Istorija na pravo

ПЕРИОДИЗАЦИЈА НА ИСТОРИЈАТА НА ПРАВОТО

Согласно обемот на проучување се работи за различни временски периоди и правни системи со што мора да постои поделба на историскиот развој на општеството на човекот како и правниот развој низ одредени временски периоди.

Два вида на периодизација:

1) ХРОНОЛОШКА ПЕРИОДИЗАЦИЈА

во утврдувањето на периодите на историски развој, тргнува од временскиот редослед на настаните.

Појавата на хронолошката периодизација е во периодот на ренесансата и прв ја применил Никола Макијавели.

Хронолошката периодизација историјата ја дели на:

СТАР ВЕК (од создавањето на првите цивилизации до пропаста на Западното римско царство)

СРЕДЕН ВЕК (ја дели антиката од периодот на хуманизмот и ренесансата) НОВ ВЕК (започнува со хуманизмот и ренесансата)

Слабости на хронолошката периодизација Различно сметање на времето кај различни народи Основно прашање е кој календар ќе се прифати (проблемот е надминат со

усвојување на Грегоријанскиот календар) Во ист временски период постоеле големи нерамномерности во развојот на многу

општества (во ист временски период има многу општества кои се изнворедно развиени наспроти некои кој сеуште се однесувале како во првобитната заедница)

2) ТИПОЛОШКА ПЕРИОДИЗАЦИЈА

Како основен критериум го зема развојот на средствата за производство и производствени можности

Типолошката периодизација е користена од страна на Марксистичката историографија но, не може без да се искомбинира со хронолошката периодизација.

Во комбинација на двете периодизации се добива следната: ПРВОБИТНА ЗАЕДНИЦА РОБОВЛАДИТЕЛСТВО ФЕУДАЛИЗАМ БУРЖОАСКО ОПШТЕСВО (Од Француската буржоаска револуција) СОЦИЈАЛИСТИЧКО ОПШТЕСТВО (од Октомвриската револуција до денес)

Околу слабостите на оваа периодизација може да се заклучи дека е нерамномерниот развој на одделни делови на светот!

Во историјата на правото предност се дава на Хронолошката периодизација.

ПРИМИТИВНО ПРАВО

Обичаите

Во првобитното општество односно заедница не постои право, во денешна смисла на зборот, како збир на пишани норми санкционирани од државата, се до формирањето на пишаните норми можеме да зборуваме само за правила на однесување на човекот во првобитната заедница или непишани норми кои ги изразуваат интересите на целата група.

Интересите на целата група (правилата на однесување) имаат неколку карактеристики:

- Се создаваат низ традиција- Имаат религиски карактер- Врзани се со табуа1

Злосторствата, убиствата или ранувања врз поединци, ги одмаздувале членовите на групата со примена на начелото “око за око, заб за заб” или во науката познато како LEX TALIONIS.

Казните се донесувале со општа согласност (се што се однесува на повреда на женидбата, предавство итн.)

Кршењето на табуата за племето се поопасни од световните злосторства (како и волшебништвото)

Постојат и казни кои се проследени со прогонство од родот/племето што се еднакви на смрттна пресуда.

Потреба од посилна општествена контрола се појавила со појавата на приватната сопственост над земјата, за споровите поврзани со земјата или други световни спорови за нив решавал Советот или некој угледен старешина но, одлуката се носи со општа сопственост.

Општествениот морал кој развил обичаи не се однесува на странците бидејки односите меѓу групи често е непријателски а, споровите се решавале со крвна одмазда, талионот, откупот или композицијата.

Правото

Обичаите во првобитната заедница се применувале во регулирање на општествените односи и во цивилизацијата, односно и по настанок на државата.

Некаде државата се создала со распаѓање на родовското општество како резултат на внатрешно раслојување, како што е примерот со Атина, некаде пак со симбиоза или спојување на две племиња како во Рим (патријци и плејбејци), некаде со освујување на големи територии (Франачката држава), некаде и со организација на иригационите системи или сплотување на природата како што е случајот со Египет, Месопотамија. Но, ваквите промени не можеле а, да не се одразат врз содржината и карактерот на обичајните правила.

Новите правни правила на почетокот биле воспоставени преку судската практика, подоцна преку донесување на закони или “законици” кои го кодифицираат обичајното право.

Со тоа настанува ПРИМИТИВНОТО ПРАВО со следните карактеристики:

1 Самиот назив ТАБУ значи “забрана” донесен е од Полинезија од капетанот Џемс Кук и престава најстара установа која се среќава во односот внатре во групата. Се однесува на забрана на вршење на определени дејствија или допирање на одредени предмети засновува магиско – анимистичко објаснување на светот (во се има душа “animus”) и се е живо, не информираноста (незнаењето) за природните појави и предизвикувањето страв а, оттука и појавата на табуата чие почитување требало да ги одоброволи духовите. Табуата не се искоренуваат ни со појавата на највисоките облици на религија (политеизам, монотеизам каде боговите се јавуваат во човеков облик)

Прво – правото регулира само дел од општествените односи бидејќи закониците не биле онакви какви што денес ги познаваме (содржат само измени на обичајно право или ново право кое го барала праксата)

Второ – имаат казуистички карактер содржеле одредби кои се однесувале на конкретни случаи или упатства како треба да се суди во определени случаи

Трето – не постои јасна систематизација на прописите – тие се расфрлани на повеќе места во законикот.

Четврто – имаат религиски карактер (Пр. Богот го определил Хамураби во устата на народот да го стави правото. Богот ~ река решава за вината)

Петто – објективна одговорност не се води сметка за степенот на вина (субјективниот однос на поединецот) и казните за престапи против поединци се темелат на lex talionis принципот. (Пр. Кога во караница еден ќе удри друг и притоа се заколне дека не го сторил тоа, само ќе ги подмири трошоците за лекарот)

МЕСОПОТАМИЈА ВО ВРЕМЕТО НА ДОМИНАЦИЈАТА НА ВАВИЛОН

Вовед

Амори – семитски народи кои формираат кралства на подрачјето на Месопотамија.

