim ol AgmarkGurias long Lae. Planti ol manmeri husat i

save bihainim dispela kom-petisen i bin ting olsem LaeSnax Tigers bai winim dis-pela kompetisen, longwanem, ol i stap olsemMaina Premia na ol i binwinim planti ol gem bilong ol. Taim fainel i kamap, planti

ol lain i kirap nogut taim ol ilukim ol Hela Wigman i autimol Lae Snax Tigers na kisimples long pilai long grenfainel. Long taim bilong gren

fainel, planti kain kain toktok

i bin kamap namel long ed-ministresen bilong tupelaklap, Agmark Gurias na HelaWigmen. Ol Hela Wigmen i no bin

laikim gren fainel longkamap long Kokopo, longwanem, em i ples bilong olAgmark Gurias, na dispelabai no inap stret aninit longpolisi bilong dispela kompe-tisen. Bihain long planti toktok,

tupela tim i pasim tok nawanbel long pilai i kamaplong Lae. Dispela gren faineli bin kamap gut tru na HelaWigmen i winim namba wangren fainel bilong ol long dis-pela bikpela ragbi lig kompe-tisen bilong Papua Niugini.

Dika Toua na Steven Kariapim nem bilong PNG: Long bikpela pilai bilong

olgeta Komonwelt kantri longwol, Papua Niugini i winimtupela gol medal, na dispelatupela gol medal i kam longspot bilong weitlifting. Weitlifting i no wanpela

bikpela spot insait longPapua Niugini, tasol dispelaspot i bin putim Papua Niug-ini long wol mep taim DikaToua na Steven Kari bilongples Hanuabada long Ne-senel Kapital Distrik (NCD) iapim ain na kisim tupela golmedal long nem bilong

kantri. Win bilong dispela tupela

weitlifta i pairap long olgetaniuspepa bilong kantri, longredio, na tu, long TV. Olgetapipel bilong dispela naispelakantri bilong yumi long busmaunten i kam daun longnambis i go long ailan na ikam long ol bik taun i binkrai, amamas na singautimnem bilong dispela tupelaspot manmeri.Tupela i bin kisim bikpela

tok welkam taim ol i pundaunlong Jacksons ples balus. Olfamili bilong tupela tu i binamamas na singim singsingbilong tumbuna taim tupela ikam aut long balus. Praim Minista bilong

Papua Niugini, Peter O’Neill, Spot Minista JustinTkatchenko wantaim ol ara-pela bikpela lida bilong kantrii tok tenk yu long tupela longhat wok ol i mekim long dis-pela bikpela pilai we i binkamap long Skotlan.

Wok redi bilong 2015 Pasi-fik Gems: Taim Pasifik Gems Oge-

naising Komiti (GOC) itokaut olsem yumi longPapua Niugini i gat wanpelayia tasol long redi bipo longdispela bikpela pilai i kamaplong ples bilong yumi, olgetakampani, manmeri na spot

ogenaisesen i wok strong trulong dispela yia long redi. Planti kampani i putim

mani long sapot na dispela ilukim Pasifik Gems i kisimplanti sponsa tru long mekimkamap gut dispela bikpelapilai. Bank South Pacific (BSP)

i tokaut olsem ol bai stapolsem namba wan sponsa,na tu, ol arapela sponsa tuolsem EMTEK, Coca Cola,MRDC, na planti moa. Dispela yia i bin lukim

GOC i kamapim opisalmaskot bilong 2015 PasifikGems, Tura. Dispela maskoti bin raun i go long planti olkomyuniti, ol skul na ol sioslong Papua Niugini long tok-save long ol pipel bilong dis-pela kantri olsem bikpelapilai bai kamap long ples naolgeta i mas redi. Tura Kokomo i bin sapotim

tu ol arapela spot ektiviti we ibin kamap long kantri longdispela yia. Tura i bin sapo-tim ol PNG Hunters husat ipilai long Intrust Super Cup(ISC), PNG Gems we i binkamap long Lae, na tu, olarapela liklik spot ektivitinabaut. Long sait bilong ol spot

fasiliti bilong 2015 PasifikGems, Gems Viles, ples weol spot manmeri bai yusimlong stap, kaikai na slip bai

redi long Mun Me long neksyia. Sir John Guise Stedium,

ples bilong mekim seremonibilong opim na pasim pilai ikamap na bai pinis klostu. Wanpela spot fasiliti tasol

