ผเขยน : ดงตฤณ

อ�ำนวยกำรผลต : พญ.ณฐชญำไมตรเวช

บรรณำธกำร : เกสรำเตมสนวำณช

อลสำฉตรำนนท

ศวำพรถมยำ

กวนฉตรำนนท

วรณำจรำนพคณ

ปก : น�ำมนต-นโม

รปเลม : ศรนยไมตรเวช

ผผลต : ส�ำนกพมพฮำวฟำร

๗/๕หม๑อำคำรสยำมฟวเจอรชน๒

หอง๑บถนนรำมค�ำแหงเขตสะพำนสง

กรงเทพฯ๑๐๒๔๐

แฟกซ(๐๒)๗๒๙-๖๙๔๑ ผจดพมพ : บรษทยไนเตดโปรดกชนเพรสจ�ำกด

๒๘๕หม๑๓ซอยเพชรเกษม๙๓

ถนนเพชรเกษมต�ำบลออมนอย

อ�ำเภอกระทมแบน

สมทรสำคร๗๔๑๓๐

โทร.(๐๒)๘๑๓-๘๙๑๔-๕

จดพมพเปนธรรมทาน หามจ�าหนายทานสามารถดาวนโหลดไฟล PDF

ทงแบบความละเอยดต�าเพออานสวนตว

และแบบความละเอยดสงเพอจดพมพเอง ไดท

http://dungtrin.com/sati

หำกตองกำรใหทำงส�ำนกพมพฮำวฟำรจดพมพ

จ�ำนวนมำกกรณำตดตอ...

คณดสตา (081) 545-1949howfarbooks.com

คำ�นำ�สำ�นกพมพ

คณดงตฤณไดเขยน มหำสตป ฐำนสตร ฉบบดงเดมในป พ.ศ. ๒๕๔๕เนอหำหลกเปนกำรขยำยควำมเกยวกบกำรป บตธรรมตำมแนวสตป ฐำน นบตงแตหมวดกำยำนปสสนำหมวดเวทนำนปสสนำไปจนถงหมวดจตตำนปสสนำขำดแตหมวดธรรมำนปสสนำไปโดยไดวำงแผนจะเขยนตอเปนเลม๒ใหมหมวดธรรมำนปสสนำเพยงหมวดเดยว

อยำงไรกตำมหลงจำกเตรยมเนอหำทงหมดคณดงตฤณพบวำรำยละเอยดมมำกเกนไป ไมสมกบควำมตงใจแตแรกทจะใหเปนคมอเจรญสต จงเปลยนแนวทำงเปนเขยนใหมทงหมดแบบกระชบสน และไดออก มหำสตป ฐำนสตร ทมเนอควำมครบทกหมวดแตพอสงเขป

ทวำหลงจำกเวลำผำนมำครบ ๑๐ ป กยงคงมกำรถำมถงฉบบดงเดม ทละเอยดลอออยไมขำดสำย เนองจำกนกเจรญสตผเอำจรงเอำจงพบวำฉบบดงเดมนน ไดมกำรรวบรวมพทธพจนเกยวกบกำรป บตอนล�ำคำไวมำกแกขอกงขำตำง ไดขำดตลอดจนเปนแรงบนดำลใจไดอยำงดโดยไมตองแคลงใจวำใครเปนคนคดคดผดหรอคดถกในเมอเปนพระวจนะแหงองคบรมศำสดำเอง

ถงวนนคณดงตฤณเชอแลววำมผตองกำรเนอควำมแบบฉบบดงเดมอยจรง จงลงมอเรยบเรยงใหมอกครง โดยคงควำมละเอยดอนเปนทตองกำรของนกเจรญสตไวแตจดสรรล�ำดบเนอหำเสยใหมใหครบถวนและอำนงำยขน แลวจงใหส�ำนกพมพฮำวฟำรน�ำมำจดพมพเพอเปนฉบบธรรมทำนเทำนนดงทไดปรำก อยในมอของทกทำนแลวในบดน

ส�าน พมพ าวฟาร

dungtrin.com

5ส�รบญ

อำรมภกถำจำกดงตฤณ ๕

อทเทสวำรกถำ:บทตงของวธเจรญสต ๑๒

ายานปสสนา หมวด าย ๒๐

อานาปานบรรพ: รลมหายใจ ๒๓

อรยาปถบรรพ: รอรยาบถ ๔๖

สมปชญญบรรพ: รความเคลอนไหวตางๆ ๗๕

ปฏกลมนสการบรรพ: เหนกายโดยความเปนของสกปรก ๙๔

ธาตมนสการบรรพ: เหนกายโดยความเปนธาต ๑๕๐

นวสวถกาบรรพ: เหนกายโดยความเปนของสญ ๑๗๑

เวทนานปสสนา หมวดความรส ๑๙๖

เวทนาบรรพ: รสขทกข ๑๙๘

จตตานปสสนา หมวดจต ๒๓๖

จตตบรรพ: รสภาพจต ๒๓๘

ธมมานปสสนา หมวดส าวธรรม ๒๙๒

นวรณบรรพ: ก�าจดตวการทท�าใหขาดสต ๒๙๕

ขนธบรรพ: เทาทนความเกดดบของขนธ ๕ ๔๐๘

อายตนบรรพ: เทาทนความไมใชตวตนของผสสะ ๔๔๑

โพชฌงคบรรพ: ส�ารวจความพรอมบรรลมรรคผล ๔๕๗

สจจบรรพ: รจกความจรงในมมมองของอรยะ ๔๗๔

อำนสงกถำ:ผลแหงกำรเจรญสต ๔๙๔

พทธพจนในพระธรรมบท ๕๑๐

อ�รมภกถ�จ�กดงตฤณ

ในทำงโลก ชวตทมเปำหมำย ไมใชเพอใหไดตวเปำหมำยอยำงเดยว แตเพอไดตวตนทไปถงเปำหมำยดวย ใครจะสงำงำมสงสงหรอยงใหญเพยงใดกขนกบวำไดไปยนคอยกบธงทปกไวบนยอดเขำสงระดบไหน

แตในทำงธรรมชวตทไปไดถงเปำหมำยสงสดในพทธศำสนำไมใชเพอใหไดมำซงตวตนใหมระดบใด ตรงขำม เปนกำรทงควำมรสกวำมตวตน เพอเขำถงภำวะ ไรตวผทกข ซงขำมพนควำมสงำงำมควำมสงสงและควำมยงใหญทงปวงไป

กำรเขำถงเปำอนเปนยอดสดของพทธศำสนำคอกำรตนขนรตำมจรง ไมวำจะลมตำหรอหลบตำ มมมองของเรำจะแปลกเปลยนไปอยำงสนเชง เหมอนพลกกลบดำน หรอเหมอนพนทยนอยทะลหำยไดทยนใหมเปนอะไรทเหนอควำมคำดหมำย

อยำงไรกตำม พทธศำสนำมไดเรมสอนจำกวธมองทแปลกประหลำดชวนพศวง ตรงขำม ทกอยำงเรมตนจำกจดทเหนงำยเขำใจไดตรงกน เชน ใหถำมตวเองวำ เรำอยำกเปนทกขหรอเปนสข แนนอนทกคนตองตอบวำ อยำกเปนสข

จำกนนพทธศำสนำจะชควำมจรงผำนค�ำถำมส�ำคญในล�ำดบตอมำนนคอ อยำกสขชวครำวหรออยำกสขถำวร แนนอนทกคนตองตอบวำ อยำกสขถำวร

จดตดอนนำพศวงอยทตรงน กำรเขำถงบรมสขหรอสขถำวรนน กอนอนตองเขำใหถงสจจะทวำกำยใจทงแทงนแหละทเปนทกขสงบจำกกำยใจไดกเหมอนดบไฟได ควำมสขอนเยอกเยนรออยตรงทควำมทกขอนรอนแรงหำยไปประดจเปลวเทยนดบนนเอง ไมตองเรยกขอเลย

ดงตฤณ dungtrin.com

6 7

อารมภกถา

แตถำยง รบไมได วำกำยใจนเปนทกขค�ำวำกำยใจเปนทกขยง เปนเทจ ส�ำหรบเรำกมวธเปนสขชวครำวคออยำไปสรำงเหตแหงควำมล�ำบำกกำยล�ำบำกใจใหสรำงแตเหตแหงควำมสบำยกำยสบำยใจเขำไว

เหตแหงควำมล�ำบำกกำยล�ำบำกใจคอบำปอกศล โดยยนยอคอท�ำตวเปนคนตระหน เปนผทศลกลำ ำสตว ลกทรพย ผดกำมโกหกและกนเหลำหำกเปนผทศลเตมขนสกระยะหนงยอมทรำบเตมอกรแนอยแกใจวำกำยกอยล�ำบำกใจกอยล�ำบำกทส�าค คอคนบาปไมมทางเหนตามจรงไดเลยวา าย จเปนท มแตอยา ปลนมาเพมดวย �า

สวนเหตแหงควำมสบำยกำยสบำยใจคอบญกศล โดยยนยอคอท�ำตวเปนคนมน�ำใจมควำมรกในศลเวนขำดจำกกำร ำสตวลกทรพยผดกำมโกหกและกนเหลำหำกสำมำรถรกษำศลไดสะอำดหมดจดสกระยะหนง ยอมทรำบวำควำมไรมลทนท�ำใหกำยสบำยใจสบำยเพยงใดทส�าค คอคนสะอาดยอมเปน มสทธพ นานเหนตามจรงวา าย จเปนท ควรสละทงเสย เพอเ าถง

บรมส อนเหนอ วา ารแบ าย จไวเปน าระ

กำรเปนผมศลหมดจดดแลว จะท�ำใหเรำพบควำมจรงขนตนประกำรหนง คอแมศำสนำพทธจะเชอยำก แตกพสจนงำย ไมจ�ำเปนตองตำยเสยกอนจงคอยรวำทพระศำสดำตรสเปนเรองจรงหรอของหลอกหำยใจเดยวนกพสจนไดเดยวนวำไมเทยงบงคบใหเขำหรอออกอยำงเดยวไมไดบงคบใหสนยำวตลอดไมไดมแตควำมเปนธำตลมไมมบคคลเมอใดรชดเชนนมโนภำพของผหำยใจยอมดบลง และนนเองควำมจรงเกยวกบลมหำยใจจงปรำก ชด วำเปนทกขไมใชตวตนนำยดถอเอำเลย

รำงกำยกเหมอนลมหำยใจ ควำมรสกเปนสขเปนทกขกเหมอนลมหำยใจ สภำพจตตำง กเหมอนลมหำยใจ ควำมจ�ำไดหมำยรและควำมนกคดดรำยตำง กเหมอนลมหำยใจ ดเดยวนก

เหนเดยวนวำเหลำนนไมเทยง เปนทกข ไมใชตวตน ไมควรหลงยดมนถอมนไปทงสน ารเปน ไมเ าตามร ไมเ าตามดอยโดยความจรงเ นน นบวาพลาดโอ าส ความเปนมน ย นารท�าลายท หสน

ผเขำถงควำมจรงในพทธศำสนำไดชอวำเปนอรยบคคลเปนผบรรลมรรคผล เหนควำมจรงอนเปนธรรมชำตเดมแทถำวรอนควรปรำรถนำสงสด คอนพพำน กบทงรจรง วำถำยงมกำยใจอย ตอใหดเลศนำอจฉำปำนใด กนบวำเปนทกขอยด เนองจำกมอนตองปรวนแปรไปทนอยกบสภำพเดมอนนำชนใจไมไดไมอำจสงใหเปนไปดงใจนกมแตตองใชก�ำลงใจ นสรำงเหตด ไมมทสนสด เพอจะไดไมตองทนรบผลเปนควำมล�ำบำกกำยล�ำบำกใจเพยงชวครำว

ถงยคปจจบนยงมควำมพยำยำมเขำใหถงมรรคผลนพพำนกนอย ทง ำยพระและ ำย รำวำส แต วธเขำใหถง กลำยเปนเรองนำสงสย เพรำะดเหมอนมมำกมำยหลำยวธตำมแตละส�ำนกจะบญญตไวน�ำมำซงสำรพดขอกงขำ เชนรปแบบตำยตวของใครทใชแน ทรอยถกแลวหรอยง ปรำก กำรณทำงกำยและทำงจตทเกดขนถอเปนญำณขนไหน

ควำมจรงคอถำจบจดถกวำเรำเอำกนทกำร มสตชอบ คอรกำยใจไดตำมจรงกบ มสมำธชอบ คอตงมนอยกบกำรรนนไดเปนปกต กคงท�ำควำมเขำใจกนงำยขน กลำวคอ เมอเลงเ ามาทจต ทตวร แลวพบวามส าพรทถ ตอง เหน าย จเปน องไมเทยง ไม ตวตนไดเปนป ต หนบวามาถ ทางแน แมจะนตนดวยวธทแต ตาง นอยางไร ตาม

หนงสอ มหำสตป ฐำนสตร เลมนแสดงวธบรรลมรรคผลตำมทพระพทธเจำสอน โดยน�ำสตป ฐำน ๔ มำซอยเปนบทเปนตอน แตละบทอำศยพระพทธพจนเปนหลกตง ตำมดวยกำรแสดงนยำมศพทตำง จำกนนจงพดถงจดประสงคของกำร กในแตละบทแลวจงคอยวำกนถงแนวทำงในกำร กกนดวยภำษำรวมสมย

ดงตฤณ

8

อารมภกถา

เพยงศกษำดวยกำรอำนอยำงเดยวทกทำนคงรสกไดวำ ารนบนไดทละ นจะพาไปส นบนได น ด าร สตตาม

ล�าดบสตป าน ประ นวาจะไปถงสตรถงทสดได นนน

กำรมพระพทธพจนเปนหลกตงนน นอกจำกจะท�ำใหเชอมนไดวำวธ กและประสบกำรณทงหมดยนพนอยบนค�ำสอนของผกอตงพทธศำสนำยงจะไดแรงบนดำลใจวำพระองคทำนสอนมนษยไมวำจะรวมสมยกบทำนหรอจะเปนยคหลงจำกทำนสนพระชนม โดยวธกำรกเปนเรองสนกท�ำไดจรงและ ตองท�ำ ใหไดกอนตำยเพอจะไมไปมองยอนกลบมำดวยควำมเสยดำยชวตในชำตทพบวธดบทกขของพระพทธเจำกน

ประมำณควำมสวำงทเกดจำกบญในกำรเรยบเรยงมหำสตป ฐำนสตรออกสสำธำรณชนมเพยงใด ผเขยนขอใหไดแกบดำมำรดำญำตมตร ครบำอำจำรย ผใหควำมชวยเหลอจดท�ำหนงสอตลอดจนเพอนรวมทกขทงหลำยในสำกลจกรวำลโดยถวนหนำเสมอกน กบทงขอใหผเพยรเจรญสตตำมแนวทำงทถกตองของพระพทธเจำ จงเขำถงธรรม และมชวตนเปนทกขครงสดทำย ไดหำยตวไปอยำงสงำงำม เสมอนเปลวเทยนดบทไมทงรองรอยไวใหใครจบควำมรอนไดอก

ดสงหำคม๕๕

บช�พทธคณ

ถาจะเทยบกเปรยบแสงมาสองเกลา

ไสวราวเอาฟามาเปดเผย

ตดคกแคบแอบมนดวยคนเคย

กสดเอยเฉลยค�าเมอธรรมมา

เหมอนบาใบไรตามากอนเกา

วนวนเศราเฝาออกแรงแสวงหา

กองขยะคยสนดวยชนชา

แมโรยลาหนาหมนกทนไป

พระเอาตามาประทานแกคนบอด

รกษารอดตลอดสายจนหายไข

พระปรานทสดนมเกนใคร

จะจดจ�าพระองคไวไมลมเลอน

พนมปนอญชลนพอหรอ

สองมอไหวชางงายดายอะไรเหมอน

พระคณใหญตอใหคนเปนดาวเดอน

เสมอเลอนหนสนดวยดนดาน

ถารอนใจใครบชาตถาคต

พระสงสอนใหสลดในสงขาร

ดวยจตเราเฝารดนานนาน

กระทงผลาญอปาทานจนลาญเรยง

แลวเอาใจใสแพรวเปนแกวเกา

มาเปลงค�าบชาใหเตมเสยง

พระสอนมาขานมพอเพยง

จะล�าเลยงถวายองคพระทรงธรรม

ตง dungtrin.com

12 13

อ ารกถา

อทเทสวารกถาพทธพจน

สมยหนงพระผมพระภำคประทบอยในกรชนบทมนคมของชำวกร ชอวำกมมำสทมมะณทนนพระผมพระภำคตรสเรยกเหลำภกษสำวกวำ

ดกรภกษทงหลาย หนทางนเปนทางเดยวทจะท�าใหเหลาสตวบรสทธได ลวงพนความโศกและความร�าพนคร�าครวญได ดบทกขและโทมนสได บรรลอรยมรรคเพอเหนแจงพระนพพานได หนทางนคอ สตปฏฐาน ๔ ประการ

สประการนนมอะไรบาง ดกรภกษทงหลาย ภกษในพระศาสนาน…

พจารณาเหนกายในกายอยเสมอ มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได เปนประการหนง

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอยเสมอ มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเปนอกประการหนง

พจารณาเหนจตในจตอยเสมอ มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเปนอกประการหนง

พจารณาเหนธรรมในธรรมอยเสมอ มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได นเปนอกประการหนง

จบอทเทสวำรกถำ

นย�ม

ภกษ คอ ผรตววำมกเลส แลวเพยรป บตดป บตชอบเพอละกเลสเสย(จ อสสปรสตร)

บรรลอรยมรรคคอกำรตรสรแจงลำงผลำญกเลสเปนขน ตงแตท�ำลำยควำมส�ำคญผดวำมตวตน ไปจนกระทงดบอปำทำนวำมตวตนไดเดดขำด

เหนกายในกาย คอ เหนสวนหนงของอำกำรทำงกำยเชน ลมหำยใจถอวำเปนสวนหนงของกำย กำรเหนลมหำยใจกถอเปนกำรเหนกำยในกำยเปนตน

อภชฌาคอควำมเลงโลภอยำกไดนนอยำกไดน

อทเทสวารกถา คอ บทตง ยงไมลงลกถงหลกวธใหน�ำไปป บต สงทจะตองท�ำคอกำรจดจ�ำไวดวยควำมเขำใจวำ กำรเจรญสตป ฐำน เขำท�ำกนทไหนเพออะไร

อยำงไรกตำม ยงมในแหงอนทพระพทธเจำตรสแสดงไว

ตง dungtrin.com

14 15

อ ารกถา

วำสตป ฐำน ๔ มใชสงทใคร กท�ำกนได ไมวำจะมจตสะอำดหรอสกปรกเพยงใด โดยทแทแลว จตของผเหมำะจะ กเจรญสตป ฐำนนนตองเปนจตทสะอำดพรอมจะเหนควำมจรงอยำงตรงไปตรงมำ ดงเชนทพระพทธเจำทรงแสดงในภกขสตร พระสตตนตป กเลม๑๑ทภกษรปหนงตงใจจะปลกวเวกกเขำกรำบขอรบแนวป บตหรออบำยภำวนำจำกพระพทธองค พระพทธองคยงไมบอกอบำยทนท ทวำตรสสงใหส�ำรวจตนเองในเรองของศลกอนมควำมดงน

ดกรภกษ เธอจงยงเบองตนในกศลธรรมใหบรสทธกอน เบองตนของกศลธรรมคออะไร? คอศลทบรสทธด (สล วสทธ) และความเหนตรง (ทฏฐวสทธ) เมอใดศลของเธอจกบรสทธด ความเหนของเธอจกตรง เมอนนเธออาศยศล ตงอยในศลแลวพงเจรญสตปฏฐาน ๔ โดยสวน ๓ (คอเจรญอยางมความเพยร มสมปชญญะ มสต)

ศลจะท�ำใหเรำไมมอะไรคำใจถำขำดศลเสยแลวกเปนไปไมไดทจะใหจตสงบ ปรำศจำกควำมหวนไหว ปรำศจำกควำมฟงซำนมแตจะคดหรอมองอะไรบดเบยวผดจำกควำมจรงเพอเขำขำงตวเองเหนควำมผดเปนของดเหนกงจกรเปนดอกบว

หลงจำกมศลสะอำดพอ กบทงท�ำควำมเขำใจวำควรระลกถงกำยนสขทกขนสภำพจตนและสภำวธรรมนกไดชอวำมแนวทำงทถกตองอยในทศแหงกำรเขำใหถงพระนพพำนดวยกำยใจน

ว ำกนถงมมมองเกยวกบกำร กจต กต องกลำววำสตป ฐำนคอกำร กจตชนดหนง แตเพอเปนกำรปดกนไมใหเกดควำมเขำใจผดคดวำสตป ฐำนเปนเพยงกำรนงหลบตำท�ำสมำธอกทงไมใชเพยงญำณขนสงทเรยกกนวำ วปสสนำ ทำเดยว เรำกควร

ท�ำควำมเขำใจกนตงแตตรงนวำ สมถะ คออะไร และ วปสสนำ ตำงกนกบสมถะแคไหน

นยามของสมถะและวปสสนา

ในจตตปปำทกณ พระอภธรรมป ก เลม ๑ นยำมของลกษณะจต อนเปนสญลกษณของสมถะและวปสสนำไวดงน

สมถะมในสมยนนเปนไฉน? ความตงอยแหงจต ความด�ารงอยแหงจต ความมนอยแหงจต ความไมสายไปแหงจต ความไมฟงซานแหงจต ภาวะทจตไมสายไป ความสงบ สมาธนทรย สมาธพละ สมมาสมาธ ในสมยนนอนใด นชอวาสมถะมในสมยนน

วปสสนามในสมยนนเปนไฉน? ปญญา กรยาทรชด ความวจย ความเลอกสรร ความวจยธรรม ความก�าหนดหมาย ความเขาไปก�าหนด ความเขาไปก�าหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะทฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรแจมแจง ความคนคด ความใครครวญ ปญญาเหมอนแผนดน ปญญาเครองท�าลายกเลส ปญญาเครองน�าทาง ความเหนแจง ความรชด ปญญาเหมอนปฏก ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนศาสตรา ปญญาเหมอนปราสาท ความสวางคอปญญา แสงสวางคอปญญา ปญญาเหมอนประทป ปญญาเหมอนดวงแกว ความไมหลง สมมาทฏฐ ในสมยนนอนใด นชอวาวปสสนามในสมยนน

ตง dungtrin.com

16 17

อ ารกถา

สรปวำอำกำรทจตสงบตงมนไมฟงซำนมก�ำลงคอลกษณะของจตทเปนสมถะสวนอำกำรทจตมปญญำรชดไมหลงผดท�ำลำยกเลสไดคอลกษณะของจตทเปนวปสสนำ

ในมหำสตป ฐำนสตรนน พระพทธเจำมไดทรงระบจ�ำแนกแยกแยะ วำตรงไหนคอสมถะ ตรงไหนคอวปสสนำ แตพระองคกทรงแยกหนำทของสมถะและวปสสนำไว ในปฐมปณณำสกพระสตตนตป กเลม๑๒คอ

ดกรภกษทงหลาย ธรรม ๒ อยางเปนไปในสวนแหงวชชา ธรรม ๒ อยางเปนไฉน คอ สมถะหนง วปสสนาหนง ดกรภกษทงหลาย สมถะทภกษเจรญแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอบรมจต จตทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละราคะได วปสสนาทอบรมแลวยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอบรมปญญา ปญญาทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละอวชชาได

แมแตผทบรรลธรรมชนตนแลว แตยงไมจบกจ ยงไมถงแกนสำรชนลกสดของพระพทธศำสนำกยงจ�ำเปนตองเจรญทงสวนของสมถะและวปสสนำ ดงจะเหนได ในมหำวจฉโคตตสตรพระสตตนตป กเลม๕ทภกษชอ วจฉะ บวชไดเพยงครงเดอนกถงมรรคผลชนตน เปนพระโสดำบนบคคลทำนกเขำไปกรำบทลขอค�ำแนะน�ำขนตอไปจำกพระพทธองคซงพระองคทำนกตรสวำ

ดกรวจฉะ ถาเชนนน เธอจงเจรญธรรมทงสอง คอสมถะและวปสสนาใหยงขนไปเถด ดกรวจฉะ ธรรมทงสองคอสมถะ

และวปสนาน เธอเจรญใหยงขนไปแลว จกเปนไปเพอแทงตลอดในธาตหลายประการ

สรปคอ จะเปนผเรมตนภำวนำ หรอผภำวนำกระทงถงมรรคผลแลวกยงตองเจรญทงสมถะและวปสสนำใหยง ขนไปใชจะละเลยสวนใดสวนหนงดวยควำมประมำทวำไมส�ำคญไมจ�ำเปน

ตำมขอเทจจรงในกำรป บตประกำรหนง กคอ ถำจตยงถกหอหมดวยกเลสหยำบ โอกำสทจะเหนควำมจรงคอไตรลกษณของรปนำมเพอควำมปลอยวำงเพอควำมรแจงวำกำยใจไมใชตวตนนนเรยกไดวำไมมเลย ขอใหนกวำถำก�ำลงโลภอยำกกนของอรอยตรงหนำอยำงแรงจดขนำดน�ำลำยไหลสอหรอก�ำลงฟงซำนเปนทกขกบปญหำหนกอกจนมนตอ จตจะอยในควำมพรอมพจำรณำโลภะในจตเปนอนจจงหรอไม หรอพรอมพจำรณำทกขเวทนำเปนของทเกดแตเหตหรอไม

เพรำะฉะนน ถำใจยงไมสงบจำกเครองรบกวนหนก กตองท�ำใหสงบลงบำง ดวยกำรตดใจออกมำจำกของหยำบ พอมสตบำงแลวกผกใจไวกบสงใดสงหนงวตถอนเปนเครองผกใจนนเองเรยกวำอำรมณ หรอ อำรมณสมำธ มอยแลวในมหำสตป ฐำนสตรแตเรำตองสงเกตสงกำแยกแยะเอำตำมนยำมของสมถะและวปสสนำ

ยกตวอยำงเชน ในอำนำปำนบรรพ พระพทธองคใหรลมหำยใจหลำยตอหลำยแงถำแงทรวำนลมเขำนลมออกอนนนคอผกใจไวกบอำรมณเฉย ยงไมไดพจำรณำอะไรกเขำขำยเปนสมถะสวนถำใหป บตอะไรอยำงเชนพจำรณำเหนธรรมคอควำมเกดขนในกำยบำงพจำรณำเหนธรรมคอควำมเสอมในกำยบำง ดงนเรยกวำใชลมหำยใจทถกรนนเองเปน อำรมณวปสสนำ คอเหนธรรมดำเกดดบเพอปลอยวำงลมหำยใจวำไมใชตวเรำไมใชของเรำ

ดงนน ตวของสภำวะอนเปนวตถแหงกำรถกร มใชตวบอก

ตง dungtrin.com

18 19

อ ารกถา

วำเปนสมถะหรอวปสสนำ เชน ลมหำยใจเหมอน กน ยงถกรไดทงโดยควำมเปนสมถะและวปสสนำ ตวบอกทแทจรงวำตรงไหนเปนสมถะตรงไหนเปนวปสสนำกคอ วธร หรออำกำรด�ำเนนจตนนเองรเ ย เพอสงบจา เลสหยาบถอวาเปนสมถะ รเพอเหนแจงวาไม ตวตนถอวาเปนวปสสนา

ทกหมวดของมหำสตป ฐำนสตร จะลงเอยดวยกำรรโดยควำมไมยดมนถอมน เสมอเพรำะฉะนนจงกลำวไดวำมหำสตป ฐำนสตรทงหมด กคอกำรท�ำวปสสนำใหแจง ผำนกำรไตล�ำดบมำจำกสมถะ

เมอเขำใจตรงกนดงนกขจดปญหำทมกเกดขนคอควำมเหนเปน กเปน ำย ำยหนงอยำกท�ำสมำธกอน ใหเหตผลวำก�ำจดนวรณอนเปนอปสรรคขวำกหนำมในทำงวปสสนำเสยไดแตแทจรงมนยแอบแ งคอชอบรสชำตควำมสงบ พอท�ำสมำธแลวกเอำแตจมจอมอยกบรสนนทงวน หรอไดสมำธแลวเอำไปเลนสนกอน ไมนอมมำพจำรณำรปนำมโดยควำมเปนไตรลกษณ

สวนอก ำยหนงไมยอมใหท�ำสมำธใหเหตผลวำท�ำสมำธเปนเรองนอกพทธศำสนำพำใหหลงทำงแตแทจรงอำจมนยแอบแ งคอตนเองไมประสบควำมส�ำเรจในงำนสมำธ อกทงชอบใจทจะศกษำคนควำใหแตกฉำนทวถงควำมรในพระไตรป ก เหนควำมจรงจำกกระดำษมำกกวำจะเหนควำมจรงจำกกำยและใจของตนเอง

ตอเมอตงท ฐหรอควำมเหนไวถกตรงดแลว กำรแบงแยกระหวำงสมถะกบวปสสนำจะไมม เมอท�ำสมถะจะเหนรำกของควำมเปนวปสสนำ เพรำะจตตงมนสำมำรถเหนสภำวธรรมตำมจรง และเมอท�ำวปสสนำจะเหนควำมกำวหนำทเอำไปเตมใหสวนสมถะเพรำะจตมควำมปลอยวำง กเลสเบำบำง ไมฟงซำนซดสำยไปขำงนอกตวเชนเคย

เพรำะฉะนน หำกเหนใครนงหลบตำนง เจรญสขใน ำน

กลำงถ�ำกลำงเขำ กอยำเพงตดสนวำเขำท�ำผด ตองดวำในใจเขำมแผนทภำวนำ ไวอยำงไรออกจำกสขใน ำนแลวจตเขำมสตตงอยทฐำนไหนพอเพยงจะไปถงควำมเขำใจอรยสจหรอไม

ในอกภำพลกษณหนงถำเหนใครเอำแตลมตำกนนอนดมท�ำ พด คด อยในชวตประจ�ำวนตำมปกตทกอยำง ไมเคยหลบตำท�ำสมำธเลย กอยำเพงดวนนกประมำทวำทำนผนคงไมมสวนแหงกำรภำวนำกบใคร แทจรงโลกภำยในของเขำอำจก�ำลงสวำงโพลงขนเรอย ตำมล�ำดบวนเวลำแหงกำรเจรญสตถกทำง ตรงหลกสตป ฐำน๔กได

และทำยทสดคอถำใครอำงวำเรยนรพระธรรมคมภรมำมำกท�ำทงสมถะทงวปสสนำมำนำนปแตกเลสไมลดลงเลยยงประกอบพรอมดวยมโนทจรต วจทจรต และกำยทจรต ครบวงจร อยำงนกสะทอนใหเหนเชนกนวำงำนสมถะและวปสสนำของเขำบกพรอง ไมไดท�ำจรงหรอท�ำจรงแตวำไมตรงทำงเสยแลว

จดมงหม�ย

อทเทสวำรกถำน น�ำมำเปนหลกตงกเพยงเพอชใหมองเหนภำพรวมวำ สตป ฐำน ๔ คอกำรศกษำและป บตอยในขอบเขตของกำยใจนเทำนน ไมใชสรำงกำยใจอนหรอหวงวำจะมกำยใจอนใหยดถอกนอก

นอกจำกนนกำรตกรอบไวอยำงชดเจนวำ กำยใจ สำมำรถจ�ำแนกดจำกสภำพหยำบลงไปถงสภำพละเอยด ไมใหหลงเขำใจผดคดวำสตป ฐำนมแคกำรดอะไรอยำงหนงเพรำะควำมจรงม๔ดำนถำดดำนเดยวกละไดดำนเดยวตอเมอดครบทง๔ดำนจงเปนอสระจำกพนธนำกำรครบทกดำน

กาย

านปสสนา

dungtrin.com

23อานาปานบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางไรภกษจงจะพจารณาเหนกายในกายอยเสมอ คอภกษในพระศาสนาน ไปสปา ไปสโคนไม หรอไปสเรอนวาง นงคบลลงก ตงกายตรง ด�ารงสตไวเฉพาะหนา

เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา

เมอหายใจออกยาวกรชดวาหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาวกรชดวาหายใจเขายาว

เมอหายใจออกสนกรชดวาหายใจออกสน เมอหายใจเขาสนกรชดวาหายใจเขาสน

ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรตลอดกองลมทงปวงหายใจออก

ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรตลอดกองลมทงปวงหายใจเขา

dungtrin.com

24 25

อา า า รร

ยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขารหายใจออกยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย นายชางกลงหรอลกมอของนายชางกลงผขยน เมอชกเชอกกลงยาวกรชดวาเราชกยาว เมอชกเชอกกลงสนกรชดวาเราชกสน แมฉนใดภกษกฉนนนเหมอนกน…

เมอหายใจออกยาวกรชดวาเราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาวกรชดวาเราหายใจเขายาว

เมอหายใจออกสนกรชดวาเราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสนกรชดวาเราหายใจเขาสน

ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรตลอดกองลมทงปวงหายใจออก

ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรตลอดกองลมทงปวงหายใจเขา

ยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขารหายใจออกยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

จบอำนำปำนบรรพ

นย�ม

บรรพอำนวำบบ-พะแปลวำ ตอน หรอ ขนบนได โดยนยของกำรเรยงล�ำดบหมวดหมและขนตอนของสตป ฐำน ๔ กเหมอนบอกโดยนยวำมกำรไตระดบไปตำมล�ำดบขน โดยนบเรมจำกอำนำปำนบรรพเปนขนแรกนนเอง

อานาปาน แปลวำ ลมหำยใจเขำออก อำนำปำนสต จงหมำยถงสตก�ำหนดลมหำยใจเขำออกและอำนำปำนบรรพกคอสวนหนงของอำนำปำนสตซงมำอยหวแถวน�ำหนำบรรพอน ของกำยำนปสสนำ เพอเปนกำวแรกของกำร กสตป ฐำนส�ำหรบผตองกำรกตำมล�ำดบขนไปโดยปรยำย

dungtrin.com

26 27

อา า า รร

จดมงหม�ย

เพอรลมหำยใจใหเปน รวำจะดควำมไมเทยงอยำงงำย กนทไหน รวำสภำพทำงใจทเกดขนหลงจำกกำรสงเกตลมเปนอยำงไรไดบำงท�ำใหมหลกชดเจนวำจะเรมตนเจรญสตป ฐำนอยำงไร โดยอำศยสตธรรมดำ ทสำมำรถระลกไดวำก�ำลงหำยใจออกอยหรอหำยใจเขำอยนเองเปนตวตง

กำร กอำนำปำนสตนน นอกจำกจะชวยใหออกตวไดอยำงถกตองชดเจนแลว ยงเปนรำวเกำะไปในระหวำงแหงกำรเจรญสตป ฐำน กลำวคอ ชวยไมใหสงใจไปหำกเลสสะเปะสะปะ มเกณ วดทแนชดคอถำสตของเรำแสสำยเรอยเปอยกจะเหมอนลมลมหำยใจไปนำน แตถำยงรสกถงกำรหำยใจเขำออกอย อยำงนอยกบอกตนเองไดวำสตของเรำยงไมไปไหนแน หรอแมเมอฟงซำนซดสำยไปบำง กกลบเขำทำงใหมไดเรว โดยระลกแบบนบหนงใหมวำขณะนก�ำลงหำยใจออกหรอหำยใจเขำนนเอง

เมอตำมรลมหำยใจจนจตเปนสมำธบำงแลว กยอมเปนผมควำมสำมำรถ รตำมจรง หรอ ยอมรบตำมทมนเปนไปตำมเหตปจจย ดงทพระพทธองคตรสไวในสวนหนงของอปนสสตรพระสตตนตป กเลม๘วำ

ดกรภกษทงหลาย เรากลาวแมซงยถาภตญาณทสสนะ (ความรตามความเปนจรง, รตามทมนเปน) วามเหตทองอาศย มไดกลาววาไมมเหตทองอาศย ดกรภกษทงหลาย กอะไรเลาเปนเหตทองอาศยแหงยถาภตญาณทสสนะ ควรกลาววาสมาธ

ควำมสำมำรถในกำรยอมรบตำมจรงเปนสงทส�ำคญมำก

จตของคนทวไปโดยปกตจะขำดควำมสำมำรถในกำรยอมรบสงทอยตรงหนำอยำงยงยวด โดยเฉพำะถำหำกไมเปนไปตำมควำมปรำรถนำ หรอคำนกบควำมเชอท งใจมำเนนนำน ตอเมอกระท�ำจตใหสะอำดดวยศล และตงมนดวยสมำธดวยกำรรลมหำยใจตำมจรงควำมสำมำรถในกำรยอมรบควำมจรงอน ทเหลอยอมงำยขน

เมอค�ำนงถงกำรเจรญสตป ฐำนโดยรวม กตองมองวำหำกกอำนำปำนสตอยำงถกตอง ยอมเทำกบไดเสำหลกส�ำคญในกำรกสตป ฐำน๔ทงหมดดงทพระพทธเจำตรสไวในผลสตรอำนำ

ปำนสงยตพระสตตนตป กเลม๑๑โดยใจควำมสรปคอ

หากจะฝกสตปฏฐานขนใดๆ กพงเอาใจใสอานาปานสตสมาธใหด

ควำมหมำยคอ เมอจตตงมนจำกกำร กอำนำปำนสตแลว กจะน�ำไปตอยอดสตป ฐำนขนสงยง ขนทงหมดไดโดยสะดวก และทสดแลว พระพทธองคยงทรงรบรองไวในพระสตรเดยวกนดวยวำกำร กอำนำปำนสตอยำงตอเนอง จกเปนเหตใหเขำถงซงมรรคผลขนสงสดได

ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว กระท�าใหมากแลว พงหวงไดผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คออรหตตผลในปจจบน หรอเมอยงมความถอมนอย กจะเปนพระอนาคาม

ดวยควำมทอำนำปำนสตมอำนสงสมำกทสดเชนน จงไมนำแปลกใจวำเหตใดจงถกยกขนเปนบทตงในกำรเรม กเจรญสตป ฐำนผป บตเพยงสวนนของมหำสตป ฐำนสตรไดส�ำเรจจะ

dungtrin.com

28 29

อา า า รร

มควำมรสกออกมำจำกภำยในเดนชดกวำปกต สำมำรถเหนโลกเปนสองมต มตหนงเปนควำมเคลอนไหวภำยนอกอนเปนเปลอกไรสำระ อกมตหนงเปนควำมเคลอนไหวภำยในของจต ซงเปนเหตใหสำมำรถ กสตรนำมธรรมอนเปนกำร กขนสงของสตป ฐำน๔โดยงำยขออยำไดเขำใจวำ กอำนำปำนสตไปเพอจะรลมหำยใจและกำยอนเปน ำยรปธรรมหยำบ เทำนน

แนวท�งฝก

ประสบกำรณภำยนอก อนไดแก ภำพ เสยง และสมผสทงหลำย ทเขำมำกระทบนน กอใหเกดควำมรสกขนมำอยำงหนง คอตวเรำ ถกกระทบและควำมรสกในตวเรำนนกกอควำมคดดคดรำยก�ำลงใจทจะคดดคดรำยนน ใหควำมรสกวำเรำมตวตนใหญหรอเลกเหนอกวำหรอเปนรองอย ำยเทพหรอ ำยมำรและดวยควำมรสกดงกลำวนนเองจะกอใหเกดมโนภำพเกยวกบตวตนของบคคลขนมำอยำงหนง กลำยเปนเครองเกำะเกยวใหยดมนวำนนคอตวตนของเรำเปนตวเรำแน

อำนำปำนสต จะเปลยนมโนภำพตวตนทคงทนน ใหกลำยเปนลมหำยใจทไมเทยง ซงกำรทจะปรบมโนทศนภำยในไดนน กตองอำศยกำรออกหำง หรอละทงประสบกำรณภำยนอกทกระตนควำมรสกในตวตนแรง ไปกอนดงเชนทพระพทธเจำทำนสอนภกษในสมยพทธกำลใหละเรอนออกไปสโคนไม

ภกษในพระศาสนาน ไปสปากด ไปสโคนไมกด ไปสเรอนวางกด…

สมยนกยงพอมปำ มโคนไมใหญใหอำศยสงบกำยสงบจต

บ�ำเพญเพยรภำวนำ ทกคนคงมประสบกำรณตรงกนวำถำเขำปำหรอเขำไปในสถำนททมตนไมเยอะ จะชวยใหจตใจเยอกเยนลงคลำยควำมรมรอนกงวลฟงซำนในชวตประจ�ำวนลงไดมำก นจงนบวำเปนกำรใชสถำนทเขำชวยเตรยมจตเบองตนไดอยำงด คงไมมขอกงขำ

สวน เรอนวำง นน นำจะหมำยถงวำ ถำหำปำหำไมเปนรมบงใหเบำใจไมเจอ กควรเขำสสถำนทสงดจำกผคน ยงมขำวของนอย ไดจะยงดทดลองเขำไปในหองวำงปรำศจำกสงของลงนงสงบใจสกพกแลวมำลองนงในหองนอนของตวเองจะพบวำลกษณะกำรท�ำงำนของจตใจแตกตำงกนมำก โดยเฉพำะส�ำหรบมอใหม ทงนกเพรำะหองนอนทเตมไปดวยสมบตพสถำนสวนตวนน แมหลบตำลงใจกยงเหนและชนทจะนกคดแบบทเคยนกคดเปนตนวำอยำกฟงเพลง อยำกอำนหนงสอ อยำกกน อยำกนอน ของมนรทำงไปหมดวำอปกรณสนองควำมอยำกแตละชนดจดวำงไวตรงไหน เมอปรำศจำกของเหลำน กเปนธรรมดำอยเองทใจจะไมปรงแตงอยำกเอำโนนอยำกเอำนในแบบเดม

ถดจำกเรองกำรเตรยมพรอมเกยวกบสถำนท กมำดเรองของควำมเตรยมพรอมทำงกำย เรมตนขนมำ พระพทธองคใหนง และเปนกำรนงแบบคอนขำงพเศษทเรยกวำ นงคบลลงก ซงหมำยถงกำรนงขดสมำธตงกำยตรงด�ำรงสตไวเฉพำะหนำทงนกเพอใชทำนงอนจดไวดแลวนนเปนฐำนทตงของสตไปเองโดยธรรมชำต

จดส�ำคญเหนอสงอนใดในกำร นงคบลลงก คอตงกำยตรงด�ำรงสตมนเฉพำะหนำ เปนทตงทสะดวกกบกำรเหนลมหำยใจไดชดทงสนและยำวขอใหสงเกตวำลมหำยใจยำวนนจะเปนทรบรไดสะดวกตอเมอหลงตรงพดงำย วำจดส�ำคญทสดอยทคอตงหลงตรงสวนมอจะวำงไวอยำงไรอนนพระพทธองคไมไดทรงจ�ำกดไวถำมอวำงเขำแลวสบำยไหลเปดหำยใจสะดวกกถอวำใชและกอนจะปดเปลอกตำลง ใหทอดสำยตำสบำย ไปขำงหนำ ระวงอยำเพงจอง

dungtrin.com

30 31

อา า า รร

เขมง ใหท�ำกรยำเหมอนทอดมองดขอบฟำทะเลดวยควำมสบำยใจแลวปดเปลอกตำลงดวยโฟกสเดม

หลำยคนมกสงสย วำจ�ำเปนตองนงคบลลงกเสมอไปหรอไมควำมจรงแลวอำนำปำนบรรพและพระสตรเกยวกบอำนำปำนสตทงหลำยจะเนนเรองกำรรลมหำยใจมำกกวำทำนง เหมอนกบทเรำไมจ�ำเปนตองไปสปำ โคนไม หรอเรอนวำงเสมอไป แตอยำงไรกนำตระหนกวำพระพทธองคตรสแนะเกยวกบอำกำรทำงกำยไวเชนนหำกใครสำมำรถนงขดสมำธโดยสะดวก ไมเมอยขบหรอเปนปญหำจนเกนไป กควรลองไวเพอจะรจกฐำนทมนหรอชยภมอนเหมำะส�ำหรบกำรตำมรกองลมทงปวง แตหำกขดของจรง โดยเฉพำะผมวยสงแลว กอำจนงเกำอธรรมดำ จะเปนเกำอมแขนหรอไมมแขนกตำมสะดวก

นอกจำกนนควรตงขอสงเกตไวดวยวำกำรทคนเรำจะรสกถงลมหำยใจเขำออกไดตำมจรง จะตองมควำมผอนคลำยทำงรำงกำยพอสมควรอบำยวธงำย ทจะรตววำเกรงอยหรอไมคอใหส�ำรวจมำตำมล�ำดบนบจำก ำเทำ ำมอมำจนถงใบหนำ

หำก ำเทำงองมกใหร เมอรแลวจะผอนคลำยและเกดควำมรสกวำงขนทเบองลำง หำก ำมอก�ำเกรงกใหร เมอรแลวจะผอนคลำยและเกดควำมรสกวำงขนทเบองกลำงหำกใบหนำขมวดหรอตงกใหรเมอรแลวจะผอนคลำยและเกดควำมรสกวำงขนทเบองบน

หลงจำกวำงทงลำง กลำง และบนแลว จะเหมอนกลำมเนอทงหมดคลำยออกรำงกำยอยในสภำพพรอมจะรสกวำก�ำลงมลมเขำหรอลมออกแลวควำมวำงทไดมำจะเปนควำมวำงแบบเปนฐำนของควำมรสกถงตวนง ไมใชวำงแบบพรอมจะลองลอยออกไปนอกตวหำกตองกำรกลบมำสควำมรสกถงตวนงอนเปนฐำนของสมำธรลมไดอยำงรวดเรวกขอใหจ�ำอบำยดงกลำวนไวใหขนใจเถด

เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา

เกอบรอยทงรอยจะผำนจดสงเกตนไปอยำงงำยดำยทสดนอยรำยจะตงขอสงเกตวำเหตใดพระพทธเจำจงใหก�ำหนดรลมขำออกกอนขำเขำ

เมอก�ำหนดสตรลมขำออกกอนจะเปนตวอยำงชนดวำหำยใจออกใหรไดสบำย ตองแบบนหรอดวยควำมยำวขนำดนลองระบำยลมออกคลำยถอนใจโลงอกอยำคดวำนคอกำรเรมท�ำสมำธเพรำะจะท�ำใหเกรง แตลองคดวำเรำหมดเรองหนกอกกถอนใจโลงอกเสยทหนง

สงเกตวำเรำจะไมสนใจลมเขำมำกนก แตจะไปรบรลมออกมำกกวำเดม และสงทเปนผลตำมล�ำดบตอมำคอเมอหำยใจเขำ เรำจะทรำบวำควรจะยำวประมำณไหนใหสมดลพอดกน ตรงนส�ำหรบผเคยมปญหำจอลมหำยใจแลวหนกหวเพรำะเครงกบลมหำยใจเขำเกนไปนำจะพบวำมควำมคลำยตวลงอยำงงำย ทกครงทท�ำสมำธไมวำจะไปตดอยขนไหนฟงซำนอยำงไรเพยงยอนกลบมำก�ำหนดรลมหำยใจออก ลมหำยใจเขำธรรมดำ น จตกจะหวนกลบมำอยในขอบเขตอนสขสบำยดงเดม

อกประกำรหนง ขอใหสงเกตวำ ขนแรกนพระพทธองคใหก�ำหนดสตรเฉย วำนลมหำยใจออกนลมหำยใจเขำไมไดตองกำรสงอนใดส�ำคญไปกวำสตธรรมดำ ทรตำมจรง กำยขอระบำยลมออกกใหกำยท�ำงำนไปตำมปกตจตมหนำทเพยงรกำยเรยกรองขอลมเขำกใหกำยท�ำงำนไปตำมสภำพ จตมหนำทเพยงรเชนกน หำกใครนกไมออกวำมสตรแบบงำย เปนอยำงไรกขอใหลองพลก ำมอไปมำ จตมอำกำรรอยำงไร กใหรลมหำยใจออกและลมหำยใจเขำงำย เหมอนอยำงนน

ปกตจตของคนทวไปจะลอยไปลอยมำ คดเรองโนนเรองนตำมกเลสของแตละคนไมไดจออยกบกำยทงทอำศยกำยตลอด๒๔ชวโมงอบำยงำยทสดทจะดงมำจอกบกำยคอถำมตวเองเชนก�ำลง

dungtrin.com

32 33

อา า า รร

หำยใจออกหรอหำยใจเขำค�ำตอบทมใหตวเองนนแหละจะดงจตมำอยในขอบเขตของกำยโดยอตโนมต เรยกวำเพงเรมขนแรกถำท�ำไดตอเนองสกพกเดยวกเกดประสบกำรณ ลดทกข ลงไดทนใจ

เมอแจมแจงแลววำจะ ร อยำงไรในขนน กขอย�ำใหจ�ำอำกำรสบำย ไวตลอดไป เพรำะหลำยคนเมอเขำสขนอนมกจดจองจนกลำยเปนเกรง หรอกดเขำมำภำยใน ซงเปนเรองผดพลำดแตตนมอควรสงวรไวไมใหเกดขนเลยถำท�ำแลวยงอดอดหรอยงรสกด นกอำจคดอยำงนวำปกตเรำหำยใจไมไดอดอดแตพอเรม ก

แลวอดอดนนแปลวำกำรหำยใจของเรำไมเปนธรรมชำตเรำไมตำมรเฉย แลว ตองแกเสยใหมโดยหำยใจเปนปกตอยำงทเคยไมอดอดสงทเพมเขำมำมเพยงควำมรตำมจรงสบำย เทำนน

เมอหายใจออกยาวกรชดวาเราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาวกรชดวาเราหายใจเขายาว

ขอใหสงเกตวำ เมอมสตรลมหำยใจออกมสตรลมหำยใจเขำอยำงงำย นนลมจะยำวกวำปกตตรงนเปนจดทเรำกลำวไดวำจตสำมญทวไปมควำมผกพนแนบสนทกบลมหำยใจอยำงยง เมอปรบจตใหมำจออยกบสงทมนผกพนอยตรง ผลกคอสงนนแสดงตวเดนชด ขนมำกกวำปกต

เรมขนแรก พระพทธองคแคใหมสตรเขำออกเฉย แตขนนให รชด วำหำยใจออกยำวหำยใจเขำยำวถำรชดอยำงเปนไปตำมธรรมชำตจะไมอดอด แตถำเขำใจวำจะรชดนนคอเพงเลงเปนพเศษบบหนำทองหรอชวงอกเปนพเศษอนนนจะเกดควำมคบแนน เครงเกรงขนมำ ไมเปนผลดแตอยำงใด รชดในทนตองหำยใจทวทองผอนคลำยเบำกำยไปทว สงเกตใหขนใจวำจตเพงหนกเกนเมอไหรกำยเครงเกรงขนเมอนน ไมมทำงรอะไรไดชดเลย ตอเมอจตสบำยและกำยเบำ เมอนนควำมรชดจงเกดขนอยำงนมนวลเปนไปเองสง

ผลใหลมยำวอยำงเปนธรรมชำตตำมกำยทท�ำงำนเตมสภำพไปดวย

เมอป บตจนดลมเปนถงระดบหนง บำงคนอำจเหนสำยลมหำยใจยดยำวเปนนมตชดคลำยล�ำน�ำตกใหญ จงมกจ�ำเอำนมตนนมำใชในกำรป บตครงตอ ไป ซงถำหำกสภำวจตอยในควำมพรอมกดไป นมตแบบเดมปรำก ทนท แตหำกเพงเหนนมตสำยลมหำยใจชดเปนครงแรก กไมควรค�ำนงถงนมตแตควรระลกถงควำมจรงเกยวกบลมหำยใจไปตำมล�ำดบขนเชนรวำออกรวำเขำแลวดวำทออกและเขำนนยำวหรอสนอยำเรงรอนอยำลดทำงแลวจตจะคอย ปรบอำกำรรมำเขำทำงลมอยำงถกตองไมสบสนไมกระสบกระสำยแตอยำงใด

เมอหายใจออกสนกรชดวาเราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสนกรชดวาเราหายใจเขาสน

ตำมธรรมดำของคนยงไมเคย กตำมรลมนำน นนเมอมสตลำกลมเขำมำกกวำเคยระยะหนง อำจสกสบระลอกลมหำยใจยำวปอดจะคลำยลกโปงทอดลมเขำไปเกอบเตม เหลอพนทใหอดเพมนอยแลว หรอบำงทกเกดควำมลำทำงกำย เพรำะฉะนนลมทงขำออกและขำเขำจะตนลงดวย

ปกตผเรม กมกใจรอน หรอตำมรลมอยำงไมเปนธรรมชำตกลำวคอ จะลำกลมยำวใหไดทกครง หรอปลอยใหควำมอยำกสงบน�ำหนำสตรเหนธรรมดำของลมหำยใจตำมจรง เมอถงเวลำควรปลอยลมออกเพยงสนกไปรดลมใหยำวเกน โดยเฉพำะเมอถงเวลำควรลำกลมเขำเพยงสนกกลบพยำยำมดงดดเสยแรงอยำงนเรยกวำเปนกำรเอำลมตำมควำมอยำกของใจ ไมใชตำมควำมเรยกรองของกำย

เปนเรองนำสงเกตดวยวำ หำกสตของเรำดพอจะรชดแจมใสไมวำลมสนหรอลมยำว จะเหมอนจตมควำมเปนอสระจำกอทธพล

dungtrin.com

34 35

อา า า รร

ของลมหำยใจมำกขนเรอย กลำวคอ แทนทจะมสตสนหรอยำวตำมลมกจะแปรมำเปนผรตำมจรงวำลมสนกบยำวนนสลบฉำกกนหมนเวยนเปลยนมำ ยำวไดพกหนงรำงกำยกดงลมไดสนลง สนไดพกหนงกำยกขอลมใหมำกขน ลมหำยใจมไดหลำยขนำด แตสตรเปนกลำงมอยอนเดยวหนงเดยวเทำนน

อกประกำรทควรท�ำควำมเขำใจไวคอลมหำยใจของแตละคนมควำมสนยำวแตกตำงกนถำสงสยวำอยำงนเรยกยำวหรอสนกใหใชควำมรสกของตวเองเปนหลกเปรยบเทยบยำวหมำยถงวำยำวกวำปกตจนเหนไดสนหมำยถงนอยกวำทรสกวำยำวนนเอง

ย อมส�า เหนยกว า เราจกเป นผ ก� าหนดร ตลอดกองลมหายใจทงปวง หายใจออก ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรตลอดกองลมหายใจทงปวง หายใจเขา

นคอจดทส�ำคญมำก ถอเปนหวเลยวหวตอ ตดสนไดเลยวำเรำจะจบจดกำรเจรญสตไดถกทำงหรอไม ขอใหท�ำควำมเขำใจไวจำกประสบกำรณตรง ณ บดนเลยวำ เมอจตเหนสง ดแสดงความไมเทยง จตจะถอยออ มาเปน ดสงนนเสมอ

อำกำรทจตถอยออกมำเปนผด คอ มควำมสงบ พรอมรพรอมดไปเฉย โดยไมรสกเขำไปมสวนรวมใด กบสงทเหนดวยใจดงเชนในกำร กทผำนมำ เรำสงเกตกองลมทงปวง ซงมทงขำออกมทงขำเขำ มทงยำว มทงสน กระทงสงเกตออกวำไมมสกลมเดยวทเปนของเดม นนแหละคอกำรเหนลมหำยใจไมเทยง เมอเหนลมหำยใจไมเทยง กจะเกดควำมรสกขนมำเองวำเรำเปนเพยงผด ผรกองลมทงปวงอยหำไดเปนเจำของลมหำยใจสกสำยเดยว

นบจำกเกดควำมเขำใจในกำรดลมไมเทยง กำรเจรญสตของเรำจะอยบนแนวทำงทถกตองทนทไมวำจะยกระดบไปสงเกตรสงใด

กจะมอำกำรรไมตำงจำกทรกองลมทงปวงนและจะเลกสนใจวำเรำดลมหำยใจมำจนไดสมำธขนไหนแลวแตจะสนใจวำมสงใดปรำก ใหจตเหนโดยควำมเปนของไมเทยงอกบำง

หรอถำหำกจะคดพ นำสมำธใหเกดควำมกำวหนำ อยำงนอยกขอใหมำตงตนทจดน คอ สงเกตวำเรำมควำมเปนผรกองลมอนไมเทยงไดนำนเพยงใด กวำจะมจตซดสำย กระจำยไปทำงอนหรอไมรลมแลว

และเมอถงจดทรตววำฟงซำนแลว กจะไดหำทำงกลบถก ไมหลงเตลดแบบหำทำงกลบไมเจอ นนคอ ดงสตกลบมำนบหนงใหมรวำหำยใจออกรวำหำยใจเขำรวำยำวรวำสนโดยไมรบรอนจนกวำจตจะเขำทกลบมำเปนผรกองลมเงยบ ไดอก

ยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขาร หายใจออก ยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา

ค�ำวำ กำยสงขำร ในทนคอสภำพทปรงแตงกำรกระท�ำทำงกำยเชนควำมปรงแตงอนเปนสวนเกนอน ของลมหำยใจประเภทอยำกขยบไมขยบมอ อยำกเปลยนทำนงใหสะดวกขน หรอคดโยกไหวหลกตวจำกควำมอดอดฯลฯเมอเจรญสตจนลมหำยใจเรมเขำทสงหนงทจะเกดเปนธรรมดำคอควำมรสกสงบใจ อนสงผลตอเนองมำเปนควำมสงบกำยควำมอยำกขยบอวยวะตำง ซงไมเกยวกบทำงเดนลมหำยใจยอมมแนวโนมจะระงบลงพระพทธเจำให ส�ำเหนยก คอสงเกตรควำมนงของกำย เพอก�ำกบใหอยในควำมเปนเชนนนดวยคอไมใชนงแลวปลอยใหกระจำยไปเฉย

อำจพจำรณำไดอกแงหนง คอ กำยสงขำร โดยนยของควำมจงใจดงลมเขำออก หำกเจรญสตรลมหำยใจถงระดบหนงแลวเหมอนกำยจะเขำลอกเปนเครองสบลมเขำออกตำมธรรมชำต เรยกวำมควำมเปนอตโนมตไมตองอำศยกำรตงใจกไดลมในระดบพอด

dungtrin.com

36 37

อา า า รร

ทจะตำมรอยแลว ควำมรสกภำยในจะเหมอนมเวลำเหลอเฟอเพออทศใหกบกำรรลมอยำงเดยว ไมตองผสมเจตนำบงคบกำยเหมอนชวงตนแตอยำงใด

อกประกำรหนง กำรระงบควำมกระดกกระดกอนเปนสวนเกนทงหลำยจะท�ำใหเกดควำมสงบทวพรอมและมศนยกลำงอยกบลมหำยใจออกกบเขำเพยงล�ำพง ไมจดจองคบแคบอยในทใดทหนงเพรำะรพรอมตงมนอยกบกำยทงหมดเปนฐำน เมอท�ำถกสวนดแลวระยะหนงผลคอจะรวมจตใหอยกบทและมลกษณะเบกบำนแผออกไมหลงเหลอควำมเพงเกรงหรอ ด นตรงไหน

ถงขนน บำงคนอำจรสกเหมอนกำยเปนหนปน หรอเหมอนจตเขำมำอำศยโพรงภำยในหนกระบอก หำกหำยใจจนไมฟงซำนแลว ขอใหลองสงเกตวำ ถำเรำเรมหำยใจเขำดวยกำรขยำยหนำทองออกเลกนอย จะไดลมหำยใจดขน ภำวะทำงกำยสบำยขน แตหำกทดลองแลว นเกรงกไมจ�ำเปนตองค�ำนงถงหนำทองขยำยใหหำยใจไปตำมปกตตอไป อยำงทกลำวแลววำ อำนำปำนบรรพนนเรำไมได กหำยใจแต กรกองลมทงปวงเปนหลก

ถงตรงน หำกทดลองท�ำแลวรสกตดขด เลอนระดบจำกขนหนงไปยงขนถดไปไมได กขอใหท�ำตวเปนผตรวจสอบตนเองเชน ถำมในใจงำย วำ เรำมสตรลมออกไหม เรำมสตรลมเขำไหม หำกวำมอย กลองสงเกตลมในระดบตอมำวำเรำรขนำดของลมหำยใจไหมวำยำวหรอสน หำกสำมำรถรไดตำมจรง กถำมตวเองตอไปวำเรำก�ำหนดรลวงหนำไดไหมวำลมออกและเขำทก�ำลงจะเกดขนนยำวหรอสน หำกสำมำรถรไดตำมจรงกถำมตวเองตอไปวำ เรำท�ำควำมนง ก�ำจดควำมเคลอนไหวสวนเกนทจ�ำเปนตอกำรหำยใจออกและเขำไดหรอไม

นอกจำกถำมตวเองเกยวกบสวนทถกแลว กอำจถำมตวเองเปนระยะเกยวกบสวนทผดไปดวย เชนวำ ทก�ำลงท�ำ อยนมควำมเกรงไหม มควำมฟงซำนซดสำยออกไปแลวไมยอมดงกลบไหม

มควำมคำดหวงควำมสงบจนหลงลมลมหำยใจเฉพำะหนำไหม เปนตน

ทบทวนไปมำจะทรำบไดวำอบำยของพระพทธองคในอนทจะใหเรำดงลงส ควำมสงบและมควำมร ในภำยในแนบสนทกบลมหำยใจนน นำทงยงนก เพรำะแมผไมเคยมประสบกำรณสมำธมำกอนกอำจลมรสควำมสงบสขไดในเวลำอนรวดเรวเพยงก�ำหนดทศทำง รลม อยำงเปนขนเปนตอนตำมกลำวมำ

ดกรภกษทงหลาย นายชางกลงหรอลกมอของนายชางกลงผขยน เมอชกเชอกกลงยาวกรชดวาเราชกยาว เมอชกเชอกกลงสนกรชดวาเราชกสน แมฉนใดภกษกฉนนนเหมอนกน…

คงจ�ำไดวำ เมอเรมแรกสด พระพทธองคใหก�ำหนด สต รอยำงธรรมดำ แตเมอถงขนสดทำยทผำนมำคอก�ำหนดควำมระงบสวนเกนทำงกำยไดกอำจพ นำตอเปนสตทใหญขนมำอกระดบ

เพอควำมเขำใจสตทใหญขนดงกลำวพระพทธองคใหเปรยบเทยบกำรคมสตกบกำรชกเชอกกลงของชำง ผขยน กำรกลงในสมยพทธกำลใชเชอกในกำรชกแกนทจบวตถทตองกำรจะกลงใหหมนแลวใชใบมดจอเพอกลงวตถทหมนนน หำกนกใหงำยและคลำยกนกคงเหมอนเรำเอำสองมอจบปลำยเชอกแตละดำนทแขวนบนรำวแลวผลดขำงลำกลงดวยมอขวำมำ งขวำบำง ลำกลงดวยมอซำยมำงซำยบำง

เมอท�ำงำนกลงแบบคนขยน ใจตองจดจออยกบงำนตรงหนำชกเชอกยำวสนอยำงมสตรสม�ำเสมอ ไมวอกแวกไปไหน พระพทธองคใหเรำก�ำหนดไวในใจวำจะตำมลมหำยใจเขำออกเสมอกนกบงำนกลงดงกลำวนน

ควำมแนวแนยอมเกดขนโดยไมมกำรเกยงวำลมจะเขำเปน

dungtrin.com

38 39

อา า า รร

สำยยำวหรอสน ไมเกยงวำก�ำลงสบำยหรอไมสบำยกำย สนใจแตกำรดโลกภำยในทสำยลมหำยใจปรำก เหมอนเชอกทถกชกยำวบำงชกสนบำง

เมอหายใจออกยาวกรชดวาเราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาวกรชดวาเราหายใจเขายาว

เมอหายใจออกสนกรชดวาเราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสนกรชดวาเราหายใจเขาสน

ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรกองลมทงปวงหายใจออก

ยอมส�าเหนยกวาเราจกเปนผก�าหนดรกองลมทงปวงหายใจเขา

ยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขารหายใจออกยอมส�าเหนยกวาเราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

หำกใครเคย กรลมหำยใจดวยอบำยตำง มำกอน จะพบวำขนตอนก�ำหนดรของพระพทธเจำนนลดตรงเขำสอำกำรสงบรไดเรวทสดแลวไปถงจดหนงจะเหนเหมอนแคมลมหำยใจผำนเขำผำนออกผำนเขำผำนออก ฯลฯ ใหจตนงรเ ำดอยำงเปนสข เมอถงขนนนแลวลม ทำงเขำ ถำไดทบทวนตำมล�ำดบของพระพทธเจำกจะเหนวำเขำไดใหมโดยสะดวก แตถำพยำยำมตรกนกเอำเอง พยำยำมสรำงภำวะเลยนแบบเอำเองกจะทรำบวำเปนเรองยำกพอสมควร

หลกของพระพทธเจำจะไมใหสงเกตจดกระทบ ไมใหประกบ

ตดกบจดใดจดหนงทำงกำยเอำเพยงรวำยำวหรอสนเปนพอซงกจะไดผลตรงกนเปนสำกลแตกตำงจำกทรกระทบซงอำจคลำดเคลอนจำกกนและไดกระทบไมสม�ำเสมอแมในคนเดยวกน

ขอใหสงเกตวำ ทกขนตอนทกลำวมำจนถงบดนลวนตองอำศยควำมจงใจของ ตวเรำ ทงสน จงจดเปนงำนสมถะ ยงไมอยในระดบวปสสนำ เมอถงขนก�ำหนดระงบอำกำรสวนเกนของกำย จตจะสงบและรสกตนในภำยในเหมอนชำงกลงผขยนสมดงทพระพทธองคตรสเทยบ กำรสงเกตลมในขนตอ ไปกเปนแนวเดมทกประกำร เพยงแตลกษณะของสตจะมก�ำลงมำกขนมควำมสบำยยง ขนเปนธรรมชำตยง ขน

มผแนะให กหำยใจแบบจงใจละเอยดเปนล�ำดบกระทงเขำสควำมสงบระงบลมหำยใจ หลำยคนท�ำแลวจะเกดควำมอดอดมำกบำงคนถงขนหำยใจไมออกและมปญหำเกยวกบกำรหำยใจในเวลำตอมำ ขอใหทรำบวำควำมละเอยดของลมหำยใจจะเปนป ภำคโดยตรงกบควำมละเอยดของจตเมอจตหยำบลมหำยใจกหยำบเมอจตละเอยดลมหำยใจกละเอยด ไมมใครไปสงไดดวยเจตนำวำขอใหลมหำยใจจงละเอยดหรอระงบไปเพอใหเกด ำนขนนนขนนหนำทของเรำควรมเพยงร ตำมจรงเปนล�ำดบตำมแนวทำงของพระพทธองคเทำนน

กำรดบไปของลมหำยใจนนมอย กลำวคอ รำงกำยจะเขำสภำวะยตลมเมอถงสมำธชนสง แตตรงนนไมใชขนตอนของกำรกหดในอำนำปำนบรรพหรออำนำปำนสตขอใหพจำรณำจำกมหำ

รำหโลวำทสตรพระสตตนตป ก เลม๕ทพระพทธองคตรสไวในทำยสดหลงจำกผำนขนตำง มำแลวควำมวำ

ดกรราหล อานาปานสตทบคคลเจรญแลวอยางน ท�าใหมากแลวอยางน ยอมมผลใหญ มอานสงสใหญ ดกรราหล เมออานาปานสตอนบคคลเจรญแลวอยางน ท�าใหมากแลวอยาง

dungtrin.com

40 41

อา า า รร

น ลมหายใจเขาและลมหายใจออกซงมในทสดทาย กดบไปโดยร มใชไมร

ตรงนยอมชชดวำพระพทธองคมไดให ก หยดหำยใจ แตเมอเขำสวนดแลวลมหำยใจจะยตเองอยำงเปนทรของผมสตบรบรณ

กำร กร ลมนนแมงำยและเปนธรรมชำต แตหำกร สกเหนอยลำกขอใหหยดพก เมอรสกพอใจกกลบมำท�ำอก อปกรณในงำนสมถะนตดตวเรำอยตลอด๒๔ชวโมงจะนงยนเดนหรอกระทงนอน กสำมำรถท�ำอำนำปำนสตไดทกเมอ หำกท�ำตำมแลวกลบมำอำนซ�ำเรอย กจะคอย เขำใจแจมแจงยงขน

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบาง

หลงจำกท�ำสมถะมำจนกระทงเกดควำมเหน ตวสภำวะ ของลมเขำออกจนจตเลกคด เลกซดสำย มควำมตงมนพอควร ซงสำมำรถส�ำรวจตวเองไดจำกควำมสำมำรถรลมเขำออกตำมนยตนอยำงเปนธรรมชำตแลว กมำถงขนของกำร พจำรณำ สงทร สงทเหนชดนนโดยควำมเปนสภำวธรรม

ค�ำวำ กำยในกำย ในบรรพนของกำยำนปสสนำกคอลมหำยใจนนเอง ดงทพระพทธเจำตรสชดไวในอำนำปำนสตสตรตอนหนงมควำมวำ เรำกลำวลมหำยใจออก ลมหำยใจเขำน วำเปนกำยชนดหนงในพวกกำย คอทำนใหถอตำมมมมองผป บตวำลมหำยใจเปนกำยสวนยอยในกำยสวนใหญนนเอง

สวนค�ำวำ ภำยใน มงเอำสวนทเปนทตงของควำมยดมนถอมนหรอทตงของควำมหลงผดวำนคอเรำเชนนคอลมหำยใจของเรำ

ขอใหสงเกตวำ เมอมำถงขนพจำรณำ กำยในกำย แลว

พระพทธเจำจะตดค�ำวำ เรำ ออกไป คอภำวะรลมหำยใจดนนประสบกำรณภำยในจะเหลอแตอะไรอยำงหนงสกแตรบร ลมอยพระพทธองคใชค�ำวำ ภกษ เพอสมมตแทน ำยฟงเทำนน ไมไดท�ำใหเกด ก ำยของอตตำผก�ำหนดลมแตประกำรใด

ค�ำวำ พจำรณำ ในทนจงเปนเพยง อำกำรของจต ทเหนสวนหนงของกำย มใช ลมหำยใจของเรำ อกตอไป ตงหลกกนทสภำวะของลมทเขำมำอยภำยในอก พดใหงำยคอ รวำลมมำเปนสวนหนงครหนง

โดยประสบกำรณตรงทกคนควรเหนวำเมอสำมำรถรลมโดยควำมเขำมำเปนสวนหนงภำยในกำย กจะเรมเหนกำยออกมำจำกภำยในไปดวย และเมอเรมพจำรณำลมโดยสกแตเปนของอนเขำมำอำศยกำยชวครำว กจะพลอยเกดควำมรสกเกยวกบกำยวำเปนถงอะไรถงหนงใหลมเขำมำพกเทำนน มใชควำมเปนกำยของเรำหรอของใครเหมอนอยำงทจตถกหลอกอยตลอดเวลำตำมปกต

จำกนนเมอถงครำวระบำยลมหำยใจออกตำมกลไกธรรมชำตหำกรลมขำออกไดแจมชด ควำมรสกจำกสตจะเหนเหมอนเปนสำยสภำวธรรมสำยหนง ทเคยมำจำกภำยนอก แลวกลบคนสภำยนอกหำกจตนงรอย กจะเหนตำมจรงวำทลม เคยเปนสวนหนงของกำย นนบดนกลำยเปนของ ภำยนอก อยำงไร

ไดขอสรปอนเปนปญญำของจตไมใชปญญำของควำมคดวำลมหำยใจมำจำกควำมวำงทไมใชตวตนอยำงไรกคนกลบสควำมวำงทไมใชตวตนอยำงนน

ตรงนจะเหนควำมส�ำคญของจตทตงมนแลวสกนดหนงถำท�ำสมถะมำยงไมพรอมจตยงไมทรงตวเปนปกตกจะเหนลมหำยใจโดยควำมเปนสภำวธรรมภำยในและภำยนอกไมชดเมอไมชดยงคดอยฟงซำนอยกจะเกดควำมลงเลสงสย เชนวำ เรำรจกสภำวธรรมทถกตองหรอยง หรอไปเรงวำเมอไหรเรำจะเหนสภำวธรรมโดยควำม

dungtrin.com

42 43

อา า า รร

เปนของภำยในและภำยนอกเสยทเปนตน

พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง

ค�ำวำ ภำยนอก แปลมำจำกศพทบำลคอ พหทธำ ซงมควำมหมำยอนไดวำ ขำงนอก หรอ ดำนนอก ฉะนนจ�ำเปนตองบงวำขนนเรำตองพจำรณำลมหำยใจของ คนอน มใชในกำยของผป บตภำวนำเอง

กำรรลมหำยใจของตนเองมำก นอกจำกจะเหนเปนนมตสำยลมหำยใจออกและเขำเปนล�ำชดเจนแจมแจงแลว ยงท�ำใหเกดจตสมผส เปนผลพวงพลอยไดตำมมำดวย ปกตคนเรำหำยใจเขำออกกสำมำรถสงเกตไดดวยตำเนออยแลว เชน อำกำรไหวพะเยบของชวงกระบงลม หรออำกำรพองแลวแฟบของหนำทอง แตเมอมำบวกกบจตสมผสเขำดวย กจะท�ำใหเรำสำมำรถ ตงมมมอง คนอนโดยควำมไมใชตวตน แตสกวำเปนถงสบลมเขำและระบำยลมออกและเปนกำรเหนตำมจรงมใชเพยงรบรแบบจดจ�ำวำคนเรำตองหำยใจมใชเพยงจนตนำกำรหรอคำดเดำวำเขำก�ำลงหำยใจออกหรอเขำแต ร เขำไปชด ทเดยววำของเรำอยำงไรของเขำกอยำงนน

ประโยชนของกำรพจำรณำลมหำยใจผ อนเปนเพยงสภำวธรรมนนกเพอใหเหนครบวงจร เหนรอบตลอดสำยวำทง ภำยใน และ ภำยนอก นนไมตำงกนเลย มฉะนน จะกลำยเปนเผลอพจำรณำเฉพำะลมหำยใจภำยในวำไมใชตวตน แตพอมองคนอนแลวกกลบรสกวำเปน ลมหำยใจของเขำ ควำมปรำก ทงหมดของเขำเปนตวเปนตนขนมำพดงำย ก�ำจดควำมสงสยวำมเรำไมใชตวตนอยคนเดยว แตคนอนเปนตวเปนตนหมด ควำมรสกเกยวกบตวตนยอมครอบง�ำไดอก

กำรพจำรณำลมหำยใจของผอนสกแตเปนสภำวธรรมนนนบวำจดชนวนมองโลกทงหมดโดยสกแตเปน ธรรม หลกกำรหนงของ

สตป ฐำน๔คอใหละวำงควำมยดมนทงปวง โดยเรมจำกทตงของตวเรำกอน แลวคอยขยำยผลควำมรแจงออกไปครอบคลมภำยนอกถวนทว

อยำงไรกตำม หำกผลผลำมดวนไปเ ำสงเกตภำยนอกกอนผลเสยคอจตจะสงออกนอกไปเลย และไมอยำกกลบเขำมำรเขำมำดควำมเปนภำยใน เมอพยำยำมดภำยในจะเหมอนมก�ำแพงขวำงกนและรสกวำเปนเรองยำกฉะนนจงควรย�ำจนขนใจกบตนเองวำตองดขำงในใหช�ำชองกอนดขำงนอก

และหมำยเหตไวส�ำหรบใครทเกรงวำกำรมองอรยำบถนอกตวเปนกำรสงจตออกนอก อนนตองท�ำควำมเขำใจเรอง สงจตออกนอก ด วำคอควำมคดฟงซำนออกไปนอกขอบเขตของกำรพจำรณำกำย เวทนำจตและธรรม เชน เรองวดคำสงต�ำใหเกดอตตำมำนะเปนตน กำรสงจตออกนอกนน แมคดเขำมำในขอบเขตของกำยใจตนเองแตไปคดแบบกเลส เชนวนนเรำสวยหรอหลอกวำเมอวำนกตองนบวำใชกำรสงจตออกนอกเชนกน ในทำงตรงขำม แมจตจบวตถนอกตวแตสมผสรวำเปนอนจจงทกขงอนตตำไมเตลดหลงยดอยำงนกตองจ�ำแนกไวเปนกำรด�ำเนนจตในสตป ฐำนอยำงหนง

พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

บำงจงหวะจตมคณภำพด สตมควำมคมชดกวำงขวำงรอบดำน กอำจเหนทงลมหำยใจของเรำเองและคนอนพรอมกน สำระไมไดอยทเรำเหนเพยงเดยวหรอเหนรอบครอบคลม แตอยทเรำสำมำรถเหนลมหำยใจโดยควำมเปนสภำวธรรม ไมใชตวตนทวทงหมดไดหรอเปลำ บำงเวลำอำจเหนเฉพำะควำมเกดขนเดนชดเทำนน

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง

dungtrin.com

44 45

อา า า รร

วธก�ำหนดจะแตกตำงออกไปนดเดยว คอตระหนกถงควำมเกดขนของลมหำยใจไมวำจะขำออกหรอขำเขำไมวำจะของเรำหรอของคนอนหำกเปนสตทตงมน เหนชดตอเนองกจะทรำบขณะของควำมเกดขน อยำงชดเจน บำงเวลำอำจเหนเฉพำะควำมดบลงเทำนนทมควำมเดนชด

พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง

เหมอนกนกบขอกอน ตำงแตตระหนกถงควำมดบลงของลมหำยใจ ไมวำจะขำออกหรอขำเขำ ไมวำจะของเรำหรอของคนอนหำกเปนสตทตงมน เหนชดตอเนอง กจะทรำบขณะของ ควำมดบลง อยำงแจมชดและเหนเปนเพยงสภำวะหนงในธรรมชำตของทเกดขนจะตองระงบลงเปนธรรมดำ

พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

เมอ กรลมหำยใจตำมล�ำดบทงหมดกระทงถงขนสดทำยในขอกอนจตยอมมคณลกษณะหนงปรำก ขนมำคอปญญำเหนควำมเกดดบตอเนองอยำงเดนชด คอเหนในลกษณะประจกษวำกลไกธรรมชำตกำยมนษยประกำรหนงคอเรยกรองลมหำยใจเขำมำ แลวตองกำรระบำยออกไป สลบกนเกดดบตอเนองเปนชด แตละชดเปนคนละลมเปนคนละตวกนแลว

ชวตยอมปรำก เปนอกอยำงหนง โลกทศนภำยในยอมแตกตำงไปอกแบบหนงแทนทจะรสกวำกำยเปนเรำ เรำเปนกำยกเหนกำยไมใชตวตนของเรำ ไมมตวตนของเรำในกำย ดงพระพทธองค

ตรสทงทำยไวเสมอวำ

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

ลมหำยใจเปนสวนหนงของกำย เมอสำมำรถเหนลมหำยใจโดยควำมเปนภำวะไมเทยงไดกตองเหนไดวำกำยทงหมดตลอดจนสงนอกกำยทงหลำย มไวเพยงอำศยระลกร อำศย กดใหกระจำงแจงวำ ไมมอะไรนำเอำ ไมมสงใดนำยดมนถอมน กดจนกวำจตจะตงมนเปนปกต ในอำกำรเพกถอนอปำทำน ท�ำลำยควำมหลงผดเสยไดชวตจะแตกตำงไปออกมำจำกภำยในจำกเดมทอยเพอยดเปนอยเพอวำงจำกอยเพอเอำเปนอยเพอทงจำกอยเพอฟงซำนทกทกเปนสงบอยำงรแจง

dungtrin.com

46 47

อร า ถ รร

อรยาปถบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ยงมขอปฏบตอกอยางหนงคอภกษ…เมอเดนกรชดวาเราเดนเมอยนกรชดวาเรายนเมอนงกรชดวาเรานงเมอนอนกรชดวาเรานอนหรอเธอตงกายไวดวยกรยาทาทางอยางใดๆ กรชดกรยาทาทางอยางนนๆ

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหา

และทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอยเสมอ

จบอรยำปถบรรพ

นย�ม

เดน คอ กำรเคลอนไหวโดยกำวเทำสลบขำ กำรจะ กรชดวำเดนอย ตองมจดสงเกตอนเกดจำกของจรง เชน มสตรวำ ำเทำกระทบพนอย จงทรำบวำเกดกำรเดนขน ไมใชจนตนำกำรวำเดนหรอสรำงทำเดนทผดปกตใด ขนมำ

ยน คอ กำรหยดนงโดยใชเทำเปนฐำน และใชขำเปนหลกตงตวกำรจะ กรชดวำยนอยอำจตองอำศยศรษะตงตรงตวตงตรงสองขำตงตรง ำเทำวำงรำบสมผสพนเพอใหรสกชดตลอดเวลำทยงทรงกำยยนอย

นงคอกำรหยดนงโดยใชกนเปนฐำนกำรจะ กรชดวำนงอยอำจตองอำศยอกตงหลงตรง เพยงสงเกตอยเรอย วำหลงตรงหรอหลงงอ และสวนหวก�ำลงตงอยหรอเอยงเอนไปทำงใด กนบวำเรมเกดสตรอรยำบถนงตำมทก�ำลงปรำก อยจรง แลว

นอนคอกำรหยดนงโดยใชแผนหลงเปนฐำนกำรจะ กรชดวำนอนอย อำจตองอำศยทำหงำยหนำเหยยดตวตรง แผนหลงวำงรำบกบทนอนเพอใหรสกถงทำยทอยแผนหลงและแขนขำอนก�ำลงสมผสทนอนอย

อยในทาทางใดๆ คอ กำรหยดหรอเคลอนไหวอยำงตอเนองเมอ กรอรยำบถพนฐำนอนไดแกเดนยนนงและนอนได

dungtrin.com

48 49

อร า ถ รร

ดแลวกจะเขำใจกำรท�ำควำมรบรกำรเคลอนไหวทตอเนองไดเอง

จดมงหม�ย

เพอขยำยขอบเขตจำกกำรรบร กำยสวนยอย อนไดแกลมหำยใจยกระดบขนมำเปนกำยสวนหลกอนไดแก อรยำบถซงครอบคลมกำยตงแตศรษะจรดเทำ กำรรทงกำยโดยไมเพงเฉพำะเจำะจงสวนใดสวนหนงน จะมผลใหจตเปดกวำง ไมคบแคบไมเลงอยทจดไหนของกำยแบบทอ เปนเหตเออใหเขำสสมำธได

เมอสำมำรถรอรยำบถหลก กจะตอยอดเปนกำรรอรยำบถปลกยอยตลอดจนเปนโครงรำงเปนหลกตงใหเหนสภำพกำยในขนตอ ไปไดอก

อรยำปถบรรพเปนเสมอนเครองตอยอดใหรวำหลงจำกเจรญอำนำปำนสตมำดแลว ควรรควรเหนสงใดเปนล�ำดบถดมำ เรำจะทรำบจำกประสบกำรณตรงวำ เมอรลมหำยใจชด กหำงจำกควำมรอรยำบถชดเพยงแคอำกำรก�ำหนดระลกนดเดยว พดงำย คอ ถำกอำนำปำนบรรพมำอยำงถกตองและไดผลบำงแลวกแทบจะเขำส

อรยำปถบรรพเองโดยไมตองจงใจใด เพยงแคสงเกตประสบกำรณทำงกำรรบรทภำยในและมทำททถกตองเพอตอยอดกพอ

แนวท�งฝก

เพอให เหนภำพตวอย ำงกำรป บตในคร งพทธกำลทพระพทธองคสรรเสรญกจะไดยกนนทสตรมำอำงองสตรนกลำวถงภกษนำมวำ นนทะ ซงพระพทธองคทรงสรรเสรญวำประกอบควำม

เพยรอนเปนเหตใหตนอยเสมอ

ดกรภกษทงหลาย ในธรรมวนยน ยามกลางวน นนท ภกษยอมช�าระจตใหสะอาดจากธรรมเครองกนจตดวยการจงกรม ดวยการนง ตอนตนปฐมยามแหงราตร ช�าระจตใหสะอาดจากธรรมเครองกนจตดวยการจงกรม ดวยการนง ในมชฌมยามแหงราตร ส�าเรจสหไสยา โดยขางเบองขวา ซอนเทาเหลอมเทา มสตสมปชญญะ กระท�าความหมายในอนจะลกขนไวในใจ ในปจฉมยามแหงราตร ลกขนแลวท�าจตใหสะอาดจากธรรมเครองกนจตดวยการจงกรม ดวยการนง

คงพอเหนภำพรวมวำ โดยทวไปกำรป บตธรรมของภกษสมยพทธกำลทเหนดวยตำเปลำจำกบคคลภำยนอกกวนเวยนอยในอรยำบถ๔คอ เดนยนนงและนอนนเองท�ำวนและคนใหลวงไปดวยกำรเจรญสตอยในขอบเขตของอรยำบถ๔โดยทแตกตำงจำกอรยำบถของชำวบำนอยบำง เชน เดนนนจะหมำยเอำเดนจงกรมมใชสกแตเดนยำยจำกทหนงไปอกทหนง สวนอรยำบถยนนนจะไมคอยไดเหนกลำวถงไวในสตรไหนวำแตกตำงจำกอำกำรยนสำมญธรรมดำแตกจะเหนอนโลมวำอยรวมกบกำรเดนจงกรมไดในจงหวะหยดกลบตวซงจะกลำวถงตอไปขำงหนำ

ส�ำหรบกำรนงนน กดงเชนทแจกแจงเปรยบเทยบกบอำนำปำนบรรพไวเปนพเศษวำควรก�ำหนดลมหำยใจเพอท�ำสตใหรทำนงไดแจมชดและเนนนำนเปนธรรมชำตชนดตองนงวำงเมอใดกก�ำหนดกนเมอนนจนกวำจะตองเปลยนไปท�ำกจอนสวนกำรนอนจะหมำยเอำกำรส�ำเรจสหไสยำหรอนอนอยำงรำชสหคอนอนตะแคงขวำ ซอนเทำเหลอมเทำ มสตสมปชญญะ ก�ำหนดใจถงกำรลกขนไวมใชนอนแผตำมอธยำศยจะตนตอเมอหน�ำใจพอดงเชนชำวบำน

dungtrin.com

50 51

อร า ถ รร

ทวไป (ไมจ�ำเปนตองเอำมอยนศรษะเหมอนอยำงทในไทยเรำบำงแหงนยมถอเปนธรรมเนยมกน)

สรปคอณจดนควรท�ำควำมเขำใจวำ อรยำบถ๔ ในกำรป บตสตป ฐำน ๔ นน เขำท�ำกนเพอมสตแบบเปนเรองเปนรำวดงทพระพทธองคสรรเสรญพระนนทะวำประกอบควำมเพยรอนเปนเหตใหตนอยเสมอ แลวกนำคดวำอรยำบถ ๔ เปนสมบตตดตวเรำตลอด๒๔ชวโมงไปทกหนทกแหง เพรำะฉะนนจะไดชอวำป บตหรอไมกดกนทมสตพรอมและมเจตจ�ำนงก�ำหนดรแคไหนมำกกวำอยำงอน

เคลดวชาเดนจงกรม

นยามและจดมงหมายของการเดนจงกรม

เชนทกลาวไววา อรยาบถเดนในความหมายของการภาวนาจะมงเอาการเดนทเรยก ‘จงกรม’ ซงคอ ‘เดนไปมาโดยมสตก�ากบ’ แทจรงแลว ‘จงกรม’ มใชศพทเฉพาะทใชกนในขอบเขตพทธศาสนา ในพระไตรปฎก เชน ใน ‘ทปงกรพทธวงศ’ ซงเปนสมยทเนนนานมากอนกปกอนกลป กแสดงใหเหนวาพวกพราหมณซงภาวนาหวงอภญญากมการเดนจงกรมกนมาแตนนแลว

ขอใหเขาใจวาพระพทธเจามไดทรงระบหรอแจกแจงเปนพเศษวาใหรอาการเดนอยางไร เพยงแตตรสวา เมอเดนกรชดวาเราเดน ดงน เมอประกอบกบททานใหตามรลมหายใจกอนอรยาบถ กพอเหนไดวาทานใหเอาสตจากอานาปานบรรพมาตอยอดเปน ‘รชดวา

เดน’ นนเอง

นกเจรญสตทนงสมาธสลบกบการเดนจงกรมเพอสงสมสต ยอมประจกษวา การนงสมาธหลบตา เปนการฝกสตขณะนง สวนการลมตาเดนจงกรม เปนการฝกสตขณะเคลอนไหว ส�าคญทงค สงเสรมกนและกนโดยตรง ชวยใหสามารถรอะไรๆเกยวกบความเคลอนไหวในชวตประจ�าวนทงปวงโดยงาย สมกบทพระพทธเจาตรสไวในจงกมสตรวา

ดกรภกษทงหลาย อานสงสในการจงกรม มอย ๕ ประการ คอ เปนผอดทนตอการเดนทางไกลหนง เปนผอดทนตอการบ�าเพญเพยรหนง เปนผมอาพาธนอยหนง อาหารทกน ดม เคยว ลม แลวยอมยอยไปโดยดหนง สมาธทไดเพราะการจงกรมยอมตงอยไดนานหนง

อานสงสเหลาน ยงใชเปนเครองวดไดดวยวาเราเดนจงกรมมาดแคไหน กลาวคอ หากรสกวาเดนแลวไดดครบสรรพคณของจงกรม กใหถอวาเดนมาถกทางแลว

ความไดเปรยบของผเรมจงกรมดวยสตพรกพรอม คอ มความไวสมผสมากขนกวาเดม โดยเฉพาะมอและเทา กระทบเขาทไหนกรชดเขาไปตรงนนโดยไมจ�าเปนตองก�าหนดเปนพเศษ อกทงความปรากฏนบแตหวถงเทากแจมชดดวาอยในอาการอยางนนอยางน นคอคณประโยชนของการทรงจตตงมนอยในภายใน ไมฟงกระจายซดสายกระโดดไปจบสงโนนสงนเรอยเปอย

dungtrin.com

52 53

อร า ถ รร

หากลองเดนในขณะมสตชด กจะพบวาสวนทถกรมากทสดในการเดนจงกรมไดแกฝาเทากระทบพนนนเอง เนองจากฝาเทาเปนสวนเดยวทกอผสสะกระทบในอรยาบถน และดวยจตทตงมนเปนสมาธ เราจะรสกไดถงการเตะเทาออกไปพอด วางลงมารองรบน�าหนกตวเตมฝาเทาพอด ไมขาด ไมเกน ไมเกรง ไมเป

เดนไปสกพกหนง หากใจจอไวสบายๆกบฝาเทากระทบอยางเดยว กจะเกดสมผสถนดชดราวกบเอาฝามอมาเดน ศนยกลางความรบรไมแกวงไปไหนอนนอกจากขอบเขตของฝาเทากระทบ จะรตวและหวหชดทวแคไหนกมฝาเทากระทบเปนศนยกลางอยเสมอ

สรปไดวา ถาหากมสตและสมาธอนทรงคณภาพจากอานาปานบรรพมากอน การฝกเดนจงกรมกอยทความรชดวาก�าลงเดน โดยมเทากระทบเปนบาทฐาน หรอเปนศนยกลางรวมสตรชดไวอยางมนคงในชวงเรมฝก

การใชจงกรมเปนฐานแรกในการเหนยวนำาสต

หากมองจากมมของผมสตดจากการฝกสวนของอานาปานสตดงกลาวขางตน ทราบแลววาผลคอการรชดวาก�าลงเดนโดยมเทากระทบเปนศนยกลางความรบร กอาจเรมภาวนาแบบยอนศร โดยเฉพาะส�าหรบผทฝกอานาปานสตแลวไมสงบสกท หรอผเคยฝกอานาปานสตผานมาแลวแตก�าลงอยในชวงเสอมถอย กอาจลองใชจงกรมเปนบนไดขนแรกหรอชวยฟนฟสตใหกลบมาอยางรวดเรว แลวคอยไปท�า

อานาปานสตดใหม แลวจะยงเขาใจจากประสบการณตรงวาวาอานาปานบรรพกบอรยาปถบรรพมความใกลชดกนแนบแนน ท�าอยางหนงได กมความโนมเอยงทจะท�าอกอยางหนงไดทนทเชนกน

ปญหาของผเรมจงกรมโดยไมผานอานาปานบรรพมากอน คอจะยงฟงซาน ตองเพงเลงความกระทบทฝาเทา ท�าใหเกดความหนกอกหรอเกรงไปทงตว ปราศจากความรชดอยางเปนธรรมชาต อาจท�าใหเกดความเบอหนายทอแทในเวลาอนสน

แตหากตงมมมองไวด คอท�าทเหมอนจะเดนเลนในสวนมากกวาเดนอยางเครงครดเอาสงบทนททนใด ยงผลใหใจปลอดโปรงและนกชอบทจะเดน กจะพบวาความเกรงไมเกดขน ไมมความกดดนขนในอก จากนน ใหเรมรเทากระทบเทาทจะรได ไมใชกะเกงไววาจะตองรทกแปะไมหลด แคคดไววาเราก�าลงอาศยเทากระทบเปนตวบอกวาก�าลงมสต ตราบเทาทมเทาอยในใจ ตราบนนยงมสต เมอใดเทาหายไปจากใจ เมอนนขาดสต ซงเมอขาดสตกไมตองท�าอะไรมากไปกวาดงมนกลบมา โดยระลกถงกระทบทเทาอก พอเวลาผานไป ชวงเวนวรรคทเทาหายไปจากใจจะสนลง ใจผกอยกบเทากระทบนานขนเรอยๆ

หลงจากสกแตรกระทบระหวางเทากบพน ถงจดหนง จะเกดความตงมนของจต และรพรอมทวกายไปเอง ทงน เพราะเทาเปนศนยรวมรบน�าหนกทงหมด และเกดผสสะกระทบใหรบรตามจรง จดอนของรางกายทมกระแสประสาทแลนเชอมกนจงพลอยถกรบรเปนเคาเปนเงา ในฐานะเปนกอนกายอนหนงอนเดยวกน

dungtrin.com

54 55

อร า ถ รร

ทส�าคญคอ ตองท�าความเขาใจวาเราไมตองการเรงรอนเอาความรพรอมทวกายในเวลาอนสน ถาหากจงใจรเขาไปทสวนตางๆทละจด จะกลายเปนการสงจตกระโดดไปกระโดดมาหาเปาจบแนนอนไมถก และเมอไรเปาทแนนอน จตกไมรวมลงนงร เมอไมนงรกไมสงบระงบทงกายใจ สตทวพรอมกไมมพนยนใหตงอย ความรพรอมตองมาเองจากจตททรงอยในศนยกลางกระทบอยางมคณภาพ

เพราะฉะนน ถาหากคดวาก�าลงเหนกายทวพรอม เชน เหนหวห ไหล ล�าตว ฯลฯ กใหถามตนเองวาแลวเทาละ ยงอยหรอเปลา? หากแมนตรงจดนกจะพบวาสตไมคลาด จตใจไมกระเจงไปไหน เพราะจะถกตรงไวในขอบเขตของผสสะทฝาเทาตลอด

เมอสตไมคลาดจากขอบเขตของเทากระทบ กจะพบวาจตไมอยในอาการฟงซาน เชนเดยวกบผลของการตามรลมหายใจอยางถกตองในอานาปานบรรพ และจะเปรยบเทยบไดวาสมาธจตขณะหลบตานงกบสมาธจตขณะลมตาเคลอนไหวนนแตกตางกนอยางไร สงเสรมกนอยางดเพยงไหน เมอช�านาญรทงนงตามรลมและเดนตามรเทากระทบ กจะพบวาเราฝกสตเหมอนกน ตางแตรปแบบภายนอกคอฝกสตขณะนงกบฝกสตขณะเคลอนไหวเทานน

ส�าหรบขอนของการเดนจงกรมจะเหมาะกบผทเหนวาตนเองไมมเวลา ไมมสถานทส�าหรบการปฏบตธรรม ไมมสตจากการฝกอานาปานบรรพอดหนน เพราะเราไมตองการสงอนใดนอกเหนอจากการรเทากระทบพน ซงเกดขนอยเปนประจ�าในแตละวนของทกคน ไม

จ�าเปนตองก�าหนดขอบเขตเพอจงกรมโดยเฉพาะ แลวกไมจ�าเปนตองอาศยสตทไดจากสมาธระดบใหญ ขอแคสตรธรรมดาๆกบเจตนามนคงทจะรเทากระทบเสมอๆเทานนเอง

อตราความเรว

แตละคนมอตราเรวในการยางเทาแตกตางกน บางคนถนดทจะซอยถอยางรวดเรว บางคนถนดทจะยางชาเนบนาบ อนนขอใหดความรเทาชดเปนหลก จะเรวหรอชาไมส�าคญ หวใจส�าคญคอ การเดนตองไมลมผสสะเทากระทบ

การซอยเทาเรวนนมประโยชนอย คอถาจตตงไวพรอมรดแลว กใหสมผสทเทากระทบถๆเปนตวเรยกความร เรยกสตเราไปจออยเองอยางเปนธรรมชาต เพราะธรรมชาตของจตนนจะเขารผสสะกระทบเปนจดๆ เปนครงๆ คลายเอาปากกาไปแตมจดบนกระดาษทหนง รแบบเดยวกนหลายครงกเหมอนแตมจดบนกระดาษหลายท หากเรยงจดตางๆไวใกลชดกนเทาไหร กจะยงเหนเปนเสนตรงไดมากขนเพยงนน

ปญหาทมกเกดขนในคนเดนจงกรมเรวเกนไปกคอ สตไวไมทนเทากระทบ เดนไปแลวมแตอาการกาวเรว แตไมมสตรเทาอยเลย จตเตลดออกนอกกลายเปนความฟงซานไปหมด ยงผลใหการตงสตเปนไปแบบบงคบใจใหรเทา หรอรอาการเดน ซงกกลายเปนสภาพรแบบแขงทอหรอกระทงกระดาง ขาดความนมนวล ท�าแลวไมเกดปต ท�าแลวไมเกดความรทวพรอมเขามาใน

dungtrin.com

56 57

อร า ถ รร

ขอบเขตของกายแตอยางใด

ในทางกลบกน ปญหาทเกดขนในคนเดนจงกรมชาเกนไปคอ ท�าใหเกดความเฉอยชา หรอถาหากเพยรพยายามรใหตอเนอง กจะเปนการเพงเลงเกนก�าลง จตพยายามยดกรยาขยบของเทาอยางเหนยวแนน เปนการสงสมความโลภทจะมสตเทาทนโดยไมรตว ขอใหสงเกตวา ยงเราตงใจเพงจะรอาการเคลอนไหวชาๆใหไดมากเพยงใด กจะยงพอกพนความอยากเอาสงบอยางไมเปนธรรมชาต ไมผองใส ไมเบกบาน ไมนมนวลยงขนเพยงนน

หากจตสงสมนสยการภาวนาชนดนจากการเดนจงกรมชา เมอหนไปก�าหนดกาย เวทนา จต ธรรม สวนใด กจะเปนการเพงเขาไปอยางไมรสกตวเสมอ ยงถาใครขยนมาก ผลทเกดขนเปนปกตเกอบทกรายคอ ‘ความเครยดสงสม’ ซงเกดจากการเอาสตธรรมดาไปใชงานตอเนองหนกหนวงเกนไป ยงท�ามากกจะยงเครยดมาก และเรมมอาการทางประสาทแบบออนๆ เชน เสนกระตกเปนระยะ

ทางออกทดในเรองนคอ หดเดนแบบปรบอตราเรวในการซอยเทาตามจงหวะของสต ไมใชตามจงหวะของความอยาก หากรตววาก�าลงสตยงออน กควรยางเทาดวยอตราเรวทเปนธรรมชาตพอดกบสตขณะนน คอกระทบถพอจะเรยกความรสกมาจอทเทาเอง และเมอเหนวาจตมก�าลงสตพอสมควร กอาจลดระดบลงมาเดนแบบทอดนอง เนบนาบตามอตราเรวทเราใชเดนเลนชมสวน

ขอใหสงเกตวา ตอนเราเดนเลนนอกทางจงกรม เราเดนจงหวะใดแลวเกดความรสบายๆ กใหจ�าจงหวะนนไวใช

องคประกอบปลกยอยในการรกษาความพรอมร

มาดสวนอนของกายทเกยวของกบจงกรม เชน แขน มอ ศรษะ และสายตา แมวาอวยวะเหลานไมไดมสวนชวยเดน แตกมผลโดยตรงตอสตรจงกรม

อยางเชนแขนและมอนน หากทดลองแกวงตามปกตหรอปลอยตกขางตวไวเฉยๆ จะพบวาปรงจตไมใหปกแนวอยกบการรอรยาบถ โดยเฉพาะในชวงเรมตนทสตยงออน จตยงทะยานอยากไปในเรองชวนฟงซานตางๆ เราจงควรเกบมอไวใหนงและไมแกวง เนองจากมอทแกวงหรอกระทบมกดงความสนใจเราไปจากอาการเดน ผปฏบตนยมเอามอไพลหลง หรอไมกเอามาซอนกนไวทเหนอทองนอย แลวแตความถนด อยางไรกเกบระยางของกายไมใหกวดแกวงเกะกะรบกวนสตไดเหมอนกน

ส�าหรบการก�าหนดสายตา กเปนอกจดหนงทอาจเลอกไดตามอธยาศย บางคนถนดกมหนาก�าหนดตาไวหางไประยะหนง ซงถาหากรกษาสตไวไดดกนบวาเหมาะ แตสวนใหญเมอกมหนาแลวจตจะลงต�าตามสายตา เปนอาการครนคดอยในท สตจะคบแคบแบบคนไมเปดใจใหกวาง คอทโนมนอยๆอาจปวดหรอเกรง เปนอปสรรคกบการทรงจตตงมนรอยางผองใสไดเหมอนกน

dungtrin.com

58 59

อร า ถ รร

ถาหากเงยหนา คอตงตรง ทอดตาตรง แตไมเพงเลงไปจบวตถเบองหนา จตจะเปดกวางกวากมหนา แตกมผลขางเคยง เชน สายตาจะปะเขากบสงลอใหเบนความสนใจไปหาไดมากกวากม ตรงนหากทรงสตมาดจากสวนของอานาปานบรรพ ปญหากจะลดลงอยางเหนไดชด เพราะจตจะมก�าลงมากพอส�าหรบการโฟกสเฉพาะสงทตองการไดนานขน ถกดงความสนใจไปจบสงอนยากขน

ทางทดคอ ส�ารวจรใหทววา ทงหว ทงคอ ทงหลง ทงขา ไมมสวนใดเลยทเกรง ทกสวนผอนคลายหมด สวนไหนเรมเกรงขนมากรทตรงนน และอาศยความรอยางนมนวลนนเองเปนตวคลายความเครยด จะพบเองวาวางลกษณะการเดนไวอยางไรจงถกสวนทสด

เทาซงมสวนส�าคญสงสดกเชนกน เราควรรเทากระทบเปนหลก ขณะเดยวกนกตองสงเกตดวยวาเทามความเกรงหรอเปลา ถาหากวาเดนทงเทาเกรง จะพบวาใจเราพลอยรสกแขงๆตามไปดวย ตรงขามหากเทาออนหยน ยงเดนกจะยงมความรสกภายในทนมนวล กบทงเหนวาฝาเทาเปนเครองสงผสสะทชดเจนเปนธรรมชาตยงๆขน

นอกจากนน การเดนเทาเปลาหรอการใสรองเทาเพอจงกรมบนทางดน กเปนเรองปลกยอยเลกนอยแตมผลใหญกบหลายคนเชนกน ขอใหสงเกตดเปนหลกวาอยางไรเรามสตรสกถงสมผสกระทบไดด กใหถอเอาตรงนนเปนเกณฑเกณฑเหมาะเฉพาะตน บางคนเทาบาง เดนเทาเปลาแลวระคายงาย ถกหนเลกๆบาดนดหนอยกสตไมอยกบตว พะวงแตจะหลบหน เชนน

กควรใสรองเทา แตบางคนรสกดทไดเหยยบดน รบสมผสชดๆโดยปราศจากปญหาระคายเคองใดๆ เชนนกควรเดนเทาเปลา ขอสงเกตท�านองนจะชวยใหเขาใจชดเจนขนดวยวาเราเดนกนเพอเอาสต เอาความรชด ไมใชเพอเอาการก�าหนดกฎเกณฑตายตวใดๆ

การหมนตวกลบ

ขณะกลบหลงหนเปนจดทเกดปญหาไดมากทสดจดหนงในการเดนจงกรม เพราะผปฏบตสวนใหญไมใหความส�าคญกบการนนก ละเลยกนงายๆเพยงดวยความรสกวาไมมอะไรนาสนใจนก หรอไมเหนมอะไรใหดเหมอนอยางตอนเกดผสสะเทากระทบแปะๆระหวางเดน

ขอเทจจรงกคอ เมอเราไมสนใจ ไมใสใจเทา ปลอยใหจตใจลองลอยไปแมเพยงเลกนอยขณะกลบตวนน การเดนจงกรมทงหมดอาจลมเหลวอยางสนเชง เนองจากจตสบโอกาสไดชองเหมอลอยตามความเคยชนเดม ครงแรกยงไมเทาไหร แตนานไปบอยเขากกลายเปนความเคยชนทจะปลอยจตปลอยใจ แมกระทงผมสตดแลวกไมเวน

ฉะนน แทนทเราจะเหนจงหวะกลบตวเปนเรองเลกนอย กตงมมมองไวเสยใหม วาเปนจดส�าคญชนดคอขาดบาดตาย ละเลยไมได ปลอยใหใจหลงมกงายตามกเลสบอกไมได

และเพอใหเปนเชนนน กอาจตงจตค�านงวาเราจะรกายโดยความเปนอรยาบถยน กลาวคอ ควรหยดและ ‘ร’

dungtrin.com

60 61

อร า ถ รร

อาการยนตรงสกชวอดใจ เปนการหยดตงสต เบองแรกอาจก�าหนดรเฉพาะฝาเทาเปนส�าคญ ตอเมอสตพรอมรมากขน จตกจะรทวจากหวจรดเทาไปเองโดยไมจ�าเปนตองฝนก�าหนด เพราะการรผสสะทฝาเทา กคอการรจดรวมน�าหนกทงหมดของกายในอรยาบถยนนนเอง

ส�าหรบการรเทานน ควรท�าไวในใจวา เราจะรเทาทหยดเสมอกน ดวยความชดเจนไมแตกตางกบการรเทาขณะเดน เรองการหยดเทาไวเสมอกนกนบเปนเรองไมควรมองขาม ถาหากเหลอมกน ขางหนงตรง อกขางหนงเป จะมผลกบสตเปนอนมาก กลาวคอแทนทจะรเทาในลกษณะสมดล อนปรงจตใหสมดลตาม กกลายเปนรเพยงครงๆกลางๆปราศจากดล

ขณะกลบตว ถากลบทละครงรอบนาจะเรยกความรเทาชดกวาก�าหนดหมนทเดยวกลบหลงหนหมดตว การหมนทละครงรอบจะท�าใหเทาไดจงหวะวางเหยยบอยางเหมาะสม และไมท�าใหรสกหวหมน กลาวคอ เมอหยดทปลายทางรสกถงเทาทวางราบเสมอกน เมอจะกลบหลงหนกแบงเปนสองครง แตละครงรสกถงฝาเทาขวาทยกเหยยบน�าฝาเทาซาย ไมตางจากทรสกขณะกาวเดนธรรมดา

เมอกลาวถงการกลบตว กตองมความสมพนธกบความยาวของทางจงกรม หลายคนมปญหาหลกคอขาดสถานท บางทกอางไดเตมปากวาไมสามารถเดนจงกรมเนองจากพนทจ�ากด หองนอนหรอระเบยงบานยาวเพยงไมกกาว อนนความจรงแลวเราสามารถชนะขอจ�ากดไดดวยการปรบอตราเรวใหชาลง และลดระยะ

หางระหวางกาวใหนอยลง เนองจากสงส�าคญทเราตองการจากการเดนจงกรมคอสตรเทากระทบเพอเปนตวอยางน�าไปสสตรอรยาบถเดน การเนนเรองความยาวของทางใหไดเดนหลายๆกาวมากกวาเดมจงควรพจารณาเปนเรองรอง

สรปหลกการเดนจงกรม

ควรจ�าใหขนใจวาหลกการงายๆของการเดนจงกรมนน กคอฝกแลวท�าใหรตวชดวาก�าลงเดนไดดงพทธประสงค ขอใหหลกเพอจ�างายแบบลดๆเพยงสองขอดงน

ขอแรก เดนใหเปนธรรมชาต เพราะเราตองการความรตวจากการเดนจงกรมออกมาใชในชวตประจ�าวน ถาหากออกจากทางเดนจงกรมแลวลมความรสกตวหมด อยางนนถอวาใชไมได แตถาออกจากทางเดนจงกรมแลวเหมอนจะรเทากระทบเองในเวลาเดนปกต อยางนนถอวาการเดนจงกรมของเราประสบความส�าเรจ และควรท�าใหมากเขาไว

ขอสอง ทางลดทจะท�าใหรทวพรอมในความเปนอรยาบถเดนอยางงายๆคอรเทากระทบ เมอรกระทบกจะรวาควรจอใจไวตรงไหน

เคลดวชานอนอยางมสต

การนอนเปนอรยาบถทแปลกไปกวาอรยาบถอน กบ

dungtrin.com

62 63

อร า ถ รร

ทงมผลกระทบกบสตสมปชญญะแตกตางจากอรยาบถอนดวย กลาวคอ เมออยในอาการเอนนอน สตมกจะหายไปอยางรวดเรว และเกดความเหมอลอยฟงซานไดงายกวาทาทางอนๆ

เพราะฉะนน จงเปนเรองส�าคญพอควร ทนาจะมสตเปนพน เปนของอดหนนไวลวงหนา จะมาจากการฝกตามรลมหายใจหรอการตามรอรยาบถเดน ยน และนง กตามท

และแนนอนวา ถาหลบหลงลงไปเสยแลว กคงไมมทางก�าหนดสตรอรยาบถนอนได ฉะนน ถาวาตามเนอหาของการฝก กคอใหรตวขณะเอนพก หรอไมกขณะทอดกายนอนในจงหวะกอนหนากาวลงสความหลบไหล

หากไมแนใจวาจะก�าหนดรกายโดยความเปนอรยาบถนอนอยางไร ใหส�ารวจทละจดส�าคญของรางกาย วามตรงไหนเกรงอยบาง ไลจากฝาเทา ขนมาทมอ และจบทใบหนา หากรสกวาตรงไหนเกรง ตรงนนจะผอนคลายเอง หรอถาไมผอนคลาย กหายใจยาวๆแลวก�าหนดใหจดนนผอนคลายตามลมหายใจออกเสย

โปรดสงเกตวา เมอรสกถงความผอนคลายทงฝาเทา ฝามอ และใบหนา ไมมความเกรงเหลออยอกแลว อรยาบถนอนจะปรากฏตอใจไปเอง นกแสดงใหเหนวาสตจะเกดได ตองไมใชขณะทก�าลงเกรงอยางไมรเนอรตวอย

อกประการทนาค�านง คอ ค�าแนะน�าในการกาวลงสความหลบแบบราชสหหรอสหไสยาของพระพทธเจา

นน ทานใหมสตสมปชญญะน�า ซงกมความเปนไปตามทกลาวมาขางตน สวนทานอนนนควรตะแคงขวา ซอนเทาเหลอมเทา และทไมควรลม กคอการตงใจไวลวงหนาวาจะ ‘ลกขน’ ไมใช ‘นอนตอ’

อบายงายๆทจะท�าใหไดผลดงนน คอ กอนนอนควรนงก�าหนดรลมหายใจจนเกดความสงบสบาย และมสตเตมรอบทสดเทาทก�าลงกายก�าลงใจจะอ�านวย จากนนกอนหลบใหตงใจวาพอรสกตวตน จะลกขนนงดลมหายใจตามขนตอนทเคยฝกมาทนท แมจะเปนการตนระหวางคนเพอเขาหองน�า กอาจภาวนาเสยนดหนอยเปนการทรงสตไวไมใหขาดสายไปไหน และหากใครก�าลงอยในชวงปฏบตภาวนาเตมท กอาจก�าหนดวาตนเมอไหรจะเดนจงกรมจนกวาจะงวงอก

หากเคยมประสบการณเหมอนหลบ แตครงหนงรสต รสกวาไดพกผอนเตมททงกายและใจ อนนนกเรยกวาเปนการหลบอยางมสตได ซงมกเปนผลมาจากการกาวลงสความหลบแบบสหไสยานนเอง

การนำาสตไปใชในอรยาบถประจำาวน

ผลของกำรรกำยในแงกำรปรำก แหงอรยำบถนน นอกจำกเปนไปเพอควำมตนร มสตสมปชญญะของจตแลว ควำมรสกเกยวกบกำยยงพลอยเปลยนไปดวยกลำวคอ เดมทเมอเรำไมสนใจสงจตดอรยำบถนนสวนใหญมกำยกเหมอนไมมเพรำะจตคลกเคลำหรอจบแนนอยเฉพำะกลมควำมคดฟงซำนในหว หรอไมกผสสะทเยำยวนบำงผสสะทระคำยบำงนำน จะรสกถงกำยกเฉพำะตอนทอยำกเปลยนอรยำบถและพอเกดสตออน เกยวกบกำยวบหนงสต

dungtrin.com

64 65

อร า ถ รร

นนกเลอนหำยไปอยำงรวดเรวเมอจบกำรเปลยนอรยำบถตำมควำมเรยกรองจำกกำย

ตอเมอมกำร กสตตำมรลมจนกำยนง จตนง ไมกวดแกวงงำยอยำงเคย ประกอบกบกำรเ ำรกำยโดยควำมเปนอรยำบถบำงตอนแรกอำจรสกเหมอนไมทรำบจะดหนกระบอกนง อยำงนไปท�ำไม แตแลวในทสดกจะเรมเกดประสบกำรณทแจมชด คอเหนวำชวตคนไมมอะไร นอกจำกรปกำยทเปนทำหนง แลวตองเปลยนไปเปนอกทำหนง

แนนอนวำชวตเรำมหลำยแงหลำยมมมองอนใหรบร นอกเหนอจำกควำมเปนอรยำบถทอ ทวำควำมจรงกคอเรำมองในมมไหนกจะเหนแตมมนน สำระคอ เมอเหนมมนน จะเกดผลประโยชนทำงจตประกำรใดขนมำ ณ จดนกตองทบทวนไวไมลมวำ เปำประสงคสงสดของเรำอยทกำรดบทกขอยำงสนเชงดวยกำรปลอยวำงควำมยดมน กบทงไมลมวำเรำอยจดใดในแผนทคอมหำสตป ฐำนสตร เรำรกำยโดยควำมเปนอรยำบถเพอพ นำตอเปนควำมรทละเอยดยง ขนไป มใชจมจอมอยเฉพำะในอรยำบถประกำรเดยวถำวรกำรเหนแตละอรยำบถกคอเหนกำยโดยรวมแบบครำวนบแตหวถงเทำอนจะเปนแมบทพนฐำนในกำรดเขำไปในรำยละเอยดเมอกำวขนสบรรพอนของหมวดกำยำนปสสนำ

