ǲiady, część III

Ta lektura, podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stroniewolnelektury.pl.Utwór opracowany został w ramach pro ektu Wolne Lektury przez fun-dac ę Nowoczesna Polska.

ADAM MICKIEWICZ.

ǲiady, część IIIŚwięte pamięci

I I ¹I I I I I²I I I ³

cz i , ię i , y a cza i ść czy i z ś ad a y ,

z ę y czy i z a yc a i , a i ,

a d a y ęcz i

ś ięca

¹Jan Sobolewski — rodem z Białegostoku, po ukończeniu Uniwersytetu Wileńskiego był nauczycielemw Krożach na Żmuǳi. Wyrokiem carskim wcielony w r. do korpusu inżynierów, w esieni r. zmarłw Archangielsku. [przypis redakcy ny]

²Cyprian Daszkiewicz — rodem z Podlasia (ur. ), uczeń szkół białostockich i Uniwersytetu Wileńskiego,prawnik i historyk, należał do filaretów: skazany na zesłanie do Ros i, przebywał od r. w Moskwie; tamzaprzy aźnił się blisko z Mickiewiczem. Zmarł w Moskwie w grudniu r. [przypis redakcy ny]

³Feliks Kołakowski — rodem z Mozyrza, studiował filologię w Uniwersytecie Wileńskim, należał do fila-retów, a zda e się, i do filomatów. Obdarzony talentem poetyckim i lubiany przez kolegów. Zesłany do Ros i,oddał się studiom orientalistycznym w Kazaniu; zmarł w Petersburgu r. [przypis redakcy ny]

http://www.wolnelektury.pl

http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/dziady-dziady-poema-dziady-czesc-iii

http://www.wolnelektury.pl/

http://www.wolnelektury.pl/

http://nowoczesnapolska.org.pl

http://nowoczesnapolska.org.pl

[PRZEDMOWA]Polska od pół wieku przedstawia widok z edne strony tak ciągłego, niezmordowanegoi niezbłaganego okrucieństwa tyranów, z drugie tak nieograniczonego poświęcenia sięludu i tak uporczywe wytrwałości, akich nie było przykładu od czasu prześladowaniachrześcĳaństwa. Zda e się, że królowie ma ą przeczucie Herodowe o z awieniu się nowegoświatła na ziemi i o bliskim swoim upadku, a lud coraz mocnie wierzy w swo e odroǳeniesię i zmartwychwstanie.

ǲie e męczeńskie Polski obe mu ą wiele pokoleń i niezliczone mnóstwo ofiar; krwa-we sceny toczą się po wszystkich stronach ziemi nasze i po obcych kra ach. — Poema,które ǳiś ogłaszamy, zawiera kilka drobnych rysów tego ogromnego obrazu, kilka wy-padków z czasu prześladowania podniesionego przez Imperatora Aleksandra.

Około roku polityka Imperatora Aleksandra, przeciwna wszelkie wolności, za- Naród, Więzienie, Właǳaczęła się wy aśniać, gruntować i pewny brać kierunek. W ten czas podniesiono na całyród polski prześladowanie powszechne, które coraz stawało się gwałtownie sze i krwaw-sze. Wystąpił na scenę pamiętny w naszych ǳie ach senator Nowosilcow. On pierwszyinstynktową i zwierzęcą nienawiść rządu rosy skiego ku Polakom wyrozumował ak zba-wienną i polityczną, wziął ą za podstawę swoich ǳiałań, a za cel położył zniszczeniepolskie narodowości. W ten czas całą przestrzeń ziemi od Prosny aż do Dniepru i odGalic i do Bałtyckiego morza zamknięto i urząǳono ako ogromne więzienie. Całą ad-ministrac ą nakręcono ako edną wielką Polaków torturę, które koło obracali carewiczKonstanty i senator Nowosilcow.

Systematyczny Nowosilcow wziął naprzód na męki ǳieci i młoǳież, aby naǳie-e przyszłych pokoleń w zaroǳie samym wytępić. Założył główną kwaterę katowstwaw Wilnie, w stolicy naukowe prowinc i litewsko-ruskich. Były wówczas mięǳy mło-ǳieżą uniwersytetu różne towarzystwa literackie, ma ące na celu utrzymanie ęzyka i na-rodowości polskie , Kongresem Wiedeńskim i przywile ami Imperatora zostawione Po-lakom. Towarzystwa te, wiǳąc wzmaga ące się pode rzenia rządu, rozwiązały się wprzódeszcze, nim ukaz zabronił ich bytu. Ale Nowosilcow, chociaż w rok po rozwiązaniu się Sądtowarzystw przybył do Wilna, udał przed Imperatorem, że e znalazł ǳiała ące; ich li-terackie zatrudnienia wystawił ako wyraźny bunt przeciwko rządowi, uwięził kilkasetmłoǳieży i ustanowił pod swoim wpływem trybunały wo enne na sąǳenie studentów.W ta emne procedurze rosy skie oskarżeni nie ma ą sposobu bronienia się, bo częstonie wieǳą, o co ich powołano: bez zeznania nawet komis a według woli swo e edneprzy mu e i w raporcie umieszcza, drugie uchyla. Nowosilcow, z właǳą nieograniczonąod carewicza Konstantego zesłany, był oskarżycielem, sęǳią i katem.

Skasował kilka szkół w Litwie, z nakazem, aby młoǳież do nich uczęszcza ącą uwa- Kara, Szkoła, Uczeńżano za cywilnie umarłą, aby e do żadnych posług obywatelskich, na żadne urzędy nieprzy mowano i aby e nie dozwolono ani w publicznych, ani w prywatnych zakładachkończyć nauk. Taki ukaz, zabrania ący uczyć się, nie ma przykładu w ǳie ach i est ory-ginalnym rosy skim wymysłem. Obok zamknienia szkół, skazano kilkuǳiesięciu studen-tów do min⁴ sybirskich, do taczek, do garnizonów az atyckich. W liczbie ich byli ma-łoletni, należący do znakomitych roǳin litewskich. Dwuǳiestu kilku, uż nauczycieli,uż uczniów uniwersytetu, wysłano na wieczne wygnanie w głąb Ros i ako pode rzanycho polską narodowość. Z tylu wygnańców ednemu tylko dotąd udało się wydobyć sięz Ros i⁵.

Wszyscy pisarze, którzy uczynili wzmiankę o prześladowaniu ówczesnym Litwy, zga-ǳa ą się na to, że w sprawie uczniów wileńskich było coś mistycznego i ta emniczego⁶.Charakter mistyczny, łagodny, ale niezachwiany Tomasza Zana, naczelnika młoǳieży,religĳna rezygnac a, braterska zgoda i miłość młodych więźniów, kara boża, sięga ącawidomie prześladowców, zostawiły głębokie wrażenie na umyśle tych, którzy byli świad-kami lub uczestnikami zdarzeń; a opisane zda ą się przenosić czytelników w czasy dawne,czasy wiary i cudów.

⁴ i a — kopalnia. [przypis edytorski]⁵ d y — mianowicie samemu Mickiewiczowi. [przypis redakcy ny]⁶Obacz ǳieło Leonarda Chodźki: a a d a a ci d . Małe pisemko drukowane

w czasie rewoluc i w Warszawie pod tytułem i c i i , tuǳież biografia Tomasza Zana w dykc o-narzach biograficznych i w ǳiele Józefa Straszewicza ai ai . [przypis autorski]

ǲiady, część III

Kto zna dobrze ówczesne wypadki, da świadectwo autorowi, że sceny historycznei charaktery osób ǳiała ących skryślił sumiennie, nic nie doda ąc i nigǳie nie przesa-ǳa ąc. I po cóż by miał dodawać albo przesaǳać; czy dla ożywienia w sercu rodakównienawiści ku wrogom? czy dla obuǳenia litości w Europie? — Czymże są wszystkieówczesne okrucieństwa w porównaniu tego, co naród polski teraz cierpi⁷ i na co Europateraz obo ętnie patrzy! Autor chciał tylko zachować narodowi wierną pamiątkę z historiilitewskie lat kilkunastu: nie potrzebował ohyǳać rodakom wrogów, których zna ą odwieków; a do litościwych narodów europe skich, które płakały nad Polską ak niedołęż-ne niewiasty Jeruzalemu nad Chrystusem, naród nasz przemawiać tylko bęǳie słowamiZbawiciela: «Córki Jerozolimskie, nie płaczcie nade mną, ale nad samymi sobą».

⁷ az — czyli po upadku powstania listopadowego. [przypis redakcy ny]


LITWA

i i zy icy a i , a z z azy ia , z i y a ięzi i a c a ię ia

z ci ię i, a i a ęd yda ać d i c ady i icac ica icz ać ęd

aI d a i d ę i ci i a ś iad c i i a

I ę i ci i a iści zy ic d a i i ia y a a d ca,ę i z a i

ięzi a y a i ś i Ó Syn marnotrawny, Matka,

Anioł, OpiekaNiedobre, nieczułe ǳiecię!Ziemskie matki twe zasługi,Prośby e na tamtym świecieStrzegły długo wiek twó młodyOd pokusy i przygody:Jako róża, anioł sadów, KwiatyWe dnie kwitnie, w noc e wonieBronią senne ǳiecka skronieOd zarazy i owadów.

Nieraz a na prośbę matkiI za pozwoleniem bożemZstępowałem do twe chatki,Cichy, w ciche nocy cieniu:Zstępowałem na promieniuI stawałem nad twym łożem.

Gdy cię noc ukołysała,Ja nad marzeniem namiętnym

Sen, Zaświaty, Dusza

Stałem ak lilĳa biała,Schylona nad źródłem mętnym.Nieraz dusza mnie twa zbrzydła,Alem w złych myśli naciskuSzukał dobre , ak w mrowiskuSzuka ą ziarnek kaǳidła.

Ledwie dobra myśl zaświeci,Brałem duszę twą za rękę,

Śpiew, Ra

Wiodłem w kra , gǳie wieczność świeci,I śpiewałem e piosenkę,Którą rzadko ziemskie ǳieciSłyszą, rzadko i w uśpieniu,A zapomną w odecknieniu.Jam ci przyszłe szczęście głosił, Bunt, GrzechNa mych rękach w niebo nosił,A tyś słyszał niebios dźwiękiJako p anych uczt piosenki.


Ja, syn chwały nieśmiertelne ,Przybierałem wtenczas postaćObrzydłe larwy piekielne ,By cię straszyć, by cię chłostać;Tyś przy mował chłostę BogaJak ǳiki męczarnie wroga.I dusza twa w niepoko u,Ale z dumą się buǳiła,Jakby w niepamięci zdro uPrzez noc całą męty piła.I pamiątki wyższych światówW głąb ciągnąłeś, ak kaskada,Gdy w poǳiemną przepaść wpada,Ciągnie liście drzew i kwiatów.

Natenczas gorzko płakałem,Oblicze tuląc w me dłonie;Chciałem i długo nie śmiałemKu niebieskie wracać stronie,Bym nie spotkał two e matki;Spyta się: «Jaka nowinaZ kuli ziemskie , z mo e chatki,Jaki sen był mego syna?»

i ię y i a zy a

Nocy cicha, gdy wschoǳisz, kto ciebie zapyta,Skąd przychoǳisz; gdy gwiazdy przed sobą rozsie esz,

Ta emnica, Noc, Nauka,Mędrzec

Kto z tych gwiazd ta nie przyszłe drogi twe wyczyta!«Zaszło słońce», woła ą astronomy z wieży,Ale dlaczego zaszło, nikt nie odpowiada;Ciemności kry ą ziemię i lud we śnie leży, SenLecz dlaczego śpią luǳie, żaden z nich nie bada.Przebuǳą się bez czucia, ak bez czucia spali —Nie ǳiwi słońca ǳiwna, lecz coǳienna głowa;Zmienia się blask i ciemność ako straż pułkowa;Ale gǳież są woǳowie, co e rozkazali?

A sen? — ach, ten świat cichy, głuchy, ta emniczy,Życie duszy, czyż nie est warte badań luǳi!

Sen, Dusza

Któż ego mie sce zmierzy, kto ego czas zliczy!Trwoży się człowiek śpiący — śmie e się, gdy zbuǳi.Mędrcy mówią, że sen est tylko przypomnienie —

Mędrcy przeklęci!

Czyż nie umiem rozróżnić marzeń od pamięci?Chyba mnie wmówią, że mo e więzienie

Jest tylko wspomnienie.Mówią, że senne czucie rozkoszy i kaźni

Jest tylko grą wyobraźni; —Głupi! zaledwie z wieści wyobraźnią zna ą Marzenie

I nam wieszczom o nie ba ą!Bywałem w nie , zmierzyłem lepie e przestrzenieI wiem, że leży za e granicą — marzenie.Pręǳe ǳień bęǳie nocą, rozkosz bęǳie kaźnią,Niż sen bęǳie pamięcią, mara wyobraźnią.


a i ię i a z i i d aNie mogę spocząć, te sny, to straszą, to łuǳą:

Jak te sny mię truǳą!Konflikt wewnętrzny,Walka

d z i ⁸ Kuszenie, Szatan, Noc,

Pokusa, PożądaniePuch czarny, puch miękki pod głowę podłóżmy,Śpiewa my, a cicho — nie trwóżmy, nie trwóżmy.

Noc smutna w więzieniu, tam w mieście wesele,

U stołów tam muzyki huczą;Przy pełnych kielichach śpiewa ą minstrele⁹,

Tam nocą komety się włóczą:Komety z oczkami i z asnym warkoczem.

ięzi y iaKto po nich kieru e łódź w biegu,

Ten zaśnie na fali, w marzeniu uroczem,Na naszym przebuǳi się brzegu.

Samotnik, Los, WięzienieMy uprosiliśmy Boga,By cię oddał w ręce wroga.Samotność mędrców mistrzyni.I ty w samotnym więzieniu,Jako prorok na pustyni,Duma o twym przeznaczeniu;

Ó Ó Noc, Grzech, Szatan,Kuszenie, SenW ǳień Bóg nam dokucza, lecz w nocy wesele,

W noc późną próżniaki się tuczą,I w nocy swobodnie śpiewa ą minstrele,

Szatany piosenek ich uczą.

Kto ranną myśl świętą przyniesie z kościoła,Kto rozmów poczciwych smak czu e,

Noc-p awka wyciągnie pobożną myśl z czoła,Noc-wąż w ustach smaki zatru e. Wąż

Śpiewa my nad sennym, my, nocy synowie,Usłużmy, aż bęǳie nam sługą.

Sługa

Wpadnĳmy mu w serce, biega my po głowie,Nasz bęǳie — ach, gdyby spał długo!

Modlono się za tobą na ziemi i w niebie,Wkrótce muszą tyrani na świat puścić ciebie.

Sen, Zbrodniarzi ię i yś i

Ty, co bliźnich katu esz¹⁰, więzisz i wyrzynasz,I uśmiechasz się we dnie, i w wieczór ucztu esz;Czy ty z rana choć eden sen twó przypominasz,

⁸ c y c c z y — duchy złe, szatańskie. [przypis redakcy ny]⁹ i — wędrowny śpiewak. [przypis edytorski]

¹⁰ y, c i ic a z — więzień ma na myśli swego prześladowcę, Senatora. [przypis redakcy ny]


A eśliś go przypomniał, czy ty go po mu esz?

d z i

Ty bęǳiesz znowu wolny, my ozna mić przyszli.

i ię

Będę wolny? — pamiętam, ktoś mi wczora prawił;Nie, skądże to, czy we śnie? czy Bóg mi ob awił?

za y ia Duch, Walka, Konflikt

wewnętrznyPilnu my tylko, ach, pilnu my myśli,Mięǳy myślami bitwa uż stoczona.

Podwó my napaść.

My podwó my straże.

Czy zła myśl wygra, czy dobra pokona,Jutro się w mowach i w ǳiełach pokaże;I edna chwila te bitwy wyrzekaNa całe życie o losach człowieka.

Emigrant, Wolność, Poeta,Ros a, WygnanieMam być wolny — tak! nie wiem, skąd przyszła nowina,

Lecz a znam, co być wolnym z łaski Moskwicina.Łotry zde mą mi tylko z rąk i nóg ka dany,Ale wtłoczą na duszę — a będę wygnany!Błąkać się w cuǳoziemców, w nieprzy aciół tłumie,Ja śpiewak¹¹, — i nikt z mo e pieśni nie zrozumieNic — oprócz niekształtnego i marnego dźwięku.Łotry, te edne broni z rąk mi nie wydarły,Ale mi ą zepsuto, przełamano w ręku;Żywy, zostanę dla me o czyzny umarły,I myśl legnie zamknięta w duszy mo e cieniu,Jako dy ament w brudnym zawarty kamieniu.

a i i z ę z d y

D. O. M.¹² Przemiana, Śmierć,Naroǳiny

GUSTAVUSOBIIT M. D. CCC. XXIIICALENDIS NOVEMBRIS

z d i y

HIC NATUS ESTCONRADUS M. D. CCC. XXIII

¹¹ a ś i a — więzień est poetą. W tym i w wielu innych mie scach wiǳimy, że Mickiewicz użycza bo-haterowi ǲiad rysów swe własne osobowości. [przypis redakcy ny]

¹² — napis łaciński: i a i (w skrócie, ak na nagrobkach) — «Bogu Na lepsze-mu, Na większemu. Gustaw zmarł listopada. — Tu naroǳił się Konrad listopada». — Gustaw,zrozpaczony kochanek z cz. IV, przeistacza się w więzieniu w Konrada, bo ownika sprawy narodowe . [przypisredakcy ny]


CALENDIS NOVEMBRIS

i a ię a i y ia Duch, Konflikt

wewnętrzny, Kondyc aluǳka, Wolność

Człowieku! gdybyś wieǳiał, aka two a właǳa!Kiedy myśl w two e głowie, ako iskra w chmurze,Zabłyśnie niewiǳialna, obłoki zgromaǳa,I tworzy deszcz roǳa ny lub gromy i burze;Gdybyś wieǳiał, że ledwie edną myśl rozniecisz,Już czeka ą w milczeniu, ak gromu żywioły,Tak czeka ą twe myśli — szatan i anioły:Czy ty w piekło uderzysz, czy w niebo zaświecisz;A ty ak obłok górny, ale błędny, pałaszI sam nie wiesz, gǳie lecisz, sam nie wiesz, co zǳiałasz.Luǳie! każdy z was mógłby, samotny, więziony,Myślą i wiarą zwalać i podźwigać trony.

Więzienie, Więzień


AKT I ¹³

y a z a z a a i a i i da i ię i dyc z ś i ca i ycz c ic c

Czy można? — obaczym się?

WięzienieStraż gorzałkę pĳe:

Kapral nasz.

Która biła?

Północ niedaleko.

Ale ak nas runt¹⁴ złowi, kaprala zasieka.

Tylko zgaś świecę; — wiǳisz — ogień w okna bĳe.

a z ś i cęRunt ǳieciństwo! runt musi do wrót długo pukać,Dać hasło i odebrać, musi kluczów szukać: —Potem — długi korytarz, — nim nas runt zacapi,Rozbieżym się, drzwi zamkną, każdy padł i chrapi.

I i ię i i , y a i z c i, yc

Dobry wieczór.

I ty tu!

. I wy tu?

I a tu.

A wiecie co, Żegoto, iǳiem do twe celi,Świeży więzień ǳiś wstąpił do nowicy atu¹⁵,I ma komin; tam dobry ogień bęǳiem mieli,A przy tym nowość, — dobrze wiǳieć nowe ściany.

Żegoto! a, ak się masz; — i ty tu, kochany!

U mnie cela trzy kroki; was taka gromada.

¹³Osobom występu ącym w sc. I nadał poeta rysy biograficzne, a częściowo nawet imiona lub nazwiska swychkolegów, towarzyszy więzienia. [przypis redakcy ny]

¹⁴ — nocna inspekc a wart. [przypis redakcy ny]¹⁵ ic a — okres przygotowania do życia zakonnego. [przypis edytorski]


Wiecie co, pó dźmy lepie do celi Konrada.Na dalsza est, przytyka do muru kościoła;Nie słychać stamtąd, choć kto śpiewa albo woła.Myślę ǳiś głośno gadać i chcę śpiewać wiele;W mieście pomyślą, że to śpiewa ą w kościele.Jutro est Naroǳenie Boże. — Eh — koleǳy,Mam i kilka butelek.

Bez kaprala wieǳy?

Kapral poczciwy, i sam z butelek skorzysta,Przy tym est Polak, dawny nasz legĳonista,

Niewola, Polak, Żołnierz

Którego car przerobił gwałtem na Moskala.Kapral dobry katolik, i więźniom pozwalaPrzepęǳić wieczór święte Wigilĳi razem.

Gdyby się dowieǳieli, nie uszłoby płazem.

c d c i ada, a ada i i i i za a a ś i cę a adaa

. Gospodarz, WieśI skądże się tu wziąłeś, Żegoto kochany?Kiedy?

ǲiś mię porwali z domu, ze stodoły.

. I ty byłeś gospodarz?

Jaki! zawołany.

Żebyś ty wiǳiał mo e merynosy¹⁶, woły!Ja, co pierwe nie znałem, co owies, co słoma,Mam sławę na lepszego w Litwie ekonoma.

Wzięto cię niespoǳianie?

Strach, Niewola, Przemoc,Wieś, NocOd dawna słyszałem

O akimś w Wilnie śleǳtwie; dom mó blisko drogi.Widać było kibitki lata ące czwałemI co noc nas przerażał poczty dźwięk złowrogi.Nieraz gdyśmy wieczorem do stołu zasiedliI ktoś żartem uderzył w szklankę noża trzonkiem,Drżały kobiety nasze, staruszkowie bledli,Myśląc, że uż za eżdża feld eger ze ǳwonkiem.¹⁷

¹⁶ y y — rasa owiec. [przypis edytorski]¹⁷ yś c, za d a d z i Feld egry, czyli strzelcy polni cesarscy, są roǳa em żandar-

mów: polu ą szczególnie na osoby rządowi pode rzane, eżdżą pospolicie w kibitkach, to est wózkach drewnia-nych bez resorów i żelaza, wąskich, płaskich i z przodu wyższych niż z tyłu. Byron wspomina o tych wozachw swoim a i . Feld eger przybywa pospolicie w nocy, porywa pode rzaną osobę, nie mówiąc nigdy, gǳieą powiezie. Kibitka opatrzona est ǳwonkiem pocztowym. Kto nie był w Litwie, z trudnością wystawi sobie


Lecz nie wieǳiałem, kogo szuka ą i za co, Pieniąǳ, Chciwość, WłaǳaNie należałem dotąd do żadnego spisku.Sąǳę, że rząd to śleǳtwo wynalazł dla zysku,Że się więźniowie nasi porządnie opłacąI powrócą do domu.

Taką masz naǳie ę?

Wina, Kara, ZbrodniarzJużci przecież bez winy w Sybir nas nie wyślą;A akąż winę naszą zna dą lub wymyślą?Milczycie, — wytłumaczcież, co się tuta ǳie e,O co nas oskarżono, aki powód sprawy?

Powód — że Nowosilcow przybył tu z Warszawy.Znasz zapewne charakter pana Senatora.Wiesz, że uż był w niełasce u imperatora,Że zysk dawnie szych łupiestw przepił i roztrwonił,Stracił u kupców kredyt i ostatkiem gonił.Bo pomimo na większych starań i zabiegówNie może w Polsce spisku żadnego wyśleǳić;Więc postanowił świeży kra , Litwę, nawieǳić,I tu przeniósł się z całym głównym sztabem szpiegów.Żeby zaś mógł bezkarnie po Litwie plądrowaćI na nowo się w łaskę samoǳierżcy wkręcić,Musi z towarzystw naszych wielką rzecz wysnuwaćI nowych wiele ofiar carowi poświęcić.