we i pinis na i redi em Mur-ray Bareks Spot fasiliti we olspot manmeri bai yusimlong trening taim ol i pilailong neks yia. Taurama Akuatik Senta

na Bisini Spot Kompleks i nopinis yet na planti toktok iwok long kamap olsem oldispela spot fasiliti bai noinap long pinis bipo longtaim bilong Pasifik Gemstasol ol biklain na GOC i tokolsem olgeta wok bai pinis,na ol spot manmeri baiamamas na yusim ol dispelaspot fasiliti. Tupela spot fasiliti tasol

we Spot Minista, JustinTkatchenko, i bin tokaut kliaolsem ol bai no inap pinisbipo long taim bilong dispelapilai em Nesenel Stediumna Sir Hubert Murray Ste-dium.

Wantaim olgeta dispelatoktok bilong dispela yia2014, long makim mausbilong Wantok Niuspepalong Spot Desk, mi laiktok Meri Krismas na HepiNiu Yia 2015 long yupelaolgeta!!!

Lukluk go bek long spot long 2014

Isaac Liri i raitim

DISPELA namba 6 PNGGems long Lae i bin lukimplanti nupela rekot i kamaplong kain kain spot, na tu,planti yangpela i bin soimolsem ol i gat save na skillong makim Papua Niuginilong taim bilong Pasifik Gemslong neks yia. Long opim dispela bikpela

pilai we ol i save kolim gras-ruts olimpiks, ol bikpela lidana politisen i bin stap longlukim olgeta tim bilong wanwan provins i wokabout long

Sir Ignatius Kilage Stedium. Sampela ol memba bilong

Palamen tu i bin wokaboutwantaim ol tim bilong ol longsoim olsem ol i sapotim ol.Gutpela eksampol bilong dis-pela kain sapot i bin kam longGavana bilong Nesenel Kap-ital Distrik (NCD) PowesParkop taim em i wokaboutwantaim tim NCD. Long seremoni bilong opim

dispela pilai planti manmeri ibin kirap nogut taim ol i lukimliklik namba bilong tim Galpna tim Westen provins i wok-about.

Dispela tupela tim i bintokaut olsem ol bai no inaplong pilai taim ol i painim autolsem ol i nogat mani longsapotim ol long go pilai, tasolsampela i no givap na painimrot bilong ol yet i go long Laelong karim nem bilong provinsbilong ol. Taim Wantok Niuspepa i

bin go toktok wantaim ol spotmanmeri husat i bin makimGalp provins long dispelapilai, niuspepa i bin painimautolsem planti bilong ol dispelaspot manmeri em ol spotmanmeri bilong Galp provins

husat i save stap long Laeyet. Ol i bin tok olsem maski

provinsal gavman bilong ol itok ol i no gat mani, ol i leslong nem bilong provins bi-long ol i bagarap, na ol iyusim ol mani bilong ol yetlong strong na pilai. Long sait bilong Westen

provins, wanpela man tasol ibin karim nem bilong dispelatraipela provins na winim golmedal long etletiks. Medal tali long pinis bilong

dispela pilai i bin soim olsemolgeta provins i bin winim

medal, na i no gat provins ibin go bek long ples bilong olwantaim nogat samting. Ol top faiv provins husat i

bin strong na winim plantimedal em Morobe, NesenelKapital Distrik (NCD), Sentralprovins, Autonomos Rijon ovBogenvil na Is Nu Britenprovins. Sentral provins i bin pilai

gut tru long planti spot na ol ibin winim planti medal statlong namba wan wik bilongdispela bikpela pilai. Planti manmeri i bin ting

olsem Sentral provins bai

winim dispela namba 6 PNGGems tasol ol asples Morobei no bin laikim ol arapelaprovins i kisim taitel na karimi go long ples bilong ol, na ol ipilai strong na winim taitel. Bihain long olgeta pilai i

pinis na taim bilong go beklong wan wan provins,bikpela raskol pasin i binkamap long Nadzab plesbalus we i lukim ol raskol iholim ol spot manmeri naopisal na kisim ol mani na olbikpela samting olsem leptopkompyuta, mobail foun na olarapela samting tu.