Династијата на Вавилон “божја капија” успеала да се ослободи од аморите и да го издигне Вавилон како културен, духовен и трговски центар во Јужна Месопотамија.

За време на владеење на Хамураби, Вавилон израснува во империја се до уништувањето од страна на Хетите.

Касити (племиња со понизок општествен развој се стационирале во северните делови на Вавилон) подоцна градот станува центар на нововавилонската империја

Државно уредување

Град – држава → Патесијати!!!

Првите градови – држави никнуваат во Сумер и Акад (се формираат со проширување и спојување на повеќе селски заедници)

Во тоа време Месопотамија извезува жито а, внесува се што и е потребно (дрво, камен, метал ...) неопходни за изработка на орудија.

Стопанскиот живот на овие заедници го обележувале земјоделството, сточарството и трговијата.

Врз основа на раслојување и издвојување на еден владеачки слој тие прераснувале постепено во градови – држави

На чело се наоѓал некогашен племенски старешина а сега наследен монарх познат како ЕНСИ или ПАТЕСИ

ТИТУЛАТИ ЛУГАЛ “голем човек” се дава кога ќе се започне со ширење на територијата

Во рацете на владителот се функциите на главен свештеник, световен поглавар, војсководец и законодавец.

Првите градови држави настанале како ТЕОКРАТИИ (каде владителот е носите на световна и религиска власт)

Небеската хиерархија е таа која влијаела и ја дефинирала земската хиерархија.

Во центарот на градот се наоѓал храм “Зигурат” кој е посветен на богот на градот-држава.

Владителот има значајна стопанска улога (се грижел и ги организирал иригационите системи)

Лагаш (побуна против свештенската бирократија) под водство на Урукагина и правење на обид за одделување на религиската од световната власт со ограничување на привилегиите на свештениците !?

При израснување на првите градови – држави, присутен е облик на ПРИМИТИВНА ДЕМОКРАТИЈА која одговара на патријахалноторобовладителство (постоење на собрание на сите возрасни мажи – слободни граѓани како орган на власта)

Вавилонска империја

Вавилонска империја има неколку карактеристики:

- Деспотска монархија- Централизирани држави- Голем хиерархиски уреден бирократски апарат на чие чело се наоѓа владетелот ЛУГАЛ (управува со империјата во име на некој бог) пр. Хамураби во почетокот на законикот вели дека Еа и Бел како богови го повикале да го напише законикот ..- Хамураби во воведот на законикот себе си се нарекува “Сонце на Вавилон” крал на четирите страни- Во рацете на владетелот се сите функции на власта вклучувајќи ја и религиската

ЧИНОВНИЧКИ АПАРАТ НА ВАВИЛОН:

Централно нивоИме Функција

Нубанда Управник на дворот и царскиот имот Ишаку Управува со воениот и управносудскиот апаратЛокално нивоШаканаку Управител на одредена областРабианум Управува со помали територијални единици

Општествена структура

Основна поделба на населението во Месопотамија е на слободни и не слободни луѓе а, основната поделба е според имотната состојба.

Слободно население (два слоја: 1. Владетелот и свештениците и 2. Земјоделците, трговците итн.):

Две категории:

1. Слободен човек АВИЛУМ и АМЕЛУ /благородник/ 2. Пола слободен човек/ сиромашен МУШКЕНУ

Во Хамурабиевиот законик се прави јасна разлика меѓу двата слоја, казните за мушкену се поблаги од тие за авилум или амелу а, пак во други одредби овие две категории се изедначуваат.

Третитот слој или Не слободното население се ВАРДУМ или робови!

Извори на ропство: заробување во војна, должничко ропство и купување! (секој слободен човек е потенцијален вардум) како последица на случајни околности

Робовите се сопственост на државата, храмовите или селските заедници а, според Законикот робот кој е сопственост на господар носи жиг и тој жиг може да се отстрани само со согласност на господарот.

Робот има право на имот и може да склучува брак со слободна жена, каде децата ќе бидат слободни.

Ропството е заштитено и при помагање на роб да избега казните се строги.

Извори на правото

Неколку видови: обичајно право, законите, судската практика, наредбите и други одлуки на управните органи.

Обичајното правото како значаен извор на правото (примена на правила на однесување уште и пред појавата на цивилизацијата) и во цивилизацијата овие правила преставувале основа за релугирање на односите односно со санкционирањето на одредени односи се трансформирало во обичајно. Со развојот на општеството се развива и правото.

На почетокот промените и дополнувањата на обичајното право го прават судовите а, подоцна почнуваат да се носат и првите законици.

Судската практика

Веќе еднаш донесени пресуди преставувале пример за решавање на други случаи (аналогни случаи)

Закони или кодекси

Збирка на правни прописи се најзначаен извор на правото! Тие делумно го кодифицираат обичајното право и делумно го менуваат и во најголем дел содржат одредби кои не се регулирани со обичајното право.

Наредбите

Јавни исправи кои ги издавале управителите

Познати законици пронајдени во Месопотамија:

Законикот на Ур-Наму

Законикот на Липит-Иштар Заедничко за сите законици е: божественото потекло на правото и правото не е неменливо,

Законикот на Билалама

Хамурабиевиот законик

Хамурабиевиот законик

Најпознато право дело на стара Месопотамија, донесен од амортскиот владател Хамураби во најголемиот подем на Вавилонската империја, напишан на камен блок на чии врв е претставен Хамураби како стои пред богот на сонцето, пронајден е во градот Суза (денепен Иран од страба ба Ж.Ж де Морган)

Законикот содржи вовед, 282 члена и завршен дел! И применуван и по смртта на Хамураби.

Правните прописи во законикот регулираат прашања од различни правни области при што не се групираат според одделни гранки.

Одредбите може да се групираат како:

1. Одредби за судот;2. Одредби за сопственоста;3. Одредби за бракот и семејството;4. Одредби за заштита на личноста;5. Одредби за трудот и средствата на трудот;

Пишуван е со примитивна техника и има отсуство на општи правни нормир се карактеризира со казуистичност односно конкретни случаи.

