Leiin gegnum anleikann

ing smsagnasafninu Lord Arthur Saviles Crime and Other Stories eftir

Oscar Wilde auk greinargerar

Harpa Bjrk Birgisdttir

120380-3629

Lokaverkefni til MA-gru ingafri

Leibeinandi: Marion Lerner

Hugvsindadeild

slensku- og menningardeild Hskla slands

Janar 2017

Leiin gegnum anleikann

Ritger essi er lokaverkefni til MA-gru ingafri og er heimilt a afrita ritgerina nokkurn htt nema me leyfi rtthafa. Harpa Bjrk Birgisdttir, 2017 Prentun: Hsklaprent Reykjavk, sland, 2017

3

tdrttur

essi mastersritger er lokaverkefni ingafri vi Hskla slands. Henni er skipt

tvo hluta; greinarger og ingu.

Seinni hluti ritgerarinnar samanstendur af slenskri ingu smsagnasafninu

Lord Arthur Saviles Crime and Other Stories eftir breska rithfundinn Oscar Wilde

(1854-1900).

Fyrri hluta ritgerarinnar samanstendur af greinarger, frilegum hluta ar sem

fari er yfir r kvaranir sem teknar voru ingarferlinu og svara vi vandamlum

leita ingafrunum. upphafi greinargerarinnar er skoa hvort hgt s a

a yfir hfu og hvort og hvernig frimenn hafa komist yfir hindrun sem felst

anleikanum. v nst verur liti yfir lf rithfundarins Oscars Wildes og skoa

hvort persnuleiki hans skiptir mli fyrir ingu smsgum hans. ar eftir verur

liti afstu frimanna til framandleika hins dda texta og snileika andans.

sasta kafla greinargerarinnar verur san fari yfir ll helstu vandamlin sem komu

upp ingarferlinu.

4

Abstract

This is a Masters Thesis in Translation Studies at the University of Iceland. It consists of

two parts; an exposition and a translation.

The latter part of this thesis consists of a translation from English into Icelandic of a

collection of short stories called Lord Arthur Saviles Crime and Other Stories, written by

the British author Oscar Wilde (1854-1900).

The first part of the thesis consists of an exposition, a theoretical part in which the

decisions made during the translation process are reviewed and the perspective of

scholars of translation studies are revised in order to seek answers to the problems

which arose during the process. The exposition begins with a look at whether

translation is possible at all and if and how scholars have gotten past the obstacle of

untranslatability. The next part consists of an introduction of the life of Oscar Wilde and

whether the authors personality is relevant to the translation of his work. The next

chapter contains a look at scholars opinions of the foreignization of the translated text

and the translators invisibility. In the last part of the exposition, the main problems

which arose during the translation process are reviewed.

5

Formli

Sumir hafa alla vi vita hva eir tluu a vera egar eir yxu r grasi en g er ekki

ein af eim. g hef aldrei fundi fyrir yfiryrmandi stru gagnvart einhverju

vifangsefni. En egar pabbi kom heim me vdetki egar g var fjgurra ra var g

heillu af sjnvarpi. g hugsai miki um a hvort g gti unni vi eitthva tengt

sjnvarpi og hlt lengi vel a a lgi vel fyrir mr a vera leikari, srstaklega eftir a

hafa s strkostlega frammistu pabba mns Naglaspunni Sjnvarpinu. En egar

g var 26 ra rak g vnt augun svolti sem g vissi ekki a vri til nmskei

Hskla slands sem ht Sjnvarpsttaingar.

arna var svari komi, v egar g hugsa til baka vakti sjnvarpi upp annan

huga hj mr sem g vissi a g hefi en var kannski ekki bin a tta mig hva

sjnvarpi tti mikinn tt og a er hugi minn tungumlum. egar g var krakki

tk g ekki einu sinni eftir v a He-Man, Thundercats og Jem voru bin a kenna mr

ensku ur en g byrjai a lra ensku sklanum. Og g lka eina vijafnanlega

minningu af mr sitjandi fyrir framan sjnvarpi hj mmu Hsavk me skrifblokk a

glsa sk or sem Derrick sagi og skrifa ingu orunum af textanum skjnum.

Auvita var ekki heil br v sem g skrifai en arna var g, krakki sem var tiltlulega

nbyrjaur a lesa, og strax farin a sameina sjnvarps- og tungumlahuga minn

starfi sem var ekki enn til nm fyrir.

g byrjai a undirba mig eins fljtt og g gat, skri mig strax nm, klrai BA-

gru ensku me slensku sem aukafag og var komi a v, g hf nm

ingafri vi Hskla slands, rlspennt og tilbin a komast a v hvernig tti

a a. a kom mr v vart, en samt ekki, a a fyrsta sem g lri var a a

er raun ekki hgt a kenna a a. Hva skpunum erum vi ll a gera hr?

velti g fyrir mr og leit samnemendur mna. Og a var raun ekki fyrr en g hafi

loki llum bklegu fgunum og var komin t vinnumarkainn a g ttai mig v.

Vi vorum a gera a sama og er gert llu hsklanmi. Vi vorum a mtast, vi

vorum a mynda okkur skoanir og vi vorum leiinni a vera sjlfstir frimenn

okkar svii. Og me au vopn hendi held g af sta inn mastersverkefni mitt.

6

Efnisyfirlit

tdrttur .................................................................................................................... 3

Abstract ..................................................................................................................... 4

Formli ....................................................................................................................... 5

Efnisyfirlit ................................................................................................................... 6

Fyrri hluti: Greinarger ............................................................................................... 8

1 Inngangur .............................................................................................................. 9

2 anleikinn ...................................................................................................... 11

2.1 anleikinn ekki yfirstganlegur ...................................................................... 11

2.2 Fullkomin ing ekki til? ...................................................................................... 12

2.3 Hva er til ra? ..................................................................................................... 13

3 Hfundurinn og andinn ................................................................................... 15

3.1 Oscar Wilde: Lf og list ........................................................................................... 15

3.2 Samband hfundar og anda ............................................................................ 17

4 Framandleiki og snileiki .................................................................................... 19

4.1 Hinn gullni mealvegur .......................................................................................... 19

4.2 snilegi andinn............................................................................................... 21

4.3 Skilin milli andans og dda textans ............................................................. 22

4.4 tti vi hrif og tti vi svik ................................................................................... 22

5 ingin sjlf: Verki og vandamlin .................................................................... 25

5.1 Verki ..................................................................................................................... 25

5.2 Vandamlin ............................................................................................................ 27

5.2.1 Srnfn ............................................................................................................ 27

5.2.2 Gjaldmilar ..................................................................................................... 32

5.2.3 Frnskuslettur ................................................................................................. 33

5.2.4 Brandarar/tvrni/oraleikir ........................................................................ 33

5.2.5 Titlar ................................................................................................................ 34

5.2.6 Lj .................................................................................................................. 35

5.2.7 Arar kvaranir ............................................................................................. 36

6 Lokaor ................................................................................................................ 39

Heimildaskr ............................................................................................................ 40

Seinni hluti: ingin ................................................................................................ 42

7

GLPUR ARTHURS SAVILES LVARS ....................................................................... 43

CANTERVILLE DRAUGURINN ..................................................................................... 73

LEYNDARDMSLAUSI SFINXINN ................................................................................ 99

FYRIRMYNDARMILLJNAMRINGURINN ............................................................... 105

MLVERKI AF HERRA W.H. ................................................................................... 111

8

Fyrri hluti: Greinarger

9

1 Inngangur

ritgerinni minni kva g a takast vi ingarverkefni samt greinarger, eins og

svo algengt er mastersritgerum ingafri. ingin sem g valdi mr er sm-

sagnasafni Arthur Saviles Crime and Other Stories eftir breska rithfundinn Oscar

Wilde (1854-1900). Greinargerin er svo frilegi hlutinn ar sem fjalla er um

kenningar ingafrum og r tengdar vi vandaml og lausnir vi ger

ingarinnar. etta smsagnasafn er strsta ingarverkefni sem g hef teki mr

fyrir hendur hinga til. g vissi a a gti ori mikil skorun a a bkmenntaverk

sem er ori meira en einnar aldar gamalt en Oscar Wilde var svo skrautleg og

skemmtileg persna a mig langai til a takast vi essa skorun. Einnig virtist mr

sem a vri ekki bi a a miki af verkum hans yfir slensku og mig langai a

hjlpa til vi a bta r v.

essari ritger verur sem sagt skipt tvo hluta. fyrri hlutanum tla g a byrja

a komast gegnum fyrstu skorun andans, anleikann. Nst mun g grafa

aeins ofan a hvers konar rithfundur og persna Oscar Wilde var og hvort a

skiptir mli fyrir ingarferli. A v loknu mun g taka afstu til framandleika dda

textans og snileika andans og a lokum fara ofan saumana eim vandamlum

og kvrunum sem g fr gegnum vi inguna. Seinni hlutinn inniheldur san

inguna smsagnasafni Oscars Wildes heild sinni.

10

11

2 anleikinn

ski gufringurinn Friedrich Schleiermacher (1768-1834) sagi ritger sinni On the

Different Methods of Translating (Um mismunandi ingaraferir) a andinn sti

frammi fyrir miklum vanda v til ess a lesandi ingarinnar geti skili hfundinn verur

textinn a fanga anda upprunalega tungumlsins og lesandinn verur a geta s me

berum augum hugsunarhtt hfundarins og merkingu sem hann leggur verki. Eina

verkfri sem stendur andanum til boa er hinsvegar tunguml lesandans og a getur

aldrei nkvmlega endurspegla tunguml hfundarins. Auk ess getur lesandinn aldrei

treyst v a skilningur andans hugsunarhtti hfundarins s rttur. v spyr

Schleiermacher hvort a s ekki heimskulegt athfi, essu samhengi, a a yfir hfu:

In this light, does translation not seem a foolish undertaking?1

g get auveldlega viurkennt a oft ingarferlinu rakst g hindranir sem mr

fannst yfirstganlegar, vandaml sem mr fannst leysanleg og kvaranir sem mr fannst

g ekki geta teki og egar g les svona tilvitnanir mikilsmetna frimenn spyr g sjlfa

mig hva skpunum g s a gera hr. upphafi heimildavinnunnar fyrir essa ritger

fannst mr eins og g vri stanslaust a rekast kenningar um anleika en egar g

kafai aeins dpra s g a a var ljs hinumegin vi gngin.

2.1 anleikinn ekki yfirstganlegur

a fyrsta sem g fann um anleikann var tilvsun Jos Ortega y Gasset sem tekur a

fram upphafi ritgerar sinnar The Misery and Splendour of Translation (Eymdin og drin

vi ingar) a ing s yfirstganlegt athfi en vi nnari athugun er hann alls ekki a

fordma athfi heldur a upphefja a. mguleikinn vi ingarferli (misery) er

einmitt a sem setur a gfugan stall og gerir a innihaldsrkt (splendour).2

Mlvsindamaurinn og bkmenntafringurinn Roman Jacobson (1896-1982) segir lka

a kveinn htt s ekki hgt a a vegna ess a a er aldrei til nkvmt jafngildi

ora milli tveggja tungumla; There is ordinarily no full equivalence between code-units.3

a er alltaf einhver munur, hvort sem hann er menningarlegur, mlvsindalegur, tknfri-

legur ea annar. Jacobson tekur dmi um hvernig jafn einfaldur hlutur og kyn nafnora

1 Schleiermacher, On the Different Methods of Translating, 228. 2 Ortega y Gasset, The Misery and the Splendor of Translation, 98-99. 3 Jacobson, On Linguistic Aspects of Translation, 145.

