Armina Mujezinovi

STRUKTURA DEPOZITA U BANKARSKOM SEKTORU BIHSEMINARSKI RADUniverzitet u BihauEkonomski fakultet - Biha

Kolegij: ISLAMSKO BANKARSTVO Mentor: prof.dr. Jusuf Kumali Broj indeksa autora: 0845/12

BIHA, 2013.godinaSADRAJ

1. UVOD...................................................................................................................... 3.1.1. Pojam i cilj rada.................................................................................................3.1.2. Izvor podataka i metode prikupljanj..................................................................3.1.3. Sadraj i struktura rada......................................................................................3.2. HISTORIJSKI RAZVOJ DEPOZITA.................................................................... 4.3. VRSTE DEPOZITA.................................................................................................5.3.1. Depoziti po vienju........................................................................................... 5.3.2. tedni depoziti.................................................................................................. 6.3.3. Oroeni depoziti............................................................................................... 7.4. INSTITUCIONALNI OKVIR BANKARSKOG SEKTORA.............................. 9.5. KARAKTERISTIKE BANKARSKOG SEKTORA..............................................10.6. STRUKTURA BANKARSKOG SEKTORA........................................................12.7. DEPOZITI................................................................................................................14.8. ZAKLJUAK..........................................................................................................16.9. LITERATURA.........................................................................................................17.

1. UVOD

1.1.Predmet i cilj radaBankarski depoziti mogu se posmatrati iz ugla ulagaa (deponenta) i iz ugla banke ili depozitara (primaoca depozita). Posmatrani iz ugla deponenata (ulagaa), depoziti oznaavaju novana sredstva nebankarskih lica na raunima kod banaka. Novana sreadstva oznaena na ovakav nain su ira kategorija od onih kojima se vri plaanje. Sa stanovita banke depoziti predstavljaju sredstva na raunima banke. Ova sredstva banka je obavezna da isplati ili transferie po nalogu njihovog vlasnika, na naznaeni rok i u naznaenom iznosu. Dakle, isplata ovih sredstava mora biti instancijalna (odmah). Sa aspekta bilansa, bankarski depoziti su pasiva (obaveza), a aktiva za ulagae (deponente).

1.2. Izvor podataka i metode prikupljanjaLiteratura koja se koristila za pisanje ovog seminarsog rada je: Muratovi H.; Bankarstvo; 2011/2012, te internet: Dokument; Agencija za bankarstvo FBIH

1.3. Sadraj i struktura radaU 2010. bankarski sektor u BiH je uspio odrati stabilnost, unato sve veim negativnim uticajem globalne ekonomske krize, ali je zabiljeio stagnaciju u pogledu rasta. U bankarskom sektoru najvei uticaj krize se odrazio na kreditne aktivnosti i na kvalitet kreditnog portfolija u 2010.U cilju ublaavanja negativnih efekata globalne finansijske krize, agencije za bankarstvo su produile odluke kojim se utvruju privremene mjere koje se odnose na reprogram, odnosno restrukturiranje kredita koje su banke odobrile fizikim i pravnim licima

2. HISTORIJSKI RAZVOJ DEPOZIT

Historijski posmatrano, depoziti su najstariji izvori bankarskih sredstava. Pretea su im stvari i vvrijednosti koje su se nalazile na uvanju kod banke, a za koje su ostavljai dobivali potvrde, ijim pokazivanjem su mogli stvari (vrijednosti) odmah podignuti. Ovakav depozit zvao se depozitom regulare, koji je vremenom postao depozit vrijednosti (depozit iregulare). To praktino znai da je deponent (ulaga) dobivao pravo podizanja iste vrijednosti. Ovo je za ustanove koje su se bavile navedenim poslovima znailo mogunost odobravanja klredita na osnovu deponovanih vriujednosti. Naime, na osnovu iskustva ustanovljenoi je da deponenti nikada ne podiu istovremeno vrijednosti koje su se nalazile kod njih, pa je to osnova za odobravanje kredita. Udio depozita u financijskim potencijalima je razliit. On je kod razvijenih zemalja na visokom nivou i kree se u rasponu od 69% (Njemaka) do 78% (Francuska). U SAD-eu on je 80%, u Japanu 70%. Sa stanovita veliine banke, naglaavamo da vee banke imaju relativno manje iznose depozita u svom financijskom potencijalu. Ove banke imaju vee uee nedepozitnih izvora, budui da se lake mogu zaduiti na financijskim tritima, odnosno da preferiraju drugaiju optimizaciju izvora od manjih banaka. Manje banke imaju relativno vee uee depozita u financijskom potencijalu, to je i razumljivo, jer imaju otean pristup nedepozitnim izvorima.

