Hudhud Hidin Penghana I

Summer Institute of Linguistics

Translators Publishers

Published in cooperation w i t h

Bureau of ~ l e m e n t a r y ' Education and

Institute of National Language of t h e

M i n i s t r y of Education,. C u l t u r e and S p o r t s Mani la , Philippines

Additional copies of t h i s publicat i o n a r e available from:

Book Depository P, ,O, Box 2270 Manila 2801

A Storybook in E a s t e r n I f ugao

39.23-186-3C 54.15OP-8660048 rssu 971-18-0010-5

Printed in t h e Philippines IBLI21 .LT IbLI07.LI

PAUNANG SALITA Ang i sang katangiang masasabi tungkol sa

P i l i p i n a s ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aanqkin ng kan l -kan i lang wikang katu tubo . Gayon man, i to' y h i n d i naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaiaa ng mga mamamayan tungo s a pagkakaroon ng isang diwang panlahat.

Ang a k l a t na ito ay isa sa serye ng ganitong u r i ng mga babasahing inihahanda para sa h i g i t na ikalilinang ng mga kaalaman, kakayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pagrnamahal sa sariling wika ng mga mag-aaral.

Sinikap na malakipan ang a k l a t paksang inaakalang rnagdudulot ng mala:? makabuluhang kapakinabangan sa rnga gagamit nito, Sa paghahanda ng mga ito isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaalang-alang din ang rnga pangkasalukuyang pangangailangan ng mg a mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat n i t o . May inilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na n i l a n g natutuhan at nauunawaan ang w i k a kung i t o ' y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagarnit sa tunay na buhay.

Nagagalak ang M i n i s t r i ng Edukasyon, Kultura at I s p o r t s sa pagkasulat ng a k l a t na ito taglay ang matapat na hsngarin at mithiing lalo pang mapataas ang u r i ng edukasyon ng mga mag-aaral at nang makasulat din sila sa pamamagitan ng pag-aaral ng sariling wika. A t inaasahan d i n sa gayon, ang madaliang pagkatuto ng bawat mag-aaral ng wikang pambansa.

Ulgud an Hay A a t da Aliguyun ay Bugan ya

nan Bamuti an Oldanni

an Hinhudhud A l i g Poligon

Anu h i Bugan an ilodyat d i dapulin ya

inyuynah d i n puun din udyaw ya inho'gadna. Ya

mi'id anu atog an umanam'am'amdo' h i Bugan.

Oya w a ay anu atog t a immupag d i n udyaw, ya

inapulug Bugan.

Ya alyonay, Hiyatu man ya ,

Imbollobla. . . h Bugan

Nan upag tu., . n udyaw.

Oya inuhdungan din oldanni. Oya

mun'ohopda anu din o l d a n n i ya A l y o n d a y , Anaad

ta umali 'an te han puun di udyaw? Ya alyona

anuy, 00, ti unna in lodyat h i d a p u l i n . Ya

alyonda anuy, A t lubunganrni he"a ta me"anma

h i ononmi t i te an agogohgoh 'a an mid onom.

Ya alyon Bugan d i , 00 mah ni'. A t

l inubunganda ya mi'tayap h i Bugan a t umuydan

mumpatpattu' h i n a n hapang d i ayiw. A t me "an

anu hi Bugan hinan bungan d i ay iw . Oya gunda

anu ele'le'od hi Bugan.

Ya unat goh anu m i b u l b u l a n a n ya

a lyonday , I n i an mongo1 an umilog hi Bugan.

Oya a l y o n anu d i n o l d a n n i , Goh nin d i aton

tu'u? Ya alyonda anuy, Gun den natong nan

paguy hidindi ad Mabbalat. Oya mid an umuyda,

ya alyonday natong nan payaw Aliguyun. A t

initnudda anu h i Bugan ta wnuyda mangan hinan

paguy h i payaw A l i g u y u n . Oya unat anu

immatamda h i payaw ya alyondan Bugan d i , Un'a

mumbanbanong t a da'rni ummal h i onon tu'u. A t

negobda anu d i n oldanni an mangan h i payaw

Al iguyun.

2

Oya tinnig a n u d i n t a t a g u n iMabbalat ya

alyonday, AXiquyun, den aminon d i o l d a n n i

payawmu an pungatan. Ya a lyonday , Zhna han

ommoddan bumanobanonq , an o n g o l an h a m u t i . Oya a'ammangonda anu ya alyonday, Akkayah an

un b u m a n s b a n o n g ya inurnbun, a n unda i d u u l a n

h i o n o n a . Ya u n a t goh anu nabhugda ya

nalal'uyda d i n oldanni ya nakakda.

Ya a l y o n anu A l i guyun d i , A k k a y ma'et ya

immalida g o h . A t immuy anu h i Aliquyun t a

inyammanay lengon h i numbinnongwah h i n a n

n u n g n g innamngam.

Oya naweet anu ya umuyda g o h , Oya unat

qoh anu immatamda, ya a l y o n d i n o l d a n n i ay

~ u q a n g o h d i , U n g a rnumbanbanong ta da'mi

u m m a l h i onon tu'u. Ya a l y o n a n u Bugan di,

00.

3

Oya unat goh anu wan aumbanbanong h i

Bugan ya na'nah d i n lengon ya mid an mumbugaw

h i A l i g u y u n ya mid an nabu'alda. Ya immuy ta

boladana ya negobda g o h . Ya a l y o n d a y , May

h e m a h A l i g u y u n ? Ya alyona anuy, 00. Ya alyon

d i n oldanni ay h i y a y , Adim man g o h patayon,

ti ad im damdama i hda , Y a iyanamutmu ay g o h ,

ya adim logmon di pa'anmu an hay onom di

pel'anana. Oya mungkeek hi Bugan ya alyonday,

G o m adyan tabolona. Adya way alyoman

tembalna . Oya manoh'a anuh Aliguyun an

a l y o n a y , G o h ta un hamutih tugwoy ya g u n n a

tabolon d i hapiton? Tauomman ya a d i ongol ti

ten un madamot.

