IL-Mejju

2 GunJu Numru 1

Spettaklu 1-Ghadira

a

"<'v(i IL-Ftuttafa --Jjl .............. ·

Gheziez Huttaf,

Tiftakruha dik il-maltempata ta' 1-4 ta' April? Kemm nies dahlilhom 1-ilma gewwa, kemm erjals tat-televixin tghawwgu, kemm karozzi waqfu bil-wied ...

Nimmagina illi bhall hafna minnkom kontu dak il-hin imgezzin gewwa djarkom. Forsl qghadtu wara xi tieqa tittawlu lejn it-triq taraw u tisimghu x-xita niezla u r-rih ivenven, filii dlam cappa u filii dawl qawwi ta' berqa. Jiena hekk ghamilt!

U waqt li kont b'minkbejja fuq hog or it-tieqa u b'magg te shun isanhanli jdejja, qgnadt nanseb flit kemm eluf ta' ghasafar kienu qeghdin dak u.~mument jippruvaw jaqsmu 1-Mediterran. '•:j~ltntnaginajt gha~fprl~~1(1.@qs bufula jaqd;~f u jaqdef fid-dlam bejn sema u ilma, mitlufgh~Htis-shab gri~igl:~ftil-kwiekeb.~h~le:h.~~tqed jiggwidawh, bix-xita tfaqqa' fuq dahf.Qj111~P~:··t•gr.ajnejh, bi'r'~rih jimbuttah 'I Jjiij.wn u 'I hemm bhal bicca kartarattyg.uJ .isfel t~lill~ra. ~~magfnajt c;Uk il-qalbdaq~tpizella thabbat f'dak

~~~~:: ···~~,~.rnir.aldt..-jsU)it:dil't'Jn:~flit,ftf~rt:·H~lilib~ MaltaiJl·:jitritn.itavii.9llaU~.~enn tal-widien

tagriha .. Hemmhek'klsibhom: )d rainbo4<awboEJ<acca'tur ... ujoqfolbo.m! Misnuta kacca! ··.···· .· ···· .·

.L.. Faccata ta' Quddienl ~ Farfett Ikhal

(Polyommatus icarus Common Blue)

Farfett u delikat, iknal fuq, uornn~o aktarwienedkOinuni tnill-friefet konol Malta. Ix-xagnat ikun andar tniksi b'suf qa~ir kannella, u jiekol, fost ohrajn, weraq tat-trew.

Ghandkom xi tajba,

natura li ktibtu tistaqsu lill-esperti tagt1na? Iktbulna

Victor Falzon L•Editur

L-Editur 11-tluttafa Klabb

MOS POBox Valletta CMR 0 l

_ 11-Kiabb Huttaf hija t-taqsima ta' 1-MOS li tienu nsieb il-membri tant 1-erbatax-il sena. Din torganizza attivitajiet bnal nargiet fil-kampanja, f'riservi naturali, tahdidiet bi slajds u xi drabi ambjentali. 11-Kiabb Huttaf jippublika n-nf~W!=;i<AttAr magazin 11-Huttafa kull xahrejn gnall-membri, u

jipproduCi handouts, worksheets, lognob u kompetizzjonijiet ghal waqt 1-attivitajiet. 11-membri huma bnalissa maqsumin f'zewg regjuni geografid, jigifieri 1-Huttaf ta' Fuq u 1-Huttaf t'lsfel. 11-Kiabb huwa mmexxi minn working group ta' Youth Leaders.

© MOS 1994 Statnpat gnand Poulton's Print Shop

'\~'·v(i ~~~ . IL-f=tU

Sultan fix-Xibka!! F'Marzu xi ringers ta'l-MOS kienu qedjirringjaw l-gt1asafar fuq Kernrnuna. U tna taqtgnux x'qabdu. Qabdu Sultan ii-Gamiem tat-Toppu (bl-Ingliz Great Spotted Cuckoo), gnasfur rari 1-grniel tiegnu. Kernrnuna hija riserva naturali, jigifieri fuqha rna tistax issir kacca. Fil-fatt nafna kaccatuti jnalluha bi kwietha lil Kernrnuna. U gnalhekk xi sorpriza dil-gzira qatt rna tonqos li 'ttina.

·:!;:Iilli(•··· Fir-renju tal-pjanti hetnrn grupp ta' fjuri li jisitnhorn orkidi. L­orkidi hurna farnuzi gnall- grniel u nafna drabi gnall-istramberija tal-fjuri tagt1hom. Fid­dinja nsibu aktar minn 7 500 speci ta' orkidi, li nafna tninnhOln jikbru fartijiet snan u mndi. Imma fMa lta gnandna xi naga tninnhorn ukoll. Fil-fatt sa ftit girngnat ilu fMaltakonna nafu bi 22 speci ta' orkidi. Imrna

dan l-at1nar fl-int1awi tal-Buskett instabet orkida li gnal Malta hija gdida. Pjantadelikata bi fjura bellezza. Bil-latinjisimha Opluys lunulata u bl-Ingliz Crescent Orchid. Bil-Malti nistgnu nsejt1ulha Orkida tal­Qamar, gnax fuq il-petala t'isfel ghandha tnarka kanla forma ta' felli qa1nar. B'hekk issa 1-lista telghet gt1al 23

PS Skond ahbar recenti, xi hadd ghogbitu l-tjura ... u qataghha!! Tghid ergajna nzilna ghal 22?

Gamiem u Summien Biss!!

Air Raid ta• Rsieset Spiss jigri li ghasafar li jkunu qeghdin ipassu jiltaqghu mal-maltemp. 11-maltemp mhux biss itellifhom ir-rotta, imma jghejihom qabel il-waqt, u glialkemm liafna minnhom jimmiraw ghall-eqreb art. U kultant 1-effett ikun spettakolari. .. Ma' sbieh il-5 ta' April ta' dis-sena, jigifieri 1-gflada tal-maltemp ta' 1-4 ta' April, dehru f'Malta kwantita ta' rsieset, fosthom irsieset griii u rsieset liomor, agretti bojod u kwakk. L-aktar li dehru kien fin-naliat ta' 1-rdum tan-Nofsinhar ta' Malta. Minn Wied iz-Zurrieq, fin-nofs ta' nhar ta' filgliodu gl'laddew mill-inqas 6000 russett! Spettaki!J ,li kwazi jnessik li ~ qieglied Malta! \.._ -~lf?:W; ~· B'xorti tajba 1- , -~.~f'/!/;~~~; _

istagun tal- ~ --~~-til,,.,- ~~ , ..>'1/fX!. k •• ~,.--./! ;;I

acca , · "' ( -~= . .··· ·. . . _ · ~~. - • · \ /!'~ . /' 1'/11 ,. kien .,,· ·· 1 ., , • -~---/ ;/ 0

gliadu ma ~ ) <~d~~.J/ .. J · • /; ~""- -/~';/ i'

fetaflx, u · - ... ,\ ' ~,. "/ ~ glialhekk ma sarx il- / · massakru li kieku kien isir. Perc xorta wanda nstema' 1-isparar f'liafna postijiet ta' Malta, u ddahhlu xi gliasafar feruti ghand 1-M OS biex tikkurahom.

Dis-sena tninna bdejna nduqu x'jigifieri kmnpanja bl-gnasafar fir-rebbiegt1a n1ingnajr kaccaturi. Bdew jitfaccaw gnasafar kullin1kien, ipoggu bla 1na kwazi f1add itellifhotn. Sa (jatningu nizell-Ghadira u cappas gitngt1a jistad hemn1 gew (staqsu lill-xnijiet ta' nies li n1a1Tu fir-riserva biex jarawh). Dan n1int1abba 1-ligi 1-gdida, li hija at1jar n1inn kif

kienet qabel. • • hn1na l-gn1iel is sa reg a' spice a,

• ghax din il-ligi gdida rnhix tajba bizzejjed. Fl-1 0 ta' April rega' fetah 1-istagun tal-qtil u l-q bid gf1al hatnes gitngt1at sf1ah. Il-kaccaturi u n­nassaba taparsi se joqtlu u se jaqbdu gamien1 u sutnn1ien BISS. U tgt1id tnhux hekk??!!

Fis-16 ta' April, ghal xi 1-10.30anl n1in kien fir- riserva ta' 1-G ha di ra ra spettaklu li rari tarah rMalta. Mill­bogttod tfaccat arpa (osprey) gejja taqdef bil-n1od, daret tnejn fuq 1-ghadaijar tar-riserva u ... Cluff!! Nizlet sparata glial xi rnuleU. Ma rnexxilhiex taqbad, u wara ftit n1inuti dan 1-ghasfur majestuz rega' lura n1inn fejn kien gie ...

PS Smajna li 1-arpa reggnet giet iktar tard, u fi triqtha lura sparaw nafna fuqha. Jigifieri nistgnu

nroddulha salib

I I' ",• A J

lt-Tigri Fid-dinja kollha aliwa kemm inkwetati liafna li id-dinja. Glialkemm

• • •

m xi kbira li tbejjet

minn u ma dehretx aktar dalwaqt tisparixxi w1cc F'dawn 1-aliliar snin saru

aii-Ajkli!

1-ligi, liafna tigri gliadhom kampanji gliall-liarsien ta' jinqatlu kull sena, specjalment gew dikjarati numru ta'

fic-Cina, gnax jgliidu li mill- tbejjet fil-paci. gliadam taghhom tista' Dawn 1-isforzi kollha mid-dehra rnexxew, gnax ilium tagnmel medicina li hawn mal-5000 par. Glialkemm mhux xi numru kbir, zzommok zaglizugli! xorta wanda huwa d-d9ppju ta' li kien hawn gnoxrin

. 19eja onra originali tat- sen a ilu. Nittamaw li jkomplu sejrin hekk ... u li ma Cinizi! .. IIIIIB_.. __ _........,. ___ , jersqux lejn Malta, rna

Fil-gnien ghandna sigra li kull sena tteUa' 1-weraq il-godda, jibdew jitfaccaw fil­weraq toqob tondi perfetti. Id-Daddy qalli li dak ikun xi ' tgf1idli x'caterpillar hu, ghax s'issa qaU rna ~badt wiehed qed jiekol. Is-sigra hija Sigra ta' Guda. Qed nibghatlek tpingija ta' rnikula. Sorry jekk rna tantx hija

li

stess. sewwa bil-girjew bit-tajn, ujekk toqba tonda

tonda wiesgha xi Sn1n1, zmnn1ilha 1-ghassa u forsi tilmah lil dik il-halliela zghira dienla b'xi bicca werqa!

L-Editur

ahjar

jmurx jispiccaw izejnu xi vetrina.

ngt1idulkmn. Ejja, haddn1u raskon1 Muttaf! lr-rizultat huwa ktnandatnent tan-naturalisti! cc

~· >i ( ) L tr\

,.J u ""~ .., . ..r

RASAFRA

l!lhalissa ninsabu fl-eqqel tal-passa u dawra f'xi mkien imsaggar x'aktarx li tlaqqaghna rna' xi whud mill-ghasafar li jghaddu minn Malta. Fost dawn ma tonqosx it-Tajra Safra .

It-Tajra Safra hi mlewna gliall-aliliar: ir­ragel hu isfar dehbieni bi gwienali suwed tuta u maskla sewda fuq gliajnejh. 11-mara hi ta' lewn aktar kiebi, an dar safrani minn fuq u zaqq bajda mnaqqxa b'daqqiet skuri. Fii:-i:ewg sessi s­saqajn u 1-gliajnejn huma liomor.

It-Tajra Safra zzurna darbtejn fis-sena. Fir­rebbieglia hi komuni sew minn April sal-bidu ta' Gunju, 1-aktarfl-ewwel nofs ta' Mejju. Fil-liarifa hi inqas spissa ii:da tidher regolarment minn Awwissu sa Ottubru, 1-aktar f'Settembru.

Glialkemm komuni u mlewna sew, mhux dejjem hu facli li tilmali din it-tajra. Dan glialiex hi tliobb tinsatar qalb il-friegni ta' xi sigra kbira u folta. Billi tliobb inliawi msaggra, f'Malta niltaqgliu magliha fil-widien u f'imkejjen bliaii-Buskett u 1-gonna pubblici. Farsi 1-alijar post biex wielied ,josserva t-tajr isfar u anke jitpaxxa bl-glianja tiegliu, hu 1-gnien ta' Sant Anton, anke minliabba li hu nieqes mill-kaccaturi li s-soltu jaglimlu lierba minn dan 1-gliasfur. F'Mejju t-Tajra Safra tliobb tliuf qalb is-sigar tal-frott, 1-aktar tac-Cawsli u n­Naspli. Spiss tidher tiekol kemm tiflali minn dan il-frott biex trabbi x-xaliam tant melitieg bliala mali zen ta' energija gliall-passa. L-istess blialna qabel xi girja jew mixja iebsa, 1-gliasfur irid jara li gliandu bizzejjed energija gliat-titjiriet twal ta' matul il-passa.

lt-Tajra Safra tbejjet fi-Ewropa kollha izda tevita nliawi bi klima kieslia: · glialhekk ma nsibuhiex fl-lskandinavja u f-lskozja, ngliidu alina. Tliobb ambjent fietel u glialdaqstant hi marbuta

b'mod specjali mai-Mediterran. Jingliad li fl­antik gieli ppruvat tbejjet f'artna, u hu minnu

li postijiet bliaii-Buskett joffru dak kollu li telitieg biex tibni 1-bejta u trabbi 1-frieli. Fl­artijietfejntbejjet, it-Tajra Safra ssib ferglia fil-glioli fejn tinseg bejta f'gliamla ta' skutella zgliira minn liafur u lixejjex irqaq a lira. Tbid xi erba' bajdiet li jfaqqsu wara Timistax-il gurnata. L-omm u 1-missier it-tnejn jielidu lisieb izoqqu 1-frieli, li jliallu 1-bejta wara xi erbatax-il jum.

Wara zmien il-bejta 1-adulti u 1-frieli iliejju biex ipassu 'I isfel lejn 1-Afrika, fejn iqattgliu x­xitwa. Fi triqthom uliud jgliaddu minn Malta. Minn studju li sar permezz tar-ringing (it-tqegliid ta' crieket lifief rna' saqajn 1-gliasafar) in stab lit­Tajr lsfar li naraw ~alta jigi minn pajjizi. differenti, bliall-ltalja, 1-eks-Cekoslovakkja u 1-Germanja. lnstab ukoll li mhux 1-ewwel darba li waqt il­passa jieqaf glial jiem sliali fostna biex jiekol u jistrieli. Dan dejjem jekk inlialluh.

L -ilwien mill-isbali u d-daqs mezzan 1at­Tajra Safra jfissru li dan 1-gliasfur hu mfittex liafna mill-kaccaturi. Kull sena f'Malta jinqatlu eluf kbar minnu u f'Mejju hu forsi 1-gliasfur li jinqatel fl-ikbar. ghadd. U qan minkejja li ilu protett mi 11-1917!!

lt-Tajra Safra tista' tbejjet fpajjizna u bl­gliana u 1-gmiel tagliha timla' 1-gonna u 1-imsagar. Hasra li gliad hawn nies li jippreferu jarawha mejta. B'nuqqas ta' gliaqal, lilejqa mill-isbali tinbidelliesrem f'balla rix bla liajja. Dan jieqaf biss jekk anna z-zgliar nitgliallmu nliobbu n­natura, natura li wara kollox hi liolqien blialna u gliandhajedd

Tajra safra ... II rna komplietx 11-passa!

Mistiedna (Genituri merhba)

kollha!

*Min ma jafx hu l-lstilut niltaqghu mieghu fis-5.45pm t1dejn tal-t1alib .

••• ...,., ....... 1-Kompetizzjoni ~

Kwizz

IL-~uttafa

l~dqft:Jaqqtf,WtJ:IJdll, Jins;fiitp;a' tirfil .. bogho4 Lflfalfa lill~gh~sj~r FJ .. abhar. ugigpjirl.ogho'd.

ltpjty fMgbarJ;Ilq f'demmu, T}Jqs§Q,r:fu lill·gf]d-sjur·.­JI:h!Jqaferyn sabibii, IJ'tir tq,' set~,ter .trtinxur!

· ~(~q~ejt lili nnifsi: qhti~(~~·•qet~>JaghmltJ·dar~ Dautk>.il~kaccaturi? .· .. ··· ..... · .. · ..... .

Dan huwa :iball umati!

'

Tinqala' gfiat-tpingija? Tt1obb tiskeccja annitnali u pjanti? Tixtieq naddiehor japprezza 1-arti tieghek? X'qed tistenna? Ibagntilna xoghlok, u anna niet1du pjacir ingibuh fil­Muttafa. Bastan1hux bil-kulur. Tinsix tibgnat ukoll istnek, ken1m gnandek zn1ien u anke x'inhu 1-annirnal jew pjanta li tkun pingejt.

l

"'' IL-i'iuttafa _Jj .................. ·.·.·.

Biex tagnmel ftit fundraising (gbir ta' flus), 1-MOS torganizza lotterija. S'intendi biex din il-lotterjia success irridu nbignu tiafna biljetti. Hawnhekk intom il­membri tistgnu tgtiinuna nafna.

Gnalhekk gnandkom tircievu pakkett biljetti biex jekk tridu tippruvaw tbignuhulna. Kull pakkett fih 30 biljett li jiswew i Oc kull wiened.

Jekk tbignu 20 biljett u tigbru Lm2, tistgnu mbagnad jew iizommu 1-gnaxar biljetti 1-onra gnalikom b'xejn bliala rigal,j~w inkella tbignuhom ukoll u iiommu 1-liragtialikom.

Ma' dil-narga tal­t=tuttafa nibagntulkom fuljett dwar iz-zring. It­iring huwa annimal specjali nafna gnalina n­naturalisti, gnax huwa 1-uniku amfibju li gnandna f'Malta. Veru li fdaz-zmien tas­sena ma tantx tara zringijiet, minnabba n-ni

I

lmportanti li 1-biljetti tbignuhom sa mhux aktar tard mit- 23 ta' Settembru i 994. II- flus li tigbru, il-bictiet ta' quddiem tal-biljetti, u xi biljetti li rna tkunux beglitu gliadduhom lura liii-MOS jew bil-posta (tibagntux muniti bil-posta), jew fin­Nature Shop jew anke Iii-Leaders waqt xi attivita tagnna. kbira li jkollna kullimkien. U/1/i''''"''"IIII//IA

Ftakru. Kull centezmu li tigbru gliaii­MOS q~glidin tigbruh gliall-gid u gliall­

liar,slen ta' 1-gllasafar u tan-natura.

lmma nanseb li xorta wanda tapprezzawh il­fuljett!

u e posters bil-kulur

dwar l .. annimali u 1-pjanti ta' Malta. Sewwa posters mimlijin rettili, mammiferi, fjuri

~ ................ --........................ ----........ ------~~==~~----................ ______ ........ --................ ------~ lmla u ibghatha lil: Membru Gdid, Valletta

ll!llllllllllllllllllllllll!llllllllll+ll!llllllllllll!llllllllllll!llllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllllllll!llllllllllll!llllllllllll!llllllllllllllllllllllllllllllllllllliiliiiiiiliiliiiiiiliiliiiiiiliiliiiiiillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!llllllllllll!llllllllllllllllllllllll!llllllllllll!llllllllllll!llllllllllll!llllllllll ----

Ibgbatli dawk il-posters stess!!! Iva, ghadni kemm dahhalt tnernbtu gdid! Jiena jisimni ---------------In-numru tal-membership tieghi huwa . Dawn li gejjin huma d-dettalji tal-rnetnbru 1-gdid/a li dan halt jiena.

Isem u Kunjom: ---------------~-­

Indirizz: ----------------------------~~--

Data Telefon: -------