12

getur valdi misskilningi milli menningarheima og boi upp ingarvandaml.4 Sem

dmi m nefna a latnesku tungumlafjlskyldunni er ori hs kvenkynsor en a er

hvorugkynsor germnskum tungumlum. etta gti virst merkilegur munur fyrstu en

vi nnari skoun bur hann upp ingarvandaml. Sem dmi gti tiltekinn

rithfundur kvei a tala um eitthvert hs sem persnu, kannski v samhengi a lkja

skuheimilinu vi umhyggjusama mur. etta samhengi gti virst t r k tungumlum

ar sem ori hs er hvorugkyns og hefur v eitt og sr enga kvenlega tengingu.

bk sinni After Babel (Eftir Babel) tekur rithfundurinn og bkmenntagagnrnandinn

George Steiner (1929- ) m.a. fram a almennt s s s skoun rkjandi a ekki s hgt a

a r neinu tungumli n ess a miki tapist leiinni. Steiner er ekki beint sammla

essu en viurkennir a ingarferli hafi snar takmarkanir. A hans mati er ekki hgt

a a allt, v a er ak ekkingu mannsins, og ekki er hgt a a allt nna v

merking getur t.d. tapast me tmanum.5 rtt fyrir ennan mtbyr segir hann a ing fari

stanslaust fram, bi innan tungumls og milli tungumla, og svo hafi a veri fr

upphafi mannkynssgunnar. ing s einfaldlega httur hugsunar og skilnings og vi tlum

um heiminn og vi hvort anna, a s hrekjanleg stareynd. a a rast

ingarferli s v einungis veik tilraun til rsar tungumli sjlft og a a vsa fr gildi

inga, einungis vegna ess a ekki s alltaf hgt a a allt og jafnvel a fullkomin

ing s ekki til, s t htt; To dismiss the validity of translation because it is not always

possible and never perfect is absurd.6

2.2 Fullkomin ing ekki til?

Ef or Steiners eru tekin sem g og gild er v ekki einungis hgt a a heldur erum vi

mannflki stugt a a. En er a rtt sem hann segir a fullkomin ing s ekki til?

Hann er a.m.k. ekki eini frimaurinn sem tekur sr essi or munn. Bkmennta-

prfessorinn strur Eysteinsson (1957- ) gerir a lka bk sinni Tvmli. essu

samhengi nefnir hann sem dmi a slenskir sjnvarpshorfendur eiga mjg auvelt me a

koma auga ingarvillur, enda birtist eim bi frumtextinn og ingin samtmis, og vi

4 Jacobson, On Linguistic Aspects of Translation, 149-150. 5 Steiner, After Babel, 255, 262. 6 Steiner, After Babel, 263-264.

13

ennan stuga samanbur geta eir auveldlega s a fullkomin lausn er ekki til

ingum! 7

g er einmitt einn essara sjnvarpshorfenda og g hlt um tma a g vri bin a

finna dmi um fullkomna ingu. tturinn Criminal Minds, ea Glpahneig hinu

stkra ylhra, hefur veri sndur Sjnvarpinu undanfari og einum ttinum heyrist

persna segja: Shut the front door!8 arna er um a ra upphrpun sem venjulega hefi

tt a halda kjafti, me bltsyri milli, en sveigt er fr bltsyrinu snjallan htt.

andinn bregur a r a nota oraleik sem hefur veri notaur slensku samflagi

nkvmlega sama htt, Haltu ketti!. arna nr andinn sama oraleik og sama hmor

milli tungumla auk ess sem merking upphrpunarinnar kemst fullkomlega til skila. Eftir

nnari skoun er samt sem ur einn annmarki . Bkstafleg merking upphrpunarinnar

frummlinu er Lokau tidyrahurinni! sem greinilega er ekki sama beini og slensku

tgfunni ar sem einhverjum er sagt a halda ketti. Kannski er a rtt hj stri og

Steiner, kannski er fullkomin ing ekki til.

2.3 Hva er til ra?

a eru greinilega margar hliar frummlinu og markmlinu sem taka arf tillit til, ..m.

merking, mlfri og menning beggja tungumla. Og ef fullkomin ing er ekki til, hva er

til ra? ingafringurinn Susan Bassnett hefur lista upp fimm punkta lausn essu

vandamli:

1. A stta sig vi mlvsindalegan anleika frumtextans.

2. A stta sig vi skort svipuum menningarvenjum a baki tungumlanna

tveggja.

3. A skoa ll orasambnd markmlinu sem koma til greina og taka jafnframt

tillit til hvernig jflagssttt, aldur og kyn ess sem talar og samband hans vi

hlustendurna og samhengi fundar eirra er framsett frummlinu.

4. A skoa mikilvgi orasambandsins hverju samhengi fyrir sig.

7 strur Eysteinsson, Tvmli, 148. 8 Gordon og McKiernan, Criminal Minds.

14

5. A skipta t stugum kjarna orasambandsins frummlinu yfir markmli

samt v a hafa vimiunarkerfin tv huga (samhengi og uppsetningu textans,

og menningarkerfi sem textinn er sprottinn r).9

Hr m sj a Bassnett er raun sammla Steiner a v leyti a hn viurkennir tilvist

anleikans en segir a nsta skref s a a rtt fyrir a. er gott a hafa huga

or franska mlvsindamannsins Georges Mounin (1910-1993), sem Bassnett vsar einmitt til,

en a hans mati hefur veri lg alltof mikil hersla anleikann stainn fyrir a beina

sjnum a v a leysa vandamlin sem endur urfa a kljst vi.10

g tek undir or Mounins. g hef viurkennt tilvist anleikans og held trau fram

rtt fyrir a. N verur stefnan tekin tt a eim vandamlum sem endur urfa a

kljst vi. Aalvandinn liggur v hvernig endur kvea a takast vi frumtextann en

ar sem uppruni frumtextans liggur hj hfundinum mun g nst skoa hfundinn, hvernig

lf hans og uppeldi tengist skldskap hans og hvort tenging hfundarins vi frumtextann

skiptir mli fyrir andann.

9 (1) Accept the untranslatability of the SL phrase in the TL on the linguistic level. (2) Accept the lack of a similar cultural convention in the TL. (3) Consider the range of TL phrases available, having regard to the presentation of class, status, age, sex of the speaker, his relationship to the listeners and the context of their meeting in the SL. (4) Consider the significance of the phrase in its particular context i.e. as a moment of high tension in the dramatic text. (5) Replace in the TL the invariant core of the SL phrase in its two referential systems (the particular system of the text and the system of culture out of which the text has sprung). Bassnett, Translation Studies, 22. 10 Bassnett, Translation Studies, 35. Bassnett tekur v miur ekki fram hvaa rit Mounins hn er a vsa til.

15

3 Hfundurinn og andinn

Til ess a geta tt texta er a sjlfsgu mikilvgt a hafa staga ekkingu bi

frummli og markmli en er einhver sta fyrir andann til ess a vita eitthva um

hfund frumtextans?

Mig langai a ingarverkefni sem g tki mr fyrir hendur vri skldverk eftir

rithfund sem mr fyndist hugaverur enda frekar rkrtt a velja sr verkefni sem maur

hefur sjlfur huga a leysa. v hefur hfundurinn skipt mig mli fr v a g valdi mr

verkefni til a takast vi. egar g hef lesi verk eftir Wilde hefur mr lii eins og au

endurspegli ekki aeins tarandann og umhverfi sem au eru skrifu heldur einnig

skopskyn rithfundarins og vihorf hans. v mun g hr nst skoa nnar hluta lfs og

uppeldis Oscars Wildes sem hfu hrif hann sem rithfund og ar eftir mun g lta

kenningar frimanna um tengslin milli hfundar og anda.

3.1 Oscar Wilde: Lf og list

Hinn 16. oktber ri 1854 fddist rski drengurinn sem skrur var Oscar Fingal OFlahertie

Wilde og eins og a s ekki ng btti hann sjlfur vi millinafninu Wills sar. Mir

hans var ljskld, fair hans fr skurlknir og bi voru heillu af rskri jsagnahef.

Hann lst upp umkringdur bkum og sku las hann miki af ljum, rskum jsgum og

gotneskum skldskap. a m sj greinileg hrif af essum bkmenntahuga hans a

hvernig verk hann skrifai sjlfur sar meir v ar m finna hrylling bland vi kmnigfu

enda sagi hann sjlfur a hltur skaar ekki hrif hryllingsins heldur hjlpar honum me v

a ltta honum.11

Wilde var gfurlega vel gefinn, hafi mikinn huga grsku og var binn a lra frnsku

tu ra gamall.12 Honum gekk vel skla og rakai a sr verlaunum fyrir nm sitt. Sautjn

ra gamall fkk hann sklastyrk til a fara Trinity College Dublin og hann fkk einnig

sklastyrk til a stunda nm vi Oxford og tskrifaist hann aan me BA-gru.13

Foreldrar Wildes voru mikils metnir og v var algengt a sj melimi ensku og rsku

eltunnar heimskn skuheimili hans. Vi kvldverarbori mtti jafnvel stundum

finna helstu frgarstjrnur Evrpu og Amerku. Hann lst v upp vi a hlusta essi

11 Wright, Oscars Books, 11-18, 38-43. 12 Wright, Oscars Books, 47. 13 Ellmann, Oscar Wilde, 25, 33, 93-94, 100-101.

16

miklu gfumenni rkra sn milli um allt mili himins og jarar14 og mia vi etta

uppeldi og gfnafar arf engan a undra a mlsnilli Wildes var me eindmum. William

Butler Yeats lsti fyrstu kynnum snum af Oscar Wilde sem undraverum v aldrei ur hafi

hann heyrt einhvern tala fullkomnum setningum lkt og hann hefi undirbi ml sitt

fyrirfram af mikilli vandvirkni.15 Wilde var mjg eftirsknarverur flagsskapur enda tti

hann einstaklega heillandi. essi hvaxni, litrki maur st auveldlega upp r og var raun

utangarsmaur en jafnframt drst flk a honum og burarmiklum rum hans, gestrisni

og rskum hmor.16 Hann var einnig afskaplega kaldhinn og eftir lifa talmargar tilvitnanir

srstakt skopskyn hans, eins og: We have really everything in common with America

nowadays, except, of course, language. (a er raun allt svipa me okkur og Amerknum

n til dags, nema auvita tungumli.)17

skla eyddi Oscar Wilde meiri krftum a byggja upp orstr sinn en a lra og lti

breyttist a nmi loknu. Aeins 23 ra gamall var hann, me venjulegum stl snum og

framkomu, orinn ngu ekktur og umtalaur til a geta teki sr stu sem gagnrnandi

listaheimi Bretlandseyja.18 Hann var ekki miki fyrir a vinna sem var heppilegt ar sem

hann var hreinlega fr um a lifa hfsmu lfi.19 Hann naut ess a lifa htt og vera

gum flagsskap og eyddi f spart, bi sjlfan sig og ara. egar sjir hans tmdust

sneri hann sr ekki endilega a nsta verkefni heldur fkk s og ln og styrki fr fjlskyldu

og velunnurum.20 En egar hann loksins sneri sr a skrifum var a ekki endilega til a f

listrna trs heldur frekar til a afla fjr. Hann sneri sr t.d. a leikritaskrifum vegna ess

a ar var mguleiki a f stugar tekjur. Hann hafi engan huga a eya miklum

krftum leikritaskrif sn heldur skoai hann hva nnur leikritaskld voru a gera og

hermdi eftir eim.21 Stundum gekk hann svo langt a hann hreinlega lk sr a v a stunda

ritstuld. sumum tilvikum hefur essi ritstuldur vntanlega veri mevitaur, stundum

setti hann inn tilvsanir sem hann tlai lesendum a tta sig , en stundum hreinlega stal

14 Wright, Oscars Books, 26. 15 Yeats, My First Meeting with Oscar Wilde, 9. 16 Wright, Oscars Books, 75. 17 Ellmann, Oscar Wilde, 143. 18 Ellmann, Oscar Wilde, 42, 75-76. 19 Auden, An Improbable Life, 132. 20 Ellmann, Oscar Wilde, t.d. 82, 219, 395. 21 Hankin, Wilde as Dramatist, 70.

