1

د كتاب پ５ژندنه

)－رامر(پ＋تو نحوه : د كتاب نوم. 1 پوهندوى أاكتر زرغونه ر＊تين زيور : ليكوال. 2د ساپي د پ＋تو ＇يؤنو او پراختيا : د چاپ ＄اى. 3

مركز

پ＋تونخوا–پ５＋ور

ع كال2003 – لمريز 1382 : د چاپ پ５＂ه. 4

هدا

 

2

، لوى استاد عالمه د پ＋تو ادب د اسمان پن％م ستورې

پوهاند ر＊تين پاك روح ته، د هغو خدمتونو د لمان％ن３ او

درناوي په وياؤ، چ３ ＇ه د پاسه نيمه پيؤة ي３ د زؤه په وينه

او د تندي په خولو پ＋تو ژبه او ادب د نؤيوال３ سيالة

جو－ه كؤې او پ＋تو ژب３ او ادب ته ي３ نوى خوند او رن，

!ور بخ＋لى دى

 

3

سرليكونه

1����������������������������������������������������������������يو ＇و خبرې .1

3������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ －رامر ته يوه لنأه كتنه .2

لومؤى ＇پركى

3. Syntax )نحوه( سن＂كس�������������������������������������������������������18

23��������������������������������������������������������������نحوي واحدونه .4

27جمله .5

دويم ＇پركى

37��������������������������������������������������������) عبارت–غونأ (تركيب .6

44��������������������������������������������������په پ＋تو ژبه ك３ د تركيب أولونه .7

70�����������������������������������������������واحدونه) فرازيالوژيكي(اصطالحات .8

ىدر４يم ＇پرك

78����������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ د جمل３ جوؤ＊ت .9

82���������������������������������������������������������� فاعل–لومؤى مبتدا .10

88������������������������������������������������������������� فعل–دويم خبر .11

92��������������������������������������������������������������������مفعول .12

96���������������������������������������������������������������نحوي قيدونه .13

＇لورم ＇پركى

100�������������������������������������)＄ان／ؤتياوې(په پ＋تو ژبه ك３ د جملو خصوصيات .14

100�������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ عروضي خصوصيات .15

110��������������������������������������������������د پ＋تو ژب３ نحوي خصوصيات .16

 

4

پن％م ＇پركى

135���������������������������������������������３ د جمل３ أولونهله مخ) شكل(د جول３ .17

135��������������������������������������������������������يو ستوې يا ساده جمل３ .18

140��������������������������������������������������������غبر－３ يا مركب３ جمل３ .19

شپإم ＇پركى

170��������������������������� د حذف مسئله(Ellpsis)جملو ك３ د يوې برخ３ يا اجزاو په پ＋تو .20

170���������������������������������������������� فعل او قيد حذف– مفعول –د فاعل .21

174��������������������������������������������������د －رامري اجزاو د ماهيت بدلون .22

177����������������������������������������������������������صفت د اسم په تو－ه .23

178����������������������������������������������������������ت په تو－هاسم د صف .24

178����������������������������������������������������������صفت د قيد په تو－ه .25

179��������������������������������������������������������������������نتيجه .26

182���������������������������������������������������������)ماخذونه(اخيستن％ي .27

 

5

يو ＇و خبرې

د ژبو او ادبياتو د پوهن％ي د پ＋تو ＇ان／３ په درسي نـصاب كـ３ د پ＋تـو ژبـ３ －رامـري مـسايل

.هم ＄اة لري) صرف، نحوه(لكه

چاپي اثار هم لـرو او د نحـوې پـه برخـه كـ３ . شتهد پ＋تو ژب３ په صرفي برخه ك３ مواد او ليكن３

خواره واره مواد د ب５ال ب５ال كورنيو او باندنيو پياوؤو استادانو او ژبپوهانو لـه خـوا رامـن＃ تـه شـوي

د درسي پالن له مخ３ ＊ايي چـ３ درسـي . دي، خو د يو بشپؤ درسي پالن له پاره كافي نه －２ل كيإي

لإه دريو ＇لورو كالو پـه مـوده كـ３ پـرې نـوى نظـرو شـي او د ور＄نيـو علمـي مواد كال په كال يالإ تر

.تجربو، نويو علمي ＇يؤنو په ر１ا ك３ دغه مواد بشپؤ اوكره شي

دغه كار چ３ زه ي３ دلته وؤانـدې كـوم سـره لـه دې چـ３ نـوې موضـوع نـه ده خـو بيـا هـم دغـه اثـر

.ابلمونو په باب په ＇ه نا ＇ه －＂ه شيكيداى شي د پ＋تو ژب３ د نحوي مسايلو او پر

ددې اثــر پــه ليكنــه كــ３ زياتــه ه）ــه شــوې ده چــ３ مــسايل پــه تطبيقــي تو－ــه بيــان كــؤاى شــي او

ــه عملــي او تطبيقــي برخــه كــ３ د پخــو ــه پ ــات مثالون ــاره زي ــه پ همدارن／ــه د موضــوع درو＊ــانولو ل

د خـوإو محـاورو نويـو او زؤو اصـطالح／انو ليكوالو، استادانو د اثـارو او همدارن／ـه د پ＋تـو ژبـ３

.＇خه كار اخيستل شوى دى

بايد زياته كؤم چـ３ مـا دغـه اثـر د لـوى اسـتاد عالمـه پوهاندرشـتين پـه الر＊ـوون３ چـ３ زه يـ３ د

.شا－ردة وياؤ هم لرم ليكى دى

ته نـو د ＇ن／ه چ３ په دې برخه ك３ تر اوسه كوم درسي چاپ شوى بشپؤ كتاب يا لكچر نوټ نـش

پوهن％ي د پ＋تو ＇ان／３ داؤتيا او ضرورت له مخ３ ما دغه －ران كارته اوإه ورته كـؤې تـر ＇ـو لـإ تـر

لإه زما دغه كار او هل３ ＄ل３ له يوې خوا دا چ３ د پ＋تو ژب３ پـه دغـه －رامـري برخـه كـ３ يـو ＇ـه كـار

.ره د استفادى وؤو－ر＄يشوى وي او له بل３ خوا د مينه والو او د ＇ان／والو له پا

لمريز كال د كابـل پوهنتـون د ژبـو او ادبيـاتو د پـوهن％ي لـه خـوا د كـستتنر پـه 1366دغه اثر په له بده مرغه د هيواد . شكل چاپ شوى و، چ３ بيا وروسته د چاپ５دوله پاره ي３ منظوري هم شوې وه

.دبدو سياسي حاالتو له كبله چاپ نه شو

كابل د ج／ؤو په نتيجه ك３ د ادبياتو د پـوهن％ي او د هيـواد د نـورو زيـاتو لمريز كال د 1371د

.كتابونو سره يو ＄اى دغه اثر هم له من％ه والؤ

 

6

ســإ كــال د نن／رهــار پوهنتــون د ژبــو او ادبيــاتو پــوهن％ي د پ＋تــو ＇ــان／３ د ضــرورت لــه مخــ３

نو د ساپي ＇５ؤنـو مركـز د خـپل３ ملـي دې چاپ شي، ) پ＋تو نحوه(پريكؤه وكؤه، چ３ دغه درسي اثر

پاليسة له مخ３ چ３ درسي كتابونه په لومؤي قـدم كـ３ چـاپوي، نـو ددې كتـاب پـه چـاپولو كـ３ هـم

مرسته كؤې ده چ３ دغه مركـز لـه يـوې خـوا خپـل ملـي رسـالت تـر سـره كـؤى او لـه بلـ３ خـوا د پ＋تـو

پـه دې تو－ـه مننـه او كـور . انتيا برابـره كـؤې ده ＇ان／３ د استادانو او محصلينو لپاره ي３ درسـي اسـ

. ودانة ورته وايو د الزياتو برياليتوبونو په هيله

پوهندوى أاكتر زرغونه رشتين زيور

د كابل پوهنتون د ژبو او ادبياتو د پوهن％ي استاده

 

7

د پ＋تو ژب３ －رامرته يوه لنأه كتنه

.كيإي او د تشريحي ژبپوهن３ يوه ستره ＇ان／ه ده－رامر د ژب３ د جوؤ＊ت علمي شرح３ ته ويل ژيپوهنه د علومو په لؤ ك３ يوه نوې پوهنه ده او له يوې پيؤة راهيس３ د ژورو كتنو او ＇５ؤنو په مرسته مخ په وؤاندې ＄ـي، خـود ژبـ３ پـه بـاب لـه أ４ـرو لرغونـو زمـانو ＇خـه ＄ينـي كتـن３ او ＇５ـؤن３ روانـ３ دي، د

پ５ؤيــو ژبپوهنــه د نــوې ژبپــوهن３ زؤى او اســاس جــوؤوي، د ) 18-17(ســيك، من％نيــو پ５ؤيــو، لرغــوني، كال 1ژبپوهن３ په پراختيا او پرمختيا ك３ پخوانة هندي او يوناني فاللوژي أ４ره اغيزمنه برخه لري

وازې مونإ دلته د ژبپوهن３ تاريخي سير او پرمخت， په بشپؤه تو－ه نه ＇５ؤو بلك３ غواؤو چ３ يـ نـوې ژبپوهنـه كـه ＇ـه هـم د . د ژب３ －رامر ته يوه لنأه كتنه وكؤو او بيا په خپل مطلب الس پورې كؤو

علومو په لؤة ك３ د شلم３ پ５ؤة ابتكار دى، ول３ －رامر د ژبپوهن３ د يوې ＇ان／３ په تو－ه لرغـونى وؤة او پؤاوونـه تـر شـاكؤي دي چـ３ ددغـو په عمومي تو－ه په نؤة ك３ －رامر ب５ال ب５ل３ پ . تاريخ لري

ب５ال ب５لو د ورو او پؤاوونو په بهير ك３ د ！اكلي جهـان بينـة، نظريـو او الرو چـارو لـه مخـ３ د －رامـر ب５ال ب５گل أولونه رامن＃ ته شوي دي چـ３ تـر ！ولـو مهـم يـ３ كالسـيك عنعنـوي، مقايـسوي، تـاريخي،

ؤة كـ３ د －رامـر ليكلـو منـشا لرغـوني يونـان تـه رسـيإي چـ３ په لويدي％ـه نـ . تشريحي －رامرونه دي .كالسيك －رامر لومؤى په يونان او بيا په روم ك３ من％ته راغى