Lecz my się uniewinnim —

Bronić się daremnie —

I śleǳtwo, i sąd cały toczy się ta emnie;Sąd

Nikomu nie powieǳą, za co oskarżony,Ten, co nas skarży, nasze ma słuchać obrony;On gwałtem chce nas karać — nie unikniem kary.Został nam eszcze środek smutny — lecz edyny: Poświęcenie, Przywódca,

Ofiara, Przy aźńKilku z nas poświęcimy wrogom na ofiary,I ci na siebie muszą przy ąć wszystkich winy.Ja stałem na waszego towarzystwa czele,Mam obowiązek cierpieć za was, przy aciele;Doda cie mi wybranych eszcze kilku braci,Z takich, co są sieroty, starsi, nieżonaci,Których zguba niewiele serc w Litwie zakrwawi,A młodszych, potrzebnie szych z rąk wroga wybawi.

Więc aż do tego przyszło?

Patrz, ak się zasmucił.

Nie wieǳiał, że dom może na zawsze porzucił.

przestrach, aki panu e w każdym domie, u którego wrót odezwie się ǳwonek pocztowy. [przypis autorski]


Nasz Jacek musiał żonę zostawić w połogu,A nie płacze —

Polak, SynMa płakać? owszem — chwała Bogu.

Jeśli powĳe syna, przyszłość mu wywieszczę —Da mi no rękę — estem trochę chiromanta¹⁸,Wywróżę tobie przyszłość two ego infanta¹⁹.

a z c a ę ęJeśli bęǳie poczciwy, pod moskiewskim rządemSpotka się niezawodnie z kibitką i sądem;A kto wie, może wszystkich nas zna ǳie tu eszcze —Lubię synów, to nasi przyszli towarzysze.

Więzienie, CzasWy tu długo sieǳicie?

Skądże datę wieǳieć?

Kalendarza nie mamy, nikt listów nie pisze;To gorsza, że nie wiemy, póki mamy sieǳieć.

Ja mam u okna parę drewnianych firanekI nie wiem nawet, kiedy mrok, a kiedy ranek.

Przywódca, WięzieńAle pyta Tomasza, patry archę biedy;Na większy szczupak, on też pierwszy wpadł do matni;On nas tu wszystkich przy ął i wy ǳie ostatni,Wie o wszystkich, kto przybył, skąd przybył i kiedy.

To pan Tomasz! a poznać nie mogłem Tomasza;Da mi rękę, znałeś mię krótko i niewiele:Wtenczas tak była droga wszystkim przy aźń waszaOtaczali was liczni, bliżsi przy aciele;Nie do rzałeś mię w tłumie, lecz a ciebie znałem,Wiem, coś zrobił, coś cierpiał, żebyś nas ocalił; —Odtąd będę się z two e zna omości chwalił,I w ǳień zgonu przypomnę — z Tomaszem płakałem.

Ale dla Boga, po co te łzy, płacze, zgroza.Patrz — Tomasz, gdy był wolny, miał na swoim czoleWypisano wielkimi literami: «koza».ǲiś w więzieniu ak w domu, ak w swoim żywiole.On był na świecie ako grzyby kryptogamy,Więdniał i schnął od słońca; — wsaǳony do lochu,Kiedy my, słoneczniki, blednie em, zdychamy,On rozwĳa się, kwitnie i ty e po trochu.

¹⁸c i a a — osoba potrafiąca wróżyć z linii papilarnych dłoni. [przypis edytorski]¹⁹i a (z .) — ǳiecko; na częście w ten sposób określano ǳiecko królewskie, następcę tronu, dlatego

też słowo to użyte na określenie ma ącego się naroǳić potomka ednego z więźniów, nada e całe wypowieǳicharakter ironiczny. [przypis edytorski]


Ale też wziął pan Tomasz kuracy ą modną,Sławną teraz na świecie kuracy ą głodną.

d a za

Głodem ciebie morzono? Więzienie, Cierpienie,Głód, Jeǳenie, Trucizna,Więzień

Dodawano strawy;Ale gdybyś ą wiǳiał, — widok to ciekawy!Dość było taką strawą w poko u zakaǳić,Ażeby myszy wytruć i świerszcze wygłaǳić.

I akże ty eść mogłeś!

Tyǳień nic nie adłem,

Potem eść próbowałem, potem z sił opadłem;Potem ak po truciźnie czułem bole, kłucia,Potem kilka tygodni leżałem bez czucia.Nie wiem, ile i akiem choroby przebywał,Bo nie było doktora, co by e nazywał.Wreszcie am wstał adł znowu i do sił przychoǳił,I zda e mi się, żem się do te strawy zroǳił.

z y z ści

Wierzcie mi, tam za kozą²⁰ same uro enia;Kto tu był, sekret kuchni i mieszkań przeniknął:

Kondyc a luǳka

Jeść, mieszkać, źle czy dobrze — skutek przywyknienia.Pytał raz Litwin, nie wiem, diabła czy Pińczuka²¹:«Dlaczego sieǳisz w błocie?» — «Sieǳę, bom przywyknął».

Ależ przywyknąć, bracie!

Na tym cała sztuka.

Więzień, WięzienieJa tu sieǳę podobno od ośmiu miesięcy,A tak tęsknię ak pierwe , nie mnie —

I nie więcé ?

Pan Tomasz tak przywyknął, że mu powiew zdrowyZaraz piersi obciąża, robi zawrót głowy.On odwyknął oddychać, nie wychoǳi z celi —Jeśli go stąd wypęǳą, koza się opłaci:Bo on potem ni grosza na wino nie straci,Tylko łyknie powietrza i wnet się podchmieli²².

²⁰ za — więzienie. [przypis edytorski]²¹ y a az i i , i i , dia a czy i cz a. Nazywa lud w Litwie Pińczukami obywateli błotnistych

okolic Pińska. [przypis autorski]²² y y i i za i ię dc i i. Więźniowie, którzy długo byli w zamknięciu, wychoǳąc na

świeże powietrze doświadcza ą pewnego roǳa u upo enia. [przypis autorski]


Przy aźńWolałbym być pod ziemią, w głoǳie i chorobie,Znosić kĳe i gorsze niźli kĳe — śleǳtwo,Niż tu, w lepszym więzieniu, mieć was za sąsieǳtwo. —Łotry! wszystkich nas w ednym chcą zakopać grobie.

Ofiara, Przy aźńJak to? więc płaczesz po nas — masz kogo żałować.Czy nie mnie? pytam, aka korzyść z mego życia? Szlachcic, ŻołnierzJeszcze w wo nie — mam akiś talencik do bicia,I mógłbym kilku dońcom²³ grzbiety naszpikować.Ale w poko u — cóż stąd, że lat sto przeży ęI będę klął Moskalów, i umrę — i zgnĳę.Na wolności wiek cały byłbym mizerakiem,Jak proch, albo ak wino miernego gatunku; —ǲiś, gdy wino zatknięto, proch przybito kłakiem,W kozie mam całą wartość butli i ładunku.Wytchnąłbym się ak wino z otwarte konewki;Spaliłbym ak proch lekko z otwarte panewki.Lecz eśli mię w łańcuchach stąd na Sybir wyślą,Obaczą mię Litwini bracia i pomyślą:Wszakci to krew szlachecka, to młódź nasza ginie,Poczeka , zbó co caru²⁴, czeka , Moskwicinie! —Taki ak a, Tomaszu, dałby się powiesić,Żebyś ty ednę chwilę żył na świecie dłużé :Taki ak a — o czyźnie tylko śmiercią służy;Umarłbym ǳiesięć razy, byle cię raz wskrzesić, —Ciebie, lub ponurego poetę Konrada,Który nam o przyszłości, ak Cygan, powiada. —

d adaWierzę, bo Tomasz mówił, żeś ty śpiewak wielki,Kocham cię, boś podobny także do butelki:

Poeta

Rozlewasz pieśń, uczuciem, zapałem oddychasz,Pĳem, czu em, a ciebie ubywa — usychasz.

i z za ę ę ada i zy i ci ad a za i ada

Wy wiecie, że was kocham, ale można kochać,Nie płakać. Otóż, bracia, osuszcie łzy wasze; —Bo ak się raz rozczulę i ak zacznę szlochać,I herbaty nie zrobię, i ogień zagaszę.

i a ęi a i cz ia

. Prawda, źle przy mu emy nowego przybysza;

az c ęW Litwie zły to znak płakać we dniu inkrutowin²⁵ —Czy nie dosyć w ǳień milczym! — he? — ak długa cisza.

²³d c — choǳi o kozaków zw. dońskimi (tereny ich osiedlenia w Imperium Rosy skim leżały nad Donemna Ukrainie), którzy tworzyli doborową kawalerię wo ska ros. [przypis edytorski]

²⁴ca — gwarowa (z ros.) forma wołacza: carze. [przypis redakcy ny]²⁵ i i z y z a a ać d i i i . Nazywa ą inkrutowinami uroczystość, którą gospodarz

obchoǳi, wnosząc się do nowego mieszkania. [przypis autorski]


Czy nie ma nowin z miasta?

Nowin?

. Żadnych nowin?

Jan ǳiś choǳił na śleǳtwo, był goǳinę w mieście,Ale milczy i smutny; — i ak widać z miny,Nie ma ochoty gadać.

ÓNo, Janie! Nowiny?

Niedobre — ǳiś — na Sybir — kibitek dwaǳieścieWywieźli.

Kogo? — naszych?

Studentów ze Żmuǳi.

Na Sybir?

I paradnie! — było mnóstwo luǳi.

Wywieźli!

Sam wiǳiałem.

Wiǳiałeś! — i mego

Brata wywieźli? — wszystkich?

Wszystkich, — do ednego

Sam wiǳiałem. — Wraca ąc, prosiłem kapralaZatrzymać się; pozwolił chwilkę. Stałem z dala,Skryłem się za słupami kościoła. W kościele Ofiara, Cierpienie, Więzień,

ZesłaniecWłaśnie msza była; — ludu zebrało się wiele.Nagle lud cały runął przeze drzwi nawałem,Z kościoła ku więzieniu. Stałem pod przysionkiem,I kościół tak był pusty, że w głębi wiǳiałemKsięǳa z kielichem w ręku i chłopca ze ǳwonkiem.Lud otoczył więzienie nieruchomym wałem;Od bram więzienia na plac, ak w wielkie obrzędy,Wo sko z bronią, z bębnami stało we dwa rzędy;W pośrodku nich kibitki. — Patrzę, z placu saǳi Ros anin, Urzędnik


Policme ster na koniu; — z miny zgadłbyś łatwo,Że wielki człowiek, wielki tryumf poprowaǳi:Tryumf Cara północy, zwycięzcy — nad ǳiatwą. — ǲieckoWkrótce znak dano bębnem i ratusz otwarty —Wiǳiałem ich: — za każdym z bagnetem szły warty,Małe chłopcy, znęǳniałe, wszyscy ak rekruciZ golonymi głowami; — na nogach okuci.Biedne chłopcy — na młodszy, ǳiesięć lat, niebożę,Skarżył się, że łańcucha podźwignąć nie może;I pokazywał nogę skrwawioną i nagą.Policme ster prze eżdża, pyta, czego żądał;Policme ster człek luǳki, sam łańcuch oglądał:«ǲiesięć funtów, zgaǳa się z przepisaną wagą». —Wywiedli Janczewskiego; — poznałem, oszpetniał, Święty, Polak, Patriota,

Przemiana, CnotaSczerniał, schudł, ale akoś ǳiwnie wyszlachetniał.Ten przed rokiem swawolny, ładny chłopczyk mały,ǲiś poglądał z kibitki, ak z odludne skałyÓw Cesarz! — okiem dumnym, suchym i pogodnym;To zdawał się pocieszać spólników niewoli,To lud żegnał uśmiechem, gorzkim, lecz łagodnym,Jak gdyby im chciał mówić: nie barǳo mię boli.Wtem zdało mi się, że mnie napotkał oczyma,I nie wiǳąc, że kapral za suknią mię trzyma,Myślił, żem uwolniony; — dłoń swą ucałował,I skinął ku mnie, akby żegnał i winszował; —I wszystkich oczy nagle zwróciły się ku mnie,A kapral ciągnął gwałtem, ażebym się schował;Nie chciałem, tylkom stanął bliże przy kolumnie.Uważałem na więźnia postawę i ruchy: —On postrzegł, że lud płacze patrząc na łańcuchy,Wstrząsł nogą łańcuch, na znak, że mu niezbyt ciężył. —A wtem zacięto konia, — kibitka runęła —On zd ął z głowy kapelusz, wstał i głos natężył,I trzykroć krzyknął: «Jeszcze Polska nie zginęła». —Wpadli w tłum; — ale długo ta ręka ku niebu,Kapelusz czarny ako chorągiew pogrzebu,Głowa, z które włos przemoc odarła bezwstydna,Głowa niezawstyǳona, dumna, z dala widna,Co wszystkim swą niewinność i hańbę obwieszczaI wysta e z czarnego tylu głów natłoku,Jak z morza łeb delfina, nawałnicy wieszcza,Ta ręka i ta głowa zostały mi w oku,I zostaną w me myśli, — i w droǳe żywotaJak kompas pokażą mi, powiodą, gǳie cnota:Jeśli zapomnę o nich, Ty, Boże na niebie,Zapomnĳ o mnie. —

. Amen za was.

ÓI za siebie.

Niewola, Strach, PrzemocTymczasem za eżdżały inne rzędem długimKibitki; — ich wsaǳano ednego po drugim.Rzuciłem wzrok po ludu ściśnionego kupie,


Po wo sku, — wszystkie twarze pobladły ak trupie;A w takim tłumie taka była cichość głucha,Żem słyszał każdy krok ich, każdy dźwięk łańcucha.ǲiwna rzecz! wszyscy czuli, ak nieluǳka kara:Lud, wo sko czu e, — milczy, — tak bo ą się cara.Wywiedli ostatniego; — zdało się, że wzbraniał, Ofiara, Śmierć, TrupLecz on biedny iść nie mógł, co chwila się słaniał,Z wolna schoǳił ze schodów i ledwie na drugiSzczebel stąpił, stoczył się i upadł ak długi;To Wasilewski, sieǳiał tu w naszym sąsieǳtwie;Dano mu tyle kĳów onegda na śleǳtwie,Że mu odtąd krwi kropli w twarzy nie zostało.Żołnierz przyszedł i pod ął z ziemi ego ciało,Niósł w kibitkę na ręku, ale ręką drugąTa emnie łzy ocierał; — niósł powoli, długoWasilewski nie zemdlał, nie zwisnął, nie ciężał, ChrystusAle ak padł na ziemię prosto, tak otężał.Niesiony, ak słup sterczał i ak z krzyża zd ęteRęce miał nad barkami żołnierza rozpięte;Oczy straszne, zbielałe, szeroko rozwarte; —I lud oczy i usta otworzył; — i razemJedno westchnienie z piersi tysiąca wydarte,Głębokie i poǳiemne ęknęło dokoła,Jak gdyby ękły wszystkie groby spod kościoła.Komenda e zgłuszyła bębnem i rozkazem:«Do broni — marsz!» — ruszono, a środkiem ulicyPuściła się kibitka lotem błyskawicy.Jedna pusta; — był więzień, ale niewidomy²⁶;Rękę tylko do ludu wyciągnął spod słomy,Siną, rozwartą, trupią; trząsł nią, akby żegnał;Kibitka w tłum w echała; — nim bicz tłumy przegnał,Stanęli przed kościołem; i właśnie w te chwili Krew, Ciało, Chleb, Wino,

Obrzędy, KsiąǳSłyszałem ǳwonek, kiedy trupa przewozili.Spo rzałem w kościół pusty i rękę kapłańską ChrystusWiǳiałem, podnoszącą ciało i krew Pańską,I rzekłem: Panie! Ty, co sądami PiłataPrzelałeś krew niewinną dla zbawienia świata,Przy m tę spod sądów cara ofiarę ǳiecinną,Nie tak świętą ni wielką, lecz równie niewinną.

i i cz iÓ Zbrodnia, Szatan, Śmierć,

O czyzna, Ros aCzytałem a o wo nach; — w dawnych, ǳikich czasach,Piszą, że tak okropne wo ny prowaǳono,Że nieprzy aciel drzewom nie przepuszczał w lasachI że z drzewami na pniu zasiewy palono.Ale car mędrszy, sroże , głębie Polskę krwawi,On nawet ziarna zboża zabiera i dławi;Sam szatan mu metodę zniszczenia tłumaczy.

I uczniowi na lepszą nagrodę wyznaczy.

i a i cz ia. Pobożność, Modlitwa,

Ksiąǳ, Los

²⁶ i id y — niewidoczny. [przypis redakcy ny]


Bracia, kto wie, ów więzień może eszcze ży e;Pan Bóg to sam wie tylko i kiedyś odkry e.Ja, ak ksiąǳ, pomodlę się, i wam raǳę szczerzeZmówić za męczennika spoczynek pacierze. —Kto wie, aka nas wszystkich czeka utro dola.

Samobó stwoZmówże i po Ksawerym pacierz, eśli wola;Wiesz, że on, nim go wzięli, w łeb sobie wystrzelił.

Łebski! — To z nami uczty wesołe on ǳielił,Jak przyszło ǳielić biedę, on w nogi ze świata.

. Nieźle by i za tego pomodlić się brata.

Rozpacz, Zwątpienie, Kara,Sprawiedliwość, Urzędnik,Ros anin, Niemiec

Wiesz, księże: dalibógże, drwię a z two e wiary:Cóż stąd, choćbym był gorszym niż Turki, Tatary,Choćbym został złoǳie em, szpiegiem, rozbó nikiem,Austry akiem, Prusakiem, carskim urzędnikiem;Jeszcze tak prędko boże nie lękam się kary; —Wasilewski zabity, my tu — a są cary.

Toż chciałem mówić, dobrze, żeś ty za mnie zgrzeszył; —Ale pozwól odetchnąć, bom całkiem osłupiałSłucha ąc tych powieści — człek spłakał się, zgłupiał.E , Feliksie, żebyś ty nas trochę pocieszył!Ty, eśli zechcesz, w piekle diabła byś rozśmieszył.

ÓZgoda, zgoda, Feliksie, musisz gadać, śpiewać,Feliks ma głos, he , Fre end, he , wina nalewać.

Stó cie na chwilę — a też szlachcic se mikowy,Choć ostatni przybyłem, nie chcę cicho sieǳieć;

Szlachcic

Józef nam coś o ziarnkach mówił, — na te mowyGospodarz winien z mie sca swego odpowieǳieć.Lubo car wszystkie ziarna naszego ogrodu O czyzna, Naród, Ros a,

GospodarzChce zabrać i zakopać w ziemię w swoim carstwie,Bęǳie drożyzna, ale nie bó cie się głodu;Pan Antoni uż pisał o tym gospodarstwie.

ÓJaki Antoni?

Znacie ba kę Goreckiego²⁷?

A racze prawdę?

²⁷ a ę c i — poniże Żegota przytacza treść ba ki ia i z Antoniego Goreckiego (–),poety i ba kopisarza, uczestnika kampanii napoleońskich, a następnie powstania listopadowego; z Mickiewiczemzaprzy aźnił się uż na emigrac i, późnie eszcze połączyły ich również więzy roǳinne (syn Goreckiego, Tadeusz,poślubił Marię Mickiewiczównę). [przypis edytorski]


Jaką? Powieǳ nam, kolego.

Odroǳenie przez grób,Bóg, SzatanGdy Bóg wygnał grzesznika z ra skiego ogrodu,

Nie chciał przecie, ażeby człowiek umarł z głodu;I rozkazał aniołom zboże przysposobićI rozsypać ziarnami po droǳe człowieka.Przyszedł Adam, znalazł e, obe rzał z dalekaI odszedł; bo nie wieǳiał, co ze zbożem robić.Aż w nocy przyszedł diabeł mądry i tak rzecze:«Niedaremnie tu Pan Bóg rozsypał garść żyta,Musi tu być w tych ziarnach akaś moc ukryta;Schowa my e, nim człowiek ich wartość dociecze».Zrobił rogiem rów w ziemi i nasypał żytem,Naplwał i ziemią nakrył, i przybił kopytem; —Dumny i rad, że boże zamiary przeniknął,Całym gardłem rozśmiał się i ryknął, i zniknął.Aż tu wiosną, na wielkie diabła zaǳiwienie,Wyrasta trawa, kwiecie, kłosy i nasienie.O wy! co tylko na świat iǳiecie z północą²⁸, Słowo, Kłamstwo, PrawdaChytrość rozumem, a złość nazywacie mocą;Kto z was wiarę i wolność zna ǳie i zagrzebie,Myśli Boga oszukać — oszuka sam siebie.

Brawo, Antoni! pewnie Warszawę nawieǳiI za tę ba kę znowu z rok w kozie posieǳi.

Szlachcic, Sarmata, Poez aDobre to — lecz a znowu do Feliksa wracam.Wasze ba ki — i co mi to za poezy e,Gǳie muszę głowę trudnić, niźli sens namacam;Nasz Feliks z piosenkami niech ży e i pĳe!

a a i Bunt, Rozpacz, Przemoc,

Zwątpienie, Pobożność,Bóg, Sprawiedliwość

A Lwowicz co? — on pacierz po umarłych mówi!Posłucha cie, zaśpiewam piosnkę Lwowiczowi.

ś i aMówcie, eśli wola czy a,

Jezus Mary a.Nim uwierzę że nam sprzy a

Jezus Mary a:Niech wprzód łotrów powybĳa

Jezus Mary a.

Tam car ak ǳika besty a,Jezus Mary a!

Tu Nowosilcow ak żmĳa,Jezus Mary a!

Póki cała carska szy a,Jezus Mary a,

Póki Nowosilcow pĳa,

²⁸z c — z zasadami, którymi kieru e się mocarstwo północne, carat rosy ski. [przypis redakcy ny]


Jezus Mary a,Nie uwierzę, że nam sprzy a

Jezus Mary a.

Matka BoskaSłucha , ty! — tych mnie imion przy kielichach wara.Dawno nie wiem, gǳie mo a poǳiała się wiara,Nie mieszam się do wszystkich świętych z litanĳi,Lecz nie dozwolę bluźnić imienia Maryi.

dc c d ada

Dobrze, że Panu edno to zostało imię —Choć szuler zgrany wszystko wyrzuci z kalety,Nie zgrał się, póki edną ma sztukę monety.Zna ǳie ą w ǳień szczęśliwy, więc z kalety wy mie,Więc da w handel na procent, Bóg pobłogosławi,I większy skarb przed śmiercią, niźli miał, zostawi.To imię, Panie, nie żart — więc mnie się zdarzyło Żołnierz, Wspomnienia,

Wo naW Hiszpanĳi, lat temu — o, to dawno było,Nim car mię tym oszpecił mundurem szelmowskim —Więc byłem w legĳonach, naprzód pod Dąbrowskim,A potem wszedłem w sławny pułk Sobolewskiego.

To mó brat!

O mó Boże! pokó duszy ego!