3. VRSTE DEPOZITA

Depoziti banaka su heterogena kategorija. Oni se razlikuju po razliitim osnovama: po stepenu transferabilnosti po monetarnoj snazi po stepenu likvidnosti po brzini konvertovanja u gotovinu po veliini trokova dranja po stopi obavezne rezerve[footnoteRef:2] [2: Muratovi H.; Bankarstvo; 2011/2012; str. 86.]

Uobiajna podjela depozita je: depozite po vienju ili transakcione depozite oroene depozite tedne depozite

3.1. Depoziti po vienju

Depoziti po vienju imaju mo financijskih plaanja. Ovdje se radi uglavnom o transakcionim depozitima koji njihovim deponentima uglavnom ne donose kamatu i koji su bez roka dospijea. Oni slue za instancijalna plaanja, odnosno za izvravanje naloganjihovih vlasnika odmah. Banka mora izvriti isplatu, plaanje ili transfer ekova, naloga i sl. i to odmah po nalogu deponenta. Banke uglavnom ne plaaju kamatuna ove depozite i oni se smatraju najpovoljnijim izvorom sredstrava banke, ali za to banka za klijenta (deponenta) vri usluge plaanja uz povoljnije cijene (naknadu), te uva sredstva i vodi evidenciju o izvrenim transakcijama i o stanju na raunu. Ovi depoziti su najnestabilniji i najtee predvidi izvor sredstava banke. U zemljama sa razvijenim financijskim tritima, na dui rok, uee depozita po vienju koji ne nose kamatu smanjuju se. To je posljedica dejstva tri faktora:

efikasnijeg upravljanja gotovinom od strane fizikih i pravnih lica i od drave osjetno vie kamatne stope pojava konkurenata kao to su NOW rauni i instrumenti trita novca kod banaka i drugih financijskih institucija, fondova novca, rauna za upravljanje gotovinom i sl.

NOW rauni su ekovni rauni koji donose kamatu. Datiraju od 1980-tih iz SAD-ea. Nemaju rok dospijea i plaanje po njima banka je obavezna da izvri instancijalno. U SAD-eu pojavili su se i super NOW rauni i to za fizika lica i neprofitne organizacije. Razlika izmeu super NOW i NOW rauna je u tome to se na njih (super NOW) plaa kamata po vioj stopi. Depoziti po vienju zavise od kursa monetarne politike zemlje. Ako je monetarna politika ekspanzivna tj. kada novana masa bre raste od rasta drutvenog rasta, onda to rezultira poveanjem depozitnog potencijala bankarskog sistema i obrnuto. Naime, ako je u igri restriktivna monetarna politika tj. kada je rast novane mase sporiji od rasta drutvenog proizvoda, onda dolazi do pada depozitnog potencijala banaka, posebno transakcionih depozita.

3.2. tedni depoziti

tedni depoziti su depoziti koji nemaju ili imaju ogranienu mo. Mogu se brzo pretvoriti u gotov novac. Postoje dva tipa tednih depozita: ulog na tednu knjiicu ugovor izmeu tedie (deponenta) i banke

U tednoj knjiici, odnosno ugovoru navode se uslovikojih se ugovorene strane trebaje pridravati. Pogodnost prvih je u tome da svoje uloge mogu povui bez ograniavanja. Ako se radi o veim iznosima, regulativnim uslovima moe biti naznaeno da je klijent obavezan da najavi podizanje gotovine.Skala korisnika tednih depozita ja arolika: fizika lica, neprofitne institucije, preduzea, javno-pravni kolektivi i sl. U nekim zemljama postoje i tedni depoziti koji se evidentiraju samo unosom u kompjuter. Pri tome banka klijentu alje tampani izvjetaj koji sadri odreene elemente: iznose deponovanih sredstava, iznose izvrenih isplata, saldo, ostvarenu kamatu i sl. U SAD-eu uglavnom postoji sloboda u raspolaganju tednih depozita, u Evropskoj uniji postoje ogranienja u njihovom raspolaganju gdje je odreen iznos koji se moe mjeseno podizati (500 eura). U sluaju odstupanja od ovog iznosa, slijede drugaiji uslovi u odnosu na ve ugovorene.Na visinu tednih depozita utiu mnogi faktori: razvijenost financijskog trita, uslovi alternativnih mogunosti plasmana, konkurencija, stopa inflacije i sl. S obzirom da stopa inflacije obezvreuje novac, ona negativno utie na tednju, jer imaoci novca preferiraju njegovo ulaganje u realne vrijednosti.