Lukluk bek long 2014 PNG Gems Grasruts Olimpiks bilong yumi

Page 19: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Yakam Kelo i raitim

GAVMAN i givim bikpela sapot naulong strongim wok bilong lo na odainsait long Papua Niugini long neksyia bikos long planti bikpela senislong lo na oda hevi, bisnis, olbikpela maining proijek, senis longol taun na siti na planti arapelasenis moa.Gavman i lukim olsem lo na oda

i mas strong long lukim gutpela sin-daun na amamas i stap insait longkomyuniti na tu mekim isi long olovasis bisnis na invesmen ken kammekim bisnis long kamapim moawok bilong ol pipel na strongim bis-nis ekonomi bilong kantri.Planti ol straik na kros we ol pa-

pagraun save kamapim long dau-nim wok na operesen bilong olbikpela maning, ol rot projek, oltimba projek na planti bikpela pro-jek long kantri. Olsem na gavman iting lo na oda mas kisim moa sapotwantaim moa polisman. Olsem nalong neks yia bai polis fos i kisimplanti polis manmeri long we kris-mas bilong ol bai namel long 18 na35 we sampela bikman husat i wokpinis na laik jonim polis fos kenaplai na go joinim.Narapela tu em gavman bai

wokim moa long 6,000 haus bilongol polisman insait long ol polisstesin long Papua Niugini longgivim gutpela haus slip long ol.Haus em wanpela bikpela hevi bi-long ol polisman olgeta yia na olsave komplen planti taim long dis-pela.Long dispela yia planti hevi bi-

long lo na oda i kamap na gavmani lukluk go fowet long daunim ol dis-pela hevi olsem na kabinet i wan-bel na putim mani mak olsem K3bilien long strongim tru wok bilongpolis insait long kantri.Planti arapela program tu em

polis fos i kamapim we wanpela emol kolim Modenaisesen program weem bai kamapim planti bikpelasenis long ol wok bilong polis foslong neks yia i go inap 2017 namoa. Wanpela bikpela program we i

kamap pinis em wok poromannamel long PNG gavman na Aus-tralia gavman long strongim wok bi-long polis fos wantaim man pawaolsem na yumi lukim ol AustralianFederel Polis (AFP) opisa i kampinis na wok bung wantaim ol polisfos bilong yumi.Long Novemba 2014, ol Australia

polis husat bin kam mekim wokhelpim wantaim ol polis fos bilongPapua Niugini i makim namba wanyia bilong ol aninit long dispela nemol kolim Wok Wantaim hia longPNG.Dispela Wok Wantaim o pat-

nasip namel long Australia FederelPolis (AFP) na Royol Papua NiuginiKonstibuleri (RPNGC) i bin kamapgut tru we i lukim sampela gutpelasenis i kamap long wok bilong ol naol laik go het yet long surukim dis-pela gutpela wok i go moa long2015.Asisten Komisina bilong PNG-

APP Alan Scott i tok em gat bikpelaamamas long RPNGC KomisinaGeoffrey Vaki na ol Sinia Eksekyu-

tiv Tim bilong em long gutpela wokbung na sapot long dispela yia weol i lukim olsem em wanpela yia bi-long planti wok na ol opisa i wok hatstret i kam.Olsem na Mista Scott i tok em

laik lukim dispela gutpela wok poro-man na sapot mas go het yet longneks yia namel long RPNGGC naol pipel bilong Papua Niugini.Long Novemba na Disemba

2013 AFP misin long PNG i bin su-rukim wok bilong em go antap wan-taim moa polis ofisa we ol kisim 50opisa i kam wantaim 6-pela ekstrasapot woklain. Dispeal patnasipprogram i salim 13 AFP polis opisai go long Lae long 13 Disemba2014 we dispela em namba wantaim ol yunifom polis opisa bilongAFP i go long Lae siti.Gavana bilong Morobe provins

Kelly Naru i bin mekim bikpela tokwelkam na amamas long ol dispelapolis opisa bilong Australia we olkomyuniti bilong Lae i bungim ol tuna mekim bikpela welkam long ol.Lae em wanpela bikpela taun longPNG we hevi bilong lo na oda isave kamap bikpela.Ol dispela Australia polis i kam

long mekim ol jenerel wok insaitlong ol polis stesin na arapela pab-lik na komyuniti sevis olsem harimna raitim ol komplen long polisstesin long sapotim ol PNG polisopisa long Lae na Mosbi polisstesin. Ol save raitim ol komplen nastretim ol pepa wok bilong polisstesin na tu lukautim ol sel blok bi-long ol polis stesin.Ol i save wokabaut tu wantaim ol