Walny żołnierz — tak — zginął od pięciu kul razem;Nawet podobny Panu. — Otóż — więc z rozkazem Przedmurze

chrześcĳaństwa, Polak,Pobożność, Pĳaństwo

Brata Pana echałem w miasteczko Lamego —Jak ǳiś pamiętam — więc tam byli Francuziska:Ten gra w kości, ten w karty, ten ǳiewczęta ściska —Nuż beczeć; — Każdy Francuz, ak podpĳe, beczy.Jak zaczną tedy śpiewać wszyscy nic do rzeczy,Siwobrode wąsale takie pieśni tłuste!Aż był wstyd mnie młodemu. — Z rozpusty w rozpustę,Dale breǳić na świętych; — otóż z większych w większeGrzechy laząc, nuż bluźnić na Pannę Na świętszę —A trzeba wieǳieć, że mam patent sodalisa²⁹I z powinności bronię Maryi imienia —Więc a im perswadować: — Stulcie pysk, do bisa!Więc umilkli, nie chcąc mieć ze mną do czynienia. —

ad za yś a ię, i i zaczy a , z ęAle no Pan posłucha , co się stąd wyświęci.Po zwaǳie poszliśmy spać, wszyscy dobrze cięci —Aż w nocy trąbią na koń — zaczną obóz trwożyć —Francuzi nuż do czapek, i nie mogą włożyć: — MorderstwoBo nie było na co wǳiać, — bo każdego główkaByła ślicznie odcięta nożem ak makówka.Szelma gospodarz porznął ak kury w folwarku; —Patrzę, więc mo a głowa została na karku;

²⁹ a da i a — dokument członkowstwa w sodalic i mariańskie (por. łac. da ici , towarzystwo, brac-two, związek), t . bractwa, którego członkowie odda ą szczególną cześć Na świętsze Marii Pannie (pierwszetakie związki zaczęły powstawać w XVI w.). [przypis edytorski]


W czapce kartka łacińska, pismo nie wiem czy e:« i a , d a ia »³⁰.Otóż wiǳisz Pan, że a tym imieniem ży ę.

ÓFeliksie, musisz śpiewać; nalać mu herbatyCzy wina. —

Jednogłośnie decydu ą braty,

Że muszę być wesoły. Chociaż serce pęka,Feliks bęǳie wesoły i bęǳie piosenka.

ś i aNie dbam, aka spadnie kara,

Mina³¹, Sybir czy ka dany.Zemsta, Syberia, Zesłaniec

Zawsze a wierny poddanyPracować będę dla cara;

W minach kruszec ku ąc młotem,Pomyślę: ta mina szara

To żelazo, — z niego potemZrobi ktoś topór na cara.

Gdy będę na zaludnieniu,Po mę córeczkę Tatara;

Może w moim pokoleniuZroǳi się Paleń³² dla cara.

Gdy w kolonĳach osiędę,Ogród zorzę, grzędy skopię,

A na nich co rok siać będęSame lny, same konopie.

Z konopi ktoś zrobi nici —Srebrem obwita nić szara

Może się kiedyś poszczyci,Że bęǳie szarfą dla cara³³.

Óś i a

Zroǳi się Paleń dla carara — ra — ra — ra — ra — ra —

Lecz cóż to Konrad cicho zasępiony sieǳi,Jakby obliczał swo e grzechy do spowieǳi?Feliksie, on nie słyszał zgoła twoich pieni;Konraǳie! — patrzcie — zbladnął, znowu się czerwieni.Czy on słaby?

³⁰ i a , d a ia (łac.) — Niech ży e Polak, edyny obrońca Marii — przygoda, ak sięzda e, oparta o wydarzenie rzeczywiste. Opowieǳiał e uczestnik tamtych walk Adam Amilkar Kosiński podtym właśnie łacińskim tytułem w ednym ze swych iada i ic (Lipsk ). [przypis redakcy ny]

³¹ i a — (z anc.) kopalnia. [przypis redakcy ny]³² a — hr. Piotr Pahlen (–) minister rosy ski, organizator spisku, który doprowaǳił do zamor-

dowania cara Pawła I (). [przypis redakcy ny]³³ za a d a ca a — szarfą, stanowiącą dekorac ę munduru carskiego, udusili spiskowcy cara Pawła. [przypis

redakcy ny]


Stó , cicho — zgadłem, że tak bęǳie —

O, my znamy Konrada, co to znaczy, wiemy.Północ ego goǳina. — Teraz Feliks niemy,Teraz, bracia, piosenkę lepszą posłyszemy.Ale muzyki trzeba; — ty masz flet, Fre enǳie,Gra dawną ego nutę, a my cicho stó myI kiedy trzeba, głosy do chóru nastró my.

Ó Poeta, Duch, Okoa z c a ada

Bracia! duch ego uszedł i błąǳi daleko:Jeszcze nie wrócił — może przyszłość w gwiazdach czyta,Może się tam z duchami zna omymi wita,I one mu powieǳą, czego z gwiazd docieką.Jak ǳiwne oczy — błyszczy ogień pod powieką,A oko nic nie mówi i o nic nie pyta;Duszy teraz w nich nie ma; błyszczą ak ogniskaZostawione od wo ska, które w nocy cieniuNa daleką wyprawę ruszyło w milczeniu —Nim zgasną, wo sko wróci na swe stanowiska.

d ycś i a

Pieśń ma była uż w grobie, uż chłodna, —Krew poczuła — spod ziemi wygląda —

Upiór, Wampir, Zemsta,Wróg, Krew, Nienawiść,Naród, Poez aI ak upiór powsta e krwi głodna:

I krwi żąda, krwi żąda, krwi żąda.Tak! zemsta, zemsta, zemsta na wroga,Z Bogiem i choćby mimo Boga!

a zaI Pieśń mówi: a pó dę wieczorem,

Naprzód braci rodaków gryźć muszę,Komu tylko zapuszczę kły w duszę,

Ten ak a musi zostać upiorem.Tak! zemsta, zemsta, etc. etc.

Potem pó ǳiem, krew wroga wypĳem,Ciało ego rozrąbiem toporem:

Ręce, nogi goźǳiami przybĳem,By nie powstał i nie był upiorem.

Z duszą ego do piekła iść musim,Wszyscy razem na duszy usięǳiem,

Póki z nie nieśmiertelność wydusim,Póki ona czuć bęǳie, gryźć bęǳiem.

Tak! zemsta, zemsta, etc. etc.

. Konraǳie, stó , dla Boga, to est pieśń pogańska.

Jak on okropnie patrzy, — to est pieśń szatańska. Poez a, Szatan

z a ś i ać


Wiz a, Poeta, Duch,Po edynek, Ptakz a zy z i

Wznoszę się! lecę! tam, na szczyt opoki —Już nad plemieniem człowieczem,

Mięǳy proroki.Stąd a przyszłości brudne obłoki OkoRozcinam mo ą źrenicą ak mieczem;Rękami ak wichrami mgły e rozǳieram —Już widno — asno — z góry na ludy spozieram —Tam księga sybilińska³⁴ przyszłych losów świata —

Tam, na dole!Patrz, patrz, przyszłe wypadki i następne lata, Oko, Wzrok

Jak drobne ptaki, gdy orła postrzegą,Mnie, orła na niebie!

Patrz, ak do ziemi przypada ą, biegą,Jak się stado w piasek grzebie —

Za nimi, he , za nimi oczy me sokole,Oczy błyskawice,

Za nimi szpony mo e! — dostrzegę e, schwycę.

Cóż to? aki ptak powstał i roztacza pióra,Zasłania wszystkich, okiem mię wyzywa;

Skrzydła ma czarne ak burzliwa chmura,A szerokie i długie na kształt tęczy łuku.

I niebo całe zakrywa —

To kruk olbrzymi — ktoś ty? — ktoś ty, kruku?Ktoś ty? — am orzeł! — patrzy kruk — myśl mo ę plącze!Ktoś ty? — am gromowłady! —Spo rzał na mnie — w oczy mię ak dymem uderzył,

Myśli mo e miesza — plącze —

ÓCo on mówi! — co — co to — patrz, patrz, aki blady!

y a adaUspokó się…

Stó ! stó cie! — am się z krukiem zmierzył —

Stó cie — myśli rozplączę —Pieśń skończę — skończę —

a ia ię.

Dosyć tych pieśni.

Dosyć.

Dosyć — Pan Bóg z nami —

ǲwonek! — słyszycie ǳwonek? — runt, runt pod bramami!Gaście ogień — do siebie!

³⁴ ię a y i i a — wg legendy zawierała przepowiednie wieszczki Sybilli. [przypis edytorski]


Óa z c

Bramę odemknęli —Konrad osłabł — zostawcie — sam, sam eden w celi!

ci a zy cy . Poeta, Poez a, Samotnik,

Dusza, Pychad i i cz iSamotność — cóż po luǳiach, czy-m śpiewak dla luǳi?Gǳie człowiek, co z me pieśni całą myśl wysłucha,Obe mie okiem wszystkie promienie e ducha?Nieszczęsny, kto dla luǳi głos i ęzyk truǳi:Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie; SłowoMyśl z duszy leci bystro, nim się w słowach złamie,A słowa myśl pochłoną i tak drżą nad myślą,Jak ziemia nad połkniętą, niewiǳialną rzeką.Z drżenia ziemi czyż luǳie głąb nurtów docieką.Gǳie pęǳi, czy się domyślą? —

Uczucie krąży w duszy, rozpala się, żarzy,Jak krew po swych głębokich, niewidomych cieśniach;Ile krwi tylko luǳie wiǳą w mo e twarzy,Tyle tylko z mych uczuć dostrzegą w mych pieśniach.

Pieśni ma, tyś est gwiazdą za granicą świata!I wzrok ziemski, do ciebie wysłany za gońca,

Nauka, Mądrość, Wzrok

Choć szklanne weźmie skrzydła³⁵, ciebie nie dolata,Tylko o two ę mleczną drogę się uderzy;

Domyśla się, że to słońca,Lecz ich nie zliczy, nie zmierzy.

Wam, pieśni, luǳkie oczy, uszy, niepotrzebne; —Płyńcie w duszy me wnętrznościach,Świećcie na e wysokościach,

Jak strumienie poǳiemne, ak gwiazdy nadniebne.Ty Boże, ty naturo! da cie posłuchanie. — Bóg, NaturaGodna to was muzyka i godne śpiewanie. —

Ja mistrz!Ja mistrz wyciągam dłonie! Stworzenie, Muzyka,

Gwiazda, Duch,Nieśmiertelność

Wyciągam aż w niebiosa i kładę me dłonieNa gwiazdach ak na szklannych harmoniki kręgach.

To nagłym, to wolnym ruchem,Kręcę gwiazdy moim duchem.

Milĳon tonów płynie; w tonów milĳonieKażdy ton a dobyłem, wiem o każdym tonie;Zgaǳam e, ǳielę i łączę,I w tęcze, i w akordy, i we stro plączę,

Rozlewam e we dźwiękach i w błyskawic wstęgach. —

Od ąłem ręce, wzniosłem nad świata krawęǳie,I kręgi harmoniki wstrzymały się w pęǳie.

Sam śpiewam, słyszę me śpiewy —Długie, przeciągłe ak wichru powiewy,Przewiewa ą luǳkiego rodu całe tonie,

³⁵ z a zyd a — obrazowo w znaczeniu: teleskop. [przypis redakcy ny]


Jęczą żalem, ryczą burzą,I wieki im głucho wtórzą;

A każdy dźwięk ten razem gra i płonie,Mam go w uchu, mam go w oku,Jak wiatr, gdy fale kołysze,Po świstach lot ego słyszę,Wiǳę go w szacie obłoku.

Boga, natury godne takie pienie! Bóg, NaturaPieśń to wielka, pieśń-tworzenie.Taka pieśń est siła, ǳielność,Taka pieśń est nieśmiertelność!

Ja czu ę nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,Cóż Ty większego mogłeś zrobić — Boże?Patrz, ak te myśli dobywam sam z siebie,

Wcielam w słowa, one lecą,Rozsypu ą się po niebie,Toczą się, gra ą i świecą;Już dalekie, czu ę eszcze,Ich wǳiękami się lubu ę,Ich okrągłość dłonią czu ę,Ich ruch myślą odgadu ę:Kocham was, me ǳieci wieszcze!Myśli mo e! gwiazdy mo e!Czucia mo e! wichry mo e!

W pośrodku was ak o ciec wśród roǳiny sto ę,Wy wszystkie mo e!

Depcę was, wszyscy poeci,Wszyscy mędrce i proroki,Których wielbił świat szeroki.Gdyby choǳili dotąd śród swych dusznych³⁶ ǳieci,Gdyby wszystkie pochwały i wszystkie oklaskiSłyszeli, czuli i za słuszne znali,I wszystkie sławy każdoǳienne blaskiPromieniami na wieńcach swoich zapalali;Z całą pochwał muzyką i wieńców ozdobą,Zebraną z wieków tyla i z pokoleń tyla,Nie czuliby własnego szczęścia, własne mocyJak a ǳiś czu ę w te samotne nocy:Kiedy sam śpiewam w sobie,Śpiewam samemu sobie.

Tak! — czuły estem, silny estem i rozumny. —Nigdym nie czuł, ak w te chwili —ǲiś mó zenit, moc mo a ǳisia się przesili,ǲiś poznam, czym na wyższy, czylim tylko dumny;ǲiś est chwila przeznaczona,ǲiś na silnie wytężę duszy me ramiona —

To est chwila Samsona,Kiedy więzień i ślepy dumał u kolumny.

Zrzucę ciało i tylko ak duch wezmę pióra —Potrzeba mi lotu,

Wylecę z planet i gwiazd kołowrotu,Tam do dę, gǳie graniczą Stwórca i natura. Prometeusz, Bóg

³⁶d z yc — duchowych. [przypis edytorski]


I mam e, mam e, mam — tych skrzydeł dwo e;Wystarczą: — od zachodu na wschód e rozszerzę,Lewym o przeszłość, prawym o przyszłość uderzę.I do dę po promieniach uczucia — do Ciebie!

I za rzę w uczucia Two e,O Ty! o którym mówią, że czu esz na niebie!

Jam tu, am przybył, wiǳisz, aka ma potęga!Aż tu mo e skrzydło sięga.

Lecz estem człowiek, i tam, na ziemi me ciało;Kochałem tam, w o czyźnie serce me zostało —

Ciało, Serce

Ale ta miłość mo a na świecie,Ta miłość nie na ednym spoczęła człowieku

Naród, Patriota, Miłość,O czyzna

Jak owad na róży kwiecie:Nie na edne roǳinie, nie na ednym wieku.Ja kocham cały naród! — ob ąłem w ramionaWszystkie przeszłe i przyszłe ego pokolenia,Przycisnąłem tu do łona,Jak przy aciel, kochanek, małżonek, ak o ciec:Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,Chcę nim cały świat zaǳiwić,

Nie mam sposobu i tu przyszedłem go dociec.Przyszedłem zbro ny całą myśli właǳą, Nauka, MądrośćTe myśli, co niebiosom Twe gromy wydarła,

Śleǳiła chód Twych planet, głąb morza rozwarła —Mam więce , tę Moc, które luǳie nie nadaǳą, PoetaMam to uczucie, co się samo w sobie chowaJak wulkan, tylko dymi niekiedy przez słowa.

I Mocy te nie wziąłem z drzewa edeńskiego,Z owocu wiadomości złego i dobrego;Nie z ksiąg ani z opowiadań,Ani z rozwiązania zadań,Ani z czaroǳie skich badań.Jam się twórcą uroǳił:Stamtąd przyszły siły mo e,Skąd do Ciebie przyszły Two e,Boś i Ty po nie nie choǳił:Masz, nie boisz się stracić; i a się nie bo ę.Czyś Ty mi dał, czy wziąłem, skąd i Ty masz — oko OkoBystre, potężne: w chwilach me siły — wysokoKiedy na chmur spo rzę szlakiI wędrowne słyszę ptaki,Żeglu ące na ledwie dostrzeżonym skrzydle;Zechcę i wnet e okiem zatrzymam ak w sidle —Stado pieśń żałosną ǳwoni,Lecz póki ich nie puszczę, Twó wiatr ich nie zgoni.Kiedy spo rzę w kometę z całą mocą duszy,Dopóki na nią patrzę, z mie sca się nie ruszy.

Tylko luǳie skazitelni, Kondyc a luǳkaMarni, ale nieśmiertelni,

Nie służą mi, nie zna ą — nie zna ą nas obu,Mnie i Ciebie.

Ja na nich szukam sposobuTu, w niebie.

Tę właǳę, którą mam nad przyroǳeniem, WłaǳaChcę wywrzeć na luǳkie dusze,

Jak ptaki i ak gwiazdy rząǳę mym skinieniem,


Tak bliźnich rozrząǳać muszę.Nie bronią — broń broń odbĳe,Nie pieśniami — długo rosną,Nie nauką — prędko gnĳe,Nie cudami — to zbyt głośno.

Chcę czuciem rząǳić, które est we mnie;Rząǳić ak Ty wszystkimi zawsze i ta emnie: —

Co a zechcę, niech wnet zgadną,Spełnią, tym się uszczęśliwią,A eżeli się sprzeciwią,Niecha cierpią i przepadną.

Niech luǳie będą dla mnie ak myśli i słowa,Z których, gdy zechcę, pieśni wiąże się budowa; —

Mówią, że Ty tak władasz!Wiesz, żem myśli nie popsuł, mowy nie umorzył;Jeśli mnie nad duszami równą właǳę nadasz,Ja bym mó naród ak pieśń żywą stworzył,I większe niżli Ty zrobiłbym ǳiwo,

Zanuciłbym pieśń szczęśliwą!

Da mi rząd dusz! — Tak garǳę tą martwą budową,Która gmin światem zowie i przywykł ą chwalić,

Nieśmiertelność, Obrazświata

Żem nie próbował dotąd, czyli mo e słowoNie mogłoby e wnet zwalić.Lecz czu ę w sobie, że gdybym mą wolęŚcisnął, natężył i razem wyświecił,Może bym sto gwiazd zgasił, a drugie sto wzniecił —Bo estem nieśmiertelny! i w stworzenia koleSą inni nieśmiertelni; — wyższych nie spotkałem —Na wyższy na niebiosach! — Ciebie tu szukałem, BógJa na wyższy z czu ących na ziemnym padole.Nie spotkałem Cię dotąd — żeś Ty est, zgadu ę;Niech Cię spotkam i niecha Twą wyższość uczu ę —Ja chcę właǳy, da mi ą, lub wskaż do nie drogę!O prorokach, dusz władcach, że byli, słyszałem,I wierzę; lecz co oni mogli, to a mogę,Ja chcę mieć właǳę, aką Ty posiadasz,Ja chcę duszami władać, ak Ty nimi władasz.

i i cz iz i i

Milczysz, milczysz! wiem teraz, am Cię teraz zbadał,Zrozumiałem, coś Ty est i akeś Ty władał. —

Bunt, Bóg, Miłość,Mądrość, Serce, Rozum

Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością,Ty esteś tylko mądrością.Luǳie myślą, nie sercem, Twych dróg się dowieǳą;Myślą, nie sercem, składy broni Twe wyśleǳą —

Ten tylko, kto się wrył w księgi, NaukaW metal, w liczbę, w trupie ciało,Temu się tylko udałoPrzywłaszczyć część Twe potęgi.Zna ǳie truciznę, proch, parę,Zna ǳie blaski, dymy, huki,Zna ǳie prawność, i złą wiaręNa mędrki i na nieuki.Myślom oddałeś świata użycie,Serca zostawiasz na wieczne pokucie,


Dałeś mnie na krótsze życieI na mocnie sze uczucie. —

i cz iCzym est me czucie?

Ach, iskrą tylko!Kondyc a luǳka

Czym est me życie?Ach, edną chwilką!

Lecz te, co utro rykną, czym są ǳisia gromy?Iskrą tylko.

Czym est wieków ciąg cały, mnie z ǳie ów wiadomy?Jedną chwilką.

Z czego wychoǳi cały człowiek, mały światek?Z iskry tylko.

Czym est śmierć, co rozprószy myśli mych dostatek?Jedną chwilką.

Czym był On, póki światy trzymał w swoim łonie? BratIskrą tylko.

Czym bęǳie wieczność świata, gdy On go pochłonie?Jedną chwilką.

³⁷³⁸ Anioł, Szatan, Walka, DuchWsiąść muszęNa duszęJak na koń.Goń! gońW cwał, w cwał!

Co za szał!Brońmy go, brońmy,Skrzydłem osłońmy

Chwila i iskra, gdy się przedłuża, rozpala —Stwarza i zwala.

Śmiało, śmiało! tę chwilę rozdłużmy, rozdalmy,Śmiało, śmiało! tę iskrę rozniećmy, rozpalmy —Teraz — dobrze — tak. Jeszcze raz Ciebie wyzywam,Jeszcze po przy acielsku duszę Ci odkrywam.Milczysz, — wszakżeś z Szatanem walczył osobiście?

Wyzywam Cię uroczyście.Nie gardź mną, a nie eden, choć sam tu wzniesiony.Jestem na ziemi sercem z wielkim ludem zbratan,Mam a za sobą wo ska, i mocy, i trony;

Jeśli a będę bluźnierca,Ja wydam Tobie krwawszą bitwę niźli Szatan: MiłośćOn walczył na rozumy, a wyzwę na serca.Jam cierpiał, kochał, w mękach i miłości wzrosłem;Kiedyś mnie wydarł osobiste szczęście,Na własne piersi a skrwawiłem pięście,

³⁷ z y — ducha złego, z a — anioła. [przypis redakcy ny]³⁸Partia obu głosów wykonywana est ednocześnie. [przypis edytorski]


Przeciw Niebu ich nie wzniosłem.

³⁹RumakaPrzeǳierzgnę w ptaka.Orlimi pióryDo góry!W lot!

Gwiazdo spada ąca!Jaki szałW otchłań cię strąca!

Teraz duszą am w mo ę o czyznę wcielony;Ciałem połknąłem e duszę,Ja i o czyzna to edno.Nazywam się Milĳon — bo za milĳonyKocham i cierpię katusze.Patrzę na o czyznę biedną,Jak syn na o ca wplecionego w koło;Czu ę całego cierpienia narodu, MatkaJak matka czu e w łonie bole swego płodu.Cierpię, szale ę — a Ty mądrze i wesoło

Zawsze rząǳisz,Zawsze sąǳisz,I mówią, że Ty nie błąǳisz!

Słucha , eśli to prawda, com z wiarą synowskąSłyszał, na ten świat przychoǳąc,Że Ty kochasz; — eżeliś Ty kochał świat roǳąc,Jeśli ku zroǳonemu masz miłość o cowską; —Jeżeli serce czułe było w liczbie zwierząt, SerceKtóreś Ty w arce zamknął i wyrwał z powoǳi; —Jeśli to serce nie est potwór, co się roǳiPrzypadkiem, ale nigdy lat swych nie dochoǳi; —Jeśli pod rządem Twoim czułość nie est bezrząd,Jeśli w milĳon luǳi krzyczących «ratunku!”»Nie patrzysz ak w zawiłe zrównanie rachunku; —Jeśli miłość est na co w świecie Twym potrzebnąI nie est tylko Two ą omyłką liczebną…

⁴⁰Orła w hydrę!Oczy mu wydrę.Do szturmu daleDymi! pali!

³⁹Partia obu głosów wykonywana est ednocześnie ( ak w poprzednim analogicznym przypadku). [przypisedytorski]

⁴⁰Partia obu głosów wykonywana est ednocześnie ( ak w poprzednim analogicznym przypadku). [przypisedytorski]


Ryk! grzmot!

Z asnego słońcaKometo błędu!Gǳie koniec twego pędu?Bez końca, bez końca!