د يونان نامتو فيلسوف د لويدي％３ نؤة لومؤنى عالم دى چ３ د ژب３ د ) ق م 347-427(افالطون ملـه د ژبپـوهن３ بنـس اي＋ـودونكى او د حقيقت او ＇رن／والي په باب ي３ ＇５ؤنه كـؤې او لـه همـدې ا

ــده －رامـــر ــوى دى (Systematicgrammar)باقاعـ ــوؤوونكى －２ـــل شـ د افالطـــون ＇خـــه . جـــاره كــ３ د ＇５ــؤن３ او ارز＊ــت وؤ ده ــه ب ــه د ژبــ３ پ ــه بــاب ارســتو د . وروســته د ارســتو نظري د ژبــ３ پ

او )2( يـوه ！ـولنيزه او اتفـاقي پ５＋ـه ده افالطون پر خالف داس３ عقيده لرله چ３ ژبه فطري نه ده بلك３ په دې تو－ه ارسـتو لومـؤنى مفكـرو چـ３ . كلمات د خارجي دنيا د مظاهرو دپاره سمبولونه －２لي دي

) اسـم، فعـل، حـرف (د الفاظو ألبندي اوويش مفكوره ي３ رامن％تـه كـؤې او كـالم يـ３ پـه دريـو برخـو .ويشلى دى

رومي تمدن په دورې ك３ د التيني ژب３ د －رامري قواعدو په شرح تردې وروسته روميانو يعني د دوي په حقيقت كـ３ د . كولو ك３ د يو نانيانو د －رامر ليكن３ اصول او الرې چارې په پام ك３ ونيول３

.مخ) 7 (1974لوؤ ＊وون％ى، مسكو (كود وخوف، عمومي ژبپوهنه، . ي. و-1 خياپور، دستور زبان فارسي، چـاپ 7ص 1347 جان، تى، واترمن، سيرى در زبان شناسى، ترجمه فريدون بدره ي３ )2(

).7ص (1347ششم

 

8

ورپـس３ دغـه أول . يوناني ژب３ د －رامـري قاعـدو پـه چوكـاټ كـ３ د التينـي ژبـ３ ب５ل／ـ３ ＄ـاى كـؤل３ عربي پوهانو د خـپل３ ژبـ３ د جوؤ＊ـت . ليكنه او طريقه عربو هم د خپل３ ژب３ د پاره غوره كؤه －رامر

د ارسـتو دغـه ويـش تـر اوسـه پـورې د . هـم ويـشلي دي ) اسـم، فعـل، حـرف (برخ３ په دې دريـو برخـو ره عربــي －رامــر پوهــانو پــه اثــارو كــ３ اســتعماليإي چــ３ دغــه طــريق３ فارســى او پ＋تــو ژبــو تــه هــم ال

.وموندله او د افغاني －رامر پوهانو له خوا دود شوي دي عنعنوي －رامر چـ３ پـه لويدي％ـه نـؤة كـ３ رامـن＃ تـه شـو هغـه －رامـر دى چـ３ د انيـوس تـراكس

(Dionysius thrax)) 2پـه اورپـا كـ３ دارسـتو د ميتـود تـر ＇ـن， رامـن＃ تـه كـؤ او تـرده ) م. پ５ؤة ق تراكس د نن نه نژدې )1(. د التيني ژب３ －رامر رامن＃ ته كؤ (Donatus) دوناتوس) م پ５ؤة 4(وروسته

كاله پخـوا د يونـاني ژبـ３ د ژورې مطـالع３ او د پخوانيـو عالمـانو د كـشفياتو ＇خـه پـه －＂ـ３ 2000 ضــمير، حــرف اضــافت articulus)اســم، فعــل، فعلــي صــفت، ارتيكــل (ســره كلمــه پــه اتــه أولــه

(Prepostion)) چــ３ بيــا دونــاتوس د ＇لــورم３ پ５ــؤة را پــه )2(قيــد، ربــط ويــشل３ ده ) ګپريــدلو ديخوا التيني －رامر د تراكس د －رامر پر اساس وليكه چ３ ددغو －رامر ليكونكو الره بيا وروسـته د

دغه －رامريستان په دې عقيـده وو، چـ３ أ４ـرې ژبـ３ پـه تيـره بيـا التينـي . يورپ －رامر يستانوونيوله پـر ) دود(همدغه د－ريكو رومـن د عنعـن３ . د معتبرو منطقي او عمومي قواعد و درلودونك３ ده ژبه

او 000اساس ليكل شوي －رامرونه دي چـ３ وروسـته يـ３ د نـورو ژبـو لكـه عربـى، عبرانـى، التينـى ك３ د مقايسي او تاريخي ژبپوهن３ پيـل ) ع1784(په كال . نورو ژبو د－رامرونو اساس جوؤ كؤى دى

د مقايسي او تاريخي ژبپوهن３ په پرمختيا او انكشاف ك３ د هندي فاللوژي او سانـسكريت . كيإيپــه دې سلــسله كــ３ د . ســره د اروپــايي پوهــانو اشــنايي او بلــدتيا أيــره ارز＊تناكــه خبــره －２لــه كيــإي

پـه خپلـه . ه كـؤه ده پـه كلكتـه كـ３ د بن／ـال اسـيايي ！ولنـه رامـن＃ تـ . سرويلم جونز نوم د يادولو وؤدى .)3(جونز په هندي ژبو او سانسكريت پوهيده

پ５ؤيـــو پـــه شـــاوخواك３ اروپايـــانو د پـــا１ي نـــي －رامرومونـــد او د هغـــه پـــه واســـطه د ) 18-17(د د پـا１ي نـي －رامـر د سانـس／ري د ژبـ３ پـه بـاب أ４ـر مفـصل او . سانس／ريت د ژبـ３ سـره اشـنا شـول

اورپايي پوهانو د پاني ني د －رامر موندن３ تـر مهالـه پـورې . وركؤل －＂ور معلومات خلكو ته په الس د پـاني نـ３ د －رامـر پـه بـاب داسـ３ ويلـي ) بلوم فيلـأ . (ددغه －رامر په شان بل كوم كتاب نه وليدلى

دا كتـاب د سانـس／ريت د ژبـ３ صـرفي، . دي، چ３ د انـساني ذكـاوت لـه سـترو ياد－ـارونو ＇خـه دى او نحوي شكلونه په أ４رې پاملرن３ سـره شـرح كـؤي دي او تـردې د مخـه ه５ـ＆ يـوه اشتقاقي، تركيبي

د پاني ني د －رامر سره د پوهانو بلـدتيا دوې مهمـ３ . ژبه هم دومره بشپؤه او پوره نه وه ＇５ؤ له شوې

مخ11، 1974مسكو ) لوؤ ＊وون％ى( و، ي، كود و خوف، عمومى ژبپوهنه )1( مخ1974،11مسكو ) لوؤ ＊وون％ى(، ي، كود و خوف، عمومى ژبپوهنه و)2( مخ24، 1974مسكو ) لوؤ ＊وون％ي( و، ي، كود و خوف، عمومى ژبپوهنه ) 3(

 

9

دقيــق اول دا چــ３ د يــورپ پوهــان د لومــؤي ＄ــل لــه پــاره د يــوې ژبــ３ د پــوره او . نتــيج３ وركــؤي دياو وليـدل شـول چـ３ ددغـه －رامـر د قاعـدو او ＇５ؤنـو اصـول د فرضـيو او . تشريح سـره مخـامخ شـول

ذهني تصوراتو پر ＄اى تطبيقي او عملي ＇５ؤونو پربنس والؤ دي، بله دا چـ３ پوهـان د نـؤة د أيـرو ى شـول، چـ３ ژبو سره اشـنا شـوي وو نـو د سانـس／ري سـره هـم اشـنا شـول، پـه دې تو－ـه دوي وكـوال

ددغو ژبو كلم３ او الفاظ يو له بله سره پرتله كـؤي چـ３ البتـه د مقايـسي －رامـر ليكنـه د پـاني نـي د د پاني ني د －رامر سره په －رامر ليكنه كـ３ يـو نـوى بـاب . －رامر د موندن３ ＇خه وروسته پ５ل ك５إي

３ د سانس／ري او د ＄ينو لرغونو ژبـو وروسته تردې د ژب３ ＇５ؤونكو ته جوته شوه چ . پران５ستل شو لكه يوناني، التيني او نـورو اروپـايي لرغونـو ژبـو تـرمن＃ هـم د －رامـري جوؤ＊ـت او هـم د لغتونـو لـه مخ３ ＊كاره ورته والى موجود دى نو ＄كه د سانس／ريت يوناني، التيني ژبو د －رامـري جوؤ＊تونـو

پــه تــرڅ كــ３ د ژبپــوهن３ مقايــسوي برخــه تاســيس شــوه او او لغــاتو د مقايــسوي ＇５ؤنــو د پــرمخت， .پرمختياي３ وموندله

په دې تو－ه د لويدي％３ نؤة ژبپوهان د اتلسم３ پ５ؤة د پيل ＇خه تر نولسم３ پيؤة پورې يعني

ايندو اروپـايي ژبـ３ پـه مقايـسوي تو－ـه مطالعـه او ددغـو ژبـو . پوره سل كاله يوله بله سره تؤلي دي

يــ３ د تقابــل قــوانين د غــإونو بــدلون او نــورې －ــأې ＄ان／ؤتيــاوې او صــوتي، لفظــي، نحــوي تــرمن＃

.مسائل په ژوره تو－ه ＇５ؤلي مطالعه كؤي دي

په همدې تو－ه د ژب３ د مقايس３، مطالع３ سره جوخت تاريخي مطالعه او ＇５ؤنـه هـم پيـل شـوې

اسـنادو لـه مخـ３ د خاصـو ژبـو د تـاريخ پـه مطالعـه او په دې وخت ك３ يوه أله پوهـان د مرقومـو . ده

كالسـيك، (ددغو مطـالبو د مطـالع３ مهمـه نتيجـه د ژبـ３ ددرې －ونـو دورو . ＇５ؤنه بوخت شوي دي

！اكنه وه او پـه دې تو－ـه د يـوې دورې نـه بلـ３ دورې تـه د انتقـال مـرحل３ ) اوسنة(من％نة، معاصره