A t un mah a n u i m p i 'ug Aliguyun ya

enyeetna anu ya impatangna ya alyonay,

Umbun'an te ti g a ' d a ' man he1 ' a . Ya mungkeek.

Alyonda anuy a d i ga'dan t e n inali adyaan

tembalna . 4

Oya i n n a l anu A l i g u y u n din lapnay ya

i n i t t u n a h d i n panganan d i papa ya nuntu'mina

ya indatna anu ta panganona din onqol an

hamuti ya nundu'ug a t goh, ya m u n g k e e k , Oya

alyona anuy, Goh hete h a n hamuti an a d i n a

onon? Oya alyon anu Aliquyun ay inanay,

Ma'aat ta manyanta.

Oya u n a t anu wan manganda ya irnrnuy at

gob anu din hamuti ya nedelloh, at alyonda

mah d i , A t hete onon tu'u, ya ahobahobat . Oya

alyonda anuy, Goh ta hay onon di peManana ya

te goh an mi'ihda goh h i ihda? Oya manoh'ada

anun alyonday, Goh h e t e n hamuti an hay onon

d i taguy onona? Ya gunna goh tuwa1 . i tabolon

5

d i a lyon? Hiyaat unda a l y o n di a d i patayon

hitugwoy. Awnikkay he' ' a ta omongol a n u .

Oya unat goh anu nahdom, ya alyon anu

inan Aliguyun an hi Aginayay , Molo' ' a n ne han

dotal, ya mungkeek anu din hamuti. Oya wan

molo' anu hi Aginaya ya immuy at anu din

hamuti ya n e d e l l o h an me'yelo' ay Aginaya. Ya

manohla qoh anuh Aginaya an a lyonay , Goh

heten un'a h a m u t i ya gah'in un hay olol'an d i

hiyay olo'am?

Oya nabiggat anu ya immanamut h i

Aliguyun ya a l y o n a y , Hay aat mah te han

hamuti ad a"u? Ya a l y o n anu inanay, Tagwan

goh u d o t an alyot d i rnolol h i n a n dotal ya

a d i n a pohdon ya un a t g o h immalin h a t 'in an

nedelloh, Oya a lyon anu Aliquyun d i , Anaad

goh kan udot h e t e n hamuti an un ay taguy

aatna? Awnikkay tuwali ta nangamung.

6

Oya nahoyang goh anu ya alyon Aginayay ,

Ma ayu ta mangan t u b u . Y a hinumqop a n u h i

Aliguyun ya na'uy goh anu d i n hamuti an

munlatlattu' an mangunud ya hinumgop. Ya u n a t

anu w a n mangan da Aliguyun, ya hay

p a n g i y i d u h a n anu g b h Aliguyun di h i y a y

pumpangehbatana an mangan ya mi'ihda goh anu

h i i h d a d a .

Oya nag ibuhda anu ta nahoyang ya al-yon

anu Aliguyun d i , Tummung'a h a t u n hamuti t a

umuya' mangayiw. Oya nakak anu h i Aliguyun an

immuy nangayiw ya immuy anuh i nana h i payaw.

Oya u n a t g o b a n u nunggawa, ya i n a a n a n u

Bugan din lubungna an oldanni, ya innalnay

p a l l u n g a n ya paguy ta mun'ulut, ta n a l p a h ya

rnumbayu.

Ya wan nalopah anu ya bimmuhu' anu h i

Aliguyun h i bu ludnah nan ubunan t a mun'eblay.

Oya h i n ' a1 ina anu ya nangiyuhdunganay dolada

ya tihnigna a n u han mahenhenagan an babain

muntaap. Ya punnaudon anu Al iguyun an omeet.

Ya wan tinapan at anu Bugan, ya i n i t t u n a h

ulbung ya hinumgop at, ya i n l u b u n g n a d i n

hamutin oldanni, ya numpatpattu' anuh nan

d o l a .

Oya unat anu na'amtang ya nabannuhu' h i

Al iguyun ya alyonay, Goh ya mi'id din

inarnang ' u an mumbayun mahenhenagan an babai?

Ya ibagana anuh d i n hamuti an alyonay, Hay

tinnigmuh immayan d i n mahenhenagan an

mumbayun babai? Ya tembal anu d i n hamuti ya

mungkeek. Y a alyon anu Aliguyun di, M i d kogoh

h u l h i m t i a d i ' ma'awatan nan alyom. Ya alyon

at anu Bugan hi nomnomnay, Ha' ' i n kay han

t i n n i q m u ?

Oya munhaang mah h i Aliguyun t a ammuna

anun nun'alutuy ma"an ya emmeet hi inana ya

manganda.

Y a unat anu nagibuhda ya nowod, ya alyon

anu Aliguyun d i , Okod'ah tu, Oldarini, t a umuy

ami rni'tigaw b inan gotad. Ya tembal anu

O l d a n n i ya mungkeek.

Oya a l y o n anu Bugan d i , Uus, aliwam ni'

Aginaya nan talguymu ya bol'ohmu, ta hana nan

ologmuy agamidom t a adim nil nan mun'aphod an

qina'um ta igina'uf . A t naliwan anu Aginaya, ya alyonay, Okod ' a hatun hamuti ta umuy ami

mi'tigaw. A t intangobna, ya nakak h i Aginaya.

Oya inaan at Bugan d i n o l d a n n i an

lubungna, ya innalna din g ina 'un A g i n a y a , ya

enegtomna an ingg ina ' u , ya mangunud an ay

mi ' tigaw h i n a n gotad.