3.3. Oroeni depoziti

Oroeni depoziti daju se na odreeni rok dospijea, odnosno povlaenja. U sluaju da klijent povlai sredstva prije ugovorenog roka, on plaa penale u vidu nie kamatne stope. Ovi depoziti ne vre transakcionu funkciju novca, s obzirom da je njihovo konvertovanje u novac mogue tek nakon odreanog roka, odnosno isteka vremena oroavanja.Oroeni depoziti mogu biti u tri kategorije i na njih daju potvrde (depozitni certifikat).Prva kategorija predstavlja depozitni certifikat s odreenom nominalnom vrijednou. Njime se trguje na sekundarnom tritu. Rok dospijea je u intervalu od 14 do 270 dana. Stopa na CDs moe biti fiksna ili varijabilna, ali nije regulatorno limitirana.

U drugu kategoriju spadaju depoziti koji se oznaavaju kao drugi oroeni depoziti s nominalnom vrijednou 100 i vie hiljada dolara, nose fiksne ili varijabilne kamatne stope. Kamate im nisu regulatorno ogtaniene i njime se trguje na sekundarnom tritu, a njaee ih kupuju fizika lica, preduzea i lokalno teritorijalne zajednice.

Trea kategorija ima iste nominalne vrijednosti i u njih se ukljuuje tedni certifikati koji predstavljaju evidenciju vlasnitva sredstvima na raunu oroenog depozita koji nosi kamatu po utvrenoj stopi. Nude se fizikim licima u iznosima od 500 i vie dolara, ali se njima ne moe trgovatina sekundarnom tritu.

[footnoteRef:3] [3: Muratovi H.; Bankarstvo; 2011/2012; str. 89.]

4. INSTITUCIONALNI OKVIR BANKARSKOG SEKTORA

Bankarski sektor u BiH regulisan je entitetskim zakonima o bankama koji su u velikoj mjeri harmonizovani, te zakonima o agencijama za bankarstvo u ijoj nadlenosti je supervizija komercijalnih banaka prema teritorijalnom principu. Prema zakonu o CBBiH, CBBiH ima koordinacijsku ulogu u bankarskoj superviziji i realizira je kroz saradnju s agencijama za bankarstvo, kroz redovnu razmjenu podataka i koordinacijske sastanke o bankarskom sektoru.U 2010. bankarski sektor u BiH je uspio odrati stabilnost, unato sve veim negativnim uticajem globalne ekonomske krize, ali je zabiljeio stagnaciju u pogledu rasta. U bankarskom sektoru najvei uticaj krize se odrazio na kreditne aktivnosti i na kvalitet kreditnog portfolija u 2010.U cilju ublaavanja negativnih efekata globalne finansijske krize, agencije za bankarstvo su produile odluke kojim se utvruju privremene mjere koje se odnose na reprogram, odnosno restrukturiranje kredita koje su banke odobrile fizikim i pravnim licima. Ovim je klijentima omugueno da nastave poslovne aktivnosti i to lake prevaziu problem likvidnosti.Depoziti, kao najznaajniji izvor finansiranja komercijalnih banka nastavili su rasti tokom 2010. Iznos maksimalnog osiguranog depozita za fizika lica je povean na 35.000 KM od 1. aprila 2010, a takoe je povean i broj banaka ukljuenih u program osiguranja na 25, jer je u januaru 2010.Union banka d.d. Sarajevo pristupila programu osiguranja depozita. Centralni registar kredita (CRK), uspostavljen je pri CBBiH, nastavio je da efikasno funkcionie i omoguava pouzdaniju procjenu kreditnog rizika. CRK ukljuuje podatke o svim kreditima svih komercijalnih banaka, MKO i drutava za lizing.Minimalan iznos osnivakog kapitala banke nije promjenjen i iznosi 15 miliona KM (7,67 miliona eura), a ni druge regulative o likvidnosti, ronosti i deviznoj usklaenosti se nisu mijenjale.

