İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri

İran’ın Nükleer Programı ve İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye’nin Güvenliğine EtkileriTürkiye’nin Güvenliğine Etkileri

Doç. Dr. Doç. Dr. MUSTAFA KMUSTAFA KİİBAROBAROĞĞLULU

Bilkent ÜniversitesiBilkent ÜniversitesiUluslararası İlişkiler BölümüUluslararası İlişkiler Bölümü

29 Mart29 Mart 200 20066Kadir Has ÜniversitesiKadir Has Üniversitesi

İstanbulİstanbul

29 Mart 200629 Mart 2006 Doç. Dr. Mustafa KibarogluDoç. Dr. Mustafa Kibaroglu 22

İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye’nin İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye’nin GüvenliğiGüvenliği

A.A. İran’ın Nükleer Teknoloji Kazanma ve Uzun İran’ın Nükleer Teknoloji Kazanma ve Uzun Menzilli Füze Geliştirme Menzilli Füze Geliştirme ÇabalarıÇabaları

B.B. ABD’nin İran Üzerindeki Baskıları Karşısında ABD’nin İran Üzerindeki Baskıları Karşısında İran’ın Gelecekteki Muhtemel Politikalarıİran’ın Gelecekteki Muhtemel Politikaları

C.C. Nükleer Güce Sahip Olduğu Takdirde İran’ın Nükleer Güce Sahip Olduğu Takdirde İran’ın Yunanistan, Ermenistan ve Suriye ile Yunanistan, Ermenistan ve Suriye ile

İşbirliğinin Türkiye’nin Güvenliğine Etkileriİşbirliğinin Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri

D.D. Türkiye’nin Alabileceği TedbirlerTürkiye’nin Alabileceği Tedbirler



İran’ın Demografik Yapısıİran’ın Demografik Yapısı

Yüzölçümü 1,648,000 kmYüzölçümü 1,648,000 km22 olan olanİran’ın nüfusu 70 milyondurİran’ın nüfusu 70 milyondur

15-64 yaş gurubu nüfusun15-64 yaş gurubu nüfusunyüzde 68’ni oluşturmaktadıryüzde 68’ni oluşturmaktadır

Nüfusun yaklaşık yarısı Farsi,Nüfusun yaklaşık yarısı Farsi,üçte biri Azeri, geri kalanı Türkmen, Kürt, Beluç ve üçte biri Azeri, geri kalanı Türkmen, Kürt, Beluç ve diğer etnik guruplardan oluşmaktadırdiğer etnik guruplardan oluşmaktadır

Ağırlıklı olarak Farsça ve Türkçe konuşulmaktadırAğırlıklı olarak Farsça ve Türkçe konuşulmaktadır



İran’ın Nükleer Programı İran’ın Nükleer Programı

II. Dünya savaşı sonrası dönemde ABD ile gelişen II. Dünya savaşı sonrası dönemde ABD ile gelişen stratejik ilişkileri İran’a nükleer teknoloji stratejik ilişkileri İran’a nükleer teknoloji transferinin önünü açmıştırtransferinin önünü açmıştır

““Eisenhover Doktirini” ile ABD İran’da ilk nükleer Eisenhover Doktirini” ile ABD İran’da ilk nükleer bilimsel ve teknolojik alt yapıyı oluşturmuşturbilimsel ve teknolojik alt yapıyı oluşturmuştur

““Nixon Doktirini” ile ABD’nin İran’a kapsamlı Nixon Doktirini” ile ABD’nin İran’a kapsamlı nükleer tesisler kurması öngörülmüştür (1972)nükleer tesisler kurması öngörülmüştür (1972)

B. Almanya ve Fransa da çok sayıda nükleer B. Almanya ve Fransa da çok sayıda nükleer reaktör, laboratuvarlar, zenginleştirme ve reaktör, laboratuvarlar, zenginleştirme ve ayrıştırma tesisleri kurmaya talip olmuştur ayrıştırma tesisleri kurmaya talip olmuştur