10

Ya u n a t goh anu wan immatam hinan way

gotad , ya ihithidipna. Oya wan t i n n i g n a an

bimmuhu' h i Aliquyun a n manayaw, ya bimmuhu'

anu h i Bugan ta halibadana.

Oya unat goh anu t i n n i g d i n t a t a g u ya

a lyonday , Kayah henen babain maphod an ten

mahenhenagan tun bintaw. A t alyonday,

D u p i t o n y u n ta tagu t a hawanan tu'u ta

ihamhamad tu ' u k k a y ti uya ' a n a h i amaphodna-

Ya wan i p i t l u d a anun i p a l i g u g u , ya i n h a b u y u t

anu Aliguyun, ya immaligwah a t h i B u g a n , ya

inyayudu'nah din h u ' i n din t a t a g u , ya

limmayaw.

Oya pun ' ikingalda a n u d i n i n a y u d u ' Buqan

d i hu'ina an alyonday, Goh ta agguymu

impa 'ud? Ya a l y o n anu din t a g u n inayudu'nay

hu'inay, Akkay h e ' a ta mapto' h i unmu impa'ud

an un mundongngol.

12

Ya i n t a d u n at anu Bugan ya umanamut h i

dolada anu an nahhun . Ya immatam at ya a l a n a

g o h d i n o l d a n n i ya in lubungna a n u ya

rnolmolo' .

Ya nidodonnayan anu ya mangunud h i i n a n

Aliguyun an h i Aginaya. Ya u n a t g o h immatam

ya a lyona anuh d i n hamuti, Mid atog d i

tinnlgmu hidin maphod an b a b a i . U n adya

bo'on'a hamuti at ni'yali'a ta tinnigmun mid ,

ah n i p a d d u n g a n a . Oya tembal anu O l d a n n i ya

mungkeek. Ya a l y o n anu Aginayay , Manuman n a n

k e e k m u ti wada ay d i alyon ya ternbalmu, Way

inilam damdarna.

Oya nawa'ah g o h anu ya immanarnut h i

Aliquyun ya alyonay, Mangan tu'u. Ya alyon

inanay, Kan 00, ti nalutun amin d i ma'an, A t

humgop anu h i Aliquyun ta manganda, ya immuy

gnh anu d i n hamuti ya nidellnh a n u goh ay

13

I

A 1 iguyun ta h a y pang iyiduhanay panganan anu

qoh d i n hamut i . Ya alyona anuy, Goh hete an

un hamuti ya gah'in un hay umiduhan d i hiyay

panganana? Awnik'kay tuwali t a mapto' d i a a t

te. Oya t e m b a l n a anu ya mungkeek.

Oya na'uy anu an gun umilog ya alyonay,

Goh an ten homole'ot tun lubungtu. Goh nin d i

a to ' ?

Oya unat anu nahoyang ya umuy anu

mangayiw h i Aliguyun h i buludna. Ya unat

nunggawa anu ya a l a n gob Buqan d i paguy ta

ibaybayuna. Oya hin'alina anu ya bimrnuhu' gah

h i Aliguyun h i buludnah d i n ubunan, ya

impa tangna anuy ayiwna ta alyonay mun ' eblay .

Oya nangiyuhdungana goh anuy dolada, ya

wada goh anu d i n mahenhenagan an babai an

murnbayu, Ya alyonay, Ay apah an daya goh d i n

b a b a i . Ya impadeh a n u A l i g u y u n a n gun

munyappahan an mundadyu. Ya unat goh anu

immatam hi d o l a d a , . ya n a b a n n u h u ' ya

inhabuyutna anu a n impa'ud h i Bugan . Ya alyon

anu Bugan d i , E l a m l Goh ya umat'ah na? Ya

alyon anu Aliguyun d i , 00, ti akkay goh

lumayaw'a. Ya a l y o n a anuy a d i a t lumayaw. Ya

alyona anuy, Goh han ngadanmu? Ya alyonay,

Ha1 in h i Bugan. Ya alyon Aliguyun d i , A t

u m b u n t a ta mummamatan t e han l u h u n q .

Y a u n a t anu nummamada ta hinum1.a ya

a l y o n A l i g u y u ~ d i , ~ w n i k k a y t a i y a ' tigon d i n

h a m u t i , t i ini ya un goh kumeekeek h i n a . A t

a l y o n anu Bugan d i , Akkay umuy'a aman, Ya

u n a t anu hinumgop, ya alyonay, Go11 t a

mi'iwod? Ya a lyonay , Oot un limmayaw? Y a

alyon anu Aliguyun d i , 00, mu hay tinnigmu,

t i nen immali'a ya hinumgop'a an n a n g n g a l hi

paguy? Ya alyon anu Bugan d i , Anagoh ya mid

15

tinnig'u. Kan tagwan, t i unna' immali ya

mi ' id, a t ni1uh n i n nakak . Oya alyonay,

Anggay. Adyu'a goh, an o n g o l hede d i n hamuti

an paddungmu. Ya kumikidan duwa.

Y a la'tot ya alyon Bugan d i , Awnidya ta

humgppta. Ya unat g o h anu hinumgopda, ya

a lyon Bugan di, Taya. Agadyad ilubungmu. Oya

unat goh anu inlubung Aliguyun din oldanni,

ya umat h i hamuti an un munlatlattu' an

dumalan. Ya wa ay g o h t a m i f h a p i t h i Bugan ay

h i y a ya tembalna, ya un mungkeek. Oya kumiki

h i Bugan an alyonay, G o m adya an wa ay ta

humapit'a ya un'a mungkeek. Oya alyon anu

A l i g u y u n di, Awniat ta a n o ' . Anaad goh kan t a

umat hinanna an unna' humapit ya unna'

m u n g k e e k ? Ya alyon anu Bugan d i , Hiyah ne

inlubung'u.