5. KARAKTERISTIKE BANKARSKOG SEKTORA

Bankarski sektor je najjai i najznaajniji dio finansijskog sistema u Bosni i Hercegovini. U 2010. smanjen je broj komercijalnih banaka, poto je Agencija za bankarstvo FBiH ukinula bankarsku dozvolu i otvorila likvidacioni postupak Una banci Biha 21.12.2010, nakon to je okonan proces kupovine dijela imovine i preuzimanja dijela obaveza Una banke Biha od strane Balkan investment banke Banja Luka. Tako je na dan 31.12.2010. dozvolu za rad imalo 29 komercijalnih 33 u BiH, 19 sa sjeditem u FBiH i 10 sa banaka sjeditem u RS-u.Tabela 1.1: Aktiva bankarskog sektora 2006.2007.2008.2009.2010.

Prema veliini banaka Uee u ukupnoj aktivi

Najvee 343,5%40,7%46,4%46,2%43,3%

Najveih 559,3%56,7%60,8%59,2%56,8%

Najveih 1079,6%78,7%80,2%79,4%77,5%

Prema vlasnitvu banaka

Strane90,3%91,2%91,3%90,8%89,9%

Dravno i domae privatno9,7%8,8%4,8%9,2%10,1%

U pogledu vlasnike strukture banaka, na kraju 2010. 21 banka je bila u stranom vlasnitvu, sedam u domaem privatnom vlasnitvu i jedna u veinskom dravnom vlasnitvu. Iz tabele 1.1 moemo vidjeti da je uee banaka u stranom vlasnitvu smanjeno za 0,9 procentnih poena i iznosi 89,9% ukupne aktive bankarskog sektora.Privremena uprava je uvedena u Potansku banku BiH d.d. Sarajevo 5. oktobra 2010, zbog pada neto kapitala ove banke ispod zakonom propisanog nivoa i nesigurnog nivoa likvidnosti banke. Tako da su na kraju 2010. dvije banke imale privremenu upravu, Hercegovaka banka d.d. Mostar i Potanska banka BiH Sarajevo. U 2010. ukupno 11 banaka se bavilo poslovima skrbnitva, s tim da je decembru 2010. na zahtjev Hypo Alpe-Adria-Bank a.d. Banja Luka prestala da vai dozvola za obavljanje poslova skrbnitva, prethodno izdata Rjeenjem Komisije za vrijednosne papire Republike Srpske. Komercijalne banke u veinskom stranom vlasnitvu dominiraju bankarskim sistemom u BiH i njihov udio iznosi 89,9% u ukupnoj aktivi banakrskog sistema, dok banke u dravnom i domaem privatnom vlasnitvu uestvuju sa 10,1% na kraju 2010.U sljedeoj tabeli dat je sumarni pregled indikatora bankarskog sktora koji e biti detaljnije analiziran u narednim poglavljima.[footnoteRef:4] [4: Agencija za bankarstvo FBiH (konani nerevidirani Q4 2010) Agencija za bankrstvo RS (konani nerevidirani Q4, promjena metodologije od Q4 2010) i CBBiH (konani podaci za 2010)BDP za 2010. procjena CBBiH. BDP za period 2006-2009 revidiran od strane Agencije za statistiku BiH]

Tabela 1.2: Glavni indikatori bankarskog sektora u BiH

2006.2007.2008.2009.2010.