ตำมสำมญส�ำนกแลว ทกคนจะรสกวำเรำมกำยอยแทงหนงกอนหนง คงทอยเชนนน อยำงมำกทสดกรบรวำกำยนเคยเลกคอย เตบใหญ และวนหนงจะโรยรำ ยคนสมยนทรำบละเอยดกระทงวำมเซลลปรมำณมหำศำลเกดตำยอยในกำยนไมหยดหยอนทวำส�ำนกปกตกยงคงบอกตนเองวำกำยนคงท กำยนเปนเรำ เปนของเรำสวนทำงกบควำมเปนจรงไมหยดหยอนเชนกน

ตอเมอ เหนชด ผำนอรยำบถวำแตละวนำทนนกำยนคลำยหนปนทบำงครำวนงนำน บำงครำวขยบเปลยนอยตลอด กจะเหนแปลกไปกวำเดมวำแทจรงแลว กำยไมเคยเปนอะไรทคงเสนคงวำ

แมเปลอกหรอผวนอกทสดของกำยเชนควำมเปนอรยำบถ กตองปรบตองแปลงภำยใตเงอนไขบบคนเปนจงหวะ

หำก กอรยำปถบรรพไดถงขนทเหมอนกำยเดนจงกรมเองมจตของเรำเปนผร ผเหนเทำกระทบและกำยเคลอนแยกเปนอกภำคหนงหรอนงอยเหมอนหนปนทถกดมำจำกอกมตหนงอนปรำศจำกกำรครอบครองเปนเจำของกนบวำไดพนฐำนทดตอกำรร เชนนน ในชวตประจ�ำวนแมจะยงสอสำรกบผอนเปนปกตทวำจตในภำยในจะเหนเปนครำว วำท�ำกจทงหลำยโดยสกแตเปนกรยำ จบกรยำหนงแลวกจบกน ไมมมลทนใดตดใจ ไมมเรองรำวไหนปรงแตงจตตอวำนเรำ นของเรำ นนค�ำพดเรำ นนค�ำพดเขำ เพรำะ ฐำนของสต มใชเรองรำวภำยนอกทวำเปนอรยำบถภำยในเทำนน

เมออยนอกทำงจงกรมหรอนอกทนงสมำธนน บำงครำวเรำอยภำยใตเงอนไขหรอควำมบบคนใหเกดอรยำบถเปนไปตำง ไดหลำกหลำยเชนกำรนงบำงทตองอยในทำครงนงครงนอนนงเอำมอเทำคำงบำง นงกมหนำขบถำยอจจำระบำง กำรยน บำงทกยนเอำมอเทำเอวบำงทยนเอำศอกเทำสนโตะนจงเปนทมำทพระพทธองคทรงใหก�ำหนดรคอ

หรอเธอตงกายไวดวยกรยาทาทางอยางใดๆกร ชดกรยาทาทางอยางนนๆ

ใน ควำมเหนชด ชนดไมเกยงงอนไปทกอำกำรนนทสดแลวผภำวนำผมสตสมบรณจะพบวำบำงครำวเรำรชดเพยงกำยเปนกอนทบในทำหนงแตบำงครำวอำจสองรแจมแจงรำวกบกำยเปนถ�ำเปนคหำหรอเปนโพรงเปนโครงรำงใหจตอำศยตวของกำยเองเสมอนหนวำงเปลำทถกรถกดมำจำกเบองหลง คลำยมชองวำงระหวำงจตกบกำยอยในทเหมอนใกลจะเหนรำยละเอยดในถ�ำอยร�ำไร

dungtrin.com

66 67

อร า ถ รร

อนทจรงธรรมชำตกำยกบจตไมไดแยกจำกกนอยำงกระดำษคนละแผน แลวกไมไดประกบกนอยำงกระดำษสองแผนทแปะตดสนทดวยกำว เพรำะฉะนน เรำป บตภำวนำแลวเหนกำยเปนอนเดยวกบจตกด หรอเหนกำยแยกเปนตำงหำกจำกจตกด ยอมเปนเพยง ควำมเหน ทเกดจำกสตสมปชญญะทแตกตำงกนเทำนน

สงทควรค�ำนงถงจงไมใชกำรพยำยำมลวงลก หรอตกรอบวำจะตองเหนกำยแยกเปนตำงหำกจำกจตหรอเหนจตเปนอนเดยวกบกำย เพรำะถำมวพะวงวำอยำงไรจงเรยกวำเปนผลกำรป บตทเยยมยอดอยำงไรจงเรยกวำเปนประสบกำรณชนเลศเสยแลวปญญำอนเกดจำกกำรจอร จอพจำรณำอยำงเปนธรรมชำตตำมจรงยอมไมเกดเพรำะจตมวอยในอำกำรปรงแตงเสยหมด

หนำทเรำมแคใหเหตปจจย คอก�ำหนดรกำยโดยควำมเปนอรยำบถตำง เทำทจะท�ำไดตำมคณภำพของจตแตละขณะอ�ำนวยผลออกมำอยำงไรกรบรไวอยำงนน ไมตองปรงแตงอยำงไรตอ เทำนกไดชอวำป บตอรยำปถบรรพอยในชวตประจ�ำวนแลว รไปทกอำกำรทกำยตงอยแลวมควำมสขขนกวำเดมไดมำกแลวจะเหมอนรเลน ไมไดบงคบบญชำควบคมใหตองภำวนำเครงครดอะไรแตผลทเกดจำกควำมสงสมอยำงตอเนองผำนวนผำนเดอน จะเปนควำมรจรง เกยวกบเปลอกของกำย ลดควำมยดมนถอมนวำนกำยของเรำอรยำบถของเรำลงรซงอยในภำยในโดยไมตองฟงใครบอกผล

และสงหนงทจะพบเปนปกตส�ำหรบผผำนกำร กสตตำมรลมเปนนตย คอทรำบวำลมหำยใจนนกเปนสวนหนงของอรยำบถในแงของกำรท�ำควำมรตวนน เรำจะไมหมำยใหจตจอสนทกบลมหำยใจแบบท�ำสมำธแตจะใชลมหำยใจเปนเครองหลอเลยงควำมรอรยำบถ หรออำจจะใชลมหำยใจเปนตวเรยกสตใหกลบมำจำกวงวนของควำมฟงซำนออกขำงนอก กบทงจะใหผลลพธแบบสมทบทนคอเมอถงเวลำตองกำรพกสงบดวยกำรรลมหำยใจอยำงเดยวกจะตงมนงำยเพรำะมก�ำลงอยตวแลวลวงหนำ

และส�ำหรบ รำวำสทยงออกก�ำลงกำยไดทกรปแบบ กอำจพบวำกำรวงประเภทจอกกงหรอวงบนสำยพำนทเปนอปกรณเฉพำะนน หำกก�ำหนดรเทำกระทบอยำงเดยว กจะใหผลดเสรมกำรออกก�ำลงกำยเขำไปอกบำงคนกพบวำกำรวงเพอรเทำกระทบนนใหผลดในเบองตนมำกกวำกำรเดนจงกรมหรอนงสมำธเสยอกนอำจเปนเรองของจรตหรอควำมพรอมทำงกำยทำงใจทแตกตำงกน อนชใหเหนวำ กำรป บตธรรม นนไมขนอยกบรปแบบตำยตวแตขนอยกบเหตและปจจยทเออใหเกดสตรเปนหลก

ดอรยาบถโดยความเปนวปสสนา

เมอไดพนฐำนของกำรรอรยำบถ๔แนนหนำพอสมควรแลวผลทควรไดคอควำมสำมำรถของจตทจะส�ำเหนยกก�ำหนด อรยำบถทงปวง โดยควำมเปนสงถกร กลำวคอ อรยำบถปรำก ชดเจนวำเปนวตถเปนรปธรรมมใชอนเดยวกนกบผรผเปนนำมธรรม

พระพทธเจำตรสปดทำยอรยำปถบรรพเหมอนกบอำนำปำนบรรพ และจะเหมอนกบทกบรรพของหมวดกำยำนปสสนำ ทำนจะใชค�ำวำ กำยในกำย ตลอด ซงหมำยใหดสภำวธรรมทปรำก ในแตละบรรพนนเองเปน สวนหนงของกำย อยำงเชนถำเรำก�ำลง กอยในขนอำนำปำนบรรพกำยในกำยกคอลมหำยใจแตถำ กอยในขนอรยำปถบรรพกำยในกำยกตองเปนอรยำบถนนเอง

มปญหำเลกนอยเกยวกบควำมเหน หรอกำรตควำม ซงผศกษำทงปรยต และผลงมอป บตอำจเหนตำงกนบำง อนนตองทบทวนกนวำพทธประสงคในกำรให กสตป ฐำน ๔ นน กเพอรกำยและใจโดยควำมเปนอนจจง ทกขง และอนตตำ เมอรแลวจตกจะไดเปนอสระจำกควำมยดมนถอมนกระทงบรรลมรรคผลในทสดฉะนน ใครจะมควำมเหนในกำรป บตเชนไร กควรค�ำนงวำเมอ

dungtrin.com

68 69

อร า ถ รร

ลงมอป บตแลวเกดผลตำมพทธประสงคหรอเปลำ ยำกงำย หรอเปนไปไดจรงส�ำหรบตนเองเพยงใด

ล�ำพงกำรอำนอยำงเดยวอำจกอใหเกดควำมสงสย ลงเล ไมอำจปกใจเลอกป บตในขนของวปสสนำดวยควำมมนใจ แตขอใหสงเกตวำถำป บตไดผลมำตำมล�ำดบขนนบแตปรงคณภำพจตและรตวอยำงวปสสนำในอำนำปำนบรรพ ตลอดจนกระทง รชด ในอรยำบถ ๔ แจมแจงแลว สงทจะศกษำตอไปนกคอภำพ ภำยใน และ ภำยนอก ของสภำวธรรมอนประจกษอยกบประสบกำรณเฉพำะตนนนเอง

มำดตำมล�ำดบขนทพระพทธองคใหพจำรณำหลงจำกท�ำสมถะในอรยำปถบรรพดแลว

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง

ควำมขอนในอรยำปถบรรพ อำจถอดใหอำนงำยขนนดหนงคอพระพทธองคใหพจำรณำเหนอรยำบถอนเกดดวยกำยน นบแตเดนยนนงไปจนกระทงนอนทเคยส�ำคญวำ เปนเรำ หรอเปน ทอำศยของเรำ ขนนตอง ร ใหไดวำสกแตเปนสภำวธรรมหนงเปนเปลอกของกำยทมไวก�ำหนดรเทำนน

พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง

เชนทเคยอธบำยไวแลวในอำนำปำนบรรพพระพทธเจำสอนใหดเขำมำทกำยของตวเองกอนถอดถอนเอำควำมเหนผดยดมนถอมนใน ตวเรำ กอนเมอเกดจตสมผสแลวจงใหดกำยใจคนอนโดยควำมเปนอยำงนเพอถอดถอนควำมเหนผดยดมนถอมนใน ตวเขำ เปนอนดบตอมำจงนบวำลบลำงอปำทำนอยำงสมบรณแบบ

ในขนของกำรรอรยำบถนน จตจะเกบตกควำมรในแงควำมเปนอำกำรตำง ของกำยมำกมำยหลำยหลำกไปเรอย อยำงเชนเดนจงกรมนนมทงไดรผสสะกระทบระหวำง ำเทำกบพนมทงไดรจงหวะชำเรวในกำรกำวยำงมทงไดรควำมตรงของหลงและคอฯลฯทงหมดจดเปนกำรเกบขอมลสงสมไปเรอยโดยไมจ�ำเปนตองจงใจตระหนกหรอจดจ�ำ

นำนเขำพอจตถกยอมใหตดควำมเหนแตอรยำบถครำวนพอมองทำงไหน เมอตำประจวบกบ รปมนษย เขำแลวหำกไมปลอยใหเกดควำมมนหมำยวำนนรปรำงหนำตำเพอนเรำ นนรปรำงหนำตำพอแมพนองเรำนนรปรำงหนำตำคนรกเรำ ฯลฯแตสองดอรยำบถของเขำใหเหมอนสองดอรยำบถของเรำเอง เชน เหนเดนกรชดวำลกษณะเดนของเขำเปนอยำงไร จงหวะคงเสนคงวำหรอชำบำงเรวบำงคอหรอหลงตงตรงหรอไมฯลฯกจะเกดมมมองอกแบบเปนมมมองอนเกดจำกสมผสภำยใน เหนแตอรยำบถ ไมหมำยมนวำเปนใครชออะไรคนเคยหรอแปลกหนำ

จตทสมผสอำกำรเดนคอกำรตำมรกำวยำง จตทสมผสอำกำรยนคอกำรตำมรควำมเหยยดทงตวในแนวตง จตทสมผสอำกำรนงคอกำรตำมรควำมเหยยดตงครงตว จตทสมผสอำกำรนอนคอกำรตำมรควำมวำงรำบทงตว รำยละเอยดปลกยอยทแ งอยในแตละอรยำบถไมจดวำส�ำคญนกและควำมชำนำนในกำรเหน ควำมเปนเชนนน กควรแปรผนตำมคณภำพของสตในแตละขณะไมควรใหชำหรอนำนตำมควำมเพงเลงเกนตว

พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

เมอเหนแตอรยำบถทงในเรำและในเขำเหมอนกน ไมวำเดนยนนง หรอนอน จตกหลดจำกอำกำรปรงแตงแบงเรำแบงเขำ แมจะเปนระดบเบองตน กใหผลเปนควำมเบำลงของอตตำมำนะอยำง

dungtrin.com

70 71

อร า ถ รร

เหนไดชด เพยงขนนกเรมเหนแตสภำวธรรมลวน ไดแลว คอไมมเขำไมมเรำไมมชำยไมมหญงไมมสตวไมมบคคลมแตอรยำบถหนง ใหรแลวอรยำบถนนกแปรเปนอกอรยำบถหนง

กำรเหนอรยำบถภำยในและภำยนอกนนอำจเกดขนสลบกนหรอพรอมกนทเดยว ขนอยกบจงหวะทจตพรอมเกดสมผสชด อยำจงใจรใหไดอยำงนนอยำงนตลอดเวลำ

บำงคนอำจพบอบำยภำวนำโดยยมจงหวะเทำทกำวเดนของคนอนมำใชระหวำงหยดพกจงกรม คอแทนทจะตองเดนเอง กเอำจงหวะเดนของคนอนมำท�ำใหเกดจงหวะในใจ แปะ ตำมทเคยรบรในตน อนนกเกดสมำธไดเหมอนกน และเปนสมำธชนดทจะพจำรณำกำยผอนโดยควำมไมใชบคคล เหนกำยผอนสกแตเปนอรยำบถหนง ในแตละขณะ

หรอเมอเหนใครนงหลงตรงสบำยอยำงเปนธรรมชำต เมอสมผส ควำมตรงทถกยกขนดวยกระดกสนหลงนง แ งสตของเขำกอำจเกดควำมมสตอยำงเดยวกนขนในตนตำมไปดวย

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง

ในทนคอเทำทนขณะอรยำบถหนง เกดขน เชนเมอเรมลกจำกเตยงตอนเชำกเหนอรยำบถนงเกดขน ตำมหลกกำรแลวกควรนงจนแนใจวำเหนอรยำบถนงชดซงแปรไปตำมคณภำพจตในแตละขณะหำก กดแลวกมกเหนพรอมกนทเดยวกบทอรยำบถนงเกดขนเตมทำแตหำกมควำมลำชำในกำรร กอำจตองนงจนกวำสตจะตำมมำทนกำย

พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง

สมมตวำยงตงหลกกนอยทขณะลกจำกเตยงตอนเชำเชำแรกรแคกำรเกดขนของอรยำบถนงอกเชำหนงรเสยกอนวำลมตำทแรกยงอยในอรยำบถนอน ธรรมดำมนษยเรมอรยำบถแรกของวนดวยทำนอนฉะนนทนททเปลยนกรยำเชนดงตวขนจำกควำมเอนรำบกตองรเทำทนวำอรยำบถนอนนนเสอมลงแลว

ขอใหสงเกตวำหำกไมนอนนง จนจตรถงกำยในอำกำรนอนแลวจะยำกตอกำรรวำตรงไหนคอรอยตอตรงไหนคอควำมเสอมไปแหงอรยำบถนอน แรกเรม กหดจงมควำมจ�ำเปนตองรจกนงอยกบอรยำบถใดอรยำบถหนงจนเหนชดเสยกอน ดงเชนทเคยสมมตวำกำยเปนหนปน เรำจะกลำววำเปลยนจำกทำหนง หรอภำวะควำมเปนอยำงหนงกเพรำะเหนควำมเปนเชนนนคำงคำอยพอรเคำถนดแลว

หำกจตมควำมสงบมควำมผองแผวมควำมนมนวลโปรงเบำจะดวยสมถะดพอจำกอำนำปำนบรรพหรอสวนของอรยำปถบรรพเองกตำมถงระดบหนงจะเหนกำยชดเปนชวงยำวโดยไมจ�ำเปนตองอำศยควำมนงของกำยเปนเครองชวย เพรำะจตเองจะมควำมวองไวรเทำทนแตละขยบ แตละกระดกของกำยไปหมด อยำวำแตเพยงอำกำรเสอมไปของอรยำบถหนง

พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

สมมตเอำกำรตนนอนเปนหลกพจำรณำเชนเคยเมอสตไวพอจะเหนโดยควำมยนยอทงควำมเกดขนของอรยำบถนง และควำมเสอมลงของอรยำบถนอน เรยกวำมควำมแ งอยในกนและกนในจดเชอมตอระหวำงทำนอนกบทำนง แรก อำจเหนควำมเปนเชนนนในอำกำร ไหวตวยกแผนหลงขนนง ตอมำอำจเกดกระแสรหยงลง

dungtrin.com

72 73

อร า ถ รร

ไปวำควำมเปนอยำงนดบไปแลวสบตอดวยควำมเปนอยำงน

หำกอำนหรอเขยนบอกอยำงเดยวดเหมอนนำจะเขำใจงำยดวยประสบกำรณททกคนคนชน แตเมอสตคมคำยวองไวพอจะรบรตำมจรง กจะเหนแปลกไปอกอยำง คอเรำไมเคยรเลยวำมอะไรเกดดบอยตลอดเวลำแมในกำยทรสกเหมอนเปนกอนคงทกอนน

ขนของอรยำบถซงตองลมตำตนอยในชวตประจ�ำวนนน จตจะเรมไมท�ำตวเปนพนยนของตณหำและท ฐขนมำจรง จง เพรำะในขนของอำนำปำนบรรพนนยงตองหลบตำ และไมรเหนรอบเปนปกตเหมอนอยำงขณะลมตำตนในขนของอรยำปถบรรพ

โดยเดมทกคนจะมควำมเหนตนเองเปนศนยกลำงของโลก เมอมองดวย สมผสใหม วำเรำไมใชอะไรไหนนอกเหนอจำกอรยำบถ๔และคนทงหลำยกไมใชอะไรอนจำกอรยำบถ๔ เชนกนโลกกปรำก เปนของวำงจำกตวตน มกำยทงภำยในและภำยนอกกเพยงไวอำศยระลก จตไมท�ำตวเปนพนยนของตณหำและท ฐใด ไมเปนชนวนใหยดมนถอมนวำใครเปนใครเลยจตไมวำดใครหนำตำดหรอนำเกลยดชวนชมหรอชวนเมนเลย

dungtrin.com

7574 สมปชญญบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ยงมขอปฏบตอกอยางหนงคอ ภกษยอมท�าความรสกตว…ในการกาว ในการถอยในการแล ในการเหลยวในการคเขา ในการเหยยดออกในการทรงผาสงฆาฏ บาตร และจวรในการฉน การดมในการเคยว การลมในการถายอจจาระและปสสาวะ

ยอมท�าความรสกตวในการเดน การยน การนง การหลบ การตนในการพด การนง

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง

dungtrin.com

76 77

ม รร

พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

จบสมปชญญบรรพ

นย�ม

ควำมหมำยของ สมปชญญะ คอ ควำมรตวอยเสมอ หรอควำมไมเผลอตวแตธรรมชำตของจตตองมหลกมฐำนใหรหรอใหเกำะอย จงจะเกดสมปชญญะมใชวำมสตรส�ำเรจในกำรท�ำใหจตอยในภำวะไมเผลอแลวไมตองรอะไรกได

ควำมหมำยของสมปชญญะในทำงธรรมนนมควำมแตกตำงออกไปบำงโดยเฉพำะในแงของควำมรชดและรตอเนองดงจะยกค�ำจ�ำแนกอธบำยตำมพระอภธรรมป กเลม๑และเลม๒ซงเกยวกบกำรแจกแจงบรรพนโดยตรงมำแสดง

สมปชญญะเปนไฉน? ปญญา กรยาทรชด ความวจย ความเลอกสรร ความวจยธรรม ความก�าหนดหมาย ความเขาไปก�าหนด ความเขาไปก�าหนดเฉพาะ ภาวะทร ภาวะท

ฉลาด ภาวะทรละเอยด ความรแจมแจง ความคนคด ความใครครวญ ปญญาเหมอนแผนดน ปญญาเครองท�าลายกเลส ปญญาเครองน�าทาง ความเหนแจง ความรชด ปญญาเหมอนปฏก ปญญา ปญญนทรย ปญญาพละ ปญญาเหมอนศาสตรา ปญญาเหมอนปราสาท ความสวางคอปญญา แสงสวางคอปญญา ปญญาเหมอนประทป ปญญาเหมอนดวงแกว ความไมหลง สมมาทฏฐอนใด นชอวาสมปชญญะมในสมยนน

ขอสงเกตคอ ในมหำสตป ฐำนสตรน พระพทธเจำตรสวำกำรรอรยำบถยอยจดเปนสมปชญญะ ซงมองในมมของผเรมป บตภำวนำแลว อำจเหนทงในแงของกำรใชอรยำบถยอยเปนตวสรำงสมปชญญะ และทงในแงของกำร รทน อรยำบถยอยตำมจรงเปนเกณ ประเมนวำมสมปชญญะตำมธรรมชำตแลวหรอยงส�ำหรบบทนจะเนนในแงของกำรสรำงสมปชญญะดวยวธ กทงตำมล�ำดบขนและวธก�ำหนดรตำมจรง

ไมวำจะมองตำมภำษำชำวบำนหรอภำษำพระ อยำงนอยทสดคณสมบตของสมปชญญะคอตองมควำม ชดเจน และ ตอเนอง ซงไมใชควำมตอเนองชนดตลอด๒๔ชวโมงไมขำดสำยแตเปนควำมตอเนองสกครหนงพอใหรชดในควำมเปนเชนนน ขำดไปหนอยแลวกลบมำตออก

ตว คณสมบต ของกำรรตวเปนเรองนำพดถงอยำงทสดแมวำจะรตวไดตอเนองจรงสกสบนำทไมพลำดเลย แตถำตอง นจต นใจ หรอเกดอำกำรเพงเกรงเกนก�ำลง อนนนกไมนบเปนสมปชญญะชนดทจะกอใหเกดปญญำหรอควำมสวำงใด ตรงขำมอำจเกดผลใหจตยงมดมวคลมหนกไปดวยโมหะยงกวำเดม

dungtrin.com

78 79

ม รร

สรปวำโดยนยำมของสมปชญญะในสมปชญญบรรพนเรำตงเขมทศไวคอรอรยำบถปลกยอยตำง ใหชดเจนตอเนอง ยงชดนำนตองยงเบำยงนมนวลยงสวำงไมใชชดนำนแลวหนกองหรอมดทบไป

อกประกำรหนง ผภำวนำบำงรำยจะเขำใจวำคณภำพของจตชนดเยยมยอดในควำมมสมปชญญะนน จะตองไรรองรอยควำมคดเจอปน ควำมจรงแลวหลกไมลแรกทควรไปใหถงหำใชควำมไมคด แตควรไปใหถงควำม ขยบเมอไหรรเมอนน คอขยบอยำงเปนธรรมชำต แลวรทนอยำงเปนธรรมชำต ไมใชจงใจขยบชำหรอเรวกวำปกต สงเดยวทเรวกวำปกตคออำกำรไหวรของจตอนสมพนธตรงกบควำมเคลอนตวแหงองคำพยพตลอดกำย

จดมงหม�ย

เพอใหเหนรำงกำยตำมทก�ำลงปรำก อยตลอดเวลำ ซงถำท�ำไดกเทำกบลบมโนภำพตวตนบคคลชำยหญงหลอสวยขเหรโดดเดนเปนสงำหรอต�ำตอยนอยหนำออกไปจำกใจไดและพรอมจะสองส�ำรวจเขำไปดควำมเปนกำยอยำงละเอยดในขนตอไปดวย

นอกจำกนนกำรมสมปชญญะอยำงบรบรณจะเปนฐำนส�ำคญของสมำธจตกลำวไดวำผมสมปชญญะในควำมเคลอนไหวของกำยเทำกบมทตงของสมำธไมขำดสำย

เมอไดทงควำมรจกกำยทกกระดกบวกกบสมำธขนสงกยอมเหนทะลทะลวงเขำไปในกำยเพอเหนควำมจรงยง ขนไป

แนวท�งฝก

ขนของการฝกแมบท

ดงกลำวแลววำ เรำตองกำรคณภำพจต ชนดทไหวรไหวทนควำมเคลอนไหวอยำงเปนธรรมชำต เพรำะฉะนนหลกรในสมปชญญบรรพจงเปนไดสองหนำท หนำทหนงคอ กใหร หนำทสองคอวดวำรแคไหนถำรเองไดหมดตำมทระบกถอวำผำนแตถำรไมหมดหรอยงไมอำจไหวรไดทนเลยกควรเรมจำกขนพนฐำนคอกรตำมล�ำดบอยำงมกรอบมเกณ ตำมสมควร

ในการกาว ในการถอย

ขนนจะเปนทผำนตำละเลยงำยอกขนหนง นอยคนจะลอง กใหเหนวำถำปพนอยำงดดวยกำร กรกำวและถอยอยำงชดเจนตรงไปตรงมำจะเกดผลดขนไดเพยงใด

กำรกำวและกำรถอยนยนพนอยบนอรยำบถเดน ซงอกนยหนงตำมกำร กจตใหตนนนจะหมำยเอำกำรเดนจงกรมอยในลทำงจ�ำกดเฉพำะมใชทำงเดนสำธำรณะทวไป

ก�ำหนดระยะกำวไปขำงหนำ๕กำวแลวใหลองถอยเทำยอนกลบมำ ๕ กำวเทำกน ควำมกงวลกลวถอยมำชนอะไรจะไมเกดเนองจำก๕กำวไปขำงหนำนนเหมอนกรยทำงเปดทำงโลงไวแลว

นำจะไดขอสงเกตตรงกนวำ กำรกำวไปขำงหนำนน เรำยงอำจตดทจะสงจตไปตำมสำยตำอย ควำมรตวรอรยำบถหรอรขณะแหงกำรสงเทำไปขำงหนำจงถกกระแสตำแยงไปได ทวำเมอตองกำวกลบมำขำงหลงนน จตจะไมสงตำมสำยตำไปขำงหนำอยำงเคย

dungtrin.com

80 81

ม รร

แตจตจะมำจบสนทอยกบอรยำบถเดนและกรยำถอยเทำเตมท โดยเฉพำะในชวงแรก

ผลคอควำมรตวชดจะเกดขนเพยงเดนหนำและถอยหลงไมกรอบอำจจะสก๒-๓นำทกจะไดตวอยำงหรอแมบทแมแบบใหรทงกรยำกำวและกรยำถอยในชวตประจ�ำวนไปเอง

ในการแล ในการเหลยว

กำรแลคอกรยำทเรำทอดตำออกไปมองสงใดสงหนง อำจเปนกำรสงตำตรงหรอกลอกตำไปทำงซำยขวำหรอขนลง สวนกำรเหลยวนนจะมกำรหมนคอเขำมำเกยวของดวย

ในขนของกำร กหดไวเปนตวอยำงนน อำจตอเนองกบขนกอนนนเอง คอพอกำวและถอยกระทงสตเขำทแลว กหยดอยในอรยำบถยนเพอใชเปนหลกร รเขำมำเฉย ในอำกำรยนธรรมดำนนเอง กวำดตำไปทำงซำยแลวยำยมำทำงขวำ แลวกลบมำแลตรงรชดถงอำกำรทลกนยนตำกลอกโดยไมลมกำยหลกทอยในอรยำบถนงหรอยนนน

และขณะแหงกำรแล ตองอยในควำมหมำยของกำรแลจรง นนคอตองเหนวำตำไปกระทบเขำกบวตถใด มสสนอยำงไร ระยะหำงเพยงไหน หำกตำจบทใดแลวไมทรำบวำมองอะไร จะเปนจงหวะโอกำสใหควำมคดฟงซำนเขำแทรกไดอกอยำงคอกำรแลนนมใชเพงหรอจงใจเหนมำกเกนเหต ทกอยำงตองยนพนอยบนควำมเปนธรรมชำตเคยแลอยำงไรกแลสบำย แบบนน

เมอแนใจวำสำมำรถรอำกำรกลอกตำและทอดตรงโดยไมลมอรยำบถหลกไดแลว ใหลองหมนคอไปทำงซำยแลวยำยมำทำงขวำอยำงตอเนอง ขอใหรกษำสำยตำไวเปนแนวตรง และเรมจบภำพพรอมกบกำรหยดหมนคอโดยไมหลงลมอรยำบถหลกทก�ำลงตงอย

เมอกลอกตำและหมนคอซ�ำไปซ�ำมำกระทงเกดควำมนงเงยบรชดในภำยในบำงแลว อำจเรมพบควำมจรงบำงประกำรทไมเคยรสกมำกอน เชน คอมนษยเหมอนเครองจกรกลทมขอจ�ำกด หมนไปไดเทำนนเทำนแลวตดหมนตอไมไดควำมรบรเกยวกบขอจ�ำกดทเรำไมใชผก�ำหนดไมใชผออกแบบสรำงนนจดเปนมลฐำนของกำรหยงรสภำวธรรมในแงอนตตำไดประกำรหนง

เมอซกซอมจนชน ตอไปในชวตประจ�ำวนจะไดตวอยำงนไวเปนหลกรตวขณะแลและเหลยว สงทจะเหนเปนควำมเปลยนแปลงคออตตำตวตนของผหนซำยหนขวำจะลดลงและถกแทนทดวยควำมรสกสกแตเปนอำกำรเคลอนไหวของวตถชนหนงทเรำไมไดออกแบบสรำง อกประกำร นยนตำคนเรำเปนอวยวะทเชอมควำมรสกเกยวกบควำมคดและตวตนไวมำกกวำอวยวะอนใดทงหมดทงสน ฉะนนถำรชดเขำมำท อำกำรแล มำกเทำใดกจะยงทอนก�ำลงของควำมรสกในตวตนลงไดมำกเทำนน

ในการคเขา ในการเหยยดออก

การคคอกำรงอเขำ เปนตรงขำมกบกำรเหยยดออกใชกบอวยวะทเปนระยำงไดแกแขนและขำจงควร กรใหครบทงสองทำง

หำก กกำวและถอยแลและเหลยวกอำจลองเดนตอเปนกำวและถอยซ�ำอกแตครำวนรละเอยดลงไปถงอำกำรงอและเหยยดของขำ ขอใหรอยำงเปนธรรมชำต เพรำะถำท�ำมำตำมล�ำดบ จตจะมควำมรำบเรยบนมนวลด พรอมพอจะรเองอยแลว เรำเพยงก�ำหนดดลงไปอยำงจ�ำเพำะเจำะจงเลกนอยวำแตละกำวยำงมทงงอเขำและเหยยดออกนด เสมอ

จำกนนอำจยนนงพบแขนสองขำงเขำมำพรอมกนแลวเหยยดออกแลวเปลยนไปท�ำทละขำงแขนซำยงอและเหยยดสลบกบแขน

dungtrin.com

82 83

ม รร

ขวำงอและเหยยดโดยไมลมอรยำบถยน ดควำมรสกทแตกตำงกนแลวจ�ำไวเปนตวอยำงอำกำรรในชวตประจ�ำวน

ขนของการฝกรตามจรง

นบแตขนนไป อำจประยกตกบกำร กเบองตนแบบซ�ำ ไมได ฉะนน กคงเปนเรองของสตเฉพำะกำล ขอใหสงเกตวำควำมเคลอนไหวทพระพทธองคใหมควำมรตวดงตอไปน มรำยละเอยดซบซอนกวำขอทผำน มำทวำพนฐำนกำรรขยบในขอกอน กจะมำชวยเสรมใหกำรรขนนเปนไปไดดขน

ในการทรงผาสงฆาฏ บาตร และจวร

พระองคทำนตรสเฉพำะกำรสวมใสเครองน งหมของพระเนองจำกสตรนทงหมดพระพทธเจำสอนภกษ ดงทยกแสดงไวแลวในบทอทเทสวำรกถำถำเปนพระกเขำกนไดพอดแตถำเปน รำวำสกใหเปนทเขำใจวำคอกำรสวมใสเสอกำงเกงนนเอง

กำรสวมใสเครองนงหมนน อำจอำศยควำมเกยวของของอวยวะหลำยชน กลำวคอ อำจตองมทงคอ ทงมอ ทงแขน ทงขำประสำนงำนกนหมด ถำขำดพนฐำนในกำรรอวยวะเหลำนเปนทนกอำจท�ำใหสตเหวยง คลม ไป ไมรจะจบอะไรตรงไหน แตถำ กไวดแลวกจะพบวำเปนเรองงำยขนจงหวะไหนควรจบรทคอจงหวะไหนควรจบรทแขนจงหวะไหนควรจบรทขำอำจมเรองหลงและกำรเอยวตวหรอคอมตวเขำมำเกยวของ กตำมรไดตลอดเชนกน เพรำะเปนของทเนองอยดวยกนนนเอง

ในการฉน การดม

กำรฉนของภกษกคอกำรกนของ รำวำสไมวำจะเปนของแขงหรอของเหลวกมควำมเหมอนกน คอ ตองถกกลน กำรจบรจงควรเปนไปทอำกำรเลอนไหลในล�ำคอโดยไมลมอรยำบถนง

ในการเคยว การลม

ขนนถำท�ำเปนจะสนกและไดสมำธอยำงเปนธรรมชำต กอนอนตองแนใจวำรอรยำบถนงอยำงสบำย มควำมเบำกำยเบำใจ ไมเพง นแลวกไมเผลอเหมอไปทำงไหน

จำกนน เมอสงอำหำรผำนชอนเขำปำกและเรมเคยว ใหรเฉพำะกำรขยบไหวขนลงของปำก อยำเพงไปสนใจรสอำหำรวำอรอยหรอไมอรอย เรำมกเลสหรอไมมกเลสในกำรกนครงนน ขอเพยงทงผอนกำยสบำยใจทวทงหมด และรวำในควำมนงทงกำยนนมสวนของขำกรรไกรเทำนนทขยบ กจะเกดควำมเพลนขนไดอยำงงำยดำย เมอเพลนแลวกท�ำใหพงใจจะตำมรในลกษณะนนตอจนจบมอไปเอง

เมอรอำกำรเคยวซ�ำไปซ�ำมำบนอรยำบถนงเพยงพกเดยว จะรสกเหมอนเรำเปนแคกะโหลกทขยบขำกรรไกรบดเคยวอำหำรอยและกะโหลกนนตงอยบนโครงทยกขนดวยกระดกสนหลง

ทรสกถงควำมเปนกระดกกเปนผลสบเนองมำจำกกำรรเคยวอนมฟนหลำยสบซเปนตวท�ำหนำทหลก และฟนนนกตอเชอมอยกบกะโหลก และกะโหลกกตอเชอมอยกบกระดกทงหมด เรยกวำจบหลกทชนหนงได กน�ำ กนไปครอบคลมทวถงทกชนทจดอยในจ�ำพวกเดยวกน

แตละคนจะเหนรำยละเอยดไมเหมอนกน ขนอยกบคณภำพจตในขณะตำง ไมจ�ำเปนตองเหนกระดกหรอรเรยวถนดแบบฟลม

dungtrin.com

84 85

ม รร

เอกซเรยรไดแคไหนขอใหเอำแคนนกอนเปำหมำยเพยงรขยบเคยวบนพนยนของอรยำบถนงเปนหลก ถำเกนกวำนนถอเปนของแถมไดกดไมมกอยำรบขวนขวำย

ขอใหสงเกตดวยวำมควำมเกรงหนำทองหรอไม ถำเกรงกรบบอกตวเองวำอยำงนนไมใชรตำมธรรมชำตแลวแตหำกมควำมรตวอยกบกำรนงและกำรเคยวโดยไม น กจะพบวำมอนนอรอยขนกวำเกำเพรำะควำมรชดในกำยยอมน�ำมำซงควำมรชดในรสเปนผลตำมกน

และควำมรชดในรสนนเองคอกำรรตวเขำไปในกำรลม อยำเพงไป นพจำรณำวำดหรอไมดอยำงไรขอเพยงรตำมจรงไวกอนวำรสเปนอยำงนน โดยเฉพำะ รำวำสทไมไดยดหลกฉนส�ำรวมแบบพระของจะอรอยมำกนอยแคไหนกยอมรบไปตำมจรงทกประกำร

ในการถายอจจาระและปสสาวะ

กำรรอำกำรขบถำยจะสงผลตอไปเมอถงบรรพทเกยวกบกำรพจำรณำกำยเปนของโสโครก ในขนนเพยงรชดถงแรงขบดน กำรเรมตนกำรสนสด เมอถำยอจจำระหรอปสสำวะใหรอยบนอรยำบถนงหรอยนตำมสภำพ

ในการเดน การยน การนง การหลบ การตน

ขนนดเผน จะคลำยกบกำรรอรยำบถเดน ยน นง และนอนทผำนมำในบรรพกอนแตขอใหสงเกตเฉพำะอรยำบถสดทำยพระพทธเจำจะไมตรสเรยกวำเปนกำรรอำกำรนอน แตระบจ�ำเพำะลงไปทเดยววำเปนกำรหลบและกำรตน

นนหมำยถงวำ ถำกำร กทผำน มำท�ำใหเกดสมปชญญะ

เปนธรรมชำตดแลว บคคลยอมสำมำรถลวงรแมขณะทจตเคลอนเขำสควำมหลบอำจเหนรอยตอระหวำงตนกบหลบหรอหลบกบตนชดเจนประสบกำรณของแตละคนจะบอกไดวำเกยวเนองสมพนธกบกำร กสมปชญญะในควำมเคลอนไหวแหงกำยหรอไม

และนนกยอนมำใหพจำรณำวำกำรรอรยำบถเดนยนนงในควำมมงคงแหงสตสมปชญญะนนยอมแตกตำงเปนธรรมดำกบครงเมอรอรยำบถดวยสตสำมญ กำรยอนทบทวนกลบไปหำหลกแรกคออรยำบถใหญนนจะท�ำใหเกดกำรส�ำรวจถถวนขนรแจงเหนจรงครอบคลมขน

ในการพด ในการนง

ควำมรตวในกำรพดนน ไมหมำยเฉพำะเจำะจงตงใจรลงไปในกำรขยบปำกเปนค�ำ เบองตนควรรวำ ก�ำลงพด อยบนอรยำบถเดนยนนงหรอนอนเพรำะคนเรำสำมำรถพดไดในทกอรยำบถ

เมอหยดพดแลวกจบอยกบอรยำบถทเปนปจจบนตำมจรงโดยรวำเปนจงหวะทนงจำกกำรเจรจำ อำจเปนกำรรอฟง ำยตรงขำม หรออำจเปนกำรเวนวรรคตำมโอกำสทเหมำะสมในธรรมชำตของกำรสนทนำตรงนจะไดเหนประโยชนในกำรพดแบบมจดหมำยชดเจน มกำรพกยกเสยบำง ไมใชปลอยถอยค�ำออกมำแบบเรอยเจอย กำรเปรยบเทยบระหวำงขณะแหงกำรขยบปำกพดกบกำรนงรตวเปนจงหวะน จะเปนฐำนอยำงดในกำรก�ำหนดสตรสภำวจตในขนของจตตำนปสสนำตอไป เพรำะอบำยท�ำควำมรตวทดทสดกคอกำรเปรยบเทยบควำมแตกตำงระหวำงสองภำวะนนเอง

กำร กสตใหรในขนนอยำงจรงจงจะมประโยชนมำก โดยเฉพำะส�ำหรบคนเมองทยงตองท�ำงำนวนวำยตองเสยคณภำพจตใหกบกำรเจรจำทงวน หำกหดหยดระหวำงเจรจำเพอเปรยบเทยบ

dungtrin.com

86 87

ม รร

ระหวำงอำกำรพดกบอำกำรนงบอย อยำงนอยกจะเกดกำรดงสภำพรกลบมำตงหลกเปนพก ไมหลดลอยไปกบภำระกำรงำนจนขนเกนเรยกสตมำตงอยกบฐำนอนปรำศจำกโทษ

ลกษณะของสมปชญญะทเปนธรรมชาต

ถำป บตไดผล จะเหนวำสตรวมศนยอยตรงกลำง ตรงทจตมควำมวเวกนมนวลโปรงเบำโลงใจไรกงวลรวมทงไรมโนภำพหนำตำตวตนของใคร เรองอะไรในโลกกดไรแกนสำร เพรำะใจเรำไป พอ อยกบควำมรอำกำรเคลอนไหวของกำยเสยหมด นนหมำยควำมวำเรำมควำมพอใจจะรตำมจรงไปหมดกำยสวนใดตองขยบตองเยองยำงลวนถกเหนเปนเครองกระตนควำมรตวไปทงสนไมใชวำมกำร นใจจดจองทกขยบเหมอนสมยทสตยงออนปวกเปยก

ลกษณะของจตทประกอบดวยสมปชญญะ จะโฟกสกบอะไรตออะไรไดอยำงเปนธรรมชำตยง เมอยอนกลบไปท�ำสมำธแบบตำมรลมในอำนำปำนบรรพ กยอมไดผลเปนควำมสกสวำงและนงนำนยงยน นนอำจสะทอนวำเรำเรมมสมำธเปนปกตอยตว อำศยรำยละเอยดควำมเคลอนไหวทงปวงของกำยนนเองเปนอำรมณสมำธตลอดวน

แรก อำจเปนทน ำแปลกใจวำจะหลบตำหรอลมตำตนขยบนดขยบหนอยท�ำไมถงรชดไปหมด กบทงร ละเอยดเขำไปเปนขณะ อยำงไมเคยมมำกอน ทวำเมอเคยชนแลวกจะเหนเปนเรองธรรมดำกบทงตระหนกวำอำกำรรละเอยดยบมไดเกดขนอยำงตอเนองสม�ำเสมอขนอยกบปจจยหลำยประกำร โดยเฉพำะส�ำหรบนกภำวนำทยงตองแบกภำระเกยวของกบโลกและผคนอยสตดไดกเหลวไดตำมวำระ

หำกมสมปชญญะอยำงถกตอง โรคเกำ ทงทำงกำยและทำง

จตหลำยประเภทจะชะงกงนหรอดบสญไปจำกเรำอยำงสนเชง เชนเมอมกลำมเนอสวนใดสวนหนงเครยดเกรงขนแมเพยงนอย จตกจะไหวรทนใด เมอรอยำงมสมปชญญะ รต�ำแหนงของควำมเครยดวำอย ณ จดใดของกำยโดยรวม ยอมไมเกดควำมปรงแตงสงเสรมควำมเครยดเกรง แตจะรและปลอยใหคลำยลงเองตำมธรรมชำตพดงำย วำไหวทนตอนเรมเครยดเกรง แลวจตหยดสรำงเหตปจจยแหงควำมเครยดเกรงนน เสย โดยหนเหอำกำรมำ ร อยำงเปนสมปชญญะเสยแทน

แคไมเกรงไดบอย กเกดควำมเบำกำยเบำใจเปนรำงวลแกตนเองแลว

เมอนงหรอยนตำมปกต บำงทลมหำยใจจะปรำก เปนอะไรไหว ขนมำแลวกรวำอวยวะทไหวนนเปนสวนของทองหรออกเหนทงลม เหนทงรำงกำยแยกเปนสวน และทงลมทงกำยนนกแยกเปนสวน กบสตสมปชญญะทตำมร ตำมดอยอกชนหนง ตรงนจตกบกำยจะเหมอนตำงคนตำงอย ตำงคนตำงท�ำหนำท หำกไมละควำมเพยรเสยกอนกจะเขำสพ นำกำรล�ำดบตอ ไปเรอย

มสมปชญญะโดยความเปนวปสสนา

เมอมสมปชญญะอยำงถกตองสกพกเดยว กจะเกดควำมตระหนกวำ แทจรงสภำวธรรมเชนกำรเคลอนไหวนน มเกดมดบอยตลอดเวลำ เพยงแตปกตจตของคนทวไปไมอยในสภำพทจะรไดหนำทของเรำมใชสรำงเพมหรอลดควำมเคลอนไหวลง แตเปนกำรปรบสภำพจตเสยใหมใหพรอมร กำรปรบสภำพคอสมถะ สวนกำรรตำมจรงคอวปสสนำหำกมมมองควำมเหนหรอทเรยกวำ ท ฐ มควำมสมบรณอยกอนหนำ มำบวกกบสตสมปชญญะพรอมรและพงใจจะเ ำดอำกำรเปนไปทำงกำย กยอมเกดควำมประจกษใน

dungtrin.com

88 89

ม รร

ลกษณะหยงรหรอทเรยกวำ ญำณ เปนผลธรรมดำ

อยำงไรกตำม นำตงขอสงเกตไวลวงหนำวำสตและสมปชญญะทถกตองนนยอมน�ำมำซงรสแหงวเวกทใหประสบกำรณภำยในแปลกประหลำดไปกวำเคยเพรำะรสนเกดแตสภำวะละเอยดออนของจตเองมใชรสอนเปนผลลพธแหงผสสะกระทบภำยนอกอนนำเสพนำลมลองแบบหยำบ

บำงครงทงยงลมตำ ทงยงเคลอนไหวเปนปกตทกอยำง จตอำจรวมลงสวำงไสวกวำงขวำงจำกประมำณไดถงไรประมำณ หรอเกดควำมรชดเขำมำในรำยละเอยดตำง ของกำยโดยไมตงใจ หรอเกดปตสขในระดบทเปนทพยหรอเกดควำมวำงโลงเหมอนกำยและผสสะตำง หำยไปฯลฯ

เมอเกดประสบกำรณเหลำนเปนครงแรกยอมน�ำมำซงควำมดมด�ำลกซง จะวำไปกเปนผลดตอสขภำพกำยและสขภำพจตอยำงเหลอคณำนบ ไมมรองรอยของผลเสยใด ปรำก ใหเหน ในเมอสหนำสตำกผองใส ยมแยม และไมถอสำหำควำมใครทงโลก จะหลบจะตนกเปนสขไปหมด งำนกำรกไมไดเหลวไหลตรงไหน จงชวนใหหลงรสกไปไดวำภำวะแสนดอยำงนเองคอผลอนเปนสดยอดของกำรภำวนำเมอภำวนำอยำงถกตองมำถงจดนจตกจะ ตดหลม เพรำะมองไมเหนควำมจ�ำเปนใด ตองถอนออกมำจำกควำมเปนเชนน

ถำดเผน กเหมอนไดผลกำรป บตถกตองตรงพทธประสงคทกอยำงกเลสกเบำหรอเหมอนไมม จะอยหรอตำยกไมอนงขงขอบแถมเหนไดดวยตำเปลำทงจำกตนเองและคนอนวำ เปนผไรทกข กจในพระศำสนำกนำจะจบ

แตทวำกเลสนนมทงในระดบจรมำหยำบ ทเรยก อปกเลส กบทงในระดบ งลกนอนเนองในขนธสนดำนทเรยก อนสย หำกไมท�ำควำมเขำใจไวอยำงดแตเรมตน กจะไปตดกบรสสขแหงกำร

ภำวนำอยำงใดอยำงหนงอยำงงำยดำย

เสนแบงบำงเฉยบระหวำงสภำวะ สกแตร วำมสงหนงเกดดบแลววำงลง กบสภำวะ สกแตแชอยกบสข โดยไมรบรสงใดทงสนนนเปนเรองยำกจะชเปรยบเทยบใหเหนชดเวนแตผภำวนำมประสบกำรณแลวทงสองดำนจงอำจสำมำรถสงเกตแยกแยะถก

ฉะนนส�ำหรบผภำวนำทเพงเรมตนเมอถงจดหนงทจตท�ำทำจะคงท เหมอนรสต และมสมปชญญะเองโดยไมตองประคองรกษำกควรประกนควำมปลอดภยใหตนเองจำกกำรหลงทำง หรอกำรถกลอใหเขวจำก ลำยแทงขมทรพยแท โดยส�ำรวจตนเองวำ เมอไดสมปชญญะจนเกดควำมวเวกแลว จตมปกตพงใจเทำทนอรยำบถใหญและยอย หรอมปกตพงใจเสพควำมดมด�ำในสภำวะภำยในมำกกวำกน จตยอมถอนออกจำกควำมรสกวำงโลงหรอไม ถำไมถอนกสอวำอำจจมแชอยกบสภำพจตทวเวกเกนไป ตรงนนคอถกลอลวงหรอขวำงทำงไปสขมทรพยเขำแลว

ฉะนน ขนของกำรรอรยำบถยอยโดยควำมเปน กำยในกำย ยอมสลกส�ำคญ ไมควรประมำท ไมควรละเลยทจะ ก นใหเกดควำมแจมแจงกอนพ นำเปน ร ทลกซงทงในรปและในนำมละเอยดยง ขนไป

พจารณาเหนกายในกายภายในบาง

ดควำมขยบเคลอนไหวยบยอยตำง ตำมท กมำ และตำมทรเองในยำมสตสมปชญญะทรงตวแลว และพจำรณำวำสกแตเปนกรยำไมมเจำของไมมตวตนผครอบครองอรยำบถยอยเหลำนนจตจะมนคงอยในควำมเหนถกตองยงกวำควำมเหนในอรยำปถบรรพ

พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง

dungtrin.com

90 91

ม รร

เมอเกดสมผสภำยในตนชดเจนแลวกดควำมเคลอนไหวปลกยอยประกำรตำง ในผอน ดวยควำมเหนวำสกแตเปนกรยำเหมอนเชนเดยวกบทเหนในตน

พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง

ในควำมเหนพรอมวำทงในกำย งน และทงในกำย งโนนสกแตมกรยำเคลอนไหว อำจเกดประสบกำรณหรอควำมรสกภำยในขนไดหลำย ประกำร ทจดนควำมสงบสขแหงจตอนเกดแตกำรอบรมสมถะไวดแลวเปนก�ำลงหนนทส�ำคญ หำกเหนในเวลำทสนเกนไป และดวยจตทไมนมนวลผองใสพอ กอำจเกดควำมกลวอำกำร เหนชด ละเอยดยบเหมอนชมภำพยนตรสยองขวญสโลวโมชนทแหงแลง แตถำจตมควำมมนคงมำตำมล�ำดบ กจะเหมอนดภำพยนตรบนเทงทฉำยดวยควำมเรวปกต เตมไปดวยควำมชมชนแตขณะเดยวกนกไมฉดจตฉดใจลงสควำมดงดดตดหลง ตรงขำมจะพรอมพจำรณำเหนโทษเหนภยของกำยใจในขนตอ ไป ไมวำจะในงเรำหรอ งเขำ

พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง

ดงกลำวแลวในขำงตนของบทวำถำขำดควำมรตวในอรยำบถพนฐำนเสยกอน เรำจะไมรชดในควำมเกดขนของกำรเคลอนไหวปลกยอยลกษณะทเรำเหนควำม เกดขน นนตองอยในระดบ ไหวทน ณจดของเวลำทเรมมกำรขยบ

ถำเรำขยบเพองอหรอเหยยดแขนขำงเดยว ใจตองรบรอำกำรเหยยดขำงเดยวนนโดยควำมเปนของยดออกมำจำกอรยำบถใหญท

ก�ำลงตงอยเปนหลกลกษณะ ทำยอย ทปรำก ขนใน ทำใหญ ทเหนไดเรอย นำนไปจะท�ำใหรสกวำกำยเหมอนหนทเปลยนทำไปเรอย

พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง

เมอทำทำงหรอควำมเคลอนไหวหนง สนสดลง หำกไมมควำมรในอรยำบถใหญมำรองรบ กจะขำดกำรเปรยบเทยบระหวำงอำกำรตงอย กบ อำกำรดบไป กลำวคอ ไมเหนวำมนตำงกนอยำงไรระหวำงทำเกำกบทำใหม

กำรเหนควำมเสอมในควำมเคลอนไหวปลกยอยนนแรก จะมำในรปของกำรเปรยบเทยบวำอยำงนขยบไหวอยำงนกลบมำนงรปควำมเคลอนไหวทปรำก ในใจตองแตกตำงกนพอสมควร

แตเมอรบรจนคนดวยสมปชญญะอนเปนธรรมชำต กำรเหนควำมจำกไปของอรยำบถยอยจะอยในรปร ควำมเสอม จรง คอเหนเขำไปในขณะของกำรนบถอยหลงสกำรสนสดรวำจะตองสนสดกระทงเหนวำสนสดลงจรง ควำมรละเอยดนนแหละตวสมปชญญะทไดจำกกำร กรทกกระดกในกำย

พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

เมอเหนควำมเกดขนและควำมเสอมลงของอรยำบถยอยจนคน กยอมเหนเขำไปในแตละขณะวำมอรยำบถยอยหนงเกดขนในควำมเสอมไปของอกอรยำบถยอยหนงเสมอ

เมอรเหนดงนแลว เธอยอมเหนอกอยางหนง คอเขาไปตงสต

dungtrin.com

92 93

ม รร

วากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอยเสมอ

ขนนภำวะกำรมกำยอยเพยงสกแตอำศยร อำศยระลกนนจะเรมปรำก ชดกวำทผำน มำ เมอใดเกดควำมฟงซำนร�ำคำญใจดวยกเลสขอไหน เพยงระลกเขำมำในอรยำบถยอยทปรำก บนอรยำบถใหญ จตกแทบตดกระแสควำมฟงซำนขำดทนท มโนภำพอตตำผเปนเจำของกำย หรอผเปนเจำของค�ำพดจะเหอดหำยไป พ นำจำกชวครสน นำนขนเปนชวครยำว และยำวขนเรอยกระทงเหมอนสกแตมควำมเคลอนไหวปรำก อย ไมวำเปนควำมเคลอนไหวชนดชำหรอเรวเรยบงำยหรอสลบซบซอนกตำม

เมอ กถงขนทสกแตเหนควำมเคลอนไหวในกำยทกชนดสกแตเปนภำวะหนงเกด ดบ ไมตอเนองเปนกอนเดยวกนหรอตวเดยวกน เหมอนเหนกำยแตละขณะถกแบงคนเปนตำงหำกจำกกนดวยหวงเวลำคนละสวน กจะพลอยเหนควำมรสกนกคดมควำมเปนเชนนนดวย ถงขนนกจะทรำบเองวำกำร กสตป ฐำน ๔ นนมควำมเชอมโยงอยในขอบเขตของกำยใจนเอง ตงมมมองและตงทศทำงไวอยำงไร เมอเหนอะไรอยำงหนงชดกจะเหนสวนทเหลอชดโดยควำมเปนเชนนนตำมกน

dungtrin.com

94 95

ก ม การ รร

ปฏกลมนสการบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ยงมขอปฏบตอกอยางหนงคอภกษยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วามอยในกายน คอ

ผม ขน เลบ ฟน หนงเนอ เอน กระดก ไขกระดกมาม หวใจ ตบ ผงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอยอาหารใหม อาหารเกา (อจจาระ)ด เสลด หนอง เลอดเหงอ มนขน น�าตา มนเหลว น�าลาย น�ามก ไขขอ ปสสาวะ

ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไถมปากสองขาง เตมดวยธญชาตตางชนดคอ ขาวสาล ขาวเปลอก ถวเขยว ถวเหลอง งา ขาวสาร บรษผมนยนตาดแกไถนนแลว พงเหนไดวา นขาวสาล นขาวเปลอก นถวเขยว นถวเหลอง นงา นขาวสาร ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วา มอยในกายน ผม ขน

เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก ไขกระดก มาม หวใจ ตบ ผงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น�าตา มนเหลว น�าลาย น�ามก ไขขอ ปสสาวะ

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

จบป กลมนสกำรบรรพ

นย�ม

ปฏกล คอ สงไมสะอำด ในทนหมำยถงอวยวะทกชนในรำงกำยซงเปนของมอยจรงแตมองเหนยำก เพรำะเนอหนงอนนำชนชมของมนษยบดบงไวทผวนอก

dungtrin.com

96 97

ก ม การ รร

ผวนอกของมนษยนนยวยวนชวนหลง และกอใหเกดควำมส�ำคญผด เหนคลำดเคลอนไป ดงเชนทพระพทธเจำตรสไวในวปลลำสสตรพระสตตนตป กเลม๑๓ควำมวำ

หนงในสญญาวปลาส ไดแก การเหนสงทไมงามวางาม

กลำวตำมพทธพจนกคอ รำงกำยทงกอนนแออดยดเยยดอยดวยของนำรงเกยจ แตเพรำะเรำถกหลอกตำดวยผวนอกทแหงสะอำดชวครำวดวยกำรช�ำระลำง กพำนพำใหจดจ�ำไววำรำงกำยทงกอนนนำรก จนกวำจะรวชำเหนกำยโดยควำมเปนของโสโครกตำมจรงเสยได

จดมงหม�ย

เพอรสกถงกำยโดยควำมเปนของโสโครกนำออกหำงนำทงขวำง ไมใชรสกไปเองตำมธรรมชำตวำกำยเปนของหอม ของนำรกของสะอำด

ในอทำยสตร อนตตรยวรรคท ๓ พระอำนนทผไดชอวำทรงจ�ำพทธพจนไวมำกทสด กลำวตอเบองพระพกตรของพระศำสดำ มใจควำมตอนหนงวำ

ภกษยอมพจารณาเหนกายน เบองบนตงแตพนเทาขนไป เบองต�าตงแตปลายผมลงมา มหนงหอหมเตมดวยสงไมสะอาดมประการตางๆ วา ในกายน มอาการ ๓๒ ขาแตพระองคผเจรญ นเปนอนสตซงภกษเจรญแลว ท�าใหมากแลวอยางน ยอมเปนไปเพอละกามราคะ ฯ

สรปคอกำร กในแบบป กลมนสกำรบรรพนถำหำก ท�ำใหมำก กเปนไปเพอละกำมรำคะ และโดยนยำมของกำมรำคะในขอบเขตของบทน จะมงเอำกำรเสพกำมหรอรวมเพศประสำมนษยและสตวทงหลำยเปนหลกจะนบดวยผสสะทำงตำหจมกลนกำยหรอใจกตำม

และขอใหสงเกตจดนด ดวยวำตอง ท�ำใหมำก คอถำท�ำใหตอเนองนน แตกตำงกบท�ำเดยวเดยว ท�ำชวครชวครำว อนจะปรำก ผลแควบ วำบ ผดกนเปนคนละเรองกบควำมเพยรในระยะยำว เพรำะฉะนน ถำจะใหถงเปำประสงคของป กลมนสกำรบรรพ กตองเขำใจไวกอนในเบองตนวำ เปนของทตองมงมนท�ำกนจรงจงจนกวำจะไดผล อนเปนสงตำมมำเองหลงจำกประกอบเหตทสมควรไวพอเพยงแลว

ความจำาเปนในการละกาม

กลำวถงจดประสงคของป กลมนสกำรบรรพเทำทกลำวไปขำงตนคงไมเพยงพอเพรำะจะเจอค�ำถำมยอดนยมคอถำไมเสพกำมแลวมนจะสนกอะไร จะมชวตตอไปท�ำไม อนนกตองตอบตวเองใหไดแตตนมอ วำเรำมมมมองชวตในพทธศำสนำเพอพนทกข ไมใชชำวพทธทยงหวงหรอรกษำเหตแหงทกขเอำไว แมวำเหตแหงทกขนนจะมำในรปของควำมนำตดใจเพยงใดกตำมท

เรำเกดมำพรอมกบเครองมอทำงกำมรอยรดจตตงแตหวจรดเทำ แรงดงดดใหจมลงตดแชอยในวงวนทกขจงไมมอะไรหนกหนวงเกนกำมผปรำรถนำควำมหลดพนแหงจตกธรรมดำอยเองทควรเลงเหนวำตองปลดพนธนำกำรนเสยชนดเขำขนคอขำดบำดตำยถำเปำหมำยสงสดคออยำกออกจำกทกขจรง อะไรขวำงทำงกตองขจดให

dungtrin.com

98 99

ก ม การ รร

สนมฉะนนกตองตดอยจะเดนตอคงไมถงไหน

กลำวโดยรวบรดกคอ เรำจ�ำเปนตองละควำมอยำกในกำมลงเพอบ�ำเพญเพยรไดนำนพอ นำนพอส�ำหรบอะไร กส�ำหรบกำรท�ำใจใหสงบลงได สงบเพออะไร เพอไดมก�ำลงแกกลำถงขนพจำรณำเหนกำยใจตำมจรงกระทงสำมำรถปลอยวำงระดบเอำมรรคเอำผลกน หำกวำวน ยงวนกลบไปหำควำมหมกมนครนคดในกำมอยใจกคงมแตควำมรสกอยำกควำมรสกยดควำมรสกหลงเชนทพระผมพระภำคตรสกะมำคณ ยพรำหมณวำ

ดกรมาคณฑยะ การเสพกามเปรยบเหมอนบรษโรคเรอน มตวเปนแผล มตวอนสก อนหนอนไชฟอนกนอยขางใน บรษนนเกาปากแผลอยดวยเลบ ยางกายใหรอนทหลมถานเพลง…

เปนเชนนนจรง กำรเสพกำมนนเหมอนกำรเกำแผลทก�ำเรบขน เสพแลวกบรรเทำอยำก ทเลำควำมคนลงไดชวคร แลวพกตวเตรยมก�ำเรบระลอกตอไปอก ส�ำหรบพระพทธองคผป บตตนพนจำกควำมครอบง�ำแหงกำมแลว ทำนกเปรยบพระองคเองกบผเคยเปนโรคทรกษำตวจนหำยขำด เมอยอนกลบมำเหนผยงแสดงอำกำรแสบคนตองเอำมอเกำแผลวนอยกมแตควำมอเนจอนำถใหเมอมำคณ ยพรำหมณทลถำมวำเหตใดพระองคจงไมยนดในกำมพระองคจงตรสเทยบวำผหำยจำกโรคจะยนดในโรคและอำกำรของคนเปนโรคไดอยำงไร

โรคเรอนนนไมอำจรกษำหำยดวยกำรเกำ โดยผวเผนเหมอนยงเกำยงมน แตทแทก�ำลงสรำงเหตเพมควำมเจบแสบไมรจกหยดจกหำยทำงทถกคอเลกเกำเสยแลวรบยำกนยำทำจำกหมอรกษำตวแบบคอยเปนคอยไป จงจะหำยขำด กำมกเชนเดยวกน ไมอำจ

ถอนควำมอยำกดวยกำรเสพตอ ตองละ ตองเลก ทงดวยควำมตงใจ และดวยอบำยทเปนคปรบสมน�ำสมเนอกน น�ำพระทยของพระพทธองคเมอจะทรงแนะใหละกำม หรอกระทงหำมพระในธรรมวนยใหเลกขำดจำกเมถนธรรมนน กมใชปลอยตำมมตำมเกดทรมำนกนแบบมนจกอกกนตำมยถำกรรมแตพระองคใหสตรส�ำเรจทไดผลแนนอนไวดวยดงเชนบทวำดวยป กลมนสกำรนผมศรทธำเชอฟงป บตตำมพระองคโดยดยอมไมอยอยำงล�ำบำกแมปรำศจำกเมถนธรรม

ปญหำคอ กำมอนเปรยบเหมอนโรคเรอนทำงใจนมเสนหยงเกำยงมน จมอยกบมนมำนำนจน งอยเปนควำมเชอเสยแลววำไมใชโรค เปนของด ของสนก เหนแผลแลวชอบ ยงถำแผลสดแผลใหญเทำไหรในสำยตำกยงดดนำเกำเทำนนขนแรกจงจ�ำเปนตองชแจง เปลยนแปลงมมมองเสยใหม ใหเหนวำแผลสดตำมรำงกำยเปนของเลวรำยและกำรเกำเปนกำรเกบโรคไวเลยงไขไวมใชของดแตอยำงใด เมอนนคนไขจงเรมเกดมำนะแขงใจยตกำรเกำ และพรกพรอมเพยงพอจะเรมตนรกษำตวดวยวธทถกตองตอไป

สรปงำย วำ ในมมมองของเหลำผสนกเลสนนกำมรำคะจดเปนศตรหมำยเลขหนงของกำรป บตธรรมเพอใหถงมรรคถงผลถำคดวำเรำก�ำลงเปนโรคทำงใจหลำย ชนด กตองมองวำกำมรำคะคอโรครำยแรงทจ�ำเปนตองรกษำใหทเลำลงกอนโรคอน ชวงใดหมกมนในกำม ชวงนนเปนอนวำปดประตมรรคผลไวกอน จนกวำจะหำทำงออกจำกควำมตดใจเสยได

ความจำาเปนตองพจารณากายเปนของโสโครก

ขอเทจจรงประกำรหนงเกยวกบควำมเปนมนษยคอมอำกำรทำงจตทพลำนไปฟงไปอนมำจำกแรงขบดนทำงเพศจะรหรอไมร

dungtrin.com

100 101

ก ม การ รร

ตวกตำมถำยงหวงกำยและหวงกำมกตองฟงตองยดมนถอมนอยหมดสทธรอดพนใหนำนแคไหนกเวยนอยในวงวนนเอง

เมอตระหนกวำกำยอนเปนสมบตตดตวมำแตเกดนเอง คอบอเกดแหงกำมรำคะ ควำมก�ำหนดใครอยำกทงปวง จงชอบแลวทจะเหนดวยปญญำวำควรใชกำยนแหละ เปนอปกรณดบควำมอยำกดงกลำวแบบยอนศรคน

ควำมพงใจ หรอมควำมโนมเอยงอยำกเสพกำมจะมำจำกอะไร ถำไมใชควำมหมำยมนหรอควำม รสก จำกสวนลกวำกำยมนษยนด เปนของหอม ของสะอำด ของนมนม นำใคร นำสมผสหำกกลบควำมหมำยมนเสยใหมได คอเหนกำยเปนของไมด เปนของเหมนของสกปรกของสำกระคำยชวนขยะแขยงไมนำแตะแมดวยเทำของเรำกเทำกบชนะกำมไดชนดออกมำจำกทงสวนตนและสวนลกทเดยว ใครจะอยำกกอดเขำไปลง จนตนำกำรดวำใครเอำอและฉทเหมนรำยกำจมำกองตรงหนำใหเหนจะจะ แลวหมหอดวยหนงกลบกลนอยำงด พรำงตำมดชด ท�ำเปนรปหมอนขำง สดทำยบงคบใหนอนกอดทกคนจะเอำไหม ไมเอำแนนอน และนนกคอค�ำตอบวำท�ำไมตองเอำควำมจรงเกยวกบกำยในแงควำมโสโครกมำพจำรณำมำเลงรใหจตฉลำดขนกวำเกำ

กำยมนษยอดมไปดวยของโสโครก ทงอและฉจรง บวกกบอะไรอน ททงเหมน ทงสกปรกยงกวำนนอก แตธรรมชำตพรำงไวบดบงซอนเรนไวจำกสำยตำและควำมรบรของเรำ เรำจงกอดใครตอใคร รวมทงชนชมตวเองวำมกำยอนสงำโสภำกวำสตวชนดใดไดอยำงเตมใจ

ป กลมนสกำรบรรพ คอกำร กลบควำมเนำในออกมำแฉ คอแทนกำรถกหลอกเสยแตแรกใหดหมอนขำงอนหอหมดแลวดวยหนงหอมกลอกเปลอกออกใหหมดดวำในหมอนขำงนม นนนมดวยอะไรยดทะนำนอยดวยอะไรบำงนนส�ำลหรอน�ำเหลองมนขนอจจำระปสสำวะนำนำพรรณ

อยำงไรกตำม แมเหนควำมส�ำคญของป กลมนสกำรบรรพทเอำไวตอกรกบหวหนำกเลสตวตน อนชแพชชนะอยำงนแลวบำงทนกภำวนำกยงลงเลตดสนใจเลอกกนอยวำจะเอำหรอไมเอำดกบ โอสถรกษำโรคเรอน สตรนของพระพทธเจำ

แมแตในหมนกภำวนำทประสบผลส�ำเรจเอง กยงมกำรถกธรรมป บตในแงทวำมควำมจ�ำเปนแคไหน กบกำรพจำรณำกำยเปนของนำรงเกยจ หรอมประเดนตรงไปตรงมำยงกวำนน คอจะบรรลมรรคผลได จ�ำเปนตองผำนกำรพจำรณำกำยเปนป กลหรออสภะเสยกอนหรอไม เหตผลหลก ทมกน�ำมำถกหรอคดงำงกน กเชนทบำง ำยเหนวำกำรเหนกำยเปนของนำรงเกยจ นำจะอยในระดบสมถะเทำนน ไมนำจะถงวปสสนำ หรอบำงทำนกมองวำมอรยบคคลจ�ำนวนมำกทถงมรรคผลโดยไมตองล�ำบำก แคพจำรณำธรรมดวยสตเหนอนจจง ทกขง อนตตำ พอสมควร กทะลรอดปลอดภยกลำยเปนอรยบคคลไปได

เพอควำมเปนกลำง ขอใหพจำรณำอยำงน คอเรำมนใจไดอยำงหนง วำไมมทไหนเลย ทระบวำกำรป บตสตป ฐำน ๔ นนควรเสพกำมควรตดใจในกำมหรอควรยกยองกำมมแตบอกวำกำมเปนป ปกษตอมรรคผล ไมเคยมใครทก�ำลงเพลดเพลนอยในกำมหรออยในชวงทใจจออยกบกำมแลวถงมรรคถงผลมำกอน เนองจำกกำมเปนธรรมทมก�ำลงดงดดจตรนแรงและเหนยวแนนสงสด ใหปลอยวำง หรอหลดจำกควำมเหนเปนตวเปนตนขณะจตยงหลงระเรงในกำมจงมใชวสยเปนไปได ตอใหเปนผมศกยภำพทำงกำรภำวนำหรอควำมโนมเอยงทำงกำรบรรลธรรมเพยงใดกตำม

ถำถอตรงนเปนหลก กขอใหพจำรณำวำเรำยงหมกมนครนคดอยแตในเรองทำงกำมำรมณหรอไม บำงคนท�ำสมถะไดผลเพยงเจรญอำนำปำนสตและเดนจงกรมจนเกดปตสข เกดจตตวเวกกสำมำรถระงบควำมปรำรถนำในกำมส�ำเรจดงพระพทธพจนทวำ

dungtrin.com

102 103

ก ม การ รร

ดกรภกษทงหลาย สมถะทภกษเจรญแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมอบรมจต จตทอบรมแลว ยอมเสวยประโยชนอะไร ยอมละราคะได

เมอทเลำอำกำรอยำกในกำม ผลกยอนคน เหมอนไดทนตอทน คอจตจะยงพรอมท�ำงำนสมถะใหแกรง เปนกำรเปดชองทำงกวำง ใหจตเดนวปสสนำเตมเมดเตมหนวยขนไปอก

แตหำกจ�ำเปนตองตอบโดยซอวำใช เรำยงหมกมนครนคดถวลหำถงแตกำมำรมณทกวน หรอไมมสกชวงใดหลำย วนทขำดกำมได แมเพยรท�ำสมำธเดนจงกรมเขำขม กส�ำเรจเพยงชวครำวอนนชดเจนวำมรรคผลยงหวงยำกอย ถดจำกนนกขนอยกบกำรตดสนใจ วำถงเวลำ กนยำ หรอยง หำกเอำแตประมำท ทกทกเองวำสมถะไมตองท�ำกได กำรพจำรณำกำยเปนป กลอยแคระดบสมถะ ต�ำชนกวำวปสสนำ แตควำมปรำรถนำในกำมยงขงแนนอยเตมหวใจเชนนกไมชอวำเปนผภำวนำทรเสนทำงถกตองแทจรงพบอปสรรคใด กแกดวยกำรดนเดำ แทนทจะขจดสงกดขวำงหรอตมถวง กปลอยปละรงรงหรอแบกจนหลงแอไวอยำงนน และคดซ�ำไปซ�ำมำวำไมเปนไร

ลกษณะของจตทละกามตามพทธวธ

หำกป บตกำยำนปสสนำมำตำมล�ำดบ อยำงนอยตองมทนรอนเชนสมำธจตและสตสมปชญญะบำงแลวพอสมควร มใชจตนกคดสำมญทขำดก�ำลงขำดควำมแขงแรงค�ำจนกำรรกำรพจำรณำกำยในมตของควำมนำรงเกยจ

อกประกำรหนงถำ กภำวนำตำมพทธวธ ไมวำจะเปนสมถะหรอวปสสนำ เรำจะมทนอกชนดหนงคอเรองกำรตงมมมอง ควำม

เหนหรอ ท ฐ วำจะท�ำเพออะไร เมอรจดมงหมำยชดเจนแลววำเพอละควำมยนดในกำม ซงเมอละไดแลวยอมมจตใจปลอดโปรงเหมอนถำงถนนหนทำงใหกวำงโลง เดนจตเปนวปสสนำไดงำยสะดวกสบำยกวำกน

เพรำะฉะนน ถำใครกลำ กลว อย เกรงจะเจอแตควำมนำสะอดสะเอยนแหงแลงนำเหนดหนำยท�ำใหสขภำพจตเสยอยดไมวำดหำเรองท�ำใหอยำกอำเจยนเลน อนนกลองมำดสภำพภำยในทพระพทธเจำตรสบรรยำยไวในกำยคตำสตสตรหลงจำกใหพจำรณำกำยตำมนยแหงป กลมนสกำร

เมอภกษนนไมประมาท มความเพยรสงตนไปในธรรมอยอยางน ยอมละความด�ารพลานทอาศยเรอนเสยได เพราะละความด�ารพลานนนได จตอนเปนไปภายในเทานนยอมคงท แนนงเปนธรรมเอกผดขนตงมน

ผลของกำรป บตอยำงถกตองและเปนไปตำมล�ำดบจะใหผลเชนนจรง หำกป บตอยำงอำจหำญ รควำมเนำเหมนนำรงเกยจของกำยจนจตถงควำมทงอำกำรด�ำรพลำนในกำมได ทเหลออยในใจยอมประจกษเองวำคอควำมปลอดโปรงโลงตลอดมแตควำมวเวกในภำยในตงมนผองใสเปนธรรมเอกไดในทสด

แตหำกยงป บตสขภำพจตยงเสอมโทรมหำผลดอนใดมไดอนนกจ�ำเปนตองส�ำรวจ วำทนของเรำจำกบรรพกอน ของหมวดกำยำนปสสนำมพอจะอดหนนหรอยง หรอวำวธก�ำหนดจตของเรำเปนอยำงใดระหวำง รเหนตำมจรง กบ เอำแตคดมำก สองอยำงนตำงกนมำก หำกรเฉย เหนเฉย วำลกษณะควำมโสโครกของอวยวะตำง เปนอยำงนหำไดมดนำใครนำสองเสพตรงไหนเทำนนกเปนอนดบควำมพลำนอยำกในกำมลง จบหนำทไป กไมมอะไร

dungtrin.com

104 105

ก ม การ รร

กระทบกระเทอนสขภำพจตแตหำกรนดหนอยแลวย�ำคดจนเหมอนมภำพภตผมำหลอกหลอน โดยขำดหลก ขำดสตรควำมเปนกำยปจจบนตำมจรงอยำงนนถงอำจเปนปญหำขนได

เพอใหแนใจวำ กป กลมนสกำรบรรพแลวจะรบแตผลด กควรไลล�ำดบจำกคดแบบออน ไปจนถงขนเตรยมตงรบสภำพนำสะพรงกลวดวยวธทำงสมำธ อนประกนวำจตพรอมสองรดวยควำมหนกแนนเปนกลำงอยำงดตอไป

แนวท�งฝก

ขอใหพจำรณำวำลมหำยใจเปนสงทละเอยดกวำผม ขน เลบฟนหนงกระดกและอวยวะอนจบตองไดทงหลำยเมอใคร กตำมรไดจนกระทงเกด จตเหน นมตลมหำยใจสวำงชดอยในภำยในกไมแปลกเลยถำหำกจะใชจตอนทรงคณภำพสวำงไสวระดบเดยวกนนนเขำรเขำเหนนมตควำมเปนวตถหยำบในกำยหรอถงแมยงเหนไมไดถนด อยำงนอยกใชอำนำปำนสตชวยรกำยโดยควำมเปนป กลไดดงเชนทพระพทธองคตรสถงอำนสงสของอำนำปำนสตสมำธไวในทปสตรควำมวำ

ถาแมภกษพงหวงวาเราพงเปนผมความส�าคญในสงทไมเปนปฏกลวาเปนปฏกลอย กพงมนสการอานาปานสตสมาธนแหละใหด

กำรรชดในอรยำบถตำง อยำงตอเนอง กคอกำรรควำมเปนกอนกำยนนเอง เมอรควำมเปนกำยด กยอมรต�ำแหนงแหลงทของอวยวะภำยนอก เชน ผมอยสวนบนสด ขนกระจำยตำมสวนตำง

เลบอยบนปลำยนวมอและเทำ ฟนอยในปำก หนงคอสวนหมกำยทงหมดนบแตหวจรดเทำเปนตน

สวนกำรรชดในควำมเคลอนไหวปลกยอยตำง อยำงตอเนองกคอกำรรกำยเปนสวน นนเอง กไปนำนวนยอมเหนองคำพยพตำง ลวนมสมบตเฉพำะ เชน สนยำว ออนแขง แหลมท ลกษณะทงหมดยอมถกประมวลอยในกำรประมำณรทำงจต และน�ำมำพ นำตอในป กลมนสกำรบรรพไดเกอบจะทนท ขอเพยงก�ำหนดถก

สรปคอ ถำท�ำ ๓ บรรพแรกของหมวดกำยำนปสสนำมำจนช�ำนำญดพอแลว กอยำวตกวำ ๓ บรรพหลงจะมควำมยงยำกซบซอนเกนวสยแตประกำรใด โดยเฉพำะอยำงยงทเกรงกนวำจะตองหำมทพรำคะดวยกำรกลนใจ สรำงควำมกดดนใหเครยดจะเปนบำเปลำนน ขอใหพจำรณำวำเรำมสงชดเชยหรอมทนรอนแทน กำรอด อยอยำงดกอนหนำแลว

ยงไปกวำนน เรำจะพบวำกำรป บตขนพนฐำนใหไดด มควำมสขควำมตงมนทำงใจเสยกอนนบวำส�ำคญเพยงใดกจำกกรณของเหลำพระทพำกน ำตวตำยจำกกำรเจรญอสภกรรมฐำน ดงปรำก ในปำรำชกสกขำบทท๓วำดวยกำรพรำกกำยมนษยกลำวโดยใจควำมสรปคอ เมอพระพทธเจำทรงประทบอยในปำมหำวนใกลกรงเวสำล พระองคสรรเสรญคณแหงกำรพจำรณำเหนรำงกำยโดยควำมเปนของไมงำมจำกนนทรงหลกเรนอยตำมล�ำพงพระองคตลอดกงเดอน

ภกษทงหลำยเกดแรงบนดำลใจในกำรป บตอสภกรรมฐำนกนมำก แลวเกดควำมรงเกยจกำยของตนกนใหญ ยงกวำคนทวไปรงเกยจสวมทเปอนเปรอะเลอะเทอะดวยอจจำระทนไมไหวเขำก ำตวตำยบำง ำกนและกนบำงจำงวำนให ำบำง

เมอครบก�ำหนดเวลำทพระพทธเจำเสดจกลบจำกกำรปลก

dungtrin.com

106 107

ก ม การ รร

วเวก และทรำบวำภกษพำกนตำยเพรำะเจรญอสภกรรมฐำนกนจนทนรงเกยจรำงกำยไมไหวทำนกใหประชมสง ทวทงกรงเวสำลแลวตรสสรรเสรญคณของอำนำปำนสตมใจควำมวำ

ภกษทงหลาย อานาปานสตสมาธทเจรญแลว ท�าใหมากแลว ยอมเปนสภาพสงบประณต สดชน เปนธรรมเครองอยทเปนสข และก�าจดอกศลธรรมชวรายทเกดขนแลวใหอนตรธานไป สงบไปโดยเรว เปรยบเหมอนฝนละอองทฟงขนทายฤดรอน ยอมถกฝนใหญนอกฤดกาลใหหายไปในไมชา

จำกกรณนแสดงใหเหนวำพระพทธองคทรงชวำกอนจะเจรญอสภกรรมฐำนควรมควำมสขควำมสดชนจำกอำนำปำนสตใหดเสยกอน เพอเปนกำรประกนวำพอควำมโสโครกของรำงกำยปรำก แกใจชดแจงจะไดไมเกดควำมเดอดรอนเกนทน

ในทำงป บต ผทช�ำนำญอำนำปำนสตกระทงเกดควำมสขควำมสดชนทำงใจเปนปกต จะพบวำจตมควำมสวำงเตม และเหมอนอยในททสะอำดกวำงใหญปลอดภยจำกกำรรบกวนของสงกระทบกระทงทงหลำยดงนนเมอเจรญอสภกรรมฐำนกจะเหมอนเหนควำมไมนำยนดของกำย ไมอยำกเอำกำย ออกมำจำกใจคอทมนคง ไมหวนไหวอยหำง ไมใชรงเกยจกำยดวยกำรเอำใจเขำไปคลกวงในเตมท

การมนสการดวยสามญจต

ค�ำวำ สำมญจต หมำยถงจตทยงคด นก อย กเอำควำมสำมำรถในกำรคดนกของมนษยนนเองมำสรำงควำมก�ำหนดหมำย

เสยใหมใหแกจต

กอนอนอยำดเบำวำจตคดนกจะสรำงผลสะเทอนเพยงนอยน�ำเหยำะลงหนทละหยดยงท�ำใหหนกรอนไดฉนใดถำหมนคดทละนอยแตบอยครง กตองท�ำใหควำมอยำกในกำมลดลงในวนหนงจนได

กำรคดนกใหจตยอมรบวำกำยเปนอสภะซอยยอยไดเปนอกสำมประเภทใหญ ไดแก คดเปรยบเทยบ คดจนตนำกำร และคดถงปจจบนผสสะ ทง ๓ ขอนไมจ�ำเปนตองเรยงล�ำดบ อำศยกนและกนเกอกลใหเกดผลสะเทอนโดยรวมรวมกน

คดเปรยบเทยบ

ในพระไตรป กนน ปรำก หลำยแหงวำสำวกของพระพทธองคไดดบไดดกนมำกมำยจำกกำรนอมเอำอสภะภำยนอกเขำมำเปรยบเทยบกบตน

เรองรำวอนเปนตวอยำงทมกมกำรยกมำอำงถงกนมำกไดแกเขมำเถรยำปทำนอนเปนเรองเลำจำกปำกของภกษณนำมวำ เขมำ ผซงเดมเปนมเหสแหงพระเจำพมพสำร มรปโฉมงำม และหลงใหลควำมงดงำมแหงรปตนไมพอใจกำรกลำวรำยแกรปสมบตเชนกำยนเหมนเตมไปดวยสงสกปรก

ดวยเหตน พระนำงเขมำจงไมอยำกเฉยดใกลพระในศำสนำพทธ ซงร�ำลอกนวำตงแงเกลยดชงกำยกนนก นกบวชในพทธศำสนำถกสอนใหเหนกำยเปนของโสโครกชวนรงเกยจยงกวำอะไรหมด และพจำรณำอยำงนนทงวนทงคนเสยดวย ดงทพระนำงเองกรำบทลสำรภำพผดกบพระพทธองคในภำยหลงวำ หมอมฉนมวยนดในรป ระแวงวำพระองคไมทรงเกอกล จงมไดมำเ ำพระองคผแสนกรณำ

dungtrin.com

108 109

ก ม การ รร

และในทสดทไดมำกรำบเขำเ ำพระผมพระภำคนน กดวยเหตทพระรำชสวำมแหงนำงมควำมเคำรพในพระศำสดำปรำรถนำจะใหพระนำงมโอกำสเขำเ ำพระผมพระภำค จงออกอบำยใหนกดนตรรองร�ำท�ำเพลงพรรณนำพระมหำวหำรเว วนอนเปนทประทบแหงพระพทธองควำนำรนรมยนกผใดยงมไดเหนกจดวำผนนยงไมเหนสวนสวรรค

พระนำงเขมำไดฟงแลวกเกดควำมปรำรถนำไดเสดจไปชมพระเว วนแตดวยควำมเกรงจะตองพบพระพทธองคผเปนตนต�ำรบในกำรต�ำหนรปกำยแหงมนษย พระนำงเขมำกยงเลอกเวลำเสดจขณะพระพทธเจำเสดจบณ บำตยำมเชำแตดวยวำสนำเกำบนดำลใจใหเขำไปเยยมชมพระคนธก ทประทบแหงพระศำสดำซงแตแรกส�ำคญวำวำงเปลำเนองจำกเปนเวลำบณ บำต

แตพอเขำไปกพบพระพทธองคประทบอย กเหนวำมไดทรงรปเศรำหมองดงคำด ตรงขำมกลบมควำมเปลงปลงอยำงทพระนำงเปรยบเทยบไววำ ดงดวงอำทตยอทย นอกจำกนนยงเหนสำวนอยรปงำมพดถวำย สำวนอยนำงนนมผวเปลงปลงดงทองค�ำ รปหวตวตนสะสวยชวนหลงงงงวยไปสนทงสรรพำงค ชนดทพระนำงเขมำตะลงคดวำเกดมำไมเคยเหนอยำงนมำกอน

กจะเคยเหนไดอยำงไรในเมอหญงงำมนำงนนเปนรปเนรมตขนดวยพทธำนภำพ เพรำะเดยวเดยวยงไมทนสรำงตะลงในควำมโสภำพระนำงเขมำเลำวำเหนหญงนน ถกชรำภำพย�ำยมผวพรรณแปลกไปหนำเหยวฟนหกผมหงอกน�ำลำยไหลหนำไมสะอำดใบหแขงกระดำงนยนตำขำวถนยำนไมงำมตวตกกระทวไปรำงกำยสนตลอดศรษะหลงขดมไมเทำเปนคเดนรำงกำยซบผอมลบไปตวสนงนงกลมลงแลวหำยใจถ

พระนำงเขมำเหนดงนนจงสลดสงเวช ขนลกขนชนอยำงไมเคยเปนมำกอน เพรำะเกดปญญำรตำมจรงวำพำลชนเทำนน ทตดใจอยในรปอนโสโครก และมแตจะเสอมลงตำมกำล เมอเหน

พระนำงเขมำสลดไดทแลวพระพทธองคยงส�ำทบซ�ำอกวำ

ดกรเขมา เชญดรางกายอนกระสบกระสาย ไมสะอาด มสงโสโครกไหลเขาถายออก ทพวกพาลชนยนดกนนก เธอจงอบรมจตใหเปนสมาธมอารมณเดยวดวยอสภารมณเถด เธอจงมกายคตาสตมากไปดวยความเบอหนายเถด รปหญงนฉนใด รปของเธอกฉนนน รปของเธอฉนใด รปหญงนกเปนฉนนน เธอจงคลายความพอใจในกายทงภายในภายนอกเสยเถด จงฝกการพนจากเครองหมายมน จงละความถอตวเสย เธอจกเปนผสงบ เพราะละความถอตวนนได

จำกนน พระพทธองคยงทรงเปรยบเทยบไวใหเหนภำพอยำงแจมชด ชนดททกคนสำมำรถนอมมำดใจตวเองขณะเกดควำมก�ำหนดยนดได

เหลาชนผถกราคะครอบง�าตดกระแสอย เหมอนแมงมมตดใยทถกทอไวเอง เมอตดราคะลงเสย หมดความอาลย ละกามสขแลว จงเวนเสยไดสนท

จำกนน พระพทธองคตรสเทศนอกเลกนอยใหเหมำะสมกบนสยและวำสนำ พระนำงเขมำซงมจตออนควรแลว กอปรกบทมปญญำมำกกส�ำเรจมรรคผลเปนอรยบคคลชนตนได

ตวอยำงของเขมำเถรยำปทำนนมคณหลำยประกำร ประกำรแรก เรำไดเหนวำมนษยทงหลำยมควำมหลงรป หลงกำมคณกนชนดตดตง ยงไมออนควรตอมรรคผลแนนอน แมวำสนำดงเดมจะมปญญำมำกเพยงใดกตำมตองท�ำใหเหนโทษในรปเสยกอนคลำย

dungtrin.com

110 111

ก ม การ รร

ควำมถอมนในรปเสยกอนจงออนควรพอจะฟงธรรมอนเปนไปเพอละควำมยดตดหรอถอมนวำมตวมตนเปนอนดบตอไป

ประกำรทสอง เรำไดทรำบวำเพยงดวยระดบควำมคดเปรยบอสภะภำยนอกทนอมเขำมำเทยบกบอสภะภำยใน หำกมก�ำลง มแรงมำกพอกท�ำใหรำคะหำยสนทเปนปลดทงไปชวคร ซงชวครนนอำจเปนนำททอง เพยงพจำรณำธรรมละเอยดกวำนนอกนด กอำจสะกดใหถงมรรคถงผลไดเหมอนกน

ค�ำแนะน�ำใหป บตแบบ คด ในขนน คอถำมโอกำสกอำจไปเหนของจรงวำคนแกเปนอยำงไรศพมลกษณะแบบไหนส�ำหรบศพนนถำใจไมถงอำจหำรปดกได ส�ำคญคอตองนอมเขำมำภำยในใหเกดสงเวชดงพระพทธพจนทวำ

รปอนฉนใด รปของเรากฉนนน รปของเราฉนใด รปอนกเปนฉนนน จงคลายความพอใจในกายทงภายในภายนอกเสยเถด

เรมตนถำไมทรำบจะนอมเขำมำอยำงไร กขอใหดทละสวนเรมจำกผมขนเลบฟนหนงสวนใดทรสกสงเวชทสดกใหปลงใหนอมสวนนนมำเทยบกบเรำกอนสตและสมปชญญะท กมำแลวจะท�ำใหรเขำมำในขอบเขตของกำยไดชดประหนงสวนนน ของกำยเขำกบกำยเรำเปนอนเดยวกน จตยอมละควำมยดตดยนดในเชงรำคะเสยไดนบจำกนอยไปหำมำก

เมอสงบจำกรำคะดวยกำรคดเทยบนอมเขำมำหำกำยตนจนจตสงบลงแลวสงส�ำคญสงสดคอตองดควำมสงบในภำยในนนเหนเปนอำกำรท ดบควำมพลำนจำกควำมอยำกทำงกำย ลงเสยไดเมอประคองอย รอยทควำมสงบนน ในทสดกจะเหนควำมเบำโลงอนมลกษณะตงมนแนนง อยำงนอยทสดกด�ำรงอยชวขณะ ยงบอย

กยงเปนกำรสงสมควำมสงบและก�ำลงจตทจะเอำชนะรำคะหยำบ ท�ำทกวน สงบปลอดโปรงทกวน เพยงเทำนกจดเปนกำรท�ำสมำธชนดหนงเปนสมำธอนเกดแตควำมละวำงรำคะโดยตรงเสยดวย

คดจนตนาการ

กำรคดจนตนำกำรคอกำรนกถงสงทผำนมำแลว หรอสงทยงไมเกดขน พดงำย วำไมเปนปจจบนผสสะ จดประสงคของกำรคดจนตนำกำรคอก�ำจดรำคะทเกดขนเดยวนน

ในสมปชญญบรรพ เรำได กทจะรควำมเคลอนไหวทำงกำยถวนทวไปหมด แมกำรอจจำระปสสำวะกไมเวน กำรทเรำ ร วำมอจจำระปสสำวะไหลออกมำจำกกำยบอย จะท�ำใหเกดกำรตระหนก วำกำยนมอจจำระปสสำวะอยจรง ตำงจำกกำรขบถำยอจจำระปสสำวะดวยควำมเคยชน และไพลไปคดฟงซำนถงเรองอนระหวำงนนเปนคนละแบบ

หำกนบแลวผมสมปชญญะขณะขบถำยอจจำระปสสำวะยอมเปนเสมอนผพลกเอำกำยในออกมำขำงนอก หรอเหมอนผพบรรวของหมอนขำงทกกกอดอยทกเมอเชอวนวำแทจรงแออดไปดวยอกบฉหำใชนนหรอส�ำลดงควำมหลงเขำใจผดแตแรกไม

ในควำมตระหนกไปเรอย ดงน ถงจดหนงอำจบงเกดควำมตระหนก ขนมำ วำทงกำยเรำแทจรงเปนหบหอบรรจอกบฉ อนนนจะเปนคนละเรองกบกำร รอยแลว อยำงมนษยธรรมดำทวไปเพรำะพอรสกตวส�ำเหนยกถงควำมเปนกำยเมอใดกจะจนตนำกำรเหนอยำงแจมชดวำกำยของตนขงอะไรไว

เรำสำมำรถน�ำควำมทรงจ�ำอนชดเจนเกยวกบกำรขบถำยอจจำระปสสำวะมำใชประโยชนไดอยำงเตมทในครำวคบขน เชนเมออยใกลเพศตรงขำมหรอบคคลทท�ำใหเรำเกดควำมก�ำหนดยนด

dungtrin.com

112 113

ก ม การ รร

กใหตงสตร วำขณะนนเรำเกดควำมก�ำหนดยนดอนเนองจำกกำยของเขำรวมทงกระแสดงดดระหวำงกนอนเกดแตใจทสงไปยดสงไปยนดในควำมเปนเขำ

เมอมสตร จกสภำพควำมก�ำหนดยนดอนเกดขนในปจจบนรวมทงรเหตปจจยของกำรเกดควำมยนดอนนนกใหพลกจตกลบมำดมำรชดอยในขอบเขตของกำยจะก�ำลงเดนยนนงหรอนอนอยกตำมทจำกนนก�ำหนดเอำดวยควำมหมำยรแบบทเคย ตระหนก ในควำมจรงททรำบวำมอจจำระปสสำวะในเรำ หรอเอำใหชดกวำนนคอระลกถงขณะแหงกำรขบถำยอจจำระปสสำวะ

เมอก�ำหนดเชนนอยำงนอยทสดเหตแหงควำมก�ำหนดยนดในกำรใกลชดเพศตรงขำมยอมระงบลง คอแทนกำรสงจตออกนอกกกลบเขำมำภำยใน และแทนกำรหมำยมนยนด จนตนำกำรไปในกำมำรมณ กหนเหทศทำงเปนจนตนำกำรไปในอสภะอนเรำเคยรเชนเหนชำตดแลว

บำงคนอำจม ต�ำแหนงอสภะประจ�ำตน อยอยำงเชนโพรงจมกชองปำกรกแรหนงหวฯลฯอนนบเปนหนอเหมนแนวเหมนผลตของนำสะอดสะเอยนทน�ำมำจนตนำกำรชวยสถำนกำรณคบขนไดทงสนจดทท�ำใหรสก ทเรศ เปนสำกลทสดเหนจะไมมอะไรเกนทวำรหนกแตถำใจถง กพจำรณำใหครบทกจดไดบอย กจะท�ำใหจตเหมอนตกอยในหลมขยะสำรพดกลน สำรพดรส ไมอำจเปนสขไดดวยควำมรสกทำงกำยอยำงแนนอน

เมอมำถงจดน ขอใหเนนควำมส�ำคญกบสภำพจตเปนพเศษตองพจำรณำวำจต ละควำมยนดในกำม เสยไดตำมเปำประสงคตำมกำรท�ำควำมเขำใจไวแตแรกแลวอยำงด ซงเมอเหนอำกำรละกำมของจตชดแลว ตองถอนออกมำจำกควำมหมกมนในอสภะเสยรกษำไวเฉพำะควำมปลอดโปรงโลงเบำทำงจตกจะเกดอำกำรตงมนผองใสและตดขำดจำกกระแสควำมเชอมโยงสมพนธกบวตถอนเปนทตงแหงกำมไดสนทตดทนนำน

คดถงปจจบนผสสะ

บำงคนสอบถำมแพทยและพยำบำลแลวใหนกสงสยวำท�ำไมผำศพเหนเครองในศพอยทกเมอเชอวนเหตใดจงไมเกดอำกำรปลงไมเกดควำมหมดอำลยยนดในกำม อนทจรงคนทวไปอฉอยวนละหลำยหน แตไมเคยตระหนกวำมควำมสกปรกอยในตวเอง ยงนำแปลกใจกวำนนมำกรอยทงรอยท�ำเปนลมท�ำไมรไมชไมแมกระทงท�ำใจตระหนกวำนนมำจำกกำยของตน ตรงนชใหเหนไดวำกำรก�ำจดควำมอยำกนน เปนอำกำรทำงใจ เปนเรองของสตก�ำหนดรมใชวำ เจอด มำชำนำนกเดอนกปแลว

ธรรมดำคนเรำยอมรเหนและไดกลนปสสำวะอจจำระของตนเองทกเมอเชอวนอยแลวแตเหตผลทดคอไมทรำบวำจะตองท�ำใจยอมรบ หรอใสใจพจำรณำเพอประโยชนอะไร คดมำกใหเปนทกขเปลำ รงเกยจตวเองเปลำ

กำยมนษยน แตะตรงไหนกเหนวำสกปรกไดตรงนนแตดวยควำมทขำดหลกพจำรณำกไมท�ำใหอสภะเปนทปรำก ตอจตทงทจรงกปรำก อยทนโทนบแตเนอหนงภำยนอกไมตองลอกออกดใหเหนถงชนในเสยกอนดวยซ�ำ

ตำมหลกของป กลมนสกำรนนพระพทธองคตรสวำ

ภกษยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วามอยในกายน คอ ผม ขน เลบ ฟน หนง…

โอกำสเหมำะสมทสดส�ำหรบกำรพจำรณำผม ขน เลบ ฟน

dungtrin.com

114 115

ก ม การ รร

หนง ในแตละวน เหนจะไมมเวลำใดดเกนชวงแหงกำรช�ำระลำงสะสำงกำย เพรำะมนษยรวำจงหวะนนกำยตนเรมสกปรก หำกปลอยไวเกนนนจะเหนอะหนะร�ำคำญหรอสกปรกมำกกวำทเปน

ในหองทใชช�ำระลำงครำบไคลป กล ผสสะของผม ขน เลบฟนหนงยอมเกดขนเกอบตลอดเวลำเมอเกดผสสะยอมเกดควำมรถงสวนแหงควำมสกปรกนน ของกำย เพยงถำก�ำหนดจตไวถก กจะหมำยรไดทละนอยแบบสะสม จนกระทงเกดควำมเหนจรงเตมบรบรณวำผมขนเลบฟนหนงสกปรกไมนำรกนำใครจรง

แนวกำรคดถงปจจบนผสสะของอวยวะแตละสวนมดงน

ผม ในเพศพระทตองปลงผมนน หนงศรษะจะแสดงควำมสกปรกผำนกลนเหมนออกมำงำยกวำ รำวำส แมจะใชแชมพหรอสบกชวยระงบกลนไวไมไดนำนนก กอนอนใดเพยงก�ำหนดไวในใจวำเรำตองสระผมกเพรำะมน�ำมนมควำมเหมนมควำมคนขนทหนงหวขณะลงแชมพยผมใหท�ำควำมรทมอสมผสกลมผมไปเรอย เมอชะลำงแชมพออกดวยน�ำ ใหพจำรณำวำควำมสกปรกชนนอกหลดลอกไปควำมสกปรกชนในยงแชตวอยพรอมจะสงน�ำมนสงควำมเหมน สงควำมคนออกมำอยเรอย พอมำกถงระดบหนงเรำกตองเหนอยช�ำระลำงอก

ขน กจประจ�ำส�ำหรบผชำยคอโกนหนวด ส�ำหรบผหญงคอโกนขนรกแร เมอโกนขอใหพจำรณำวำขนสวนนนเปนหนำมแหลมยนออกมำจำกผวเนอ เปนธรรมชำตทงอกออกมำไดเรอย และเรำตองคอยก�ำจด ลดทงใหทนกอนจะรงรงนำเกลยด ไมตำงกบวชพชอนไมพงประสงค พวกทแตงหนวดแตงเครำใหดด กไมตำงกบคนสวนทแตงวชพชใหงำมหลอกตำเปนรปเปนรำงชวครำว เพยงก�ำหนดรตำมจรงวำขนเปนสงทจะตองงอกออกมำใหมเรอย ไมเจรญตำ จตจะเกดควำมหมำยรลกษณะไมเทยง ไมใชตวตนขนมำเปนขณะ แคเกบเลกประสมนอย ระยะยำวจะกลำยเปนควำมหมำยรทคงตวไปเอง

เลบ ขณะตดเลบ ใหพจำรณำตำมจรงวำเลบเปนธรรมชำตทงอกได เมอลดทงกใหดวำเดมเปนของในกำย เมอตดออกไปแลวกกลำยเปนของอน แปลกแยกจำกกน และเลบจะแสดงธรรมชำตสกปรกของมนชดกเมอถกแบงแยกตดทอนออกจำกควำมเปนแผนเดยวกลำวคอขณะตดเลบไปเรอย เรำจะไดกลนเหมนออน ของเลบอยตลอดเวลำ เมอตดเลบเสรจคนสวนใหญจะลำงมอกเพรำะมควำมสกปรกจำกกำรแบงแยกเลบตกคำงอยนนเอง นแสดงใหเหนวำทวทงกำยเรำนน เดมแปะสนทอยกอำจดเหมอนสะอำด ซอนควำมเหมนไวตอเมอแบงแยกตดทอนออกจงปรำก ควำมสกปรกทเรนอยออกมำ

ฟน ขณะแปรงฟน ใหพจำรณำตำมจรงวำกลนในชองปำกนนมำจำกเชอโรคฟนในชองปำกยอมอดมดวยเชอโรคเพรำะจมอยกบน�ำลำยและเชอโรคตลอดวนตลอดคน เจอกบอำหำรซงเปนซำกพชบำงศพสตวบำงเหมอนเครองสบเนอวนหนงอยำงนอยหนงมอบำงคนสองมอ บำงคนสำมมอหรอมำกกวำนน ขฟนจะมำจำกไหนถำไมใชสงตกคำงจำกซำกพชและศพสตว

หนง ขณะอำบน�ำ ท�ำควำมสะอำดหนำตำเนอตว ใหพจำรณำวำมอก�ำลงสมผสหนงซงมหนำทหอหมอและฉ ตวของหนงเองมครำบไคลทเรำจ�ำเปนตองช�ำระสะสำง เมอรสกถงควำมหยนในทใด ใหตระหนกวำตรงนนคอสวนของเลอดเนอ ไขมน และป กลอนเปนแหลงผลตครำบไคลภำยนอก อยำมองวำเรำก�ำลงใชสบท�ำใหสวนนนหอมสะอำด แตมองวำก�ำลงก�ำจดควำมสกปรกสวนนอยทเลดลอดออกมำจำกโคตรแหงควำมสกปรกอนซอนตวอยทงแทงดำนใน กำรก�ำหนดสตรผวหนงโดยควำมเปนสงหอหมขยะบอย จะท�ำใหเกดภำพรวมขนเองวำกำยนเหมอนถงใสอโดยไมตองจนตนำกำรหรอสมมต

หำกทกครงทอำบน�ำสำงกำยแลวรสกชดขนเรอย วำควำมโสโครกแหงกำยนนช�ำระลำงเทำไหรกไมหมด เพรำะทแทกำยเปน

dungtrin.com

116 117

ก ม การ รร

ควำมสกปรกทงกอนโดยตวเอง จตจะเบำจำกรำคะลงในระยะยำวเมอใดรสกเบำโลง สะอำด จตไมหมกหมมอยดวยควำมปรำรถนำในกำมกใหรอยเฉพำะควำมเบำควำมโปรงโลงชนดนนจนกวำจตจะตงมนผองใสทกครงทสนำนกำยจะมควำมผอนคลำยทงรำงกำยและจตใจไมตองกำรพงพำมำยำแหงเนอหนงใด อก

และเมอใดทสบโอกำส จ�ำเปนตองเหนยวเหนอะหนะเนอตวหรออยำงเชนมศพสตวบำงชนดเขำไปคำกลนอยในปำกนำนหนอยกอยำเพงรอนใจคดแตอยำกท�ำควำมสะอำดชะลำงอยำงเดยว ใหพจำรณำวำควำมเหมนของผม ขน เลบฟนหนง นน มอยตลอดเวลำ ขอเพยงเชดถหรอท�ำควำมสะอำดชำไปนดเดยว เมอจดชนวนขนได จะเหนสวนไหนวำเปนป กลกอนกตำมแมมองไปทสวนอนกจะตดควำมก�ำหนดหมำยตำมจรงเชนนนไว

การมนสการดวยเจโตสมาธ

ค�ำวำ เจโตสมำธ หมำยถง สมำธทำงใจ หรอสมำธตำมลกษณะแหงควำมเพยรนน เชนในทนจะหมำยเอำควำมเพยรเพอรรำยละเอยดแหงกำยอนซอนเรน ปดบงจำกสำยตำ พระพทธองคทรงตรสไวเปนแนวคออำกำร๓๒ดงปรำก ในเนอธรรมอนเปนตวตงของบทน

ผลของกำรมนสกำรระดบท เหนของจรง ดวยควำมสำมำรถของสมำธจต จะมผลเดดขำดกวำกำรเหนดวยสตสมปชญญะธรรมดำมำก

ขอใหทรำบไวแตตนวำ ถำหำกป บตในระดบสำมญจตมำกพอ กอำจยกระดบขนสกำรป บตระดบเจโตสมำธไดเองโดยไมจ�ำเปนตองใชควำมพยำยำมใด เพมเตมทงนจำกทชใหเหนแลววำเมอจตพจำรณำอสภะจนปลอดจำกรำคะมควำมตงมนผองใสเปน

สมำธดแลว ยอมเกดควำมรเหนทเหมำะสมกบคณภำพจตไดเองตำมธรรมชำต

อยำงไรกตำมสมำธอนเปนผลมำจำกกำรพจำรณำแบบ คด นนมกเอำแนเอำนอนไมคอยไดในสวนนของบทเรำจะมงเนนกำรบรรลซงเจโตสมำธอนเปนควำมสำมำรถ เหน ของจรงไดเปนปกตเรยกวำลมตำขนภำยในกำยเพอสอดสองถ�ำหรอคหำของจตอนเคยมดมดไดรำวกบมไฟฉำยประจ�ำมอ หรอมสวทชปดเปดใหสวำงขนดงใจ

กอนอนจะไดน�ำเรองเกยวกบทศนสมำบต๔มำยกตงไวเพอใหมนใจวำกำรป บตป กลมนสกำรในครงพทธกำลนน ทำนมงเอำระดบกำรรเหนชนดกำวลวงตำเนอสำมญกนจรง เพรำะกรณของกำรเหนเครองในตนเองและผอนนน อำจเปนทถกเถยงกนวำตำมหลกสตรของพระพทธเจำแลว สำมำรถรไดดวยจต หรอเปนเพยงจนตนำกำร

ทศนสมาบต

พระสำรบตรเคยกลำวไวตอเบองพระพกตรแหงพทธองค ดงปรำก ในสมปสำทนยสตร สวนทเกยวกบทศนสมำบต ๔ พอสรปควำมโดยยอวำ บำงคนในโลกน อำศยควำมเพยรเครองเผำกเลสอำศยควำมเพยรทตงมน อำศยควำมประกอบเนอง อำศยควำมไมประมำท อำศยมนสกำรโดยชอบแลว ไดบรรลเจโตสมำธทเมอจตตงมนแลว กป กลมนสกำรบรรพ แลวไดผลของกำรมนสกำรจ�ำแนกเปน๔ระดบคอ

ระดบแรกสำมำรถเหนอำกำร๓๒ของตนเองได

ระดบทสอง สำมำรถเหนอำกำร ๓๒ ของตนเองได กบทง

dungtrin.com

118 119

ก ม การ รร

เหนกระดกกำวลวงเนอหนงและเลอดของมนษยผอนได

ระดบทสาม สำมำรถเหนอำกำร๓๒ ของตนเองได กบทงเหนกระดก กำวลวงเนอหนงและเลอดของมนษยผอนได และอำจก�ำหนดรกระแสวญญำณของมนษยทงทตงอยในโลกนและทตงอยในปรโลกไดเปนตำงหำกจำกกนชดเจน (คอรวำวญญำณยงอยในรำงหรอออกจำกรำงไปอยภพหนำแลว)

ระดบทส สำมำรถเหนอำกำร ๓๒ ของตนเองได กบทงเหนกระดก กำวลวงเนอหนงและเลอดของมนษยผอนได และอำจก�ำหนดรกระแสวญญำณของมนษยทงทไมตงอยในโลกนและทไมตงอยในปรโลกไดเปนตำงหำกจำกกนชดเจน (คอรควำมดบไปแหงวญญำณพระอรหนตเมอดบขนธแลว ไมตงอยทงในโลกนและโลกไหน อก)

จำกควำมสวนนของสมปสำทนยสตร คดเพยงเฉพำะทปรำก ในทศนสมำบตประกำรท๑และประกำรท๒มำอำงถงเรำกทรำบแนนอนไดคอป กลมนสกำรนน มระดบทเรำสำมำรถเหนลวงเนอมนษยไดทงตวเรำเองและผอน อนจะขจดเสยซงกำมรำคะอนเกดแตกำรเหนเฉพำะเนอหนงและรปรำงภำยนอกไดงำยดำยยง

อกแหงหนง ในธำตวภงคสตรพระสตตนตป ก เลม๖ยงมเนอหำทพระพทธองคตรสสอนภกษนำมวำ ปกกสำต จะยกมำแสดงเฉพำะกำรก�ำหนดรธำตดนไดดงน

ดกรภกษ กปฐวธาตเปนไฉน คอปฐวธาตภายในกม ภายนอกกม กปฐวธาตภายในเปนไฉน ไดแกสงทแขนแขง ก�าหนดได มในตน อาศยตน คอผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก ไขกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย มนสมอง อาหารใหม อาหารเกา หรอแมสงอนไมวาชนด

ไรๆ ทแขนแขง ก�าหนดได มในตน อาศยตน นเรยกวาปฐวธาตภายใน

จำกสวนน ขอเนนเฉพำะทพระพทธองครบรองวำ ก�ำหนดได ซงแสดงใหเหนวำแนวกำรก�ำหนดรกำวลวงผวหนงและเนอนอกของพระองคทำนนนมใชเพยงดวยกำรคดนกหรอจนตนำกำรเอำแตอยำงใด

เมอพระพทธเจำน�ำป กลมนสกำรบรรพมำวำงไวตอจำกสมปชญญบรรพ แปลวำโดยศกยภำพของผท�ำสตสมปชญญะมำดพรอมแลวเพยงในหมวดของกำย กควรจะเพยงพอส�ำหรบกำรท�ำทศนสมำบตใหเกดซงกตองมำดกนอกทวำเปนไปไดอยำงไรในทำงป บตจรง

ปจจยทเกอตอการรแสงและเหนรป

ปจจยทจะกลำวถงน ไมไดประกนวำจะท�ำใหเกดแสงโอภำสพรอมกำรรรปแตเรยกไดวำเปนใบเบกทำงหลกซงด�ำเนนจตตออกนดหนอยกพอจะเขำถงควำมเหนอนกำวลวงประสำทตำเนอสำมญกนได

พจำรณำอำกำร ๓๒ ในระดบนกคดบอย เมอคลำยควำมคดพลำนรจกประคองควำมปลอดโปรงไวใหเกดควำมหยดนงตงมน

มสตเหนลมหำยใจชดจำกภำยใน สำมำรถสงเกตควำมสมพนธระหวำงลมหำยใจและควำมเปลยนแปลงทำงกำย เชนอำกำรขยบขนลงของหนำทอง ควำมสงบไมไหวตงทวพรอมขณะลมหำยใจหยดควำมรำบรนไมอดอดตลอดลมออกและลมเขำ

ในขนเรมตน ขอแนะน�ำวำใหนงสมำธเดนจงกรมตำม

dungtrin.com

120 121

ก ม การ รร

ปกต กระทงเกดควำมนงภำยใน และแนใจวำสตตงเปนปกตอยในขอบเขตของกำย จะสวนใดสวนหนงหรอทวพรอมครอบคลมกแลวแต

จำกนนใหลงนอนรำบตำมปกตวสยทเคยชนมำควรเปนกำรนอนหงำย หำยใจสะดวก ไมมควำมเกรง ไมมควำมจ�ำเปนตองตงใจมำกนก เพรำะมสตรตวตดมำจำกกำรนงสมำธเดนจงกรมอยแลวเรยกวำนอนดวยควำมรสกสบำยผอนคลำยโดยประคองรกษำสตเดมไวไมใหเคลอนเปนฟงมำกเทำนน ควำมคดในหวจะยงมอย หรอกระทงรบกวนอยเปนบำงครงกชำงสงเกตจบไวเฉพำะสตรองคำพยพแหงกำยเทำทปรำก ชดเปนพอ

ใหหำยใจเขำออกดวยควำมรสกสมพนธกบกำยอยำงงำยทสดเชน เมอหำยใจเขำทองพองเหมอนลกโปงทอดแกส เมอหำยใจออกทองยบเหมอนลกโปงทถกปลอยลม สมมตใหเหมอนอะไรกไดในมโนทศนอนเปนอตโนมตของเรำเอง ขอเพยงถอยหำงออกมำจำกควำมรสกวำเปนกำยเรำเปนกำยมนษยรปรำงอยำงนนอยำงน

อยำคดค�ำบรกรรมใด ก�ำกบกำรเหนนน เพอเปดโอกำสใหสตท�ำหนำทรสงทก�ำลงเกดขนในกำยเตมเมดเตมหนวย จำกนนตงควำมสงเกตและด�ำเนนจตตำมล�ำดบดงน

ตงจตสงเกตอยกบสวนเดยวทขยบไหว คอหนำทองทเปนคลนสงขนแลวสงบลงต�ำ ดอำกำรเชนนนของจตประมำณครงนำท(หรอนอยกวำขนกบก�ำลงจตแตละคน)จะเกดควำมแตกตำงอนเปนนำมธรรมภำยในจำกมดเปนสวำงเรองขนเลก

ก�ำหนดใหควำมสวำงเรองเลก นนเปนอนเดยวกบกำรร อำกำรไหวขนลงของหนำทองอยำเพงไปทควำมสวำงสวนเดยวและอยำเพงไปทหนำทองอยำงเดยวแตใหเหมอนรทงแสงและหนำทองพรอมกนมควำมเปนไปดวยกนปรำศจำกควำมแยกแยะ

เมอเหนนำมธรรมคอควำมสวำงเตบโตกวำงขวำงขน อยำ

ลงเลสงสยวำเปนอปำทำนหรอไมจบควำมเหนแสงชดพรอมรปกำยภำยในนนไว อยำสงใจไปทำงอน ถำเรมตนเตนใหเทำทนและท�ำเฉย ไมรไมชอยำพยำยำมเคนจตใหเกดควำมเหนชดสกแตรทอเหมอนหนไรชวตจตใจทไมเคยมควำมคำดหวง ไมเคยมควำมอยำกรอยำกเหนใหเหนกดไมใหเหนกไมเอำ