16

Oya unat goh anu nowod ta emmeet anu h i

inana an h i Aginaya , ya bumain anu an umatam.

Ya alyon Aliguyun d i , Ma'aat ya adi'a bumain,

t i h i y a h te d i n hamuti an t i n a n u d a n t a an hi

Bugan. Omo oo ni' mah an alyon anu inana an

h i Aginaya. A t muntam'amlongdan hin'ina ya

ma ' ubungda mahkay an mangan h i nowod .

Oya unat goh anu n a b i g g a t ya alyon anu

i n a n a y , Anggoh rnah d i a t o n ? Untaat mun'iwa.

Oya pun'ayaganda a n u y i n i b u n d a h i imabalat an

alyonday, U m a l i a y u ni ' t a bumadang ayu t a

mun'iwa tu'u. Oya alyon anu d i n i n i b u n d a n

imabbalat d i , umali ayu t a umuy tu'u anu

mun'iwa h i dolan Aliguyun, t a tigonyu adya

han d i n a w i n a an maphod an b a b a i an

mahenhenagan. Ya a l y o n d i n udumna anuy, Hiyah

ne d i n nanayaw nin.

Oya na'amungda a n u , ya pun'ohop Aliguyun

d i daya' 'ot ta pun'ibayun d i n tatagu ta

nalopah ya punhanglagda anu ta nalpah ya

ihaangda. Ya u n a t anu n a l u t u ya pun'ibanawda

ta nabau ya ipuanda ya nun' ittudah t agg i ' i . Oya unat goh n a l u h di t u l u y algaw ya n a l h a g .

Ya hede a n u h a n nalhagan d i bayah ya alyon d i

udumnay, Goh hay aton mah? Kan un nong ya

ente'la tu'uat. Ya alyon anu Aliguyun d i ,

Awni ta hay a t l u n d i l o t a n q tun bayah.

Oya din a t l u n anuy lotang din bayah ya

ohponda anuy gangha ta ete" ada anun gumtad.

Ya i n l a b l a b i d a anu an nanayatayaw ti

piyanranla anu d i n ungunga an manayaw.

Oya d i n a t l u n anuy ugab ya alyon anuy

udumnay, Kan i d i p l u g tu'uh b i g a t . Ya alyon

anu A l i g u y u n d l , Awni ta nangarnung un umali

h i aman B u g a n ya h i i n a n a . Ya la'tot &nu ya

dengngol anu da Dulnugwan ay Paddulimay an

ommod Bugan, ya alyonday, Untakkay umuy an

mi'tiqaw, t i anaad ta nabayag hene han g o t a d

ya adida i d i p l u g ?

Oya niyugabbana anu ya muntunud da

Dulnugwan an hirnbaluy ay Paddulimay an umuy.

Ya unat goh anu immatamda ta nadibdibanda , ya

bimmuhu'da anu an himbaluy an manayaw.

19

Oya titiggon anu Bugan ya alyonay, Goh

n i n ya da m a ay ina daten manayaw, mu ten

mid mapto' an malma letawtaw . Munduwaduwa anu hi Bugan hi un immannung an da amana ay

inana.

A t tembobda goh anu din gangha ya

bimrnuhu' anu h i Bugan an manayaw. Ya

panigtigan anu din ta tagu an alyonday, Kayah

h e t e n babai an mahenhenagan an mid ah

nipaddung a y h i y a ,

Oya wan irnpitlun anu Bugan an irnpaligugu

ya munggopah an alyonay, Gopaha' da'yun

manayaw ta donglonyu .

Ti ha' 'in ya unna' inlodyat hi dapulin

ya inyuya* h i n a n puun d i udyaw ya inho'gada.

A t hay upag di udyaw d i iyi 'iloglu. Ya un

rni'id nan oldanni an nammo' ay ha' 'in, a t

20

u n n a ' dan matagu t a wadaa' ad ugwan h i t u .

Beneat ta lenengona' ay Aliguyun, ta t e n

la'tot ni' ya t e n wadaal mahkay an mataqua'.

Oya tagwan da aman ina an da Paddulimay ay

Dulnugwan .

Oya dengngol anu Dulnugwan d i gopah

Bugan ya nabannuhu' ya inhabuyutna, ya

a lyonay , T i a ami, an h a " i n h i amam ya daya

h i inam. Ya a l y o n anu Bugan d i , O o t , ayagam

h i i n a . A t inayagana anu ya himmigupdah nan

dola t.a munhahapitda .

Oya pangintitigan d i tatagu ya a l y o n d a y ,

Nabudhan mahkay h i amana ya h i inana. Ya

a lyonday , Maweet mahkay ya indiplug tu'u.

Oya heden nahdom a n u ya alyon Aliquyun

hinan tataguy, H i ma1et ya i d i p l u g t u ' u at

p u n ' i y a l i y u h nan tatagu ta umali ayun amin ta

i d i p l u g t u ' u .

Oya unat anu nabiggat ta na ' arnungday

do'ol h i tatagu ya pumpaltida anuy babuy ya

nun' ihaangda ta nahilip ya mangandan amin d i

t a t a g u .

Oya unat goh anu nalpah an nagibuhda d i n

tatagu ya nabu'alda an mun'akak. A t impagolda

da amana ay inana an alyonday, A d i ayu

mi'yekak, t a mihina t u f u h tu.

Oya unat naweet anu ya a lyonday , Hay

mahapul La umanamut ami ti hay aton mah hinan

u'udidianmu? Ta umuy ami ay ya t a ibagami hi

unda pohdon an mi'yalin da 'mih t u ta hituy

ihinan t u 'u . Ya g u l a t ta a d i d a p h d o n an

mi'yalih tu ya ammuna amin urnali.