Broj licenciranih banaka3232303029

Aktiva, procenat procijenjenog BDP-a76,389,685,287,185,2

Aktiva (godinji rast u %)23,832,87,8-0,60,8

Krediti (godinji rast u %)23,428,421,8-3,12,4

Nekvalitetna aktiva banaka, kategorije C-E2,51,82,23,98,1

Neto strana aktiva, % ukupne aktive-11,6-8,3-15,3-12,2-9,3

Osnovni kapital, % bilansne sume9,78,89,49,910,5

Stopa adekvatnosti kapitala17,717,116,316,116,2

Povrat na prosjenu aktivu (ROAA), %0,9%0,8%0,4%0,1%-0,6%

Povrat na prosjean dioniki kapital (ROAE), %8,4%

8,6%

4,3%

0,8%

-5,5%

6. STRUKTURA BANKARSKOG SEKTORA

Ukupna aktiva svih banaka u BiH na kraju 2010. iznosila je 21,07 milijardi KM, to predstavlja poveanje od 157,5 miliona KM ili 0,8%. Bankarski sektor je imao trend rasta tokom prethodnih godina, a zaustavljen je u 2009. zbog ekonomske krize. Porast bilansne sume na kraju 2010. Dijelomje uzrokovan dokapitalizacijom banke, prilivom sredstava iz stand-by aranmana i rekvalikacijom aktive kategorisane kao E koja je iz vanbilansa prenesena u bilans u komercijalnim bankama u RS-u.

Tabela 1.3: Struktura bilansa komercijalnih banaka (na kraju godine, u hiljadama KM)

2006.2007.2008.2009.2010.

Aktiva (1)+ (2)+ (3)14.698.45819.519.77021.048.39620.918.87421.076.371

(1) Strana aktiva2.328.5703.548.3573.097.7653.186.0472.816.559

Kratkorona2.282.4593.446.8453.004.3622.989.9662.562.783

Dugorona46.111101.51293.403196.081253.776

(2) Domaa aktiva9.307.97111.949.13114.556.08314.100.96214.579.757

Potraivanjaod sektoraVlade68.382

127.553

264.350

350.269

461.552

Potraivanja odnevladinog sektora9.239.589

11.821.578

14.291.733

13.750.693

14.118.205

Kratkorona2.149.7562.624.6093.465.9793.345.6163.553.702

Dugorona7.089.8339.196.96910.825.75410.405.07710.564.503

(3) Rezerve3.061.9174.022.2823.394.5483.631.8653.680.055

Pasiva (4)+ (5)+ (6)(7)14.698.45819.519.77021.048.39620.918.87421.076.371

(4) Strana pasiva4.032.7745.159.4506.309.7335.747.1054.782.080

Kratkorona408.145763.575664.392576.580692.322

Dugorona3.624.6294.395.8755.645.3415.170.5254.089.758

(5) Domaa pasiva8.798.45812.100.76311.889.87512.102.81512.541.229

Sektor vlade1.465.9233.069.6672.303.3462.005.1921.664.004

Nevladin sektor7.332.5359.031.0969.586.52910.097.62310.877.225

Depoziti po vienju3.846.1854.664.3244.612.9324.630.6965.086.538

Oroeni i tedni depoziti3.486.3494.366.7714.960.6915.448.6285.774.427

Ostalo1112.90618.29916.260

(6) Rauni kapitala2.071.8412.530.0132.977.2173.143.9323.713.738

(7) Ostala pasiva-204.615-270.456-128.429-74.97839.324

7. DEPOZITI

Ukupni depoziti u bankarskom sektoru na kraju 2010. iznosili su 12,52 milijarde KM, to predstavlja godinje poveanje od 440,5 miliona KM. Godinja stopa rasta ukupnih depozita imala je trend rasta tokom godine, tako je u decembru iznosila 3,6%, to je za 1,9 procentnih poena vie u odnosu na decembar 2009.U 2010. depoziti sektora vlade su imali trend pada, izuzev u mjesecima kada su doznaena sredstva po osnovu stand-by aranmana, (u martu 270,0 miliona KM i u oktobru 74,2 miliona KM). Uee depozita vlade u ukupnim depozitima smanjeno je za 3,3 procentna poena i na kraju 2010. iznosilo je 13,3%.Nasuprot tome, depoziti nevladinog sektora imaju rastui trend tokom godine i ine 86,7% ukupnih depozita. Godinja stopa rasta ukupnih depozita nevladinog sektora iznosi 7,8%, to je vie za 2,5 procentnih poena u odnosu na kraj 2009. Tokom 2010. deponenti su se vie odluivali za depozite u KM nego u stranoj valuti, to moemo zakljuiti prema godinjim stopama rasta.Na porast depozita u KM je uticao i poetak primjene Zakona o deviznom poslovanju u Federaciji BiH, od augusta 2010, kojim je regulisano da se plaanje, naplaivanje, prenos i isplata u FBiH izmeu rezidenata, izmeu rezidenata i nerezidenata i izmeu nerezidenata vri u konvertibilnim markama. Od poetka 2010. godinje stope rasta depozita u KM nevladinog sektora su vie od godinjih stopa rasta depozita u stranoj valuti, osim u junu i augustu.U decembru 2010. valutna struktura depozita nevladinog sektora ukazuje da je jo uvijek vei iznos depozita u stranoj valuti, 5,72 milijarde KM (52,7%) nego depozita u KM, 5,13 milijardi KM (47,3%).Na kraju godine depoziti stanovnitva iznose 6,49 milijardi KM i biljee godinji rast od 827,6 miliona KM, odnosno 14,6% i porast ovih depozita je glavni razlog rasta ukupnih depozita. Ovakvo kretanje depozita stanovnitva uticalo je na rast njihovoguea u strukturi depozita za 5,0 procentnih poena, tako da na kraju 2010. ovi depoziti uestvuju sa 51,8% u ukupnim depozitima domaeg bankarskog sistema.