17

hann og vari a athfi me sama kruleysislega skopskyni og alltaf: Of course I

plagiarise. It is the privilege of the appreciative man. (Auvita stunda g ritstuld. a eru

forrttindi hinna akkltu.)22

3.2 Samband hfundar og anda

g get ekki betur s en a lf og uppeldi Oscars Wildes hafi haft mikil hrif ritverk hans en

skiptir persnuleiki hfundar frumtextans einhverju mli fyrir inguna? fyrstu virist

etta vera frekar einfld spurning, jafnvel j og nei spurning, t.d.; J, a skiptir mli a

koma persnuleika hfundarins til skila, ea; Nei, persnuleiki hfundarins kemur dda

textanum ekkert vi. En vi nnari skoun ingafrunum virast mlin flkjast

tluvert.

John Dryden (1631-1700) var ekki aeins frgt, breskt skld heldur var hann einnig

andi. Hann tk a sr a metnaarfulla verkefni a a verk rmverska ljskldsins

Virgils yfir ensku og sagi um a ferli a hann hefi lagt sig fram um a lta Virgil tala

eins og hann vri samlandi sinn og samtmamaur: I have endeavoured to make Virgil

speak such English as he would himself have spoken, if he had been born in England and in

this present age.23

g get skili etta sjnarhorn og eflaust hann arna vi a hann hafi vilja a or

Virgils ann htt a au vru auls enskumlandi flki sns tma. g vil einmitt lka a

slenska ingin mn smsgum Wildes s auls slenskumlandi flki mns tma. En ef

Dryden meinti essi or bkstaflega, a hann myndai sr ingu sinni a Virgill hafi veri

enskumlandi samtmamaur sinn, er a ekki stefna sem g vil taka me minni ingu.

g get varla mynda mr hvernig maur og skld Oscar Wilde hefi ori ef hann vri

slenskur jafnaldri minn og mr finnst g ekki geta sagt til um hvernig slensku hann hefi

tala og samkvmt Schleiermacher er a, hvernig einhver hefi skrifa sn verk ru

tungumli, spurning sem er ekki einu sinni hgt a vekja mls ; how one might have

written ones work in another language is a nonquestion that cannot even be raised.24

Schleiermacher tskrir tarlega a til ess a mynda sr hvernig hfundur hefi skrifa

ru tungumli yrfti fyrst a mynda sr a hfundurinn hefi fst og alist upp

22 Wright, Oscars Books, 183-184. 23 Dryden, The Three Types of Translation, 174. 24 Schleiermacher, On the Different Methods of Translating, 234.

18

vikomandi landi og ar me er bi a fjarlgja allt a sem geri hfundinn a v sem

hann var og var til ess a hann skapai ann texta sem hann geri.25

Ef g fer eftir rksemdum Schleiermachers og mynda mr a Oscar Wilde hafi fst

slandi svipuum tma og g sjlf og alist upp menningarheimi slenskrar tungu og slensks

samflags lokadgum 20. aldarinnar, hefi hann aldrei ori s Oscar Wilde sem

skapai texta sem hann geri. En fyrir mr er ekki einu sinni nausynlegt a kafa svona

djpt essar heimspekilegar vangaveltur Schleiermachers til ess a komast a smu

niurstu og hann. a sem mr kom fyrst til hugar egar g las ofangreind or

Schleiermachers var spurningin um a hvernig hgt s a mynda sr hvernig hfundur

hefi tala tungumli sem hann kunni ekki. Mr fannst essar vangaveltur komast best til

skila egar g setti sjlfa mig inn myndina. Hvernig gti g, sem dmi, skrifa smsgu

knversku egar g kann ekki stakt or knversku? a ir ekkert a velta essari

spurningu fyrir sr v g kann ekki knversku og get v ekki skrifa v tungumli.

Oscar Wilde kunni ekki slensku og v er ekki hgt a svara spurningunni um hvernig

slensku hann hefi tala. g vil ekki tlka Oscar Wilde lkt og hann vri uppi hr og n, lkt

og hann talai slensku sama htt og ungt flk gerir dag, heldur vil g gera mitt besta til a

ingin mn endurspegli hfundinn og umhverfi hans eim tma sem hann var uppi.

rtt fyrir a a s g sem set saman slensku tgfuna af orum Wildes vil g samt

gera mitt besta til a flk sji Wilde en ekki mig gegnum inguna. En hvernig fer g a v

og hvaa hrif hefur etta markmi mitt textann, inguna og lesandann?

25 Schleiermacher, On the Different Methods of Translating, 234.

19

4 Framandleiki og snileiki

Getur andi veri algjrlega snilegur snum ingum annig a lesandi sji skra

mynd af hfundinum gegnum ingu? Er a skilegt? Eiga lesendur a taka eftir v a

eir su a lesa ingu ea ekki? etta eru allt spurningar sem g rak mig essu ferli og

mr finnst mikilvgt a g taki afstu til eirra. En ar sem etta er ingafri er ekki

til eitt rtt svar heldur ver g a taka afstu mia vi hvaa verk g er a a og hvernig

g vil koma v til skila.

4.1 Hinn gullni mealvegur

Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), einn ekktasti rithfundur skalands, nefnir

tvr aferir varandi a hvernig endur geta fari a v a koma hfundi frumtextans

til skila:

1. Hfundur frumtextans er fluttur yfir til lesanda ingarinnar annig a

hfundurinn virkar sem einn af okkur.

2. Lesandinn er fluttur yfir kringumstur hfundarins, framandi tungutak hans og

einstar astur.26

Fyrri aferin lsir eim fgum sem bandarski ingafringurinn Lawrence Venuti (1953-

) segir bk sinni The Translators Invisibility (snileiki andans) a hafi einkennt

ingasguna margar aldir hersla fluency, herslan a textinn renni reiprennandi

gegn fyrir lesandann, herslan a lesandinn rekist ekki neitt framandi textanum,

herslan a lesandinn taki ekki einu sinni eftir v a hann s a lesa ingu.27 Seinni

aferin lsir eim fgum sem tku vi af reiprennandi ingu, eirri afer a halda

erlend einkenni og framandleika frummlsins. ingar fru a vera svo framandi a

einungis stu melimir menntaeltunnar gtu skili r til fullnustu en jafnvel eir fundu

enn fyrir framandleika textans.28

26 There are two maxims for translation: the one requires that the foreign author be brought over to us so that we can look upon him as our own; the other that we cross over to the foreign and find ourselves inside its circumstances, its modes of speech, its uiqueness. Goethe, The Two Maxims, 222. 27 Venuti, The Translators Invisibility, t.d. 43. 28 Venuti, The Translators Invisibility, t.d. 99.

20

g s kostina vi bar aferirnar sem Goethe nefnir og g s kostina. Eins og g

minntist sasta kafla tek g afstu a g vil a ingin mn endurspegli umhverfi

og tma hfundar frumtextans. v virist g taka afstu me seinni afer Goethe en

mti eirri fyrri.

Eins og g skil fyrri afer Goethe, ef fari er fullkomlega eftir v a fra hfundinn yfir

heim lesandans me v a hreinsa allan framandleika r textanum, hltur a a a a

textinn er stafrur a llu leyti, nfn persnum dd, staarnfnum skipt t, allt r

menningarheimi frumtextans hreinsa t. essi afer hentar mjg vel kvenum milum,

t.d. barnaefni og egar stafra leikrit. g er hinsvegar ekki a a fyrir brn og g hef

hvorki lngun n nokkra stu til ess a stafra smsgur Oscars Wildes heldur vil g

fra lesandann yfir menningarheiminn sem Wilde og sgur hans spretta r, eins og seinni

aferinni. Hinsvegar snist mr a ef fari er of tarlega eftir eirri afer geti textinn ori

a framandi a einungis hmennta flk geti skili hann til fullnustu.

g tk a einnig fram sasta kafla a g vil a textinn s lsilegur samtmamnnum

mnum og v vil g a hann renni ljflega gegn. Goethe nefnir einmitt httuna vi a fara

of langt me seinni aferina; in clinging so closely to his original the translator more or less

relinquishes his own countrys originality, and creates a third for which the masses are not

ready.29 Hr segir Goethe a s frumtextanum fylgt of nkvmlega, tapi andinn llum

eiginleikum heimalands sns og einhvers konar rija tgfa af textanum veri til, tgfa sem

henti engum a lesa. g er sammla v a etta s httan vi a a fylgja seinni

aferinni of tarlega eftir og hr sannast fyrir mr a fgar hvaa tt sem er eru ekki

vnlegar til rangurs. g vil v flytja lesendur a einhverju leyti tma og rmi yfir til 19.

aldar Bretlands en ekki of langt v ef g fylgi frumtextanum of nkvmlega annig a

aeins eir sem hafa vtkan skilning 19. aldar ensku skilji textann, til hvers a a

yfir hfu? Eins og Schleiermacher orar a; if everyone could scale those heights, there

would be no need for translation at all. (Ef allir gtu klifi essar hir, vri engin rf

fyrir ingar yfir hfu.)30

v held g a g ahyllist einhvers konar mealveg af aferunum sem Goethe nefnir,

sem er alls ekki langstt enda minnist hann einnig a mgulegt s a fara lei a

29 Goethe, Translations, 222. 30 Schleiermacher, On the Different Methods of Translating, 231.

21

sameina aferirnar tvr.31 g vil fra lesandann yfir kringumstur hfundarins annig

a lesandinn upplifi framandi menningarheim og tma n ess a framandleikinn veri svo

yfirgnfandi a a s einungis fri frra manna a stauta sig gegnum textann.

4.2 snilegi andinn

Mr lur eins og g veri a passa a stga til hliar og lta ljs rithfundarins skna gegn

og passa srstaklega upp a persnuleiki minn troi sr ekki inn textann. En er etta rtt

hugsun hj mr? Er etta rtt lei til a feta?

a vakti huga minn a lesa kafla strs Eysteinssonar um ingarni v a opnai

fyrir mr ntt sjnarhorn sem g var ekki bin a hugsa t . egar gagnrnandi dmir dda

tgfu af bkmenntaverki er hann raun a dma frumtextann n ess a hafa s hann,

hann fer gegnum andann lkt og andinn s snilegur.32 Ekki ng me a heldur er

andinn stundum svo snilegur a gagnrnandinn minnist ekki einu sinni stareynd

a hann s a gagnrna tt verk og vitnar verki lkt og a hafi veri skrifa

markmlinu.33 En er etta ekki einmitt hlutverk andans, a fjarlgja hindranir annig a

lesandinn hafi greian agang a frumtextanum n ess a urfa a reka sig andann

leiinni?

Venuti kemur essu samhengi me hugavera tilvitnun bandarska andann

Norman Shapiro sem segir a vitaskuld komi hans eg og persnuleiki vi sgu

ingarferlinu en samt veri hann a reyna a vera frumtextanum trr annig a

persnuleiki hans sjist ekki.34 strur nefnir einmitt a hgt s a koma auga

hfundareinkenni sumra enda, srstaklega eirra sem sjlfir eru rithfundar, eins og eir

su hreinlega a merkja sr inguna.35 etta er eitthva sem g vil alls ekki tileinka mr

og tla a forast ef g mguleika get og einbeita mr a hfundinum en kannski er engin

lei til ess a komast algjrlega hj v a persnuleiki andans s a einhverju leyti

sjanlegur. g vil samt sem ur taka stefnu a bkmenntagagnrnandi geti dmt gi

frumtextans t fr ingunni minni. Ef g rifja upp stuna fyrir v af hverju g valdi a

a etta smsagnahefti er vegna ess a mr finnst hfundurinn hugaverur, hann

31 Goethe, The Two Maxims, 222. 32 strur Eysteinsson, Tvmli, 145. 33 Venuti, The Translators Invisibility, 8. 34 Venuti, The Translators Invisibility, 7-8. 35 strur Eysteinsson, Tvmli, 157.

22

var listrnn og einstakur hmoristi. g er enginn rithfundur, g er hugamanneskja um

tunguml. g vil a verk hans til ess a gefa samlndum mnum tkifri til a lesa hans

sgur. ess vegna finnst mr rttast a g vki r vegi eins og mr framast er unnt.