Milczysz! — Jam Ci do głębi serce me otworzył,Zaklinam, da mi właǳę: — edna część e licha,

Właǳa

Część tego, co na ziemi osiągnęła pycha,Z tą edną cząstką ileż a bym szczęścia stworzył!Milczysz! — nie dasz dla serca, da że dla rozumu. —Wiǳisz, żem pierwszy z luǳi i z aniołów tłumu,Że Cię znam lepie niźli Two e archanioły,Wart, żebyś ze mną właǳą ǳielił się na poły —Jeślim nie zgadł, odpowieǳ — milczysz! a nie kłamię.Milczysz i ufasz, że masz silne ramię —Wieǳ, że uczucie spali, czego myśl nie złamie —Wiǳisz to mo e ognisko: — uczucie, OgieńZbieram e, ściskam, by mocnie pałało,Wbĳam w żelazne woli me okucie,Jak nabó w burzące ǳiało.

⁴¹Ognia! pal!

Litość! żal!

Odezwĳ się, — bo strzelę przeciw Twe naturze;Jeśli e w gruzy nie zburzę,To wstrząsnę całym państw Twoich obszarem;Bo wystrzelę głos w całe obręby stworzenia:Ten głos, który z pokoleń pó ǳie w pokolenia:Krzyknę, żeś Ty nie o cem świata, ale…

Carem!

ad a c i ę, a ia ię i ada Diabeł, Duch, Grzech,

Pycha, ModlitwaDepc, chwyta !

Jeszcze dysze.

⁴¹Partia obu głosów wykonywana est ednocześnie ( ak w poprzednim analogicznym przypadku). [przypisedytorski]


Omdlał, omdlał, a nim

Przebuǳi się, dodusim.

Precz — modlą się za nim.

Wiǳisz, odpęǳa ą nas.

Ty besty o głupia!

Nie pomogłeś mu słowo ostatnie wyrzygnąć,Jeszcze o eden stopień w dumę go podźwignąć!Chwila dumy — ta czaszka uż byłaby trupia.Być tak blisko te czaszki! i nie można deptać!Wiǳieć krew w ego ustach, i nie można chłeptać!Na głupszy z diabłów, tyś go wypuścił w pół drogi.

Wróci się, wróci —

Precz stąd — bo wezmę na rogi

I będę cię lat tysiąc niósł, i w paszczę samąSzatana wbĳę.

Cha! cha! straszysz, ciociu! mamo!

Ja ǳiecko będę płakać —

aczMasz —

d za iA co, nie chybił?

Leć i nie wyłaź z piekła — aha, do dna przybił —Rogi me, brawo, rogi —

ac di ⁴²

d za

Masz.

W nogi.

yc ać a i i cz d z iac

Pop, klecha, przycza my się i schowa my rogi.

c a a , aci z a dy i , d ięzi. Choroba, Grzech, Duch,

Modlitwa, Pobożność

⁴² ac di — przekleństwo ancuskie. [przypis redakcy ny]


W imię O ca i Syna i Świętego Ducha.

On zapewne osłabiał. — Konraǳie! — nie słucha.

. Pokó temu domowi, pokó grzesznikowi!

Dla Boga, on osłabiał, patrz — miota się, dąsa,To est wielka choroba⁴³, patrz, on usta kąsa.

i d i ięd ię ia

Mó Panie, idźcie sobie, a nas tu zostawcie.

Ale dla Boga! próżnych modlitew nie prawcie;Pode mĳcie go z ziemi, połóżmy do łóżka;Księże Pietrze.

. Tu zostaw.

Oto est poduszka.

a i adaE, a wiem, co to znaczy. — Czasem nań napadaTakie szaleństwo: długo śpiewa, potem gada,A utro zdrów ak ryba. Lecz kto wam powieǳiał,Że on osłabiał?

Panie, ot byś cicho sieǳiał.

Niech brat Piotr pomodli się nad waszym kolegą;Bo a wiem, że tu było — coś — tu — niedobrego.Gdy runt odszedł, w te celi hałas posłyszałem,Spo rzę ǳiurką od klucza, a co tu wiǳiałem,To mnie wieǳieć. Pobiegłem do mo ego kmotra,Bo on człowiek pobożny, do braciszka Piotra —Patrz na tego chorego: niedobrze się ǳie e —

Szaleństwo, Dusza, Rozum,Mądrość, Śmierć, Prawda,Pozory, Grzech

Dalibóg nie po mu ę — nic, i oszale ę.

Oszaleć? — E , Panowie, strzeżcie się, Panowie!U was usta wymowne, wiele nauk w głowie,A patrzcie, głowa mądra w prochu się taczała,I z tych ust, tak wymownych, patrza — piana biała.Słyszałem, co on śpiewał, a słów nie po ąłem,Lecz było coś u niego w oczach i nad czołem.Wierz mi, że z tym człowiekiem niedobrze się ǳie e —Byłem a w legĳonach, nim wzięto w rekruty,Brałem szturmem fortece, klasztory, reduty;

⁴³ i a c a — wielką chorobą nazywano epileps ę. [przypis edytorski]


Więce dusz wychoǳących z ciała a wiǳiałem,Niźli Waćpan przeczytał książek w życiu całem.A to est rzecz niemała wiǳieć, ak człek kona.Wiǳiałem a na Praǳe księży zarzynanych,I w Hiszpanĳi żywcem z wieży wyrzucanych;Wiǳiałem matek szablą rozrywane łona,I ǳieci kona ące na kozackich pikach,I Francuzów na śniegu, i Turków na palu;I wiem, co w kona ących widać męczennikach,A co w złoǳie u, zbó cy, Turku lub Moskalu.Wiǳiałem rozstrzelanych, co patrzyli śmieleW rurę broni, nie chcieli na oczy zasłony;A ak padli na ziemię, wiǳiałem w ich ciele StrachStrach, co za życia wstydem i pychą więziony,Wyszedł z trupa ak owad i pełzał wokoło:Gorszy strach niż ten, który tchórza w bitwie nęka.Taki strach, że dość spo rzeć na zamarłe czoło,Aby wiǳieć, że dusza dąsa się i lęka,Garǳi bólem i cierpi, i wieczna e męka.A więc, mó Panie, myślę, że twarz umarłego Trup, ZaświatyJest ak patent wo skowy do świata przyszłego,I poznasz zaraz, ak on tam bęǳie przy ęty,W akie ranǳe i stopniu: święty czy przeklęty. —A więc tego człowieka i pieśń, i choroba.I czoło, i wzrok wcale mi się nie podoba.Otóż Waćpan spoko nie idź do swo e celi,My z bratem Piotrem bęǳiem przy chorym sieǳieli.

ięzi dc i Upadek, Otchłań, Rozpacz,

MiłosierǳiePrzepaść — tysiąc lat — pusto — dobrze — eszcze więcé !Ja wytrzymam i ǳiesięć tysiąców tysięcy —Modlić się? — tu modlitwa nie przyda się na nic —I byłaż taka przepaść bez dna i bez granic? —Nie wieǳiałem — a była.

Słyszysz, ak on szlocha:

. Synu mó , tyś na sercu, które ciebie kocha.

d a a aWy dź stąd i patrz, ażeby nikt tędy nie choǳiłI póki stąd nie wy dę, nikt mi nie przeszkoǳił.

a a dc i Wiz a, Oko, Szatan,

Rozpacz, Kuszenie,Samobó stwo

z y a ięNie! — oka mi nie wydarł! mam to silne oko,Wiǳę stąd, i stąd nawet, choć ciemno — głęboko,Wiǳę ciebie, Rollison, — bracie, cóż to znaczy?I tyś w więzieniu, zbity, krwią cały zbryzgany,I ciebie Bóg nie słuchał, i tyś uż w rozpaczy;Szukasz noża, próbu esz głowę tłuc o ściany: —«Ratunku!» — Bóg nie da e, a ci dać nie mogę,Oko mam silne, spo rzę, może cię zabĳę —


Nie — ale ci pokażę okiem — śmierci drogę.Patrz, tam masz okno, wybĳ, skocz, zleć i złam szy ę,I ze mną tu leć w głębie, w ciemność — lećmy na dół — OtchłańOtchłań — otchłań ta lepsza niźli ziemi padół;Tu nie ma braci, matek, narodów, — tyranów —Pó dź tu.

. Szatan, Diabeł, Ksiąǳ,Egzorcyzm, ModlitwaDuchu nieczysty, znam cię po twym aǳie,

Znowuś tu, na chytrze szy ze wszystkich szatanów,Znowu w dom opuszczony leziesz, brzydki gaǳie. WążTyś wpełznął w ego usta, na zgubęś tu wpełznął,W imię Pańskie am ciebie po mał i ochełznął⁴⁴.

ci ⁴⁵…

Stó , nie klnĳ — stó , odstąp od progu,

Wy dę —

. Nie wy ǳiesz, aż się upodoba Bogu.

Lew z pokolenia Judy tu Pan — on zwycięża:Sieć na lwa zastawiłeś i w twym własnym wniku⁴⁶Złowiłeś się — Bóg ciebie złowił w tym grzeszniku.W ego ustach chcę tobie na sroższy cios zadać:Kłamco, a tobie każę, musisz prawdę gadać.

Słowo

a i d c a ai , a ca ci ,ai da a d d i a iai a ai , d i a i d d ai ic c i d c , a i aa i i , a a , i d I ⁴⁷

. Ty to z ust ego wrzeszczysz, stu ęzyczna żmĳo,

Kuszenie, Mędrzec, da c , d i i ,

I a a , i, dia d iai c i ,ai a d ⁴⁸

. W imię O ca i Syna i Ducha Świętego.

Ale stó , stó , mó księże, stó , uż dosyć tego;Tylko, księżuniu, nie męcz na próżno: — czyś szatan,

⁴⁴ c z ć — okiełznać, poskromić. [przypis edytorski]⁴⁵ ci (łac.) — zaklinam. [przypis redakcy ny]⁴⁶ i — wnyk, sidło, pułapka. [przypis redakcy ny]⁴⁷ a i i d I — zły duch mówi różnymi ęzykami: po ancusku, niemiecku, angielsku

i hiszpańsku. W przekłaǳie: Mów do mnie po ancusku, biedny kapucynie! a mogłem zapomnieć łaciny nawielkim świecie, ale ty ako święty powinieneś mieć dar ęzyków. Może mówisz po niemiecku? Co tam mruczysztak trwożnie? Co to est? Panowie, a odpowiem… [przypis redakcy ny]

⁴⁸ d (anc.) — Słusznie, w te grze gramy do spółki: on [Konrad] est mędrzec, a az zawodu diabeł. Byłem ego nauczycielem i tym się chlubię. Umiesz może więce niż my? Mów, wyzywam cię.[przypis redakcy ny]


Żeby tak męczyć!

. Ktoś ty?

Lukrecy, Lewiatan,

Voltaire, Fritz, i .

. Coś wiǳiał?

Zwierza.

. Gǳie?

W Rzymie.

. Nie słucha mię — wróćmy do pacierza.

d i ię

Ale słucham.

. Gǳieś wiǳiał więźnia?

Mówię, w Rzymie —

. Kłamiesz.

Kuszenie, Pycha, PokoraKsięże, na honor, na kochanki imię,

Me kochanki czarniutkie , co tak do mnie wzdycha —A wiesz ty, ak się zowie mo a luba? — Pycha.Jakiś ty nieciekawy! —

. d i i

Przeciwią się duchy;Upokórzmy się Panu i zróbmy akt skruchy.

d i ię

Ale co tam masz robić, a sam stąd wyruszę,Przyzna ę się, że wlazłem niezgrabnie w tę duszę.Tu mnie kole — ta dusza est ak skóra eża,Włożyłem ą na wywrót, kolcami do kiszek.

i d i ięAleś bo i ty ma ster, choć prosty braciszek; —Osły, powinni ciebie obrać za papieża.

Kuszenie, Pochlebstwo


Głupstwo stawią w kościele na przód, ak kolumny,A ciebie kry ą w kątku: świecznik, gwiazdę blasku!

. Tyranie i pochlebco, i podły, i dumny,Żebyś pierś ugryzł, u nóg wleczesz się po piasku.

ś i c ię

Aha! gniewasz się, pacierz przerwałeś — da ca ⁴⁹;Żebyś sam wiǳiał, ak ty śmiesznie kręcisz łapą —Istny niedźwiadek, gdy się broni od komarów! —On trzepie swo e, — no więc — dosyć uż tych swarów;Znam two ę moc i chcę się tobie wyspowiadać,Będę ci o przeszłości i przyszłości gadać. —A wiesz ty, co o tobie mówią w całym mieście? —

i d i ięA wiesz ty, co to bęǳie z Polską za lat dwieście? —A wiesz, dlaczego tobie przeor tak nie sprzy a? —A wiesz, w Apokalipsie co znaczy besty a? —Milczy i trzepie — oczy aż strach we mnie wlepił.Powieǳ, księżuniu, czegoś do mnie się uczepił? Fałsz, Urzędnik, Ros anin,

NiemiecCo a winien, że takie mam odbierać chłosty.Czy a estem król diabłów, — wszak a diabeł prosty.Zważ, czy to prawnie sługę ukarać za pana, Pan, SługaWszakże a tu przyszedłem z rozkazu Szatana;Trudno mu się tłumaczyć, bo z nim nie brat za brat,Jestem ako Kreishauptmann⁵⁰, Gubernator, Landrat⁵¹: —Każą duszę brać w areszt, biorę, saǳę w ciemność;Zdarza się przy tym duszy aka nieprzy emność,Ale czyż z mo e winy? — am ślepe narzęǳie;Tyran szelma da ukaz, pisze: «Niech tak bęǳie» —Czyż to mnie miło męczyć, — mnie samemu męka. —Ach —

Cierpienie, Łzy, Serce

zdyc aak to źle być czułym. — Ach, serce mi pęka.

Wierz mi: gdy pazurami grzesznika oǳieram,Nieraz ogonem, ah! ah! — łzy sobie ocieram.

i d i ięA wiesz, że utro bęǳiesz bity ako Haman? Kuszenie

. I i a i i ii i i a c i,

ci , i i i d ⁵² —

Księże, stó — słucham — gadam — stó — edną sekundę!

⁴⁹da ca (włosk.) — od początku, na nowo. [przypis redakcy ny]⁵⁰ i a a — starosta. [przypis edytorski]⁵¹ a d a — naczelnik powiatu. [przypis edytorski]⁵²I i i d (łac.) — w imię O ca i Syna i Ducha Świętego. Amen. Zaklinam cię, duchu

nieczysty… — kościelna formuła egzorcyzmu. [przypis redakcy ny]


. Gǳie est nieszczęsny więzień, co chce zgubić duszę? —Milczysz — ci —

Gadam, gadam — muszę.

. Kogo wiǳiałeś?

Więźnia.

. Jakiego?

Grzesznika.

. Gǳie? —

Tam, w drugim klasztorze.

. W akim?

Dominika.

Ten grzesznik uż przeklęty, prawem mnie należy.

. Kłamiesz.

On uż umarły.

. Kłamiesz.

Chory leży.

. Przekleństwoci —

Gadam, gadam, skaczę — śpiewam —

Tylko nie klnĳ — ak gadać? — dusisz — ledwie ziewam.

. Mów prawdę.

Grzesznik chory, lata bez pamięci

I utro rano szy ę niezawodnie skręci.


. Kłamiesz.

Poświadczy godny świadek, kmotr Belzebub.

Pyta go, męcz — niewinne duszy mo e nie gub.

. Chleb, Wino, Ciało, KrewJak ratować grzesznika?

Boda eś zdechł, klecho,

Nie powiem.

. ci —

Ratować pociechą.

. Dobrze, gada wyraźnie — czego mu potrzeba?

Mam chrypkę, nie wymówię.

. Mów!

Mó panie! królu!

Da odpocząć

. Mów, czego potrzeba —

Księżulu,

Ja tego nie wymówię.

. Mów!

He — Wina — Chleba —

. Rozumiem, Chleba Twego i Krwi Two e , Panie —Pó dę, i da mi spełnić Two e rozkazanie.

d c aA teraz zabierz z sobą twe złości i błędy,Skąd wszedłeś i ak wszedłeś, idź tam i tamtędy.

c c i Miłosierǳie, Bóg,

PrzemianaDźwigasz mię! — ktoś ty? — strzeż się, sam spadniesz w te doły.Poda e rękę — lećmy — w górę ak ptak lecę —Mile oddycham wonią — promieniami świecę.


Któż mi dał rękę? — dobrzy luǳie i anioły;Skądże litość, wam do mnie schoǳić do tych dołów?Luǳie? — Ludźmi garǳiłem, nie znałem aniołów.

. Piętno, Grzech, SłowoMódl się, bo strasznie Pańska dotknęła cię ręka:Usta, którymiś wieczny Ma estat obraził,Te usta zły duch słowy szkaradnymi skaził;Słowa głupstwa, na sroższa dla mądrych ust męka,Oby ci policzone były za pokutę.Obyś o nich zapomniał —

Już są tam — wykute.

. Obyś, grzeszniku, nigdy sam ich nie wyczytał,Oby cię o znaczenie ich Bóg nie zapytał —Módl się; myśl two a w brudne obleczona słowa,Jak grzeszna, z tronu swego strącona królowa,Gdy w żebracze oǳieży, okryta popiołem,Odstoi czas pokuty swo e przed kościołem,Znowu na tron powróci, stró królewski wǳie eI większym niżli pierwe blaskiem za aśnie e.Usnął —

ę a Ofiara, Modlitwa, Pokora,Miłosierǳie— Twe miłosierǳie, Panie, est bez granic.

ada zyPanie, otom a sługa dawny, grzesznik stary,Sługa uż spracowany i niezgodny na nic.Ten młody, zrób go za mnie sługą Two e wiary,A a za ego winy przy mę wszystkie kary.On poprawi się eszcze, on wsławi Twe Imię.Módlmy się, Pan nasz dobry! Pan ofiarę przy mie.

d i ięi i ści , za ścia , zaczy a ś i ać i ś a ia ad ię

i a i a ę «Anioł pasterzom mówił» Ó Ó Anioł, Modlitwa, Grzech,

Sąd, Miłosierǳiey i ciPokó temu domowi,Spoczynek grzesznikowi.

Sługo! sługo pokorny, cichy,Wniosłeś pokó w dom pychy.Pokó temu domowi.

a ę «Bóg nasz ucieczką»

Panie, on zgrzeszył, przeciwko Tobie zgrzeszył on barǳo.

Lecz płaczą nad nim, modlą się za nim Twoi Anieli.

Tych zdepc, o Panie, tych złam, o Panie, którzy Twe święte sądy pogarǳą,


Ale tym daru , co świętych sądów Twych nie po ęli.

Mędrzec, PokoraKiedym z gwiazdą naǳieiLeciał świecąc Judei,

Hymn Naroǳenia śpiewali Anieli:Mędrcy nas nie wiǳieli,Królowie nie słyszeli.

Pastuszkowie spostrzegliI do Betle em biegli:

Pierwsi wieczną mądrość witali,Wieczną właǳę uznali:Biedni, prości i mali.

Pan, gdy ciekawość, dumę i chytrość w sercu Aniołów, sług swych, obaczył,Duchom wieczystym, Aniołom czystym, Pan nie przebaczył.Runęły z niebios, ak deszcz gwiaźǳisty, Aniołów tłumy,I deszczem lecą za nimi co ǳień mędrców rozumy.

Ó ÓPan maluczkim ob awia,Czego wielkim odmawia.

Litość! litość! nad synem ziemi,On był mięǳy wielkiemi,Litość nad synem ziemi.

MiłośćOn sądów Twoich nie choǳił badać ako ciekawy,Nie dla mądrości luǳkie on badał, ani dla sławy.

On Cię nie poznał, on Cię nie uczcił, Panie nasz wielki!On Cię nie kochał, on Cię nie wezwał, nasz Zbawicielu!

Lecz on szanował imię Na świętsze Twe Roǳicielki.On kochał naród, on kochał wiele, on kochał wielu.

Pokora, Mędrzec, Król,PychaKrzyż w złoto oprawiony

Zdobi królów korony.Na piersi mędrców błyszczy ak zorze,A w duszę wniść nie może:Oświeć, oświeć ich, Boże!

Ó ÓMy tak luǳi kochamy,Tak z nimi być żądamy

Wygnani od mędrków i króli,Prostaczek nas przytuli,Nad nim ǳień, noc śpiewamy.


Ó ÓPodnieś tę głowę, a wstanie z prochu, niebios dosięże,I dobrowolnie padnie, i uczci krzyża podnóże;Wedle nie cały świat u stóp krzyża niecha polężeI niech Cię wsławi, żeś sprawiedliwy i litościwy Pan nasz, o Boże!

ÓPokó , pokó prostocie,Pokorne , ciche cnocie!

Sługo, sługo pokorny, cichy,Wniosłeś pokó w dom pychy,Pokó grzesznemu sierocie.

. y ia y a, da a i a, i a, a ia ia y z d az a ś ię z

a y, ę a i d i ię c i a c i a⁵³ Pobożność, Modlitwa,

PatriotaModlisz się eszcze dotąd! — czas spać, północ biła.

Jużem się za o czyznę mo ę pomodliła,Jak nauczono, i za o ca, i za mamę;Zmówmy eszcze i za nich⁵⁴ pacierze też same.Choć oni tak daleko, ale to są ǳiatki Matka, O czyznaJedne o czyzny nasze , Polski, edne matki.Litwin, co ǳiś tu przybył, uciekł od Moskali;Strach słyszeć, co tam oni z nimi wyrabiali.Zły car kazał ich wszystkich do ciemnicy wsaǳićI ak Herod chce całe pokolenie zgłaǳić.Litwin ten barǳo o ca naszego zasmucił,Poszedł w pole i dotąd z przechaǳki nie wrócił.Mama na mszę posłała i obchód żałobny,Bo wielu z nich umarło. — Ja pacierz osobnyZmówię za tego, co te piosenki ogłosił;

az c i ęI on także w więzieniu, ak nam gość donosił.Te piosenki⁵⁵ czytałam; niektóre są piękne —Jeszcze pó dę, przed Matką Na świętszą uklęknę,Pomodlę się za niego; kto wie, czy w te chwiliMa roǳiców, żeby się za nim pomodlili.

a c i a dc ia d i ię i y ia

AniołLekko i cicho, ak lekkie sny zlećmy.

⁵³[W scenariuszu] Ewa, Marcelina — postaciom tym nadał poeta imiona i rys pobożności dwóch panienpolskich poznanych w Rzymie w r. ; Henrietty Ewy Ankwiczówny i e towarzyszki, Marceliny Łempickie .Dla Henrietty żywił on głębsze uczucie: poświęcił im wiersze , zicz a, . RoǳinaAnkwiczów pochoǳiła z ówczesne Galic i (z Machowe koło Tarnowa), dlatego też scena IV ǳie e się (nie dośćściśle) pod Lwowem. [przypis redakcy ny]

⁵⁴za ic — za ofiary procesu filareckiego. [przypis redakcy ny]⁵⁵ i i — i ten szczegół biograficzny Konrada zaczerpnął poeta z własnego życia; możemy się domyślać,

że ǳiewczęta rozmawia ą o pierwszym tomiku z i Mickiewicza. [przypis redakcy ny]


Ó ÓBraciszka miłego sen rozweselmy,Sennemu pod głowę skrzydło podścielmy,Oczami, gwiazdami, twarz mu oświećmy,Śpiewa ąc i gra ąc lata my wiankiem, KwiatyNad czystym, nad cichym naszym kochankiem.Rączęta liliowe za liście splećmy,Za róże kwitnące czoła rozniećmy⁵⁶,Spod wstążek gwiaźǳistych włos nasz rozwiążmy.Rozpuśćmy w promienie, rozle my w wonie;Kwitnącym, pachnącym, ży ącym wiankiemKochanka naszego piersi okrążmy,Kochanka naszego otulmy skronie.Śpiewa ąc i gra ąc lata my wiankiem,Nad czystym, nad cichym naszym kochankiem.