Posmatrano prema valutnoj strukturi, depoziti stanovnitva depoziti u KM ine 33% ukupnih depozita ovog sektora. Zabiljeeno je njihovo poveanje od 1,4 procentnih poena u odnosu na kraj prethodne godine. Posmatrajui strukturu depozita po ronosti primjetno je da vee uee imaju oroeni i tedni depoziti (60,3%), dok u strukturi ovih depozita dominiraju dugoroni depoziti (81,1%).Depoziti privatnih nefinansijski preduzea su iznosili 1,94 milijarde KM na kraju 2010. i na godinjem nivou su porasli za 54,3 miliona KM ili 2,9%, a njihovo uee u ukupnim depozitima iznosi 15,6%. Uee depozita u KM je poraslo za 1,2 procentnih poena i ine 66,7% ukupnih depozita privatnih nefinansijskih preduzea. Prema ronoj strukturi, 73,6% ovih depozita se odnosi na depozite po vienju.Posmatrano prema ronoj strukturi, najvee uee u depozitima po vienju ima sektor stanovnitva 41,4%, a jo vee uee u oroenim i tednim depozitima 62,2%.

8. ZAKLJUAK

Budui da su navedeni faktori jasni i da nema potrebe da se posebno objanjavaju, banci preostaje da kvantifikuje depozitni potencijal, njegovu cijenu i karakter transformacije u pojedine dijelove aktive, da uporedi odnose izmeu depozitnog i nedepozitnog potencijala sa stanovita iznosa, efekata i mogunosti njihovog koritenja u odreenom vremenskom horizontu i da se onda opredjeli za odgovarajuu kompoziciju depozitnog i ukupnog financijskg potencijala. U zemljama kakva je Bosna i Hercegovina, u optimizaciji financijskog potencijala banaka, u fokusu e biti depozitni izvori svih raspoloivih vrsta, nedepozitni izvori i drugi izvori. S obzirom da je nedostatak povoljnih izvora sredstava u realnom sektoru ekonomije veliki, a da su postojea bankarska sredstva relativno skupa, poboljanje kvalitete izvora ima interes da se angauju svi potencijalni izvori.Depoziti, kao najznaajniji izvor finansiranja komercijalnih banka nastavili su rasti tokom 2010. Iznos maksimalnog osiguranog depozita za fizika lica je povean na 35.000 KM od 1. aprila 2010, a takoe je povean i broj banaka ukljuenih u program osiguranja na 25, jer je u januaru 2010.Union banka d.d. Sarajevo pristupila programu osiguranja depozita.

9. LITERATURA

1. Muratovi H.; Bankarstvo; 2011/20122. Dokument; Agencija za bankarstvo FBIH 3. Agencija za bankarstvo FBiH (konani nerevidirani Q4 2010) Agencija za bankrstvo RS (konani nerevidirani Q4, promjena metodologije od Q4 2010) i CBBiH (konani podaci za 2010)BDP za 2010. procjena CBBiH. BDP za period 2006-2009 revidiran od strane Agencije za statistiku BiH 4. Privremeni podaci Agencija za bankarstvo

17