4.3 Skilin milli andans og dda textans

egar gagnrnandi dmir verk hfundar t fr ingu er hgt a vekja upp spurninguna

um hver textann. strur kemur me annan hugaveran samanbur sem hjlpai mr

a skilja essar astur. Hgt er a mynda sr tnlistarmann sem flytur tnverk eftir

eitthvert anna tnskld. Tnlistarmaurinn er ekki hfundur verksins heldur tlkandi. Hgt

er a dma frammistu tnlistarmannsins, bi eftir gum og eftir tlkunar-hfileikum

en a er einnig hgt a dma gi tnverksins sjlfs.36 a sama sr sta ingum.

Gagnrnendur eiga a geta dmt frumtextann t fr ingunni en a er einnig hgt a

dma gin vinnu andans, burts fr gum frumtextans.

4.4 tti vi hrif og tti vi svik

strur talar lka um kvena httu vi a a notast vi gagnsja ingu v egar hn

fer t fgar getur hn ori a v sem strur kallar lensku. Sem dmi um

lensku nefnir strur setninguna Taki af ykkur skna sem er mjg gagns og orrtt

ing setningunni Take off your shoes mean a vri rttara slensku a segja

Fari r sknum.37 Frasinn Taki af ykkur skna var hinsvegar gerur daulegur af

Stumnnum og er v ekki a fara neitt og svona getur lenska fest sig sessi. g get

nefnt anna dmi sem er gangi slensku samflagi einmitt nna en a er orrtt ing

r ensku v a fara me einhvern eitthvert, eins og t.d. Ill take you to the movies sem

n dgum er ora g skal taka ig b mean a er rttari slenska a segja g skal

fara me ig b. a eru ekki nema 2-3 r san g fr a taka eftir essu oralagi a

taka einhvern eitthvert en a hefur egar fest sig sessi og v ftt vi v a gera.38

A vera vitni a v hversu hratt og auveldlega tungumli getur ori fyrir hrifum

vekur upp kvena hrslu og varpar ljsi a a endur bera mikla byrg. strur

36 strur Eysteinsson, Tvmli, 166. 37 strur Eysteinsson, Tvmli, 135-136. 38 g var me kveikt sjnvarpinu mean g var a skrifa ennan kafla og g s ennan frasa notaan tvisvar sinnum ingu ttinum sem var gangi! (Sjnvarp Smans, The Late Late Show with James Corden, 29.9.16 kl.17:16-17:59.)

23

segir andann haldinn tvenns konar hrslu: tta vi hrif og tta vi svik39 og fyrir mr

er etta raunverulegur tti. Ef ingarnar mnar munu einhvern daginn vera reglulegur

gestur sjnvarpsskj landa minna getur a gerst a oranotkun mn hafi hrif ora-

notkun murmli mnu og v er mikil byrg flgin essu starfi. tti vi svik er tti sem

g finn fyrir n egar v g vil ekki svkja Oscar Wilde me ingu minni verkum hans.

Held g trygg vi hfundinn me v a vilja vera snilegur andi ea er g a svkja

hann? g a taka fleiri sjnarhorn til greina?

Fyrir tilviljun s g brot r ttinum Mannaml me Sigmundi Erni Hringbraut40 ar

sem Sigurur Sigurjnsson, Siggi Sigurjns, leikari var heimskn og allt einu var g komin

me svar. Sigmundur Ernir talai um a a egar hann horfi kvikmyndina Hrtar hafi

Siggi Sigurjns me llu horfi inn annan karakter og spuri hvernig hann hafi fari a v

a skilja sjlfan sig fr hlutverkinu. v svarai Sigurur: etta er n bara spurning um a

fylgja snu innsi og svona snum eigin pls [...] auvita er Siggi Sigurjns alltaf bak vi

arna einhvers staar.

etta er a sem g vil gera. g vil lta lta t fyrir a persnuleiki minn s skilinn

algjrlega eftir svo a Oscar Wilde fi allur a skna gegn. En ar sem Wilde er bi lngu

ltinn og kunni ekki slensku er g auvita alltaf arna bak vi a tlka fyrir Wilde og g

nota mitt innsi og minn pls til a taka allar r kvaranir sem arf a taka ferlinu.

39 strur Eysteinsson, Tvmli, 245. 40 Mannaml me Sigmundi Erni. tturinn er sndur nokkrum sinnum en g s hann sjnvarps-stinni Hringbraut ann 29.9.2016 kl.20:30-21:00.

24

25

5 ingin sjlf: Verki og vandamlin

kvaranatkur andans eru alls staar. Strax innganginum essari greinarger blasti

vi mr ingarkvrun. g minntist barnaefni sem mr er krt og sem barn ekkti g

etta barnaefni sem He-Man, Thundercats og Jem. g hefi geta teki kvrun a nota

slensku heitin essum ttum, v bi eru au til og g ekki au; Garpur, rumukettirnir

og Perla. g er j a skrifa essa greinarger slensku, g vil nota vanda, slenskt ml og

eins og komi hefur fram vil g a textinn minn s lsilegur llum eim sem slensku

skilja. En ef g hefi nota slensku heitin er ekki vst a neinn hefi tta sig v til

hvaa barnaefnis g var a vsa. Svona fer ingarferli fram. a sem virist vera einfld

kvrun sem arfnast ltilla skringa getur einmitt veri kvrun sem andi hefur barist

miki vi og urft a rkra vi sjlfan sig fram og til baka. Endalausar kvaranir blasa vi

endum gegnum allt ingarferli og n er kominn tmi til a skoa inguna sem g

tk mr fyrir hendur og ll vandamlin sem blstu vi.

5.1 Verki

Smsagnasafn Wildes sem g kva a a heitir, eins og ur sagi, Lord Arthur Saviles

Crime and Other Stories, ea Glpur Arthurs Saviles lvars og arar sgur. etta safn

samanstendur af fimm smsgum; Lord Arthur Saviles Crime, The Canterville Ghost, The

Sphinx Without a Secret, The Model Millionaire og The Portrait of Mr. W.H. Safni kom fyrst

t ri 1891 og innihlt fjrar sgur en s fimmta og sasta fylgdi me sari tgfum.

Eftir tarlega rannsknarvinnu, auk ess a f hjlp vi heimildaleit jarbkhlunni,

gat g ekki betur s en a fjrar af essum sgum hafi aldrei ur veri ddar yfir

slensku. Eftir miki grufl fann g hinsvegar ingu The Canterville Ghost sem var birt

nokkrum hlutum tmaritinu Flkanum um mija sustu ld.41 g notaist vi essa ingu

sem stuning vi mna vinnu en tt ekki s lengra um lii finnst mr sta til a a

essa sgu upp ntt. ttatu r eru liin san essi ing birtist Flkanum. a virist

ekki vera mjg langur tmi en tunguml rast hratt.

egar amerkanski sendiherrann, hr. Hiram B. Otis, keypti Canterville Chase, sgu allir

honum a etta vri ekki skynsamlega ri, a vri ekki tveim blum um a a

fletta, etta vri mesta draugabli. Enda hafi Canterville lvari sjlfum, sem var

maur strang heiarlegur, fundist a vera skylda sn a geta um essa stareynd vi

herra Otis, egar eir voru a inga um kaupin [...] sem hn ni sjer aldrei eftir til fulls,

41 Flkinn, 9. rgangur, 34.-41. tbl. 1936.

26

vegna ess a kvld eitt, egar hn var a skifta um ft fyrir kveldverinn, var tveim

beinagrindahndum stutt xlina henni (Canterville draugurinn, 9.)

Eins og sst essu dmi er textinn orinn mjg gamaldags, tt hann s vel skiljanlegur,

og mr finnst skemmtilegt a f tkifri til ess a dusta af honum ryki og fra hann gn

nr ntmanum. Ekki kemur fram hver s um inguna Flkanum heldur endar hn

einfaldlega sviga ar sem stendur lauslega tt og finnst mr s stareynd ta undir

skoun mna a a s sta til a a sguna upp ntt.

Sgurnar eru flestar uppfullar af hmornum hans Oscars Wildes, bi litlum og strum

brndurum, stundum svo strum a eir n yfir alla sguna, stundum svo litlum a g velti

fyrir mr hvort etta hafi veri einkahmor sem engum lesanda var tla a skilja. En rtt

fyrir a er heildarinntak sagnanna mun alvarlegra en g bjst vi. Hgt er a draga lrdm

af llum sgunum og a mnu mati er bara ein eirra sem endar virkilega vel.

Fyrsta sagan, sagan um Arthur lvar, er ein af eim sgum sem eru raun einn str

brandari. Brandarinn hefst snemma fyrsta kafla egar lfalesari er kynntur til leiks og s

brandari endar ekki fyrr en nstsustu blasu. rtt fyrir ennan langa brandara og alla

litlu brandarana gegnum alla sguna, kemur ljs a stri brandarinn hafi mjg alvarlegar

afleiingar. eir lesendur sgunnar sem tta sig ekki merkingu brandarans strax upphafi

standa v gn agndofa eftir lokin. Eftir allan hmorinn og lttleikann gegnum sguna kom

alvarleikinn endinum mr a.m.k. vart en hann hefi kannski ekki tt a gera a v eins

og g benti kaflanum um Wilde, var a hans stll a blanda saman hmor og hryllingi.

essa sgu m nota sem dmisgu en ef g segi hvaa htt kem g upp um endinn, en

a fer ekki milli mla a a er hgt a draga lrdm af v sem aalpersnan gengur

gegnum.

Nsta saga, Canterville draugurinn, er mjg lttleikandi fyrstu fjra kaflana en tekur

skarpa beygju yfir alvarleika bland vi hrylling, mjg einkennandi fyrir Wilde. Hinsvegar m

draga mikinn lrdm af essari sgu ar sem hn fjallar t.d. um gmennsku, traust,

viringu, kurteisi o.fl. sem kom mr vart egar g hugsa til ess a Wilde reyndi a

komast auveldlega gegnum lfi, t.d. me v a betla pening sta ess a vinna fyrir

honum, eins og kom fram kafla 3.1. Reyndar kom g lka inn a a egar hann neyddist

til ess a vinna tti hann a til a herma eftir verkum annarra annig a a er kannski

ekkert skrti a rekast stlbrg verkum hans sem stinga rlti stf vi persnuleika

hans.

27

rija sagan, The Sphinx Without a Secret, er rstutt og umvafin dul fr byrjun til

enda. Hmor tekur ekki miki plss enda ekki miki plss boi. Endirinn er alvarlegur og

aftur er lrdmur boi fyrir lesendur.

Fjra sagan, The Model Millionaire, er einnig rstutt en me allt rum bl. Hn er

lttleikandi t gegn og bur upp klassska boskapinn um a ekki s allt sem snist.

Endirinn er allan htt gleilegur, s eina af sgunum fimm sem br yfir v. tt fyrstu tvr

sgurnar endi ekki illa er alvarlegum tni blanda saman vi endinn.

Fimmta sagan sker sig mest r. Hryllingsstll Wildes er vissulega til staar en ekki get

g komi auga hmor ea lttleika. Sagan er vert mti frekar ung vfum, alvarleg og

endar illa.

rtt fyrir muninn milli sagnanna voru helstu ingarvandamlin au smu

gegnumgangandi og n er komi a v a lta au helstu.

5.2 Vandamlin

5.2.1 Srnfn

Fyrsta vandamli sem g rak mig var auk ess strsta vandamli sem g urfti a glma

vi. Vandamli vi srnfn snr ekki eingngu a nfnum persna heldur einnig a heitum

lndum, borgum, gtum, grum, torgum, gjaldeyri, kirkjum, sklum, bkasfnum,

veitingahsum, krm, htelum, dagblum o.s.frv. a er ekki aeins magn og fjlbreytileiki

srnafnanna sem arf a glma vi heldur arf einnig a svara spurningunni um fallbeygingu

og hvort og hvenr hn eigi vi. A lokum arf einnig a taka til greina hvort og hvenr eigi

a a srnfn.