เมอจตเรมรวมลงเพรำะควำมเพยรตอเนองอยำงมอเบกขำจะรสกเหมอนลมตำขนในกำยขจดมำนหมอกมวซวเปนบำงใสคลำยเปนปกตทสำมำรถเหนไดอยำงนน ยงไมตองท�ำอะไร อยำเพงก�ำหนดดอยำงใดทงสน จตรเหนตรงไหน ปรำก เปนอวยวะรปใดกรเฉย อยอยำงนนกอนเหนของจรงกชำงเหนนมตหลอกกชำงยงคดนอยแบบแกลงโงไดเทำไหรกยงคอย เหนชดขนเทำนน

หลงจำกปกหลกรสวนใดสวนหนงไดนำนพอจะมสภำพหนงของจตทรสกเหมอนเปนอสระขนทงยงคงควำมเหนแจมชดเหมอนลมตำมอง จงคอยใหจตเรมเดนทำงส�ำรวจกำยำนครโดยควำมเปนอำกำร๓๒ตำมทพระพทธองคจ�ำแนกไวเปนแนวทำงอำจเรมจำกบนลงลำงหรอลำงขนบนกได สงทนำสนใจหรอปกหลกยดไวเปนแกนกลำงกำรส�ำรวจควรเปนกระดก เรมตนอำจเหนเพยงบำงสวนใหลอกกำรรตรงนนไวจนกวำจะเหนขำวแจมชด และสำมำรถขยำยขอบเขตควำมรใหเกดมตกวำงยำวลกขนไดเองดวยก�ำลงจตทมอยตำมจรง

ในทนจะแนะน�ำไวเพยงใหพอแกกำรก�ำหนดรได จะไมชน�ำเพรำะจะเปนกำรตกรอบใหเหนอยำงนนอยำงน ขอจงทรำบเพยงวำ เมอเรำมจตเปนเครองเอกซเรยพรอมกใหไลดอำกำร๓๒ โดยควำมเปนป กล จดจ�ำเปำหมำยปลำยทำงใหดวำเพอละกำมรำคะตองหมำยเหตไวเชนน เพรำะดวยก�ำลงจตระดบนน เปนไปไดทจะก�ำหนดรอยำงเปนกลำงวำงเฉยไมยนดยนรำยหรอกระทงเจำะลกเขำไปรแบบเหนกำรท�ำงำนอนนำอศจรรยของอวยวะตำง

เมอถอนจำกเจโตสมำธอนมหนำทรกำยโดยควำมเปนป กล

dungtrin.com

122 123

ก ม การ รร

บำงคนอำจเกดควำมขยะแขยงกำย มกลนเหมอนศพเหมนเนำตดจมก ขอใหแกดวยกำรท�ำควำมรอยเฉพำะควำมเบำอนเกดแตควำมรสกละควำมอยำกในกำม ยนดในกำย เมอจตตงมนไมของเกยวกบกำย กยอมเกดสตชด รกำยกเหนละเอยดไปทกขยบเหมอนหนเคลอนไหวไรควำมหมำยกบทงรบรอำรมณกระทบตำง สกแตเกดแลวดบนคอกำรมำถงเปำหมำยของป กลมนสกำรบรรพ

พทธวธรกษาการเหนรป

ในอปกกเลสสตรพระอนรทธทลถำมพระพทธองคมควำมวำ

ขาแตพระองคผเจรญ พวกขาพระองคผไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรมอย ยอมรแสงสวางและการเหนรป แตไมชาเทาไร แสงสวางและการเหนรปอนนนของพวกขาพระองคยอมหายไป พวกขาพระองคยงไมแทงตลอดนมตนน

พระพทธเจำตรสตอบพระอนรทธมควำมวำ

ดกรอนรทธ พวกเธอตองแทงตลอดนมตนนแล แมเรากเคยมาแลว เมอกอนตรสร ยงไมรเองดวยปญญาอนยง ยงเปนโพธสตวอย ยอมรแสงสวางและการเหนรปเหมอนกน แตไมชาเทาไร แสงสวางและการเหนรปอนนนของเรายอมหายไปได เราจงมความด�ารดงนวา อะไรหนอเปนเหตเปนปจจยใหแสงสวางและการเหนรปของเราหายไปได ดกรอนรทธ เรานนไดมความรดงนวา…

บางคราวเรารตววา ‘ความลงเลสงสย’ เกดขนแลวแกเรา กความลงเลสงสยเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความลงเลสงสยไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ความเผลอใจ’ เกดขนแลวแกเรา กความเผลอใจเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความเผลอใจไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ความงวงเหงาซมเซา’ เกดขนแลวแกเรา กความงวงเหงาซมเซาเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความงวงเหงาซมเซาไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ความหวาดเสยว’ เกดขนแลวแกเรา เหมอนบรษเดนทางไกล เกดมคนปองรายเขาขนทสองขางทาง กความหวาดเสยวเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความหวาดเสยวไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ความตนเตน’ เกดขนแลวแกเรา เหมอนบรษแสวงหาแหลงขมทรพยแหงหนง แตกลบพบแหลงขมทรพย ๕ แหงในคราวเดยวกน กความตนเตนเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและ

dungtrin.com

124 125

ก ม การ รร

การเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความตนเตนไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ภาวะหยาบ’ เกดขนแลวแกเรา กภาวะหยาบเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหภาวะหยาบไมเกดขนแกเราไดอก (ภาวะหยาบในทนหมายเอาธรรมประกอบจตอนไมเกอกลตอการรแสงและรป เชน วางจตไวในแบบทบๆ ไมโปรงใส)

บางคราวเรารตววา ‘ความเพยรทเครงครดเกนไป’ เกดขนแลวแกเรา เหมอนบรษเอามอทงสองจบนกคมไวแนน นกคมนนยอมถงความตายในมอนนเอง กความเพยรทเครงครดเกนไปเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไปได เราจกท�าใหความเพยรทเครงครดเกนไปไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ความเพยรทยอหยอนเกนไป’ เกดขนแลวแกเรา เหมอนบรษจบนกคมหลวมๆ นกคมนนตองบนไปจากมอเขาได กความเพยรทยอหยอนเกนไปเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความเพยรทยอหยอนเกนไปไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ตณหาทคอยกระตน’ เกดขนแลวแกเรา กตณหาทคอยกระตนเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอ

สมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหตณหาทคอยกระตนไมเกดขนแกเราไดอก

บางคราวเรารตววา ‘ความส�าคญวาแสงอยางหนง รปอยางหนง ตางกน’ เกดขนแลวแกเรา กความส�าคญวาแสงอยางหนง รปอยางหนง ตางกนเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหความส�าคญวาแสงอยางหนง รปอยางหนง ตางกนไมเกดขนแกเราไดอก (คอไมเอาจตจบแสงหรอจตจบรปโดยความแยกเปนตางหาก)

บางคราวเรารตววา ‘ลกษณะทเพงเลงรปเกนไป’ เกดขนแลวแกเรา กลกษณะทเพงเลงรปเกนไปเปนเหต สมาธของเราจงเคลอน เมอสมาธเคลอนแลว แสงสวางและการเหนรปจงหายไป เราจกท�าใหลกษณะทเพงเลงรปเกนไปไมเกดขนแกเราไดอก

นอกจำกน พระพทธองคยงก�ำชบวำโทษของกำรเหนรป อนไดแกควำมลงเลสงสย ควำมเผลอใจ ควำมงวงเหงำซมเซำ ควำมหวำดเสยว ควำมตนเตน ภำวะหยำบ ควำมเพยรทเครงครดเกนไป ควำมเพยรทยอหยอนเกนไป ตณหำทคอยกระตน ควำมส�ำคญวำแสงอยำงหนง รปอยำงหนงตำงกน ลกษณะทเพงเลงรปเกนไปเหลำนควรระวงไมใหเกดขนอกทงหมดทงสน

ดกรอนรทธ เรานนผไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรมอย ยอมรแสงสวางอยางเดยว แตไมเหนรป ตลอด

dungtrin.com

126 127

ก ม การ รร

กลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคน และกลางวนบาง

เหนรปอยางเดยว แตไมรแสงสวาง ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคน และกลางวนบาง

เรานนจงมความด�ารดงนวา อะไรหนอแล เปนเหต เปนปจจยใหเรารแสงสวางอยางเดยว แตไมเหนรป เหนรปอยางเดยว แตไมรแสงสวาง ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง ดกรอนรทธ เรานนไดมความรดงนวา

สมยใดเราไมใสใจนมตคอรป ใสใจแตนมตคอแสงสวาง สมยนนเรายอมรแสงสวางอยางเดยว แตไมเหนรป ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง

สวนสมยใดเราไมใสใจนมตคอแสงสวาง ใสใจแตนมตคอรป สมยนนเรายอมเหนรปอยางเดยว แตไมรแสงสวาง ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง

ดกรอนรทธ เรานนผไมประมาท มความเพยร สงตนไปในธรรมอย ยอมรแสงสวางเพยงนดหนอย เหนรปไดนดหนอย ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง รแสงสวางอยางหาประมาณมได เหนรป

อยางหาประมาณมได ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง

เราจงมความด�ารดงนวา อะไรหนอเปนเหต เปนปจจยใหเรารแสงสวางเพยงนดหนอย เหนรปไดนดหนอย และรแสงสวางอยางหาประมาณมได เหนรปอยางหาประมาณมได ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง

ดกรอนรทธ เรานนไดมความรดงนวา สมยใดเรามสมาธนดหนอย สมยนนเรากมจกษนดหนอย ดวยจกษนดหนอย เรานนจงรแสงสวางเพยงนดหนอย เหนรปไดนดหนอย ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง

สวนสมยใด เรามสมาธหาประมาณมได สมยนน เรากมจกษหาประมาณมได ดวยจกษหาประมาณมได เรานนจงรแสงสวางหาประมาณมได และเหนรปหาประมาณมได ตลอดกลางคนบาง ตลอดกลางวนบาง ตลอดทงกลางคนและกลางวนบาง

ดกรอนรทธ เรานนไดเจรญสมาธมวตก (ความตรกนกอารมณ) มวจาร (ความตรองแนบอารมณ) บาง ไดเจรญสมาธไมมวตก มแตวจารบาง ไดเจรญสมาธไมมวตก ไมมวจารบาง ไดเจรญสมาธมปตบาง ไดเจรญสมาธไมมปตบาง ไดเจรญสมาธประกอบดวยสขบาง ไดเจรญสมาธประกอบ

dungtrin.com

128 129

ก ม การ รร

ดวยอเบกขาบาง

เคลดวชาอากาสกสณ

หนงในอปสรรคของการเหนรปกายทพระพทธองคตรสใหระวงไมใหเกดขนคอ ‘ภาวะหยาบ’ ซงอาจหมายถงฝามวแหงจตใจ ภาวะหนาทบทบดบงมใหจตรไดถงสภาวะแหงรป

ฝามวดงกลาวมกนอยทกผทกนาม ขอใหสงเกตวาแมเวลาปกตทไมไดท�าสมาธ ถาหากใจเปนกศลมากๆ จตจะใสใจจะเบาเปนพเศษ ยามท�าความรสกตวกคลายลมหายใจและกายใสเหมอนแกว แตยามปกต ถายงจตคอนไปทางอกศลดวยราคะ โทสะ โมหะ เพยงใด ลมหายใจและกายกจะยงปรากฏหยาบทบขนเพยงนน แมแตจตกเหนเหมอนตวเองเปนกลมหมอกหนาทบ ตบตนไปหมด

มกรรมฐานอนเปนงานสมถะหลายชนดทชวยท�าใหจตใสใจเบาเปนพเศษ ขจดภาวะหยาบอนเปนอปสรรคตอการรแสงและเหนรปออกไปได ในทนจะแนะน�า ‘อากาสกสณ’ ดวยอบายวธทคนสวนใหญสามารถปฏบตส�าเรจงาย ไดผลเรว

กสณ แปลวา วตถอนจงใจใหไปผกอย สวน อากาศ นน เปน ‘รปธรรม’ ชนดหนงทตาเหนได มใชนามธรรมตามสามญส�านกของคนทวไป ดงแสดงในธาตวภงค สตตนตภาชนย พระอภธรรมปฎก เลม ๒ ใจความส�าคญคอ อากาศนน เปนรปชนดหนง อาศย

ดน น�า ไฟ ลม เกดขน ธรรมชาตอนนบวาชองวาง พนทอนดน น�า ไฟ ลม ไมถกตอง พดงายๆวาทตองนบเปนรปกเพราะถาปราศจากธาตหยาบ เชน ดน น�า ไฟ ลม กจะไมมกรอบ ไมมขอบเขต ไมมอะไรเปนเกณฑใหรวาเปนชองวางเทานนเทาน

ขอใหเขาใจวา ‘อากาส’ ตามรปศพทบาลทานหมายถงททขดเขยนหรอท�าใหเปนรอยไมได ไทยเราทเขยนวา ‘อากาศ’ จะมความหมายกวางขนเลกนอย คอรวมเอาบรรยากาศโลก สญญากาศ อวกาศ รวมทงลมทสดเขารางกายดวย แตโดยสรปแลวทเขยนในบทนจะหมายเอาอยางเดยวคอ ‘ชองวาง’ เทานน

โดยรวมแลว อากาสกสณจงหมายถงการเอาจตไปผกอยกบชองวาง เมอผกอยระยะหนง จะเหมอนจตเสมอกบอากาศ ซงกเปนไปตามธรรมชาตของการท�าสมาธทงหลาย ทจอใจไวกบสงใดแลว ผกตดแนบสนทกบสงนนแลว จตยอมเสมอกบสงนน ราวกบเปนสงนน

เมอจตเสมอกบอากาศอนเปนธรรมชาตโปรงวาง ภาวะหยาบของจตยอมหายไป ภาวะใสเหนทะลแบบอากาศยอมเขามาแทนท มตในการรบรของจตจะผดแผกแตกตางเปนอกอยางหนง โดยเฉพาะอยางยงสามารถสองรรายละเอยดทางกายงายขน

กอนลงไปถงวธฝกปฏบตและประยกตใชสองรความเปนกาย จะขอกลาวถงขอดของอากาสกสณไวในเบองตน เพอใหเปนแรงจงใจและมองเหนตลอดสายวาเราก�าลงท�าอะไร เพออะไร

dungtrin.com

130 131

ก ม การ รร

ขอดของอากาสกสณ

ไดชอวาท�าตามโอวาทของพระพทธเจา ดงทในปสาทกรธมมาทบาล พระสตตนตปฎก เลม ๑๒ พระพทธองคตรสวา

ดกรภกษทงหลาย ถาภกษเจรญอากาสกสณแมชวกาลเพยงลดนวมอ ภกษนเรากลาววา อยไมเหนหางจากฌาน ท�าตามค�าสอนของพระศาสดา ปฏบตตามโอวาท ไมฉนบณฑบาตของชาวแวนแควนเปลา กจะปวยกลาวไปไยถงผกระท�าใหมากซงอากาสกสณนนเลา

เมอฝกช�านาญแลว ท�าใหภาวะหยาบ ภาวะทเปนฝามวบดบงรายละเอยดในกายหายไป เหลอแตความโปรงใสแบบเดยวกบอากาศ เกอกลตองานมนสการปฏกลในรางมนษยเปนอยางยง อกทงสามารถหลกเลยงอปสรรคอนๆทบนทอนประสทธภาพการรแสงและการเหนรปทพระพทธเจาตรสแนะพระอนรทธไวไดทงหมด เรยกวาไดเครองมอสองส�ารวจรางกายชนเยยมไวในมอแบบหยบฉวยมาใชงานกนทนใจ

ระหวางฝกอากาสกสณ แมยงไมไดผล กท�าใหรจกสภาพจตของตนเอง แยกแยะออกระหวางคดฟงกบนงร รวมทงวางแบบเฉยเมย วางแบบอากาศ และวางแบบปลอยวางจากการเหนกายใจไมใชตวตน เมอสามารถแยกแยะออก กจะไมหลงไปตดกบปรากฏการณอยางใดอยางหนงทางจต

เปนเครองอยทมความแขงแรง เหมอนบานสรางอยางดทนแดดทนฝน หากเปรยบลมหายใจเปนราวเกาะใหเรมยนไดส�าหรบผหดใหม กตองเปรยบอากาสกสณเหมอนหลมหลบภยกเลสหยาบทงหลายส�าหรบผมก�าลงแลวพอสมควร

มความเหนอารมณชดทว เพราะรปธรรมทงหลายยอมหยาบกวาอากาศ เมอเราสามารถลอกจตไวกบชองวางอนเปนธาตละเอยด จตกยอมมคณภาพและประสทธภาพเกนพอจะหวนกลบไปรธาตหยาบอนๆไดงาย และนนกท�าใหหลดจากอารมณยดตดแบบโลกๆ เหนอารมณแบบโลกๆเปนเพยงของหยาบ และมก�าลงใจอยากภาวนาเปนอยางมาก เมอท�าอากาส­กสณได กจะเหนโอกาสปฏบตสตปฏฐาน ๔ ใหแจมแจงตลอดสาย เชน ถาหากใครเดนจงกรมหลงถอนจตจากอากาสกสณทนท จะพบขอแตกตางระหวางสตธรรมดา กบความตงมนรของจตททรงคณภาพยงยวด

มอานสงส เชน ความสามารถในการบ�าบดบรรเทาโรคภยไขเจบไดอยางงายๆ เพยงท�าอากาสกสณเขาไปทจดเจบปวดหรอเจบปวย กทเลาหรอหายเรวอยางนาอศจรรย

วธฝกอากาสกสณขนตน

ปกตการฝกกสณทวไปจะใชความจ�าทางตาเปนชนวน แลวใชกระแสจตเปนตวประคองรกษา โดยหนวงเอาลกษณะส�าคญของวตถไวแมนๆ เชน ดสขาวแลวจ�าไววาลกษณะของความปรากฏเปนธรรมชาตอนขาว

dungtrin.com

132 133

ก ม การ รร

นนเปนอยางไร พอปดตาลงกจอใจนกถงขอบเขตความขาวทจ�าไว และพยายามตรงความขาวในใจไมใหเคลอนไป (ในบทนวสวถกาบรรพ มกลาวถงโอทาตกสณ หรอกสณสขาวไวเพอสนบสนนการรกระดกขาวภายในรางกายดวย)

ส�าหรบอากาสกสณกเชนกน โดยมากแนวฝกจะเปนการก�าหนดเพงชองวางระหวางกรอบอยางใดอยางหนง ซงถาหากปราศจากก�าลงสมาธอดหนนอยางแขงแรงแลว กยากส�าหรบคนทวไปทจะจดจ�าได ดงนน ควรอาศยอบายก�าหนดกรอบอยางงายเปนการ ‘ชวยจ�า’ แทนการเพงเอาดวยตาอยางเดยว ขอใหนงลง ตวตรง คอตง อยในอาการผอนกายสบายใจทสด แลวลงมอปฏบตเปนขนๆดงนโดยไมตกหลน เพอทวาเมอจตด�าเนนไปตามล�าดบแลวจะไดผลเรว

๑) ฝกสายตาใหตงตรงไมหลกหลก

ขอนเปนการปพนเฉพาะผทยงขาดสมาธ และมนยนตาหลกหลกงายดวยอ�านาจความฟงซาน อนเปนอปสรรคส�าคญของการฝกกสณทกชนด เมอตาไมนงยอมสงผลใหจตไหลเลอนตามตาไปดวย ถาฝกใหเกดความแขงแรงของกลามเนอตา กจะมสวนชวยลดความหลกหลกไดมาก กบทงจบใหจตนงในเบองตนไดพอ

สมควร

ใหเหยยดมอซายไปขางหนาจนสด ยกนวชขนนวเดยว แลวยกมอขวาตงไวกงกลางระหวางตากบมอซาย

ยกนวชของมอขวาขนเหมอนกน

จากนนใหมองปลายนวชทงใกลและไกลสลบกนเรวๆ นวหนงสกวนาทหนง มองแบบแนใจวาเหนเลบปลายนวชด ท�าสกเพยงนาทเดยว จะรสกวาความสามารถในการเหน ความไวของจตทตอบสนองการเหน มความคมชดขน และความสามารถในการจบตาเฉพาะ

จดจะนงขน

เมอเหนดไดเชนนนแลว ใหก�าหนดจดอนนอกตวทไกลออกไปเปนจดทสาม จดทส เปนอะไรกไดอาจไกลถงขอบฟากได ไลสลบมองทละจดจากใกลไปหาไกล จากไกลสาวกลบมาหาใกล ตาจะลดความหลกหลกลงมาก

๒) ส�ารวจคลนความคด

การท�ากสณเปนเรองของการเอาจตไปปกอยกบอารมณเดยวตอเนอง ซงอยางนนถาสภาพจตไมเออ

อ�านวย ยงฟงไปฟงมาอย กหมดสทธท�าไดส�าเรจ

หากสงเกตดๆใหตอเนอง จะพบวาบางทเรา ‘ฟงจด’ บางทเรา ‘ฟงนอย’ คลายกบเฝาดคลนทะเล บางครงกเหนโยนตวขนสง บางครงกหมอบตวลงต�า มนเปนของมนอยางนนโดยธรรมชาต จะฝกหรอไมฝกสมาธ

กตามท

วธงายทสดส�าหรบทกคนจงเปนการสงเกตวาเมอใดเปนจงหวะคลนความคดออนตวสงบลง หรอเพลาความฟงเหลอนอยทสด กใหใชจงหวะโอกาสนนเปน

dungtrin.com

134 135

ก ม การ รร

เวลาเรมภาวนาอากาสกสณ

อกทางหนง มอบายงายๆทจะท�าใหความฟงจางลงแบบทนใจ คอใหทอดตามองยอดฟาหรอขอบฟาไวนงๆสกพกโดยไมคาดหวง ไมเรงรดใหตนเองเขาสความสงบ จะเหนวาความคดเบาบางลงไดอยางรวดเรว (อาการเรงรดตวเองใหสงบนน แทจรงเปนเหตแหงความฟงอยางหนงทตองระมดระวงดวยซ�า)

๓) สรางกรอบชองวางดวยสองมอ

เมอส�ารวจแลววาคลนความคดอยในจงหวะทเปนขาลง กบทงผอนกายสบายใจ คอตงหลงตรงไมเกรงสวนใดสวนหนงแลว ฉวยโอกาสนนปดเปลอกตาลง ตาทอดตรงสบายๆ วางมอพกบนต�าแหนงสะดวก เอานวชแตะนวช นวโปงแตะนวโปง นวทเหลอประสานกน จะไดรปกระโจมมอสามเหลยมขนมา ท�าความรบรไวทจดสมผสระหวางปลายนวชและนวโปงทชนกน กบฝามอทงสองทไมสมผสอะไร หากไมลมตวทตงตรงสบายประกอบพรอมไปดวยไดยงด คอพอใหรวา

ต�าแหนงมออยทตรงไหนในสวนกายทงหมด

๔) ส�าเหนยกรชองวางระหวางกรอบมอ

หากจบรอยทปลายนวชนกนและฝามอสองขางเชนน ครหนงจะรสกถงโพรงวางระหวางมอขนมาเอง กใหจ�าไววาเราเรมเหนโพรงขนมาไดอยางไร คอแคก�าหนดสตไวทจดสมผสระหวางนวชและนวโปง กบความรสกทฝามอวางๆนนเอง ขอใหส�ารวจดวยวาจะตองไมม

สวนใดของกายก�าเกรง หนาททงหมดคอลอกความร

ไวกบโพรงวางระหวางมอเทานน

หากจตกระโดดไปกระโดดมา จบรถงลมหายใจเอง กอาจรวบชองวางกบลมหายใจเขาไวดวยกน กลาวคอ เมอทราบภาวะชองวางระหวางมอแลว ใหตงใจวาเราจะไมลมชองวางแบบนนขณะหายใจออก เราจะไมลมชองวางแบบนนขณะหายใจเขา หากนบลมออกและเขาไดสบชดโดยไมลมชองวางเลย กจะเรมรสกถงความตง

มน มอาการรชองวางชด

แตถาจตกระโดดไปกระโดดมาระหวางชองวางกบลมหายใจอยอก กใหยดเอาชองวางไวเปนหลกกอน เนองจากเราจะฝกอากาสกสณ ความรสกภายในจะมดหรอสวางยงไมตองสนใจ สนใจเพยงแคใหจตจออยกบโพรงวางไดเทานน การอาศยลมชวยเปนเพยงหนวยอางองหนงทบอกวาเรายงรชองวางทกๆลมหายใจเขา

ออก

๕) ฝกขยายขอบเขตชองวาง

เมอสามารถหนวงรกษาความรสกในชองวางไดบางแลว อยางนอยสกอดใจหนง หรออาจวดระยะดวยลมหายใจสบครง ใหใชชองวางระหวางมอเปนศนยกลางการก�าหนดร แลวนอมส�าเหนยกวาภายในปากเรากมชองวางแบบเดยวกนนนอย เมอเหนจรงจนเกดความรสกถงโพรงวางในชองปาก กใหนอมส�าเหนยกอกวาระหวางซโครงในรางเรากเปนโพรงอยางนเชนกน เปนลกษณะวางอนเดยวกน เสมอกน

dungtrin.com

136 137

ก ม การ รร

หมด

ท�าแตละจดจนแนใจวารสกถงโพรงวาง ณ จดนนๆไดนานพอทจตจะตงมนพอสมควร อยากระโดดไปกระโดดมา เพราะจะไมไดผลอะไรเลย หากท�าอยางถกตอง ความวางจะเหมอนขยายขอบเขตไปเรอยๆเอง โปรดจ�าไววาพฒนาการขนส�าคญทสดของอากาสกสณ

กคอการรกคบเขามาเหนชองวางภายในกายเปนหลก

๖) สลบเดนจงกรมชวย

จตทเปนสมาธจากอากาสกสณนนมลกษณะนง สบาย สงบสข ถาหากบวกความตดใจดวยแลว จตจะเฉอยชาลง จ�าเปนตองฝกใหมความตนตวบาง คอนอกจากสรางสตขณะนงแลว ตองสรางสตขณะเคลอนไหวพรอมไปดวย จงจะครบวงจรสรางสมคณภาพจตอยาง

แทจรง ดงทเคยกลาวแลวตงแตบทตนๆ

เมอลาจากการก�าหนดอากาสกสณ หรอจตใจปดทบจนเกนกวาจะก�าหนดอากาศตอได ใหลกขนเดนจงกรม จะพบวารเทากระทบไดชดกวาทเคยมาก ซงเมอมสตอยกบเทากระทบไปเรอยนานเขา กจะรสกถงสตและสมปชญญะทเตบโตแขงแรงยงๆขน กระทงถงจดหนงทรตวทวพรอม แตอาจหนกๆอยบางตามธรรมดาทใชงานกายนานๆ กใหกลบลงมานงก�าหนดอากาสกสณใหมเปนการเตมแรงจากธรรมชาตของจตอนสงบสข

สวนของการสลบลกขนมาเดนจงกรมนส�าคญมาก หากใครละเลย กจะเหนผลภาวนาโดยรวมชา แตหาก

ใครปฏบตจนเปนนสย กจะพบผลภาวนาอยางรวดเรว เนองจากเกดสตครบวงจรนนเอง

ในชวงตนๆของการฝก อยาท�าอากาสกสณหรอเดนจงกรมอยางใดอยางหนงใหนานนก ท�าเทาทจะมความสข ความพอใจ อนเปนเครองสะทอนความพอด บางคนพยายามนงเพงอยางไรผล กจะท�าใหเบอหนายและอยากเลกราภายในครงสองครง แทนทจะส�าเรจผลในวนสองวน

วธฝกอากาสกสณขนกลาง

เกณฑวดงายๆวาควรเรมฝกขนกลางคอ ความตงมน ผองใสของจต ซงจะเหนชองวางชดราวกบจตเปนชองวางเสยเอง เรยกวา ‘รเสมอกบวาง’ ในเขตจ�ากด หรออาจพบวาจตมความสามารถ ‘อมอารมณนง’ ไดนานขนตามใจปรารถนา บางทอาจหลายนาท บางทอาจหนวงไวไดถงครงชวโมง เหลานลวนเปนสญญาณบอก

วาสามารถขยบขนมาฝกในระดบกลางไดแลว

๑) ก�าหนดความวางระดบหอง

ใหลมตาขนทอดมองผนงหองดวยสายตาตรง จ�าหวงวางระหวางสายตากบผนงหองไว ปดตาลงแลวนกถงความวางตรงหนาโดยไมตองท�ารปมอใดๆอกตอไป หากจ�าไดถนด แปลวาจตมความสามารถหนวงความวางไดดขนจรง ใหลองยอชองวางลงมาสขนาดทตองการดวยความสบาย ไมเครยด ไมเกรง ไมขมวด

dungtrin.com

138 139

ก ม การ รร

คว ไมรสกถงปฏกรยาใดๆทางกาย เหนเปนอาการและความสามารถของจตอยางเดยว เหมอนตดความสมพนธระหวางจตกบประสาทตาไดสนเชง เมอยอไดดงใจ ลองขยายดใหขนาดเทาหองเหมอนเดมโดยมขอบเขตความวางคมชด หากท�าไปท�ากลบโดยไม

ตดขด กเปนอนผานขอนส�าเรจ

๒) ก�าหนดแผจตไปตามทศตางๆ

ตามหลกการฝกอากาสกสณของพระพทธองคนน ทานจะใหก�าหนดอารมณกสณไปยงทศตางๆอยางไมมประมาณ เชน ในกสณสตรและมหาสกลทายสตร ความวา

ผหนงยอมรชดซงอากาสกสณทงเบองบน เบองต�า เบองเฉยง ในทศนอยทศใหญ หาประมาณมได

การฝกทผานมาจะใหน�าหนกไปทางทศเบองหนา ซงยงไมครอบคลมการแผกสณออกไปทางตางๆใหครบทกทศตามทพระพทธองคประทานแนวไว การก�าหนดอากาศออกไดทกทศจะท�าใหเกดสตรอยางใหญอยตรงกลางพอด ไมเกบอดอยกบท มประโยชนมหาศาล

อนจะรไดเฉพาะตนตอไป

เรมตนใหก�าหนดความรสกไวทหวไหลดานขวา กบวตถใกลๆทอยทางทศนน เชน อาจเปนผนงหอง ก�าหนดใหเหมอนมความสมพนธระหวางไหลเรา

กบวตถ ระวงไมใหสายตาเหลอบแลตามอาการนก โดยยงไมตองก�าหนดรชองวาง พอจตทราบขอบเขตระหวางไหลกบผนง ความหมายรในชองวางอนมอย

แลวเปนทนจะเกดขนเองโดยไมตองใชความพยายาม

เมอเหนวาจตสามารถคงความรชองวางดานขวามอไดชดแลว ใหท�าอยางเดยวกนทางทศซายมอเปนล�าดบตอมา สงเกตวาอาจมน�าหนกเทไปทางทศเดยวกบแขนขางทถนดเขยนหนงสอ ถาเปนเชนนนกอาจปรบใหไดดลโดยการฝกรชองวางในทศตรงขามกบทศถนด

เปนสองเทา

เมอฝกทงซายและขวาช�านาญกใหลองก�าหนดแผซายขวาพรอมกน จากนนจงฝกแผทางทศเบองหลง เรมตนใหอาศยความรสกในแผนหลง แลวนกถงวตถสกชน เชน ผนงระยะใกล นกเฉยๆโดยไมตองก�าหนดความเปนชองวาง เมอแนใจแลววานกเปน กจะเกด

ความหมายรชองวางขนมาเอง

จากนน ใหก�าหนดชองวางทางทศเบองบน เบองลาง เบองเฉยง ดวยอบายเดยวกน จะพบวางายขนเรอยๆ จนกระทงทสดแลวสามารถก�าหนดชองวางครอบคลมทกทศพรอมกน เหมอนเปนทรงกลมทมสตรของเราตงมนอยตรงกลาง ปราศจากความยนดยนราย

ครอบง�า

๓) ก�าหนดความวางระดบสดขอบฟา

ขอนอาจท�าระหวางฝกขอสอง คอไมจ�าเปนตองฝกขอสองใหส�าเรจบรบรณเสยกอน ใหยนทระเบยงหรอ

dungtrin.com

140 141

ก ม การ รร

ระนาบสงใดๆทจะเหนสดขอบฟาถนด หากหาท�าเลสะดวกไมได กอาจเงยหนาขนก�าหนดหวงวางจากตวเราถงสดยอดฟา หลบตาลง หากสามารถรความวางประมาณนนไดนานจนเกดความผองใสออกมาจากภายใน แผออกไปภายนอกตามทศทก�าหนดความวาง

ขอใหจบสงเกตดวยวา ในความเวงวางอยางไมมประมาณทปรากฏนน มสตรตงมนอยตรงกลางหรอไม หากปลอยใหจตไถลไปตามความเวงวาง หรอเลอนไปเลอนมา นยนตาหลกหลก อยางนนไมถอวาก�าลงฝกรชองวางระดบนอย ทถกจตตองตงมนตรงกลาง และสามารถรความเวงวางโดยปราศจากอาการเคลอนไดนานๆ จงถอวาส�าเรจ

บางคนอาจเหมอนถกอวกาศมดทเตมไปดวยดวงดาวดดเขาหา และเหมอนลองลอยผานอวกาศนนไปเรอยๆ ขอใหทราบวานนเปนเพยงปรากฏการณหนงของจตทลอใหหลงจากความตงมนรอากาศ ใหก�าหนดวาจตจะส�าแดงอาการใดเราไมสนใจ แตจะหยดอยกบสตรอนเปนกลางเทานน หากหยดไดถก จะเหมอนแรงดงดดใหลอยเคลอนไปขางหนายตลง และกลบรขอบเขตความวางดวยความผองใสตงมนของจตแทน

ทงขอสองและขอสามน ถาจตตงมนกบท รชองวางอนบรสทธไดคมชด ขอใหสงเกตวา อาจปรากฏปตสขเปนลนพนประกอบอย และในความปตและสขอนตงมนนน มสภาพรเปนผดอย โดยสภาพรดงกลาวหาไดอาศยทศใดๆของชองวางเปนทตงไม แตด�ารงอยเปนกลางๆ เมอมอาการส�าเหนยกก�าหนดอยางน ในทสดจะเหมอนแยกไดวาชองวางอนเปนฝายรปกด ปตสข

อนเปนฝายนามกด ลวนแลวแตเปนสงถกร ถกด ถกเหน ไมใชจต และโดยความตระหนกทราบเชนนน ในทสดจตจะเหมอนมสภาพทรงบรสทธเปนเอกเทศจากชองวางและปตสข หากสามารถรกษาไวได ตรงนนถอวาเปนวญญาณกสณ อนเปนกสณทกาวลวงอากาส­กสณเหนอชนขนมาระดบหนง

วธฝกอากาสกสณขนสง

การฝกขอนถอวาเปนสดยอดของกสณชองวาง คอใหกาวลวงขอบเขตของกสณ ยกระดบขนไปสความเปน

อรปฌานขนแรก ทเรยกวา ‘อากาสานญจายตนะ’

กอนอนขอใหสงเกตวาขนาดของชองวางเปลยนได และขอบเขตความรกเปลยนตาม เมอฝกยอขยายไดแลวๆเลาๆ กจะตระหนกวา ‘ตวร’ ไมไดมขนาดแตอยางใด ยงตงอยตรงกลางๆ ปญญาเหนความจรงตามสภาพนจะท�าใหขยบความกาวหนาขนสอากาสกสณขนสงไดอยางรวดเรว ตามทพระพทธองคตรสไวเปนแนวอนกะทดรดมใจความวา…

เพราะลวงความหมายรทางรปเสยโดยประการทงปวง เพราะความหมายรในการกระทบทางใจทงหลายดบไป เพราะไมกระท�าไวในใจซงสภาวะอนตางจากอากาศวาง เธอค�านงอยวา อากาศไมมทสด ยอมบรรลอากาสานญจายตนะอย

dungtrin.com

142 143

ก ม การ รร

ตามแนวทางทพระพทธองคประทานไวน อาจแจกแจงอธบายไดเปนขอๆ โดยขอใหทราบวาไมใช ‘ล�าดบขนการปฏบต’ อยางทผานๆมา เพราะทกขอตองประชมพรอมอยดวยกนในคราวเดยว การอธบายตอไปนจงพดถงแงมมตางๆของจตดวงเดยวอนเดยวชวขณะหนง

เทานน

๑) เลกสนใจความวางอนประมาณขอบเขตไดดวยวตถและทศทางทงปวง

ดงไดกลาวไวแตตนแลววา แม ‘อากาสธาต’ กจดเปน ‘รป’ อยางหนง ตราบใดทยงก�าหนดขอบเขตไดดวยวตถคอ ดน น�า ไฟ ลม จะเปนในกายกด นอกกายกด กนบวาเปนการ ‘จ�ารป’ ทงสน สงเกตงายๆวาจตหยดอยกบท ไมสงออกไปทางทศใดๆ ไมส�าคญวานซาย ขวา หนา หลง บน ลาง แตอยางใดทงสน ก�าลงจตทมจะรงอยกบนามธรรมคอ ‘วางแบบอากาศ’ อยางไร

ขอบเขต ไรทศทางอนใดสน

๒) วางจตใหพนจากความกระทบแมทางนามธรรม

เมอฝกอากาสกสณระดบตนและระดบกลางมามากพอ จะเกดการรวมศนยตรงจดเดยวกบสตร เมอวางอารมณใหอยในสภาพสญญากาศ ปราศจากสงใดแผวพาน แมความคดหรออารมณสขทกขกทะลวงผานเขตสญญากาศเขามาถงจตไมได ตลอดจนกระทงความจงใจทจะใหจตด�ารงสภาพนนกแผวเหมอนไมม คลายจตรกษาจตของเขาเองไวเสมอกบสญญากาศท

เกดในภายในอยเองนน

๓) ก�าหนด ‘ร’ ใหเสมอ ‘วาง’ อยางปราศจากประมาณ

เมอชดวารออกมาจากอก เหมอนกลวงๆ วาง ‘หายไป’ ในทนน กรกษาความรชองวางภายในแบบ ‘เปดไมมจ�ากด’ เอาไว ไมก�าหนดต�าแหนงวาตงอยตรงไหน คอรอยตรงไหนกใหชองวางตงอยตรงนน เสมอกนอยาง

ปราศจากขอบเขต

ดวยแงมมหลกทงสามขอขางตน คอปราศจากความหมายรรป ปราศจากสงกระทบจต และปลอยใหรเสมอกบวางอยางไรประมาณ ในทสดจะเกดปรากฏการณตามธรรมชาตของจตเอง บางคนอาจรสก ‘หลดลอก’ จากความยดตดสมพนธกบมตหยาบ หรอเหมอน ‘หายตวฉบพลน’ แบบลองหนสมตวางอนมความกวางยาวลกเทาหองแหงมหาจกรวาล

ประสบการณครงแรกทเขาถงสภาวะนไดนน ไมมใครสามารถบงคบหรอจงใจใหเปนไป เนองจากยงไมเคยรทาง และเปนสภาพทแตกตางอยางสนเชงจากทกสภาพทเคยรจกกนมากอนชวชวต ตอเมอหมนท�าเหตบอยเขา จตกจะปลดพนธนาการความผกรงอยกบกาย เขารเสมออากาศอยางสมบรณ และหากหมนฝกฝนใหตอเนอง กจะรทางเอง วาก�าหนดอยางไร มก�าลงจตแคไหน จงสามารถเขาสอากาสานญจายตนะไดอก

และอก

โดยทวไป ถาใชชวตในเมอง ยงกน ยงนอน ยงเทยว

dungtrin.com

144 145

ก ม การ รร

ไดอยางราชา ยงตองคลกคลกบหมคนเปนปกต จตจะขาดความวเวกพอจะดงลงถงฌานขนอากาสานญจายตนะไหว โดยมากตองอยในชวงปลกวเวก กนนอย นอนนอย หางจากผคน เดนจงกรมนงสมาธมากๆ ความพรอมทงก�าลงจตและอาการวเวกจงประชมกน

เกอหนนใหเกดฌานระดบนได

สมาธนน ขอเพยงฝกจนจตตงมน ผองใส ไรความฟง ไรความก�าหนดยนดรบกวนใจ กเอามาใชประกอบวปสสนาไดเตมภมแลว ไมจ�าเปนตองท�าใหถงขนอรปฌาน ใหถอคต ‘ถาไดกด ถามกเอา’ ไวแมนๆ

วธใชอากาสกสณรกายภายใน

ส�าหรบผทก�าลงฝกอากาสกสณตงแตระดบกลางขนไป จะเหนวาจตมก�าลงมากพอจะหนวงชองวางขอบเขตหนงไวไดนานตามปรารถนา ความสามารถนเองทน�า

มาประยกตใชไดกบการพจารณาอาการ ๓๒

เอาเปนวา เมอใดจตหนวงความวางไวไดนาน แมอาจจะยงอาศยกรอบมอเปนเครองชวยร กใหลองดได วธมนดเดยว เพราะเหมอนตอนนเราได ‘อปกรณวเศษ’ ไวใชแลว ขนตอนการสรางอปกรณนนแหละทมหลาย

ขอหนอย แตพออยในมอแลวกเอามาใชไดสะดวกๆ

วธแรก จะนงหรอนอนกไดตามสะดวก ใหปดตา ขบฟนหนอยๆ อยาใหลนชนเพดานปาก จะรสกถงโพรง

วางในปาก ใหลอกไวอยางนน สกพกจะเหนวางไปทงโพรงกะโหลก อยาเอาความรทางโลกใดๆมาอางอง โดยเฉพาะทานทเปนแพทยและพยาบาล ขอใหอยกบมตทางการรบรของจต จตเขาจะเหนอะไรกเปนเรองของเขา แรกๆจะบดเบยวผดเพยนจากความจรงทงต�าแหนงและรปพรรณสณฐานอยางไรไมตองสนใจ เรามหนาทลอกอาการรวางไวใหเสมอกบขอบเขตของ

ชองปาก หรอขอบเขตของกะโหลกเทานนพอ

เมอรความวางอนเปนไปภายในกายไดแลว จากนนพอท�าความรตวตามปกต เชน ขณะเดนจงกรม กจะเหมอนเหนโพรงวางอนเปนภายใน น�าไปสการพจารณาวากายสกแตปรากฏใหร ไมนายดมนถอมน

แตอยางใด

วธทสอง จะนงหรอนอนกตามสะดวกเชนกน ใหก�าหนดวงแหวนแหงความวางขนมารอบกาย เอาในระดบอกกอน ถายงไมแขงแรง จะประกอบมอใหจตก�าหนดเปนแกนอางองกได คอรชองวางในกรอบมอตามปกต แลวขยายขอบเขตออกเปนหวงคลองกายใน

ระดบเดยวกบกรอบมอ

เมอเหนเหมอนล�าตวเราสอดอยระหวางชองวางในวงแหวน จตรชดถงความปรากฏแหงวงแหวนนน ใหเลอนวงแหวนลงไปทางปลายเทากอน สงเกตอยาใหลกนยนตาเคลอนตาม การเลอนจะตองเปนไปตาม

อ�านาจแหงจตประการเดยว

เมอวงแหวนลงสดถงเทาแลว ใหเลอนกลบขนมาถง

dungtrin.com

146 147

ก ม การ รร

อก แลวขยบตอขนไปจนสดทศรษะ จากนนกลากวงแหวนลงไปทปลายเทาอก แลววกกลบขนมาทศรษะอก ซ�าไปซ�ามาเชนนดวยความไมลมความปรากฏแหงกายทอยในทานงหรอนอน ประการแรก จะเหนจตตงมนและวางใส ประการตอมา จะเหนคลายรอบกายถกขจดเมฆหมอกและฝามวตางๆออกไป กระทงถงจดหนง เหมอนจตรเหนไดแจมชดวาภายในกายบรรจอยดวยสงใดบาง ซงเมอประกอบกบลกษณะจตทเคยพจารณาอาการ ๓๒ มากอน กงายทจะเหนอยางทพระพทธองควางแนวไวใหเหนคอ…

ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไถมปากสองขาง เตมดวยธญชาตตางชนดคอ ขาวสาล ขาวเปลอก ถวเขยว ถวเหลอง งา ขาวสาร บรษผมนยนตาดแกไถนนแลว พงเหนไดวา นขาวสาล นขาวเปลอก นถวเขยว นถวเหลอง นงา นขาวสาร ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วา มอยในกายน ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก ไขกระดก มนสมอง มาม หวใจ ตบ ผงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น�าตา มนเหลว น�าลาย น�ามก ไขขอ ปสสาวะ

การรปฏกลโดยความเปนวปสสนา

ขอใหพจำรณำวำพระพทธองคทรงตรสทงทำยไวเชนเคยคอ

พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อนนแปลวำเรำดป กลในกำยโดยควำมเปนของเกดดบ โดยควำมเปนของอน ไมใชตวตนกได เหมอนกบเมอครงดลมหำยใจอรยำบถและควำมเคลอนไหวปลกยอยตำง นนเอง

อยำงเชน ครำบไคลตำมผวหนง ขตำทหวตำ ขฟนในชองปำกฯลฯ เรำใชวธ คด เอำกไดวำเรำลำงไปแลวมนกมำอกถำควำมคดนนมำบวกกบสตทเกำะกำย หรอผนวกกบคณภำพจตทสองรผำนแสงสวำงหรอชองวำงกอำจ สมผส ถงควำมเคลอนไหวของป กลเปนจด ไดชด อนนแลวแตคน ไมจ�ำเปนตองเหมอนกนอยำพยำยำมลอกเลยนประสบกำรณทอำจไดยนไดฟงคนอนเลำขอเพยงประกอบเหตทงหมดทกลำวแลวในบทนกจะดเอง ทองไววำไดแคไหนเอำแคนน ถำไดแคไหนจะเอำเกนกวำนนใหนบวำเปนกำรสงเสรมกเลสแลว

สวนเรองกำรดสงตำง ในกำยเปนของเกดดบนน ขนอยกบควำมแนนอน ของภำวะรเหนในแตละคนเมอสำมำรถกวำดดกำย

dungtrin.com

148 149

ก ม การ รร

ไดดวยวงแหวนอำกำศเปนปกต ขอใหเจำะจงดกำยโดยควำมเปนอำกำร ๓๒ ตำมล�ำดบทพระพทธองควำงแนวไว แลวจะทรำบเองวำเรำพจำรณำอะไรไดบำงบำงคนเหนอำหำรใหมเรมทยอยแปรรปเปนอำหำรเกำกนบวำนำยนดบำงคนเหนทะลไปขนำดวำเซลลแบงกนไดกควรอนโมทนำ แตไมใชตวตดสนวำดกวำใครแลว ขอใหดควำมปลอยวำงอนเกดขน ใครเหนกำยเปนของอน เปนธรรมชำตเกดดบ ไมใชตวตน ไมมใครยดครองไวได ใหถอวำคนนนประสบควำมส�ำเรจในกำรป บตป กลมนสกำรบรรพอยำงแทจรง เพรำะรำงวลของพระพทธเจำนน มใชเหรยญทองแหงกำรรเหน ทวำเปนนพพำนแหงกำรปลอยวำงตำงหำก

dungtrin.com

150 151

า ม การ รร

ธาตมนสการบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ขอปฏบตอกอยางหนงคอ ภกษยอมพจารณาเหนกายน ซงตงอยตามปรกต โดยความเปนธาตวามอยในกายน ธาตดน ธาตน�า ธาตไฟ ธาตลม คนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผขยน ฆาโคแลวแบงออกเปนสวน นงอยทหนทางใหญสแพรง ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายน ซงตงอยตามปรกต โดยความเปนธาตวามอยในกายน ทงธาตดน ธาตน�า ธาตไฟ และธาตลม

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหา

และทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

จบธำตมนสกำรบรรพ

นย�ม

บทกอนเรำท�ำควำมเหนกำยโดยควำมเปนอำกำร ๓๒ ทงในแบบทนกคดจนตนำกำรเปรยบเทยบเอำ และทงในแบบทหยงรเขำไปเหนดวยจตตรง ซงกจะเปนฐำนกำรพจำรณำธำตไดอยำงดดงทในมหำรำหโลวำทสตรนน พระพทธเจำทรงจ�ำแนกแจกแจงไวพอเทยบเคยงกบอำกำร๓๒บำงสวนขอใหพจำรณำตำมเนอธรรมทพระองคยกแสดงดงน

ธาตดนดกรราหล รปอยางใดอยางหนงเปนภายใน อาศยตน เปนของหยาบ มลกษณะแขนแขง อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน คอผม ขน เลบ ฟน หนง เนอเอน กระดก ไขกระดก มนสมอง มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา (อจจาระ) หรอสงใดสงหนงอยางอนอนเปนภายใน อาศยตน เปนของหยาบ มลกษณะแขนแขง อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน นเราเรยกวา ปฐวธาตภายใน

กปฐวธาตเปนภายในกด เปนภายนอกกด ยอมเปนปฐวธาตเหมอนกน ปฐวธาตนนเธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตาม

dungtrin.com

152 153

า ม การ รร

เปนจรงอยางน วานนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตนของเรา ดงน เพราะบคคลเหนปฐวธาตนนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนแลว ยอมเบอหนายในปฐวธาต จตยอมคลายก�าหนดในปฐวธาต

ธาตน�าดกรราหล สงใดเปนภายใน อาศยตน เปนอาโป มลกษณะเอบอาบ อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน คอ ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น�าตา เปลวมนเหลว น�าลาย น�ามก ไขขอ ปสสาวะ หรอสงใดสงหนงอยางอน เปนภายใน อาศยตน เปนอาโป มลกษณะเอบอาบ อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน นเราเรยกวา อาโปธาตภายใน

กอาโปธาตเปนภายในกด เปนภายนอกกด ยอมเปนอาโปธาตเหมอนกน อาโปธาตนนเธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางน วานนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตนของเรา ดงน เพราะบคคลเหนอาโปธาตนนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนแลว ยอมเบอหนายในอาโปธาต จตยอมคลายก�าหนดในอาโปธาต

ธาตไฟดกรราหล สงใดเปนภายใน อาศยตน เปนเตโช มลกษณะรอน อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน คอไฟทยงกายใหอบอน ไฟทยงกายใหทรดโทรม ไฟทยงกายใหกระวนกระวาย และไฟทเผาอาหารทกน ทดม ทเคยว ทลม ใหยอยไปโดยชอบ

หรอสงใดสงหนงอยางอน เปนภายในอาศยตน เปนเตโช มลกษณะรอน อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน นเราเรยกวาเตโชธาตภายใน

กเตโชธาตเปนภายในกด เปนภายนอกกด ยอมเปนเตโชธาตเหมอนกน เตโชธาตนน เธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางน วานนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตนของเรา ดงน เพราะบคคลเหนเตโชธาตนนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนแลว ยอมเบอหนายในเตโชธาต จตยอมคลายก�าหนดในเตโชธาต

ธาตลมดกรราหล สงใดเปนภายใน อาศยตน เปนวาโย มลกษณะพดไปมา อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน คอ ลมพดขนเบองบน ลมพดลงเบองต�า ลมในทอง ลมในไส ลมแลนไปตามอวยวะนอยใหญ ลมหายใจ หรอสงใดสงหนงอยางอนอนเปนภายใน อาศยตนเปนวาโย พดไปมา อนกรรมและกเลสเขาไปยดมนน เราเรยกวา วาโยธาตภายใน

กวาโยธาตเปนภายในกด เปนภายนอกกด ยอมเปนวาโยธาตเหมอนกน วาโยธาตนน เธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางน วานนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตนของเรา ดงน เพราะบคคลเหนวาโยธาตนนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนแลว ยอมเบอหนายในวาโยธาต จตยอมคลายก�าหนดในวาโยธาต

dungtrin.com

154 155

า ม การ รร

พจำรณำจำกทพระพทธองคใหตรวจกำยแยกเปนสวน จะเหนวำกำรรกำยโดยควำมเปนอำกำร๓๒ทผำนมำจะเปนพนรองรบใหเหนกำยโดยควำมเปนธำต๔ไดอยำงดนอกจำกนบทกอนเรำยง กอำกำสกสณ และเอำควำมรอำกำศเขำไปสองดรำยละเอยดในกำยบำงแลว กยอมสำมำรถตอยอดเปนกำรพจำรณำธำตทละเอยดขนอกล�ำดบหนงดงทพระพทธองคตรสแสดงไวดวยกนกบธำตทง๔เบองตนดงน

ดกรราหล สงใดเปนภายใน อาศยตนเปนอากาศ มลกษณะวาง ปรโปรง อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน คอชองห ชองจมก ชองปาก ชองคอ ซงเปนทางใหกลนของทกน ทดม ทเคยว ทลม และชองส�าหรบถายอาหารทกน ทดม ทเคยว ทลม ออกเบองลาง หรอสงใดสงหนงอยางอน เปนภายใน อาศยตน เปนอากาศ มลกษณะวาง ไมทบ เปนชอง อนเนอและเลอดไมถกตอง เปนภายใน อนกรรมและกเลสเขาไปยดมน นเราเรยกวา อากาสธาตภายใน

กอากาสธาตเปนภายในกด เปนภายนอกกด ยอมเปนอากาศธาตเหมอนกน อากาสธาตนน เธอพงเหนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางน วานนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชตนของเรา ดงน เพราะบคคลเหนอากาสธาตนนดวยปญญาอนชอบตามเปนจรงอยางนแลว ยอมเบอหนายในอากาสธาต จตยอมคลายก�าหนดในอากาสธาต

พทธพจนขำงตนบงบอกวำ เมอผำนป กลมนสกำรบรรพมำ

ได กแค พลกจต คอพจำรณำสภำวะหรอรำยละเอยดแตกตำงไปอกนดเดยว กเขยบขนมำสธำตมนสกำรบรรพเตมขนแลว และถำหำกรกำยโดยควำมเปนธำต๔กระทงปลอยวำงควำมยดมนถอมนทงในเชงสมถะและวปสสนำกเปนอนวำบรรลจดมงหมำยสงสดของ

บรรพนโดยบรบรณ

เมอ กจนจตรกำยโดยสกแตเปนสภำพแขนแขง สภำพเอบอำบ สภำพรอน สภำพพดไหว และสภำพชองวำง จตจะรซงแจมชดวำ ลกษณะอนกรรมและกเลสเขำไปยดมน นนเปนอยำงไรกลำวคอเรำจะเหนวำเพรำะธำตตำง ปรำก อยจงมทตงของกรรมเชนเพรำะดวยกระดกขำกรรไกรลนและชองวำงในปำกคนเรำจงขยบพดจำดรำยไดตำง หรอเชนดวยผมขน เลบฟนหนง อนเปนสญลกษณแหงเพศตรงขำมมอย กเลสควำมก�ำหนดจงไดทอำศยเกดซงเมอเรำรทนเสยแลววำธำตตำง ไมเทยงไมใชตวตนมควำมเสมอกนทงภำยในและภำยนอกมมมองกจะตำงไปแมยงตองของเกยวกบธำตทงหลำยจตกปรำศจำกควำมยดเหนยวปรำศจำกอำกำรเพงมองในลกษณะอนจะเปนเหตใหเกดกเลสตณหำใด ตรงขำม ชวตมอยกเพออำศยธำตทงหลำยนนเองเปนหลกถอนกเลสและควำมยดมนเสยแทน

จดมงหม�ย

เมอรกำยโดยควำมเปนธำต๔ยอมไดชอวำเปนผรจกรปตำมจรงหรออกนยหนงยอมไมเหนกำยตำมอตโนมตวำเปนมนษยไมเหนกำยโดยควำมเปนทตงแหงอตตำตวตนเรำเขำ ทวำจะเหนดงพระพทธเจำตรสไวในโคปำลกสตรพระสตตนตป กเลม๑๖ควำมวำ

dungtrin.com

156 157

า ม การ รร

ดกรภกษทงหลาย ภกษรจกรปอยางไร ภกษในธรรมวนยนยอมรรปอยางใดอยางหนงตามจรงวาเปนมหาภตรป ๔ และรปอาศยมหาภตรป ๔ ดกรภกษทงหลาย ภกษยอมรจกรปอยางนแล

ในทำงสมถะนน เมอศกษำและ ก นใหเกดสตรกำยโดยควำมเปนธำตสงท ควร จะเกดขนคอจตอนเปนกลำงหรอจตอนเหนกำยเสมอดวยธำตดนน�ำ ไฟลมอนเปนภำยนอกไมมส�ำนกรสกถงเสนแบงระหวำงกำยอนเปนภำยในกบธรรมชำตภำยนอกทงปวง ดงทพระพทธองคตรสสอนพระรำหลไวในมหำรำหโลวำทสตรควำมวำ

ดกรราหล เธอจงฝกท�าจตใหเสมอดวยแผนดนเถด เพราะเมอเธอฝกท�าจตใหเสมอดวยแผนดนอย ผสสะอนเปนทชอบใจและไมชอบใจ ทเกดขนแลว จกไมครอบง�าจตได ดกรราหล เปรยบเหมอนคนทงหลายทงของสะอาดบาง ไมสะอาดบาง อจจาระบาง ปสสาวะบาง น�าลายบาง น�าหนองบาง เลอดบาง ลงทแผนดน แผนดนจะอดอดหรอระอา หรอเกลยดของนนกหาไม ฉนใด เธอจงฝกท�าจตใหเสมอดวยแผนดนฉนนนแล เพราะเมอเธอฝกท�าจตใหเสมอดวยแผนดนอย ผสสะอนเปนทชอบใจและไมชอบใจ ทเกดขนแลว จกไมครอบง�าจตได

สวนในทำงวปสสนำ กำรรกำยโดยควำมเปนมหำภตรปยอมเปดโอกำสใหพจำรณำธรรมขนสงขนไดดวยปญญำเหนแจงตำมจรงเชนในสตต ฐำนสตรพระพทธองคตรสแสดงไวมควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย กรปเปนไฉน? มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔ นเรยกวารป

ความเกดขนแหงรปยอมมเพราะความเกดขนแหงอาหาร ความดบแหงรปยอมมเพราะความดบแหงอาหาร

อรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ เปนทางด�าเนนถงความดบสนทแหงรป

ความสขโสมนสอาศยรปนเกดขน นเปนคณแหงรป

รปไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา นเปนโทษแหงรป การก�าจดฉนทราคะ การละฉนทราคะในรปเสยไดน เปนอบายเครองสลดออกแหงรป

เมอเหนรปดวยตำปญญำระดบคดนก และแทงตลอดไปเหนดวยตำปญญำระดบประจกษแจงไรกงขำพระพทธองคทรงจดวำเปนผป บตดแลว กบทงหยงลงในทำงอมตะทพระองคทำนคนพบและบญญตไว สวนใครท�ำไดขนำดคลำยควำมยนด ตลอดจนหลดพนแลวจำกควำมยดมนในรปทงปวง อยำงนนชอวำเสรจกจอนควรท�ำเพอพนทกขวงจรอบำทวแหงทกขยอมไมปรำก แกเขำผนนอกเลย

สรปวำ เมอศกษำและ กพจำรณำกำยโดยสกแตควำมเปนธำตแลว ยอมมสตรสกกำยโดยควำมเปนรปตำมจรง ไมใชรสกวำเปนกอนอตภำพมนษยกอนอตตำของเรำ

ในระดบสมถะยอมท�ำจตใหมควำมเปนกลำงไมยนดยนรำย

dungtrin.com

158 159

า ม การ รร

ตำมผสสะอนฉำบฉวยทงปวงทปรำก ในโลกสวนในระดบวปสสนำยอมเปนฐำนใหพจำรณำธรรมประกำรตำง จนหมดจดจำกควำมสงสยและปลอยวำงควำมยดมนถอมนอยำงเดดขำดเสยไดในทสด

แนวท�งฝก

ทกลำวมำในหวขอขำงตนนน จะเปนกำรน�ำเอำป กลมนสกำรบรรพมำเปนพนยนกลำวคอถำใครพจำรณำกำยเปนของโสโครกมำแลวในระดบควำมคด กจะเหนอวยวะทโสโครกเหลำนนโดยควำมเปนธำตในระดบควำมคด สวนถำใครพจำรณำกำยเปนของโสโครกมำแลวในระดบเจโตสมำธ กจะเหนอวยวะทโสโครกเหลำนนโดยควำมเปนธำตในระดบเจโตสมำธเชนกน

ถงตรงน จะกลำวถงอบำยวธใหรกำยโดยควำมเปนธำตอยำงงำย ส�ำหรบทงผทยงไมช�ำนำญป กลมนสกำรบรรพ และส�ำหรบผทช�ำนำญแลวกบพรอมพจำรณำธำตภำยในและภำยนอกโดยควำมเปนธรรมชำตทเสมอกน ดวยวธน�ำลกษณะของธำตหนง มำอำศยเปนทตงจตแลวขยำยขอบเขต

การพจารณาปฐวธาต

ตงกำยตรง ส�ำรวจจตวำมนคง มควำมโปรงเบำพอสมควรแลว จงปดตำ ใหควำมรบรอยทฟนซงขบกนเลกนอยพอใหรสกถงลกษณะควำมแขงอยำถงขนำดกดฟนอยำเนนส�ำรวจเปนซ แตใหจบเฉพำะควำมแขงทงหมดทรสกไดจำกกำรขบแตะฟนเพยงเลกนอย

ประคอง ควำมรสกแขง ไวจนจตไมเคลอนไปไหน แลวจงก�ำหนดทศเบองหนำ เอำเพยงระยะสนกอน แตขอใหมต�ำแหนงท

แนนอน เชน ผนงหองหรอวตถใกล อยำงทเคยผำนมำแลวครง กอำกำสกสณ ขอใหควำมรลกษณะแขงกบควำมรระยะและทศทำงควบคเปนอนเดยวกน จะเหมอนสภำพควำมแขงแผคลมออกไปเบองหนำรแคไหนเอำแคนน

เมอเหนวำสำมำรถนงไดกบควำมรสภำพแขงในทศเบองหนำอยำงนอยสกหนงนำทกระทงเหมอนขอบเขตควำมแขงยดขยำยออกทะลผนงหรอวตถเบองหนำไปเองได ใหคงควำมรสภำพแขงอนเดมไว แลวยำยทศไปนกถงผนงหรอวตถดำนขวำมอโดยตำไมเหลอบท�ำใหเกดผลเดยวกนคอร ควำมแขงทะลเลยขอบเขตทก�ำหนดไวแตแรก แลวเปลยนไปทำงซำย เบองหลง เบองบน เบองลำง และเบองเฉยงตำมล�ำดบ สลบไปทละทศจนช�ำนำญทกทศ และเหมอนสำมำรถแผไดทละสองทศสำมทศกระทงพรอมกนไดทวในทสด

หำก กอยำงถกวธตองเหมอนมควำมทบตนออกไปในแตละทศตำมรศมจตทก�ำหนดไดซงแสดงใหเหนวำจตยงจบลกษณะแขงอนเปนตวตงไวอยำงมนคง ไมใชเหมอนกำยกระจำยออก ซงแสดงใหเหนวำจตไมไดจบลกษณะแขงคงท และจตจะตองมควำมปลอดโปรง ซงแสดงใหเหนอำกำรรอยำงตงมนเปนกลำง ไมใชหนกองหรอกดดนก�ำเกรงดวยวถด�ำเนนจตผดพลำดใด

ผลทเกดขนทนททก�ำหนดรปฐวธำตไดทวทกทศเมอถอนจำกกำรก�ำหนดแลว คอควำม เหนชด เขำมำภำยในวำกำยนสกแตมสวนประกอบแขนแขงจำกหวจรดเทำบำงคนอำจสมผสถงควำมแขงของโครงกระดกอยำงชดเจนนำตกใจ รำวกบปรำศจำกเลอดเนอหอหมและเมอมองไปทำงใดหรอกระทงไมตองมองกอำจสมผสรถงควำมแขงของวตถรอบดำน เหนเสมอกนกบกระดกและเนอหนงในรำงเรำ โดยไมยนยลลกษณะสสนรปทรงหรอมำตรฐำนทำงตำมำแบงแยกวำมคณสมบตแตกตำงกนโดยประกำรใด จะมเพยงควำมรภำยใน ทจตบอกตวเองวำควำมเปนธำตดนลวน เสมอกน คอสกวำแขงและคงรปอยใหจตอำศยระลกเทำนน

dungtrin.com

160 161

า ม การ รร

การพจารณาอาโปธาต

ตงกำยตรง ส�ำรวจจตวำมนคง มควำมโปรงเบำพอสมควรแลว จงปดตำ ใหควำมรบรอยทน�ำลำยทเรยกมำอำบลนชมอย กครงแรกอำจอมน�ำไวครงปำกเพอชวยขยำยควำมรบรใหชดเจนขนก�ำหนดลกษณะเอบอำบลนไหลอยำงเดยว อยำนกถงลกษณะอนเชนเหนยวหรอเปนฟอง

ประคอง ควำมรสกเอบอำบ ไวจนจตไมเคลอนไปไหนแลวจงก�ำหนดทศเบองหนำ เอำเพยงระยะสนและมต�ำแหนงทแนนอนขอใหควำมรลกษณะเอบอำบกบควำมรระยะและทศทำงควบคเปนอนเดยวกน จะเหมอนมกลมน�ำแผคลมออกไปเบองหนำ รแคไหนเอำแคนน

เมอเหนวำสำมำรถนงไดกบควำมรสภำพเอบอำบในทศเบองหนำอยำงนอยสกหนงนำท กระทงเหมอนขอบเขตควำมเอบอำบขยำยออกทะลผนงหรอวตถเบองหนำไปเองได ใหคงควำมรสภำพเอบอำบอนเดมไว แลวยำยทศไปนกถงผนงหรอวตถดำนขวำมอโดยตำไมเหลอบ ท�ำใหเกดผลเดยวกนคอรควำมเอบอำบทะลเลยขอบเขตทก�ำหนดไวแตแรกแลวเปลยนไปทำงซำย เบองหลง เบองบน เบองลำงและเบองเฉยงตำมล�ำดบสลบไปทละทศจนช�ำนำญทกทศและเหมอนสำมำรถแผไดทละสองทศสำมทศกระทงพรอมกนไดทวในทสด

หำก กอยำงถกวธ จะเหมอนมกลมน�ำทวมเตมออกไปในแตละทศ ตำมรศมจตทก�ำหนดได ซงแสดงใหเหนวำจตยงจบลกษณะเอบอำบอนเปนตวตงไวอยำงมนคง และจตจะตองมควำมปลอดโปรง ซงแสดงใหเหนอำกำรรอยำงตงมนเปนกลำง ไมใชหนกองหรอกดดนก�ำเกรงดวยวถด�ำเนนจตผดพลำดใด

ผลทเกดขนทนททก�ำหนดรอำโปธำตไดทวทกทศเมอถอนจำกกำรก�ำหนดแลว คอควำม เหนชด เขำมำภำยในวำกำยนสกแตมสวนประกอบเอบอำบ ซมซำบ ไหลไปมำไดจำกหวจรดเทำบำงคนอำจสมผสถงควำมมอยของน�ำเลอด น�ำเหลอง อยำงชดเจนรำวกบกำยเปนหนแกวทขงน�ำนำนำชนดไว และเมอมองไปทำงใดทมน�ำอย กจะสมผสรถงควำมเอบอำบอนเดยวกน เหนเสมอกนกบน�ำลำย น�ำเลอด น�ำหนอง ปสสำวะ และของเหลวอน ในกำยเรำโดยไมยนยลลกษณะใสสะอำดหรอขนมวสกปรกตำมมำตรฐำนทำงตำมำแบงแยกวำมคณสมบตแตกตำงกนโดยประกำรใด จะมเพยงควำมรภำยใน ทจตบอกตวเองวำควำมเปนธำตน�ำลวน เสมอกน คอสกวำเอบอำบและคงสภำพอยใหจตอำศยระลกเทำนน

การพจารณาเตโชธาต

ตงกำยตรง ส�ำรวจจตวำมนคง มควำมโปรงเบำพอสมควรแลวจงปดตำใหควำมรบรอยทไออนในอกอนเปนควำมรอนทถกรไดงำยสดในกำยเรำ ก�ำหนดลกษณะอนจนกวำจะเหนชดวำระดบควำมรอนคงท คออณหภมสม�ำเสมออยในควำมรบร ไมแปรปรวนขนลง หำกยงเหนวำแปรปรวนอยกก�ำหนดรควำมอนในอกไปเรอยจนกวำจะเหนรอนคงท จงคอยขยบก�ำหนดทศและระยะเปนอนดบตอมำ

ประคอง ควำมรสกอน ไวจนจตไมเคลอนไปไหน แลวจงก�ำหนดทศเบองหนำ เอำเพยงระยะสนและมต�ำแหนงทแนนอนขอใหควำมรลกษณะรอนกบควำมรระยะและทศทำงควบคเปนอนเดยวกน จะเหมอนมคลนควำมรอนแผคลมออกไปเบองหนำ รแคไหนเอำแคนนและตองระวงไวเปนพเศษดวยคออยำก�ำหนดใหเกดคลนควำมรอนกระจำยออกไปแบบตงใจควบคมขบดนพลงงำน จะตองรเฉพำะไออนในรำง กบก�ำหนดทศและระยะเทำนน ปลอยให

dungtrin.com

162 163

า ม การ รร

ควำมรอนกระจำยเองตำมทศทจตร

เมอเหนวำสำมำรถนงไดกบควำมรสภำพรอนในทศเบองหนำอยำงนอยสกหนงนำท กระทงเหมอนขอบเขตควำมรอนขยำยออกทะลผนงหรอวตถเบองหนำไปเองได ใหคงควำมรสภำพรอนอนเดมไว แลวยำยทศไปนกถงผนงหรอวตถดำนขวำมอโดยตำไมเหลอบ ท�ำใหเกดผลเดยวกนคอรควำมรอนทะลเลยขอบเขตทก�ำหนดไวแตแรกแลวเปลยนไปทำงซำย เบองหลง เบองบน เบองลำงและเบองเฉยงตำมล�ำดบสลบไปทละทศจนช�ำนำญทกทศและเหมอนสำมำรถแผไดทละสองทศสำมทศกระทงพรอมกนไดทวในทสด

หำก กอยำงถกวธ จะเหมอนมคลนควำมรอนกระจำยไออนอนพอดไมทรมำนออกไปในแตละทศ ตำมรศมจตทก�ำหนดได ซงแสดงใหเหนวำจตยงจบลกษณะรอนอนเปนตวตงไวโดยไมจใหแรงเกนเหต และจตจะตองมควำมปลอดโปรง ซงแสดงใหเหนอำกำรรอยำงตงมนเปนกลำงไมใชหนกองหรอกดดนก�ำเกรงดวยวถด�ำเนนจตผดพลำดใด

ผลทเกดขนทนททก�ำหนดรเตโชธำตไดทวทกทศเมอถอนจำกกำรก�ำหนดแลว คอควำม เหนชด เขำมำภำยในวำกำยนสกแตมสวนประกอบเปนควำมรอน ควำมสำมำรถเผำผลำญ และเมอมองหรอสมผสไปทำงใดทมไฟหรอไอรอนอย กจะสมผสรถงควำมรอนอนเดยวกน เหนเสมอกนกบควำมรอนในกำยเรำ โดยไมยนยลลกษณะเปนเปลวตำมมำตรฐำนทำงตำมำแบงแยกวำมคณสมบตแตกตำงกนโดยประกำรใด จะมเพยง ควำมรภำยใน ทจตบอกตวเองวำควำมเปนธำตไฟลวน เสมอกน คอสกวำรอนและคงสภำพอยใหจตอำศยระลกเทำนน นอกจำกน ยงมผลพลอยไดเชน ท�ำใหภำวนำตออยำงสบำยทำมกลำงควำมเหนบหนำวของอำกำศ

มขอทจ�ำเปนตองเตอนใหระวงคอ เมอท�ำกรรมฐำนนนอยำ

พจำรณำเตโชธำตเปนล�ำดบสดทำย เพรำะจะท�ำใหเปนคนมไอรอนแผออกมำ แมกำรพจำรณำเตโชธำตแบบแผออกตำมทศตำง จะไมท�ำใหเปนคนโกรธงำยเหมอนเลนเตโชกสณแบบเพงไฟ อยำงนอยกท�ำใหกระแสควำมรอนแผออกจำกรำงโดยไมรตวทำงทดเมอพจำรณำเตโชธำตแลวใหพจำรณำอำโปธำตภำยใน อำกำสกสณหรอแผเมตตำ (วธอยในบทนวรณบรรพ) เพอใหไอรอนสงบลง จะไดมไอเยนซงตวเรำเองรวมทงคนและสตวอน จะรบควำมสบำยกวำไอควำมรอนอยำงแนนอน

อกประกำรหนง แมจะเปนไออนหรอควำมรอนทเกดในกำยเหมอนกน แตธำตไฟทก�ำเรบขนในแตละสถำนกำรณยอมตำงกนเชนถำรอนขนมำขณะโกรธขณะเหนอยหรอเปนไขธำตไฟนนยอมมพษคอท�ำใหเกดกำรหลงสำรรำย ไมเหมำะแกกำรแผออกตำมทศตำง ซงเทำกบขยำยผลรำยใหแรงขน

สงทควรจะท�ำเมอธำตไฟก�ำเรบขณะโกรธ ขณะเหนอย หรอขณะเปนไขคอพจำรณำเขำไปตรง ทควำมรอนระดบนนพจำรณำวำธำตไฟนนไมเทยง มควำมกระเพอมหนกบำงเบำบำงเปนหวง เมอเหนควำมไมเทยงกยอมปลอยวำงเสยไดทงธำตไฟและตนเหตใหธำตไฟก�ำเรบ เพรำะรเสยแลววำผสสะกระทบกระทงใหโกรธหรอโรคทท�ำใหไมสบำยนนอยำงมำกกท�ำเรำไดแคนคอใหธำตไฟก�ำเรบในทสดธำตไฟกออนแรงลงเปนธรรมดำ

การพจารณาวาโยธาต

ตงกำยตรง ส�ำรวจจตวำมนคง มควำมโปรงเบำพอสมควรแลว จงปดตำ ใหควำมรบรอยทลมหำยใจ เลอกก�ำหนดเฉพำะลกษณะพดไหวอยำสนใจอำกำรเขำออกอยำดควำมยำวสนรตำมจรงวำธรรมชำตหนงของลมหำยใจกเหมอนลมทวไปคอไมอำจหยด

dungtrin.com

164 165

า ม การ รร

นงกบทแปรไปดวยอำกำรพดไหวตลอดเวลำ

ประคอง ควำมรสกพดไหว ไวจนจตไมเคลอนไปไหนแลวจงก�ำหนดทศเบองหนำ เอำเพยงระยะสนและมต�ำแหนงทแนนอนขอใหควำมรลกษณะพดไหวกบควำมรระยะและทศทำงควบคเปนอนเดยวกน จะเหมอนมควำมไหวตวแบบคลนลมปกคลมในทศเบองหนำรแคไหนเอำแคนน

เมอเหนวำสำมำรถนงไดกบควำมรสภำพพดไหวในทศเบองหนำอยำงนอยสกหนงนำท กระทงเหมอนขอบเขตควำมพดไหวขยำยออกทะลผนงหรอวตถเบองหนำไปเองได ถำเหนเหมอนมพำยคลงเตมกอยำตกใจ วำงใจเฉย คงควำมรสภำพพดไหวไปมำอนเดมไว แลวยำยทศไปนกถงผนงหรอวตถดำนขวำมอโดยตำไมเหลอบ ท�ำใหเกดผลเดยวกนคอรควำมพดไหวทะลเลยขอบเขตทก�ำหนดไวแตแรกแลวเปลยนไปทำงซำย เบองหลง เบองบน เบองลำง และเบองเฉยง ตำมล�ำดบ สลบไปทละทศจนช�ำนำญทกทศและเหมอนสำมำรถแผไดทละสองทศ สำมทศ กระทงพรอมกนไดทวถงในทสด

หำก กอยำงถกวธ จะเกดนมตไหวเปนคลนแบบลมพดออกไปในแตละทศตำมรศมจตทก�ำหนดไดซงแสดงใหเหนวำจตยงจบลกษณะพดไหวอนเปนตวตงไวและจตจะตองมควำมปลอดโปรงซงแสดงใหเหนอำกำรรอยำงตงมนเปนกลำง ไมใชหนกองหรอกดดนก�ำเกรงดวยวถด�ำเนนจตผดพลำดใด

ผลทเกดขนทนททก�ำหนดรวำโยธำตไดทวทกทศเมอถอนจำกกำรก�ำหนดแลว คอควำม เหนชด เขำมำภำยในวำกำยนสกแตมสวนประกอบเปนควำมพดไหวเมอมองหรอสมผสไปทำงใดทมกำรไหวเชนกงไมไกวหรอผนผำสะบดกจะสมผสรถงควำมพดไหวอนเดยวกน เหนเสมอกนกบควำมพดไหวในกำยเรำ โดยไมยนยลลกษณะยำวสนหรอหยำบละเอยดใด ตำมมำตรฐำนผสสะทำงกำยมำแบงแยกวำมคณสมบตแตกตำงกนโดยประกำรใด จะมเพยง

ควำมรภำยใน ทจตบอกตวเองวำควำมเปนธำตลมลวน เสมอกน คอสกวำพดไหวและคงสภำพอยใหจตอำศยระลกเทำนน

การรกายโดยความเปนองครวมแหงธาต

ดงเหนในตนบทวำแนวทำงของพระพทธองคททรงใหรกำยโดยควำมเปนธำตมดงน

ภกษยอมพจารณาเหนกายน ซงตงอยตามปรกต โดยความเปนธาตวามอยในกายน ธาตดน ธาตน�า ธาตไฟ ธาตลม คนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผขยน ฆาโคแลวแบงออกเปนสวน นงอยทหนทางใหญสแพรง ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน

เมอ กรกำยกระทงเหนธำตภำยในชดเจนเสมอธำตภำยนอกแลว กอำจพ นำขนเองเมอจตแยกไปเ ำดในฐำนะผร ผมควำมเปนกลำง ไมยดมนถอมนธำตใดธำตหนงวำเปนตวเปนตน โดยควำมเหนชดนน แตละธำตในกำยจะปรำก เปนตำงหำกจำกกนแมในขณะรอรยำบถธรรมดำจะเปนเดนยนนงหรอนอนกตำมท

ตรงนตองระบดวยวำไมใชไปพยำยำมสรำงนมตเปนกอง ขอใหสงเกตวำ พระพทธองคตรสให เหนกำยซงตงอยตำมปรกตอยำงน ซงชไดวำเรำมสตรกำยทำไหนอยำงไร กเหนรปกำยโดยควำมเปนมหำภตรปอยำงนนแหละ จตผร เทำนนทเ ำดอยตรงกลำง เหนมหำภตรปเปนตำงหำกจำกกนเหมอนทำงสแพรงเรยกวำแยกเปนคนละระนำบคนละมตเทำนน

เมอสำมำรถรกำยโดยควำมเปนธำต ๔ กจะเกดปญญำ

dungtrin.com

166 167

า ม การ รร

พจำรณำแยกแยะไดวำกำยนตำงจำกธำตอนกตรงทธำตทง ๔ มำประชมกนโดยมจตใจเปนประธำน เปนผควบคมใหมหำภตรปเดนเหนหรอเคลอนไหวหลอกหหลอกตำ รำวกบเปนตวเปนตนของใครคนหนงอยจรง มเขำมเรำมใครปรำก อยอยำงป เสธยำกเมอไมก�ำหนดพจำรณำตอเมอ รชด และ พจำรณำโดยแยบคำย แลวกเหนวำกำยมนษยอนอำศยมหำภตรป๔ในกำรปรำก นไมใชอะไรทแปลกไปกวำดนน�ำไฟลมภำยนอกแตอยำงใดเลย

ทจดนนเองจงถงซงควำมไมหวงไมอำลยไมตดใจวำธำตใดธำตหนงเปนเรำเปนของเรำดงพระพทธองควำงแนวสรปไวคอ

ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

เมอรเหนดงน เธอยอมเปนอยอกอยางหนง คอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอยเสมอ

การรกายใจโดยความเปนธาต ๖

ส�ำหรบธำตมนสกำรบรรพนน จะกลำวถงธำตหยำบทกอรปเปนกำยใหสมผสแตะตองได เนองจำกอยในหมวด กำย ของมหำสตป ฐำนสตรแตโดยแททจรงแลว ธำต ในมมมองของนกภำวนำนนจ�ำแนกไดอกหลำยนยเชนธำต๑๘เปนตน

ส�ำหรบบทนจะตอยอดดวยกำรรกำยใจโดยควำมเปนธำต๖เพอใหเกดควำมสมบรณดงเชนทพระพทธองคตรสถงกำรหยงรกำยใจโดยนยของวปสสนำญำณคอเหนกำยโดยควำมเปนมหำภตรป๔อนมวญญำณครองหรออกนยหนงคอเหนกำยใจเปนอนตตำเพรำะรชดวำมแตธำตในธรรมชำตมำประชมกนชวครำว เดยวกแตกแยกกระจำยหำยไปเมอขำดเหตปจจยสนบสนนกำรประชมธำต เชนอำหำรและวญญำณ

เพอใหทรำบวำ พระพทธองคใหดกำยใจเปนธำต ๖ ไวอยำงไรนน กขอใหพจำรณำจำกธำตวภงคสตร พระสตตนตป กเลม ๖ ซงพระพทธองคสอนภกษนำมวำ ปกกสำต โดยตรสใหพจำรณำกำยเปนกำรประกอบขนดวยธำตดนน�ำไฟลมและมชองวำงอำศยอยในกำย ตำมนยทกลำวถงไปแลวขำงตน แลวพระองคกสรปลงทธำตสดทำย มเนอธรรมอนฟงเขำใจงำยส�ำหรบผผำนประสบกำรณเหนธำตหยำบทง๕เปนของอนมำแลวดงน

ตอจากนน สงทจะเหลออยอกกคอวญญาณอนบรสทธผดผอง บคคลยอมรอะไรๆ ไดดวยวญญาณนน คอรชดวา สขบาง ทกขบาง ไมทกขไมสขบาง ดกรภกษ เพราะอาศยผสสะเปนทตงแหงเวทนา (คอสข ทกข หรอเฉย) ยอมเกดเวทนา บคคลนนเมอเสวยเวทนา ยอมรวาก�าลงเสวยเวทนาอย และเพราะผสสะเปนทตงแหงเวทนานนแลดบไป ยอมร

dungtrin.com

168 169

า ม การ รร

วาความเสวยอารมณทเกดแตผสสะดบลง ระงบลง ฯ

ดกรภกษ เปรยบเหมอนเกดความรอน เกดไฟไดเพราะไมสองทอนประชมสกน และความรอนทเกดขนยอมดบ ยอมเขาไปสงบ เพราะไมสองทอนนนเองแยกกนไปเสยคนละทาง

พอสรปไดวำ เพอเหนวญญำณธำตผำนกำรพจำรณำธำต ๖นนทตองท�ำคอขนเอำสงท ไมใชวญญำณธำต ออกไปใหหมดเสยกอนแลววญญำณธำตกจะปรำก เปนทรเอง เหมอนน�ำเศษอำหำรและเครองตกแตงอนไมใชจำนออกทงหมด กยอมเหลอเพยงจำนเปลำใหเหนชดโดยปรำศจำกสงใดเคลอบคลม

และกำร รจก วญญำณธำตนนกใชวำรโดยควำมหมำยมนวำนนคอจตของเรำเรำเปนจตแตเหนจตเปนเพยงธำตหนงอนควรตคำไวเสมอกบธำตอน คอเปนเพยงธรรมชำตทมำรวมประชมกบเขำตวของตวเองไมไดตงอยโดยควำมเปนเอกเทศหรอปรำก ลอยอยอยำงมอสระเสรแตอยำงใด

กำรไดเหนควำมจรงเชนนน จะท�ำใหเกดกำรสงเกตดวยอกมมมองหนงกลำวคอเมอเกดผสสะกระทบใหเปนสขกดเปนทกขกดหรอเฉย ไมสขไมทกขกดควำมรสกเหลำนนยอมถกรบรเหมอนรองรอยทสกแตปรำก ขนไมตำงจำกไฟอนลกขนดวยเหตคอไมสองอนสกน ไมไดมตวตน ไมไดมใครเปนเจำของไฟอนเกดขนนนเลยไฟถกมองวำจะดบลงเพรำะไมสองอนแยกกนฉนใด ควำมรสกสขทกขเฉยกจะดบลงเพรำะผสสะพรำกจำกกนฉนนน

เมอจตถกตงอยในจดทจะ เหน ธรรมดำแหงควำมเปนเชนนนกยอมไมเกดควำมยดตดยอมทรงอยในควำมเปนกลำงมควำมใสสะอำดและนมนวลดงทพระพทธเจำตรสไววำ

สงทจะเหลออยอก (หลงจากพจารณาสข ทกข เฉย เกดเพราะเหต ดบเพราะหมดเหต) กคอ อเบกขาอนบรสทธ ออนโยน สละสลวย และผองแผว

และสำมำรถนอมเอำจตในภำวะอนเหมำะสมดงกลำวเขำสภมแหงอรป ำน กบทงสำมำรถพจำรณำวำจตอนทรงอเบกขำบรสทธคควรแก ำนชนสงเปนล�ำดบ นนกเปนเพยงธรรมชำตอนถกปรงประกอบขน หำใชกอนธรรมอนปรำก อย ด�ำรงอยตลอดกำลอยำงเปนเอกเทศแตอยำงใดจงไมส�ำคญมนหมำยไมคำดหวงใหดรำย เจรญขนหรอเสอมลง ในเมอภำวะนนเปนอยำงไร กไมมตวตนของใครไปรองรบผลประโยชน มแตภำวะวำงเปลำอยโดยล�ำพง

dungtrin.com

171นวสวถกาบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ยงมขอปฏบตอกอยางหนง เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา...

ตายแลววนหนงบาง สองวนบาง สามวนบาง ทขนพอง มสเขยวนาเกลยด มน�าเหลองไหลนาเกลยด

ฝงกาจกกนอยบาง ฝงนกตะกรมจกกนอยบาง ฝงแรงจกกนอยบาง หมสนขกดกนอยบาง หมสนขจงจอกกดกนอยบาง หมสตวตวเลกๆตางๆกดกนอยบาง

เปนโครงกระดก ยงมเนอและเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย

เปนโครงกระดก ปราศจากเนอ แตยงเปอนเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย

เปนโครงกระดก ปราศจากเนอและเลอดแลว ยงมเสนเอนผกรดอย

เปนกระดก ปราศจากเสนเอนผกรดแลว เรยรายไปในทศ

dungtrin.com

172 173

ถกา รร

ใหญทศนอย คอ กระดกมอไปทางหนง กระดกเทาไปทางหนง กระดกแขงไปทางหนง กระดกขาไปทางหนง กระดกสะเอวไปทางหนง กระดกหลงไปทางหนง กระดกสนหลงไปทางหนง กระดกสขางไปทางหนง กระดกหนาอกไปทางหนง กระดกไหลไปทางหนง กระดกแขนไปทางหนง กระดกคอไปทางหนง กระดกคางไปทางหนง กระดกฟนไปทางหนง กะโหลกศรษะไปทางหนง

เปนกระดกมสขาว เปรยบดวยสสงข

เปนกระดกกองเรยงรายอยแลวเกนปหนงขนไป

เปนกระดกผ เปนจณแลว

เธอนอมกายนแหละมาเปรยบเทยบวากมอะไรอยางนนเปนธรรมดา คงเปนอยางนน ไมลวงความเปนอยางนนไปได ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไว

ร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

จบนวสวถกำบรรพ

จบกำยำนปสสนำ

นย�ม

นวสวถกา คอ กำร กใหเหนกำยนเปนของวำงจำกตวตนเพรำะตองเนำเปอยผพงไปเปนธรรมดำ มมมองกำยในอกแบบทแตกตำงจำกบรรพกอน กลำวคอ ทผำนมำเรำ กรกำยตำมจรงไมมสงใดขดแยงกบสำมญส�ำนก แตถงตอนนคอนขำงแหวกแนวออกไป เรำตองเผชญกบควำมจรงทวำเรำยงไมตำย แตจะใหมองกำยเปนศพซงคนสวนใหญยอมเกดอำกำรคดคำนเปนธรรมดำ

อยำงไรกตำม ประสบกำรณจำกบรรพกอนหนำทงหลำยเหลำนนเอง จะรวมกนเปนปจจยเสรมสงใหเรำ ตระหนก ขนมำโดยอตโนมต วำกำยนแทจรงหำไดแตกตำงจำกศพสกเทำไหรมอยหลำยจงหวะหลำยโอกำสทเดยวทเรำสำมำรถส�ำเหนยกไดเกยวกบควำมจรงนอำทเชน

เมออยในอรยำบถนอนไรควำมเคลอนไหว

เมอจตเขำร เขำดเหนรำยละเอยดภำยในกำยโดยควำมเปนอำกำร๓๒จำกหวจรดเทำผมขนเลบฟนหนงกระดกตบไตไสพง หำไดมลกษณะทแตกตำงเปนพเศษระหวำงคนเปนกบคนตำยแตประกำรใด

dungtrin.com

174 175

ถกา รร

เมอจตเขำรเขำพจำรณำแยกแยะไดชดเจนวำกำยสวนทแขนแขงไมตำงจำกธำตดนภำยนอก กำยสวนทเอบอำบไมตำงจำกธำตน�ำภำยนอก ทงธำตดนและธำตน�ำจะยงคงสภำพอยชวเวลำระยะหนงแมเปนศพแลวหลำยวน

จดมงหม�ย

ในอทำยสตรพระสตตนตป กเลม๑๔พระอำนนทสำธยำยธรรมไวตอเบองพระพกตรมใจควำมสรปตอนหนงวำ

เหมอนภกษเหนสรระทถกทงไวในปาชา ฯลฯ ยอมนอมกายนเขาไปเปรยบ วากายนแล ยอมมอะไรอยางนนเปนธรรมดา ยอมเปนอยางนน ไมลวงพนความเปนอยางนนไปได ขาแตพระองคผเจรญ นเปนอนสสตซงภกษเจรญแลว ท�าใหมากแลว ยอมเปนไปเพอถอนอสมมานะ

อสมมานะแปลวำกำรถอเขำถอเรำมลรำกมำจำกอตตำวำนฉนนของฉนแลวเบงบำนเปนกำรเปรยบเทยบวำนนเขำนนของเขำ ใครเหนอกวำต�ำกวำ ใครดกวำเลวกวำ ใครเทยบชนสมน�ำสมเนอกบเรำไดบำงฯลฯ

ปจจยประกอบใหรสกถงควำม มด ในเรำ และสนบสนนควำม ถอด ในตน กคอทกอยำงทปรำก ใหเหนในสภำพควำมเปนมนษยรปหนงนำมหนง นบจำกรปรำงหนำตำอนตดตวมำแตเกด ควำมรควำมสำมำรถอนแปรผนตำมพรสวรรคและพรแสวงสมบตพสถำนอนขนลงตำมสถำนกำรณบคคลใกลชด เชนพอแมพนองภรรยำลกหลำนฯลฯอนท�ำใหควำมเปนเรำเหมนหนหรอ

หอมหวลขนกวำเดม

คนเรำมรำยละเอยดในชวตมำกเกนกวำจะจำระไนไดหมดวำใน ควำมเปนเรำ นนอยตรงไหนแตละคนมจดยนอนท�ำใหเกดมมมองเฉพำะตน และถำถำมใจคนสวนใหญเพอเอำค�ำตอบทตรงไปตรงมำ กมกตองกลำววำเปน รปรำงหนำตำ มำกกวำอยำงอนเนองจำกรปรำงหนำตำนเอง เปนสญลกษณแทนเรำทเหนงำยในมโนนกของตนเองและปรำก ชดตอสำยตำผอน

มโนภำพควำมเปนเรำท�ำใหเกดควำมส�ำคญมนหมำยไปตำง อยำงนอยทสดกตองมควำมยนดในรปมนษยอนเปนสตวชนสงตงขนดวยสองขำและกระดกสนหลงชคออวดหนำอกผำยไหลผงดดกวำสงมชวตอนทกชนดในโลก

ดวยมโนภำพ สมประกอบ และ ยงดด สะอำดสะอำนคงรปแหงอตภำพมนษยไวเตมภมนนเอง ท�ำใหเรำยง อยำกแบกด เอำไวไมเลก จะโดยรตวหรอไมรตวกตำม ดงนน ควำมพยำยำมชะลำงกเลสจงมกไปสะดดเอำขนหนง คออยำงนอยยงคงภำพดทำงกำยภำพแบบมนษยเอำไว ซงกจะพลอยเหมำรวมภำพลกษณและ/หรอผลงำนทงหมดเกยวกบตวตนนน รวมเขำไปดวย

แตละคนยดมนถอมนในควำมนำภำคภมของตนไมเทำกนขอใหพจำรณำวำนเปนแรงยดเหนยวหนวงรงจตใจไวจำกกำรเขำถงอสรภำพสมบรณบำงคนมตรงนมำกขนำดขวำงมรรคผลแมขนตน บำงคนมตรงนนอย แตกขวำงมรรคผลขนกลำงและขนสงสด อยำตองพดถงคนสวนใหญ ทมตรงนกนเตมอตรำ ขนำดปลงใจยอมรบวำทสดของกำรป บตคอกำรไมมตวตนกเหลอวสยเสยแลว

นวสวถกำบรรพจดเปนแมแรงหรออยำงนอยเครองทนแรงในกำรงดขอกบกเลสขอทวำดวยอสมมำนะ เปนเครองมอวเศษชวยเขยผงในตำอนละเอยดออนยำกตอกำรก�ำจด เมอใด กจนเขำขนมปกตเกดมโนภำพเกยวกบตนเองเปนศพ เปนเศษเดนทวำงอยตำม

dungtrin.com

176 177

ถกา รร

สสำนเมอนนยอมหมดหวงหมดอำลยไยดในอตภำพนและมใจ อเกนกวำจะเพอ นถงอตภำพอนใดไหนอก

นนเอง ใจจง คดทงจรง คอจะเหนกำย เหนเวทนำ เหนจต เหนธรรมกเ ำรอยแตสภำพเกดดบสภำพไมควรยดมนถอมนอยำงสนเชงหำยหวงหำยกงวลแหงขอดสนทจำกควำมคำดหวงทกประกำรมชวตไปวน แมหำงปำชำกเหมอนอยปำชำแมไกลสสำนกเหมอนอำศยโลงศพนอนแทนเรอนอำจจะแจมกระจำงกลำงใจเสยยงกวำสปเหรอทตองขลกกบคนตำยทกเมอเชอวนเสยอก

สรปคอเบองแรกตองตระหนกวำทกคน มมำนะ ประจ�ำตนดวยกนทงสนจงจะเหนดวำสมควร กบรรพนตำมก�ำลงจะมำกหรอนอยกตำมศรทธำหำก กบรรพนแลวลดละมำนะไดกเปนอนนบวำประสบผลส�ำเรจ อยำไดใชประสบกำรณภำยในวำตองเหนอยำงนนอยำงนจงนบวำใช เพรำะส�ำหรบบำงคน เพยงแคระลกเสมอ วำกำยนไมไดมด ไมไดมขอแตกตำงจำกศพทงหลำยกถลมควำมถอดของตนเองลงรำบคำบ บำงรำยเสยอก ทเหนนมตกำยเปนศพชดแบบไมตอเนอง แลวถอเอำประสบกำรณนนมำเปนมำนะชนดใหมคอเรำท�ำไดเรำท�ำดกวำนกภำวนำอน

แนวท�งฝก

ถำเคย เหนชด ในบรรพตำง ของหมวดกำยมำครบ กเทำกบไดฐำนไดทยนพจำรณำกำยเปนศพอยำงพรอมมลหลำยคนเขำใจวำกำร กบรรพนจะตองอำศยศพตวอยำงเปนภำพตดตำเสยกอน แตแทจรงแลวคนทช�ำนำญรอำกำร ๓๒ และธำต ๔ นนอำจเหนกำยเปนศพไดดกวำดศพจรงดวยตำเปลำหลำยสบหลำยรอยเทำดวยซ�ำ ชนดทเมอมำเจอศพจรง กเหมอนเจอเพอน แทบเลกแบงแยกวำเขำตำยแลว เรำยงอยตอแตคลำยปลงใจชดวำเขำกบเรำ

หำไดแตกตำงกนไมวนหนงกำยนจะเลกเปนภำชนะรองรบวญญำณจรง เชนเดยวกบศพทเหนทงหลำย

ศพมนำาเลอดนำาเหลองไหล

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา ตายแลววนหนงบาง สองวนบาง สามวนบาง ทขนพอง มสเขยวนาเกลยด มน�าเหลองไหลนาเกลยด

ขอใหนอนรำบตำมปกต อยำเพงเพงนกจนตนำกำรอยำงใด แตนอมจตพจำรณำกำยโดยควำมเปนอำกำร๓๒คอท�ำควำมรสกตวตำมปกตไลจำกผมขนเลบฟนหนงคอย ดจำกหวตวไปถงชวงลำง หำกยงฟงซำนกอำจใชกรรมฐำนทถนดเพอปรบสภำวะจตใจใหละเอยด โปรงใส จบทใดรสกเกำะสนทไมเลอนหลดงำยเหนชดออกมำจำกภำยในไมเลอะเลอน

พอจตเรมเขำท คอไมออกไปไหนนอกจำกขอบเขตกำยทก�ำหนด จงก�ำหนดรอรยำบถนอน หมำยถงเหนคลม ไปทวตลอดไมเจำะจงจดใดจดหนงของกำย

ขอใหจบรเฉพำะสวนทเปนธำตดน เชน เนอหนงและกระดกกบสวนทเปนธำตน�ำเชนน�ำลำยในชองปำกก�ำหนดตำมจรงวำเมอเปนศพกจะยงคงมธำตทงสองอยเหมอนเชนนเอง เมอจตยอมรบแลวจงพจำรณำขนถดไป

ก�ำหนดรลกษณะเอบอำบของน�ำลำยในชองปำกจนกระทงเกดควำมเหนชด แลวก�ำหนดตลอดตววำใตเนอหนงกมลกษณะเอบอำบอยำงเดยวกบชองปำก เมอจตตดนงอย กบควำมเหนอรยำบถนอนเปนหนอะไรอยำงหนง มหนงหมกลมน�ำใหญอย

dungtrin.com

178 179

ถกา รร

ภำยในกคอย หยงควำมรสกลงไปในกลมน�ำนนตำมจรงอยำปรงแตงวำจะเหนอะไรหรอจะใหเกดอะไรขนเพยงนอมระลกตำมจรงวำน�ำลำยในปำกมกลนเหมนไมสะอำดของเหลวในรำงกยอมมควำมเหมนไมสะอำดเชนนนหรอกวำนนเปนธรรมดำ

ขนตอมำใหระลกตำมจรงวำเนอหนงของมนษยเปนสงบำงลงได เปอยยยได เมอถงเวลำเปอยยย ของเหลวทถกขงอยในรำงยอมซมออกมำซงณจดนหำกจตยงสำมำรถ สมผส ธำตน�ำในรำงไดอยกจะคอย รสกเหมอนมสงผดซมอยตำมผวเนออยำตกใจหรอหวำดกลว ขอใหท�ำใจไวลวงหนำวำตรงนนเปนอ�ำนำจของจต เปนเจโตสมำธชนดหนง ทก�ำหนดรอยำงไรยอมเหนอยำงนน แตถำจตไมนง หรอนงแตไมสมผสควำมเปนธำตดนและธำตน�ำในรำงหรอสมผสธำตแตไมพจำรณำวำเนอหนงเปนสงเปอยยยได กจะไมเกดปรำก กำรณทำงจตแตประกำรใดขนมำ

ครงแรก ท กอยำงนจะคลำยครงหลบครงตน กงอปำทำนกงรเหนเชนนนจรง ตอเมอเคยชน จตนงสงบไรควำมหวำดกลวหรอกระทงเรมสนกทจะเหนอะไรเชนนน กำยจะเหมอนมควำมทะมนพองขนอดและมควำมพรนเหมอนถงน�ำถกเจำะใหของเหลวซมออกมำทวไปหมด ตอนนนจตจะหมดควำมรสกวำกำยเปนเรำเนองดวยเรำ แตจะเหมอนเรำถกขงอยกบควำมสยดสยองอนนำทงขวำงอยำงทสด

ศพถกกดกน

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา ฝงกาจกกนอยบาง ฝงนกตะกรมจกกนอยบาง ฝงแรงจกกนอยบาง หมสนขกดกนอยบาง หมสนขจงจอกกดกนอยบาง หมสตวตวเลกๆตางๆกดกนอยบาง

เมอผำนขนแรกมำไดดวยควำมมอเบกขำ ใหพจำรณำลงไปในขณะแหงควำมรสกวำมน�ำเลอดน�ำเหลองไหลเยมอยทวตว วำกลนคำวของของเหลวเหลำนยอมเรยกสตวตำง ใหมำกดกน

ขณะแหงกำรพจำรณำดวยเจโตสมำธนนเอง อ�ำนำจของจตยอมท�ำใหจตเหนไปวำมหมสตวมำแทะ มำไช มำกดกนศพอยเหมอนของจรง สวนใหญมกเหนเปนกลมหนอนยบยบมำกกวำอยำงอน หำกขณะแหงสมำธจตนนมควำมคมชดพอ กจะเหนภำพละเอยดวำกลมสตวเลกกลมรมแทะเนอหนง หรอดดน�ำเลอดน�ำเหลองอยอยำงตอเนอง

ท�ำครงแรก อำจกลว และสงสยวำมสตวมำแทะ มำไชชอนอยจรง ตรงนนใหท�ำใจวำจรงกชำงขอใหพวกมนแทะมนไชชอนเอำอสมมำนะไปจำกตวเรำเสยใหหมด ขอใหเหลอไวเพยงจตทเบำปรำศจำกควำมหนกดวยอำกำรถอเขำถอเรำเปนพอ เมอปลงใจไดเชนนนจะหำยกลวและกลบมำอยกบควำมนงรปลอยใหศพถกแทะไปจนกวำจตจะถอนจำกสมำธเอง

ศพเปนนำากระดกฉาบเลอดเนอ

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ยงมเนอและเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย

มทำงหลำกหลำยทจะเขำถงเชนปลอยตำมธรรมชำตกลำวคอบำงคนอำจผำนมำถงขนนโดยไมจ�ำเปนตองก�ำหนดใจขอเพยงเหนกำยเปนศพมน�ำเลอดน�ำเหลองไหลในขนแรก อ�ำนำจเจโตสมำธกพำลดทำงมำถงขนนตำมล�ำดบโดยอตโนมต

dungtrin.com

180 181

ถกา รร

อกทำงเลอกเชนเหนกำยเปนศพถกกดกนแลวจะเกดควำมเปนอตโนมตอกแบบคอรสกวำสตวทรมจกรมแทะคอย เลอนหมดไป เหลอแตเศษเลอดเศษเนอ ประสบกำรณของแตละคนอำจแตกตำงกน แตโดยทวไปนมตจะสบเนองมำเองจนเขำสขนนโดยไมจ�ำเปนตองพจำรณำแตอยำงใด

อกทำงทเปนไปไดเชนกน คอ จงใจเขำสควำมรเหนกำยเปนศพในขนนโดยไมตองผำนขนกอน ซงกท�ำไดโดยยอนทำงออกมำจำกกระดกไมใชพจำรณำจำกเนอหนงไลลงไป

เพอเหนกำยเปนโครงกระดกอยำงเรวทสดคอขบฟนเลกนอยเมอส�ำเหนยกรถงลกษณะแขง ใหก�ำหนดจตออกมำจำกควำมรเชนนนค�ำนงถงทศเบองหนำ เบองขวำ เบองซำย เบองหลง เบองบนเบองลำงกระทงจตหลดจำกกรงควำมคดรอยแตสภำพแขงอนมจดเรมตนจำกฟนเมอกลบเขำรกำยโดยควำมเปนอรยำบถนอนอกครงกจะเหนทงรำงเปนโครงกระดกอย ซงจะแจมชดหรอเลอนรำงกขนอยกบควำมนงอนส�ำเรจจำกกำรก�ำหนดจตไปตำมทศตำง

เมอรสกถงควำมเปนโครงกระดกแลวกพจำรณำวำบนกระดกยงมสงฉำบทำยงมเครองหอหมมใชกระดกเปลำกจะเกดควำมหยงทรำบและเหนชดตำมจรงวำบนกระดกแขน ขำ หรออน ยงมเนอมเลอดแตละคนอำจเหนตำงกนไป เชนบำงคนเหนตบไตไสพงชดบำงคนเหนเพยงวำโครงกระดกนมเศษเนอและเลอดแดง แปะอยคลำยศพทถกเชอดเฉอนเหวอะหวะแตบำงคนกเหนเพยงดวยควำมรสกวำกำยนประดจศพอนวำงแลวมเพยงกระดกฉำบเนอบำง อนนนกถอวำใชได

สวนกำรเหนเอนรดอยตำมขอกระดกนน ควำมจรงถำผำนสมปชญญบรรพมำอยำงด กจะเรมรสกถงควำมมเอนรอยรดอยระหวำงขอกระดกหลกตำง เชน สตรกำรเอยวคอบอย ยอมส�ำเหนยกไดถงควำมมอยของเอนระหวำงคอตอ สตรกำรเคลอนแขนเออมมอหยบจบของยอมส�ำเหนยกไดถงควำมมอยของเอนขอ

มอ เอนขอศอกสตรกำรเคลอนขำพลกเทำหรอกำวเหยยบยอมส�ำเหนยกไดถงควำมมอยของเอนขอพบและเอนขอเทำ

มำถงตรงจดน จะเหนสงทเคย รสกวำเปนเอน ในลกษณะของนมตอนแสดงไดดวยเจโตสมำธ คอเมอเหนกระดกฉำบเลอดเนอ แลวพจำรณำวำกระดกแตละทอนเปนเอกเทศจำกกน ทผกกนขยบไหวไปมำกเพรำะมเครองผก หำกจตมก�ำลงแจมใส กจะเหนลกษณะของเสนเอนชดเหมอนสองกลองเอำ แตถำยงมสมผสเพยงเลอนรำง กจะแครสกวำตำมขอกระดกมเสนเอนผกอย ไมตำงกบเมอเหนดวยจตมคณภำพด ขณะอยในสมปชญญบรรพเทำไหร

จะเหนชดหรอเลอนเพยงใด ถำท�ำไดกยอมพจำรณำตำมภกษณนำมวำ สภำ ทำนกลำวกบนกเลงเจำชผมำเกยวพำรำสทำนในสภำชวกมพวนกำเถรคำถำพระสตตนตป กเลม๑๘ควำมวำ

กรปหนท�าดวยใบลานหรอทอนไมทถกตกแตงใหงดงาม ผกดวยเชอก หรอเอาไมตอกตะปตดไวโดยอาการตางๆ ท�าใหเหมอนกบจะฟอนร�าได เราเคยไดเหนมาแลววาเมอแกเชอกและถอนตะปออกจากรปนน แบงแยกตางหาก จ�าแนกวางเปนแผนกๆเรยงราย เมอกระจายเปนชนๆเชนทวาน สงนนไมพงไดชอวาเปนรปหน เชนนนแลว บคคลมวตงความส�าคญผดในรปหนดงกลาวเพอประโยชนอนใด

รางกายนกเหมอนรปไมฉะนน เวนจากธรรมมธาต ๔ เปนตนแลว ยอมประกอบเปนรปทรงขนมได จะมวตงความส�าคญผดในรางกายนเพอประโยชนอนใด จะตางอะไรกบคนหลงชมรปภาพอนนายชางผฉลาดวาดเขยนไวทฝาดวยหรดาล ปญญาแหงความเปนมนษยของทานจะหาประโยชนไดไม

dungtrin.com

182 183

ถกา รร

หากยงมความเหนไมตรงตามจรงในกายอย

ศพเปนกระดกฉาบเลอด

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ปราศจากเนอ แตยงเปอนเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย

หำกผำนขนของกำรเหนศพเปนกระดกฉำบเลอดเนอมำแลวกจะเหนเนอนนรอยหรอ หรอเนำเปอยลง เหลอเพยงเลอดเปอนอย และมเอนยดขอกระดกตำง ไว เพอควำมเหนสมจรงควรปลอยใหจตด�ำเนนผำนจำกขนกอนมำถงขนนเอง เพรำะธรรมชำตของผป บตถงขนกอนยอมพ นำมำไดโดยไมตองหำเครองชกจง

อยำงไรกตำม ล�ำดบขนนชใหเหนวำทศทำงของนวสวถกำจะพ นำไปในทศทำงใดฉะนนหำกเหนเนอกลบหนำขนหรอเตมขนอยำงเกำ กก�ำหนดไวในใจวำจตดวนถอนออกมำทงยงไมเหนถงทสดของนวสวถกำ หำกส�ำรวจแลวจตยงมก�ำลงอย กควรพจำรณำใหมมำเปนขน โดยตงเขมวำจะใหเหนเนอหำยไป เหลอแตเลอดเปอนและโครงกระดกมเสนเอนรอยรดไวจะไดกำวเขำสขนอนทสงยงขนไป

ศพเปนกระดกมแตเอนรอยรด

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดก ปราศจากเนอและเลอดแลว ยงมเสนเอนผกรดอย

ขนนกบขนกอนควำมจรงแลวแทบไมตำงกน แตกเปนตว

ชวำนมตภำยในอนเกดแตเจโตสมำธควรพ นำเปนกำรเหนกำยเหอดแหงไปทละสวน ผภำวนำอำจเหนเลอดเหอดแหงไปเอง หรออำจจะตองก�ำหนดเหนวำเลอดหำยไป ในขณะแหงควำมมอ�ำนำจของจตยอมเปนไปไดทงสองทำงโดยปรำศจำกควำมล�ำบำก

ศพเปนกระดกกระจดกระจาย

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนกระดก ปราศจากเสนเอนผกรดแลว เรยรายไปในทศใหญทศนอย คอ กระดกมอไปทางหนง กระดกเทาไปทางหนง กระดกแขงไปทางหนง กระดกขาไปทางหนง กระดกสะเอวไปทางหนง กระดกหลงไปทางหนง กระดกสนหลงไปทางหนง กระดกสขางไปทางหนง กระดกหนาอกไปทางหนง กระดกไหลไปทางหนง กระดกแขนไปทางหนง กระดกคอไปทางหนง กระดกคางไปทางหนง กระดกฟนไปทางหนง กะโหลกศรษะไปทางหนง

ขนนถำอำนดจะเหมอนตองใชจนตนำกำร แตควำมจรงในขณะแหงเจโตสมำธอนผำนขนเหนศพเปนโครงกระดกมำตำมล�ำดบกจะทรำบวำจตอนแนวนงมนคงนน เรมแยกเปนตำงหำกไดจำกของจรง กลำวคอ เรมตนอำศย ของจรง เปนตวจดชนวนสตและสมปชญญะสำมญแลวพ นำขนเปนเจโตสมำธทมอ�ำนำจเหนอจรงคอสำมำรถจ�ำลองแบบมำเปน ของเทยม ทเหมอนจรงทกประกำร

กำรเหนกระดกแตละสวนกระจดกระจำยไปคนละทศละทำงนน เรมเปนไปไดนบแตกำรพจำรณำตำมจรง วำกระดกแตละทอนแตละซนน โดยเดมเปนอสระจำกกน ไมใชของทเชอมถงกน ไมใช

dungtrin.com

184 185

ถกา รร

ของทตอตดกนอยเปนกอนเดยว ทวำถกผกโยงไวดวยเสนเอน หอหมไวดวยเนอหนงเมอเนอหนงหำยไปเมอเสนเอนขำดสะบนลงกถงเวลำตำงคนตำงอย

ดวยกำรพจำรณำเชนน กระดกสวนตำง จะปรำก แสดงตวเองวำพวกมนกระจดกระจำยไปคนละทำงไดอยำงไร บำงคนอำจรสกเหมอนไดยนเสยงแยกจำกกนเปรยะประ บำงคนอำจเหมอนตกภวงคแลวตนขนอกทมแตจตรวำกระดกวำงตำงหำกเกลอน กนอยแลวแตบำงคนกเหนเชนนนไมไดสกแตรเฉย วำโครงกระดกทปรำศจำกเอนยดนน กคออะไรเปนซ เปนอสระจำกกน ไมขนอยกบกนและกนเทำนกนบวำใชไดแลว

ศพเปนกระดกขาว

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนกระดกมสขาว เปรยบดวยสสงข

ค�ำวำ สงข ในทนควรจะหมำยถงสเหมอนเปลอกหอยทะเลกำบเดยวซงเทยบดกบกระดกมนษยแลวกเปนสเดยวกนนนเอง

ปกตถำลอกหนง ลอกเนอ ลำงเลอด และแกเสนเอนทผกกระดกไดดวยเจโตสมำธแลว ควำมรบรภำยในจะสวำงโลง เหมอนไมเหลออะไรอนนอกจำกภำวะควำมเปนกระดก อยำงไรกตำม ในเบองตนของกำร กนวสวถกำบรรพอำจยงมควำมมวมน เหนไมชดหรอเหนกวำงบำงแคบบำงครอบคลมตลอดบำงหรเลกเหลอเพยงบำงซบำงสวนบำง อนนหำกไดโอทำตกสณ หรอกสณสขำวมำชวยหนนใหจต เลอกยำนส ใหตรงตำมประสงคยงขนกจะเปนกำรดดงไดแสดงวธ กไวแลวในตอนทำยของบท

ควรหมำยเหตไวตรงนวำ เมอผำนแตละบรรพของมหำ

สตป ฐำนสตรมำถงบดน จตนำจะมก�ำลง มควำมคงทระดบหนงเหมำะควรแกกำร กโอทำตกสณโดยไมเหนเปนเรองล�ำบำกยงยำกจงอยำกจะแนะน�ำวำส�ำหรบผยงมจตหมกมนครนคด กอยำเพง นกโอทำตกสณใหเสยก�ำลงใจ

ศพเปนกระดกผพงเรยงราย

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนกระดกกองเรยงรายอยแลวเกนปหนงขนไป

ในขนนกเหมอนกบขนกอนนนเอง แตพระพทธองคทรงระบอำยของกระดกไว เพอใหเรำก�ำหนดเหนกระดกโดยควำมเปนธำตในธรรมชำตอนผกรอนไดจตของผผำนขนกอนมำมกจะมอตโนมตเหนกระดกผกรอนไปเองอยแลว

แตหำกไมเหนวำนมตกระดกมควำมผกรอน กอำจจ�ำเปนตองอำศยกำรพจำรณำเขำชวย วำใด ในโลกลวนอนจจง สภำพกระดกทกระจดกระจำยไปคนละทำงสองทำงในขนกอนนนยอมเขำขำยอนจจงเดยวกนนนจะลวงพนควำมเปนอนจจตำไปไมไดเลย

กำรพจำรณำดงกลำวในขณะแหงกำรมเจโตสมำธยอมท�ำใหจตแสดงนมตใหตวเองดเปนสภำพกระดกทแตกตำงไป สภำพผพงนนจะท�ำใหรสกวำไมใชกระดกอกแลว เปนแคธำตอะไรอยำงหนงทไรโครงสรำง ไรสภำพเดมของควำมเปนโครงมนษย กบทงไมนำเรยกวำเปนกระดกมนษยอกดวยถำเทยบกไมตำงจำกกำบหอยกำบปหรอกอนหนกอนดนทวำงอยำงไรคำไรควำมหมำยแตประกำรใดเลย

dungtrin.com

186 187

ถกา รร

ศพเปนกระดกทผพงลงเปนผง

เหมอนเธอเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนกระดกผ เปนจณแลว

ขนนจดเปนยอดสดของหมวดกำย เพรำะควำมหมำยรอนเนองดวยกำยจะหำยไป คอเมอพจำรณำกระทงเหนควำมเสอมสภำพลงของกระดก ดวยอ�ำนำจเจโตสมำธยอมแสดงใหเหนควำมเปนทสดคอสภำพเปนผยผงเปนจณเปนธลหำลกษณะมได

สงทเหลอคอจตอนสวำงโพลนวำงเปลำจำกควำมรสกยดมนถอมนวำจตเปนใครมลกษณะอยำงไรแมควำมหมำยรใด เกยวกบรปกไมปรำก รำวกบเพงพบตนเองในอกแบบอกมตหนงทไมเคยจนตนำกำรผำนรปลกษณหรอแบบแผนทำงกำยได

อนนหำกเคยผำนอำกำสกสณ เคยลวงอำกำสกสณยกระดบขนสวญญำณกสณส�ำเรจมำกอนกจะไมเหนเปนของแปลกใหมอะไรนก แตอยำงไรกตำม คณภำพของจตยอมตำงกน กลำวคอ ฤำษชไพรนอกพทธศำสนำอำจท�ำอำกำสกสณและวญญำณกสณส�ำเรจไดและมควำมตงมนอยอยำงนนแตนกภำวนำในพทธศำสนำเรำมำถงจตอนวำงจำกควำมหมำยรทำงรปผำนนวสวถกำบรรพยอมมควำมตงมนอนประกอบพรอมดวยปญญำเหนอนจจงทำงกำย ในควำมวำงมปญญำรอย บอกตนเองไดแจมแจงอย วำวนหนงกำยยอมไมอำจลวงพนจำกควำมเปนศพสภำพตำง ตลอดจนกระทงปนเปนผงลงในทสดหำสำระแกนสำรใหยดมนถอมนไมไดเลย

ตรงนมทำงแยกทตองหมำยเหตไวชด คอถำเหนกระดกผกรอนลง อยำเพงดวนตดควำมรบรมำทจต เพรำะตรงนนจะกลำยเปนทงกำยมำยดจต ไมครบวงจรกำร กนวสวถกำ ตอเมอปลอยใหจตรสภำพควำมเนำเปอยผพงของกำยเปนล�ำดบ กระทงไมหลง

เหลออะไรเลยแม นผง จตหมดจำกเครองยดทำงกำยแลวกยอมกลบมำอยกบสภำพรของจตเองเปนธรรมดำ

เมอจตไปถงทสดคอเหนควำมวำง เหลอแตอำกำรรของจตเอง เมอกลบคนสส�ำนกปกตกจะเปนไปตำมธรรมชำต คอจตยอนทำงทวนกระแสเองโดยไมตองตงใจเจำะจง (และไมควรตงใจ ควรท�ำตวเปนผรผดนมตกำยแสดงกระบวนกำรยอนกลบเองเฉย ) นบจำกเรมเหนกลมกระดกทกระจดกระจำยคนมำรวมตวกน เหนควำมงอกเงยของเสนเอน เหนวำมเลอดทำ แลวคอย มเนอหนงเตมขนในสวนตำง พรอมกนกระทงเปนควำมรตวตำมปกต

ทตรงนนอำจเหมอนมกำยซอนกำย ยงเหลอมกนไมลงสนทขอใหค�ำนงถงลมหำยใจ พจำรณำวำตำมจรงยงมชวต มไออน ในทสดจะซอนลงสนทระหวำงกำยอนเกดจำกเจโตสมำธกบกำยเนอจรง เหมอนภำวะตนจำก น

นวสวถกำบรรพนน ยงหมน กบอยเทำไหร รเหนกำยโดยควำมเปนศพมำกขนเพยงใด จตกจะยงแกกลำ สดใส หนกแนนขนำดทมองตวเองเปนศพไดโดยไมเกยงวำเปนเวลำเดน ยน นงนอนหลบตำหรอลมตำ ซงกจะยงผลใหเปนคนไมกลวศพ เหนศพเปนเพอนเปนภำวะอนเดยวกนไดกบทงเมอมองชำวบำนชำวเมองกจะคลำยเหนผปำผดลกผดนงกนเตมไปหมด ทงนทงนนหำกปพนสตไดอยำงแนนหนำมำตำมล�ำดบ กยอม เลอก เขำไปอยในมตใด ตำมปรำรถนำ มใชวำตองจมจอมอยในมตของปำชำแตอยำงเดยว

จะเหนกำยเปนศพหรอเปนคนมชวตกตำม เรำอำศยเปนเครองรกษำสตสมดงทพระพทธองคตรสปดทำยบรรพไวควำมวำ

เธอนอมกายนแหละมาเปรยบเทยบวากมอะไรอยางนนเปนธรรมดา คงเปนอยางนน ไมลวงความเปนอยางนนไปได ดง

dungtrin.com

188 189

ถกา รร

พรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบางพจารณาเหนกายในกายทงภายในภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง

เมอรเหนดงน เธอยอมเปนอยอกอยางหนง คอเขาไปตงสตวากายม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอยเสมอ

ยงไปกวำนน เมอป บตภำวนำตอไปกระทงเหนสภำวธรรมลกซงขน เชน พรอมจะเขำใจเหตผลของควำมมควำมเปนรปนำมเหนควำมไมรกำยใจตำมจรงท�ำใหเกดกรรมด�ำกรรมขำว เหนกรรมด�ำกรรมขำวกอใหเกดกำยใจทสอดคลอง แลวเปนทตงของควำมทกขเปนป กรยำลกโซเรอยไปไมรจกจบจกสนเหนเชนนนกจะเกดควำมแหนงหนำยคลำยควำมยนดยดตดในระดบละเอยดยง ขน

วธยตนมตศพ

ขอใหปลงใจเชอวำทกสงเปนอนจจง แมนมตศพกไมพนจำกควำมเปนเชนนน เหนไดพกหนงยอมกลบคนสสภำพเดมโดย

อตโนมต เพรำะกำรเหนกำยเปนศพจดเปนเจโตสมำธชนดหนงก�ำลงสมำธรอยหรอเมอไหรนมตทงหลำยกเลอนไปเมอนนฉะนนจงปลอยจตเหนเสยใหพอ เหนเสยใหหำยสงสย หำยอำลย หำยยดมนสนท เอำใหซงถงใจอนหนกแนนมนคง วำเมอเปนศพจะถกทงไรคำอยำงไรจตเรำกจะยอมรบสภำพนนถอมลงตอยต�ำเสมอสภำพนนอยำงแทจรง

และโดยทวไปแลว ผ กถงเจโตสมำธเหนกำยเปนศพ จะคอย เหนเนอหนงเปอยยย และเหอดแหงลงเปนล�ำดบ กระทงเหนกระดกขำว เหนกระดกขำวแลวปนเปนผง กระทงไมเหลออะไรเลยนอกจำกสภำพรวำง สวำงโพลนอยซงกอำจคงคำงสภำพสมำธอนไรควำมเกยวพนกบกำยเชนนนสกพก หรออำจกลบมกระดก มเลอดเนอคอย เตมสมบรณขนมำใหม หำกเขำวงจรเจโตสมำธเหนกำยเปนศพเนำเปอยผพงในลกษณะน กสบำยใจไดวำทกอยำงจะมอเบกขำเปนพน

แตถำเกดควำมกลวเสยกอนกลำงคน ตองกำรยตกำรเหนดวยตนเองขอใหก�ำหนดรอำกำรหำยใจออกและเขำอยำงสม�ำเสมอเลกคดถงสภำพศพ และบอกตนเองวำลมหำยใจหมำยถงควำมมชวต ขณะนเรำยงอย ยงมโอกำสใชกำยนลดละกเลสเพอเขำถงธรรมหำกยงมควำมกลวหรอยงเกดนมตตดจตกอำจ ก ตด ใหไดอยำงใจ โดยอำศยกรรมฐำนอยำงใดอยำงหนงทช�ำนำญ เชนอำนำปำนสต (ถำไดแบบลมหำยใจละเอยดและยำวลกกจะเหมำะ)หรอใชอำกำสกสณมำลำงควำมหมำยมนในกำย คอเอำจตไป ำกอยกบควำมวำงแบบอำกำศเสยแทน ตรงนจะเหนคณคำของอำกำสกสณอกประกำรหนง เมอท�ำช�ำนำญแลว ยอมน�ำมำลำงนมตหลอนไดสนท

dungtrin.com

190 191

ถกา รร

เคลดวชาโอทาตกสณ

กสณนมงหมายเพอใหจตของผฝกใหมไดเขาถง ‘ความขาว’ ของกระดกไดงายขน ดงทครบาอาจารยรวมสมยทานใชกน

ขอใหหลกในการส�ารวจจตตนเองงายๆวาพรอมจะฝกโอทาตกสณหรอยงดงน

ปกตเราคดฟงแนนแบบโลกๆอยางชนดเกนหามหรอไม?

เมอจบตา หรอจบจตอยกบสงใด สามารถลอกนงอยกบสงนนไดสบายๆหรอไม?

เมอปดตาลง สามารถเหนกายวาอยในอรยาบถใดไดนงๆสกหนงนาทหรอไม?

ค�าถามขางตนเหลานจะเปนตวชวาเราผานบรรพตางๆของหมวดกายมาอยางมคณภาพเพยงใด รวมทงบอกโดยออมดวยวาหมวดกายของสตปฏฐานนเอง จะเปนพนใหท�ากรรมฐานไหนๆกได เชนกสณสขาวทก�าลงจะฝกกน หากส�ารวจจตตนเองแลวแนใจวามคณสมบตครบพรอมแลว กขอใหเรมเปนขนๆดงน

๑) จดเตรยมอปกรณ

เรองของสนน เปนลกษณะหนงของวตถทเขากระทบ

ตา สขาวเปนสงทเหนอยทวไป เชน กระดาษขาว กลบบวขาว กลมเมฆขาว วตถใดๆกตามทมสขาวบรสทธและมผวเรยบเสมอกน เขากระทบตาเราในชวงเวลาทแสงไมแรงเกนไป ไมมสสนของวตถแวดลอมฉดฉาดหรอตดกนกบสขาวรนแรงเกนพอด ยอมน�ามาเปนกสณวตถไดทงสน

อยางไรกตาม เบองตนควรใชกระดาษขาวบรสทธไรรอยขดขวน มความเรยบเสมอกนตลอดแผนไมยบยน ทงนกเพอมาสรางขอบเขตทจะจดจ�าไดโดยงาย

ขอบเขตความขาวทเขาสความจ�ามนษยงายทสดควรเปนวงกลม เพราะไรเหลยมมมซบซอน อาจใชวงเวยน หรออาจหาแกวมาวางแลวใชปากกาดนสอลากตามกนแกว ยงกลมสนทไรรอยขรขระไดจะยงด กนแกวขนาดมาตรฐานทวไปมความพอเหมาะทจะใชก�าหนดจ�า

เมอวาดวงกลมแลว ใหแตมจดเลกๆไวทศนยกลางดวย ส�าหรบผทใชวงเวยนวาด กจะเหนจดศนยกลางนนอยแลว แตส�าหรบผใชกนแกวชวยวาด กอาจตองแตมจดเองโดยประมาณเอาใหพอดศนยกลางวงกลมนน

๒) ก�าหนดระยะสายตา

ควรน�ากระดาษทวาดวงกลมไวแลวนนแปะบนผนงหรอระนาบทตงฉากกบพน ระยะหางจากสายตาไมเกนหนงเมตร และไมนอยกวาครงเมตร ส�าหรบระยะหางสายตานจะมผลพอสมควร เพราะเมอพยายามนกในขณะหลบตาแลว โฟกสตงตนจะชวยใหการออกตว

dungtrin.com

192 193

ถกา รร

เปนไปไดเรวขน

๓) ลมตามองวงกลมขาว

เมอตดตงกระดาษเรยบรอย มานงเขาท ทอดตามองศนยกลางวงกลมอยางเดยว มองอยางทเหนทวพรอมตลอดทงวงกลมนน สงเกตวาจตเราตงอยกบความขาวในขอบเขตวงกลมนนหรอไม หรอวามความคด มเสยงรบกวนทท�าใหจตเราแปรความสนใจไป ใหใชเวลาส�ารวจความสมพนธระหวางจตตวเองกบวงกลมขาวจนกวาจะรสกถงความตงมน แนบสนท แตหากไมตงมนสกท อยางนอยกดวาความคดเปนเพยงคลนความกระเพอมรบกวนจต จตไมวงตามความคด ท�าใหไดเชนนนจงคอยเขาสขนตอไป

๔) ปดตานกถงวงกลมขาว

การปดตาลงเปนขณะทส�าคญมากส�าหรบผเรมตน ขอใหแนใจวาสายตายงทอดอยในระยะโฟกสศนยกลางวงกลมดงเดม ไมหลกหลก ไมคลาดเคลอนไปซายขวา โดยเฉพาะไมรนโฟกสใกลเขามา หรอยดโฟกสไกลออกไป

หากตาปดสนท มความผอนกายสบายใจทว และรสกเดนชดอยเพยงลกษณะทอดมองวงกลมขาวราวกบลมตาเหมอนเดม กจะปรากฏภาพตดตาขนมาชวขณะหนง แตเดยวเดยวจะหายไป อาจจะหายเอง หรออาจจะเพราะตาเราเคลอน จตเราคด ใหลมตาขนใหม และปฏบตตามขอ ๓ อกครง จนกวาจะหลบตาลงแลวมอาการเหนสบายๆ

หากตานง จตไมคด แตวงกลมเหมอนเคลอนท คลอยลงต�าบาง เลอนขนสงบาง ใหวางอเบกขา ส�ารวจเขามาทจตจะพบวาจตนนแมไมคดก ‘เคลอน’ ไดเหมอนกน ขอใหลมตาขน จบมองศนยกลางวงกลมในกระดาษใหม แลวสงเกตวาขณะแหงความรสก ‘จบนง’ ในวงกลมตรงหนาส�าเรจนน อาการของจตเปนอยางไร กใหจ�าอาการดงกลาวของจตไวดวย ยงสงเกตบอยเทาไร กจะยงจ�าได และเอาไวใชลอกสภาพเชนนนขณะหลบตางายขนเรอยๆ

ขอใหสงเกตดวยวา วงกลมขาวมกไมขาวบรสทธเหมอนรปวงกลมทเหนในกระดาษ บางครงเหมอนจะขาว แตสวนใหญเหมอนมฝน มเงามาเคลอบบง ตรงนใหบอกตวเองวา นมตวงกลมนสรางสรรคขนดวยจต ไมใชวตถใดๆ ฉะนน เมอจะขาวบรสทธกดวยจต เมอจะหมนมวกดวยจตเชนกน ทงขาวและทงหมนจงเปนเพยงสวนสะทอนวาจตอยในภาวะเชนใด ตงมน คลอนแคลน สะอาดใส หรอขนมว เมอสงเกตเชนนนกระทงเกดความตระหนกแจมแจง จตกจะอยในอาการ ‘รทาง’ วาจะทรงตวอยางไร ลกษณะนมตจงจะขาวสะอาด กลมสนท และตงมนไดนานขนเรอยๆ

๕) แผจตออกตามทศตางๆ

เมอถงขนทวงกลมมความขาวชด และเสนรอบวงนงสนทกระทงเกดปตสขสงบเยนไดนานๆโดยไมมอาการเคลอนจากความเปนเชนนน ใหสลายวงกลม จอจตรวาเหลอแตความขาว ก�าหนดเหนความตงมนของจต แลวเหมอนยงความขาวออกจากฐานความตงมนนน เปนล�าพงไปขางหนา ขางขวา ขางซาย ขาง

dungtrin.com

194 195

ถกา รร

หลง ขางบน ขางลาง ไดทละทศตามล�าดบ ไลจากใกลในระยะสามเมตรไปจนกระทงกวางไกล เหมอนความขาวแผออกไปไมสนสดทวทกทศทกทางในเวลาเดยวกน

เมอก�าหนดความขาวไปทางทศตางๆกระทงถงความไมมประมาณ พอจตกลบมารนมตขาวอนเปนภายใน คณภาพระดบนนจะท�าใหลกษณะขาวกลมเกลยงอนเดมเปลยนเปนขาวแบบประกายพฤกษทอแสงรงโรจนอยในทามกลางของจตอนเปดกวาง เหมอนอยในบานทเปดหนาตางออกทกทางและสาดแสงแรงไปทว

๖) ก�าหนดรกระดก

ถาท�าผานขนกอนมาได จตจะเหมอนแยกออกเปนสองมต มตชนหนงรบรโลกตามปกต อกชนมตหนงเมอก�าหนดนดเดยวจะเหนเปนความขาวโพลนตลอดทวในภายใน ซงตรงนนเองจตจะพรอมยงในการรกระดกโดยความเปนวตถสขาว

ใหเลอกชนมตของจตทรสขาว ขบฟนเพอก�าหนดรลกษณะแขงภายในกาย กระท�าจตใหเหนความแขงกบสขาวไมแบงแยกเปนสภาวะแตกตาง แลวท�าความรอรยาบถปจจบน จะหลบตาหรอลมตากตาม จะเปนเดน ยน นง นอนกตาม จะเหนทงตวเปนโครงกระดกขาวขนมาทนท

ส�าหรบผทยงเหนกายเปนศพแบบโครงกระดกและชนกระดกตางๆไมชด เมอท�าโอทาตกสณแลว กจะไดทงความตงมนแขงแรงของจต และไดทงความสามารถในการเลอกรยานสดขน ทงน ผภาวนายอมทราบเอง

วาการเหนนมตกระดกขาวมใชเพยงจนตนาการ แตเปนความเหนประจกษ ส�าหรบโอทาตกสณเปนเพยงสอทจะน�าจตรสกระดกตามจรงงายขนเทานน

เวทนาน

ปสสนา

dungtrin.com

198 199

า รร

เวทนาบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน

เสวยสขเวทนาอย กรชดวาเราเสวยสขเวทนา

เสวยทกขเวทนาอย กรชดวาเราเสวยทกขเวทนา

เสวยอทกขมสขเวทนาอยกรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนา

เสวยสขเวทนามอามสอย กรชดวาเราเสวยสขเวทนามอามส หรอเสวยสขเวทนาไมมอามสอย กรชดวา เราเสวยสขเวทนาไมมอามส

เสวยทกขเวทนามอามสอย กรชดวาเราเสวยทกขเวทนามอามส หรอเสวยทกขเวทนาไมมอามสอย กรชดวาเราเสวยทกขเวทนาไมมอามส

เสวยอทกขมสขเวทนามอามสอย กรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนามอามส หรอเสวยอทกขมสขเวทนาอย ไมมอามส

กรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามส

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…พจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายในบางพจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายนอกบางพจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในเวทนาบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในเวทนาบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในเวทนาบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตอยวาเวทนาม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอยเสมอ

จบเวทนำนปสสนำ

นย�ม

อามสคอ เครองลอใจหรอเหยอ โดยทวไปมกพดรวมเปนเหยอลอใจหรอเหยอลอเฉย ตำมค�ำเปรยบของพระพทธองคในนวำปสตร พระสตตนตป ก เลม ๔ วำพรำนยอมลอ งเนอดวยเหยอ เชนปลกหญำลอใจกมไดคดสงเครำะหหรอท�ำบญท�ำทำนแตอยำงใด พอ งเนอกนหญำอยำงเมำมนกลมตว จะกระท�ำสงใดกบ

dungtrin.com

200 201

า รร

งเนอยอมสะดวกบำงครงจะใชค�ำวำ โลกำมส (โลก อำมส)แทนค�ำวำอำมสเฉย เพรำะจะมงหมำยถงกำมคณ๕ไดชดเจนคอกลำววำรปเสยงกลนรสสมผสลวนเปนเหยอลอใหจตตดหลงและเวยนวำยอยในวงวนทกขไมสนสดพระพทธองคเปรยบผไมตดเหยอลอวำยอมพนจำกกำรถกลอมจบได

เวทนา คอ ควำมเสวยอำรมณ หรอพดใหงำยเปนภำษำชำวบำนคอ ควำมรสก นนเองไทยเรำเอำค�ำวำ เวทนำ มำใชในควำมหมำยวำเจบปวดบำง สงสำรบำง ขอใหเขำใจวำตอไปนหำกเขยน เวทนำ ค�ำเดยวจะหมำยถงควำมรสกอยำงใดอยำงหนงหรอทงหมดระหวำงสขทกขและเฉย

ตวเวทนำในมหำสตป ฐำนสตรนน เรำตองมองวำเปนอำรมณกรรมฐำนชนดหนงทแสดงควำมไมเทยงได กลำวคอลกษณะหนงทแนนอนของเวทนำคอเกดแลวตองดบ ควำมท เกดแลวตองดบ นนไมมอะไรมำพรำกแบงออกไปจำกควำมเปนเวทนำได สภำพของเวทนำและสภำพควำมเกดดบไดรวมอยดวยกนเปนเนอเดยว และเวทนำกดกวำกำยนดหนงตรงทเรำเหนควำมจรงเกยวกบเรองเกดดบไดเรวกวำมำก เวทนำจะเกดขนโดยเหตปจจยใดกตำม ในทสดกตองดบไปโดยอำยขยของมนเอง ไมมใครบงคบใหอยยงยนยง แลวกไมมใครท�ำใหหำยไปกอนจะหมดแรงสงของเวทนำหนง ฉะนน ทงหมดทเรำจะตอง กคอ รเวทนำอยำงถกตอง ไมใชพยำยำมสรำงตกแตงดดแปลงสงทมอยพรอมแลวนน

หำกไมแนใจวำในทำงป บตนน ลกษณะแบบไหนเรยกสขทกข หรอเฉย เพรำะสวนใหญควำมรสกจะใกลเคยงกน หรอกล�ำปนคละเคลำกนยำกจะจ�ำแนก กขอใหนกถงลกษณะ สบำย แทนสขเวทนำ ลกษณะ ไมสบำย แทนทกขเวทนำ และลกษณะ แชเฉย แทนอทกขมสขเวทนำ สวนควำมรสกทซบซอนทปน ระคนกนมำก นนอยำเพงน�ำมำค�ำนงเพรำะรงแตจะกอควำมลงเลสงสยมำกกวำจะเกดสตรเ ำดเวทนำสกแตเปนของเกดดบ

ในเวทนำนปสสนำจะยดเวทนำ๓เปนหลกแตตวเวทนำเองยงถกมองไดอกหลำยแงถำเขำใจใหดกจะเปนประโยชนกบกำรตงมมมองเ ำสงเกตเมอลงมอป บตจรงปรยำยทงหมดของเวทนำนนพระพทธองคแสดงไวแลวในอ ฐสตปรยำยสตร พระสตตนตป กเลม๑๐

ดกรภกษทงหลาย กเวทนา ๒ เปนไฉน เวทนา ๒ คอ…เวทนาทางกายเวทนาทางใจ

กเวทนา ๓ เปนไฉน เวทนา ๓ คอ…สขเวทนา (ความรสกเปนสข)ทกขเวทนา (ความรสกเปนทกข)อทกขมสขเวทนา (ความรสกไมสขไมทกข หรอเฉยๆ)

กเวทนา ๕ เปนไฉน เวทนา ๕ คอ…สขนทรย (ความสบายทางกาย)ทกขนทรย (ความไมสบายทางกาย)โสมนสสนทรย (ความสบายทางใจ)โทมนสสนทรย (ความไมสบายทางใจ)อเบกขนทรย (ความเฉย)

กเวทนา ๖ เปนไฉน เวทนา ๖ คอ…จกขสมผสสชาเวทนา (เวทนาอนเกดจากผสสะทางตา)โสตสมผสสชาเวทนา (เวทนาอนเกดจากผสสะทางห)ฆานสมผสสชาเวทนา (เวทนาอนเกดจากผสสะทางจมก)

dungtrin.com

202 203

า รร

ชวหาสมผสสชาเวทนา (เวทนาอนเกดจากผสสะทางลน)กายสมผสสชาเวทนา (เวทนาอนเกดจากผสสะทางกาย)มโนสมผสสชาเวทนา (เวทนาอนเกดจากผสสะทางใจ)

กเวทนา ๑๘ เปนไฉน เวทนา ๑๘ คอ…เวทนาทประกอบพรอมดวยโสมนส ๖เวทนาทประกอบพรอมดวยโทมนส ๖เวทนาทประกอบพรอมดวยอเบกขา ๖(คอเวทนา ๖ ทซอยแบงดวยสข ทกข และเฉย)

กเวทนา ๓๖ เปนไฉน เวทนา ๓๖ คอ…โสมนสประกอบดวยเหยอลอทางโลก ๖โสมนสประกอบดวยความปลอดโปรงจากกาม ๖โทมนสประกอบดวยเหยอลอทางโลก ๖โทมนสประกอบดวยความปลอดโปรงจากกาม ๖อเบกขาประกอบดวยเหยอลอทางโลก ๖อเบกขาประกอบดวยความปลอดโปรงจากกาม ๖(คอเวทนา ๖ ทซอยแบงดวยโสมนส โทมนส และอเบกขา อนประกอบหรอไมประกอบดวยเหยอลอ)

กเวทนา ๑๐๘ เปนไฉน เวทนา ๑๐๘ คอ…เวทนาทเปนอดต ๓๖เวทนาทเปนอนาคต ๓๖เวทนาทเปนปจจบน ๓๖

(คอเวทนำ๓๖ทจ�ำแนกดวยกำล เหนควำมคลคลำยของเวทนำอนเกดดบวำผำนมำแลวก�ำลงเสวยอยหรอยงมำไมถง)

ขอใหสงเกตวำ พระพทธองคเลอกเวทนำ ๓ มำเปนหลกตงของสต ทงนกเพรำะถำจบจำกเวทนำ ๓ นน จะเขำใจงำย เอำไปใชป บตไดจรง เพรำะจะสงเกตวำเวทนำมำจำกไหน แบงซอยยอยออกเปนพสดำรเพยงใดกวนเวยนอยในกรอบของสขทกขและเฉยเทำนน

อยำงไรกตำมถำทรำบเวทนำ๑๐๘อยำงเขำอกเขำใจไมใชในลกษณะทองจ�ำ กจะเหนวำเวทนำกคอเวทนำนนแหละ แตถำเรำอธบำยตวเองหรอใครทขสงสยใหกระจำง กำรรละเอยดกจะท�ำลำยควำมสงสยไดทกแงมม เชน เวทนำมำจำกไหนไดบำง เมอเหนเวทนำเกดดบเปนชด ซงมกำลเขำมำเกยวของ จะเขำขำยเรยกนยำมตำมพระพทธองคบญญตไววำอยำงไร

นอกจำกน กำรตระหนกชดวำเวทนำจ�ำแนกไดเปนมมมองตำง กจะสำมำรถท�ำใหวำงแนวทำงป บตแบบเปนขนเปนตอนไดงำยขนกบทงยงจะเชอมโยงกบกำรป บตขนสงยง ขนดงจะไดเหนตอไปในหมวดธมมำนปสสนำ

ควำมเขำใจทถถวนตรงกน กจะไมท�ำใหตองถกเถยงเพรำะส�ำคญไวผดทรงจ�ำไวจ�ำกดจ�ำเขย ดงทปรำก กรณถกเถยงระหวำงชำงไมปญจกงคะกบพระอทำยในปญจกงคสตร พระสตตนตป กเลม ๑๐ คอพระอทำยกลำววำ พระพทธองคแสดงเวทนำไว ๓ชนดคอสขทกขและเฉยนำยชำงปญจกงคะเถยงหวชน ำวำไมใชพระพทธองคตรสเวทนำไวเพยงสองชนด คอสขและทกขเทำนนส�ำหรบควำมรสกเฉย นน เขำเดำเอำเองวำเปนธรรมละเอยดเปนสขอนประณต

พระพทธองคทรงทรำบกรณระหวำงนำยชำงปญจกงคะกบพระอทำยจำกพระอำนนททำนกตรสวำ

dungtrin.com

204 205

า รร

ดกรอานนท โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๒ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๕ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๘ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๓๖ กม โดยปรยายหนง เรากลาวเวทนา ๑๐๘ กม

ดกรอานนท ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางน ชนเหลาใดจกไมพากนใหความส�าคญ ไมพากนท�าความเขาใจ ไมพากนพรอมยนดซงค�าทเรากลาวไวอยางด บอกไวอยางดแลว ชนเหลานนจกเกดความบาดหมางกน เกดความทะเลาะกน ววาทกน จกทมแทงกนและกนดวยหอกคอปาก

ดกรอานนท ธรรมอนเราแสดงแลวโดยปรยายอยางนแล ชนเหลาใดจกใหความส�าคญ พากนท�าความเขาใจ พากนพรอมยนดซงค�าทเรากลาวไวอยางด บอกไวอยางดแลว ชนเหลานนจกสามคคกน ชนบานตอกน ไมววาทกน เปนดจน�าเจอดวยน�านม มองกนและกนดวยจกษอนเปยมดวยความรกอย

นนำจะเปนกรณศกษำส�ำหรบยคเรำดวย ถำหำกไมเขำใจพระพทธพจนถถวน มองไมเหนซงถงพทธประสงคในกำรตรสสอนแตละสงวำมงสจดหมำยใด กจะ ทมแทงกนและกนดวยหอกคอปำก เหมอนอยำงเชนในอดตทผำนมำ และจะมตอไปในอนำคตสมยของเรำมเครองไมเครองมออ�ำนวยควำมสะดวกใหศกษำพระพทธพจนไดอยำงทวถง กนำถอเปนโอกำสอนดทจะหลกเลยงกำรไมลงรอยกนได

ครำวนกลำวถงสงทนกภำวนำมกสงสยลงเลกน คอค�ำวำอำมส นนหมำยถงสงใดขอยกเอำเนอควำมในส ำยตนวภงคสตรพระสตตนตป กเลม๖มำแสดงประกอบเปนสวน

ควำมตอนหนงซงสอดคลองกนกบกำรเสวยสขเวทนำมอำมสไดแก

โสมนสอาศยเรอนเปนไฉน เมอบคคลเหนรปทางตาอนเปนเหยอลอทางโลกไดดงปรารถนา เพราะเปนสงทตนเหนได หรอหวนระลกถงรปทางตาอนเปนเหยอลอทางโลกทเคยไดเหนในกาลกอน อนลวงเลยไปแลว ดบไปแลว แปรเปลยนไปแลว จงเกดโสมนสขน โสมนสชนดนทเราตถาคตเรยกวาโสมนสอาศยเรอน

สรปคอ ถำไดเสพสงใดสงหนงทชอบไดอยำงใจ มลกษณะเปนเหยอลอแบบโลก ไมวำทำงตำหจมกลนกำยหรอใจกเรยกวำไดเสวยสขเวทนำประกอบดวยอำมสทงสน

ควำมตอนหนงซงสอดคลองกนกบกำรเสวยสขเวทนำไมมอำมสไดแก

โสมนสอาศยเนกขมมะเปนไฉน คอการทบคคลทราบความไมเทยง ความแปรปรวน ความคลายและความดบแหงรปทงหลายนนแล แลวเหนดวยปญญาชอบตามความเปนจรงอยางนวารปในกาลกอนและในบดนทงหมดนน ไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา ยอมเกดโสมนสขน โสมนสเชนนทตถาคตเรยกวา โสมนสอาศยเนกขมมะ

เนกขมมะ หมำยถง ควำมปลอดโปรงจำกกำม หำกผำน

dungtrin.com

206 207

า รร

กำยำนปสสนำมำกอนครบทกขนตอนกตองเคยอบรมจตรควำมเกดดบในทกบรรพ อำจเหนควำมเกดดบผำนลมหำยใจ หรออรยำบถหรอควำมเคลอนไหว หรอควำมเปนอสภะ หรอควำมเปนมหำภตรป หรอควำมเปนศพ อยำงใดอยำงหนง ซงลวนท�ำใหปลอดโปรงจำกกำมไดชวขณะ บรรพเหลำนนยอมน�ำมำตอยอดในเวทนำนปสสนำ วำดวยกำรรเวทนำอนปรำศจำกอำมส (เฉพำะจดนเปนสวนหนงทชใหเหนวำถำป บตสตป ฐำน๔ตำมล�ำดบกจะไมสะดดจะมยอดตอยอดทนตอทนไหลเรยงมำอยำงตอเนองเสมอ)

ควำมตอนหนงซงสอดคลองกนกบกำรเสวยทกขเวทนำมอำมสไดแก

โทมนสอาศยเรอนเปนไฉน เมอบคคลไมไดเหนรปทางตาอนเปนเหยอลอทางโลกดงปรารถนา หรอหวนระลกถงรปทางตาอนเปนเหยอลอทางโลกทไมเคยไดเหนในกาลกอน ดวยเพราะเปนสงทตนเหนไมได หรอเพราะรปนนลวงเลยไปแลว ดบไปแลว แปรเปลยนไปแลว จงเกดโทมนสขน โทมนสชนดนทเราตถาคตเรยกวา โทมนสอาศยเรอน

สรปคอ อยำกเสพผสสะอนเจอดวยกเลสอนใดแลวไมไดเสพอยำงใจนกกอำจเปนเหตใหเกดโทมนสไดทงสน

ควำมตอนหนงซงสอดคลองกนกบกำรเสวยทกขเวทนำไมมอำมสไดแก

โทมนสอาศยเนกขมมะเปนไฉน คอบคคลทราบความไมเทยง ความแปรปรวน ความคลาย และความดบของรปทงหลายนนแล แลวเหนดวยปญญาชอบตามความเปนจรงอยางนวา รปในกาลกอนและในบดนทงหมดนน ไมเทยง

เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดาแลว ยอมเขาไปตงความปรารถนาในความหลดพนอนประเสรฐ เมอเขาไปตงความปรารถนาในความหลดพนอนประเสรฐดงนวาเมอใดตวเราจงจกบรรลอายตนะทพระอรยะทงหลายไดบรรลบาง ยอมเกดโทมนสเพราะความปรารถนาเปนปจจยขน โทมนสเชนนทตถาคตเรยกวา โทมนสอาศยเนกขมมะ

สรปคอ ควำมอยำกไดมรรคผลนนเอง เปนเหตแหงโทมนสอำศยเนกขมมะ ตรงนนำตงขอสงเกตพเศษไวดวยวำ นบเปนเรองสำมญทนกภำวนำจะอยำกไดมรรคผล และเกดควำมทกขเพรำะไมไดอยำงใจอยำกรจก อำยตนะอกแบบหนง ทพระอรยเจำทำนเขำถงกน ไมวำอดต ปจจบน หรออนำคต กจะตองทกขกนเพรำะอยำกไดมรรคผลแบบเดยวกนหำกใครศกษำเวทนำนปสสนำอยำงด อบรมจตใหรโทมนสอำศยเนกขมมะนโดยแยบคำย กจะไมไปตดอยำก ในมรรคผลใหเสยเวลำเยนเยอ แตจะเปนผรทนตนเองแมทกขอนเกดจำกควำมอยำกไดมรรคผลกน�ำมำใชเปนเครองมอป บตธรรมได ไมตองเวนวรรคจำกงำนภำวนำมำจมจอมกบควำมโทมนสชนดหนงเปลำ

อเบกขาอาศยเรอนเปนไฉน คอเพราะเหนรปดวยตา ยอมเกดอเบกขาขนแกปถชนผปราศจากปญญา ยงไมชนะกเลส ยงไมชนะวบาก ไมเหนโทษ ไมไดสดบธรรม ยงหยาบอย อเบกขาเชนนนน หนไมพนรปไปได เพราะฉะนนเราตถาคตจงเรยกวา อเบกขาอาศยเรอน

หมำยควำมวำ เมอไดเหน ไดยน ไดกลน ไดลม ไดแตะตอง ไดคดนกใด แลวเกดควำมรสกเฉย ทวำเปนเฉยในลกษณะ

dungtrin.com

208 209

า รร

ทมกเลสแ งอย เชนเฉยเพรำะเสพสขจำกวตถนนมำจนชำชนหรอเพรำะทนทกขมำจนดำนชำหรอเฉยแบบรอคอยสงทดกวำหรอเฉยแบบเฉอยออกเหมอใจยงมลกษณะทบเพรำะปญญำถกปดกนไมรเหนวำผสสะกระทบตำง ลวนเปนอนจจงไมควรยดมนถอมนเหลำนเปนอเบกขำทยงใชไมไดตำมมตของพระพทธองค

อเบกขาอาศยเนกขมมะเปนไฉน คอบคคลเมอทราบความไมเทยง ความแปรปรวน ความคลายและความดบของรปทงหลายนนแล แลวเหนดวยปญญาชอบตามความเปนจรงอยางนวารปในกาลกอน และรปในบดนทงหมดนนไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา ยอมเกดอเบกขาขน อเบกขาเชนนนน หนไมพนรปไปได เพราะฉะนนตถาคตจงเรยกวา อเบกขาอาศยเนกขมมะ

ทพระพทธองคตองก�ำกบวำ อเบกขำเชนน หนไมพนรปไปได หมำยถงตองอำศยรปคอเหนรปไมเทยงจงเกดอเบกขำชนดน พระพทธองคชใหเหนวำ ยงมอเบกขำอยำงอนทไมตองอำศยรปเปนแดนเกดอยำงเชนอเบกขำในอรป ำนซงจะกลำวถงตอไปในหลกป บตเบองสง

โดยสรปคอ เรองกำรตงสตร เวทนำแบบมอำมสและไมมอำมสนนพระผมพระภำคเจำใหสงเกตควำมแตกตำงระหวำงเวทนำแบบโลก อนหยำบกบเวทนำแบบผป บตธรรมอนสขมวำมควำมเหมอนหรอตำงกนอยำงไร ท�ำควำมทรนทรำย อยำงเรยกรองหรอผลกไสไดมำกนอยกวำกนเพยงใด

จดมงหม�ย

เพอท�ำใหอ�ำนำจของสตรอยเหนออ�ำนำจของสขและทกข ทงระดบเลกนอยระดบกลำงจนกระทงระดบกลำแขง เมออ�ำนำจของสตรอยเหนอกวำสขทกข ประโยชนเบองตนคอท�ำใหศลบรสทธไดงำย เพรำะคลอยตำมอำรมณอนเปนไปในทำงรำคะและโทสะยำกสวนประโยชนเบองปลำยคอท�ำใหปญญำสวำงไสวโดยสะดวก แมเกดควำมสขกไมตดใจเหมอนจดไฟไมตดเพรำะสตชวนใหรอยเหนอยวำสขแคไหนกตองจำงลง สงใดจดจำงลงไดเปนธรรมดำ สงนนไมนำตดใจเลย

แนวท�งฝก

เมอเขำใจหลกทฤษ เกยวกบเวทนำพอสงเขปแลว กมำเขำเรองแนวทำงป บต ขอใหพจำรณำพระพทธพจนอนเปนบทเรมเวทนำนปสสนำดงน

เสวยสขเวทนาอย กรชดวาเราเสวยสขเวทนาเสวยทกขเวทนาอย กรชดวาเราเสวยทกขเวทนาเสวยอทกขมสขเวทนาอย กรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนา

ดแลวเหมอนงำย ดแลวเหมอนท�ำไดทนท กแคแยกใหออกวำตอนนก�ำลงสข ทกข หรอเฉย แตขอใหเขำใจวำเวทนำนปสสนำนนหมำยถงกำรเอำเวทนำเปนทตงของฐำนสต เปนเครองอำศยระลกรวำสงถกรนเปนของไมเทยงเกดดบอยตลอดเวลำ

dungtrin.com

210 211

า รร

มใชแคใหตอบตวเองแบบวบ วำบ วำก�ำลงสขทกขหรอเฉยแลวจบกนไป

ขอใหคดแบบมเปำหมำย วำเรำจะเอำเวทนำปอนใหสตและปญญำ ท�ำใหจตฉลำดในกำรปลอยวำงขนเรอย เพรำะฉะนน จะเหนเวทนำตองรอยำงเปนกลำงวำก�ำลงเหนอะไรกนแน สงนนเกดขนเมอไหรตงอยนำนเพยงใดดบลงแลวแปรเปนชนดไหน

แตมองแบบนจะเหนวำผเรมตนมกจบจดไมถก เอำแค แบบไหนทเรยก สข ทกข หรอเฉย กท�ำควำมลงเลไดพอแรงแลว แตรอยำงเปนกลำงใหตรงตำมจรง ยงท�ำควำมสบสนใหกบผเรมตนเขำไปใหญ เพรำะธรรมชำตคนเรำเมอใหไปจดจอสงเกตสงใดสงหนงกจะดงเอำควำมเคยชนแบบตำจองดหเงยฟงมำเปนหลกเมอสงทจองในทนเปนเวทนำ เปนนำมธรรมปรำศจำกรองรอยรปทรงเหมอนอยำงสสนและส�ำเสยง กยอมเกดอำกำรท�ำอะไรไมถกเปนธรรมดำ

อกประกำรหนงถำใหถำมตวเองวำขณะนก�ำลงสขทกขหรอเฉย ถำเอำควำมเคยชนของคนสวนใหญ แทนทจะรเขำไปตรงและตอบตนเองตรง กจะมอำกำรอยำงหนงน�ำขนมำ คอ ตงใจร เสยจนกระทงมผลกระทบใหเวทนำเดมเปลยนแปลงไป เชน ถำก�ำลงเปนสข พอมอำกำรตงใจด กไปเปลยนควำมสบำยของจตเสยแลว จตเกดภำระหนำทตองจองดเสยแลว สขเดมจงกลำยเปนเฉยไป หรอถำก�ำลงเฉย พอมอำกำรตงใจด ควำมเฉยเดมเมอถกเตมน�ำหนกของภำระหนำทเขำมำกแปรไปเปนอดอดกระเดยดไปทำงทกขเสยแทน

เพรำะฉะนน แทนกำรเขำไปรเวทนำตรง กอำจสงเกตผำนสภำพแวดลอม หรอเหตปจจยใหเกดเวทนำหนง ซงจะท�ำไดงำยกวำกนมำก และอกประกำรหนง ถำเรำรตววำแตละวนมเวทนำใหญ อนใดเกดขนเปนหลก คอเหนภำพรวมกอนวำเรำมชวตเปนสขหรอเปนทกข แลวคอยเจำะจงจ�ำเพำะเขำไป ฐำนสตคอ

เวทนำกจะแขงแรงมรำกมนคงใหพรอมพ นำยง ขนไดจำกหยำบถงละเอยด

ฝกสงเกตเวทนาทเดนประจำาตนเอง

จดประสงคของกำร กขอนคออำนใหออกวำ ภำพรวม ของเรำโดยปกตมเวทนำเปน สข ทกข หรอเฉย เปนหลก พดงำยคอ รตว วำชวตมควำมสขหรอทกขแคไหน ซงกเปนกำรพจำรณำเวทนำ ๓นนเอง เพยงแตเอำแบบครำวอยำงทสดกอน คอไมตองท�ำอะไรมำกไปกวำสงเกตตนเองเปนระยะ อำจจะหลำยชวโมงคอยท�ำควำมรสกเสยทหนงอย เมอนกไดกบอกตนเองวำวนนรสกอยำงไรเปนหลก เมอรวม แลวกไดขอสรปวำ ชวงนเปนสข ทกขหรอเฉย ซงเมอได ขอมล ทถกตองแลว กจะไดจบตำมองเวทนำทมำเยอนเรำในฐำนะขำประจ�ำนนอยำงถนดถน อนจะเปนสะพำนเชอมไปรเวทนำอน ตำมมำไดในภำยหลง

เพอใหเกดควำมมนใจวำเรำเหนเวทนำประจ�ำตนเองตรงจรงโดยปรำศจำกอคตหรอควำมเขำขำงตวเอง กอำจเลงเขำมำถงนสยใจคอหรอโครงสรำงจตใจในหลำย แงมม เพอใหเกดกำรรตวจำกกำรส�ำรวจกนอยำงตรงไปตรงมำ

สงเกตนสยทางการคด

สงเกตแคงำย วำเปนคน คดมำก หรอ คดนอย ปกตคนคดมำกหรอฟงจดนน จะเปนพวกมควำมทกขอนเกดจำกพำยคลนสมองอยเปนนตย สวนคนคดนอยจะออกไปทำงเฉย หรอไมกกระเดยดไปทำงสขอนเกดจำกควำมเยนใจ

ลกษณะของสขดวยควำมคดคอใจทปลอดโปรงลกษณะของ

dungtrin.com

212 213

า รร

ทกขดวยควำมคดคอใจททบตน ลกษณะของเฉยดวยควำมคดคอใจทมวมน

นอกจำกคดมำกและคดนอยแลว ยงตองซอยแยกออกไปอกคอคดมำกนน คดมำกอยำงเปนระเบยบหรอคดมำกแบบฟงซำนไรจดหมำย หำกคดมำกอยำงเปนระเบยบแลว แมเบองตนจะออกไปทำงทกขเวทนำในทสดกคลคลำยกลำยเปนสขเวทนำหรออเบกขำเวทนำไปจนได เพรำะคดแลวจบคดแลวไดขอสรปสวนคนฟงซำนแบบไรจดหมำย จะรกษำทกขเวทนำไวไดเรอย เชน เกดเรองใหกงวลนดเดยว กจะคดเปนทกขซ�ำซำกอยทงวนทงคน จนกวำจะมเหตปจจยมำแทรกแซงใหทกขเวทนำออนก�ำลงลง

และส�ำหรบคนคดนอยกเชนกน ตองมองตวเองใหออกวำคดนอยอยำงคนมสมำธ หรอวำคดนอยอยำงตดเหมอ หำกคดนอยอยำงมสมำธจตจะท�ำใหกำยไดดลหลงสำรทเปนประโยชนออกมำเสมอ ซงกยงผลใหเกดควำมสขทงกำยสบำยทงใจสวนถำคดนอยแบบตดเหมอนนกำยมกมควำมแปรปรวนหรออยำงนอยกสอสภำพออนแอไรก�ำลง โดยมำกมกท�ำใหเฉยหรอกระเดยดไปทำงทกขแบบคนไรจดหมำยปลำยทำงไรควำมหวงและควำมแจมใสในชวต

เมอตระหนกวำตวเองเปนคนอยำงไร มวธคดแบบฟงหรอสงบ กเทำกบไดมมมองเวทนำทถกตอง และสำมำรถรเวทนำไดเกอบตลอดเวลำ เชน ถำอยในอำกำร คดไมเลก กบอกตนเองไดเลยวำขณะนนก�ำลงเกดโทมนสหรอทกขทำงใจ เวนแตอำกำรคดไมเลกนนจะมเหยอลอแบบโลก ใหเกดโสมนสหรอสขทำงใจ

เมอ รตว วำก�ำลงสขหรอทกขเพรำะควำมคด กใหสงเกตเปนระยะ เหมอนแอบมองเลน ออกมำจำกภำยใน วำเมอควำมคดสงบลงเกดควำมแตกตำงในเวทนำไปมำกนอยเพยงใดเมอพำยควำมคดกลบกอขนใหม เวทนำแปรตวไปเปนแบบไหน ตรงนนจะเหนควำมเกดดบของเวทนำอนเปนไปพรอมกบเหตปจจย

แคเพยงเลกหมกมนกบควำมคดเปลยนเปนเ ำสงเกตเวทนำอนเปนผลของนสยทำงกำรคด กจะท�ำใหพฤตกรรมทงภำยในและภำยนอกเปลยนไปไดมำกแลว คอใจจะคอย ปรบมำทำงเบำจำกควำมคดมำกขนเรอย เพรำะรตำมจรงวำสขเวทนำเกดขนไดงำย เพยงคดใหนอยคดใหเปนเรองเปนรำวคดใหจบเทำนน

สรปหลกกำรสงเกตคออำจตงค�ำถำมเปนขอ ไวดตวเองเปนระยะดงน

ก�ำลงคดมำกหรอคดนอย

คดอยำงเปนระเบยบหรอแบบฟงซำนไรจดหมำย

ระหวำงจตคดกบจตสงบมควำมแตกตำงอยำงไร

เมอไดค�ำตอบจะเปนขณะเลก หรอชวงเวลำกวำง กจะเกดควำมรตวขนมำตำมจรงวำตนเองเปนคนทคดแลว

สขมำกสขนอยหรอหำควำมสขไมไดเอำเลย

ทกขมำกทกขนอยหรอหำควำมทกขไมไดเอำเลย

เฉยมำกเฉยนอยหรอหำควำมเฉยไมไดเอำเลย

สำารวจรสงดงดดใจในแตละวนของตนเอง

ถำเปนคนมจตใจไมเปนอสระ ตองหำวตถยดเหนยวพงพงกตองสองกนหลำยวำระ เชน ถำเปนผมโอกำสด ไดเสพสงทตนปรำรถนำเสมอ โดยปกตยอมเสวยสขเวทนำอย แตถำโอกำสดนนหมดไปนำนครงจงไดเสพสงทตนปรำรถนำจตใจกยอมดนรนจะตเปนสขไปไมไดวำระนนยอมเสวยทกขเวทนำอย

ขอใหสงเกตวำ บคคลหรอวตถอนเปนทรกของเรำนน ยงถกใจเทำไหรยงเหมอนมแรงดงดดจตใจเรำใหไปจอแมอยหำงไกล

dungtrin.com

214 215

า รร

กเปนเสมอนแมเหลกทรงพลงทสงแรงกระท�ำกบจตเรำตลอดเวลำ

เมอตงแงสงเกตเชนนแลว กใหดงำย วำเมอสำมำรถเขำถงบคคลหรอเอำวตถมำอยในมอไดอยำงใจยอมเกดควำมสขสมหวงแตถำไมสำมำรถเขำถงบคคลหรอไมอำจเอำวตถมำไวในมออยำงใจยอมเกดอำกำรตรงขำมคอเปนทกขกระวนกระวำย

หำกยงนกไมออกวำจะเรมส�ำรวจจำกตรงไหน ตนเองยดตดจตใจตองพงพำบคคลหรอวตถภำยนอกมำกนอยเพยงใด กอำจนบจำกปจจย๔กอนเสอผำอำหำรทอยยำรกษำโรคใจเรำวงเขำหำสงเหลำนดวยขดควำมตองกำรระดบใด ไดสมใจเสมอหรอไม แลวนบไปถงบคคลอนเปนทรก รำยกำรวทย-โทรทศน อนเตอรเนตพำหนะแกวแหวนเงนทองฯลฯคดถงสงใดขอใหส�ำรวจวำป กรยำทำงใจของเรำทมตอสงนนเกด อยำก ขนำดไหน เมอเสพสงนนแลว สขสมใจ เพยงใด

หมนสงเกตเรอย เชนน กจะไดภำพกวำง ขนมำวำเรำเปนคน อยำกมำก หรอ อยำกนอย สวนถำจะใหแจกแจงวำธรรมดำเรำสข ทกข หรอเฉย จำกระดบควำมอยำกขำงตน กตองดวำสมอยำกบอย หรอไมคอยสมอยำกสกเทำใดนก

สรปหลกกำรสงเกตคออำจตงค�ำถำมเปนขอ ไวดตวเองเปนระยะดงน

ก�ำลงอยำกมำกหรออยำกนอย

สมอยำกหรอขดของ

ระหวำงก�ำลงอยำกกบหมดอยำกมควำมแตกตำงกนอยำงไร

เมอไดค�ำตอบจะเปนขณะเลก หรอชวงเวลำกวำง กจะเกดควำมรตวขนมำตำมจรงวำตนเองเปนคนทอยำกแลว

สขมำกสขนอยหรอหำควำมสขไมไดเอำเลย

ทกขมำกทกขนอยหรอหำควำมทกขไมไดเอำเลย

เฉยมำกเฉยนอยหรอหำควำมเฉยไมไดเอำเลย

ตระหนกในความมเมตตาของตนเอง

ในมหำสหนำทสตรพระสตตนตป ก เลม๑พระพทธองคทรงตรสกะชเปลอยชอกสสปะวำ เมตตำจตนนคอจตอนไมมเวรไมมควำมเบยดเบยนซงหมำยถงกำรคดกำรพดและกำรท�ำอนไมมเวรกบใคร ไมไดเบยดเบยนใครใหเดอดรอน ลกษณะอนเปนตรงขำมกบควำมไมมเวร เชนกำรใหอภยหรอลกษณะอนเปนตรงขำมกบควำมเบยดเบยนเชนควำมมใจเกอกลยอมเหมำรวมเอำทงแงของทำนและศลเขำไวดวยกนในจตใจอนเปยมดวยเมตตำ

เมตตำจตยอมน�ำมำซงควำมปลอดโปรง เบำสบำยจตโดยตวเองแปลวำยงเปนคนมเมตตำมำกเทำไหรกยงมควำมสขมำกขนเทำนนเปนเงำตำมตว แปลกแตจรงกคอ คนเรำไมตระหนกในขอน หรอแมรตำมทฤษ วำเมตตำแลวเปนสขหนำตำผองใส ใจก นกระแสควำมอยำกผกเวรไมได ตำนกเลสขอทวำดวยควำมอยำกเอำอยำกเบยดเบยนตำง นำนำไมส�ำเรจ

หำกหมนสงเกตเขำมำทควำมคดและกำรกระท�ำของตนเองกจะไดภำพกวำง ออกมำวำเปนคน เมตตำมำก หรอ เมตตำนอย ถำเมตตำมำกจะอยำกเปน ำยให ไมคอยจองเปน ำยเอำกบทงจะใหอภยเกง ไมตดใจเอำเรองเอำรำวกบใคร ไมสนใจเรองไดเปรยบเสยเปรยบสนใจแตจะเอำสขทำงใจเปนหลก

นอกจำกนน ตวควำมเมตตำทแทจรงนน แคคดกคดไมออกแลวเรองตใครใหเจบ เพงเลงอยำกไดของใครอยำกรวมประเวณกบคนมเจำของทงรวำเจำของตองเจบใจ โปปดมดเทจทงรวำไมใชเรองจรงตลอดจนกระทงเสพสรำยำนรกใหใจขำดกระแสเมตตำ

เมอส�ำรวจควำมมเมตตำจตของตนเองผำนแงมมเชนทำน

dungtrin.com

216 217

า รร

และศลอยำงละเอยด กจะพบควำมจรงวำ โดยภำพรวมแลวเรำเปนผมโสมนสหรอควำมสขทำงใจมำกนอยแคไหนส�ำหรบปถชนทวไปนน ดด ตอใหมเมตตำปำนใด กจะพบทงควำมนกคดอนขดแยงกบเมตตำจตเปนครำว เมอรไดบอย กระทงจตเกดปญญำขนมำวำคดในทำงไรเมตตำแลวเปนทกข จะคดมนไปท�ำไม ถงตรงนนกระแสสขทเกดขนในชวตโดยรวมกจะเดนชดใหจบร เปนฐำนสตทมนคงขนเรอย

สรปหลกกำรสงเกตคอ เรำอำจตงค�ำถำมเปนขอ ไวดตวเองเปนระยะดงน

ก�ำลงมเมตตำมำกหรอมเมตตำนอย

เกดควำมนกคดขดแยงกบกระแสเมตตำหรอไม

ระหวำงควำมเมตตำกบกำรมเวรแตกตำงกนอยำงไร

เมอไดค�ำตอบจะเปนขณะเลก หรอชวงเวลำกวำง กจะเกดควำมรตวขนมำตำมจรงวำตนเองเปนคนทเมตตำแลว

โสมนสมำกโสมนสนอยหรอหำควำมโสมนสไมไดเอำเลย

โทมนสมำกโทมนสนอยหรอหำควำมโทมนสไมไดเอำเลย

เฉยมำกเฉยนอยหรอหำควำมเฉยไมไดเอำเลย

ฝกสงเกตเวทนา ๓

หำกเรมรเวทนำทเดนประจ�ำตนเองไดบำงแลว แยกแยะไดแลววำชวงนก�ำลงมควำมสข มควำมปลอดโปรงสบำยใจ ชวงนมควำมทกขมควำมอดอนตนใจหรอชวงนมควำมเฉยไมถงกบสดชนแตกไมนบวำหอเหยวกควรพ นำสตใหแขงแรงจดจออยกบเวทนำอนเปนปจจบนมำกขนรเหนใหถขนกระทงกำวสควำมสำมำรถทำงจต ทจะรบทรำบเวทนำโดยควำมเปนธรรมชำตชนดหนงทเกดขน

แลวดบไปไมนำยดมนถอมน

ฝกสงเกตเวทนา ๒ และเวทนา ๕

เวทนำ๒ไดแกเวทนำทำงกำยและเวทนำทำงใจ

เวทนำ ๕ ไดแก สขทำงกำย สขทำงใจ ทกขทำงกำย ทกขทำงใจและอเบกขำ

ถำหดแยกแยะใหออกวำขณะหนง มเวทนำทำงกำยหรอทำงใจทโดดเดนอย เพยงเทำนกจะมควำมฉลำดทำงจตเพมขนอยำงนกไมถง

กอนอนตองยกตวอยำงวำ คนทวไปไมมควำมรเทำทนกนวำเวทนำทก�ำลงเดนในปจจบนนน เปนไปทำงกำยหรอทำงใจ เชนบำงคนไมคอยเดนกลำงแจงไมคอยตองถกแดดรอนพอจ�ำเปนตองเดนกลำงแดดผวถกควำมรอนเขำหนอยกเกดอำกำรทรนทรำยทนไมไหวเหมอนก�ำลงถกกระท�ำทำรณสำหส ทงทควำมจรงไมสบำยผวกำยพอทน ไมหนกหนำอะไร แตใจกลวผวเสย กลวเหงอออกเหนอะหนะ คดโทษบคคลหรอสถำนกำรณทท�ำใหตองมำเดนตำกแดดจงเหมอนจะทนไมไหวคลำยจะเปนจะตำยเดยวนน

พดใหงำยคอถำรขอบเขตของทกขทำงกำยอยำงเดยวไมเกดป กรยำทำงใจ คอเสวยแตทกขทำงกำย ไมเกดควำมโทมนส (คอทกขทำงใจ)กจะเหนควำมแตกตำงอยำงชดเจน

คนเรำมกเสวยทกขทำงใจ แลวกรองวำโลกไมยตธรรม ทงทจรง ทกข เปนบทลงโทษทำงใจอนยตธรรมสงสดส�ำหรบคนคดมำก เรำจะคดนอยลงเมอเพยงเรมสงเกตแยะแยะออก วำขณะหนง เวทนำทำงกำยเปนอยำงไร เวทนำทำงใจแตกตำงกนหรอไมขอเพยงยำยควำมสนใจจำกเวทนำทำงใจไปจออยกบเวทนำทำงกำยกจะเกดปญญำขนมำวำ กำรครองอตภำพมนษยน เวทนำทำงกำย

dungtrin.com

218 219

า รร

จะหนกไปทำงสขหรอเฉย เพรำะฉะนน ถำจะทกขกมกทกขทำงใจเปนหลก

ในทำงกลบกน เมอสงเกตสขเวทนำ หำกลองแยกแยะกนจรง แลว น�ำหนกควำมสขทำงใจจะทวมทนลนเหลอ และยดระยะไดยำวนำนกวำสขทำงกำยเปนอนมำก ยกตวอยำงเชน เมอเหนหนำตำใครหลอเหลำหรองดงำมถกใจ หรอไดยนเสยงใครไพเรำะเสนำะโสตแลวเกดควำมรสกเปนสขทไดเหนทไดยนควำมสขนนจะกนเวลำเพยงสนเมอมองหรอฟงนำนไปใจกจะคอย ถอนคอยถอยออกมำจำกควำมสขเมอแรกพบ

แตหำกใบหนำนนหนมำยมเพอเรำโดยเฉพำะ หำกเสยงนนเปลงออกมำเพอทอดไมตรแกเรำเปนพเศษ แมใบหนำหรอแกวเสยงนนจะหำงไปนำนแลวเรำกจะยงมโสมนส(คอสขทำงใจ)อยำงตอเนอง และอำจทวขนเรอย เมอยงนกเขำขำงตวเองไปตำงนำนำ สรำงควำมหวง สรำงวมำนอำกำศไปตำมประสำคนยงมควำมโลภในกำมคณ

เมอแยกแยะตรงนได เอำใจมำจออยกบเวทนำมำกกวำจนตนำกำร กจะเกดควำมโลภนอยลง ลดโอกำสผดหวงหรอทกขเพรำะควำมโลภใหตกต�ำลงไดถนด เพรำะเมอเหนโสมนสเปนเพยงธรรมชำตชนดหนง เปนสภำวะอยำงหนงทไมมสำระมำกไปกวำเกดแลวดบ กเทำกบตดสะพำนเชอมโยงระหวำงใจเรำทมตอบคคลหรอวตถทำงกำมลง บคคลหรอวตถจะมคำทำงกำมไดอยำงไรหำกใจเรำไรซงโสมนส เหมอนคทอยกนมำนำนจนเบอ แมรปรำงหนำตำยงเยำยวนเพยงใดแตใจไมยนดเสยแลวกรงแตจะเกดควำมแหนงหนำยยงเหนยงเบอกนเปลำ

กำร กรอเบกขำเวทนำวำเกดขนทำงกำยหรอทำงใจนนนบวำนำ ก นใหช�ำนำญใหเกดควำมรชดเพรำะเมอ กจนรไดแมนย�ำยอมไดเครองรทอยตดตวเรำเปนสวนใหญเหนอเวทนำชนดอน

อเบกขำมกเกดจำกควำมไมไดชอบหรอชงเปนพเศษ ไมมอะไรแปลกใหมใหตนเตนเปนพเศษ อยำงเชน กำรลำงหนำแปรงฟนกำรดมน�ำเปลำขณะทยงไมกระหำยกำรนงคดถงก�ำหนดนดในหนำทกำรงำนฯลฯ

บำงคนรสกเฉย อยตลอดเวลำ ถำไดสงเกตเสยหนอยวำในควำมเฉยนน เฉยเพรำะอำกำรทำงกำยหรอเฉยเพรำะคดนก กจะเหนชดวำ เพรำะมกำยปรำก อยจงมควำมเฉยทำงกำยขนมำไดเพรำะมใจปรำก อยจงมควำมเฉยทำงใจขนมำได ไมใชวำอย จะรสกเฉย ขนมำจำกควำมวำงเปลำในอำกำศตรงควำมตระหนกนนสตรจะ เรมเหนชด เขำไปถงเหตปจจยเปนขณะ เลกเขำใจเอำเองวำอเบกขำเวทนำเกดขนอยำงตอเนองเองโดยปรำศจำกเหตปจจยทำงรปนำม

ฝกสงเกตเวทนา ๖ และเวทนา ๑๘

เวทนำ๖ไดแก เวทนำอนเกดจำกผสสะทำงตำหจมกลนกำยใจ

เวทนำ ๑๘ ไดแก เวทนำ ๖ ทจ�ำแนกดวยโสมนส โทมนสและอเบกขำ

กำร กรในขอน จะตวงแคบเขำมำหำปจจบนละเอยดลออยงขนกลำวคอไมเพยงแบงวำเวทนำเกดขนทำงกำยหรอทำงใจแตจะซอยยอยลงไปอยำงละเอยดวำเวทนำนน มแหลงก�ำเนดมำจำกผสสะชนดใด

บำงทเรำร สกวำตำกบหเปนทมำหลกของเวทนำทงหลำยและตำกบหมกท�ำหนำทควบคกน แตควำมจรงเมอพนจลงไปชด จะเหนเวทนำเกดขนเสมอเมอมกำรประจวบกนระหวำงตำกบรป หกบเสยงจมกกบกลนลนกบรสใจกบควำมคดนกและเวทนำทมำจำกแตละทำงกมอทธพลตอจตใจ ผสสะแตละประเภทท�ำใหเกด

dungtrin.com

220 221

า รร

ควำมแรงของสขทกขเฉยไดไมแพกนเลย

เมอ กแบบแยกรทละผสสะไปจนกระทงเกด ควำมรเวทนำ ขนในทกผสสะจะเกดควำมหยงซงในควำมจรงทวำ เอำจตไปจอกบผสสะใด กเสพเวทนำจำกผสสะนน และเหนวำเวทนำจำกผสสะทงหลำยมเนอหำเดยวกนวนเวยนอยแคสขทกข เฉย เรำจะไมมำมวคนหำวำเวทนำมรปทรงเปนเหลยมมมหรอวงกลมเกดขนทกลำงอกหรอในหว แตจะชดแกใจวำรผสสะตรงไหน เวทนำกเกดขนตรงนนเอง มควำมเปนอยำงนนเอง ไรรปรอยหรอเคำเงำอนใดเกนเลยไปกวำควำมเปนเชนนนทปรำก ตอใจโดยตรง

นอกจำกควำมละเอยดของกำรเหนแลว ควำมตอเนองในอำกำรรจะแตกตำงจำกกำรรเวทนำ๓แบบผวเผนมำกกลำวคอถำกตำมแงมมมองของเวทนำ๖พอจตถงครำวเปลยนอำกำรจอจำก

ผสสะหนงไปสอกผสสะหนงกจะรเทำทนควำมหนกเบำของเวทนำทแปรไปชนดของเวทนำทกระโดดไปมำระหวำงสขทกขเฉย

ยกตวอยำงเชน ตำก�ำลงมองรปสวย แตหไดยนเสยงลงเลงขดจงหวะขนมำ กจะทรำบวำสขเวทนำเปลยนเปนทกขเวทนำเสยแลวเวทนำทงสองชนดเกดจำกผสสะทำงกำยเหมอนกนแตตำงชองตำงแดนก�ำเนด ถำไมก�ำหนดรวำเวทนำใดมำจำกผสสะไหน จะใหรเพยงเวทนำทผนผวนอยำงรวดเรวนน เปนไปไดยำกมำกในขนเรมก

หรอหำกไดยนเสยงดนตรเพลงโปรดแลวเกดโสมนสจบจตจบใจขนมำแรง ขนำดยมไมรตวหำกสงเกตแบบพนจพจำรณำแลวกอำจพบวำล�ำพงเสยงเพลงนนท�ำใหเกดควำมสขอนเกดจำกผสสะทำงหไมมำกนก แตททวขนเปนโสมนสแรงจนแยกยมกวำงกเพรำะใจเกดจนตนำกำรเพรดแพรวขนมำ อำจนกถงคนรก อำจนกถงควำมสวำงและดนแดนใน นหรออำจจะคดไกลไปไหนตอไหนกไดไมจ�ำกด ถำแยกออกวำสขเพรำะเสยงกระทบห กบโสมนสเพรำะควำมคดกระทบใจตำงกนอยำงไร กจะเรมทงกบควำมรใหม ทวำ

ผสสะทำงกำยกบผสสะทำงใจนนเปนคนละเรองกน แตควำมเชอมโยงรวดเรวท�ำใหหลงนกมำตลอดวำเปนอนเดยวกน

ผลของควำมเทำทนอยำงละเอยดนน จะท�ำใหเกดปญญำรแจงเชนทเคยเขำใจวำเรำ มควำมสขตลอดวน หรอ มควำมทกขทงป นนผดอยำงมหนตเพรำะแทจรงมเวทนำเกดดบยบยอยตลอดเวลำ เพยงแตวำเมอหมดเหตแหงเวทนำยอยหนง แลว จตกจะตดกลบไปเสวยเวทนำทมำจำกเหตหลกตอไป

สรปคอ กใหเทำทนเวทนำทเกดจำกผสสะหนง กจะคอยพบวำเรำรละเอยดขน ตอเนองขนอยำงนำอศจรรย จำกไมเคยตระหนกวำก�ำลงสขทกข หรอเฉย เลยดวยซ�ำ กลบกลำยเปนแจมแจงวำก�ำลงสขทกขหรอเฉยดวยเหตอนใดแมกระทงรบผสสะนำปรำรถนำหนง แตใจหนเหไปทำงอนบำงกลบมำทผสสะเดมบำงกอใหเกดควำมกระตก ควำมขำดตอนของเวทนำตำมกน กไหวทนอยำงแจมชด

รเวทนาใหเหมอนตาเหนรป

พระผ มพระภำคจะก�ำกบไวเสมอ วำกำรร แบบทเปนสตป ฐำน ๔ นนตอง รชด หมำยควำมวำคณภำพจตตองดพอสมควร เพรำะแมเวทนำจะเกดขนตลอด ๒๔ ชวโมง แตหำกขำดควำมรชดเขำไปในควำมเปนเวทนำเสยแลวกำรทจะเหนเวทนำโดยควำมเปนของเกดดบยอมยำก

ฉะนน ผจะไดชอวำช�ำนำญเวทนำนปสสนำนน อยำงนอยตองดเวทนำไดช�ำนำญเหมอนอยำงตำเหนรป ดงททำนแสดงไวในเวทนำนปสสนำนเทสสตป ฐำนวภงคพระอภธรรมป กเลม๒มใจควำมคอ

นกภาวนายอมเสพ ยอมท�าใหเจรญ ยอมท�าใหมาก ก�าหนด

dungtrin.com

222 223

า รร

ดวยดซง ‘นมต’ แหงเวทนาตางๆทงทมอามสและไมมอามส

ควำมหมำยของ นมต ในทนคอเครองหมำยบอกทำงใจวำอะไรเปนอะไร ตวของเวทนำเองปรำศจำกรปรำง ไมมส ไมมกลนไมมรสเรำจะก�ำหนดรภำวะหนง ของเวทนำไดดวยใจเทำนนประสำทสมผสทำงอนไมอำจลวงรควำมปรำก ของเวทนำไดเลยปกตเวทนำจะเกดขนแลวมตณหำ หรอควำมทะยำนอยำกของใจแลนเขำจบทนท รวดเรวและกลมกลนจนเรำแยกไมออกวำตรงไหนคอสข ตรงไหนคออยำกสข ตรงไหนคอทกข ตรงไหนคออยำกพนทกข ตอเมอเรมหดสงเกตวำแตละผสสะมเวทนำประจ�ำตนดงกลำวแลวในหวขอกอน ท�ำ ไปจตจะมควำมสำมำรถแยกแยะจนเหลอควำมรเหนเพยงนมตแหงเวทนำวำแตละชนดม ควำมเปนอยำงนนเอง

หำกรตววำพนฐำนจตยงขำดคณภำพ กอำจใชเครองทนแรงงำย คดงำย วำเพอใหเกดควำมเหนชดเบองแรกตองเอำ เวทนำทเดนชด มำเปนสงถกรและแนนอนเวทนำจะเดนกตอเมอผสสะมควำมหมำยพเศษทำงกำยหรอทำงใจ เชน เดนชนของแขงเขำอยำงจงหรอไดสงทปรำรถนำมำนำน

กำรเปนทกขจำกบคคลทนำระคำยกนำน�ำมำใชเปนบท กควำมโกรธและควำมเกลยดชงนบเปนทกขเวทนำทชดเจนมำกเพยงเรมคดเสยวำ เกดทกขเวทนำกด จะไดมเวทนำใหด ให กเหนชดเหมอนตำเหนรป เอำควำมนกคดเกยวกบศตรหรอคนรำยทงไปกอน เหลอแตควำมจรงทำงควำมรสกของเรำเอง เมอไหรเหนไดชดกจะเรมสนกกบกำรเหน เชน ทกขเวทนำเกดขนจำกผสสะแบบใดเหนหนำเขำฟงเสยงเขำคดถงเรองเกยวกบเขำหรอรวมกนทงหมด

เมอสำมำรถมองไดวำทกขเวทนำเปนสภำพธรรมอยำงหนงเกดจำกผสสะ หมดผสสะทกขเวทนำกดบไป ไมเหนตวเรำอยใน

ทกขเวทนำนน ในทสดกจะเหนเขำในอกมมมองหนง คอสกแตเปนตนก�ำเนดแหงเวทนำอกชนด เปนประโยชนอยเหมอนกนคำทท�ำใหเรำมโอกำส กเวทนำนปสสนำ เรำตงมมมองไวลวงหนำอยำงมนคงแลววำ ทกขเวทนำเอำไว กร กระแสเมตตำจะเกดขนกบตวตนเหตแทนควำมรสกเกลยดชงไปเอง เรยกวำไดทงปญญำและเมตตำเปนผลลพธควบคกน

สรปคอ ตองหดเปนนกฉวยโอกำสทำงธรรม มองวำเวทนำแรง ทกชนดคอนำททรอคอย แมแตจงหวะของทกขหนกกเปนโอกำสทองไดไมวำจะปวยไขชนดซมหนกเกดอำกำรแพรกตกงำนหรออบจนเหมอนอยำก ำตวตำย เพรำะสดโตงของเวทนำดำนลบยอมปรำก เดนชดโดยตวของมนเองเนนนำน จะเพงหรอเผลออยำงไรกครอบง�ำจตอยอยำงนนทงวนทงคน ดวยเหตทควำมคดกระทบใจยอมมพลงมหำศำลจนจตเหมอนถกตรงไว พนธนำกำรไวกบท หนไปหำผสสะอนไดแคเดยวเดยวกตองกลบมำวนเวยนแบบเดยวกบววพนหลก

รเวทนาอาศยอานาปานสต

ส�ำหรบผผำนอำนำปำนบรรพมำแลวอยำงไดผล จะอำนสวนนของอำนำปำนสตสตรพระสตตนตป กเลม๖ไดอยำงกระจำง

ดกรภกษทงหลาย สมยใดภกษส�าเหนยกอยวา…เราจกเปนผก�าหนดรปต หายใจออกเราจกเปนผก�าหนดรปต หายใจเขา

ส�าเหนยกอยวาเราจกเปนผก�าหนดรสข หายใจออก เราจกเปนผก�าหนดรสข หายใจเขา

dungtrin.com

224 225

า รร

ส�าเหนยกอยวาเราจกเปนผก�าหนดรจตสงขาร หายใจออก เราจกเปนผก�าหนดรจตสงขาร หายใจเขา

ส�าเหนยกอยวาเราจกระงบจตสงขาร หายใจออกเราจกระงบจตสงขาร หายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย ในเวลาเชนนน ภกษชอวาพจารณาเหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได

ดกรภกษทงหลาย เรากลาวการใสใจลมหายใจออกลมหายใจเขาเปนอยางดน วาเปนเวทนาชนดหนงในพวกเวทนา เพราะฉะนนแล ในเวลานน ภกษจงชอวา พจารณาเหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย

ในอำนำปำนบรรพไดกลำวถงจดนโดยนยของกำรพจำรณำองคประกอบเพอใหจตพรอมรวมดวงลงถงปฐม ำนแตในสวนของเวทนำนปสสนำจะกลำวถงอกครงในแงทน�ำปต สข และภำวะไรควำมคด(จตสงขำรระงบ)มำเปนเครองพจำรณำเวทนำ

เมอมำถงขนทปตซำนแรงและสขเยนเปนหนง กจดเปนเวทนำชนดแรงทปรำก ตวใหรเองโดยไมตองตงใจก�ำหนด คอเปนขวตรงขำมทสดกบทกขหนก ซงเคยกลำวถงแลววำมแงดเพรำะเปนโอกำสทองในกำรมองเหนเวทนำชดเดนเหมอนตำเหนรป

สขเวทนำอนเกดจำกดวงจตทแนวนงมนคงไรควำมคดนน

ลกษณะของตวเวทนำจะบรสทธขน ไมกลวปนดวยนำมธรรมอน เชน ควำมอยำกในกำมรำคะ หรอกระทงควำมโลภจะไขวควำเอำรปธรรมหรอนำมธรรมใดอนมำครอง อยำงนอยกในชวขณะทยงเสวยวเวกสขอยเพรำะวเวกสขเองยอมเปนเพดำนของควำมพอใจอนไมอำจแทนทดวยสงอนใด

ขอใหสงเกตมำก กบแนววธของพระพทธองคททำนชวำจะรปตรสขรระงบควำมคดนนใหรพรอมอำกำรหำยใจออกและหำยใจเขำ จะกลำววำใชกำรหำยใจเปนตวประกนควำมมสตกได หรออยำงทเหนพระพทธองคระบชดวำควำมใสใจลมหำยใจออกและเขำอยำงด นนแหละคอตวเวทนำ

อนนเหมอนทเคยกลำววำ ใจจอเขำกบผสสะใดชด เวทนำของผสสะนนกถกรชด เมอเรำมจตทสงบนงเปนธรรมเอก มอำกำรใสใจอยำงด ในลมหำยใจ จดศนยรวมของสขเวทนำทงหมดยอมปรำก ณทนนเองและพระผมพระภำคกบญญตไววำท�ำไดอยำงนถอเปนสตรเวทนำชนดหนงในเวทนำทงหลำย

ผลของกำรร ปตสขโดยไมลมลมหำยใจออกและเขำกคออำกำรชนดหนงของจต คอแยกออกมำเปนผร ผเ ำด ผไมกลวปนอยกบตวของเวทนำเสยเอง สมดงทพระพทธเจำตรสให ส�ำเหนยกอยวำเรำจกเปนผก�ำหนดรปตสข

เมออยในฐำนะแปลกแยกกยอมไมยดไมยนดวำนนเปนปตของเรำ เปนสขของเรำ แตเหนตำมจรงวำปตสขเกดจำกเหตปจจยเปนสภำวะทำงธรรมชำตทจะตองดบลงเมอหมดเหตปจจย เรำเกบไวเปนขอมลหนงปอนใหจตทรำบ วำสขเวทนำอนปรำก เดนในสมำธจตนน จดเปนสขทปรำศจำกอำมสแบบโลก ไดอยำงหนงเปนสขในระดบของสมถะจะมควำมแชมชนทหนกแนนเนยนเสมอกนชนดเตมอกเตมใจ ไมมควำมพรอง ไมมควำมกระวนกระวำยไมมควำมเรำรอนแทรกเจออยตรงไหนของจตสกกระผกรนเทยบไดกบผนหญำงำมทขลบเรยบเสมอกนทงสนำม

dungtrin.com

226 227

า รร

เทยบกบขณะแหงควำมสขแรง ขณะอยนอกสมำธภำวนำนนมกมกเลสตณหำปนเปอนอย แลวอยไดเดยวเดยวกจำงลง เรยกวำสขไมเตมอกเตมใจ มควำมพรอง มควำมกระวนกระวำย มควำมเรำรอนใครอยำกแทรกเหมอนผนหญำเขยวทแซมระเกะระกะดวยวชพชตะปมตะปำดวยดอกเหดนำเกลยดไปทงสนำม

และเมอมำถงขนนกจะทรำบวำนยำมของเวทนำนนแปรผนไดตำมคณภำพของจตแตละบคคล ส�ำหรบผทผำนสขเวทนำชนเยยมมำแลว สขเวทนำของคนทวไปอำจถกมองวำเปนอทกขมสขเวทนำสวนอทกขมสขเวทนำของคนทวไปอำจกลำยเปนทกขเวทนำเลยทเดยว

รเวทนาอาศยสมปชญญะ

ส�ำหรบผผำนสมปชญญบรรพมำแลวอยำงไดผล จะอำนสวนนของเคลญญสตรพระสตตนตป กเลม๑๐ไดอยำงกระจำง

ดกรภกษทงหลาย กภกษยอมเปนผมสมปชญญะอยางไร ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกตวในการกาวไป ในการถอยกลบ ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกในการแล ในการเหลยว ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกตวในการคเขา เหยยดออก ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกตวในการทรงผาสงฆาฏ บาตร และจวร ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกตวในการกน ดม เคยว ลม ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกตวในการถายอจจาระ ปสสาวะ ยอมเปนผมปรกตท�าความรสกตวในการเดน ยน นง หลบ ตน พด นง ดกรภกษทงหลาย ภกษพงเปนผมสตสมปชญญะรอเวลา นเปนค�าเราสงสอนพวกเธอ

ถาเมอภกษนนมสตสมปชญญะ ไมประมาท มความเพยร มใจเดดเดยวอยอยางน สขเวทนายอมบงเกดขน เธอยอมรอยางนวา สขเวทนานบงเกดขนแลวแกเราแล กแตวาสขเวทนานน ‘อาศย’ จงเกดขน ไมอาศยไมเกดขน อาศยอะไร อาศยกายนเอง กกายนแลไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขน กสขเวทนาอาศยกายอนไมเทยง ปจจยปรงแตง อาศยกนเกดขนแลวจงเกดขน จกเทยงแตทไหน ดงน เธอยอมพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและสขเวทนาอย เมอเธอพจารณาเหนความไมเทยง ความเสอมไป ความคลายไป ความดบ ความสละคนในกายและสขเวทนาอย ยอมละกามกเลสอนแฝงตวนอนเนองในกายและในสขเวทนาเสยได

กำรพจำรณำระดบนจะคลำยกบกำรดเวทนำ ๖ แตตำงกนทก�ำหนดรตำมจรงวำเมอมสตสมปชญญะตอเนอง ยอมยงผลเปนสขเวทนำสขเวทนำอนเกดจำกสมปชญญะนเองทจะน�ำมำเปนสงถกร

ยกตวอยำงเชน ขณะเดนจงกรม เมอเกดสตสกแตรอำกำรเดน ศนยกลำงกำรก�ำหนดอยเฉพำะทเทำกระทบพน ถงจดหนงพ นำขนเปนสมปชญญะเบองตน ทรำบสขเวทนำอนเกดจำกกำรวำงเทำอยำงไดดลทงน�ำหนกและควำมเรว ถงจดหนงพ นำขนไปอกเปนสมปชญญะเบองกลำง ทรำบสขเวทนำอนเกดจำกกำรรตวทวพรอม เหนเทำเคลอน เทำยก เทำเหยยบเปนขณะ และถงจดยอดของพ นำกำรทำงสมปชญญะทรำบสขเวทนำอนเกดจำกกำรรอยกบรนำมธรรมภำยในปรำก เดนชดกวำรปธรรมภำยนอกกำยและสงแวดลอมเปนเพยงเครองเลยงสตชนรอง เครองเลยงสตหลกอยทจตผรโดยตวเอง

dungtrin.com

228 229

า รร

สขเวทนำอนเกดจำกสมปชญญะยอมมควำมละเอยดออนประณตตำมระดบของสมปชญญะซงไมอำจพ นำขนดวยควำมจงใจแตจะพ นำขนเองแบบโหนรำวเกำะคออำศยสขเวทนำเปนตวชวยทรงชวยพำแลนไป

เมอไดควำมเคลอนไหวขณะจงกรมเปนตวอยำงสมปชญญะทด ผภำวนำยอมรทำง วำจะน�ำสมปชญญะแบบเดยวกนนนมำประยกตเปน ควำมรสกตว ในอำกำรปลกยอยตำง ระหวำงวนไดอยำงไรยงมสมปชญญะทรำบควำมเคลอนไหวตอเนองละเอยดลออขนเทำไหร สขเวทนำยงปรำก ถ พ นำเปนควำมเรยบเยนแนบเนยนสม�ำเสมอในทสด

แตควำมเนยนของสขเวทนำดงกลำวยอมถกรวำอยไดแคชวเวลำระยะหนง คอตรำบเทำทจตไมถกดงไปจำกควำมเคลอนไหวอยำงใหญและอยำงยอยทำงกำย ตรำบนนยงคงสขเยนไวไดรำวกบแผนน�ำเรยบทไมมวนไหวตง ตอเมอพบกบผสสะกระทบอนเปนเหตแหงทกขเวทนำบำง อเบกขำเวทนำบำง จตอนรบกระทบยอมกระเพอมและถำทรงไมอย ยอมตำมทกขเวทนำและอเบกขำเวทนำสขเวทนำอนเกดแตสมปชญญะจงดบไปเปนธรรมดำ

นเองเปนจดทพระพทธองคทรงใหสงเกต และเมอสงเกตจนหยงซงถงควำมไมเทยงในสขเวทนำ กยอมละควำมยดตด ละควำมยนดอนนอนเนองในสวนลกของจตลงเสยได หมดควำมอำลยในกำยและควำมรสกเปนสขเสยได ทงนทงนน มใชพจำรณำกนชวครชวยำม แตตองพจำรณำอยำงตอเนองกระทงรเวทนำเมอไหร เหนลกษณะ ทนอยในสภำพเดมไมได ทนทจงจะเรมละควำมยดตดไดจรง

จดของกำรคลำยควำมยดตดแมในสขเวทนำนน เปนสขอกระดบหนงทประณตยงทงโปรงเบำทงเหมอนไรสภำวะทงปรำศจำกแรงยดเหนยวสงออกมำจำกแกนกลำงสภำพรอนใด เมอน�ำไปเทยบกบสขเวทนำแบบโลก ยอมรสกเหมอนเอำหงสไปเปรยบกบกำ

เมอพจำรณำบอยครงเขำกยอมเกดควำมฉลำดอยำกเลอกสขแบบไรอำมสไปเองเปนธรรมดำ

และตรงจดของควำมเกดปญญำนทกผทกนำมยอมเกดควำมปรำรถนำมรรคผลขนมำอยำงจรงจง เพรำะตระหนกชดวำตองลำงผลำญกเลสใหสนซำกเทำนนจตจงถงวนปลอดโปรงเปนอสระอยำงแทจรง เมอปรำรถนำแลว เพยรพยำยำมแลว ยงไมถงกำลผลดอกออกมรรคผล กเปนธรรมดำทจะเกดควำมโทมนส เรยกวำเปนโทมนสแบบไมมอำมส

พระพทธองคจงประทำนแนวไวดวย ใหเปรยบเทยบระหวำงโทมนสมอำมสกบโทมนสไมมอำมสซงกจะพบดวยตนเองวำโทมนสไมมอำมสนนยงดกวำโทมนสแบบมอำมสทตองเกลอกกลวอยดวยสงเรำทำงโลกอนเสมอนยำงเหนยว โทมนสแบบโลก นนท�ำใหคนเรำรสกตำบอดขนำดยอม ำตวตำยได แตโทมนสแบบอำศยเนกขมมะนน อยำงดกแคท�ำใหกลดกลมชวคร แลวสลำยลงเมอมปญญำพจำรณำวำโทมนสนกทกขเวทนำรปแบบหนง เกดจำกเหตปจจยคอป บตธรรมจนอยำกไดมรรคผลแบบเกนประมำณตน มควำมไมเทยงเปนธรรมดำ คอเมอหนเหควำมอยำกไปเปนกำรพจำรณำธรรมตอ เอำใจไปจอกบสงอนทเปนประโยชนเฉพำะหนำเสยเทำนนโทมนสกแปรเปนอเบกขำหรอกระทงสขเวทนำอยำงลนเหลอไปได

รเวทนาอาศยการพจารณาธาต ๖

จำกธำตวภงคสตรพระสตตนตป กเลม๖ทเคยแสดงแลวในบททวำดวยธำตมนสกำรบรรพในสตรนนหลงจำกพจำรณำธำตหยำบเชนดนน�ำไฟลมและชองวำงพระพทธองคใหพจำรณำวำ

ตอจากนน สงทจะเหลออยอกกคอวญญาณอนบรสทธ

dungtrin.com

230 231

า รร

ผดผอง บคคลยอมรอะไรๆ ไดดวยวญญาณนน คอรชดวา สขบาง ทกขบาง ไมทกขไมสขบาง ดกรภกษ เพราะอาศยผสสะเปนทตงแหงเวทนา ยอมเกดเวทนา บคคลนนเมอเสวยเวทนา ยอมรสกวาก�าลงเสวยเวทนาอย และเพราะผสสะเปนทตงแหงเวทนานนแลดบไป ยอมรสกวาความเสวยอารมณทเกดแตผสสะดบลง ระงบลง

ดกรภกษ เปรยบเหมอนเกดความรอน เกดไฟได เพราะไมสองทอนประชมสกน และความรอนทเกดขนยอมดบ ยอมเขาไปสงบเพราะไมสองทอนนนเองแยกกนไปเสยคนละทาง

ในบทธำตมนสกำรบรรพ อธบำยเนนวญญำณธำต เพรำะเนอหำเกยวกบธำต แตบทนจะอธบำยเนนเวทนำ เพรำะเนอหำเกยวของโดยตรงกบเวทนำ

สวนสดทำยของบทนมงชใหเหนวำประสบกำรณภำยในของแตละบคคล ไมวำจะเปนมอใหมหรอมอเกำ จะเปนตวแปรทท�ำใหเหนเวทนำดวยมมมองทแตกตำงกนมำก อยำงเชน มมมองของผผำนกำรพจำรณำกำยใจโดยควำมเปนธำต ๖ นน ตงตนขนมำจะเหลอแตจตเดนอยในควำมรบร และเหนจตเปนเพยงธรรมชำตชนดหนงเปนธำตอยำงหนงไมมคำเกนไปกวำธำตอน ทหยำบกวำ

ดงนน เกดอะไรปรงแตงจตหรอเกดดบใหเหนกบจตกยอมถกมองสกแตเปนธรรมชำตชนดหนงเกดขนแลวดบลงดวยเหตปจจยหำไดมตวตนเรำเขำไม ควำมรเหนชนดนยอมใกลเคยงกบกำรปลอยวำงควำมยดมนถอมนลงไปถงรำก

ทผำนมำ เรำเขำถงตวเวทนำแตละชนดโดยมควำมรสกตงตนวำจตเปนอตตำ มตวเรำเปนผดเวทนำเกดดบ แตหำกผำนธำต

มนสกำรบรรพมำอยำงด มมมองตงตนจะเปน จตนนสกวำธำตหนงถกปรงแตงดวยสขบำงทกขบำงเฉยบำง ดงนควำมหยงชดในเวทนำโดยสกแตเปนธรรมชำตชนดหนงยอมเหนอกวำควำมรเหนทผำนมำทงหมดทงสน

โสมนสอนเกดจำกควำมปลอยวำงอยำงถกตองนน ยอมเหนอชนกวำสขอนทงหลำย เพรำะจะมำในรปของควำมเบกบำนไรขอบเขตมควำมตงมนสวำงไสว สงบกำยสงบใจอยำงลกล�ำเหนอค�ำพรรณนำ ปถชนผไมเคยพบสขอนละเอยดสขมระดบดงกลำวมำกอนยอมเกดควำมยดตดอยำงไมรทำงแก ซงแทจรงกเหมอนเสนผมบงภเขำทพระพทธเจำประทำนวธเขยออกใหพนทำงตำไวแลวและไดแสดงไวแลวหลำยแหงในบทนนนคอพจำรณำตำมจรงวำสขแมละเอยดสขมกยอมเกดจำกเหตสขเวทนำยอมไมเปนตวของตวเอง และมควำมแปรปรวนไปเปนธรรมดำเมอเหตปจจยใหมมำเบยดเบยน

โทมนสอนเกดจำกควำมอยำกไดมรรคผลเพรำะปลอยวำงระดบน แมเกดบำงกนอยแลว เพรำะทนททควำมทกขทำงใจเกดขน จตมกมธรรมดำตดไปหำควำมรวำนนกควำมปรงแตง ธำต ชนดหนง ไมใชเรำ ไมเกยวเนองดวยเรำ แมมรรคผลอนจะอบตในอนำคตกไมไดมควำมเปนภำวะอนเดยวกบปจจบนนเลย ตอใหบรรลธรรมในนำทหนำกไมเหนตองดวนตนเตนยนดในนำทน

เมอเทยบโสมนสกบโทมนสระดบนกบสขทกขแบบโลก กจะยงเหนควำมหำงเหนชองวำงทถำงไกลออกไปอกลบลบผปลอยวำงในระดบพจำรณำธำตจงมกมควำมใกลเคยงกบอรยเจำ เพรำะด�ำรงชวตอยดวยควำมเหนกำยใจไมใชตวตนเสมอ

รเวทนาอาศยอรปฌาน

ดงทไดกลำวแลว ในสวนแรกของหลกป บตเบองสงวำ

dungtrin.com

232 233

า รร

พระพทธองคแนะใหละควำมตดในเวทนำดวยเวทนำทละเอยดกวำกนแบบจบค เชน ละสขเวทนำอำศยเรอนดวยสขเวทนำอำศยเนกขมมะละทกขเวทนำอำศยเรอนดวยทกขเวทนำอำศยเนกขมมะ

ปกตแลวถำหำกเหนควำมไมเทยงจรง คอจตรชดในสงใดเหนสงนนเกดขนแลวดบลงอยำงเปนกลำง กจะเกดควำมไมยดมนถอมนในสงนนแลวกลบมำอยกบควำมรอยำงเปนอสระปรำศจำกควำมเกยวพนกบสงใดชวขณะ กจะเกดควำมเบกบำน อนจดเปนโสมนสอำศยเนกขมมะชนดหนง

ตวอยำงเชน เมอเหนควำมทกขเกดขนเพรำะคดถงกำรงำนหรอบคคลอนเปนภำระแลวกลดกลมกรวำผสสะคอควำมคดกระทบใจเปนเหตกอใหเกดโทมนสหรอลดเขำไปรโทมนสตรง ทครอบง�ำใจอย เมอรวำก�ำลงเกดโทมนสชดเจนไดในอำกำรเหมอนตำเหนรปโทมนสนนกแสดงควำมไมเทยง อำจจะเบำลง หรอดบหำยไปเลยเรวบำงชำบำงขนอยกบน�ำหนกโทมนสในแตละขณะ

เมอเหนโทมนสดบลงโดยปรำศจำกกำรคดตอ จตกหมดควำมเหนวำโทมนสทเพงดบลงนนเปนตน แครสกเทำนนวำมสงหนงดบไปใหร ชวขณะดงกลำวจตจงเปนอสระ และถำไมมผสสะใด มำดงใหไปสนใจ กจะเกดควำมแชมชน เบกบำน ในอำกำรทเปนอสระนนชวขณะนนจงเขำขำยสขอนอำศยเนกขมมะตำมบญญตของพระพทธองคในส ำยตนวภงคสตรดงยกแสดงแลวแตตนบท

อยำงไรกตำมทงเมอมองจำกทพระผมพระภำคแสดงไวและทงเมอมองจำกประสบกำรณตรงของแตละคน กจะพบวำหลำยครงจะพจำรณำรปกำยกด จะพจำรณำเวทนำกด ไมเสมอไปทเรำจะสำมำรถเหนควำมไมเทยงของสงถกร

และแมวำเหนควำมไมเทยง กอำจไมเกดควำมเบกบำนเนองจำกเหนเพยงคลมเครอ หรอมอำรมณอนมำกระทบตออยำงรวดเรว หรอเมอเหนสงหนงดบไปแลว กคดเรองอนตอทนท หรอ

วนกลบไปคดเรองเดมอกแบบออยอง ตรงนเอง ควำมรสกเฉย จงเกดขนไดแมเมอเหนอนจจงของกำยและเวทนำ พระพทธเจำจงใหพจำรณำอเบกขำทงแบบอำศยเรอนและแบบอำศยเนกขมมะ อยำงนอยทสดกไดใชเวทนำอำศยเนกขมมะเปนเครององ แลวกำวลวงหรอเอำชนะควำมตดในเวทนำอำศยเรอนเสยได

ขอใหทบทวนขอสงเกตตงแตตนบทวำในส ำยตนวภงคสตรนน พระพทธองคตรสวำอเบกขำแมอำศยเนกขมมะกหนไมพนรปคอตองอำศยรปอยำงใดอยำงหนงเพอพจำรณำควำมไมเทยง

ขอสดทำยของหลกป บตเบองสงนจงกลำวถงอเบกขำเวทนำอนมควำมละเอยดสงสดคออเบกขำในอรป ำนดงตรสวำ

ดกรภกษทงหลาย อเบกขาทมความหลากหลาย อาศยอารมณหลากหลายกม อเบกขาทมความเปนหนง อาศยอารมณเปนหนงกม กอเบกขาทมความหลากหลาย อาศยอารมณหลากหลายเปนไฉน คออเบกขาทมในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในสมผสแตะตอง เหลานคออเบกขาทมความหลากหลาย อาศยอารมณหลากหลาย

กอเบกขาทมความเปนหนง อาศยอารมณเปนหนงเปนไฉน คอ อเบกขาทอาศยอากาสานญจายตนะ อาศยวญญาณญจายตนะ อาศยอากญจญญายตนะ อาศยเนวสญญานาสญญายตนะ นคออเบกขาทมความเปนหนง อาศยอารมณเปนหนง

ดกรภกษทงหลาย ในอเบกขา ๒ อยาง พวกเธอจง ‘อาศย’ คอองอเบกขาทมความเปนหนง อาศยอารมณเปนหนงนน

dungtrin.com

234 235

า รร

แลว ‘ละ’ คอลวงเสยซงอเบกขาทมความหลากหลาย อาศยอารมณหลากหลายนน

กลำวโดยสรปคอ พระพทธองคใหผมสทธเขำถงอรป ำนไดใชอเบกขำเวทนำในอรป ำนเปนหลกองอำศยในกำรลวงควำมตดหรอควำมจมแชอยในอเบกขำธรรมดำ เสย

และเพอไตล�ำดบขนสงกวำอเบกขำในอรป ำนพระพทธองคกประทำนหลกไวคอ

ดกรภกษทงหลาย พวกเธอจง ‘อาศย’ คอองความเปนผไมมตณหา แลว ‘ละ’ คอลวงเสยซงอเบกขาทมความเปนหนง อาศยอารมณเปนหนงนน

ตณหา คอ ควำมทะยำนอยำก ควำมยดตด เกำะตด เปนอำกำรทเกดขนแมในจตระดบละเอยดมำก เชน แมจะเขำถงซงอรป ำนอนไรสขไรทกข สงบวำงเปนหนง ไมตององอำศยรปธรรมใด แลว กยงพนจำกควำมยดตดสภำพละเอยดสขมไปไมรอด วธรอดคอพจำรณำเขำไปตรง วำในอรป ำนทถงแลวนน จตยงมควำมถอด หรอชอบใจชนดท อยำกยด ไวในระดบละเอยดหรอไมอยำงเชนปรำรถนำจะแชจมอยในรสชำตวำงเปลำไมอยำกลมตำ ไมอยำกเดนจงกรม ไมอยำกพจำรณำธรรม เอะอะจะแกปญหำหรอหลบอำรมณกระทบเขำสอเบกขำถำเปนเชนนนกสะทอนถงอำกำรยดตดอรป ำนอยำงเหนยวแนนเขำแลว

เรำกอำจอำศยควำมตระหนกรดงกลำว พจำรณำตอไปอกระดบ วำถำจตเปนอสระจำกควำมอยำกในรสอเบกขำอนแสนสขมนนกจะเปนผไมมตณหำยอมมสทธเสวยรสอนประณตกวำกนคอนพพำนอนไรเวทนำ เมอเตมใจเพรำะพจำรณำเชนนนกลงมอแกไข

โดยอำจจะใชวธจ�ำกดตวเองไมใหเขำ ำนบอยจนเกนจ�ำเปน เมอมเวลำเขำทภำวนำโดยเฉพำะ กเดนจงกรมเสย ๓ สวนใน ๔ สวนกลำวคอ สวนทเหลอคอยนงสมำธเปนกำรพกผอนหรออดก�ำลงเสรมไมใชนงสมำธเพอเสพอเบกขำเวทนำอยำงกเลสเรยกรอง

จตตาน

ปสสนา

ต dungtrin.com

238 239

รร

จตตบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางไร ภกษจงจะพจารณาเหนจตในจตอยเสมอได ภกษในธรรมวนยน…

เมอจตมราคะกรวาจตมราคะ เมอจตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ

เมอจตมโทสะกรวาจตมโทสะ เมอจตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ

เมอจตมโมหะกรวาจตมโมหะ เมอจตปราศจากโมหะกรวาจตปราศจากโมหะ

จตหดหกรวาจตหดห เมอจตฟงซานกรวาจตฟงซาน

เมอจตเปนมหรคตกรวาจตเปนมหรคต เมอจตไมเปนมหรคตกรวาจตไมเปนมหรคต

เมอจตมจตอนยงกวากรวาจตมจตอนยงกวา เมอจตไมมจตอนยงกวากรวาจตไมมจตอนยงกวา

เมอจตเปนสมาธกรวาจตเปนสมาธ เมอจตไมเปนสมาธกรวาจตไมเปนสมาธ

เมอจตหลดพนกรวาจตหลดพน เมอจตไมหลดพนกรวาจตไมหลดพน

ดงพรรณนามาฉะนภกษยอม…เฝาพจารณาเหนจตในจตภายในบางเฝาพจารณาเหนจตในจตภายนอกบางเฝาพจารณาเหนจตในจตทงภายในทงภายนอกบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในจตบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในจตบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในจตบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตอยวาจตม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนจตในจตอยเสมอ

จบจตตำนปสสนำ

ต dungtrin.com

240 241

รร

นย�ม

พระพทธเจำแสดง ควำมจรงเกยวกบจต ไวมำกกวำใครในโลกนหรอโลกไหน หำกใครมโอกำสสดบตรบฟงดวยควำมเอำใจใสแมเพยงเบองตน กสำมำรถถอนควำมยดมนเหนผดวำจตเปนตวเปนตนเสยไดท�ำลำยควำมเชอตำมอตโนมตวำ จตเรำ นสญพรอมกำย รวมทงจะไมมองวำมวญญำณอมตะ ดวงเดยวกน กบทเปนอยนแสวงรำงใหมไปเรอย ขจดแนวโนมทจะทกทกวำวญญำณทงหลำยก�ำลงฟอกตนเอง พ นำตนเองจำกสภำพหยำบไปสละเอยดแลวจะเขำถงภำวะสดทำยอนบรสทธชวนรนดรไดเอง เพรำะพระพทธองคแสดงไวชดวำจะยตกำรสบเนองของจตกดวยกำรรอถอนรำกและโครงสรำงภพชำต อนไดแก อวชชำ ตณหำ อปำทำนเสยเทำนน ถำไม กมองกำยใจตำมหลกสตป ฐำน ๔ จนละวำงควำมยดมนถอมนและควำมไมรระดบรำกเสยได กไมมวนพนทกขดวยวธอนใดเลยทงสน

ขอยกเอำพระสตรทฟงงำยทสดมำตง พระพทธองคใชวธเปรยบเทยบระหวำงกำยกบจตดงแสดงไวในอสสตวตำสตรท๑พระสตตนตป กเลม๘ควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย ปถชนผมไดฟงธรรม จะพงเขาไปยดถอเอารางกายอนเปนทประชมแหงมหาภตรป ๔ นวาเปนตวตน ยงดกวาจะไปยดถอเอาจตวาเปนตวตน ขอนนเพราะเหตใด กเพราะรางกายอนเปนทประชมแหงมหาภตรปทง ๔ น เมอด�ารงอย ปหนงบาง สองปบาง สามปบาง สปบาง หาปบาง สบปบาง ยสบปบาง สามสบปบาง สสบปบาง หาสบปบาง รอยปบาง ยงกวารอยปบาง ยงปรากฏอย แตสงทเราตถาคต

เรยกวาจตบาง มโนบาง วญญาณบางนน ดวงหนงเกดขน ดวงหนงดบไปตลอดวนตลอดคน

สรปคอพระพทธองคแนะใหถอเอำเกณ วำสงใดไมเทยงสงนนไมใชตวตน และสงใดเกดดบเรวทสด สงนนยงแสดงควำมไมใชตวตนชดเจนยงกวำอะไรไหน ซงอนนหำกตรองดดวยใจเปนกลำงกจะเหนจรงตำมเชนกำรทจตเกดดบอยตลอดวนตลอดคนไมสมควรยดถอวำจตดวงใดเปนตวเรำนน เปนควำมจรงทตรองตำมทำนไดเดยวนโดยไมตองเขำทำงจงกรมหรอ กสมำธพเศษแตอยำงใดเลย

พระผมพระภำคตรสวำพระองคบญญต สงนน ดวยศพทหลำยค�ำ ไดแก จต มโน และวญญำณ ขอใหพจำรณำจำกอำทตตปรยำยสตรพระสตตนตป ก เลม๑๐ซงมกำรแสดงทง๓ค�ำนไวในแงมมแตกตำงกนครบพรอมในทเดยวโดยเรมตนพระองคตรสไวรวม วำทกสงเปนของรอน ไมวำจะเปนสงทเกดขนดวยผสสะจำกอำยตนะทำงตำหจมกลนกำยแลวลงทำยทใจ(มโน)อนเปนอำยตนะชนดสดทำยทเปนตวรควำมคดนก(ธรรมำรมณ)

มโน ธรรมารมณ มโนวญญาณ มโนสมผส เปนของรอน แมสขเวทนา ทกขเวทนา หรออทกขมสขเวทนา ทเกดขนเพราะมมโนสมผสเปนปจจยกเปนของรอน รอนเพราะอะไร เรากลาววา รอนเพราะไฟ คอราคะ โทสะ โมหะ รอนเพราะชาต ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาส ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกผไดสดบแลว เหนอยอยางน ยอมเบอหนายทงในมโน ทงในธรรมารมณ ทงในมโนวญญาณ ทงในมโนสมผส ทงในสขเวทนา ทกขเวทนา หรออทกขมสขเวทนา ทเกดขนเพราะมโนสมผสเปนปจจย เมอเบอหนายยอมคลายก�าหนด เพราะคลายก�าหนดจตยอมหลดพน เมอ

ต dungtrin.com

242 243

รร

หลดพนแลว ยอมมญาณหยงรวา หลดพนแลว รชดวาชาตสนแลว พรหมจรรยอยจบแลว กจทควรท�าไดท�าเสรจแลว กจอนเพอความเปนอยางนมไดม

ขอสงเกตควำมแตกตำงระหวำงจต มโน และวญญำณ ในพระสตรนมควำมชดเจนคอเรมจำกกำรพจำรณำวำควำมนกคดเปนสงกระทบชนดหนง ไมตำงจำกรป เสยง กลน รสและสมผส เมอควำมนกคดเปนสงกระทบกตองมอำยตนะรบกระทบ ซงเหนไดชดวำอำยตนะชนดอนเชนตำหจมกลนและกำยไมอำจลวงรควำมนกคดไดกเหลอแต ใจ หรอมโนเทำนนทจดเปนอำยตนะรบควำมนกคด

ควรกลำววำเรำจะมอง สงนน เปนมโนกเพรำะมฐำนะเปนอำยตนะ (เครองตดตอ) ซงท�ำหนำทรบรควำมนกคด นอกจำกควำมนกคดยงครอบคลมไปถงนมตภำพเสยงเชนทเกดขณะหลบ นหรอนงสมำธดวย

กำรเปนเครองตดตออยำงเดยวจะเหมอนกบเรำมวทยอย เครองหนง มควำมสำมำรถรบคลนได แตถำยงไมเปดเครอง กจะยงนงทอของมนอยำงนน ตอเมอเปดเครองแลว จงมสญญำณวทยเขำกระทบได ตรงนนเปรยบเหมอนกบควำมนกคดเขำกระทบมโนเรยกวำ มโนสมผส

เครองวทยจะไมมอปกรณชนใดท�ำหนำท ร วำบดนเกดกำรกระทบระหวำงตววทยกบคลนวทย แตในคนและสตวทงหลำยจะมอำกำรรขนมำสภำพนนเองเรยกวำ มโนวญญำณ

สรปแลวเรำจะเรยก สงนน วำวญญำณกดวยเหนเปนอำกำรรและจ�ำแนกออกเปนชนดตำง โดยอำศยอำยตนะตำง เปนเกณ กลำวคอถำเปนทำงตำกเรยกจกขวญญำณถำเปนทำงหกเรยกโสตวญญำณถำเปนทำงจมกกเรยก ำนวญญำณถำเปนทำงลนกเรยก

ชวหำวญญำณ ถำเปนทำงกำยกเรยกกำยวญญำณ ถำเปนทำงใจกเรยกมโนวญญำณ

ดวยเพรำะมองวำ สงนน โดยควำมเปนวญญำณชนดตำง กจะท�ำใหเกดขอสรปขนประกำรหนงคอ มอะไรอยำงหนงเกดขนแลวดบลงอยตลอดวนตลอดคน ไมใชบคคล ไมใชหญงชำย ไมใชเรำเขำ เชน อำจเกดจกขวญญำณขนชวขณะหนงเพรำะตำประจวบรปดวยเจตนำทจะ มองใหชด พอหมดเจตนำหรอตำเบยงจำกรปหรอรปนนเคลอนไปจำกทำงตำ กเปนอนวำจกขวญญำณนนดบลงตกสภวงคไมรบรอะไรแวบหนง แลวคอยมเจตนำมองรปอน หรอเงยหฟงเสยง

ลองทบทวนดตำมนวำเกดขนตรงกบประสบกำรณตรงในชวตเรำ กจะไดขอสรปทำงควำมคดวำวญญำณเปนสงเกดดบตลอดวนตลอดคนจรง ขอใหละไวกอนวำท�ำไมควำมรสกในตวตนเดมยงอยยงปรำก ทนโทไมหำยไปไหน ยอมรบเฉพำะขอเทจจรงทวญญำณเกดดบและไมมตวตนในวญญำณนนเสยกอนเปนอนดบแรก

มำพจำรณำตอ ตำมทแสดงในอำทตตปรยำยสตร จะเหนพระพทธองคทรงชวำมโนมคณสมบตอยประกำรหนงคอ เปนของรอน โดยใหเหตผลไวพรอมสรรพวำทตรสเชนนนเพรำะอยในฐำนะทจะถกไฟลนกไฟไดแกอะไรไดแกรำคะบำงโทสะบำงโมหะบำงตรงนท�ำใหเกดขอสรปขนอยำงหนงวำ เวลำเรำตงค�ำถำมวำมโนคออะไร กไมจ�ำเปนตองเกยวของกบธรรมชำตของกำรรเสมอไป เรำกลำวถงคณสมบตอนทมอยตำมจรงได เชนมโนเปนอะไรทรอนไดมวหมองไดเปนตน

มองอยำงนเรำจะเหนวำ มโนกอยำงหนง โมหะกอกอยำงหนง นยำมหนงของโมหะคอหลงส�ำคญผด ไมรตำมจรง เชน ยดสงทไมเทยงวำเทยง สงทไมใชตวตนวำเปนตวตน โมหะเหมอนมำนปดบงมโนไวจำกแสงสวำงแหงควำมจรงท�ำใหมโนรอนอย ดนพลำนอยในกรงแหงควำมไมรนน วญญำณจะเกดดบสกกดวง กจะ

ต dungtrin.com

244 245

รร

เกดดบอยภำยใตกำรปกคลมหมหอของโมหะอยำงนนหนพนไปไมไดเลยตรงนเองเปนค�ำตอบวำวญญำณเกดดบตลอดเวลำแตท�ำไมยงรสกวำเปนตวเดมตนเดมกเพรำะมโมหะเปนกรงขงไว

โมหะขงอะไร ขอใหพจำรณำจำกอำทตตปรยำยสตรนพระพทธองคทรงแสดงจตโดยควำมเปนธรรมชำตชนดหนงท หลดพนจำกกเลสได คอเมอเบอหนำย คลำยควำมก�ำหนดยนดทงปวงจงเกดภำวะหลดพนขนมำ เพรำะฉะนน ตองกลำววำสงทเดมถกขงอยกคอจตนนเองท�ำลำยกรงขงเสยไดกจตนนแหละเปนผพน

ในขนของกำรหลดพนนน จะบงเกดสงทเรยกวำ มรรคจต และ ผลจต ซงเปนวำระแหงกำรรนพพำนจงกลำวไดวำขณะดงกลำวมทงกำรหลดพนและกำรรควบคกน ไมแยกออกจำกกนมองโดยไมตดอยกบนยำมอยำงใดอยำงหนงโดยเฉพำะอยำงนจะท�ำใหไมเกดควำมสบสนขนมำ

มำมองอกมมหนง แรกเรมเดมทเมอยงช มอยดวยกเลสประกำรตำง นน จตจะปรำก เหมอนมำพยศ มก�ำลงมำก ดนรนมำกท�ำลำยขำวของเสยหำยไดเหลอคณำนบแตหำกควบคมมำนนได เรำกจะมพำหนะชนดไวใช เหมอนเชนทพระพทธองคตรสไวในองคตตรนกำยเอก-ทก-ตกนบำตพระสตตนตป กเลม๑๒

ดกรภกษทงหลาย เรามองไมเหนธรรมอนแมแตอยางเดยวทปราศจากการฝกแลว ยอมเปนไปเพอความไรประโยชนอยางใหญเหมอนจต จตทไมฝกแลว ยอมเปนไปเพอความไรประโยชนอยางใหญ ดกรภกษทงหลาย เรามองไมเหนธรรมอนแมแตอยางเดยวทฝกแลว ยอมเปนไปเพอประโยชนอยางใหญเหมอนจต จตทฝกแลวนน ยอมเปนไปเพอประโยชนอยางใหญ

ดงน จะเหนวำแมจตเปนอนตตำ เกดดบอยตลอดวนตลอดคน กไมใชสงทเรำควรปลอยเลยตำมเลย แตเปนสงทควรดด ควรขดเกลำเพอประโยชนทงในเบองตน เชน อยในกรอบของศลเพอสขในปจจบนและอนำคตกบประโยชนทงในเบองปลำยคอหลดพนจำกกำรครอบง�ำของกเลสทงปวงบำงคนเกดควำมสงสยวำถำจตเกดดบตลอดเวลำแลวจะ กไปเพออะไรหรอกระทง กไดอยำงไรอนนเปนเรองตองท�ำควำมเขำใจวำแมเกดดบกเกดดบสบเนองกนสงสมนสยและตบะบำรมดำนตำง ได หำใช กแลวสญเปลำแตอยำงใด ตรงขำม หำกจตไมใชธรรมชำตทเกดดบแลว กจะไมสำมำรถปรบปรงเปลยนแปลงคณภำพไดเลยเนองจำกจตจะทรงสภำพอยำงใดอยำงหนงถำวร

สรปทกลำวมำคอจตเปนธรรมชำตรอำรมณ กไดหลดพนจำกกเลสได และทส�ำคญ จตเกดดบอยตลอดวนตลอดคน จงไมใชตวตนอมตะมำแตไหน เขำใจในแบบ ยอมรบ เพยงเทำน กไดชอวำเปนผมควำมเหนถกตองตรงทำงแลวในระดบของควำมคดจะเลกยดมนวำจตเปนตวตนซงกตองพ นำใหสงขนสระดบควำมเหนแจงเปนล�ำดบตอไป

จดมงหม�ย

เพอใหเหนวำจะเกดประสบกำรณภำยในอยำงไร กลวนแลวแตเปนเพยงกำรปรงแตงไปชวครำวของจต แมกระทงควำมรสกปลอยวำงรำวกบไมมตวตนกเปนเพยงจตประเภทหนง

เมอทกสภำพของจตถกรบรวำไมเทยง ไมใชตวตน เรำจะไมรสกวำมสงใดเปนตวตนไดอก เพรำะจตคอฐำนทมนส�ำคญสงสดของอปำทำนในตวตน เมอรวำจตไมใชตวตน กยำกทจะมสงใดมำหลอกเรำวำมนคอเรำอก

ต dungtrin.com

246 247

รร

แนวท�งฝก

กอนจะลงมอป บตจตตำนปสสนำ ตองท�ำกตกำตำมแนวทำงทพระพทธองคบญญตไววำเปนจตตำนปสสนำคอ

จตเปนทตงของราคะได และเรากสามารถรชดลงไปในขณะเกดราคะวาจตมราคะ

จตเปนทตงของโทสะได และเรากสามารถรชดลงไปในขณะเกดโทสะวาจตมโทสะ

จตเปนทตงของโมหะได และเรากสามารถรชดลงไปในขณะเกดโมหะวาจตมโมหะ

จตมสภาพหดหได และเรากสามารถรชดลงไปในขณะก�าลงอยในสภาพหดห

จตมสภาพฟงซานได และเรากสามารถรชดลงไปในขณะก�าลงอยในสภาพฟงซาน

กลำวเบองตนทงหมดนกเพอหำมสงสยวำจตก�ำลงเปนอกศลจะเกดสต ควบคไปดวยไดหรอไม เพรำะตำมแนวทำงของจตตำ-นปสสนำทพระพทธองควำงไวนน ระบชดวำใหรขณะสภำวะตำงก�ำลงปรำก มใชใหคดเอำหลงจำกสภำวะอนเปนอกศลเหลำนนดบลงไปแลว

กำรตงควำมสงสย หรอกระทงปกใจเชอไวกอนวำสภำวะอนเขำ ำยอกศลไมสำมำรถถกรดวยสตสมปชญญะอนเขำ ำยกศลนนจะท�ำใหกำรด�ำเนนจตไมเขำทำงจตตำนปสสนำ ซงจะแสดงตอไปวำพทโธบำยนนถำกระท�ำตำมอยำงละเอยดดวยควำมใสใจเปนอนดแลว จะใหผลเปนควำมเหน ควำมประจกษในจตตนเองงำยดำย

เหลอเชอปำนใดหำกปดกนป เสธไวกอนหรอไมท�ำใหตอเนองกจะเปนกำรปดโอกำสรจกจตตนเองไปอยำงนำเสยดำย

ในอกทำงหนง จตมสภำพตงมนเปน ำนได คอจตเปนมหคคตะหรอมหรคตซงแปลวำสภำพเปนใหญครบองค ำนนบแตปฐม ำนขนไปสมยนนยมเรยก อปปนำ ซงหมำยถงควำมตงมนเปนหนงของจตจำกทพระพทธเจำทำนใหรวำจตเปน ำนกแปลวำจตตองสำมำรถรสภำวะของตวเองไดขณะอยใน ำนไมใชวำถง ำนแลวจะรไดแตอำรมณทตรงจตไวแทจรงจตอยใน ำนกท�ำควำมรจกสภำวะของตวเองไดพจำรณำสภำวะของตนเองเปนอนตตำได

จตมสภำพสงสดอย พ นำขนไปถงเพดำนหนงแลวจะหยดไมเกนกวำนน เรำสำมำรถใชองค ำนเปนมำตรวดไดวำก�ำลงไตระดบมำถงตรงไหน

จตมควำมแนวแน ตงมนเปนสมำธได และรภำวะอนเปนสมำธนนของตนได

จตมควำมหลดพนจำกควำมยดมนถอมนได คอแยกออกมำเปนอสระเหนอกำรครอบง�ำของรำคะ โทสะ โมหะ เหมอนตำงคนตำงอยกบรปและนำมอนเปนเครองลอใหยด

ดเผน ผศกษำสวนใหญอำจพจำรณำวำพระพทธองคใหร สภำวจตทวไปทงหมดแตหำกพนจอยำงลกซงจะเหนวำพระพทธ-องคทรงตกรอบไวอยำงชดเจนวำจะให ด อะไรบำงผถอป บตตำมหลกเกณ จะพบวำไมตองหลงทำง และไมตองสงสยเลยวำก�ำลงก�ำหนดรจตผดหรอถก

ขอยกตวอยำงทมกเปนปญหำถำส�ำหรบผเรมตนทยงเตมไปดวยควำมคดฟงซำนครอบง�ำอยมกจะพยำยำมเลงเขำมำภำยในอนเชอวำเปน จต แตแทจรงแลวแคสรำงภำวะแขงทอขนมำแทนสภำพอนเปนปจจบนอยำงแทจรง ตวเจตนำจงใจร จงใจดอยำงปรำศจำกทศทำงทแนชดนนเองไดบดบงไมใหเหนสงใดแมแตนอย

ต dungtrin.com

248 249

รร

และในทำงตรงขำม ส�ำหรบผช�ำนำญภำวนำ มสมำธแจมใสแลว กมกเลอกดรศมจตอนซำนสวำงออกมำเปนทรเฉพำะตนหรอเขำใจวำกำรรจกชนดของจตผำนกำรเปรยบเทยบระหวำงตนเองกบผอนนบวำเปนกำรรเหนจตแบบวปสสนำเชนกนทงทจรงขณะของกำรเหนดงกลำว เจออยดวยควำมตดใจปลำบปลมยนด หรอเจออยดวยอตตำมำนะแบงเขำแบงเรำ แมนบวำรแจงเหนจรงใน แงหนง ของควำมเปนจตกไมอำจเรยกวำนนคอจตตำนปสสนำแบบทพระพทธเจำสอนใหละวำงควำมยดมนถอมนลงได

อปสรรคในการรสภาวจต

แมเมอยอมรบตำมควำมเหนทถกเพอเขำทำงจตตำนปสสนำดงกลำวแลวขำงตน กยงมอปสรรคอยมำกมำยทท�ำใหนกภำวนำก�ำหนดรสภำวจตอยำงผดพลำด หรอซ�ำรำยกวำนนคอไมกลำก�ำหนดรเอำเลยซงถำหำกตงควำมเหนเบองตนไวถกแลวอปสรรคตำง กจะคลคลำยกลำยเปนควำมเหนแนวทำงด�ำเนนจตชดเจนของพระผมพระภำคเจำ

การขาดทานบารม

ในแวดวงสงคมปถชนทวไปนน ดดวยตำเปลำแลวคนทเอำแตให อยำงเดยวเหมอนเสยเปรยบ แตในสงคมผป บตธรรมหวงพนทกขนน หำกใหเปนนตยแลว กยอมตระหนกวำตอนเรำเสยอะไรบำงอยำงไป เรำอำจก�ำลงไดบำงอยำงมำ สงนนคอ ทำนจต หรอจตทมลกษณะเผอแผ เปดกวำง ปลอดโปรง ไมคบแคบปรำศจำกควำมอดอบคบของ อนเปนขวตรงขำมกบลกษณะจตทแนนหนำดวยควำมตระหน

ถำใหทำนขนำดวนไหนไมใหแลวเหมอนชวตขำดบำงอยำงไป ตรงนนคอเรำสงสมกระแสกำรใหจนกลำยเปนนสย ไดชอวำเปนเจำของ ทำนจต อยำงสมบรณแบบอำนสงสทไดรบในปจจบนแน คอควำมสขควำมเยอกเยนสบำยใจ

เมอมองลกลงมำถงขอบเขตของกำรป บตธรรมเพอพนทกขผมทำนเปนงำนอดเรกยอมเกดมมมองโลกอกแงหนงทชดเจนแตกตำงจำกคนอนคอเหนวำวตถทงหลำยนนจะมควำมหมำยกตอเมอมใจเขำไปผก สำระแทจรงของวตถจรง คอเปนตวแปร จะมฐำนะเครองลอใหยดกได หรออปกรณ กปลอยวำงกด ขนอยกบเรำจะเลอก ก�ำหนดมอง ใหมนเปนอยำงไร

ตววตถเองตำมตวเรำไปแหงหนต�ำบลไหนไมได ใหตดตำมจตวญญำณไปยงภพภมอนยงหมดสทธแต นสย ทเรำละโมบเอำวตถเขำตวหรอบรจำควตถออกไปนนแหละทกอทกขกอสขเปนเงำตำมใจเรำไปทกหนทกแหง ไมวำภพนหรอภพหนำ ควำมแตกตำงระหวำง นกให กบ นกเอำ นน เรมดไดตงแตสหนำสตำ เรอยไปถงกระแสจตอนเปนแนวโนมควำมพรอมจะสละจะละวำงแบบผภำวนำเหนอนจจงแจมแจง

คนตระหนถเหนยวจด จะไมมทำงเหนกำยใจเปนเพยงวตถหนงทถมทงไดเหมอนเสลดควำมคดเขำตวทมแตจะเอำทำเดยวนนเหมอนยำงเหนยวทยดใจไวกบฐำนควำมโลภ จะใหเกดควำมตงมนรเหนปลอดโปรงเทยงตรงตอสจจะนนนบเปนเรองไกลเกน น

ตองรจกทจะสละรจกทจะไมหวงไวไมยดไวเหมอนขณะแหงกำรปลอยนกจำกองมอใหเปนอสระ หรอเหมอนปลอยลกโปงใหหลดลอยขนฟำเมอถงเวลำ

กำรใหทำนบอย แมเลกนอย ยงดกวำนำนทจงใหทำนใหญโตมโห ำร ขอแสดงชปปสตร พระสตตนตป ก เลม ๑๒ ซงพระพทธองคตรสกบนกบวชนอกศำสนำผหนงชอวจฉะอนจะท�ำให

ต dungtrin.com

250 251

รร

หลำยคนทอำงวำยำกจน หมดโอกำสท�ำบญไดเปลยนควำมคดเสยใหมวำถำเขำใจเรองทำนจรงแค คด กเปนทำนแลวแทบไมตองลงทนหยบยนของหรอซอหำมำเปนพเศษแตอยำงใดเลย

ดกรวจฉะ เรากลาววาผใดสาดน�าลางภาชนะหรอน�าลางขนไปแมทบอน�าคร�าหรอในบอโสโครกขางประตบานซงมสตวอาศยอย ดวยความตงใจวาสตวทอาศยแหลงน�านน จะด�ารงชพอยไดดวยของทสาดไป ดกรวจฉะ เรากลาวกรรมซงมเพยงการสาดน�าลางภาชนะนนเปนเหต เปนทมาแหงบญ

ทำนแบบเอำทรพยสนหรอสงของอนเปนสทธเฉพำะตนไปแจกจำยนน เรยกวำทรพยทำน จดวำเปนทำนขนตน ยงมทำนทละเอยดกวำนนเชนอภยทำนคอใหอภยทงรวำตนเปน ำยถกเขำเปน ำยผด หรออภยไมผกโกรธในเรองทบำดหมำง เมอใหทำนชนดนเปนนตย จะท�ำใหเปนผมจตไมยอมตดดวยโทสะ คอเกดโทสะขนมำจะเหมอนไฟทลกเลกนอยแลวมอดดบเรวเพรำะขำดเชอเหมำะควรแกกำรดวำโทสะเกดแลวตองดบลงเปนธรรมดำ

ส�ำหรบทำนขนสงสด ไดแก ธรรมทำน คอกำรพดหรอกำรกระท�ำใด อนจะน�ำปญญำไปใหผอน ยงถำหำกธรรมนนมอยในตนจรงกจะเปนทำนทบรสทธเหมอนผครองทรพยโดยชอบยอมบรจำคโดยปรำศจำกมลทนทำนชนดนเหมอนเทยนตอเทยนคอยงตอยงสวำง ไมมดวงสวำงใดหดหำยและทพเศษกวำเทยนตอเทยนกคอธรรมทำนนน หำกเปนค�ำสอนหรอค�ำแนะน�ำจำกคณธรรมทมอยในตนจรงจะระดบทำนศลหรอภำวนำกตำมกยอมทบเปนทวคณแกตนเอง เชน เมออธบำยผอนใหท�ำใจตงมนตำมแนวทำงทถนด ค�ำอธบำยนนยอมท�ำใหตวเองบงเกดควำมกระจำงชดทงในหลกกำรและรำยละเอยดยง ขนไป

ตองมหมำยเหตไวดวยวำ ธรรมทำนนนเปนของศกดสทธอยำงทกลำวแลววำเปนทำนขนสงสด ดงนน ถำแนใจเสยหนอยวำ ธรรม ทใหเปนทำนนนถกตรงคอด�ำเนนไปตำมรอยบำทแหงพระพทธองคกเปนควำมอนใจวำทำนของเรำจะงอกงำมเปนผลไพบลย อกประกำรหนง ควรส�ำรวจใจด วำธรรมทำนทเรำท�ำไปนน เพรำะอยำกใหเขำเกดปญญำ หรอเพรำะอยำกใหเขำรวำเรำรหรอเพยงเพรำะอยำกจะสงสอนเหนบแนมเพออตตำหรอควำมสะใจของตนเอง เจตนำเปนสงทตองส�ำรวจด จงทรำบ เพรำะกเลสมกเอำมำนแหงควำมหวงดมำกนไว บดบงไวซงเจตนำทจรตทเรนซอนอยเบองหลงธรรมทำนทจดเปนธรรมทำนแทจรงตองมำจำกเมตตำจตคดปรำรถนำดตอผรบอยำงบรสทธใจเทำนน

การมศลบกพรอง

ส�ำหรบกำยกบเวทนำนน แมคนทศลกสำมำรถทรำบไดตำมจรงเปนบำงสวน เชน รวำขณะนก�ำลงหำยใจออกหรอหำยใจเขำหรอบอกถกวำก�ำลงมควำมสขหรออมทกข

แตสภำวจตนน หำกเปนคนขำดควำมตรงไปตรงมำ บำงทจะมองเหนอะไรผดเพยนตงแตตนมอไดอยำงเชนถำถำมวำขณะนมรำคะหรอไมมรำคะ ควำมเปนคนจอมปลอมอำจท�ำใหจตมองไมเหนควำมจรงเดยวนนเลยทเดยว คออำจหลอกไดแมกระทงตนเองบอกตนเองวำตนไมไดเกดรำคะขนมำ

หรออยำงภำวะของโทสะหำก ำสตวตดชวตเปนประจ�ำพดรนแรงท�ำอะไรรนแรงจนตดเปนนสยถำวรแลวเวลำเกดหรอไมเกดโทสะจะดยำกเพรำะกลมกลนใกลเคยงกนไปหมด

เพรำะฉะนน เรองของศลเปนสงส�ำคญ หำกเปนคนพดอะไรตรงไปตรงมำ เหนอยำงไรพดอยำงนน รบอกวำร ไมรกบอกวำ

ต dungtrin.com

252 253

รร

ไมร จะนบเปนกำร กนสยทำงจตใหเหนอะไรเทยงตรงตำมจรงไดแตหำกเปนคนกลบกลอก ปำกอยำงใจอยำง โกหกเปนงำนอดเรกอยำงนจตจะเหมอนมเม หมอกหนำทบ ดเทำไหรกจะเหนผดเพยนไปเรอย แมท�ำสมำธไดบำงกมกเปนสมำธในทำงทผด จะใหพจำรณำวำขณะนมโมหะมควำมเหมอมควำมหลงหรอไมนนนบวำยำกมำกเพรำะเมอเรมจงใจก�ำหนดรกจะมใจหนงมำหยนตวเองเสยแลววำจะรไปท�ำไม เหนแลวไดประโยชนอะไรควำมเปนตวของตวเองนนแหละจรงทสดแลวดทสดแลว

มองอกแงหนง กำรบ�ำเพญตนใหอยในกรอบของศลเปนกำรกรรำคะโทสะโมหะไปในตวอยแลวเชนรวำก�ำลงเกดรำคะกลำ

เรำจงหำมตวเองไดถกจงหวะ วำอยำผดลกผดเมยใครเขำ หรอรวำก�ำลงบนดำลโทสะอยำงยำกจะระงบ เรำจงหำมตวเองไดถกจงหวะวำอยำดำทอ อยำท�ำรำย อยำ ำแกงใคร หรอรวำก�ำลงหลงไปในทำงอกศล เรำจงหำมตวเองไดถกจงหวะ วำอยำกนเหลำเพอหวงยอมอำรมณอยำเสพยำดวยควำมหวงจะหนทกข

เมอมำเรมจตตำนปสสนำอยำงถกตองกจะรสกงำยคอแทนทจะเ ำดรำคะและโทสะแบบปองกนกำรละเมดศลหยำบ เหมอนครงตงใจถอศลกปรบระดบมำเ ำดรำคะ โทสะ โมหะขนละเอยดคอมกเลสแบบใดผดขนมำแมแตนดเดยว เรำกรวำอยำงนเกดขน เมอกเลสนน หำยไปเรำกรวำอยำงนดบลง

การขาดสมาธ

จะรสภำวจตอยำงไดผลนน ทำงทดสภำวจตเองควรเดนขนมำบำงแลวไมใชวำยงถกปกคลมดวยควำมฟงแนนชนดมองอยำงไรกไมเหนสงอนนอกจำกเม หมอกหนำทบไปหมด

ผ ท�ำอำนำปำนสตอยำงสม�ำเสมอ ยอมมจตผกพนกบ

ลมหำยใจสภำพจตจะมปกตสะอำดตงมน ดแลงำย เหมอนกบพนเรยบวำง แขงแรง เมอมเศษขยะเลกใหญหลนมำจ�ำนวนนอยกเหนงำยเหนทนทและปดเปำสะดวกหรอมวตถหนกตกกระทบกระแทกกไมสะทกสะเทอน

หรอถำไมช�ำนำญอำนำปำนสต แตขยนเดนจงกรม ใสใจควำมรสกของเทำกระทบ ในแบบทจตจะไมเปนทกขจำกกำรบงคบตวเอง กยอมรสกถงควำมมก�ำลงสตวำพอจะสำมำรถรสกถงกำรเปลยนแปลงสภำพจตไดไมมำกกนอย

หำกขำดก�ำลงอดหนนอยบำง นอกจำกจะขำด ฐำนควำมร ทมนคงแลวยงกอใหเกดภำวะ เหมอ หรอสงออกนอกเสยมำกกวำจะสำมำรถน�ำมำใชงำนใด โดยเฉพำะในระดบเหนสภำวจตอยำงเชน เมอก�ำหนดรวำขณะนเกดโมหะขนในจต แทนทจะนงรดตวโมหะแสดงควำมไมเทยงกกลบกลำยเปนกระโจนเขำไปผสมรวมกบโมหะนน แลวถกครอบง�ำอยำงแกะไมหลดทนท เรยกวำจำกโมหะเลก อำจกลำยเปนโมหะกอนมหมำในทสด

หำกจตตงมน มสตอยำงเปนธรรมชำตแลว กำรก�ำหนดรสภำวจตจะเหมอนคนใจเยนทดเม เคลอนไปเองหรอเปลยนรปไปเองโดยปรำศจำกกำรเรงรดวำจงเปลยนใหดเดยวนปรำศจำกควำมคำดหวงเพรำะสภำพของจตทไรคลนควำมคดในหวนน

ควำมสงบจำกอำกำรพลำนไปในกำมกส�ำคญ ควำมพลำนในกำมท�ำใหเกดแรงดนใหกระท�ำตำมอยำก เกดแรงดงดดใหรไปสเปำหมำยทกเลสเรยกรอง โอกำสทจะก�ำหนดสตวำรำคะเกดขนแลวมอยในจตแลวรบหรแทบเปนศนย

ทนำสนใจคอ หำกไมอำจกระท�ำจตใหตงมนอยำงมคณภำพแลว จตตำนปสสนำกจะไมสมบรณตำมแนวทพระพทธเจำวำงไวเพรำะในจตตำนปสสนำนนพระองคใหรจกภำวะสมำธระดบสงดวยทงนเพอใหเหนครบวำจตดเลวขนำดไหนกแคสภำวะหนงในหลำย

ต dungtrin.com

254 255

รร

สภำวะ เกดแลวตองดบลงเปนธรรมดำ เมอเหนหมด พจำรณำรควำมไมเทยงใหหำยสงสยสนเชงแลว กจะเกดควำมปลอยวำงจตไดทกแงมม

อยำงไรกตำม ส�ำหรบผทยงมปญหำรวมกระแสจตเปนสมำธไมไดนน ถำ กรจตใหเปน ตำมแนวทพระผมพระภำคประทำนไวเรมจำกงำย กเปนไปไดทจะจดชนวนสมำธด ขนดวยจตตำนปส-สนำนเอง เพรำะเมอสองรเฉพำะจตจนช�ำนำญเขำ กจะมปญญำแยกแยะไดวำอยำงนกเลสเกดขน อยำงนกเลสดบลง ถำสตไมถกชกใหเทยวไปทำงอนเสยกอน อำกำรเ ำรอยทสภำพและควำมเปลยนแปลงของจตทตอเนองยอมน�ำมำซงควำมตงมนอยำงเปนธรรมชำตไปเอง เพรำะเมอเ ำรทอำกำรของจตกเลสทไหนจะเกำะจตไดนำนและเมอกเลสเกำะจตไมไดนำนควำมผองใสอนเปนเนอแทของจตยอมปรำก เปนธรรมดำ ขอเพยงตงใจป บตอยำงจรงจงตอเนองเทำนน

การมองไมเหนความแตกตางระหวางเวทนากบสภาวจต

ทงเวทนำและสภำวจตตำงกเปนสงถกรไดและแสดงควำมไมเทยงใหเหนไดเรวเหมอน กนขอเพยงเรำก�ำหนดสตรอยำงถกตองเทำนนอกอยำงหนงทงคตำงกเปนนำมธรรมไมมหนำตำใหจ�ำมแตลกษณะใหก�ำหนดร

แตเวทนำและสภำวจตเปนธรรมชำตทเรำไมคอยรเหน ไมคอยสอดสองด ดงนน เรมป บตแรก จะสบสนวำก�ำลงดอะไรกนแน กำรท�ำควำมเขำใจใหกระจำงจะสรำงทศนวสยทด โดยเฉพำะเบองตนนนถำเหนอะไรคลมเครอ แทนทจะป บตกำวหนำ กลบกลำยเปนหลงไปตำมพำยควำมฟงและหมอกควนควำมสงสยเสยแทน

ขอแนะน�ำตอไปนมเพอใหแยกแยะวำเวทนำและสภำวจตแตกตำงกนอยำงไร

ศกษำและ กรเวทนำอยำงด สำมำรถก�ำหนดบอกตนเองไดอยำงชดเจนวำก�ำลงเสวยเวทนำชนดใด โดยไมสบสน และไมตองถำมตวเองวำส�ำหรบเรำถอวำเรำก�ำลงสขทกขหรอเฉย

เมอนำมธรรมใดก�ำลงเดนชดอยในควำมรบร และไมเขำขำยสขทกขเฉยกใหถอวำสงนนไมใชเวทนำ

ขอใหตระหนกดวยวำ โดยธรรมชำตแลว เวทนำกบสภำพจตจะไมแยกกนเปนตำงหำก เชน เมอใดเกดสขเวทนำ สภำพจตมกมควำมโนมเอยงไปทำงตดใจยนดอนเขำขำยมรำคะในจต แตเมอใดเกดทกขเวทนำ สภำพจตกมกมควำมโนมเอยงไปในทำงฟงเพรำะร�ำคำญกำยร�ำคำญใจ

กำรรเวทนำกบกำรรสภำพจตจงอยใกลชดกน อนไหนเดนกอนดอนนนกอน โดยเฉพำะเบองแรกนน ถำรอะไรไมทน จะดเวทนำอนเปนผลตกคำงกได ไมจ�ำเปนตองตงใจไววำจะรใหทนกบทเกดผสสะเสมอไป ตอเมอสตกลำแขงขน จดจออยกบเวทนำและสภำวจตกระทงเหนชดเหมอนตำเหนรป จงมควำมเฉยบคมมำกพอจะทนนบแตจงหวะทเกดผสสะไปเอง

ความสบสนระหวางอทกขมสขเวทนากบสภาวจต

สงทท�ำควำมสบสนใหผเรม กรสภำวจตกคอแยกไมออกวำระหวำงควำมรสกเฉย กบสภำวะของจตในปจจบนนนเหมอนหรอแตกตำงกนอยำงไรเพรำะถำสขเวทนำหรอทกขเวทนำเดนขนมำนนแมไมก�ำหนดมำกนกกเปนทรไดเอง แตถำอทกขมสขเวทนำเปนำยเดน กจะท�ำใหลงเลไดงำยวำก�ำลงมองเวทนำหรอสภำวจตกน

แนขอใหท�ำใจอยำงน

ต dungtrin.com

256 257

รร

กำรดหรอกำรรนำมธรรมนน เรำมงหมำยเอำควำมเหนอนจจงเพอควำมปลอยวำงมำกกวำอยำงอน เมอท�ำใจไวไดอยำงนขณะดอะไรกจะไมตงแงกงขำขนมำใหเสยทศนวสยเปลำ

เมอรสกชดวำก�ำลงเสวยเวทนำในทำงเฉย ใหดวำก�ำลงรตวหรอไมวำท�ำอะไร ถำรเวทนำวำเปนเฉยแลวแชจมอยกบควำมเฉยอยำงนน ขอใหสนนษฐำนไวกอนวำเปนอำกำร หลงไปในควำมเฉย ซงควำมหลงนนกจดเปนสภำพของจตไดอยำงหนง

ความเชอเกยวกบการเกดดบเรวของจต

ควำมเชอหนงอนน�ำมำซงกำร ไมกลำก�ำหนดร สภำวจตกลวจะผดหลก คอคนรนเรำถกปลก งใหเชอวำจตนนเกดดบเรวเสยจนไมมทำงรไดทน บำงแหงจะกลำววำชวเวลำงอนวแลวดดออกฉบพลนนน จตเกดดบแสนโก ขณะ (หรออกนยหนงคอดดนวเปำะเดยวจตเกดดบหนงลำนลำนดวง) ซงโดยควำมหมำยทแทจรงแลวค�ำวำ แสนโก เปนเพยงส�ำนวนสอวำ มำกยง ไมใชจ�ำนวนนบ ๑๐ ลำนคณดวยแสน และควรจดจ�ำแยกแยะอยำงดวำตำมบนทกในพระไตรป กดงเดมนนส�ำนวนนพระพทธองคไมเคยตรสใชกบจตแมแตครงเดยว

อยำงไรกตำม มพระสตรหนงทพระพทธองคตรสไวเกยวกบควำม เปลยนแปลงอยำงรวดเรว ของจตอยจรงคอในองคตตรน-กำยเอก-ทก-ตกนบำตพระสตตนตป กเลม๑๒ควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย เราไมเหนสภาวธรรมแมแตอยางเดยวทเปลยนแปลงไดรวดเรวเหมอนจต ดกรภกษทงหลาย จตเปลยนแปลงไดเรวปานใดนน แมจะเปรยบเทยบกไมอาจท�าโดยงาย

พทธพจนนม งแสดงวำสภำพของจตนนอำจแปรปรวนไปหรอดบจำกสภำพหนงไปสอกสภำพหนงรวดเรวเสยจนหำธรรมชำตชนดอนมำเทยบไมได แมจะเปรยบใหพอเหนรำง กยำกแลว แตพทธพจนนมไดมงหมำยจะท�ำใหผศกษำเกดควำมทอถอย หรอเหนวำสภำวจตเปนสงถกสงเกตรไมได ไมมทำงท�ำไดทน เพรำะในพระสตรเดยวกนนนเองทำนกตรสไวดวยวำ

ตถาคตเรยกสงนวาจตบาง มโนบาง วญญาณบาง จตเปนตนนน ดวงหนงเกดขน ดวงหนงดบไปตลอดวนตลอดคน เปรยบเหมอนลงทเทยวไปในปาเลกใหญ พอจบกงไม กปลอยกงหนงแลวจบอกกง ปลอยอกกงแลวเปลยนไปจบกงอนตอ

ตรงนแสดงใหเหนวำ เมอตรสถงตวของจตจรง พระพทธ-องคกบอกตำมตรงวำเกดดบเรวจนยำกจะหำอะไรมำเปรยบแตเมอจะอปมำอปไมยใหเหนตำมไดในทำงป บต ทำนกยกเอำเรองลงปลอยกงไมมำกอจนตภำพซงถำมองวำจตเปลยนจำกสภำวะหนงทถกรได กมสภำวะอนทถกรไดมำแทนท อยำงนกจะเหนทำงป บตตำมจรงงำยเขำ

หลกการปฏบตเบองตน

สภำวจตมใหรอยตลอดเวลำ โจทยทมกแคท�ำอยำงไรจงจะสำมำรถรสภำวจตไดเทำนน หำกออกจำกจดเรมตนอนเปนจดรวมเดยวกนไดถก ทเหลอกคอเดนไปเรอย อยำงตรงทำง ถงจดหมำยแนนอน

ต dungtrin.com

258 259

รร

อบำยเบองตนของพระพทธองคคอ ไมใหรเขำไปทสภำวจตตรง กอน แตรผำนสภำพหยำบ บำงอยำงทเกดขนกบจต เหนมนเกดขนแลวเหอดหำยไป จงคอยเรมจบไดถกวำจตอยตรงไหนเหมอนกบเรำทรำบวำมกระจกใสอยแผนหนงมองเหนต�ำแหนงทตงไดยำก วธงำย ทเรำจะรวำกระจกใสอยทใด กคอปลอยให นละอองหรอครำบเปอนมำเกำะจนเหนชดเสยกอน เมอ นละอองหรอครำบเปอนหำยไป สงทเหลอกคอกระจกใสอนถกจบตำสงเกตไดงำยขนแลว

กำรสงเกตขณะของจตท อะไรอยำงหนงดบไป นน จดวำส�ำคญยง ถอเปนแกนหลกของจตตำนปสสนำทเดยว อยำงเชนเมอรำคะเกดขนแลวรเทำทนก�ำหนดสตเหนรำคะปรำก มอยในจตครหนงเมอรำคะหำยไป กรจตโดยควำมปรำศจำกรำคะ กำรเหนจตทวำงจำกรำคะนนนอกจำกจะท�ำใหเกดกำรเปรยบเทยบระหวำงสองสภำวะไดชดแลวยงเปนกำร กรตวดวยควำมสงดเงยบไรควำมคดอำนปรงแตง เมอรจกเฉยอยทจตอนเงยบกรบจนคนแลว กจะพบวำกำรประจกษสภำวะบำงอยำงดบลงนน เปนไปไดชดเจนโดยไมมควำมรสกในตวตนเขำมำขดขวำงหรอบดบงทศนวสยแตอยำงใด

และเมอสำมำรถก�ำหนดรทตงของจตไดอยำงช�ำนำญสดทำยจะเกดภำวะเดนชดเปนอนเดยวกบ ควำมรตวทวพรอม บำงขณะอำจเหนเปนควำมนงวำงตงมนกลำงอก บำงขณะอำจเหนควำมสมพนธระหวำงกำยเคลอนไหวกบจตนง หรอระหวำงกำยนงกบจตเคลอนไหว หรอกำยกบจตนงและเคลอนไหวสมพนธกนโดยตรงสภำพธรรมอยำงหนงทเหมอนสญญำกำศ หรอควำมวำงในภำยในจะปรำก ตำมล�ำดบ แรก อำจแผวเหมอนอปำทำน ตอเมอรศมควำมวำงเรมแผกวำงและตงมนโดดเดนขนจงก�ำหนดทรำบไดอยำงปรำศจำกควำมลงเลสงสยวำนนกคอสภำวจตอกแบบหนงทเกดขนเพรำะสกแตรทจต เหนธรรมตำง เกดดบทจต จนจตเรมถอนแรงยดเหนยวจำกโลกภำยนอก ใหควำมส�ำคญกบควำมเคลอนไหวอน

เปนของหยำบนอกตวนอยลงหนมำพนจสภำพของตนเองอยำงรทนโลกภำยใน ใหควำมส�ำคญกบควำมหยดนงและเคลอนไหวอนเปนของละเอยดในตวมำกขน

ถงจดหนงจะบงเกดควำมตระหนกวำ สงทเคลอนไหวภำยนอกลวนเปนเพยงเปลอกของชวตแกนของชวตอยทจตขอเพยงสภำพจตไมแปรผนตำมภำวะภำยนอก ทงโลกกเหมอนวำงเปลำไปจตค�ำนงเหนเฉพำะสงหนงเกดขนทจตแลวดบลงทจตกระทงจตเองกหำแกนสำรมไดไมนำหวงไมนำตดของ

เพยงอะไรเลก นอย เทำน นำนไปกจะพลกจำกควำมไมรพลกจำกควำมหลงวำนจตเรำ เปนควำมรแจงวำสภำวจตหนงเกดขนดวยเหต แลวยอมดบลงเปนธรรมดำ จะลวงพนควำมแปรปรวนไปไมได เมอเลกยดมนถอมนวำจตและควำมรสกนกคดอนเกดในจตน วำเปนตวเปนตน กไมเหลอสงใดใหยดไดอก เพรำะโดยสญชำตญำณแลวเรำยอมหลงยดจตนเปนอตตำเหนอสงอนใด

สรปคอ ในเบองตนเรม กจตตำนปสสนำนน ขอใหทองจ�ำก ไวแมน ๓ขอคอ

ลมควำมรและควำมเชอเกยวกบจตทผำนมำทงหมด ไมวำจะเปนสำมญส�ำนกหรอทฤษ นำเชอถอเพยงใด เหลอเฉพำะขอสงเกตสภำพจตตำมทระบไวในจตตำนปสสนำเทำนน

อยำถำมหำวำจตอยตรงไหนและรปรำงหนำตำเปนอยำงไรแตใหรสภำพธรรมทเกดขนกบจต หรอสภำพจตทก�ำลงปรำก ชดเมอเหนสงหนงเกดขนและดบลงกบจตบอย กจะคอย รบรมตของนำมธรรมอนปรำศจำกรปทรงไปเอง

อยำใหเกดควำมจงใจท�ำสภำพจตปจจบนใหเปลยนแปลงไปสงเกตและระวงอยำใหเกด ควำมครนคด เกยวกบสภำพจตหมนกรเขำไปทสภำพจตตรง โดยใชเกณ ของพระพทธเจำเปนทศทำง

เชน ถำมตวเองวำขณะนก�ำลงมรำคะอยในจตหรอไม ขณะนจตอย

ต dungtrin.com

260 261

รร

ในสภำพฟงซำนซดสำยหรอไม เปนตน เมอตระหนกวำจตก�ำลงอยในสภำพใดกใหรตำมนนเฉย ไมตองท�ำอะไร ไมตองคำดหวงวำจะเหนควำมเกดดบหรอสภำพพสดำรกวำทก�ำลงเปนอย สงทเรำตองกำรในชวงเรมตนจรง นนงำยนดเดยว คอกำรเปรยบเทยบจตระหวำงทสภำพหนง ยงคงอยกบขณะทสภำพนน หำยไปแลว

พระพทธองคใหเรมรสภำพจตผำนกเลสหยำบคอรำคะโทสะโมหะเพรำะกเลส๓ตวนเปนของประจ�ำโลกและแวะเวยนมำเยยมเรำอยเสมอ เรยกวำเปนอปกรณสำมญททกคนมอยแลวโดยไมตองขวนขวำยซอหำมำแตไหน อกทงเปนเรองของสำมญส�ำนกทแตละคนทรำบดวยใจวำรำคะ โทสะ โมหะ เปนอยำงไร เพยงท�ำควำมตกลงกนไวงำย กสำมำรถป บตไดทนท

ในตกนบำต ทตยปณณำสก พระสตตนตป ก เลม ๑๒พระพทธองคตรสถงควำมตำงระหวำงรำคะโทสะโมหะไวอยำงนำใสใจ คอรำคะมโทษนอยแตคลำยชำ โทสะมโทษมำกแตคลำยเรวสวนโมหะนนทงมโทษมำกและคลำยชำดวย เมอทรำบเชนนยอมมทำททถกตองตอกำรพนจคอไมไปหวงวำรำคะเกดขนแลวจะแสดงควำมดบลงอยำงรวดเรวทนใจเปนตน

การกำาหนดรราคจต

ลกษณะของราคะ

ราคะแปลวำควำมก�ำหนดควำมยนดในกำมควำมตดใจหรอควำมยอมใจตดอยในอำรมณ ดงนน ลกษณะทวไปของรำคะจงเปนอำกำร ดงดดเขำหำตว เรยกวำถำตดใจอยกบสงใดจะเปนบคคลหรอวตถกตำมยอมเขำขำยควำมเปนรำคะทงสนแมแตควำมตดใจในสภำพสมำธจตระดบสงกจดเปนรำคะชนดหนง บญญตเรยกโดยเฉพำะวำรปรำคะบำงอรปรำคะบำงแลวแต ำนนน ตองอำศยรปหรอไม

สงทท�ำใหเกดรำคะขนในจตนนอำจเปนสงใดสงหนงระหวำงรปเสยงกลนรสสมผสอนเปนปจจบนและอำจเปนกำรใครครวญค�ำนงถงสงเหลำนนทผำนมำแลวหรอก�ำลงจะเกดขน

ลกษณะอนปรำก ชดขณะเกดรำคะหนำแนนคอควำมอยำกถลำเขำไปหำวตถหรอบคคลอนเปนตนเหตแหงควำมยนด แบบทเรยกกนวำ หนำมด ซงกคอจตทหมนมดเพรำะถกรำคะครอบง�ำบดบงแสงจำกปญญำไวคดอะไรด ไมออก

ลกษณะอนปรำก เพยงรำงเลอนขณะเกดรำคะอยำงออนคอท�ำใหมองไมเหนอนจจงทกขงอนตตำ เหนแตควำมดดนำมนำเสพอำจเปนเพยงควำมอยำกเหนอยำกพดคยกบคนถกใจหรออำจเปนควำมอยำกเขำสมำธดวยประสงคเสพสขอนเกดแตวเวกกไดเมอสงเกตแรก จะเหนเหมอนวตถมแรงกระท�ำตอจต หรอมแรงดงดดระหวำงจตกบวตถ แตตอมำจะแยกแยะไดเองวำจตเองเปน ำยกอแรงกระท�ำหรอแรงดงดดขนโดยมควำมถกใจเปนตวแปรหลก

สขเวทนำมกเปนตนเหตของรำคะ แตตองแยกแยะใหออกดวยควำมเขำใจอนดวำสขเวทนำไมใชรำคะ ลกษณะของรำคะคอกระแสควำม อยำกดงดด บำงสงเขำหำตวสงเกตงำย ทใจมควำมอยำก เกดแรงดงดด และควำมคดพงแนวไปเอำสงทตองกำรทำเดยว ผผำนกำร กรสขเวทนำมำอยำงดยอมไมสบสนวำตนก�ำลงดสขเวทนำเกดดบหรอดรำคะเกดดบกนแน

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตมราคะกรวาจตมราคะ เมอจตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ

ต dungtrin.com

262 263

รร

ขนเรมตน ควรแยกแยะใหออกดวยวำระดบของรำคะขณะนน แรงอยในระดบลำมถงกำยแลว หรอยงแผวออนเพยงเปนควำมรสกทำงใจหำกเปนควำมก�ำหนดยนดทำงเพศทลำมถงกำยกจะเหนวำยำกตอกำรก�ำหนดสตรวำ จตมรำคะ เพรำะเอำแตจดจอกบวตถทำงกำมำรมณแบบหนำมดตำมว เวนแตผมทนรอนอยำงเชน อสภกรรมฐำน อยกอนหนำจงจะเหมอนมอำวธไวใชงำนทนทวงท โดยเฉพำะผเปนพระทตองรกษำวนยไวยงชวตนน ไมพงท�ำจตตำนปสสนำเมอเกดรำคะกลำ แตควรใชอบำยทำงสมถะตรงเสยกอน จะเปนกำรหลบเขำสมำธระดบ ำนอนเปนสมบตเฉพำะตนแลวหรอจะเปนกำรพจำรณำกำยวำโสโครกตงแตหวจรดเทำกได

กำรเรม กก�ำหนดรรำคจตนน ควรดจงหวะทรำคะเกดขนในระดบของจต ยงไมลำมถงกำย อยำงเชน หวนระลกถงกำมคณในอดตหรอเพงเกดควำมตองกำรทำงเพศเพยงแผวหรอเกดควำมตองตำตองหตองจมกตองลนตองกำยหรอตองใจทท�ำใหจตมอำกำร ถล�ำเขำไปหลงตด เชน ดละครโปรดกมรำคะฟงเพลงกมรำคะฉดน�ำหอมกมรำคะกนของอรอยจำนโปรดกมรำคะนอนฟกนมหมอนหอมกมรำคะและแมคดถงลกษณะนสยใจคอค�ำพดค�ำจำอนนำพศวำสของเพศตรงขำมกมรำคะไดทงสนอยำเขำใจวำตองใหเกดควำมปรำรถนำทจะเสพกำมเสยกอนจงถอวำจตมรำคะ

กำรก�ำหนดรนน ขอใหดเฉพำะควำมยดมนเหนยวแนนทบงเกดขน ยอมรบวำมนมอย อยำเรงใหหำยไป อยำจองดดวยควำมคดตงใจใหมำก เพยงรบรเฉย วำขณะน จตมรำคะ เมอเ ำรอยดวยควำมไมเรง ไมเพง ไมเผลอ ในทสดระดบของรำคะในจตจะแสดงควำมแปรปรวนใหเหนคอเหลอแตจตเปลำ เหมอนน�ำทระเหยหำยจำกภำชนะยอมเหลอแตควำมวำงของภำชนะนนปรำกอยนเปนขนทส�ำคญมำกขอใหก�ำหนดรอยทลกษณะควำมวำงจำกรำคะเชนนนไปเรอย กระทงแยกแยะไดอยำงช�ำนำญ วำขณะมรำคะเปนอยำงไร ขณะรำคะดบไปแลวแตกตำงกนอยำงไร แรก

อำจก�ำหนดกไดวำรำคะเปนของมด สวนกำรปลอดจำกรำคะเปนของสวำง

หำกก�ำหนดร รำคะแลวพบวำนำนไปยงไมเหอดหำยจำกใจเสยท หน�ำซ�ำอำจทวตวแรงขน ขอใหสนนษฐำนวำเรำยงมควำมครนคดค�ำนงถงวตถอนเปนเปำลออย พดงำย คอยง สงออกนอก ไมไดมองเขำมำทสภำพรำคจตแตอยำงใด หรอมองแตยงเหนลกษณะดงดดของรำคะไมชด กอำจใชกรรมฐำนอยำงใดอยำงหนงทผำนมำแลวเขำชวยเหลอใหเกดควำมรสกตวดขน แลวจงมองลกษณะของรำคะในจต ใหมขอใหระลกวำถำมองเหนอยำงถกตองไมครนคดค�ำนงถงวตถอนเปนเปำลอรำคะจะแสดงควำมแปรปรวนใหเหนอยำงแนนอน

คนทอยในเมองสวนใหญจตจะเกลอกกลวอยดวยรำคะตลอดเวลำทงวนทงคน โดยเฉพำะในยคสมยทสอตำง น�ำเสนอแตภำพและเสยงอนยวนยวน ถำมองในแงดคอพอมำถงตรงหมวดของจตกจะมอะไรใหดเยอะ หำกหมน กสงเกตสงกำจรงจง จะสำมำรถพบอำกำรของจตไดหลำกหลำย เชน ลกษณะทจตพงเขำไปจบยดวตถกำมเหนยวแนนรนแรงเปนพเศษ สะทอนออกดวยอำกำรทำงกำยประเภทเพงตำแทบถลน หรอลกษณะทจตหมกมนจดจอออยองยดเยอรำวกบวตถมแรงดงดดสงมำกระท�ำกบจต

ถำเลกใสใจผสสะภำยนอก เลกตำมแรงทะยำนออกไป แลวหนมำพจำรณำเฉพำะรำคจตภำยในตวเองบอยเทำไหร กจะยงเหนรำคะเปนเพยงภำวะหยำบชดขนเทำนน จตมรำคะสจตไรรำคะไมไดเลย ดวยอำกำรเหนเปรยบเทยบดงกลำว ในทสดพอรำคะเรมเกำะกมจตจะเหนเหมอน งแมลงรำยหรอไอมดเคลอนเขำมำบดบงแสงสวำงอยำงไรอยำงนน

และหำกตงควำมส�ำคญไวในใจหรอระลกจนขนใจวำรำคะคอเหตแหงทกขดวยประกำรทงปวงตองเสยเงนทอง เสยใจ เสยควำมรสกด เสยก�ำลงงำน เสยเวลำในกำรใชชวตเพอท�ำนพพำนให

ต dungtrin.com

264 265

รร

แจง ทสดกจะเหนควำมส�ำคญในกำรไมหลงวงตำมเหยอลอ แตหนมำพนจตวรำคะในจตเองโดยควำมไมเทยง ยงเหนรอยตอระหวำงกำรมรำคะกบกำรไมมรำคะบอยเทำไหรกจะยงท�ำใหจตเกดปญญำแทจรงในระดบมหำก�ำลง คอไมตองใชอบำยเชนพจำรณำกำยเปนอำกำร๓๒แตสำมำรถละรำคะไดตงแตเรมกอตวขนในจต เรยกวำชนะกนตงแตอยในมงตอใหเผชญสงยวยรำคะแรงระดบลำมถงกำยกวบดบลงงำยเหมอนเปำเทยนทไมอำจตำนลมปำกเรำ จะรสกวำวตถหรอบคคลอนเปนของภำยนอกนนมหรอไมมกไดขอใหจตพนจำกกำรครอบง�ำของรำคะกสขพออยแลว

การกำาหนดรโทสจต

ลกษณะของโทสะ

โทสะนน เปนอำรมณทรนแรง สงเกตงำยทสด สะทอนชดออกมำทำงกำยมำกทสด เชน เมอมบคคลหรอเหตกำรณกระตนใหโกรธเรำจะอยำกท�ำตำวำวโรจนอยำกกนดำอยำกทบตหรออยำงนอยทสดกมอำกำรตงขมบ เพรำะคดอยเงยบ วำจะท�ำใหศตรเดอดเนอรอนใจสำสมกบทท�ำใหเรำโกรธไดอยำงไร

จตทมโทสะจะมลกษณะอยำกขบไส คอผลกออกไป ทำงรปธรรมคออยำกกระแทกใหเกดควำมแตกพงหรอเกดควำมเจบปวดทำงนำมธรรมคอมพลงอดกระแทกออกมำจำกควำมคดในหวหรอควำมรสกในอก

แมโทสะจะมลกษณะเหมอน กนในแตละคน ทวำพนหลงและโครงสรำงนสยของมนษยเรำท�ำใหผลทตำมมำจำกโทสะมโอกำสตำงกนไดมำกเชนบำงคนโกรธแลวอำละวำดฟำดงวงฟำดงำอยำงยำมใจบำงคนโกรธแลวตองอดอนตนใจไวอยำงนนนอยคนทธรรมะธมโมหนอยอำจพจำรณำวำโกรธไปท�ำไมทกขใจเปลำ แลวระงบควำมโกรธลงเสยดวยปญญำเหนควำมไรสำระแกนสำรของ

โทสะนน

เมอเขำสโลกของกำรป บตธรรม เรมเหนคำของกำรถนอมรกษำจตด เรมเ ำสงเกตโทสะเสยบำง อำจพบ วธโกรธ แบบตำง ของตนเชน

โกรธแบบไมรตว แตกจำงไปเองอยำงรวดเรว เพรำะพนจตประกอบดวยเมตตำหรอปญญำเหนโทษของควำมโกรธอยำงแขงแรงเปนทน

โกรธแบบไมรตว จำกนนพกใหญตอมำรสกตววำโงไปแลวควำมโกรธจงคอยจำงลง

รตวเทำทนขณะโกรธแลวจำงลงอยำงรวดเรว

รตวเทำทนขณะโกรธแลวยงกรน อย ตองใชปญญำปลงอกชนถงจะจำงลงหรอหำยเงยบสนท

มสตรตวอยกอนโกรธเชนเพงออกจำกสมำธทำงเดนจงกรมหรอรอรยำบถอยเปนปกต เลยโกรธแคเหมอนภำพลวงชวเสยววนำทแลวหำยสนท เนองจำกจตตดกลบไปสควำมรตวโดยอตโนมตดวยนสยเคยชนทำงจต

มสตรตวอยกอนโกรธ เหนควำมโกรธเกดขนตงอย แลวดบไปอยำงชดเจนซงกสำมำรถซอยยอยออกไปไดวำเปนโกรธวบเดยวแบบไฟไหมฟำงหรอแบบยดเยอเหมอนมเชอไฟเปนตน

ทแยกแยะอยำงละเอยดเชนนกเพอใหเกดกำรตรวจสอบวำทผำนมำเรำเคยชนกบโทสะแบบใด หำกยงโกรธแบบฟำดงวงฟำดงำหรอยงโกรธแบบขำดควำมรตว กยำกทจะใชโทสะเปนเครองมอ กจตตำนปสสนำไดไหวหรอถงไหวพอ นใจท�ำสองสำมหนกจะขำดควำมอดทนตำนนสยเกำของตนเองหวนกลบไปยอมตวผสมโรงกบโทสะอก

หำกรตววำยงมขอเสยอยำงแรง ไมเกอกลตอจตตำนปสสนำ

ต dungtrin.com

266 267

รร

กตอง กกรรมฐำนทเปนอรกบโทสะเสยบำง เชนกำรแผเมตตำซงจะกลำวถงวธอยำงละเอยดในบทนวรณบรรพหรออกทำงหนงคอใชกรรมฐำนทผำนมำในกำรชวยระงบหรอชวยดงควำมรสกตวใหกลบมำจำกขำงนอกเขำมำอยขำงในเรยกวำใชสมถะมำเบยดเบยนโทสะใหออนลงเสยบำง จงคอยเหมำะควรแกจตตำนปสสนำในล�ำดบตอไป

อนง ขอใหทรำบดวยวำ ถำอยในอำรมณแบบใดทมลกษณะอยำกผลกไส กจดเขำขำยโทสะไดเหมอนกน เชน ควำมกลวควำมอบอำย ควำมเศรำโศกคร�ำครวญ เปนตน อกประกำรทตองตระหนกคอทกขเวทนำไมใชโทสะ แมทกขเวทนำมกน�ำมำซงควำมหงดหงดขดเคองอนจดเปนโทสะกตำมผภำวนำจนรทนสภำวธรรมอำจเสวยทกขทำงกำย หรอเสวยทกขทำงใจโดยไมจ�ำเปนตองเกดควำมหงดหงดขดเคองเปนผลตำมมำ ถำแยกถกกจะไดไมสงสยวำเรำก�ำลงเหนทกขเวทนำเกดดบหรอวำเหนโทสะเกดดบกนแน

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตมโทสะกรวาจตมโทสะ เมอจตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ

หำกเ ำสงเกตทจต จะทรำบวำอำกำรเรมแรกของโทสะนนเหมอนจตเตนแรงเตนกำอยในภำยใน แมสตวงตำมไลหลงมำกเหมอนอยหำง แมตงใจไวอยำงแขงแรงเพยงใด ยงโทสะชนดกอควำมแสบคนในอกไดเปนรว จตจะพงออกขำงนอกเตมตวเสมอกอนจะหดกลบมำภำยในไดส�ำเรจ

ฉะนน เมอ กในระยะแรกควรเรมจำกควำมหงดหงดหรอ

ขดเคองเลกนอยกอน ประเภทเหนขำวของวำงอยผดทผดทำง ตอโทรศพทไมตดหรอเรองหยมหยมอน ทใหผลกระทบกบกำยใจของเรำนดเดยว ควำมขดเคองจะปรำก เหมอนมอะไรเสยดเขำมำจกอกหรออยำงนอยกเกดกระแสปนปวนกระวนกระวำยเหมอนใครรมควนรอน

เมอเกดโทสะแผวในระดบทจตจะไมกระโจนออกนอกเตมตวกอยำไปรบระงบโทสะ อยำใชอบำยวธใด ทงสน ใหท�ำใจเหมอนเหมอนยนดน�ำเดอดคอย เยนลงเอง ท�ำควำมเขำใจไวลวงหนำวำน�ำเดอดนนเรงไปมนกไมเยนทนทอยดแตถำเ ำมองอยเฉย กจะไดสงทตองกำรคอสภำพของน�ำทเยนลง ควบคกบปญญำเหนควำมจรงวำโทสะเปนอนจจงอยำงหนง

ส�ำคญคอตองไมลมดตอนจตปลอดจำกโทสะรจตทปรำศจำกโทสะเปรยบเทยบกนทนท กระทงแยกแยะไดอยำงช�ำนำญ วำขณะมโทสะเปนอยำงไร ขณะโทสะดบไปแลวแตกตำงกนอยำงไร แรกอำจก�ำหนดกไดวำโทสะเปนของรอน สวนกำรปลอดจำกโทสะเปนของเยน

ถำรสกมวน ปวน วกวนอยในอกแปลวำโทสะยงไมไปไหนยงหลงเหลอควนไฟคกรนอยด อนนกตองพจำรณำวำเรำยงครนคดค�ำนงถงบคคลหรอสถำนกำรณอนบนดำลโทสะขนหรอเปลำ ถำรเฉพำะตวโทสะในจตอยำงถกตอง โทสะยอมแสดงอนจจงออกมำในเวลำไมยดเยอเกนไปนก

ประกำรส�ำคญคอ โทสะเปนของเวยนกลบมำซ�ำเตมไดหลำยรอบ บำงคนอำจร�ำคำญวำก�ำหนดสตรอยำงไรกไมหำยขำดเสยทกขอใหมองในดำนทเปนประโยชนแทน คอเหตขดเคองเรองเดยวท�ำใหเรำมโอกำส กปรอหลำยครง ขอใหดจรง เหนใหไดวำจตขณะมกบไมมโทสะตำงกนอยำงไร ครงแรกยงไมเหนผล ครงทสองเรมคนวำมนมำเดยวกไปอยำงครำวแรก ครงทสำมเรมรสกวำโทสะในเรองนนไรสำระสนด ครงทสเรมเหนโทสะในเรองนนเปนของ

ต dungtrin.com

268 269

รร

แปลกปลอมทจรเขำมำ ครงทหำและตอ ไปยงเหนลกษณะเกดดบชดขน มองโทสะเปนเพยงสภำวธรรมประกอบจตชวครำว ไมมตวตนในโทสะมแตสภำพโทสะถกรโดยควำมเปนอะไรอยำงหนงและพลอยกลำยเปนจดเรมตนของกำรมองควำมโกรธทวไปแตกตำงจำกเคยอยำงสนเชง

ส�ำหรบผทอำศยสตรลมหำยใจเขำชวยกมกสงสยวำเมอโทสะเกดขนแลวตดจตไปทกำรหำยใจทนทนน ถอวำเปนจตตำนปสสนำไดหรอไม อนนตองกลำววำจะรลมหำยใจหรอจะเอำอำรมณอนมำแทรกแทนอยำงไรไมส�ำคญ ส�ำคญทเรำเหนสภำพจตทแตกตำงกนระหวำงมกบไมมโทสะหรอเปลำ ถำเลงรมำเหนสภำพจตถกกเปนอนใชไดเหมอนกน แตถำดลมหำยใจโดยไมมกำรก�ำหนดรสภำพจตไมมกำรเหนลกษณะทตงอยและดบไปของโทสะกแปลวำยงเปนเพยงงำนสมถะลวน ชวยเบยดเบยนใหโทสะตกไปจำกจตเฉย

การกำาหนดรโมหจต

ลกษณะของโมหะ

ควำมหมำยของโมหะทปรำก อยในเหตโคจฉกะ พระอภธรรมเลม ๑ กนนยทงระดบหยำบ เชน ควำมเหมอ ควำมหลงควำมมวหมนแบบโลก ไปจนกระทงระดบละเอยดคออวชชำควำมไมรอรยสจในระดบธรรมะชนสงทเดยว

โมหะเปนไฉน? ความไมรในทกข ความไมรในทกขสมทย ความไมรในทกขนโรธ ความไมรในทกขนโรธคามนปฏปทา ความไมรในสวนอดต (คอไมรในเหต) ความไมรในสวนอนาคต (คอไมรในผล) ความไมรทงในสวนอดตและสวนอนาคต ความไมรในปฏจจสมปปาทธรรมวาเพราะสงนนม

สงนจงม

โมหะเปนไฉน? ความไมร ความไมเหน ความไมตรสร ความไมรโดยสมควร ความไมรตามเปนจรง ความไมแทงตลอด ความไมถอเอาโดยถกตอง ความไมหยงลงโดยรอบคอบ ความไมพนจ ความไมพจารณา การไมกระท�าใหประจกษ ความทรามปญญา ความโงเขลา ความไมรชด ความหลง ความลมหลง ความหลงใหล อวชชา กเลสทวมทบจตคออวชชา กเลสเครองผกสตวคออวชชา กเลสทนอนเนองในสนดานคออวชชา กเลสกลมรมจตคออวชชา ลมคออวชชา อกศลมลคอโมหะมลกษณะเชนวาน เรยกวาโมหะ

เพอใหกำรป บตขนเรมตนเปนไปโดยงำยและมทศทำงทชดเจน ขอใหดเฉพำะจตทมลกษณะ ไมรอยในปจจบน กลำวคอจะเกดควำมคดยอนไปในอดตอยำงไรจดหมำย หรอคำดหวงไปในอนำคตแบบลมแลง ใหถอเปนโมหะทงหมด และแมจตจะไมตดในระหวำงแหงอดตกบอนำคต แตเผลอเหมอลอยแบบไมรเรองรรำวกระทงคดอะไรยงไมทรำบกเขำขำยโมหะอกเชนกน

หำกเรมมองเปรยบเทยบไดระหวำงจตทตนกบจตท หลบทงลมตำ กอำจเหนโมหะปรำก คลำยมำนควนทซมซำนเขำมำท�ำใหจตเสอมคณภำพในกำร รตำมควำมเปนจรง ตอใหตำดหฟงกไมเกดควำมรบรทถกตอง

และโมหะตวเดยวกท�ำใหกำรป บตสตป ฐำน ๔ ทงหมดเกดควำมผดพลำดคลำดเคลอนได คอสภำวธรรมใดเดนขนมำแทนทจะก�ำหนดรสภำวะเดนนนกอน กลบไปพยำยำมรสภำวะอนยกตวอยำงเชนเปนไขก�ำลงมนแทนทจะรทควำมมนกลบไปควำนหำควำมรอนกำย อยำกดควำมรอนใหเปนอนจจง หรอขณะท�ำ

ต dungtrin.com

270 271

รร

สมำธนน หำกก�ำลงฟงแรง แทนทจะใสใจดแรงเคนหรอแรงอดของควำมฟงในจตเพอพจำรณำเปนสภำวะไมเทยง แตกลบไปพยำยำมยดมนลมหำยใจ กเทำกบไปเรงแรงเคนใหยงอดอดทรมำนกวำเดมเหลำนลวนเปนเรองของโมหะ ไมเทำทนสภำวะเดนทก�ำลงปรำก เหมอนคนถกหลอกใหตองแกปญหำพรอมกนหลำยขอ ถำไมรวำปญหำใดส�ำคญกวำ ปญหำใดเปนหลกทตองท�ำใหคลคลำยกอน กจะตองโรมรนพนตกบปญหำอยำงปรำศจำกกำรลงเอย

ดงนนพระพทธองคจงตรสไวเชนในตกนบำตทตยปณณำสกพระสตตนตป กเลม๑๒วำโมหะยอมไมเจรญเมอมกำรท�ำไวในใจหรอพจำรณำโดยแยบคำย เชน เมอเรำรตววำก�ำลงอดอดขดของกพจำรณำวำสงใดกนแนท�ำใหขดของ หรอรตววำก�ำลงเผลอเหมอกใหควำมใสใจในงำนเฉพำะหนำหำงำนใหจตมเครองรเปนตน

ขอใหตระหนกดวยวำ อทกขมสขเวทนำไมใชโมหะ แมวำโดยมำกอทกขมสขเวทนำมกน�ำมำซงควำมเหมอลอยเพรำะขำดแรงดงดดใหสนใจ ผ กร อทกขมสขเวทนำมำเปนอยำงดยอมแยกแยะไดถกวำก�ำลงดอทกขมสขเวทนำหรอดโมหะปกคลมจตกนแน

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตมโมหะกรวาจตมโมหะ เมอจตปราศจากโมหะกรวาจตปราศจากโมหะ

สภำวะทวไปของจตคนเรำจะเปนโมหะอยแลว ตอนคดดโมหะแลวสงสยวำจะดตรงไหน นนกเปนโมหะไปแลวเรยบรอยเพรำะควำมลงเลสงสยนนเขำขำยควำมไมรสงทปรำก เฉพำะหนำ

ตำมจรง หำกเทำทนสภำวจตของตนเองในขณะนน จะทรำบชดวำเตมไปดวยหมอกมว ำฟำงหำควำมแจมชดใด ไมไดเลย

หรอหำกรตววำพยำยำมมองใหเหนวำจตมรปรำงอยำงไรมภำพแบบใดอยในจต นนกเขำขำยโมหะเชนกน ใหพจำรณำวำ ลกษณะกำรก�ำหนดจต แบบนนเองทเปนโมหะทงแทง กำรท�ำจตตำนปสสนำอยำงมกรอบ มทศทำงชดเจนตำมนยำมของพระพทธองคเทำนนทเปนหลกประกนไมใหหลงไปไหน

เบองตนของกำร กรโมหะควรหดสงเกตระหวำงคด ระหวำงพด และระหวำงกระท�ำกจตำง ในชวตประจ�ำวน เพรำะจะมโมหะมำใหเหนบอยกวำขณะตงใจท�ำภำวนำเปนเรองเปนรำว

และดวยแนว กในชวตประจ�ำวนน จงไมควรท�ำตวเปนคนวำงงำน แมไมมงำนทำงกำยกตองหำงำนทำงใจใหจตท�ำอยเรอย (ซงงำนทำงใจยำมวำงทท�ำแลวคมคำทสดกคอสมถะและวปสสนำแนนอน) เหตผลทไมควรวำงงำนกคอ คนวำงงำนจะคดเลอนลอยอยำงปรำศจำกขดจ�ำกด หำจดสนสดทขอบฟำไหน ไมเจอ ดวงตำจะเหมอจำกขอบฟำดำนหนงไปยงขอบฟำอกดำนหนงตลอดเวลำ

เมอคดในเรองทควรจะคด คอคดในหนำทกำรงำนเฉพำะหนำ จะเหนลกษณะจตปรำก แบบหนง คอมควำมเปนระเบยบมควำมแจมชดในเนองำนทก�ำลงคด ดงนน เมอหลดจำกสภำพแจมชดดงกลำว กจะเกดควำมแตกตำงใหเหนไดเอง พดใหงำยคอเทยบบอย ระหวำงจตทมงำนใหคดอยำงมจดหมำย กบจตทหลดจำกงำนมำตระเวนแบบไรปลำยทำง เมอสองรจนแนใจวำแตกตำงอยำงไรกจะตระหนกวำระหวำงคดแบบมงำนกบคดแบบมโมหะนนลกษณะจตเปนคนละมตกนแท

เมอตองพดคยหรอเจรจำกำรงำนกบใคร จะเปนตอหนำหรอทำงโทรศพทกตำม ลองจบจงหวะจะโคนในกำรพดจำของตวเองบำงประโยคเรำพดอยำงมขอมลประกอบแนนหนำ อนใจและเปยม

ต dungtrin.com

272 273

รร

ควำมเชอมนในตนเอง จบตนชนปลำยตอตดตลอดสำย มองเขำมำกจะเหนวำจตตนรแจมใส ปรำศจำกหมอกมว แตหำกเปนตรงกนขำม พดแบบขำดขอมล นพดใหผำน ไปแบบตองแตงเสรมสดทละค�ำสองค�ำ ขำดควำมเชอมน จบตนชนปลำยไมถก ระหวำงชะงกค�ำมกเปน ชองโหว ใหจตเลอนลอยไปหรอถกลำกไปจมอยกบควำมเหมอไดเปนหวง นเรยกวำเปนกำรดกดโมหะในจตผำนอำกำรอำปำกตดขดเงอะ งะ สำมำรถเปรยบเทยบกบจตกอนหนำไดถนดแตหำกไมสำมำรถรทนเปนขณะ จะเรมสงเกตหลงจำกเลกคยทเดยวกได ยงคยนำนแบบไรจดหมำยกจะยงเหนลกษณะหมนมวมำกขน

เมอตองเคลอนไหวกระท�ำกจตำง ทำงกำย ใหดควำมตอเนองควำมสมพนธระหวำงมอไมระหวำงแขนขำระหวำงหวกบตว ลองสงเกตวำขณะทอวยวะตำง ประสำนงำนกนอยำงกลมกลนไรทตไรควำมเฉอยไรอำกำรเก กง ไรควำมหลดโนนลมนใหตองเกำหวและท�ำเรองซ�ำไปซ�ำมำขณะนนจตจะมควำมรำเรงสอดรบกบกรยำทำงกำย ตรงขำมกบเมอตองขยบกำย แตจตไมรอำกำรทำงกำยเอำเลย

หำกป บตสตป ฐำน ๔ มำจนเหนควำมเกดดบ และเกดสภำวะหยงรแบบประจกษชดวำกำยใจนไมใชตวตน กอำจเทยบดจตท มสตแบบยดมน กบจตท มสตรปลอยวำง ลกษณะทจตยงยดมนจะเหมอนควำมแจมใสของน�ำทมเงำมดทำบอย หรอมหมอกมวปกคลมทบบำง เบำบำงบำง แตลกษณะจตทปรำศจำกควำมยดมนในกำยใจจะเหมอนควำมโปรงโลงของอำกำศ ทปรำศจำกนผงเทำยองใยบดบง

เมอเหนบอยจนชน กจะแยกแยะไดอกวำคณภำพของควำมโปรงโลงดงกลำวมควำมแตกตำงกนเปนชน กลำวคอ ถำจตไรโมหะไรควำมยดมนถอมนวำสงใดสงหนงในกำยใจเปนตวตนเพยงชวคร กเหมอนเม หมอกถกปดเปำใหเบำบำงลงอยำงมขอบเขต

คบแคบ แตถำจตไรโมหะไดเนนนำนตำมก�ำลงทสงสมจำกกำรอบรมมำดทงสวนสมถะและวปสสนำ กจะเหมอนทศนวสยโดยรอบกระจำงใสทวตลอดไมมขดจ�ำกด

กำรเทยบระหวำงจตมโมหะกบจตไมมโมหะบอย นน เปนทำงลดทสดทจะท�ำใหเหนประจกษวำจตไมใชตวตน สภำพจตอำจหยำบหรอประณตไปไดเรอย แปรผนตำมควำมทบหรอบำงของโมหะ และจะยอนไปรวำเปรยบจตเปนกระจกใสนนไมใกลเคยงควำมจรงสกเทำใด เพรำะกระจกนนเปนวตถทก�ำหนดรไดดวยตำเนออนหยำบ ทวำจตเปนธรรมชำตทถงขดควำมประณตระดบหนงกตองก�ำหนดรดวยจตเองเทำนน หำค�ำเปรยบเปรยใด มำอธบำยหรอพรรณนำมได

สรปคอ แนวกำรรจตทมโมหะนน แรกเรมอำจเหนเปรยบเทยบเพยงควำมรสกมวหมนกบควำมรสกแจมชดทำงโลก เมอเหนช�ำนำญแลวจงขยบขนไปดภำวะโงหลงยดมนกบภำวะปญญำรแจงปลอยวำงในภำยหลง

การกำาหนดรจตหดหและจตฟงซาน

ลกษณะของความหดหและฟงซาน

สภำวจตขอนมควำมแตกตำงเปนพเศษจำกสภำวจตอน ในจตตำนปสสนำมควำมนำสนใจเปนพเศษตรงทเมอป บตไดผลแลวกจะไมมค�ำวำ จตตก หรอ กำรป บตเสอมถอย อกตอไปเพรำะเมอดเปนแมขณะทก�ำลงแย กไมเหลอเวลำไหนในชวตอกแลวทเอำมำใชป บตไมได

นอกจำกนน จตตำนปสสนำขอนยงเหมำะกบคนทคดทอมำตลอดวำไมสำมำรถป บตอะไรกบเขำได เชอมนวำไมสำมำรถมสตรจตรใจตวเองไหวเพรำะผทคดเชนนรอยทงรอยจะเปนผมปกตหดห

ต dungtrin.com

274 275

รร

สลบกบฟงซำน หดหเพรำะทอในกำรป บตบำง เพรำะเศรำแบบโลก บำงเพรำะชอบนอนบำง

เมอหดหเกงกตองฟงซำนเกงเปนเงำตำมตว แถมมำดวยกนอยำงแยกไมออกฉะนนกใชคณสมบตเฉพำะตวนนเองเปนเครองมอกหดรเขำมำถงจตถงใจใหส�ำเรจจนได

จตหดหมลกษณะรวมกบจตมโมหะอยประกำรหนงคอควำมหมนมว ไมสำมำรถเหนปจจบนธรรมไดกระจำงแจงตรงจรง แตจตหดหจะแยกวำตรงทถงขนหมองหนก ชนดใหผลลำมถงกำย แบบไมอยำกขยบเขยอน เกยจครำน ตองกำรแชจมอยกบควำมรสกในทำงเลวรำย ท�ำนองทอดอำลยตำยอยำก นกถงอนำคตดวยควำมมดมน เรยกวำพ นำอกระดบกพลกเปนควำมอยำก ำตวตำยเอำงำย เพรำะจตหดหเปนอกศลจตชนดทบนดำลใหคดถงแตอะไรทบนทอนควำมเชอมนในตวเอง ท�ำลำยควำมหวง ควำมศรทธำตอกำรด�ำรงชวต และยยงใหเชอวำหมดลมหำยใจกเปนอนพนทกขพนรอน เรองจะใหเชอวำตองไปใชกรรมยดเยอล�ำบำกกวำเกำนนลมไดควำมหดหของจตจะเหมอนมำนทบทปดบงอนำคตหลงควำมตำยไวจนหมดสน

สวนจตฟงซำนกมลกษณะรวมกบโมหะเปนควำมหมนมวเชนกน ควำมรสกทวไปจะเหมอนเกดคลนกระเพอมไหวในหวอยำงนำร�ำคำญ ยงบำงคนทมพลงในตวมำกเทำไหร ยำมฟงกจะยงทรมำนหนกกวำคนทวไปมำกขนเทำนนหำกระงบไมได หรอไมรวธท�ำใหเจอจำงลง ผลมกลงเอยเปนควำมเบอตวเองอยำงรนแรง อกทงสำเหตของควำมฟงซำนกเปนไปไดหลำยประกำร จะประสบควำมส�ำเรจเลกใหญหรอควำมลมเหลวมำกนอย จะเปนควำมคำดหวงหรอทอดอำลยจะเปนกลมในกำรงำนหรอจดจอรอเวลำบนเทงลวนแลวแตเปนพลงขบดนใหเกดจตฟงซำนไดทงสนคนยคเรำมเหตทบทวคลนควำมฟงใหพลำนจดยงกวำยคไหนสมยใดเสยดวย

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตหดหกรวาจตหดห เมอจตฟงซานกรวาจตฟงซาน

แปลกกวำกำรพจำรณำจตขออนทพระพทธองคไมใหก�ำหนดรวำ จตหดหกรวำจตหดห เมอจตไมหดหกรวำจตไมหดห แตกลบใหพจำรณำจตฟงซำนคลำยจะมควำมตอเนองกนอย

เมอป บตสตป ฐำน๔ไดพกหนงจะสงเกตเหนอยำงถนดวำจตหดหแมยงปรำก อยบำงเปนระยะกจะมอำยสนมำก เพยงถกรวำซมลงไป หรอออกอำกำรเควงหลงงวงงน กจะกลบเขำสควำมมสตไดพอสมควร ไมถงขนำดถล�ำลกจมลงในหวงเหวแหงควำมหดหงำยดำยนก

แตรอยตอระหวำงควำมหดหกบควำมกลบสตไดนน อยำงไรกยงมอำกำรกระจำย หรอกระทงกระเจงอยเลก ตรงนนคอควำมฟงซำนอนเปนรองรอยทจตหดหทงเอำไว ถำใจเยนพอจะรควำมฟงซำนไปสกพก กอำจเหนจตคลอยลงสควำมหดหเหมอนยอมตวลงจมน�ำอก เหมอนเลนเอำเถดเจำลอ รภำวะใดสกพกกจะเกดอกภำวะหนงขนมำสำนตอ

อยำงไรกตำม เมอเกดควำมเหนชดในภำวะหดหและฟงซำนกจะแยกแยะไดถงควำมแตกตำงระหวำงสองสภำวะกลำวคอภำวะหดหจะมลกษณะดงดดใหจมลงต�ำ สวนภำวะฟงซำนจะมลกษณะผลกดนใหคดออกนอกตวสำรพดเรอง หำกไมสงเกตกจะไมทรำบเลยวำสองภำวะนบำงทตำมกนมำ สลบกนเลนงำนเรำ และบำงทกรำยหนอยทมำควบคพรอมกน

สงนำสนใจกคอ คงมไมกคนในโลก ทจะคนพบวำถำมองสองภำวะนสลบไปสลบมำสกพกดวยควำมเทำทน ซมแลวกลบฟง

ต dungtrin.com

276 277

รร

ฟงแลวกลบซมรอบแลวรอบเลำกระทงถงรอบทสตรมชยกจะเหนควำมฟงซำนระลอกสดทำยสงบลงในทสด ควำมรสกจะสวำงโลงเหมอนสลดผำคลมหนำหนกทงเสยไดส�ำเรจ

เมอเรม กนนระหวำงเกดจตหดหควรใชสำยตำชวยนดหนงคอทอดมองตรงไปไกล ดวยควำมสบำย เรยกวำอำศยสขเวทนำทำงกำยมำมสวนเปนเครองทนแรงทส�ำคญคอตองไมลองลอยตำมสำยตำเหมอนเรอขำดหำงเสอลอยตำมยถำกรรม สตตองก�ำหนดรสภำพหดหของจต กระทงเหนชดวำหมดควำมหดหแลวกลำยเปนควำมฟงซำนแทนท

ส�ำหรบผท กอำนำปำนสตจนคลองแคลว กอำจพบวธรจตหดหหรอจตฟงซำนอกแบบหนง คอระหวำงก�ำหนดรสภำพหดหหรออำกำรฟงซำน กระลกถงกำรหำยใจออกและกำรหำยใจเขำไปดวย ควำมหดหหรอควำมฟงจะแปรเปนแรงอดมำกระจกตวในอก เหมอนรวมเอำกอนดนเหนยวทเคยกระจดกระจำยมำไวในทเดยวกน หำกเกดภำวะดงกลำวน อยำเพงยดลมหำยใจดวยควำมคำดหวงวำจะขบไลกอนหนก นออกไปใหพนแตจงระลกวำแรงอดทท�ำใหเกดคลนควำมฟงอยตรงนอยทใจสำมำรถก�ำหนดรกรเฉยเหมอนรอดเม ด�ำทะมนแนนหนำคลำยตวลงเอง อำจมอำกำรบบรดเขำมำแลวคลคลำยออกไปสลบกน กใหพนจวำนนคอกำรแสดงตวของอนจจง เรำมหนำทร หนำทเ ำดใหเหนกระจำงจะแจงพ นำเปนปญญำปลอยวำงเทำนนพอ

หำกตองกำรแยกแยะระหวำงเหตแหงควำมฟงซำนกบตวควำมฟงซำนใหออกเพอควำมฉลำดรฉลำดดบอำกำรฟงซำนกขอใหก�ำหนดรเฉพำะควำมอดอดกระวนกระวำยหรอแรงดนในจตกอนแลวคอยดวำในภำวะอดอดคบแนน หรอฟงยงเหยงกระจดกระจำยจบไมตดนน ในหวเรำมควำมคดเกยวกบบคคลหรอสถำนกำรณใดจรเขำมำ (หำมดเรองในหวกอนเดดขำด เพรำะจะท�ำใหจบอะไรไมตดสกอยำง) เมอดนำนไประยะหนง จะเหนเหมอนควำมฟงกบ

ควำมคดในหวแยกเปนคนละสวนกน บำงทควำมคดดบไป แตแรงอดของควำมฟงยงตกคำงอย หรอบำงทควำมฟงหำยไปแลว แตควำมคดยงคลอเคลยออยองอยจำง ตรงนกจะท�ำใหละตนเหตของควำมฟงได จตจะสงบตวลงมำแบบมแรงดนหนอย ชนดทพรอมปะทตวขนอกซงจดเปนสภำพหดหเลก ไดอยำงหนง

เมอใดกตำมหำกดเขำมำทจตแลวไมเหนอะไรอน คลนควำมคดหรอเรองรำวในหวไมปรำก ชด จะวำเปนอำกำรของรำคะและโทสะกไมเชง เหนแตแรงดนในอกกใหถอวำเปนควำมฟงซำนชนดหนงเชนกนกำรจ�ำแนกไดถกในเบองตนจะท�ำใหเกดควำมมนใจวำเรำก�ำลงรอยในกรอบของจตตำนปสสนำขจดควำมสงสยทมกแทรกตวแถมมำเสมอยำมพจำรณำจตฟงซำน

หำกก�ำหนดดจตเมอก�ำลงมสภำพหดหหรอฟงซำนเพยงเลกนอย กเปนไปไดสงทจตจะขำมขนของกำรสลบเปลยนระหวำงหดหกบฟงซำน เขำสภำวะเบกบำนตำมธรรมชำตทนท แถมจะมควำมรสกวำงเปนพเศษกขอใหรอยกบควำมวำงนนอยำปลอยใหอำกำรของจตหลงเขำไปในควำมวำง วธแนใจไดวำเรำวำงอยำงรกคอ ยงทรำบอยวำก�ำลงท�ำอะไรอยในอรยำบถไหน ในขณะทไมลมสภำพวำงเดนออกมำจำกกลำงอก (ขอย�ำใหระลกแมน วำสภำพวำงกลำงอกนสรำงขนไมได จะลดทำงดวยวธก�ำหนดเพงเขำไปทกลำงอกตรง ไมได แตจะเกดขนเองเมอรสภำวธรรมทปรำก และหำยไปจำกจต)

เมอช�ำนำญรสภำวะเกดดบในจตมำกเขำ ควำมวำงจะขยำยขอบเขตออกไปเรอย สตรและควำมมนคงในภำยในจะเพมขนกระทงจตเดนดวงกวำงขวำงระดบหนงตรงนนถำฟงกจะฟงไดเพยงนอยแลวตดกลบไปสควำมวำงตงมนอนเดมโดยอตโนมต ชวงทรเปนอตโนมตนเองทควำมเกดดบจะปรำก ใหเหนมำก ไมเฉพำะสภำวจตหดหหรอฟงซำน แตเปนทกสภำวะทผำนเขำมำกระทบใจดงนน โอกำสทจตจะตกรวงลงสควำมหดหแทบไมม ซงนนกเปน

ต dungtrin.com

278 279

รร

สญญำณบอกวำจตเรมเขำเคำทจะรวมดวงในระดบมหคคตะไดแลว

การกำาหนดรมหคคตจต

ลกษณะของสภาพอนเปนมหคคตะ

โดยยนยอแลว ควำมเปนมหคคตะคอควำมเปนหนงของจตคอแทนทกระแสจตจะกระจำยออกกรวมดวงหนกแนนเปนปกแผนไมมชองวำงใหควำมคดฟงซำนเลดรอดเขำมำแผวพำนได ฉะนนระหวำงแหงอำกำรรวมดวงดงกลำวน ตวตนและภำวะรสกเปนบคคลจะหำยไป เพรำะจตจะเดนกวำรปกำย เหมอนถกยกขนไปอยในอกระนำบหนงตำงหำกจำกโลกหยำบ ควำมยดมนอนเกยวของกบโลกหยำบเชนตณหำรำคะจงดบลงสนท

แตเชอของตณหำรำคะยงด�ำรงอย กลำวคอ เมอเคลอนออกจำกสภำพมหคคตะ ลมตำขนเหนรปสวย เงยหฟงเสยงเพรำะหำยใจพบกลนหอมขบเคยวรรสอรอยนงนอนสมผสควำมนมนวลสภำพยวนใจเหลำนนเมอกระทบเขำกบจตทยงมเชอรำคะกยอมลกโพลงขนเกดแรงดนใหทะยำนอยำกเขำอก

เมอ กก�ำหนดรวำจตเปนหรอไมเปนมหคคตะจนช�ำนำญนอกจำกจะแยกแยะไดถงควำมแตกตำงแลว ยงท�ำใหไดควำมร วำขณะของจตหนง ม สภำพพรอม จะเปนมหคคตะไดหรอไมกลำวคอ ถำยงหวนไหวงำยตออำรมณอนนำใคร กรไดทนทวำภำวะนนไมเออตอกำรรวมดวงเปนมหคคตะแตถำปลอดโปรงและจตขำดเยอใยจำกอำรมณอนนำใครทงหลำยแมกระทบกไมสนวำงจำกกระทบกไมถวลหำ ส�ำหรบผมก�ำลงจตเคยรวมไดเปนปกแผนมำกอนยอมตระหนกวำสภำพเชนนนเอออ�ำนวยใหพรอมดงไดถงมหคคตะอก และส�ำหรบผเคยผำนกำร กรจตหดหกบจตฟงซำนมำอยำงด กระทงควำมหดหและควำมฟงซำนกลำยเปน ขผง ทปดทงงำยเกำะจตไมตด กจะทรำบวำจตเขำไปอยในสภำพเตรยมพรอมรวม

ดวงเปนมหคคตะงำยเชนกน ขอเพยงนอมจตจบอำรมณทละเอยดคควรกบสภำพ รวมใหญ

ดงเคยกลำวแลววำทเรยก มหคคตะ กเพอขบเนนใหเหนสภำพยงใหญเปนหนงแหงจตทปรำศจำกควำมฟงปรำศจำกตณหำรำคะแตะตองแผวพำน เมอเหนสภำพจตทอยเหนอควำมคดได กยอมขำมควำมสงสยอนเกดแตควำมคดรวมทงสำมำรถสมผสรเกยวกบจตทเลกกวำ ทงในตนเองและในสตวอน ไมมองงำย สกแตวำจตกคอจต แตมองวำจตจะเลกหรอใหญ อยในอตภำพหยำบหรอประณต ยอมมเหตบนดำลใหเปนไป มใชเรองบงเอญหรอมใครออกแบบสงสรำง

สภำพมหคคตะเองยงซอยยอยไดนำนำ ตรงนนตองจ�ำแนกโดยควำมเปน ำน เรยกปฐม ำนบำง ทตย ำนบำง ตตย ำนบำงจตตถ ำนบำงนอกจำกนนควำมเปนมหคคตะยงแบงเปน๒ระนำบ คอระนำบทตองพงพำอำศยรปเปนสงตรงจตใหสนทอยกบำนเรยกวำ รป ำน กบอกระนำบหนงคอเพกรปทงหมดยกขน

สควำมไรรปอยำงสนเชงจงเรยก อรป ำน ซงเมอเขำถงอรป ำนแลวยอมหมดควำมสงสยวำจตอยในภำวะเปนตำงหำกพนมตหยำบกวำง-ยำว-ลกแบบกำยนไดหรอไมหำกตงควำมเหนไวถกตรงกอำจนอมพจำรณำเหนตำมจรงวำสมองไมใชตนก�ำเนดของจต หรออกนยหนงคอรปมใชก�ำเนดแหงนำม แตเปนสภำพทปรงแตงซงกนและกนใหอยในภำวะหยำบหรอประณต

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตเปนมหรคตกรวาจตเปนมหรคต เมอจตไมเปนมหรคตกรวาจตไมเปนมหรคต

ต dungtrin.com

280 281

รร

ในขอนของจตตำนปสสนำ เรำเนนกำรเปรยบเทยบระหวำงจตทถงควำมยงใหญเปนมหคคตะ กบจตทยงไมถงควำมใหญระดบมหคคตะ ซงกจะเอำควำมแตกตำงระหวำงจตท องอำศยกำยในกำรคดนก กบจตท องอำศยกำยในกำรตงมนเดนดวง เมอเปรยบเทยบจนเขำถงควำมประจกษแลว กเหมอนเหลอแตสภำพอยำงหนงเขำไปลงหลกปกฐำนในธรรมชำตเดมของเขำอยำงนนมสภำพทพระพทธองคเรยกวำ ธรรมเอก อยอยำงนน แตเมอแปรตวไปคอเสอมสภำพลงจำกควำมผดผองเปนธรรมเอก กผนมำอยในอกลกษณะหนงทดบบบมอซอตำงจำกของเดมและผดแผกแปรปรวนไปเรอย ตำมผสสะกระทบทำงกำยใจ

ในชวงของกำรเหนจตตงมน กลบสฐำนเดมนน หำกหมนพจำรณำแลว เลำ จะพบควำมหลงยดวำนนเปนสภำพของตวตนควำมรสกนละเอยดออนลกซงมำกแ งแนบสนทอยกบสภำพตงมนเปนหนงแชมชนสดขดนนเองตอเมอคลำยออกจำกลกษณะรวมดวงคนสสภำพนกคดเหนควำมอำลยยดตดในสภำพเดมแทนนจงคอยส�ำเหนยกทรำบไดวำอตตำระดบใหญเปนอยำงไร

เมอเปรยบเทยบแลว เลำ กระทงเหนจรงเขำขนยอมรบวำสภำพยงใหญนน กสกแตเปนเพยงสภำวะหนงของจต ตงอยนำนดเหมอนมนคง แตแทจรงแลวมควำมเสอมแ งอย ไมแตกตำงจำกลกษณะอนเปนมลฐำนของสภำวะอน เลยทควำมเหนอนจจงวำจะตองคนกลบสสำมญเชนนน จงละควำมยดมนเสยได จะมหรอไมมมหคคตจตกชำง

การกำาหนดรสภาวจตทยงหยอนกวากน

ลกษณะของสภาวจตทยงหยอนกวากน

โดยควำมหมำยแลวจะมงเนนกำรเปรยบเทยบสภำวจตอนเปนผลส�ำเรจของงำนสมถะหรอวปสสนำ อยำงเชน ก�ำหนดรวำ

เรำท�ำไดดทสดถง ำนขนไหน หรอยงไมถง ำนเลย เอำเพยงแคอปจำรสมำธหรอขณกสมำธกนบวำน�ำมำพจำรณำไดเหมอนกนแตพระพทธองคมกจ�ำแนกควำมยงหยอนกวำกนของจตดวยลกษณะสมำบต๘อนมชอรวมโดยเฉพำะวำ อำรมมณปนช ำน แบงเปนรป ำน๔ระดบกบอรป ำนอก๔ระดบค�ำวำ สมำบต หมำยถงสมบตของผจบสงใดสงหนงเปนอำรมณ จตถกตรงกบสงนนไมหวนไหวไมหนไปยดหนวงสงอนระหวำงตงมนเปน ำนอย

ส�ำหรบขณกสมำธหรอสมำธชวขณะนน ขอเพยงมควำมรชดตอเนองวำก�ำลงหำยใจออกก�ำลงหำยใจเขำก�ำลงหำยใจยำวก�ำลงหำยใจสน จตแยกออกมำเปนผร ผดลมหำยใจทงปวงอย กนบวำใชได แตจตตงมนเพยงไมนำนกเคลอน ยงไมปกหลกแนวพอจะบนดำลปตสขผบ�ำเพญเพยรถงสมำธระดบนเมอประสบกำมคณระดบหยำบยวยวนเชนรปเสยงกลนรสสมผสสมำธกพงครนลงงำยหวนกลบมำ กใ ครนคดในกำมำรมณไดทนท

ส�ำหรบอปจำรสมำธหรอสมำธเฉยด ำนนน จตเรมตงมนเนบนงเนนนำนพอจะรสกถงดวงสวำงเดนอยในภำยในบำงแลวเกดปตฉดซำนและลมรสสขแบบทพยอนไมเปนสำธำรณะแกบคคลทวไปบำงแลว รสวเวกอนเยยมนนท�ำใหจตตตวออกหำงจำกกำมบำงแลวแตยงมควำมคดอำนเจอจำงเปนหวง กบทงจตอำจกระท�ำตวเปน จอรบนมต ซงถำผดภำพหรอเสยงอนสอไปในทำงยวใหหลง กเตลดเปดเปงได บงเกดควำมทะยำนในทำงกำมำรมณแบบละเอยดหรออำจดงเหวรวงลงต�ำหลดขวจำกทพยสขเลยกได

ดวยเหตทจตนกคดสำมญ หรอแมอปจำรสมำธนน ยงอำจเกลอกกลวอยดวยกำมคณทำงใดทำงหนงอนกระท�ำจตใหอดอดพระพทธองคจงตรสวำพวกเรำอยในทแคบ ดงทพระอำนนทน�ำพทธพจนมำถำยทอดไวในปญจำลสตร พระสตตนตป ก เลม ๑๕วำทแคบอนจดวำควรอดอดทสดไดแกรปรสกลน เสยงสมผสอนยวยวนใหตดหลง เรยกสน วำ กำมคณ ๕ ซงปถชนจะหำ

ต dungtrin.com

282 283

รร

โอกำสลวงจำกทแคบคอกำมคณ๕น กตองอำศย รป ำน ซงมอย๔ระดบไดแก

๑)ปฐม ำน

จะเกดขนเมอจตจบอำรมณแลวเกดองค ำนครบ ไดแกวตก (ยกอำรมณ) วจำร (รอำรมณชด)ปตสขและเอกคคตำ (จตมลกษณะรวมดวงเปนหนงแนวแน) หำกเปนผทผำนอำนำปำนสตในสวนรเวทนำอยำงดจะไดเปรยบ เพรำะจะมประสบกำรณจ�ำแนกองค ำนเปนสวน มำกอนดวยวธก�ำหนดรพรอมลมหำยใจ เชน รขณะหำยใจออกและหำยใจเขำวำก�ำลงมปตสข เปนตน ดวย ำนระดบนจตจะผละจำกกำมเดดขำด คอถอยหำงชนดไกลกนคนละ งทะเล ไมมทำงเกดนมตหรอสงกระทบหยำบละเอยดอนใดยวยวนใหเกดกำมรำคะได เวนแตถอนจำก ำน จตเสอมจำกสภำพตงมนเสพรสวเวกแลวระยะหนง (แตละคนจะกนเวลำไมเทำกน ขนอยกบก�ำลงทสงสมมำแนนหนำมำกนอยเพยงใด) กำรสงดจำกกำมนพระพทธองคตรสวำเปนกำรบรรลโอกำสในทแคบชนแรก หำกท�ำถงปฐม ำนแลวยอนดดวยควำมรสกจะพบวำกำมท�ำใหจตถกเบยดอยในสภำพคบแคบนำอดอดจรง แตกตำงจำกควำมเปดกวำงโลงโถงขณะเปนมหคคตะอยำงยง

๒)ทตย ำน

จะเกดขนเมอผ ถงปฐม ำนเหนปตสขมก�ำลงทรงตวแลวลกษณะจตตงมนเปนปกแผนเปนเอกคคตำแลว ช�ำนำญเขำออกปฐม ำนดแลว กตดควำมจอรทกำรหำยใจออกและหำยใจเขำทงไป ปลอยใหจตอยในภำวะแชมชนสดขดโดยตวเอง เหมอนคนเลนน�ำทขำหยงถงพนแลว รตววำไมตองพงหวงยำงใหเกะกะแลว กปลอยหวงยำงทงไป เปนอนเขำสทตย ำน คอยงทรงปตสข เอกคคตำไวเหมอนเดมแตดบวตกและวจำรอนไดชอวำเปน ทแคบในปฐม ำน ลง สภำพควำมรสกในทตย ำนจงเปดโลงกวำปฐม ำนมำก

๓)ตตย ำน

จะเกดขนเมอผถงทตย ำนพจำรณำวำปตยงเปนของหยำบมสวนของควำมลงโลดอย มสวนของควำม ยมมำกเกนไป ในภำยในอย สำมำรถก�ำหนดรอยเฉพำะกบสขอนเยอกเยนประณตกทงปตเสยดวยปญญำเขำสภำวะสขมกวำประณตล�ำลกกวำกนเปนอนเขำสตตย ำน คอยงทรงควำมสขและเอกคคตำไวดงเดม แตดบปตอนไดชอวำเปน ทแคบในทตย ำน ลงสภำพควำมรสกในตตย ำนจงกวำงขวำงล�ำลกกวำทตย ำนมำก

๔)จตตถ ำน

จะเกดขนเมอผ ถงตตย ำนพจำรณำวำสขเยนยงเปนของฉำบจตยงไมใชจตแท ยงไมบรสทธผดผองถงธรรมชำตเดมอนไรเยอใยฉำบหม กจะสำมำรถก�ำหนดรอยกบควำมเปนกลำงอนไรสขคงเหลอแตสภำพเดนดวงฉำยแสงนงยงกวำอำทตยเทยงวน เปนอนเขำสจตตถ ำนอนเปนสมำธองอำศยรปขนสงสด คอสขเวทนำอนไดชอวำเปน ทแคบในตตย ำน ดบลงแปรเปนอเบกขำเวทนำอนเกดแตสตบรสทธในสภำพแหงมหำเอกคคตำ สภำพควำมรสกในจตตถ ำนจงเปดถงทสดในบรรดำสมำธอำศยรปทงหลำย

ำนอำศยกำรหมำยรรป เชน ลมหำยใจ เปนจดออกตวหรอทเรยกวำ รป ำน นนดผวเผนเหมอนไรสภำวะใดใหตอยอดอก เรยกวำมำถงสดทำงแลว ในเมอมำถงจดทไมเหลอองค ำนใดใหพจำรณำละอกแลว ผป บตสมถภำวนำสวนใหญจะมำหยดอยทจตตถ ำนดวยควำมเขำใจวำจตเหนอกวำนไมมแตถำท�ำควำมเหนไวถกตอง กจะทรำบวำยงม ำนทเหนอกวำ หรออกนยหนงมจตทยงกวำ เพรำะนบตำมกำรแจกแจงของพระพทธองคแลว ตวควำมหมำยรในรปนนเองยงจดเปน ทแคบ อยและเพอ บรรลโอกำสในทแคบ กตองเขำถง อรป ำน ๔ระดบดงตอไปน

๑)อำกำสำนญจำยตน ำน

ต dungtrin.com

284 285

รร

จะเกดขนเมอผมก�ำลงสมำธระดบสงมอำกำรเพกควำมหมำยรในรป หนมำใสใจก�ำหนดหมำยในสงทไมใชรป คอชองวำงไมมประมำณ เหมอนเหนทงจกรวำลอยตรงหนำดวยอเบกขำเวทนำเมอดบอำกำรหมำยรรปอนไดชอวำเปน ทแคบในจตตถ ำน ลงสภำพควำมรสกใหมจงเปนประสบกำรณแรกทจต เปดถงขดสด เพรำะอำกำรหมำยรของจตไมถกจ�ำกดคบของดวยมต กวำง-ยำว-ลกของสภำวธรรม ำยรปอกตอไป

๒)วญญำณญจำยตน ำน

จะเกดขนเมอจตทเปดเปนอนนตดวยอำกำสำนญจำยตนำน มอำกำรเพกควำมวำงมหำศำลมำรอยกบผรเองดวยอเบกขำ

เวทนำเมอดบกำรหมำยรชองวำงเปนอนนตอนไดชอวำเปน ทแคบในอำกำสำนญจำยตน ำน ลง สภำพควำมรสกใหมจงเปนควำมละเอยดประณตยงกวำอำกำรจบชองวำง

๓)อำกญจญญำยตน ำน

จะเกดขนเมอจตทเปดเปนอนนตดวยวญญำณญจำยตน ำนมอำกำรเพกลกษณะรสควำมไมมอะไรเลยแมแตนอยนด เพรำะพจำรณำแลววำ ร กจดวำยงมยงเปนยงไดชอวำเปน ทแคบในวญญำณญจำยตน ำน พอไมเหลออะไรเลยกระทงสภำพรเปนอนนตจงเขำสควำมเปดกวำงยงกวำกน

๔)เนวสญญำนำสญญำยตน ำน

จะเกดขนเมอจตทก�ำหนดควำมไมมอะไรเลย มปญญำเหนวำ ควำมไมมอะไร นนเปนเพยงวธหมำยรอยำงหนงของจตตอเมอสำมำรถกำวลวงลกษณะหมำยรดงกลำวอนไดชอวำเปน ทแคบในอำกญจญญำยตน ำน ประสบกำรณอยำงใหมจงอบต ปถชนยอมถงทสดในประสบกำรณน เพรำะแมควำมหมำยรของจตยงเหลอ กไมเหนวำเหลอแลว

ผบ�ำเพญ ำนนอกศำสนำยอมเขำใจวำนคอทสดของทสดตอ

เมอฟงพระพทธเจำตรสแสดงธรรมอนละเอยดสขมกวำนนจงทรำบวำยงมธรรมชำตอกชนดหนงเปนทองของ ำนขนสงกวำเนวสญญำนำสญญำยตนะ เปนอภสทธเฉพำะของผป บตสตป ฐำน ๔ จนไดอรหตตผล หรออยำงต�ำอนำคำมผล เมอลวงควำมหมำยรระดบเนวสญญำนำสญญำยตนะอนเปนทแคบสดทำยได จงไมเหลอทแคบใดใหตองบรรลโอกำสอกเรยกวำ สญญำเวทยตนโรธ

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตมจตอนยงกวากรวาจตมจตอนยงกวา เมอจตไมมจตอนยงกวากรวาจตไมมจตอนยงกวา

ส�ำหรบผ ผำน ำนมำแลวหลำย ขน ยอมส�ำรวจดวยประสบกำรณตรงวำก�ำลงท�ำ ำนอนเปนขดสดของศกยภำพแหงตนอยหรอเปลำ เชน เมอวำนท�ำถงทตย ำน วนนท�ำไดแคปฐม ำนเพรำะแกะไมออก จตไมอำจหยงลงตงมนเปนเอกคคตำดวยปตสขตำมล�ำพงยงตองอำศยองค ำนคอวตกและวจำรเปนตวค�ำอย

และส�ำหรบผท�ำไดไมถงทสดของ ำน กสำมำรถศกษำไวเปรยบเทยบ วำยงม ทแคบ อนใดเรำยงตดอย ยงช�ำแรกผำนทแคบไมไดจะไดไมเปนผหลงเขำใจผดวำไรจตอนเหนอกวำนแลว

เมอประสบพบจตทกระดบ กยอมประจกษควำมจรงวำแมทสดของทสดแหงจต กหนไมพนอนจจง จะไดแหนงหนำย คลำยควำมยดถอทกสภำพจตจะเหนอกวำหรอต�ำกวำกตำมไมหลงเหลอควำมหวงจตหมดควำมกลวจะไมมจตอยำงสนเชง

ต dungtrin.com

286 287

รร

การกำาหนดรสมาธจต

ลกษณะของสมาธจต

สมาธ คอ สภำพตงมนของจต เปนควำมปกหลกอยกบทนงสนทไมสนไหวคลอนแคลนงำย ในขอนของจตตำนปสสนำจะไมระบควำมละเอยดประณตตำมองค ำน แตจะหมำยเอำสภำวจตทปรำก ในจงหวะเวลำตำง เปนชวงไหนกได ทงขณะก�ำหนดวำจะนงสมำธเดนจงกรมและทงขณะทใชชวตประจ�ำวนตองของเกยวกบบคคลทวไป

สภำพตงมนของจตไมจ�ำเปนตองไรควำมคด ไมจ�ำเปนตองปรำศจำกกำมรำคะ และจตจะอยในสภำพตงมนไดนน กจะตองอำศยสงใดสงหนงตรงจตไวกบท คอจะตองมเจตจ�ำนง มควำมก�ำหนดจตไวกบสงใดสงหนงซงอำจเปนไดแมก�ำหนดรสภำพจตตวเองหนวงตวเองนงไว

สภำพตงมนของจตจ�ำแนกไดหลำกหลำย แมตงมนเหมอนกนทวำคณภำพอำจเปนคนละเรองเชน

ตงมนดวยสตคดท�ำกำรอนเปนอกศล ใหควำมรสกมดในภำยใน

ตงมนดวยสตคดท�ำกำรอนเปนกศล ใหควำมรสกสวำงในภำยใน

ตงมนแขงทอเปนน�ำแขงแหงแบบทเรยกดวยภำษำชำวบำนวำ สมำธหวตอ

ตงมนพรอมทงอำกำรตนรวำก�ำลงทรงกำยอยในอรยำบถไหนก�ำลงท�ำอะไรรเหนสงใด

ตงมนพรอมควำมผองใสนมนวลออนควรไมผสมปนอยกบควำมคดและกเลส เหนผสสะทงหยำบและละเอยดทกระทบกำยใจ

สกแตเปนภำวะเกดขน ตงอย ดบไป ไมใชตวตนควำมตงมนชนดนจดเปน ำนชนดหนงเรยกวำ ลกขณปนช ำน เปนคนละนยำมกบกำรจบอำรมณจนเกดองค ำนขนมำเฉย ซงนนจะเรยกวำเปนอำรมมณปนช ำน เพรำะลกขณปนช ำนจะมลกษณะพนจสภำพธรรมจนเกดควำมปลอยวำง ตวของลกขณปนช ำนเองอำจเทยบระดบควำมเปนหนงเชนเดยวกบเอกคคตำในสมำบต๘เชนถำขณะอยในภำวะรนพพำนจะตองเปนปฐม ำนขนไปแมอรยบคคลกไมอำจรนพพำนดวยคณภำพสมำธระดบต�ำกวำนน เพรำะนพพำนมลกษณะเปนควำมวำงเปลำ ไมมนมตและไมมทตง จตทต�ำชนกวำปฐม ำนจงขำดศกยภำพในกำรหนวงนพพำนไวเปนอำรมณ

วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตเปนสมาธกรวาจตเปนสมาธ เมอจตไมเปนสมาธกรวาจตไมเปนสมาธ

ดงกลำวแลววำ ลกษณะปกหลกตงมนอำจเกดขนไดจำกหลำยทำง ไมจ�ำเปนตองนงสมำธหลบตำหรอจงใจเดนจงกรมเสมอไปเพรำะฉะนนส�ำหรบผเรมภำวนำทไมเคยนงสมำธไดผลเปนเรองเปนรำวกอำจอำศยกำรเลนกำรท�ำงำนหรอกำรเคลอนไหวในชวตประจ�ำวนทมคณภำพเอำมำใชสงเกตควำมตงมนของจตไดเมอรสกวำจต ปกหลกกบท กจ�ำลกษณะนนไวเมอจต เลอนไหลจำกหลก กก�ำหนดรควำมตำงระหวำงกนไว

กำรหมนก�ำหนดรลกษณะตงมน จะท�ำใหกำรท�ำสมำธไดผลขนมำก เชนแทนทจะเ ำดลมหำยใจอยำงเดยวกมำสงเกตดวยวำหำยใจแตละครงมควำมสมพนธกบลกษณะจตอยำงไร ก�ำหนดกำร

ต dungtrin.com

288 289

รร

หำยใจแบบไหนท�ำใหจตตงมนสบำยก�ำหนดหำยใจแบบไหนท�ำใหจตไหลเลอนไปสสภำพฟง

ปญหำหนงส�ำหรบผเรม กสงเกตภำวะนงของจต กคอกำรพยำยำมมองลกเขำไปในควำมนง เหมอนแทนทจะสงเกตเฉพำะควำมเรยบสงบของผนน�ำกกลบเพงลกลงไปใตแผนน�ำซงไมมอะไรใหดกำรจะเหนสมำธจตตองท�ำเหมอนยนดจำกตลงแคพนจวำเมอใดแนนงไมไหวตง เมอใดกระเพอมเปนระลอกขนมำ อยำกระโจนลงน�ำเพอด�ำลงไปดขำงใต

ขอใหสงเกตดวยวำ ถำเรำดจตทตงมนโดยควำมเปนสภำวะหนง ไมมองวำคอจตเรำ ไมมองวำนนคอควำมเปนเรำ จะมผลขำงเคยงทำงบวกคอ ท�ำใหภำวะนงนนมคณภำพ มควำมผองใสเบกบำน และไมเสอมลงงำยนก ทงนกเนองจำกไมมควำมคดปรงแตงอนเกดจำกควำมรสกในตวตนเขำแทรกแซงเปนเวลำนำนขน เรยกวำไดปญญำเปนปจจยสงเสรมหรอเปนตวยดอำยสมำธจตนนเอง

การกำาหนดรจตหลดพน

ลกษณะของจตหลดพน

จตหลดพนคอจตทไมมควำมอยำกเสพกำมไมมควำมอยำกเสพ ำน และไมมควำมหลงวำสงใดสงหนงเปนตวเปนตน ดงนนจตหลดพนตองมลกษณะตงมน เพรำะถำไมตงมนกไมชอวำหลดพนจำกควำมครอบง�ำของกำมและควำมฟงซำน จตหลดพนตองมลกษณะแยกเปนอสระ มฐำนะเปนผร ผดสภำวธรรม เพรำะถำไมแยกตำงหำกออกมำเปนผร ผดสภำวธรรม กไมชอวำหลดจำกกำรครอบง�ำของสภำวธรรม

อำกำร แยกออกมำ เหมอนตำง ำยตำงแยกกนอยนนไมใชหมำยถงจตลอยเปนดวง ออกมำอยนอกรำงกำยจรง แตจะเปน

ประสบกำรณภำยในเหมอนรเหนตำมปกตโดยไมเกำะเกยวกบสงใดเพรำะมลกษณะของสตและสมปชญญะมนคง เหนกำยใจอยำงทมนเปน คอเกดดบในทำงใดทำงหนงอยตลอดเวลำ ไมเขำไปยดมนถอมนอยตลอดเวลำ ทกสงลวนปรำก เปนเครองร เครองอำศยระลกมชวตอกแบบอกมตหนงสมดงทพระพทธองคทรงตรสเสมอในทกหมวดทกบรรพของมหำสตป ฐำนสตรคอ

เธอเขาไปตงสตวากาย เวทนา จต ธรรมม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก วธก�าหนดร

พระพทธองคทรงใหแนววธรไวคอ

เมอจตหลดพนกรวาจตหลดพน เมอจตไมหลดพนกรวาจตไมหลดพน

เพอทจะร วำจตหลดพนหรอไมหลดพน กควรพจำรณำเปนล�ำดบวำยงยดอะไร หรอเกำะยดดวยควำมไมรลกษณะตำมธรรมชำตอนใด ตรงจดนมบญญตเฉพำะอยค�ำหนงทควรอำงองถงคอค�ำวำ เปลองจต

ค�ำวำ เปลองจตคอกำรปลดปลอยจตจำกสงทเคยเกำะยดไว เพอเปนอสระจำกสงนน ตวอยำงทเคยศกษำกนมำกเชนทเรำเขำถงปฐม ำนกเพอปลดปลอยจตจำกกำรเกำะกมของกำมรำคะเรยกวำเปนกำรใชปฐม ำนในกำรเปลองจตจำกกำมรำคะหรอเมอเหนตำมจรงวำเรำทกทกวำสงใดเทยง เชนนกเอำวำหนำตำตองไมแกควำมรกตองไมจดจำงพอมนแสดงควำมแกแสดงควำมจดจำง

ต dungtrin.com

290 291

รร

กทรนทรำยหรออยำงนอยเปนทกขทำงใจ อนนนแสดงถงโมหะควำมหลงผดยดมนอยวำของรกของหวงตองเทยงเมอพจำรณำโดยแยบคำยรบรแบบตระหนกวำสงทเกดขนยอมฟองควำมไมเทยงอนเปนของจรง ควำมยดมนแบบหลงผดวำเทยงยอมถกเบยดตกไป นคอกำรเปลองจตจำกควำมหมำยมนวำเทยง ดวยปญญำพจำรณำเหนจรงอยำงปรำศจำกโมหะวำสรรพสงยอมเสอมลงเปนธรรมดำ

จตหลดพนมลกษณะเปนอสระเฉพำะตวทร สกได จำกประสบกำรณภำยใน เมอหมนพจำรณำวำขณะใดจตยงยด หรอยงหลงผดกจะเหนควำมอดอดไมเปนอสระจำกลกษณะยดและลกษณะหลงผดนน แตถำไมพจำรณำ แมก�ำลงยดมนหรอหลงผดรนแรงโมหะจะท�ำหนำทบดบงปดหปดตำไมใหรบรควำมจรงใด ทงสน

ควำมหลดพนเปนเปลำะ นน ไมมเครองหมำยหรอคะแนนบอกแบบนบแตมใหรไดวำใกลเตมรอยหรอยงแตจะมลกษณะหนงของจตคอย ปรำก อยในประสบกำรณภำยใน คอควำมรสกวำงควำมพรำกออกมำจำกแรงเหนยวของกำยใจและโลกทงปวง เมอป บตธรรมวนตอวน ควำมวำงชนดนจะยงขยำยวงกวำง ท�ำใหปลอดโปรงโลงใจ เปนสขเนยนประณตขนเรอย โดยไมองอำศยเหยอลอใด เลย

และดวยควำมรสกวำงดงกลำวนเอง เมอเกดเสนใยยดมนใด เสยดแทรกแปลกปลอมขนมำ กยอมปรำก ใหเหนชด ท�ำใหร ตววำยงไมพนจำกควำมยดมนแบบนน กเปนหนำททตองตระหนกตองยอมรบวำจตยงถกยอยดฉดรงไวไดอยซงเมอพจำรณำโดยแยบคำยเพอเปลองจตใหตรงประเดน กจะรสกถงควำมออนก�ำลงยดเหนยวทละนอย จนวนหนงเหมอนขำดสญไปจำกจต เปนสญญำณบอกควำมเขำใกลลกษณะทงควำมเหนกำยใจเปนตวเปนตนเขำไปทกท

ธรรมาน

ปสสนา

dungtrin.com

295นวรณบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางไร ภกษจงจะพจารณาเหนธรรมในธรรมคอนวรณ ๕ อยเสมอได ภกษในพระศาสนาน…

เมอความพอใจยนดในกามมอยภายในจต ยอมรชดวาความยนดพอใจในกามมอยภายในจตของเรา เมอความยนดพอใจในกามไมมอยภายในจต ยอมรชดวาความยนดพอใจในกามไมมอยภายในจตของเรา อนง ความยนดพอใจในกามทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความยนดพอใจในกามทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความยนดพอใจในกามทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอความพยาบาทมอยภายในจต ยอมรชดวาความพยาบาทมอยภายในจตของเรา หรอเมอความพยาบาทไมมอยภายในจต ยอมรชดวาความพยาบาทไมม

dungtrin.com

296 297

ร รร

อยภายในจตของเรา อนงความพยาบาททยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความพยาบาททเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความพยาบาททละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อกอยางหนง เมอความงวงเหงาซมเซามอยภายในจต ยอมรชดวาความงวงเหงาซมเซามอย ภายในจตของเรา หรอเมอความงวงเหงาซมเซาไมมอย ภายในจตยอมร ชดวาความงวงเหงาซมเซาไมมอย ภายในจตของเรา อนง ความงวงเหงาซมเซาทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความงวงเหงาซมเซาทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความงวงเหงาซมเซาทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอความฟงซานร�าคาญใจมอยภายในจต ยอมรชดวาความฟงซานร�าคาญใจมอยภายในจตของเรา หรอเมอความฟงซานร�าคาญใจไมมอยภายในจต ยอมรชดวาความฟงซานร�าคาญใจไมมอยภายในจตของเรา อนง ความฟงซานร�าคาญใจทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความฟงซานร�าคาญใจทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความฟงซานร�าคาญใจทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอความลงเลสงสยมอยภายในจต ยอมรชดวาความลงเลสงสยมอย ภายในจตของเรา หรอเมอความลงเลสงสยไมมอยภายในจต ยอมรชดวาความลงเลสงสยไมมอยภายในจตของเรา อนง ความลงเลสงสยทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความลงเลสงสยทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ความลงเลสงสยทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม...

เฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมอยบาง อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตอยวาธรรมม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคอนวรณ ๕ อยเสมอ

จบนวรณบรรพ

dungtrin.com

298 299

ร รร

นย�ม

ควำมหมำยของ นวรณ คอเครองกนขวำงจตไมใหกำวหนำในธรรมโดยนยของกำรป บตแลวมอย๕ประกำรไดแก

กามฉนทะควำมพอใจยนดในกำม

พยาบาทควำมมงรำยผกใจโกรธแคน

ถนมทธะควำมงวงเหงำซมเซำ

อทธจจกกกจจะ ควำมฟงซำน ควำมวตกกงวล ควำมหงดหงดร�ำคำญใจ

วจกจฉาควำมลงเลสงสย

กลำวโดยยนยอ คอถำตองกำรจตททรงคณภำพพรอมเหนกำยใจเปนสภำวธรรมกตองเพยรก�ำจดนวรณขำงตนทงเสยใหหมดท�ำนองเดยวกบอยำกเหนโลกใหชดเจนเปนสตรงจรง กควรจะตองถอดแวนสตำง ออก ไมใหหลงเหลอมำนบงตำอนใด จะดวยวธคด หรอดวยวธ ร ดวยแนวป บตตำมอธยำศยอยำงไรไมส�ำคญขอใหผลออกมำเปนควำมหำยไปของ เครองขวำง เปนพอ

จดมงหม�ย

เพอเตรยมจตใหพรอมรสภำวธรรมละเอยดตรงตำมจรงไดนนพระสำรบตรทำนกลำวไวในสมปสำทนยสตรพระสตตนตป กเลม๓ใจควำมส�ำคญคอนวรณ๕เปนเครองเศรำหมองใจทอนก�ำลงปญญำ เมอละนวรณไดแลวจงสำมำรถมจตตงมนในสตป ฐำน ๔ตรงนชใหเหนดวยวำ กำรละนวรณมใชส�ำคญเฉพำะเมอจะใชเปน

บนไดขนแรกของธมมำนปสสนำทวำยงส�ำคญตอสตป ฐำน๔โดยรวมทงหมด เพรำะหำกใจเศรำหมองปญญำถกบนทอนลงกคงไมอำจเหนอะไรไดตำมจรงใจทผองใสประจแลวดวยปญญำเตมอตรำจงเหมำะควรแกกำรภำวนำเพอเอำมรรคเอำผลกน

แนวท�งฝก

หำกพจำรณำจำกพระพทธพจนทชแนวจดกำรกบนวรณไว กพอจะน�ำมำยอเปนหลกรวมไดดงน

เมอนวรณมอยภายในจต ยอมรชดวานวรณมอยภายในจตของเรา หรอเมอนวรณไมมอยภายในจต ยอมรชดวานวรณไมมอยภายในจตของเรา

อนง นวรณทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย นวรณทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย นวรณทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

สรปคอเมอนวรณมในจตกรเมอนวรณหำยไปจำกจตกรไมแตกตำงจำกทเคยด�ำเนนในจตตำนปสสนำ เหมอนกบหลกของกำรก�ำหนดสตรอำกำรของจตทวไป คอเมออำกำรใดถกร อำกำรนนยอมแสดงควำมไมเทยงใหเหน

รตนเหตของนวรณประจ�ำตนแตละคนจะแตกตำงกนทวำตวของตวเองยอมรแกใจวำสงใดเปนตนเหตของนวรณไดบำง

รวำหลดออกมำไดอยำงไรบำงคนอำจมรปแบบวธทแตกตำง

dungtrin.com

300 301

ร รร

อนนพระพทธองคกประทำนแนวไวกวำง แบบไมเจำะจง แตใหครอบคลมทวหมด

รวำวธปองกนไมใหเกดนวรณ อนนพระพทธองคกประทำนแนวไวในตำงกำลตำงบคคลหลำยประกำร

หลกกำรของพระพทธองค มทง ปลอย และทง หำม คอถำเหนวำอยในจงหวะทสำมำรถรไดกปลอยใหเกดแลวดมนหำยไปเหมอนมองเฉย โดยไมเขำไปของเกยวอนใด ซงควำมเหนวำเกดแลวตองดบลงเปนธรรมดำนน บอยเขำยอมท�ำใหจตเปนกลำงไดเอง เหมอนเหนไฟไหมฟำงเสนเดยวกอยำเดอดรอนวงเตนหำทำงดบรอดมนดบไปเองดกวำแตถำเหนวำนวรณครอบง�ำจตจนไมเปนอนป บตกตองหกหำมกนดวยเจตนำทงทำงกำยและทำงใจตอไปเหมอนเหนไฟเรมลำมทงและมเชออยรำยรอบ อนนกนงนอนใจไมไดตองหำอปกรณมำดบเสย

เหตใหเกดกามฉนทะและวธละ

จำกองคตตรนกำย เอก-ทก-ตกนบำต พระสตตนตป กเลม ๑๒ พระพทธองคตรสไวทงเหตใหเกดและเหตดบของนวรณชนดตำง น�ำมำแสดงโดยสงเขปไดดงน

ดกรภกษทงหลาย เราไมเหนธรรมอนแมแตอยางเดยว อนจะเปนเหตใหกามฉนทะทยงไมเกด ไดเกดขน หรอกามฉนทะทเกดขนแลว ไดทวตวยงขนไป เหมอนสภนมต ดกรภกษทงหลาย เมอบคคลใสใจสภนมตโดยไมแยบคาย กามฉนทะทยงไมเกด ยอมเกดขน และกามฉนทะทเกดขนแลว ยอมทวตวอดมสมบรณ

ดกรภกษทงหลาย เราไมเหนธรรมอนแมแตอยางเดยว อนจะเปนเหตใหกามฉนทะทยงไมเกด ไมเกดขน หรอกามฉนทะทเกดขนแลว กจะละเสยได เหมอนอสภนมต ดกรภกษทงหลาย เมอบคคลใสใจอสภนมตโดยแยบคาย กามฉนทะทยงไมเกด ยอมไมเกดขน และกามฉนทะทเกดขนแลว กจะละเสยได

สภะ คอควำมงำม นมตคอเครองหมำย สภนมตจงเปนสงกระทบจตทมควำมหมำยในทำงสวยงำมถกใจยวกเลสใหหลงชอบไดอยำงเชนรปรำงหนำตำของเพศตรงขำมหมำยควำมวำถำตำของเรำถกกระตนดวยรปสวยรปงำมแลวปลอยใจใจจะยดควำมงำมไว

ตอเมอใสใจก�ำหนดเสยหนอย ไมมองเฉพำะสงทตำเหน แตก�ำหนดใจรตำมจรงกระทงถงระดบจตสมผสประจกษตำมจรงวำรปสวยนนกอขนดวยสงโสโครกนบจำกหวจรดเทำกจะคลำยควำมยนดยดตดในรปอนงำมแตภำยนอกเสยได

ความหมายของกาม

ควำมเขำใจเกยวกบทมำทไปของกำม มควำมจ�ำเปนตองำน

ก�ำจดกำมอยมำก มำดควำมหมำยของกำมกนกอน ทปรำก ใน

กำมสตตนทเทสท ๑ พระสตตนตป ก เลม ๒๑ กำมหมำยถงทง

สงทเปนรปธรรมและนำมธรรม หำกกลำวถงกำมโดยควำมเปนรป

ธรรมกเรยกวำ วตถกำม คอวตถอนนำใครหรอกำมคณ๕ ไดแก

รปเสยงกลนรสสมผสอนนำปรำรถนำนำใครนำพอใจเปนทรก

และส�ำคญคอเปนทตงแหงควำมก�ำหนด ซงนนยอมหมำยควำมวำ

ถำเปนทตงแหงควำมก�ำหนดของคนหมมำกกจดวำเปนวตถกำมชน

dungtrin.com

302 303

ร รร

เลศตำมคำนยมประจ�ำสงคมนน

หำกกลำวถงกำมโดยควำมเปนนำมธรรมกเรยกวำ กเลสกำม จะหมำยถงตวของกเลสทมอยในใจหรอธรรมชำตทท�ำใหเกดควำมใคร เชน เรำมองใครวำกเลสหนำ บำกำม หรอตณหำจด กแปลวำคน นนมพฤตกรรมทสะทอนระดบกเลสกำมทสงกวำปกตธรรมดำเปนตน

กำรท�ำควำมเขำใจกบควำมหมำยของกำมอยำงดจะท�ำใหเกดมมมองแจมชดเชนมวตถกำมตงอยแตหำกปรำศจำกสะพำนเชอมโยง คอควำมตรกนกถงวตถกำม ใจเรำกยอมปรำศจำกกำมกเลสกบทงจะเหนชดวำควรท�ำกำรส�ำรวจสงใดกอนเปนอนดบแรกในตน

ยอดสดของกาม

ควำมพอใจกำมเปนเรองเฉพำะตว ควำมนำยนดจะแรงหรอเบำลวนแปรผนไปตำมบคคล ในปญจรำชสตร พระสตตนตป กเลม ๗ นน เปนบนทกเกยวกบเรองทครงหนงมพระรำชำถกธรรมกน โดยมควำมเหนแตกตำง วำระหวำงรป เสยง กลน รส สมผสอะไรคอยอดแหงกำม เมอเขำเ ำพระพทธองคเพอทลถำมพระองคทำนกตรสตอบวำ

ดกรมหาบพตร ยอดสดแหงความพอใจนนแหละ ตถาคตกลาววาเปนยอดในบรรดากามคณทง ๕ ชนด

พรอมกนนน พระพทธองคใหเหตผลไวดวยวำคนเรำชอบอะไรไมเหมอนกน ยกเอำพระรำชำทงหลำยทใหน�ำหนกพศวำสรปเสยงกลนรสสมผสแตกตำงกนนนนเองใครชอบอนไหนกวำนนคอกำมอนยอดเยยมส�ำหรบตนดงนนแทนกำรมองตวผสสะทถก

จงตองมองทตวของ ใจ อนชอบสงใดสงหนงเฉพำะตนนนเอง

หำกเรำทรำบยอดสดแหงกำมประจ�ำตนเอง กเหมอนรตวหวหนำโจรถำก�ำจดเสยไดจะทนแรงลงมำกตวอยำงเชนวตถกำมหลกส�ำหรบผชำยนน แนนอนวำตองเปนรปหญง ทำททมตอรปหญงจงควรชดเจน

ในมหำปรนพพำนสตรพระสตตนตป กเลม๒พระอำนนททลถำมพระพทธองควำภกษทงหลำยพงป บตตอสตรเพศอยำงไรพระองคตรสตอบวำ ไมเหนเลยดทสด พระอำนนททลถำมวำถำจ�ำเปนตองเหนจะใหท�ำอยำงไร พระองคตรสตอบวำ ถาตองเหนกอยาคยดวยพระอำนนททลถำมวำถำจ�ำเปนตองคยดวยจะใหท�ำอยำงไรพระองคทำนตรสตอบวำถาตองคยดวยกใหตงสตไว

สรปคอพระพทธองคสนบสนนผออกบวชหรอผตงใจเกบตวบ�ำเพญเพยรในสตป ฐำน ๔ เพอควำมหลดพน ใหหำงจำกวตถกำม ชนดไมเหนเลยไดกด ลองนกดวำระหวำงเอำผำผกตำกบเอำเชอกมดมอมดเทำอนไหนงำยกวำกน กำรไมเหนเลยคอไมเอำของใหมเขำ และรอถอนของเกำทมอยออกใหหมด ซงแนนอนวำนนคงเปนเรองของบรรพชต หรอผตงใจแนวแนแลววำจะสละโลก เพอเพยรท�ำมรรคผลนพพำนใหแจงหรออยำงนอยทสดกผมควำมจ�ำนงงดกำมดวยกำรปลกวเวกไปในททไมตองพบเจอภำพยวยวนตำงนำนำผ ภำวนำเปน สวนใหญแมยงตองอยในเมองกเลอกเอำตวออกหำงจำกสออนลอหลอตำทงหลำยเชนโทรทศนและสงพมพชนดมงปรงกเลสกำมใหทวมทน

แตถำตองเหน ตองมป สมพนธอยำงหลกเลยงไมไดตำมมำรยำทสงคมกตองตงสตไวตรงกำร ตงสต นท�ำอยำงไรกคอไมตรกนกไปในควำมหมำยทำงกำมนนเองดงเชนทพระองคตรสไวในเทวธำวตกกสตรพระสตตนตป กเลม๔

ดกรภกษทงหลาย ภกษยงตรก ยงตรอง ถงวตกใดๆ มาก

dungtrin.com

304 305

ร รร

เธอกมใจนอมไปขางวตกนนๆ ดกรภกษทงหลาย คอ ถาภกษยงตรก ยงตรอง ถงกามวตกมาก เธอกละทงเนกขมมวตกเสย มากระท�าอยแตกามวตกใหมาก จตของเธอนนกนอมไปเพอกามวตก

อำจนบวำเปนเรองเสนผมบงภเขำพดไปเหมอนก�ำปนทบดนแตควำมจรงกคอถำตงสต ไมคด เสยอยำงเดยว จตกไมไปผกอยกบวตถกำมส�ำคญคอจตเปนสงยอกยอนกลบกลอกควบคมใหเปนไปดงใจไมไดแมตงใจไมคดมนกคดเชนนจงตองใสเหตใสปจจยใหหมดควำมตรกนกเกยวกบกำมลงอยำงเปนธรรมชำต เรยกวำ ไมเอำ มำตงแตจตเลยทเดยว

การรราคะโดยความเปนอนจจง

พระพทธองคตรสไวในสญญำสตรพระสตตนตป ก เลม๙ควำมวำ

การหมายรความไมเทยงอนบคคลเจรญแลว กระท�าใหมากแลว ยอมครอบง�ากามราคะทงปวงได

ในระดบควำมคด ถำคดบอย คดเปนประจ�ำ เชน ดวำคนหลอคนสวยจะตองโทรมลงเปนธรรมดำแมดสดใสสะดดตำแคไหนวนหนงกตองเสอมสภำพลงหำกคดจนกลำยเปนอตโนมตกเรยกวำเปนกำรเจรญควำมหมำยรอนจจงไดอยำงหนงพงเปำไปทวตถกำมโดยเฉพำะ

ในระดบสตสมปชญญะชนดถำก�ำหนดรบอย รเปนประจ�ำวำกำยเรำไมเทยงนบแตลมหำยใจอรยำบถอวยวะนอยใหญหำกรจนเกดสมผสภำยในแมเมอมองผอนกหยงรไดเชนเดยวกนกเรยก

วำเปนกำรเจรญควำมหมำยรอนจจงไดอก และพงเปำไปทวตถกำมโดยเฉพำะเชนกน

อย ำงไรกตำม ส�ำหรบอบำยในนวรณบรรพนนพระพทธองคใหมงก�ำหนดรอนจจงของกเลสกำม กลำวคอตวควำมรสกอนเปนภำยในของเรำเอง

ลองรเฉย วำก�ำลงเอำตำดรปเอำหยนเสยงหรอเอำอำยตนะใดไปรบรวตถกำมชนดไหน จะเหนเองวำภำวะเสพเสวยอำรมณอนเปนวตถกำมนน เรมตนมควำมดงดดแรง แตทงทไมท�ำอะไรกบมนพกหนงกจะคอย คลำยแรงดงดดลงจตเหมอนอยำกหนเหไปรสงอนแทนหรอออกไปทำงเหมอทำงฟงหมดควำมยดจบอำรมณนน เอง

หำกเปนผมจตตงมนด จะเหนควำมหนกควำมเบำทแปรตวไปอยำงแจมชด แตหำกปกตจตฟงอย กจะสงเกตไมถนด รแตวำมจงหวะของควำมดงดดแรง และควำมดงดดออน ไมสม�ำเสมอจรง ซงนนกนำพอใจและใชไดระดบหนง เนองจำกในขนตนพระพทธองคเพยงใหเปรยบเทยบระหวำง ม กบ ไมม เทำนนไมจ�ำเปนดวยซ�ำทจะตองรวำกำมฉนทะหนง ผำนอำยตนะใดเขำมำอยในจตเรำ

ดวยกำรก�ำหนดเหนควำมไมเทยงอยเสมอ ในกำมทงปวงนจนเปนนสย ในทสดจตกเลกตรกนกถงกำมในฐำนะของสงยวนยวนำพงใจเพรำะถกแทนทดวยควำมรสกชดวำ ไมเทยง นนเอง

กรรมฐาน ๕

ทกคนทบวชในพระธรรมวนยของพระพทธเจำจะไดรบ สงชดเชย กำมกเลสกนถวนหนำกลำวคอในพธบวชนนพระอปช ำยตองบอก กรรมฐำน๕ ใหแกนำคเสมอหำกไมบอกกรรมฐำน๕

dungtrin.com

306 307

ร รร

จะถอวำละเมดพระวนยตองอำบตฉะนนกรรมฐำนแรกอนเปนขอบงคบของพระพทธเจำกคอกรรมฐำน๕นเองตองใหกนกลำงงำนบวชทเดยว สอนกอนแลวจงคลองผำองสะ เรยกวำถำใครยงไมรวำบวชแลวตองป บตกรรมฐำนกจะยงไมใหผำของพระมำสวมใสกตกำเปนอยำงน

กรรมฐำน๕คอกำรใหพจำรณำผมขนเลบฟนหนงตำมล�ำดบแลวยอนล�ำดบคอหนงฟนเลบขนผมและไมใชสกแตใหทองแบบนกแกวนกขนทอง แตตองเอำจตไปจอรอยกบฐำนทตงแตละชนแตละสวนนน ดวย

กำรคอย ไลนกทละล�ำดบไมใชเรองยำกเยนแลวกไมจ�ำเปนตองอำศยสมำธชนดหนนหลง เบองตนของกำร กใหรอรยำบถปจจบนกอนเหมอนถำมตวเองวำก�ำลงเดนยนนงหรอนอนกำรรอรยำบถในวำระเรมจะท�ำใหสตจออยกบกำยทงหมดเองจะชดหรอเลอนกขนอยกบก�ำลงสตในบดนน

เมอแนใจวำเรมก�ำหนดสตดวยควำมรอรยำบถแลว ใหนกถงสวนบนสดของกำย อนไดแกหนงศรษะทปกคลมดวยกลมผม คดตำมจรงวำหนงศรษะนนมมนขนและควำมเหมนหลงออกมำตลอดเวลำ คนเรำถงตองสระผมทกวน เมอเกด ควำมรสก วำกลมผมเปนของสกปรกดวยจตทยอมรบตำมจรง ตงนงอย คอยเลอนกำรพจำรณำไปสชนสวนของกำยอนดบถดไปหำกยงเหมอยงฟงหรอยงไมส�ำเหนยกรสกชดถงควำมมอยของผมทคลมหนงหวสกปรก กใหจอจนกวำจะเขำลอก

ขนทมอยทวรำงกำยนนใหคดถงขนสวนไหนกไดเชนขนควขนจมกขนรกแรขนตำมแขนขำส�ำคญคอใหรต�ำแหนงกำยอนเปนทตงของขนนน เมอรสกชดกไลตอไปทเลบมอเลบเทำซงมต�ำแหนงบนนวมอนวเทำตำง โดยควำมปรำก ของแผนเลบ จะเปนเดยวหรอหลำยเลบพรอมกนกสดแลวแต เมอรชดกไลตอไปทฟนทงปำกซงเพยงขบแตะเลกนอยกทรำบหลกแหลงและควำมปรำก ของฟน

ได เมอรชดกไลตอไปทผวหนง ขอใหเลอกสวนทก�ำลงแนบใหเกดสมผสหยนอยจะก�ำหนดรงำยกวำสวนทไมถกตอง

หำกก�ำลงสตยงออน ก�ำหนดดโดยอำศยอรยำบถเปนตวตงไมส�ำเรจ ส�ำหรบนำทแรกของกำรเรมตนกอำจใชเครองชวยแบงจงหวะใหเกดควำมชดเจนคอก�ำหนดวำจะรลมหำยใจ๕ชดดงน

หำยใจเขำนกถงผมหำยใจออกนกถงผม

หำยใจเขำนกถงขนหำยใจออกนกถงขน

หำยใจเขำนกถงเลบหำยใจออกนกถงเลบ

หำยใจเขำนกถงฟนหำยใจออกนกถงฟน

หำยใจเขำนกถงหนงหำยใจออกนกถงหนง

จำกนนก�ำหนดลมหำยใจอก๕ชดเปนตวยอนศร

หำยใจเขำนกถงหนงหำยใจออกนกถงหนง

หำยใจเขำนกถงฟนหำยใจออกนกถงฟน

หำยใจเขำนกถงเลบหำยใจออกนกถงเลบ

หำยใจเขำนกถงขนหำยใจออกนกถงขน

หำยใจเขำนกถงผมหำยใจออกนกถงผม

กำร นกถง นนตองนกเขำไปทต�ำแหนงทอยของอวยวะสวนนน จรง โดยไมลมวำก�ำลงหำยใจออกหรอหำยใจเขำ และเปนกำรนกสบำย โดยไมคำดหมำยจะใหชดแจงอยำงใด แตพอท�ำสกสองสำมรอบจะรสกถงต�ำแหนงทตงของผม ขน เลบ ฟน หนงชนดทจตทรำบวำแตละสวนตงอยต�ำหรอสงกวำกนแคไหน ยำยจำกสวนหนงไปอกสวนหนงจะตองก�ำหนดจตอยำงไร คอจตเปนอตโนมตคลำยกำวขนลงขนบนไดทมควำมลดหลนตำยตว

ผลทเกดขนเมอไลลงไลขนถงจดหนงกคอจตทหยดนง จะ

dungtrin.com

308 309

ร รร

เปนอำกำรหยดเอง นงเองโดยปรำศจำกเจตนำ เหมอนลมตำดขนในภำยในไมตองไลเลยงกเหมอนเหนทวทเดยวดวยจตทตงมนทรงคณภำพทงเสนผมเปนกลมเหมอนหญำรกทงเสนขนเหมอนหนำมแทงออกมำจำกเนอทงเลบเปนแผนเหมอนเกลดปลำทงฟนเปนซเหมอนจอบหรอหนงอกหนยอย ทงหนงทหอหมโดยรอบมดชดแตเหมอนอดมดวยรรวปลอยขยะชนดแฉะใหซมออกมำทว

เมอเหนผมขน เลบฟนหนงชดออกมำจำกจตจะเหมอนถอดแวนบงตำชนใหญทง ควำมจรงเกยวกบกำยทงหมดจะเปดเผยตำมมำอกแทบยกขบวน เชน กำยนมของเสยไหลเขำไหลออกทงกลำงวนกลำงคน ทผำนมำเรำเลอกรเฉพำะตอนไหลเขำ แตตอนไหลออกไมไดรบรเอำเสยเลย ถงเวลำถำยของเสยขนมำกเหมอนมอะไรบดบงจตใจไวครำวนผมขน เลบฟนหนงถกรชดจตปกอยกบกำยตำมจรง สงทเกดขนกบกำยทงหมดยอมถกเหนอยำงปรำศจำกสงเคลอบคลมสน

กำรปองกนกำมฉนทะทดทสด ไดผลจรงกวำอบำยอยำงอนใดหมดกคอท�ำใหจตรวมลงเปนหนงดวยกำรเหนกำยตวเองเปนสงโสโครก และกรรมฐำน ๕ กเปนอบำยอยำงงำยทใครกท�ำได เหนผลเรว และยงท�ำบอยเทำไหรกยงเปนภมคมกนแขงแกรงขนเทำนนหำกแคเพยงรผมขน เลบฟนหนง เปลำ กอำจไมเกดประโยชนเปนเพยงท�ำใหจตสงบเฉยอย เมอเรมนงแลวตองก�ำหนดโดยควำมเปนของสกปรกของทเรำรตำมจรงอยแลววำแตละสวนตองช�ำระลำงแตละสวนมครำบไคลไหลออกมำเปรอะเปอนเรอย สภำวจตทนงและสวำงจะท�ำใหงำยตอกำรเหนอยแลวขอเพยงนอมระลกเทำนน

เหตใหเกดความพยาบาทและวธละ

ดวยพทธลลำเดยวกนกบกำรแสดงทำงมำและทำงไปของกำมฉนทะพระพทธองคตรสวำป นมตเปนเหตหลกของพยำบำท

ป ะแปลวำควำมคบแคนควำมกระทบกระทงอนเปนไปในทำงกอโทสะ ดงนน ป นมตจงเปนเครองหมำยทกระทบใจแลวเกดควำมเดอดดำลเปนฟนเปนไฟขนมำ โดยเฉพำะอยำงยงเรองรำวทเกบคำงคำไวในใจ จะเปนตวอยำงดทสดของป นมต คลำยภำพเสยงผดขนหลอกหลอนไมเลก

สตรส�ำเรจของพระพทธองคในกำรละพยำบำทคอเมตตำเจโตวมตตหรอกำรเจรญเมตตำภำวนำ กลำวคอ หำก กเจรญเมตตำภำวนำ กอกระแสสขนมนวลไดเปนปกตเหมอนสำยน�ำจำกหวงทะเลใหญ กจะสำมำรถทวมทบป นมตไดอยำงรำบคำบป นมตสไมไดเลย

ความแตกตางระหวาง ‘โกรธ’ กบ ‘พยาบาท’

ควำมโกรธนนคอตวโกธะซงอำจหมำยถงควำมขนเคองทเกดจำกผสสะกระทบใด อำกำรทำงจตโดยทวไปจะเหมอนไฟไหมฟำงคอวบหนง หรอระยะหนงแลวดบหำยไป สวนควำมพยำบำทนนจะหมำยเอำควำมแคนใจควำมเจบใจควำมคดมงรำยซงเปนตรงขำมกบเมตตำโดยตรง พฤตของจตจะเปนไปในทำงผกใจคดแกแคนเอำคนหรอแมไมถงขนลงมอเอำคนกมอำกำรขดเคองขนของคำงเตงอยอยำงนนสรปคอ ไมวำง หรอ ไมใหอภย

จะเหนวำตวควำมโกรธอำจพ นำเปนควำมพยำบำท หรออำจหำยไปเสยเฉย กไดขนอยกบควำมคดทตำมหลงควำมโกรธมำเมอเขำใจตรงน กยอมทรำบโดยปรยำยวำตวพยำบำทนนดยำกกวำและท�ำใหหำยไปยำกกวำตวโกรธ เรำอำจดขณะของจตทมควำมพยำบำทเปรยบเทยบกบขณะของจตทไมมควำมพยำบำทไดแตยำกทจะท�ำให ตวคดพยำบำท ดบสญไปอยำงสนทตรำบใดทใจลกยงผกเจบอย จงจ�ำเปนตองมคปรบทส�ำคญกบควำมพยำบำทมำรบมอกนนนคอกระแสเมตตำและถำท�ำไดระดบเมตตำเจโตวมตต

dungtrin.com

310 311

ร รร

คอใหหลดพนจำกกระแสควำมโกรธดวยทะเลเมตตำอนสวำงไพศำลประมำณไมไดกเปนกำรประกนผลวำจะไมจมลงสหวงน�ำแหงควำมหลงอำ ำตอนมดมนอยำงเดดขำด

การรความพยาบาทโดยความเปนอนจจง

หำกอยปกตโดยไมมเรองกบใคร ลกษณะจตจะสบำยอย แตเมอไหรทเกดเรอง และเรำไมสำมำรถเลกคดถงคน นน จตจะมอำกำรเหมอนสตวถกผกไวกบทใหอดอด ใหสงเกตลกษณะอดอดอนเกดจำกควำมผกตดนน เมอควำมอดอดถกรโดยไมคดตอ กจะคอย แสดงอำกำรคลำย เมอเหนและเปรยบเทยบระหวำงผกยดกบคลำยออกดวยปญญำ ยอมเหนทงควำมไมเทยงของลกษณะผกยดพรอมกบตระหนกตำมจรงวำ จตทคลำยออกจำกกำรถกผกมควำมเปนอสระนนดกวำจตทถกผกมำกนกควำมพยำบำทอำจหำยไปไดดวยกำรเหนเปนสบเปนรอยรอบดวยปญญำชนดน

หำกมควำมถนดเหนทำงกำย กอำจก�ำหนดสวนของกำยทแสดงป กรยำ เดอดรอน เพรำะควำมพยำบำทอนมอยในจตอำจเปนโพรงในกะโหลกทหลงของเปนพษออกมำ อำจเปนใบหนำทรสกไดวำหมองคล�ำ อำจเปนควำมแนนในชองอก อำกำรเหลำนนของกำยลวนเปนโทษเหมอนแองน�ำพษ

ธรรมดำเมอรวำแองน�ำใดเปนพษ เรำยอมไมกระโจนลงไปแชไมยนดทจะด�ำผดด�ำวำยแตเมอกำยท�ำตวเปนแองน�ำพษจตเรำกลบขำดสตก�ำกบเหมอนหลงเหนน�ำเนำเปนน�ำใสยอมตวลงไปแชลงไปจมจอมอยเสยอยำงนนทงทไมเกดประโยชนอนใดขนมำเลย

ลองเหนใหไดถงอำกำรทำงกำยทเปนผลสบเนองมำจำกควำมพยำบำทเหนโดยไมตองคดตอจะพบวำระดบควำมเขมจะลดลงในเวลำอนสน พอเหนอนจจงของอำกำรทำงกำยบอยเขำกระทงรแนวำมควำมเปนอยำงหนงแลวตองแปรเปลยนเปนอกอยำงหนง

จตจะเรมฉลำด และไมคดเสยเวลำแมแตวนำทเดยวลงไปแชจมอยกบอำกำรอนเปนโทษ

การแผเมตตา

เรำอำจแผเมตตำเพอระงบควำมโกรธ ตดไฟแตตนลมเพอมใหลกลำมเปนพยำบำท หรออำจแผเมตตำเพอท�ำควำมพยำบำททครอบง�ำจตอยแลวใหสญไปกได ทงน ตองเขำใจวำกำรแผเมตตำมใชกำรท�ำเชอแหงควำมโกรธใหดบลงสนท เพรำะกำรดบเชอใหสนทเปนงำนวปสสนำ เรำแผเมตตำเปนงำนสมถะ เพอท�ำจตใหมคณภำพพรอมตอยอดเปนวปสสนำในภำยหลง

เมอแผเมตตำเปน จะเกดกระแสจตอกแบบหนงทท�ำใหรวำกรรมฐำนขอนตำงกบขออน คอถงจดหนงแลวเหมอนจตฉำยรศมเมตตำออกมำเองโดยไมตองก�ำหนด เนองจำกเมตตำเปนธรรมชำตของจตทเปลงประกำยไดโดยปรำศจำกเจตจ�ำนงบงคบ ตรงนนจะเหนอำนสงสของกำรแผเมตตำตำมทพระพทธองคตรสไวในเมตตำสตรพระสตตนตป กเลม๑๖

ดกรภกษทงหลาย เมอเมตตาเจโตวมตต อนบคคลเสพแลว เจรญแลว ท�าใหมากแลว ท�าใหเปนดจยาน ท�าใหเปนทตง ใหตงมนโดยล�าดบ สงสมดแลว ปรารภดวยดแลว พงหวงอานสงส ๑๑ ประการคอ ยอมหลบเปนสข, ยอมตนเปนสข, ยอมไมฝนลามก, ยอมเปนทรกแหงมนษยทงหลาย, ยอมเปนทรกแหงอมนษยทงหลาย, เทวดาทงหลายยอมรกษา, ไฟ ยาพษ หรอศาสตรายอมไมกล�ากรายได, จตยอมตงมนโดยรวดเรว, สหนายอมผองใส, เปนผไมตายดวยอาการหลง, เมอยงไมแทงตลอดคณอนยง ยอมเปนผเขาถงพรหมโลก

dungtrin.com

312 313

ร รร

ส�ำหรบงำนภำวนำในสตป ฐำน ๔ คงหวงผลเดนประกำรหนงจำกบรรดำอำนสงสทง๑๑ขอขำงตนนนนคอ จตยอมตงมนโดยรวดเรว อำนสงสดงกลำวนเรำยอมอนมำนไดโดยไมจ�ำเปนตองพสจนเสยกอนใชเหตผลตำมจรงทวำเมอจตสงบออนโยนมควำมสขปรำศจำกกำรคมแคนอำ ำตไมคดจองเวรใครกยอมปรำศจำกคลนควำมฟงในหว และพรอมพอจะเขำสควำมตงมนในอำรมณใดอำรมณหนงทตองกำรไดงำย แนนอน

กำรเจรญเมตตำภำวนำนนแบงออกไดเปนสองลกษณะใหญ ตำมวธด�ำเนนจต แบบแรก คอ ใชจตทยงคดนกสงควำมปรำรถนำดปรำรถนำใหบคคลสตวหรอสงของอนเปนเปำหมำยมควำมสขแบบทสองคอก�ำหนดจตอนตงมนแลวแผกระแสเมตตำออกตำมรศมจต เรมตนอำจจะเพยงในระยะสนเพยงสองสำมเมตรตอมำเมอลอกไวไดนำน กอำศยก�ำลงอนคงตวนน ยดขยำยระยะหรอตงขอบเขตออกไปไกล กระทงถงควำมไมมประมำณทศเดยวบำงหลำยทศพรอมกนบำงตลอดจนครอบโลกโดยปรำศจำกทศคนแบงบำง เปนผลพสดำรในภำยในอนรไดดวยตนเองเมอสำมำรถท�ำส�ำเรจ

เมอทรำบวำกำรเจรญเมตตำภำวนำแบงออกเปนสองวถทำงอยำงน กพงทรำบวำกำรเจรญเมตตำไมไดขนอยกบจรตนสย ไมไดขนอยกบวำใครมปจจยใด หนนหลงหรอถวงรงเอำไว แตเปนเรองททกคนสมควร กสมควรท�ำใหเกดขนในตนเพอขจดวชพชออกไปจำกพนทเพำะพนธมรรคผลในจตเรำ

การฝกเจรญเมตตาโดยอาศยจตสามญ

คนสวนใหญเขำใจวำกำรอดกลน ขมโทสะไวไมแสดงออก

เปนทำทอยำงหนงของคนด และวนหนงอำจโวยวำยขนมำวำไมขอเปนคนดอกแลว เกบกดมำนำนแลว วนนจะระเบดบำงละ นนสะทอนใหเหนอยำงหนงวำกำรอดกลนยงไมไดแปลวำเรำเปนคน ดพอ เพรำะในกำรอดกลนยงมโทสะและกำรผกใจเจบเจออยแตกำรมใจจรงใหอภย หรอทเรยกวำ อภยทำน ตำงหำก เปนคณธรรมทแทจรงของคนด และทจะคดอภยอยำงไรขดจ�ำกด กตองเปนผมเมตตำผดมนษยมนำพอสมควร นกจะเปนขอทวำดวยกำรสรำงเมตตำโดยเรมจำกพนของควำมเปน คนธรรมดำ คอใชระดบจตทยงนกคดอย

กอนอนตองส�ำรวจดวยควำมตระหนกแบบไมเขำขำงตนเองวำเปนคนมกโกรธ เปนฟนเปนไฟงำย กบผกโกรธไวเผำเรำเผำเขำไดนำนหรอเปลำหำกรตำมจรงวำเปนบคคลเครำะหรำยคอจดอยในพวกโกรธงำยหำยชำกใหทรำบวำอยำงนนเปนคนเมตตำออนมทนนอยจะเอำมำใชเจรญเมตตำเปนภำวนำทนททนใดคงยำก

หลำยคนไดรบค�ำแนะน�ำใหภำวนำ สพเพ สตตำ อเวรำโหนต ขอสตวโลกทงหลำยอยำไดมเวรตอกนและกนเลยภำวนำอยเกอบสบปยงหนำตำเหยมเกรยมอยเหมอนเดมทงนเพรำะตงควำมเขำใจไวผดพลำด วำแคทองบนไปกคอกำรเจรญเมตตำแลว หรอหนกกวำนนคอนบเปนกำรภำวนำแผเมตตำแลวขอใหเขำใจวำกำรเจรญเมตตำนน เปนอำกำรของจตทสงควำมปรำรถนำดปรำรถนำใหผอนเปนสขดวยใจจรง แมแตคนดรำยทสดกอำจมใจเมตตำใหกบคนในครอบครวหรอมตรสหำยทรกกนกำรทองบนสำธยำยมนตนน ไมตำงกบนกแกวนกขนทองทพดไดค�ำสองค�ำ แตหำมควำมเขำใจหรอรบรในภำษำทตนพดไม

ดงเชนทเหนกนในมหำสหนำทสตรพระสตตนตป กเลม๑พระพทธองคทรงตรสกะชเปลอยชอกสสปะวำ เมตตำจตนนคอจตอนไมมเวร ไมมควำมเบยดเบยน ซงหมำยถงกำรคด กำรพด และกำรท�ำอนไมมเวรกบใคร ไมไดเบยดเบยนใครใหเดอดรอน ดงนน

dungtrin.com

314 315

ร รร

กำร สรำงทน คอเมตตำจตนน กตองอำศยกำรหมนส�ำรวจอยำงเขมงวด วำชวตเรำลวงไปวนตอวน ขณะตอขณะอยอยำงน ดวยอำกำรผกเวรดวยอำกำรเบยดเบยนใครหรอไม

หำกส�ำรวจตำมจรง พบในขณะแหงกำรคด กำรพด หรอกำรท�ำ วำเรำเอำแลวกอเวรแลว เบยดเบยนใครเขำแลวกตองรบเปลยนทำทใหเปนตรงขำมคอไมแมคดกอเวรไมแมคดเบยดเบยนใคร ดวยประกำรใด เลย พดงำย ถำถำมตวเองวำตอนนคดไมดกบใครหรอเปลำ รตวแลวกเปลยนใหเปนตรงขำมเสย ดวยควำมระลกวำกำรคดไมดยอมเปนป ปกษตอเมตตำจต ระลกไวเพยงเทำนกจะเปนบำทฐำนอนมนคงไวรองรบเมตตำจตอนจะมำถงเองขำงหนำแลว

แรก เมอท�ำใหเมตตำจตเกดขนในเรำนน จะเปนเรองของกำร นใจ อำจไมเหนผลเปนควำมสขควำมเยนทนใด บำงทถงกบตองสกบควำมรสกไดเปรยบเสยเปรยบ อนนถำเหนวำยำกหรอเหลอบำกวำแรงนก กอำจเอำแคถอศล ๕ ใหครบ ใหจตใจสะอำดนนกเรยกวำสรำงเมตตำจตอยกลำย แลว เพรำะเมอตกรอบไวก�ำหนดเจตนำไววำจะไม ำสตว ไมลกทรพย ไมผดลกเขำเมยใครไมมสำและไมเสพสรำกคอระงบเหตแหงเวรและกำรเบยดเบยนทงปวงนนเอง ส�ำรวจใจทสะอำดดวยรวคอศล พอเหนผลตำมจรงกจะเกดโสมนสขนมำ

หลงจำกเจรญเมตตำจตดวยกำรคดกำรพดกำรท�ำเปนรอยครงพนหน กระทงรสกถงกระแส ำยด กระแสเยนใจชมชนอนเกดจำกกำรระงบเวรทงปวงแลวชนดทสำมำรถระบำยยมออน ออกมำไดเองโดยไมตอง น พอกระแสนนเออขนมำเมอใดขณะไหนกตำมอยในบำนหรอนอกบำนกตำม ให กลอกอยกบควำมรสกภำยในชนดนนไว คอรวำเปนสขเยน และควำมสขไมเคลอน ไมเลอนไหลแปรปรวนเปนอนงำยกระทงชดเตมอยในอกในใจมควำมตงมนไมตำงกบขณะแหงกำรจอจตไวทลมหำยใจหรออำรมณภำวนำอน ถง

ขนนเรยกวำมทนไวตอทนในระดบตอไปแลว

ยงถำหำกมพนนสยออนโยน มลกษณะแหงเมตตำอยในตวคอนอกจำกไมกอเวรแลว ยงเปนผชอบสรำงสขผกไมตรกบคนอนและนอกจำกไมเบยดเบยนแลว ยงเปนผชอบเออเฟอเจอจำนใหคนอนมชวตทสะดวกสบำยขน กอำจใชนสยอนเปนทนประจ�ำตวนนไดเลยทนท คอสงเกตวำขณะทไมฟงคด จตใจสงบสขอยกบตนเองบอกตนเองวำนเพรำะเรำไมมเวรกไมมใครเบยดเบยนตอบใหลอกเอำควำมรสกนนไวในใจเปนองคภำวนำเดยวนน

หำกใครนกเถยงอยในใจตนเองวำเมตตำแลว แตยงถกเบยดเบยนอยด กใหตดเรองไดเปรยบเสยเปรยบทง ยงตนเหตยวยใหเหมอนคลง กยงเปนแบบ กชนสง เรำจะเอำเปำหมำยเดยวคอเมตตำจตฉะนนตองละจำกกำรจองเวรดวยควำมคดวำแคโกรธกเปนเวรทำงใจแลว ใหอภยเปนทำนเสย ผำนขนยำกไดเทำไหรยงเปนอภยทำนชนเลศขนเทำนนเมอส�ำรวจแลววำเรำใหทำนเปนกำรอภยออกมำจำกแกนแทภำยในแลวมควำมสข ควำมสงบเยนทนตำเหนกดตำมจรงวำนกคอลกษณะของเมตตำจตลอกไวอยำงนนเปนองคภำวนำไดเชนกน

สรปคอใชชวตประจ�ำวนนนแหละในกำรเจรญเมตตำภำวนำเบองตน ตรำบใดเรำยงตองคด ตองเจรจำ ตองมกจกรรมตอบโตกบชำวโลก ตรำบนนคอโอกำสในกำรเจรญเมตตำภำวนำของเรำทงหมด ลองระลกในทกขณะวำเมตตำเปนดำนหวของเหรยญพยำบำทเปนดำนกอยของเหรยญ เรำพลกดำนหนงขนมำ อกดำนหนงกหำยไปทนท ตวทพลกจำกคดไมดเปนคดดกบผอนนนแหละตวเมตตำอนเปนทรสกไดชดระลกไวงำย อยำงนจะส�ำรวจควำมคดค�ำพดและกำรกระท�ำของตนเองถนดขน

หำก คด เปนเมตตำไมออกกอำจอำศยเครองชวยทำงกำยเปนตวจดชนวน เชน หดนกถงรอยยมของพระป มำแลวแยมมมปำกนดหนง ก�ำหนดสตจอไวกบอำกำรของจตทระบำยยมเหมอน

dungtrin.com

316 317

ร รร

พระป มำนน จะมกระแสสงบเยนหลงมำชะโลมใหหยดพลำนคดพลำนโกรธเสยได

อกอบำยหนง ถำอยคนเดยวกหดไหวควำมโกรธเสยบำงโกรธเมอไหรกไหวเมอนน ตงใจไหวตวควำมโกรธ เพอใหเกดกำรยอม หรอเกดควำมออนนอมหกลำงกน หนงครงคอหนงแตม ยงสะสมแตมมำกเพยงใดกจะเหนผลชดเพยงนน ลองดจะเหนผลจรงวำถำนบไดเปนรอยเปนพนแตมแลว จตใจจะนมนวลเยอกเยนลงอยำงนำประหลำดใจ

การเจรญเมตตาโดยอาศยสมาธจต

ในเตวชชสตรพระสตตนตป กเลม๑พระพทธองคตรสกะวำเส ฐะตอนหนงมควำมวำนวรณเปนทกขเปนโทษและอบำยลดทำงอยำงงำยทสดคอให ร เขำมำตรง ถงภำวะของนวรณ อยำงเชน เมอตระหนกวำพยำบำทก�ำลงครอบง�ำจตกใหพจำรณำเปรยบเทยบวำ

ดกรวาเสฏฐะ เปรยบเหมอนผปวยหนก บรโภคอาหารไมไดและไมมก�าลงกาย สมยตอมาเขาพงหายจากความปวยไขนน บรโภคอาหารได และมก�าลงวงชากลบคนมา เขาจะพงมความคดเหนอยางนวา เมอกอนเราเปนผปวย ถงความล�าบาก เจบหนก บรโภคอาหารไมได และไมมก�าลงกาย บดน เราหายจากอาพาธนนแลว บรโภคอาหารไดและมก�าลงกายเปนปกต ดงน เขาจะพงไดความปราโมทย ถงความโสมนส โดยความไมมโรคนนเปนเหต

เพยงคดเทยบเสยไดดวยใจอนซอ วำควำมพยำบำทนน

เหมอนโรค เหมอนควำมปวยจตกเหนโทษแหงพยำบำทอยำงแจมชด ถำเลกพยำบำทไดกจะปลอดโปรงโลงสบำย กนอมนอนหลบเหมอนหำยปวย พอเหนขอดชดเจนเขำ จตกละพยำบำทอยำงไมเสยดำยเหมอนถมเสลดทงจำกปำกคอ เมอทงได กบงเกดโสมนสอนพรอมนอมมำใชแผเมตตำขนสงตอไป

ขอใหทดลองนอมพทโธบำยนไวใชจรง จะเหนวำไดผลมำกกวำกำรพยำยำมขมใจ นใจละเอำทอ อยำงชดเจน ขอส�ำคญคอตอนเรมตนตองดงสตลงมำถงจตใหได กลำวคอ เลกมองบคคลหรอสถำนกำรณทท�ำใหโกรธ แตพลกเปลยนมำดควำมอดอด เหนควำมอดอดใหชด แลวรตำมจรงวำนนเหมอนโรครำย โรคทำงกำยยงรำยแรงเพยงใดเมอหำยจำกโรคเสยไดกยงปตมำกยนดมำกเพยงนน ใหแลกกบเงนทองเทำไหรเปนยอมแนแลว เชนเดยวกนใหมองวำยงโกรธมำก เหมอนเปนไปไดยำกทจะละควำมโกรธ กแปลวำตอนนนปวยทำงใจอยำงหนก หำกหำยปวยเสยได ปตโสมนสยอมแรงไดสวนกน ตองแลกกบอะไรกคมเชนกน ซงสงทจะตองแลกในทนกคอกำร ยอมอภย เทำนนเอง

ส�ำคญคอจตคดอภยจตปลอดโปรงจำกกำรจองเวรนน เกดขนและตงอยไดเดยวเดยว ถำขำดเหตปจจยเหนยวรงไวกยอมหำยไปอยำงรวดเรวกำรก�ำหนดลอกสภำพปลอดโปรงไวจงจ�ำเปน

และถำหำกวธลอกของเรำผด แทนทจะอย กอำจกลำยเปนควำมอดอดเสยแทน วธทถกตองคอใหก�ำหนดจตแผควำมสข แผควำมปลอดโปรงจำกเวรภยนนไปตำมทศตำง ดงพระพทธองคตรสเปนแนวไวในเตวชชสตรดงน

เมอเธอพจารณาเหนนวรณ ๕ เหลาน ทละไดแลวในตน ยอมเกดปราโมทย เมอปราโมทยแลว ยอมเกดปต เมอมปตในใจ กายยอมสงบ เธอมกายสงบแลวยอมไดเสวยสข เมอมสข จตยอมตงมน เธอมใจประกอบดวยเมตตา แผไปตลอดทศ

dungtrin.com

318 319

ร รร

หนงอย ทศทสอง ทสาม ทส กเหมอนกน ตามนยน ทงเบองบน เบองลาง เบองเฉยง แผไปตลอดโลก ทวสตว ทกเหลาในทกสถาน ดวยใจประกอบดวยเมตตาอนไพบลย ถงความเปนใหญ หาประมาณมได ไมมเวร ไมมความเบยดเบยนอย

พทธพจนขำงตนคอแนวทำงกำรด�ำเนนจตเขำสกำรแผเมตตำอยำงเปนขนเปนตอน นบเรมจำกส�ำรวจวำจตยงมพยำบำทอนเปนนวรณชนดหนงหรอไม หำกรแกใจวำยงมพยำบำท ใหละเสยดวยควำมคดเปรยบเทยบพยำบำทเหมอนโรคคดวำถำจตเปนอสระจำกพยำบำทกเหมอนหำยจำกโรค

ตำมธรรมชำตของจต เมอเปนอสระจำกพยำบำทจรงแมครหนง กจะเกดควำมสข ควำมเบกบำนกวำงขวำงขนมำ ใหท�ำควำมรสกถงควำมสขควำมเบกบำน กจะพบวำมกำรแผผำยออกไปสทศเบองหนำเอง

แตกำรจะแผไปยงทศอนตองมก�ำลงหรอควำมสำมำรถทจะนงอยในทศแรกระดบหนงเสยกอน แลวจงนกถงทศอน แคนกนดเดยวจตจะคอย มควำมสำมำรถรบรถงทศอนไดไมยำกนกถงตรงนนจะทรำบวำสงทพระพทธเจำตรสไมใชแคอปมำอปไมยใด แตจตมควำมสำมำรถแผกระแสเมตตำออกไปยงทศหนงคอเบองหนำทศสองคอเบองขวำ ทศสำมคอเบองซำย ทศสคอเบองหลง แลวจงแผไปยงเบองบนเบองลำงดำนทะแยงจำกนนเมอช�ำนำญแลวจงก�ำหนดจตแผครอบไปทกทศพรอมกน คอแผไปตลอดโลก ลมรสควำมวเวกอนเกดจำกควำมไรเวรภยไดจรง ซงระดบนนแหละทตงมนในระดบ อปปมญญำสมำบต

ควำมจรงไมตองเรมจำกกำรโกรธเกลยดหรอพยำบำทใครเสยกอนแลวคอยแผเมตตำ กำรทเรำถอศล กเหมอนกำรถอนจตออกมำจำกโลกของกำรเบยดเบยนอนรมรอนจตเปนสขเบกบำนได

เหมอนกน

ในเวลำปกตอำจจะหลงสวดมนตเสรจหรออำจจะนงอยตำมสถำนททวไป เพยงส�ำรวจศลของตนเองทละขอหำกทรำบชดวำศลของตนสะอำดบรสทธไมบกพรองกยอมเกดปรำโมทยเกดปตสงบสขอยกบควำมผองแผวอนเปนคณลกษณขณะนนแหงจตทปรำศจำกกำรคดเบยดเบยนใครเมอนนกระแสเมตตำยอมรนรสอยในภำยในใหส�ำเหนยกไดก�ำหนดเปนตวตงเพอใชแผออกตำมทศตำง ไดเชนเดยวกน

กลำวโดยสรปคอ หำกยงไมมควำมสข กยงไมมอะไรจะแผตองส�ำรวจกนเขำไปทจตเรอย อำจจะไมตองตอเนอง แตใหนกบอย เหนแกควำมสขทำงใจอยำเหนแกควำมพยำบำทในทสดกจะรสกวำจตคอย ฉลำดขนเรอย หำยปวยไดมำกขนเรอย กระทงถงควำมเบกบำนเปนอสระทตรงนนคอยคด กแผเมตตำกน

หำกไมแนใจวำกำรแผเปนอยำงไรแน แผถกหรอแผผด ใหด�ำเนนไปตำมล�ำดบคอใหนงตวตรงสบำย ส�ำรวจจนแนใจแลววำจตประกอบดวยควำมสขอย แลวจงทอดมองออกมำจำกกระแสรสกนน ตรงไปยงเปำหมำยใกลตำเบองหนำ อำจเปนเสำ อำจเปนจดใดจดหนงบนผนง ขอใหตำจบทเดมไวไดโดยไมกอควำมคดอนเปนนวรณใด ขนกแลวกน

มองเปำหมำยนง สบำย สก ๒-๓ วนำทแลวปดเปลอกตำลง โดยทยงรกษำอำกำรทอดตำจบนง แบบไมเพงจนเกนไป ขณะเดยวกนโฟกสกไมเลอนไหลไปมำใหนยนตำหลกหลก แลวก�ำหนดควำมรสกมำทกระแสเมตตำกลำงอกอนไมคบแคบเปนจดเลก แตคลม อยในควำมรสกตวทวถง จำกนนแนบกระแสเมตตำเปนอนเดยวกบอำกำรทอดสำยตำตรงคอนกถงระยะและทศเบองหนำออกมำจำกจตทปลอดโปรงจำกกำรคดจองเวร เบำโลงเพรำะพนจำกกำรคดเบยดเบยนจะเหนคลำยตดควำมผกโยงกบประสำทตำมำทกลำงอกเสมอนเปดแผนอกโลงและฉำยรศมสขออกไปตรง

dungtrin.com

320 321

ร รร

ขอใหรกษำทศทำงและระยะไวด เพยงตงมนไมนำนจะส�ำเหนยกถงอำกำรทจตลอกอยกบกระแสสขอยำงชดเจนหำไมแลวจตทขำดทศทำงและระยะยอมกระจำยออกหรอวน อยในตวท�ำใหขำดควำมตงมนอยำงรวดเรว

ขอใหสงเกตกำรแผทผดพลำดใหทนตงแตเบองแรก คอถำรสกดน ออกไป ตงขมบ หรอเกรงสวนใดสวนหนง นนอำจเปนเพรำะเรำเพงมำกเกน ทถกตองมเพยงกระแสสขทสำดตรงออกไปโดยปรำศจำกควำมเครยด และมสตรตงมนอยทกลำง คลำยเรำนงมองผนงมอง ำเพดำนมองนกมองไมอยำงปรำศจำกควำมคำดหวงไรควำมคดไรเจตจ�ำนงใด ทงสน

เมอจตเรมทรงอยในกระแสสข ประกอบพรอมดวยทศเบองหนำและระยะใกลจนช�ำนำญแลว จะเหมอนจตแสวงควำมโลงเปนระยะไกลขนเอง เพยงก�ำหนดรตำมวำรศมสขเรมขยำยออกไป สตกจะด�ำเนนตำมพ นำกำรของกำรแผเมตตำ ทมแตทศเบองหนำเปนก�ำหนดแตขอบเขตจ�ำกดไมมคลำยมองขอบฟำลบโลกหรอไปไกลถงอนนตเพยงประคองไวไดสกนำทเดยวจตจะดงดดเขำสควำมมนคงระดบอปจำรสมำธ มปตเยนวเวกแปลกกวำสขแมในสมำธทวไป

ขอให กจนกระแสมนคงในทศเบองหนำแลว จตรกระแสเมตตำอนเปนนำมธรรมวำตำงหำกจำกกำยแลว ไมผกกบสำยตำแลว จงคอยยำยมำ กแผไปทำงทศเบองขวำ คลำยเงยหฟงเสยงแหงควำมสขทำงดำนขวำโดยทสำยตำยงตงตรง และมระยะทำงทแนนอนใกลตวกอน เมอสำมำรถตำมกระแสเมตตำไดจนเหมอนไกลถงขอบฟำดำนขวำ จงเปนอนใชได หำกท�ำทำงทศเบองหนำช�ำนำญแลวจะเหนกำรก�ำหนดทศดำนขำงงำยดำยและรวดเรวมำก

เมอไดดำนขวำช�ำนำญก กก�ำหนดดำนซำย เมอ กดำนซำยช�ำนำญกใหลองก�ำหนดแผซำยขวำพรอมกน จะมกระแสแผออกเบองหนำโดยอตโนมตและจะแผรศมไปไดไกลเองตงแตเรมตนไม

จ�ำเปนตองก�ำหนดระยะสน เพอใหลอกงำยอก

เมอสำมำรถแผสำมทศไดพรอมกนแลว จะเหมอนมกระแสสขเปนตวเปนตนเดนชดขนใหรสกได และจตจะรกควำมไมมเวรไมมกำรเบยดเบยน คอไมอยำกเปนศตรกบใคร ไมอยำกทะเลำะเบำะแวงกบใครและเหตกำรณในชวตกเหมอนจะเรมเขำขำงกระแสเมตตำภำยในเรำ เรยกวำเปนกำรเปลยนชวตทงชวตออกมำจำกขำงใน

ส�ำหรบกำรแผทำงทศเบองหลงนนจะยำกกวำสำมทศแรกเหตเพรำะมนษยเรำมอำยตนะสงจตออกกระทบวตถเปนสำยตำซงเลงไปเบองหนำและเปนแกวหซงเลงหนกไปทำงซำยขวำ

กำรทจะก�ำหนดแผเมตตำทำงทศเบองหลง จ�ำเปนตองอำศยควำมรสกในแผนหลง ประกอบกบอำกำรคลำยเงยหฟงเสยงเงยบแหงควำมสขจำกดำนหลงนกเฉย โดยไมตองก�ำหนดกระแสเมตตำกอนกได เมอแนใจแลววำนกเปน จงคอยก�ำหนดกระแสเมตตำประกอบกำรนกยอนหลงดงกลำว หำกเปนไปตำมล�ำดบกจะพบวำไมยำกเยนนก

เมอก�ำหนดแผเมตตำไดถงขอบฟำเบองหลงส�ำเรจจะเหมอนเปดจตโลงออกไปไดทกทศทกทำงไมจ�ำกด กบทงท�ำใหจตไดดลอยตรงกลำง ไมหนกเกนไปดำนหนำหรอดำนขำงอยำงเมอแรก จำกนน ทศเบองบน เบองลำง และเบองเฉยง ทงหมด กไมเหลอวสยอกเลย จะเหมอนมกระแสเมตตำหลงรนออกมำตลอดเวลำโดยไมตองก�ำหนด พฤตกรรมทงหมดไมวำจะเปนคด พด หรอท�ำ กถกลอมไวดวยทะเลเมตตำจำกจตนนเอง อำนสงสทง ๑๑ ประกำรตำมพระพทธองคตรสแสดงจะปรำก ชดใหทรำบไดอยำงปรำศจำกกงขำ

ขอใหระลกวำจตจะรวมดวงจรง เมอเรำไมเพลนหลงจบกระแสสขในทศใดทศหนง แตมนคงอยกบใจกลำงแหงอำกำรร ไม

dungtrin.com

322 323

ร รร

ฟ ไมลงโลดไปกบกระแสปตจนเกนไป ควำมมสตอยตรงกลำงแหงอำกำรรนนจะใหผลเปนสขทเนยนละไมสม�ำเสมอและไมมระลอกคลนปตกระโดดไปกระโดดมำเปนหวง

ถงตรงนนของแถมทตำมมำอนหยงทรำบไดเองอำจเปนกำรรวำเมตตำอนเปนรศมจตของเรำมก�ำลงใหญโทสะและพยำบำทของคนรอบขำงมก�ำลงนอย ถกกลบกลนดวยสนำมพลงเมตตำของเรำโดยงำย กจะเปนกำรชวยผอนใหพนนรกในอกไดออม และอำจเปนสอโนมน�ำเขำมำเขำกระแสทถกตองตอไป หำกใครมไฟรอนอยในบำนเรอนกอำจดบรอนดวยจตตนนเอง

ปกตจตคนเรำถกกกไวดวยควำมคดในหวเหมอนมกรงขงเลก ในโพรงกะโหลก เมอเรมแผเมตตำจงอำจรสกวำยำก แตเมอแผเปน กจะเหนควำมเคยชนเกำ เรมแปรไป คอจตเหมอนเปนอสระออกมำจำกกรงขง นงสบำยอยำงมสตรตวทวพรอม นบเปนกำรเกอกลตอกำรป บตสตป ฐำนไดอกทำงหนง

นกภำวนำทประสบปญหำนอนไมหลบเพรำะตำแขงจำกสมำธอำจชนชมอำนสงสของกำรแผเมตตำเปนพเศษเมอนอนหงำยปดตำ ก�ำหนดสขในอก แผออกไปยงทศเบองบน อำจจบแคระยะเพดำนหองนอนกอน หรอจะเปนดำนขำงกได แลวแตถนด ถำจตลอกนงแลวหลบลงในอำกำรนนจะมแตควำมสขสบำยและเหมอนเขำสมำธอยแบบกงเคลมกงรตวถงจะตนเรวเกนเหตกเปนกำรนอนหลบเตมตำไมเหนอยลำภำยหลง

อยำงไรกตำมควำมสขควำมสวำงแจงในเมตตำ เปนรสอนยำกจะเปรยบ ตรงนกตองยอนกลบไปดวธพจำรณำสขเวทนำในหมวดเวทนำนปสสนำด เพอควำมไมยดตดจนเกนไปขอใหระลกวำเรำแผเมตตำเพอผลคอละพยำบำทเปนหลกมใชเพอวตถประสงคอนนอกเหนอไปจำกน ไดของแถมอะไรกถอวำท�ำเลนเปนบำงโอกำส แตอยำถงขนำดเพลนสนกไปโดยไมใสใจก�ำหนดรอนจจงทกขงอนตตำของกำยเวทนำจตธรรมไป

เหตเกดและทางละความงวงเหงาซมเซา

ดวยพทธลลำเดยวกนกบกำรแสดงทำงมำและทำงไปของกำมฉนทะพระพทธองคตรสวำควำมไมยนดควำมเกยจครำนควำมบดขเกยจ ควำมเมำอำหำร และควำมทจตหดห เหลำนลวนเปนเหตหลกของควำมงวงเหงำซมเซำขอใหทรำบวำควำมงวงในแบบทเปนถนมทธะ นนแตกตำงจำกควำมงวงเพรำะเพลยทท�ำงำนมำอยำงหนกและตองกำรกำรพกผอนบำงควำมงวงเหงำซมเซำในทนเจออยดวยควำมขเกยจ ยงไมถงเวลำพกแตกอยำกพก ยงไมถงเวลำนอนแตกอยำกนอน

สตรส�ำเรจของพระพทธองคในกำรละควำมงวงเหงำซมเซำคอควำมคดเรมกำวไปขำงหนำ ควำมพำกเพยร ควำมบำกบน ขอใหลองนกถงจงหวะทเรำก�ำลงมควำมตงอกตงใจท�ำงำนใหรดไปสเปำหมำยดวยควำมเตมใจยนดจะไมมควำมงวงเลยแตถำแนใจวำเพยรถกทำงดวยควำมเตมใจยนดแลวยงงวง กขอใหดอบำยพเศษทพระพทธองคประทำนไวแกงวงโดยตรงใหกบพระโมคคลลำนในบทนซงจะเหนวำกพนปลวงไปกยงคงใชไดผลเปนอยำงดยงส�ำหรบมนษยผหวงควำมกำวหนำทำงกำรป บตภำวนำ

ความแตกตางระหวาง ‘หดห’ กบ ‘งวงเหงาซมเซา’

ดงทพระพทธองคตรสวำควำมหดหเปนหนงในสำเหตของควำมงวงเหงำซมเซำจงสรปไดวำควำมหดหกบควำมงวงเหงำซมเซำไมใชอำกำรเดยวกน แตสบเนองเปนเหตเปนผลกน ควำมหดหมกเปนอำกำรของจตทยงไมถงขนำดทอดตวลงยอมแพ แตควำมงวงเหงำซมเซำนนมกเหมอนมพลงแมเหลกสงจำกเตยงมำดงดดใหไปนอนทำเดยวเรยกวำกำยเหมอนพยศไมยอมท�ำงำนไมยอมถก

dungtrin.com

324 325

ร รร

ใชเปนเครองมอป บตธรรมอกตอไป

กำรภำวนำแลวงวงนน โดยมำกมำจำกกำรก�ำหนดจตไวผดฉะนน หำกแกไดทตนเหต ผลกจะเปนควำมตนร ไมงวงงำย ขอใหสงเกตด โดยเฉพำะส�ำหรบผนยมควำมงำยในกำรป บต มกจะเขำไปจอดภำวะของจตขณะก�ำลงเรยบ เฉย แลวเขำใจวำนนคอกำรดกดอนจจง ผลในระยะยำวมกเปนจตทเฉอยชำ หรอเยนชำ หรอ กใ กำรหลบอำรมณ พอเจออำรมณกระทบแรง จะดไมเปนโดนอะไรแตละทจะมรำคะโทสะหรอโมหะก�ำเรบหนกหำกเปนแบบนขอใหเปลยนมมมองเสย เวลำจตเฉอย อยใหหำอำรมณหยำบมำแทนเชนรวำหำยใจออกหรอเขำรวำนงสงบหรอมสวนใดกระดกกระดก อยำปลอยใหเกดกำรดจตดใจตวเองแบบเรอยเฉอยตอไปอก

และเมอเกดผสสะกระทบ จะแรงหรอเบำกตำม ทกระท�ำอำกำรของจตใหกระโจนจำกภำวะเรยบเฉยทะยำนขนตอบผสสะนน คอยใหถอวำนนเปนจงหวะทจะดเวทนำหรอสภำวจต ดทป กรยำทำงจต ดแบบไมหลงตำมกระทบ กจะหำยเฉอยไดในทสด และจะไมถกควำมงวงครอบง�ำจำกกำรป บตผด อก เรยกวำเปนกำรแกตนเหตกำรภำวนำทผดพลำดโดยตรง

ดงทแสดงแลววำ หนงในเหตแหงควำมงวงเหงำซมเซำคอควำมไมยนดและควำมเกยจครำนไมคดกำวไปขำงหนำ ฉะนนหำกใครท�ำกรรมฐำนอยำงใดอยำงหนงส�ำเรจ มควำมชอบใจในกรรมฐำนนนยง กมำกยงมใจยนด อยำกพ นำจตใหกำวหนำไปเรอย กนบวำแกปญหำเรองควำมงวงเหงำซมเซำไดแบบเบดเสรจเหมอนคนพรอมจะตนเชำเพอลกขนมำท�ำงำนทตวเองรกมำก อยำกเหนควำมกำวหนำในงำนนนมำก ทมกำยทมใจเหนดเหนอยแคไหนกยอมทงวนจะไมงวงเหงำหำวนอนเลย

แตหำกขยนขนแขง กร กดกำย เวทนำ และจต อยำงถกตองแลวยงคงงวงชนดทท�ำใหนงสมำธสปหงกหรอเดนจงกรมปดเป

หรอแนนงนำนไปแลวมด(ซงแปลวำหลบตรงขำมกบรวมดวงสวำงเปนตนร) อนนนกตองมำดอบำยก�ำจดทพระพทธองคประทำนไวบำงขอใหระลกไวลวงหนำวำถำท�ำตำมอบำยอยำงถกตองแลวหลดจำกกำรครอบง�ำของควำมงวงได กจะมคณภำพจตทดกวำเดม สตตนเตมขนกวำเกำเสมอ

พทโธบายแกงวงขณะบำาเพญภาวนา

มปรำก อยในโมคคลลำนสตร พระสตตนตป ก เลม ๑๕ทพระพทธองคประทำนแนววธใหกบพระโมคคลลำนขณะนงสมำธแลวเผลอสปหงกโงกงวงดงน

เมอเธอมความหมายร อยางไรอย แลวท�าใหความงวงครอบง�าได เธอพงท�าไวในใจซงความหมายรนนใหมาก ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงได

ส งท เกดขนเปนปกตของผ ภำวนำเมอเรมหดท�ำสมำธคอสดสวนทผดพลำดในกำรก�ำหนดรอำรมณ เชน แทนทจะรลมหำยใจสบำย กลบไปตงใจเพงบงคบหรอไมกปลอยปละละเลยจนกลำยเปนเหมอสตขำดหำยไปจำกลมหำยใจ

กำรเพงหรอกำรเผลอกด ก�ำลงจตทออนเกนกวำจะรกษำสภำพรกดนำนไปลวนเปนทมำของควำมงวงเหงำซมเซำทงสนลองใชอบำยของพระพทธองค คอพลกจตนดหนง เปลยนทำทจำกยอมใหจตคลอยตำมอำกำรหมำยรในปจจบน ใหกลำยเปนอำกำรใสใจตวควำมหมำยรนน เปนพเศษ (ไมใชเพงเกนเหต ตองท�ำอยบนควำมสงบไมเรงรดหรอคำดหวง)

ถำไมเขำใจขอใหลองนกถงประสบกำรณนงสมำธทเรมคลอย

dungtrin.com

326 327

ร รร

สควำมงวง จะมลกษณะหนงทครง กลำง ระหวำงหลบมหลบแหลกบรตวตนอย หนำอำจหงบลงแลวเงยขน หลงอำจบดเดยวคอมบดเดยวยดตรง สงเกตลกษณะควำมรในใจทเกดจำกกำรก�ำหนดจตณ เวลำนน รอยำงไรกชำง มลกษณะมวซวอธบำยยำกอยำงไรกตำมขอใหใสใจสงเกตเขำไปตรง จะเทำกบเปลยนสงครอบง�ำจตใหกลำยเปนสงถกร จะมตวตนขนมำอยำงเหนไดชด เมอหลดจำกควำมครอบง�ำของตวงวงกจะปลอดโปรงขนและสำมำรถภำวนำตอไดดวยควำมรตวกวำเดม

หรอหำกยงไมเขำใจอกกใหลองดลกษณะของ ตวงวง อยำงตรงไปตรงมำ จะเหนมลกษณะกด หนวง เหมอนมน�ำหนกทบจตใหจมสควำมหลบ หำกลกษณะถวงหนกนนถกร กจะแสดงควำมไมเทยงออกมำใหเหน ตำมหลกกำรภำวนำทวำสงใดถกร สงนนยอมแสดงอนจจง กลำวคอ น�ำหนกกดดนใหหลบจะมควำมคลำยออกนด ไมใชกดหนกสม�ำเสมอ แตพอคลำยแลวกอำจกลบกดหนกมวมนลงอก และคลำยตวไดเปนเบำใสไดอก สลบกนไปสลบกนมำ กระทงถงจดหนงถำหำกสตยงท�ำงำนไมลดละ ตวเบำใสจะเรมชนะตวหนกทบ กระทงทสดจตสลดหลดจำกตวงวงไดอยำงเดดขำด นเรยกวำเปนกำรรควำมงวงโดยควำมเปนอนจจง แตหำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจกลองพทโธบำยขอตอไป

ถายงละไมได ใหเธอตรกตรองพจารณาถงธรรมะตามทไดสดบแลว ไดเรยนมาแลวดวยใจ ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงได

นกถงขอธรรมใดกไดทเคยไดยนไดฟงหรอเคยอำนแลวเกดควำมเลอมใสยนดในเนอธรรมนน เชนพระพทธเจำตงค�ำถำมแกภกษวำ เวทนาเทยงหรอไมเทยง ภกษทงหลำยตอบวำไมเทยงพระเจำขำ พระองคตรสถำมตอวำ สงใดไมเทยง สงนนเปนสข

หรอเปนทกข ภกษทงหลำยตอบวำเปนทกขพระเจำขำ พระองคตรสถำมตอวำสงใดเปนทกข ควรตามเหนหรอไมวานนเปนตวตน ภกษทงหลำยตอบวำไมควรพระเจำขำ หลำยคนอำนพระสตรท�ำนองนแลวบงเกดปตอนยงฉะนนทงวงกอำจหำยงวงเสยไดเพยงเพรำะทบทวนในใจอยเทำน

พระพทธพจนทท�ำใหเกดควำมปรดำปรำโมทยและนกอยำกตงหลกเรมใ ใจ ตงสตตำมพจำรณำธรรมเพอควำมหลดพนนนมอยมำกมำยเหลอคณำนบ ขอใหเลอกสกขอทถกกบอธยำศยมำตรกตรองใหเกดปตใหมอกครง แตหำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจกลองพทโธบำยขอตอไป

ถายงละไมได ใหเธอสาธยายธรรมตามทตนไดสดบมาแลว ไดเรยนมาแลวโดยพสดาร ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงได

เอำขอธรรมทตรกตรองแลวเคยเกดปตนนเองมำอำนออกเสยง แบบเปลงใหชดถอยชดค�ำจนเกดควำมสะเทอนขนทกลองเสยง ไมใชแบบสวดมนตภำษำบำล แตพดเปนภำษำของเรำเองอนท�ำใหเขำใจในธรรมทออกจำกปำกทกค�ำสมเสยงและควำมสะเทอนจำกควำมชดถอยชดค�ำจะชวยกระต นจตใหท�ำงำนดขนกวำเดมอยำงแนนอน แตบำงคนอำจไมถนดเปลงค�ำ หำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจกลองพทโธบำยตอไป

ถายงละไมได ใหเธอแยงชองหทงสองขาง เอามอลบตว ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงได

เนอในชองหเปนจดไวสมผสจดหนงของรำงกำยซงอนนทก

dungtrin.com

328 329

ร รร

คนรด กำนส�ำลท�ำควำมสะอำดทมขำยทวไปในปจจบนท�ำใหกำรแยงหรอยอนชองหท�ำไดงำยกวำใชปลำยนวหรอวตถปลำยแหลมชนดอนในสมยกอนมำก ลองแยงสองขำงพรอมกน (จะไดผลดกวำแยงทละขำง) จำกนนเอำมอลบแขน ขำ หรอตำมล�ำตวเรวแรง จะชวยใหเกดควำมตนตวเรวเปนพเศษ ขอใหท�ำตำมล�ำดบดงพระพทธเจำตรสแนะไวแลวจะเหนผล แตหำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจกลองพทโธบำยตอไป

ถายงละไมได ใหเธอลกขนยน เอาน�าลางตา เหลยวดทศทงหลาย แหงนดดาวนกษตรฤกษ ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงได

โดยมำกเมอเกดควำมงวง คนเรำจะไปลำงหนำลำงตำกนดวยสญชำตญำณเปนปกตอยแลว แตพระพทธองคใหแถมแหงนดกลมดำวเขำไปดวยหำกก�ำลงเจรญภำวนำยำมรำตร (สตรนขณะพระพทธองคสอนพระโมคคลลำนเปนยำมค�ำคน) นยอมจะตองมควำมหมำยวำหลงลำงหนำลำงตำแลว ควรทอดตำไปไกล และมองกวำง เพรำะกำรเหนกลมดำวจะตองไมเพงเลงจดเลก เพยงหนงเดยวแตตองมองทเดยวใหเหนคลม ไป

ขอใหเกบตกรำยละเอยดอกประกำรหนงคอพระองคทำนใหแหงนหนำ ไมใชเพยงทอดตำทะแยงขนไปในองศำต�ำ อบำยขอนควรเปนทระมดระวงของชำวชำง นทงหลำย เพรำะดวงดำวเปนของคกบจนตนำกำรอนบรรเจด จงจ�ำเปนอยเองทเรำลำงหนำ แหงนดกลมดำวดวยสตบอกตวเองอยวำเมอคอยยงชวสรำงงวงแลวจะกลบเขำทภำวนำตอ มฉะนนกมโอกำสสงทจะเกดควำมปนปวนสรำงวมำนอำกำศไปแทน

หำกก�ำลงอยในชวงกลำงวน คงพออนโลมมองหมเม แทนถำแสบตำกเบนจบทบรเวณโลงพอสบำยตำ จตจะเปดกวำงตำม

ควำมยำวของสำยตำทจบระยะไกล ขอใหทอดตำนงสกพกแลวจะหำยงวงอยำงสนท แตหำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจกลองพทโธบำยตอไป

ถายงละไมได ใหเธอท�าในใจถงอาโลกสญญา ตงความส�าคญในกลางวนวากลางวนอยางไร กลางคนอยางนน กลางคนอยางไร กลางวนอยางนน มจตเปดเผยอย ไมมอะไรหมหอ ท�าจตอนมแสงสวางใหเกด ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงนนได

ขอนพระพทธองคตรสแนะใหสมมตกลำงคนวำเปนกลำงวนซงเปนเวลำมแสงสำดสวำงไสวไปทวทกทศ กำรนกสมมตทคำนกบควำมจรงอำจจดเปนก ำของจตชนดหนง อยำเพงนกวำท�ำไมตองหลอกตวเอง อนนเปนงำนสมถะแกงวง ไมใชงำนวปสสนำทตองรเหนอะไรตำมจรง และเมอแกงวงส�ำเรจแลว จตมคณภำพขนแลวคอยมำพจำรณำภำวะเฉพำะหนำกนตอ

เพอใหท�ำอบำยขอนไดผลอยำงรวดเรว ส�ำหรบผรตววำนงสมำธแลวงวงเปนประจ�ำ ครำวหนำนงอกกตองงวงอกแน ขอแนะน�ำใหเกบตวอยำงควำมหมำยร(สญญำ)ในแสงสวำงแบบกลำงวน(อำโลก)อนเปนของจรงไวกอนลวงหนำคอเมอแสงอำทตยสำดเตม เหนทกอยำงกระจำงชดแลว ใหลงนงหลบตำ ทอดตำไปขำงหนำตรง อยำใหเกดอำกำรเพง ท�ำควำมรสกตำมจรงวำขณะนโลกภำยนอกเปนกลำงวนเปนเวลำตนเปนเวลำท�ำงำนของคนปกตทวไป มควำมสวำงรอบในแบบของแสงอำทตยยำมเทยง จนเกดส�ำนกภำยในสมผสควำมเปน เวลำกลำงวน ขนมำ

เมอถงเวลำภำวนำ นงหลบตำท�ำสมำธสกพกแลวเกดควำมงวงอยำงเคย ใหทอดตำตรง สบำย ทงปดเปลอกตำอยอยำงนนแลวก�ำหนดเหมอนทเคยเกบตวอยำงจดจ�ำไวถงควำมเปนเวลำกลำงวน กระทงจตรสกเชอ และเหนเหมอนวำขำงนอกเปนเวลำกลำงวน

dungtrin.com

330 331

ร รร

จรง หำมนกสรำงเปนนมตอะไรขนมำเอง เอำแคควำมรสกวำรอบดำนเปนเวลำกลำงวนเทำนนพอ ควำมก�ำหนดหมำยแบบนนจะท�ำใหรสกวำภำยนอกสวำงขนมำเอง หำกนกสรำงหรอเอำแสงมำเปนตวตงจะใหผลผดกนมำกสวนใหญจะลมเหลวมำกกวำไดผล

หำกก�ำหนดถกสวนจะเหนเหมอนเกดควำมสวำงขนรอบขำง(กำรทอดตำตรงไปไกลท�ำใหไมเหนคบแคบในระยะใกลเพยงสน)แสงอำจจะคอย เรองขน ใหรกษำควำมรสกสวำงแบบนนไว อยำเรงใหแสงแรงปบปบ อยำถำมตวเองวำเปนอปำทำนหรอเปลำ ถำท�ำตอเนองพกหนง ไมปลอยใหจตคดไปทำงอน ควำมสวำงนนจะคงตวสนทนง หำยสงสยอยำงสนเชง เพรำะแสงจะยงจำขนเรอยเหมอนใครเอำไฟแรง มำสองหนำ ใหดไปเรอย อยำงมสตวำจตผรแสงกอยำงหนงสภำวะของแสงกอกอยำงหนงจตไมมสภำพทตองแสบตำ หรอ ตำเสย เหมอนจกขประสำทดงนนไมตองกลวดไปเรอย แสงจะเรงถงไหนกชำงมนเรำมหนำทดเทำนน

ถำท�ำแลวเกดควำมเครยดในกลำมเนอตำขอใหทรำบวำเปนเพรำะเพง ขนเกรง บงคบตวเองใหเหนควำมสวำง ถำท�ำอยำงนนจะยงเหนแตควำมมดเสยมำกกวำทถกตองไมใหลกนยนตำเขำมำมสวนในกำร เหน หำกจะมสวนชวยบำงกตองใหเปนไปในทำงทถกคอรกษำอำกำรทอดออกไปตรง สบำย ระวงอยำใหเกดอำกำรขมวดมนควเทำนน

อกประกำรหนง หลงจำกเกดควำมสวำงรอบแลว ขอใหส�ำรวจดวยวำกลำงอกกลำงใจหรอทตงของควำมตนรอน ยงมควำมแขงหรอทบตนอยหรอเปลำควำม ไมเปดโลงตลอด ของจตจะเปนตวเรยกควำมงวงกลบมำ วธคอใหรอรยำบถนง แลวก�ำหนดรตำมจรงวำยงม ควำมทบตน ตกคำงอยณต�ำแหนงใดบำง เมอควำมทบถกรลกษณะตำมจรงกจะแสดงอนจจงคลำยตวออกอยำงรวดเรวทเหลอคอควำมโลงหำยหวงออกมำจำกแกนกลำงดวงร ท�ำลำยกำรหมหอ จตตงมนดงทพระพทธองคตรสก�ำกบไวในอบำยขอนวำให

มจตเปดเผยไมมอะไรหมหอ

เมอเกดประสบกำรณวำงโลงออกมำจำกแกนใจกอำจใชเปนลกเลนกรรมฐำนไดอกประกำรหนง คอส�ำรวจดวำแตละขณะนนรสกเหมอนจตยงมเหลยมมทรง เปนนมตไปตำง นำนำหรอเปลำหำกยงมกแครเฉย วำนนคออำกำรทจตถกหมหอดวยกำรปรงแตงเมอลกษณะปรงแตงถกรกจะแสดงควำมไมเทยง เหมอนเหลยมมมหำยไปตำมล�ำดบ กระทงเหลอแตภำวะไรเหลยมมม ไรแกนกลำงเปนธรรมชำตรเปดเผยอย เมอ กบอย กจะมลกษณะ ร และเปดเผย เบำสบำยคงเสนคงวำโดยไมตองจงใจควบคม นอกจำกเปนอสระจำกกำรครอบง�ำของควำมงวงแลวยงพรอมเอำไปใชงำนวปสสนำทนทคอนอมไปดกำย เวทนำหรอจตกเหมอนเปนภำวะตำงหำกแยกใหเหนชดคลำยน�ำกบน�ำมน

เมอท�ำไดแลวจะรสกสนกและเหนกำร กกรรมฐำนเปนเรองงำยขน แตอยำเพงเขำใจวำเหนแสงแลว มควำมสขแลว คอประสบควำมส�ำเรจแลว เพรำะนเปนเพยงอบำยวธแกงวง กระท�ำจตใหพรอมร ขอใหตงควำมส�ำคญไววำ เรำจะเอำควำมพรอมรนนไปใชก�ำหนดสตเพอควำมพนทกขอยำหยดอยแคทควำมตดใจแสง

ส�ำหรบผทท�ำไดผล กนำ กตออกนดในระดบกำวหนำ เพอควำมตน เพอควำมมปต และแขงแรงพอจะน�ำมำประยกตกบกรรมฐำนในขอบเขตของสตป ฐำน๔ไดเปนอยำงดตอไป

ในเวลำค�ำคนใหเขำหองภำวนำปดไฟมดหมดแลวท�ำตำมขนตอนดงน

นงก�ำหนดอำรมณสมำธทถนดเชนรลมหำยใจสกพกกระทงเกดควำมนงสงบพอประมำณ

ในควำมสงบของสมำธเลกนอยทเกดขนนน เมอทอดตำไปขำงหนำตรง จะรสกสวำงเลกนอยตำมควำมนงของจต ใหก�ำหนดวำขำงนอกเปนเวลำเชำมดทองฟำมแสงสวำงรำง

dungtrin.com

332 333

ร รร

รกษำควำมรสกวำภำยนอกเปนเชำมดใหตอเนองถำไดอยำงนอยครงนำทจะเหนเหมอนเวลำภำยนอกเลอนไปเปนยำมสำยแสงตะวนเรมสำดเตมฟำแตเหมอนมเม บงอยทวไป

รกษำควำมรสกวำภำยนอกเปนยำมสำยใหตอเนอง ถำไดอยำงนอยครงนำทจะเหนเหมอนเวลำภำยนอกเลอนไปเปนยำมเทยงแสงตะวนแผดกลำทงแผนฟำแผนดนควำมรสกภำยในจะเจดจำเตมดวงเสมอนเปนอนเดยวกบอำทตยเทยงวน

หำกแสงแรงเตมรอบ มควำมคงเสนคงวำดแลว กอำจน�ำไปประยกตใชไดกบกรรมฐำน ๕ ทกลำวถงในหวขออบำยก�ำจดกำมฉนทะ กลำวคอ ทรงสตรแสงแรงไว ขณะเดยวกนกระลกถงอรยำบถปจจบน จะเปนนงหรอนอนกตำม เมอมควำมรสกตวเตมชดทวพรอมโดยไมลมแสง กจะกลบมำพจำรณำผม ขน เลบ ฟนหนง ไดดวยควำมรเหนสวำงแจงเหมอนเอำไฟฉำยขนำดยกษมำสอง

นเรยกวำเปนกำร ใชแสงเหนรป คอสรำงแสงขนกอนแลวนอมมำรวมกบกำย กำร กอำโลกสญญำจนช�ำนำญอำจไดของแถมเชนถำหำกประคองควำมรชดในแสงไดทงลมตำ กจะเรมมควำมสำมำรถรรศมกำยของคนและสตวได อยำงไรกตองไมลมวำเรำตองกำรแกนของพทธศำสนำคอควำมพนทกข เรองของสมำธนนอยเพยงเปลอกแมแตเรองของญำณหยงรกแคเพยงกระพ

หำก กอำโลกสญญำจรงจงกควรจะแกงวงไดขำด แมเพยงก�ำลงสมำธเลกนอยแตหำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจกลองพทโธบำยตอไป

ถายงละไมได แตนนเธอพงอธษฐานจงกรม ก�าหนดหมายเดนกลบไปกลบมา ส�ารวมตา ห จมก ลน กาย ใจ มใจไมคดไปในภายนอก ขอนจะเปนเหตใหเธอละความงวงนนได

ในทนคอใหใชกำรเดนเปนเครองปลกควำมรสกตวหลกกำรส�ำคญทตองไมลมคอเกบใจไว ไมสงออกนอกพดงำย วำสงเกตใจตวเองไวดวยวำไมฟงซำนไปทำงไหนอน มควำมรอยกบผสสะอนเกดจำกกำรเดนกลบไปกลบมำเทำนนอยำงอนไมเอำส�ำหรบขอนแมผเดนจงกรมไมเปนกจะพบวำไดผล ขอเพยงแนใจวำไมสงจตไปไหน ไมปลอยใหจตเหมอลอยกระโดดไปกระโดดมำแตแนวแนอยเฉพำะผสสะ เชน เทำกระทบและกำรยำงเทำมหตำไมลอกแลกกจะดงจตออกมำจำกหลมควำมงวงไดระดบหนง

ลกษณะกำรเดนจงกรมทจะท�ำใหจตตนตวนนควรมอตรำเรวมำกกวำปกตเลกนอย หรอเดนชำแตตบเทำเสยหนอย เพอใหผสสะกระทบมควำมสะเทอนกระตนประสำทไดพอควร ดควำมสะเทอนทสงขนมำถงกลำงอกไปเรอย กระทงเกดสตออกมำจำกควำมรสกกลำง เปดกวำงเปนควำมเหนพรอมทวกำย โดยมผสสะกระทบทเทำเปนศนยกลำงควำมรบร ควำมงวงจะปลำสนำกำรไปจนเกลยง แตหำกท�ำแลวแกควำมงวงเหงำซมเซำไมส�ำเรจ กลองพทโธบำยตอไป

ถายงละไมได แตนนเธอพงส�าเรจสหไสยา คอนอนตะแคงเบองขวา ซอนเทาเหลอมเทา มสตสมปชญญะ ท�าความหมายในอนทจะลกขน พอตนแลวพงรบลกขนดวยตงใจวาเราจกไมประกอบความสขในการนอน ความสขในการเอนขาง ความสขในการเคลมหลบ

ถงขอนอยำเพงเขำใจวำพระพทธองคใหยอมแพควำมงวงลองพจำรณำใหด ใหถวนถ คอทำนใหสทกทำมำแลว หำกทดลองตำมล�ำดบจะพบวำแตละขอลวนยงเขำเปำอยำงจงทงสน ถำยงงวง

dungtrin.com

334 335

ร รร

อยกแสดงวำไมไหวจรง ทจดนนกใหถอวำโอนออนผอนตำมควำมตองกำรทำงกำยไมจ�ำเปนตอง นตออยำงเปลำประโยชน

กำรนอนแบบพระนน จะเปนกำรนอนบนพนกระดำนหรออยำงมำกกนวมแขงเพอไมใหตดสบำยอนเปนเหตแหงโรคอยำกนอนแช อกประกำรหนงคอทำนจะบอกทำนอนทถกสขลกษณะคอนอนตะแคงขวำ (เวนแตใครไมสะดวกเพรำะขอบกพรองทำงกำยดำนขวำ)นอกจำกนนอำกำรอนเปนภำยในทส�ำคญสงสดคอด�ำรงสตสมปชญญะไว ไมปลอยฟงเลอนลอยใหลหลงขณะก�ำลงเขำสควำมหลบกบทงตงใจวำจะลกขนทนททรสกตว

กำรก�ำหนดใจไวเชนนเอง จะท�ำใหเกดอนสตอตโนมต กประจ�ำแลวกำรหลบจะไมเปนกำรหลบแบบหลง แตเปนกำรหลบเหมอนมควำมรตวอยในสวนลก เมอตนกจะเปนกำรตนทเตมไปดวยชวตชวำพรอมก�ำหนดสตไปในงำนตอ แตกตำงจำกคนหลบไปโดยไมคดวำตนแลวจะท�ำอยำงไร อยำงนนธรรมชำตจะบอกใหนอนแชสกพกซงกเปนกำรเสพสขในกำรนอนตำมกเลสสงเรยบรอยสรำงเชอของควำมขเกยจไวใหปรำบยำกขนเรอย

นอกจำกอบำยดงกลำวมำแลวทงหมดนพระพทธองคยงตรสถงเหตทท�ำใหฟงซำนและตองหำงจำกสมำธประกำรตำง เชนกำรพดมำก กำรคลกคลหมคณะ ซงเมอหำงจำกเหตแหงควำมฟงซำนยอมไมเหนอย และเหนจงหวะโอกำสปลกวเวกเพอควำมเจรญในสมำธก�ำจดควำมงวงเหงำซมเซำเสยได

เหตใหเกดความฟงซานรำาคาญใจและวธละ

ดวยพทธลลำเดยวกนกบกำรแสดงทำงมำและทำงไปของกำมฉนทะ พระพทธองคตรสวำควำมไมสงบแหงใจเปนเหตหลกของควำมฟงซำนกลำวคอพระองคตรสเขำไปถงสภำพจตของแตละคน

ตรง วำปกตมแนวโนมจะกระเพอมไหวมำกนอยเพยงใด คนเรำเคยชนทจะปลอยใหจตใจตระเวนไป ลองเลอนไปตำมวมำนอำกำศในอดตบำง ในอนำคตบำง เปนนกสะสมขยะบำง เปนนกกอเรองบำงลวนแลวแตท�ำใหธรรมชำตของจตขำดควำมสงบควำมไมสงบนนเองกอพำยควำมคดใหออองไมหยดหยอน ทงทไมนำจะมอะไรตองคดกคดยำกจะบงคบควบคม

สตรส�ำเรจของพระพทธองคในกำรละควำมฟงซำนร�ำคำญใจคอควำมสงบแหงใจ คอถำเขำใจวำจะสรำงปจจยใหจตมปกตสงบลงกวำเดมไดอยำงไร กเปนโอกำสลดโรคฟงลงอยำงมำก บทนจะกลำวไลมำตำมล�ำดบนบแตสถำนทและบคคลแวดลอม ตลอดไปจนกระทงพฤตกรรมอนสงบเยนในครรลองของทำนศลสมำธและปญญำ

รจกลกษณะความฟงซาน

ใหม เมอนกภำวนำพยำยำมรภำวะฟงซำนทเกดขนในจตตนเอง มกประสบปญหำเหมอนกนคอ แทนทจะเหนควำมฟงซำนกลบยงเหมอนเตมฟนกระพอไฟฟงใหพลงพลำนแรงขนอก หรอไมอำกำรจดจองดควำมฟงนนเองกกลำยเปนแรงกดใหควำมคดจบเปนกอนแขงตว

อบำยกำรรควำมฟงใหเกดควำม เหนตำมจรง คอ

เหมอนถำมตวเองงำย วำก�ำลงฟงอยหรอไม เมอตอบตวเองไดวำก�ำลงฟง ใหรแคนนถอวำจตทรำบวำตวเองฟงแลวอกครหนงคอยถำมตวเองวำขณะนฟงนอยลงหรอหำยฟงแบบเมอครหรอยง เอำแคกำรเปรยบเทยบระหวำงสองภำวะทตำงเวลำกนอยำมงดใหเหนควำมไมเทยงหรอลกษณะควำมแปรปรวนของคลนควำมฟงใด และอยำใสใจวำตอนฟงนนคดเรองอะไรอย

dungtrin.com

336 337

ร รร

สงเกตทผลของควำมฟงอนเกดขนทกำยเชนเหมอนมอำกำรกระจกตวในชองอกหรอเหมอนตงขมบหรอสำยตำพรำมวจบอะไรไมตดตำและหไรก�ำลงทจะรบรผสสะใหชด เชนเดยวกนกบอบำยขอแรก คอใหเปรยบเทยบระหวำงสองเวลำวำมอำกำรคลคลำยตำงไปจำกเกำหรอยงและอยำใสใจวำตอนฟงนนคดเรองอะไรดวย

หดมองขณะทควำมฟงหำยไป สงเกตดวำอำกำรรตรงนนเปนอยำงไร ลองประคองลกษณะรแบบนนไวไดไหม คอใชวำหำมจตบงคบใจไมใหฟงอกแตประคองอำกำรวำงจำกฟงไวบำง เพอใหเหนชดวำเมอเรมฟงอยำงไมอำจหำมครงตอไป มควำมแตกตำงกนอยำงไรระหวำงฟงกบไมฟงและจะไดประจกษชดขนเรอย วำควำมฟงเปนอำกำรของจตเปนอนตตำควบคมใหเกดหรอดบไมได

ขณะท กสตรควำมแตกตำงระหวำงภำวะฟงกบภำวะทควำมฟงแปรตวจำงลงหรอเลอนหำยไปจะเปนพนฐำนแกอำกำรผด ของจตไดเกอบครอบจกรวำลเพรำะอำกำรผด เชนหลงบงคบหกหำมควำมคด หรอหลงเพงเขำมำหำทตงของจตกลำงอกนน ยอมกอใหเกดกำรรวมควำมฟงไวเปนกอนโดยไมรตว แบบเดยวกบกวำดเอำเศษผงจำกพำยมำอดรวมกอง สวนกำรเหนควำมฟงสลำยไปตำมธรรมชำตโดยปรำศจำกควำมจงใจสอดมอยงเกยว ยอมเหลอแตสภำพรทโปรงโลงปรำศจำกต�ำแหนงทตงแบบเดยวกบปลอยใหเศษผงซดหำยกบพำยทผำนมำแลวผำนไป

ทกลำวมำเปนหลกวปสสนำเพอแกฟงชวครำว มำดหลกกำรท�ำควำมสงบแหงใจใหบงเกดผลในระยะยำวบำง

ทำาทานรกษาศลแบบอกฤษฏ

คนเรำฟงดวยรปแบบตำงกนแตตนเคำเหมอนกนคอโลภะโทสะ โมหะ หำกจตหลงไปในกระแสกเลสทงสำมแลว ยอมกลำยเปนกำรสงสมแรงดนอนไดแกควำมอยำกทงหลำยเมอจตมแรงดน

มำกกปรำก เปนควำมฟงไปตำง นำนำ บำงทไมมเรองใหคดกคดบำงทไดสงทอยำกครบแลวกเหมอนอยำกเอำอก ไมรเหมอนกนวำอยำกเอำอะไรนนแปลวำถกควำมโลภควำมหลงครอบง�ำอยำงหนกตกอยในภำวะมกนกเหมอนสนไร และคนยคเรำกเปนโรคจตออนชนดนกนมำกเนองจำกถกรมเรำถกสอโ ษณำกระตนใหเกดควำมอยำกสำรพดดำนตลอดเวลำ บำงคนไปถงสดยอดของควำมส�ำเรจทำงโลกแลว แตจตใจยงเรำรอน กระสบกระสำยเหมอนยงไปไมถงสงทตองกำรตรงนนเปนแรงเฉอยชนดหนงทเกดจำกพลงโลภ

อกทำงหนง ตวควำมฟงทเกดจำกกำรละเมดศลเปนอำจณจะป รปตวเองมำเปนโมหะ เปนควำมสกปรก เปนเกรำะบดบงทศนวสยไมใหมองเหนสภำวธรรมไดเลย ผละเมดศลขอใดขอหนงเปนนตยอำจทดลองงำย เมอคด พด หรอลงมอกระท�ำกำรอนเปนกำรละเมดศลขอนน แลวดทภำวะปรงแตงฟงซำนตกคำงในใจจะไมสำมำรถเหนภำวะนนดบไปแตยงคงคำงเตงแกะจำกจตไมออกเลย ควำมสกปรกชนดนนจะชะลำงออกไดกดวยเจตจ�ำนงแนวแนทจะรกษำศล กบระยะเวลำรกษำศลจรงจงนำนพอจะชงน�ำหนกกนไดระหวำงของเกำกบของใหม คอของเกำชนทจะละเมดศลเปนอตโนมตเพยงใด ของใหมตองชนทจะรกษำศลเปนอตโนมตเพยงนน

หำกรตววำเปนคนหนำแนนดวยควำมโลภควำมโกรธควำมหลง ละเมดศลเลกใหญเปนอำจณ และเรมเหนตำมจรงวำท�ำใหใจเปนทกขเปนรอนหำควำมสขทแทจรงไมได วน มแตควำมสมหวงหรอผดหวงลมแลง กควรจะเรมมองชวตในมมใหม คอมมของกำรให เพอควำมเบำใจมมของกำร รกษำ เพอควำมใสสะอำดไมใชหวงรำงวลตอบแทนภำยนอก แตใหทำนและรกษำศลเพอ เอำจต กนอยำงเดยวสรำงกระแสสบำยหำยฟงทเหน กนเดยวนนทเดยว

ควำมเขำใจและควำมตงใจจรงเปนสงส�ำคญมำก หำกเหนวำเปนสวนหนงของป บตใหไดผล คอถำตรำบใดยงขจดนวรณออก

dungtrin.com

338 339

ร รร

จำกจตไมได ตรำบนนจะไมมวนไดเหนกำยใจเปนสภำวธรรมและเมอไมสำมำรถเหนกำยใจโดยสกแตควำมเปนสภำวธรรม กไมอำจสลดหลดจำกอปำทำนควำมยดมนถอมนตำง นำนำเชนกน

ขอใหระลกวำเรำก�ำลงอย ในบททวำดวยกำรก�ำจดนวรณเพรำะฉะนน เมอมอบำยใหทำนรกษำศลมำชวยก�ำจดนวรณกตองค�ำนงวำใหและรกษำ แคไหน จงจะก�ำจดนวรณได แตละคนมขดระดบแตกตำงกน ขอใหใชใจตวเองนนแหละเปนมำตรวด ลองดวำใหทรพยทำนอภยทำนและธรรมทำนในขอบเขตเพยงใดจงท�ำใหใจเปดโลงขน จตมควำมปลอดโปรงสบำยขนกเอำเทำนน ยงไมสบำยกท�ำอกใหเหมอนงำนอดเรกสดโปรดแรก อำจ น ดอยบำงแตหำกทกครงสงเกตเขำมำทใจแลวเหนวำ ได อะไรอยำงหนงเพมขนเรอย กจะเรมเหนคำและกระตอรอรนทจะ ให ยง ขนไปอก

เมอใหถงระดบหนงจะเหมอนจตคอยแตสลดสงสกปรกทงเมอมเหตยวนยวใหอยำกไดอะไรมำแบบผด หรออยำกแกแคนเอำคน หรออยำกทอดธระไมชวยท�ำควำมสวำงใหคนอน จะรสกหนกองรงรง เหมอนตวเคยเบำแลวใครเอำสมภำระใหญมำใหแบกทจดนน จะรไดเองวำควำมโลภ ควำมตระหน หนหำยไปจำกเรำ และเมอควำมตระหนพยำยำมกลบเขำมำ กเรมมแรงตำนเสยแลว แถมวนไหนไมมโอกำสท�ำทำน จะเหมอนชวตขำดอะไรไปบำงอยำง คอถำไมใหสตำงคคนยำกไร อยำงนอยขอใหเอำแรงกำยแรงสมองไปชวยหรอถำไมมโอกำสออกแรงอยำงนอยอำจใหคนอนกำวขนลฟตกอน เปดทำงใหรถอนไปกอน ฯลฯ ขอเพยงไดใหอะไรบำงอยำงเถอะ วนนนถงจะมควำมสข นนเรยกวำทำนบำรมเรมเตมภม และหำกลงมอท�ำสมำธดวยจตเบำดวยทำนบำรมเตมภมนนกจะเหนวำจตรอำรมณชดงำยเพรำะสงรอยรดเชนควำมตระหนไมอยกบตวเรำเสยแลว

สวนกำรรกษำศลนน ทผำนมำเคยมขอขดแยงกบตนเองและผอนอยำงไร ในเรองกำรวนจฉยวำผดหรอไมผด กขอใหงดไว อยำ

ไปตำมลำหำควำมจรงใหมำกควำม กำรรกษำศลนน เอำลงมำใหถงระดบของจต คอไมคดเลยดทสด หรอสงสยแมแตเอะเดยวเปนอนเลก ไมท�ำเรองนนทนท ขอแคเพยง ใกลเคยง กบกำร ำและกำรท�ำรำยสงมชวตกำรลกขโมยสมบตทมเจำของกำรผดลกผดเมยเขำ กำรโกหกทงรอยวำเรองไมจรง และกำรดมสรำเมรยเครองของมนเมำยำบำยำอตำง กก�ำหนดเดดขำดไปเลยวำจะหำงขำดออกมำ ควำมไรมลทนแมเพยงดวยควำมคดนนแหละ คอกำรรกษำศลขนอกฤษ

เมอกอเจตนำรกษำศลไมใหดำงพรอยแมระดบควำมคดคอเกดอะไรยวยวนเพยงไหนจะไมออกนอกกรอบของศลเปนอนขำด จตจะมกระแสหนงเออมำเหมอนน�ำทยกระดบสงขนเรอย เปนกระแสสขกระแสอบอนใหควำมรสกสะอำดปลอดภยไรกงวลจตจะเรมท�ำตวเปนเครองชไดเองวำในสถำนกำรณใดควรหรอไมควรท�ำอยำงไร ตรงนนเรมเปนกำรแสดงวำจตกบศลอยดวยกน จตเอำ หรอ ไมเอำ อะไรดวยตวเองไมใชเพรำะคดชงใจกอนถำถงระดบนจะเหนชดวำเมอลงมอท�ำสมำธจตเหมอนมก�ำลงควำมสวำงจำกสวนลกคอยเกอหนนใหส�ำเรจเรว ตงมนนำน นคอสงทเรำจะได อยำงแทจรงจำกกำรรกษำศล

จตอน กแลวมปกตนอมไปทำงใหและนอมไปทำงปรำรถนำควำมสะอำดนนเองอยในสภำวะใ สงบ เมอมควำมใ สงบยอมฟงยำก หรอเมอฟงเพยงนอยกเหมอนมก�ำลงของควำมเบำและควำมสะอำดมำกลบกลนทวมทบใหดบลงสนทอยำงงำยดำย ขอใหทมเทกบกำรใหทำนและกำรรกษำศลแบบสดตวสกระยะหนงจะเหนผลชดดวยตนเอง

กำรท�ำทำนรกษำศลแบบอกฤษ ดวยกำรอธษฐำน จดวำเปนกระแสชะลำงใหจตเกลยงเกลำหมดจดมกเหนผลครอบจกรวำลกลำวคอ ช�ำระไดหมดไมวำสำเหตของควำมฟงจะมำจำกกรรมในปจจบนหรอเปนวบำกลลบทตำมมำจำกอดต เมอถงจดของควำม

dungtrin.com

340 341

ร รร

รสก ศกดสทธ ในควำมสขควำมสะอำดดแลว ลองอทศสวนกศลใหเจำกรรมนำยเวรทงหลำย โดยนกถงควำมสขควำมสะอำดในเรำพรอมกบควำมจองเวรทงปวงทเรำสมผสไดและสมผสไมได ใหของดแกเขำเพอเอำเรำออกจำกเวรระหวำงกนเสย

นอกจำกนน กำรท�ำทำนรกษำศลแบบอกฤษ ยงใหผลระยะยำวชดเจนคงเสนคงวำกวำอบำยชนดอนทก�ำลงจะตำมมำทงหมดเพรำะอบำยขอนจะเหมอนเกำถกทคนอยำงแทจรง ตำงจำกอบำยขออนทอยรอบ หรอใกล ต�ำแหนงควำมคนเทำนน กลำวไดวำถำใครไมท�ำทำนรกษำศลแลวทจะใหหวงลมรสจตอนเปดกวำงปลอดโปรงโลงสบำยกเปนควำมยำกยงหรอเปนไปไมไดเลย

อาศยสปปายะ

สปปายะหมำยถงวตถสงของสถำนทหรอบคคลอนเปนทสบำย เหมำะสมกนในอนทจะเกอกลหรอเอออ�ำนวยตอกำรประคบประคองจตใหตงมนอยในวเวกรวมทงสนม๗อยำงไดแก

๑) อาวาส

หมำยถง ทอยอำศย หำกสงบสงด ตงอยทำมกลำงสงแวดลอมเงยบเชยบกจะปรงแตงจตใหโนมไป หรอเอยงเอนไปทำงวเวก แมอยไมไดถำวร กอยใหไดสกชวงทนอมใจเพยรป บตอยำงเอำจรงเอำจง

กำรเอำกำยไปอยในสถำนทสงบจะเปลำประโยชน หำกเรำยง งใจอยกบสถำนทวนวำยกำร กเสพผสสะอนน�ำมำซงควำมสงดเงยบกลำงใจจงจ�ำเปน ลองเขำไปในสถำนทสงบ ถำเปนปำเขำทมตนไมครมไดยงด ไมจ�ำเปนตองคำดหมำยวำจะไดสถำนทสงบสงดเงยบกรบ เอำเพยงชนดทเรำยำงเขำไปแลวเกดสมผสแรกเปนควำม

เงยบขนภำยในอยำงนอยชววบหนงจะยงมเสยงขดแทรกอยเพยงใดกใหถอวำสถำนทนน สงบเงยบ แลว

สงเกตวำ เมอเอำใจใสควำมสงบรมเยนของสถำนท คอยทอดตำมองควำมนงของตนไมดควำมไหวตงนอย ของกงไมทกลบเปนดษณเมอลมหยดหรอเงยหฟงควำมเงยบถำไดยนเสยงน�ำไหลไดยนเสยงหรดหรงเรไร หรอไดยนเสยงแกรกกรำกใด กตำม ใหสดบเสยงนน ดวยควำมออนโยน ก�ำหนดฟงใหชดสกระยะหนงหำกตอเนองนำนพอกจะเหนวำควำมเงยบในอำกำศวำงทเหลอถกฟงตำมไปดวย

ขอใหใจอยกบธรรมชำตอนสงดทละเลกทละนอย ไมจ�ำเปนตองบงคบใหตอเนองทกกระดก แตอยำงนอยสรำงควำมสมพนธระหวำงดวงตำ แกวห เนอหนง เขำกบธรรมชำตรอบดำนใหเตมท เมอรตววำเรมเหมอหรอฟงคดออกนอกขอบเขตธรรมชำต กใหทอดตำด เงยหฟงใหม อยำงคอยเปนคอยไปพกใหญจะเหนชดวำคลนภำยในหว กบ คลนภำยนอกกำย ถกปรบเชอมเขำหำกนสนทพอส�ำรวจวำสงบดแลวกมำเดนจงกรมนงสมำธจะเหนผลดตอเนองกนหำกไมน�ำมำเจรญสตในขอบเขตกำยใจแลวชวเวลำอนสนธรรมชำตของจตจะลำกตวเองลงต�ำไปคลกอยกบควำมฟงอก

เมอ กรควำมเงยบจำกสถำนทอนเปนสปปำยะได กลบออกมำสโลกภำยนอกสำมญกจะพบวำมควำมเงยบแทรกซมอยทวไปทกหนทกแหง เพยงแตเรำจะฟงเสยงตำง สกพก แลวรวำส�ำเสยงทงหลำยดงขนทำมกลำงควำมเงยบเทำนน เมอส�ำเหนยกไดกสดแลวแตเรำวำจะก�ำหนดจตฟงเฉพำะควำมเงยบหรอไมหำกใครรสกวำฟงอยำงไรกไมสมผสถงควำมเงยบกขอใหลองสงเกตจตตนเองวำสงดจำก เสยงคด ลงหรอยงถำสงเกตเหนไดกใหสงเกตตอไปอยำงนนเทำกบกำวลวงเขำสขอบเขตของสตรจตแลว

กำรไปซมซบมำจำกทพกป บตอนเงยบเชยบและเปนมตรตอกำรภำวนำ ยงใหตกคำงอยในใจเรำมำกเทำไหร กจะยงสงบผำสก

dungtrin.com

342 343

ร รร

ไดในทำมกลำงควำมวนวำยมำกขนเทำนน ธรรมชำตจะเตอนใหเรำรสกถงควำมสงดงนอนวำงเปลำ เปนเครองเปรยบเทยบอยำงดวำควำมคดฟงยงในหวมนษยชำงไรสำระแกนสำรปำนใด แมแตผท�ำควำมเพยรอยำงตอเนองมำนำนยงสรรเสรญกำรปลกวเวกเพอเกบพลงสงบใสตวบำง ผเพงเรมท�ำควำมเพยรจงควรพจำรณำหำโอกำสไปสธรรมชำตเชนกน

๒) โคจร

หมำยถง ทบณ บำตหรอเสนทำงหำแหลงอำหำร หำกสะดวกกนบเปนสปปำยะ โดยเฉพำะอยำงยงถำระหวำงทำงมธรรมชำตโนมนำวใหใ สงบรสตกยงด เพรำะจะกลำยเปนลเดนจงกรมไปโดยปรยำย ตำงจำกลจงกรมปกตกเพยงไรจดหมนกลบกลำยเปนควำมทำทำยก�ำลงสตใหรเทำกระทบตอเนองยดยำวแทน

หำกเทยบส�ำหรบ รำวำส กอำจนกถงเสนทำงไปท�ำงำนซงจะเหนวำถำเปนเมองหลวงหรอเมองใหญทแออดคบคงดวยยวดยำน ตองรอทงรถตด ตองเผชญกบคนขำดวนยจรำจรนบไมถวนกคงเรยกเปนเสนทำงโคจรทสปปำยะไมได

อยำงไรกตำม วธเดนทำง ของแตละคนจะตำงกน บำงคนเปนผโดยสำร กอำจใชโอกำสทตองเดนทำงในลกษณะนงนงหรอยนนงนนเอง ท�ำภำวนำใหใจสงบบำง มนกภำวนำจ�ำนวนไมนอยเลยทประสบควำมส�ำเรจทำงสมำธเบองตนบนรถประจ�ำทำง อยำงนเรยกวำเปนนกสรำงโอกำสท�ำทำงโคจร อสปปำยะ ใหเปนทำงโคจรสปปำยะขนมำดวยใจ

๓) ภสสะ

หมำยถง เรองพดคยทเสรมกำรป บต ซงกคอ หวขอ และเนอหำ ของกำรสนทนำอนเหนยวน�ำใหใ สงบ เกดแรงบนดำลใจ

อยำกท�ำควำมเพยร

จะอยในสงคมบรรพชตหรอ รำวำสกตำมท หำกทกคนมแตสำมคคกน เขำเรอง ของสตแมแตคนเหมอเกงกถกชกน�ำเขำมำคดเขำมำพจำรณำในเรองภำวนำได

กำรพดคยกนเปนเรองส�ำคญยง เมอคนในสงคมหนงหยบยกหวขอใดมำเสวนำกนบอย คนในสงคมยอมตรกถงเรองนนโดยมำก บรรยำกำศของสงคมกจะคลอยไปในทำงนน หมำยควำมวำตอใหสถำนทดวเวกสงบสงดเพยงใด แตผอยอำศยจบประเดนรอนมำคยกนแมดวยเสยงเบำกจะท�ำใหหวของคนในสงคมองอลไปดวยส�ำเสยงฟงซำนอลหมำนไมขำดระยะไดแลว

๔) บคคล

หมำยถง ผทเกยวของดวยแลวชวยใหจตผองใสสงบมนคงหำกอยใกลคนทมนสยทำงควำมคด ทำงค�ำพด และทำงกรยำทำทกระท�ำกำรอนไมเปนมงคล กโนมเอยงทจะท�ำจตเรำใหแกวงไปแกวงมำเหมอนซมซบเอำสวนเสยของเขำมำไวในตว

ถำเรำจ�ำเปนตองโตตอบกบบคคลเชนไรบอย ควำมเปนบคคลนน ยอมถกยดเยยดเขำมำเกบไวในเรำบำงไมมำกกนอยยกตวอยำงเชน หำกตองคยกบคนชอบพดดง หรอสงเสยงโวกวำกเปนนตย ในทสดเรำกจะเผลอพดดง หรอมแถมโวกวำกแบบเขำเขำใหบำง

กำรมโอกำสใกลชดกบผใ สงบจงเปนเรองนำแสวงหำ ขอใหสงเกตวำ แมเพยงส�ำเหนยกรสกถงกระแสสงบเยอกเยนของผนำเลอมใสบำงรำย ใจเรำกสงบไดรำวกบเขำไปอยในโบสถแลวครงตวเมอซมซบควำมสงบจำกใครกควรเรยนรทจะท�ำตนเองใหเปนแหลงควำมสงบแกผอนตอ ไปดวย

dungtrin.com

344 345

ร รร

๕) โภชนะ

หมำยถงอำหำรซงมคณสมบตและปรมำณเพยงพอจะท�ำใหเกดก�ำลงวงชำไมมปญหำออนเปลยเพลยแรงเมอถงเวลำป บต

อำหำรรสจดและปรมำณทมำกเกนพอดกไมจดเปนสปปำยะแตละคนยอมรตววำแคไหนจง พอด ส�ำหรบตน และพอดในทนยอมมควำมสมพนธกบกำรป บตภำวนำ คอมงไปทำงควำมพรอมป บตมำกกวำอยำงอน พดใหงำยคอ ถำกนแลวเอยงเอนไปทำงงวงเหงำหำวนอนหรออดอดเกนกวำจะมแกใจป บตแบบนนคอกนเกนแตถำกนแลวยงหวโซขำดเรยวแรงหยดตวตงสมำธหรอกำวเทำเดนจงกรมแบบนนคอกนพรอง

อกประกำรหนง ตองยอมรบวำอำหำรบำงชนดจ�ำพวกเครองเทศรวมทงทออกไปในทำงบ�ำรงก�ำลงนนอำจกระตนใหเกดควำมตองกำรทำงเพศไดมำก ควรสงเกตจำกป กรยำตอบสนองของตนเองวำรบประทำนอะไรแลวมกเกดกำมฉนทะทกครำวหรอเกอบทกครำวไปหำกหลกเลยงไดกควรหลกเลยงเสย

๖) อต

หมำยถงสภำพแวดลอมและอณหภม ระดบควำมรอนควำมเยนทพอดแกกำรเสรมใหรสกอยำกป บตของแตละคนนนอำจตำงกน แตคงไมถงกบผดแผกมำก กลำวคอ สวนใหญคงชอบชนดทเยนหรอกระเดยดไปทำงเยน จงจะนบวำบรรยำกำศเอออ�ำนวยใหป บตนำนป บตทน

ปจจบนแมในส�ำนกป บตธรรมใหญ กมกใชเครองท�ำควำมเยนกน ซงกไมใชเรองเสยหำยหำกท�ำใหเรำสงบกำยสงบใจไมรมรอน แตส�ำหรบนกภำวนำทมควำมสำมำรถทำงจตหนอย กอำจปรบอณหภม ทไมสปปำยะใหเปนสปปำยะได เรยกวำมวทยำกำรทำงจตล�ำหนำนกป บตอน อยำงเชนผท กพจำรณำกำยโดย

ควำมเปนธำต กอำจท�ำควำมอนใหตวเองในหนำหนำว หรอท�ำควำมเยนใหตวเองในหนำรอน ผท กพจำรณำทกขเวทนำทำงกำย กอำจเหนเวทนำไมเทยง กระทงก�ำลงสตชนะก�ำลงของเวทนำกพลอยมผลใหควำมหนำวหรอรอนท เกน กลำยเปน พอด ไดเชนกน

แตหำกยงไมได กสตป ฐำน ๔ มำจนเชยวชำญเพยงพอ กตองกลำววำหำกมโอกำสบ�ำเพญภำวนำในททอำกำศเยนสบำยคงเออใหกำวหนำไดเรวกวำททอำกำศรอนเกนหรอหนำวเกนแนนอนและควำมเยนตำมธรรมชำตอำจเปนตวเลอกทดกวำควำมเยนอนเกดจำกเครองปรบอำกำศ

๗) อรยาบถ

หมำยถงกรยำทำทของเรำเองถำหำกไมสงเกตกจะไมทรำบวำมสวนปรงแตงจตใหกระวนกระวำยไดมำกถงมำกทสด ควำมจรงอรยำบถเปนผลสะทอน เปนปลำยทำงกำรแสดงออกของจตแตเรำกสำมำรถควบคมปลำยทำงนนใหสงผลยอนกลบไปหำตนแหลงไดเชนกน

ปกตคนเรำจะนงในทำททไมเออตอสตร เมอนกไดวำก�ำลงฟงซำน ขอใหลองเปลยนอำกำรนงแบบไมรหวรเทำมำเปนนงในกรยำสงบ หนำตรง คอตง ทอดตำนงแบบไมเพง หลงพงสบำยำมอแตละขำงวำงแนบตกซำยขวำ ำเทำวำงลงแนบพน ทกสวน

ผอนคลำยสบำยทงหมด จะเหนวำเกดอำกำร รกำย ขนมำโดยอตโนมตปรบเปลยนจำกฟงเปนสงบไดอยำงนอยอดใจหนง

เมอฟงแลวจตมำเกำะอยกบกำยอนสงบซงไมสอดรบกนกบคลนควำมปนปวนภำยใน จะเหนมควำมอดอดเกดขน กใหใชฐำนคอควำมรกำยนงนนก�ำหนดรลงไปวำควำมอดอดเกดขนทไหน

กำรรแบบนตองไมเพงจลงไปเฉพำะจดนน แตตองคงควำม

dungtrin.com

346 347

ร รร

รกำยนงไว แลวคอย ร วำมแรงดนหรอควำมกดดนขนทบรเวณใดแปลกแยกแตกตำงจำกสวนอน ทสงบสบำยอย ขอใหพจำรณำเปรยบเทยบดอยำงถวนทว จะพบวำบำงทหมดควำมเกรงตรงน ไปโผลใหมตรงโนนเดยวกลำงอกบำงเดยวหลงบำงเดยวคอบำงรใหทนและรออกมำจำกควำมรกำยทว

เมอท�ำอยำงนไปเรอยจะเหนควำมคลำยลงเรอย กระทงเบำทงตว จำกนนตองพจำรณำตอ เหนเวทนำทเปลยนไปจำกทกขเปนสข และยงมควำมคดซำนซมอยเปนระยะ กใหดวำกำยทสงบยอมท�ำใหควำมฟงออนตวลง เมอไดตวอยำงอนดเชนนแลวกสำมำรถน�ำไปประยกตกบอรยำบถอนเหนกรยำอนสงบทกชนดของกำยเปน ตวตง ของจตทสงบไดเสมอหำกขำดตวตงจะใหดควำมฟงทนทหรอบงคบใหใจสงบทนใดนนนบวำยำกกวำกนมำก

ทงหมดนมใจเรำเองเปนตวแปรดวย เพรำะจะหำสปปำยะใหครบ ๗ องคในครำวเดยวนนคงยำก ผม ำนหรอมปกตเหนกำยใจเปนไตรลกษณยอมครอบง�ำควำมไมสปปำยะทงหลำยไวได หรอเปดชองใหควำมไมสปปำยะรบกวนจตใจนอยลง แตในเบองตนนนหำกเปนไปไดกนำสนบสนนใหแสวงสปปำยะตำมมตำมเกด

กำร ปลกวเวก เปนบำงครงบำงครำวนบวำจ�ำเปนส�ำหรบพระคงงำยหนอยเพรำะโดยหนำทเหมอนสนบสนนใหท�ำเชนนนอยแลวแตส�ำหรบ รำวำสหำกออกไปไกล ไมไดเพรำะตดภำระหนำทกำรงำนหรอครอบครว กอำจใชวธงำยทสดคอเอำตวเอำใจออกมำจำกสงรบกวนทงหลำย เชน เจตนำงดเวนกำรบนเทง งดเวนกำรดหนงฟงเพลง งดเวนกำรเกลอกกลวกบคนชวนฟง งดเวนกำรกนเปรยวหวำนมนเคมเอรดอรอย งดเวนกำรลบไลเครองหอม งดเวนกำรนอนฟกนมสบำย ตลอดไปจนกระทงงดเวนกำรรวมประเวณสงเหลำนถำหำงหำยไดสก๒-๓ วนจะเหนไดชดวำจตวำงจำก ตวกวน ใหขนไปเยอะ

หยดตงสตระหวางทำางานหรอพดคย

ค�ำถำมทอย ในใจ รำวำสผ ยงตองท�ำงำนหำเลยงชพกคอกำรใชชวตทำงโลกจะเปนอปสรรคตอกำรป บตธรรมหรอไม คออยำกป บตธรรมมำกแตกไมอำจทงภำระหนำทกำรงำนไมอำจทงครอบครวไปไหนได

กำรท�ำงำนกด กำรตองตดตอกบผคนมำกหนำหลำยตำกดลวนแลวแตน�ำมำซงควำมฟงซำน ควำมจ�ำเปนตองครนคดสำรพดหลำยคนจงมกเพยรพยำยำม กรตวระหวำงท�ำงำนหรอพดคยตำมปกต แลวกลงเอยดวยควำมสบสนฟงซำนเขำไปใหญ เพรำะไมทรำบจะก�ำหนดตรงไหนอยำงไรจงจะเขำขำยมสตรถกตองตรงทำงสตป ฐำน๔

ขอใหมองเหนตำมจรงอยำงนวำกำรปลอยสตเผลอไผลไปกบงำนหรอกำรพดคยทงวนนนนบเปนกำรกอพำยควำมฟงขนแนนอนกำรปลอยสตใหจมอยกบงำนหรอกำรพดคยยอมถอวำเปนวธทผดแตขณะเดยวกนถำเพยรก�ำหนดสตแบบสตป ฐำน๔ขณะท�ำงำนหรอพดคยกอำจจะยงท�ำใหเครยดและไมไดผลลพธทำงดอยำงใดเลยโลกกช�ำธรรมกเสยฉะนนกำรพยำยำมก�ำหนดอยำงเครงครดใหเหนกำยใจเปนไตรลกษณระหวำงท�ำงำนกบกำรพดคยกยงนบเปนวธทผดอยด

ทำงทอยตรงกลำง คอเอำหลกทเคยศกษำกนในสมปชญญ-บรรพของกำยำนปสสนำมำใช คอสวนทพระพทธองคใหรวำก�ำลงพด และรวำหยดพดแลว ซงหมำยถงวำ เวลำพดกพดเตมทเหมอนปกต เพยงตระหนกเทำนนวำขณะนเรำก�ำลงพด เหมำรไปรวม ในองคประกอบกำรพดทงหมดเชนควำมคดปำกสำยตำหรอกระทงมอไม อยำไปจอทจดใดจดหนง อยำไปตงควำมหมำยวำจะใหเกดควำมนงสงบ เพยงตงเปำไววำจะพดอยำงด พดปกต พดใหชดเจนและสำมำรถสอใหคนฟงเขำใจเนอควำมในใจเรำไดถกตอง

dungtrin.com

348 349

ร รร

จำกนน เมอหยดพดกสงเกตเหมำไปรวม วำกำยนงอยำงไรใจตำงจำกขณะพดอยำงไร ดแคควำมตำงระหวำงพดกบไมพดเทำนนพอ จำกหลกทวำ เมอขณะเหนภำวะทตำงกน ขณะนนสมปชญญะยอมเกด และเมอสมปชญญะเกดบอย จตยอมแยกออกมำเปนภำคผรผด สกแตเหนกำยใจท�ำหนำทพดไป จตกท�ำหนำทรไปส�ำคญคอถำท�ำแคประเดยวประดำวจะไมเหนผลตองท�ำบอยกระทงเกดควำมช�ำนำญ และเหมอนเตอนตวเองใหรแบบเปรยบเทยบไปเองวำระหวำงพดกบหยดพดตำงกนอยำงไร

กำรท�ำงำนกท�ำนองเดยวกน ไมวำจะใชมอเขยนหรอพมพไมวำจะตองตรตรองคดค�ำนวณซบซอนขนำดไหน ใหทมเทควำมใสใจกบงำนอยำงเตมท เตมก�ำลง แตพกหยดเพอสงเกตเปรยบเทยบควำมแตกตำงเปนระยะอยำไปคำดหวงวำจะใหรขณะของกำรท�ำงำนทกกระดก แคระลกแบบคลม เหมอนอยในอนสตวำขณะนก�ำลงท�ำงำน อำกำรทำงกำยและใจเปนอยำงนน เมอหยดพกแลวอำกำรทำงกำยและใจเปลยนไปเปนอยำงน เพยงแคใหมสกครทเรำรสกวำอำกำร หยดงำน เกดขนแทนภำวะ ท�ำงำน เปนอนใชได

เมอท�ำดครงแรก อำจไมคอยรสกวำควำมฟงจะเบำบำงลงสกเทำใดตอเมอท�ำเปนประจ�ำท�ำอยทกวนนำนเปนอำทตยเปนเดอนและเปนปกจะรสกขนมำเองวำมตวท�ำงำนอยตวหนง เหมอนสกแตเปนหนแสดงละครไปสวนจตนนแยกออกมำเปนผร ผสงเกตกำรณอยเฉย บำงทจะกระโดดเขำไปรวมเปน ผท�ำงำน ดวยแตหลำยทจะเหมอนแยกตำงหำกอยำงไมมควำมเกยวของ

หรอถงแมท�ำไมไดถงจดดงกลำว อยำงนอยทสดกจะพบวำเมอท�ำจนเปนนสยจรง ควำมฟงจะบำงลง และมชวงหยด มชวงพกเงยบเปนระยะ ท�ำใหพำยในหวกอตวไมเตมท พอจะเปนคลนลกใหญกคอยมตวเงยบมำแทรกซอนขดขวำง ตดทอนใหเลกลงเสยกอน ฉะนน โดยรวมจงรสกเปนคนฟงนอยลง และมใจใ สงบมำกยง ขนทกวน

ใชความคดลางความคด

กำรใชควำมคดลำงควำมคดจดเปนอบำยเรยกสตชนดหนงเหมำะส�ำหรบกำรย�ำคดเรองใดเรองหนงจนกลดกลมจะใชอบำยใดกตดใจไมไดยงคงตองคดมำกไมเลก

ไหน กตองคดและเลกคดไมไดแนแลว กลองใชควำมคดนนเองมำดงใหตวฟงออนก�ำลงลงชวตทงหมดของเรำผกไวกบควำมคด ถำ คดเปน กจะไดผลลพธเปนชวตและจตใจทปลอดโปรงปรำศจำกควำมฟงซำนร�ำคำญใจได

ส�ำหรบนกภำวนำนนกำรคดเปนกคอคดใหจตรสกถงควำมไมเทยงหรอคดใหจตรสกถงควำมไมใชตวตน

หลกกำรคดใหเขำสกำรเหนควำมไมเทยงอยำงงำยคอ

ตงสตรตววำก�ำลงคดถงเรองอะไร

มองตามจรงวำเรำคดถงเรองนนไมไดตลอด

ชวขณะทรสกตววำอยในระหวำงแหงกระแสควำมฟง หำกตดสนใจเลอกถำมตวเองวำก�ำลงคดเรองใด กระแสธำรแหงควำมคดอนเชยวกรำกจะสะดดลงวบหนง กลำวคอ เมอตอบตวเองไดวา �าลงคดถงเรอง ด จะรส เหมอนคนเพงตน นทบทวนความ น

เมอส�ำเหนยกไดวำอำกำรปลอยควำมคดไปเรอยนนเหมอนน สวนกำรรตววำก�ำลงคดอะไรนนเหมอนตนจำก น เรำจะเหน

ควำมคดทผำนมำทงหมดเหมอนควำม นเรำ นอยตลอดไมไดในทสดตองตนและเหนควำม นสลำยไป

dungtrin.com

350 351

ร รร

หลกกำรคดใหเขำสกำรเหนควำมไมใชตวตนอยำงงำยคอ

สงเกตวำสงทตำก�ำลงเหนตรงหนำคออะไร

หำควำมสมพนธวำสงทตำก�ำลงเหนนน กระตนใหเรำคดถงอะไรรสกอยำงไร

อบำยนเปนกำรเปลยนวธคดตำมแรงผลกของกเลส ใหเขำสกำรคดตำมสงกระทบอนเปนปจจบน เมอเรมสงเกตจรง วำขำวของเครองใชรอบตวลวน กระตนใหคด อะไรอยำงหนงเสมอ เชนเหนอปกรณท�ำงำนกจะนกถงงำน เมอนกถงงำนในชวงปจจบนท�ำใหเกดควำมสขหรอควำมทกข หรอเหนแกวน�ำกจะท�ำใหนกถงควำมชมชนทผำนล�ำคอดบกระหำยนกถงควำมเยนทท�ำใหเกดควำมสข

ลองเปลยนสำยตำไปเรอย เหนอยำงหนงคดอยำงหนงหนไปเหนอกอยำงหนงคดอกอยำงหนงแตละจดทจบตองรชด วำภำพทเหนนนท�ำใหคดถงอะไรท�ำใหเปนสขหรอเปนทกขหำกเปลยนสำยตำจบสงของสกสบชนจะเกดควำมเหนขนมำร�ำไรวำ ควำมคด และ ควำมรสก เปนอนตตำจรง เพรำะมควำมโยงใยสมพนธกบสงใดสงหนงเสมอ ไมเปนตวของตวเองโดยเอกเทศ เชนนกจะลดควำมยดมนถอมนในควำมคดลงได อนเปนเหตใหควำมฟงออนก�ำลงตำมไปดวย

คดอยำงไรกไดขอใหคดในแบบทจะไดขอสรปเปนควำมรสกไมเทยงหรอควำมรสกวำไมใชตวตนกแลวกนตวอยำงทยกมำขำงตนเปนเพยงแนวทำงใหเหนวำ ควำมคดเปนสงทลำงตวเองได ขอเพยงอยำคดเรอยเปอยและขอใหสงเกตดวยวำจะเปนปรชญำขนำดไหนถำไมสรปลงทควำมรสกวำไมเทยงไมใชตวตนกจะเหมอนคำใจไมตนจำก นไดจรงเลย

สงเกตอาการตกคางของตนเหตความฟง

คนเรำมกมเรองรำย ทงเลกและใหญเปนเหตใหหวนกลบไปดงมำคดเสมอและมกไมใชกำรคดอยำงเปนระเบยบหำควำมลงเอยแตจะคดถงเรองนน แบบวนเวยนซ�ำไปซ�ำมำหำทำงออกไมเจอแบบเดยวกบคนทสนกกบกำรเอำไฟมำลนคำงตวเองเลน ทงทเหนวำรอนแตกเคยนสยกบกำร ท�ำรำยจต อยเชนนน

เรองอนเปนตนเหตควำมฟงจะอยในรปของจดบอดกลำงใจคลำยมสงคำงคำรบกวนอยตลอด บำงทพจำรณำโดยควำมเปนของเกดดบกแลว พจำรณำโดยแยบคำยดวยแนวคดหลำกหลำยกแลวทำยทสดกยงคงคำงอยตรงนน

กลำวกนวำ เวลำ จะรกษำแผลใจไดทกชนด นนเปนเรองจรง แตจะนำนชำเพยงใดขนอยกบ ทำท ของเรำตอเรองนนดวยคนทวไปจะตอกย�ำใหแผลลกขน หรอฉกแผลใหกวำงขน เจบปวดยง ขน แตนกภำวนำตองท�ำอยำงใดอยำงหนงใหถอนขนมำทละนอย และถอนอยำงฉลำดรวำไมควรหวงผลรวดเรวรวบรด เพรำะจตใจเปนของละเอยดออน ตำงจำกกำยหยำบทถกหนำมต�ำแลวถอนทเดยวขนหมดไดงำย สงเสยดแทงใจจะเปนอะไรทเรำตองถอนกนหลำยครงจงจะหลดจรง สรปคอ ถำหำทำงดบควำมฟงในเรองรำยไมเจอกจงใหเวลำท�ำหนำทนแทน

เรองทคอยรงควำนใหคดมำกมอยหลำยแบบ น�ำหนกของแตละเรองท�ำใหระยะเวลำรกษำใจแตกตำงไปดวยทเรำก�ำลงพดถงในขอนคงเนนชนดทยงตดตำมกวนใจหลอกหลอนไมสรำง เหมอนของก�ำจดยำกและตองใชเวลำเยยวยำกนนำน ถำมองแงดคอเรองรบกวนจตใจดงกลำวจะเปนสภำวธรรมท เหนงำย ขอใหผกสตไวกบเรองคำใจตลอดเวลำ ในอำกำรสอดสองดวำยงอยกบใจเรำหรอเปลำ ส�ำรวจแตละทใหรตำมจรง หำกยงอยกยอมรบวำยงอย แตเปรยบเทยบดวยวำอยมำกหรออยนอยกวำเดม

เอำแคแปรงฟนเสรจถำมตวเองวำเรองนนยงอยในใจไหม พดคยกบใครเสรจถำมตวเองวำเรองนนยงอยในใจไหม กนขำว

dungtrin.com

352 353

ร รร

เสรจถำมตวเองวำเรองนนยงอยในใจไหม เพยงดวยอบำยเทำนจะพบวำควำมทรงจ�ำอนเปนเสยนต�ำใจหรอหนำมยอกอกคอยแสดงควำมไมเทยงออกมำชวโมงตอชวโมงหรอวนตอวนกลำวคอน�ำหนกของเรองคำใจมผลกระท�ำตอเรำบำงทมำกบำง นอยบำงและคอย จดจำงไปเรอย ขอเพยงอำกำรทเรำระลกถงควำมทรงจ�ำไมใชวธตอกย�ำซ�ำเตมตวเองเทำนน

หำกลองท�ำจนถงจดของควำมคลำยบำงแลว ในทสดจะเกดควำมเหนจรงขนมำ คอจตของเรำเปนธรรมชำตชนดหนง ทคลคลำยจำกควำมเปนอยำงหนงสควำมเปนอกอยำงหนงเสมอและโดยควำมเปนเชนนนเอง เวลำ จงเกดขนหำใชวำเวลำมตวตนและเปนตวกำรท�ำใหจตของเรำเปลยนแปลง

ค�ำวำ เวลำชวยรกษำแผลใจ นน หำกกลำวใหถกตองตรงสจจะตองเปลยนเปน ธรรมชำตของใจชวยคลคลำยปม งใจไดเอง และเรำกควรมสวนรวมรบรสจจะนอยำงใกลชด เพอปญญำเหนควำมไมเทยงของจตบำงคน กเวทนำนปสสนำหรอจตตำนปสสนำแลวยงไมเหน ใจ ตวเองเปนอนตตำชดนก แตเมอก�ำหนดเอำ เรองคำใจ เปนตวตงเหนควำมออนแรงลงดวยกำรตดตำมเ ำสงเกตชนดตำไมกะพรบ กอำจสมผสอนตตำไดแจมแจงเมอวนหนงเรองคำใจลองหนไปอยำงสนเชง โดยบอกตนเองไดเตมปำกวำเรำดอยเฉย มนหำยไปเองใชวำเรำท�ำอะไรกบมนเลยแมแตนอย

อบำยสงเกตเรองคำใจนอำจเปนฐำนใหตอยอดสกำรภำวนำทสงขนในระดบขนธ๕ซงจะกลำวถงในบทตอไป

ลางเสยงเพลงจากหว

ทกวนนแมบำงทเรำไมใชคนชอบฟงเพลง บำงทกอำจตองเดนทำงหรอท�ำงำนในสงแวดลอมทเคลำไปดวยเสยงเพลง หำกมปญหำเรองเสยงเพลงในหวทปรำก ขนมำเรอย ท�ำใหเกดควำม

ร�ำคำญขอใหถอวำเปนควำมฟงซำนประเภทควบคมไมไดชนดหนงอบำยกำรแกอยำงงำยและตรงไปตรงมำคอ เมอเกดเสยงเพลงในหว ขอใหเพกควำมสนใจเสยง ไมขบไล ไมบงคบใหเสยงหำย แตมำใสใจรเฉพำะอำกำรยง ในหวหรอรเฉพำะควำม ไมโลงใจ หรอถำหำกอดอดร�ำคำญขนำดท�ำใหเกดแรงดนในกำยขนเพยงพอจะก�ำหนดรสกไดกตงสตรเขำไปทตรงนน

อำศยหลกกำรภำวนำทวำ สงใดถกร สงนนยอมแสดงควำมไมเทยง เสยงเพลงในหวกเชนกน เปนคลำยเงำลวงตำทไมมตวตนซงสะทอนใหเหนอำกำรฟงเลกฟงใหญของจตเทำนน ขอเพยงเรำเหนลกษณะควำมฟงและไมแมแตอยำกใหเสยงเพลงหำยไปจำกหวในทสดจตกถอนออกจำกอำกำรฟงแบบนน ซงผลกคอเสยงเงยบไปเอง เมอเสยงเงยบกดอยตรงนนสกครหนง เพอใหเกดกำรเปรยบเทยบระหวำงสภำวะฟงกบไมฟง เมอเหนภำวะตำงยอมเกดอำกำรสกแตรอยำงนอยแวบหนง

ส�ำคญคอ ถำมเสยงเพลงตกคำงและวนมำเลนซ�ำอยเรอย กตองท�ำควำมเขำใจวำเรำมหนำทอนเดมใหท�ำซ�ำเชนกน คอรเขำมำทลกษณะกระเพอมไหว หรอลกษณะกดดน หรอลกษณะอยำงใดอยำงหนงของจตอนเปนพนยนของเสยงเพลงในหว อยำทอวำตองรไปกสบกรอยครง เพรำะถำหำกก�ำหนดรถกจดแมนย�ำ กจะพนร�ำคำญไปเปลำะหนงแทบทนททกครงเชนกน

หำกรแลวเสยงไมหำย ขอใหตระหนกวำ จตเรำจอเขำไปทเสยงเพลงในหวตรง อนนนนอกจำกไมหำยแลวยงเปนกำรใสเหตปจจย เลยงเสยง ไวอกดวย ถำยงมองลกษณะจตฟงไมออกจรง ขอใหดอำกำรทเปนรปธรรม เชน สำยตำททอดเหมอ หรออำกำรโหวงในหว หรออำกำรขมวดควเลก จะเปนอะไรทำงกำยกไดทปรำก ในขณะนนถอวำมสวนเชอมโยงกบเสยงเพลงไดหมด เมอรอำกำรเลก ทำงกำยตรงจดใดแลวอำกำรดงกลำวคลำยออก เสยงเพลงกหำยไปจำกหวไดเชนกนเพรำะผกโยงกนอยไมมำกกนอย

dungtrin.com

354 355

ร รร

ลางความคดลบหลพระรตนตรย

ปญหำนกลำวไดวำคอนขำงหนกหนวงและเปนททรมำนใจพทธศำสนกชนเปนจ�ำนวนมำกส�ำหรบสำเหตกมกมำจำกกรรมทำงวำจำ หรอทำงควำมคดไมดทสงสมตวเองมำจนสกงอม พอไดเวลำกท�ำรำยตวเองโดยกำรเอำสงทใจบชำมำเหยยบย�ำใหรสกทรมำน

ทำงแกอนดบแรกคอระลกไววำอยำหลงกลควำมคดหำกคดแลวไปหำมตวเอง นตวเอง ดำวำตวเอง จะยงเลวรำยไปกนใหญเพรำะเหมอนมแรงดนเดมใหรสกแยอยแลว ยงมำเพมแรงดนดวยควำมอยำกขบไลสงทไมอำจขบไลเขำไปอก

วธเดยวทจะเหนควำมคดเลวรำยไมใชเรำ คอ ยอมรบตำมจรงวำมนเกดขน เมอยอมรบความจรงยอมเ ดสตเหนตามจรงเ น น เหนวาอะไร เหนวาความคดลบหลพระรตนตรยไม ความตง จ องเรา มนมาเอง และสดทายจะหายไปเอง ไมวามนจะรบ วนเราหน นาดไหน เนนนานเพยง ด

แตหำกยงชวยไมได กขอใหลองตงสจจะคดอธษฐำนอยำงนด วำแกนแทของใจเรำไมไดคดลบหลพระรตนตรยเลย เปนเรองของกระแสควำมคดอนเปนอนตตำเทำนน และในเมอกระแสควำมคดเปนอนตตำกขอใหเรำจงมควำมรแจงเหนจรงทไมหลงตดกบดกของอนตตำ

คดเชนนแลว ใหยกมอไหวขอขมำหรอถำอยใกลโตะหมบชำกอำจนอมกำยลงกรำบทเดยว กำรไหวหรอกำรกรำบครงตอครงจะเปนสญลกษณแทนใจจรงอำจนกในใจวำ นคอใจจรงของผม หรอนคอใจจรงของหน นนคอใจจรงของเรำมควำมปรำรถนำจะกรำบไหวดวยควำมเคำรพอยำงนตำงหำก พลงควำมออนนอมนน ยงมำกยงหนนควำมคดดำนดใหทวตวขนทวมทบกระแสควำมคดดำน

รำยจนไมอำจตำนทำน

อกประกำรหนง ขอใหพจำรณำวำกำรตงใจพดด ไมโปปดมดเทจไมสอเสยดนนทำไมกลำวค�ำหยำบและไมพลำมเพอเจอกจะท�ำใหกระบวนกำรคดตงมนบนพนกำรปรงแตงอนเปนกศล เรำพดอยำงไรกเปนคนอยำงนน จตวญญำณเรำจะถกตกแตงใหโนมเอยงไปในทำงนนนบเปนนโยบำยปดกนทำงเขำของควำมคดอนชวรำยไดประกำรหนง

ใชความรำาคาญเปนเครองภาวนา

ควำมฟงซำนชนดทท�ำใหเกดควำมร�ำคำญประกำรหนง อำจเกดจำกควำมไมชอบใจผสสะกระทบทตองเผชญเปนประจ�ำ อยำงเชน หนำตำและเสยงของเพอนรวมงำน เสยงเครองตดหญำ กลนขยะทตองเดนผำนทกวน ฯลฯ ควำมไมพอใจสงเหลำนท�ำใหเกดทกขเวทนำ ท�ำใหเกดควำมร�ำคำญ และไดผลตกคำงเปนอำรมณบด หรออกนยหนงควำมฟงซำนทเกำะตวหนำแนน แกะออกยำกโดยเฉพำะอยำงยงถำมผสสะหลำยชนดรมเรำ กยำกจะคยหำวำสำเหตควำมฟงซำนทแทจรงมำจำกไหนกนแน รแตวำมเรองท�ำใหหงดหงดร�ำคำญใจบอย

เพรำะฉะนน แทนทจะตองคนหำ กใชตวตนเหตของควำมร�ำคำญนนเองมำเปนเครองแก ปกตเมอคนเรำตอง จ�ำใจทน นนจตจะมอำกำรตำน อำกำร น อนเปนทมำของควำมทกข ลองพลกมมมองใหม เหนศตรเปนมตร คอ เปดใจรบ ผสสะนน เลกออกแรงผลกแตเหมอนเปดรวกนปลอยใหเขำถงใจเรำไดเลยตรง จตจะผนตวเองจำก ผถกท�ำรำย มำอยในฐำนะ ผดจำกหลงเวท ไมตองเหนอยไมตองทนทกขแลวกไมตองแกลง นวำเปนสข

สมมตวำนงท�ำงำนอยสบำย จ มเสยงรบกวนเชนคนแถวนนเรงเสยงมอเตอรไซคหรอเดนเครองตดหญำซงมเสยงชอนไชโสต

dungtrin.com

356 357

ร รร

ประสำท สงแรกทยอมเกดขนเปนธรรมดำคอโทสะ แตกไมทรำบจะท�ำอยำงไร เพรำะอยำงกำรตดหญำนนนบเปนกจวตรปกตของเจำของบำนทมสนำมทงหลำย

ขอใหพจำรณำวำ ทเกดโทสะกเพรำะเรำไมพอใจทเสยควำมสงบเงยบไป เมอเหน ตวเรำ ผไมพอใจกคดออกไปเสยทำงหนงใหเหลอแตห เหลอแตเสยง เหลอแตทกขเวทนำอนเกดจำกเสยงกระทบห

ลองปดตำลงแลวตงควำมสงเกตไปททกขเวทนำนนอำจเหนสงทไมเคยเหนมำกอน เบองแรกจะพบวำ เสยง กบ ทกข แนบสนทเปนอนเดยวกนอยำงแยกไมออก ตอเมอตำมรทกขเวทนำไปทก กำวสกพกหนงจะคอย เกดสตรตำมจรงวำทกขนนอำจหนกขนหรอเบำลง ไมวำเสยงจะดงขนหรอหรลง เมอเหนควำมไมสมพนธกนระหวำงเสยงกบทกขกจะมสมปชญญะเหนทกขเปนคนละสภำพกบเสยง

และเมอเหนทกขหนกขน เบำลง เกดขน ดบไป พกหนงจะเหลอแตควำมรสกกลำง กขอใหมองวำนนเปนสภำพจตทสงบลงจำกทกขดตอไปถำไดยนเสยงกรวำไดยนแตป กรยำจำกจตไมใชทกข

จะเหนวำวธกำรแบบนเรำเคยผำนมำบำงแลวในเวทนำน-ปสสนำ แตตรงจดนเรำจะน�ำมำแกนวรณโดยตรง หำกหดไดจำกสถำนกำรณหนง กจะเหนวำสำมำรถน�ำไปประยกตใชไดกบทกสถำนกำรณ แทนททกขเวทนำจะด�ำเนนตอและพ นำเปนควำมเกบกดฟงซำน กเปลยนเปนปญญำ ทอนทกข หรอเผลอ อำจจะกระทงปลอยวำง หลดจำกควำมถอมนวำเวทนำเปนเรำ เรำเปนเวทนำเลยกไดทแนนอนคอเมอ กบอย จะเหนควำมเปลยนแปลงคอป กรยำทำงจตทพลงพลำนสวนผสสะทนใดจะแผวลง โนมเอยงไปทำงสงบลงเรอย อยำงนำแปลกใจ

ส�ำหรบผ ต องเผชญกบผสสะอนกอทกขเวทนำจะถอวำมโอกำสดได กบอยเปนพเศษถำท�ำไดผลแลวละกจตจะเบำกวำ กรผสสะชนดทเปนสขเวทนำหรออทกขมสขเวทนำมำก

สวดมนต

กำรสวดมนตเปนกำรเปลงเสยงออกมำอยำงตอเนองและถำสวดแบบพระกจะไมใชสกแตพดเอำ อยำงไรจงหวะจะโคนแตตองเปลงเปนค�ำ อยำงรชด สำมำรถจบควำมสะเทอนในล�ำคอไดอยำงเปนธรรมชำต

ธรรมเนยมนงสวดหนำโต ะหม บชำเปนกำรตกรอบใหพทธศำสนกชนทดส�ำรวมกำยวำจำ ใจใหอยกบกำรสวดจะนงพบเพยบหรอขดสมำธกตำมกำรทองบทสวดประจ�ำไดจะท�ำใหสำมำรถหลบตำและจดจออยกบค�ำสวดโดยไมวอกแวกไปไหน

กำรสวดทถกตองนน ผลทแนนอนคอจะมกำรจดระเบยบควำมคดอนยงเหยงใหเขำทเขำทำงขน ตอใหใจไมจออยกบบทสวดเตมรอยกตำม ขอเพยงมควำมตงใจวำบทสวดอยำงชดถอยชดค�ำอยำงตอเนอง ไมเรงรบเกนไป ไมยำนคำงเกนควร มสตอยในอำกำรพนมมอทอดตำไปเบองหนำนง อยำงนอยเมอจบบทสวดกจะสงเกตเหนวำควำมฟงบำงตวลง หำกสวดเปนประจ�ำทกวนกจะสงผลใหมสตอยกบกำรพดมำกขน มควำมชดเจนกบกำรปรงแตงค�ำพดเปนระเบยบขน และไดอำนสงสขำงเคยงคอเปนคนพดจำนำเชอถอกวำเดมทงกงวำนน�ำหนกและอำรมณทออกมำกบน�ำเสยงสงเกตไดดวยวำจะคมคำยหรอนมนวลกขนอยกบลลำสวดของแตละคนนนเอง เมอพยำยำมสวดใหไพเรำะแกวเสยงกจะดเหมอนสดใสตำมไปดวยอยำงนำแปลกใจ

หำกมวนยถอเอำกำรสวดมนตเปนกจวตรทกเชำกจะเหมอน

dungtrin.com

358 359

ร รร

สรำงควำมสวำงอนเปนมหำมงคลใหแกชวตใหมในแตละวนทกวนจะกลำยเปนชวตท กใ อยกบควำมสงบและควำมเยน จะเหนคลนควำมฟงซำนเปนสวนเกน ไมนำมไมนำเอำ และเหนไอรอนของโทสะเปนพษรำยทนำเอำออกจำกตวไมควรหวงไวเลย

เรำจะพบวำกำรสวดมนตมส วนชวยใหเจรญสตดขนไดอยำงไร กเมอเอำขณะแหงกำรสวดมนตนนเองมำเปนตนแบบกำรเจรญสตเชนตงใจสวดบทเดมสก๗รอบแตละรอบใหเปรยบเทยบดวำควำมฟงซำนมำกขนหรอนอยลงจำกรอบกอน ขอแคยอมรบตำมจรงสงเกตรอบตอรอบฟงซำนมำกขนกไมเสยใจฟงซำนนอยลงกไมดใจในทสดกเหนวำสภำพจตสภำพควำมฟงซำนสกแตเปนของเปลยนไปเปลยนมำใหเหนไดในขณะก�ำลงสวดมนตนนแหละ

ในทนจะขอน�ำบทสวดทดทสดมำใหไว จะไดไมเปนทล�ำบำกตองคนหำ คอบทสรรเสรญพระรตนตรย (มกเรยกกนวำบทสวดถวำยพรพระ หรอเรยกงำย วำ บทอตปโสฯ ) อนจดวำมควำมศกดสทธ เนองจำกเปนพทธพจนปรงแตงใหใจแผควำมรสกดผำนค�ำพดสรรเสรญควำมสวำงสงสดโดยไมมกำรเรยกรองออนขอสงใดเขำตวผลจงเหมอนกบใจแผเมตตำอยในท

(นมสกำรพระรตนตรย)

นะโมตสสะภะคะวะโตอะระหะโตสมมำสมพทธสสะ

นะโมตสสะภะคะวะโตอะระหะโตสมมำสมพทธสสะ

นะโมตสสะภะคะวะโตอะระหะโตสมมำสมพทธสสะ

(พทธคณ)

อตปโส ภะคะวำ อะระหง สมมำสมพทโธ วชชำจะระณะสมปนโนสคะโตโลกะวทอะนตตะโรปรสะธมมะสำระถสตถำเทวะ

มะนสสำนงพทโธภะคะวำต

(ธรรมคณ)

สะวำกขำโตภะคะวะตำธมโมสนท ฐโกอะกำลโกเอหปสสโกโอปะนะยโกปจจตตงเวทตพโพวญ หต

(สง คณ)

สปะ ปนโนภะคะวะโตสำวะกะสงโ อชปะ ปนโนภะคะวะโตสำวะกะสงโ ญำยะปะ ปนโนภะคะวะโตสำวะกะสงโ สำมจปะ ปนโน ภะคะวะโต สำวะกะสงโ ยะททง จตตำร ปรสะยคำน อ ฐะ ปรสะปคคะลำ เอสะ ภะคะวะโต สำวะกะสงโ อำหเนยโย ปำหเนยโย ทกขเณยโย อญชะลกะระณโย อะนตตะรง ปญญกเขตตงโลกสสำต

ในเรองอำนสงสอนมหศจรรยของบทสวดนน ขออยำไดท�ำควำมคำดหวงไว เพรำะอำจเกดขนกบบำงคนและอำจไมเกดขนเลยกบอกคนแตถำตงจตไววำจะสวดเปนประจ�ำเพอใหฟงนอยลงมสตอยกบถอยค�ำของตนกวำเดมพดจำดเปนหลกเปนฐำนขนอนนนเปนไดสมหวงแนไมชำกเรว

ถำยงไมเคยลองสวดแบบเปลงค�ำเตมแกวเสยง กขอใหลองดระยะหนงอยำงตอเนองจะเหนผลคอนขำงทนใจ

บรกรรมพทโธ

อบำยหนงทไดผลดและเปนทนยมกนมำก ทงในระดบ

dungtrin.com

360 361

ร รร

รำวำสและพระกรรมฐำน คอบรกรรมพทโธ แตคนสวนใหญไมเขำใจจดประสงคทแทจรงของอบำยน หรอกระทงเหนวำบรกรรมพทโธแลวจะท�ำใหถงนพพำนไดโดยไมจ�ำเปนตองท�ำอะไรอยำงอน

จดประสงคหลกของกำรบรกรรมพทโธกคอแปรสภำพจตทคดสมใหคดอยำงเปนระเบยบคอแทนทจะลองลอยออกไปภำยนอกตำมอ�ำเภอใจ กใหมเครองผกเสยบำง แทนทจะคดรอยเรองแลวจ�ำไมไดเลย หำสำระไมไดเลยวำคดสงใดไป กกลำยเปนคดพทโธค�ำเดยวแลวส�ำรวจวำเรำหลดจำกพทโธกครง หำสำระไดทนทวำจตเรำนงไหมมควำมกำวหนำบำงไหม เชนครำวแรกภำวนำพทโธไดเพยงแค๒หนแลวเลอนครำวหนำภำวนำได๕หนจงเรมคดทำงอนเปนตน

สงทแตกตำงกนอยำงเดนชดระหวำงคดสมกบคดแบบมค�ำบรกรรมก�ำกบกคอคณภำพทดขนถงแมพทโธจะหลดบำงอยกบจตบำงกเหนอชนกวำขณะแหงกำรคดสมไรจดหมำยมำกมำยนก

ปจจบนมกมผจบทงลมหำยใจและพทโธพรอมกนเชนหำยใจเขำพท หำยใจออกโธ แตนกภำวนำจ�ำนวนไมนอยนยมบรกรรมพทโธอยในใจอยำงเดยวตรงนกขอใหเลอกตำมอธยำศยโดยค�ำนงถงผลเฉพำะตวทเกดขน วำเลอกแบบใดแลวใจมำอยกบพทโธจรง บำงคน กเปนปหรอหลำยปยงวนเวยนอยกบจดเรมตน ใจไมไดทโฟกสเสยท เพรำะกระโดดไปกระโดดมำระหวำงลมหำยใจกบพทโธแตบำงคนบรกรรมพทโธอยำงเดยวกแกวงไปไกวมำหำน�ำหนกไมไดอก

ในทนจะขอสนบสนนใหทดลองบรกรรมพทโธอยำงเดยวกอน เพอใหเกดเครองวดทชดเจนวำใจเรำอยกบทไดไหม มพทโธอยำงเดยวไมกวดแกวงไปทำงอนไดไหม

สวนใหญผภำวนำพทโธไมไดผลจะเปนเพรำะจตมอำกำรคดเปนระลอกเลกใหญไมสม�ำเสมอเชน พท คดยำวแต โธ กลบสน

หวนหรอ พท แลวเวนนำนกวำจะนกค�ำวำ โธ ตำมมำควำมไมสม�ำเสมอมอทธพลกระทบอยำงสง เบองแรกควรคดรกษำทงจงหวะจะโคนรวมทงน�ำหนกใหคงเสนคงวำ อำจใชอบำยคอเขยนพทโธใสเศษกระดำษไวเรยงกนสก๕ค�ำคอ

พทโธพทโธพทโธพทโธพทโธ

ใหกวำดสำยตำเหมอนอำนหนงสอปกต กำรมเครองชวยก�ำกบสำยตำนขอใหสงเกตวำจะ ไดยน เสยงในหวรำบเรยบเสมอกนแตกตำงจำกเมอเรำไมอำศยเครองชวยสำยตำ

กำรบรกรรมจะเลอกก�ำหนดใหเปนเรวหรอชำ หนกหรอเบำขอใหขนอยกบสถำนกำรณของจต หำกก�ำลงฟงมำกกควรนกในใจแบบเรวถและหนกแนนหำกก�ำลงฟงนอยกควรนกในใจแบบเนบชำและนมนวล แตไมมอะไรอนทส�ำคญกวำกำรเรมตนอยำงคงเสนคงวำ

เมอบรกรรมไปเรอยกระทงเหมอนเรมมเสยงพทโธผดขนในหวโดยอตโนมตแลว จะเหนวำใจเรำไมเลอก แตพทโธจะเปนผเลอกเองวำจะใหเสยงคอยลงดงขนควรชำหรอควรเรวตรงนกเปนโอกำสทสำมำรถใชพจำรณำควำมไมเทยงของ เปลอกพทโธ อนเปนเพยงค�ำบรกรรมของใจได

กระทงถงจดหนง จะเหมอนเกดควำมตงมนผองใสของจตสงบสขรสกไมอยำกบรกรรมอกตอไป ตวจตผรจะทงค�ำบรกรรมเองตรงนนใหถอเปน ภำวะพทโธ ทเหนอกวำค�ำบรกรรมขนมำหนอยหนงขอใหประคองควำมตนรเชนนนไวหำกเกดสตรตววำจตหยำบลงกบรกรรมใหม จนกวำกระแสบรกรรมพทโธจะหำยไปอก กคอยประคองอยกบรอก

ดวยกำรภำวนำในลกษณะนบำงคนอำจเกด พทโธแท ขนมำ คอจตทเหนตวเองผำนพทโธวำมควำมไมเทยง ตงอยดวยควำมแปรปรวนชำบำง เรวบำงหนกบำง เบำบำง เกดแลวตองดบเปน

dungtrin.com

362 363

ร รร

ธรรมดำ เมอเหนชดกวำงจำกควำมยดมนถอมนทงค�ำบรกรรมพทโธและสงทเหลอหลงจำกค�ำบรกรรมหำยไป ควำมเหนแจงจนวำงลงเชนนนเอง คอกำรเขำถงพทโธแทอนปรำศจำกสงใด ใหเอยอำงถง

เหตใหเกดความลงเลสงสยและวธละ

ดวยพทธลลำเดยวกนกบกำรแสดงทำงมำและทำงไปของกำมฉนทะ พระพทธองคตรสวำ ควำมไมใสใจโดยแยบคำยเปนเหตเกดแหงควำมลงเลสงสย ควำมสงสยนนเปนไปไดหมด ไมใชเฉพำะสงสยเรองวธภำวนำแตรวมทงปรำก กำรณทเกดขนระหวำงภำวนำดวย

สตรส�ำเรจของพระพทธองคในกำรละควำมลงเลสงสยคอควำมใสใจโดยแยบคำย บทนจะมตวอยำงวธพจำรณำโดยแยบคำยเพอขจดควำมลงเลสงสยเสยใหสน

รำกเหงำอนเปนทสดของควำมสงสยคอควำมไมรหำกคนเรำรแจงไปทกอยำงกคงไรควำมสงสยอยำงสนเชง เพรำะฉะนน อยำไปมองวำควำมสงสยเปนเรองผด ใหมองวำควำมสงสยกเหมอนรำคะและโทสะททกคนตองมและตรำบใดยงม กตองถอเปนเครองขวำงทำงกำวหนำในกำรเจรญภำวนำทตองขจดกนดวยอำวธทพระพทธองคประทำนไว

มนษยมศกยภำพพเศษชนดหนงในกำรกระท�ำจตใหพนจำกกำรหอหมของควำมสงสย นนคอกำรใชเหตผล โดยมองตำมจรงวำเพรำะเหตม ผลจงม เมอจบเหตจบผลถกตองจนเขำใจกระจำงสบำยใจแลว ควำมสงสยทงปวงยอมหำยไป ดจแสงเมอสำดมำยอมไลควำมมดฉะนน นเองพระพทธองคจงตรสวำควำมใสใจโดยแยบคำยเปนเหตหลกแหงควำมสนสงสย

อำกำรสงสยของคนเรำจะเหมอน กน คอเมอพงควำมคดพยำยำมแทงสงใดใหขำดแลวไมขำด ยงคงปดบงใหรสกคำงคำขดของ เคลอบแคลงหรอเหนยวรงจตใจไวใหรสกเหมอนเคลอนไปขำงหนำไมไดมแตคอยผลกใหถอยหลงหรออยำงดสดกย�ำอยกบท

โดยรวมแลวคนเรำมควำมสงสย ๒ ชนดทเปนอปสรรคตอกำรภำวนำไดแก

๑) ความสงสยในพระรตนตรย

คนเรำกรำบพระผมพระภำคเจำผำนพระพทธรป แลวกใหควำมเคำรพเลอมใสกนไดสองแบบ แบบแรก คอคนอนบอกใหกรำบเพรำะเปนสงศกดสทธ แบบทสอง คอศกษำอยำงถองแทวำพระพทธองคมพระคณกบเรำเองอยำงไร

กำรเคำรพเลอมใสในแบบคนอนบอกนน วนหนงอำจถกเปำห หรออำจเปลยนใจดวยตวเอง เลกเลอมใสกนได แตส�ำหรบกำรเคำรพเลอมใสในแบบทสองแลว ใครมำถงตรงนกคอควำมมนคงไมคลอนแคลนโดยเฉพำะอยำงยงหำกป บตธรรมถงขนเหนกำยใจเปนไตรลกษณ ทรำบชดวำจตปลอยวำง คลำยควำมยดมนถอมนลงดวยแนวป บตเชนสตป ฐำน๔ เหนทกขคอย จดจำงลงทกท แทรกแทนดวยควำมเบำกำยสบำยใจ ปลอดโปรงเหมอนขนสวรรคทงเปน กบทงมควำมสำมำรถรเหนทำงจตทก�ำจดขอขดของประกำรตำง ตำมวสยโลก เชนทรำบชดดวยจตอนไดมำตรฐำนวำภพภมมจรง กำรเวยนวำยตำยเกดมจรง กำรไปเกดตำมแรงกรรมเปนควำมจรง ไมมผสรำงภพ มแตควำมไมรและควำมหลงยดทผกสตวไวกบภพจรง กระทงตระหนกวำพระพทธเจำอบตเทำนนสตวทงหลำยจงเหนทำงออกจำกภพออกจำกกำรเวยนวำยตำยเกดอยำงไมรอโหนอเหนเสยได นนเองจงเกดควำมเคำรพเลอมใสสงสดดวยเศยรเกลำอนบรรจแลวดวยพทธปญญำ ไมมทำงคลอนแคลนไดอกเลย

dungtrin.com

364 365

ร รร

แตเมอยงอยในขนตน ยงเพงแหย หยง ขำ ครง กลำงระหวำงเขำกบไมเขำมำในขอบเขตของกำรป บตใหรแจงเหนจรงกจ�ำเปนตองอำศยปญญำแบบคด ไปกอนอยำมองพระพทธเจำดวยควำมอยำกรวำพระองคทำนศกดสทธวเศษกวำมนษยเดนดนจรงไหมอยำมองวำพระองครทกอยำงจรงไหมอยำมองวำภพชำตนรกสวรรคทพระองคตรสถงบอย นนมจรงไหมเพรำะถำตงมมมองไวใหยำกแกกำรพสจนแลว ควำมสงสยจะตกคำง ตดหวอยร�ำไป ไมวำจะฟงค�ำยนยนจำกใครไมวำจะถกเถยงกนไดขอสรปหรอไมไดขอสรปคลมเครอหรอชดเจนปำนใด

ถำเพยงเรำจะยงค�ำถำมใหแมน เอำใหตรงเปำ เขำใหถงแกน มองหำวำพระพทธเจำสอนอะไรทคนธรรมดำสำมำรถพสจนได เปนเหตเปนผลใหเขำใจตำมดวยสงทจบตองได กจะลดควำมยำกล�ำบำกในกำรยอมรบลง เชนพระพทธองคตรสวำทกขทำงใจมเพรำะเหตเมอดบเหตนนกยอมหมดทกขอยำงนใคร ฟงกเขำใจไดยอมรบไดเมอสงสยวำเหตแหงทกขทำงใจเกดขนเพรำะอะไรพอฟงพระพทธองคตรสวำ เพรำะควำมยดมนถอมนในสงทไมเทยงวำเปนของเทยง ยดมนในสงทไมใชตวตนวำเปนของตน เมอสงเหลำนนผำนเลยไป แตกพงไป หรอไมเปนดงใจปรำรถนำ บงคบบญชำไมไดกยอมถงควำมคร�ำครวญอำลยเพรำะยดมนถอมนนนเองจงเปนทกข หมดควำมยดมนถอมนเสยไดกเปนอนพนทกข อยำงนกหำยสงสยไปอกเปลำะ

มำถงจดน เมอนกตำมกยงรสกวำนำเชอไดอย แตถงดำนส�ำคญคอ ท�ำอยำงไรจงจะละควำมยดมนถอมนเสย ตรงนจะมำถงสวนของธรรมะภำคป บต พนจำกควำมเชอหรอไมเชอ เพรำะตองอำศยกำรพสจนดวยตนเอง พระพทธองคตรสวำ จะละควำมยดมนถอมนเสยไดตองอำศยกำยใจของมนษยนเองเปนเครองมอ คอท�ำกำยใจใหเปนฐำน เปนทอำศยระลกวำสงใดเกดขนเปนธรรมดำสงนนยอมดบลงเปนธรรมดำ

ดวยแนวคดเชนนกยงอำจคลำงแคลงไดอยวำเวลำดกำยจะใหดตรงไหนกอน และดอยำงไร เพอใหเกดประสบกำรณภำยในอยำงไรขนมำจงนบวำถกตองอนนพระสตรเชนมหำสตป ฐำนสตรกแจกแจงไวชดเจน วำดกำยตองลมหำยใจออกและเขำ ดกำยตองดโดยควำมเปนอรยำบถใหญเลก ดโดยควำมเปนอสภะ ดโดยควำมเปนธำตดโดยควำมเปนศพดแลวกอยำไปคดวำเปนอะไรนอกจำกสญลกษณแสดงควำมไมเทยง ควำมไมใชตวตน อกอยำงคอไมใชดเลน ประเดยวประดำว แตตองมควำมเพยร มสมปชญญะ มสตเหนผลเบองตนชดเจน คอก�ำจดควำมอยำกม อยำกด อยำกเดนและควำมโทมนสในเรองโลก เสยได ดอยำงนเทำนนจงเรยกวำอำศยกำยพำจตเขำถงแกนสำรของพระพทธศำสนำ

พอดกำยแลวยงไมหมดควำมยดมนถอมน จะใหท�ำอยำงไรตอ พระพทธองคกแจกแจงวำจงดเวทนำรวำก�ำลงสขทกขหรอเฉย แลวเปรยบเทยบดวยวำเวทนำมอำมสกบไมมอำมสแตกตำงกนอยำงไร เมอรเวทนำกเขยบอกนด เขำไปหำสงทอยแนบตดกนคอสภำวจต ดวำรำคะ โทสะ โมหะ เกดแลวหำยไปตำงกนอยำงไรเปนตน เมอเวทนำและสภำวจตถกรโดยควำมเปนเครองอำศยระลกวำไมใชตวตน เชนเดยวกบกำยกจะคลำยควำมยดมนถอมนในองคประกอบหลกทกอ ตวตน ขนมำไดหมดแมหลงเหลออปำทำนบำงกนอยแลวป บตเพอรแจงแทงขำดงำยเขำมำกแลว

หำกพจำรณำตำมโดยปรำศจำกอคต กจะหำยกงขำในพระพทธองค ทงในสวนของแนวคดและวธด�ำเนนกำรเพอบรรลจดมงหมำยของแนวคดไดชอวำเปนผมควำมรจกมปญญำเลอมใสในพระพทธและพระธรรมระดบหนง เมอเชอวำพระพทธเจำดบทกขไดจรงจำกวธดกำยใจของพระองค กตองเชอดวยวำ ถำใครป บตตำมยอมไดผลเหนจรงตำมเชนกน ดวยขอนเองจงนบวำมปญญำเลอมใสในพระสง ซงหมำยถงสำวกป บตดป บตชอบเจรญรอยตำมพระพทธองคกระทงถงควำมสนสดทกขโศกแลวเชนกน หำก

dungtrin.com

366 367

ร รร

กลำวใหเขำใจงำยกคอมควำมเชอวำ พระธรรมนนใครป บตตำมจรงคนนนกไดผลตำมโดยไมจ�ำกดกำล รวมทงตวเรำเอง นจงจะเรยกวำเลอมใสพระสง อยำง ถกตว ไมใชยดเอำพระสง ทถกสมมตขนดวยพธบวชและเครองแตงกำยเปนเกณ เพรำะถำยดอยำงนน พอเหนพระท�ำผด เปนขำวฉำวเสยหำยกจะพลอยเสอมศรทธำมวหมองไปถงตวศำสนำโดยรวมดวย

พระรตนตรยอนหมำยถงแกวสำมประกำรทมคำสงสดของพทธศำสนำไดแกพระพทธพระธรรมและพระสง นนจะไมถกสงสยคลำงแคลงเลยหำกเรำท�ำควำมเขำใจโดยแยบคำยในทศทำงของทกขและกำรดบทกข แตถำท�ำควำมเขำใจกนเรองอนกจะกลำยเปนควำมเหนแตกแขนงไป กลำยเปนควำมลงเลสงสยไดไมรจบรสนพดงำย วำหำกไมสำมำรถยอมรบเรองทกขและกำรดบทกขไดกไมวำกนแตถำไมท�ำกำรศกษำเรองทกขและกำรดบทกขใหลกซงกอยำเพงกลำววำพทธศำสนำนำสงสยและพสจนใหเหนจรงตำมไมได

๒) ความสงสยในวธการปฏบตและผลการปฏบต

ขอนเกดขนไดเสมอ แมแตในผทมควำมเลอมใสในพระรตนตรยตงมนไมหวนไหวอกตอไปแลว เพรำะเรองกำร กนนเปนเรองของจตจตคนเรำมควำมลกลบซบซอนเหมอนอะไรกเกดขนไดเสมอและเมอเกดอะไรทเปนประสบกำรณใหม ขนมำกจะชวนใหเกดควำมคดไปตำง แมเทยบเคยงกบต�ำรำเทยบเคยงกบแนวทำงทครบำอำจำรยสงสอนมำกอำจยำกจะเอำชนะควำมรสกลงเลสงสยได เพรำะฉะนน จงสมควรกลำวแยกเปนขอ เกยวกบปญหำทพบบอยในวงกำรภำวนำดงน

สงสยวาท�ามาถกทางหรอเปลา

นคอขอกงขาทนกปฏบตประสบกนมากทสด บางครงถาไดครบาอาจารยด สามารถชเขามาถงจตถงใจเราตรงๆวากระท�าจตอยางนใช วางจตไวอยางนไมถก ฯลฯ กนบวาเปนวาสนา ทวาผปฏบตมจ�านวนมาก ครบาอาจารยผสามารถรวาระจตมจ�านวนนอย และทจ�านวนนอยอยแลวนนกไมคอยเตมใจเปดตวในวงกวาง ดวยเกรงชวตจะวนวายเสยความเปนสวนตว

อกอยางหนง บางทการมครบาอาจารยประเภทชถกชผดไดกอนตรายอยบางเหมอนกน ในกรณททานรวาระจตของเราจรง ทวาตวทานเองมแนวทางทไมเปนไปในทางมรรคทางผล หากเราเชอทานโดยไมไตรตรองหรอเทยบเคยงกบ ‘ตวแทนพระพทธเจา’ คอพระคมภร กอาจพลอยหลงทางตามกนไป จงควรมหลกการตรวจสอบตนเองโดยพระพทธพจนเปนเกณฑ เพยงพอจะท�าใหเกดความเชอมนในตนเองมากพอ

จากโมคคลลานสตร พระสตตนตปฎก เลม ๑๕ ทพระโมคคลลานเคยทลถามพระองควา หากกลาวโดยยอแลว ปฏบตอยางไรจงเปนผหลดพนเพราะสนตณหา พระพทธองคประทานค�าตอบคอให ‘ไมถอมนในธรรมทงปวง’ ก�าหนดไวในใจเชนนแลวจงพจารณากาย เวทนา จต ธรรม ทเหนเดนเปนปจจบนจนจตคลายจาก ‘ความถอมนทงปวง’

พดใหงายและรวบรด กฎขอแรกคอ เหนทกสงเปนธรรมอนไมควรยดมนวาเทยง ไมควรยดมนวาเปนตวตน ถามความเหนเชนนขนใจ ไมยอนคดเปนอน กถอวาเปนหวขบวนการปฏบตทจะน�าไปสทศทางทถกตอง สงทตองท�าตอมา คอพจารณาสภาวธรรมเปน

dungtrin.com

368 369

ร รร

ขณะๆ อาจตงค�าถามตนเองคอ…

ขณะนเรารลมหายใจวาออกหรอเขา ยาวหรอสน รโดยสกแตเปนผด วาลมหายใจไมเทยง เกดแลวตองดบลงเปนธรรมดาหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอเพงยดลมหายใจเอาทอๆ อยากเหนลมหายใจเปนรปเปนรางหรอเปนสายยาวเดยวนน ทางแกคอคดวาเราจะรแค ‘อาการ’ วาก�าลงหายใจออกหรอหายใจเขา รวายาวหรอสน กระทงเกดสต จตท�าตวเปนผสงเกตการณเฉยๆ

ถาไมรลมหายใจ ขณะนเราก�าลงรกายโดยความเปนอรยาบถหรอไม รวาอรยาบถปจจบนไมเทยง ตองเปลยนเปนอรยาบถอนหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอก�าหนดรกายทอๆ นกวานเรารกายแลว มหว มคอ มตว มแขน มขา แตเหนแบบนนจะไมท�าใหเกดความรจกอนจจงเลย ทางแกคอคดใหมวาทเราเหนนนเปนเพยงอรยาบถ เมอมองโดยความเปนอรยาบถยอมเรมรวาจะเหนกายโดยความไมเทยงไดอยางไร กคอเหมากายทงหมดโดยความเปนอรยาบถ เมออรยาบถเปลยนกถอวากายไมเทยงได

ถาไมรอรยาบถ ขณะนเราก�าลงรกายโดยความเปนสงเคลอนไหวหรอไม รเขาไปในความเคลอนไหวของอวยวะหนงๆโดยความไมเทยง ตองเปลยนจากเคลอนเปนหยด ตองเปลยนจากหยดเปนเคลอนหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอก�าหนดจเขาไปรสวนปลกยอยโดยเฉพาะ เชน เออมมอหยบของกจะรแคมอ ทางแกคอคดใหมวาการเออมนนตองไมลมตวดวย ตวอยในอรยาบถไหนกรพรอมอรยาบถนน

นนเอง

ถาไมรความเคลอนไหว ขณะนเราก�าลงรกายโดยความเปนของโสโครกหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอการเขาไปดผม ขน เลบ ฟน หนงเฉยๆ ไมไดพจารณาถงสภาพสกปรกตามจรง หรอนกเหมารวมแบบคดๆทองอยในใจเทานนวารางนสกปรก จตไมไดจอกบความสกปรกในแตละหยอมพนทของกายเลย วธแกคอตองนกถงพยานความสกปรกของอวยวะแตละชนก�ากบเขาไปดวย แตไมใชเคนเหมอนหลอกตวเอง เพยงนอมนกนดเดยวแบบจ�าไดวาสกปรกมาอยางไร เชน เวลาอาบน�าตองสมผสเนอตวและผมเผาทเหนยวเหมอนกะละแม ตองเหนคราบไคลด�าปนไหลปนกบน�าทงอยทกวน เปนตน

ถาไมรกายโดยความเปนของโสโครก ขณะนเราก�าลงรกายโดยความเปนธาตหรอไม? เชน เอาลมเขากตองเปลยนเปนถายลมออก ตวรอนขนเดยวกตองเยนลงหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอไปก�าหนดเอาลกษณะของกายแบบเหมารวมคลมๆไปทเดยววาเปนธาต ๔ แทนทจะเรมหดก�าหนดไปทละสวนตามล�าดบ

ถาไมรกายโดยความเปนธาต ขณะนเราก�าลงรกายโดยความเปนศพ เหนเปนธรรมดาทกายจะตองเนาเปอยผพงเหมอนศพทงหลายหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอก�าหนดจนรสกเพยงดวยระดบคดๆนกๆ รสกกลวแลวกเบนจตไปจบความกลวอยางแรง ไมพจารณาตอใหจตเกดความเปนกลาง กระทงเนาเปอยและปนไปถงกระดก

dungtrin.com

370 371

ร รร

ถาไมรอยในขอบเขตของกายเลย ขณะนเราก�าลงรอาการเสวยเวทนาเปน สข ทกข หรอเฉย อยางใดอยางหนงหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอแทนทจะ ‘ร’ ตามจรงทเกดขน กลบไปพยายามเพงใหเหนวาก�าลงรสกอยางไร โดยเฉพาะในขณะทก�าลงเฉย หากเรมตนดวยการรตวขณะก�าลงสขมากหรอทกขมาก จะไดตวอยางการรสขทกขขณะตงอยและจางหายไปงายขน

ถาไมรอยในขอบเขตของกายและเวทนาเลย ขณะนเราก�าลงรเทาทนสภาพธรรมทเกดกบจต เชน ราคะ โทสะ โมหะ เมอสภาวะนนหายไปจากจตแลวเหนความแตกตางหรอไม? ความผดพลาดทมกท�าใหเกดความสงสยคอการพยายามคนหาจต พยายามดวาจตก�าลงมรปรางหนาตาเปนอยางไร แทนทจะเรมดผานสภาพธรรมหยาบๆเสยกอน ดใหทนขณะสภาพนนตงอย และดใหเหนวาเมอสภาพนนหายไปแลวเหลออะไร

ดวยการถามตนเองตามจรงเปนขณะๆเชนน แลวเกดสตรเขามาในขอบเขตของกายใจตามแนวทางสตปฏฐาน ๔ กพงมนใจวาเรามา ‘ถกทาง’ แนแลว และความตอเนองจะเปนความกาวหนาไปเอง วดกนดวยสภาพรทพฒนาจากการตงใจก�าหนดสต แปรเปนสตรผดขนเองในขณะแหงการกระทบทเดน กระทงปฏรปเปนมหาสตอนมนคงตอเนองในทสด ขอเพยงมปจจยอดหนนมากพอตามทพระพทธองคตรสไวคอมความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได เมอจตรวมลงตงมน รเหนกายใจเหมอนของเปลา ของกลวง ของทสกแตเอาไวร และไมมกเลสเจออยในใจ กจะมนใจไดดวยขณะจตอนทรง

คณภาพนนวานของจรงแนนอน ไมใชแคหายกงขาเรองท�าถกหรอยง แตยงรวมไปถงการหายกงขาดวยวาพระธรรมของพระพทธองคนนเปนของจรงหรอของปลอม

หากเรมขนมาเราไปคาดหวงวาจะท�าใหไดสตและสมปชญญะตามมาตรฐานตงแตวนแรกๆ กจะท�าใหเกดความทอ ท�าใหเกดความสบสน ลงเลวามาถกทางหรอเปลา เพราะไมเหนวาจะเกดอะไรขนเสยท ไมสามารถปลอยวางอะไรไดสกอยาง กจะใหปลอยวางไดอยางไร ในเมอมความโลภชนดใหม อยากไดอยากด อยากมอยากเปนขนมาแทรกแซงสตรเสยแลว

ทางทถกส�าหรบการเรมตนคอคอยเปนคอยไป ยอมรบตามจรงวาถกครอบง�าอยดวยอะไรบาง มสภาพธรรมใดปรากฏใหรบาง รไดแคไหนกเอาแคนน นานทรทกดกวาไมรเสยเลย แลวคอยๆรอดการเขยบพฒนาขนเรอยๆตามวนเวลาทสงสมตามล�าดบ กระทงสามารถแกความสงสยไดแบบเบดเสรจเดดขาดเมอจตถงความนงรแจงเปนหนงเดยวในสงทก�าลงภาวนา ไมมความคดแทรกแซง เพราะความลงเลสงสยนนไมไดเกดจากอะไรอนนอกจากความคดนกนนเอง เมอไมมค�าถามกจะไมมภาระตองหาค�าตอบ เหลอแตรเสยไดนนแหละจงปลอดความสงสยสนท ใหแนใจวารเหนสงใดสงหนงก�าลงเกดขน ก�าลงดบลงตอหนาจตผรกพอ

สงสยวาเหนไตรลกษณจรงหรอไม

เมอสงเกตกายใจตามแนวทางของสตปฏฐาน ๔ ตองแนใจวาเราก�าลงตดสนกนเปนขณะๆ เอาแคปจจบน

dungtrin.com

372 373

ร รร

ทรได เหนไดเทาน อยาเหมาภาพกวางวาเราก�าลงใชชวต ‘ทงหมด’ ดวยอาการเหนไตรลกษณของกายใจหรอไม

การเหนอนจจงนน เรมตนจะเปนสตเหนสภาวะตาง เชน ลมหายใจออกตางจากลมหายใจเขา อรยาบถเดนตางจากอรยาบถนง สขตางจากทกข จตมกเลสตางจากจตปลอดจากกเลส จากนนเมอจตสงบและเหนชดเจนตอเนองมากเขา อาการนงรเงยบเชยบอยางเปนธรรมชาตจะเขาเหนกายใจแตละขณะโดยความเปนอะไรทเกดขนดบไป เหมอนของทขาดจากกนเปนทอนๆ เปนคนละชดกนชดเจน

การเหนทกขงนน เรมตนจะเปนสตเหนสภาวะทขาดจากกน เปนคนละตวกน ตอมาเมอจตมความหยงรแหลมคมยงขน กจะทราบลงไปในขณะของการรสงใดสงหนง วาสงนนๆเหมอนกบธาตธรรมอนทวไปหมด คอตงอยในสภาพอนเปนปจจบนไดชวคราวแลวตองแปรไปเปนธรรมดา

การเหนอนตตานน อาจเปนผลตามมาจากการรวาสงใดๆยอมคงสภาพไมได หรออาจเปนผลมาจากการพจารณาเหนตามจรงวาไมมสงใดสงหนงเกดขนเองลอยๆ เชน สขเวทนาจะเกดไมไดหากปราศจากผสสะ

มาตรวดหนงทพอจะชวาจตรเหนไตรลกษณจรง กคอการหยดคด เหลอแตรเงยบเชยบ มสตบรสทธผองใสเปนอนเดยวกบความเบกบานของธรรมชาตจตอนเปนอสระ หากเขาใจวาเหนไตรลกษณแตยงรสกหนก ยงคดวนวายตอเนองจากขณะของความเหนนนๆ กให

สนนษฐานวาอาจเปนการ ‘คดวาเหน’ มากกวาการเอาจตไปรไตรลกษณอยางแทจรง

สงสยวาท�าไมจตตกอยเรอย

ค�าตอบทชดเจนทสดส�าหรบความสงสยขอนคอ ‘เพราะจตเปนอนตตา’ หากเราควบคมใหมนมคณภาพคงเสนคงวาได แปลวากฎธรรมชาตขอนผดเพยนไปแลว

ตองปรบมมมองใหมใหชนะความโลภ โดยรตามจรงวาเราไมอาจสงจตวาจงพฒนาแบบกาวกระโดดเถด หรอเมอพฒนาจนดแลวระดบหนงกไมอาจสงวาจงคงสภาพอยเชนนเถด หนาทของเราคอใสเหตปจจยเขาไป ขยนภาวนาเขาไปตามหลกสตปฏฐาน ๔ กพอ จากนนอะไรจะเกดกใหมนเกด

ถาทองคาถาศกดสทธของผภาวนาคอ ‘นบหนงใหม’ บอยๆในชวงจตตก นานไปจะไดมาตรวดความกาวหนาเอง กลาวคอ ชวงตนๆของการภาวนานน เรมนบหนงทไรกวาจะถงสบไดกอดอาดเชองชายง ตอมาเมอสงสมประสบการณและพละก�าลงมากขน ในทสดเมอตองนบหนงใหม กจะกาวไปถงสบเรวขนกวาเมอครงยงเตาะแตะอยางเหนไดชด

ขอใหจ�าไวอยางขนใจวา ผภาวนาทมแตขนกบขนอยางเดยว ไมตกลงเลยนนไมม อยางไรกตาม ขอใหส�ารวจดๆดวยวาถาตกบอยนน จะเปนเหตมาจากความปลอยปละละเลย ไมส�ารวจนวรณ ไมพยายามก�าจดนวรณประเภทตางๆหรอเปลา หากพบตามจรงวาเราถกนวรณกกตวไว ไมยอมใหกาวหนาไปไหน กขนอย

dungtrin.com

374 375

ร รร

กบการตดสนใจเลอกวาจะ ‘เอาด’ หรอไม ถาเลอกเอาทางดกตองฝนทวนกระแสกนหนอย พยายามตามอบายวธก�าจดนวรณทพระพทธองคทรงประทานไวดแลวในนวรณบรรพ

วปสสนปกเลส

วปสสนปกเลส เปนบญญตใหม กลำวคอ ไมใชค�ำทพระพทธองคบญญตไวแตกเปนสงทพบกนดำษดนในวงกำรภำวนำตงแตอดตมำจนถงปจจบน และแนนอนวำจะมตอไปในอนำคตเพรำะฉะนนจงตองถอวำเปนสงมจรงกบทงสมควรทรำบชดวำทำทเชนไรจงผำนวปสสนปกเลสไปได

วปสสนปกเลส กคอกเลสอยำงหนงอนเปนผลมำจำกกำรป บตวปสสนำ สงทท�ำใหเกดกเลสชนดนกคอผลของกำรป บตวปสสนำ อยำงถกตอง ทตองเนนวำอยำงถกตองเพรำะหำกป บตไมถกกควรแยกเรยกกนใหมเปนกเลสชนดอน เชน บำงคนป บตแนวอนทไมใชสตป ฐำน (แตอำจนกวำเปนสตป ฐำน) แลวเกดนมต เกดโอภำส เกดปรำก กำรณภำยในหรอภำยนอกตำงประเภทมเสยงสำธกำรวำเปนนนเปนน อยำงนไมใชวปสสนปกเลสทวำเปนกเลสอนเกดจำกควำมรควำมเขำใจทผดพลำดตงแตกำวแรก

สภำพด และปรำก กำรณด จำกกำรป บตวปสสนำอยำงถกตองนนมอยหลำกหลำย บอยครงทท�ำใหเรำอยำกเขำขำงตวเองวำนเองคอมรรคผลหรออยำงนอยทสดกเปนตวดงเรำไวไมใหไปถงมรรคผลจรง กลำวคอ เมอเหมำสรปวำเกดปรำก กำรณดงกลำวครงหนงหมำยถงมรรคผลขนแรก เพรำะฉะนนถำเกดครบสครงเมอไหรกคอส�ำเรจอรหตตผลไมจ�ำเปนตองป บตใด ตออกนบวำเปนควำมเสยหำยหลำยประกำร ประกำรแรก เสยกบตวเองคอเลกเดน

ทำงทงทยงไมถงจดหมำยประกำรทสอง เสยกบคนอนทเรำอำจน�ำไปบอกตอใหเขำเขำใจคลำดเคลอนตำมวำนคอมรรคผล ขอเพยงป บตตำมเรำ ไดผลแบบเรำ กเปนอนวำใชเหมอนกน อกทงเมอเรำประพฤตป บตไมอยในรองในรอยของควำมเปนอรยบคคลในนยำมของพทธศำสนำ คนกจะพำกนเสอมศรทธำไปถงพระศำสนำดวย

และทตองท�ำควำมเขำใจแยกแยะอกประกำรหนง คอแงควำมละมำยกนระหวำงนวรณกบวปสสนปกเลส วปสสนปกเลสไมใชนวรณ ถำนวรณคอเครองขวำงไมใหเรมกำวไปถงททด วปส-สนปกเลสกเปนเครองลอใหผกำวมำถงททดตดกบหลงวนอยตรงนนสมยนสวนใหญใครภำวนำแลวเกดเจออะไรรำย มปรำก กำรณหลอกหลอนตำง กจะเหมำวำเปนวปสสนปกเลสเสยหมด ทงทเปนกำรปรงแตงอนเกดจำกสมถะธรรมดำ แงทตำงกนเปนขำวกบด�ำคอ นวรณจะท�ำหนำทขวำงไมใหป บต แมพยำยำมป บตกป บตอยำงเศรำหมอง ปดกนมรรคผลนพพำนในชวขณะทถกนวรณครอบง�ำนน ทวำปรำก กำรณทำงจตอนกอใหเกดวปสสน-ปกเลสเปนธรรมชำตทเกดขนแลวหลอเลยงใหเรำภำวนำไดรำบรนขน อ�ำนวยใหรเหนกำยใจเปนสภำวธรรมไดนำนและแจมชดยง จงสำมำรถเกอหนนใหถงมรรคผลนพพำนขอเพยงด�ำเนนจตใหมสตรเพอควำมปลอยวำงอยำงถกตองแทจรงอกนด

เพรำะฉะนน ถำหำกเรำเตรยมตวไวลวงหนำอยำงด กเลสจำกผลดของวปสสนำกไมเกด คอถำมแตสภำพอนเปนผลดถำยเดยวกไมควรเรยกวำเปนวปสสนปกเลสบำงคนศกษำเรองวปสสนปกเลสแลวคดไปวำนำจะเปนปรำก กำรณทมำจำกกำรนงสมำธเพรำะฉะนนหำกหลกเลยงกำรนงสมำธเสยกจะไดไมตองเกดวปส-สนปกเลสอนนนบเปนควำมเขำใจทคลำดเคลอน

เมอศกษำวปสสนปกเลสครบทกขอแลวกอำจเปนไดทจะพบควำมสอดคลองกบภำวะทตนเองก�ำลงประสบ แตหำกพบสภำพท

dungtrin.com

376 377

ร รร

ไมทรำบวำจดเขำขำยวปสสนปกเลสหรอเปลำกขอใหเทยบเคยงเอำชนดใกลทสดกบบรรดำวปสสนปกเลสเหลำน

๑)โอภำส

คอแสงสวำง ดงทแสดงไวแลววำพระพทธเจำใหเจรญอำโลกสญญำเพอแกงวงนนกจดวำเปนกำร กเหนแสงเหมอนกนแตแสงแบบอำโลกสญญำเปนสมถะคอจงใจนกใหเกดเลยทเดยวหำใชแสงอนเกดจำกงำนวปสสนำไม

ส�ำหรบโอภำสอนเปนวปสสนปกเลสนน อำจเกดขนเมอเรำเจรญกรรมฐำนบำงอยำง เชน อสภกรรมฐำน เมอเหนกำยเปนสกแตโครงกระดกฉำบเนอ รสกวำไมใชตวตนแจมชด อำจปรำก ดวงสวำงภำยในกำย เปนแสงใสกรบเยนใจ หรอบำงทเปนดวงแกวทมรศมงำมเจดจำบำงคนไปจบเขำกบนมตสวำงดงกลำวแลวเกดควำมตดใจ เพลนหลง แลวเกดควำมปรงแตงเปนพระพทธรปบำง เปนภำคใหมทซอนอยในกำยบำงพสดำรไดไมรจบอนนนคอกำรพลกออกจำกวปสสนำหลงเขำไปสกบดกของสมถะเตมตว

เมอ กภำวนำเหนแสงไดคงทแลว บำงคนนอมเขำมำทจตและเหนจตตนเองเรองแสง แมลมตำกอยในภำวะควำมเหนเชนนนไดเมอเหนของตวเองกเหนของคนอนหยงทรำบจำกควำมรภำยในวำรศมของมนษยนนแตกตำงกน และอำจแปรไปขณะคด พด ท�ำกจอนเปนกศลหรออกศลแรง เหนเชนนกท�ำใหเกดควำมเกรงบำปไดเหมอนกน แตบำงทเหนมำก แลวยดรศมกำยเปนเกณ ตดสนอะไรตออะไรหมดกชวนหลงเขำใจผดชนดเขำรกเขำพงไดงำยเหมอนกน เชน ส�ำรวจดเหนรศมตวเองบรสทธด กวน ไมเคลอนจำกควำมเปนเชนนน กพำนเขำใจวำนนคอเครองหมำยแสดงควำมเขำถงมรรคผล หรอไมกจ�ำรศมของบคคลทเชอถอกนวำเปนอรยบคคล น�ำไปเปรยบกบกลยำณชนบำงรำยแลวเหนคลำยกน กไปตดสนวำเขำเปนอรยบคคล ทงทควำมเปนอรยะนน ไมใชตดสน

กนทแสงมำกแสงนอย แสงงำมหรอแสงหมน แตเอำกนทควำมยดมนถอมนวำสงใดสงหนงเปนตวตน ซงตองดลงไปถงฐำนของจตวำ ทะล แลวหรอยงอนนเหนยำกกวำแสงมำกและตองดวยคนทผำนจดนนมำแลวจงจะสำมำรถเทยบเคยงตรวจวดกนไดดวยจตถงจต

แสงทเกดจำกจตอนทรงก�ำลงนน บำงทท�ำใหเกดควำมรควำมเหนไดสำรพดเชนแมนงอยในหองทปดไฟมดสนทกเหมอนเปดตำขน มองเหนกระจำงไปทว อยำกรซอกไหนมมใดกเปดเผยรำวกบลกขนเอำไฟฉำยสองด แถมเมอถอนสมำธไปพสจนกพบอะไรอยำงนนจรง ขอใหทรำบวำแสงอนน�ำควำมรควำมเหนชนดนอำจเกดขนขณะเจรญสมถะหรอวปสสนำกได แตแสงทเกดจำกวปสสนำจะสองใหเหนเทยงตรงชดเจนกวำ เพรำะออกมำจำกจตเองอยำงเปนธรรมชำต เปนธรรมดำของจตทอบรมปลอยวำงควำมยดมนดแลวยอมมคณภำพมควำมเปนกลำงกวำกนเยอะ

และนนเองเมอมคณภำพสงกวำกยอมเผลอตดใจไดมำกกวำทำงทดจงควรระลกวำแสงนนด ถำมไวดเขำมำภำยในกำย เพอพจำรณำใหเหนเปนป กลบำง เปนธำตบำง เปนศพบำงตำมแนวกำยำนปสสนำขนสงหำกน�ำมำใชอยำงถกทำงแลวแสงกจะไมเปนโทษตอวปสสนำแตอยำงใดเลย เพรำะกจของแสงแหงพทธปญญำทแทจรงคอไมท�ำใหเกดโมหะลมหลงอยำงเดดขำด

และเพอใหครบถวนบรบรณในเรองของแสง กควรกลำวไวณ ทนวำ แสงอนเปนปญญำขนเกดมรรคเกดผลนนมอยจรง ดงทพระพทธองคตรสไวหลำยแหงเกยวกบกำรบรรลธรรมเชนในธมม-จกกปปวตตนสตรพระวนยป กเลม๔บงลกษณะของมรรคผลคอ

ดวงตาเกดขนแลว ญาณเกดขนแลว ปญญาเกดขนแลว วชชาเกดขนแลว แสงสวางเกดขนแลว

dungtrin.com

378 379

ร รร

อนนฟงดเผน อำจเหนวำ แสงสวำง คอกำรเปรยบเปรยแตทแทเปนแสงอกชนดหนงจรง กลำวคอเมอก�ำลงปญญำแกกลำขนำดปลอยวำงรปและนำมไดนน ปญญำจะปรำก เปนธรรมชำตช�ำแรกรปนำมทหอหมจตออกไป แลวพบกบธรรมชำตทบรสทธลวน คอ นพพำน อนไมมเยอหรอใยอะไรสกนดเดยวทจะกลำวไดวำเปนลกษณะของรปหรอนำมเมอเขำถงนพพำนแลว๒-๓ขณะจต จงเกดแสงสวำงผดโพลงขนจำกควำมไมมอะไรเลย แลวจตจะตกภวงคนดหนง เมอยอนกลบสภำวะส�ำนกร จตจงเบกบำนอยำงปรำศจำกขอบเขตในกำรตรสรธรรม

เกณ วดมรรคผลจงไมใชเอำควำมส�ำคญกนทแสง เพรำะขณะของกำรถงมรรคผลนนมอะไรวเศษกวำแสงมำกเชนกำรเขำไปรธรรมชำตบรสทธคอนพพำนเปนครงแรก ซงจตจะทะลกำยใจไปรไมไดเลยหำกยงไม ทง ควำมยดวำกำยใจนเปนตวเรำและทจะทงควำมยดมนได กคอตองเจรญสตตำมแนวสตป ฐำนจนเกดก�ำลงปญญำแกกลำพอจะช�ำแรกสงบดบงควำมเหนของจตนนเอง

ผตรสรธรรมจรงดวยกำรป บตเหนผลมำตำมล�ำดบขนของสตป ฐำน ๔ จะมควำมเหนแจงในธรรมทตนบรรลแลว นคอขอแตกตำงทเปรยบเทยบไดชดเจนกบผทเกดโอภำส (รวมทงวปสสน-ปกเลสขออน )แลวเขำขำงตวเองวำเปนกำรบรรลธรรมผเกดวปส-สนปกเลสจะมควำมคลำงแคลงอยในสวนลก เพรำะไรธรรมชำตในตนเองเปนพยำนยนยนวำกำรบรรลธรรมของตนคอของจรง โดยเฉพำะอยำงยงเกยวกบควำมยดมนถอมนสงใดสงหนงเปนอตตำตวตน หำกศกษำธรรมมำดและมควำมซอหวงหลดพน กจะทรำบไดขณะส�ำรวจตนเองผำนกำรรกำย เวทนำ จต ธรรมนนเอง ผถงธรรมจรงจะไมรสกดวยซ�ำวำตนเปนอะไรหรออรยเจำขนไหน เมอเหนธรรมในตนแลวยอมรสกแคกำยใจสกแตเปนของเปลำ สกแตเปนธรรมทปรำศจำกเรำ ปรำศจำกใครไหนทงนน สวนผตดวปส-สนปกเลสจะหมนทองอยเสมอวำเปน เรำเปนอรยบคคล ซงนนคอ

ลกษณะบงชดของควำมยดมนถอมน เหนภำวะอรยบคคลอยในกำยหรอในเวทนำหรอในสภำวจตกองน

๒) ปต

คอควำมอมใจ คอควำมเบกบำนปรดำปรำโมทยอนยอดเยยม หำกใครผำนปตอนเปนองค ำนมำกอน จงจะเขำใจวำปตทเกดจำกกำรเจรญวปสสนำอยำงถกตองนน แตกตำงกนอยำงไรในแงของ ตนก�ำเนดปต

กลำวคอ ถำหำกเปนปตอนเกดจำกกำรรวมนงเดนดวงของจต เชน เ ำตำมลมหำยใจกระทงกระแสจตไมพลำนไปทำงอน แตถกดงดดใหแนบสนทกบอำรมณใหญเปนหนงเดยว เชนนนปตจะปรำก เปนควำมซำบซำนในรสวเวกของจตเอง

แตส�ำหรบปตทเกดจำกกำรพจำรณำธรรม ยกตวอยำงเชนเหนชดบอย วำควำมฟงเหมอนระลอกคลนทมจงหวะอด มจงหวะคลำย ถำเรำเ ำรเหมอนคลนลมไรตวตนพกหนง เหนแตคลนเกดเหนแตคลนดบ ไมเหนตวตนอยในระหวำงคลนควำมเกดดบเหลำนน แลวจตสงบลงตงมน เบกบำนไมมประมำณโดยปรำศจำกกำรถกถวงดวยอำรมณใด (เทยบกบองค ำนคอมปตสขโดยปรำศจำกวตกและวจำร) บงเกดปตอยำงใหญหลวงและตงมนอยนำน ตำงจำกปตสำมญทวบวำบแบบไฟไหมฟำงตำงจำกปตในภมสมถะทไมประกอบดวยปญญำเหนไตรลกษณ

ปตอนเปนวปสสนปกเลสจงท�ำใหไขวเขวหลงเขำใจไดเชนกนวำนคอมรรคผล เพรำะเบำโลงไปหมด เหลอทเหนเดนกมแตควำมปรดำปรำโมทยในธรรม เมอเขำใจเสยเชนนกจดจ�ำเฉพำะลกษณะของปตดงกลำว พยำยำมเขำหำบอย ป บตภำวนำแมเหนควำมเกดดบกเพอไปหยดไปจออยกบมหำปต ไมใชป บตโดยอำกำรสกแตรไปเรอย

dungtrin.com

380 381

ร รร

ส�ำหรบผศกษำเวทนำนปสสนำมำอยำงดจะตโจทยแตกไดไมยำก คอพจำรณำวำนคอสขเวทนำอนเกดแตสมปชญญะ เปนสขเวทนำอนไรเหยอลอแบบโลก เอำไวใหพจำรณำวำเกดขนเพรำะมเหตดบลงเพรำะขำดเหตคอเมอไหรหยดก�ำหนดสภำวธรรมกไมมสขเวทนำเชนนอก

นอกจำกนนยงอำจลดระดบคณคำของมหำปตเสยดวยกำรเทยบเคยงวำกเปนแคเวทนำชนดหนง ดกวำสขเวทนำอนเจอดวยอำมสตรงควำมประณต แตทสดแลวกสกแตเปนเวทนำอยด ไมมคำยงกวำนน เมอพจำรณำทบทวนจนเหนแจงออกมำในลกษณะประจกษรโดยสกแตเปนสภำวะอยำงแทจรง กจะรสกวำหลดจำกควำมตดใจเสยได

ขอเนนไวเปนพเศษวำ กำรพจำรณำเวทนำนน ไมใชใหท�ำลำยเวทนำ เพรำะฉะนน เมอเกดปตกอยำเหนปตเปนโทษอยำตงแงรงเกยจวำเปนอนตรำย อยำบงคบตวเองใหกระท�ำจตเปนอเบกขำเสยเดยวนน แตปลอยใหปตทรงภำวะอยำงเปนอสระตำมจรงแลวคอยเหนตำมจรงเชนกนวำปตไมเทยงปตเกดขนเพรำะเหตมและดบลงเพรำะเหตหมด

๓) ปสสทธ

คอควำมสงบกำยและจต ปกตคนเรำจะมจงหวะสบำยใจ ทรสกอยำกอยนง กำยมควำมออนสลวย และอยในภำวะพกสงบสนทนำนยงถำหำกท�ำสมำธจนกระทงจตหมดควำมฟงอนเปนเหตแหงควำมกระสบกระสำยทำงกำย เชนในอำนำปำนสตสตรคอขนทกำยสงขำรระงบกจะยงนงรำวกบแผนน�ำเรยบยำมไรลมผำน

แตควำมสงบกำยสงบใจในระดบของวปสสนำนน เลอนชนขนมำอกระดบหนง เพรำะแรงขบใหกระสบกระสำยนอยลงไปอกเชน เมอพจำรณำกำยโดยควำมเปนธำต ไมเหนควำมมตวตนเลย

เหลอแตควำมรชดวำควำมแขงในกำยกไมตำงจำกควำมแขงของวตถอนภำยนอก ควำมเอบอำบในกำยกไมตำงจำกควำมเอบอำบของของเหลวอนภำยนอก ควำมอนในกำยกไมตำงจำกควำมอนของไอรอนอนภำยนอกควำมพดไหวในกำยกไมตำงจำกควำมพดไหวของคลนลมภำยนอก ทตรงระหวำงกลำงแหงธำตทงหลำยนนเองเหลอแตธรรมชำตรวำสงทงหลำยเสมอกน หำไดมตวตนเรำเขำ หำไดมหญงมชำยตรงนนจะบงเกดควำมสงบล�ำลกอกประเภทหนงรำวกบทงโลกไมมอะไรเลยนอกจำกควำมวำงเปลำอยำงสนท

ควำมวำง ควำมสงบสนท เปนหนงในลกษณะของนพพำนจงถกเขำใจวำนนคอกำรเหนนพพำนไดเหมอนกน ทงทจรงแลวยงหำงอยมำกเนองจำกควำมสงบของนพพำนแทนนคอ สงบจำกรปนำม ทเดยวไมใชแคสงบจำกอำกำรกระสบกระสำยเทำนน

บำงคนกตดใจในสภำพจตนม นง อยำงเชนเปนผช�ำนำญในกำรพจำรณำโทสะวำเกดขนแลวยอมดบลง รอนแลวยอมกลบเยนเปนธรรมดำ กระทงพ นำตวเองเปนคนอำรมณเยน และตงจตไวทสภำพอนเยนนน เมอเกดอำรมณกระทบใด กจะนอมนกโดยอตโนมตวำเยนดกวำรอน อยำงนแมเหนควำมเกดดบของสภำวธรรมเชนโทสะจรง กไมใชควำมเหนดวยสตอยำงเปนกลำงทวำเจออยดวยควำมตดใจสภำพทเหนวำดกวำ ประณตกวำโทสะเรยกวำยง ตดด จงไมหลดจำกควำมยดมนถอมนเดดขำด

เรำจะหลดจำกควำมตดใจปสสทธไดกดวยกำรพจำรณำวำเปนสขเวทนำชนดหนงเชนเดยวกบทกลำวแลวในขอกอน

๔) สข

คอควำมสบำยกำยสบำยจต ส�ำหรบงำนสมถะนน เรำอำจสงบลกซง รสกถงกระแสสขทแผขยำยออกกวำงขวำงรำวกบเหนอกระนำบขอบฟำหนงในนครเทวดำ ควำมสขอนเกดจำกจตตงมนนน

dungtrin.com

382 383

ร รร

ยงเลกนอย เมอเทยบกบสขทเกดขนจำกกำรทจตเรมเปนอสระจำกควำมยดมนถอมนวำสงใดสงหนงเปนตวเปนตน

เปรยบไปเหมอนนกโทษทผคมเขำปลอยใหออกมำสดอำกำศนอกกรงขงบำงเปนบำงเวลำ ยอมเกดควำมชนใจกบอสรภำพเลกนอย นน แตหำกใกลวนเขำปลอยออกมำสดกลนอสรภำพถำวรนอกก�ำแพงคก ยอมเกดควำมชนใจชนดกระตอรอรนมำกขนเปนพเศษ

ควำมสขชนดนเอง เมอเกดขนแลวท�ำใหเขำใจผดได หำกเปนโลกของรปธรรมเชนทอปมำเหมอนคนคกนนกยงไดสตรงำยวำเรำแคดใจเพรำะก�ำลงจะพนโทษ ยงไมไดพนโทษจรงแตอยำงใดทวำเมอเปนโลกของนำมธรรมเมอจตเรมเปนอสระมองอะไรไมนำยดมนถอมนไปหมด เกดควำมสขจำกกำรแตะ ตอง รสอสระเชนนนแลวกนกวำนเองมรรคผล ทงทจรงกแคสขจำกกำรป บตอยำงหนง ซงจะหลดจำกควำมตดสขชนดนได กดวยกำรพจำรณำโดยควำมเปนเวทนำเหมอนกบขอกอน

๕) ญาณะ

คอควำมร หมำยถงควำมหยงเขำไปเหนธำตเหนธรรมตำงทงภำยในและภำยนอกตำมจรง เชน รกำยวำสกแตเปนธำต ธำตนนประชมประกอบกนอยเพรำะยงมวญญำณครอง เมอเกดผสสะกระทบใด ขนกยอมเปนทมำของเวทนำ เปนสขบำง เปนทกขบำงตำมเหตปจจยของผสสะนน หำตวตนใด ในธำตและเวทนำอนเกดจำกธำตไมได

ควำมรแจงแทงตลอดกบควำมปลอยวำงนน อำจมำดวยกนกได หรออำจแยกเปนตำงหำกจำกกนกได บำงคนเขำ ำนไดเปนปกต กจะมจตทตงมน เหนอะไรละเอยดลกซงไปหมด เชนพอพจำรณำกำยโดยควำมเปนธำต ใชจตอนสงบนนจดแสงขนใน

ภำยในเหมอนคนเปดสวทชไฟหอง เหนกำยกระจำงตลอดทวตอนแรกกพจำรณำโดยสกแตเปนวตถใหรใหดวำเหมอนกบวตถอนนอกตว แตพอท�ำ ไป เกดควำมเหนกลไกในกำยละเอยดออนซบซอนขนมำ จตกเปลยนจำกอำกำรสกแตดโดยควำมเปนธำต แลนเรอยไปดดวยควำมสนใจวำกำยท�ำงำนอยำงไร เรำเปนโรคอะไรอยบำงมควำมผดปกตทจดไหนต�ำแหนงใด บำงทกถงขนรวำมอำกำรทำงกำยแบบนเพรำะถกคมอยดวยวบำกกรรมประเภทใด นกคอกลำยเปนควำมรของเรำ รำงกำยของเรำเสยแลว จตทยงมกเลสแ งยอมเผลอไปไหวไมทน

และเมอเพลดเพลนกบควำมหยงรพเศษทเกดขน จะเอำลกษณะรแบบสกแตเหนมำแตไหนในทสดกหลงคนหลงควำหลงสะสมควำมร ไมแตกตำงจำกนกวทยำศำสตรในโลก กบทงเกดอตตำทยงกวำนกวทยำศำสตรตรงควำม รจรง เหนอกวำคนอน

เพอจะหลดจำกควำมยดตดใจในญำณหยงร ตองอำศยปญญำทบทวนอยำงเดยว วำเรำมำอยในเสนทำงนมงหมำยอะไรควำมรแบบสงสมหรอควำมรเพอปลอยวำงถำเพอควำมรแบบสงสมนน เรำเกดตำยไดอกอนนตชำตกสงสมไปอกไมสนท�ำจตใหอยในลกษณะกวำนเกบไปเรอย แตถำควำมรเพอปลอยวำง เรำทนทกขทรมำนอกเดยวเดยวกจบ เพยงท�ำจตใหอยในลกษณะ สกแตรวำเกดดบสกแตรวำไมใชตวตน

แมแตควำมรเพรำะจ�ำกบควำมรเพรำะหยงทรำบ กแคภำวะอะไรอยำงหนง เรำหวงภำวะอะไรอยำงนนไวเพยงหนงเดยว กตองแลกแลวกบกำรเวยนวำยตำยเกดกนอกกลบกลำยเปนควำม ไมร ไดอกเมอหมดจำกอตภำพนเพรำะฉะนนรมำกแคไหนกไรคำถำไมจบถำไมปดประตลำขำดจำกเสนทำงสำยทกขเสย

๖) อธโมกข

dungtrin.com

384 385

ร รร

คอควำมนอมใจเชอ ส�ำหรบควำมนอมใจเชออนเปนผลจำกวปสสนำนน พสดำรหลำกหลำยไดมำกนก คลำยกบเมอครงยงคดนกปกตใครพดอะไรมำหรออย คดอำนพดจำอะไรออกไปกอำจเกดอำกำรทกทกเขำไดวำควำมจรงตองเปนอยำงน หลกกำรทถกตองเปนอยำงนน

ปรำก กำรณทำงสมถะและวปสสนำนน มมำกมำยจนจำระไนกนไมหมดโดยเฉพำะส�ำหรบผทมอตตำใหญอยกอนอยำกไดชอวำเปนผมบญบรรลธรรมเรวเมอเกดอะไรเพยงเลก นอย กพรอมจะนอมใจเชอวำใชมรรคผลเรำเปนผมบญญำธกำรมหำศำล

บำงครงจตกส�ำแดงควำมมหศจรรย หลำยคนเกดประสบกำรณใกลเคยงกบมรรคผลจรง เชน ด�ำเนนจตรควำมเกดดบกระทงเหนควำมวำง หรอเกดแสงลกโพลง แถมเกดเสยงบอกส�ำทบซ�ำอกวำใชแลวนนคอมรรคผล

หำกเปนผป บตทซอตอควำมพนทกขอยำงแทจรง กจ�ำเปนตองวำงอเบกขำตอทกปรำก กำรณทเกดขน แลวพจำรณำ หลกฐำน ทมในตนเอง เลงกนเขำมำทสภำวจตอยำไปดเฉพำะทวำเกดนมตเกดปรำก กำรณใด ขนแลว

ธรรมชำตของผถงธรรมนนเมอก�ำหนดสตรเขำมำในกำยจะเปนกลำงงำย เหนกำยโดยควำมเปนเปลอก เหนเปลอกนนไมใชตวตนทนท เหมอนกำยสกแตเปนกอนหนหรอเปนแมน�ำทถกดโดยสำยตำเปลำ ปรำศจำกมำนบง ปรำศจำกควำมคดยดมนวำนเทยงนของเรำ

ถดจำกนน เมอไลพจำรณำมำทเวทนำ จตกจะเปนกลำงงำยเชนกนคอสกแตเหนเวทนำเปนเพยงสงฉำบทำจตไมรสกวำเวทนำเปนตวตนเหมอนเวทนำสกแตเปนฟองในแมน�ำทมคำเพยงใหเหนวำเกดแลวตองดบลงเปนธรรมดำ

ถดจำกนน เมอไลพจำรณำมำทสภำวจต กจะเกดควำมร

เปนกลำง คอสกแตเหนสภำวจตในปจจบนนนเปนเพยงธรรมชำตร เปนเพยงธรรมชำตชนดหนงและเมอตงนงอยในสภำพเปนกลำงไมยดมนถอมนอะไรทงสวนของกำยและสวนของใจวำเปนตวตนยอมช�ำแรกผำนควำมครอบง�ำของกำยใจ เหนธรรมชำตบรสทธอนพนจำกลกษณะของรปเชนกำยพนจำกลกษณะของนำมเชนใจซงกคอนพพำน

เมอสำมำรถทบทวนเขำสสภำพรนพพำนเปนปกต ยอมยนยนใหกบตนเองวำนไมใชเพยงควำมนอมใจเชอปรำก กำรณทำงจตชวครชวครำว แตเปนลกษณะประจกษแจงวำกำยใจไมใชตวตนและมธรรมชำตอกชนดหนงตำงหำกออกไป เปนธรรมชำตทสงบจำกรปนำมเปนธรรมชำตตำงหำกจำกกำยเวทนำและจต

๗) ปคคาหะ

คอควำมเพยรทพอด ในชวงแรกของกำรป บต ผภำวนำมกไมสำมำรถประมำณตวเองวำเทำนเพยรก�ำลงเหมำะ เทำนเพยรเกนไป เทำนยอหยอนควำมเพยรแลว จะรกเมอเกดอำกำรตอบสนองออกมำอยำงใดอยำงหนงจำกกำยหรอจต เชน เหนดเหนอยออนเพลยรำวกบไปรบทพจบศกทไหนมำ หรอจตตกหมนหมองขำดก�ำลงในกำรก�ำหนดรเขำมำในขอบเขตของกำยใจอยำงสนเชง

ตอเมอเกดควำมเคยชนทจะป บตมำกขน รจงหวะจะโคนวำตรงนควรก�ำหนดสต ตรงนควรประคองสต ตรงนควรปลอยใหสตเดนเอง ตรงนควรปลอยใหพกหยอนสตลงบำง กจะเกดดลใหมพำกเพยรอยำงพอดบพอดกระทงรสกเหมอนไมไดป บตสตท�ำงำนเองเปนอตโนมต ท�ำใหไมเหนอย แตกยงคงสตรสม�ำเสมอดรำวกบไมขำดตอน เพยงแคหยอนหนอย แลวกลบตงพอดขนมำสลบกนเทำนน

ลกษณะควำมเพยรทพอดยอมท�ำใหกำรป บตเปนทสบำย

dungtrin.com

386 387

ร รร

สลบเปลยนจำกรกำยมำรเวทนำ สลบจำกรเวทนำมำรจต สลบจำกรจตกลบมำรกำยใหม แมควำมเหมอควำมเผลอกไมนำรงเกยจเพรำะเหมอทกรท ท�ำไดแคไหนเอำแคนน ไมเหลอควำมกงวลวำท�ำมำกไปหรอนอยไป ไมโลภหวงมรรคผลวำเมอใดจะไดเสยท ทกอยำงพอดอยทควำมเพยรอนตอเนองนน

ควำมเพยรทพอดนเองอำจกลำยเปนควำมไมพอด คอแปรเปนควำมเคยชนไป ทกอยำงเหมอนลงตวหมดแลวในแตละขณะของชวตประจ�ำวน ทำงทเหมำะควรคอ ถำถงจดของควำมรสกวำย�ำอยกบทมำนำนโดยไมกำวหนำกวำนนเสยท กนำจะพจำรณำวำเรำจะอดก�ำลงสมถะเพมเสยหนอยดไหม (เชน เพมเวลำ และท�ำำนขนทยงไมเกดใหเกด) หรอพจำรณำวำแงมมของกำย เวทนำ

จต ธรรมอนใดทยงไมไดด ควรดใหครบวงจรตำมแนวทำงของพระพทธองคเสยทหรอยง (เชน กำรดควำมเคลอนไหวอนละเอยดออนในจตโดยควำมเปนสญญำสงขำรดงจะกลำวในบทถดไป)

ขอใหเขำใจวำ ควำมเพยรทพอดจรง ในวปสสนำนน ไมใชขอเสยแตอำจเปนขอทเรำไดเวลำพจำรณำทบทวนวำยงมสงใดขำดไปบำงกจะเปนโอกำสเสรมใหเตมเสย

๘) อปฏฐาน

คอควำมมสตชด เมอเลอกก�ำหนดลงไปตรงไหนระหวำงกำย เวทนำจตธรรมตรงนนกจะชดยงกวำชดกบทงมควำมคงทสงมควำมเลอะเลอนเพยงนอยสตเหมอนหมนไปตำมสถำนกำรณโดยอตโนมตเนองจำกรทวพรอมกวำงขวำงเปนปกตแทบตลอดเวลำสภำพเชนนนเบยดใหนวรณตกไปหมด หรอแมควำมรสกในตวตนกเหมอนดบสนทเปนเวลำตอเนองยำวนำนอนนกอำจท�ำใหไพลไปนกถงคณสมบตของจตพระอรหนตไดเหมอนกน

ควำมจรงแลว สตอนแจมชดของพระอรหนตนน คอทำนไม

พลำดหลงยดสงใดสงหนงเปนตวเปนตนอกเลยจะขำงในกตำมขำงนอกกตำม ทอยมตนกตำม ทอยมตอนกตำม อดตกตำม อนำคตกตำม ปจจบนขณะของทำนคอควำมเปนอสระแทจรงของจต จตมควำมรอยำงเปนไปเองวำทเขำมำกระทบเปนขณะ นน หำใชตวตนอนควรทกทกวำเทยง ฉะนน จตอนเปนอสระของทำนจงปรำศจำกทกขทำงใจเขำมำเบยดเบยนอยำงสนเชง

เมอเกดสตชดนนนบวำประเสรฐ แตทำงทดควรพจำรณำอยำงแยบคำยวำใจเรำยงไมปลอดจำกทกขเรำยงมทกขทำงใจไดยงตำงจำกพระอรหนตทำน เมอพจำรณำเชนนกจะไมมวหลงยดวำสตชดเปนของดทสด กบทงไมหลงนกตตนเสมอพระผรแจงแทงตลอดแลว

๙) อเบกขา คอควำมวำงจตเปนกลำง เมอป บตจนเหนกำย เวทนำจตธรรมของตนเองโดยควำมเปนของเกดดบมำกเขำจตกสมผสรควำมเปนกำย เวทนำ จต ธรรม ของผอนในโลกโดยควำมเปนของเกดดบเชนกน

ทตรงนน เมอจตรเขำมำในขอบเขตกำยใจในตน กอำจรสกเฉย เหมอนเขำมำสงสในหนกระบอกกลวง เมอจตรออกไปในขอบเขตกำยใจคนอน กเหมอนวำงไปหมด ไมมน�ำหนกเปนป กรยำตอบโตเรองกระทบใด เลย โลกปรำก เหมอนของวำงของกลวงอยำงแทจรง

ถำสกแตเฉย เปนกลำงรตำมจรงไปกไมมปญหำอะไรควรใหเปนเชนนน ปญหำจะเกดกเมอเรำหลงนกวำเปนมรรคผล แลวกจะเลอกแชอยกบควำมวำงเฉยนน พำนจะเลกก�ำหนดรกำยใจโดยควำมเปนสตป ฐำน คอกระทบอะไรปบจตจะตดเขำสควำมวำงเฉย แบบนน ทนทอนนกแกควำมเขำใจไดโดยก�ำหนดสตรเขำมำในอเบกขำนนตรง รโดยควำมเปนเวทนำชนดหนง พจำรณำวำในภำวะอเบกขำดงกลำว มควำมหลงยดวำนคอมรรคผล ของเรำ

dungtrin.com

388 389

ร รร

แทรกอยหรอไม พจำรณำบอย เขำกเกดควำมกระจำงแจงเหนจรงไปเองและหลดออกจำกควำมหลงตดไปเอง

๑๐) นกนต

คอควำมพอใจตววปสสนปกเลสนอำจเกดขนพรอมกบวปส-สนปกเลสทกตวหรออำจเกดขณะทเหนสภำวธรรมแคนด หนอย ยงไมทนเกดผลดมำกนก

บำงคนนน แคสงสยธรรมะสกขอแลวไดค�ำตอบทำงวำจำเทำนกเกดควำมพอใจยง ส�ำคญวำเหนสจจะ เขำถงสภำวธรรมอนละเอยดแลว หำกมนสยตดตวเชนนไวแตแรก เมอประสบพบเหนกำย เวทนำ จต ธรรม โดยควำมเปนของเกดดบเพยงเลกนอย กยงพอใจ ถงใจ เขำใจวำตวเองไดสงทตองกำรอยำงถองแทแลวประเสรฐกวำผอนแลวไดชอวำคมชวตไมเสยชำตเกดแลว

ตวควำมพอใจนนหำกพจำรณำจะเหนวำยงเกลอกกลวอยกบอตตำวำเรำดอตตำวำเรำเยยมบำงทเปนอตตำละเอยดไมตองกำรใหคนอนเขำรวำเรำเกงแตกตองนบเปนอตตำอยดเพรำะควำม ไดสงทหวง นนยอมผกอยกบควำมหมำยครอบครองควำมหมำยของสมบต จตจงไมเปนกลำงจรงและสะดดหยดอยกบควำมพอใจ เลกคดท�ำควำมเพยรเพอเหนอนจจงทกขงอนตตำกนตอเสยแลว

นกนตอำจเกดขนเปนหวง แบบเปนตวสะดดบนเสนทำงนำน ครง หรออำจเกดขนถ เหมอนก�ำแพงขวำงไปเลย ขอใหสงเกตวำ ถำมควำมพอใจมำกขนเมอไหร เมอนนเรำจะลมดอะไรหมดแตปกเขำหลงอยกบควำมพอใจนนอยำงถอนไมขนแทน

วธแกคอ ตองพจำรณำวำนกนตจดเปน ควำมหลง หรอโมหะชนดหนง หมนสงเกตบอย ยำมเกดนกนตขนมำ ดอำกำรทจตจมเขำไปหรอแชอยกบภำวะเชนนนและสงเกตวำเมอ รตว วำก�ำลงเกดควำมพอใจยงยวดกจะปรำก ลกษณะของสต ถอนตวเขำ

สควำมเปนกลำง ยงเหนมำกนกนตกยง อลง กระทงเกดแลวหำยทนทแบบถกเหนเปนอนจจงไมสำมำรถครอบง�ำสตเรำไดอก

โดยทวไปแลว ถำหำกท�ำสมถะและวปสสนำตำมแนวทพระพทธองคปทำงไวมำก กจะปองกนควำมเขำใจผดไดแตตนมอเชนเจรญอำโลกสญญำจนรจกแสงแบบสมถะไวหรอท�ำอำกำสกสณจนรจกควำมวำงแบบอำกำศไวกคงไมหลงยดมนถอมนในแสงหรอควำมวำงทอำจปบปบเกดขนวำเปนนพพำนเปนกำรบรรลมรรคผล

อยำงไรกตำม เพยงท�ำควำมเขำใจเกยวกบวปสสนปกเลสไวอยำงน กนบวำเปนเกรำะปองกนควำมเขำใจผดไดอยำงแขงแรงแลวชนหนง กบทงเปนเกณ ประเมนตนเองได ตอบขอลงเลสงสยของตนเองไดวำป บตกำวหนำมำจน หลงวน อยกบสงใดสงหนงหรอไม ถำกำวขำมผำนวปสสนปกเลสไดครบทกขอ กจะท�ำใหจตมคณภำพสงขนเรอย เขยบใกลเปำหมำยปลำยทำงยงขนเรอย ไปดวย

แนวทางแกผลขางเคยงจากการภาวนา

เมอจตรวมลงตงมนเปนหนงนน สงทเกดขนเปนธรรมดำคอปรำก กำรณตำง ทเรำไมอำจคำดหมำย บำงคนป บตมำตรงทำงกไมเกดอะไรพสดำรขนเลย ไมแมแตจะเหนนมตลอใจ แตบำงคนป บตมำตรงทำงเหมอนกน ทวำขยนเหนโนนเหนน หรอเกดปรำก กำรณแปลกประหลำด อนนกอยำวำกน เปนทำงเฉพำะตวของแตละคน ท�ำนองเดยวกบควำม นทหำมกนไมได บำงคน นมำก บำงคน นนอย โครงสรำงจตใจแตละคนตำงกน อยำดวนปรกปร�ำตวเองหรอคนอนเมอพบประสบกำรณพสดำรวำท�ำผดพลำด ขอใหเตรยมพรอมทจะเผชญกบอำกำรอนไมคำดหมำยไวดกวำ

ทรวบรวมไวตอไปนไมจ�ำเปนตองเกดขนเสมอไป แตละ

dungtrin.com

390 391

ร รร

คนอำจพบปญหำเพยงขอเดยวหรอหลำยขอ หรออำจพบปญหำทผดแผกแตกตำงไปจำกนอก กอยำไดรอนใจ ขอใหเชอมนวำถำเรำท�ำสตป ฐำน ๔ ถกทำงจรง รเหนอยในขอบเขตของกำยใจโดยควำมเปนไตรลกษณ ไมมควำมมงหวงอน ไมมควำมเครงเครยดไมมควำมคำดหมำยใหสมฤทธผลประกำรใดประกำรหนงแบบดวนได กจะไมพบอนตรำยใด เลย เพรำะกรรมฐำนทถกตองนน ยงท�ำจะยงผอนคลำยสบำยใจ เนอตวเบำโลง ปลอยวำงทงของทเปนภำยในและภำยนอกไดเหมอนเกรำะเหลกทถกถอดออกจำกตวทละชนทละอน

ส�ำหรบผทรตววำจตปรงแตงงำย กขอแนะน�ำใหอำนเฉพำะขอปญหำทเกดขนแลวกบตวเอง ไมจ�ำเปนตองอำนขอปญหำอน เพรำะอำจท�ำใหคดมำก จตจดจอกบปญหำแบบหนง แลวเลยนอำกำรขนมำ หลกครอบจกรวำลอนสำมำรถแกไขปญหำทไมเคยพบมำกอนมใหทองแมน ไวในใจ ๓ อยำงคอ สกแตร อยำกลวอยำสงสย แลวทกอยำงจะคลคลำยไปในทำงทดเอง ขอใหเชอมนวำอำกำรหรอปรำก กำรณทงหลำยเปนผลมำจำกก�ำลงของจตฉะนนถำจตอยในภำวะเปนกลำงทสดกจะมกำรใชก�ำลงเพอรกษำดลยภำพระหวำงกำยใจใหเปนปกต ไมใชใหยงปนปวนเตลดไกลหนกเขำไปใหญ

ความเครยด

ควำมเครยดทเกดจำกกำรเพงภำวนำแรงเกนไปจะเหมอนกบควำมเครยดชนดอน ในชวตประจ�ำวนหลำยประกำร เชน มควำมตงตำมเนอตวบำงสวนมควำมเคนในใจจนรสกแนนเปนกอน

แตควำมเครยดทเกดจำกกำรเพงภำวนำแรงเกนพอดนนบำงทอำจใหผลเสยยงกวำควำมเครยดอนเกดจำกปญหำในชวตประจ�ำวนไดมำก เพรำะเมอตดนสยเพงอยำงใดอยำงหนงแลวกมก

กระหน�ำซ�ำทเดมไปเรอย เนองจำกรปแบบกำรภำวนำมกวนเวยนกบทเกำอำรมณแบบเดมผลทออกมำจงปรำก ทงทำงกำยและทำงจต มนกภำวนำจ�ำนวนไมนอยเลกป บตไปกเพรำะกลวอำกำรจะลกลำมเกนแก

ควำมเครยดทเกดจำกกำรเพงผดสวนนน บำงทออกมำเดนเลนชมนกชมไมเสยหนอยกหำยได แตบำงคนอำกำรหนกหนอยคอเกดควำมเครยดคำงคำ มอำกำรปวดเสยว หรอหนกกวำนนคลำยชกกระตกแบบออน ทงน เนองจำกก�ำหนดจตผดพลำดมำนำนไมเปนไปเพอพนทกขพนกเลสไมด�ำเนนตำมมำตรฐำนสกแตรควำมเกดดบในกำยใจแบบสตป ฐำน ๔ หรอบำงทเขำใจแนวคดเกยวกบสตป ฐำน๔ทกอยำงดหมดแลวแตเกดควำมโลภดวนไดอยำกเอำมรรคผลเรว ป บตมำพกหนงไดผลนดหนอยแลวลมจดมงหมำยลมหลกกำรเดมแทนทจะก�ำหนดสตรอยำงเปนธรรมชำตกลบขะมกเขมนเพงเอำ แบบจะท�ำควำมสวำงโพลงใหเกดภำยในวนนพรงน

บำงทวนหนงป บตไดผล จตนงเงยบประณตยง แตอกวนจตตก ไมสำมำรถท�ำส�ำเรจอยำงเคย ก นดนทรงบบบงคบจะเอำผลแบบเดม ประเภทนมโอกำสสงทจะเพงแรงเสยจนหนกไปทงตวเพรำะนกภำวนำทยงรจกโทษของควำมโลภนอยนนพอรตววำสภำวจตทตองกำรหำยไปกจะเกดควำมกงวลทรนทรำยและยงเปนปจจยใหหำทำงกลบไมเจอ

บำงทอบำยทไดผลส�ำหรบคนหนงกอำจกลำยเปนอบำยทสงผลเสยส�ำหรบอกคนหนงเชนบำงคนจบควำมรสกออกมำจำกกลำงอกไดแตอกคนพอลองจบบำงกลำยเปนเพงกดเขำมำในอกจกแลวจกอกกยงขดขน นท�ำตอ

บำงคนพยำยำมเคลอนไหวชำมำก เพอใหรเทำทนอำกำรแต นก�ำลงสตตวเองเกนไปกลำยเปนสงสมควำมเครยดไวในกลำมเนอและจตใจทบทวยง ขนทกวน หรอบำงคนท�ำเปนตรงกนขำมท

dungtrin.com

392 393

ร รร

เดยวคอพยำยำมเดนเรวมำก เพอใหเกดควำมตนตวแทนทจะตนตวกลบกลำยเปนเครองรอนจตกระดำงฟงซำนโลภอยำกสงบหรอโลภอยำกไดมรรคผลยงขนไปอก เพรำะอำกำรเดนแบบเรงนนจะไปในทศเดยวกนกบควำมโลภ พงหำเปำหมำยอนรออยไกล เบองหนำ

ทำงแกเบองตนคอ ท�ำอยำงไรแลวเครยด ใหท�ำเปนตรงกนขำม หรอฉกทำงออกไปบำง เชน ถำเพงกลำงอกแลวเครยด กใหหำเครองกระทบมำแทนท ประเภทออกไปวงใหเทำกระทบพนถ หรออำจจะมองออกนอกขอบเขตของกำยไปเลยเงยหนำแลมองฟำกวำงบอย ทอดตำออกไปใหไกลจนเจอควำมรสกสบำยภำยในอยำงตอเนอง หรอถำเดนชำแลวเครยดกปรบอตรำเรวใหเพมขนเดนเรวแลวเครยดกปรบอตรำเรวใหลดลง

นอกจำกน ยงอำจใชอบำยปรงจตใหเขำทอกอยำง คอใหทอดตำไปขำงหนำตรง ยงทอดไกลไดเทำไหรยงดจบมองอะไรสกอยำงนง ประมำณสบวนำทจงปดเปลอกตำลงโดยทสำยตำยงทอดจบต�ำแหนงเดมอยำหลกหลกจำกนนเอำมอขำงถนดจบศรษะไวใหปลำยนวกลำงจรดอยกบกลำงทำยทอยขยบนวกลำงนนเคำะปอกไมชำไมเรว ไมแรงไมเบำ เพอใหจตไปจออยตรงนนสบำย และส�ำคญทสดคอสำยตำยงทอดตรงไปเบองหนำเหมอนเดม โฟกสนงอยกบต�ำแหนงเดม ระวงอยำใหสวนใดสวนหนงเกรง จะเกดควำมรบรเปนกลำง ขนในภำยใน

และหำกเมอยกเปลยนนว เชนแทนนวกลำงดวยนวชท�ำสกพกจนเกดควำมสบำยและรสกผอนคลำยทงรำงกำยและจตใจ เมอสงเกตออกวำวำงจตอยำงไรจงอยในควำมสบำยพอด กสำมำรถน�ำจตแบบนนมำใชภำวนำตอหำกภำวนำแลวเครยดอกกสลบมำเคำะอก ตำมล�ำดบขนดงกลำวแลวน จะพบวำจตอยในดลดขนเรอย และตงมนตอเนองกวำเดมมำกโดยทวไปจะสำมำรถแกควำมเครยดผดปกตทเกดจำกกำรภำวนำไดครอบจกรวำล ไมวำจะเปนตงขมบ

จกแนนหนำอก หวหมน และอน เนองจำกกำรทอดตำตรงท�ำใหจตเปดกวำงไมหมกมน กำรเอำสตไปจอทจดกระทบทำยทอยท�ำใหไมเพงเลง เมอไดดลกนระหวำงจตเปดแบบไมเพงเลงจงใหผลเปนควำมตงอยตรงกลำง

กำรปรบจตใหเขำทนนเปนไปไดอกหลำยแนวทำง แตหำกฉลำดท�ำควำมสบำยในสมำธเสยแตแรกกจะไดไมตองตำมแกกนทหลง เรยกวำ กนไวดกวำแก แตถำทงกนทงแกแลวไมหำย กอยำกแนะน�ำใหลองท�ำทำนรกษำศลขนอกฤษ เพรำะอำจเกยวเนองกบวบำกกรรมเกำทตำมมำใหผลได