İran’ın Nükleer Programı İran’ın Nükleer Programı (devam)(devam)

1974’te İran Şahı Pehlevi “20 Yılda 20,000 MWe 1974’te İran Şahı Pehlevi “20 Yılda 20,000 MWe nükleer güç” sahibi olma projesini açıklamıştırnükleer güç” sahibi olma projesini açıklamıştır

Ford ve Carter yönetimlerinde ABD’nin İran’ın Ford ve Carter yönetimlerinde ABD’nin İran’ın nükleer programına desteği sürmüştür (1975-78)nükleer programına desteği sürmüştür (1975-78)

1979 İslam Devrimi ile İran Humeyni’nin “1979 İslam Devrimi ile İran Humeyni’nin “Ne Doğu, Ne Doğu, Ne BatıNe Batı” politikasını izlemiş ve nükleer projeler ” politikasını izlemiş ve nükleer projeler askıya alınmıştır askıya alınmıştır

Irak ile yapılan savaşta Irak’ın silah üstünlüğü ve Irak ile yapılan savaşta Irak’ın silah üstünlüğü ve ülkede yaşanan enerji sıkıntısı nükleer alana tekrar ülkede yaşanan enerji sıkıntısı nükleer alana tekrar yönelinmesine sebep olmuşturyönelinmesine sebep olmuştur




İslam Devrimi sonrası ABD ile gerilen ilişkiler ve İslam Devrimi sonrası ABD ile gerilen ilişkiler ve İran’ın İsrail’e yönelik düşmanca tutumu bir çok İran’ın İsrail’e yönelik düşmanca tutumu bir çok alanda olduğu gibi nükleer alanda da ABD’nin alanda olduğu gibi nükleer alanda da ABD’nin baskısını ve engellemelerini getirmiştirbaskısını ve engellemelerini getirmiştir

Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani’nin girişimleri Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani’nin girişimleri ileilehem Doğu’da hem Batı’da bir çok kapı çalınmıştır hem Doğu’da hem Batı’da bir çok kapı çalınmıştır ancak sonuç çıkmamıştır ancak sonuç çıkmamıştır

Çin Halk Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği yakınlık Çin Halk Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği yakınlık göstermiş ancak ÇHC Amerikan baskısı, SSCB de iç göstermiş ancak ÇHC Amerikan baskısı, SSCB de iç sorunları sebebiyle çok katkı yapamamışlardır sorunları sebebiyle çok katkı yapamamışlardır




Dönüm noktası Ocak 1995’te Rusya Federasyonu ile Dönüm noktası Ocak 1995’te Rusya Federasyonu ile İran arasında imzalanan “Nükleer Alanda Kapsamlı İran arasında imzalanan “Nükleer Alanda Kapsamlı İşbirliği” Anlaşması olmuşturİşbirliği” Anlaşması olmuştur

İran 1970 yılında yürürlüğe giren Nükleer Silahların İran 1970 yılında yürürlüğe giren Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’na (NPT) taraf Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’na (NPT) taraf ülke konumundadır ülke konumundadır

İran 185 ülke ile birlikte NPT’de Nükleer Silaha İran 185 ülke ile birlikte NPT’de Nükleer Silaha Sahip Olmayan Devlet statüsündedir ve nükleer Sahip Olmayan Devlet statüsündedir ve nükleer teknoloji transferi ya da içeride geliştirme hakkı teknoloji transferi ya da içeride geliştirme hakkı vardır ancak bunu sadece barışçıl amaçla yapmak vardır ancak bunu sadece barışçıl amaçla yapmak konusunda bağlayıcı taahhüt altına girmiştir konusunda bağlayıcı taahhüt altına girmiştir



İran’ın Füze Programıİran’ın Füze Programı

İran, Kuzey Kore’nin eski Sovyet yapımı SCUD tipi İran, Kuzey Kore’nin eski Sovyet yapımı SCUD tipi füzelerin menzillerini ve başlık taşıma füzelerin menzillerini ve başlık taşıma kapasitelerini geliştirmesine mali destek kapasitelerini geliştirmesine mali destek sağlamıştırsağlamıştır