Eins og g minntist formlanum er ekki beint hgt a kenna a a annig a g get

ekki stt einhverjar leiarbkur sem segja mr nkvmlega hva g a gera til a leysa

etta vandaml. strur minnist samt sem ur a a urfi a gta srstaklega a

menningarbundnum atrium eins og nafngiftum og mlieiningum og hann setur fram

eftirfarandi lsingu ferlinu: andi vegur og metur hverju sinni hvaa jafngildislei er

fr. a fer meal annars eftir eirri menningarekkingu sem hann getur gert r fyrir

meal lesenda sinna.42

42 strur Eysteinsson, Tvmli, 97.

28

Me jafngildislei hann vi a andinn veri a kvea hvernig eitt gildi

frumtexta verur frt yfir jafngildi markmlinu. Sem dmi m nefna a ef tala er um

pounds enskum texta get g sem andi kvei hvort g i a gildi sem pund

ea hvort g reikna pundin yfir jafngildi eirra klgrmmum. Hvort tveggja er rtt, bar

ingar eru jafngildi, en andinn verur a velja hvaa jafngildislei er farin, t.d. t fr

tegund frum-textans og menningarheimi markhps dda textans.

a er v undir mr komi a finna lnu sem mr finnst ganga best upp samrmi

vi frumtextann, inguna og lesendurna og halda mig vi lnu, finna samrmi sem mr

finnst a geti gengi gegnum allt verki. En enn og aftur kemur fyrir vandaml sem virist

vera til einfld lausn en eins einfalt og a hljmar a kvea samrmi fyrir srnfn og

halda sig vi lnu, var etta flknasta vandamli sem g st frammi fyrir essari

ingu.

ing srnfnum

vissu samhengi er rkrtt a a srnfn, t.d. efni sem snr a brnum, enda er

barnaefni mjg gott dmi um miil ar sem fra tti hfundinn inn heim

lesandans/horfandans og minnka framandleika eins og hgt er annig a lesandinn/-

horfandinn finni jafnvel ekki fyrir v a efni hafi veri tt. En almennu efni fyrir fullori

flk finnst mr rkrtt a sleppa v a a nfn nema undantekningartilvikum, vk nnar

a v sar. essum texta vil g halda framandleikann og v kva g a a ekki

srnfnin. a virist fyrstu auveld skorun a standa vi svo einhfa stahfingu en

ingarferli er aldrei svona einfalt.

fyrstu stigum ingarferlisins fr g a nota ann rkstuning a ef mjg

sambrilegt srnafn vri til slensku, vri lsilegra a nota slensku stafsetninguna v

nafni. vri g ekki beint a a nfnin heldur einungis a sj til ess a textinn rynni

betur gegn. Tkum sem dmi nafni Virginia sem kemur fyrir The Canterville Ghost. etta

nafn hefur m.a.s. veri tt yfir slensku ur, t.d. verkinu Hver er hrddur vi Virginu

Wolf? Auk ess, ef g myndi bta fallbeygingu vi srnfnin, sem g fer t hr eftir,

finnst mr fallbeygingin Virginu lta mun betur t en Virginiu. En egar g var byrju a stga

t fyrir essa lnu var erfitt a sj hvar g tti a stoppa. Auk ess kom upp anna

vandaml. Sum srnfn eru hreinlega ekktari og almennri notkun undir slenska heitinu,

eins og t.d. Pars stainn fyrir Paris, Kaliforna stainn fyrir California, mean nnur heiti

29

hafa veri slensku n ess a heiti hafi n almennri ftfestu, t.d. Lundnir og Nja Jrvk.

Enn nnur srnfn eru mjg vel ekkt undir erlenda heitinu og a myndi valda miklum

ruglingi a a au, t.d. Migarur sta Central Park, ar sem Migarur er betur ekktur

slenskum menningarheimi sem staur norrnni goafri og Central Park sem garur

New York. Eins og etta s ekki ng rakst g stundum persnur essum texta sem eru

ekktar undir allt ru nafni ensku heldur en slensku. Skiptir enska tgfan af nafninu

mli fyrir samhengi annig a g veri a leyfa v a standa ea nota g slensku tgfuna

af nafninu og held mig annig vi a samrmi a hafa textann lsilegan og skiljanlegan

lesandanum en brt sama tma algerlega gegn eirri lnu sem g var a draga me a a

ekki srnfn?! Hvernig skpunum tti g a fara a v a finna samrmi sem gti gengi

gegnum ll essi srnfn og ll essi mismunandi vandaml?

Fyrsta skrefi var a falla fr eirri hugmynd a nota slenska stafsetningu srnfnum

persnum og lta au hreinlega standa nkvmlega eins og frumtextanum. er a ml

fr og g arf ekki a vega og meta nafn hverri einustu persnu sem kemur fyrir og kvea

hvort a samrmist ngu miki slenskum srnfnum til a rttlta slenska stafsetningu.

Hinsvegar, ef minnst er ekktar persnur t.d. r bkmenntasgunni og slenska heiti

essara persna er ekktara slandi heldur en a erlenda, nota g slenska heiti v

a er lsilegra og hreinlega rkrtt a mnu mati. Dmi: Rme og Jla sta Romeo og

Juliet. Ef erlenda heiti er hinsvegar meira notkun slensku en dda heiti, nota g

erlenda heiti, eins og London og New York. A lokum tla g a lta lsileika og skilning

lesandans ganga framar llu annig a egar minnst er persnu sem er betur ekkt

slensku undir allt ru nafni heldur en nota er frumtextanum, tla g a nota a. g

grp til essa rs nokkrum sinnum ingunni en skrasta dmi er egar vsa er

kvenpersnu sem heitir Gioconda en hn er betur ekkt slensku sem Mna Lsa.

Fallbeyging srnafna

g fr oft og mrgum sinnum fram og til baka me kvrun um hvort g tti a

fallbeygja nfn persnum. g er a a r tungumli ar sem nfn eru ekki fallbeyg yfir

tunguml ar sem allt er fallbeygt. g er egar bin a kvea a breyta ekki stafsetningunni

srnfnum, get g rttltt fallbeygingu egar a mun gjarnan krefjast ess a nafni

veri skrifa annan htt? En eins og g hef ur sagt vil g a textinn s lsilegur sem

ir a g vil ekki a lesendurnir hiksti egar samhengi krefst fallbeygingar en

30

fallbeygingin sr ekki sta. Mr fannst g oft hiksta egar g las textann gegn n

fallbeygingar. g fr v a leita a rttltingu fyrir fallbeygingu og g fann hana ingum

hversdagsins; dagblum og netmilum.

Frttablainu 5. september 2015 eru tnleikar lithsks sellleikara auglstir me

fyrirsgninni Sellht Davids Geringas. g myndai mr hvernig g hefi skili essa

fyrirsgn ef nafn tnlistarmannsins hefi ekki veri fallbeygt og komst a eirri niurstu

a n fallbeygingarinnar er fyrirsgnin raun samhengislaus, lkt og a sellhtin og David

Geringas tengist ekki neitt: Sellht. David Geringas.43

Hr er brot r texta sem birtist Hn.is 25. aprl 2015 ar sem fallbeygingu srnafni er

sleppt:

Flestir feur ganga eflaust ekki jafn langt og hann Roman Atwood a skemmta sonum

snum [...] mean krastan hans Roman skrapp t, kva [...] hann a fylla hsi af

litlum boltum [...] (Kristn Helga, Breytti heimilinu boltaland mean krastan skrapp

t, 2015.)

n fallbeygingarinnar er eins og krastan heiti Roman en ef fallbeygingin hefi veri notu

hefi veri augljst a mean krastan hans Romans skrapp t, br Roman leik.

g sannfrist endanlega um nausyn fallbeygingar srnfnum slenskum texta

egar g fann ara grein Hn.is sem sett var inn 20. oktber 2016 ar sem fallbeygingu er

sleppt. Fyrirsgnin er: Barnfstran sem passai Angelina talar. g hikstai og stamai

heilmiki og urfti a lesa alla greinina til a skilja fyrirsgnina v fyrir mr ir fyrirsgnin

n fallbeygingar: Barnfstran sem passai. Angelina talar. Ef srnafni er fallbeygt er etta

hinsvegar allt saman afskaplega skrt og greinilegt: Barnfstran sem passai Angelinu

talar.44

v komst g loks a eirri niurstu a g muni fallbeygja srnfn egar samhengi

krefst ess.

Gtur, garar, torg og allt hitt

Varla hefi mig gruna fyrirfram a essi flokkur myndi valda mr einna mestum

vandrum. Hvernig g a a Bond Street? Bondstrti, Bond Strti, Bond-strti,

Bankastrti ea bara einfaldlega Bond Street? En ef g leyfi v a standa breyttu, g

43 Sellht Davids Geringas, 2015, 57. 44 Dagbjrt Heimis, Barnfstran sem passai Angelina talar, 2016.

31

a lta ll essi heiti standa breytt; Park Lane, Marylebone Road, Piccadilly, Soho Square?

En mr finnst g ekki geta gert r fyrir v a lesendur ingarinnar skilji ll essi or og

mr finnst g urfa a ganga r skugga um a lesandinn viti hvort um s a ra gtu,

strti, gar ea torg. Get g t.d. alltaf tt seinna ori; Park-gata, Marylebone-vegur, Soho-

torg? Og hva g a gera vi Piccadilly ar sem ekkert seinna or kemur fyrir? Og hva

ef a er auvelt a a fyrra ori, tti g a gera a; Park Lane = Garsgata, Green

Street = Grnastrti? Til ess a ingin virist rkrtt finnst mr g vera a finna

eitthvert rkrtt samhengi. ar sem g vil halda framandleika textans vil g ekki fara t

neina stafrslu og ef g fri t a a essi heiti alla lei finnst mr ingin komin

of nlgt stafrslu.

a a vilja ekki gera r fyrir kunnttu lesanda togai flugt mig og v fr g gegnum

allan textann og kva a a seinni hluta essara srheita egar a tti vi, eins og g

nefni dmunum hr fyrir ofan. Hinsvegar fannst mr ekki ngu fallegt einkenni textanum

a fylla hann af bandstrikum annig a g kva a sleppa eim og komst v a essari

niurstu: Soho torg, Park gata og Marylebone vegur. En blasti ntt vandaml vi mr.

stan fyrir bandstrikunum er s a egar g er bin a a seinni hluta srnafnsins er

vikomandi or raun ori slenskt og v a standa einu ori: Sohotorg, Parkgata og

Marylebonevegur. etta fannst mr oft koma mun verr t en bandstrikin. g var bin a fara

hring eftir hring me etta vandaml og reyna allar tgfur sem mr komu til hugar egar g

kva a prfa a taka algjra u-beygju og lta ll gtuheiti, torg, dali, orp og nnur

sambrileg stasetningarheiti standa breytt, samt llum rum srnafnahpum sem mr

fannst geta stai breyttir; Soho Square, Marylebone Road, Park Lane, Wandsworth

Common, Kings College, Evening News o.fl. o.fl.

egar g var bin a essu var g orin nokku stt, mr fannst etta koma ansi vel t

og mr fannst a ekki koma niur samhengi textans a lta essi srnfn standa breytt

og v kva g loksins a etta vri mn niurstaa. En var a sjlfsgu eitt vandaml

eftir: undantekningarnar, srnfnin sem falla ekki, og sem mr fannst ekki geta falli, undir

ennan flokk. essi srnfn eiga a sameiginlegt a mr fannst g ekki geta komist undan

v a a seinni hluta eirra; Paletteklbburinn, Madeleinekirkjan, Gaiety-leikhsi, o.fl.