خـصوصيات بيـان او ) سن＂كـسي (او نحـوي ) مـور فولـوجيكى (رفي چ３ د هرې دروې صـ . شرح شوي

＇ن／ه چ３ د مخه مو اشاره وكؤه معاصـره او علمـي ژبپوهنـه پـه اروپـا كـ３ د شـلم３ .＊ودل شوي دي

پ５ؤة په لومؤي سـرك３ ) 20(پ５ؤة له لومؤة نيمايي ＇خه شروع كيإي يعنى د ژب３ علمي مطالعه د دا وخـت ＄ينـي پوهـان دې نتـيج３ تـه ورسـيدل چـ３ ژبـه د دوو ب５ـال . ليإييوې نوې مرحل３ ته ورداخ

.يوه په تاريخي او بله په تشريحي تو－ه: ب５لو خوا وو ＇خه مطالعه كيداى شي

＇ن／ه چ３ ژبه د زمان３ په يوه خاصه موده ك３ او يا د زمان３ پـه اوإدو كـ３ تغييـر اوبـدلون كـوي

دو لـه مخـ３ عمـل كـوي، نـو كـه د ژبـ３ د بـدلون قـوانين د زمـان３ د يـوې او د ！اكلو قوانينـو او قاعـ

مرحل３ ＇خه بل３ مرحل３ ته په ترتيب سره مطالعه شي نو د تاريخي ژبپـوهن３ مبحـث جـوؤ وي او كـه

چ５ــرې د ژبــ３ قواعــد د زمــان３ پــه يــوه ！ــاكلي مرحلــه كــ３ و＇５ــؤل شــي نــو بيــا د تــشريحي ژبپــوهن３

 

10

البتـه پوهـان پـه . په دې تو－ه －رامر د تشريحي او تطبيقي ژبپوهن３ يوه برخه ده موضوع جوؤوي چ３

يعنـى . دې نظريه هم دي چ３ د ژب３ تشريحي مطالعه، د تاريخي مطالع３ ＇خه ؤومبى او مخك３ ده

او تر هغه چ３ د ژب３ موجوده حالت شرح نه شي نو تر هغ３ پورې بايد د هغ３ ت５ر تـاريخ هـم مطالعـه

.)1(تحقيق نه شي

د شلم３ پ５ؤة د منحنـة دورې د ژبپـوهن３ ＄ان／ؤتيـا او مهـم خـصوصيت دا دى چـ３ ژبـه د يـوه

！اكلي جوؤ＊ت درلودونكي بولي او په دې تو－ه ه）ه كيإي، چ３ ژبني علوم د نـورو طبيعـي علومـو

.او مكتب من＃ ته راوؤيد ＇５ؤن３ دغه الره د ژب３ د جوؤ＊ت د اصالت الره . سره نژدې كؤي

معنا داده چ３ ژبه د رابط３ سيـستم يـا يـو لـه (Structuratism)د ژب３ د جوؤ＊ت د اصالت د ژب３ جوؤونكي عناصر لكه غإونه، الفاظ او نور په خپل من＃ . بل سره تؤلوسيستمونو مجموعه ده

اعتبار او اهميت نـه لـري نـو پـه ك３ پرته د متساوي او متناقصو اؤيكو دلرلو ＇خه په ＄ان／ؤي تو－ه

كال كـ３ د چامـسكى پـه نامـه 1957دې تو－ه د －رامر ليكن３ تاريخ راوروسته زمانو ته رسيإي، په

دغـه . تر عنوان الندې يوه رساله ليكل３ دهSyntactics Structureيوه عالم د نحوي جوؤ＊ت هغه غو＊تل چـ３ د ژبـ３ د جوؤ＊ـت پـه بـاره .ليكنه د －رامر ليكن３ په چوكات ك３ خورا بدلون ＊يي

ك３ د يوې داس３ عمومي او كلـي نظـري３ بنـس ك＋يـإدي چـ３ د ژبـ３ پـه بـاره كـ３ پـه عـام أول او د

ده خپلـــه دغـــه نظريـــه د －زارشـــي نظـــري３ . هـــرې ژبـــ３ پـــه بـــاره كـــ３ پـــه خـــاص أول د تطبيـــق وؤوي

Transformational theoryد . غــه نظــري３ پــه اســاس ليكــل شــوى و او هغــه －رامــر چــ３ دد－زارشي يا تطبيقي －رامر چ３ يوه نوې －رامـري الره ده، د ان／ريـزي، . －زارشي －رامر په نامه ياد كؤ

روسى او جاپانى ژبو په －رامر ليكنه ك３ تطبيق شوې ده، دا －رامر ليكونكي په دې خبره ！ين， دي

م／ـر ددې پـه ＇ـن， كـ３ ＄ينـي . ！ولـو ژبـو كـ３ تطبيـق كيـدالى شـي چ３ د －رامر ليكن３ دغـه الره پـه

د تطبيقــي يــا －زارشــي . ژبپوهــان هــم شــته چــ３ تــر اوســه ال ددغــ３ نظــري３ پــه ر＊تينــوالي شــكمن دي

－رامر او تشريحي －رامر تر مـن＃ تـوپير دادى چـ３ پـه تـشريحي －رامـر كـ３ د ژبـ３ حالـت او شـكل تـه

و د ژب３ تطبيقي يا عملي جنبه له نظره غور＄ول كيإي، يعنى په تشريحي －رامر أ４ره پاملرنه كيإي ا

په دغه أول －رامر ك３ د ژب３ ثابـت او . ك３ د ژب３ د حالت او فعال３ عملي ترمن＃ توپير نه ＇ر－نديإي

نـه ！اكلى شكل په يوه معينه زمانه كـ３ مطالعـه كيـإي او د ژبـ３ عملـي او فعـال صـورت تـه پاملرنـه

101 ص 1347 جان، تى، واترمن، سيري د رزبانشناسى، ترجمه بدره ي３ )1(

 

11

كيإي، －زارشي －رامر د ژبـ３ د عملـ３ جنـب３ د شـرح３ پـر اسـاس ！يـن， او اسـتواره دى، چـ３ طبعـا

. ددغه هدف د الس ته راوستلو له پاره د ژب３ د حالت ＇خه هم خبرې كيإي

د پ＋تو ژب３ په . اوس په دې برخه ك３ غواؤم د پ＋تو ژب３ ژبنيو ＇يؤونو ته يو لنأ نظرواچوم

و لرغوني تاريخ ك３ دوه وروست３ پ５ؤة د ژبنيو ＇５ؤنو او ژبنيو مواد و په رامن＃ ته كيدلو ك３ اوإد ا

مونإ . تر دې د مخه د پ＋تو ژبنيو ＇５ؤنو ته د چاپام نه دى ور－ر＄يدلى. ارز＊تناكه دوره －２له كيإي

وينو او په دې برخه ك３ ＇ه پته پ５ؤة ＇خه وؤاندې د پ＋تو ژب３ د اصولو په باب ＇ه ＇رك نه) 18(د .نه ل／يإي او يا خوال دركه دي

پـه . پ＋تو يا د افغانانو ژب３ أ４رو وروستو زمانو ك３ د نؤة د ژبپوهانو پام ＄ان تـه را اؤولـى دى

اروپا ك３ د ژبپـوهن３ د پـرمخت， او د هنـدي اريـايي ژبـو سـره ددوي بلـدتيا ددې سـبب شـوه چـ３ د

. باب ＇５ؤن３ او تحقيقات هم رامن＃ ته شيپ＋تو ژب３ په

د پ＋تو ژب３ د －رامرونو په باب كه ＇ه هم په اول سرك３ د پ＋تنو پوهانو له خوا اثار ليكل شـوي

دي خو وروسته په ك３ اروپايي پوهانو هم پوره برخه اخيست３ ده او د شرقي ژبـو د پل＂نـو پـه سلـسل３

ختي＃ پوهانو د علمي پل＂نو په لؤ ك３ پ＋تو ژبـ３ تـه . ３ پل＂ن３ كؤي دي ك３ ي３ د پ＋تو ژب３ په باب ＊

هم پوره پاملرنه كؤې ده او د ب５لو ب５لو هيوادو ختي＃ پيژندونكو د پ＋تـو ژبـ３ قاموسـونه، －رامرونـه

.او نور ژبني اثار ليكلي او علمي ＇５ؤن３ ي３ ترسره كؤي دي

هيوادونــو لكــه المــان، ان／لــستان، شــوروي اتحــاد، فرانــسه، دغــه ＇５ــؤن３ د نــؤة پــه بيلــو بيلــو

د يورپ پوهانو د پ＋تو ژبـ３ . امريكا، چكوسلواكيا، اي＂اليه، سويس، ناروى او نورو ك３ شوي دي

په باب او د هغ３ د منشا او پيداي＋ت په باره ك３ نظري３ او ＇５ؤن３ وؤاندې كؤي دي او همدارن／ه د

او اؤيكي د نورو ايندو اروپايي ژبو سره د مقايسوي تاريخي، مقابلوي ژبپـوهن３ پ＋تو ژب３ خپلوي

.له مخ３ ثابته كؤې ده

او ) 1942-1856(او ورپـــسي د －ـــاي／ر ) 1894-1849(پـــه يـــورپ كـــ３ د جميـــز د ارمـــس＂＂ر او د پ＋تو په بـاب ددوي ＇５ـؤن３ د قـدر ) 1976-1902(ايمل بنونيست ) 1980-1892(مار－５نستر

تــر ســرليك النــدې يــو اثــر ) افغانــانو ژبــه( كــال پــه اروپــا كــ３ د 1888دار مــستتر پــه . يــا دولــووؤ دياو همدارن／ـه پـه همدغـه . صرف، اشتقاق او تركيـب بـرخ３ لـري ) اواز شناسى (ليكلى دى چ３ دواك

.اثر ك３ د پ＋تو د منشا په باب نظري３ ＄اى شوي دي

 

12

داو ستا د ژب３ سره د پ＋تو مقايسه ترسـره كـؤې چـ３ ) 1942-1856(ترده وروسته ويليم －اي／ر پ＋تو كلم３ د اوستا او نـورو لرغونـو ژبـو سـره مقايـسه كـؤي چـ３ بيـا مار－نيـس＂رن 389په دې ك３

.دغه كار بشپؤ كؤى دى ＄كه مار－نس＂رن خپل اثر －اي／ر ته اهدا كؤى هم دى

پـه ) تحقيـق، تلفـظ (مبحثه لري د پ＋تو ژب３ واكـشناسي ) 27(د －اي／ر د كتاب دويمه برخه چ３ .نامه ياديإي