I I Wiz a, Sen

Deszczyk tak świeży, miły, cichy ak rosa,I skąd ten deszczyk — tak czyste niebiosa,

Jasne niebiosa! —Krople zielone, kraśne — trawki, równianki⁵⁷,

Róże, lilĳe, wiankiObwĳa ą mię wkoło. — Ach, aki sen wonny,

Sen lekki, słodki, — oby był dozgonny.Różo błyszcząca, słoneczna,Lilĳo przeczysta, mleczna!

Ty nie z ziemi: — tam rosłaś, nad białym obłokiem.Narcyzie, akim śnieżnym patrzysz na mnie okiem;

A te błękitne kwiaty pamiątek⁵⁸,Jak źrenice niewiniątek —

Poznałam — kwiatki mo e — sama polewałam, Matka BoskaW moim ogródku wczora nazbierałam,I uwieńczyłam Matki Boskie skronie,Tam nad łóżkiem na obrazku.Wiǳę — to Matka Boska — cudowny blasku!Pogląda na mnie, bierze wianek w dłonie,Poda e Jezusowi, a Jezus ǳiecięZ uśmiechem rzuca na mnie kwiecie —Jak wypiękniały kwiatki — ak ich wiele — krocie,

A wszystkie w przelocieSzuka ą na powietrzu siebie,

Mo e kochanki!I same plotą się w wianki.Jak tu mnie miło, ak w niebie;Jak tu mnie dobrze, mó Boże; —

Niech mię na zawsze ten wianek otoczy,Niech zasnę, umrę, patrząc w te róże,

W te białe narcyzu oczy.

Róża, ta róża ży eWstąpiła w nią dusza,Główką lekko rusza,Jaki ogień z nie bĳe.

⁵⁶za iści ć y za — (prowinc.) ak liście… ak róże. [przypis redakcy ny]⁵⁷ ia i — w ednym ze znaczeń prowinc: bukieciki kwiatków lub: wianki. [przypis redakcy ny]⁵⁸ ia y a i — niezapomina ki. [przypis redakcy ny]


To rumieniec ży ący — ak zorzy wniście⁵⁹.Śmie e się, ak na uśmiech rozwĳa liście,Roztula mięǳy liściem dwo e ust z koralu,Mówi, coś mówi — ak cicho, ak skromnie.Co ty, różo, szepcesz do mnie?Zbyt cicho, smutnie — czy to głos żalu?Skarżysz się, żeś wy ęta z roǳinne trawki?Nie wzięłam ciebie dla mo e zabawki,Jam tobą skronie Matki Na świętsze wieńczyła,Jam po spowieǳi wczora łzami cię poiła;

A z twoich ust koraluWylatu ą promieniemIskierka po iskierce —

Czy taka światłość est twoim pieniem?Czego chcesz, różo miła?

Ó Weź mnie na serce.

Rozwiążmy, rozplećmy anielski wianek.

Ó Odwĳam me skrzydła, wyplatam czoło.

My w niebo do domu lećmy wesoło.

Ó Ja będę ą bawił, nim błyśnie ranek,Na sennym e sercu złożę me skronie:Jak święty apostoł, Pański kochanek,Na boskim Chrystusa spoczywał łonie.

. . Pokora, Modlitwa

d i ię c zyPanie! czymże a estem przed Twoim obliczem? —

Prochem i niczem;Ale gdym Tobie mo ę nicość wyspowiadał,

Ja, proch, będę z Panem gadał.

I I Wiz a, Odroǳenie przezgrób, Chrystus, ǲiecko,O czyzna, Naród, Historia,Cierpienie, Śmierć

Tyran wstał — Herod! — Panie, cała Polska młodaWydana w ręce Heroda.

Co wiǳę — długie, białe, dróg krzyżowych biegi,Drogi długie — nie do rzeć — przez puszcze⁶⁰, przez śniegiWszystkie na północ! — tam, tam w kra daleki,

Płyną ak rzeki.Płyną: — ta droga prosto do żelazne bramy⁶¹,Tamta ak strumień wpadła pod skałę, w te amy⁶²,A tamte u ście w morzu. — Patrz! po drogach leci

⁵⁹ iści — we ście, wze ście. [przypis edytorski]⁶⁰ zcz — tu: pustynie. [przypis edytorski]⁶¹d az a y — więzienia fortecznego. [przypis redakcy ny]⁶² a y — w poǳiemia kopalń. [przypis redakcy ny]


Tłum wozów — ako chmury wiatrami pęǳone,Wszystkie tam w edną stronę.Ach, Panie! to nasze ǳieci,Tam na północ — Panie, Panie!Takiż to los ich — wygnanie!

I dasz ich wszystkich wygubić za młodu,I pokolenie nasze zatracisz do końca? —

Patrz! — ha! — to ǳiecię uszło — rośnie — to obrońca!Wskrzesiciel narodu, —

Z matki obce ; krew ego dawne bohatery,A imię ego bęǳie czterǳieści i cztery.

Panie! czy przy ścia ego nie raczysz przyśpieszyć?Lud mó pocieszyć? —

Nie! lud wycierpi. — Wiǳę ten motłoch — tyrany,Zbó ce — biegą — porwali — mó Naród związanyCała Europa wlecze, nad nim się urąga —«Na trybunał!» — Tam zgra a niewinnego wciąga.Na trybunale gęby, bez serc, bez rąk; sęǳie —

To ego sęǳie!Krzyczą: «Gal, Gal sąǳić bęǳie»

Gal w nim winy nie znalazł i — umywa ręce,A króle krzyczą: «Potęp i wyda go męce; KrólKrew ego spadnie na nas i na syny nasze;Krzyżu syna Maryi, wypuść Barabasze:Ukrzyżu , — on cesarza koronę znieważa,Ukrzyżu , — bo powiemy, żeś ty wróg cesarza».Gal wydał — uż porwali — uż niewinne skronieZakrwawione, w szyderskie , cierniowe koronie,Podnieśli przed świat cały; — i ludy się zbiegły —Gal krzyczy: «Oto naród wolny, niepodległy!»

Ach, Panie, uż wiǳę krzyż — ach, ak długo, długoMusi go nosić — Panie, zlitu się nad sługą.Da mu siły, bo w droǳe upadnie i skona —Krzyż ma długie, na całą Europę ramiona,Z trzech wyschłych ludów, ak z trzech twardych drzew ukuty. —Już wleką; uż mó Naród na tronie pokuty —Rzekł: «Pragnę» — Rakus⁶³ octem, Borus⁶⁴ żółcią poi,A matka Wolność u nóg zapłakana stoi. MatkaPatrz — oto żołdak Moskal z kopĳą przyskoczył Ros aninI krew niewinną mego narodu wytoczył.Cóżeś zrobił, na głupszy, na sroższy z siepaczy!On eden poprawi się, i Bóg mu przebaczy.

Mó kochanek uż głowę kona ącą spuścił,Woła ąc: «Panie, Panie, za coś mię opuścił!»On skonał!

yc ać y a i da i ś i i a c i ś i a i c yc ać a aa aKu niebu, on ku niebu, ku niebu ulata!

I od stóp ego wionęłaBiała ak śnieg szata —

Spadła, — szeroko — cały świat się w nią obwinął.

⁶³ a — Austriak. [przypis redakcy ny]⁶⁴ — Prusak. [przypis redakcy ny]


Mó kochanek na niebie, sprzed oczu nie zginął.Jako trzy słońca błyszczą ego trzy źrenice,I ludom pokazu e przebitą prawicę.

Któż ten mąż? — To namiestnik na ziemskim padole.Znałem go, — był ǳieckiem — znałem,Jak urósł duszą i ciałem!

On ślepy, lecz go wieǳie anioł pacholę.Mąż straszny — ma trzy oblicza,On ma trzy czoła.

Jak baldakim rozpięta księga ta emniczaNad ego głową, osłania lice.Podnóżem ego są trzy stolice.

Trzy końce świata drżą, gdy on woła;I słyszę z nieba głosy ak gromy:To namiestnik wolności na ziemi widomy! WolnośćOn to na sławie zbudu e ogromy

Swego kościoła!Nad ludy i nad króle podniesiony;

Na trzech stoi koronach, a sam bez korony:A życie ego — trud trudów,A tytuł ego — lud ludów;

Z matki obce , krew ego dawne bohatery,A imię ego czterǳieści i cztery.

Sława! sława! sława!

za y ia Zaświaty, Bóg, Duch,

O ciec, ǲieckoc id iUsnął — Wy mĳmy z ciała duszę, ak ǳiecinęSenną z kolebki złote , i zmysłów sukienkęLekko zwleczmy; ubierzmy w światło ak utrzenkęI lećmy. Jasną duszę nieśmy w niebo trzecie,O cu naszemu złożyć na kolanach ǳiecię;Niech uświęci sennego o cowską pieszczotą,A przed ranną modlitwą duszę wrócim życiu,I znowu w czystych zmysłów otulim powiciu,I znowu złożym w ciało, ak w kolebkę złotą.

y ia y a ia y a aca ię a i zdyc a c ia ad

Diabeł, Kłótnia, Dusza, SenSpił się, a nie chce spać,Muszę tak długo stać,Ła daku, cicho leż!Czy go tam kole eż?

Syp mu na oczy mak.

Zasnął, wpadnę ak zwierz.

Jako na wróbla ptak.


Duszę do piekła wlec,Wężami smagać, piec.

Wąż

Wara!

Coś ty za kmotr?

Belzebub.

No, i cóż?

Zwierzyny mi nie płosz.

Ale gdy zaśnie łotr,Do mnie należy sen?

Jak u rzy noc i żar,Srogość i mnogość kar,Zlęknie się naszych scen;Przypomni utro sen,Może poprawić się,Jeszcze daleko zgon.

yci a c z y

Pozwól zabawić się —Co ty o niego drżysz,Gdy poprawi się on,Ja każę święcić sięI wezmę w ręce krzyż.

Jak zbyt nastraszysz raz,Gotów przypomnieć sen,Gotów oszukać nas,Wypuścisz ptaka z rąk.

az c

Ależ braciszek ten,Ten mó na milszy syn,Bęǳież on spał bez mąk?Nie chcesz? — a męczę sam.

Urzędnik, Ros anin


Łotrze, a znasz mó czyn⁶⁵?Od cara zwierzchność mam!

a d — cóż każesz Waść?

Możesz na duszę wpaść,Możesz ą w pychę wzdąć,A potem w hańbę pchnąć,Możesz w pogarǳie wlecI szyderstwami siec,Ale o piekle cyt!My lećmy — fit, fit, fit.

d a

Więc a za duszę cap;Aha, ła daku, drżysz!

Tylko ą bierz do łapLekko, ak kotek mysz.

I I Pycha, Chciwość, Zazdrość,

Strach, Fałsz, Plotka,Urzędnik, Ros anin,Dworzanin, Dwór

z zPismo! — to dla mnie — reskrypt Jego Carskie Mości!Własnoręczny, — ha! ha! ha! — rubli sto tysięcy.Order! — gǳie — loka , przypnĳ — tu. Tytuł książęcy!A! — a! — Wielki Marszałku; a! — pękną z zazdrości:

z aca ięDo Cesarza! — przedpokó — oni wszyscy sto ą;Nienawiǳą mnie wszyscy, kłania ą się, bo ą.Marszałek — a d ⁶⁶ — ledwie poznasz, w masce.

Ach, akie lube szemrania,Dokoła lube szemrania:

Senator w łasce, w łasce, w łasce, w łasce, w łasce.Ach, niech umrę, niech umrę śród tego szemrania,Jak śród nałożnic moich łaskotania!

Każdy się kłania,Jestem duszą zebrania.

Patrzą na mnie, zazdroszczą — nos w górę zaǳieram:O rozkoszy! umieram, z rozkoszy umieram!

z aca ię⁶⁵Wyrazy czy , czy i , często są tu użyte w znaczeniu rosy skim, dla Litwinów tylko zrozumiałe. W Ro-

s i, ażeby nie być chłopem albo kupcem, słowem, aby mieć przywile uwalnia ący od kary knuta, trzeba we śćw służbę rządową i pozyskać tak nazwaną klasę albo czyn. Służba ǳieli się na czternaście klas; potrzeba kilkalat służby dla prze ścia z edne klasy w drugą. Są przepisane czynownikom różne egzamina, podobne do for-malności zachowu ących się w hierarchii mandaryńskie w Chinach, skąd, zda e się, że ten wyraz Mogołowiedo Ros i przenieśli, a Piotr Pierwszy znaczenie tego wyrazu odgadnął i całą instytuc ą w duchu prawǳiwiechińskim rozwinął. Czynownik często nie est urzędnikiem, czeka tylko urzędu i starać się oń ma prawo. Każdaklasa albo czyn odpowiada pewne ranǳe wo skowe , i tak: doktor filozofii albo medycyny liczy się w klasieósme i ma stopień ma ora, czyli asesora kolleskiego; stopień kapitański ma e lina, czyli panna dworu ce-sarskiego; biskup lub archire est enerałem. Mięǳy czynownikami wyższymi i niższymi stosunki uległościi posłuszeństwa przestrzega ą się z równą prawie ścisłością ak w wo sku. [przypis autorski]

⁶⁶ a d (anc.) — Wielki Kontroler, kontroler państwowy, edna z na wyższych godnościw dawne rosy skie hierarchii rządowe . [przypis redakcy ny]


Cesarz! — Jego Imperatorska Mość — a! Cesarz wchoǳi,A! — co? — nie patrzy! zmarszczył brwi — spo rzał ukosem?

Dwór, Dworzanin,Urzędnik, Ros anin, Strach,Tchórzostwo, Zemsta,Plotka, Śmiech

Ach! — Na aśnie szy Panie — ach! — nie mogę głosem —Głos mi zamarł — ach, dreszcz, pot, — ach! dreszcz ziębi, chłoǳi. —Ach, Marszałek! — co? do mnie odwraca się tyłem.Tyłem, a! senatory, dworskie urzędniki!Ach, umieram, umarłem, pochowany, zgniłem,I toczą mię robaki, szyderstwa, żarciki.Ucieka ą ode mnie. Ha! ak pusto! głucho.Szambelan szelma, szelma! patrz, wyszczyrza zęby —Dbrum — ten uśmiech ak pa ąk wleciał mi do gęby.

aJaki dźwięk! — to kalambur — o brzydka mucho;

ę a aLata mi koło nosaJak osa,I epigramy, żarciki, przytyki,

Te szmery, — ach, to świerszcze wlazły mi w ucho:Mo e ucho, mo e ucho!

y z a a c cJaki szmer — kamer unkry świszczą ak puszczyki,Damy ogonem skrzeczą ak grzechotniki,Jaki okropny szmer! śmiechy! wrzaski:Senator wypadł z łaski, z łaski! z łaski, z łaski.

ada z a a zi i Zaświaty, Piekło, Dusza,

Pies, Sumienie, Grzech,Ciało

z ę id iTeraz duszę ze zmysłów wydrzem, ak z okuciaPsa złego; lecz nie całkiem, nałożym kaganiec,Na wpół zostawim w ciele, by nie tracił czucia;Drugą połowę wleczmy aż na świata kraniec,Gǳie się doczesność kończy, a wieczność zaczyna,Gǳie z sumnieniem graniczy piekielna kraina;I złe psisko uwiążem tam, na pograniczu:Tam pracu , ręko mo a, tam śwista , mó biczu.Nim trzeci kur zapie e, musim z te męczarniWrócić zmordowanego, skalanego ducha;Znowu przykuć do zmysłów ako do łańcucha,I znowu w ciele zamknąć ako w brudne psiarni.

. Salon, Warszawa

i i ic zęd i , i i ic i a , i a a i i , ia i z a c zy cy i c i a ę zy i i d z i idyc i i d c a yc a cy z a ia z y ści a zyi i a c , zy d z iac

I Zbrodnia, Cierpienie,Naród

d d aTo i u was na Litwie toż samo się ǳie e?

Ach, u nas gorze eszcze, u nas krew się le e!


Krew?

Nie na polu bitwy, lecz pod ręką kata,

Nie od miecza, lecz tylko od pałki i bata.

z a ia ci zI Dworzanin, Dama

To bal był taki świetny, i wo skowych wiele?

Ja słyszałem, że było pusto ak w kościele.

Owszem, pełno —

I świetny?

O tym mówić długo.

Służono na niezgrabnie , choć z liczną usługą;Nie miałem szklanki wina, ułamku pasztetu,Tak zawalono całe wniście do bufetu.

W sali tańców zgoła nic nie ugrupowano,Jak na raucie angielskim po nogach deptano.

Bo to był tylko eden z prywatnych wieczorów.

Przepraszam, bal proszony — mam dotąd bilety.

y i i ac ⁶⁷ i az , zy cy z y a ię

Tym gorze ; pomieszano grupy, toalety,Nie można było zgoła ocenić ubiorów.

Odtąd ak Nowosilcow wy echał z Warszawy,Nikt nie umie gustownie urząǳić zabawy:Nie wiǳiałam pięknego balu ani razu.On umiał ugrupować bal na kształt obrazu;

yc ać ię y ę czyz a i ś i c

Śmie cie się, Państwo, mówcie, co się wam podoba,A była to potrzebna w Warszawie osoba.

I Naród, Patriota

⁶⁷i i ac — zaproszenia. [przypis redakcy ny]


Cichowski uwolniony?

Ja znam Cichowskiego.

Właśnie byłem, chciałem się dowieǳieć od niego,Żeby mięǳy naszymi na Litwie rozgłosić.

My powinniśmy z sobą łączyć się i znosić;Inacze , rozǳieleni, wszyscy zginiem marnie.

ada ci z zy ic ca

A akie on okropne wytrzymał męczarnie!

z a iaI

Literat, Damad i a a

Ale przeczyta wreszcie — da że się uprosić.

Ja nie umiem na pamięć.

Zwykłeś z sobą nosić.

Masz przy sobie pod akiem — a — wiǳę okładki:Damy chcą słyszeć.

Damy? — a! — to literatki.

Więce wierszy ancuskich na pamięć umie ąNiźli a.

i i i c z a a i

Tylko niecha Panie się nie śmie ą.

Macie robić lekturę? — przepraszam — choć umiemPo polsku, ale polskich wierszy nie rozumiem.

d c a

Ma racy ę po części, bo nudne po trochu.

az a i a aOpiewa tysiąc wierszy o saǳeniu grochu.

d i a aCzyta że, eśli ciebie nie bęǳiem słuchali —To patrz —

az c a d i i a aten nam gazeciarz swe rymy wypali.

Śliczna byłaby wszystkim słuchaczom przysługa.


Patrz, ak się on zaprasza, ak śmie e się, mruga;I usta uż otworzył ak zdechłą ostrygę,I oko zwrócił wielkie i słodkie ak figę.

d i i

Wychoǳą —

d a aDługie wiersze, a bym piersi struǳił.

d c a

Dobrze, że nie chce czytać, boby nas zanuǳił.

d i a c ię d y d z , d d z i, d i a

A to est rzecz okropna — słucha cie, Panowie!

d d aNiecha Pan tym Ichmościom o Cichowskim powie.

Cichowski wypuszczony?

Przesieǳiał lat tyle

W więzieniu —

TchórzostwoJa myśliłem, że leżał w mogile.

d i iO takich rzeczach słuchać nie barǳo bezpiecznie,A wy ść w środku powieści byłoby niegrzecznie.

yc i

Wypuszczony? — to ǳiwna.

Nie znaleźli winy.

Właǳa, Dworzanin, ZdradaKtóż tu mówi o winach; — są inne przyczyny —Kto długo był w więzieniu, wiǳiał, słyszał wiele —A rząd ma swe widoki, ma głębokie cele,Które musi ukrywać. — To est rzecz rządowa —Ta niki polityczne — myśl gabinetowa.To się tak wszęǳie ǳie e — są ta niki stanu —Ale Pan z Litwy, — a! a! — to est ǳiwno Panu.Panowie na wsi, to tak chcecie o cesarstwieWieǳieć wszystko, ak gdyby o swym gospodarstwie.

ś i c a ię Polak

Pan z Litwy, i po polsku? nie po mu ę wcale —Ja myśliłem, że w Litwie to wszystko Moskale.


O Litwie, dalibógże! mnie wiem niż o Chinach —i i coś raz pisał o Litwinach,

Ale w innych gazetach ancuskich ni słowa.

Naródd d a

Niech Pan opowie, — to rzecz ważna, narodowa.

Znałem starych Cichowskich, uczciwa roǳina;Oni są z Galicyi. Słyszałem, że synaWzięli i zamorzyli: — mó krewny daleki!Nie wiǳiałem go dawno, — o luǳie! o wieki! NiewolaTrzy pokolenia przeszły, ak nas przemoc dręczy;Męczyła o ców naszych, — ǳieci, wnuków męczy!

zy cy z i a ię i c a

Znałem go będąc ǳieckiem; — był on wtenczas młody,Żywy, dowcipny, wesół i sławny z urody;

ǲiecko, Młodość

Był duszą towarzystwa; gǳie się tylko z awił.Wszystkich opowiadaniem i żartami bawił;Lubił ǳieci, i często brał mię na kolana,U ǳieci miał on tytuł «wesołego pana».Pamiętam włosy ego, — nieraz ręce mo ePlątałem w asnych włosów kęǳierzawe zwo e.Wzrok pamiętam, — musiał być wesoły, niewinny,Bo kiedy patrzył na nas, zdawał się ǳiecinny;I patrząc na nas, wabił nas do swe źrenicy,Patrząc nań, myśleliśmy, żeśmy rówiennicy.On wtenczas miał się żenić; — pomnę, że przynosiłǲieciom dary swe przyszłe i na ślub nas prosił.Potem długo nie przyszedł, i mówiono w domu,Że nie wieǳieć gǳie zniknął, umknął po kry omu,Szuka rząd, ale śladu dotąd nie wytropił, —Na koniec powieǳiano: zabił się, utopił.Policy a dowodem stwierǳiła domysły,Znaleziono płaszcz ego nad brzegami Wisły;Przyniesiono płaszcz żonie — poznała — on zginął;Trupa nie znaleziono — i tak rok przeminął.Dlaczegóż on się zabił? — pytano, badano,Żałowano, płakano; wreszcie — zapomniano.

I minęło dwa lata. Jednego wieczoraWięźniów do Belwederu wieǳiono z klasztora.

Więzień

Wieczór ciemny i dżdżysty; — nie wiem, czy przypadkiem,Czy umyślnie ktoś był te procesyi świadkiem;Może eden z odważnych warszawskich młoǳieńców,Którzy śleǳą pobytu i nazwiska eńców:Warty stały w ulicach, głucho było w mieście —Wtem ktoś zza muru krzyknął: «Więźnie, kto esteście?»Sto ozwało się imion; — śród nich dosłyszanoJego imię, i żonie naza utrz znać dano.Pisała i latała, prosiła, błagała,Lecz prócz tego imienia — nic nie posłyszała.I znowu lat trzy przeszło bez śladu, bez wieści.Lecz nie wieǳieć kto szerzył w Warszawie powieści,


Że on ży e, że męczą, że przyznać się wzbraniaI że dotąd nie złożył żadnego wyznania;Że mu przez wiele nocy spać nie dozwolano,Że karmiono śleǳiami i pić nie dawano;Że po ono opĳum, nasyłano strachy,Larwy; że łaskotano w podeszwy, pod pachy —Lecz wkrótce innych wzięto, o innych zaczęliMówić; żona płakała, wszyscy zapomnieli.