PNG polis long fut patrol o wok-abaut long rot na ol pablik plesolsem long Jacksons ples baluslong Mosbi, ol stua eria, maket plesna arapela pablik ples. Dispelawokabaut i soim stret mining bilongwok ol i kolim Wok Wantaim.Nau i gat planti patrol long rot na

dispela i senisim tingting bilong olmanmeri nau long komyuniti weplanti i wok long kam fowet naputim ripot long ol komplen bilongol wantaim ol polis stesin nau. Nauplanti pipel long pablik i wok longgivim ol ripot na sait stori long ol tra-bel na hevi we i save kamap longkomyuniti.Dispela Wok Wantaim program

i kamapim tu ol trening bilong redimgut ol polisman long wok bilong ol

insait long komyuniiti olsem naPNG-AFP i kamapim ol trening pro-grem long Bomanda Polis Koleslong sait bilong lidasip na su-pavaisa, wok investigesen, treningna prosekyusen long sait bilongkot. I gat foapela Australian FederelPolis wantaim Suprintenden bilongol long Bomana i wok long go paslong ol dispela trening.Trening bilong ol polis tu i lukluk

moa long sait bilong trenim ol nu-pela polis manmeri na redim olopisa long karimaut ol trening na di-velopmen progrem bilong ol nupelarikruit long bihain taim.Dispela poroman tu i mekim ol i

serim risos trening wantaim Aus-tralia Institut bilong Polis Menes-men long kamapim Sinia LidasipDivelpmen program long 2013 ikam. Ol trening long Australia i luk-

luk long redim ol sinia polis opisalong kamap long sinia eksekyutivlevel long bihain taim.Sampela bikpela senis we i

kamap insait long dispela WokWantaim program i lukim bikpelasenis long ol polis stesin olsem longGordons, Boroko, Lae, Bomanames bilong ol opisa na ol arapelawe ol i stretim gut ol opis spes na olsamting we ol i nupela nau.

lonaodariviu Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P25

Lo na Oda Riviu – 2014Gavman strongim lo na oda wantaim K3 bilien

Ol polis i rausim ol hom med gan long han bilong ol ples lainwe ol save yusim long pait egensim ol arapela klen na birua.

Ol ami i rausim ol gan na ol biruasamting bilong pait long Bogenvil nakatim long masin.

Ol polis long Lae i sanap long pereid long

redim ol yet long operesen bilong krismas na

nu yia.

Page 20: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

PRESIDEN bilong RamuNiCo Menesmen (MCC)Limited, Mista Wang

Jicheng i makim Kampani longbungim olgeta stekholda longMadang long givim toktok naripot bilong Kampani bilong dis-pela yia 2014 .Dispela miting o bung i bin

kamap las wik Tunde, Disemba 16we em i givim ripot na tu promotimgutpela wok-bung long kamapoltaim namel long Kampani na olstekholda bilong Ramu NiCo Pro-jek.Mista Wang i tok amamas i go

long ol stekholda husat ikaramapim ol lain makim Madangprovinsal gavman, polis, bisnishaus, ol wokman meri bilongRamu NiCo na tu ol foapela papa-graun asosesin siaman na ol ek-sekutiv bilong ol long helpim longbringim projek i kam kamap tude.“Long makim maus bilong Ramu

NiCo na MCC Grup, mi laik kisimdispela taim long tok tenkyu yupelawan wan na tu arapela long sapotyupela i givim long Ramu NiCoProjek. Wantaim sapot bilong yu-pela, mipela i wokabaut i kamkamap na lukim Projek divelopmeni kamap gut tude,” Mista Wang itok.Long opim toktok bilong em