İran 1998 yılından bu yana 6 kez 1,350 km menzilli İran 1998 yılından bu yana 6 kez 1,350 km menzilli Şahap-3 füzesi test uçuşu gerçekleştirmiştir. Bu Şahap-3 füzesi test uçuşu gerçekleştirmiştir. Bu füzeler nükleer başlık taşıyabilecek kapasitededir füzeler nükleer başlık taşıyabilecek kapasitededir

İran menzilleri 2,500 km bulan Şahap-4 ve 5,000 İran menzilleri 2,500 km bulan Şahap-4 ve 5,000 km bulan Şahap-5 füzeleri üzerinde çalışmaktadırkm bulan Şahap-5 füzeleri üzerinde çalışmaktadır

İran’ın uzaya iletişim uydusu atma ve Rusya ile İran’ın uzaya iletişim uydusu atma ve Rusya ile Hava Savunma Sistemleri kurma projeleri vardır Hava Savunma Sistemleri kurma projeleri vardır





İran’ın Nükleer Programı İran’ın Nükleer Programı & & ABD’nin BaskısıABD’nin Baskısı

NPT hükümlerine göre İran nükleer faaliyetlerinin NPT hükümlerine göre İran nükleer faaliyetlerinin yalnızca barışıl amaçlarla olduğunun doğrulanması yalnızca barışıl amaçlarla olduğunun doğrulanması için UAEA’na bütün nükleer tesislerini beyan etmek için UAEA’na bütün nükleer tesislerini beyan etmek ve onların denetlenmesini kabul etmek zorundadırve onların denetlenmesini kabul etmek zorundadır

Yaşanmakta olan kriz İran’ın İsfahan yakınlarındaki Yaşanmakta olan kriz İran’ın İsfahan yakınlarındaki Natanz’da uranyum zenginleştirme tesislerini ve Natanz’da uranyum zenginleştirme tesislerini ve Arak’taki Ağır Su üretim tesisini UAEA’na gerekli Arak’taki Ağır Su üretim tesisini UAEA’na gerekli bildirimi yapmadan inşa etmiş olduğunun bildirimi yapmadan inşa etmiş olduğunun anlaşılmasından kaynaklanmaktadır anlaşılmasından kaynaklanmaktadır

Ancak UAEA bu durumu uluslararası hukukun bir Ancak UAEA bu durumu uluslararası hukukun bir ihlali olarak değerlendirMEmektedirihlali olarak değerlendirMEmektedir



ABD’nin Baskısı ABD’nin Baskısı (devam)(devam)

ABD İran’ın nükleer tesis kurma hakkı olduğunu ABD İran’ın nükleer tesis kurma hakkı olduğunu kabul etmekle birlikte gizli nükleer silah geliştirme kabul etmekle birlikte gizli nükleer silah geliştirme niyeti olduğunu iddia etmektedirniyeti olduğunu iddia etmektedir

İran nükleer programının uluslararası antlaşmalara İran nükleer programının uluslararası antlaşmalara uygun bir şekilde yalnızca barışçıl amaçlı olduğunu uygun bir şekilde yalnızca barışçıl amaçlı olduğunu iddia etmektedir iddia etmektedir

Avrupa Birliği’nin Ekim 2003’te devreye girmesi ile Avrupa Birliği’nin Ekim 2003’te devreye girmesi ile İran uranyum zenginleştirme faaliyetlerini “tek İran uranyum zenginleştirme faaliyetlerini “tek taraflı, gönüllü ve bağlayıcı olamayan şekilde” taraflı, gönüllü ve bağlayıcı olamayan şekilde” askıya aldığını açıklamıştıraskıya aldığını açıklamıştır