كه د پ＋تو ژب３ د تحول او انكشاف د أيرو لوؤو او ژورو ＇خه رات５ر شو او د ژب３ د ژبني موادو

پيـؤة پيـل د پ＋تـو قاعـدو پـه ) 19(او مطالعاتو تاريخچ３ ته نظر واچوو نو داس３ ＇ر－نديإي چ３ د اولره، بره پ＋تونخوا ك３ ددغو الندنيو علتونو لـه مخـ３ مـن＃ ) اروپا(ي اثرونه په لويدي％ه باب لومؤن

.ته راغلي دي

ــه اور ســال３ ليكلــي او د پ＋تنــو ــاتو كتــابونو تر＇ن／ــه ژبنــي كتابون ــورو زي ــو د ن پ＋تنــو ليكوال

ليكوالو مرام او مقصد د ژبـ３ پاملرنه ي３ د پ＋تو ژب３ د ترقة او ژوند د پاره را－ر＄ول３ چ３ دلته د

.تعليم او ＊وونه ده

كوم پ＋تو －رامرونه چ３ تر اوسه ليكل شوي، ＄يني مفـصل او ＄ينـي يـ３ لنـأ دي چـ３ پـر ！ـاكلو

موضوع／انو بحث كوي او بشپؤ او نا بشپؤ أولونه هم په ك３ ليدالى شو، په هر حـال دغـه －رامرونـه

.وي ديد الندنيو مرامونو له پاره جوؤ ش

ــر تـــرې زده او －رامـــري :الـــف ــپل３ ملـــي ژبـــ３ －رامـ ــاره، چـــ３ د خـ لومـــؤة ألـــه د پ＋تنـــو لپـ .اصطالح／انو سره بلدتيا پيدا كؤي

دويمــه ألــه هغــه دي چــ３ زده كــوونكي د هغــو پــه مرســته پ＋تــو زده كــؤي چــ３ پــه دې كــ３ :ب .باندنيو او كورنيو پوهانو برخه اخست３ ده

شي چ３ د خارجى ختي＃ پوهانو له خوا ＄ينـي －رامرونـه او يـا－رامر أولـه اثرونـه دلته بايد زياته

پـه دې لـؤكي د هـانري . اساسا د پ＋تو زده كؤې له پاره پـه سياسـي او اداري لحـاظ ليكـل شـوي دي

و په خپله بيليو د پ＋ت . －رامرونه د بيل／３ په تو－ه نومولى شو ) 1906-1825(والتؤبيليو او راور！ى ــاره حتمــي ــانوي مــامورينو داداري او سياســي اغيزناكــة د پ ــه افغــاني ســيمو كــ３ د برت زده كــؤه پ

.)1(－２له

. مخ87 كال 1357كابل ) ！ول／ه( پ＋تو چاپى اثار و د مقالو مجموعه )1(

 

13

د السته راغلو مداركو او اسنادو له مخ３ د پ＋تو ژب３ په －رامر ليكنه ك３ د دووم５تودونو ＇خه

.كار اخيستل شوى دى

يب شوي چ３ دغه أول په اسالمي هيواد ك３ لومؤة هغه ب２ه ده چ３ د عربي －رامر په دود ترت -1 .أ４ر رواج موندلى دى

دې －رامـر تـه مونـإ غربـى م５تـود يـا . او بله أله هغه چ３ د غربي نمون３ رن， پـه كـ３ غالـب دى

.تحول موندل３ نمونه وايو

يـا ددغه پورتنيو ميتودونو په اساس د پ＋تو ژب３ ليكل شوي －رامرونـه چـ３ د ختـي＃ پوهـانو او

.پ＋تنو پوهانو له خوارامن＃ ته شوي د يولنأ فهرست په تو－ه راوؤل كيإي

: هغه اثار چ３ د كورنيو پوهانو له خوا رامن＃ ته شوي دي په الندې أول دي:الفدغه اثر . كال چاپ شوى دى) ع1806(دا د نواب محبت خان اثر دى چ３ په : رياض المحبت-1

د اثر يوه . د تاريخي احوالو بيان: د فعلونو－ردانو نه ج: تو ژب３ لغات بد پ＋: الف: درې برخ３ لري

كال د كلكت３ ＇خه لينن／راد ته وؤل شوې ده او بله نسخه ي３ د لندن په 1855قلمي نسخه په

.موزيم ك３ شته دى

كـال ) هــ ش 1195( دغه اثر درسي ب２ه لري او د پير محمد كاكؤ لـه خـوا پـه : معرفت االفغاني -2

.ليكل شوى دى

ك３ د مالجان او مال بسم اهللا تاجرانو له خوا چـاپ شـوى او بيـا د اطالعـاتو ) هـ1341(يو ＄ل په

.كال چاپ شوى دي) ش1356(او كلتور وزارت له خوا په

) ع1817(دغه كتاب په . ددغه كتاب ليكونكى نواب انشا اهللا خان انشا دى: پ＋تو －رامر-3

او خيال بخاري د خپل －رامر په سريزه ك３ ددغه اثر ذكر راوؤى دى او د كتاب كال ك３ ليكل شوى

.په باره ك３ نور ＇ه معلومات نشته

د پ＋تــو ژبــ３ －رامــر دى چــ３ مولــف يــ３ قاضــي ميــر احمــد شــاه رضــوانى دى او دغــه : وافيــه-4

روي د تاجكـستان يوه نسخه ي３ د پخـواني شـو . كال په الهور ك３ چاپ شوى دى ) ع1890(كتاب په

.د علومو د اكاأيمة په كتابتون ك３ خوندي ده

ددې كتـــاب ليكـــونكى مولـــوي محمـــد اســـماعيل نوميـــإي دغـــه كتـــاب پـــه : اتـــاليق پ＋تـــو-5

كـال پــه پنجـاب كــ３ خپــور شـوى دى پــه دې اثـر كــ３ دا ســمونو، فعلونـو او نــورو معمــولي ) ع1896(

 

14

ه د پخــواني شــوروي تاجكــستان د علومــو د ددغــه اثــر يــوه نــسخ : محــاورو اســتعمال راغلــى دى

.اكاأيمة په كتابتون ك３ خوندي ده

＇ن／ه چ３ دغه اثر د امير شير عليخان نامه ته اهدا شوى دى نـو پـه دغـه نامـه : االمير تحفة -6

) هــ 1279(دغـه كتـاب پـه . سره ياديإي دا هم د پ＋تو －رامر دى چ３ مولف ي３ نور محمد افغـان دى

اثر په پاؤسى ژبه ليكل شوى او مثالونه ي３ په پ＋تو دي، په اثـر كـ３ صـرفي او . ى دى كال ليكل شو

.نحوي مسايل راغلي دي او يوم نسخه ي３ په پ＋تو ！ولنه ك３ وه

كال په كابل ك３ ) هـ ق1347(دغه اثر د پ＋تو مرك３ له خوا ليكل شوى او په : پ＋تو پ＋و يه -7

.خپور شوى دى

كال په كندهار ك３ چاپ شوى ) هـ ش 1314( دغه اثر هم د پ＋تو مرك３ له خوا په : معلم پ＋تو -8

.دى

كال ك３ بشپؤ كؤى ) ع1938(قاضي رحيم اهللا پ５＋اوري دغه نوموؤى اثر په : －نجينه افغاني -9كـال پ５＋ـور كــ３ ) ع1966( همدارن／ـه قاضـى رحـيم اهللا خــان يوبـل درسـي －رامـري كتــاب پـه )1(.دى

.ددغه اثر تشريحات ان／ريزي دي(2)ى دى چاپ كؤ

كـال كـ３ د كنـدهار ) هــ ش 1313(دغه يو درسي －رامـري اثـر دى چـ３ پـه : خود اموز پ＋تو -10 .ددې اثر مولف صالح محمد كندهارى دى. طلوع افغان له خوا خپور شوى دى

: پ＋تو ژبه لومؤى او دوهم ！وك-11

ددغــه اثــر . بــ３ د －رامرونــو پــه لومــؤي كتــار كــ３ ＄ــاى لــري د پ＋تــو ژ: د پ＋تــو ژبــ３ ليــاره -13او پـه ) ع كـال 1938) ( هــ ش 1317(د خپريـدو ن５＂ـه يـ３ . ليكونكى اروا＊اد محمـد －ـل مومنـد دى

.د صرف، د نحوې، د مصدرونو برخه: دغه اثر درې برخ３ لري. الهور ك３ خپور شوى دى

د ) هـــ ش1318( محمــد اعظــم ايــازي ده چـ３ پــه كــال دغــه －رامــري ليكنـه د : قواعـد پ＋تــو -14 .په اثر ك３ دپ＋تو ژب３ صرفي او نحوي قواعد ＇５ؤل شوي دي. پ＋تو ！ولن３ له خوا چاپ شو دى

(1) Qazi rahimullah Khan. The Modern Pushto Instructor. Peshawar, I-II, 1938 -1943. (2) Qazi Rahimullah Khan. The Modern Pashto Instructor. Peshawar, Volume I, 1966.