Presiden Wang i tok olsem maskiolsem prodaksen i wok long gohetlong tupela yia nau, Ramu NiCo iwok long bungim bikpela hevi longsait long mani, na teknikol salen-sna tu prais bilong nikel long wol-maket i daunbilo. Olsem na em iaskim ol stekholda long luksavelong dispela ol hevi na salens nasanap strong na sapotim Projek.Em i tokaut olsem ol teknikol

hevi long wok bilong masin na olarapela samting i stap yet na gretbilong nikel prosesing i hat longkain teknoloji Kampani i wok longyusim. Narapela samting tu emprais bilong nikel long wol-maketbilong metail prais em daunbilo nakos bilong operesen em i antapmoa. Ol dispela samting i givimbikpela salens tru long RamuNiCo.“Maski olsem dispela ol salens

na hevi i stap, mipela i traim hat trulong muv i go fowat wantaim sapotbilong yupela na mipela i gatstrongpela tingting na bilip longabrusim dispela ol hevi long ol yia

i kam na kamapim gutpela wok nabringim helpim i go long olstekholda na bringim ol helpim wemipela i mas wokim,” Mista Wang itok.Mista Wang i tok Projek nau yet

i go het yet long testim ol wok-masin bilong en na long las yiawok-mak bilong ol test i bin staplong 30-pesen mak, tasol long dis-pela yia em i wok test long saitlong prokakesen i go antap long 60pesen mak wantaim gutpela pro-daksen mak. Tasol i gat ol teknikolsalens tu i stap na kos bilong pro-daksen i antap na i slowim omekim Projek i go isi isi long lukimstret mak bilong Prodaksen.Bihain long Presiden Wang i bin

givim ol toktok o ripot bilong Kam-pani, Vais Presiden Charles Zha igivim toktok long sait long olteknikol wok bilong Kampani, makbilong Prodaksen na tu mani Pro-jek i bringik kamap, profit na tu losna tu ol trening Kampani i givim,envairomen menesmen na tu ripotlong sait long dip si teilings ples-men, wantaim refaineri esidmenesmen kontrol.Jeneral Menesa bilong Ramu

Nico (MCC) Komyuniti Afes Dipat-men, Martin Paining i givim ripotbilong kampani tu long sait longwok helpim na ol kontrak wokKampani i givim i go long ol lenonakampani na tu ol helpim long saitlong sosel na ekonomik sapot i golong komyuniti. Dispela miting i lukim foapela

papagraun siaman bilong olfoapela Projek eria i bin stap longmiting wantaim ol arapla lain imakim gavman olsem MadangPolis, PNG Ports na ol arapela lainhusat i wok klostu wantaim Projek. Ol siaman bilong ol foapela pa-

pagraun asosesin (LOA) husat istap long miting long miting longTunde em Mathew Denguo (Ku-rumbukari LOA), Peter Tai (InlenPaiplain), Lima Mullung (BasamukLOA) na deputi siaman bilongKostal Paiplain LOA, SawyerParara. Ol arapela eksekutiv bi-long Mista Wang i tok Projek long nau

yet i go het yet long test operesenbilong en. Long las yia em i staplong 30% mak long test operesenna long dispela yia wantaim gut-pela sait blong prodaksenm testprodaksen mak em moa long 60%.

Tasol Mista Wang i tok ol teknikolsalens na bikpela kos bilong pro-daksen i wok long daunim ron bi-long Projek long wokabaut bilongen long lukim ful prodaksen mak. Tasol gol o mak em Kampani i

putim long lukim divelopmen bi-long Projek na wanem helpim baigo long komyuniti em i stap yet.Kampani bai go het long wok bi-long en olsem divelopa longbringim ol helpim i go long olstekholda. Mista Wang i tokaut tu olsem

hevi long sait long mani we Kam-pani i bungim long dispela yia longmun Oktoba na November, imekim Kampani long kisim lon odinau-mani long MCC Grup. Kam-pani i no laik dispela kain pasin ikamap gen bihain bikos em laiksanap strong na kamapim gutpelawok long strongim em yet. “Mi mas tokim yupela nau olsem

sapot yupela i givim long ol yia i gopinis i helpim long bringim Projek ikam long mak tude. “Mipela i laik askim sapot blong

yupela long go het na mipela i kenbringim gut Projek i go long ol pa-pagraun na ol arapela stekholdahusat i wet longpela taim longkisim kaikai tru bilong Projek,”Mista Wang i tok.

P26 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 ramunius

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Bikpela salens stap yet long RamuNiCo Projek – Presiden Wang i tok

Ramu NiCo President Mr. Wang Jicheng i givim toktok long MadangOperesen Bes.