İran ile AB arasındaki görüşmeler 2005 Bahar’ında İran ile AB arasındaki görüşmeler 2005 Bahar’ında kesilmiştir ve İran uranyum zenginleştirme kesilmiştir ve İran uranyum zenginleştirme faaliyetlerine Ocak 2006’da tekrar başlamıştırfaaliyetlerine Ocak 2006’da tekrar başlamıştır

Mahmud Ahmedinejad’ın İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın İran Cumhurbaşkanı seçilmesi sonrası İsrail hakkındaki açıklamaları seçilmesi sonrası İsrail hakkındaki açıklamaları sebebiyle AB ile olan ilişkileri de bozulmuştur sebebiyle AB ile olan ilişkileri de bozulmuştur

UAEA, İran’ın nükleer faaliyetlerinin tümüyle UAEA, İran’ın nükleer faaliyetlerinin tümüyle barışçıl amaçlarla yapıldığını doğrulayacak gerekli barışçıl amaçlarla yapıldığını doğrulayacak gerekli denetlemeleri yapması konusunda yeterli işbirliğini denetlemeleri yapması konusunda yeterli işbirliğini göstermediği için konuyu BMGK’ne havale etmiştir göstermediği için konuyu BMGK’ne havale etmiştir




İran’ın nükleer dosyasının BMGK’nde yoğun bir İran’ın nükleer dosyasının BMGK’nde yoğun bir şekilde tartışılması beklenmelidirşekilde tartışılması beklenmelidir

Uluslararası hukukun İran tarafından açık bir ihlali Uluslararası hukukun İran tarafından açık bir ihlali söz konusu olmadığı UAEA tarafından açıklanmıştırsöz konusu olmadığı UAEA tarafından açıklanmıştır

BMGK’nda İran’ın “niyetleri” yargılanacaktırBMGK’nda İran’ın “niyetleri” yargılanacaktır

İslam devletleri ve Bağlantısızlar Gurubu İran’ın İslam devletleri ve Bağlantısızlar Gurubu İran’ın nükleer kazanımlarını desteklemektedirnükleer kazanımlarını desteklemektedir

İran zamanla nükleer teknoloji pazarlayan ülke İran zamanla nükleer teknoloji pazarlayan ülke konumuna gelmek istemektedir konumuna gelmek istemektedir




Rusya İran’da kurulacak nükleer reaktörlere taliptirRusya İran’da kurulacak nükleer reaktörlere taliptir

ÇHC İran’dan büyük miktarlarda petrol ve doğal gaz ÇHC İran’dan büyük miktarlarda petrol ve doğal gaz almayı planlamaktadıralmayı planlamaktadır

Dünya kamuoyunda ABD ve İsrail’e karşı olumsuz Dünya kamuoyunda ABD ve İsrail’e karşı olumsuz duygular güçlenmekte ve İran’a destek artmaktadır duygular güçlenmekte ve İran’a destek artmaktadır

İran nükleer silah yapmak için gerekli bilimsel ve İran nükleer silah yapmak için gerekli bilimsel ve teknolojik alt ve üst yapılara büyük oranda sahiptirteknolojik alt ve üst yapılara büyük oranda sahiptir

İran’ın nükleer silah geliştirmesinin İsrail ve ABD İran’ın nükleer silah geliştirmesinin İsrail ve ABD için kabul edilemez olduğu ifade edilmektedir için kabul edilemez olduğu ifade edilmektedir



İran’ın Nükleer Gücü İran’ın Nükleer Gücü && Türkiye’nin Güvenliği Türkiye’nin Güvenliği

Ülkeleri nükleer silah geliştirmeye sevk eden Ülkeleri nükleer silah geliştirmeye sevk eden gerekçeler gerekçeler (tehdit algılaması, uluslararası prestij, (tehdit algılaması, uluslararası prestij, elit ve bürokrasinin desteği, ülkenin içindeki siyasi elit ve bürokrasinin desteği, ülkenin içindeki siyasi ortam, ekonomik avantajlar)ortam, ekonomik avantajlar) İran’da mevcuttur İran’da mevcuttur