Hr get g ekki komist hj vandamlinu sem g nefndi ofar essum kafla um a egar g er

bin a a seinni hluta orsins er ori raun ori slenskt og samkvmt slenskum

reglum og mlvenjum eiga essi tv or v a standa sem eitt samsett or. g reyndi a

32

finna dmi r menningarheimi og samtma mns tungumls til a rkstyja hvort essi or

ttu a standa sem eitt or ea tv og fann a oftast og greip til bandstriks ef mr fannst

a hjlpa til vi a koma orunum tveimur saman. Samanburardmin sem g notai til a

hjlpa mr gegnum ennan vanda voru m.a. essi: Lionsklbburinn, Akureyrarkirkja,

Borgarleikhsi.

Einnig koma fyrir srnfn ar sem skringaror fylgir, or sem ekki er srnafn; the

Penshurst portretts, Brockley meadow, the Canterville family. Hr er engin spurning hvort

a eigi ori sem fylgir srnafninu v etta eru einfaldlega nafnor, ekki srnfn. En sama

vandaml stendur eftir; g a skeyta essum orum saman eitt or eins og venjan er

slensku, hafa bandstrik milli, ea lta au standa sem tv or eins og frumtextanum?

essar undantekningar voru a allra sasta sem st eftir vi allra sustu yfirfer

ingunni og niurstaan var s a g gat ekki fundi eina lnu til a ganga gegnum r

heldur var g a vega og meta hverja eirra fyrir sig. sambandi vi essi rj dmi fann

g ekkert sem mlti gegn v a setja Penshurts og portrett saman eitt or og g geri a

v. Stafsetningin Brockley og engi var mr til trafala v mr fannst a ekki koma vel t a

setja essi tv or saman en g leysti a me bandstriki. Hinsvegar fannst mr mjg erfitt

a urfa a setja Canterville og fjlskylda saman eitt or. Mr fannst etta dmi frekar eiga

heima eim flokki ar sem titill kemur eftir srnafni: Canterville lvarur, Rouvaloff greifi,

Sophia prinsessa. Loks fann g dmi r mnum samtma sem gat rttltt fyrir mr

kvrun sem g vildi taka, dmi um hvernig vsa er frgustu fjlskyldu mns samtma og

er a nnast alltaf gert tveimur orum: Kardashian fjlskyldan! Niurstaan um essi rj

tilteknu dmi var v a lokum essi: Penshurtsportrettin, Brockley-engi, Canterville

fjlskyldan.

5.2.2 Gjaldmilar

sambandi vi jafngildislei tekur strur sem dmi a a skiptir ekki mli hvort a

mlieiningin mile s dd mlum ea klmetrum. etta eru jafngildi ingum og undir

andanum komi a ingin passi inn menningarsamhengi lesandans.45 Gjaldmilar

sem koma fyrir essum smsgum fannst mr vera g lei til a halda framandleikann og

fra lesandann einfaldan htt aftur tmann og inn annan menningarheim. v kva g

a halda erlendu heitin gjaldmilum sta ess a a og yfirfra yfir krnur en g

45 strur Eysteinsson, Tvmli, 97.

33

lenti vandrum ar sem g fann ekki ingu llum gjaldmilunum. eim tilvikum

egar minnst er gjaldmila sem ekki er til slenskt or yfir greip g v til ess rs a

yfirfra ann gjaldmiil yfir samsvarandi upph erlenda gjaldmilinum sem til er ing

yfir og annig ni g a halda essu samhengi t gegnum alla inguna.

5.2.3 Frnskuslettur

g var fljtt vr vi frnskuslettur essu ingarverkefni. g geri r fyrir v a

breskum bkmenntum fr essum tma vri jafn elilegt a sj frnskuslettum brega fyrir

eins og a var forum elilegt a sj dnskuslettum brega fyrir slenskum bkmenntum

ar sem slendingar voru ur undir yfirrum Dana og Frakkar hfu ur yfirr yfir

Englandi. g get ekki krafist ess af slenskum lesendum a eir skilji frnskuslettur og

me a huga fannst mr elilegt a leyfa frnskunni a standa breyttri, til a halda

framandleika frumtextans, en bta vi ingunni eins reynslulausan htt og hgt vri.

a olli mr vandrum a hr og ar textanum koma fyrir stk frnsk or sem

virka eins og slettur en hinsvegar kemur miki af orafora enskrar tungu fr latnesku

tungumlagreininni og v getur veri erfitt a skilja ar milli. essi stku or voru lka

oftast annig samhengi a mr fannst ekki passa a lta bi franska ori og inguna

koma fyrir samhlia og v var g a brjta upp samrmi hr me v a a essi stku

frnsku or n ess a lesandinn fi a vita a frumtextinn hafi innihaldi frnskuslettu

eim sta. g get hinsvegar haldi samrmi a leyfa lengri frnskuslettunum a standa

breyttum en ar sem g vil a lesandinn skilji allt sem fer fram textanum, rtt fyrir

framandleikann, mun g lta ingu fylgja slettunum; A chacun son mtier, hver hefur

sitt.

g lri n einhverja frnsku menntaskla en ar sem g er ekki frnskufringur

fkk g asto vi ingu frnskuslettunum fr nnu Eyfjr Eirksdttur, frnskukennara

vi Menntasklann Akureyri.

5.2.4 Brandarar/tvrni/oraleikir

etta er s flokkur sem g hafi mestar hyggjur af. ar sem g er mevitu um hversu

gfaur og kaldhinn Oscar Wilde var, lei mr allan tmann eins og a frumtextanum

leyndust einhverjir brandarar og tilvsanir sem g var ekki ngu gfu til a tta mig og g

var allan tmann hrdd um a svkja hfundinn essum efnum. egar g les yfir inguna

snist mr hinsvegar a flestir brandararnir komist til skila mean g hef ann mguleika

34

a a nokku beint. En tvrni og oraleikir eru og munu alltaf vera til vandra

ingum.

Eins og g minntist ur hlt g um stund, rtt fyrir allar frikenningarnar, a

g vri bin a finna fullkomna ingu rtt fyrir a hn innihldi bi brandara og

tvrni; Haltu ketti. En egar kemur a tvrni og oraleikjum er alltaf einhver hluti

af ingunni sem fellur milli hluta og kemur niur anna hvort brandaranum ea

merkingunni. Eitt gott dmi r fyrstu smsgunni hr eftir er oraleikur um misskilning um

merkingu oranna cheiromantist sem ir lfalesari og chiropodist sem ir ftsnyrtir.

Ensku orin tv eru bi flkin og lk og v skiljanlegt a ruglast merkingu eirra. slensku

orin tv eru hinsvegar ekkert lk og engin lei a rugla eim saman. a er nausynlegt fyrir

framhald sgunnar a ruglingur eigi sr sta annig a eina lausnin sem g s var a breyta

seinna orinu yfir eitthva sem gti valdi misskilningi og v kemur ori ftsnyrtir

hvergi fyrir essari ingu.

Stundum, ef ekki er til g ingarlausn oraleikjum, er best a sveigja framhj eim,

vsa ljst ea sleppa eim alveg. En gegnum etta ferli var oraleikur vegi mnum

sem engan veginn var hgt a forast ar sem hann er bi titill sgunnar og raun allur

sgurur hennar; The Model Millionaire. Til a leysa ennan vanda endai g v a

a ori model sem fyrirmynd, sem ekki er hgt a segja a s hefbundin ing en ar

sem g gat ekki forast oraleikinn var g a nota einu leiina sem g s fra.

5.2.5 Titlar

Titlar eru mjg g lei til a framandgera texta ar sem eir eru nnast ekkert notair

slensku lengur. Eina almenna dmi sem mr dettur hug r mnum samtma og

menningarheimi er a forsetinn er alltaf kallaur herra forseti. Me v a kvea a

leyfa titlum a standa textanum held g mig vi lnu mna a framandgera textann og

fra lesandann yfir menningarheim hfundarins.

ar sem titlar eru algengir slensku er ekki r jafn mrgum orum a moa eins og

ensku. textanum koma t.a.m. fyrir margar mismunandi tegundir af titlum sem allar myndu

tleggjast slensku sem herra. Sir og Mr. eru t.d. bi or fyrir herra. Vissulega ir Sir

vissu samhengi riddari en a ekki vi essari ingu. Og ar sem Oscar Wilde var

veraldlegur maur og maur tungumla koma msar fleiri tgfur af herra fyrir

textanum, t.d. Herr og Monsieur. A a ll essi or sem herra finnst mr gera textann of

35

einsleitan og ekki sna ngu vel menninguna a baki oranna frumtextanum. v kva g

a taka venjulegasta titilinn af llum essum herratitlum, .e.a.s. Mr., og a ann titil sem

herra. Restina af titlunum lt g standa eins og eir koma fyrir v a er eina leiin fyrir mig

til a sna muninn essum titlum ar sem slenskan br aeins yfir essu eina ori.

Enn og aftur kemur ljs hversu erfitt getur veri fyrir endur a halda sig vi

samrmi sem vali er upphafi. Hrna tek g httu eirri lnu sem g hef dregi a g vilji

a lesandinn geti alltaf skili dda textann en g met a sem svo a a s a.m.k. ljst a

arna er titill persnu fer og stti mig vi a hr er hluta af markmium mnum n.

5.2.6 Lj

Sem andi finnst mr mikilvgt a ekkja mn mrk og g er ekki ljrn manneskja. v

miur, fyrir mig, er sasta smsagan essari ingu, The Portrait of Mr. W. H., bygg

kenningu um Sonnettur Shakespeares og v eru tekin mrg dmi r v verki. Sem betur fer

fyrir mig var Danel . Danelsson (1902-1995), lknir og ljaandi, binn a taka a a

sr a a etta verk og var a gefi t af Bkatgfu Menningarsjs ri 1989. v eru

ddar sonnettur sem koma fyrir hr eftir hans ing.

g urfti hinsvegar a takast vi skorun a koma ddu sonnettunum fyrir ddu

tgfunni af essari smsgu. Helsta vandamli vi a er a stundum passa orin

slensku tgfunni ekki vi samhengi smsgunni. frumtextanum rennur samfelldi textinn

alltaf ljflega yfir sonnettudmin en hvert einasta tilfelli ingunni var skorun. ar sem

slenska er beygingaml er alls ekki einfalt a ba til ga tengingu fr texta yfir lj

setningarlega s og fyrir utan a arf samhengi a virka lka.

g urfti a beita msum brellum. Eitt sinn urfti g a bta vi tveimur lnum r

slensku ingunni til ess a n samhenginu. eitt skipti sleppti g stuttri tilvitnun

sonnettu vegna ess a ingin eirri tilvitnun hafi ekki upp neitt ntt a bja innan

ess samhengis. einu tilviki breytti g t fr frumtextanum til a alaga kenninguna a

ddu tgfunni af Sonnettunum. rtt fyrir a a vri bi a a ljin fyrir mig var

samt sem ur mjg sni fyrir mig a nota au ingunni minni og a krafist mikillar

vinnu af mr.

g vil a auki bta vi eirri tskringu a stundum notar Oscar Wilde stran staf og

stundum ltinn egar hann vsar Sonnetturnar. g gat ekki me nokkru mti s eitthvert

samhengi til a mia vi og mr fannst algjrlega rkrtt a fylgja frumtextanum eftir

36

essu mli. g bj v til mitt eigi samhengi sem er a nota stran staf egar vsa er

verki heild sinni og ltinn staf egar vsa er stakar sonnettur.

Eitt anna atrii ar sem g s alls ekkert samhengi var a stundum notar Oscar Wilde

rmverskar tlur egar hann vsar stakar sonnettur og stundum ekki. arna kva g

hreinlega a fylgja frumtextanum vegna ess a g fann hvorki neina rkrtta stu til a

breyta v n neitt anna rkrtt samhengi til a fylgja.

Eitt anna lj eftir Shakespeare kemur fyrir essari smsgu. a heitir A Lovers

Complaint og var stundum birt sem viauki fyrir aftan Sonnettur Shakespeares. g leitai af

mr allan grun, fkk hjlp Amtsbkasafninu Akureyri og jarbkhlunni en hvergi

fannst ing essu lji. v er ingin essu lji mn, eina lji sem g i essari

smsgu.46 Hr vaknar aftur me mr tti vi svik, fyrirbri sem g minntist 4. kafla. essi

tti tengist hinsvegar ekki Oscar Wilde ea Shakespeare, heldur ttast g a svkja

ljaandann, Danel . Danelsson. Skum reynsluleysis getur mn ljaing essum

tmapunkti ekki komist nlgt v a vera pari vi ingar Danels og mr tti mjg

miur ef a kmi t.d. upp s misskilningur a g hefi ingu mna A Lovers Complaint

einnig fr Danel.

5.2.7 Arar kvaranir

a myndi taka mig heila eilf a telja upp og tskra hverja einustu kvrun sem g tk

essu ingarferli. v mun g eingngu segja nokkur or hva varar arar kvaranir

mnar essari ingu, kvaranir sem tengjast t.d. greinarmerkjanotkun, hvenr og hvers

vegna g sameina ea slt sundur setningar, hvenr og hvers vegna g sleppi stku orum

ea bti vi o.s.frv. sambandi vi allar essar litlu kvaranir sem g sem andi tk

hverri einustu ddu setningu segi g a sama og Siggi Sigurjns sagi vitalinu hj

Sigmundi Erni. g nota mitt innsi og pls, g treysti sjlfri mr og ekkingu minni til a taka

rttar kvaranir sambandi vi hvernig textinn ltur t mnu murmli og stti mig vi

a g get ekki alltaf komi llu nkvmlega til skila r frumtextanum. essu samhengi er g

mjg hrifin af lsingu slvakska andans Antons Popovi (1933-1984) sem segir, lauslega

tt, a andinn:

46 a kemur eitt stutt lj fyrir Canterville draugnum sem g i sjlf.

37

[...] leggur sig allan fram vi a halda frumtextann. Hann grpur til breytinga einmitt

vegna ess a hann er a reyna a koma merkingarfrilegu innihaldi frumtextans til

skila rtt fyrir muninn milli kerfis frumtextans og kerfis marktextans.47 (Popovi, The

Concept of Shift of Expression in Translation Analysis, 1970.)

47 the translator [...] strives to preserve the norm of the original. He resorts to shifts precisely because he is endeavouring to convey the semantic substance of the original in spite of the differences separating the system of the original from that of the translation

38

39

6 Lokaor

essari greinarger hef g fari gegnum rautagnguna vi ingarferli, allt fr strstu

hindruninni yfir smstu ingarkvaranir. essa rautagngu hef g egar fari nokkrum

sinnum gegnum essum tmapunkti. upphafi nmsins var strsta hindrunin s a lra

a a er ekki hgt a kenna ingar og g komst raun ekki yfir hindrun fyrr en g var

komin t vinnumarkainn. loksins s g hversu miki g hafi raun og veru lrt og

g hafi lent mrgum erfileikum vi r ingar sem g hef teki a mr, efaist g

aldrei um a til vri lausn vandamlinu.

En san lenti g einmitt smu sporum og margir hafa lent undan mr, a fara t

vinnumarkainn me lokaritgerina bakinu, astur sem g var bin a lofa mr a

lenda aldrei . etta var hindrun sem g var ekki viss um a g kmist yfir. a tk mig

langan tma a finna lei til a vinna ritgerinni samhlia vinnu en loksins fann g mna lei

og tt a hafi teki mig fjgur r, er loks komi a v a skila inn ritgerinni.

g gekk einmitt gegnum essa smu rautagngu greinargerinni minni. A byrja

v a rekast anleikann var mikil hindrun fyrir mig og um tma fllust mr hendur. a

sama gerist tal oft mean g var a vinna ingunni minni en g hlt fram. essari

greinarger vann g mig gegnum anleikann og tk san afstu til hfundar

frumtextans, framandleika textans, snileika andans og tklai a lokum au

talmrgu vandaml sem g tkst vi ingunni minni og komst a eirri niurstu a

essari ingu er mn stefna s a halda framandleikann en sama tma a lta

ingarbrag ekki skna gegn. Og hinga er g komin rtt fyrir alla erfileikana og g er

bin a tta mig a starf andans er a taka kvaranir og finna lausnir.

a erfiasta vi kvaranatkur essari ingu var a hvert skipti sem g dr lnu

um samrmi sem g tlai a halda, virtist s lna skarast vi ara lnu og skyndilega var

g flkt vef sem g s enga lei t r. En a er alltaf til lei. Starf andans er ekki aeins

a taka kvaranir heldur a finna mlamilanir og stta sig vi a fullkomin lausn er ekki

til. Og halda fram a a rtt fyrir allar hindranirnar.

40

Heimildaskr

Audin, W.H. An Improbable Life. Oscar Wilde: A Collection of Critical Essays. Ritstj. Richard Ellmann. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1969. 116-137.

strur Eysteinsson. Tvmli: ingar og bkmenntir. Reykjavk: Bkmenntafristofnun: Hsklatgfan, 1996.

Bassnett-McGuire, Susan. Translation Studies. London; New York: Routledge, 1988.

Canterville draugurinn. Flkinn, 9. rg., 34. tbl., 1936, 9.

Dagbjrt Heimis. Barnfstran sem passai Angelina talar. 2016. Stt 21. oktber 2016 : http://hun.is/barnfostran-sem-passadi-angelina-talar/

Dryden, John. The Three Types of Translation. Western Translation Theory: from Herodotus to Nietzsche. Ritstj. Douglas Robinson. Manchester: St. Jerome, 1997. 172-175.

Ellmann, Richard. Oscar Wilde. London: Penguin. 1988.

Gasset, Ortega y. The Misery and the Splendor of Translation. Theories of Translation: An Anthology of Essays from Dryden to Derrida. Elizabeth Gamble Miller ddi. Ristj. Rainer Schulte, John Biguenet. Chicago; London: The University of Chicago Press: 1992. 93-112.

Goethe, Johann Wolfgang von. The Two Maxims. Western Translation Theory: from Herodotus to Nietzsche. Douglas Robinson ddi. Ritstj. Douglas Robinson. Manchester: St. Jerome, 1997. 222.

Goethe, Johann Wolfgang von. Translations. Western Translation Theory: from Herodotus to Nietzsche. Douglas Robinson ddi. Ritstj. Douglas Robinson. Manchester: St. Jerome, 1997. 222-224.

Gordon, Mark (framleiandi) og McKiernan, Tawnia (leikstjri). Criminal Minds. Hilmar Ramos ddi. 11. ttar, 22. ttur. Sndur RV 4. gst 2016. New York: CBS Television Studios, 2016.

Hankin, St. John. Wilde as Dramatist. Oscar Wilde: A Collection of Critical Essays. Ritstj. Richard Ellmann. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1969. 61-72.

Jacobson, Roman. On Linguistic Aspects of Translation. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. Ritstj. James S. Holmes. The Hague: Mouton, 1970. 144-151.

Kristn Helga. Breytti heimilinu boltaland mean krastan skrapp t. 2015. Stt 12. ma 2015 : http://hun.is/breytti-heimilinu-i-boltaland-a-medan-kaerastan-skrapp-ut/

Mannaml me Sigmundi Erni. Hringbraut. 29. september 2016.

http://hun.is/barnfostran-sem-passadi-angelina-talar/http://hun.is/breytti-heimilinu-i-boltaland-a-medan-kaerastan-skrapp-ut/

41

Popovi, Anton. The Concept of Shift of Expression in Translation Analysis. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. Ritstj. James S. Holmes. The Hague: Mouton, 1970. 78-87.

Schleiermacher, Friedrich. On the Different Methods of Translating. Western Translation Theory: from Herodotus to Nietzsche. Douglas Robinson ddi. Ritstj. Douglas Robinson. Manchester: St. Jerome, 1997. 225-238.

Sellht Davids Geringas. Frttablai, 5. september 2015, 57.

Shakespeare, William. Sonnettur. Danel . Danelsson ddi. Reykjavk: Bkatgfa Menningarsjs, 1989.

Steiner, George. After Babel: Aspects of Language and Translation. (3. tgfa). New York: Oxford University Press. 1998.

Venuti, Lawrence. The Translators Invisibility: A History of Translation. London; New York: Routledge, 1995.

Wilde, Oscar. Lord Arthur Saviles Crime and Other Stories. Hertfordshire: Wordworth Classics, 1993.

Wright, Thomas. Oscars Books: A Journey around the Library of Oscar Wilde. London: Vintage, 2009.

Yeats, William Butler. My First Meeting with Oscar Wilde. Oscar Wilde: A Collection of Critical Essays. Ritstj. Richard Ellmann. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1969. 9-15.

42

Seinni hluti: ingin

Glpur Arthurs Saviles lvars og arar sgur

Smsagnasafn eftir Oscar Wilde

43

GLPUR ARTHURS SAVILES LVARS

Skyldurknisrannskn

I

etta var sasta bo lafi Wintermere fyrir pska og Bentincksetri var enn ttsetnara en

venjulega. Sex rherrar hfu lagt lei sna anga rakleiis r formlegu boi hj

ingdeildarforsetanum, prddir heiursmerkjum htt og lgt, allar hefardmurnar skrtuu

snu fnasta og vi enda mlverkasalarins st Sophia prinsessa af Carlsrhe, gildvaxin og

rennileg kona me rsm, svrt augu, skreytt gullfallegum smaragsskreyttum

skartgripum og gasprai slmri frnsku eins htt og hn gat og hl hflega a llu sem

sagt var vi hana. etta var me snnu hreint t sagt dsamleg blanda af flki. Yndisfagrar

aalsdmur rbbuu vingjarnlega vi ofbeldissinnaa rttklinga, eftirsttir predikarar

blnduu gei vi frga efasemdarmenn, ltalaus skari af biskupum elti digra prmadonnu

rndum milli herbergja, stiganum stu nokkrir melimir r Konunglegu akademunni,

dulbnir sem listamenn, og sgur herma a borstofan hafi einum tmapunkti veri

trofull af snillingum. etta var reyndar eitt best heppnaa kvld lafi Windermere og

prinsessan yfirgaf ekki samkvmi fyrr en klukkan var a nlgast hlftlf.

Um lei og prinsessan var farin sneri lafi Windermere aftur mlverkasalinn og hf

samrur vi hertogaynjuna af Paisley en ar var einnig rmaur stjrnmlahagfringur

miju kafi a tskra vsindalegar tnlistarkenningar htlegan htt fyrir hneyksluum

ungverskum snillingi. Lafi Windermere var einkar fgur, me mikilfenglegan beinhvtan

hls, str, bl, gleym-mr-ei augu og ykka, gyllta slngulokka. eir minntu skragull, ekki

fla strlitinn sem essa dagana slsar undir sig virulegt nafn gyllta litarins, heldur gyllta

litinn sem leynist kjarna slargeislans ea innan seiandi trjkvou og eir gfu sjnu

hennar eins konar drlingsbl samt talsveru magni af adrttarafli syndarans. Hn var

hugavert slfrirannsknarefni. Ung a aldri hafi hn uppgtva mikilvgu stareynd

a ekkert virist jafn saklaust og skynsamleg hegun og eftir nokkur kruleysisleg

upptki, um helmingur eirra fullkomlega meinlaus, hafi hn last ll einkenni

persnuleika. Hn hafi skipt um eiginmann oftar en einu sinni; aalsmannatal Debretts

44

eignar henni reyndar rj hjnabnd; en ar sem hn hafi aldrei skipt um elskhuga hafi

umheimurinn fyrir lngu misst hugann a hneykslast henni. Hn var n fertug a aldri,

barnlaus og bj yfir gegndarlausri stru fyrir v a njta lfsins sem er einmitt lykillinn a

v a halda skuljmann.

Skyndilega leit hn kaft kringum sig og sagi me skrri, djpri rddu sinni, Hvar er

lesarinn minn?

Hertogaynjan hrkk vi og hvi, Hvar er hver, Gladys?

Lesarinn minn hertogaynja, g get ekki lifa n hans sem stendur.

Kra Gladys! ert alltaf svo frumleg, muldrai hertogaynjan og reyndi a tta sig

v hva lesari vri og vonai a a vri ekki a sama og predikari.

Hann kemur vallt tvisvar viku a lesa lfa minn, hlt lafi Windermere fram, og

gerir a mjg hugaveran htt.

Hamingjan sanna! sagi hertogaynjan vi sjlfa sig, hann er eins konar predikari eftir

allt saman. En hrilegt. g vona a hann s a minnsta kosti tlendingur. a vri

aeins skrra.

g ver a sjlfsgu a kynna hann fyrir r.

Kynna hann! veinai hertogaynjan, ekki ttu vi a hann s hr? spuri hn og fr

a svipast um eftir litlum skjaldbkublvng og ttralegu sjali svo hn gti yfirgefi stainn

svipstundu ef til ess kmi.

Auvita er hann hrna. Mr dytti ekki hug a bja til samkvmis n ess a hafa

hann me. Hann segir a lfi minn bi yfir hreinni, andlegri orku og hefi umallinn veri

einungis agnargn styttri hefi g ori a varanlegum blsnismanni og gengi klaustur.

Ah, g skil! sagi hertogaynjan og var afar ltt, hann spir sem sagt fyrir um hamingju

na?

Og hamingju lka, svarai lafi Windermere, hvaa magni sem er. nsta ri, til

dmis, ver g mikilli httu, bi li og legi, annig a g tla a ba loftbelg og nota

krfu til a hfa upp mlsverinn minn hverju kvldi. etta stendur allt saman rita litla

fingri mnum, ea lfanum, g man ekki hvort.

En vissulega hltur etta a storka rlgunum, Gladys.

Mn kra hertogaynja, rlgin hljta a vera bin a lra a standast freistingar. A

mnu mati ttu allir a lta lesa lfa sinn mnaarlega til ess a vita hva eir eigi ekki a

45

gera. A sjlfsgu gerir maur a engu a sur en a er svo indlt a vera varaur vi.

Jja, ef einhver fer ekki a skja herra Podgers stundinni neyist g til ess a fara sjlf.

Leyfu mr, lafi Windermere, sagi hvaxinn, myndarlegur ungur maur sem st

hj og hlustai samtali og var greinilega skemmt.

Krar akkir, Arthur lvarur, en myndir v miur ekki bera kennsl hann.

Ef hann er jafn dsamlegur og segir, lafi Windermere, getur hann ekki fari

framhj mr. Segu mr hvernig hann ltur t og skal g fra r hann samstundis.

Tjah, hann minnir ekkert lfalesara. g vi, hann er ekki dularfullur ea heimullegur

ea rmantskur. tlit hans fellur nokkurn veginn mitt milli heimilislknis og

hrasdmslgmanns; hann er ltill, digur, skllttur me skondi hfulag og notar str

gleraugu me gylltri umgjr. Mr ykir a virkilega leitt en a er ekki vi mig a sakast.

Flk er svo gremjulegt. Allir panleikararnir mnir lta t eins og ljskld og ll ljskldin

mn lta t eins og panleikarar. g man einmitt a fyrra bau g hrilegum

samsrismanni kvldmat, manni sem hafi sprengt fjldann allan af flki loft upp, gekk

alltaf um hringabrynju og faldi rting uppi skyrtuerminni sinni en veistu hva? egar hann

mtti heim til mn leit hann t eins og indll, gamall klerkur og var dsamlega hnyttinn allt

kvldi! Auvita var hann mjg skemmtilegur og allt a en g var fyrir miklum

vonbrigum og egar g spuri hann t hringabrynjuna hl hann bara og sagi a a

vri alltof kalt Englandi til a klast henni. N, arna er herra Podgers! Jja, herra

Podgers, g vil a lesir lfa hertogaynjunnar af Paisley. Hertogaynja, verur a taka af

r hanskann. Nei, ekki af vinstri hendinni heldur hinni.

Kra Gladys, g held a etta s ekki alveg rtt, sagi hertogaynjan og hneppti

mttleysislega fr fremur blettttum barnahanska.

Ekkert hugavert er a nokkurn tmann, sagi lafi Windermere: on a fait le monde

ainsi, svona var heimurinn gerur. En g ver a kynna ykkur. Hertogaynja, etta er herra

Podgers, upphalds lfalesarinn minn. Herra Podgers, etta er hertogaynjan af Paisley og ef

segir a mnafjalli hennar s strra en mitt mun g aldrei aftur tra neinu sem

segir.

Gladys, g er viss um a a s ekkert vumlkt mnum lfa, sagi hertogaynjan

alvarlega.

Yar n hefur aldeilis rtt fyrir sr, sagi herra Podgers mean hann virti fyrir sr

litlu, ybbnu hndina og stubbafingurna, mnafjalli hefur ekki rast. Lflnan er hinsvegar

46

glsileg. Vinsamlegast beygu lnliinn. akka r. rjr greinilegar lnur armbandinu!

munt n hum aldri hertogaynja og vera mjg hamingjusm. Metnaur mjg hflegur,

engar kjur hfulnunni, hjartalnan ...

Vertu n httvs, herra Podgers, sagi lafi Windermere htt og skrt.

a vri mr snn ngja, sagi herra Podgers og hneigi sig, ef hertogaynjan hefi

einhvern tmann gert slkt hi sama en mr ykir leitt a tilkynna a g s mikla varandi

vntumykju samt sterkri skyldurkni.

Haltu endilega fram, herra Podgers, sagi hertogaynjan ng svip.

Sparsemi er ekki minnst af dyggum yar nar, hlt herra Podgers fram og lafi

Windermere sprakk r hltri.

Sparsemi er mjg gur kostur, sagi hertogaynjan sjlfumgl, egar g giftist

Paisley tti hann ellefu kastala en ekki eitt barhft hsni.

Og n hann tlf hs og ekki einn kastala, tilkynnti lafi Windermere.

N, mn kra, sagi hertogaynjan, mr lka ...

gindi, sagi herra Podgers, og ntmaframfarir og a hafa heitt vatn hverju

svefnherbergi. Yar n hefur rtt fyrir sr. gindi eru a eina sem simenning okkar

getur frt okkur.

hefur sp fyrir um mannger hertogaynjunnar adunarveran htt herra

Podgers en n vil g a spir fyrir um mannger lafi Floru. Eftir hfuhreyfingu fr

brosandi gestgjafanum steig hvaxin stlka me grfgert, rautt hr og h herabl

vandralega fram fyrir sfann og rtti fram langa, beinabera hnd me spaalaga fingur.

Aha, panleikari! g skil, sagi herra Podgers, framrskarandi panleikari en varla

tnlistarmaur. Mjg hldrg, mjg hreinskilin og ykir mjg vnt um dr.

Hrrtt! hrpai hertogaynjan og sneri sr a lafi Windermere, algjrlega rtt! Flora

hsir yfir tvo tugi skoskra fjrhunda Macloskie og ef hn fengi leyfi fr fur snum myndi

hn breyta rhsinu okkar dragar.

Sem er einmitt a sem g geri vi mitt hs hverju fimmtudagskvldi, sagi lafi

Windermere hljandi, nema mr lkar betur vi ljn en fjrhunda.

Sem eru einu mistk n, lafi Windermere, sagi herra Podgers og hneigi sig

ofltungslega.

Ef kona getur ekki gert mistk sn alaandi er hn einungis kvenmaur, var svari.

En verur a lesa fleiri lfa fyrir okkur. Komdu Sir Thomas, sndu herra Podgers lfa

47

inn. Hllegur eldri herramaur hvtum mittisjakka steig fram og rtti t ykka, hargera

hnd me mjg langri lngutng.

vintralegt eli, fjgur lng feralg fortinni, eitt framtinni. Hefur lent

skipbroti risvar sinnum. Nei, einungis tvisvar en ert httu a lenda skipbroti nstu

fer. Mikill haldsmaur, mjg stundvs, stra fyrir v a safna fgtum hlutum. jist af

alvarlegum sjkdmi milli sextn og tjn ra aldurs. Erfi strf um rtugt. Mikil and

kttum og rttklingum.

Strmerkilegt! hrpai Sir Thomas upp yfir sig, hreinlega verur a lesa einnig

lfa eiginkonu minnar.

Seinni eiginkonu innar, sagi herra Podgers hljlega en hlt enn hendi Sir Thomas.

Seinni konu innar. a vri mr heiur, en lafi Marvel, unglyndisleg kona me brnt

hr og tilfinningasm augnhr, hafnai v stafastlega a lta fletta ofan af fort sinni ea

framt og sama hva lafi Windermere reyndi gat hn ekki einu sinni tali rssneska

sendiherrann, Monsieur de Koloff, a taka af sr hanskana. a voru reyndar margir sem

virtust ekki treysta sr til a mta litla, skrtna manninum me klisjukennda brosi,

gullgleraugun og bjart, stingandi augnari og egar hann sagi fyrir framan alla a

aumingja lafi Fermor kri sig ekkert um tnlist en vri mjg hrifin af tnlistarmnnum

var hpurinn almennt sammla um a lfalestur vri of httuleg vsindi til a stunda

margmenni.

Arthur Savile lvarur vissi ekkert um heppilega sgu lafi Fermor en hann hafi fylgst

me herra Podgers af tluverum huga og grarlegri forvitni. Hann vildi gjarnan f lesi

sinn lfa en var nokku feiminn vi a gefa sig fram og rlti v yfir til lafi Windermere og

ba hana, yndislega rjur kinnum, um lit hennar v hvort herra Podgers vri til a

lisinna honum.

Auvita er hann til a, sagi lafi Windermere, til ess er hann hr. ll ljnin mn,

Arthur lvarur, eru sirkusljn og leika listir snar egar g segi til. En fyrst ver g a vara ig

vi v a g mun segja Sybil allt. Vi tlum saman hdegismat morgun til a tala um

hatta og ef herra Podgers kemst a v a srt skapstyggur ea a r htti til a f

vagsrugigt ea a eigir eiginkonu Bayswater mun g vissulega lta hana vita af v.

Arthur lvarur brosti og hristi hfui. g er ekki hrddur, svarai hann. Sybil ekkir

mig jafn vel og g ekki hana.

48

, a ykir mr rlti leitt a heyra. Rtti grunnurinn a hjnabandi er gagnkvmur

misskilningur. Nei, etta segi g ekki af bitur heldur af reynslu sem er reyndar nkvmlega

sami hluturinn. Herra Podgers, Arthur Savile lvar daulangar a lta lesa lfa sinn. Ekki

segja honum a hann s trlofaur einni fallegustu stlku Londonborgar v a a birtist

Morning Post fyrir mnui san.

Mn kra lafi Windermere, hrpai markgreifafrin af Jedburgh, leyfu endilega

herra Podgers a dvelja gn lengur vi minn lfa. Hann var a segja mr a g tti a gerast

leikkona og a hefur svo sannarlega vaki huga minn.

Fyrst hann sagi a, lafi Jedburgh, hika g ekki vi a fjarlgja hann. Komdu

hinga strax herra Podgers og lestu lfa Arthurs lvars.

N jja, sagi lafi Jedburgh og st upp r sfanum, gn fl svip, ef mr leyfist

ekki a stga stokk hltur mr samt sem ur a leyfast a vera meal horfenda.

A sjlfsgu, vi verum ll meal horfenda, sagi lafi Windermere, og segu

okkur n eitthva skemmtilegt, Herra Podgers. Arthur lvarur er srstku upphaldi hj

mr.

En egar hann leit lfa Arthurs lvars var herra Podgers undarlega flur og agi.

Hrollur virtist fara um hann og fnar augabrnirnar kipptust til furulega pirrandi og

krampakenndan htt, eins og jafnan gerist egar hann var ralaus. v nst birtust

risastrar svitaperlur, s