Aż niedawno przed domem żony w nocy ǳwonią —Otworzono: Oficer i żandarm pod bronią,I więzień. — On — każą dać pióra i papieru;Podpisać, że wrócony żywy z Belwederu.Wzięli podpis, i palcem pogroziwszy: «JeśliWydasz…» — i nie skończyli; ak weszli, odeszli.To on był. — Biegę wiǳieć, przy aciel ostrzega:«Nie idź ǳisia , bo spotkasz pod wrotami szpiega».Idę naza utrz, w progu police skie draby;Idę w tyǳień, on sam mię nie przy mu e, słaby.Aż niedawno za miastem w po eźǳie spotkałem —Powieǳiano, że to on, bo go nie poznałem.Utył, ale to była okropna otyłość: Przemiana, CierpienieWydęła go zła strawa i powietrza zgniłość;Policzki mu nabrzmiały, pożółkły i zbladły,W czole zmarszczki pół wieku, włosy wszystkie spadły.Witam, on mię nie poznał, nie chciał mówić do mnie,Mówię, kto estem, patrzy na mnie bezprzytomnie.Gdym dawne zna omości szczegóły powiadał,Wtenczas on oczy we mnie utopił i badał. OkoAch! wszystko, co przecierpiał w swych męczarniach ǳiennych,I wszystko, co przemyślił w swych nocach bezsennych,Wszystko poznałem w edne chwili z ego oka;Bo na tym oku była straszliwa powłoka.Źrenice miał podobne do kawałków szklanych,Które zosta ą w oknach więzień kratowanych,Których barwa est szara ak tkanka pa ęcza,A które, patrząc z boku, świecą się ak tęcza:I widać w nich rǳę krwawą, iskry, ciemne plamy,Ale ich okiem na wskroś przebić nie zdołamy:Straciły przezroczystość, lecz widać po wierzchu,Że leżały w wilgoci, w pustkach, w ziemi, w zmierzchu.W miesiąc poszedłem znowu, myśliłem, że zdołaRozpatrzyć się na świecie i pamięć przywoła.Lecz tyle tysięcy dni był pod śleǳtwa próbą,Tyle tysięcy nocy rozmawiał sam z sobą,Tyle lat go badały mękami tyrany,Tyle lat otaczały słuch ma ące ściany;A całą ego było obroną — milczenie,A całym ego były towarzystwem — cienie;Że uż się nie udało wesołemu miastuZgłaǳić w miesiąc naukę tych lat kilkunastu.Słońce zda mu się szpiegiem, ǳień donosicielem,Domowi⁶⁸ ego strażą, gość nieprzy acielem.Jeśli do ego domu przy ǳie kto nawieǳić,Na klamki trzask on myśli zaraz: idą śleǳić;

⁶⁸d i — domownicy. [przypis edytorski]


Odwraca się i głowę na ręku opiera,Zda e się, że przytomność, moc umysłu zbiera:Ścina usta, by słowa same nie wypadły,Oczy spuszcza, by szpiegi z oczu co nie zgadły.Pytany, myśląc zawsze, że est w swym więzieniu,Ucieka w głąb poko u i tam pada w cieniu,Krzycząc zawsze dwa słowa: «Nic nie wiem, nie powiem!»I te dwa słowa — ego stały się przysłowiem;I długo przed nim płacze na kolanach żonaI ǳiecko, nim on bo aźń i wstręt swó pokona.

Przeszłą niewolę lubią opiewać więźniowie;Myśliłem, że on ą nam na lepie opowie,

Naród, Historia, Polak

Wyda na aw spod ziemi i spod straży zbirówǲie e swe, ǳie e wszystkich Polski bohatyrów: —Bo teraz Polska ży e, kwitnie w ziemi cieniach,Je ǳie e na Sybirze, w twierǳach i więzieniach.I cóż on na pytania mo e odpowieǳiał?Że o swoich cierpieniach sam uż nic nie wieǳiał,Nie pomniał. — Jego pamięć zapisana całaJak księga herkulańska pod ziemią spróchniała:Sam autor zmartwychwstały nie umie w nie czytać,Rzekł tylko: «Będą o to Pana Boga pytać,On to wszystko zapisał, wszystko mnie opowie».

d zy ci ai i cz i

Poez a, Literatd i a a

Czemu to o tym pisać nie chcecie, Panowie?

Niech to stary Niemcewicz w pamiętniki wsaǳi:On tam, słyszałem, różne szpargały gromaǳi.

To history a!

Straszna.

Dalbóg, wyśmienita.

Literat, Poez aTakich ǳie ów słucha ą, lecz kto e przeczyta?I proszę, ak opiewać spółczesne wypadki;Zamiast mitologĳi są naoczne świadki.Potem, est to wyraźny, święty przepis sztuki,Że należy poetom czekać — aż — aż —

Póki? —

Wieleż lat czekać trzeba, nim się przedmiot świeżyJak figa ucukru e, ak tytuń uleży?

Nie ma wyraźnych reguł.


Ze sto lat.

To mało!

Tysiąc, parę tysięcy —

Polak, NaródA mnie by się zdało,

Że to wcale nie szkoǳi, że przedmiot est nowy,Szkoda tylko, że nie est polski, narodowy.Nasz naród się prostotą, gościnnością chlubi,Nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi; —Śpiewać, na przykład, wie skich chłopców zalecanki.Trzody, cienie — Sławianie, my lubim sielanki.

DwórSpoǳiewam się, że Panu przez myśl nie prze eǳie,Aby napisać wierszem, że ktoś adał śleǳie.Ja mówię, że poez i nie ma bez poloru,A polor być nie może tam, gǳie nie ma dworu:Dwór to sąǳi o smaku, piękności i sławie;Ach, ginie Polska! dworu nie mamy w Warszawie.

Nie ma dworu! — a to mię ǳiwi niepomału,Przecież a estem mistrzem ceremonĳału.

Szlachciccic d i za

Gdybyś Namiestnikowi wyrzekł za mną słówko,Mo a żona byłaby pierwszą poko ówką.

śAle próżno, nie dla nas wysokie urzędy!Arystokrac a tylko ma u dworu względy.

i da a y⁶⁹ z i zcza

Arystokrac a zawsze swobód est podporą,Niech państwo przykład z Wielkie Brytanĳi biorą.

aczy a ię ia i ycz a i yc i Naród, Przywódca, Pozory

A łotry! — o, to kĳa!

O, to stryczka, haku!

Ja bym im dwór pokazał, nauczyłbym smaku.

Patrzcie, cóż my tu poczniem, patrzcie, przy aciele,Otóż to acy sto ą na narodu czele.

⁶⁹ a y — mianowany. [przypis redakcy ny]


Powieǳ racze : na wierzchu. Nasz naród ak lawa,Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;Plwa my na tę skorupę i zstąpmy do głębi.

Ogień

dc .

i i a a z d a a a d z i d a i i i ś dcz , i aię i i idać i i a i ę i d z i d a a, i yc aćzy ę cza i i a i i a z ad a i a i da i c ai , i a i a i c a ę i za a a , i a

i d d z i a a i i a i c yc Dworzanin, Urzędnik,

Fircyk, Zbrodniarzd za a aia c ⁷⁰ — przecież po obieǳie.a i c ⁷¹ nas z[a]wiodła i ǳiś nie przy eǳie. Dama

Zresztą, ai d da ⁷², stare, albo głupie: —Gadać, i a i z ⁷³, o sprawach przy supie⁷⁴!

⁷⁵, tych patry otków nie mieć a a ,c a c a d a

i z ⁷⁶ — a gadam o stro ach, kasynie,A mo a kompanĳa o o cu, o synie: —«On stary, on zbyt młody, Panie Senatorze,On kozy znieść nie może, Panie Senatorze,On prosi spowiednika, on chce wiǳieć żonę,On…» — ai ⁷⁷ — piękny dyskurs⁷⁸ w obiady proszone.I y a d i⁷⁹ oszaleć, muszę skończyć sprawęI uciec z tego Wilna w kochaną Warszawę⁸⁰.

i ⁸¹ mnie napisał d i i ⁸²,On się beze mnie nuǳi, a a z tą hołotą —

i ⁸³ —

Próżność, Służalczość,Zbrodniarzdc c

Mówiłem właśnie, Jaśnie Panie,Że ledwie rzecz zaczęta, i sprawa w tym stanie,W akim est chory, kiedy lekarz go nawieǳiI zrobi a a i ⁸⁴. Mnóstwo uczniów sieǳi,Tyle było śleǳenia, żadnego dowodu;

⁷⁰ ia c — do diabła! co za pańszczyzna! — Tu i dale słowa i zdania ancuskie. [przypisredakcy ny]

⁷¹ a i c — księżna. Choǳi o księżnę Zubow, kochankę Nowosilcowa. Z domu Walentynowiczówna,Polka, gorszyła Wilno swym życiem rozwiązłym i uchoǳiła powszechnie za kochankę Nowosilcowa i Ba kowa.[przypis redakcy ny]

⁷² ai d da — co do dam. [przypis redakcy ny]⁷³i a i z — wyobraź Pan sobie. [przypis redakcy ny]⁷⁴ zy i — przy zupie. [przypis redakcy ny]⁷⁵ — przysięgam. [przypis redakcy ny]⁷⁶ a a i z — u stołu, z ich obcesową mową i tonem nieznośnym. Wyobraź Pan sobie.

[przypis redakcy ny]⁷⁷ ai — Czy a wiem! [przypis redakcy ny]⁷⁸dy — rozmowa. [przypis redakcy ny]⁷⁹I y a d i — Jest z czego. [przypis redakcy ny]⁸⁰ a za ę — rusycyzm. [przypis redakcy ny]⁸¹ i — Jaśnie Oświecony; mowa o w. ks. Konstantym. [przypis redakcy ny]⁸²d i i — abym powracał rychło. [przypis redakcy ny]⁸³ i — Nie mogę uż dłuże . [przypis redakcy ny]⁸⁴a a i (grec.) — rozpoznanie. Doktor posługu e się tu swą terminologią zawodową, medyczną. [przypis

redakcy ny]


Jeszcześmy nie trafili w samo ądro wrzodu.Cóż odkryto? wierszyki! c d a ,

, można powieǳieć, accid a a ⁸⁵;Ale osnowa spisku dotąd est ta emną,I…

z az

Ta emną? — to, wiǳę, Panu w oczach ciemno!I nie ǳiw, po obieǳie — więc, i ,di , a ⁸⁶ — ǳięki za perorę!

Ta emną! sam śleǳiłem i ma być ta emną?I z⁸⁷, c , mówić tak przede mną?Któż kiedy wiǳiał formalnie sze śleǳtwa?

az c a i yWyznania dobrowolne, skargi i świadectwa,Wszystko est, i tu cały spisek świętokraǳkiStoi spisany asno ak ukaz senacki⁸⁸. —Ta emną! — za te nudy, owóż co mam w zysku.

Jaśnie Panie, c z⁸⁹, któż wątpi o spisku!Właśnie mówią — że…

Zbrodniarz, Urzędnik,Chciwość, Właǳa,Zbrodnia, Szantaż, ǲiecko

Człowiek kupca KanissynaCzeka i akiś Panu re estr⁹⁰ przypomina.

Re estr? aki tam re estr? — kto?

SługaKupiec Kanissyn,

Co mu Pan przy ść rozkazał…

Idźże precz, sukisyn!

Wiǳisz, że a za ęty.

Służalczośćd a

A głupie besty e!Przychoǳić — Pan Senator, wiǳisz, kawę pĳe.

a c d i a

On powiada, że eśli Pan zapłatę zwleka,On zrobi proces.

⁸⁵c accid a a — to są choroby lekkie, to są… przemĳa ące przypadłości. [przypis redak-cy ny]

⁸⁶ i a (wł.) — panie Doktorze! do wiǳenia, dobranoc. [przypis redakcy ny]⁸⁷ z — pan się ośmiela. [przypis redakcy ny]⁸⁸ i i a y a a az ac i. Przysłowiem stała się w Ros i ciemność ukazów senackich. Szczególnie

ukazy sądowe, czyli wyroki, umyślnie tak bywa ą układane, aby e różnie tłumaczyć i stąd nową sprawę toczyćmożna było. Jest to interesem kancelarii senackich, ciągnących niezmierne zyski z procesów. [przypis autorski]

⁸⁹ c z — proszę wybaczyć. [przypis redakcy ny]⁹⁰ — tu: wykaz towarów pobranych na kredyt. [przypis redakcy ny]


Napisz grzecznie, niecha czeka.

za yś a ię— ten Kanissyn — trzeba mu wziąć syna

Pod śleǳtwo — O , to ptaszek!

To mały chłopczyna.

Oni wszyscy mali, ale patrz w ich serce; —Na lepie ogień zgasić, dopóki w iskierce.

Ogień

Syn Kanissyna w Moskwie.

W Moskwie? — a, y z ⁹¹,

Emisary usz klubów⁹². — Czas zabieżeć temu,Wielki czas.

On podobno u kadetów służy.

U kadetów? — y z , on tam wo sko burzy.

ǲieckiem z Wilna wy echał.

c i c diai ⁹³,

Ma tu korespondentów.

d a zaa a ai ⁹⁴;

Rozumiesz! — He , dyżurny! — We dwaǳieście czteryGoǳin wysłać kibitkę i zabrać papiery.Zresztą o ciec lękać się nas nie ma przyczyny,Jeśli syn dobrowolnie przyzna się do winy.

Pochlebstwo, SłużalczośćWłaśnie ak miałem honor mówić Jaśnie Panu,Są tam luǳie różnego i wieku, i stanu; —To na niebezpiecznie sze est spisku symptoma,A wszystkim rusza pewna sprężyna kry oma,Którą…

z az

Kry oma?

⁹¹ y z — patrz pan. [przypis redakcy ny]⁹² i a y z — wysłannik ta nych związków politycznych. [przypis redakcy ny]⁹³ c i c diai — O! ten podpalacz. [przypis redakcy ny]⁹⁴ a a ai — To nie two a sprawa. [przypis redakcy ny]


Mówię, ta emnie skrywana,

Odkryta ǳięki przezorności Jaśnie Pana.

a d aca ięd i i

To szatan niecierpliwy, — z tym człowiekiem bieda!Mam tyle ważnych rzeczy; wymówić mi nie da.

d a a

Co Pan Senator każe z Rollisonem robić?

Jakim?

Co to na śleǳtwie musiano go obić.

i ⁹⁵

On zachorował.

Wieleż kĳów dano?

Byłem przy śleǳtwie, ale tam nie rachowano —Pan Botwinko śleǳił go.

Pan Botwinko; cha, cha —

O! nieprędko on kończy, gdy się raz rozmacha.Ja zaręczam, że on go opatrzył nieszpetnie —a i ⁹⁶, że mu wyliczył na mnie ze trzy setnie.

za i i yi c c i a i c c , c i ,i c c a i , d d ac i ⁹⁷

Myśliłem, że w Rosyi a c aa — ten łotr ma a i ay c i i a, a, a, a, a i ⁹⁸

d a c i a, y cz a a a aPolaki nam odbiorą nasz handel skórami.

da ai di i⁹⁹ —

⁹⁵ i — A więc? [przypis redakcy ny]⁹⁶ a i — Załóżmy się. [przypis redakcy ny]⁹⁷ i c c d ac i — Trzysta kĳów i ży e? Trzysta kĳów! a to szelma! trzysta kĳów i nie

skonał! co za grzbiet akobiński. [przypis redakcy ny]⁹⁸ a c a a i — wytrzymałość skóry przewyższa wszystko… ma skórę eszcze lepie

wygarbowaną. Nie po mu ę tego! ha!… mó przy acielu! [przypis redakcy ny]⁹⁹ da — porządny żołnierz byłby od tego skonał ǳiesięć razy! Co za bun-

townik! [przypis redakcy ny]


dc i d i aDla Pana mam d i ¹⁰⁰ —

Chłopiec drewniany; dał mu sam Botwinko kĳe.Trzysta kĳów ǳiecięciu — z ¹⁰¹ ży e!

d i a aNic nie wyznał?

Prawie nic; — zęby tylko zaciął,

Krzyczy, że nie chce skarżyć niewinnych przy aciół.Ale z tych kilku słówek odkrywa się wiele —Widać, że ci uczniowie — ego przy aciele.

¹⁰²: aki upór!

Historia, SzkołaWłaśnie powiadałem

Jaśnie Panu, że młoǳież zaraża ą szałem,Ucząc ich głupstw: na przykład, starożytne ǳie e!Któż nie wiǳi, że młoǳież od tego szale e.

ai z a i i , a, a, a i iai di , i z ię d i i i ¹⁰³.

PochlebstwoI owszem, uczyć ǳie ów, niech się młoǳież dowie,Co robili królowie, wielcy ministrowie…

ci z y

Właśnie mówię, wiǳi Pan Dobroǳié ,Że est sposób wykładać ǳie e i dla młoǳi.Lecz po co zawsze prawić o republikanach.Zawsze o Ateńczykach, Spartanach, Rzymianach.

d d z ic a zy z , az c a

Patrz, patrz, ak za nim łazi pochlebca przeklęty,I wścibi się mu w łaskę — co to za wykręty!

dc i d aAle cóż o tym mówić, czy to teraz pora;Zważ no, czy można nuǳić pana Senatora.

d a a

¹⁰⁰ d i — człowiek drewniany, niewrażliwy na ból. [przypis redakcy ny]¹⁰¹ z — czy Pan może sobie wyobrazić? [przypis redakcy ny]¹⁰²c — słusznie. [przypis redakcy ny]¹⁰³ ai z a i i — Pan nie lubisz historii? ha, ha, satyryk powieǳiałby, że boisz się stać

historycznym (tzn. prze ść do historii). [przypis redakcy ny]


Czy Pan rozkaże wpuścić te panie — kobiety —Pan wie — co wysiada ą tu co ǳień z karety —Jedna ślepa, a druga —

Zbrodniarz, Kaleka,Wdowa, MatkaŚlepa? któż to ona?

Pani Rollison

Matka tego Rollisona.

Co ǳień tu są.

Odprawić było —

Z Panem Bogiem!

Odprawiamy, lecz siada i skwierczy pod progiem.Kazaliśmy brać w areszt, — ze ślepą kobiétąTrudno iść, lud się skupił, żołnierza wybito.Czy mam wpuścić?

E! rady sobie dać nie umiesz —

Wpuścić, tylko aż do pół schodów — czy rozumiesz?A potem ą sprowaǳić — aż w dół — o tak tęgo;

zŻeby nas nie nuǳiła więce swą włóczęgą.

i a c i i dda i a iNo, czegóż stoisz, pó dźże —

¹⁰⁴.

dda i

Któż by to za nią pisał¹⁰⁵?

a i c ¹⁰⁶.

czy a

Księżna! skąd e to przyszło? na kark mi ą wpycha.c c a ¹⁰⁷ — Wpuścić ą, do licha.

c d i a y i i i

¹⁰⁴ — Ona przynosi list. [przypis redakcy ny]¹⁰⁵za i i a — pisał w e sprawie, popierał ą pisemnie. [przypis edytorski]¹⁰⁶ a i c — być może księżna. [przypis redakcy ny]¹⁰⁷ c c a — Z akimż zapałem! [przypis redakcy ny]


d a a

To stara czarownica, d c i ¹⁰⁸.

Śmiech, Rozpacz, Właǳa,Strach, Matka, Kaleka,Urzędnik, Szantaż

z cz iWitam, witam, któraż z pań est pani Rollison?

. z acz

— Ja — mó syn! Panie Dobroǳie u…

Proszę — chwilę,

Pani masz list, a po cóż przyszło tu Pań tyle?

Nas dwie.

d i

I po cóż Panią mam tu honor witać?

Pani Rollison trudno drogi się dopytać,Nie wiǳi. —

Ha! nie wiǳi — a to wącha może?

Bo co ǳień do mnie trafia.

Ja tu ą przywożę,

Ona sama i stara, i nie barǳo zdrowa.

. Na Boga…!

Cicho.

d iPani któż esteś?

Kmitowa.

Lepie siedź w domu i mie o synach staranie,Jest na nich pode rzenie.

ad c

Jak to, ak to? Panie!

a ś i ię. Matka, Wdowa, Rozpacz,

Więzień, Przemoc¹⁰⁸ d c i — matka tego hulta a. [przypis redakcy ny]


Panie! litość — a wdowa! Panie Senatorze!Słyszałam, że zabili — czyż można, mó Boże!Mo e ǳiecko! — Ksiąǳ mówi, że on eszcze ży e;Ale go bĳą, Panie! któż ǳieci tak bĳe! —Jego zbito — zlitu się — po katowsku zbito.

acz

Gǳie? kogo? — gada przecie po luǳku, kobiéto.

. Kogo? ach, ǳiecko mo e! Mó Panie — a wdowa —Ach, wieleż to lat, póki człek ǳiecko wychowa!Mó Jaś uż drugich uczył; niech Pan wszystkich spyta,Jak on uczył się dobrze. — Ja biedna kobiéta!On mnie żywił ze swego szczupłego dochodu —Ślepa, on był mnie okiem — Panie, umrę z głodu.

Kto poplótł, że go bili, nie wy ǳie na sucho.Kto mówił?

. Kto mnie mówił? a mam matki ucho.

Ja ślepa; teraz w uchu cała mo a dusza,Dusza matki. — Wiedli go wczora do ratusza;Słyszałam —

Wpuszczono ą?

. Wypchnęli mię z progu

I z bramy, i z ǳieǳińca. Siadłam tam na rogu,Pod murem; — mury grube, — przyłożyłam ucho —Tam sieǳiałam od rana. — W północ, w mieście głucho,Słucham — w północ, tam z muru — nie, nie zwoǳę siebie;Słyszałam go, słyszałam, ak Pan Bóg na niebie;Ja głos ego słyszałam uszami własnemi —Cichy, akby spod ziemi, ak ze środka ziemi. —I mó słuch wszedł w głąb muru, daleko, głęboko;Słyszałam, męczono go —

Jak w gorączce breǳi!

Ale tam, mo a Pani, wielu innych sieǳi?

. Zbrodniarz, Zbrodnia,Cierpienie, Śmiech,Rozpacz, Serce, Urzędnik,Fircyk

Jak to? — czyż to nie był głos mo ego ǳiecięcia?Niema owca pozna głos swo ego agnięciaŚród na licznie sze trzody — ach, to był głos taki! —Ach, dobry Panie, żebyś słyszał raz głos taki,Ty byś uż nigdy w życiu spoko nie nie zasnął!

Syn Pani zdrów być musi, gdy tak głośno wrzasnął.


. ada a a a

Jeśli masz luǳkie serce…

i a ię d z i d a i yc ać zy ę, i a a a a a a a a

i ai , a c a c

«Don Juan» i c c d z ¹⁰⁹

z c tu także była mowa około serc¹¹⁰.

z , c ci a i ici d c ¹¹¹.

d a aŻeby a d d c ic ¹¹² ten kalambur wieǳiał,a i¹¹³, to uż bym dawno w raǳie państwa sieǳiał.

d a yy i da ¹¹⁴.

. Panie, nie rzuca nas

W rozpaczy, a nie puszczę —

c y a za ię

ai i d c c ¹¹⁵

ia ¹¹⁶, eśli wiem, czego chce ta ęǳa.

. Chcę wiǳieć syna.

z zyci i

Cesarz nie pozwala.

. Księǳa!

. Księǳa przyna mnie poszlĳ, syn mó prosi księǳa.Może kona; — gdy ciebie płacz matki nie wzruszy,Bó się Boga, dręcz ciało, ale nie gub duszy.