İran özellikle tarihten güç alan Fars milliyetçiliği İran özellikle tarihten güç alan Fars milliyetçiliği çerçevesinde nükleer silah geliştirmek istemektedirçerçevesinde nükleer silah geliştirmek istemektedir

Türkiye ile İran arasındaki dengeler nükleer silah Türkiye ile İran arasındaki dengeler nükleer silah sahibi olduğu takdirde İran lehine bozulabilirsahibi olduğu takdirde İran lehine bozulabilir

Bu durum Türkiye’nin iç ve dış güvenliğini, bölgesel Bu durum Türkiye’nin iç ve dış güvenliğini, bölgesel konumunu ve Orta Asya’ya açılımını olumsuz etkiler konumunu ve Orta Asya’ya açılımını olumsuz etkiler



Türkiye’nin Güvenliği Türkiye’nin Güvenliği (devam)(devam)

İran’ın Yunanistan, Ermenistan ve Suriye ile İran’ın Yunanistan, Ermenistan ve Suriye ile geliştirmiş olduğu ittifak ilişkileri Türkiye’nin geliştirmiş olduğu ittifak ilişkileri Türkiye’nin aleyhine bir yönde artarak gelişebilir aleyhine bir yönde artarak gelişebilir

İran-Yunanistan ittifakı Türkiye’nin Yunanistan’a İran-Yunanistan ittifakı Türkiye’nin Yunanistan’a karşı olan stratejik derinliğini ortadan kaldırabilirkarşı olan stratejik derinliğini ortadan kaldırabilir

İran-Ermenistan ittifakı Ermenistan’ın haksız İran-Ermenistan ittifakı Ermenistan’ın haksız taleplerini güçlendirebilir taleplerini güçlendirebilir

İran-Suriye ittifakı Suriye’nin sınıraşan sular ve İran-Suriye ittifakı Suriye’nin sınıraşan sular ve Hatay konusundaki eski (aslında değişmeyen) Hatay konusundaki eski (aslında değişmeyen) tutumuna dönmesine yol açabilir tutumuna dönmesine yol açabilir



Türkiye’nin Alabileceği TedbirlerTürkiye’nin Alabileceği Tedbirler

Türkiye’nin İran’ın nükleer programı konusundaki Türkiye’nin İran’ın nükleer programı konusundaki stratejisi “stratejisi “İran’ın nükleer silah sahibi olmamasını İran’ın nükleer silah sahibi olmamasını sağlamaksağlamak” şeklinde olmalıdır ” şeklinde olmalıdır

Bu hedefe askeri araç ve yöntemler ile ulaşmaya Bu hedefe askeri araç ve yöntemler ile ulaşmaya çalışmak İran’ın nükleer silah edinme çabalarını çalışmak İran’ın nükleer silah edinme çabalarını geciktirebilir ancak iç ve dış desteği arttırabilirgeciktirebilir ancak iç ve dış desteği arttırabilir

İran’ın “objektif güvenceler” verme önerisi İran’ın “objektif güvenceler” verme önerisi ciddiyetle ele alınmalı ve daha ileriye ciddiyetle ele alınmalı ve daha ileriye götürülmelidirgötürülmelidir

Türkiye Hava Gücünü arttırmalıdır ve ek olarak Türkiye Hava Gücünü arttırmalıdır ve ek olarak Hava Savunma Sistemlerini de düşünülmelidirHava Savunma Sistemlerini de düşünülmelidir

İran’ın Nükleer Programı ve İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye’nin Güvenliğine EtkileriTürkiye’nin Güvenliğine Etkileri

Doç. Dr. Doç. Dr. MUSTAFA KMUSTAFA KİİBAROBAROĞĞLULU

Bilkent ÜniversitesiBilkent ÜniversitesiUluslararası İlişkiler BölümüUluslararası İlişkiler Bölümü

29 Mart29 Mart 200 20066Kadir Has ÜniversitesiKadir Has Üniversitesi

İstanbulİstanbul

Documents

İran’ın Nükleer Programı ve Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri