İki Pîrin Şeyhi

‹ki Pî rin fiey hi: Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di (1053-54/1643-44-1143/1730)

D R . S E M ‹ H C E Y H A NTDV ‹SAM

“Üs kü dar l› ola bil mek için bu mü bâ rek bel de nin geç mi fli ni ve ev li yâ s› n› ta n› mak,yüz y›l la r›n te sis et ti ¤i örf ve âdet le ri ne sa hip ç›k mak, bun la r› ko ru mak ve biz zatya fla mak lâ z›m d›r.”

(Ah met Yük sel Özem re)1

Bu ya z› n›n iki ama c› var d›r: Bi rin ci si, Hal ve tî-Cer râ hiy ye’nin pi ri Hz. Pîr Nû red -dîn Cer râ hî (1089/1678-1133/1721) ile Hal ve tî-Ra ûfiy ye’nin pi ri Üs kü dar l› Sey -yid Ah med Ra ûfî’nin (1068/1657-1170/1757) fleyh le ri Üs kü dar-Se lâ mi Ali Ma -hal le si, Toy gar Ham za’da med fûn Kös ten dil li Ali Alâ ed din Efen di’nin ha ya t› n›in ce le mek; ikin ci si müf tü ve ay n› za man da mu hak kik bir su fi olan Kös ten dil -li’nin di ¤er bir ha li fe si Meh med fiü hû dî’nin (ö. 1126/1714) fley hi nin söz le rin dender le di ¤i Tel vî hât-› Süb hâ niy ye ve Mül he mât-› Rab bâ niy ye2 ad l› Arap ça ese reda ya na rak Kös ten dil li’nin vah det-i vü cûd an la y› fl› te mel li ta sav vu fî dü flün ceyön te mi ni (tah kîk tav r› n›) tes pit et me ye ça l›fl mak.

Ha ya t›: Kös ten dil’den ‹s tan bul-Üs kü dar’a-Müf tü lük tenTek ke fieyh li ¤i ne

Kay nak lar da ha ya t› hak k›n da de tay l› bil gi le re sa hip ol ma d› ¤› m›z Kös ten dil li AliAlâ ed din Efen di h. 1053-54 (1643-44) ta ri hin de gü nü müz Bul ga ris tan s› n›r la r›

316

için de bu lu nan Kös ten dil’de (Sof ya ya k›n la r›n da) do¤ du.3 ‹s mi Ali, mah las la r›Alâ ed dîn’dir.4. Meh med fiü hû dî Tel vî hât ve Dî vân’›n da fley hi ni “Ab dur rah man(Ab dur ra hîm?) er-Rah mâ nî” ad›y la da zik ret mifl tir.5 Kös ten dil li’nin so yu Hz.Ömer’e da ya n›r.6 Nak lî ve ak lî ilim le ri Kös ten dil’de ta mam la y›p ha dis il min demü te bah hir bir âlim ol duk tan son ra Lof ça’ya git mifl, Hal ve tî-Ha yâ tiy ye gi bi Ru -me li’de yay g›n ta ri kat lar dan bi ri olan Hal ve tî-Ra ma zâ niy ye’nin fleyh le rin den Fâ -z›l Ali Lof ça vî’ye (ö. 1095/1683) in ti sap et mifl ve ir flad icâ ze ti al m›fl t›r.7 Öte yan -dan sün nî ve mü te fler rî bir ve lî ola rak bâ t›n da Hün kâr Ha c› Bek tafl-› Ve lî’yemün te sip tir.8

Kös ten dil li’nin âi le si hak k›n da bil gi ler, Fa z›l Ali Lof ça vî’nin ha li fe le rin den Sey -yid Ab dü la ziz Efen di’nin da ma d›, efli nin is mi nin de Hav va Ba c› Ha tun ol du ¤un -dan iba ret tir. Ka y›n pe de ri Sey yid Ab dü la ziz Efen di, 1120’de (1708) ve fat ede rekÜs kü dar’a def ne dil mifl tir.9

Kös ten dil li’nin ta ri kat sil si le si flöy le dir:Sey yid Yah yâ fiir vâ nîMeh med Er zin câ nîTâ ced din ‹b ra him Kâ milAlâ ed din Ufl flâ kîfiem sed din Ah med Mar ma ra vî‹z zed din Ali Ka ra mâ nîKa s›m Çe le bi

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Halvetî Taclar› (Nurhan Atasoy, Dervifl Çehizi, ‹stanbul 2000, s. 69)

317

Muh yid din Meh med Ka ra hi sâ rîRa ma zan-› Mah fîMest çi Ali er-Rû mîMest çi zâ de ‹b ra him er-Rû mîDeb bâ¤ Ali er-Rû mîFa z›l Ali Lof ça vîAli Alâ ed din Kös ten dî lî10

Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di, Hal ve tî-Ra ma zâ niy ye yo lun da er kân ic râ et me -si nin ya n›n da Kös ten dil müf tü lü ¤ü de yap m›fl t›r.11 Bu se bep le mâ hi yet te bir ta -v›r da fark l› zâ hir- bâ t›n yol la r› n› bir lefl ti ren mu hak kik bir mefl re be sa hip tir.Kös ten dil’den ‹s tan bul’a tefl rîf ede rek, Cer râ hî me flâ yi hin den ‹b ra him Fah red dinEfen di’ye gö re ön ce Ye di ku le ci vâ r›n da ki Ha c› Ev had (Ha c› Ev ha düd din) der gâ -h›n da Ab dü la had Nû rî (ö. 1061/1651) ha lî fe le rin den Hal ve tî-Si vâ sî Ku tup Hü se -yin Efen di’nin (ö. 1105/1693) ve fa t› n›n aka bin de ye ri ne post ni flin ol mufl tur.12

Böy le lik le der gâh Hal ve tî-Si vâ siy ye’den son ra bir müd det Hal ve tî-Ra ma zâ niy -ye’ye in ti kal et mifl tir. Kös ten dil li’nin ‹s tan bul’a yer lefl me si hak k›n da kay nak lar da fark l› ta rih ler bu -lun mak la bir lik te, ‹b ra him Fah red din Efen di’nin söz ko nu su ri va ye ti ve Kös ten -dil li ha li fe si Nu red dîn Cer râ hî’nin M› s›r-Kâ hi re Mev le vi ye ti’ne (Bafl ka d› l› ¤› na)ta yin ta ri hi olan h. 1108’den (1696) ön ce sin de ‹s tan bul’a gel mifl ol ma s› kuv vet -le muh te mel dir.13 Zi ra Hz. Cer râ hî, bu ta rih ten ön ce fley hi ne in ti sap et mifl vebafl ka d› l›k gö re vi ne git me yi red det mifl tir. ‹b ra him Fah red din Efen di, Kös ten dil -li’nin Ha c› Ev had tek ke sin den ule mâ n›n te vec cü hü ve pa di flah irâ de siy le Kös -ten dil müf tü lü ¤ü ne ta yin edil di ¤i ni, müf tü lü ¤ün ya n› s› ra Kös ten dil’de ken dinâ m› na in flâ et tir di ¤i bir tek ke de fleyh lik yap t› ¤› n› kay det mek te dir.14

fieyh Ali Alâ ad din Efen di’nin Ha c› Ev had ve Kös ten dil li tek ke le rin den son ramüf tü lü ¤ü b› ra ka rak fleyh lik yap t› ¤› üçün cü tek ke Üs kü dar Se lâ mi Ali Efen ditek ke si dir. ‹b ra him Fah red din Efen di ve Hü se yin Vas sâf’a gö re Kös ten dil li’ninbu tek ke ye ta yi ni, fiey hül ha rem ve Dâ rü’s-sa âde a¤a s› (Ha c›) Be flir A¤a’n›n (ö.1159/ 1746)15, Kös ten dil’den hac için Me dî ne’ye ge len fieyh Ali Alâ ad din Efen -di ile Hz. Pey gam ber’in hüc re-i sa aâ det le rin de kar fl› lafl ma s› ve hac dö nü flü Be flirA¤a’n›n ga rip ola y› Sul tan III. Ah med’e bil dir me sin den son ra d›r. Hü se yin Vas -sâf’›n di liy le Be flir A¤a’n›n flâ hid ol du ¤u olay flöy le dir: “Dâ rü’s-sa âde a¤a s› Ko caBe flir A¤a, Me dî ne-i Mü nev ve re’de fiey hu’l-Ha rem iken bir vak’aya flâ hid ol mufl -tu. O da, Kös ten dil müf tü sü hu zûr-› sa âde te ge lip dâ imâ tah kîk-i ahâ dîs (ha dis -le ri tah kîk) eder imifl. Be flir A¤a, Der-sa âdet’e dö nü flün de Sul tan III. Ah med’inhu zû ru na ka bûl olu na rak, ora da gör dü ¤ü ga rip ah vâl den bahs eder ken, “Efen -dim, Ha rem-i fie rîf’in ge ce le ri ka p› la r› ka pan d›k tan son ra, bir mü bâ rek zât Hz.Pey gam ber’e mu vâ ce he pen ce re si nin önü ne do¤ ru ge lip, iki üç ge ce de bir mu -vâ ce he de bu lu nur du. Bir müd det son ra ge ri dö ner di. Dö nüfl es na s›n da da göz -den ni hân olur du. Bu, me râ k› m› mû cîb ol du. Bir ge ce bek le dim, yi ne gel di,

‹ K ‹ P Î R ‹ N fi E Y H ‹ : K Ö S T E N D ‹ L L ‹ A L ‹ A L Â A D D Î N E F E N D ‹( 1 0 5 3 - 5 4 / 1 6 4 3 - 4 4 - 1 1 4 3 / 1 7 3 0 )

318

ge ri dö ner ken kar fl› la d›m, kim ol du ¤u nu sor dum. Kös ten dil Müf tü sü ol du ¤u nu,ha dis le ri tah kîk için hu zûr-› sa âde te ge lip git ti ¤i ni (yat s› na ma z› na Kös ten dil’dehâ z›r ola ca ¤› n›)16 söy le di.” de dik te pâ di flâh, “Bu zâ t› ‹s tan bul’a dâ vet ede lim, gö -rü fle yim” di ye âr zu la d›. fiey hu’l-is lâm Efen di vâ s› ta s›y la vu kû bu lan da vet üze -ri ne Kös ten dil’den Der-sa âdet’e tefl rîf bu yur mufl lar d›r.”17

Hü se yin Vas sâf’a gö re ‹s tan bul’a ge lip Lâ le dev ri nin mefl hur fiey hü lis lâ m› Ye ni -fle hir li Ab dul lah Efen di (ö. 1156/1743)18 ile gö rü flen Kös ten dil li, ken di si ne pa di -flah ta ra f›n dan ma afl tah sîs edil di ¤i ni duy du ¤un da, bey tü’l-mâl den ma afl al ma -n›n mes le ¤i ne mu vâ f›k ol ma d› ¤› n› ve tek rar Kös ten dil’e ge ri dön mek için ken di -si ne mü sâ ade edil me si ni is te mifl tir. fiey hü lis lâm’›n du ru mu bil dir me si üze ri ne,Sul tan III. Ah med bir tek ke me flî ha ti nin ken di si ne tev cîh edil me si ge rek ti ¤i nifer mân bu yur mufl, Kös ten dil li aka bin de hâ li ha z›r da me fli hat lik ma ka m› bofl bu -lu nan Üs kü dar Se lâ mi Ali Efen di der gâ h›n da post ni flin ol mufl tur.19 Kös ten dil lieliy le Ha c› Ev had der gâ h› Hal ve tî-Si vâ siy ye’den Hal ve tî-Ra ma zâ niy ye’ye geç ti ¤igi bi, Se lâ mî Ali Efen di der gâ h› da Cel ve tî lik ten Ra ma zâ ni li ¤e in ti kal et mifl tir.Sul tan’›n, Kös ten dil li’nin ta yî ni ni bil di ren 28 Se fer 1133 (12 Ara l›k 1720) ta rih -li fer mâ n› flöy le dir:[BOA, (Mu al lim) Cev det tas nî fi, Ev kaf K›s m› nr. 4338]Ve lî nî me ti miz Efen di miz Hz. Pîr-i mü nîr Mu ham med Nû red dîn Cer râ hî (k.s.)haz ret le ri nin mür flîd-i âlî le ri Hz. fieyh Ali Alâ ad dîn Kös ten dil li haz ret le ri ninefl-fieyh Se lâ mi Ali Efen di Vak f›n dan Üs kü dar’da So lak Si nan Ma hal le sin de kiDer gâh ta ir flâd gö re vi ne de vâm et me si ne dâ ir Sul tan III. Ah med ta ra f›n dan vâ -ki olan fer mân-› fla hâ ne dir:“Nî sân-› fle rîf-i âlî flân-› sâ mî-me kân-› sul tâ nî ve tu¤ rây-› gar rây-› ci hân-si tân-›hâk_nî hük mü ol dur ki,Üs kü dar’da So lak Si nan ma hal le sin de vâ ki’ efl-fieyh Se lâ mi Efen di Vak f› tek ke -si nin va zî fe-i mu ây ye ne ile fley hi olan fieyh Meh med bin Sun’ul lah fevt olupmah lûl ol mak la mah lû lün den ifl bu râ fi’-i tev kî’-i re fî’u’fl-flân-› hâk_nî k›d ve tü’s-sü le hâi’s-sâ li kîn efl-fieyh Ali Kös ten dî lî -zî de sa lâ hû hu ya- tev cih olu nup ye di nebe rât-› fle rî fin ve ril mek üze re a’le mi’l-ule mâi’l-mü te bah hi rîn ef da lül’l-fu da lâi’l-mü te ver ri’în bi’l-fi il fiey hü lis lâm Mev lâ nâ Ab dul lah edâ mal lâ hu te âlâ fe zâ ile huiflâ ret et mek le iflâ re ti mû ce bin ce tev cîh olun mak bâ b›n da fer mân-› âlî flâ n›m sâ -d›r ol ma ¤›n hak k›n da me zîd-i inâ yet-i pâ di flâ hâ nem zu hû ra ge tü rüp Mev lâ nâ-y›mü flâ run iley hin iflâ re ti ve bin yüz otuz üç se ne si Sa fe ru’l-hay r› n›n yir mi be flin -ci gü nü tâ rî hiy le mü ver rah ve ri len rü ûs-i hü mâ yu nun mû ce bin ce tev cîh edüpbu be rât-› hü mâ yûn-i iz zet-mak rû n› ver dim ve bu yur dum ki, mer kûm fieyh AliKös ten di lî zî de sa lâ hû hu ya va rup mü te vef fâ-y› mez bûr ye din de tek ke-i mez kûr -da fleyh olup hiz met-i lâ zi me sin ke mâ yen ba ¤î mer’î ve mü ed dî k›l d›k tan son rabun dan ev vel va zî fe-i mu ay ye ne siy le fleyh olan lar ne min vâl üz re mu ta sar r›fola gel mifl ler ise mer kûm efl-fieyh Ali Kös ten di lî -zî de sa lâ hû hu- da hî ol min vâlüz re va zî fe-i mu ay ye ne sin ev kâf-› mez bû re mah sû lün den mü te vel lî si olan lar -dan alup mu ta sar r›f ola. Ol bâb da ef râd-› âfe rî de den hîç ferd vec hen fi’l-vü cûh


319

mâ ni’ ve me zâ him ol ma yup dahl ve ta ar ruz k›l ma ya flöy le bi le siz, alâ met-i fle rî -fe me iti mâd k› la s›z.Tah ri ren fi’l-yev mi’-sâ min ifl rîn fî Sa fe ri’l-hayr, se ne se lâs ve se lâ sîn ve mie veelf.Bi-mah rû se-i Kons tan t› niy ye”20

fia kâ y›k zey li mü el li fi F›n d›k l› l› ‹s met Efen di’ye gö re, Kös ten dil li ön ce Üs kü -dar’da bir ko nak ta ted rîs ve tes lîk fa ali ye tin de bu lun mufl lar, son ra s›n da h.1143’te (1730) hall olu nan Se lâ mi Ali Efen di Cel ve tî tek ke si post ni flin li ¤i ne ta -yin edil mifl ler dir.21 ‹s met Efen di fer man da ki h. 1133 ta ri hi ni seh ven h. 1143 flek -lin de kay det mifl ol ma l› d›r. Öte yan dan h. 1143 (1730) Kös ten dil li’nin ve fat ta ri -hi dir.22

Üs kü dar Se lâ mi Ali Efen di Tek ke si ve Kös ten dil li’nin Kab ri

H. 1133 (1720) ta ri hin den iti bâ ren Kös ten dil li’nin gö rev yap t› ¤› üçün cü tek keSe lâ mi Ali Efen di tek ke si dir. Kös ten dil li gi bi vah det-i vü cûd tav r›y la ön pla naç› kan Cel ve tî fieyh Se lâ mi Ali Efen di’nin (ö. 1104/1692) tah mî nen h. 1087’de(1677) ilk yap t›r d› ¤›, Üs kü dar Toy gar te pe si, Se lâm s›z sem ti Se lâ mi Ali Ma hal le -si (fer man da So lak Si nan Ma hal le si) Kâ ti bim Azîz Bey So ka ¤›’nda ki tek ke dir.23

Tek ke nin ilk fley hi, Se lâ mi Ali Efen di’nin ha li fe si Kü tah ya l› Cel ve tî fieyh Fe nâîAli Efen di’dir (ö. 1158/1745). H. 1126’da (1714) tek ke me flî hat li ¤i ni terk et mifl -tir.24 Ye ri ne -Kös ten dil li’nin ta yin fer ma n› dik ka te al› n›r sa- Meh med b. Sun’ul -lah ad›n da ye ni bir fleyh ta yin edil di ¤i ile ri sü rü le bi lir.25 Meh med b. Sun’ul -lah’›n ve fa t› üze ri ne tek ke fleyh li ¤i bir sü re bofl kal m›fl t›r. Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di, Meh med b. Sun’ul lah’tan son ra tek ke nin üçün -cü fley hi dir. Bu ra da gö re ve bafl lan g›ç ta ri hi h. 1133’den (1720) ve fat ta ri hi h.1143’e (1730) ka dar yak la fl›k on y›l âyîn-i ta rî kat ic râ et mifl tir. Dok san yafl la r›n -da ir ti hal eden fieyh Kös ten dil li’nin ce nâ ze si Aziz Mah mud Hü dâ yî Âsi tâ ne -si’nden kal d› r›l d›k tan son ra gö rev yap t› ¤› Se lâ mi Ali Efen di tek ke ha zî re si nedef ne di lir.26

Kös ten dil li ha lî fe si Meh med fiü hû dî, fley hi nin ve fâ t› üze ri ne flu k›t’ay› söy le mifl -tir:Kutb-› a’zam imâm-› rab bâ nîfieyh Ab dur ra hîm-i Rah mâ nî

K›l d› milk-i bekaya azm-i se ferEy le yip terk-i âlem-i fâ nî

Hayr-i mak dem de yip Hü dây-› ke rîmMes ken et ti ri yâz-› r›d vâ nî


320

Arz-› dî dâr edip ha bî bi neHofl te sel lî ler ey le di ân›

Cen ne tü’z-zâ ta er di ol mah bûbK›l d› tâ vûs-› rû hu ce ve lâ nî

Cür’as›n k›l d› ben ge dâ ya atâNûfl edip câm-› vas l›-› süb hâ nî

Be yit: Bâ¤-› vah det âna makam ol sunRûh-i pâ ki ne sad se lâm ol sun27

Kös ten dil li’nin ye ri ne Pa zar ba fl› fieyh el-Hac Ömer Efen di (ö. 1175/1761) ge çer.Zâ kir fiük rî’ye gö re Ömer Efen di bir Ra ma zâ nî fley hi dir.28 Bu na gö re Se lâ mi AliEfen di Tek ke si’nde h. 1133-1175 (1720-1761) ta rih le ri ara s›n da Cel ve tiy ye’den


Selami Ali Efendi Camii Minare Kaidesi

321

in ti kâl le Ra ma zâ niy ye er kâ n› ic râ edil di ¤i söy le ne bi lir. Öte yan dan ba z› mu ah -har kay nak lar da Ömer Efen di’nin bir Cel ve tî tek ke si olan ‹nâ diy ye (Ban d›r ma l› -zâ de) Tek ke si fiey hi Ban d›r ma l› Yu suf Ni zâ med din Efen di’nin (ö. 1166/1752-53)o¤ lu ol du ¤u da kay de dil mek te dir.29 Ömer Efen di’nin kab ri, Kös ten dil li’nin ya n›ba fl›n da d›r. Me zar ta fl› ki tâ be sin de Kös ten dil li’nin “o¤ul la r›” ifa de si geç mek te -dir. Bu ra da ki “o¤ul” ifa de si muh te me len Kös ten dil li’nin mâ ne vi ev lâ d›n dan ol -ma s› na iflâ ret tir. Ni te kim hiç bir kay nak ta Ömer Efen di, Kös ten dil li’nin ha li fe le -ri için de zik re dil me mek te dir.Kös ten dil li’nin aç›k tür be si hâ li ha z›r da Üs kü dar Toy gar Te pe si, Se lâ mi Ali Ma -hal le si’nde ki y› k›k tek ke nin yan ta ra f›n da, Kâ ti bim Aziz Efen di So ka ¤› ile Ed -hem A¤a So ka ¤› n›n bir lefl ti ¤i yer de dir.30 Et ra f› bir du var la çev ri li bu lu nan tür -be nin du va r› na, ye ni ya z› ile ya z›l m›fl flu mer mer ki tâ be kon mufl tur:31

“Ta rî kat-› Hal ve tiy ye’den, hâ te mü’l-müç te hi dîn pî ri Mu ham med Nû red dîn-iCer râ hî Haz ret le ri nin mür flid-i azî zi, Kös ten dil müf tî-i ki bâ r›, ri câ lull lah danHaz ret-i fieyh Ali Alâ ad dîn-i Hal ve tî (k.s.) 1143 (1730-31) ile ha re mi Hav vâ Ba -c› Ha tun 1167 (A¤us tos 1754), o¤ul la r› Haz ret-i fieyh Ömer-i Hal ve tî 1175 (1761-62) (k.s.) için el-Fâ ti hâ”Bü yük taç l› flâ hi de si üze rin de ki ki tâ be flöy le dir: “Hâ di mu’l-fu ka râ efl-fieyh Ali Hal ve tî el-ma’rûf Kös ten dî lî ru hi çün el-Fâ ti hâ Se -ne 1143”Hü se yin Vas sâf, Kös ten dil li’nin Ka sî de-i Mün fe ri ce fier hi yaz d› ¤› n›, Tâ bir nâ meve Ta rî kat nâ me’si ol du ¤u nu söy le se de32, kü tüp hâ ne ta ra ma la r›n da bu eser lerhe nüz tes pit edi le me mifl tir. Bu iti bar la fieyh’in ta sav vu fî tav r› ve dü flün ce si hak -k›n da bil gi ve ren ye gâ ne eser, söz le ri nin der len di ¤i Tel vî hât-› Süb hâ niy ye veMül he mât-› Rab bâ niy ye’dir.

Pir le rin fiey hi Kös ten dil li’nin Mü der ris Ha li fe le ri

Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di, Nû red din Cer râ hî ve Ah med Ra ûfî ol mak üze -re iki ta ri kat pi ri ye tifl tir mifl tir. Bu sû ret le ta rî ki olan Ra ma zâ niy ye’den Cer râ hiy -ye ve Ra ûfiy ye kol la r› zu hur et mifl tir. Ye tifl tir di ¤i ha lî fe le ri flun lar d›r:

1.Hz. Pir Mu ham med Nu red dîn Cer râ hî: Kös ten dil li’nin en mefl hûr ha li fe si dir.Ad› Cer rah pa fla’da do¤ ma s› ha se biy le fley hi ta ra f›n dan ve ril mifl tir. fiey hi gi bi ay -n› za man da med re se tah sil li (Sü ley ma ni ye med re se si) Cer râ hiy ye ta ri ka t› n›n pî -ri, müç te hid-i ta rîk Nu red din Efen di’nin Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di’ye in -ti sâ b›, Kâ hi re Bafl ka d› l› ¤› na ta yin edil me sin den bir sü re ön ce dir. ‹n ti sap flöy leger çek lefl mifl tir: Nu red din Cer râ hi M› s›r’a git mek üze re ve dâ et mek için dev letri câ lin den olan da y› s› Ha c› Hü se yin Efen di’nin Üs kü dar Toy gar te pe si’nde ki evi -ne gi der. Da y› s› da evi nin kar fl› s›n da bu lu nan Se lâ mi Ali Efen di Tek ke si’nde kiKös ten dil li’yi zi yâ re te gö tü rür.33 Nu red din Cer râ hî ilk kar fl› lafl ma da ken di sin de


322

mey da na ge len vecd se be biy le fley he bî at eder. fiey hi nin “o¤ lum Nû red din, mâ -si vâ dan (dün ya ve il gi le rin den) te cer rüd edip (s›y r› l›p) tec dîd-i vu dû’ ey len (ab -des ti ni ye ni le)” em ri üze ri ne Ka hi re Mev le vi ye ti ni flâ n› n› fiey hü lis lâm’a iâ deeder. H. 1108-1115 (1696-1703) ta rih le ri ara s›n da ko na ¤› n›n bu lun du ¤u Cer rah -pa fla’dan Üs kü dar’da ki fley hi nin tek ke si ne ye di se ne ka dar gi dip ge lir. H. 1115’te(1703) fley hi ta ra f›n dan icâ zet ve ri le rek, Ka ra güm rük Can fe dâ Hâ tun Câ mii bi ti -fli ¤in de Be flir A¤a ve III. Ah med ta ra f›n dan yap t› r› lan ve gü nü müz de Türk Ta -sav vuf mû si kî si ve Folk lo ru nu Arafl t›r ma ve Ya flat ma Vak f› ola rak fa ali yet gös -te ren han gâh ta mür flid olur.34 fieyh Kös ten dil li, Ka ra güm rük der gâ h›n da ki mu -kâ be le gü nü nü Pa zar te si’ye tah sîs et mifl tir. Hz. Pir Nu red din Cer râ hî, on se kizse ne bu ra da hiz met ver mifl tir.35

2.Hz. Pîr Ah med Ra ûfî: Kös ten dil li ve Nu red din Cer râ hî gi bi med re se ge le ne ¤in -den ge len ve Ka p› a¤a s› mü der ris li ¤i ne ta yin olu nan Hal ve tî-Ra ûfiy ye’nin pî riSey yid Ah med Ra ûfî, fley hin den icâ zet al d›k tan son ra Üs kü dar Sa la cak’ta ki Ye -men Fâ ti hi Gâ zi Si nan Pa fla (ö. 1005/1596) ta ra f›n dan yap t› r› lan Ca mii’ninimam l›k ve ci vâr da ki hâ ne sin de fleyh lik yap m›fl t›r.36

3.Si no bî fieyh Mus ta fa Efen di (ö. 1166/1752): F›n d›k l› l› ‹s met Efen di Kös ten dil -li ha li fe si ni flöy le tav sif et mek te dir: “Kös ten dil li fieyh Ali Efen di haz ret le ri ninhu le fâ-y› müm tâ ze le rin den (seç kin ha li fe le rin den) bi ri de, ‹s tan bul’da Ba¤ çe ka -p› s› ile Sul tan Ha ma m› ara s›n da ni’me’l-ceyfl den (‹s tan bul’u fet he den or du) Nec -med din De de haz ret le ri nin der gâ h› n›n fley hi Sün bü lî fleyh Mus ta fa Efen di haz -ret le ri dir. 1166’da ir ti hâl et mifl ler dir.”37

4.Sü ley man Ve liy yüd din (1084/1673-1158/1745): Ay n› za man da ka d› olan Üs -kü dar l› Sü ley man Efen di, ah bâb la r›n dan bi ri nin de lâ le tiy le 1107’de (1695) Kös -ten dil li’ye in ti sap et mifl tir. Tek mîl-i es mâ y› Hz. Pir Nû red din Cer râ hî’nin taht-›ter bi ye sin de ic râ eder. Hz. Pir’in ilk ha li fe si dir. 1122’de (1710) Fa tih’te Sul tanSe lim Ca mii Çe râ ¤î Çefl me si ya k›n la r›n da bir der gâh ta yir mi befl se ne fleyh likyap m›fl t›r.38

5.Hü sâ med din Meh med Üs kü dâ rî (ö.1168/1754): Üs kü dar Atik Vâ li de Ca miimü ez zin le rin den Hâ f›z Ah med Efen di’nin o¤ lu dur. Sü ley man Ve liy yüd din gi biKös ten dil li’den ahz-› bî at et mifl ler, Kös ten dil li’nin sev kiy le Nu red din Cer râ -hî’den hi lâ fet ve icâ zet al m›fl lar d›r. Nu red din Cer râ hî’den son ra Ka ra güm rükâsi tâ ne si ne s› ra s›y la Üs kü dar l› Sü ley man Ve liy yüd din ve Hü sâ med din Meh medEfen di ler post ni flin ol mufl tur.39 Bu iki zât, her ne ka dar Kös ten dil li’de ik mâl-i sü -lûk et me se ler de, ha li fe le ri içe ri sin de ad de di le bi lir.


323

6.Saç l› Hü se yin Üs kü dâ rî (ö. 1182/1768): Üs kü dar Toy gar Ham za Ma hal le si Se -lâm s›z Cad de si Mû sâ So ka ¤›n da bu lu nan ‹s tan bul’un Ra ma zâ nî-Bu hû rî tek ke si -nin ilk fley hi ola rak kay nak lar da ge çer. Üs kü dar l› Saç l› Hü se yin Efen di, Sof ya l›(Kös ten dil li ?) Ali Efen di’den hi lâ fet al d›k tan son ra ken di ad›n da ki tek ke de ir -flad fa ali ye ti yap m›fl t›r. Bu tek ke Ce mâ led din Ser ver Rev na ko¤ lu’na gö re ‹s tan -bul’da ku ru lan ilk Bu hû riy ye der gâ h› d›r.40

7.Meh med fiü hû dî: Ba l› ke sir li olan Meh med fiü hû dî, Kös ten dil li’ye yak la fl›k üçy›l hiz met te bu lun mufl tur.41 Mür fli di nin âri fâ ne söz le ri ni içe ren Tel vi hât’› ve fiü -hû dî mah las l› Dî vân’› (Ya p› Kre di Ser met Çif ter Ktp. Y-297, 312 vr.) var d›r. Dî -vân’da mür fli di ni vas fet ti ¤i ka sî de flöy le dir:Der vasf-› fieyh-i fâ z›l ve mür flid-i kâ mil âlî ce nâb fieyh Alî Kös ten dî lî, kur bu’l-ak tâb kad de sal lâ hu te âlâ s›r ra hu ve ev sa le iley nâ bir ra hu ve a´ lâ bey ne’l-me -lei’l-a´ lâ zik ra hu(10b) Ol ki der vîfl-i hâs-› Mev lâ d›rAbd-i mis kîn-i rabb-i a’lâ d›r

Hak Te âlâ’ya ben de-i eze lîfieyh-i âlî hi mem Aliyy-i ve lî

Selami Ali Efendi Kabri

324

Hakk’a ma flûk ve âfl›k-› müfl tâkKut bu’l-ak tâb k›d ve tü’l-ufl flâk

Ârif-i kâ mil ha ces te-s› fâtMaz har-› ek mel-i te cel lî-i zât

Hay dar-› saf der idi fieyh AlîEsed ü ej der idi fieyh Alî

Ahad ü Ah med’e ha lî fe idiKeflf-i es râr âna va zî fe idi

Vâ k›f-› s›rr-› kâf u nûn idi olSâ lik-i râ ha reh nü mûn idi ol

Sâ kî-i kev ser-i ve lâ yet idiKân-› keflf ü dürr-i ke râ met idi

Dürr-i der yây-› min le dün nî dirTefl ne-i câm-› rab bi zid nî dir

(11a) Pâ di flâh-› te vek kül ü tes lîmMa’den-i rûh-i kuds ü kalb-i se lîm

Mür flid-i râh-› zevk u flevk u likaNâ dî-i vâ dî-i fe nâ u beka

Dil-i pür nû rî mah ze nü’l-es rârSadr-› mefl rû hu mat la’u’l-en vâr

Mür flid-i a’zam-› mü câz u mü cîzNi ce flerh ede ân› lafz-› ve cîz

Zer re ey ler mi nûr-› mih ri iyânZarf-› har fe s› ¤ar m› yâ um mân


325

Mefl he di rav za-i be hiflt ye rinEfli ¤in fe re fli tâk-› il liy yîn

Ev li yâ hay li ne kej u pey gâh42

Der-i ul yâ s› d›r zi yâ ret gâh

Sûz ile k›l sa âd-› âtefl nâkTu tu flup ya nar idi hef tü ef lâk

Göz le ri ya fl› n› gö rüp um mânOl dem olur du ac› y›p gir yân

Hakk’a nâz u ni yâz iden mah bûbNâ m› n› yâd iden olur mec zûb

Gör se ân›n se mâ’›n› câ nâNey-i nâ lân olay d› Mev lâ nâ

Mür flid-i hâ s› fieyh-i Ek ber idiÖz ge sul tân u öz ge ser ver idi

Aç gö zün aflk la uyar câ n›nBin de bir vas f› n› et me din ân›n

Hâk-i pâ yi ne ev li yây-› ki râmYüz sü rüp ol du lar ânâ hüd dâm

Efli ¤i nin seg-i ha kî ri be nemBen de-i kem ter-i fa kî ri be nem

Sa t› lam her ne fes te bâ b›n daAy b›m ile ku lam ce nâ b›n da

Ol ke râ met le rin ki gör dü gö zümKud re tim yok be yâ na du ya maz özüm


326

Kale gel mez ke râ me ti çok turKefl fi nin hadd ü gâ ye ti yok tur

Dâr-› uk bâ da gö re ler ân›Ey fiü hû dî o genc-i pin hâ n›

(11b) Yâ ‹lâ hî o fleyh-i ek mel içinMür flid-i a’zam-› mü kem mel için

Ol ve liyy-i sa fiyy-i ârif içinÂna feyz et ti ¤in ma ârif için

S›rr u tev hîd-i vah de tin hak k›Âna olan mu hab be tin hak k›

Ay b›m ile be ni ka bûl ey leKa p› s›n da ke mî ne kul ey le

Der-i lüt fun da dâ ir ey le be niRav za s›n da mü câ vir ey le be ni

‹ki âlem de ey Ga niyy-i Ceb bârBen de ni âna ey le hiz met kâr

Ol du çün sa na ben de-i mak bûlBen ku lun hür me ti ne ey le mak bûl

Vâ ri dâ t› na ey le din maz harEy le ayn-› atâ s› na man zar

Âb-› rû için ey Ra hîm-i ibâd43

Nâr-› dû zah dan et be ni âzâd

Cüm le mü min ler ile yâ Gaf fârSen atâ ey le cen net ü dî dâr


327

Rav va hal lâ hu rû ha hu’l-a’zamKer re mal lâ hu vec he hu’l-ek rem

Tel vî hât-› Süb hâ niy ye ve Mül he mât-› Rab bâ niy ye

Kös ten dil li’nin ta sav vuf dü flün ce si, ha li fe si Meh med fiü hû dî’nin fley hi nin söz -le rin den der le di ¤i Arap ça Tel vî hât-› Süb hâ niy ye ve Mül he mât-› Rab bâ niy ye ad l›yaz ma eser den tes pit edi le bi lir. Tel vî hât’›n bi lin di ¤i ka da r›y la kü tüp hâ ne ler de tek nüs ha s› var d›r. Nüs ha, ‹s tan -bul Bü yük fle hir Be le di ye si Ata türk ki tap l› ¤› Os man Er gin Yaz ma la r› nr. 345’debu lun mak ta d›r. K›rk vr.l›k nüs ha y› is tin sah eden fieyh fiu ayb fie re fed din el-Gül -fle nî el-Se zâ yî es-S›d dî kî’dir.44 Yaz ma da is tin sah ta ri hi yer al ma mak ta d›r. Ese rin ka pak ya z› s› ile ham de le-sal ve le k›s m› n›n ter cü me si flöy le dir:“fieyh Ali el-Kös ten dî lî el-Hal ve tî ke li mâ t›n dan ha lî fe si fieyh Meh med fiü hû dîEfen di’nin cem´ ey le di ¤i Tel vî hât-› Süb hâ niy ye ve Mül he mât-› Rah mâ niy yeZi yâ-bahfl ol du her bir sâ ¤ar-i mey tek ye-i câ naÇe râ ¤›n ay d›n ol sun dâ imâ ey pîr-i mey hâ neRah man ve Ra hîm Al lah is miy leÂrif le rin gö nül le ri ni kud sî zât nur la r› n›n çi çek le riy le süs le yen, afl›k la r›n kalp le -ri ni mu hab bet nur la r› ve ken di si ne ün si yet pey dâ et ti ren amel ler le nur lan d› ran,ruh la r› na eze li ve ebe dî cez be le riy le him met eden, s›r la r› n› yü ce mer te be si ne la -y›k ol ma yan mü lâ ha za lar dan ter te miz k› lan Al lah’› tes bih ve ten zih ede rim. Al -lah’›n sa lat ve se lâ m› ism-i a’zam, âle min rû hu, rab ba ni de fi ne le rin ve rah ma niha zi ne le rin anah ta r›, me le kût ve ce be rût s›r la r› n›n mah ze ni, nâ sût ve lâ hût da -ire si nin mer ke zi Mu ham med’e, en yü ce ma kam la ra ulafl m›fl ehl-i bey ti ne, enyük sek mer te be le re ulafl t› ran as hâ b› na ol sun. Âmîn.”45

Kös ten dil li’nin gay bî il hâm la r› n› ve veh bî fe tih le ri ni içe ren, fiü hû dî ta ra f›n danfley hi nin em ri ge re ¤i söz le ri nin cem’ edil di ¤i Tel vî hât46, yak la fl›k 354 tel vih denmey da na gel mek te dir. “Tel vih”le rin47 bü yük ço ¤un lu ¤u nun ya n›n da mat lab (ko -nu) yaz mak ta d›r. Di ¤er bir ta bir le Tel vî hât, ilm-i ta sav vu fa da ir bir bi riy le ir ti bat -l› 354 ko nu ya da me se le den te flek kül eder. Me se le le rin bü yük ço ¤un lu ¤u Arap -ça, çok az k›s m› Fars ça ve Türk çe dir.Me se lâ ese rin Arap ça bi rin ci tel vî hi nin ter cü me si flu fle kil de dir: “Tel vîh-i Süb hâ -nî ve Feth-i Rab bâ nî: Se lîm bir tâ li bin ifli nin ya z›k lan ma ve pifl man l›k la so nuç -lan ma ma s› için, tâ li bin tüm ifl le rin de bir üs tâd-› kâ mi lin ta le be si ol ma s› ka ç› n›l -maz d›r. Ak si tak dir de ilim ö¤ re nil di ¤in de is tek li bir fley tan, mal bi rik ti ril di ¤in dedik ka fa l› bir kâ rûn, si ya se ten hük me dil di ¤in de red do lun mufl bir nem rûd, res mîilim ler le mefl gûl olun du ¤un da tard edil mifl bir z›n d›k, t›p ka nun la r› n›n in ce len -me si sû re tiy le mâ hir bir ta bîb olun du ¤un da kâ til ve cel lâd, fel se fe ki tap la r›n danik sir ifli nin tah sil edil me si ne gay ret sar fe dil di ¤in de de dü zen bâz olu nur.”48


328

Ese rin Fars ça son tel vî hi nin ter cü me si flöy le dir: “Bil ki, tüm müm kün var l›k laryok luk sû ret le ri dir. Âlem de ki her bir zer re ilâ hî iflâ ret tir. Haz ret-i Vâ cib’in nû ruon lar da te cel li et mifl tir.”49

Türk çe tel vih ler den bi ri si flu fle kil de dir: 293. tel vîh50 “Sa na üç nes ne lâ z›m d›rdi ler sen: Özü nü bil mek, ma kâ m› n› bil mek, mik dâ r› n› hem sö zü nü bil mek.”51

Kös ten dil li’nin Tah kik Tav r› ve Vah det-i Vü cûd Dü flün ce si

Vah det-i vü cûd zev ki ne sa hip Kös ten dil li’nin Tel vî hât’ta ki ta sav vu fî dü flün ceyön te mi ne ge lin ce: Ön ce lik le tes pit et mek ge re kir ki, en te lek tü el bir su fi kim li -¤e sa hip olan Kös ten dil li dü flün ce de su fi tah kik tav r› de ni len bir yol ve yön temta kip et mek te dir. Bu yön te min ta sav vuf ta ri hin de ki en bafl ta ge len mü mes sil le -ri Kös ten dil li’ye gö re fieyh-i Ek ber ‹bn Ara bi , Sad red din Ko ne vî, Ab dül kâ dir el-Cî lî, Fe rî düd din At târ ve Mev lâ nâ’d›r.52 Ni te kim Kös ten dil li, fiü hû dî’nin ta bi riy -le mür flid-i hâ s› olan ‹bn Ara bi ol mak üze re söz ko nu su mu hak kik sû fî le rin gö -rüfl le rin den is ti fâ de eder.Tak lî din z›d d› olan tah kîk yön te mi ile kas te di len ha ki ka tin ya da efl yâ n›n ger -çek li ¤i nin bi lin me si yo lu dur. Bu yol, bir bi ri ni ge rek ti ren üç saç aya ¤› na ya daas la da ya n›r: fie ri at, ta ri kat ve ha ki kat. Ha ki ka ti el de et mek amel ve ha li ge rek -tir di ¤i gi bi, amel ve hal an la m› n› ha ki kat ten al›r. Bu an lam da ha ki ka ti el de et meas l› n›n bil gi si ni ko nu edi nen Tel vî hât, bu bil gi ye (kefl fî bil gi) ulafl ma yol la r› olanamel ler (fler‘î ilim ler) ve hal le re da ir bil gi le ri (sü lûk il mi) de ha ki kat bil gi si (ilm-iilâ hî) ba¤ la m›n da ele al›r.

Ha ki kat

Kös ten dil li’ye gö re ha ki kat bir fle yin var l› ¤› ya da ma hi ye ti dir.53 Vah det-i vü cûdan la y› fl›n da var l›k ve ma hi yet öz defl ol du ¤u na gö re tah kîk, bir fle yin ger çek li ¤i -ni hem var l›k ta hem de bil gi de keflf et mek ten iba ret tir. Bu keflf, sa de ce na zar veak la da ya nan de ¤il gâ li bi yet le mü flâ he de ve vic dân dan son ra hâ s›l olan ya kîn veir fâ na da ya l› bir yol dur. Sa de ce ki tap lar dan ö¤ re ne rek de ¤il, bir mür flid-i kâ mi -lin fem-i muh si nin den iflit me yi ge rek ti rir.54

Kös ten dil li’ye gö re efl yâ n›n ger çek li ¤i on to lo jik düz lem de bel li bir me râ tib için -de bi li nir. Zi ra bil gi ye (ma ri fet) ko nu olan ha ki kat le rin var l›k ta te zâ hü rü beflmer te be de or ta ya ç› kar: fie hâ det ya da mülk se vi ye si, me le kût se vi ye si, ce be rûtya da a’yân-› sâ bi te se vi ye si, ge nel var l›k se vi ye si ve mut lak var l›k se vi ye si. Birfle yin (fle hâ det ale min de befl du yu ya ko nu olan var l›k) ha ki ka ti, onun me le kû tuya ni ru hu dur. Ruh tan ka s›t tüm fley le rin il ke si ve meb de idir. Me le kû tun ha ki -ka ti ce be rût tur ki, ila hi ilim de bu lu nan efl yâ n›n zu hur et me mifl mâ hi yet le ri yada ha ki kat le ri dir. Bu ha ki kat ler vah det-i vü cud dü flün ce sin de a’yân-› sâ bi te, ila -hî il min sû ret le ri, ilâ hî isim le rin te cel lî le ri ve ka bi li yet ler ola rak isim len di ri lir.55


329

Ce be rû tun ha ki ka ti ise, vü cûd-i âm d›r (ge nel var l›k).56 Ge nel var l› ¤›n ha ki ka timut lak mah za var l›k t›r ki, Hakk’›n ta ay yün ve ta ay yün süz lük ten mü nez zeh var -l› ¤› d›r. Bu na ha ki kat le rin ha ki ka ti ad› ve ri lir.57 Ha ki kat le rin ha ki ka ti ya da tümefl ya n›n var l› ¤› n›n al s› olan Hakk’›n zo run lu var l› ¤› her fley den mü nez zeh vemut lak ol du ¤u için s› n›r l› ya da müm kün var l› ¤›n iti ba r› na ko nu ol ma mak ta d›r.Kös ten dil li’nin ma ri fet an la y› fl›n da var l› ¤›n befl se vi ye si üç lü bir s› n›f la ma ile deizah edi lir. Bu izah ay n› za man da var l›k an la y› fl› n› aç›k la mak ta d›r: Vâ cip ya damut lak var l›k, ge nel var l›k, müm kün ya da s› n›r l› var l›k. Vâ cip var l›k, Hakk’›nka dim ve ha ki ki var l› ¤› d›r.58 Ge nel var l›k, vâ cip var l› ¤›n ilk zu hur hâ li, ese ri vegöl ge si me sa be sin de dir. D›fl dün ya da ya da âlem de zâ hir ol ma m›fl müm kün var -l›k lar, ge nel var l›k tan var l›k ka za n›r lar. Di ¤er bir ifa dey le ge nel var l›k, âlem de kimüm kün var l›k la r›n zu hur se be bi olan mu ham me dî ha ki kat tir. Müm kün var l›k -lar, var l›k is ti’dâd la r› ya da kâ bi li yet le ri mik tâ r›n ca mu ham me dî ha ki kat ten yada mu ham me dî var l›k tan var l›k his se si al›r lar. Kös ten dil li’ye gö re müm kün var -l› ¤›n var l›k ka zan ma da iki vec hi var d›r: Bi rin ci vec hi, izâ fî-mu ham me dî (s.a.v.)ruh tan/var l›k tan zu hur eden (mü fâz) var l› ¤› d›r (kev ni var l›k). Bu ve cih üze remüm kün mev cûd dur, d›fl dün ya da va ro lur. ‹kin ci vec hi, zâ tî mad de si ve ha kî ka -ti dir ki, s›rf yok luk tur. T›p k› zo run lu var l› ¤›n ha ki ka ti nin s›rf var l›k ol ma s› gi bi.Efl yâ n›n ha ki kat le ri, mu ham me dî-izâ fî ruh va s› ta s›y la Hak’tan zu hur et me le riaç› s›n dan sü bût hâ lin de dir. Sü bût hâ lin de ki var l›k lar, d›fl dün ya da var ol ma m›fl,an cak ak lî bir iti bar ola rak mev cûd efl ya n›n ma hi yet le ri nin ilâ hî ilim de ki sû ret -le ri dir. Ge nel var l›k, bu sû ret le rin ta le biy le ken di le ri ne ta al luk ede rek efl yâ hâ ri -cî âlem de va ro lur.59

Do la y› s›y la Kös ten dil li’ye gö re efl yâ n›n ken din de var l› ¤› söz ko nu su ol du ¤un damüm kün var l›k yok, Hakk’›n mah za var l› ¤› ile ir ti ba t› söz ko nu su ol du ¤un da buvar l› ¤›n te cel li ve zu hu ru ol ma s› iti ba r›y la var hük mün de dir.60 Kös ten dil li,Hakk’›n zo run lu var l› ¤› ile müm kün efl yâ n›n var l› ¤› ara s›n da ir ti ba t›n bir aç› danmüm kün bir aç› dan mu hal ol du ¤u nu söy ler. Zi ra ken din de var l›k (vâ cip) ileken din de yok luk (müm kün/müm te ni) iki z›t hük mün de ol duk la r› için ara la r›n -da bir mü nâ se bet yok tur.61 Hakk’›n var l› ¤› ile müm kün var l›k ara s›n da ki mü nâ -se be ti sa¤ la yan ge nel var l›k t›r ki, müm kün fley le rin tek tek var l› ¤› na var l›k fey -ze de rek on la r› d›fl dün ya da var k›l mak ta d›r.Kös ten dil li’ye gö re, var l›k ha ki ka ti nin id ra kin de ak›l ge rek li an cak ye ter siz dir.Ve him gü cü ne da ya l› ak lî ve him ler le bu ha ki ka tin an la fl› la ma ya ca ¤› n› vur gu la -ya rak62, ta bi at ç› fi lo zof la r›n ve sa de ce na zar yön te mi ni be nim se yen fe lâ si fe ninek sik var l›k al g› s› n› flöy le elefl tir mek te dir: “Ta bi at ç› (na tü ra list) fi lo zof lar vedeh rî ler, Hakk’›n var l› ¤› n›n bil gi de ku fla t› la bi le ce ¤i ni, ak›l ve ve him le bi li ne bi -le ce ¤i ni zan net mek le he lak ol mufl lar d›r. On lar dan ba z› la r›, so yut la r›n, emir,me le kut ve le tâ fet âle mi nin var l› ¤› n› in kâr et mifl; mülk ve ke sâ fet âle min de gö -rü len fle yin d› fl›n da bafl ka bir fley yok tur de mifl ler,…mut lak ka dir olan dan kud -re ti nef yet mifl ler dir… Ba z› la r› da mut lak var l› ¤›n bü tün âlem ve mer te be ler denmut lak l› ¤› n› men et mifl ler, (Hakk’›n) za t› ve il miy le kevn âle min de ki bü tün zer -re le ri (var l›k la r›) ku flat mak la be ra ber bü tün müm kün var l›k lar dan mü nez zeh ol -


330

ma s› n› in kâr et mifl ler, var l› ¤› zo run lu (va ci bü’l-vü cûd) ve mut lak olan Hakk’›nta bii kül li (ta bi at ta bu lu nan kül li var l›k) ol du ¤u nu zan net mifl ler, ge ne lin de ¤ilan cak öze lin ve tek tek var l›k la r›n (ef râd) z›m n›n da ki var l› ¤a kâ il ol mufl lar,“mey ve ve a¤aç an cak to hum dan bi ter, to hum ise an cak mey ve de bu lu nur” de -mifl ler dir. Bu ba t›l k› yas la her fle yin Al lah’›n s› fat la r› n›n ayn’›, s› fat la r› n›n za t›n -da, za t› n›n s› fat la r›n da, bi ri cik (aha di) za t›n ise s› fat lar la ku fla t›l m›fl ve mu kay -yed ol du ¤u nu, do la y› s›y la za t›n s› fat la r›n ha ri cin de mut lak l›k mer te be si ne aitola ma ya ca ¤› n›, ay n› fle kil de bi ri cik za t›n ka dim, do la y› s›y la s› fat la r› n›n da ka -dim ve so nuç ta âle min ka dim ol du ¤u nu zan net mifl ler dir. Ba z› la r› ise, müm kün,hâ dis ve ge çi ci var l›k la r›n zat la r› n›n Hakk’›n mut lak var l› ¤› n›n ayn’› ol du ¤u nusan m›fl lar, maz har la r›n zâ hir ol du ¤u nu zan net mifl ler dir. Böy le lik le zo run lu var -l› ¤›n ev vel ve âhir ol ma s› ko nu sun da kör lefl mifl ler dir. Ba z› la r› da, fley le ri müs ta -kil, zat la r›y la kâ im, mut lak var l› ¤›n mu ka bi li var l›k lar flek lin de zan net mifl ler dir.Bu put pe rest le rin küf rün den da ha flid det li bir kü für dür. Ba z› la r›, mut lak var l›kile yok luk ara s›n da üçün cü bir du ru mun (va s› ta) söz ko nu su et me yip var l› ¤› yaha ri ci ya da zih ni var l›k flek lin de vehm et me le rin den do la y›, mut lak var l› ¤› zih -ni mev cud zan net mifl ler dir. Bu su ret le var l›k ol ma s› ba k› m›n dan var l›k (el-vü -cûd min hay sü hü ve hü ve) mef hu mu nun ne ha ri ci ne zih ni, ne özel ne de ge nelol du ¤u nu bi le me mifl ler dir. Ak si ne bun la r›n her bi ri si var l› ¤›n çe flit li tür le ri dir.


Selami Ali Efendi Camii Haziresi (Yüzy›llar Boyunca Üsküdar, I, 318)

331

Ken di si ol mak ba k› m›n dan zo run lu var l›k ise, kül lü ku flat ma s› küll de se re yanet me si ve küll den müs ta¤ ni ol mak la bir lik te mut lak l›k mu kay yed lik, ta ay yün veta ay yün süz lük ten mü nez zeh tir. Zo run lu var l›k, kay yum dur, za t›y la ka im ve bir(ferd) olan d›r, göl ge ler me sa be sin de ki isim, s› fat ve var l›k la r› bir lefl ti ren dir. Ha -yal le rin d› fl›n da zo run lu var l› ¤a nis bet le çok luk yok tur. Bü tün kev ni mer te be ler,fler’i fley ler, le dün ni fle ri at ler ila hi ted bir ler ve süb ha ni ter tip ler dir. Var l›k s›r r›bun lar da se re yan et mifl, vah det nu ru bun lar dan pa r›l da m›fl t›r. An la yan an lar…Me lik, aziz, al lâm olan Al lah’tan biz le ri ve siz le ri ‹s lam di ni üze re öl me yi, in -san la r›n efen di si nin (a.s.) sün ne ti ni mu ha fa za et me yi is te riz. ‹fl te bu an lat t›k la -r›m Kur’an’›n s›r la r› n›n hü lâ sa s›, Fur kan’›n nas la r›n da ki fas la r›n nak fl› d›r (Fu sû -su’l-hi kem’e at›f). Bu ko nu da pey gam ber ler, re sul ler, bü yük ev li ya ve arif ler ay -n› gö rüfl te dir ler. Bu hak ka’l-ya kin dir, âlem le rin Rab bin den bir mev hi be dir.63

Kös ten dil li, fi lo zof la r›n var l›k an la y› fl› n› ten kid et mek le bir lik te, ba z› me flâ yi hinbi li nen den bi lin me ye ne, gö rü nen den gö rün me ye ne is tid lâl yön te mi ni ta kip et me -le ri ni de ek sik lik le ni te ler. Zi ra böy le bir yön tem âle min var l› ¤› n› veh met me yi birön flart ola rak ge rek ti rir. Oy sa Hakk’›n var l› ¤› ve var l› ¤› na bi ti flen ha ki kat ler ak›l -da ki ek sik lik olan ve him le id rak edi le mez. Kös ten dil li flöy le der: “Me flâ yih, âle min


Köstendilli Hazretlerinin Üsküdar’daki kabri

332

mev cûd ola rak gö rü nen, an cak ha ki kat te var l› ¤› ol ma yan yok ol du ¤u; Hakk’›n yokola rak gö rü nüp, an cak ha ki kat te ger çek mev cûd ol du ¤u ko nu sun da it ti fak et mifl -ler dir. Biz ise flu ka na at te yiz: “veh mi var l›k la mev cu dun var l› ¤› var l›k de ¤il dir. Ak -si ne ger çek te yok luk tur. Veh mî yok luk la ma dû mun yok lu ¤u yok luk de ¤il dir. Ak -si ne bü yük ârif le re gö re ger çek var l›k t›r.”64 Bu iti bar la müm kün den yo la ç› k› la rakvâ cip hak k›n da ma ri fet sa hi bi olu na maz. Zi ra müm kü nü var l›k sa ha s› na ya k›n lafl -t› ran ve bil gi de ta rif eden vâ cip var l›k t›r.65

Ta ri kat

Kös ten dil li’ye gö re var l›k ha ki kat le ri ni ve efl yâ n›n ger çek li ¤i ni –ki Hakk’›n var -l› ¤› na ait isim ve fi il le rin te cel li le ri dir- id rak et mek, di ¤er bir ifa dey le tah kîk an -cak nefs tez ki ye si ve tas fi ye ile müm kün dür. Di ¤er bir ifa dey le ha ki ka te ulafl makan cak ta ri kat ile dir. “Tas fi ye, mer te be ler ade din ce befl k› s›m d›r: 1. Mü câ he de veri ya zet tas fi ye si, 2. Sa lâh ve ibâ det tas fi ye si (ha ram dan sa k›n ma), 3. Tak va veinâ bet tas fi ye si (he lâl dan sa k›n ma), 4. Ma ri fet ve mü flâ he de tas fi ye si, 5. Var l› ¤›nnef yi tas fi ye si.”66 Bu tas fi ye ay n› za man da sü lûk sü re ci dir. Sü lû kun ni hâ ye ti isemev hûm müm kün var l› ¤›n or ta dan kal d› r› l›p, vâ cip var l›k ta fe nâ hâ li ne er mek -tir. Sü lûk, s› n›r l› l›k tan (kayd) mut lak l› ¤a (›t lâk) se fer dir.67

Kös ten dil li, tas fi ye yi befl se viy ye ay›r d› ¤› gi bi, sü lûk mer te be le ri ni de befl de virflek lin de te lak ki eder: Hay vâ nî (be hî mi), cin nî, me le kî, in sâ nî, rah mâ nî de vir le -ri. ‹n sâ nî de vir, bi rin ci cem’ ve küfr-i ha kî kî ma kâ m› d›r. Rah mâ nî de vir isecem’u’l-cem mer te be si dir. Kös ten dil li bu nun aka bin de flöy le der: “Bil ki sen, cinol ma d›k ça hay va n› an la ya maz s›n. Me lek ol ma d›k ça cin ni an la ya maz s›n. ‹n sanol ma d›k ça da me le ¤i an la ya maz s›n. Rah mâ nî dev re ulafl ma d›k ça fley ta n› an la -yamaz s›n.”68

Ha rî rî zâ de, Kös ten dil li’nin ta ri kat an la y› fl› n›n flu tel vî he da yan d› ¤› n› kay de der:“Ta ri ka t› m› z›n al s› ve ya p› s›, ken di mi zi zor la ya rak haz la r› m› z› ter ket mek, terkde ri câ lul lah dan is tim dâd da bu lun mak, ilâ hî me de de ulafl mak için Al lah’a s› -¤›n mak t›r. Böy le lik le mü câ he de, sa fâ ve zevk olur. Ak si tak dir de ba fl›n dan so nu -na de ¤in ta ri kat, mah za s› k›n t› ve me flak kat ha li ne ge lir. Yüz bin ler ce sâ lik ol sada mah za s› k›n t› için de ta ri kat ta yol ala maz.”69

fie ri at

Tas fi ye, sey rü sü lûk ve ta ri kat an cak fle ri ata it ti bâ ile ger çek le flir. Kös ten dil li fle -ri at›, ta ri kat ve ha ki kat le ir ti bat hâ lin de flöy le izah eder: “27. Tel vîh-i fie rîf: “fie -ri at lar tah kik da ire si nin ge nifl le til me si dir. Tak lid sû re tin de gö rü nür. An cak fle -ri at lar ger çek te hak ka’l-ya kî nin tah kî ki dir. Çün kü bü tün fle ri at lar da ubû di ye tin(kul luk) is pa t› var d›r. Ubû di ye tin is pa t›n da ulû hi ye tin is pa t› var d›r. Kul içinubû di yet sa bit ol du ¤un da Al lah için de ulû hi yet sâ bit olur. Bu iki s›r, tah li ye (h›


333

ile) ve tah li ye s›r r› d›r. Du rum böy le olun ca, ta ri kat ve ha ki kat fle ri at ta mün de -ric dir. Kim fle ri at âdâ b› n› mu hâ fa za et mez se, ha ki kat s›r la r› na eri fle mez ve dün -ya ve âhi ret te vah det nu ru nu mü flâ he de et mek ten kör ka l›r. Ubû di yet le ta hak -kuk et me yen kim se, ru bû bi yet s›r r› n› mü flâ he de ede mez.”70 “Ru bû bi yet ve vah -det s›r la r› na da ir bil gi nin ne ti ce si ise, sâ li kin kul lu ¤u nu, ac zi ni, müm kün olu -flu nu, muh taç l› ¤› n›, ge çi ci li ¤i ni, var l›k sa hi bi ol ma y›p yok lu ¤u nu, zo run lu var -l› ¤›n var l› ¤›y la var l› ¤› n›, çok lu ¤un var l› ¤› n›n ol ma ma s› n›, var l› ¤›n çok luk ta vebir lik te, bir ve bi ri cik olan Al lah’a ait ol du ¤u nu bil me si dir.”71 Mü te fler ri ve mu -hak kik bir su fi olan Kös ten dil li’ye gö re bu bi lifl tar z› tah kîk ya da tev hid tav r› -d›r. ‹ki pî rin mür fli di Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di, tev hîd ve tah kîk tav r› n› ken -di hat t›y la yaz d› ¤› flu cüm le ler le özet ler. Bu cüm le ler ‹bn Ara bi ve Mev lâ nâ’n›nma ri fet ve aflk mefl reb le ri ni de mezc eder gi bi dir: “Tev hîd, ilâ hî sev gi li nin zu hu -ru ân›n da sev gi li den per de len mifl var l› ¤›n yok ol ma s› d›r. Tev hîd, im kân bur -cun da zo run lu var l›k gü ne fli nin do¤ ma s›y la im kân y›l d›z la r› n›n bat ma s› d›r.Tev hîd, ka y›t la r›n or ta dan kalk ma s›, mak sû dun mut lak l›k ve mu kay yed lik tenârî ola rak zu hû ru dur. Tev hîd, ezel ve ebed ufuk la r›n da ha ki kat gü ne fli nin do¤ -ma s›y la fi il ve sö zün son bul ma s› d›r.”72 Kös ten dil li tev hi di dör de tak sim eder:Bi rin ci si res mî (zâ hi rî) tev hid dir ve fler’-i fle ri fin zâ hi ri ne uy gun ta sav vuf ki tap -la r› n› oku mak la ve/ve ya bir in san-› kâ mi li din le mek le el de edi lir. ‹kin ci si il mî(zih nî) tev hîd dir ve mü câ he de, ri yâ zet le el de edi lir. Üçün cü sü hâ lî (vic dâ nî)tev hîd dir, mü flâ he de ve te cel li yât ile hâ s›l olur. Hâ lî tev hid, ha ki kat tae tev hîd -dir. Dör dün cü sü tev hî din en yük sek de re ce si olan ilâ hî tev hîd dir. Bu tev hid Al -lah’a mah sûs tur. Ni te kim Al lah or ta ¤› ol ma d› ¤› na flâ hid ol mufl tur ve ken di sin -den bafl ka ilâh yok tur.73

Kös ten dil li Ali Alâ ad din Efen di’nin ta sav vuf dü flün ce si fle ri at, ta ri kat ve ha ki katmer te be le rin den ge çe rek ger çek tev hîd le mu vah hid olan in sân-› kâ mil ve mu -hak kik sû fî dir. ‹n sân-› kâ mil bü tün s› fat ve fi il le riy le Hakk’›n sû re tin de ya ra t›l -m›fl t›r. Hakk’›n sû re ti nin yan s› ma s› d›r. Âlem de ki tüm var l›k lar da in san-› kâ mi -lin yan s› ma s› d›r. Do la y› s›y la in sân-› kâ mil âle mi ken din de dü rer ken, âlem in -sân-› kâ mi li taf sil et mek te dir.74 Kös ten dil li’ye gö re kâ mil bir in sa n›n âle min tü -mü nü ken din de mâ ne vî aç› dan top la ma s› ge re kir: 2. Tel vih: “Kös ten di li’nin ta -ri kat ve ha ki kat il mi ne da ir söz le rin de mün de miç olan in ce ka nun lar dan bi ri deflu dur: Kâ mil bir ada m›n, Mek ke din dar l› ¤› na, Me di ne sa dâ ka ti ne, Ye men züh -dü ne, Ba t› ri yâ ze ti ne, M› s›r yu mu flak l› ¤› na, Hind ze kâ s› na, ‹ran fi ra se ti ne, Rumfl›k l›k ve za ra fe ti ne, Türk gü ve ni lir li ¤i ne sa hip ol ma s› ge re kir. Bir kim se âle mintü mü nü ken din de top lar sa o za man ona in san-› kâ mil ad› ve ri lir.”75

D‹P NOT LAR

1 Ah met Yük sel Özem re, Üs kü dar Ah Üs kü dar, ‹s tan bul 2002, s. 128.2 Tel vî hât’›n bi li nen ye gâ ne nüs ha s› n› pay lafl ma lüt fun da bu lu nan Cer ra hi lik ta ri hi uz ma n› Ce mal Öz türk’e te -flek kür ede rim. Bu ese rin tah kik ve ter cü me si ne him met et mek te yiz.


334

3 Ce mal Öz türk, Cer râ hî lik, ‹s tan bul 2004, s. 57.4 ‹b ra him Fah red din (Eren den), En vâr-› Hz. Nû red dî ni’l-cer râ hiy ye, TDV ‹sam Ktp. nr. 3893-1 (fo to ko pi nüs -ha), s. 2. Nüs ha n›n as l› Türk Ta sav vuf Mû sî ki si ve Folk lo ru nu Arafl t›r ma ve Ya flat ma Vak f› kü tüp ha ne sin de -dir. 5 Meh med fiü hû dî, Dî vân, YKY Ser met Çif ter Ktp. nr. Y-297, 12b; a.mlf., Tel vî hât-› Süb hâ niy ye ve Mül he mât-› Rab bâ niy ye, ‹s tan bul Bü yük fie hir Be le di ye si Ata türk Ki tap l› ¤›, Os man Er gin Yaz ma la r› nr. 345, vr. 2a. fiü -hû dî Dî vân’›n da Kös ten dil li’nin “Ab dur rah mân” ve “Ali” isim le ri ni bir lik te kul lan d› ¤› n› flöy le ifa de eder: “Olârif-i Hak kâ nî ve mür flid-i sa me dâ nî nâm la r›n dan su âl eden le re, gâh be nim is mim “Ali”dir der ler idi; gâh “Ab -dur ra hîm” bu yu rur lar d›. Tah rî rât-› kud sî le ri tat ma s›n da da hi böy le ya zar lar d›. Ya’nî gâh “ke te be hû efl-fieyhAli”, gâh “ke te be hû Ab dur ra hîm Rah mâ nî” ya zar lar d›.” Dî vân’dan nak len, Sa det tin E¤ ri, “Bur sa l› fieyh Meh -med fiü hû dî ve Le vâ mi’u’l-Efl vâk Ad l› Ese ri”, Ta sav vuf, sa y› 2, An ka ra 1999, s.74. Bur sa l› Meh med Tâ hir veHü se yin Vas sâf ise yan l›fl l›k la “Ab dur ra hîm-i Rah mâ nî” is mi nin Kös ten dil li’ye ait ol ma d› ¤› n›, Ce nâb-› Hak ta -ra f›n dan Meh med fiü hû dî’ye il hâm ile ve ril di ¤i ni ile ri sür müfl ler dir. Bur sa l› Meh med Tâ hir, Os man l› Mü el lif -le ri, ‹s tan bul 1333, I, s. 97; Hü se yin Vas sâf, Se fî ne-i Ev li yâ (haz. Meh met Ak kufl-Ali Y›l maz), ‹s tan bul 2006,V, 42. Ha rî rî zâ de ise Kös ten dil li’nin Hak ta ra f›n dan ve ri len “Ab dür ra hîm-i Rah mâ nî” la ka b›y la la kap lan d› ¤› -n› be lirt mek te dir. Ha rî ri zâ de, T›b yân, I, 214a. 6 Meh med fiü hû dî, Tel vî hât, vr. 2a; Ha rî rî zâ de, T›b yân, I, 213b.7 F›n d›k l› l› ‹s met Efen di, Tek mi le tü’-fia kâ y›k (haz. Ab dül kâ dir Öz can), ‹s tan bul 1989, V, 304.8 Meh med fiü hû dî, Tel vî hât, 2a; Ha rî rî zâ de, T›b yân, I, 213b.9 Meh met Ner mi Has kan, Yüz y›l lar Bo yun ca Üs kü dar, ‹s tan bul: Üs kü dar Be le di ye si 2001, I, s. 322.10 F›n d›k l› l› ‹s met Efen di, a.g.e., s. 313-14; ‹b ra him Fah red din, a.g.e., I, s. 9-10; Hü se yin Vas sâf, a.g.e., V, 41;fie nay Yo la, Schejch Nu red din Meh med Cer ra hî und se in Or den (1721-1925), Ber lin 1982, s. 33.11 fie nay Yo la, a.g.e., s. 34.12 Gü nü müz de Ha c› Ev had Ca mii ola rak fa ali yet sür dü ren ya p›, Mi mar Si nan ta ra f›n dan h. 993 (1585) y› l›n -da in flâ edil mifl tir. Tek ke, ha mam ve çefl me ler den mü te flek kil kü çük bir kül li ye gö rü nü mün de dir. bk. Se ma viEyi ce, “Ha c› Ev had Ca mii”, D‹A, XIV, 472-474. Ha c› Ev had der gâ h›, Cer râ hî ler ta ra f›n dan Os man l› su fi le ri ara -s›n da ön pla na ç› ka r› lan Ni yâ zi M›s rî’nin bir müd det iti kâ fa çe kil di ¤i me kân d›r. Hü se yin Vas sâf, a.g.e., II, 206;V, 75. ‹b ra him Fah red din Efen di, Kös ten dil li’nin müs tah le fi olan Ku tup Hü se yin Efen di hak k›n da flu bil gi le river mek te dir: “(Kös ten dil li’nin) uh de sin de bu lu nan Ha c› Ev ha düd din der gâh-› fle rî fi hüc cet-i me flî ha ti miz sâ -dât-› Cü ney diy ye’den âlim ve fâ z›l ve Haz ret-i Ab dü la had Nu rî (k.s.) hu le fâ s›n dan olup, 1105 (1693) ta ri hin -de ir ti hâl eden Mer kez Efen di hz. le ri nin hâ ri cin de ki kab ris tan da med fûn olan ku tup de nil mek le mefl hûr fieyhHü se yin Efen di haz ret le ri dir.” ‹b ra him Fah red din, a.g.e., s. 8. Ku tub Hü se yin Efen di bk. Hü se yin Vas sâf,a.g.e., III, 500-501.13 fie nay Yo la, a.g.e., s. 34.14 ‹b ra him Fah red din, a.g.e., s. 8.15 Ha c› Be flir A¤a’n›n Kös ten dil li ile kar fl› lafl ma s› muh te me len Hi caz fiey hül ha rem li ¤i za ma n›n da d›r. 1717’de‹s tan bul’a ge ti ri len Ha c› Be flir A¤a, bu ta rih ten iti ba ren Dâ rüs sa âde a¤a l› ¤› na ta yin edil mifl tir. Bk. Ab dül kâ dirÖz can, “Be flir A¤a, Ha c›”, D‹A, V, 555. Cer râ hî lik tâ ri hi uz ma n› fie nay Yo la, Sul tan III. Ah med’in tah ta ç› k›flta ri hi nin 1703, Nu red din Cer ra hi’nin Se lâ mi Ali Tek ke sin de Kös ten dil li’ye in ti sab edi fli nin h. 1108 (1696)’danön ce ol du ¤u nu kay de de rek ta ri hi uyufl maz l›k tan söz ko nu su men k› be nin bir ya k›fl t›r ma ol du ¤u nu, men k› be -nin sa de ce Nu red din Cer râ hî’nin ve lâ ye ti ni yü cel me amaç l› ter tip edil di ¤i ni, Be flir A¤a’n›n da Kös ten dil li’yita n› y›p ta n› ma d› ¤› n›n da tes pit edi le bi lir bir fley ol ma d› ¤› n› id dia et mek te dir. fie nay Yo la, a.g.e., s. 36. fie nayYo la’n›n bu id di as›, ile ri de bah se de ce ¤i miz üze re Kös ten dil li’nin Üs kü dar Se lâ mî Ali Efen di der gâ h› na ta yi ni -ni bil di ren 28 Se fer 1133 (12 Ara l›k 1720) ta rih li Sul tan III. Ah med’in fer mâ n›y la çe lifl mek te dir. Ha c› Be flirA¤a’n›n Hi caz gö re vin den son ra 1717 ci vâ r›n da Dâ rüs sa âde A¤a s› s› fa t›y la Kös ten dil li’den Sul tan III. Ah med’ebah set me si ve fer mâ n›n 1720 ta rih li ol ma s› söz ko nu su ise, ta ri hi uyufl maz l›k id di as› ge çer siz dir. 16 Men k› be de ki bu ilâ ve ‹b ra him Fah red din Efen di’ye ait tir. ‹b ra him Fah red din, a.g.e., s. 8.17 Hü se yin Vas sâf, a.g.e., V, 41.18 Meh met ‹p flir li, “Ab dul lah Efen di, Ye ni fle hir li”, D‹A, I, 100-101.19 Hü se yin Vas sâf, a.g.e., V, 42. 20 Fer mâ n›n me âli flöy le dir: “Ci han Sul tâ n› n›n nur lu tu¤ ra s› n› ve flâ n› yü ce ni flâ n› n› ta fl› yan fer mâ n›n hük müflu dur: Üs kü dar So lak Si nan ma hal le sin de bu lu nan efl-fieyh Se lâ mi Ali tek ke si nin be lir li ve ma lum gö rev le ta -


335

yîn bu yu ru lan fley hi fieyh Meh med b. Sun’ul lah ve fât et mifl ve ye ri bo flal m›fl t›r. Bu se bep le on dan bo fla lan ye -ri Sul ta n›n yü ce ve flan l› tev kî iy le (müh rüy le Sul tan ad› na tas dik) efl-fieyh Ali Kös ten di lî Efen di’ye -Al lah iyihâ li ni dâ im k›l s›n- tev cîh müt ta kî fa zi let sa hip le ri nin ön de ge le ni olan ve hâ len gö rev de bu lu nan fiey hü lis -lâm Mev la na Ab dul lah Efen di’nin iflâ re tiy le 1133 y› l› ha y›r l› Se fer ay› n›n 25. gü nü iti ba riy le bu be ra t› ve re rekflöy le bu yur dum: Ad› ge çen –Al lah faz l› n› ar t›r s›n- fieyh Ali Efen di gi dip mer kûm Ali Efen di gi dip mer hûmSe lâ mi Efen di’nin zil ye din de ki ma lum tek ke de fleyh ol sun, ge re ken hiz me ti lâ y›k-› vec hiy le îfâ bu yur sun. Sözko nu su tek ke de da ha ön ce gö rev li olan lar han gi sû ret te va k›f ta ta sar ruf et mifl ler se Ali Efen di de ay n› tarz damü te vel lî ler den o min vâl üze re al s›n ve har ca s›n. Bu hu sus ta hiç kim se hiç bir fle kil de en gel ol ma s›n, müfl ki -lât ç› kar ma s›n! Mü dâ ha le ve ta ar ruz da bu lun ma s›n! Bu, böy le bi li ne! Özel müh rüm le tev kî (tas dik) edi len fer -mâ n› ma iti mad edi le! 28 Se fer 1133 (12 Ara l›k 1720), ‹s tan bul S› n›r lar Dâ hi lin de)”

Bu fer mân fiu bat 2002 (17 Zil kâ de 1422) ta ri hin de Tu¤ rul ‹nan çer ve Mu zaf fer Er gür Efen di le rin him met le riile as l›n dan fo to ko pi çe ki le rek dü zen le nen nüs ha dan kay de dil mifl tir. Çer çe ve len mifl nüs ha, hâ li ha z›r da TürkTa sav vuf Mû sî ki si ve Folk lo ru nu Arafl t›r ma ve Ya flat ma Vak f›’nda ser gi len mek te dir. 21 F›n d›k l› l› ‹s met Efen di, a.g.e., V, 304.22 Hü se yin Vas sâf, fieyh’in ve fât tâ ri hi nin da ha ön ce ol ma s› ge rek ti ¤i ni, söz ko nu su ta ri hin yan l›fl ol du ¤u nuid dia et mek le bir lik te her han gi bir al ter ta nif ta rih ön gör me mek te dir. Hü se yin Vas sâf, a.g.e., V, 42.23 Se lâ mi Ali Efen di ve tek ke si hak k›n da de tay l› bil gi için bk. Üs kü dar l› Se lâ mi Ali Efen di-Ha ya t›, Ta rî kat-nâ -me si ve Vak fi ye si, haz. Mus ta fa Tat ç›-M. Ce mal Öz türk-Tax hi din Bytyqi, ‹s tan bul 2006, s. 36-37. Tek ke vemüfl te mi lâ t› h. 1337’de ki (1921) bü yük Se lâm s›z yan g› n›n da 600 bi na ile be ra ber yan m›fl t›r. Gü nü mü ze tek ke -den sa de ce ka l›n t› lar kal m›fl t›r. 24 Ali Fe nâ yî Efen di’nin kab ri Üs kü dar Pa zar ba fl› sem tin de in flâ et tir di ¤i ve ken di ad›y la bi li nen tek ke nin ha -zi re sin de yer al mak ta d›r. Ce mal Ba yak, “Fe nâî Ali Efen di”, D‹A, XII, 335-336; Ba ha Tan man, “Fe nâî Ali Efen -di Tek ke si”, D‹A, XII, 336-337; Üs kü dar l› Se lâ mi Ali Efen di, s. 39; Ha san Kâ mil Y›l maz, Aziz Mah mûd Hü dâ -yî: Ha ya t›, Eser le ri, Ta ri ka t›, ‹s tan bul 1999, s. 250. H. Kâ mil Y›l maz Fe nâî’nin me fli hat li ¤i terk ta ri hi ni 1128(1716) flek lin de ver mek te dir.25 Ba z› kay nak lar da Fe nâî Ali Efen di’den son ra tek ke fley li ¤i ne ge çe nin kim li ¤i be lir siz dir. Meh met Ner miHas kan’›n Yüz y›l lar Bo yun ca Üs kü dar (s. 321) ve Üs kü dar l› Se lâ mi Ali Efen di (s. 39) ki tap la r›n da Os man l› Ar -fli vi Ev kaf Def te ri I, nr. 230 ve nr. 544’den nak len Fe nâî Ali Efen di’nin h. 1126’da (1714) tek ke me flî hat li ¤i niterk et tik ten son ra 28 Sa fer 1135 (8 Ara l›k 1722) ta ri hin de tek ke vak f›n dan fleyh ta yi ni ya p›l d› ¤› be lir til mek -te dir. Bu ta ri hin gü nü, ar fliv ve si ka la r› fark l› ol sa da Kös ten dil li’nin tek ke ye ta yin fer ma n›n da ki 28 Sa fer ta ri -hiy le ör tüfl mek te dir. Fer man da ki ta ri hi mü sel lem ka bul eder sek, 28 Sa fer 1135’de de ¤il 28 Sa fer 1133’de tek -ke ye ta yin edi len fley hin Kös ten dil li ol du ¤u so nu cu na ula fla bi li riz. Bu nun la bir lik te h. 1126-1133 ara s›n da ki -min tek ke de fleyh ol du ¤u meç hûl kal mak ta d›r. Fer man dik ka te al›n d› ¤›n da ise bu ta rih ler ara s›n da Meh medb. Sun’ul lah’›n, onun ve fa t› üze ri ne de 1133 ve ya 1134 ta rih le rin de Kös ten dil li’nin der gâh me fli hat li ¤i ni de -ruh te et ti ¤i söy le ne bi lir. 26 F›n d›k l› l› ‹s met Efen di, a.g.e., V, 304.27 Meh med fiü hû dî, Dî vân, 12b.28 Zâ kir fiük rî, Die ‹s tan bu ler der wich-kon ven te und ih re she ic he: (Mec mûa-i te kâ yâ), transk rip si yon: Meh metSer han Tay fli; he ra us ge ge ben von Kla us Schwarz, Kla us Schwarz 1980, s. 74.29 Meh met Ner mi Has kan, a.g.e., s. 321; Üs kü dar l› Se lâ mi Ali Efen di, s. 39. Er ken dö nem kay nak lar da Yu sufnNi zâ med din Efen di’nin “Ömer” ad›n da bir o¤ lu nun var l› ¤›n dan bah se dil me mek te dir. ‹ki o¤ lun dan bü yü ¤üKü çük Hâ mid Efen di (ö. 1172/1758-59) ba ba s› ha yat ta iken Ac› ba dem (F›s t› ka ¤a c›) Se lâ mi Ali Efen di tek ke -si’nde, kü çük o¤ lu Mus ta fa Hâ flim Efen di (Hâ flim Ba ba) ise ba ba s› n›n ye ri ne Ban d›r ma l› zâ de tek ke si’nde fleyh -lik yap m›fl lar d›r. M.Ba ha Tan man-H.Kâ mil Y›l maz, “Ban d›r ma l› zâ de Tek ke si”, D‹A, V, 54-55. Ay van sa râ yî iseYu suf Ni zâ med din efen di’nin üç o¤ lun dan bah set mek te, söz ko nu su iki o¤ lu nun is mi ni zik re dip, üçün cü o¤ -lu nun is mi ni ver me mek te dir. Ay van sa râ yi, Ha dî ka tü’l-ce vâ mi’, ‹s tan bul 1281, II, s. 210-213.30 Y› k›k tek ke ve ha zî re nin ba k› m› Müf tü Ali Efen di Der ne ¤i ta ra f›n dan yü rü tül mek te dir.31 Kös ten dil li’nin ka bir le ri ni bir du var la çe vi rip me zar ta fl› ki tâ be si ni 1971 ta ri hin de koy du ran zat, Cer ra hifiey hi ‹b ra him Fah red din Efen di’nin mün te si bi, fieyh Mu zaf fer Ozak (Afl kî)’nin hu le fâ s›n dan el-Hâc fieyhMus ta fa Efen di’dir. ‹b ra him Fah red din, a.g.e., s. 9 (der ke nâr).32 Hü se yin Vas sâf, a.g.e., s. 42.33 Da ha ön ce zik ret ti ¤i miz üze re Kös ten dil li h. 1105 (1693) ta ri hin den iti ba ren Ha c› Ev had tek ke sin de fleyh likyap m›fl, Se lâ mi Ali Efen di tek ke si ne h. 1133 (1720) ta ri hin de ta yin edil mifl ti. Do la y› s›y la Nu red din Cer râ hî’ninin ti sap ta ri hi olan h. 1108 (1696)’dan ön ce Se lâ mi Ali Efen di tek ke sin de me fli hat lik yap m›fl ol ma s› flüp he li dir.


336

34 Hü se yin Vas sâf, Kös ten dil li’nin Nu red din Cer râ hî’yi ir flad la ta yin bu yu rur ken flu ifâ de le ri ser det ti ¤i ni hi kâ -ye et mek te dir: “O¤ lum Nû red dîn ‹s tan bul’a git. Ka ra güm rük kur bun da, dört yol a¤ z›n da, Ket hü dâ Cân-fe dânâm mer hû me nin bi nâ-ker de si olan Câ mi’-i fle rîf de rû nun da, min be rin câ nib-i ye mî nin de Bak kal ‹s mâ îl Efen -di nâ m›n da bir zât se nin için bir hüc re bi nâ ey le di. On da ibâ det le mefl gûl ol. Ge rek tir ki, se nin için o ci vâr dabir der gâh bi nâ olu nur, ir flâd-› ta rî kat ey ler sin ve pîr-dafl la r›n dan Sü ley man Ve liy yüd dîn ve Mu ham med Hü -sâ med din Efen di ler ma iy ye tin de bu lu na cak lar d›r. Ter bi ye le ri se nin yü zün den ik mâl olu na cak t›r.” Hü se yinVas sâf, a.g.e., V, 44. 35 Ha ya t› hak k›n da bk. Ce mal Öz türk, a.g.e., s. 55-87, 267; fie nay Yo la, a.g.e., s. 25-6536 Ha ya t› hak k›n da bk. Ce mal Öz türk, a.g.e., s. 46-50.37 F›n d›k l› l› ‹s met Efen di, a.g.e., s. 312.38 Ce mal Öz türk, a.g.e., s. 66-67.39 Ce mâl Öz türk, a.g.e.,s. 70-71; s. 273-75.40 fie nay Yo la, a.g.e., s. 34; Ce mal Öz türk, a.g.e., s. 41-42.41 Ha rî rî zâ de, a.g.e., I, 213a; Ba¤ dat l› ‹s ma il Pa fla, He diy ye tü’l-âri fîn (tsh. Ki lis li R› fat Bil ge-‹b nü le min Mah -mud Ke mâl ‹nal), An ka ra 1951, II, 312; Bur sa l› Meh met Tâ hir, Os man l› Mü el lif le ri (haz. Ali Fik ri Ya vuz-‹s ma -il Özen), ‹s tan bul 1972, I, 97; Sa det tin E¤ ri, a.g.m., s. 73.42 Tür be-i pâ ki dir zi yâ ret gâh (nüs ha).43 Me tin de “ibâd” ke li me si ye ri ne szö lük te ol ma s›n, vu ku bul ma s›n, yok ol sun, mah vol sun an lam la r› na ge len“me bâd” ya z›l m›fl t›r. An cak ke li me ma na ya mu vâ f›k gö zük me mek te dir.44 fieyh fiu ayb fie re fed dîn (1258/1842-1329/1911), Edir ne Gül fle nî Ve li De de der gâ h› post ni fli ni dir. El li bir se -ne fleyh lik yap m›fl t›r. Ha san Se zâ yî-i Gül fle nî’nin be flin ci to ru nu dur. Se zâ iy ye ko lu na men sup tur. 1290/1873ta ri hin de Mu ham med Mah vî Efen di ad›n da ki bir mür flid-i kâ mil ile ta n›fl t›k tan son ra Gül fle nî li ¤in ikin ci ko luolan Hâ le tî li ¤i de ruh te et mifl tir. Ha rî rî zâ de’den bir çok ta ri kat icâ ze ti ala rak Câ miu’t-tu ruk bir zât ol mufl tur. Ha -rî rî zâ de’nin Gül fle nî li ¤i de fieyh fiu ayb eliy le dir. Hü se yin Vas sâf ile mek tup lafl ma la r› (Mü râ se lât) var d›r. fieyh-i Ek ber ‹bn Ara bî, Ni yâ zî-i M›s rî, fieyh Bed red din, Ab dul lah Sa lâ hî Ufl flâ kî’ye zi yâ de mu hab bet le ri var d›r. Tel -vi hât’› is tin sah et me si nin muh te mel se bep le rin den bi ri, ese rin vah det-i vü cûd zev kin de ya z›l m›fl ol ma s› d›r.Edir ne’de ir flad hiz me tin de bu lun du ¤u der gâ h›n ha zi re sin de med fûn dur. ‹zâ hu’l-me râm fî Me ziy ye ti’l-ke lâm(Mil let Ktp. Ali Emi rî nr. 1405, 64 shf.) ad l› mat bû bir ese ri var d›r. Vah det-i vü cûd ko nu sun da d›r. “Nûn ve’l-ka lem-i ve mâ yes tu rûn” âye ti nin bâ t› nî tef sî ri dir. Hü se yin Vas sâf, a.g.e., III, 250-272.45 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 1b.46 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 2a.47 Tel vîh ke li me si, Arap ça’da iflâ ret, sin yal, ima, not lar, re fe rans lar an la m› na gel mek te dir. Bu an lam da ki tap,ilâ hî ifla ret le ri, ta sav vuf il mi ne ve ma ri fe te da ir not la r› ih ti vâ et mek te dir.48 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 3b.49 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 39b.50 Nu ma ra lan d›r ma bi ze ait olup, met nin as l›n da yok tur.51 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 33b.52 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 27a.53 Kös ten dil li “fley” ke li me si ni çok luk la “zer re” ke li me siy le kar fl› lar. Zer re yi flöy le ta rif eder: “39. Tel vîh-i fie -rîf: Her bir zer re Hakk’›n ne ayn’› ne gay r› d›r. Hakk’›n maz ha r› ve ay na s› d›r. Her bir fley de Zât’›n ve s› fat la r›ns›r r› var d›r. Her bir zer re ken di mer te be sin de ism-i azam d›r.” 9a.54 Kös ten dil li Meh med fiü hû dî’ye mü kâ fle fe nin di ¤er id rak vâ s› ta la r›n dan far k› n› flöy le ifa de eder: “‹la hi s›r -la r›, rab ba ni hik met le ri, le dün ni ma ri fet le ri ve hak ka ni re miz le ri ben den ifli ti yor sun. fia yet nef si ni tez ki yeedip, ta bi at›n, hay va ni ve fley ta ni hü küm le rin d› fl› na ç› k›p, her me se le yi ma hi ye ti üze re mü fla he de et tiy senken di nin mu vah hid bir arif, kal bi nin ma ri fet le rin men ba› ol du ¤u nu bil. Ak si tak dir de sa de ce iflit mek le ye ti ni -yor san ve ken di ni mut ta li ol dum zan ne di yor san sen hem ya lan c› hem ya lan la yan hem de cehl-i mü rek keb sa -hi bi ola rak bil. Çün kü ya kin ve ir fan an cak mü fla he de ve vic dan dan son ra olur, tah min, zan ve he sap-ki tap latah sil edil mez. Ha ber ne re de bi za ti hi gör mek (mu aye ne) ne re de?! Res mi ma ri fet ler le, veh me da ya l› zan lar laye ti nen kim se apa ç›k bir hüs ra na u¤ ra m›fl t›r. fia yet bi ri si “ma ri fet le ri ta sav vuf ki tap la r›n dan ö¤ ren mek le, in -san-› kâ mil ve vus la ta er mifl bir arif ten iflit me ara s›n da ki fark ne dir” di ye so rar sa de riz ki: “‹ki si ara s›n da ki farkflu dur: Ki tap lar dan ö¤ re nen kim se ya din de ham so fu müt ta ki ve ka t› olur ya da ol maz. Bi rin ci du rum söz ko -


337

nu su ol du ¤un da ev li ya y› in kâr eder ve düfl ma n› olur. ‹kin ci du rum söz ko nu su ol du ¤un da z›n d›k ve pey gam -ber le rin fle ri at la r› n› yok sa yan olur. Kâ mil ve mü kem mil bir kim se nin ke lâ m› n› iflit me ye ge lin ce, ifli ten kim seya mü fla he de ye ulafl mak için gay re ti ni mü ca he de ye sar fe der ya da ci ha da güç ye ti re mez ve ça ba sar fet mek tenaciz olur. Bi rin ci si ar zu ve mu rad edi len dir. ‹kin ci sin de ise ki fli da la let te olan ve da la le te sü rük le yen ler den ol -maz. fia yet iflit tik le ri bur ha ni hik met ler ise, sa de ce ha lin ha ki ka ti ni bi len mü min bir kim se, vic da ni fley ler isemü te red dit (mü te vak k›f) bir kim se olur. Zi ra hik met ler iki ye ay r› l›r: bi rin ci tür hik met ler, fi il ler ve s› fat lar âle -min den fi il-isim ler ve ila hi s› fat lar va s› ta s›y la or ta ya ç› kar. ‹m kân öl çü sün de ev li ya n›n bu hik met le ri nin, sa -lah eh li nin ih san mer te be sin de ki isa bet li dü flün ce le ri nin an la fl›l ma s› bur han ve iz’an yo luy la d›r, mü fla he de veiyân mer te be sin de ki vic dan yo luy la de ¤il. Bu hik me te “di le ge ti ri le bi len hik met” (hik me tün man tu kun bi hâ)ad› ve ri lir. ‹kin ci tür hik met, za ti isim ler va s› ta s›y la cem’de cem’ mer te be sin de ki aha di yet za t› mer te be sin denbir mev hi be dir. Bu hik met tü rü nün bi lin me si aha di yet kefl fiy le zevk ve vic da na ba¤ l› d›r. Bu na “le dün ni ilim”,“di le ge ti ri le me yen hik met” (hik me tun mes kû tun an hâ) ad› ve ri lir. Du rum böy le ise, fla yet iflit tik le ri bi rin ci k› -s›m dan ise, ya kin sa hi bi ve mü min bir kim se olur. fia yet in san-› kâ mil den iflit ti ¤i ikin ci k› s›m dan ise mü te -vak k›f ve mü te red dit bir kim se olur. Vus la t› Rah man ta ra f›n dan d›r. Ri câ lin him me ti ile ço ¤u za man gaf let tenuya n›r ve ih van ara s›n da hal as ha b› n›n mu hib ba n›n dan olur.” 6a.55 22. Tel vîh-i fie rîf: “Bil ki, a’yân-› sâ bi te Hakk’›n zâ t› n›n va s›f la r› na var l›k aç› s›n dan de ¤il ilim ve mü flâ he deaç› s›n dan fü yû zâ t› d›r. Da ha on la ra bu tûn, zu hûr, gayb ve fle hâ det yö nün de var l›k feyz eder.” 6b. 79. Tel vîh:“Gayr-› mec’ûl ma hi yet ler ola rak ta bir edi len müm kü nün ha ki ka ti, mah za ka bi li yet ten iba ret tir. Bu ise a’yân-› sâ bi te nin ay na s› d›r. A’yân-› sâ bi te nin maz ha ri yet ten bafl ka bir özel li ¤i yok tur.” 12b.56 Kös ten dil li vü cûd-i âm’› aç›k lar ken flu ben zet me yi kul lan mak ta d›r: “38. Tel vîh-i fie rîf: “Ge nel var l›k, bi lâtefl bih gü nefl, ha ki kat ler muh te lif renk ler le renk le nen cam lar, be den ler de cam lar dan nu run ak set ti ¤i du var largi bi dir. Bun dan ma lum ol du ki, ilim ma lu ma tâ bî dir.” 8b-9a.57 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 5b. Kös ten dil li do ku zun cu tel vîh de ay n› tak sî me da ya na rak flöy le der: “Mül künmad de si me le kut; me le ku tun mad de si gö re li yok luk tur (adem-i mu zâf). Gö re li yok lu ¤un as l› ise ge nel var l›k -t›r (vü cûd-i âm). Ge nel var l›k mut lak mah za var l› ¤›n ese ri ve göl ge si dir. Mut lak var l›k, ev vel, âhir, zâ hir ve bâ -t›n d›r. Al lah zu hur ede nin ve bâ t›n ola n›n ayn’›d›r. Za t›n da Hak zu hur ve bu tun dan mü nez zeh dir. fia n› bun -dan yü ce dir. Sal ta na t› gö rüfl be yan eden le rin gö rüfl le rin den, mu at t› la ve mü fleb bi he nin zan la r›n dan, ka fir vemüfl rik le rin if ti ra la r›n dan, z›n d›k ve mül hid le rin sa n› la r›n dan yü ce dir.” 4a.58 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 39b. “Vâ cip bi zâ ti hi ka dîm var l›k t›r. S› n›r l› l›k, mut lak l›k, ta ay yün ve ta ay yün süz -lük ten mü nez zeh tir. Müm kün, ha ki ki var l› ¤›n ken di sin de se re yân et me siy le var olan veh mî mev cud dur.”59 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 12a.60 41. Tel vîh-i fie rîf: “Müm kü nün var l› ¤› özel ve iti bâ rî var l›k t›r. Ya ni müm kün müs ta kil var l› ¤› ol du ¤u nu zan -ne der. Oy sa böy le de ¤il dir. Bu onun iti bâ r›n dan ve veh min den or ta ya ç› kar. Müm kün var l›k, âkil ol ma yan ço -cuk me sa be sin de dir. Ken di si ni zâ t›y la mev cûd ve ger çek müs ta kil var l›k sâ hi bi ol du ¤u nu zan ne der. Ken di si -ni me câ zî var l›k, maz har, mec bûr kul, mak hûr, za y›f, bir fleu yap ma ya m›k te dir ol ma yan aciz ve ze lîl ol du ¤u -nu bil mez. Var l›k, zu hûr, kuv vet, kud ret ger çek te Rabb’e ait tir.” 9a.61 79. tel vîh: “Va cip bir fley müm kün de di ¤er bir fley dir. Çün kü vâ cip mev cûd, ka dîm ve ha kî ki dir. Müm künmev cud, hâ dis, iti bâ rî dir. Vâ cip ile müm kün ara s›n da as la bir mü na se bet yok tur.” 12b.62 14. tel vîh: “Ve him gü cü in san mem le ke tin de ki en fü si ‹b lis tir ve çok luk la bir fle yi ma hi ye ti ne mu ha lif fle kil -de id rak et me si fla n›n dan d›r. Gör mez mi sin ki, ve him gü cü Ba ri Te âlâ’n›n fle ri ki ol du ¤u nu ta sav vur eder, fle -ri ki mah za müm te ni ve mut lak yok ol du ¤un dan do la y› per de ler ve bur ha ni de lil ler ta lep eder. ‹b lis’in âde minyü ce li ¤i ni gör me ve tüm alem le re üs tün lü ¤ü nü id rak et me ko nu sun da ba si re ti nin na s›l da kör lefl ti ¤i ne bak.Oy sa âdem (in san), var l› ¤› iti ba riy le ila hi ve kev ni mer te be le ri ken di sin de top la m›fl, ubu di yet ve ru bu bi yet s›r -r› n› yük len mifl tir. La net li ‹b lis ise ken di si ni âdem den da ha ha y›r l› zan net mifl, âde me sec de et mek ten kaç m›flve ki bir len mifl tir. Ni hai de re ce de bil gi siz lik ve ah mak l› ¤›n dan do la y› du yu âle mi nin öte sin de ki alem le rin var -l› ¤›n dan uzak kal m›fl, ba t›l sa n› s› ve bo zuk zan n›y la ga ibi fla hi de k› yas et mifl tir. Ha ki ka tiy le Hakk’› ku flat makis te mifl tir. Oy sa Hak Te âlâ onu ve her fle yi zat, s› fat ve ilim aç› s›n dan ku flat m›fl t›r.” 4b-5b.63 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 4b-5b.64 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 7a.65 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 39b.66 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 7a.67 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 27a.68 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 26b.


338

69 Ha rî rî zâ de, T›b yân, I, 214a.70 Meh med fiü hû dî, a.g.e.,7a-b. fie ri ata ri âyet vur gu su na sa hip tel vîh ler den ba z› la r› flun lar d›r: “Zâ hi rî ibâ det -ler ve fler’î me ra sim zâ hir eh li için dir, bun la r›n ha ki ka ti ne ulafl m›fl kim se için de ¤il dir, der se bu kü für dür. Zi -ra zâ hir is mi ni in kâr et mifl tir. Zâ hir is mi ni in kâr et me siy le bâ t›n is mi ni de in kâr et mifl de mek tir. Çün kü mü -sem mâ n›n it ti hâ d›n dan do la y› zâ hir bâ t› n›n ayn’›d›r. Öte yan dan fler’i me ra sim ve fle ri at›n zâ hi riy le amel et -mek ye ter li dir; fle ri at›n s›r la r› n› bil mek (ma ri fet), hik met le ri ne vâ k›f ol mak, ha ki kat le riy le ta hak kuk et mek ge -rek li de ¤il dir di yen kim se z›n d›k l› ¤a düfl müfl tür. Zi ra bâ t›n is mi ni in kâr et mifl de mek tir. Bâ t›n is mi ni in kâr et -me siy le de zâ hir is mi ni in kâr et mifl de mek tir. Zik re dil di ¤i üze re bâ t›n zâ hi rin, ev vel âhi rin, ezel ebe din, mülkme le kû tun, me le kû tun mül kün ayn’›d›r. Cis mâ nî s›r r›n ve “Ye rin bafl ka bir ye re dö nüfl tü rü le ce ¤i gün…” (‹b -ra him, 48) âye ti nin s›r r› n› an la.” 11b. “Mür flid, inâ bet ve bi at ta lep et mek an cak fler’-i fle ri fi kâ mi len ye ri ne ge -tir dik ten son ra zo run lu dur. fier’-i fle rî fi kâ mi len ye ri ne ge tir me yen, mür flid ta lep edip onun him me ti ve du -as›y la fle ri at› ik mâl et mek is te yen kim se, ha ta et mifl, gaf le te düfl müfl ve iflin ha ki ka ti ni bil me mifl de mek tir.”10b. 71Meh med fiü hû dî, a.g.e., 7b-8a. Ubû di yet ve ru bû bi yet s›r r› n›n ‹s lam di nin de bir lik hâ lin de ol du ¤u nu flöy lebe lir tir: “Mu sa’n›n di ni (a.s.)mah za fle ri at t›r. Da vud’un (a.s.) di ni mah za zühd dür. ‹sa’n›n (a.s.) di ni mah za ta -ri kat, ma ri fet ve hik met tir. Pey gam be ri miz, pey gam ber le rin efen di si, as fi yâ n›n sul tâ n› Mu ham med Mus ta -fa’n›n (s.a.v.) di ni ise bu üçü nü nün di ni ni câ mi’dir. Ubu di yet ve ru bu bi yet s›r r› n› ken din de top la m›fl t›r.” 8a.72 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 9a.73 Meh med fiü hû dî, a.g.e., 17b-18a.74 Meh med fiü hû dî, a.g.e.,6b, 7a.75 Meh med fiü hû dî, a.g.e. 3b.


Documents

İki Pîrin Şeyhi