Има и елементи што преставуваат остатоци од минатото:

- Талионот- Примена на ирационални доказни средства (богот - река)- Персонална егзекуција (задолжување на себеси или сопственото семејство)

Хамурабиевиот законик (за разлика од своите претходници) го воведува начелото на одмазда или талионот.

Модерни елементи!!

- Лаички (световен карактер) освен воведот, епилогот и неколку членови нема други религиозни примери- Развиено облигационо право (низа на одредби кои ги регулираат договорите)- Принцип на надомест на штета - Елементи на теорија на вина

Правото на Вавилон

Правото на сопственост

На почетокот се сметало дека државата е во сопственост на Богот (заштитник на градот) има и државна сопственост со која непосредно раководат Дворот и Главниот храм.

Заедно со колективната сопственост се развива и приватната сопственост.

Правото на сопственост произлегува од правото на сопственост на претходникот.

Евиденција на сопственоста

КУДУРУ – КАМЕЊА (кудуру = граница / меѓа) се камења кои преставуваат своевиден вид на имотен лист кои се поставувал на границата на земјиштето и копија на ваквиот каменимало во храмот и тие преставуваат доказ за сопственоста.

Облигационото право

Развојот на облигационото право е условен со развојот на пазарното стопанство а, основна гранка е земјоделството.

Имотната сопственост и формирање на побогат слој поттикнале развој на умотеноста, занаетчиството итн.

За дел од договорите (нивната полноважност) во Хамурабиевиот законик се бара писмена форма, а во некои договори може да се сретне и заклетва како составен дел од договорот а, со тоа се дава свечена форма на договорот и цврста волја на странките да се придржуваат кон истиот.

Видови на договори:

1. Договор за купопродажба (застапен и регулиран во повеќе членови,) предмет на купопродажба можат да бидат подвижни и не движни работи па дури сопствените деца или робовите, сопствената ствар може да ја пренесе сопственикот. Предмет на продажба не може да биде ИЛКУ посед даден за вршење на воена или друга државничка функција или стоката дадена на илку како и миразот даден од таткото на ќерката.

2. Договор за закуп (преминување на одредено земјуште преку туѓо со што се плаќа долгот)3. Договор за наем (вол, магаре, роб...)4. Договор за личен наем (градежни работи итн.)5. Договор за заем 6. Договор за остава (се дава на чување одредена работа/ствар)7. Договор за ортаклак

Право на сопственост

Облигационо право

Бракот и семејството

Наследно право

Кривично право

Судовите и судската постапка

Бракот и семејството

Се склучува врз основа на договор.Дозволени се бракови меѓу слободни луѓе и робови (при што децата ќе бидат слободни)При склучување на бракот, младоженецот му давал на таткото на невестата ТИРХАТУ како вид на откуп за девојката (некој вид на купување на жената)За да се обезбеди жената во случај на смрт мажот и дава подароци НУДУНУ. (ако не и дава нудуну жената наследува заедно со децата во случај ако остане вдовица)Бракот престанува со смрт на сопружник или развод (кој е полесен за мажот иако без причина не може да се разведе), жената не смее да ја напушти куќата на мажот без судска одлука.Жената има право на развод во три случаи (неверство, запоставување, при болест)Основен облик во Ватикан е моногамен брак Жената има правна и деловна способност но, заедно со децата е споственост на мажот.Власта на таткото врз децата се гледа во тоа што тој може да ги даде на должничко ропство.

Наследно право

Право на наследство имале само машките деца и сите тие подеднакво. Со давањето на ШЕРИКТУ (мираз) на ќерките завршуваат имотните обврски на таткото.Вавилонското право признава право на репрезентација! (ако синот е умрен, наследуваат другите по машка линија)Вдовицата не го наследува мажот но смее да остане во куќатаВавилонското право не познава класичен вид на тестамен а, негова замена била адопцијата (посвојување)

Кривичното право

Кривичното право е доста не развиено и има силни остатоци од родовско-племенското уредување, пример има случаи каде е пропишана колективна одговорност, како и принципот на талионот. Не се води сметка за степенот на вина на обвинетиот или дали делото е направено намерно или од небрежност.Постои правна нееднаквост (меѓу категориите на луѓе согласно имотната состојба или видот на слободата)Казните се карактеризираат со суровост и репросивност при широка примена на смртна казна (најчесто изведувана со запалување, набивање на конец или бесење)Нема одредби кои се однесуваат на делото убиство со умисла и за дела против државата /веројатно регулирани со обичајното право/ а, значајно место се дава на делата против семејството или сопственоста за кои казните се сурови а, за кривичните дела против семеството се предвидуваат брачно неверство, ицест, итн.

Судовите и судската постапка

На почетокот судската функција ја вршат свештениците во храмовите, но во времето на Хамураби дошло до лаицирање (доверување на судската функција на световно-државни органи кој покрај административната вршеле и судска функција) на судството иако и понатаму сврештениците ја вршеле оваа функција како помошно-судска функција во судската постапка. И до крајот на Вавилонската империја судството не се дели од управата. Највисоката судска власт ја има владетелот кои го имал и правото на помилување (судел самостојно или преку царски судии)Судската постапка се поткренува од страна на оштетениот (со исклучок на делата против државата каде постапката ја започнува државата), прва фаза таа е усна а, после се применуваат разни видови на докази. Како и ирационални: заклетва .. Постоење на божјиот суд (водата ќе ја докаже вистината) Последна фаза: пресуда која се донесува во писмена форма и содржи изјава на странки, заклетвите, одлука и името на сведоците

Е Г И П Е Т

ДРЖАВАТА

Воведни забелешки

Египет = долина на Нил

Почнувајќи од 4500 г.пр.н.е се формираат првите селски населби за регулирање на речниот тек а, со нивно обединување на селски заедници НОМИ – поголеми области, со ова се формира и основната политичка структура на идната држава која се создава со обединување на номите.

На почетокот (на течението на Реката Нил) се создадени две држави ГОРЕН И ДОЛЕН ЕГИПЕТ, биле обединети во градот Мемфис од страна на владителот Менес.

Египет се карактеризирал со 20 династии поделени во 6 развојни периоди и тоа:

1. Период на обединување2. Старо царство

a. Прв меѓу период3. Средно царство

a. Втор меѓу период4. Ново царство

Старо царство (центар: Мемфис)– стабилна и строго централизирана држава, период на конечно иживување на родовско-племенските елементи, постојат и децентрализаторски тенденции на локални управници на номите и слабеење на централна власт што доведува до негово пропаѓање.

Средно царство (центар: Теба) повторно обединување на државата, проширување на иригационите системи, развој на уметностите и воената техника. Прва жена фараон ХАТШЕПСУТ.

Ново царство -Договор за мир со хетитската држава (регулирани се прашањата за поделба на интересни сфери и екстадација на деликвенти побегнати во друга земја)

ЗАКЛУЧОЦИ:

Поради релативна изолација и конзервативност малку се менува во државното уредување, државниот апарат е строго централизиран и бирократизиран. Фараонот е се во државата, тој е бог! (per-aa или “висок дом”), неговата функција е наследна и ги има сите функции на власт: законодавна, управда, судска како и воена. Бил запазен строг систем на хиерархија. Територијата е поделена на управниците кои раководат со номите а, на фараонот му помага Големиот везир ЏАТИ кој по потекло е од царското семејство а, има одредени управи, судски и воени функции.

Први селски населби

Поголеми области НОМИ

Формирање на државата

ПРАВОТО ВО ЕГИПЕТ

Најстар извор на правото од Египет – обичајно право

Од египетската правна историја нема сочувано закони а, уште помалку кодекс на закони.

“Книгата на Мемфис” – Наредба на Владителот и милост на Везирот

Првите закони (кои ги изведуваат фараоните – се дознава од грчките писатели) му се препишуваат на Менес кои го забранува земањето на заем без заложување на мумија на таткото на должникот или самиот должник.

Други извори: административни акти, судски пресуди

Поделбата на правото во Египет:

Статусно право

Свештенство – има особена моќ (Храмовите се центри на политичка моќ и имаат големи економски богатсва)Најброен е средниот слој (постојат и такви селани на кој фараонот им дарил земја)Основен извор на ропството е заробување во војна и тие се сопственост на фараонот. (има и должнички робови)


Земјата му припаѓа на фараонот. (делови од земјиштето Фараонот дава на храмовите и др. високи чиновници) другото земјиште во државна сопственост е во посед на слободните селски општини. (селанецот го обработува и има должнички обврски кон државата)

Необработливото земјиште – фараонот го дава како подарок и тука се заснова приватната сопственост

Во раните години се појавуваат и ДРЖАВНИ РЕГИСТРИ кои водат евиденција за сопственоста и служат како доказ во спор.




Брачно, семејно и наследно


Меѓународно право

Највисок слој: Свештенство, високи државни

функционери и воена артистократија

Среден слој: селани, занаетчии, трговци со обрска да плаќаат данок

на државата

Најнизок општествен слој:Робовите (seker-anh)

"жив а не закопан"


Египет = неутрално стопанство

Развојот на трговијата (особено меѓународната) го развива и облигационото право

Видови договори: трампа, купопродажба, заем, закуп, остава и ортаклук.

На почетокот се склучуваат во усна форма во вид на заклетва пред свештеник и службено лице.

Од фараонот Бокхорис почнале да се склучуваат во писмена форма, ослободена од религија.

Договор за купопродажба на недвижнини → 3 акти: 1. Спогодба 2. Изјава за исплатена сума 3. Заклетва

(потоа пред судот се менуваат книгите на сопственост)

Брачно, семејно и наследно право

Жената има добра положба (остаток од матријахатот) → има правна и деловна способност (може да учествува во правниот промет)

Жената може да поседува имот, да располага со него, да склучува договори во нејзно име, да поткренува постапка пред судови, да биде сведок во склучување на правни документи

За добрата положба говори фактот што децата се именуваат по мајката и престолот се наследува по женска линија

Бракот во Египет → моногамен (жената е рамноправна но, постојат и траги на полигамија ограничени во фараоновото семејство)

Кога жената нема да роди син мажот може да се разведе или да земе кон кубина која ќе му роди машко дете

Брак → приватен договор без религиозни примеси

Разводот е потполно слободен

Чести се браковите меѓу први братучеди (како и вујко со внука) за имотот да остане во семејството, додека пак бракови меѓу браќа и сестри или татко и ќерка се само меѓу фараоните

Женското неверство построго се казнува

Наследно право → подеднакво наследуваат сите, ако умрениот нема деца имотот го наследуваат браќа/сестри

!!! Imit-per (предок на тестаментот)


Казните се многу сурови и имаат за цел одмаздување и застрашување (смрттна казна, телесно сакатење, тепање, тешка принудна работа, затвор, парични казни)

Смртна казна – дела против државата или религијата (силување, убиство ...)

Нема разлика за убиство со умисла или од небрежност

Прељубата се казнува со отсекување на носот на жената и кастрирање на прељубникот

Пљачкање на гробниците – тешко кривично дело

Судството во Египет останало во надлежност на административните органи низ целата историја

На чело на судската хиерархија е Фараонот, а најдоле биле месни судски колегиуми (Во прв степен Фараонот самостојно и во втор степен на жалба кон помалите судски колегиуми)

Кривичното право води сметка за општествениот статус на сторителот (кај некој дела покрај сторителот се казнува семејството)

Постапката се поткренува жалба на тужителот и се состои од две фази.

I фаза : отврдување на фактичка состојба (составување на записник)

Доказни средства: сведоци, увид, исправи, заклетва

Најсилно доказно средство: Признание на обвинетиот (почесто сврзано со тортура)

II фаза : донесување пресуда (најчесто со колегиумот раководи Фараонот или Големиот везир)

Има и религиски примеси, некогаш се носел Богот на судење да ја определи правата страна

Меѓународно право

Договор за мир со хетитската држава (регулирани се прашањата за поделба на интересни сфери и екстадација на деликвенти побегнати во друга земја) склучен меѓу Рамзез II и Хатушила III

- Екстрадација на виновници- Виновните лица се заштитуваат од некои казни- Семејството на виновникот не смее да биде казнето

***

Заклучоци за Египет:

- Еѓипјаните не успеале да стигнат до општествени правни поими- Правото на Египет се заснова врз традицијата и има религиско-морален поим ma’at бидејќи веруваат дека

правото е волјата на боговите- Правниот систем на Египет има влијание врз македонската античка држава и на римскиот правен систем

ПОЛИСОТ (ГРАД - ДРЖАВА)

Грчки градови – држави ПОЛИС → преткласичен/архајски период (процес на урбанизација)

Грчки град POLEIS (карактеристичен тип на грчка политичка заедница)

Тешкотии за политичко обединување (географски карактеристики, испреченоста на земјата од планински венци) доведуваат до формирање на полис како политички облик!

Аристотел

“Државата не смее да има поголем број на население, зашто тогаше тешко да се одржи поредокот и законот”

“Големината на една држава не се мери со бројот на населението, туку со потполноста во извршувањето на нејзнината задача”

“Државата треба да има толку население колку ‘што е доволно за среќен и заеднички живот’ ”

“За добро да се решаваат споровите, граѓаните мора да се познаваат, а каде што тоа не се случува распределбата на службите и правосудството се лоши”

На почетокот владеат кралеви кои вршеле и судски работи а се повикувале на божественото право, но тие не успеале да ја задржат автократската власт и нивното владение е заменето со олигархија и аристократија.

Аристократија = aristo (грч.) НАЈДОБАР и kratein “да се владее”

Низ историјата има различно политичко уредување

Низ историјата полисот е идеал за демократско уредување! (demos – народ и kratein - владеење)

Разлики во политичкото уредување меѓутоа секогаш постои грчко единство во однос на јазикот, културата и религијата

Територија на полисот = населба + околни шуми и ниви (ги задоволува скоро сите опш. потреби)

Недостаток: полисот не може да се спротивстави на поголеми држави!

Надминување на недостаток: формирање на лига или федерација како асоцијација од повеќе полиси!

Алфабетското грчко писмо е превземено од Феникијците!

Основни карактеристики на правото

Хесиод - песна “Работи и денови” – корупција и моќ на аристократијата

- Братот го потплатува судот во парницата за наследството од мртвиот татко

Themis – божествена правда

Први законодавци на овој период: Залев (Локрис), Харондас (Сицилија), Ликург (Спарта), Дракон (Атина)

Се сметале за Thesmoi (доаѓале од tithemi) “поставувам”

Еврипид

“го поздравува донесувањето на добрите закони сметајќи дека намерата е да се издначат богатите и сиромашните”

“Законите еднаш јавно запишани на камен или на бронза се еднакво достапни за сите и не се основа за арбитрарно однесување или интерпретација на затворен и привилегиран сталеж.”

Правни текстови – не се сочувани!

Исклучок: Гортинскиот законик од критскиот полис Гортин (V век. п.н.е. а пронајден во Фестос 1884г.)

С П А Р Т А

НАСТАНУВАЊЕ И ДРЖАВНО УРЕДУВАЊЕ

Навлегување во Пелопонез од Централна Грција и покорување на староседелците во Лаконија.Настаување 4-5 села во архајскиот период со што настанува спартанската држава.Процес на политичко обединување – “synoescism” “единство на домаќинствата”Карактеристично: не ги протеруваат староседелците туку ги ставаат во потчинета состојба на хелоти.Има остатотици од првобитната заедница, но општественото уредување останува релативно непроменето.Стопански гранки – земјоделие и сточарство и потребата од држење во потчинетост на огромен број од населението (хелотите) ја градат Спарта како воено-аграрна држава!Живеење според правила на строга војничка дисциплина (мажите живеат во воени касарни, децата ги одгледува државата воспитувани се со војнички дух)

Се што е спротивно на војничкиот дух, во Спарта е забрането! (заснована на послушност на Законот!) и Спарта преставува пример за другите Грци за аристократскиот начин на владеење.

Општествено уредување на Спарта му се препишува на Ликург кој во документот ретра ги утврдува основите на општественото уредување.

Бројот на дозволени граѓани во Спарта е 9000 “еднакви” (Спартијанци)

Спартанците живеат на еднакви парцели обработувани од хелотите

Спарта – водечка сила на Пелопонез

Стремежот за хегемонија на Спарта ја доведува во судир со Атина (Пелопонеската војна - 27 години завршува со победа на Спарта .. добивка – огромно богатсво)

Државно уредување – релативно не променето низ историјата

Органи на управување во Спарта

1) Два крала наследство од хомеровиот период (еден од семејството Агиад а, друг од Европонтид), за време на војна ја имаат врховната власт, а за време на мир – свештеничката, на почетокот и судска функција но, со тек на годините опаднала (само за интересите на целата група)

2) Герузија (Совет на старци) (наследство од родовско-племенското уредување) брои 28 геронти како и двајцата кралеви. Членовите се бирани од Народното собрание (апела) од редот на угледни семејства а, требало да имаат над 60 години, нивниот мандат е доживотен. Прашања од интерес на герузијата биле да даваат предлози до Народното собрание, односите со други држави, судска власт во определени предмети како и процеси против кралевите. На почетокот Герузијата ја свикуваат кралевите а, подоцна ефроните.

Одлуките на апелата можат да бидат суспендирани од герузијата.

3) Народно собрание (апела) сите полноправни граѓани над 30 години (сите Спартијани кои имаат парцела) исто како и герузијата на почетокот ја свикуваат кралевите а, подоцна ефроните. Се среќавале еднаш месечно и во нивна надлежност е да ги избираат функционерите (ефроните, геронтите итн.), прашања во врска со наследство на престолот, одлучуваат за војна и мир, сојуз со други држави, граѓанство ...

Се одлучува со акламација

4) Ефорите – политичка власт со посебно место и улога во државата, израз на стремежот на аристократијата да ја ограничи власта на кралевите, нивната надлежност постојано се жири и стануваат најзначаен орган во Спарта.

Вкупно има 5 ефори, кои се бираат секоја година од Народното собрание, одлучуваат како колегијален орган со мнозинство, со исклучок на граѓанските спорови кои се одлучуваат поединечно.

Најзначајни се овластувањата за контрола врз сите органи, вклучувајќи ги и кралевите, имале и судска функција а, можеле да го разрешат од должност секој па друри и самите кралеви и да ги дадат на суд.

Формирани се со стремежот за контола на политичките функции.

За својата работа ефорите не одговарале никому, а сметка полагале само на наследниците.

Правото во Спарта

Има белези карактеристични за правото во грчките полиси, како и долго задржување на остатоци од родвско-племенската заедница.Не развиено облигационо право (слабо развиен промет)Создавање на правниот систем му се препишува на Ликург (законодавството потекнува од традицијата)Rhetra (Аполон од Делфи) - “изјава” “говор” и е назив за законите кои произлегуваат од Спарта. (Изјава за законите)Спартанците никогаш не ги запишале законите и тоа е една од карактеристиките на спартанското право.


Неколку категории на насление: хелоти, робови, периеки и спартијати.

Хелоти–староседелско население(имаат домаќинство и служат и во војска како лесно вооружени)Секоја година ефоритите поради бројноста на хелотите им објавувале војна. Тоа му дава за право на секој спартијанец да убие хелот без да има никакви последици

КРИПТИИ – најславни и најхрабри хелоти (секоја година се организирани нивни убиства)

Робови – воени заробеници и тие биле “ствари” на господарите

Периеки или периеци – живеат во околината, биле лично слободни без политички права и морале да служат војска како тешко вооружени

Спартијанци – владеачниот слој, нивниот живот наликува на живот во воен логор, сите живеат заедно, ручаат заедно – сиситии.

Hypomeion – Спартијанец од “втор ред” не е веќе слободен (ако немал пари да даде за заеднички ручек или го изгуби поседот)

Машкото дете се зема на 7 години, се одгледува до 20 а, од 20-60 е должен да служи војска, на 30 години ги добива своите политички права.

Стварно право

Статусно право Стварно право Семејно право

Парцела - КЛЕРОТДржавна сопственост врз земјиштето Земјиштето е разделено на 9000 парцели Парцелата не смее да се дели, во семејства со поголем број на машки деца, наследува најстариот синЗемјиштето од освоените територии е во приватна сопственостПоради војните, мажите се повеќе се намалувале и парцелите остануваат во рацете на жените. (класичен период)

Семејно право

Жена – релативна слобода и добра положба, малите девојчиња со малку облека паралелно вежбале со момчињатаЗа да го задржи имотот жената се мажела во татковото семејствоЗадача на жената: да се одржува во здрава физичка форма за да раѓа здрави деца

Брак – бил во парови а, целта е да се раѓаат здрави деца, повеќе браќа можеле да имаат заедничка жена Не се смета за срам ако жената зачне со друг маж кои физички е повоочлив од нејзниниот Се јавуваат остатоци на полигамија (само кај двајца базилеуси кои немаат деца)

А Т И Н АДРЖАВА

Настанување

Настанува како резултат на внатрешно имотно раслојување кај јонските племиња коишто ја населиле Атина, државата настанува во тек на подолг период, а атињаните верувале дека настанувањето на нивниот полис е заслуга на легендарниот Тезеј (обединување на 4 јонски племиња кои ја населувале Атика - синојкизам).

Племињата бирале еден заеднички базилеус – владател што владее доживотно.

Поделба на населението:Населението се дели на евпатриди (“сите што имаат благородни татковци”) и демос (обичен народ)Во демосот влегувале две категории: геоморите (ситни занаетчии) и демијургиите (занаетчии)(и оваа поделба му се препишува на Тезеј)* метрици = странци

Политичката власт ја врши аристократијата (евпатриди) * со тек на времето покрај базилеусот има уште еден надплеменски орган ПОЛЕМАРХ (заеднички воен заповедник)

Со стремежот на аристократијата да ја ограничи власта на базилеусот и полемархот се јавува уште еден орган на управување АРХОНТ ЕПОНИМ (биран од евпатридите со судски и управни надлежности, начинот на избор е со коцка а. на предлог на племињата)

Со тек на времето власта на органите е ограничена на 10 години а, после на 1 година (со што се ограничува и моќта на овие органи) со ова се појавува и нов слој на власта АРЕОПАГ и станува најзначаен орган на власта во Атина (го потиснува Советот на племенски старешини)

АРЕОПАГОТ воспоставува 6 нови архонти (познавачи на законите) – ТЕСМОТЕТИ

Согласно организацијата, Атина била аристократска република.

Функционирање на архонтите:

Првиот меѓу архонтите (архонт епоним се наоѓа на чело на колегиумот и врши надзор над управата, суди во семејни предмети.

Базилеусот сега е втор архонт има свештеничка функција и води религиозни судски предмети Полемархот ја врши воената функција Тесмотетите ја имаат главаната судска фунција

Функционирање на ареопагот: Собир на стари и нови архонти (целата политичка власт е кај аристократијата)

Поделба на Атина на помали територијални единици (наукратии), со должност секоја да опреми по еден брод.

Ареопагот го избира архонтот Дракон да го запише правото, тој го објавува законикот на кривично – правни прописи во историјата познат како еден од најсуровите (драконска казна)

Судењето го вршел базилеусот – за верски случаи, полемархот како воен судија, ареопагот за деликти како пожар, труење, намерно убиство.

Судот на ефетитите како нов судски орган (сопставен од базилеусот,полемархот, епонимот и 48 наукрари) кои судат за убиство од небрежност, обид за убиство, убиство на роб и дела со тешка/лесна телесна повреда.

Изградба на Атина како демократска република

Со донесување на драконскиот законик не се смирува состојбата, има појава на два проблеми:Должничко ропство и хетеморите (hektemoroi) – безземјаши кои се појавуваат како закупци на ситни парцели кај евпатридите.

Целиот народ им должел на богаташите.

Во овој период се развиваат и ситните трговци и др. кои ја поттиснуваат власта и завземаат место во политиката а, во тоа време како архонт епоним е избран Солон кој трбеал да ја реши кризата. Солон направил: укинување на системот на хетеморите и должничко ропство (seisahteia – отфрлање на долговите), должничките робови се ослободени а, териториите надвор од Атина се купени од државата. Сега е забрането давање на заем со задолжување на личноста.

Солон го дели населението според имотниот цензус → (4 категории)

До 500 медимни жито 1 Пентакосимедиминајмалку 300 медимни жито 2 Коњаницинајмалку 200 медимни жито 3 ЗеугитиСите останати граѓани 4 Тети

Само првите три категории можат да вршат политичка работа а членови на Ареопагот само 1 категорија.

Третата мерка на Солон се однесува на органите на власта:

Покрај старите органи воспоставува нови:

Народно собрание (законодавен орган и државна управа ЕКЛЕЗИЈА) орган на непосредна демократија сите слободни атињани се членови и надлежноста е да одлучува за најзначајните работи и да избира функционери.

Совет од 400 членови (секое племе бира 100) дава претходно мислење за работите на народното собрание.

Поротниот суд (Heliaia) највисок судски орган и членови можат да бидат сите 4 категории на население.

Пизистрат – ја превзема власта со совите приврзаници, за себе смета дека е тиранин (лице кое дошло на власт на недемократски начин и владее со помош на приврзаници), ги задржува органите кои ги воспоставил Солон и го помагал учеството на простиот народ во власта (полна демократија) создал активен политички демос и силна аристократска опозиција.

По неговата смрт продолжуваат пизистратите а на чело на државата доаѓа Хипија. (во негово време аристократијата сака да ја врати власта успева да ги протера пизистратите но, не успеала да ја задржи власта)

На власт доаѓа Клистен кои ги продлабочува реформите на Солон: ги остранува остатоците на родовско уредување, ја дели територијата на фили (која се дели на три одвоени делови -тритии) формира Совет на 500 кој го поттиснува Советот на 400.

Секоја фила има еден стратег (на почетокот воен а, подоцна и политички функционер)

Клистен воведува ОСТРАКИЗАМ “чесно прогонство” (одлучува Народно собрание со тајно гласање) за политичките функционери

Жртви на остракизмот (штетни за демократијата): Аристид, Темистокле Со клистеновите реформи се воведува вистинска демократија!

“Златен период” во Атина време на интензивен развој на производство и трговија. (реформи на Ефијалт и Перикле)

Ефијалтовите реформи се однесуваат на стеснивање на надлежноста на Ареопагот и врз него контрола врши Народното собрание (ареопагот имал сега само надлежност на верските предмети и пресудувал за обвинение за убиство)

Реформите на Перикле се однесува на јасно утврдување на надлежностите на сите органи. Народното собрание е носител на демократската власт (сите Атињани учествуваат во одлучувањето) воведува misthoforia или плата за учество во работата на државните органи, ги вклучува и посиромашните слоеви.Ја воведува и јавната тужба (grafe paranomon) која може да се поднесе против законски предлон или на веке донесен закон, предлагач во случај на спротивност на демократијата.Усогласување на новите прописи со обичаите на предците!

Државното уредување во класичниот периодЗа демократијата во Атина најмногу говори Перикле

Атинската демократија сепак има низа недостатоци: жените и робовите немаат политички права, сите не можеле поради обврски да постигнат да присуствуваат на седници на Н. Собрание.

За навреда на боговите “атинската демократија” го осудува Сократ на смрт.

Органи на управување: Народно собрание (еклезија), Совет (буле), Ареопагот, Хелијата, избраните функционери – архонти, стратези итн.

Народно собрание (еклезија) – сите имале право на збор, учествувале сите, на почетокот се свикува еднаш месечно а, подоцна 4 пати месечно. Тргнување на точка од дневен ред се врши со grafe paranomon . Со Народното собрание раководи Претседавач на кој му помагаат 7 номофилакси. (надлежностите историски му се менуваат, интересна е постапката за законите)

Советот (буле) – составен од 500 членови (50 од секоја фила, избрани со коцка и членовите да имаат над 30 години.

ДОКИМАСИЈА – проверка на способноста на членовите за вршење на функцијатаДаваат и заклетва за почитување на законите, а функциите се однесуваат на финансиите и надзор над работата на морнарицата, флотата, дипломатски односи и судење на одредени деликти.Работата е поделена на комисии по 50 члена. (се одлучува со коцка)

Ареопагот - објаснет погоре

Архонтите (со Келзеновите реформи го губат значењето) истапувале како колегиум од 9 архонти само кога во Н. Собрание се зборува за остракизам и интерпелација на функционер (епихејротонија)

Базилеус, Полемархот, Тесмотети и Стратези Стратезите (автократори) ги има 10 и ги избира Ареопагот

Функционерите се бираат по пад на коцка, сите мора да поминат низ ДОКИМАСИЈА – проверка за способност за вршење на функцијата, сите можат да се бираат мак. Два пати со исклучок на воените функционери. На крајот на мандатот дава сметка за својата работас секој.

ПРАВОТО ВО АТИНА

Извори:

Themis – “божествена правда”Дознаваме од Хомер Три тела функционираат како создавачи на одлуки: кралот, архонтите, тесмотетитеДракон ги запишува законите на парчиња дрво (axones) со крв без мастило – НЕ СЕ СОЧУВАНИ!

Сите видови казна се смртни!Основен закон на Солон – секој да поднесе тужба за деликтВо V и IV век. пн.е законите стануваат основен извор направото

Постојат закони кои содржат општи прописи и psephisma (правни правила со конкретни решенија)


Слободно население и робови

Слободното се дели на полноправни граѓани и метеци (metoikoi) а, не слободното биле робовите (приватни и државни)

Граѓани:Со навршување на 18 години на сите оние чии родители се атињани се запишуваат во список на демите. Подлежат по 18-атат година на воена обврска! (ослободени се членовите на Советот на 500, магистранти, бродопоседници и генерални закупници)Политички права имаат само полноправни граѓани.Правата можат да им се ограничат или да им се одземат (atimia) со одлука на судот.