Oya nakak anu da aman Bugan ay inana ta

numbangngadda h i dolada. Ya unat g o h anu

immatarnda h i d o l a d a , ya munhahapitda h i n a n

imbabaluyda an u d i d i a n Bugan an alyonday,

Pohdonyu ay ya umuy tu'u anu h i dolan han

ibayu an h i Bugan ta h i d i pi'hituwan t u ' u . Ya

alyon anu din irnbabaluy da Dulnugwan a y

Paddulimay d i , Da'yuy umuy hidi an mirhitu ta

23

un da'mi gun idungaw. A t da Dulnugwan anu ay

Paddulimay d i immuy an ni'hitu an niddurn ay

da Bugan an himbaluy ay Aliguyun.

Oya palpaliwanda anu an gun nibulbulanan

ya munhabi hi Bugan. A t pinurnhod mahkay anuy

pi'taguanda, ya diday immadangyan hinan

babluyda. Anggaynana hi da'puh tun hudhud' an

hay aat Oldanni.

Hipibaag:

1. Anaad n i n t a umuy h i Bugan hinan

puun d i udyaw?

2. Ya u n a t qoh tinnig din o l d a n n i h i

Bugan, ya ngadan nin d i inatda?

3 , Hay rigadan d i ad, payaw h i inayan

d i n o l d a n n i an nangan hi paguy?

4 . Hay i n a t n i n A l iguyun an nangngal

h i d i n ongol an Oldanni?

24

5. Ya unat goh enyeet Aliguyun d i n

ongol an hamuti, ya ngadan d i

nel'anana?

6. Ya heden umeetan Aliguyun h i inayanan

nangayiw, ya ngadan d i inamangna h i

dolada an mahenhenagan?

7 . Ya unat goh immuy ni'tigaw da Al iguyun

ay Aginayah d i n gotad, ya hay i n a t n i n

d i n hamuti an o l d a n n i ?

8 . Ya heden purnbayuan Bugan ya inah'upan

Aliguyun, ya hay ina tda?

9 . Ya unat goh impa'ud ~ l i g u y u n hi Bugan

ta nun' ihawada, ya ngadan d i i n a t d a ?

10. Hay ngadan n i n d i inalin Bugan hidin

nunqgopahana?

11. Ya unat goh na'ah'upan d i n ommod Bugan,

ya hay i n a t d a h d i n gotad?

12. A t hay a a t n i n da Aliguyun ay Bugah hidin

angunuhna?

25

Tobal:

I. Inlodyat d i dapulin.

2 . Linubungandah umat h i hamuti.

3. Hi Aliguyun.

4 . Lenengona.

5. Middum an me*'an ay da A l i g u y u n ay inana.

6 . Hi Bugan.

7 . Nangunud an imrnuy ni't'ayaw.

8. Zmpa*udna,

9 . Nungotadda . 10. Nunmulgud h i na'at ay h i y a .

11. Indiplugda.

12, Imrnadangyanda . 26

Ulgud an Hag A a t Di hamihi' Inlagwi

an Hinudhud I l a t Angihan

Hay Nurnpattayan da Inlagwi

ay Xndudukawiyon

Anu da Indudukawiyon ay I n l a g w i , Hi

Xnlagwi anu ya i B a t a d ya hi Indudukawiyon ya

iBatad goh. Mu un itrittang ya a l a n tun

Tdu'lig ti waday buhul h i d i n nahup. ~t un

immali tun Idu'lig ya numpapattoydah tun

iBatad. -Ya u n a t tutubon tun i B a t a d tun

Xdu'lig ya gayangonda hi Gina'uh wangwang h i

ad B a t a d . Oya tun ~ d u ' l i g anu ya mi'id

ginayangda h i i S a t a d . Mu unda inlayaw h i

Indudukawiyon ti un ung'unynga a n u w a t un

limmayaw h i amana ya h i inana ya nataynan h i

dolada. Ya unat dopopon tun iDu'lig ya alanda

h i Indudukawiyon at inyuyda h i ad Du'lig, Oya

impa'ongqongngolda ta immilog, Ya marilog ya

27

ongol, ya ata'nang an tagu, ya mabi'ah an

mi'papattoy h i buhu l .

Oya wa han oha an algaw ya dengngolna

han uXqud an alyanday wada han mabungot anu

an taguh d i ti ad Batad an mangam'ameh hinan

b inuhu lda . Hiyaat un mahkay mi ' i d umuy

mungngayaw hinan dolada h i ad Batad. Ya ad

ugwan anu ya un rnangik' ikip mahkay hinan

wangwang.

Oya alyon Indudukawiyon d i , A w n i t a

umuya' anapon h i ad ugwan t a mumpatoy amih

nan wangwangda. Oya entet'ana anu h i d i h

ampana an mangibagbaga. Palpal iwanan

humuluhulung ya nidittum h i ad Anaba. Oya

ibagana anu goh an alyonah d i n mangikip di,

Hay i n i l a m h i wadan Inlagwi? Oya alyon anu

d i n mangikip d i , Umuy'ah bagtuna at logom ya

ah'upam h i n a .

Oya mamulpulipul anu h i Indudukawiyon an

murnpaypaytut an munhulung. Oya un umuy h i d i a n

irnbagana h i Tnlagwi. Oya la'tot ya inah'upana

han miyapat an mangikip ya alyona anuy,

Angngangqoh ta adiyu ibaag nan wadan Inlagwi?

Oya tembal anu han mangikip ya alyonay,

Umuytah numbag ya imbagam at olom ya wah nan

numbag. Oya alyon anu Indudukawiyon di; 00,

awni ta huma'yaba'.