 

15

د －رامـري قواعـد و سـاده، روان درسـي كتـاب ) پ＋تـو شـپإمه كلـي : ( د پ＋تو درسي －رامـر -15 ر＊تين ليكلـى او د پ＋تـو ！ـولن３ لـه خـوا پـه كابـل ك３ پوهاند ) هـ ش 1324ع 1945(دى چ３ په كال

.مطبعه ك３ چاپ شوى دى

د پ＋تو ！ولن３ له خوا د كابل ) ع1947) ( هـ ش1326(دغه اثر په كال : لومؤى ليار＊وونكى -16پـه دې كـ３ . په مطبعه ك３ چاپ شـوى او ددغـه كتـاب ليكـونكى هـم پوهانـد صـديق اهللا ر＊تـين دى

.په درسي ب２ه ليكل شوي دي－رامري قواعد

د كتـاب . دغه －رامر د ژب３ د دستور او قاعـدې ＊ودلـو كتـاب دى : پ＋تو －رامر لومؤى جز -17كال په كابل ك３ د پ＋تو ！ـولن３ ) هـ ش 1327(نوموؤى اثر په . ليكوال پوهاند صديق اهللا ر＊تين دى

. رامـري قواعـد او اصـطالح／ان３ راغلـي دي په دغه اثر ك３ أ４ر نـوي پ＋تـو － . له خوا چاپ شوى دى

او د پ＋تـو ژبـ３ د قاعـدو ＊ودلـو ＊ـه علمـي اثـر －２ـل .دغه اثر يو لوى اكاأيميـك علمـي －رامـر دى؟

. كيإي

لمريز ك３ د لوى اسـتاذ پوهانـد صـديق 1359دغه مهم اثر په كال : د پ＋تو －رامر دويم جز -18 لمريـز كـال د ＊ـوون３ او روزنـ３ دوزات لـه 1370－رامر بيا په دغه . اهللا ر＊تين له خواليكل شوى و

په پ＋تو －رامر ليكنه كـ３ د اروا＊ـاد . " مخونو ك３ چاپ شوى دى223خوا په دولتي مطبع３ ك３ په د －رامر ليكـن３ د اصـولو . لوى استاد پوهاند صديق اهللا رشتين علمي ＇５ؤنى او اثار ستر ＄اى لري

３ －رامري ＇５ؤنى كؤى او داس３ اثار خپاره كـؤي چـ３ تـر اوسـه پـورې پـه پ＋تـو ژبـه په اساس ي３ داس

.ك３ په افغانستان ك３ سارى نه لري

د لوى استاد دغه اثار نه يوازې په افغانستان ك３ بلك３ د اكثـرو بهرنيـو ژبپوهـانو لپـاره چـ３ د

اد او اساسي منـابع دى او پـه افغانـستان پ＋تو ژب３ －رامرونه ي３ ليكلى دي د استفادې مستند اسن

ك３ تر اوسه پورې هم داس３ د پ＋تو －رامر نه دى ليكل شوى، چ３ د پ＋تو ژب３ د عملي زده كؤې لـه

".پلوه دې د لوى استاد پوهاند ريشتن د اثار ور＄اى ونيسي

دواؤه ！وكـه يـو ) م جـز اول او دويـ (د لـوى اسـتاد پوهانـد ر＊تـين پ＋تـو －رامـر : پ＋تو －رامـر -19د پوهاندرشيتن دغـه －رامـر . ＄اى په يوه ！وك ك３ د يونيورستي بك ايجنسي له خوا خپور شوى دى

د نومـوؤي اثـر فارسـي مـتن ＊ـاغلي سـيد . د پ＋تو ژب３ اكاأيميك اعلمي معيارى او مكمـل اثـردى

.لى دىد اروا＊اد پوهاند صاحب په مشوره په پ＋تو ژباؤ" هاشمي"محى الدين

 

16

په دغه اثر ك３ د . ددې تدريسي اثر ليكوال هم پوهاند صديق اهللا ر＊تين دى: ژب＋ودنه -20 1342 لمريز بيا په 1341دغه اثر په . ژب＋ود يا ژب دود، د ليك دود او ليك ＊ود برخ３ راغلي دي

. چاپ شوى دى لمريز كال خپور شوى دى او ＇لورم ＄ل په پ５＋ور ك1347３لمريز دريم ＄ل په دا كتاب د پ＋تـو ژبـ３ د مـصدرونو او د فعلـي صـرفي مـسايلو : د پ＋تو مصدرونو الر＊ود -21

ددې اثـر ليكـونكى هـم . د پ＋تو ！ولن３ له خوا خپـور شـوى دى 1344＊ه الر＊ود دى دغه اثر په كال .استاد پوهاند رشتين دى

م شـاه خيـال نوميـإي كتـاب پـه پ５＋ـور ددې كتاب مولف ＊اغلى عظـي : صرف و نحو پ＋گتو -22ك３ چاپ شوى ولى د چاپ ني＂ه ي３ نه ده ＊ودل３ شوې، يوازې ليكوال د كتاب په سريزه ك３ ليكـي

. ع كاله پورې ليكل شوة دة1944 ＇خه تر 1940چ３ دغه اثر د نـه ده، چـ３ ليك) اثـر (د ＊اغلي حافظ محمد ادريس او ＊اغلي عبـدالحليم : د پ＋تو قواعد -23

د من％نيو ＊وون％يو له پاره د درسي كتاب په تو－ه ور＄ني كـار اخيـستل كيـإي دغـه －رامـر پـه اردو

.ژب３ ليكل شوى دى

ددغــه كــوچني －رامــري اثــر ليكــوال ســيد راحــت زاخيلــى دى چــ３ پــه : د پ＋تــو قاعــدې -24 .كال په پي＋ور ك３ خپور شوى دى) ع1954(

ې اثر مـولفين سـيد تقـويم الحـق كاكـا خيـل او سـيد تـسنيم الحـق كاكـا دد: د پ＋تو قواعد -25 . ك３ پ＋تو اكاأيمي چاپ كؤى دى1953په . خيل دي شمسى كال په كندهار كـ３ د فـضل 1320دغه كوچنو！ى كتاب په : د پ＋تو ژب３ لنأ －رامر -26

.محمد كندهاري له خوا ليكل شوى دي

ع كـ３ خپـره 1969دغـه رسـاله پـه كـال . اردو ژبـه ليكلـى دى خيال بخارى پـه : اتاليق پ＋تو -27 .شوې ده

په دې نامه د پوهاند محمد رحيم الهـام هغـه ＇５ـؤن３ دي چـ３ د پ＋تـو : د پ＋تو－رامر طرحه -27همدارن／ه د ژبپوهن３ د ＇ان／３ په برخه ك３ . －رامر د فونولوژة په برخه ك３ معلومات وؤاندى كوي

－２و ك３ خپـره ) 3-2-1( لمريز كال په 1344ت هم لري دغه رساله د وإم３ مجل３ د تشريحي معلوما .شوې ده

پ＋تو اكاديمي بلوچستان كوي＂ـه . مولف ي３ عبدالكريم بريالى دى : جامع القواعد د پ＋تو -28

.له خوا چاپ دى

 

17

. پ＋تو پ＋ويه د＊اغلي مجاور احمد زيار له خوا ليكل شوى دى-29

لمريز د كابل پوهنتون له خوا －ستتنر په تو－ـه چـاپ 1366دغه اثر هم په كال : نحوه پ＋تو -30

.شوى دى

ــوه جــايزه -31 ــه : ســوچه پ＋تــو ي ــر دى پ ــداد اث ع كــال د بلوچــستان پ＋تــو 1988د أاكتــر خداي

.اكيديمة چاپ كؤى دى

:يإيهغه －رامري قلمي نسخ３ چ３ تراوسه چاپ شوي نه دي په الندې أول پيژندل ك

دا د ＊اغلي عبدالواحد خان له خواليكل شوى او دعامه كتابخان３ په كتابتون : پ＋تو －رامر -1

.ك３ د جوايزو په ＇ان／ه ك３ خوندى دى

د غالم جيالني خان جاللي ليكنه ده، چ３ د عامه كتابخان３ په : د پ＋تو مفصله صرف ونحو -2

.قلمي نسخو ك３ ＄اى لري

.دغه اثر محمد دالور ليكلى او په عامه كتابخانه ك３ خوندى دى: －رامر د پ＋تو كوچنى-3

د افغانستان د (دا د ＊اغلي مولوي شير－ل هغه ليكنه ده، چ３ په پ＋تو ！ولنه : پ＋تو －رامر-4

.ك３ خوندي ده) علومو اكاأيمي

را په د هغو ختي％پوهانو د －رامري اثارو يادونه كوو چ３ د اتلسم３ پ５ؤة :ب

.د４خوا ليكل شوي او خپاره شوي دي

دروسي پوهان كالپورت ＇５ؤن３ د پ＋تو －رامر په برخه ك３ د لومؤي ＄ل له پاره لومؤنة ه）ه -1

.ع كال چاپ كؤ1810ده خپل اثر په . ده

ترده وروسته ايوريـسمن د كالپـروت د تحقيقـاتو پـر اسـاس ＇５ـؤن３ ترسـره كـؤل３ او دده دغـه -2

.ع كال د چاپ له أ－ر ＇خه راوتلي دي1833ن３ په ＇５ؤ

.ليچ د پ＋تو ژب３ د －رامر په برخه ك３ يوه وؤه رساله ليكل３ ده. ر.ع كال ك３ ميجر1839 په -3 ع كلونو ك３ د پ＋تو ژبـ３ －رامـري اثرونـه د پروفيـسور دورن لـه خـوا ليكـل 1845-1842 په -4

پــه ألــه كــ３ لومــؤى ســؤى دى چــ３ د پ＋تــو ژبــ３ د علمــي د ختــي＃ پوهــانو. شــوي او چــاپ شــوي دي

.مطالع３ له پاره ي３ هل３ ＄ل３ كؤي دي

 

18

لـه خـوا پـه كلكـت３ كـVaughan) ３)ع كـال كـ３ د پ＋تـو كـوچنى －رامـر د وا－ـن 1854 په -5 .خپور شو

-1855وا پـه په نامه －رامر د جارج، هانري راور！ـي لـه خـ ) د پ＋تو يا افغانانو د ژب３ قواعد (-6 . كال په لندن ك３ له چاپه راوتلى دى1960 او دوهم چاپ 1856ع كال په لندن ك３ خپور 1867د هانري والتربيليوله خوا په ) د پ＋تو يا پختو ژب３ قواعد (-7

هـ ش كال په پ＋تو 1318دغه اثر په . په الهور ك３ شوى دى1901او دوهم ＄ل چاپ ي３ په . شوى دى ترجمه شوى خو تر اوسه الچاپ شوى نه دى！ولنه ك３

Grammar of the Pashto or the Language of the Afghans-8 ليكلى چ３ په (Trumpp)ع كال ك３ د جرمنى ختي＃ پوه ترومپ 1873دغه پ＋تو －رامر په .ي دياثر په جرمنى ژبه ليكل شوى او مثالونه ي３ په پ＋تو او هندي راوؤ. لندن ك３ خپور شوى دى

د . لومؤنى جرمنى ختي＃ پوه دى، چ３ د پ＋تو په باب ي３ يو اثر ليكلى دى: －ولأن شتيت-9 په قول نوموؤى د ختي％پوهانو له أل３ ＇خه لومؤنى سؤى دى چ３ )1(معاصر روسى ختي＃ پوه برتلس

تونو فهرست ليدل دده په اثر ك３ د －رامر او لغ. د پ＋تو ژب３ په هكله ي３ ＇５ؤن３ شروع كؤي دي

ك３ خپور شوى دى او داس３ ＊كاري ) لينن／راد(په سنت بتر زبورګ ) ع1791(دغه اثر په . كيإي .)2(په كتابتون ك３ خوندي دى) بر！ش موزيم(چ３ دغه اثر تر اوسه د

پـه نامـه يـو اثـر )3()د افغانـانو ژبـه (ع كال ك３ 1888 أارمستتر فرانسوى ختي＃ پوهان دى په -10 .يكلى چ３ علمي او －رامري ارز＊ت لريل

ع كـال كـ３ دپ＋تـو ژبـ３ د 1893ده پـه . په المانى ختي＃ پوهانو ك３ د－اي／ر نوم مـشهور دى -11 .فاللوژة په برخه ك３ يوه رساله ليكل３ ده

ده په دې رسال３ ك３ د تهجى حروف په ترتيب سره او أ４ـر پ＋تـو لغتونـه د سانـس／ري، او سـتا

.وانة او اوسنة پاؤسو سره پرتله كؤي ديپخ

.ع كال په لندن ك３ خپور شوى دى1890 د پ＋تو ژب３ لنأ －رامر د بيدولف له خوا په -12 .)1(ع كال د روس كيپل له خوا د پ＋تو ژب３ يو －رامر ليكل شوى دى1901 په -13

مخ173 كال 1935 برتلس، د پ＋تو ژبى كندهاري لهجهء لينن／راد )1( مخ201كال ع 1972 اولس مجله )2(

)3( James Darmesteter, La lanague des Afghans, premier chapter dansla collection chants populaires des Afghans Paris 1888-189

)1( A.G.Roos keppal, A Manual of Pashto. London. 1901

 

19

هجـ３ يــو－رامر او قــاموس ج، الريمـر هــم د ختـي＃ پوهــانو لـه ألــ３ ＇خــه دى چـ３ دوزيــرو د ل -14 .)2(ع كال په لندن ك３ خپور شوى دى1902دغه اثر په . ليكلى دى

ع كال د پ＋تو ژب３ د －رامر او لغت په باره ك３ يوه كوچنة رساله د تومانووپچ لـه 1908 په -15 .دغه اثر په روسى ژبه ليكل شوى دى. خوا په تاشكند ك３ خپره شوې ده

.ع كال په لندن ك３ چاپ شوى دى1911خوا د پ＋تو ژب３ －رامر په دي كاكس له . داي-16 كـال پـه اكـسفورأ كـ３ 1915پـه نامـه خپـل اثـر ليكلـى او پـه ) د پ＋تو نحوه ) (ز.ل.أ( الريمر -17

مخونـه لـري او پـه پـاى كـ３ د پ＋تـو لغتونـه پـه ان／ريـزي ترجمـه 377 دغه كتـاب )3(.خپور شوى دى . ش كال د پ＋تو ！ولن３ له خوا پ＋تو شوى دى1319دغه اثر په . شوي دي

مار－ن س＂رن د ختي＃ پوهانو له أل３ ＇خه هغه ژبپوهـان دى چـ３ د پ＋تـو ژبـ３ پـه بـاب او د -18 .ژبو ك３ هم ＇５ؤن３ كؤي دي) پراچى، اورمؤي، پاميري او نورستانى(افغانستان د نورو ژبو لكه

دده ادبـي او ژبنـة ＇５ـؤن３ نـه . او الر＊ـود ويلـى شـوى دى ＄كه ورتـه د پ＋تـو پيژنـدونكو اسـتاد

نومــوؤي د پ＋تــو كلمــو د ايتمالوجــة پــه بــاب يــو ＊ــه علمــى او ارز＊ــت نــاك اثــر . هيريــدونكي دي

. كال په اوسلوكى چاپ شوى دى1927دغه اثر په . ليكلى دىامــه يـوه رســاله كــال د پ＋تـو ژبـ３ كنــدهارة لهجـه پـه ن 1935 بـرتلس روسـى ختــي＃ پـوه پـه -19

كـال ترجمــه او د هــم دغـه كــال د وإمــ３ 1356رســاله پــه . لـيكل３ او پــه لينن／ـراد كــ３ خپــره شـوې ده .مجل３ په دويمه －２ه ك３ خپره شوې ده

همدارن／ه برتلس د پ＋تـو ژبـ３ تركيـب او سـاختمان پـه بـاب هـم يـوه رسـاله لـيكل３ چـ３ پـه كـال

. ده په لينن／راد ك３ خپره شوې1936ــادولو وؤ خــدمت ترســره كــؤى دى -20 ــاب د ي ــه ب ــ３ د －رامــر او لغــاتو پ . اســالنوف د پ＋تــو ژب

كال په مسكو ك３ چاپ كـؤى 1936اسالنوف د پ＋تو ژب３ لنأ －رامر د پ＋تو زده كوونكو د پاره په .دى

و پـه پـاي ع كال پـه مـسكو كـ３ خپـور شـوى ا 1950او بل اثري３ د پ＋تو ژب３ داصواتو تركيب په . د پ＋تـو ژبـ３ معاصـر －رامـر هـم د نومـوؤي بـل اثـردى . ك３ د پ＋تو روسى قاموس ضميمه هـم لـري

.ددغه اثر په باب زما په نظر بشپؤ معلومات نه دي راغلى

.مخ ك３ خپله د ليكوال３ مقاله و－ورئ) 46 ( كال د وإم３ مجلى در４يمه －２ه1355د زياتو معلوماتو دپاره د )2( .مخ) 46(د همدغه مجل３ دريمه －２ه )3(

 

20

د پ＋تــو ژبــ３ . د پ＋تــو ژبــ３ پــه －رامــر ليكنــه كـ３ ز＊ــت زيــات كــار－ؤى دى -ليبـديف . ا. ك-21 .ع كلونو ك３ چاپ كؤي دي1970په ) 3(ع 1956په ) 2 (1945چ３ ) 1(كو －رامرونه ي３ په جال！و

ع كال په مسكو ك３ 1960په نامه يو－رامري اثر لري چ３ په ) د پ＋تو ژبه (دوريانكوف . ا. ن -22 .خپور شوى دى

د پ＋تــو د . ارانــسكى د پ＋تــو ژبــ３ －رامــر پــه نامــه يــوه وؤه رســاله لــيكل３ ده . م. دوكتــور ا-23 )1(. صرې ژب３ د فعل شكل او د تكرار دكته －وريو په باب علمي ليكنه －２له كيإيمعا

هربرت پنزل په افغانستان ك３ د خپل３ استو－ن３ په موده كـ３ ＄ينـي علمـي ＇５ـؤن３ كـؤي او -24

Aپـــه دغـــه وخـــت كـــ３ يـــ３ ＄ينـــي مـــواد را！ـــول كـــؤي او پـــه دې اســـاس يـــ３ يـــو پ＋تـــو －رامـــر د Descriptive Study of the Dialect of Kandahar دغـه كتـاب . په نامـه ليكلـى دى

. هــ 1340دغه اثـر پوهانـد الهـام ترجمـه كـؤى او پـه . ع كال په واشن／＂ن ك３ خپور شوى دي1955په ــه خــوا چــاپ شــوي دى ــه كــ３ د پ＋تــو كنــدهارة لهجــ３ . ش كــال د كابــل پوهنتــون ل ــه دغــه ليكن پ

５ـؤل３ دي او د نن／رهـارة كنـدهارة لهجـ３ ＄ينـي توپيرونـه يـ３ ＇ر－نـد فوني＂كى، －رامري بـرخ３ ＇

.كؤي دي

. أاكتربرژي بيچكا چكوسلواكى ختي＃ پوه د پ＋تو خج په نامه يوه وؤه رساله ليكل３ ده-25دا ختـي＃ . د شـوروي اتحـاد د ختـي＃ پوهـانو لـه ألـ３ ＇خـه ده : زويا، مارتيا نيونا، كالينينا -26

د كــالينيني ！ــول３ ليكــن３ او . پــه انــستيتوت كــ３ د افغانــستان ＇ــان／３ يــوه تكــؤه غــؤې وه پيژنــدن３

.＇５ؤن３ د پ＋تو په ژبني او －رامي موضوع／انو پورې اؤه لري

د مـسكو چـاپ او پـه معاصـره ادبـي پ＋تـو كـ３ 1972د معاصري ادبي پ＋تـو ژبـ３ لغـت پوهنـه شـرطيه او ) 1( او په معاصـره ادبـي پ＋تـو كـ３ امريـه جملـ３ د مسكو چاپ1966مركب３ تابع جمل３

.مقال３ په روسي ژبه د نوموؤې ليكن３ دي) 2(تمنايي جمل３ دغـه اثــر پـه روسـي ژبــه د . شــافيف ليكنـه ده -د-د ا: د پ＋تـو ژبـ３ د －رامــر ＄ينـي اساسـات -27

.زودين روسي پ＋تو قاموس په پاى ك３ خپور شوى دى

د پ＋تـو ژبـ３ د . غنى يف هم د پ＋تو ژب３ په باره كـ３ ＄ينـي ليكـن３ كـؤي دي - عبدالحفيظ -28 .افعالو مجهول３ صيغ３ او د پ＋تو ژب３ د افعالو مجهولو صيغو جوؤ＊ت په باب ليكن３ دي

.مخونو پورې) 223-201( كال د 1954د تاجكستان دولتي پوهنتون علمي ياد＊تونه د بشري علومو سلسله، )1(

 

21

له خـوا ليكـل شـوى دى چـ３ پـه لينن／ـراد كـ３ پـه ) －رونب５رګ -ل-ا( پ＋تو －رامر د پروفيسر -29اپ دى او دغه －رامر زما په خيال په شوروى اتحاد ك３ وروستنى ليكل شـوى －رامـر ع كال چ 1987

.دى چ３ چاپ شوى دى

(Grammatics) د －رامـر اصـطالح د التينـي ژبـ３ د －رامـاتكس :Grammar－رامر .＇خه راپاتى ده) ري＋３( له ارې (Grammatike)او يوناني －راماتيك３ －رامــر د تــشريحي . روســي كــ３ －راماتيكــه ويــل كيــإيGrammar) －رامــر(پــه ان／ريــزى كــ３

ژبپوهن３ يوه غوره او ستره ＇ان／ه ده چ３ د يوې ！اكل３ ژبـ３ د كلمـو، جملـو درغـاون３ او جوؤ＊ـت د

) سينتكـسي (، نحـوي )مـور فولـوجيكى (قاعدو سيستم تشريح او مطالعه كوي او يا د ژبـ３ صـرفي

د ) لغاتو(په دې معنا چى د يوې ژب３ د الفاظو . او ＇５ؤن３ الندې نيسي جوؤ＊ت او ساختمان تركتن３

.تغير او بدلون اشكال د هغوى تركيب د جملو جوؤ＊ت او ＇رن／والى مطالعه او تشريح كوي

په －رامري ＇５ؤنو ك３ ژبه د قوانينو تـابع نـه －ر＄ولـه كيـإي، بلكـ３ －رامـر د ژبـ３ قاعـدې ＇ن／ـه

＇ن／ـه چـ３ هـره ژبـه ＄انتـه د . غ３ ژب３ اصلي ويونكي اسـتعمالوي راباسـي اوشـرح كـوي يـ３ چ３ د ه

جوؤ＊ت اصول او قاعدې لـري نـو ＄كـه د ！ـاكل３ ژبـ３ پـه －رامـري ليكنـو كـ３ خپلـه د هـم هغـ３ ژبـ３

. دهقواعد او اساس غوره －２ل كيإي، چ３ د نوې ژبپوهن３ د اصولو او اساساتو سره برابره خبره

:په أيرو زياتو ليكنو ك３ ليدل كيإي چ３ دغه موضوع په دوو اساسي برخو ويشله شوې ده

＇خه الس ) پوهه ((Logos)او لو－وس ) فورمه ((Morph)د يوناني د مورف ( مورفولوژي -1 .ته راغل３ ده

) ابطـى ر(او ) ترتيـب ) (جوؤ＊ـت ) (يـو ＄ـاي كيدنـه ( ＇خه د (Syntaxis) سينتكس د يوناني -2 .)1(په معنا رواج موندلى دى

:تر من＃ ب５لوالى اواؤيكى) مورفولوژي او سن＂كس(د صرف او نحوې

Syntax نحوه(سن＂كس(

مخ) 163 (1975. مسكو. ويشايا شكوله. د ژبپوهن３ مقدمه. ماسلوف. د. يو )1(

 

22

ده ) طـرز - دود -په اصل ك３ نحوه يوه عربى اصطالح ده چ３ لغوي معنـا يـ３ الره، طريْقـه، روش ، چ３ پـه جملـه كـ３ د كلمـو پـه مطابقـت ارتبـاط، مگ／ر د －رامري معنا له مخ３ د －رامر هغه برخه ده

ترتيب او تركيب باندې غإيإي يا په بله وينـا نحـوه هغـ３ پـوهن３ تـه وايـي چـ３ د يـوې ژبـ３ د جملـو،

ــأونو د جوؤ＊ــت، ترتيــب، تنظــيم او جوؤ＊ــت ＇５ــؤي ــارتونو، فقــرو، غون ــه ) ســين＂كس(نحــوه . عب ل

لري ＄كه د ژب３ صرفي جوؤ＊تونـه تـر أ４ـره ممكنـه ＄ايـه مورفولوژى، سره نژدې او مستقيمه رابطه

برسـ５ره پـردې پـه اساسـي . پورې د نحوې نظم جوؤ＊ت او ترتيب سره مشخصه او ！اكلى وظيفـه لـري

تو－ه هغه معنا لرونكي عناصر چ３ عبارتونه او جمل３ جوؤوي پـه واقعيـت كـ３ همدغـه مورفيمونـه

.３ په －رامري ساختمانو ك３ ستره برخه اخليدي چ３ د يوې ژب) ازاد، مقيد(

دواؤه اصـطالح／ان３ د ！ـاكلي －رامـري مفهـوم او معنـا لـه ) نحوه او سين＂كس (په پ＋تو ژبه ك３

پــاره كــارول كيــإي او پــه －ــ０ شــمير －رامرونــو كــ３ چــ３ پــه پ＋تــو ژبــه كــ３ ليكــل شــوي دي د عربــي

ه پــورې هــم رواج لــري، ولــى پــه شــلمه پ５ــؤة كــ３ مــروج اوتــر اوســ ) نحــوه-صــرف(اصــطالحات لكــه

سني＂كس د نحوې په معنا يا نحوه د سني＂كس په معنا رواج شوې ده، چ３ البته د معنا او مفهوم

كـه د سـين＂كس اصـطالح تـه ＄يرشـو او هغـه هـم د . له مخ３ د يوه ！اكلي مقصد د پاره اسـتعماليإي

مقايسه كؤو، －ورو چ３ په دواؤو كلمو ك３ يوه －أه ري＋ه پرتـه يوناني ژب３ سين＂يس د اصطالح سره

چ３ د تركيب، يو ＄اى كيدو، －أون په معنا . برخه په دواؤو ك３ شريكه ده) سينSynt)ده يعنى د

سـين＂كس Syntax د برخو د اجزاو د تركيب په معنا دى نـو Sinthesisراتالى شي، نو ＇ن／ه چ３

ددې لـه پـاره چـ３ د سـين＂كس پـه برخـه كـ３ زيـات３ . پـه معنـا ترجمـه كيـداى شـي هم د ژبنـي تركيـب

ــه وي چــ３ د ژبپــوهن３ ددغــ３ اصــطالح د اســتعمال ＄ــاى او ــه ن ــده ب ــو ب ــر الســه كــؤو ن ــدون３ ت ＇ر－ن

＊كاره ده، چ３ ژبنى سيستم د تركيب او او أن３ ＇خـه پرتـه نـه شـي راتـالى او پـه . ＇رن／والى وپيژنو

ــاكلو ＄ــايونو، د كلمــو د ) ســين＂كتيك(و－ــه دې ت ــه كــ３ د كلمــو او لغــاتو د ！ ــه جمل ژبنــى سيــستم پ

استعمالولو ترتيب او تنظيم ＇خـه پرتـه بـل شـى نـه دى او يـا دا چـ３ پـه نحـوي سيـستم كـ３ د نحـوي

.واحدونو او د هغوى مربوطه اجزاو تجزي３، تركيب، ترتيب او ＇رن／والى نحوه بلل كيإي

／ه دا سيستم د ژبنـي تركيـب د لغتونـو او كلمـاتو د يـووالي او پـه ژبـه كـ３ د لغتونـو لـه همدارن

دلته خو ددې خبرې يوه يادونه هم ب３ ＄ايه نه بري＋ي چ３ په مورفولـوژة . استعمال ＇خه بحث كوي

د كــ３ هــم د لغــاتو جــوؤون３ او تركيــب ＇خــه خبــرې كيــإي خــو دا أول لغــات جوؤونــه او تركيــب بايــد

 

23

Syntax) ن／ه چ３ وينو په ترمينالوژة كـ３ هـم . او نورو ژبنيو تركيبونو سره －أ نه شي ) سين＂كس＇

د كلمــو او اصــطالح／انو د جــوؤون３ او تركيبونــو ＇خــه خبــرې كيــإي ولــ３ ســين＂كس، مورفولــوژي،

پـر مـشابهتونو د پورتنيـو ＇ـان／و تـر مـن＃ . ترمينالوژي او نـور ژبنـي تركيبونـه بايـد سـره －ـأ نـه شـي

سرب５ره توپيرونه هم شته او هم شريك３ ن＋３ ن＋ان３ ي３ تر ＇يؤن３ الندې بايد ونيول شي ＄كه پرته له

دغه أول ＇５ؤن３ ＇خه نه شوكوالي چ３ سين＂كس باندې وپوهيإو خو دا حقيقت ＊ايي هم ه５رنـه شـي

ه دومره پراخـه اوارتـه نـه ده، چـ３ يـو تـر بلـه دې چ３ د ژبپوهن３ د پورتنيو ＇ان／و ترمن＃ د توپير كر＊

.نژديوالى او ژبني اؤيكي ونه لري

:د －رامر د بل３ اساسي برخ３ په تو－ه) مورفولوژى( صرف -2په دې پوهيإو چ３ مورفولوژي د ژبپوهن３ د يوې ＇ان／３ په تو－ه د ژب３ د كوچنيو واحدونو د

بله وينا سره مورفولوژي د ژب３ د مورفيمونو د همدغو كوچنيو يا په. جوؤ＊ت او ستركچربيان دى

دغه د ژب３ مورفولوژيك . واحدونو تركيب او رغاون３، －ردان او د هغو له أولونو سره سروكار لري

:سيستم دوې برخ３ لري

):صرف( انفلكشن -1 ).اشتقاق( أرايويشن -2

مختـاؤي، وروسـتاؤي، من％تـاؤي، تنـه، (نو لكـه د －رامر په دې ＇ان／３ ك３ د ＄ينو اصـطالح／ا

الومــورف او داســ３ نــور مورفولــوژيكي - همدارن／ــه د مــورفيم-ســره مخــامخ كيــإو ) مونــأ ياريــشهپه سين＂كس ك３ هم د ＄ينو اصطالح －ـانو سـره مخـامخ كيـإو لكـه . اصطالحات هم تر ستر－و ك５إي

＇ن／ـه چـ３ د . سـين＂كس ＇خـه جـال او ب５لـولى شـو ت／ميم او سينتاكم، نوله دې پلـوه مورفولـوژي لـه

هغه علم ته وايي چ３ مونإ ته د جمل３ د جوؤولو قاعدې او د هغـSyntax ３مخه موهم وويل، نحوه همدارن／ـه ويلـى شـو چـ３ مورفولـوژى او . داجزاو ترتيب او د كلمو ترمن＃ رابطه يو د بل سـره را＊ـي

انو او خصوصياتو په درلودلو سره پـه تيـوريتكي لحـاظ كـه لـه سين＂كس د خپلو ＄ان／ؤو اصطالح／

.يوې خوا سره ب５ل دي نو له بل３ خوا يو تر بله اؤيكى هم لري

ســـين＂كس د . د پورتنيـــو ＇ـــان／و د تيـــورة سيـــستمونه او نظامونـــه يـــو لـــه بلـــه تـــوپير لـــري

تي م／ـر د ژبـ３ د نحـوي مورفولوژي، ترمينالوژي او نورو ژبنيو مركبـاتو سـره هـم ژبنـة اؤيكـ３ سـا

دلته د اسوال رامن％ته كيإي چ３ جملـه د ژبـ３ د . واحدونو او نحوي كته －وريو اصلي برخه جمله ده

 

24

فـونيم، مـورفيم، كلمـه، (نورو نحوي واحدونو ＇خه ＇ه توپير لري، د ژب３ د جملو او نـورو واحـدونو

توپير په ＇ه ك３ دى؟) غونأ(تركيب

په ＄ان／ؤي تو－ه پوره ) غونأ(فونيم، مورفيم، كلمه، تركيب (ونه لكه د ژب３ دغه نور واحد

:مطلب نه رسوي يا په ساده أول وايو

د جملـ３ پـه بـاب يـو ژبپـوه داسـ３ . مونإ پرتـه لـه جملـو ＇خـه پـوره، مطلـب ترالسـه كـوالى نـه شـو

:＇ر－ندونه هم كؤې ده

تـر يـوې انـدازې پـورې پـه منطقـي لحـاظ ولـ３ بيـا دا خبـره )1()جمله يو بشپؤ پوره مطلب رسوي (

دى وايي چ３ د بشپؤتوب او نابشپؤتوب په باب كوم خاص بريدنه شو ！اكلى، ＄كه پـه . سمه نه －２ي

وينا ك３ جمل３ يو په بل پس３ دوام پيدا كوي او يا دا چ３ جمله د خپل３ قرين３ په نـسبت پـه أ４ـر لنـأ

ثال په تو－ه په سـوال او ＄ـواب كـ３ دغـه خبـره ＊ـه ＇ر－نديـداى د م . چوكاټ ك３ ＇ر－نديداى هم شي

.)2(شي

د مثـال پـه ！و－ـه . په دې حساب سين＂كس او فونولوژي هم يو تر بله ژبني اؤيكي درلود الى شي

ميرويس پوهنتون ته والؤ؟: كه ووايو

ته ＊ه ي３؟

هويا اه-＄واب به داس３ ويهـم ) 1(يـو فـونيم دى او ) اه(－و＊３ تو－ه و ＇يؤو نوليدل كيإي چ３ په يوازې او ) اه -هو(دلته كه

ياهو ته د نورو －رامري ＇ان／و لـه نظـره وكتلـى شـي نـو ＇ر－نـده ) 1(د فونيمونو په أله ك３ را＄ي كه .جمله، متن، ＄واب دى) هو(، )1(به شي چ３ د －رامر له مخ３ دغه

ولوژي له مخ３ به ورته مورفيم وويالى شـو لـه دې كبلـه د د سين＂كس له مخ３ به فريزاو د مورف

ژبپوهن３ يا د －رامر د ＇ان／و ترمن＃ ژبني خام مواد په ＄ينو وختونـو كـ３ شـريك وي خـو دا چـ３ هـره

ــاكلي چوكــاټ كــ３ ＇يــؤي، ب５ــال ب５ــل ــه خپــل مربوطــه او ！ ــه مخــ３ پ ــ３ د خــپل３ تيــورة ل ＇ان／ــه ي

تيــوري او تطبيــق د ژبپــوهن３ د ！ولــو تيوري／ــانو زيإنــده ده يــا پــه بــل بلــه دا چــ３. خــصوصيات لــري

لـه . عبارت د تيوري او عمل خصوصيت د ژبپوهن３ د ！ولو ＇ان／و －أه او شريكه خاصه او مميزه ده

.دې امله په ！ولو برخو ك３ په كاريإي

.مخونه) 177-197(ع كال 1973ويشيا شكوله، مسكو . د ژبپوهنى مقدمه. ، ن، كوله وينب )1( ).مخ197(همدا ماخذ )2(

 

25

د علـم مطالعـه او ＇５ؤنـه د ژبـ３ . ＇ن／ه چ３ ليدل كيإي ننى سين＂كسي تيوري پراخه سـاحه لـري

مونإ هم په دې برخـه كـ３ اؤيـو چـ３ د ژبـ３ د . دغه ！ول３ خواوې په پوره او بشپؤه تو－ه نه شي ＇５ؤلى

.نحوي ساختمان او جوؤ＊ت د پوهيدان３ له پاره ＄يني خاص３ او مهم３ ن＋ان３ په －وته كؤو

غونــأونو د جوؤ＊ــت د قاعــدو ＇خــه هغــه پوهــه ده، چــ３ د جملــو، فقــرو، عبــارتونو، :نحــوهپــه نحــوي چاپيريــال كــ３ نحــوي . د جملــ３ د اجــزاو، قاعــدې هــم پــه كــ３ بيــان او ＇ر－نــديإي . غإيــإي

پـه سين＂كـسي . او جملـ３ د معنـا او جوؤ＊ـت لـه مخـ３ پـه نظـر كـ３ نيـول كيـإي ) غونأونـه (تركيبونه

وؤ＊ـت كـ３ دمورفيونـو تركيـب، تنظـيم، چاپيريال ك３ د نحوي واحدونو يعنى ت／ميم په تشكل او ج

.بدلون او －رامري رابطو باندې خبري كيإي

له دې كبله د ژبپوهانو له خوا د ژب３ د مختلفو او ب５ال ب５لو برخو د پ５ژندن３ او مطالع３ له پاره

ى لكه فونيم چ３ د صوتي جوؤ＊ت تر ！ولو أير كوچن. ＄يني خاص او جال واحدونه ！اكل شوي دي

دغه راز په نحوي . واحد دى او مورفيم د لفظي جوؤ＊ت تر ！ولو معنا لرونكى كوچنى واحد دى

.تر ！ولو كوچنى واحد －گ２ل شوى دى) نحوي واحد(چاپيريال ك３ هم سنتاګ، ت／ميم

د نحوي جوؤ＊ت هغه واحد دى چ３ د خپل ＄ان نه د كوم بل لوى واحد كومه برخه نه : ت／ميم

يعنى هغه كوچنى واحد دى چ３ په . د جوؤ＊ت په لحاظ د تجزي３ وؤ هم نه ويوي او هم

سينتاكتيكي يا نحوي سيستم دننه ژبنى فورم پرې اندازه او ＊ودل كيإي ＄كه چ３ په نحوي

دى او د يوه نه تجزيه كيدونكي جز په تو－ه منل شوي ) نحوي واحد(ت／ميم ) سيستم(جوؤ＊ت ك３

په هره ژبه ك３ جمله د جوؤ＊ت په لحاظ . (تجزيه كيدونكى واحد －گ２ل شوې دهدى نو جمله هم نه

.په دې معنا چ３ كه تجزيه شي، پوره مفهوم له السه وركوي) يونه تجزيه ك５دونكى واحد دى

＇ن／ه چ３ هره ژبه ب３ شميره جمل３ لري نو ＊ايي چ３ داس３ فكرونه شي چ３ د هرې جمل３ لپـاره

په واقعيت ك３ د هرې ژب３ اصـلي ويـونكي يـو لـؤ . شميره ساختماني شرح３ او قاعدې ولري دې ب３

لــه پــاره لــري او د مفــاهيمو د ) رغــاو３１(او توليــد ) درك(محــدود قواعــد د ژبــ３ د جملــو د پ５ژنــدن３

ه نحـوه هـم په دې تو－ـ . قاعدو ＇خه －＂ه اخيستل كيإي ) محدودو(＇ر－ندولو د پاره د همدغو ！اكلو

د همـدې اصـل لـه . په ژبه ك３ محـدود قواعـد د جملـو ！ـاكلو او ＊ودلـو لپـاره شـرح او توضـيح كـوي

:مخ３ نحوه دغه أول پ５ژنو

 

26

ددغـه نظـر لـه مخـ３ پـه نحـوه كـ３ د معنـا . نحوه د جملـو پـه معنـا او مفهـوم بانـدې پوهيـدل دي

.مطالع３ ته زيات ارز＊ت وركول كيإي

د هغ３ د معنا نه أ４ر با ثباته دى او په اسانة سره د هغ３ پوهيدنـه او پ５ژندنـه د يوې ژب３ شكل

فونيمونـه، مورفيمونـه، (كيداى شي او علت يـ３ هـم هغـه د ژبـ３ چاپيريـال دى چـ３ د ژبـ３ شـكلونه

م／ـر پـه مقابـل كـ３ د معنـا چاپيريـال او سـيمه أيـره . پـه كـ３ شـامل دي ) نحوي واحدونـه تكميمونـه

وي پـه دې علــت سـره چـ３ أيــر ژبنـي شــكلونه د يـوې ＇خـه أيــرې معنـا －ـاني لــري او پـه أ４ــرو پراخـه

.＄ايونو ك３ كارول كيإي

＇ن／ه چ３ په نحوې ك３ د كلمو تنظيم د هغوي تؤون او ارتبـاط د يـو بـل سـره چـ３ ＇ن／ـه خبـرې،

(Syntax)وايـو چـ３ د نحــوې فقـرې، غونـأو نـه، عبـارات او جملـ３ جـوؤ وي ＇５ــؤل كيـإي نـو ＄كـه جملـو ) غونـأونو (وظيفه د جملو او د هغوى ساختماني شرح ده يعنى د يوې ژب３ د عبارتونو، فقـرو

په عمومي تو－ه يا په كلي أول ＊ـايي . او كلمو د نظام او جوؤ＊ت اصول او الرې چارې مطالعه كوي

.ته سم او علمي ＄واب وركؤيد نحوې برخه د هرې جمل３ په باب الندينيو پو＊تنو

د يوې جمل３ تر ！ولو كوچنة برخه كومه ده، يعنى هغه كوچني واحدونه چ３ جمل３ جوؤ .1 وي؟

＇نكه يو دبل سره يـو ＄ـاى كيـإي تـر ＇ـو جملـ３ جـوؤې كـؤي؟ ) اجزا(د جمل３ دغه برخ３ .2 .يوه جمله بايد تر وروستي بريده پورې وويشل شي

يـوې جملـ３ مورفيمونـه مـو پـه －رامـري واحـدونو وويـشل الزمـه وروسته له هغـ３ چـ３ د .3او كـوم . بر４＋ي چ３ ددې پو＊تن３ د ＄واب په ل＂ه ك３ شو چ３ دغه －رامري واحدونه ＇ه نوميـإي

دي؟

. د ژب３ په －رامري مطالع３ ك３ د الفاظو معنا او ساختمان