Метеци:Странци – постојано населени во Атина што се занимаваат со трговија или занаетчиствоСекој метек морал да има заштитник (ПРОСТАТ) од редот на полноправните атињаниНе смеат да купуваат земја, а за сторени услуги може да добијат одредени права (да добијат имот, да стапат во брак и непосредно да истапуваат пред државни органи) со тоа стануваат изотелеис.Други странци кои направиле услуги и имаат привилеги – проксени

Робови:Најброен општествен слој, приватните робиви немаат никакви права ни сопственост а, државните робови може да имаат свој имот и свое семејство.




Брачно, семејно и наследно


Судска постапка


Силни обележја на родовско – племенско уредувањеВо V – IV в.п.н.е силно се развива приватната сопственост, но во правните сфаќања го нема значењето на апсолутна власт врз стварите (како римски dominium)На приватната сопственост се гледа како остапување на државта и е оптоварена со низа на давачки.


Облигационото право е условено со развој на морепловството и трговијата.Поимот “договор” доминира во правните сфаќања и од Атина го превзема Рим. Формализмот во договорите рано исчезнува и доволна е само согласноста на странките.

Најпознати (распространети) договори се за: купопродажба, заем, закуп, дело, остава, ортаклак и др.

Договор за купопродажба – движни и не движни ствари Договор за заем – раширен низ Атина се плаќал интерес на позајмена сума и неговата висина не е

Ограничена (раширено е и лихварството)Договор за ортаклак (чест договор) во писмена форма

Бракот, семејството и наследното право

Бракот е моногамен (се склучува со усна согласност меѓи младоженецот и таткото или старателот)Младоженецот е должен да плати одредена сума за невестата (како остатот од некогашно купување на невеста)Бракот е обврска за извршување на некои определени политички и воени функции (архонт, базилеус, стратег)Цел на бракот – законито потомствоМажот може да се разведе лесно без формалности додека пак жената единствено само со одлука на архонтот епоним. Посебна е положбата на ќерка наследничка (епиклера) должна да се омажи за првиот татков роднина за да го задржи имотот во семејството.Положбата на жената во бракот е подредена и власт врз неа има мажот кој можел да ја омажи жената за друг или во случај на смртда определи со кој да се омажи таа.Законското наследување е застапено а, предност имаат децата по машка линија. (во случај да нема машки деца дозволено е ќерката да наследи)Оставителот може да влијае врз поделбата на имото преку адоптација и подарок нема класичен тестамент.


Низа остатоци од племенско – родовското уредување Нема посебни органи за гонење на сторители на кривични делаСе гони врз основа на тужба (два вида: dike од оштетено лице и graphe било кој граѓанин поради општо добро)Архаичното право не води сметка за степен на винаДраконските закони прават разлика меѓу делата со умисла и од небрежностТежина на делото (старото право не води сметка) и Драконскиот законик има иста казна за сите делаСолон ги отфрла драконските законици Во Атинското кривично право постојат дела против државата (предавство, лажење, навреда на боговите, противзаконски предлози во Народно собрание) за најтешките облици казна е смрт (земање отров, избор меѓу меч

и јаже) а, кривични дела против семејството се суровото постапување кон деца, неверство (мажот може да го убие прељубникот) а, кривични дела против личноста: убиство, клевета и навредаСудска постапка

Можат да ја поведат само полноправни граѓаниВо името на семејството е главата на семејството а, за метеците нивиниот заштитник, за робот – господаротСикофанти – професионални поткажувачи кои се заканувале за да имаат материјална користСе користат посебни доказни средства: цитирање на закон, сведоци, изјави, заклетви, писмени потврди

Божјиот суд не се применува!Пресудата се донесува во писмена форма од кога ќе се изедначат гласовите тогаш е ослободителна.Жалба (второстепена постапка) се поднесува кај Хелиајата – конечност на одлуката

ЗНАЧЕЊЕТО НА АНТИЧКИТЕ ГРЦИ ВО ИСТОРИЈАТА НА ПРАВОТО

Иако нема развиена правна наука нема ни сталеж на адвокати сепак нивното место е значајно:

- Хипотека и право на првенствена купувачка (pactum protimiseos) – прифатени од Римјаните- Правните никулци се присутни и во современите правни системи- Елефтерија (слобода)- Појава на демократијата- Нови решенија во функционирање на полисот- Ефоратот во Спарта (идеја за контрола врз државните институции)- Атина – пример за тоа што широките слоеви народна маса учествуваат во управувањето- Жените и робовите се без политички права (недостаток)- Најдемократска форма на судска функција ХЕЛИАЈАТА (синоним за колегијалност)- Идејата за поделба на функцијата на јавната власт во Атина- Извршната и судска функција како никулец

ФУСНОТИ:

Табу и тиранин и изборот на семејствата во Атина (кралски) се обраснети погоре

Право на вавилон (право на сопственост) ШАР е мерка за површина

Судот и судските постапки во ВавилонСудска функција на свештениците

Се барало изјавите на сведоците некогаш да се даваат пред свештениците во храмовите

Египет (држава)

НОМА – води потекло од грчки збор а, во Египет номите се нарепуваат -сеп-

Египет (право)

Египетска божица на правото Ма’аt

Државно уредување на Атина во класичен период

Сократовиот славен парадокс со којшто мирно ја прифатил одлуката односно осудата на смрт “никакво зло не може да му се случи на добар човек било во животот, било во смртта” или не може да му се одземе знаењето кое што е доблест и само губење на мудроста може да се смета за зло. (Атињаните брзо се покајале поради осудата на Сократ и ја сметале за трагична грешка која оставила дамка на нивната репутација)

Правото во Атина (статусно право и брак и семејство)

Со исклучок на Сократ и Платонсите други големи мислители антички се МЕТЕЦИ

Сократ ја омажил својата жена за својот ослободеник Сатир

Documents

Istorija na pravo