Oya irnpadehna goh anu an munhulung ya

mangelgelaw. Oya palpaliwana anu ya inamangna

anuh d i h bagtuna han tagu an inum'umbun h i n a n

batu . Oya nidatong anu hi fndudukawiyon ya

agguyna anu inila h i un hiyah de h i Inlagwi.

Oya un nahannapit anu h i Indudukawiyon an

nahantu'u an mangali hi, Hay wadan f n l a g w i ta

munhapit ami? Oya tembal anu Inlagwi ya

alyona anuy, 00, i h n a h numbag at awni ta

ha'amtang ta ihaang'u han inikipa' t a ihdata

3 0

t i wah t u y balun'u. Oya alyoh Indudukawiyon

d i , Kan m, aman,

O y a inyapuy anu Inlagwi d i n apuy h i d i n

o n g o l an batu . Oya wa an gimrnaba ya bimmala

han b a t u ya intubung ~ n l a g w i han i n i k i p a n a an k

g a d i w . Oya gunna ihanglag. Oya munhahalithit

anu han gadiw an malutuh d i n batu.

Oya alyon a n u Inlagwi ay Indudukawiyon

- d i , Umalila t a manganta ti tiay balun'ud

ononta ya i h d a t a han inhanglagta an gadiw.

Oya alyon Indudukawiyon d i , Na'uya', Oya

alyon I n l a g w i , Adita p i d i t o n an mangihda ta

unta ihabhab an mangihda. Oya alyon

Indudukawiyon di, 00, hiyah ne a t o n d i

mabungot. Oya atondan duwa anu.

Oya alyon Inlagwi h i nomnomnay, Awni ta

angunuhna ta un'u edon hinan tangodna ya

ingubugub'uh nan batu ta magbu han angahna.

Mu a d i ' nin olog an mangigubugub, mu

nangamung man hi u n ' u padahon an aton.

Oya w a an itanq anuy agguy ya alyon anu

Tnlagwi , Iyangunuhmuh ne han i t a n g . Oya

timrnaadog h i Inlaqwi ya tigtigona kud d i

ampana ya bagtuna. Oya tinigawna an inhabhab

Tndukukawiyon din gadiw ya e n ~ d n n T n l a g w i h i

tangod Indudukawiyon ya ingubugubna han

u l u n a h nan b a t u ta nangamung h i un nangpuh d i

angahnad nangamung h i un negpong h i i n g a n a .

Oya impogonana h i Indudukawi yon ya hemme ' yad

anu h t d i n danum ya nitam01 ya natoy. Alyon

Inlagwi, Igubuguh'ukkay h e q ' a ta mapto*.

Anagun unna' udot ibayabagan he'la?

32

Oya emmeet h i Inlagwi ya alyon ihawnay,

Goh ya mi'id di inikipam hi ihda tu'u? Oya

nahannapit h i Inlagwi ya alyonay, Mitid, ti

unmi udot inihda ay Indudukawiyon.

Oya alyon Inlagwi ay ihawanay, Tagwan an

unna' inum'umbun hinan batu ya immali an

nalpuh ampana ya alyonan ha" in d i , Waday

i n i l a m h i wadan Inlagwi? Oya tembal'u ya

alyot d i , 00, wah numbag at awni ta

ihanglagtah t e han i n i k i p a ' ta ihdata , oya

un 'a umuy. Oya i b a g a ' an a l y o ' di, Anaad ta

hi Inlagwi hiyay ibaqabagam? Oya tembal

Indudukawiyon ya alyonay, 00, ta munhapit ami

t i alyonday un anu mangam'ameh hitun dolayu.

Oya ternbal'u ya alyo' h i , Oo kan, nonongna an

mangam'arneh ya mabi'ah h i Inlagwi.

33

Oya ammuna ya n a l u t u han gadiw, oya

a l p ' ay hiya hi, Umali'a ta manganta. Oya

immali, ya nangan ami. Oya agguymi p i n i d i t

d i n gadiw hidin b a t u mu unmi i nhabhab . Y a

umat ' h i d i n ononmi goh an unmi inhabhab. Oya

unat nabhuga' ya alyo' ay hiya h i ,

Tyangunuhmu han itang .

Oya timma'doga' ya alyo' h i nomnom'uy,

Awni t a munyungnguyung an mangihabhab hinan

gadiw ta un'u edon h i n a n tangodna ya

ingubugub'u h i y a . Oya wa tagwa an

nunyungnguyung ya enedon' uh din tangodna ya

ingubugub'uh d i n batu ta nangamong h i un

naqbu han angahna ta negpong h i i n g a n a ya

un'u inpogonan. Ya unat imgogona' oya

hemme'yad ya nitubung h i d i n danum. H i y a h ne

irnmatana. Hiyaat un mi'id i n i k i p a ' h i ihda

tu'u h i ad ugwan.

34

Na'et ede han ohan a lgaw, ya u n duminong

h i ihawana an gun manqibaqa. Pidwana h i na'et

ya, i m m u y mahkay nangikip h i Inlagwi y a . d o b o l

di inyanamutna hi ihdada.

Hay Namatayan I n l a g w i h Laman

Wada han ohan algaw ya immeet hi ihawan

Inlagwi ya alyona anu ay ~nlagwi, Nidugah d i

pangat d i banqul h i uma tu'u. On adya urnuymu

tigon an inaminda d i n ni tanom.

Oya immuy anu tagwa h i Inlagwi, e y a

alyona h i , Anakkayah d i i n a t d i banqul an

unda inamin an inan din nitanom. A w n i ta

ma'et ta rnunvammaa' h i bitu.

Oya nab igga t ya immuy h i umada ya

inodnanay baliyang ya gaud. Inammanay duway

b i t u . Oya alyona h i , Amrnuna ti t e n n a l p a h an

na'aluban t u n b i t u , Oya eyeetna anu nan

b a l i y a n g ya g a u d .

Oya naluh d i lemay algaw ya alyona anu

hidin babai an imba luynay , Umuy'ah uma tu'u

ta eka angayon d i b i t u ' an inyamma'. Wah d i n

dalgeng d i o h a ya wadah d i n pangngelna han

oha .

Ya immuy anu ta tagwa ban imbaluyna an

b a b a i . Oya immatam han imbaluy ~ n l a g w i hi u m a

ya dongdonglona , ya wada han bumanitbitug

hinan b i t u . Oya idungawna ta tigona anu, oya

limmato' han nahe'on an namulut. Oya

linapdu'naat d i buul han imbaluy I n l a g w i ya

pamdanay tepotepog . Oya u n n a a t pumpattu'an ya timmulu ya limmayaw.

37

Oya unat hohoddon amana ya hi inana ya

mi'id munbangngad, Oya alyon I n l a g w i , Umuya'

tigon h i y a . Oya impadehna anu. Oya dimmatong

h i d i n umada ya immuyna tinigaw han bitun

inyammana, oya nangiyuhdungana han i m b a l u y n a

an niwawallang an n a t o y h i d i n b i t u . Oya

tigona ya waday gopa' d i larnan h i p i n g i t d i

b i t u . Oya a l y o n a y , Anakkayah an un o n g o l h a n

larnan an na'na. Oya munbugaw h i t a g u h d o l a d a .

Oya immaliday t a q u ya inyeetda han imbaluy

I n l a g w i . Oya ne'yeet hi Inlagwi an ni'bulog

h i d i n tagu. Ya unat nabiqqat ya i yuyda

Oya n a l u h d i hin'algaw ya alyon Inlagwi

ay ihawanay, Umuya' hingiton d i inayan h a n

laman an namatoy h i n a n imbaluyta. Oya alyon

ihawanay, 00, nangamungla. Oya alyon Inlagwi,

Umuya' . Oya inalana anuy hulludna ya

hanggapna ya impadehna.

3 8

Oya dimmatong hidin way b i t u n a ya tigona

d i n gopa' han larnan ya agguy napada. Oya

alana han ay iw at punhaphapana at

elpolelpongnah din gopa' d i n laman. Ya nalpah

ya impadehnan maningit h i d i n gopa' d i n laman.

Oya unna anu unu'unudon h a n gopa' han laman.

Oya naluh d i lemay algaw ya inge'nanay

hinaahgna. Oya inumbun ta na'amtanq. Oya

na'eblayan ya impadehna goh an m a n i n g i t .

Oya la'tot ya inatamana han liyang an

nangihiqugan han larnan. Oya alyon Inlagwi,

Logom ahan ya hiyah te wadan han laman, ti

t e n niyuy han t u n gopa' na. Oya ul' ulodyona an

ilo' lo'pop an umuy mannig. Oya inh id ipna ya

39

wah di han laman. Oya unna bolobogon han

laman, ya unna podnon ya unda umawi 'awit

h i d i n d i t a nangamung h i un natoy han laman.

Oya unat tigona ya alyonay, Hiyah te ti te an

buubuu' tun babana.

Oya inumbun an mun'eblay oya alyona h i

nomnomnay, Gob han apuy nit ta ipaga' d i

i t a n g hitun lamoh te han laman ti t e n unna'

munhinaang? Oya mi ' i d a t nonong ya tinaynana.

Oya immuy hinan uman d i i B u n t u ' , Oya

tinigawna han duwa a n binabai. Oya alyonah

nomnomnay, Un adagwi hi pumbangngda' h i

dolami at un nonong ya nangihawaa' h i t u . Oya

tigona han ma 'ma ' e l log ya alyonay Napayad

hete han ma'malellog an odolnah te han

manmannog ti mahmahlu ti mattig h i n a n

panamuna.

Oya immuy ya alyona ay dade han duwa an

b i n a b a i , Tmmalia' h i t u ay da'yu, ti waday

pohdot hi i b a g a ' , Oya alyon d i n binabai,

Anaad ta umali'a? Ya alyonay, Manu ay

immaliat ya unna' mangihawa. Oya waday pamhod

d i n binabai at unda a d i tumavot ay ~ n l a g w i .

Oya hede an nowod ya immeetdah d o l a n dade han

b inaba i .

O y a inihawana han u d i d i a n . Nahlagda

y a duwada an linlinalla'i.

Hay Ni ' buhulan Inlagwih iBadyu

Oya wa an ernmeltellog din imbabaluy da

fnlagwi benhalnay duwah gayang ya numpat'anah

hinohha h i qarnbang. Oya alyonay, Urnuya' h i d i

h i dola t u ' u h d i hi ad Batad ta umuy'u tigon

d i n itibayuh d i . Oya alyonday, 00. Oya

intpadehnan de han nahoyang an immuy ad Batad .

Oya hohoddonda ya mi'id m u ~ ~ b a n q n g a d . Oya

alyon inan dade han hin'agi, Te an napulu t u n

a l g a w ya mi'id mumbangngad ay amayu at umuyyu

t i g o n . Oya a l y o n d i n imbabaluy Inlagwi, 00.

Oya impadehda an umuy. Oya mi' i d

papto'anandah nange'wan amada, at nibahhawdah

n a n awon. Oya ah'upan t u n iBadyu ya undaat

punpatoy d i d a h nan wanqwanq. Oya i n n a l d a h a n

batu ya unda idamag an punhe'wat di uluda.

Oya unat nunbangngad h i In lagwi ya

alyona ay ihawanay, Duggohda din imbaluyta?

4 2

Oya alyon ihawanay, G o h ya un d a ' a i n u n u d ?

Oya alyon Inlagwi, Mi'id immatam ay hallin h i

ad B a t a d . Oya rnunha'it hi punnomnoman

Tnlagwi. Oya inalana anuy hul'udna ya

impadehnan immuy. Oya inah'upana han wangwang

an namatayandan d e han imbabaluyna. Oya

alyonay, Hiyah te, t i te an male'na' hi

p u h u ' .

Oya mundapuh hi Inlagwi h i ad Batad. Oya

alyona h i i'ibana ya a'ammodonay, Umuy tu'u

ta odnan tuiuy manu1 ta iba'ian t u t u han b a t u

an nanewatandah din imbabaluy'u. Oya

a lyonday , 00.

Oya nabiggat ya impadehda. Oya

nidptongdan de han wangwang, oya i t aganda an

mumba' i . Oya g e l l o t d a d i n manu' ya

nun'iyarnmana din bugwan d i n duwa an m a n u ' .

Oya ihapadda a n u h din batu. Oya tiqonda d i n

b a t u ya umipanoh'a ti umiwi. Oya alyonday,

Nonongna an h i y a h te nanewatandan d i d a ti te

an u r n i w i . Oya alanda d i n batu ya lombonda.

Oya alyon Inlagwi, Omeet tu'uh d i h i dolami

ta ma'et ya u n t u ' u pumahad h i t u n wangwang ta

mangngampa tu'u ya nunbagtuda nan binuhul

tu'u, Oya emmeetdah dolan Inlagwi.

Oya n a b i g g a t ya alyon ihawan Inlagwi,

Mangan ayu ta umuy'u ayagan n a n i'iba' ta

waday pi'yibbayu. Oya alyonday, 00. Oya irnrnuy

tagwa hi ihawan Inlagwi. Oya un na'amtanq

4 4

tagwa y a wadada. Oya nuntutunnuddan amin an

immuy h i n a n wangwang, Oya inayaganda d i n

b i n u h u l d a . Oya un na'amtang ya imrnaliday

do'ol hi tagu. Oya' alyon Inlagwi, Immali a m i

ta mumpapattoy t u l u ti unyu pinatoy din duwa

an imbabaluy'u. Oya alyon d i n binuhulday, 00,

pinatoymi at iddumrni he1a. Oya alyon Inlagwi,

Umali ayuat ta itagan tu 'u.

Oya alyon Inlagwi hidin ni 'yibbanay,

Mihina ayuh tu ta haf'in d i umuy manamu ay

d i d a . Oya immuy tagwa h i Inlagwi ya

nunbagtuda din buhulna. Oya na'uyda an

munyuwdayda. Oya unat ipadamun Inlagwi d i n

batu ya nundipalugna d i n tatagu an mundadyu,

oya nun'atoyday do'ol, Oya napulig gob d i n

batu ya negpong goh ay Inlagwi ya innal goh

I n l a g w i ya impatangadna goh h i d i n pangngelna

ya nundipalugna goh d i d a ya nun'atoyda.

45

Oya nahanna'yab ya nunbilina din hul'ud

d i n imbabaluyna ya i n a h ' upanay oha ya

alyonay, Hiyah te oha ti t i a din gambang an

inyamma ' .

Oya n a g annampa ya alyona qoh d i , Umali

ayu ta mumpapattoy t u ' u . Oya alyon d i n

b i n u h u l d a y na 'uy a m i . Oya t i n i g a w Inlagwi

di-da an mundadyu ya irnpatangadna goh din batu

ya nundipalugna goh d i d a ,

Oya nahanna'yab goh ya nuntigawna goh

d i n hul'udda ya inah'upana goh din oha. Oya

alyon Inlagwi, Ammuna ti t e an inah'upa' tun

duwa an hul'ud d i n imbabaluy'u. Oya tangadona

d i n bagtunah nan wadan d i binuhulda ya

46

ahitagtagtagda an munt i ' i d an lumayaw din

na'ang'ang an binuhulna. Ya alyon I n l a g w i ,

Amrnunah awi t din imbabaluy' u.

Oya alyon I n l a g w i , awni ta'wa t a umuy'u

uyapon d i n numpatay'u an ta taqu. Oya enyapna.

ya tulumpuluda din natoy. Oya alyon I n l a g w i ,

Omeet t u * u h i dola tu'u. Oya a l y o n Inlagwi,

h impupu luan h inlelrnay awi t d i ohah d i n

imbabaluyVu a t ammuna ta matagu dane han

udumna ta way munholag . Anggaynana .

Mipibaag :

1. Hay ngadan mah nin d i babluy hi

nitungawan Indudukawiyon?

2 . Hay ngadan han tagun immuy inanap

Indudukawiyon?

3 . Hay ngadan d i namatoy ay Indudukawiyon?

47

4. Hay ngadan d i immuy inyamman

Inlagwi h i n a n uma?

5. Hay ngadan mah d i namatoy h inan

balahang an imbaluy I n l a g w i ?

6 . Hay i n a t Inlagwi h i d i n laman an

namatoy h i d i n imbaluyna?

7. U n a t goh pinatoy Inlagwi d i n laman,

ya ngadan d i babluy h i immayanan

nalhin?

8 . Atna nin di imbaluy In lagwi hidin

pidwan d i ihawana?

9 . Ngadan di namatoy hidin duwa an

imbabaluy In lagwi?

10. Atnada mah d i pinatoy Inlagwi h i

awit din imbabaluyna?

Ll. Hay ngadan d i narnuhul In lagwi h i

ni'pattayana?

48

Toba 1:

1. Ad Batad,

2 , Hi Inlagwi.

3 . Hi 1nlagwi.

4 . B i t u -

5. Laman.

6 . 1nunu 'unudna ta pinatoyna.

7. Ad B u n t u ' .

8 , Duwada an linala'i,

9. i8adyu.

10. Tulumpulu.

11, B a t u .