¹⁰⁹ i a d z — Panie Senatorze! och! przeszkaǳam Panu. Ma ą śpiewać chórz a a, a potem koncert Herza… [przypis redakcy ny]

¹¹⁰ z c a c — gra słów oparta na tym, że z po niem. znaczy serce, a anc.c (chór) wymawia się tak samo ak c — serce. [przypis redakcy ny]

¹¹¹ z d c — Przychoǳi Pani w sam raz, Pani tak piękna ak serce. Chwila czułości! istnaulewa serc! [przypis redakcy ny]

¹¹² a d d c ic — wielki książę Michał Pawłowicz, na młodszy brat Aleksandra i Konstantego, nieodegrał roli historyczne . Znany racze ako hulaka. Był wtedy z gwardią na Litwie; rzeczywiście lubił kalambury.[przypis redakcy ny]

¹¹³ a i — ako żywo. [przypis redakcy ny]¹¹⁴ y i da — przy dę tam — za chwilę. [przypis redakcy ny]¹¹⁵ ai i d c c — Uczyńże e Pan łaskę! [przypis redakcy ny]¹¹⁶ ia — Niech mię diabeł porwie. [przypis redakcy ny]


Fałszd ¹¹⁷; — kto te po mieście wszystkie plotki nosi,

Kto WaćPani powieǳiał, że on księǳa prosi?

. az c ię a i a

Ten ksiąǳ poczciwy mówił; on tygodni tyleBiega, błaga, lecz nie chcą wpuścić i na chwilę.Spyta księǳa, on powie…

a z c y a ię a

To on wie? — poczciwy! —No zgoda, zgoda, — dobrze, — Cesarz sprawiedliwy; ReligiaCesarz księży nie wzbrania, owszem sam posyła,Aby do moralności młoǳież powróciła.Nikt ak a religĳi nie ceni, nie lubi —

zdyc aAch, ach, brak moralności, to, to młoǳież gubi.

i ¹¹⁸, żegnam więc Panie.

. d a y

Ach, Panienko droga!Wstaw się ty eszcze za mną, ach, na rany Boga!Mó syn mały; — rok sieǳi o chlebie i woǳie,W zimnym, ciemnym więzieniu, bez oǳieży, w chłoǳie.

i i ¹¹⁹

a a a i ¹²⁰

Jak to, ak to? on rok sieǳiał?Jak to, i a i z ¹²¹ — am o tym nie wieǳiał!

d i a aSłucha , trzeba tę sprawę na pierwe rozpatrzyć,Jeśli to prawda, uszy komisarzom natrzyć.

d iy z a i ¹²², przy dź tu o siódme goǳinie.

. Nie płacz tak, pan Senator nie wie o twym synie,Jak się dowie, obaczysz, może oswoboǳi.

. ad a a

Nie wie? — chce wieǳieć? o, niech mu Pan Bóg nagroǳi.Ja to zawsze mówiłam luǳiom: — być nie może

¹¹⁷c d — to zabawne. [przypis redakcy ny]¹¹⁸ i — A więc. [przypis redakcy ny]¹¹⁹ i i — Czy to możliwe? [przypis redakcy ny]¹²⁰ a a a i — w zakłopotaniu. [przypis redakcy ny]¹²¹i a i z — wyobraź Pani sobie. [przypis redakcy ny]¹²² y z a i — bądź Pani spoko na. [przypis redakcy ny]


Tak okrutny, ak mówią, on stworzenie boże,On człowiek, ego matka mlekiem wykarmiła —Luǳie śmieli się; wiǳisz, am prawdę mówiła.

d a aTyś nie wieǳiał! — te łotry wszystko tobie ta ą.Wierz mi, Panie, tyś łotrów otoczony zgra ą;Nie ich pyta , nas pyta , my wszystko powiemy,Całą prawdę —

ś i c ię

No dobrze, o tym pomówiemy,ǲiś nie mam czasu, adi ¹²³. — Księżne powieǳ, Pani,Że co można, to wszystko każę zrobić dla nie .

z cz idi , ada i , adi — co mogę, to zrobię.

d ię a i aWaść, księże, zostań, parę słów mam szepnąć tobie.

d a yy i da ¹²⁴.

zy cy dc cz da yc

a zi d aA szelmy, ła daki!

Łotry, stoicie przy drzwiach i porządek taki?Skórę wam zedrę, szelmy, służby was nauczę:

d d a a PodstępSłucha — ty idź za babą —

d i a aNie, Panu poruczę.

Skoro wy ǳie od Księżne , da e pozwolenieWiǳieć syna i prowadź aż tam — tam, w więzienie,Potem osobno zamknĳ, — tak, na cztery klucze.

¹²⁵ — a ła daki, służby was nauczę! Sługa, Polska, Ros a

z ca ię a zz d i

Pan kazał wpuścić —

c y c ię

Co? co? — ty śmiesz, ty! mnie gadać?Toś wyuczył się w Polsce panu odpowiadać.Stó , stó , a cię oduczę. — Wieść go do kwateryPolicme stra — sto kĳów i tygodnie czteryNa chleb i wodę —

¹²³adi — żegnam. [przypis redakcy ny]¹²⁴ y i da — Za chwilę przy dę. [przypis redakcy ny]¹²⁵ — To za wiele. [przypis redakcy ny]


Służalczość, Podstęp,Zbrodnia, MorderstwoNiech Pan Senator uważy,

Iż mimo ta emnicy i czu ności strażyO biciu Rollisona niechętne osobyWieść roznoszą, i może wyna dą sposobyOczernić przed Cesarzem nasze czyste chęci,Jeśli się temu śleǳtwu prędko łeb nie skręci.

Właśnie a rozmyślałem nad tym, Jaśnie Panie.Rollison od dni wielu cierpi pomieszanie;Chce sobie życie od ąć, do okien się rzuca,A okna są zamknięte…

On chory na płuca;

Nie należy w zamknionym powietrzu go morzyć;Rozkażę mu więc okna natychmiast otworzyć.Mieszka na trzecim piętrze — powietrza uży e¹²⁶…

Zbrodniarz, Urzędnik,Ros anin, Obowiązek,Służalczość, Fałsz

z a i yWpuszczać mi na kark babę, gdy a kawę pĳę;Nie daǳą chwili —

Właśnie mówię, Jaśnie Panie,

Że potrzeba mieć większe o zdrowiu staranie.Po obieǳie, mówiłem zawsze, niecha Pan teSprawy odłoży na czas: — a i a a ¹²⁷.

i

, c , przed wszystkim służba i porządekPotem, to owszem dobrze na słaby żołądek;To żółć porusza, a żółć ai a di i ¹²⁸.Po obieǳie, a mógłbym i d a i ¹²⁹,Kiedy tak każe służba: — a ca ¹³⁰,Wiesz co, to chwila właśnie wiǳieć a da ¹³¹.

d yc a c a

Jakże Pan z Rollisonem każe decydować?Jeżeli on ǳiś eszcze… umrze, to?…

Pochować;

I pozwalam, eżeli zechcesz, balsamować.balsam, Ba kow! — tobie by się zdało Zaręczyny, Pożądanie,

Pozyc a społeczna, Kobieta,Młodość, Starość

Trochę balsamu, bo masz takie trupie ciało,A żenisz się. Czy wiecie, on ma narzeczoną;

¹²⁶ i za y — Doktor i Pelikan doraǳa ą, by Roliisonowi umożliwić samobó stwo; tę samą myślpoddawał mu szatan przez usta Konrada. [przypis redakcy ny]

¹²⁷ a i a a — to podkopu e zdrowie. [przypis redakcy ny]¹²⁸ ai a di i — ułatwia trawienie. [przypis redakcy ny]¹²⁹ i d a i — przyglądać się torturowaniu. [przypis redakcy ny]¹³⁰ a ca — pĳąc kawę. [przypis redakcy ny]¹³¹a da (port.) — palenie żywcem na stosie. [przypis redakcy ny]


z i z y d y a ię a c i a az c d z iTę panienkę, tam patrza , białą i czerwoną.Fi, pan młody, a c i i d a ¹³²,Powinien byś brać ślub twó ak Tyber a ,Nie po mu ę, ak oni mogli pannę zmusićPięknymi usteczkami słowo tak wykrztusić.

Zmusić? — a i , że a z nią za rok się rozwiodęI potem co rok będę brał żoneczki młode;Bez przymusu; dość spo rzeć na tę lub na ową:

a ¹³³ małe szlachciance być enerałową.Spyta księǳa, eżeli zapłacze przy ślubie.

księǳa

d ię apódź no, mó czarny cherubie!

Patrzcie, on ma ai d ¹³⁴ —Czy ty wiǳiałeś kiedy a d a i ¹³⁵?Potrzeba go ożywić. — Masz rumu kieliszek.

. Nie pĳę.

No, kapłanie, pĳ!

. Jestem braciszek.

Braciszek czy stry aszek, skądże to WaszeciWieǳieć, co po więzieniach robią cuǳe ǳieci?Czy to Waszeć choǳiłeś z wieściami do matki?

. Ja.

d a za

Zapisz to wyznanie — a oto są świadki.

d ię aA skądżeś o tym wieǳiał? he? ptaszek nie lada!Spostrzegł się, że notu ą, i nie odpowiada.W akim klasztorze bractwo twe?

. U bernardynów.

¹³²a c i i d a — z cerą tak zniszczoną. [przypis redakcy ny]¹³³c a — to pięknie. [przypis redakcy ny]¹³⁴ ai d — co za mina! on ma wygląd poety. [przypis redakcy ny]¹³⁵ a d a i — spo rzenie tak głupie. [przypis redakcy ny]


A u dominikanów pewnie masz kuzynów?Bo u dominikanów ten Rollison sieǳiał.No gada że, skąd ty wiesz, kto ci to powieǳiał?Słyszysz! — a tobie każę — nie szepc mi po cichu. Właǳa, Ros a, Religia,

Urzędnik, SzantażJa w imieniu Cesarza każę; słyszysz, mnichu?Mnichu! czy ty słyszałeś o ruskim batogu?

d a zaZapisz, że milczał.

d ię aWszak ty służysz Panu Bogu —

Znasz ty teologĳą — słucha , teologu.Wiesz ty, że wszelka właǳa od Boga pochoǳi,Gdy właǳa każe mówić, milczeć się nie goǳi.

i i czyA czy wiesz, mnichu, że a mógłbym cię powiesić,I obaczym, czy przeor potrafi cię wskrzesić.

. Jeśli kto właǳę cierpi, nie mów, że e słucha;Bóg czasem da e właǳę w ręce złego ducha.

Jeżeli cię powieszę, a Cesarz się dowie,Żem zrobił nieformalnie, a wiesz, co on powie?«E , Senatorze, wiǳę, że się uż ty bisisz».A ty, mnichu, tymczasem ak wisisz, tak wisisz.Pódź no bliże , ostatni raz cię będę badał:Wyzna , kto tobie o tym biciu rozpowiadał?He? — milczysz — uż od Boga ty się nie dowieǳiał —Kto mówił? — co? — Bóg? — anioł? — diabeł?

. Tyś powieǳiał.

z y

«Tyś?» — mnie mówić: tyś? — tyś, — ha, mnich!

Kara, BógHa, kapcanie!

Mówi się Panu: Jaśnie Oświecony Panie.

d i a aNaucz go tam, ak mówić; ten mnich wiǳę z chlewa;Da mu tak —

az ęda ię icz

Wiǳisz, ośle, Senator się gniewa.

d a


Panie, odpuść mu, Panie; on nie wie, co zrobił!Ach, bracie, tą złą radą tyś sam się uż dobił.ǲiś ty staniesz przed Bogiem.

Co to?

On błaznu e.

Da mu eszcze raz w papę, niech nam proroku e.

da zcz ę.

Bracie, i ty poszedłeś za ego przykładem!Policzone dni two e, pó ǳiesz ego śladem.

He , posłać po Botwinkę! zatrzymać tu klechę —Ja sam będę przy śleǳtwie, bęǳiem mieć uciechę.Obaczym, czy on bęǳie milczał tak upornie.Ktoś go namówił.

Korzyść, SłużalczośćWłaśnie przedstawiam pokornie,

To est rzecz umówiona, i te wszystkie spiskiKieru e, ak wiem pewnie, Książę Czartoryski;

c y ię za z a

di , c , o Książęciu?I i ¹³⁶ —

d i ikto wie? — eh! — śleǳtwo lat ǳiesięciu,

Nim się Książę wyplącze, eśli a go splątam.

d aSkądże wiesz?

Dawno, czynnie, sprawą się zaprzątam.

I Pan mnie nie mówiłeś?

Jaśnie Pan nie słuchał;

Ja mówiłem, że ktoś to ten pożar rozdmuchał.

Ktoś! ktoś! ale czy Książę?

Mam ślad oczywisty,

Mam doniesienia, skargi i prze ęte listy.

¹³⁶ i i — Co mi Pan mówisz, mó drogi…? niemożliwe! [przypis redakcy ny]


Listy Księcia?

Przyna mnie est mowa o Księciu

W tych listach i o całym ego przedsięwzięciu,I wielu profesorów — a głównym ogniskiemJest Lelewel. On ta nie kieru e tym spiskiem.

d i i

Ach, gdyby aki dowód! choćby pode rzenie,Ślad dowodu, cień śladu, choćby cieniów cienie!Nieraz uż mi o uszy obiła się mowa:«To Czartoryski wyniósł tak Nowosilcowa».Obaczym teraz, kto z nas bęǳie mógł się chwalić,Czy ten, co umiał wynieść, czy ten, co obalić.

d aPó dź — a ¹³⁷ — a! a! to rzecz inna,Ja wraz zgadnąłem, że to sprawa nie ǳiecinna:Ja wraz zgadnąłem, że to est Książęcia sztuka.

a

I Pan zgadnął? — z e diabła, kto Pana oszuka.

a i

Choć a wiem o tym wszystkim, Panie Radco Stanu,Jeśli odkryć dowody udało się Panu,c z¹³⁸, da ę Panu senatorskie słowo,

Naprzód pensy ę roczną powiększę połowąI tę skargę za ǳiesięć lat służby policzę,Potem może starostwo, dobra kanonicze,Order — kto wie, nasz Cesarz wspaniale opłaca,Ja go sam będę prosił, — uż to mo a praca.

Mnie też to kosztowało niemało zabiegów;Ze szczupłe mo e płacy opłacałem szpiegów;A wszystko z gorliwości o dobro Cesarza.

Podstęp, Urzędniki c d ę ęc , idź zaraz, weźmĳ mego sekretarza.

Wziąć te wszystkie papiery i opieczętować;

d aWieczorem bęǳiem wszystko razem trutynować¹³⁹.

d i iJa pracowałem, śleǳtwo prowaǳiłem całe,A on z tego odkrycia miałby zysk i chwałę!

¹³⁷ a — niech cię uścisnę. [przypis redakcy ny]¹³⁸ c z — proszę posłuchać. [przypis redakcy ny]¹³⁹ y ać — rozpatrywać, omawiać. [przypis redakcy ny]


za yś a ięd a za c

Przyaresztu Doktora razem z papierami.

d a a, y c iTo ważna sprawa, musim zatrudnić się sami.Doktor wymknął się z pewnym słówkiem nieumyślnie,Zbadałem go, a śleǳtwo ostatek wyciśnie.

i a , i c z ędy a a, d a a a i a ia ię id i i

Niedawno mię odpychał — ho, ho, Pelikanie!I a go zepchnę, i tak, że uż nie powstanie.

d a aZaraz wracam.

i d a

O ósme a wy eżdżam z miasta.

Ksiąǳ, Śmierć, Wiz aa z c a z a

Co to? na mym zegarku goǳina dwunasta?

Już piąta.

Co, uż piąta? — ledwie oczom wierzę.

Mó indeks¹⁴⁰ na dwunaste , na samym numerzeStanął i na dwunaste sam indeksu nosek;Żeby choć o sekundę ruszył, choć o włosek!

. Bracie, i twó uż zegar stanął i nie ruszyDo drugiego południa. — Bracie, myśl o duszy.

Czego ty chcesz?

Proroctwo tobie akieś burczy.

Patrz, ak mu oczy błyszczą, istny wzrok aszczurczy!

. Bracie, Pan Bóg różnymi znakami ostrzega.

Ten braciszek coś barǳo wygląda na szpiega —

i a ię d z i z y, c i da y yc , zęd i , ści,za i i zy a.

Czy można?

¹⁴⁰i d — tu: wskazówka zegarka. [przypis redakcy ny]


. i di ¹⁴¹

. c a ,

Czekamy, posyłamy!

. ai , c a ¹⁴².

az

Wreszcie przyszłyśmy szukać.

Cóż to? — aka gala!

I tu możemy tańczyć, dość obszerna sala.

a i zy ię d a ca

a d , i a d , ai cci , a ai

a a a d a ¹⁴³

i ¹⁴⁴.

c , a d

ai c da , i a di ¹⁴⁵

da z, ¹⁴⁶.

, d i ¹⁴⁷.

zy a a a z «Don Juana» z y czy icy, czy i zęd icyi zęd icz i z a i z i y, i dyc c y ic , i a yc

a yc i i a dyc da a ś d a a czy z a z cza a a z ię

I

Patrz, patrz starego, ak się wĳe,Jak sapie, oby skręcił szy ę.

¹⁴¹ i di — To się nie goǳi! [przypis redakcy ny]¹⁴² ai , c a — Naprawdę, to nieszczęście. [przypis redakcy ny]¹⁴³ a d a — Przepraszam, stokrotnie przepraszam, byłem barǳo za ęty. Co wiǳę, menuet?

Doskonale ugrupowany! To mi przypomniało dni mo e młodości! [przypis redakcy ny]¹⁴⁴ i — To tylko niespoǳianka. [przypis redakcy ny]¹⁴⁵ c di — Czy to Pani, mo e bóstwo! Jakże lubię ten taniec, niespoǳianka? Ach! bogowie!

[przypis redakcy ny]¹⁴⁶ da z, — Pan zatańczy, spoǳiewam się. [przypis redakcy ny]¹⁴⁷ , d i — Oczywiście, na lepie ak potrafię. [przypis redakcy ny]


d a aJak ślicznie, lekko tańczysz Pan!

a ęI c a da i a ¹⁴⁸.

Zbrodniarz, Taniec, ZabawaPatrz, ak on łasi się i liże,Wczora mordował, tańczy ǳiś;Patrz, patrz, ak on oczyma strzyże,Skacze ak w klatce ryś.

Wczora mordował i katował,I tyle krwi niewinne wylał;Patrz, ǳisia on pazury schowałI bęǳie się przymilał.

d i i a¹⁴⁹

Tańczy Senator, czy wiǳicie,E , Sowietniku, pódźmy w tan.

Urzędnik, Ros anin, Pycha,Pozyc a społeczna, Taniec

Uważa , czy to przyzwoicie,Byś ze mną tańczył Pan.

Ale tu zna ǳiem kilka dam.

A nie o to iǳie rzecz;Ja sobie wolę tańczyć samNiż z tobą — pódźże precz.

Skądże to?

Jestem sowietnikiem.

Ja estem oficerski syn.

Mó Panie, a nie tańczę z nikim,Kto ma tak niski czyn.

d i a

¹⁴⁸I c a da i a — On pęknie za chwilę. [przypis redakcy ny]¹⁴⁹ i a d i i a . Kolleski regestrator est to eden z na niższych czynów. Sowietników,

czyli radców, różne są roǳa e i gatunki, ako to: radcy honorowi, kollescy, ta ni, rzeczywiści. — Pewny dow-cipny Ros anin mawiał, iż Rzeczywisty Ta ny Radca est tro akim kłamstwem; bo nie raǳi, nie wie o żadneta emnicy i często est na niedorzecznie szym stworzeniem. Mówiono raz o akimś czynowniku i nazywano godobrym człowiekiem. «Nazwĳ racze dobrym chłopcem», odezwał się ów żartowniś. «Jak czynownik może byćczłowiekiem, póki est tylko regestratorem? W Ros i, ażeby być człowiekiem, trzeba być przyna mnie radcąstanu». [przypis autorski]


Pódź, Pułkowniku, pódźże w taniec,Wiǳisz, że tańczy sam Senator.

Jaki tam gadał oszarpaniec?

az c a a

Kolleski Regestrator!

Ta szu a¹⁵⁰, istne akubiny!

d a a

Jak ślicznie, lekko tańczysz Pan.

z i

Jak tu pomieszały się czyny!

I c a da i a

Pochlebstwoc

a , c ¹⁵¹

Jaka to świetność, przepych aki!

c

Ach, łotry, szelmy, ach, ła daki!Żeby ich piorun trzasł.

Dwór, Grzech, Pożądanie,Żona, Córka, Cnota,Obycza e

a cz c, d GubernatoroweChcę zrobić zna omość Starosty,On piękną żonę, córkę ma;Ale zazdrosny —

i c za a

To człek prosty;Niech Pan to na nas zda.

dc i d a yA żona Pańska?

W domu sieǳi.

¹⁵⁰ a z a — w staropolszczyźnie rzeczownik zbiorowy: motłoch. [przypis redakcy ny]¹⁵¹ a , c — Ach, co za piękność, co za wǳięk. [przypis redakcy ny]


A córki?

Jedną tylko mam.

I córka balu nie odwieǳi?

Nie!

Pan tu sam?

Ja sam.

I żona nie zna Senatora?

Dla siebie tylko żonę mam.

Chciałam wziąć córkę Pańską wczora.

Usłużność Pani znam.

Tu w menuecie para zbywa,Senator potrzebu e dam.

Mo a córka w parach nie bywa,Je parę zna dę sam.

Mówiono, że tańczy i grywa,Senator chciał zaprosić sam.

Wiǳę, że pan Senator wzywaNa raz po kilka dam.

Zabawa, Zbrodniac

Jaka muzyka, aki śpiew.Jak pięknie meblowany dom.

c

Te szelmy z rana pĳą krew,A po obieǳie rom.

az c a a


Drze ich, to prawda, lecz zaprasza,Takiemu dać się drzeć nie żal.

Po turmach¹⁵² sieǳi młoǳież nasza,Nam każą iść na bal¹⁵³.

d a

Nie ǳiw, że nas tu przeklina ą,Wszak to uż mĳa wiek,

Ros anin

Jak z Moskwy w Polskę nasyła ąSamych ła daków stek.

Urzędnik, Dworzanin,Pożądanie, Grzech,Obycza e

d c aPatrz, ak się Ba kow, Ba kow rucha,

Co to za mina, co za ruch!Skacze ak po śmieciach ropucha,

Patrz, patrz, ak nadął brzuch.Wyszczerzył zęby, nazbyt łyknął,

Patrz, ak otwiera gębę on,Słucha , ach, słucha , Ba kow ryknął.

a cid a a

a , c a ¹⁵⁴!