Ol lain stekholda bilong RamuNiCo Projek harim toktok longMadang Bes bilong Kampani.

Wok i kamapantap long RamuNiCo KBK Main.

Wok i go hetlong RamuNiCo BasamukRifaineri.

Page 21: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

THOMAS YAKUMANKRISMAS em i wanpela spe-sel de long laip bilong mi longwanem?

Dispela de na namba 25long mun Disemba em i dewe pikinini bilong God em ikisim bodi bilong man na emi kam long dispela wol longkisim bek ol man na meri bi-long em.

Yumi mas tingimgut,watpo na pikinini bilongGOD em i kam long dispela graun. Taim mi save tingim dispela,mi no gat wanpela samting long givim bek long em na wanemmi save mekim em mi save kisim famili bilong mi i go long lotuna selebretim dispela bon de bilong Jesus Krais, na tok tenkyulong bikman long salim pikinini bilong em i kam.

JEFFERY AMBUSMI save tingting taim olstua,bisnis haus,ol kampanina tu ol gavman i save givimmalalo long de 25 long munDisemba. Mi tingim em i wan-pela gutpela de bilong malolona amamas wantaim ol familii stap longwe i kam bungwantaim na kisim waranabaut.Dispela em i de bilongbungim ol famili memba.Wanpela gutpela piksa mi baigivim em olsem, ol papa namama long ples i save amamas long krismas long lukim olpikinini bilong ol i stap long skul i go bek long krismas na ol istap amamas wantaim.

LINDA AKOMANPLANTI lain i ting olsem kris-mas em i wanpela de bilongamamas na ol man i dring biana spak na bungim dispelade, tasol long tingting bilongmi em i no gutpela.

Dispela krismas long bukbaibel i makim olsem emwanpela de we Papa God emi salim pikinini bilong emJisas i kam long dispela wol.

As long kam bilong Jisasem long Papa God i lusim ol rong bilong mipela.

Nau taim krismas i kam, mi save sindaunim ol famili bilongmi na kukim liklik kaikai na lusim ol rong bilong ol na tu, mekimnupela disisen statim nupela laip long narapela yia gen.

BEN GURION THOMAS MI save tingim olsem krismasem i taim bilong laitim kendolna singim ol krismas sings-ing.Olgeta krismas mi saveamamas long go long sios nalukim ol pikinini i save wokimpilai drama long Maria i karimJisas na mi save amamaslong harim stori bilong Jisas.

Mi save tingting olsem kris-mas em wanpela bikpela dewe olgeta man na meri husati lotu o i no lotu i ken stap longhaus o go long wanpela lotu haus na tingting bek dispela wan-pela de na pre. Na i no long raunraun na amamas.

Mi save tingim olsem ol man i mas putim gutpela klos gut nago lotu.

JUNIOR SAMSONOL man i save tok krismaskrismas na mi save tingtingolsem em dispela de i gatgutpela na no gut sait bilongem.Gutpela em taim wepikinini bilong God i kam longdispela graun na ol man nameri i lotu na amamas, tasolno gut em i olsem em de we

Diseemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 Wantok P27voxpop

Vox Pop long KrismasJoylyne Karato (UPNG sumatin i raitim)

Krismas i minim wanem?planti laip save lus.

Ol man i save dai olsem pikna dok long ol strit long taimbilong krismas.

WINCENT LIRIPUMI save tingim olsem krismasem i wanpela spesel de longlaip bilong mi we mi savekisim malalo na tok tenkyulong bikman long kam bilongem long dispela graun.

Mi save sindaun na tingimbek long rot we mama Maria

i karim Jisas long ples we bul-makao i slip long en.

Em inap long karim longwanpela bikpela taun ositi.Dispela save mekim miwari taim mi laik amamas naraun long krismas na golong lotu.

LOUVEE NILIKRISMAS em i taim bilongmalalo long laip bilong mi.

Mi save les long wokimskulwok olgeta de na nait

we mi ino save slip. Kiraplong bikpela moning long golong skul na kaikain presasave kisim mi, tasol taim miharim dispela nem krismasmi save tingim olsesm baimi stap longpela taim longhaus,pilai spot wantaim olpren ol i save stap longwelong na kam malalo longsiti.

LOVELYN I. NILIKrismas long tingting bilong

mi i min olsem em i gutpelataim long go long ples namalalo liklik, na lukim olbubus na anti long ples.