ś i a i ś a a¹⁵⁵

,i a

i i ¹⁵⁶, etc. etc.

a , c a

i

ai c i

¹⁵² a (z niem.) — wieża, tu w znaczeniu: więzienie. [przypis redakcy ny]¹⁵³ a a iść a a . Zaproszenie urzędowe na bal est w Ros i rozkazem; szczególnie eśli bal da e się

z okoliczności uroǳin, imienin, zaślubin itd. cesarza lub osób familii panu ące , albo też akiego wielkiegourzędnika. W takich razach osoba pode rzana lub źle wiǳiana od rządu, nie idąc na bal, naraża się na niemałeniebezpieczeństwo. Były przykłady w Ros i, że roǳina osób uwięzionych i wskazanych na szubienicę zna dowałasię na balach u dworu. W Litwie Dybicz ciągnąc przeciwko Polakom, a Chrapowicki więżąc i tępiąc powstańców,zapraszali publiczność polską na bale i uroczystości zwycięskie. Takowe bale opisu ą się potem w gazetach akodobrowolne wynurzenia się nieograniczone miłości poddanych ku na lepszemu i na łaskawszemu z monarchów.[przypis autorski]

¹⁵⁴ a , c a — Panie Generale, co za piosenka! [przypis redakcy ny]¹⁵⁵ a — Piotr Jan Béranger (–), postępowy poeta ancuski, na barǳie wówczas popularny

autor piosenek, w tym wielu satyrycznych, zwróconych przeciwko panu ącym i wyższe hierachii rządowe .[przypis redakcy ny]

¹⁵⁶ i — Co za zaszczyt, co za szczęście! Ach, Panie Senatorze, estem Pańskimuniżonym sługą. — Jest to reen satyryczne piosenki Bérangera a . Je treścią zachwyty głupiegomęża, zadowolonego, że senator nadskaku e ego żonie, a emu okazu e łaskawość. [przypis redakcy ny]


Óś i c ię

c ai d ,a i i ai a

a i a

ai acad ici ¹⁵⁷.

c , az c ięSenator ǳiś bęǳie rogal.

c , az c a z cz a aa, a, c i ai i ¹⁵⁸.

Dwór, Grzech, Obycza e,Matka, Córkaa cz c, d a i

Nazbyt ohydni, nazbyt starzy.

z a y

Jeśli ci zbrzydnął, to go rzuć.

z a y

Jak mo e córeczce do twarzy.

Jak od nich rumem czuć.

d c i c

Tylko, Zosieńku, podnieś wzrok.Może Senator cię obaczy.

Jeżeli o mnie się zahaczy,Dam ręko eścią

i c za a a— w bok

c

Ach, aka świetność, przepych aki!, a , c

Ach, szelmy, łotry, ach, ła daki!Żeby ich piorun trzasł.

¹⁵⁷ a , c acad ici — Panie Generale, czy to Pańskie słowa? — Tak est. — Winszu ę ichPanu. — Te kuplety są naprawdę barǳo ucieszne, co za ton satyryczny i zabawny! — Za pański niezrównanytalent zrobiłbym Pana członkiem akademii. [przypis redakcy ny]

¹⁵⁸ a, a, c i ai i — No, no, uż a ci przyprawię rogi. [przypis redakcy ny]


I I Polak, Ros anin,

Sprawiedliwość, Zemsta,Kara, Zbrodniarz,Urzędnik, Ros a, O czyzna

d a, az c a a aChcę mu scyzoryk mó w brzuch wsaǳićLub zamalować w pysk.

Cóż stąd, ednego łotra zgłaǳićLub obić, co za zysk?Oni wyszuka ą przyczyny,By uniwersytety znieść,Krzyknąć, że ucznie akubiny,I waszą młoǳież z eść.

Lecz on zapłaci za męczarnie,Za tyle krwi i łez.

Cesarz ma u nas liczne psiarnie,Cóż, że ten zdechnie pies.

Pies

Nóż świerzbi w ręku, pozwól ubić.

Ostrzegam eszcze raz!

Pozwól przyna mnie go wyczubić.

A zgubić wszystkich was.

Ach, szelmy, łotry, ach, zbrodniarze!

Muszę ciebie wywieść za próg.

Czyż go to za nas nikt nie skarze?

Nikt się nie pomści?

dc d z i.

— Bóg!

a zy a ię z i ia i a a i a d a

Co to est? — co to?

Jaka muzyka ponura!

a z c a

Jak ciemno, patrz no, aka zebrała się chmura.


za y a yc ać z da a z

Cóż to? Czemu nie gra ą?

Zmylili się.

Pałki!

Bo to miano grać różne z opery kawałki,Oni nie zrozumieli, i stąd zamieszanie.

No, no, no — a a z d c¹⁵⁹ — no, panowie — panie.

yc ać zy i i za d z ia i Rozpacz, Zbrodnia,Zbrodniarz, Szaleństwo

za d z ia i, yPuszcza mię! Puszcza .

Ślepa!

Sługay

Wiǳi — patrz, ak saǳiPo schodach, zatrzyma cie!

Kto e co poraǳi!

Ja go zna dę tu, tego pĳaka, tyrana!

c c za zy ać a a a d z ic

A! patrz, ak obaliła — a! a! opętana.

ci a Matka, Syn, Krew

Gǳie ty! — zna dę cię, mozgi¹⁶⁰ na bruku rozbĳę —Jak mó syn! Ha, tyranie! syn mó , syn nie ży e!Wyrzucili go oknem — czy ty masz sumnienie?Syna mego tam z góry, na bruk, na kamienie.Ha, ty pĳaku stary, zbryzgany krwią tyluNiewiniątek, pódź! — gǳie ty, gǳie ty, krokodylu?Ja ciebie tu rozedrę, ak mó Jaś, na sztuki. —Syn! wyrzucili z okna, z klasztoru, na bruki.Me ǳiecię, mó edynak! mó o ciec-żywiciel —A ten ży e, i Pan Bóg est, i est Zbawiciel!

. Nie bluźń, kobieto; syn twó zraniony, lecz ży e.

¹⁵⁹a a z d c — uporządku Pan. [przypis redakcy ny]¹⁶⁰ z i — mózg; używanie tego wyrazu w l. mn. w znaczeniu l. po . est prowinc onalizmem. [przypis

redakcy ny]


Krew, Kaleka, ZbrodniarzŻy e? syn ży e? czy e to są słowa, czy e?Czy to prawda, mó księże? — Ja zaraz pobiegłam —«Spadł» krzyczą, — biegę — wzięli — i zwłok nie dostrzegłam:Zwłok mego edynaka. — Ja biedna sierota!Zwłok syna nie wiǳiałam. Wiǳisz — ta ślepota!Lecz krew na bruku czułam — przez Boga żywegoTu czu ę — krew tę samą, tu krew syna mego,Tu est ktoś krwią zbryzgany — tu, tu est kat ego!

I i d a a a y a ię a i i ada z d a azi ię i dc i d i z a yc ać d z i i Kara, Bóg, Cud

z ę i i

Słowo stało się ciałem! — To tu!

Tu! Tu!

. Nie tu.

a z c

Jak blisko — w sam róg domu uniwersytetu.

dc i d a

Okna Doktora!

ÓSłyszysz w domu krzyk kobiéty?

ś i c ię

Cha — cha — cha — diabli wzięli.

i a i a z i za y

Nasz Doktor?

PieniąǳZabity

Od piorunu. Fenomen ten goǳien rozbiorów:Około domu stało ǳiesięć konduktorów¹⁶¹,A piorun go w ostatnim poko u wytropił,Nic nie zepsuł i tylko ruble srebrne stopił,Srebro leżało w biurku, tuż u głów Doktora,I zapewne służyło ǳiś za konduktora.

Ruble rosy skie, wiǳę, barǳo niebezpieczne.

d a

Panie zmieszały taniec — ak Panie niegrzeczne.

¹⁶¹ d — piorunochron. [przypis redakcy ny]


i c, a a i iWynieście ą, wynieście — pomóc te kobiecie.Wynieście ą.

. Do syna?

Wynieście, gǳie chcecie.

. Syn e eszcze nie umarł, on eszcze oddycha,Pozwól mnie iść do niego.

Idź, gǳie chcesz, do licha!

d i i Sprawiedliwość, Strach,ZbrodniaDoktor zabity, ach! ach! ach! c i c c a ¹⁶²

Ten ksiąǳ mu przepowieǳiał — ah! ah! ah! c dia ¹⁶³

d a iiNo i cóż w tym strasznego? — wiosną idą chmury,Z chmury piorun wypada: — taki bieg natury.

d ę a

Już gada cie, co chcecie, a strach zawsze strachem.Ja nie chcę dłuże z wami być pod ednym dachem;

Obcy, Żyd

Mówiłam: mężu, nie leź do tych spraw ǳiecinnych —Pókiś knutował Żydów, chociaż i niewinnych,Milczałam — ale ǳieci; — a wiǳisz Doktora?

Głupia esteś.

Do domu wracam, estem chora.

yc ać z z zy cy ci a a z d a, a a a aa , i a , ia z c za ci a cy i

Przeklęty Doktor! ży ąc nuǳił mię do mdłości,A ak zdechł, patrza , eszcze rozpęǳa mi gości.

d i a ay z, ak ten ksiąǳ patrzy — y z, i a a d¹⁶⁴;

To est ǳiwny przypadek, i i a a d¹⁶⁵.Powieǳ no, mó księżuniu, czy znasz akie czary,Skąd przewiǳiałeś piorun? — może boskie kary?

i i czy

¹⁶²c i c c a — to nie do po ęcia! [przypis redakcy ny]¹⁶³c dia — to sprawa diabelska! [przypis redakcy ny]¹⁶⁴ y z y z, i a a d — Patrz no… patrz, aki błędny wzrok. [przypis redakcy ny]¹⁶⁵ i i a a d — szczególny przypadek. [przypis redakcy ny]


Prawdę mówiąc, ten Doktor troszeczkę przewinił,Prawdę mówiąc, ten Doktor nad powinność czynił.

a ai di ¹⁶⁶ — kto wie, są przestrogi —Mó Boże, czemu proste nie trzymać się drogi!No i cóż, księże? — milczy!… milczy i zwiesił nos.Ale go puszczę wolno: — di ai i d c ¹⁶⁷!…

za yś a ię Sprawiedliwość, Kara

Cha! cha! cha! eśli śleǳtwo est niebezpieczeństwem,Toć by nas przecie piorun zaszczycił pierwszeństwem.

. Opowiem wam dwie dawne, ale pełne treści…

ci a y

O piorunie? — Doktorze? — mów!

. — dwie przypowieści.

Onego czasu w upał przyszli luǳie różniZasnąć pod cieniem muru; byli to podróżni.Mięǳy nimi był zbó ca, a gdy inni spali,Anioł Pański zbuǳił go: «Wstań, bo mur się wali».On zbó ca był ze wszystkich innych na złośliwszy:Wstał, a mur inne pobił. On ręce złożywszyBogu ǳiękował, że mu ocalono zdrowie.A Pański anioł stanął przed nim i tak powie:«Ty na więce zgrzeszyłeś! kary nie wyminiesz,Lecz ostatni na głośnie , na haniebnie zginiesz».

A druga powieść taka. — Za czasu dawnego,Pewny wóǳ rzymski pobił króla potężnego;I kazał na śmierć zabić wszystkie niewolniki,Wszystkie rotmistrze pułków i wszystkie setniki.Ale króla samego przy życiu zostawił,Tuǳież starosty, tuǳież pułkowniki zbawił. —I mówili do siebie głupi więźnie owi:«Bęǳiem żyć, poǳięku my za życie woǳowi».Aż eden żołnierz rzymski, co im posługował,Rzekł im: «Zaprawdę wóǳ was przy życiu zachował;Bo was przyku e przy swym tryumfalnym wozieI bęǳie oprowaǳał po całym obozie,I do miasta powieǳie; bo wy z tych esteście,Których woǳą po Rzymie, onym sławnym mieście,Aby lud rzymski krzyknął: Patrzcie, co wóǳ zrobił,On takie króle, takie pułkowniki pobił.Potem, gdy was w łańcuchach złotych oprowaǳi,Odda was w ręce kata, a kat was osaǳiNa głębokie, poǳiemne i ciemne wygnanie,Kędy bęǳie płacz wieczny i zębów zgrzytanie».Tak mówił żołnierz rzymski; — do żołnierza tegoKról gromiąc rzekł: «Twe słowa są słowa głupiego,Czyś ty kiedy na ucztach z twoim woǳem sieǳiał,

¹⁶⁶ a ai di — Wiele dałoby się powieǳieć. [przypis redakcy ny]¹⁶⁷ di ai i d c — gadano by za wiele. [przypis redakcy ny]


Ażebyś ego rady, ego myśli wieǳiał?»Zgromiwszy, pił i śmiał się z swymi współwięźniami,Ze swymi hetmanami i pułkownikami.

z y

I a a ca a ¹⁶⁸… Księże, gǳie chcesz, rusza sobie.Jeśli cię eszcze złowię, tak skórę oskrobię,Że cię potem nie pozna twa matka roǳonaI bęǳiesz mi wyglądał ak syn Rollisona.

a dc i d ic z i a i i i d z i i y aada, y, a y a ś d d c i zy, za zy ię a zy

ię i a zy a d

ǲiwna rzecz, nie wiǳiałem nigdy te postaci,A znam go, ak ednego z mych roǳonych braci.Czy to we śnie! — tak, we śnie, teraz przypomniałem,Taż sama twarz, te oczy, we śnie go wiǳiałem.On to, zdało się, że mię wyrywał z otchłani.

d ię aMó księże, choć esteśmy mało sobie znani,Przyna mnie ksiąǳ mię nie znasz: przy mĳ ǳiękczynienieZa łaskę, którą tylko zna mo e sumienie.Droǳy są i wiǳiani we śnie przy aciele,Gdy prawǳiwych na awie wiǳim tak niewiele.Weź, proszę, ten pierścionek, przeda ; da połowęUbogim, drugą na mszę za dusze czyscowe;Wiem, co cierpią, eżeli czyściec est niewolą;Mnie, kto wie, czy uż kiedy słuchać mszy pozwolą. Wiz a

. Pozwolą — Za pierścionek a ci dam przestrogę.Ty po eǳiesz w daleką, niezna omą drogę;Bęǳiesz w wielkich, bogatych i rozumnych tłumie,Szuka męża, co więce niźli oni umie;Poznasz, bo cię powita pierwszy w Imię Boże.Słucha , co powie…

a c ię

Cóż to? tyżeś?… czy być może?Stó na chwilę… dla Boga…

. Bywa zdrów! nie mogę.

Jedno słowo…

Nie wolno! każdy w swo ę drogę. —

¹⁶⁸I a a ca a — On breǳi. [przypis redakcy ny]


. Óda idać a icę ę a z ś a z i i a a i

Już idą w cerkiew gromadyI wkrótce zaczną się ǲiady,Iść nam pora, uż noc głucha.

DuchJa tam nie pó dę, guślarzu,Ja chcę zostać na smętarzu,Chcę ednego wiǳieć ducha:Tego, co przed laty wieluZ awił się po mym weselu,Co pośród duchów gromadyStanął nagle krwawy, blady,I mnie ǳikim okiem łowił,I ani słowa nie mówił.

On żył może, gdym go badał,Dlatego nie odpowiadał.Bo na duchów zgromaǳenie,W ta emniczą noc na ǲiady,Można wzywać żywych cienie.Ciała będą u biesiadyAlbo u gry, albo w bo u,I zostaną tam w poko u;Dusza zwana po imieniuOb awia się w lekkim cieniu;Lecz póki ży e, ust nie ma,Stoi biała, głucha, niema.

Cóż znaczyła w piersiach rana?

Widać, że w duszę zadana.

Ja tu sama zgubię drogę.

Ja tu z tobą zostać mogę.Tam beze mnie zrobią czary,Jest tam inny guślarz stary. —Czy słyszysz te śpiewy w dali?Już się tam luǳie zebrali.Pierwszą klątwę uż zaklęli,Klątwę wianka i kąǳieli,Wezwali powietrznych duchów.Wiǳisz tych świateł tysiące,Jakby gwiazdy spada ące?Ten ognistych ciąg łańcuchów?To powietrznych ro e duchów.Patrz, uż nad kaplicą świecąPod czarnym niebios obszarem,Jak gołębie, kiedy lecą


W nocy nad miasta pożarem,Gdy białymi skrzydeł puchyOdbĳa ąc żar ogniska,Ptastwo ak stado gwiazd błyska.

On nie bęǳie z tymi duchy!

Cmentarz, Gotycyzm, TrupWiǳisz, blask z kaplicy bucha,Teraz klęli ognia właǳą;Ciała w nocy złego duchaZ pustyń, z mogił wyprowaǳą.Tędy będą ciągnąć duchy.Poznasz go, eśli pamiętasz,Ukry się ze mną w dąb suchy,W ten dąb suchy i wygniły,Tu się niegdyś wróżki kryły.Już rusza się cały smętarz,Rozwiera ą się mogiły,Wybuchnął płomyk niebieski;Podskaku ą w górę deski,Wysuwa ą potępieńceBlade głowy, długie ręce;Wiǳisz oczy ak zarzewie,Schowa oczy, skry się w drzewie.Upiór z dala wzrokiem piecze,Lecz guślarza nie urzecze.Ha!

Co wiǳisz?

Upiór, Zbrodniarz,Chciwość, KaraTrup to świeży!

W nie zgniłe eszcze oǳieży.Dymem siarki trąci wkoło,Czarne ma ak węgiel czoło.Zamiast oczu — w amach czaszkiŻarzą się dwie złote blaszki,A w środku każdego kółkaSieǳi diablik, ak w źrenicy,I wywraca wciąż koziołka,Miga lotem błyskawicy.

Trup tu bieży, zębem zgrzyta,Z ręki przelewa do ręki,Jak gdyby z sita do sita,Wrzące srebro — słyszysz ęki?

Gǳie kościół? — gǳie kościół — gǳie Boga lud chwali?

Gǳie kościół, ach, pokaż, człowiecze.Ach, wiǳisz, ak we łbie ten dukat mię pali,

Jak srebro stopione dłoń piecze.Ach, wyle , człowieku, dla biedne sieroty,

Dla więźnia akiego, dla wdowy,


Ach, wyle mi z ręki żar srebrny i złoty,I dukat ten wyłup mi z głowy.

Ty nie chcesz! ha, kruszec przelewać a muszęAż kiedyś ten ǳieci pożerca

Wyzionie łakomą, bezdenną swą duszę,Ten kruszec mu wle ę do serca.

A potem przez oczy, przez uszy wyle ęI znowu tym wle ę korytem,

I będę tym trupem obracać ak sitem,Nale ę, wyle ę, przesie ę!

Ach, kiedyż przez niego ten kruszec przesie ę!Ach, czekać tak długo! — gore ę! gore ę!

ci a

Ha!

Co wiǳisz?

Upiór, Zbrodniarz,Pożądanie, KaraHa, ak blisko!

Drugi wylazł, ku nam bieży,Jakie obrzydłe trupisko!Blade, tłuste, trup to świeży,I stró świeży ma na ciele,Ubrany ak na wesele;I gad niedawno go toczy,Ledwie mu wpół wygryzł oczy.

Od kaplicy w stronę skoczył,Czart go uwiódł, czart zamroczył,Nie puści go do kaplicy.Czart przybrał postać ǳiewicy;I na trupa rączką kiwa,Okiem mruga, śmiechem wzywa;Skacze ku nie trup zwieǳiony,Z grobu na grób, ak szalony.I rękami, i nogamiWĳe, ak wiatrak skrzydłami —Już pada do e uścisków;Wtem spod nóg ego wytryska Piesǲiesięć długich, czarnych pysków;Wyskaku ą czarne psiska,Od nóg lube go porwałyI targa ą na kawały,Członki krwawym pyskiem trzęsą,Po polu roznoszą mięso.

Psy zniknęły. — Nowe ǳiwo,Każda część trupa est żywą:Wszystkie ak odǳielne trupyBiegą zebrać się do kupy.Głowa skacze ak ropuchaI nozdrzami ogień bucha;Czołga ą się piersi trupaJak wielka żółwia skorupa —


Już zrosła się głowa z ciałem,Jak krokodyl bieży cwałem.Oderwane ręki palce WążDrżą, wĳą się ak padalce;Dłoń za piasek chwyta, grzebie,I ciągnie rękę do siebie,I nogi się przyczołgały,I znowu trup wsta e cały.Znowu wabi ulubiona,Znowu pada w e ramiona,Znowu go porwały czarty,I znowu w sztuki rozdarty —Ha! niech go więce nie wiǳę!

Tak się boisz?

Tak się brzyǳę!

Żółwie, padalce, ropuchy:W ednym trupie tyle gadów!

On nie bęǳie z tymi duchy!

WierzeniaWkrótce, wkrótce koniec ǲiadów.Słyszysz — trzeci kur uż pie e;Tam śpiewa ą o ców ǳie e,I rozchoǳą się gromady.

I nie przyszedł on na ǲiady!

CzaryJeśli duch ten eszcze w ciele,

Wymów teraz ego imię,Ja na czaroǳie skie ziele

W ta emniczym zaklnę rymie;I duch ciało swe zostawi,

I przed tobą się ob awi.

Wymówiłam —

On nie słucha —

Ja zakląłem.

Nie ma ducha!

O kobieto! twó kochanekAlbo zmienił o ców wiarę,Albo zmienił imię stare.Wiǳisz, uż zbliża się ranek,Gusła nasze moc straciły,


Nie pokaże się twó miły.

yc z d z aCóż to? cóż to! — patrz: z zachodu,Tam od Giedymina grodu,Śród gęstych kłębów zamieciKilkaǳiesiąt wozów leci,Wszystkie lecą ku północy,Lecą ile w koniach mocy.Wiǳisz, eden tam na przeǳie.W czarnym stro u —

On!

Tu eǳie.

I znowu nazad zawrócił,I tylko raz okiem rzucił,Ach, raz tylko, — akie oko!

Cierpienie, PatriotaPierś miał zbroczoną posoką,Bo w te piersi est ran wiele:Straszne cierpi on katusze,Tysiąc mieczów miał on w ciele,A wszystkie przeszły — aż w duszę.Śmierć go chyba z ran uleczy.

Któż weń wraził tyle mieczy?

Narodu nieprzy aciele.

Piętno, GrzechJedną ranę miał na czole,Jedną tylko i niewielką,Zda się być czarną kropelką.

Ta na większe sprawia bole;Jam ą wiǳiał, am ą zbadał;Tę ranę sam sobie zadał,Śmierć z nie uleczyć nie może.

Ach, ulecz go, wielki Boże!


Ten utwór nie est ob ęty ma ątkowym prawem autorskim i zna du e się w domenie publiczne , co oznacza żemożesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony est dodatkowymimateriałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlega ą prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiałyudostępnione są na licenc i Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach . PL.

Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/ǳiady-ǳiady-poema-ǳiady-czesc-iiiTekst opracowany na podstawie: Adam Mickiewicz, ǲiady cz. -, wyd. Czytelnik, Warszawa Wydawca: Fundac a Nowoczesna PolskaPublikac a zrealizowana w ramach pro ektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukc a cyowawykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochoǳącego ze zbiorów BN.Opracowanie redakcy ne i przypisy: Aleksandra Sekuła, Olga Sutkowska, Stanisław Pigoń.Okładka na podstawie: Luigi Crespo Photography@Flickr, CC BY .

zy yWolne Lektury to pro ekt fundac i Nowoczesna Polska – organizac i pożytku publicznego ǳiała ące na rzeczwolności korzystania z dóbr kultury.Co roku do domeny publiczne przechoǳi twórczość kole nych autorów. ǲięki Two emu wsparciu bęǳiemye mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.a z c

Przekaż % podatku na rozwó Wolnych Lektur: Fundac a Nowoczesna Polska, KRS .Pomóż uwolnić konkretną książkę, wspiera ąc zbiórkę na stronie wolnelektury.pl.Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundac i.


http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/

http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/dziady-dziady-poema-dziady-czesc-iii

http://redakcja.wolnelektury.pl/cover/image/1212

http://www.wolnelektury.pl/wesprzyj/

http://nowoczesnapolska.org.pl/pomoz-nam/wesprzyj-nas/

Documents

ǲiady, część III