Mi save tingim em i gut-pela taim long go long olples na amamas bikos i gatgutpela win na ol pres kaikaii stap na dring gutpela wara.

Mi save les long stap longsiti na lukim ol planti kar naman i pulap pulap long olstrit long Krismas.

Page 22: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

PRESIDEN bilong RamuNiCo Menesmen (MCC) di-velopa bilong bikpela

nikel/kobalt projek long Madang,i tok maski olsem prodaksen iwok long gohet long tupela yianau, Ramu NiCo i wok longbungim bikpela hevi long saitlong mani, na teknikol salens, natu prais bilong nikel long wolmaket i stap daunbilo. Olsem naem i askim ol stekholda long luk-save long dispela ol hevi nasalens na sanap strong na sapo-tim projek.Mista Wang i tok amamas i go

long ol stekholda husat i karamapimol lain makim Madang provinsalgavman, polis, ol bisnis, ol wokman-meri bilong Ramu NiCo na tu olfoapela papagraun asosiesin sia-man na ol ekseketiv bilong ol longhelpim long bringim projek i kamkamap tude.“Long makim maus bilong Ramu

NiCo na MCC Grup, mi laik kisimdispela taim long tok tenkyu longyupela wan wan, na tu arapela longsapot yupela i givim long RamuNiCo Projek. Wantaim sapot bilongyupela, mipela i wokabaut i kamkamap na lukim Projek divelopmeni kamap gut tude,” Mista Wang i tok.Em i tokaut olsem ol teknikol hevi

long wok bilong masin na ol arapelasamting i stap yet na gret bilongnikel prosesing i hat long kainteknoloji kampani i wok long yusim.Narapela samting tu em prais bilongnikel long wol maket bilong metailprais em i stap daunbilo na kos bi-long operesen em i antap moa. Oldispela samting i givim bikpelasalens tru long Ramu NiCo.“Maski olsem dispela ol salens na

hevi i stap, mipela i traim hat tru longmuv i go fowat wantaim sapot bilongyupela na mipela i gat strongpelatingting na bilip long abrusim dispelaol hevi long ol yia i kam na kamapimgutpela wok na bringim helpim i golong ol stekholda na bringim olhelpim we mipela i mas wokim,”Mista Wang i tok.Mista Wang i tok Projek nau yet i

go het yet long testim ol wok masinbilong en na long las yia wokmak bi-long ol test i bin stap long 30 pesenmak, tasol long dispela yia em i woktest long sait long prodaksen i goantap long 60 pesen mak wantaimgutpela prodaksen mak. Tasol i gatol teknikol salens tu i stap na kos bi-long prodaksen i antap na i sloim omekim Projek i go isi isi long lukimstret mak bilong prodaksen.Mande Ogas 4, 2014 em wanpela

de we i no gutpela tumas long sot-pela laip taim bilong Ramu NiCo

Menesman (MCC) Limited, taim ibungim bikpela bagarap stret taimol plesman i go insait long main eriana kukim ol masin bilong wok main-ing we moni-mak bilong en em moalong US$5.05 milien. Wok i bin stop tupela de na i kirap

gen long Trinde, Ogas 6.Dispela bagarap kampani i

bungim em Gavman bilong Sainana PNG i luksave pinis. MCC Gruplong Saina na ol arapela stekholdatu i luksave olsem Ramu NiCo Pro-jek em bikpela samting tumas, nawok i mas go het, maski hevi ibungim em.MCC Grup, husat em mama

kampani bilong Ramu NiCo i binsalim wanpela spesel tim long tok-tok wantaim ol lain bilong PNG Gav-man, na ol i bin mekim lukluk raun igol ong KBK Main na Basamuk Ri-faineri long Sarere, Ogas 9.Gavman bilong Saina i tokaut

olsem maski olsem Prodaksen i gobek nomal gen, em i askim Gavmanbilong PNG long lukluk moa longbanisim ol birua na lukautim sefti bi-long projek na ol wokmanmeri.Kampani i luksave olsem dispela

projek em bikpela samting longhelpim ekonomi bilong PNG, olstekholda, join vensa patna na ol

papagraun. Olsem na maski olsemkampani i lusim bikpela mani, em isanap yet long wok strong i gobungim stret prodaksen mak bilongdispela yia 2014.Ramu Project kodineta wantaim

Mineral Risoses Atoriti (MRA, CarterOiee, i tokaut long dispela yiaolsem Ramu NiCo Projek i bringimplanti ol nupela kain senis long laip-stail bilong ol pipel insait long rurelkomyuniti long Usino-Bundi naRaikos distrik long Madang provins.Long dispela yia 2014 i lukim tu

nesenel gavman i sanap strong yetlong sapotim Ramu NiCo Projek nai laik lukim tupela distrik we projek istap long en em, Usino-Bundi naRaikos na tu Madang provins i kisimhelpim yet i kam long dispela wan-pela nikel kobalt projek tasol longprovins.Long soim sapot bilong en, ne-

senel gavman aninit long RamuNiCo Projek Memorandum ov Agri-men (MOA) stat long 2011 i kam2014 i givim K13 milien long ol infra-straksa divelopmen insait long dis-pela tupela distrik na provins.Mista Oiee i tok nesenel gavman

i bihainim ol komitmen bilong en nabringim kamap namba wan hapwok long stretim Raikos Haiskul

wantaim moni mak olsem K1.1 mi-lien. Namba tu hap bilong wok longstretim Raikos Hai Skul i lukim ne-senel gavman i givim K1.26 milien,na wok ya i pinis long mun Ogaslong dispela yia.Em i tok tu olsem wok long wokim

kamap nupela Ganglau Helt Sentaem go het yet na nesenel gavman igivim K2.8 milien.“Mipela long gavman i wokim

kamap 8-pela haus bilong ol polis-man long Walium, mipela baim tu-pela polis kar, mipela putim manilong stretim Not Rot long Banu i golong Daunagar, na givim mani longstretim Saut Rot stat long Banu i golong Brahman, na tu mipela givimmani long stretim Walium polisstesin,” Mista Oiee i tok.Em i tokaut tu olsem i no long

taim i go pinis MRA i bin givim wan-pela kontrak i go long lenona kam-pani, KBK Limited long wokimkamap 15 haus long Enekuaiu naDanagari we moni mak bilong eninap long K2.5 milien. Antap longdispela gavman i givim K500,000long konstraksen bilong Baiya brislong Usino-Bundi distrik.Mista Oiee i tok nesenel gavman

i bin givim K2.8 milien olsemLenona Asosiesen Gren stat long

yia 2000 inap nau, na taim kampanibai baim royalty. Gavman i givim tuK1milien olsem Bisnis DivelopmenGrent long yia 2009.Mista Oiee i tok olsem nesenel

gavman i wokim komitmen pinisaninit long MOA long kamapim olbikpela projek olsem stretim rotnamel long Banu/Brahman/Pan-dambai/Mondia rot long Usino-Bundi distrik, na tuErima/Basamuk/Saidor rot, bris naol riva krosing long Raikos distrik.Antap long dispela i gat komitmen istap long wokim kamapUsino/Yal/Kokun/Trens-GogolHaiwe, Basamuk taun/indastrialgrowth senta na Usino taun/indas-trial growth sentaMista Oiee i tok dispela ol projek

bai gat fisibiliti stadi i kamap long eninsait long 2015 Nesenel Baset. Bi-hain long fisilibiliti stadi i kamap,ripot bai go long nesenel gavmanlong givim mani long kamapim woklong 2016 na projek wok stret bai ikamap.Em i tokaut olsem ol komitmen o

wok nesenel gavman i mas wokimaninit long MOA i kamap pinis, tasolol arapela i no yet em bai lukluklong en na kamapim wok stret bi-hain.

P28 Wantok Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015 ramurivu

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Ramu NiCo Projek sanap strong yet long 2014Wok maining longRamu NiCo KBK Main.

Krein i lodim ol MHP longBasamuk bris.

Ramu NiCo HSEwoklain sekimRamu riva.

Page 23: Isu bilong Janueri 2015 Meri Krismas - Wantok …wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2015/Wantok...Isu bilong Janueri 2015 i stap insait!! Amamasim dispela bikpela de bilong yumi,

Wan wik: Fonde, Disemba 24, 2014 - Janueri 7, 2015.Isu 2103

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Tupelawantokapim nem

Spot eksenpoto longyia 2014- Pes 29

Lukluk gobek longspot longyia 2014 - Pes 24