อาการตาแขงคางนอนไมหลบ

ขอนมกเกดขนกบผเรมหดนงสมำธไดไมนำนแลวตนตวมำกเกนไปคอกำยเกรงจตแขงทำงออกคอใหกำยผอนคลำยและจตนมนวลลง

วธงำย ทจะใหกำยผอนคลำยคออยำไปสนใจวำจะไดหลบเมอไรเพรำะนนเปนเรองของอนำคตใหดงสตมำอยกบปจจบนเรมจำกส�ำรวจดทละจดวำ ำเทำผอนคลำยหรองม ำมอผอนคลำยหรอก�ำเกรงใบหนำผอนคลำยหรอขมวดตงกำรส�ำรวจแตละครงคอกำรคลำยออกของจดส�ำคญตำง บนรำงกำย

แตสงทจะพบ อนไดแกควำมผอนคลำยนน ไมคลำยจรงไดนำนนก อนนเรำกหวนกลบมำสงเกตใหม ส�ำรวจใหมทละจด โดยไมสนใจวำในทสดจะผอนคลำยเตมทเมอใด สนใจแตจะสงเกตไปเรอย เพยงเทำนกจะเกดควำมสขสงบทำงกำย มผลใหใจเปนสขระดบหนง

หำกใจยงคงคำงควำมกงวล กใหยอมรบตำมจรงไป เหนควำมอยำกหลบวำผดขนมำเปนระลอกโดยไมมใครเชอเชญ กระทง

dungtrin.com

394 395

ร รร

รสกวำควำมกงวลหรอควำมอยำกหลบเปนแคคลนรบกวนทเรำไมตองใสใจกได

หำกเคยผำนกำร กแผเมตตำมำกอำจนอนแผเมตตำไปเลยในทสดจะหลบลงไปดวยรำงกำยทผอนคลำย และจตใจทแผผำยแบบเมตตำไดในทสด

เหนบชาและอาการเคลอนไหวไมได

เมอนงสมำธนำน ปญหำททกคนตองประสบคอควำมเมอยหรอเหนบกนขำ เขำแขงกอนอนขอใหเหนเปนเรองธรรมดำถำนงขดสมำธส�ำหรบผเรม กนงสมำธทสงอำยแลวควรนงเกำอจะดกวำนงขดสมำธแตส�ำหรบผเรม กทยงอยในวยหนมสำวกนำจะลองนงตำมแบบมำตรฐำนดบำง

หำกจตนง เกดปตสข กอำจสะทอนไดอยำงหนงวำทงกำยและจตไมเครยด ไมมสวนไหนทกด กลำวคอหนำตง คอและหลงตรงแบบสบำยไดดลพอด ไมโนมมำขำงหนำ (ซงจะท�ำใหน�ำหนกตวกดลงทขำมำกกวำกำรนงหลงตรง)เพรำะฉะนนจบจำกจดนเรำควรเรมนงอยำงทส�ำรวจแลววำ เขำทเขำทำงด เมอเรมด กจะแกปญหำไปไดกวำครง

อยำงไรกตำม แมจะนงถกตองหรอประสบควำมส�ำเรจ พบควำมนงและปตสข ธรรมชำตของเขำทงอนำนกอำจท�ำใหเมอยหรอเปนเหนบไดอยด ดงนน สงทควร กเปนนสยคอเมอนงสมำธนำนเทำใด กควรลกขนเดนจงกรมอยำงนอยนำนเทำนน นอกจำกเปนกำร กภำวนำใหตนรทงขณะนงและขณะเคลอนไหวใหครบสตรแลว ยงชวยใหกำยไดผอนคลำยควำมแขงคำง อยำงทเขำเรยกวำเปนกำรยดเสนยดสำยดวย

หำกจตนงแบบกระดำง ขำดควำมนมนวล กำยหนกเหมอน

ขยบเขยอนไมไดกอยำตกใจ ขอใหวำงอเบกขำ หำยใจออกดวยควำมคดวำเรำระบำยควำมหนกออกไป หำยใจเขำดวยควำมคดวำเรำน�ำควำมเบำเขำมำ เพยงแคสองสำมระลอกกองลมกจะเหมอนกำยหลดจำกลอกทงนกเพรำะจตยกเลกอำกำรเพงหนกผด นนเองโดยเฉพำะอยำงยงถำกำยเรมหนกแลวเปนกงวลกบควำมหนกนนกเทำกบเอำจตไปจอกบสภำวะหนก เลยท�ำใหเกดกำรเพมเหตปจจยของควำมหนกไปโดยปรยำย

ความคน

เมอท�ำสมำธไดถงจดหนง หลำยคนเกดอำกำรคนขนตำมใบหนำยบยบคลำยมแมลงไต หรออำจคนตำมเนอตว และเปนทกครงจนร�ำคำญ เพรำะไมใชอำกำรคนตำมปกต แตคลำยมแมลงไตอยจรง

ถำคดอยำงไมใสใจนกจะมองเปนควำมคนธรรมดำทวไปกไดแตมมตของอำจำรยสมำธบำงทำนเกยวกบเรองนอย เชน กลำววำสมำธเปนของสงอยำงหนง หำกเรำรกษำศลไมสะอำดบรสทธ กจะเกดควำมคนขนได เพรำะเอำภำวะสะอำดไปเกลอกกลวกบภำวะสกปรก บำงทำนกวำกำรท�ำสมำธเหมอนขดเอำวบำกเกำ ขนมำชดใชในทำงออมคอใหเกดควำมคนคะเยอเสยแลวกถอวำหำยกนบำงคนอำจเกดอำกำรแปลก เชนจกเสยดทองปวดแสบปวดรอนตำมเนอตวหรอปวดศรษะอยำงแรงแลวระลกไดชดวำเคยท�ำกรรมบำงอยำงไว โดยปรำก ใหเหนเปนนมตชดประกอบอำกำรนน ทเดยว

ไมว ำจะมองควำมคนไปในแงไหนกถอเปนกำรดทงสนเพรำะถำพจำรณำวำเปนควำมคนตำมปกต กเพยงยกมอเกำเสยหนอยหนง(ส�ำหรบผ กภำวนำใหมแนะน�ำวธน)หรอถำเรมมก�ำลงสมำธบำงแลวและอยำกสงสมขนตบำรมกอำจก�ำหนดรทกขเวทนำ

dungtrin.com

396 397

ร รร

อนเกดจำกควำมคน เหนทกขเวทนำแรงขนบำง เบำลงบำง อยำกเกำสดขดบำง สำมำรถดไดเฉย บำง กระทงควำมคนปรำก เปนสงถกรวำกแคอกสภำวะหนงทมำแลวกไป ไมตำงจำกสภำวะอน โดยเฉพำะอยำงยงถำเรำเอำควำมรตว เอำควำมสนใจไปปกอยกบอำรมณสมำธเสยไมใหควำมส�ำคญกบอำกำรคนในทสดกจะกลำยเปนสงปรำศจำกควำมหมำยอยำงสนเชง และสำมำรถเอำชนะไดดวยกำรวำงเฉยเปนอเบกขำทกครงดวย

ถำพจำรณำวำเกดควำมคนจำกควำมไมสะอำดของศล กใหยอนระลกวำเรำคด เรำพด หรอเรำท�ำอนใด อนเปนกำรละเมดศลหรอแมแตท�ำใหศลดำงพรอย กส�ำนกอยำงจรงใจ และอธษฐำนอยำงหนกแนนวำเรำจะไมพลำดคดพดหรอท�ำ เชนนนอกแมท�ำไปดวยควำมเผลอกจะส�ำนกแลวถอนออกจำกอำกำรคดพดหรอท�ำอยำงนน ทนท เมออธษฐำนเสรจจะเหนวำมควำมสข ควำมอมใจเออขนมำและชนะควำมคนลงได

ถำพจำรณำวำเกดควำมคน หรออำกำรนำทรนทรำยอนเพรำะผลของกรรมเกำกขอใหวำงใจเปนกลำงตงควำมคดวำดแลวทใชกรรมเสยในขณะของสมำธ เพรำะดกวำไปใชกรรมในนรก ดกวำตรนฟนแทงกบเจำกรรมนำยเวรควำมคนและอำกำรทรนทรำยในสมำธมโทษนอย มทกขนอย เมอท�ำใจยอมรบไดแลวเชนนน กก�ำหนดแผเมตตำออกไปไมมประมำณ(ตำมวธทกลำวแลวในอบำยก�ำจดพยำบำท) เมอจตอนไรเวรภยเปดกวำงออกทกทศแลวใหตงจตอทศสวนกศลใหกบเจำกรรมนำยเวรทเรำระลกไดเดยวนน หรอยงระลกไมไดทนทขอจงไดสวนกศลรวมกบเรำทวกนหำกอธษฐำนหนกแนนพอ แมวำเจำกรรมนำยเวรจะไมไดรบ กเปนกำรชะลำงวบำกหลำยสวน สงเกตจะพบวำอำกำรคนลดลงหรอหำยขำดสนทไปเลย

ตกภวงคบอย

ธรรมดำเมอก�ำลงสมำธยงไมดนน เมอนงไดสกพกจะโงกงวงหรอไมกมดหำยเงยบเขำไปอยในอำกำรครงหลบครงตน เหมอนมภำคหนงยงรบรอำรมณสมำธแตกไมใชลกษณะตนร

องคประกอบทสงเสรมใหกำรนงสมำธเปนไปอยำงมคณภำพนน ไมใชเฉพำะควำมขยนหมนเพยรนงอยำงเดยว ตองดดวยวำจตของเรำมควำมสะอำดมควำมเบกบำนจำกกำรใหทำนและรกษำศลเปนฐำนพรอมไหมชนดทลงนงสมำธแลวถำมตวเองวำวนนทำนกบศลเปนอยำงไรสำมำรถตอบตวเองดวยควำมชนใจวำบรสทธสะอำดและเบกบำนด รวมทงตองดดวยวำกำยของเรำแขงแรงสมบรณแคไหนหำกกนมำกนอนมำกไมออกก�ำลงเลยกเปนไปไดสงทจะขำดกำรค�ำจนจำก ำยกำยนงสมำธครเดยวกไหลลงสควำมงวงหรอไมกเงยบหำยแบบไมรเหนอรใต

วธแกตรง คอ ควรท�ำทกอยำงใหครบองคพรอม ทงเรองทำนศลกำรออกก�ำลงกำยรวมทง กนงบอยกระทงสำมำรถรตวไดทนวำก�ำลงจะไหลลงสภวงค สงเกตดวำเรมจำกอำกำรเชนไร กดกดเฉพำะอำกำรเชนนนโดยทวไปจะไมมอำกำรวบดงหำยวบทนททนใดแตจะมชวงระยะเวลำพอประมำณใหตงตวไดบำง

จงหวะดงกลำวนนเอง หำกตงสตไดและก�ำหนดเรมนบหนงใหมยอนสำวกลบไปทกำวแรกสดในกำรด�ำเนนจตก�ำหนดรอำรมณสมำธ กจะเหมอนจตตนรขนหนอยหนง เปนกำรสงสมก�ำลงทจะตำนภวงคเพมขนเลกนอย บอกตวเองวำ สงทท�ำใหเรำรดทสดวำก�ำลงตนคอผสสะอนเปนของจรงในปจจบนเชนลมหำยใจนนมแคสองอยำงใหรไมออกกเขำถำรไดกแปลวำยงตนอย

หำกจตคลอยลงสภวงค แตมแรงชอนจำกสตและวธก�ำหนดรอนเหนยวน�ำปตสข บำงทกอำจวบรวมลงสควำมตงมนเปนหนงได โดยเฉพำะผทสงสมสตรทนผสสะปจจบนไวมำก ขอใหท�ำใจวำภวงคสมำธเปนสงทอำจเกดขนไดตลอดชวตแมภำวนำจนแกรงกลำปำนใดเพรำะฉะนนอยำถอเปนขอดอยแตใหถอเปนจดสงเกตหนง

dungtrin.com

398 399

ร รร

ของกำรภำวนำเหนจตเปนอนตตำไมอำจบงคบควบคมใหไดอยำงใจเสมอไป

เกดนมตสมาธใหสงจตออกนอก

ควำมหมำยของค�ำวำ นมต นนมหลำยอยำง แมเมอท�ำอำนำปำนสตจนจตสงบตงมน เหนสำยลมหำยใจชดเปนล�ำ อยำงนนกเรยกวำนมตลมหำยใจได หรอเมอก�ำหนดรกำยโดยควำมเปนศพแลวเหนสภำพขนอด น�ำเลอดน�ำหนองทะลกออกมำ อนนนกเรยกเปนนมตไดเชนกนคอเปนอะไรอยำงหนงทปรำก ลกษณะชดตอใจ แตบำงทเมอนงสมำธจนสงบนง กงเคลมกงรสต หรอมสตแจมชดคมคำยดบำงทเหนภำพบคคลบำงทเหนเหตกำรณลวงหนำบำงทไดยนเสยงเหมอนสวดมนต บำงทไดยนเสยงทชวนใหเขำใจแบบเขำขำงตวเองวำเทวดำมำคยกบเรำ และบำงทกเปนวญญำณชนสงมำคยดวยจรง นมตชนดอนทพบรองลงไปไดแกกลนหอมระรวยเหมอนใครจดธปบชำพระพรอมดอกไมในหองอนท�ำใหเกดก�ำลงใจและควำมสบำยในกำรนงตอนำน หรอกลนเหมนเหมอนซำกศพทท�ำใหทนนงตอไมไหว

เพรำะฉะนน นมต จงเปนค�ำกลำง ใชในทำงดหรอทำงรำยกได แมแตแสงโอภำสกจะเปนนมตประเภทหนง เพรำะเปนสงถกเหนดวยจตแบบทน�ำมำเทยบเคยงกบประสบกำรณทำงประสำทตำได โดยทวไปศพทวำนมตนมกน�ำมำอธบำยระดบขนของกำร กกสณ เชน โอทำตกสณ คอพยำยำมจดจ�ำสขำวใหตดใจ อำจเหนสขำวปรำก ในใจเปนนมตตำง ดงนยำมตอไปน

บรกรรมนมตหมำยถงเหนชวครำวเพรำะจดจอวตถเขำขนยกอำรมณขนสจต โดยทจตยงไมตงมน ภำพในใจจะปรำก ผลบโผล คลำยพระจนทรในน�ำไหว บำงทเหมอนเหนแวบหนง แตสวนใหญพรำเลอนไมเปนรปนำนเทำใดนก ทงนเพรำะจตยงอยใน

ภำวะนก คด คลนควำมฟงซำนเขำแทรกแซงนมตเสยแบบเดยวกบคลนรบกวนทท�ำใหสญญำณวทยขำด หำย

อคคหนมต หมำยถง เรมตดอยในใจชด ไมตองก�ำหนดประคองมำกกเหมอนตงมนอยเองเหตกเพรำะจตเรมตงมนบำงแลวคดนอยลงมำกโดยทวไปจะอยในขนหลบตำกยงเหนวตถทพยำยำมจ�ำไวตรงตำมตนแบบ เสมอนยงลมตำเหนอยจรง หรอแมไมตรงนกในรำยละเอยดกใกลเคยงมำก

ปฏภาคนมตหมำยถงนมตชนด เทยบได วำถอดเคำมำจำกของเดมซงใชเปนตนแบบ จะใหเหมอนกนสนทกได หรอจะใหแปรเปนอนเชนขยำยใหญขนหดเลกลงหรอเพมเตมรำยละเอยดอน กอยในวสย

เมอท�ำควำมเขำใจกบระดบนมตดงน กท�ำใหมองงำยขน วำจตทเปนสมำธตงมนดแลวอำจท�ำตวเปนจอรองรบภำพเสยงกลนรสและสมผสไดโดยไมจ�ำเปนตองเปน ของจรง

หำกเกดสมำธขนกลำงคออปจำรสมำธ มอำรมณสมำธชดเกดวเวกสขและควำมตงมนนำนจตเปดกวำงสบำยดแลวหำกนอมไปดสงใดกเปนไปไดสงทนมตของสงนนจะปรำก ใหเหนแตสงนนมกจะไมจรงตรงขำมหำกนอมมำรกำยใจทก�ำลงปรำก เปนปจจบนจะเหนชดและมกเปนกำรเหนตำมจรง เชน ไลตรวจดผมขน เลบฟนหนงดวยก�ำลงสตอยำงใหญแลวเหมอนเกลยเนอหนงออกไดลงลกไปเหนโครงกระดกเสนเอนตบไตไสพงทกอยำงจะปรำกในแบบมพยำนคำอยกบทใหทรำบวำเปนของจรง เชน เหนหวใจเตนตบตบสอดคลองกบจงหวะเตนทรสกไดเปนตน

สรปคอ ถำสงเขำมำในขอบเขตกำยใจ จะเหนของจรงกวำและสำมำรถยกขอธรรม เชนอสภกรรมฐำนธำต ๔หรอลกษณะศพ๙ชนดมำพจำรณำเอำจำกของจรงทรเหนแจมชดนนอยำงนจดวำเปนกำรใชสมำธไปเพอสตป ฐำน๔ เพอถอดถอนกเลส เพอจด

dungtrin.com

400 401

ร รร

มงหมำยคอควำมพนทกขพนภยอยำงแทจรงแตถำหำกสงออกนอกขอบเขตกำยใจกไมมอะไรเปนประกนวำเหนของจรงหรอของปลอมและทแนนอนคอจะท�ำใหตดยด หลงตำมสภำวะอนกกเรำไวในกองทกขในกำรเวยนวำยตำยเกดอนไมเปนทร

ประเดนคอ เมอจตตงมนแลวอำจเกดสมผสรเหนขนมำเองเชน เหนเหตกำรณลวงหนำ หรอไมกเหนเทวดำนำงฟำอนชวนใหเกดควำมพศวำส อยำกเหนขนมำอกและอก ตรงนแกทำงไดดวยกำรก�ำหนดไวตอไปน

ระลกไวใหขนใจวำ เรำท�ำสมำธเพอใหจตปรำศจำกนวรณพรอมพจำรณำกำยใจโดยควำมเปนขนธ ๕ อำยตนะ ๖ ในล�ำดบตอ ไปไมใชเพอตดใจในชนวนทกขรปแบบตำง

อำศยประสบกำรณจำกเวทนำนปสสนำ ก�ำหนดรควำมสขทเกดขน ดวำเปนสขทสะอำดไรมลทน หรอวำเปนสขทเจออยดวยแรงดงดดของกเลส โดยเฉพำะรำคะ เมอก�ำหนดรสขเวทนำอนเปนนำมธรรมไรรปควำมสนใจในนมตยอมออนก�ำลงลงแลวตวสตท�ำหนำทตดนมตกลบมำสฐำนทตงของควำมรคอสภำพจตเองในทำงตรงขำมถำเจอนมตทนำกลวเกดทกขเวทนำชนะสตจรง กจอดอยเฉพำะทกขเวทนำนนจนกวำจตจะถอนออกจำกควำมยดจบเปนจรงเปนจงกบนมต

อำศยประสบกำรณจำกจตตำนปสสนำ ก�ำหนดรสภำวะของจตทก�ำลงเดนอยและสำมำรถเหนไดในขณะนนเชนควำมนง(จตเปนสมำธ)ควำมกลว(เขำขำยจตมโทสะ)ควำมตนเตน(เขำขำยจตฟงซำน) เมอเกดสตรสภำวจตอนไรรปและละเอยดกวำเวทนำ โดยธรรมชำตยอมคอย สงบลงจำกกำรปรงแตง แมขนละเอยดทฉำยนมตกไมเกด

สรปคอ เมอดงสตกลบมำอยกบภำวะของจตอนเปนปจจบนนมตจะสลำยไป แมนมตกลบมำอกบอย กกลำยเปนเครอง ก

สต กขนต รกษำไวเฉพำะสตร อยำงอนเหนเปนเครองขวำงควำมกำวหนำ

อาการหมน

เมอท�ำสมำธไปพกหนงแลวรสกเหมอนกำยหมนกอยำเพงตกใจ ตเสยวำ ๙๙๙ รำยจำก ๑ ๐๐๐ จะเปนเพยงควำมรสกจำกภำยใน เกดขนครงเดยวแลวไมมอำกำรเชนนนอก แตบำงคนกนำประหลำดคอหมนจรงและเปนทประจกษกบสำยตำภำยนอกไมใชอปำทำนภำยในของตนเองตำมล�ำพง

ไมวำจะหมนปลอมหรอหมนจรง หำกเกดขนบอย กขอใหสงเกตวำมนเรมจำกอำกำรของจตแบบไหนโดยมำกจะนงรกำยชดผดปกต หรอไมกเบำอยขำงนอก แตภำยในเรมอำกำรคลำยมพลงบำงอยำงแทรกขนมำในควำมนง

ท�ำใจไวกอนวำ อำกำรใด กตำมทเกดจำกกำรภำวนำนนเปนเพยงทำงผำน เปนเรองปกต ไมใชเรองนำรอนใจอะไร ถำเรมรสกเหมอนจะหมนแลวเรำตงควำมรสกมนคงอยกบท บอกตวเองวำอำกำรหมนเปนแคสงทถกรตวจตผรผดไมมสภำพหมนไมมรปทรงใหหมนเดยวเดยวกจะรสกหยดกบทและไมเกดอะไรขนมำกไปกวำนน

แตถำหำกจตเรำหมนตำม เชน กลวอำกำรทเกดขนแลวปรงแตงตอตำง นำนำ กจะยงเปนแรงผลกดนชนดเดยวกบทหลอนใหอปำทำนวำหมน เทำกบไปเพมก�ำลงใหกบกำรหมน แลวเรองกจะไมจบ

หำกหมนดวยแลวปวดหวดวย อำจเปนอำกำรพยำยำมเคลอนไหวของจตในลกษณะบดตว ธรรมดำจตทเรมรวมดวงไดจะมศกยภำพแยกเปนตำงหำกจำกกำยหยำบ บำงทเหมอนจตจะ

dungtrin.com

402 403

ร รร

ไมอยำกประกบกบกำยหยำบตำมปกต อนนถำวำงเฉย สกแตรไปเหมอนค�ำแนะน�ำขำงตน กระทงจตอยในสภำพรคงท กจะเหนวำอำกำรบดตวนนลดลง และหยดสนทลงในทสด แตถำยงกลว กยงบดมำกขนเพรำะไดแรงบดจำกควำมกลวเชนกน

ในกรณของกำรหมนจรงอำจตองใชจตก�ำหนดบำงเชนแปะมอลงบนพนตรงหนำแลวอธษฐำนวำเรำนงสมำธเพอหยดนงสมำธเพอควำมนงร ไมใชเพอหมนตำมกเลสหรอหมนดวยอตโนมตใด หำกอธษฐำนดวยจตทมนคง กจะรสก ปกหลก โดยมมอเปนศนยกลำงยดเหนยว

อาการเหมอนลอย

คลำยกบขอกอน สงทแตกตำงกนอยำงชดเจนคอ กำรลอยนน ไมวำจะรสกไปเองวำลอยหรอลอยขนเหนอพนจรง จะเกดขนจำกควำมรสกเบำจำกภำยในคอท�ำสมำธนน เมอเกดปตสขขนแลวยอมเกดอำกำรกำยเบำและจตเบำเปนธรรมดำ แตบำงคนจตจะจบควำมเบำตอเนองกระทงรสกเหมอนลอยขน หรอบำงคนจบควำมเบำดวยจตทมก�ำลงแบบ พดขน กอำจท�ำใหกำยลอยจรง

คปรบของกำรลอยคอธำตดน เพรำะธำตดนเปนธำตมน�ำหนก ใหขบฟนเลกนอย รบรควำมแขงทบของฟน แลวก�ำหนดสตระลกถงกำยนง ในสภำวจตทก�ำลงหนกแนนนน ควรจะสำมำรถก�ำหนดเหนโครงกระดกทวพรอมไดในเวลำอนรวดเรว และเหนตอไปดวยวำสงทฉำบเคลอบโครงกระดกคอเนอหนงและน�ำเลอดน�ำหนองจะคอย รสกถงน�ำหนกและลงปกนงกบพนทนงไดเอง

ถำหำกก�ำหนดชวงแรก แลวเหมอนยงลอย และไมสำมำรถรบรน�ำหนกของธำตดนในกำย กใหพจำรณำวำเปนเพรำะจตยงจบอยกบธำตลมหรอควำมเบำอยมำก อยำเพงกลว และอยำเพงคดวำจะท�ำไมส�ำเรจ เพยงระลกวำทกสงไมเทยง อำกำรของจตกไมเทยง

แมเรำจะไมก�ำหนดรธำตดนเพอใหเกดน�ำหนกถวงลง ในทสดจตกจะคลำยและกลบลงพนไดเองอยแลว

กายโยกโคลงหรอเคลอนไหวเอง

อำกำรนมกพบบอยในผเนนนงสมำธและเดนจงกรมดวยลกษณะบงคบมำกเกนควร จะเกดอำกำรคลำยกนคอเมอสงบแลวมกำรเคลอนไหวรำงกำยเอง ตอนแรกคลำยอปำทำนอยภำยใน แตเมอลมตำขนดหรอใหคนอนเ ำสงเกตไว กเหนเปนควำมเคลอนไหวจรง บำงทกออกไปในทำงรำยร�ำคลำยถกควบคมจำกสงลลบ

สงเหลำนกนบเปนสภำวธรรมไดเหมอนกน จะเปนของจรงหรอของปลอมขอใหยกไว อยำใหควำมสนใจวำเรำก�ำลงท�ำตลกหรอมองคมำลงอะไร ตงควำมคดไวอยำงเดยวคอ เมอเคลอนไหวกเปนอรยำบถหนง จะอยำงไรกำยกยงเปนธำต ๔ ของมนอยำงนนไมไดตำงไปเลยขอใหมนใจวำหำกมสตรในแนวของสตป ฐำน๔อยำงมำกทสดทจะเกดขนกคอ กำยถกรโดยควำมเปนเชนนน

อนทจรงตอนโยกโคลงโดยไมไดตงใจ ตองถอเปนโอกำสดดวยซ�ำทจะไดดกำยโดยควำมเปนอนตตำ เพรำะควำมหมำยของอนตตำคอควบคมไมไดบงคบใหเปนไปดงใจไมได เปนไปเองตำมเหตปจจยโดยไมไดเจตนำใหเปนเชนนน

เพอจะเหนอนตตำใหชดกอนอนใดอยำไปกลวอนตตำแตจงยอมรบอนตตำตำมทมนปรำก ใหด อยำใหอนตตำปรำก ตวเสยเทยวมนโยกมำกกรวำโยกมำกมนโยกนอยลงกรวำโยกนอยลงมนสงบกรวำมนสงบ

หรออยำงนอยทสดเมอระงบควำมกลวอำกำรโยกโคลงเองไมได กมองใหเหนวำควำมกลวเปนป กรยำทำงใจ เปนธรรมชำต

dungtrin.com

404 405

ร รร

อยำงหนงทตองปรำก เปนธรรมดำเมอใจยงยดมนถอมนในตวตนกลววำตวของตนจะเปนอะไรไป

กำรดควำมกลว กคอกำรมองใหเหนอำกำรทใจหดอยำงแรงใจอดอดคดแนนเหมอนจะทนไมได ใจมดหมนเหมอนด�ำน�ำลกไมเหนแสงตะวน อำกำรกลวปรำก อยำงไรกรควำมปรำก อยำงนนจนกวำลกษณะนน จะคลคลำยลงใหด

แมเมอก�ำหนดจตเขำมำรอยกบอำกำรของจต บำงทอำกำรเคลอนไหวอำจไมหำย เหมอนมพลงงำนผลกดน หรอเหมอนกำยแยกไปมชวตจตใจเคลอนไหวไดอสระของมนถำเปนบอยขอแนะน�ำให กอำนำปำนสตด กมำตำมล�ำดบคอหำยใจออกกรหำยใจเขำกรหำยใจยำวกรหำยใจสนกรกระทงถงภำวะนงระดบหนงเหมอนเรำเ ำดลมหำยใจแตละชนดเฉย ถงระดบหนงเรำจะสำมำรถก�ำหนดวำแตละครงทหำยใจเขำและออก จะใหกำยนงระงบ ไมปรงแตงขยบเขยอนกระดกกระดกได

เมอรอยในอำกำรนงนนแลวหำยใจออก รอยในอำกำรนงนนแลวหำยใจเขำในทสดจะเกดพลงสตทรงกำยตงมนและไมโยกโคลงหรอเคลอนไหวเองอยำงเคย

เกดกระแสพลงโคจร

หลำยคนมประสบกำรณคอนงนดหนงแลวคลำยเกดพลงหรอควำมรอนแปลก วงพลำนไปทวรำง เรองของพลงนน เปนสงทมอยแลวในกำยเรำอยำงถำเรำถมอ แลวลองขยบเขำหำกน และขยบออกหำง สลบกนเขำออกชำ อยำงนกจะรสกถงสนำมพลงระหวำงำมอได ถำเอำไปองหนำผำกกอำจรสกรอน และชวยผอนคลำย

ควำมเครยดไดเปนตน

ยงเมอเรำ กโฟกสจตใหนง พลงพวกนกจะมมำกขน วธทด

คออยำเพงใชและอยำเพงปลอยใหมนกระจำยพลำนไปแตก�ำหนดรตำมจรงวำเกดพลงขนและอำจวงวนอยอยำงปรำศจำกทศทำงไปตำมต�ำแหนงตำง ของกำยรถงกลมพลงทกระจดกระจำยนนพรอมกบรลมหำยใจออก รถงกลมพลงทกระจดกระจำยนนพรอมกบรลมหำยใจเขำสกพกหนงจะรสกชดทลมหำยใจและกลมพลงจะเกำะเปนหนงเดยวไมวงพลำน หำกมควำมรอรยำบถนงทวพรอม กจะเปนพลงทไมกระจกคบแคบเรำเหนดวยจตทตงมนวำลมหำยใจและพลงเปนตำงหำกจำกกน รวมทงสภำพรของจตเองกเปนธรรมชำตคนละชนดกบสงเหลำนน

ใหก�ำหนดวำเรำจะรลมหำยใจและพลงกระทงรสกวำจตเรมเปนกลำงกบกำรรชดนน เหมอนแยกออกมำเปนผดตำงหำก กจะเปนผทมำถงหลกชยขนแรกของสมถะ คอคงจตอยในสถำนภำพผรสกแตเปนผเ ำสงเกตกำรณเฉย เมอท�ำจนช�ำนำญแลว นอกจำกจะไมเกดผลเสย ยงอำจมผลดขำงเคยงคอรจกเลอกใชพลงไดตำมโอกำสเหมำะสม ไมใชปลอยใหแลนพลำนไปเปลำประโยชน ขณะเดยวกนกไมดวน กอะไรดวยควำมโลภอยำกเกงซงสวนทำงกบกำรภำวนำเพอมรรคเพอผล เพอควำมหลดพนจำกควำมยดมนถอมนอนเปนเปำหมำยทแทจรงของกำรภำวนำแบบพทธ

จตดนเหมอนจะแยกออกจากกาย

บำงทเมอนงแลวอำจเกดควำมรสกเหมอนจตจะดดออกจำกรำงคลำยสวนหนงอนเปนภำยในของเรำประกบกบกำยภำยนอกไมสนทอกตอไป

หลำยคนกลวจนเลกนงสมำธ เพรำะไมรวำจะเกดอะไรขนหรอจะแกไขใหดไดอยำงไร ควำมจรงแลวอำกำรน เปนเรองปกตทไมนำกลวอะไรถำรจกวำงอเบกขำ ควำมกงวลนนเองจะยงเพมแรงปนปวนหรอในทำงตรงขำมถำนกวำนเปนโอกำสถอดจต เกด

dungtrin.com

407406

ร รร

ควำมพยำยำมจงใจจะสลดจตใหหลดจำกกำยกนำเปนหวงมำกเพรำะก�ำลงยงไมถงจรง เหมอนเครองบนยงไมมเครองททรงก�ำลงแตพยำยำมดนทรงจะทะยำนขนฟำยงไมทนไรกจะตกพงเสยกอน

ถำเรำวำงเฉยไมกลวแลวกดอำกำรของจตเหมอนเปนคนอนพลงทปนปวนอยกจะซดแรงเดยวเดยว ในทสดกหยดสนทเพรำะขำดก�ำลงสงลกใหม จะไมมอะไรเกดขนอยำงทประหวนไวลวงหนำและจะมผลใหมนใจในคณของกำรวำงเฉยเปนกลำงมำกขนดวย

dungtrin.com

408 409

รร

ขนธบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ยงมขอปฏบตอกอยางหนง ภกษพงพจารณาเหนธรรมในธรรมคออปาทานขนธ ๕ อยเสมอ ดวยการปฏบตอยางไรเรยกวาภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออปาทานขนธ ๕ อยเสมอ ภกษในพระศาสนาน พจารณาเหนวา

อยางนรป อยางนความเกดขนแหงรป อยางนความดบแหงรป

อยางนเวทนา อยางนความเกดขนแหงเวทนา อยางนความดบแหงเวทนา

อยางนสญญา อยางนความเกดขนแหงสญญา อยางนความดบแหงสญญา

อยางนสงขาร อยางนความเกดขนแหงสงขาร อยางนความดบแหงสงขาร

อยางนวญญาณ อยางนความเกดขนแหงวญญาณ อยางน

ความดบแหงวญญาณ

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…เฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในทงภายนอกอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมอยบางเฝาพจารณาเหนธรรม คอความเสอมไปในธรรมอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมไปในธรรมอยบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวาธรรมม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคออปาทานขนธ ๕ อยเสมอ

จบขนธบรรพ

นย�ม

กำรเขำใจนยำมจะเปนจดเรมตนทส�ำคญ และประกนวำเรำจะไดเปำหมำยส�ำหรบกำรมองอยำงถกตองชดเจน กำรไมทรำบนยำมหรอทรำบนยำมอยำงผดพลำด ลวนแลวแตเปนเหตใหตงสตก�ำหนดผดพลำดตำมไปดวย ผลคอไมเกดควำมปลอยวำงทถกตอง

dungtrin.com

410 411

รร

และไมอำจตอยอดสอดประสำนกนกบธรรมในบรรพตอ ไป

กำยใจนเองคอขนธ ๕ หมำยควำมวำขนธ ๕ จะยงคงเปนขนธ๕อยตลอดเวลำและสงทเรำจะป บตกนนนคอกำรมองกำยใจอยำงทมนปรำก อยตำมจรง ไมใชตกแตงหรอบดเบอนใหกำยใจเปนอะไรทพเศษไปกวำควำมเปนขนธ ๕ ของมนอยแลว เมอมองตำมจรงอปำทำนกถกถอดทงไปเทำนน

ค�ำวำ อปำทำน หมำยถงอำกำรทเรำนกเอำเองหรอทกทกเอำวำจะตองเปนอยำงนนอยำงน ทงทจรงไมใช ตวอยำงอนดททกคนเหนตรงกนคอควำม น เรำอำจ นวำเปนนนเปนนสำรพด ทงทไมเคยเปน แตกเชอวำเปนตรำบเทำทยง น ตอเมอตนขนพรอมส�ำนกคดอำนตำมปกต จงคอยตระหนกวำเรองรำวใน นนนเหลวไหล เรำไมไดเปนอะไรอยำงนน อะไรอยำงนนไมไดเปนเรำ เชนเดยวกนวนทเหนไปวำขนธ๕เปนตวเรำเรำเปนนน เรำเปนนกเพรำะเรำก�ำลง นทงลมตำตอเมอ ตน ขนเสยไดจงคอยเหนตำมจรงวำขนธไมเคยเปนใครไมเคยมใครเปนขนธ

ในกรณของอปำทำนในขนธ ๕นน ในปณณมสตรพระสตตนตป ก เลม ๙ พระพทธองคทรงตรสโดยสรปวำ ฉนทรำคะในขนธ๕นนเองเปนตวอปำทำนค�ำวำ ฉนทรำคะ เปนอำกำรทำงใจประมำณ ตดใจยนดใหมอย หรอ เตมใจยอมรบโดยส�ำคญวำดแลว นำพอใจแลว ควำมรตรงนจะมสวนส�ำคญยงกบกำรป บตนนคอ กำรป บตอนใดน�ำไปสกำรลดละปลอยวำงควำมชอบใจยนดหรอเตมใจยอมรบขนธ๕เสยไดกำรป บตนนยอมเปนไปเพอท�ำลำยอปำทำนลงในทสด

สวน ขนธ แปลวำกอง อำจเทยบไดกบ กองทพ ซงมทงกองทพบกกองทพอำกำศและกองทพเรอหำกจะเรยกสำมเหลำทพแบบเหมำรวมกจะเรยกวำ ขนธ๓ เปนตน

ทกำยใจเรำไดชอวำขนธ๕หรอเบญจขนธนนกเพรำะมสวน

ประกอบใหดวำก�ำลงเกดดบได๕ประเภทไดแกรปเวทนำสญญำสงขำรและวญญำณ

รปขนธคอกองรปไดแกเหลำรปธรรมอนเปนสวนประกอบของกำยนบแตผมขนเลบฟนหนงทเหนไดจำกดำนนอกตลอดไปจนถงสวนทถกปกปดหอหมไวดวยหนงทงหมด ไมวำจะเปนกระดกเสนเอนตบไตไสพงน�ำเลอดน�ำหนองไออนทวเนอตวและไมเวนกระทงลมภำยนอกทเขำมำเปนสวนประกอบชวครำว

สรปโดยยนยอแลว รปขนธคอธำตดน (สวนทแขง) ธำตน�ำ(สวนทเหลว)ธำตไฟ(สวนทรอน)และธำตลม(สวนทพดไหว)เหลำธำตทงหลำยเพยงประชมกนหลอกตำใหหลงนกวำเปนรำงมนษย แทจรงหำไดมควำมเปนรปมนษยดงเดมกอนเดยวอนเดยวแตอยำงใด คลำยหนกระบอกประกอบดวยชนสวนของไมและเชอกผกจ�ำนวนหนงหำไดมหนกระบอกเปนตวเปนตนถองแทถำวรถอดชนไมออกจำกกนเมอใดหนกระบอกกหำยไปเมอนน

เวทนาขนธ คอกองเวทนำ ไดแก ควำมรสกสข ทกข เฉยโดยหลก มอย ๓ ชนดใหจ�ำเพยงเทำน แตหำกจ�ำแนกออกโดยพสดำรกตองดแหลงก�ำเนดเวทนำ ถำเวทนำเกดขนโดยอำศยกำยเปนหลกกเรยกวำเปนเวทนำทำงกำยเชนนงเบำะนม แลวเปนสขแตถำเวทนำเกดขนโดยอำศยใจเปนหลก กเรยกวำเปนเวทนำทำงใจ เชน คดท�ำบญ มผลใหจตใจโปรงเบำ หรอนงสมำธแผเมตตำไมมประมำณมผลใหรสกเหมอนยมไดกวำงเทำฟำเปนตนเวทนำอำจถกจ�ำแนกไดพสดำรมำกกวำหรอนอยกวำน แตเบองตนเมอท�ำควำมเขำใจวำอยในขอบเขตสขทกขเฉยกนบวำเพยงพอทเรำจะใชป บตดใหรแจงเหนจรงแลว

สญญาขนธ คอกองสญญำ เปนธรรมชำตควำมจ�ำ หรอ

dungtrin.com

412 413

รร

อำกำรทจตหมำยร แยกแยะควำมแตกตำงของสรรพสงไดถกตวอยำงทชดเจนกเชนคนปกตมองสขำวแลวแยกออกวำตำงจำกสแดง หรอทชดกวำนนส�ำหรบผทรงกสณสมำธ เมอ กโอทำตกสณจะจ�ำวงสขำวไดชดนำน ครนจะพลกเปลยนมำเปนโลหตกสณกเหนเปนวงสแดงแทนไดไมสบสน ไมเหนสคละกน อนนนกคอกำรปรำก ของสญญำขนธ

นอกจำกน สญญำยงหมำยถงอำกำรทจตส�ำคญสงใดสงหนงวำเปนอยำงนนอยำงน ยกตวอยำงเชน ผทผำนป กลมนสกำรบรรพมำยอมไดอสภสญญำคอเหนตำมจรงวำกำยเปนสงสกปรกนำรงเกยจ และคอย ลดสภสญญำ คอส�ำคญไปวำกำยนนงำมสะอำดนำใคร กำยเดยวกนถกส�ำคญเปนตรงขำมได กเพรำะพลกกนทสญญำนเอง

สงขารขนธ คอกองสงขำร เปนสภำพทปรงแตงใจใหดหรอชว หมำยถงสภำวะทมเจตนำเปนประธำนปรงแตงควำมคด กำรพดกำรกระท�ำมทงทเปนกศลอกศลและทกลำง ส�ำหรบผผำนกำรรกษำศลส�ำรวมระวงงดเวนเจตนำอนเปนอกศลมำมำกจะเปนผสำมำรถเหนสงขำรขนธงำยขนเพรำะรจกแยกแยะมำกอนวำก�ำลงคดดหรอคดรำย รวมทงกนจตใหด�ำรงอยในเขตสวำง ไมปลอยใหลวงเขำสควำมมดงำย

นอกจำกกำรถอศลแลว กำรเจรญสตป ฐำนจะยงเกอกลใหเหนเจตนำขำวหรอเจตนำมดไดยงขน เพรำะได กรเขำมำทเวทนำและสภำวจตบอย จงเหนละเอยดวำถำปรำศจำกรำคะ โทสะโมหะ ยอมใหผลเปนควำมรสกสวำงสบำย แตพอคดชวจนควำมชวปรงแตงจตใหมดหมนเปนอกศล ควำมอดอดกยอมแทรกแซงควำมสบำยอยำงแจมชดซงควำมเหนดงนยอมแตกตำงจำกคนทวไปทมกมใจเปนอกศลอยเนอง พอเกดเจตนำรำยจตกกลน กนกบของเดมแยกแยะดชวไมคอยออก

ส�ำหรบสงขำรขนธนน เมอจ�ำแนกแลวจะมควำมหลำกหลำยพสดำรยง แตโดยหลกกคอตวก�ำหนดใหจตสลบไปสลบมำระหวำงสวำงกบมดไดแกเจตนำดรำยหรอควำมตรกนกถงสงเปนคณเปนโทษนนเอง

วญญาณขนธคอกองวญญำณ เปนลกษณะทจตรแจงในสงใดสงหนงผำนอำยตนะภำยในทง๖ เชนถำเกดวญญำณทำงตำขนกหมำยถงมกำรเหนรปรำงสสนอะไรอยำงหนงแจมชด ไมใชเพยงมว ทำงหำงตำโดยไมตระหนกวำเหนอะไรกนแนดงนนถำสตวใดมประสำทตำบกพรอง กจะท�ำใหขำดหรอดอยควำมรแจงทำงตำไปดวย

เพอแยกแยะไดอยำงชดเจนวำก�ำลงมควำมรทำงอำยตนะใด ทำนจงจ�ำแนกวญญำณไวตำมชออำยตนะนน ไดแก จกข-วญญำณ (ควำมรแจงในสงกระทบดวยตำ) โสตวญญำณ (ควำมรแจงในสงกระทบดวยห) ำนวญญำณ(ควำมรแจงในสงกระทบดวยจมก)ชวหำวญญำณ(ควำมรแจงในสงกระทบดวยลน)กำยวญญำณ(ควำมรแจงในสงกระทบดวยกำย)และมโนวญญำณ(ควำมรแจงในสงกระทบดวยใจ)

เพอปองกนควำมสบสนทำงภำษำ ขอใหเขำใจแตเนน วำควำมรแจงธรรมดำ ทำงอำยตนะนน ผดแผกแตกตำงจำกกำร รแจงตำมจรง ดวยพทธปญญำเปนคนละเรอง เรำจะมประสบกำรณร จกวญญำณขนธไดตอเมอเกดสตสมปชญญะรบร ทำงอำยตนะใดอำยตนะหนงสกคร โดยไมมควำมรบรทำงอำยตนะอนเขำมำแทรกแซงสลบไปสลบมำ

dungtrin.com

414 415

รร

จดมงหม�ย

เพอใหเหนกำยใจโดยแยกออกเปนกอง และรแจงวำแตละกองมควำมไมเทยงซงกเทำกบเปนกำรปลก อนจจสญญำ ใหเจรญงอกงำม สมดงทพระพทธองคตรสไวในอำพำธสตร พระสตตนต-ป กเลม๑๖ควำมวำ

ดกรอานนท กอนจจสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา รปไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยง สงขารทงหลายไมเทยง วญญาณไมเทยง ยอมพจารณาเหนโดยความเปนของไมเทยงแหงอปาทานขนธ ๕ เหลานดวยประการดงกลาว ดกรอานนท อยางนแหละเรยกวาอนจจสญญา

ผป บตไดผลทถกตองยอมเขำใจพระพทธเทศนำธรรม เชนอนตตลกขณสตรพระวนยป กเลม๔ รำวกบไดฟงพระพทธด�ำรสกบหคอทำนตงค�ำถำมใหพจำรณำขนธเปนขอ แลวตรสสรปผลทควรเกดจำกควำมเหนตำมนน

พระผมพระภำคตรสถำม“ดกรภกษทงหลาย พวกเธอสำาคญความนนเปนไฉน รปเทยงหรอไมเทยง?”ภกษทลตอบวำ ไมเทยงพระเจำขำ

“เวทนาเทยงหรอไมเทยง?”ไมเทยงพระเจำขำ

“สญญาเทยงหรอไมเทยง?”

ไมเทยงพระเจำขำ

“สงขารทงหลายเทยงหรอไมเทยง?”ไมเทยงพระเจำขำ

“วญญาณเทยงหรอไมเทยง”ไมเทยงพระเจำขำ

“กสงใดไมเทยง เปนทกขหรอเปนสขเลา?”เปนทกขพระเจำขำ

“กสงใดไมเทยง เปนทกข มความแปรปรวนเปนธรรมดา ควรหรอจะตามเหนสงนน วานนของเรา นนเปนเรา นนเปนตวตนของเรา?”ขอนนไมควรเลยพระเจำขำ

จำกนนจงตรสใหเกดควำมเหนตำมจรง(ยถำภตญำณทสสนะ)

ใจควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย เพราะเหตนนแล รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อยางใดอยางหนงทเปนอดต อนาคต และปจจบน ภายในหรอภายนอก หยาบหรอละเอยด เลวหรอประณต ไกลหรอใกล ทงหมดกสกแตวาเปนรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เธอทงหลายพงเหนขนธเหลานนดวยปญญาอนชอบ ตามเปนจรงอยางนวา นนไมใชของเรา นนไมเปนเรา นนไมใชตวตนของเรา

ผลอนเกดจำกกำรเหนตำมจรงแจมแจงคอ

ดกรภกษทงหลาย อรยสาวกผไดฟงแลว เหนอยอยางน ยอม

dungtrin.com

416 417

รร

เบอหนายแมในรป ยอมเบอหนายแมในเวทนา ยอมเบอหนายแมในสญญา ยอมเบอหนายแมในสงขาร ยอมเบอหนายแมในวญญาณ เมอเบอหนายยอมสนก�าหนด เพราะสนก�าหนดจตกพน เมอจตพนแลวกรวาพนแลว อรยสาวกนนทราบชดวา ชาตสนแลว พรหมจรรยไดอยจบแลว กจทควรท�าไดท�าเสรจแลว กจอนอกเพอความเปนอยางนมไดมอก

สรปโดยมองเปนภำพกวำง คอ เมอเหนขนธอยำงถกตองยอมเกดควำมเบอหนำย คลำยควำมยนด และเปนไปเพอหลดพนจำกกเลสทงปวงไดหำกกำรป บตใดเปนไปเพอควำมตดใจยนดในขนธ หำควำมแหนงหนำยไมได ยอมไมใชกำรป บตเหนขนธทถกทงนตองหมำยเหตไวดวยวำ ควำมเบอหนำยขนธหำใชอำกำรอมทกขทวำเปนควำมหมดอำลยในขนธ ซงผลใกลทเหนชดคอจตเปนอสระมควำมเบกบำนเบำสบำยในตวเอง เพรำะหำควำมยดมนอนเปนของหนกมได

แนวท�งฝก

ประสบกำรณอนเปนภำยในขณะเหนขนธเกดดบอยำงตอเนองนน ดไดจำกทพระพทธองคทรงตรสไวในเผณปณ สตร วำดวยอปมำขนธ๕ในพระสตตนตป กเลม๙ใจควำมสรปอนเปนทสดคอ

รปอปมาดวยกลมฟองน�า (ทลอยมากบแมน�า) เวทนาอปมาดวยฟองน�า (ทเกดจากฝนกระทบแผนน�า) สญญาอปมาดวย

พยบแดด (ทเตนระยบระยบยามเทยง) สงขารอปมาดวยตนกลวย (ทปราศจากแกน) และวญญาณอปมาดวยมายากล (ทแสดงตอหมชน) ภกษยอมเพงพจารณาเหนเบญจขนธนนโดยแยบคายดวยประการใดๆ เบญจขนธนนยอมปรากฏเปนของวาง เปนของเปลา หาสาระมได

หมำยควำมวำเมอเหนแตละขนธอยำงถกตองแลวควำมรสกจะไมตำงกนจำกน คอเมอเหนรปขนธเกดดบไปเรอย ควำมรสกของเรำจะตคำรปขนธเทำกบกลมฟองน�ำเปนฟอง ทลอยมำกบแมน�ำและพรอมจะแตกดบอยตลอดเวลำ

เมอเหนเวทนำขนธเกดขนเพรำะมผสสะกระทบเหมอนไมสกนจนเกดไฟ พอแยกไมไฟกดบ ควำมรสกของเรำจะตคำเวทนำขนธเทำกบฟองน�ำทเกดจำก นกระทบแผนน�ำ เปำะแปะ ขนรปฟองน�ำแลวรปฟองน�ำกหำยไปเรวเทำกบทกำรกระทบขำดลง

เมอเหนสญญำขนธปรำก คลำยเงำลวงททำบจตใหร สกเหมอนม แตพนจแลวมแตควำมวำงหำย ควำมรสกของเรำจะตคำสญญำขนธเทำกบพยบแดดทเตนระยบระยบยำมเทยง พอขยบเขำใกลจนเหนจรงจะพบวำเปนสงลวงตำทพรอมจะหำยวบไปเทำนน

เมอเหนสงขำรขนธตงอยเหมอนมแกนสำรจบตองได ยดถอเอำไดวำนควำมนกคดของเรำหรอของใคร แตพอดด มแตสวนประกอบทำงควำมคดนกถอดสวนประกอบควำมคดนกออกมำเปนชน แลวหำแกนหลกหรอกอนควำมคดเปนตวเปนตนไมเจอ ควำมรสกเรำจะตคำสงขำรขนธเทำกบตนกลวยทถกตดปลำยปอกกำบใบออกหวงเอำแกนแตทสดกไมพบแกนและไมพบกระทงกระพมแตควำมวำงเปลำเปนภำพสดทำยรออยเทำนน

เมอเหนวำกวำจะเกดวญญำณขนธขนในแตละขณะ ตองอำศยองคประกอบประชมกนหลำกหลำย ทงวตถอนเปนเปำของ

dungtrin.com

418 419

รร

กำรรบร ทงอำยตนะภำยในอนเปนชองทำงของกำรรบร ตลอดจนเจตนำอนชกน�ำไปสกำรเหนกำรไดยนกำรไดกลนกำรไดลมกำรไดสมผส และกำรไดรสกนกคด ควำมรสกเรำจะตคำวญญำณขนธเทำกบมำยำกลทเขำแสดงตำมทำงหรอในโรงละคร เอำไวดเลนแลวไมตองน�ำพำไมตองใสใจไมตองคดวำเปนของจรง

กำรจะเหนขนธเหมอนปรำก กำรณลวงใจชวครนนตองเหนขนธเกดดบ เหนมนผำนมำแลวผำนไปโดยไมมควำมคำใจตกคำงจรง กระทงแมเหนมรณกรรมของผใด เรำกจะไดสวนของควำมรสกดงทพระพทธองคตรสในเผณปณ สตรเชนกนคอ

เธอทงหลำยจงดรปอนบคคลทงแลวเมอใดทอำยไออนและวญญำณละจำกกำยนไป เมอนน กำยอนเขำทอดทงแลวยอมเปนเหยอแหงสตวอนหำเจตนำมไดนอนทบถมแผนดนอย เปนควำมสบตออยอยำงน นเปนกลส�ำหรบหลอกลวงคนโง เบญจขนธกไมตำงอะไรกบเพช ำตผหนงสงทเรำบอกคอสำระยอมไมมในเบญจขนธน

กำรเหนขนธอยำงถกตองเปนเรองขำมขนไมได ถำพยำยำมเลยนแบบ จ อยำกเหนขนธเปนของวำง โดยไมคดท�ำควำมเพยรไมคดสละกเลสเครองรอยรด ใจจะไมวำง และเกดอำกำรปรงแตงหลอกตวเองพระพทธเจำจงตรสในสวนสรปของสตรควำมวำ

ภกษผมด�ารในความเพยร มสมปชญญะ มสต พงพจารณาขนธทงหลายอยางน ทงกลางวน ทงกลางคน หากปรารถนานพพาน กพงละกเลสเครองรอยรดทงปวง พงกระท�าทพงแกตน พงประพฤตดจบคคลผมศรษะถกไฟไหม ดงน

ขนธทควรเหนในชวตประจำาวน

ขนธทควรเหนในชวตประจ�ำวน ไดแก ขนธทก�ำลงปรำกโดยไมตองเคน ไมตองเพงเลง ไมตอง นพยำยำมเปนพเศษ ถำตอง นอยำงผดธรรมชำตทจะเหนขนธใหได กไมใชเรองสมควรเลยอยำงเชนขณะก�ำลงอำนหนงสอใจจดจองรบเนอควำมตำมตวอกษรอยนกยำกทจะมขนธใดปรำก เดนตอสตได เรำจงตองทรำบตำมจรงวำนไมใชกำลอนควรใหรขนธเกดดบ สงทท�ำไดดทสดคอมสตอยกบกำรอำนหนงสออยำงเดยว

ตอเมอเลกอำนหนงสอทรงอรยำบถนงโดยไมมงำนอนใหคดใหพด ใหท�ำ เปนพเศษ นนเองจงอำจทบทวนควำมรทไดรบจำกหนงสอมำดขนธอนเปนปจจบนเชน

ลมหายใจเขาออก คอสวนหนงของธำตลมหรอสภำวะพดไหวซงก�ำลงมอยทวไปในโลกแตมำปรำก ชดอยในควำมรบรของเรำในฐำนะลมหำยใจทถกสบเขำมำในกำยน และออกไปจำกกำยน(เหนเปนธรรมในธรรมคอธรรมหนงในทำมกลำงเหลำธรรมประจ�ำโลก)กำรรบรวำมแตสภำพพดไหวเขำพดไหวออกโดยไมมใครเปนผหำยใจธำตลมไมไดเปนของใครนนเองคอสวนหนงในกำรรบรรปขนธ

อรยาบถนง คอกำรประชมกนชวครำวของธำต ๔ ทถกจดวำงใหเปนทำนง เรำรพรอมกนทวตลอดถงกำรปรำก ของ ำเทำทวำงรำบสวนตวทตงตรงสองแขนทตกแนบล�ำตวตลอดจนสวนหวทอยสง กำรรบรวำมอรยำบถนงตงอย โดยไมมใครเปนผนงนนเองคอสวนหนงในกำรรบรรปขนธ

ความเปนสข คอควำมรสกสบำยทำงกำย หรอควำมรสกสบำยทำงใจ อยำงใดอยำงหนงหรอทงสอง ปกตเมออำนหนงสอธรรมะซมซบธรรมะสใจกำยกมกทรงนงไมกวดแกวงปลอยตลอด

dungtrin.com

420 421

รร

ไมก�ำเกรงสวนหนงสวนใด นนคอควำมสขควำมสบำยกำย เมอใจปรำศจำกมลทนทำงกำมและควำมพยำบำทเกำะกม มสตอยเฉพำะหนำ ไมหดห ไมฟงซำน ไมลงเลสงสย ไมพะวงคดถงสงหนงสงใดสภำพทำงใจกเงยบสงบรำบคำบกำรรบรวำมควำมสงบสขโดยเหนควำมสขไมไดเปนของใครนนเองคอสวนหนงในกำรรบรเวทนำขนธ

ความเปนทกข คอควำมรสกไมสบำยทำงกำย หรอควำมรสกไมสบำยทำงใจ อยำงใดอยำงหนงหรอทงสอง เมอกำยทเคยนงเรมทนอยกบทำเกำไมไดกอำจมควำมกวดแกวงก�ำเกรงสวนใดสวนหนงนนคอควำมทกขควำมไมสบำยกำยหรอเมอใจเรมดนรนแสสำยไปในรสอำหำร หรอเกดสงกระทบใหตองฟงไป เลอนลอยปรำศจำกสตหวนไหวคลอนแคลนดวยควำมหดหควำมลงเลสงสยสภำพทำงใจกปนปวนไมเปนสข กำรรบรวำมควำมทกข โดยเหนควำมทกขไมไดเปนของใครนนเอง คอสวนหนงในกำรรบรเวทนำขนธ

ความหมายรวาไมเทยง คอผลอนเกดจำกกำรทจตเหนธำตลมเขำแลวตองออกเกดแลวตองดบหรอเหนอรยำบถนงเปลยนจำกสภำพสงบไมกวดแกวง เปนควำมกวดแกวงเคลอนไหว หรอกำรทจตเหนควำมสขแปรเปนทกข เมอเหนควำมเปลยนแปลงของสภำพทงหลำยบอยเขำกเกดควำมส�ำคญขนมำวำอะไร ไมเทยงไปหมดกำรรบรอำกำรส�ำคญวำไมเทยงนนเองคอสวนหนงในกำรรบรสญญำขนธ

เจตนาก�าหนดรความไมเทยง เจตนำกคอทศทำงทก�ำหนดใหจตมองอะไรคดอำนอยำงไร เพอจดประสงคอนใดหำกจดประสงคด กเรยกเจตนำนนวำเปนกศล แตหำกจดประสงครำยกเรยกเจตนำนนวำเปนอกศล ในทนภำยหลงจำกอำนธรรมป บตเรำกมกตดควำมจงใจเจตนำดเขำมำในกำยใจ เพอพ นำตนไปสควำมพนอปำทำนจดเปนกศลเจตนำกำรรบรวำก�ำลงมอำกำรจงใจดควำมไมเทยงของสภำวะตำง นนเอง คอสวนหนงในกำรรบรกำร

ปรำก ของสงขำรขนธ

สภาพร แจ งทางอายตนะตางๆ กำรจะรบร ว ำลมหำยใจก�ำลงเขำหรอออกไดนน ตองอำศยวญญำณเปนผรผเหนและกำรจะรบรวำกำยก�ำลงอยในอรยำบถนงไดนน กตองอำศยวญญำณเปนผรผเหนเชนกน สภำพรแจงทำงกำยเหลำนนแหละเรยกวำกำยวญญำณเปนสวนหนงของวญญำณขนธ

เมอตงกำรสงเกตไววำประสบกำรณในชวตทงหมดลวนเปนเรองของปรำก กำรณทำงขนธ มมมองชวตของเรำจะแปลกเปลยนไป เชน เมอมองเหนอะไรอย จะมสตทรำบวำนเปนเรองของสภำพรแจงทำงตำ เปน ปรำก กำรณทำงกำรเหน ชวครำว พอเกดส�ำเสยงใดมำกระตนห ชวนใหเงยหฟงกมสตทรำบวำ ปรำก กำรณทำงกำรไดยน เกดขนแทนแลว

ดวยกำรเหนปรำก กำรณทำงกำรเหนและทำงกำรไดยนเกดดบสลบกนนนเอง เรำไดชอวำรจก วญญำณขนธ โดยควำมเปนของไมเทยงแลว ท�ำใหอปำทำนสะดดแลว คอ ไมเกดควำมรสกอยำงเคย วำ ฉนก�ำลงเหน และ ฉนก�ำลงไดยน

จะเหนวำ เพยงขนตนดวยควำมเขำใจทถกตอง ประกอบกบกำรสงเกตควำมจรงตอหนำตอตำ กอำจเกดประสบกำรณรสกถงขนธในตนได แตกำรเหนขนธในชวตประจ�ำวนจะมคณภำพเพยงใด กขนตรงอยกบควำมสำมำรถตงมนของจต หรอแนวโนมทจะคลอนแคลนของจต หำกพบวำตนเองมแกใจสงเกตภำวะควำมเปนขนธถ กสะทอนวำจตมควำมตงมนไดพอสมควร

เมอเหนของจรงในปจจบนขณะได กจะตอยอดเปนกำรเหนกลไกกำรท�ำงำนรวมกนของขนธ ๕ ไดทละเปลำะ เชน เหตทวญญำณประเภทหนงแปรเปนวญญำณอกประเภทหนงกดวยเพรำะมเจตนำ (สงขำรขนธ) เปนตวก�ำหนดยกตวอยำง เมอครอรยำบถนงถกร ครหนงกเกดเจตนำเลงแลรปทรงสสนเฉพำะหนำดวย

dungtrin.com

422 423

รร

นยนตำ พอนยนตำปรบศนยเขำไดถกกบต�ำแหนงวตถ กเกดจกข-วญญำณทนท

ยง กสตใหเทำทนวญญำณขนธมำกขนเทำไหร เรำกจะเหนตวเชอมตออยในระหวำงวญญำณขนธมำกขนเรอย เชน กอนเกดเจตนำเลงแลรปดวยนยนตำ เรำจะพบวำมแรงขบดนอนเปนควำมเคยชน เปนควำมอำลย เปนควำมยนด เปนควำมอยำกในกำรเหนรปดวยตำเปนตน

วญญำณขนธเปนธรรมชำตทพสดำรตำมจ�ำนวนอำยตนะเพรำะแตละอำยตนะมเนอหำไมเหมอนกนเลยอยำงสนเชงคอ

ตาเอาไวดรป กำรรบร ทำงตำจะอย ทสสนรปทรงในต�ำแหนงตำง

หเอาไวฟงเสยง กำรรบรทำงหจะอยทคลนควำมสะเทอนทมแหลมในอำกำศ

จมกเอาไวดมกลนกำรรบรทำงจมกจะอยทกลนหอมเหมนผำนอำกำศ

ลนเอาไวลมรส กำรรบรทำงลนจะอยทรสเปรยวหวำนมนเคมทกดลงมำบนตมรบรสตรง

กายเอาไวแตะตอง กำรรบรทำงกำยจะอยทสงกระทบแขงออนทกดลงมำบนผวหนงตรง

ใจเอาไวรทกสงทไมปรากฏทางรปธรรม เชน เรำรวำก�ำลงสขทกขมำกนอยเพยงใด เรำก�ำลงจ�ำอะไรหรอหมำยรสงใดอยเรำก�ำลงเจตนำคดนกเชนไรกดวยใจ ควำมรสกนกคดทงหลำยไมอำจก�ำหนดรไดดวยตำหจมกลนกำยแตตองดวยใจสมผสเทำนน

ควำมเหนชดและควำมเขำใจทถกตองเชนนท�ำลำยควำมหลงผดหรอลงเลสงสยวำทกสงทกอยำงมกำยเปนมลเหตอยำงเดยวเสยได เรำจะไมหลงส�ำคญวำเพรำะมประสำทกำยเปนปฐมเหต กำร

รบรทงมวลจงปรำก แททจรงประสำทกำยกสวนหนง วญญำณรบรอำรมณทำงกำยกสวนหนง วญญำณรบรอำรมณทำงใจกอกสวนหนง โดยทวญญำณทก ทำงประมวลลงสรปเรยกเปนหนงเดยวไดวำ จต ซงเปนธรรมชำตรอำรมณไดมควำมเปนกศลหรออกศลได

เมอเขำใจ กบทงสำมำรถรขนธขณะอยในอรยำบถนงยำมนไดจรง ตอไปเรำจะสำมำรถรขนธขณะอยในอรยำบถอน ไดเชนกนเพรำะกำยใจกวนเวยนอยแคนมลมหำยใจมอรยำบถมสขทกขมควำมหมำยร มเจตนำดรำย และมควำมรแจงทำงอำยตนะตำง หำกเรม กมำตำมล�ำดบสตป ฐำนทง ๓ หมวดตน กจะพบวำกำยเวทนำและจตตำงกเปนสวนของขนธ๕นนเอง

กำร กรควำมเคลอนไหวใหญนอยทำงกำย รควำมตำงของเวทนำรควำมตำงของสภำวจตลวนแลวแตผกสตสมปชญญะใหตอเนอง พรอมเหนขนธชดลงไปเปนขณะ ทงสน แตหำกไม กรกำยเวทนำ และจต ตำมทพระพทธเจำประทำนทำงไว กจะพบควำมปรำก ของขนธตำง ในชวตประจ�ำวนไดยำก อยำวำแตจะหวงเหนขนธเกดดบได

ขนธทควรเหนขณะนงสมาธ

ค�ำวำ นงสมำธ ในทนหมำยจ�ำเพำะเจำะจงถงกำรนงหลบตำเพอจ�ำกดทำงเขำของผสสะกระทบ เหลอเพยงอำรมณใดอำรมณหนง เชนลมหำยใจหรอกสณนมตทส�ำคญตองผำนชวโมงบนมำพอสมควรกระทงรจกภำวะเหลอเพยงอำรมณเดยวคออยำงนอยสงบตงมนรลมหำยใจหรอกสณนมต ไมวอกแวกไปทำงอน มควำมสขสบำย อมอกอมใจกบรสของควำมสงบตอเนองสกครงนำทเปนอยำงต�ำ

เรำจะรจำกประสบกำรณตรงในกำรดขนธผำนสมำธคอ ยงเหนขนธชดเทำใด ใจจะยงปลอยวำงมำกขนเทำนน อยำงนอย

dungtrin.com

424 425

รร

กเทยบเคยงกนไดกบระดบควำมปลอยวำงขนธเพรำะฟง หรอปลอยวำงขนธเพรำะคด วำแตกตำงกนเปนคนละเรอง ตรงนจะเรมตระหนกวำกำรปลอยวำงเพรำะรขนธเขำไปตรง เปนวปสสนำของจรงทสำมำรถพ นำไดยง ขนจนกระทงถงมรรคถงผลภำยในชำตปจจบน สวนกำรปลอยวำงเพรำะฟงกบปลอยวำงเพรำะคดนน จตจะลงเลไมเชอมนอยร�ำไปวำชำตนเรำจะบรรลมรรคผลพนอปำทำนไดแนหรอเปลำ

หลำยครงเกดขอกงขำวำถำอยในสมำธขนสง จะเจรญสตเหนขนธกนไดหรอไม เพรำะถำเปน ำนกตองรอำรมณเดยวอนทจรงถำท�ำควำมเขำใจวำ รอำรมณเดยว นนหมำยถงรคงทในขอบเขตของสงทก�ำหนดพจำรณำเชนขณะแหงกำรรลมหำยใจจตไมไดเหนแตสำยลมแตยงเหนอรยำบถนงดวยเหนควำมสขดวยเหนขอบเขตควำมสวำงของจตดวย อยำงนกจะไมสบสนวำใน ำนจะเจรญสตรขนธไดอยำงไร

เพอควำมชดเจน ขอใหดทพระพทธองคตรสไวใน ำนสตรพระสตตนตป กเลม๑๕ควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย เรากลาวความสนไปแหงอาสวะทงหลาย เพราะอาศยปฐมฌานบาง ดงนนน เราอาศยอะไรกลาวแลว ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม บรรลปฐมฌาน เธอยอมพจารณาเหนธรรมทงหลาย คอ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อนมอยในขณะแหงปฐมฌานนน โดยความเปนของไมเทยง เปนทกข เปนโรค เปนดงหวฝ เปนดงลกศร ไมมสข เปนอาพาธ เปนของผอน เปนของช�ารด วางเปลา เปนอนตตา เธอยอมยงจตใหตงอยดวยธรรมเหลานน ครนแลว เธอยอมโนมจตไปเพออมตธาตวา นนสงบ นนประณต คอ ธรรมเปนทสงบแหงสงขารทง

ปวง ความสละคนอปธทงปวง ความสนตณหา ความคลายก�าหนดความดบ นพพาน เธอตงอยในปฐมฌานนน ยอมถงความสนไปแหงอาสวะทงหลาย

ตรงทพระองคตรสวำ เธอยอมพจำรณำเหนธรรมทงหลำยคอ รป เวทนำ สญญำ สงขำร วญญำณ อนมอยในขณะแหงปฐม ำนนน ถอวำชดเจนพอคอไมควรจดจ�ำแควำเรำอำศยสมำธระดบ ำนในกำรเจรญสตไดแตสมำธ ำนทมกำรพจำรณำขนธถอเปนเหตใกลใหเขำถงนพพำนเลยทเดยว

ทหวขอนจะแยกแยะแบบจ�ำเพำะเจำะจงลงไปวำ กำรเหนขนธขณะนงสมำธรลมหำยใจกบนงสมำธรกสณนมตนน แตกตำงกนอยำงไร นอกจำกนน จะไดผนวกสวนของกำรเหนขนธขณะพยำยำมตงสมำธไวดวยเพอใหครอบคลมเนอหำกวำงขวำงทสด

เคลดวชาเหนขนธผานอานาปานสต

รปขนธ

ในขนทเหลอแตความรบรวามลมหายใจผานเขา ผานออก ปราศจากความฟงซาน จตใจสงบระงบอย ทราบวาลมเรมตนเมอใด หยดลงเมอใด ขณะเรมมลกษณะลมเปนนมตอยางไร ขณะสนสดมลกษณะลมเปนนมตอยางไร ไมเหลอสงใดเดนกวานน นนคอจงหวะเหมาะทเราจะรลมหายใจโดยความเปนธาตลม ซงกคอหนงในรปขนธ ความเขาใจทมอยลวงหนาวารปขนธไมใชตวตน เกดแลวตองดบลงเปนธรรมดา จะท�าใหการเหนชดในสมาธน เกดเปนความรแจงเตม

dungtrin.com

426 427

รร

ดวงจตดวงใจ ไมเหลอความสงสยใดๆอก

เวทนาขนธ

ในขนทเกดความสขสดชน สบายกายสบายใจ จตตงมนตนตว และอยในอาการเหมอนปรารถนาเสพสขอนมรสวเวกประการเดยว นนคอจงหวะเหมาะทจะรจกสขโดยความเปนเวทนา สขเวทนาคอความสงบสบาย มกายไมกวดแกวง สขเวทนาคอความแนวนง มจตไมซดสาย เพยงในระดบสมาธไมตองแขงแรงนก กอาจเหนสขเวทนาปรากฏชดพอประมาณ กบทงเหนความไมเทยงของสขเวทนาไดงาย คอพอกายเรมขยบขยกขยก กจะรสกถงความทกขทางกายเขามาแทรกแทน หรอพอจตเรมแสสาย กจะรสกถงความทกขทางจตเขามาเบยดบง แตในระดบสมาธทแขงแรง จะเหนสขเวทนาปรากฏชดมาก ทวากลบเหนความไมเทยงของสขเวทนายากขน ตรงนใหดเฉพาะรอยตอความเปลยนแปลงของสขอยางใหญ ทลดระดบลงไปเปนสขอยางเลก แบบเดยวกบทพระพทธเจาใหดความตางระหวางสภาพจตทตงมนเปนฌานกบสภาพจตทคลอนแคลนไมเปนฌานในจตตานปสสนา

สญญาขนธ

ในขนทจตเงยบลงไป บางขณะเปนสขหรอเฉยเมย ใหดวาเมอมสตอย จตตองส�าคญมนหมายในสงใดสงหนงอยเสมอ เชน บางครงลมหายใจกระทบชด กเกดการมนหมายวาอยางนลมหายใจทเทยงหรอไมเทยง

ตวส�าคญมนหมายวาเทยง คอ ‘นจจสญญา’ ตวส�าคญมนหมายวาไมเทยง คอ ‘อนจจสญญา’ หรอบางครงความสขสบายเดนชด กเกดความส�าคญมนหมายวาสขนยงยนยาวนาน อนนนเปน ‘นจจสญญา’ แตถาขณะรความสขทตงอยนานนน ประกอบดวยความรสกวาจะไมเปนเชนนตลอดไป อนนนเปน ‘อนจจสญญา’ เมอส�ารวจเหนการท�างานของสญญาขนธเปนขณะๆ กจะทราบวาบางทเรากรสกวาอยางนเทยง อกทกรสกวาไมเทยง อาการส�าคญมนหมายวาเปนอยางไรสามารถผนผวนกลบไปกลบมา ตามแตก�าลงของสตและปญญาทประกอบอยดวยในขณะนนๆ ไมใชวา

สงขารขนธ

ในขนทจตสงบไมไหวตง เหลอแตอาการตรกนกเฉพาะลมหายใจเขาออกเปนสายชด ใหมองวาอาการตรกนกคอภาวะของสงขารขนธอยางหนง มความชดเจนคงเสนคงวา เปนเจตนาอตโนมตทเหมอนไมมตวตนใดสงการดงเคย ธรรมชาตทเจาะจงตรกนกเฉพาะลมหายใจนจะมไดถงปฐมฌาน ตอเมอเขาออกปฐมฌานจนช�านาญ จตมนคงตงมนไดเองจนไมจ�าเปนตองอาศยอาการตรกนกถงลมหายใจมาประคบประคอง กจะมอกเจตนาหนงผดขนได คอละความตรกนกถงลมหายใจเสย ปลอยใหจตตงมนเสพปตสขเปนหนงเอง คลายนกตดสนใจเลกกระพอปก เพยงแผปกลอยลมสบายอย การเหนการตรกนกเปนเพยงสงขารขนธอยางชดเจนในสมาธ จะท�าใหเรมแบงแยกไดอยางชดเจนเชนกน วาเจตนาเกดขนเดยวเดยว สวน

dungtrin.com

428 429

รร

อาการตรกนกตงอยไดนานกวา และมจตชนดหนงทไมตองตรกนกกทรงตวเปนสมาธใหญได เมอพจารณาจนเหนวาทงหลายทงปวงกแคอาการหนงของจต ไมใชตวตน เกดขนตงอยดบไปทามกลางเหตปจจยแวดลอม กจะเกดมมมองทจะแตกตางจากคนธรรมดามาก เพราะส�าหรบคนธรรมดาแลว ทใดมเจตนา ทใดมความตรกนก ทนนยอมมความรสกในตวตนอยควบคกนเสมอ

วญญาณขนธ

ในขนทจตสงบละเอยดประณต ตงมนไดเองโดยไมตองอาศยแมอาการตรกนกถงลมหายใจ เหลอแตความสวางโพลงอย ตรงนนจะเหนวามแตความรอยวาสวาง รอยวาปตสขเหลอลน ตวทรอยคอมโนวญญาณ ซงเปนหนงในวญญาณขนธ เราจะเหน ณ บดนนวาวญญาณขนธละเอยดไดทสดในบรรดาขนธทง ๕ เพราะจะไมเหลออะไรเลยนอกจากรสกวาร รวาก�าลงมอะไรอยเฉพาะหนา หากไมก�าหนดไวกอนกจะไมมสตระลกรไดวาสงนนคอวญญาณขนธ เมอวญญาณขนธปรากฏชดกยอมหลงนกไปวานนเปนจตของเรา อกทงเมอวญญาณขนธดบไปกยอมไมเหนอาการดบไปของวญญาณขนธตามจรง แตหลงนกวาจตของเราเสอมลง หรอจตของเราแปรไป การจะไดประโยชนจากสมาธอยางแทจรงคอท�าความเขาใจไวอยางถกตองเสยกอน วาจตหรอวญญาณผรอารมณนนไมใชเรา ไมใชของเรา เมอตงมมมองไวเชนน พอพบกบภาวะรบรสทธ กจะเหนวานนไมใชตวตนจรงๆ สกแตเปนสภาพหนงท

เกดขนดวยเหตปจจย แลวในทสดกแตกท�าลายลงเมอเหตปจจยหมดก�าลงสง

dungtrin.com

430 431

รร

เคลดวชาเหนขนธผานกสณนมต

เวทนาขนธ

ในขนทเรมตรงนมตไวกบทไดนน เปนจงหวะทจตสงบตงมน ไมแสสายไปทางอน เหลอแตอาการหนวงนกและรบรเฉพาะดวงกสณนมต เมอจตสงบยอมมความสบายเกดขนพรอมกน พดงายๆวาความสขเกดขนพรอมกสณทชดนงไมพราเลอนอยางนอยสก ๕ วนาท

ความสขอนเกดจากความสงบเงยบราบคาบของจตนน คอเวทนาขนธ ขอใหท�าความเขาใจวาอาการลงโลดกด อาการปตฟองฟกด อาการโสมนสปลาบปลมกด ลวนแลวแตเปนสวนเกน เปนสวนปรงแตงทเกนความสบายใจ จดเปนสงขารขนธ แตหากกรองสวนเกนไดดวยความวางเฉย ไมตนเตนตาม กจะเหลอแตเวทนาขนธ คอรสกสขสบายอย เมอความสขแปรปรวนกยอมเหนชดวามของแถมอนประกอบอยดวย

สญญาขนธ

ในขนทรสกถงอากาศวางในอากาสกสณ หรอเหนดวงนมตปรากฏเปนสขาวชดในโอทาตกสณ จตตงมนไมซดสาย ทวายงพรอมจะตรกนกพจารณาได ใหมองวากสณนมตนนๆไมใชรป แตเปนความสามารถจดจ�าของจต เปนสงปรงแตงจตใหเหนวามความวาง หรอมสขาว หรอมสทพอใจก�าหนดเหน ความสามารถจดจ�าของจตนนเองคอสญญา ดงนน กสณนมตหนงๆ

กคอตวแทนสญญาขนธ เมอเหนกสณเปนอยางไร จะก�าหนดกไดวาสญญาคออยางนน

ขอใหสงเกตตามจรงวา แมจะมความสนกกบการเหนนมตไดนาน ในทสดลกษณะนมตกตองแปรไปเปนอน แสดงความไมเทยงไมทนของสญญา เมอก�าหนดโดยความเปนอยางน ผส�าเรจกสณนมตยอมไดเปรยบคนธรรมดาทวไป ตรงทเหนความเสอมของสญญาอยางชดเจน เพราะสญญาปรากฏเกดขน ตงอย และดบไป อยางแจมแจงเปนสสน รไดไมตางจากตาเหนรป ความสะเทอนใจทเหนอนจจงยอมแรงพอจะเกดความปลอยวางสญญาขนธ คลายตดใจสละของรกของหวงไดงายเมอตระหนกจรงๆวาไมใชสมบตของเรา อาการทใจคลายความอาลยในสญญาไดนน จะเรมเหนอะไรๆเปนเทจ เปนของหลอก โดยเรมหลอกกนตงแตทจตเลยทเดยว เมอไมถกหลอกวาสญญาเปนตวเรา ความรสกวางจากการปรงแตงกจะเดนชดขนแทนท

สงขารขนธ

ในขนทสามารถยอหรอขยายดวงกสณนมตไดตามปรารถนา นมตไมแตก ไมบดเบยว จตตงมนไมซดสายตามการแปรของนมต ทวายงพรอมจะตรกนกพจารณาได ใหมองวาตวทควบคมใหนมตเปนไปตางๆดงปรารถนานนเองคอสงขาร ดงนน ตวตงตนก�าหนดใหนมตเปนอยางไรๆนนเองคอตวแทนสงขารขนธ

dungtrin.com

432 433

รร

ขอใหสงเกตตามจรงวา แมจะมความสนกกบการสรางสรรคนมตดวยอ�านาจใจไดตามปรารถนา ในทสดความสามารถควบคมนมตไดยอมแปรปรวนไป คดยอหรอขยายกไมปรากฏผลดงใจนก นนคออาการแสดงออกถงความไมเทยงไมทนของสงขาร เมอก�าหนดโดยความเปนอยางน ผส�าเรจกสณนมตยอมไดเปรยบคนธรรมดาทวไป ตรงทเหนถนดวา อ�านาจควบคมบงคบบญชาอะไรๆใหเปนไปตามปรารถนานนไมมจรง เพราะกระทงนมตหลอกๆยงคมใหอยทนถาวรไมได ประสาอะไรกบการควบคมบญชาวตถเชนกายหรอของนอกกายใหอยในอ�านาจไหว

วญญาณขนธ

ในขนท รสหรอลกษณะดวงกสณนมตไดแจมชด ทงหมดของอาการรบรนนเองคอมโนวญญาณ เราไมอาจแยกออกมาวาตรงไหนเรยกสญญา ตรงไหนวญญาณ ขณะเดยวกนกไมสามารถ (และไมควรพยายาม) ถอยยอนกลบมาดทตงของวญญาณโดยความเปนตางหากจากสญญา เพยงมความเขาใจทถกตองเปนหลกตง วาความจ�าสและรปลกษณะกสณนมตไดนน เปนสวนของสญญาขนธ สวนความรบรกสณนมตทงหมด เปนสวนของวญญาณขนธ ดงนน เมอพจารณาเขาไป กเพยงทราบวาลกษณะนนๆคอขนธใด สดแทแตขนธใดจะเดน หรอจตพอใจเลอกดขนธใดเกดดบ

การจำาแนกขนธเปนตางหากจากกน

อนทจรงเรองแยกขนธออกเปนตำงหำกจำกกนไมไดนน เคยมผถำมผตอบกนมำแลวในครงพทธกำล ปรำก ในมหำเวทลลสตรพระสตตนตป ก เลม๔ผถำมคอพระมหำโก ฐกะสวนผตอบคอพระสำรบตรซงพระพทธองคยกยองเปนอครสำวกผเลศทำงปญญำพระมหำโก ฐกะถำมวำ ธรรม ประ ารคอ เวทนา ส า และว าณ เหลานปะปน นหรอแย เปนตางหา จาน บ ตหนาทตาง นไดหรอไม พระสารบตร ลาวตอบ

วา เวทนา ส า และว าณ ปะปน น ไมแย จา น บ ตหนาทตาง นไมได (คอมหนำทรสก รจ�ำ และรแจง ซงกลมกลนอยในขณะจตรอำรมณเดยวกน หำกขำดอนใดอนหนงจะไดชอวำจตก�ำลงรอำรมณไมได)

ในทำงป บต นกภำวนำจะเรมรจกวญญำณขนธไดกเมอจตสงบลงจนรจกควำมวำง ควำมสวำง รำวกบไมมอะไรใหร (อำจหลบตำหรอไมไดหลบตำอย) ถดมำ เมอไหวตวออกจำกควำมสงบแลวรแจงบำงสงทมำกระทบอยำงเชนคลนเสยงกระทบแกวหทตรงนนเอง ควำมทรงจ�ำเกยวกบเรองวญญำณขนธจงกอใหเกดสต แลวทรำบชดวำนคอกำรรบรเสยง เปนโสตวญญำณ จตอำจมค�ำก�ำกบหรอไมมค�ำก�ำกบวำนนโสตวญญำณ แตส�ำคญคอ เกดควำมเหนแจงผำนประสบกำรณจรงวำกำรรทำงอำยตนะเปนธรรมชำตอยำงหนง เกดขนดวยกำรมเหตประกอบกนคอเสยงกระทบแกวหรแลวตองดบลงเปนธรรมดำ เปนขนธหนงซงไมใชตวตนของใคร แตถำใหบอกวำขณะนนเวทนำอยไหน สญญำอยไหน กไมอำจตอบถกเอำแคตอบถกวำนนเปนวญญำณทำงหกนบวำเพยงพอหรอตอ หระบไมถ วาเรย อะไร แตสามารถเหนสงนน เ ด น ตงอย ดบไปจรง ไดแลว

ยกตวอยำงเชนขณะสมำธยงไมคงทจตยงสลบไปมำระหวำง

dungtrin.com

434 435

รร

ตงมนชวครกบกวดแกวงคลอนแคลน ควำมรสกภำยในทเกดขนคลำยประเดยวจตกวำงออกประเดยวจตแคบเขำถำเรำไมบญญตวำควำมกวำงหรอควำมแคบนนเปนอะไร เหนแควา วาง ไมเทยง แคบ ไมเทยง จส แตรวาไมเทยง บทงไมอยา หนวงเหนยว หส าพด จงเทยงถาวร ไมรงเ ยจเมอส าพแยปรา นานเ นไป นน เทา บเราเหน นธอยางถ ตอง แมไมรวาคอ นธไหน ตาม

เมอมประสบกำรณเหนขนธขณะนงสมำธมำกเขำ จนกระทงแมลมตำจตกยงทรงตวตงมน ควำมรสกทวไปในชวตประจ�ำวนจะแตกตำงออกไป เรำจะมสตรสกถงควำมวำงเปลำภำยในเปนหลกตงควำมวำงนนอำจหดแคบหรอขยำยกวำงถำมวำสงทเหนคออะไรกคอสภำพของจตทตงมนไมแสสำย และไมมควำมโลภอยำกเอำอะไรไมมควำมโกรธขนของกบใครและไมมควำมหลงแบบหยำบวำนอรยำบถของเรำ นเวทนำของเรำ ถำมวำผเหนคออะไร กคอมโนวญญำณนนเอง จดส�าค คอ เมอมสตสมป ะพรอมอย พอสง ดปรา ระทบอายตนะไหน สตสมป ะรเทาทนอยางเ ยบพลน วามโนว าณ รความวางดบไป เปลยนเปนจ ว าณ หรอเปลยนเปนโสตว าณ หรอเปลยนเปน านว าณ หรอเปลยนเปน ายว าณแทนแลวกจะรวำวญญำณทเกดขนแทนนน มเวทนำสญญำและสงขำรแบบดหรอไมดปรำก พรอมอยดวย

กำรทมสตคมชด และกำรทวญญำณขนธไมสบไปสบมำเรวนก จะท�ำใหเหนขณะเกดและขณะดบของวญญำณไดแจมแจงขนเรอย อกทงกลบมำตงมนรสกถงควำมวำงอนเปนภำยในไดเนนนำนยง ขน กระทงมนใจอยกบตววำถงตรงนกพ นำตอยอดไปไดเรอย จนกวำจะถงทสดทกขแลว

ขนธทควรเหนขณะเดนจงกรม

ค�ำวำ เดนจงกรม หมำยถงจงหวะทเรำเดนกลบไปกลบมำพรอมมสตรชดในกำรเดน สตอำจเรมจำกควำมรเทำกระทบอยำงชดเจนประกำรเดยว แลวพ นำขนเองเปนรพรอมในอำกำรเดนทงหมดดวยควำมใหญของจตทกวำงขวำงครอบคลมอรยำบถเดน

เมอใดสตเกดชด เมอนนขนธยอมปรำก ชดดวยไมวำจะอยในอรยำบถใด แตสวนใหญอรยำบถเดนมกเปนทตงหลกของกำรภำวนำ เหตเพรำะควำมเคลอนไหวทำงกำยมสวนชวยก�ำจดควำมเกยจครำนได และส�ำคญเมอถงจดของสตทคมชดทวพรอมแลวขนธทงหลำยจะแสดงตวตำมจรงขณะเปดหเปดตำรบควำมกระทบกระทงเหมอนในชวตประจ�ำวน ง แปลวา ถาสามารถเหน นธด ณะเดนจง รม จะเปนจดเรมตนเหน นธ ดไดปาน นน วตประจ�าวนดวย แตกตำงจำกผภำวนำท กรขนธหลงอำนหนงสอธรรมะหรอขณะนงสมำธอยำงเดยว

เคลดวชาเหนขนธในอรยาบถเดน

รปขนธ

ในขนทรสกถงอรยาบถเดนทวพรอม นบเรมจากฐานส�าคญคอเทากระทบ เหนอาการยางเทาสลบกนซายขวา เหนล�าตวทรงตง เหนสวนศรษะบนยอดสดของอรยาบถเดน ไมรสกวาตวเราก�าลงเดน ไมรสกวาเปนรางกายของเราเดน และเมอท�าความระลกกเหนตามจรงวาอรยาบถเดนเปนภาวะทางรปชวคราวชนดหนง

dungtrin.com

436 437

รร

เมอหยดเดนทจดสดทางจงกรม ภาวะทางรปกเปลยนไป ไมเคลอนไหว แตตรงนง แลวมอาการหมนกลบ

ดวยสตสมปชญญะทพรกพรอมขณะจงกรม เราจะเขาใจวาการเหนรปขนธเกดดบนน หาใชการเหนวากายผดขนจากอากาศแลวแตกระเบดหายไป แตเรมความเหนเกดดบจากอะไรงายๆ ธรรมดาๆ ดงเชนอรยาบถเคลอนไหวกลายเปนอรยาบถนงนเอง ความรชดจะท�าใหเราเหนแตกตางไป ทเคยนกๆวากายของเราตวเดมเปลยนทาเปนตางๆนน แทจรงคอการปรากฏอาการทางรปชวคราว เกดขนเปนฉากๆ หายไปเปนฉากๆ

เมอรเชนนเรอยๆ ผนวกเขากบความรพนฐานทวากายประกอบดวยธาต ๔ กจะเกดญาณสมผสถงความเปนรปทงหลายอยางละเอยด แมความเปนอปกรณ ‘พรอมใชในงานวปสสนา’ กแตกตางไปเรอยๆ เรมตนอาจแขงกระดางเหมอนตอตานสต ตอเมอเวลาผานไปจงคลายมการดดแปลงใหออนควรแกงาน มความเบาตวไมเมอยขบ ทกจดถกก�าหนดรชดไดงายขน

และถงจดหนงทสตคมชด กจะเหนองคประกอบของกายโดยความไมเทยง เชน เหนวาเราไมเคยกลนน�าลายซ�ากอนเดม เราไมเคยมไออนระดบเกาตามอวยวะตางๆทวราง เราไมเคยหายใจเอาลมกลมเดมเขาสปอด นกจดวาเหนกายโดยความเปนรปขนธเกดดบเปนชดๆได

ส�าหรบผทเคยปฏบตนวสวถกาบรรพมากอน กเปนไปไดทจะเหนกายแสดงความเนาเปอยผพงขณะเดน

จงกรมอยนนเอง ซงความปรากฏของนมตจะมากนอยเพยงใดกสดแตก�าลงจตของแตละคน ขอใหค�านงเทานนวาการตงตนรบรมาจากอรยาบถอนเปนปจจบน กบทงเหนแลวเกดอนจจสญญาทางกายอยางชดเจนเปนพอ

เวทนาขนธ

ในขนทกายเดนและหยดคลายหนท�างานอตโนมต จะเกดภาวะคงททางการเคลอนไหว ลกษณะความสม�าเสมอดงกลาวนคอความไมกวดแกวงออกนอกลนอกทาง ไมมความกระสบกระสาย ทตรงนนความสบายกายยอมเกดขนไมแตกตางจากขณะนงนงสงบสข เมอรอยถงความสขอนเกดจากความไมกวดแกวงทางกาย กไดชอวาทราบภาวะสขโดยความเปนของมเหต ไมใชสขทเกดขนเองลอยๆ

การรชดวาสขเวทนาเปนของมเหตปจจย และจะตองดบลงเปนธรรมดาพรอมเหตปจจยนน ท�าใหสขไมเปนทตงของความตดหลง

สญญาขนธ

ในขนทกายปรากฏตอจตโดยความเปนของประชมกนคมเปนรปชวคราวดวยธาตดน ธาตน�า ธาตไฟ และธาตลม จตยอมไมมนหมายวารปชวคราวนนเปนตวตน นนคอเกดอนตตสญญา คอส�าคญวาไมใชตวตน แตเมอเดนๆไปแลวหลงสต จตมวมน รสกตววาเราก�าลงเดน หรอกายของเราก�าลงเดน นนคอสลบไปเกดอตตสญญา คอส�าคญวาเปนตวตน

dungtrin.com

438 439

รร

ความปรากฏของสญญาสลบกนระหวางส�าคญวาเปนตวตนกบไมใชตวตนนน ท�าใหเรารวาแมการเหนกายเปนตวตนกแคสญญา และแมเหนกายวาไมใชตวตนกแคสญญา สญญาวาเปนตวตนนนเกดขนเพราะมเหต คอความไมรจกขนธ ๕ และความไมมสตระลกถงขนธ ๕ สวนสญญาวาไมใชตวตนนนกเกดขนเพราะมเหตเชนกน นนคอความรจกขนธ ๕ และความมสตระลกถงขนธ ๕

อตตสญญากบอนตตสญญาเปนสญญาคเปรยบเทยบทเหนความตางไดงาย อตตสญญาท�าใหรสกหนก ทบ คลอยตามกเลสงาย อนตตสญญาท�าใหรสกเบา โปรง คลอยตามกเลสยาก เมอเหนเปรยบเทยบสลบไปสลบมายอมรอนจจงของสญญาทงสองขว กบทงเปนเครองวดวาขณะหนงๆเราก�าลงเดนจงกรมดวยสตหรอขาดสต

สงขารขนธ

ในขนทกายไมเปนอตโนมต และจตไมตงมน ตองอาศยเจตนาก�าหนดรเทากระทบบาง ตองก�าหนดรวาหยดยนบาง ตองก�าหนดรวาหมนตวกลบหลงหนบาง ตรงนนคอเหนสงขารขนธแบบหยาบๆ ตอเมอกายเปนอตโนมตแลว จตตงมนแลว กกลายเปนการตรก (นกถง) และการตรอง (จดจออยางแนบเนยนกลมกลนเปนหนงเดยวกบอาการเดน) ทงการตรกและการตรองตางกเปนสงขารขนธ เมอใดระลกรไดวาก�าลงอยในอาการตรกและตรองในอาการเดน เมอนนเปนอนไดชอวารสงขารขนธ

เมอเหนวาขาดสต รสกวาจตไมไดจดจออยกบการเดน ตรงนนคอการตรกและการตรองขาดไป จะเหนเปนอนจจงของสงขารขนธกได การหมนสงเกตตามจรง โดยไมเพงบงคบวาจะตองใหการตรกกบการตรองปรากฏอยางสม�าเสมอตลอดเวลา จะมสวนใหเกดความเหนสงขารขนธเกดดบอยางเปนธรรมชาตมากขนเรอยๆ

วญญาณขนธ

ในขนทสมาธเกดขนอยางหนกแนนขณะเดนจงกรม ปรากฏการณทางจตมกเปนไปไดหลากหลายไมแพปรากฏการณขณะนงสมาธหลบตา อยางเชน รปเดนกบน�าหนกตวเหมอนหายไป หรอวางเฉยไรสขไรทกข หรอเหมอนความส�าคญวามวาเปนใดๆสงบเงยบลงหมด หรอเหมอนเจตนาและอาการตรกตรองทงปวงยตสนท เหลอแตภาวะวางเปลาสนเชง

เมอรสกวางเปลา หากเกดสตรสงใดสงหนงทเขามากระทบทางตา ห จมก ลน กาย หรอใจ เรายอมบอกตวเองไดถนด วานคอการปรากฏของวญญาณทางอายตนะนนๆ และขณะตอมาเมอเกดวญญาณทางอายตนะอนแทรกแซง กยอมรชดวาวญญาณทางอายตนะกอนดบลงแลว วญญาณทางอายตนะปจจบนเกดขนแทน เปนคนละชนด เปนคนละลกษณะ เปนคนละรส ไมใชตวเดยวกนแลว วญญาณจะปรากฏเหมอนดวงสวางทเกดดบดจแสงจากหลอดไฟ สวางจาบาง สวางหรบาง สวางนานบาง สวางสนบาง ขนอยกบก�าลงสตสมปชญญะซงเกดพรอมกบวญญาณหนงๆ

dungtrin.com

441440 การพจารณาขนธมาตามล�าดบ จากหยาบมาถงละเอยด ตงแตรป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ ท�าใหจตยอมรบอยางเปนขนเปนตอน และปราศจากเยอใยตกคางคลางแคลงวายงมตวตนใดๆตงอยทใดไดอกหรอไม สดทายจตจะพบความวางเปลาจากตวตนอยางแทจรงในระหวางแหงการมสตสมปชญญะรขนธเกดดบนนเอง

อายตนบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ยงมขอปฏบตอกอยางหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คออายตนะภายในและภายนอกอยางละ ๖ อยเสมอ ดวยการปฏบตอยางไรเรยกวาภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออายตนะภายในและภายนอกอยางละ ๖ อยเสมอได ภกษในธรรมวนยน...

ยอมรชดถงนยนตา รชดถงรป และรชดถงสงโยชนซงอาศยนยนตาและรปเกดขน

ยอมรชดถงห รชดถงเสยง และรชดถงสงโยชนซงอาศยหและเสยงเกดขน

ยอมรชดถงจมก รชดถงกลน และรชดถงสงโยชนซงอาศยจมกและกลนเกดขน

ยอมรชดถงลน รชดถงรส และรชดถงสงโยชนซงอาศยลนและรสเกดขน

ยอมรชดถงกาย และรชดถงสงทกระทบสมผสกายและรชด

dungtrin.com

442 443

อา รร

ถงสงโยชนซงอาศยกายและสงทกระทบสมผสกายเกดขน

ยอมรชดถงใจ รถงธรรมารมณ และรชดถงสงโยชนซงอาศยใจและธรรมารมณเกดขน

อนง สงโยชนทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สงโยชนทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สงโยชนทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอม…เฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในทง ภายนอกอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอความเสอมไปในธรรมอยบางเฝาพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมไปในธรรมอยบาง

อกอยางหนง เธอเขาไปตงสตวาธรรมม กเพยงสกวาเอาไวร เพยงสกวาเอาไวอาศยระลกเทานน เธอเปนผไมถกตณหาและทฏฐเขาองอาศย และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย ดวยการปฏบตอยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคออายตนะภายในและภายนอก ๖ อยเสมอ

จบอำยตนบรรพ

นย�ม

อายตนะ แปลวำ เครองตอของควำมรบร หมำยถงมทงเครองรบและเครองสง เครองรบนนเรำเรยกวำเปนอำยตนะภำยในไดแกตำ ห จมก ลน กำย ใจ สวนเครองสงนนเรำเรยกวำเปนอำยตนะภำยนอก ไดแกรป เสยง กลน รส สมผสแตะตอง และนำมธรรมทปรำก กบใจทงหลำย (สภำวธรรมทงหมดทรไดดวยใจเรยกวำ ธรรมำรมณ นบแตเวทนำสญญำสงขำรหรอกระทงตววญญำณเอง ตลอดจนพระนพพำนซงวำงและอยนอกเหนอขอบเขตกำรมกำรเปนพดใหงำยคออะไรทรไมไดดวยตำห จมกลนกำยทงหมดนนคอธรรมำรมณตองใชใจรเทำนน)

สงโยชน แปลวำ กเลสทผกมดใจสตวไวกบทกข ม ๑๐ประกำรไดแก

๑) สกกายทฏฐ ควำมเหนวำขนธ ๕ เปนตวของตน จตเกดอำกำรถล�ำหลงกลเหมอนคนดมำยำกลยดมนถอมนวำสงทรบรเปนเรองจรง ขอใหท�ำควำมเขำใจวำแมละสกกำยท ฐได กไมใชหมดกเลสหมดควำมยดมนถอมนทงปวงลงสนทหำกเปรยบใหใกลเคยงกคงท�ำนองเดยวกบผศกษำจบปหนงซงรชดแลว ปกใจเชอแลววำกำรจบปรญญำมไดจรงภำยใน ๔ ป ไมเหนผดวำปรญญำไมมแตแมเหนถนดชดเจนแลวเชนนน ตนเองกยงตองเลำเรยนศกษำไปตำมเงอนไข ไมใชวำจบปหนงจนเชอมนเรองปรญญำแลวกจะไดปรญญำทนท ตรำบใดยงสอบไมผำน ตรำบนนกยงตองศกษำเพอสอบใหผำนกนตอไป

๒) วจกจฉา ควำมลงเลสงสย ในทนไมใชสงสยโลก สงสยเหตผลของชวต แตหมำยเอำอำกำรทเกดขนเมอไดยนไดฟงวำขนธ๕ ไมใชตวตน อำกำรของจตจะวกวนขนมวอยในระหวำงควำม

dungtrin.com

444 445

อา รร

คลำงแคลงเพรำะยงไมรแจงเหนจรงแบบประจกษ จงลงเลสงสยไปไดเรอยวำพระพทธเจำตรสรจรงหรอไมนพพำนมจรงไหมนพพำนเปนดนแดนหรอเปนควำมวำง พระสง สมยนยงป บตธรรมกนจนบรรลมรรคผลตำมพระพทธเจำไดไหม คนธรรมดำทไมใชสง ป บตธรรมจนเปนอรยบคคลไดหรอไม ลาวโดยยนยอคอ ความสงสยทงปวงท ด วางไม หละส ายท ได ลวนเ าายสงโย น อ นไดหมดฉะนนผใดละสกกำยท ฐไดกแปล

วำสำมำรถละสงโยชนขอนไดเดดขำดแลวพรอมกนไปดวย

๓) สลพพตปรามาส ควำมถอมนศลพรต อำกำรของจตจะขนมวหลงส�ำคญผดในวธละสกกำยท ฐ เชน เขำใจผดวำถอศลอยำงเดยวเปนเหตใหถงควำมบรสทธจำกกเลสได หรออำจถอศลดวยควำมเชอแบบผด วำตองทรมำนตนถงจะดตองอำศยเคลดลำงวนเดอนปถงจะใชไดตองเขำพธเพอรบทำงลดสนพพำนจงจะเปนไปได ลาวโดยยนยอคอ ความเ า จ ดเ ยว บ ารประพ ตตนทงปวง ทยดมนแลว ลายเปนอปสรรค ด วาง ารละส ายท ลวนเ า ายสงโย น อ นไดหมดฉะนนผใดละสกกำยท ฐไดกแปลวำไดพบวธละสงโยชนขอนเดดขำดแนแลว

๔) กามราคะควำมตดใจในกำมคณในทนหมำยเอำควำมอยำกมสมพนธทำงเพศ นบตงแตกำรเหน กำรไดยน ทกอใหเกดควำมก�ำหนดยนด ตลอดไปจนกระทงกำรมเพศสมพนธ แมผทละสกกำยท ฐไดแลวกอำจหลงเหลอกำมรำคะอยและเปนเหตใหตองป บตธรรมเพอละรำคะกนตอไป

๕) ปฏฆะควำมกระทบกระทงทำงใจในทนหมำยเอำควำมขดเคองไดเมอเกดสงกระทบกระทง แมผทละสกกำยท ฐไดแลวกอำจหลงเหลอป ะอย และเปนเหตใหตองป บตธรรมเพอละป ะกนตอไป

๖) รปราคะ ควำมตดใจในรปธรรมอนประณต รปธรรมในทนหมำยเอำรปซงเปนอำรมณสมำธระดบ ำน อยำงเชน

สำยลมหำยใจเหยยดยำวทมควำมประณตเมอไดเสพรปเชนนนแลวจตกไดเครองตรงใหหนกแนนคงเสนคงวำ เขำถงสมำธชนสงซงมควำมใหญนำชอบใจเหนอกวำรปธรรมหยำบอนใดเพรำะรปธรรมหยำบทงปวงอยำงมำกกกระทบหตำใหเกดควำมสขแบบกำมคณไดชววบเดยว

๗) อรปราคะ ควำมตดใจในอรปธรรม อรปธรรมในทนหมำยเอำควำมไรรปซงเปนอำรมณสมำธอกระดบหนงของ ำนอยำงเชน ชองวำงแบบอำกำศทไมขอบเขต ไมมประมำณ เมอไดเสพอรปเชนนนแลว จตกเขำถงควำมใหญทแสนประณตนำชอบใจเหนอกวำรปแมละเอยดสขมปำนใด เพรำะรปทละเอยดนน เปรยบเทยบกบอรปกยงเปนสงปรำก รองรอยนำอดอด เหมอนมควำมจ�ำกดอย ตำงจำกอรปซงปรำก ควำมไรขอบเขตไดเทำกบจกรวำลอนเปนอนนต

๘) มานะควำมถอวำตนเปนนนเปนนในทนหมำยถงควำมรสกวำยงเปนอะไรอยำงหนงอย แมเหนวำตนเปนผส�ำเรจธรรมขนสง กจดวำเปนมำนะ ไมหลดพนอยำงเดดขำดจำกกเลสแบบพระอรหนต

๙) อทธจจะควำมฟงซำนในทนหมำยถงอำกำรทจตยงซดสำยได

๑๐) อวชชา ควำมไมรจรง ในทนหมำยเอำควำมไมรเรองทกขและกำรดบทกขอยำงเดดขำด

นยำมของสงโยชนมประโยชนท�ำใหเรำส�ำรวจไดอยำงชดเจนคอตรำบใดยงมสงโยชนขอใดขอหนงอย แมกระทงควำมถอตวถอตนหรอควำมฟงซำนซดสำยตรำบนนตดสนไดเลยวำยงเปนผมทกขยงเปนผไมพนจำกกเลส

แลวสงโยชนเกยวกบกำรป บตธรรมในอำยตนบรรพอยำงไร กเกยวตรงทพระพทธเจำใหสงเกตวำสงโยชนนนเกดขน

dungtrin.com

446 447

อา รร

ตอนอำยตนะภำยในกบอำยตนะภำยนอกกระทบกนนนเองกระทบดกเกดสงโยชน กระทบรำยกเกดสงโยชนพดงาย วาไมตองท�าอะไรเลย แคปลอย จตามเรองตามราว ปลอย ห าร ระทบระทงทางอายตนะอยอยางท �าลงเปน ตอวงจร เลสไป

ไมรจบรสนไดแลว

จดมงหม�ย

เพอใหเหนทมำทไปของอปำทำนวำมตวตนกลำวคอ เมอถงจดหนงจะเกดสตเทำทนเปนขณะ วำควำมยดมนเกดขนแตละครงทเปลยนจำกกำรไดเหนเปนกำรไดยน ไดกลน ไดลม ไดสมผสและไดคด สตกเกดขนตำมทนไปทกคอำยตนะกระทบนน กระทงควำมถอมนเบำบำงลง จนกระทงในทสดเหลอแตสตสมปชญญะรชดในคอำยตนะกระทบปจจบน ปรำก ภำวะเหนสกแตวำเหน ไดยนสกแตวำไดยน แตไมมควำมยดมนวำเปนตวเปนตน ซงเทำกบปลกอนตตสญญำ ใหเจรญงอกงำม สมดงทพระพทธองคตรสไวในอำพำธสตรพระสตตนตป กเลม๑๖ควำมวำ

ดกรอานนท กอนตตสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยนอยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา จกษเปนอนตตา รปเปนอนตตา หเปนอนตตา เสยงเปนอนตตา จมกเปนอนตตา กลนเปนอนตตา ลนเปนอนตตา รสเปนอนตตา กายเปนอนตตา โผฏฐพพะเปนอนตตา ใจเปนอนตตา ธรรมารมณเปนอนตตา ยอมพจารณาเหนโดยความเปนอนตตาในอายตนะทงหลาย ทงภายในและภายนอก ๖ ประการเหลาน ดวยประการอยางน ดกรอานนท นเรยกวาอนตตสญญา

แนวท�งฝก

ขอทวำพระพทธเจำทรงใหก�ำหนดวำ อยำงนตำ อยำงนรป อยำงนห อยำงนเสยงยอมไมเปนเรองนำสงสยส�ำหรบผทผำนสมปชญญบรรพมำจนช�ำชอง เพรำะเมอสำมำรถรควำมเคลอนไหวใหญนอยในกำยนไดดแลว สตยอมคมชด เหนกำยเปนเพยงโพรงอำศยคลำยจตกบกำยไมไดผกพนเปนกอนเดยวกนดงเดมจตเพยงอำศยกำยเปนเครองอำศยระลก ตรงจด องสตคม ดดง ลาวน เราจะสามารถเหนต�าแหนงทตง องอายตนะ าย นตางอยาง ดเจน ขอจ�ำแนกกำรระลกถงอำยตนะตำง จำกฐำนของควำมรชดดงน

รวาตาประจวบรป คอเมอเกดควำมประสงคจะมองสงใดเรำจะรสกถงนยนตำทกลอกไปยงทศอนเปนเปำหมำย รสกถงกำรปรบศนยนยนตำเพอใหเกดกำรประจวบกนสนทกบรปทจะถกมองและในทสดคอรบรวำรปนน ปรำก ในคลองจกษประสำทแลว

รวาหประจวบเสยง คอเมอเกดควำมประสงคจะฟงสงใดเรำจะรสกถงทตงของใบหและโพรงวำงภำยในชองกะโหลก รสกถงกำรเงยหเพอใหเกดกำรประจวบกนสนทกบเสยงทจะถกฟง และในทสดคอรบรวำเสยงนน ปรำก ในคลองโสตประสำทแลว

รวาจมกประจวบกลนคอเมอเกดควำมประสงคจะดมสงใดเรำจะรสกถงดงจมกและโพรงวำงส�ำหรบสดกลน รสกถงกำรอำศยจมกเพอใหเกดกำรประจวบกนสนทกบกลนทจะถกดม และในทสดคอรบรวำกลนนน ปรำก ในคลอง ำนประสำทแลว

รวาลนประจวบรสคอเมอเกดควำมประสงคจะลมสงใดเรำจะรสกถงควำมออนของแผนลนภำยในชองปำก รสกถงกำรอำศยลนเพอใหเกดกำรประจวบกนสนทกบรสทจะถกลม และในทสดคอ

dungtrin.com

448 449

อา รร

รบรวำรสนน ปรำก ในคลองชวหำประสำทแลว

รวากายประจวบเครองสมผสคอเมอเกดควำมประสงคจะแตะตองสงใด เรำจะรสกถงอรยำบถโดยรวม หรอเฉพำะจดสมผสนน รสกถงกำรอำศยกำยเพอใหเกดกำรประจวบกนสนทกบเครองกระทบ และในทสดคอรบรวำสงกระทบนน ปรำก ในคลองกำยประสำทแลว

รวาใจประจวบนามธรรม คอเมอเกดควำมประสงคจะรสงใด เรำจะรสกถงหวงทวำรรบรภำยในอนไมเกยวของกบอำยตนะหยำบอน เปนอายตนะเดยวทปรา จา าร นเนอท วาง ยาว ล ไรนมต ไรรปทรง แตมความสามารถรบรล ณะองตนเองได กบทงรไดวำอำยตนะภำยนอกทปรำก ตอใจม

ลกษณะอยำงไรเชนเวทนำสญญำสงขำรของเรำก�ำลงเปนอยำงไรหรออำยตนะภำยนอกอน เชนเวทนำสญญำสงขำรของผอนก�ำลงเปนอยำงไรหรอแมอำยตนะภำยนอกซงขำมพนกำรรบรสำมญเชนรปเสยงอนเปนทพยตลอดจนกระทงนพพำนอนวำงยง

กลำวไดวำ ตงตนขนมำหำกปรำศจำกสตสมปชญญะ กยำกทจะรบรถงกำรประจวบกนระหวำงอำยตนะ และเมออำกำรของจตไมเปนไปเพอควำมรบรอำยตนะ กยำกทจะเหนสงโยชนปรำก เมอไมเหนวำสงโยชนเกดขนดวยกำรประจวบกนของคอำยตนะใดกเปนกำรยำกจะรวำยงมสงโยชนใดบำงทผกมดเรำไวกบทกขทตรงนสรปวำเบองตนนน ารรบรเ ามาทคอายตนะ นบเปนเครอง ไดวาสตสมป ะ องเราพรอมพอจะระล รตามมาตร าน องอายตนบรรพแลวหรอยง

แนวทางกำาหนดรสงโยชน

ขอทวำพระพทธองคทรงใหก�ำหนดเหนชด วำ อยางนอายตนะ าย น อยางนอายตนะ ายนอ อยางนสงโย น

อนเ ดจา อายตนะ าย นและอายตนะ ายนอ ประจวบน ยงไปกวำนน ยงตองรจกกำรด�ำเนนจตใหสงโยชนหำยไปอก

ดวย กระทงถงจดหนงทเกดสตสมปชญญะ ทรำบควำมประจวบกนของแตละคอำยตนะจนกลำยเปนประสบกำรณ รโดยไมถกผกมด ตลอดไปจนกระทง รสกตวแตไมรสกวำเปนตน ในทสด

ระดบกเลสอยางหยาบ

สงโยชน ๓ ขอแรกนน ละอยำงเดดขำดไดงำยกวำสงโยชนขอ๔และขอ๕แตในกำรเรม กรนนสงโยชนขอ๔และขอ๕จะเปนไปไดงำยกวำกน เพรำะกเลสหยำบอยำงรำคะและโทสะปรำกชดเจน แตกตำงจำกโมหะทเปนควำมรสกในตวตน ซงแมปรำกตลอดเวลำกบทกคอำยตนะในแตละขณะกเหนไดยำกฉะนนจงควรเรม กรจำกสงโยชนขอกำมรำคะและป ะกอน

กามราคะ

ขอใหสงเกตวำ ในควำมรบรทเปนสตธรรมดำนน วตถทงหลำยในโลกคลำยเปน ำยกระท�ำหรอจโจมเรำขำงเดยว โดยเรำไมมทำงขดขน เชน จ พบเพศตรงขำมทมรปงำมสะดดตำโดยไมทนเตรยมเนอเตรยมตว กเหมอนรปรำงหนำตำของเพศตรงขำมนนเปนเชอกมำรดใจเรำใหตดหลงแบบฉบพลนทนทไมมโอกำสดนหลด นนคอสงโยชนขอกำมรำคะไดเกดขนแลว และไมได เราไว บรป องเพ ตรง ามเทานน ยง เราไว บความท ความทรนทรายอยา ได อยา ม อยา ครอบครอง อ ดวย

ตอเมอมสตอยกบเนอกบตวกอน ยำมกลอกนยนตำเพอเลงแลวตถกรนยนตำ ยำมนยนตำประจวบกนสนทกบเพศตรงขำมกรควำมปรำก ของรปนน ตลอดจน ระทงเมอเ ดสงโย นคอ

dungtrin.com

450 451

อา รร

ามราคะ รตามจรงวามนเ ด นโดยไมคดบดเบอน ทตรงนน ควำมยดมนถอมนในรปของเพศตรงขำมทเหนจะถกทอนก�ำลงลงมำทนท เพรำะเกดสตรสงโยชน แทนทจะถกสงโยชนกระท�ำกำรรอยรดเอำ ำยเดยว

เมอสงโยชนขอกำมรำคะรอยรดไมไดเตมเมดเตมหนวย เรำจะท�ำอะไรกไดท�ำนองเดยวกบเหนศตรเหวยงบวงบำศกมำจะคลองตว หรอคลองไดแลวแตยงไมทนกระตกรด เรำกเลอกทใชควำมวองไวหลบหลกออกมำใหพนบวงรดเสยกอน หรออยำงแยทสดคอ เหนขณะแหงจตทยอมเฉยเลยตำมเลยและถกบวงกำมรำคะรอยรด ควำมเหนนยงดกวำถกบวงกำมรำคะรอยรดพรวดพรำดโดยไมมโอกำสหลกเลยงแมแตนดเดยว เพราะถาสตไว นาดสามารถเหน ณะแหง ารถ บวง ามราคะรอยรดได แปลวาครงตอ ไปเรามสทธท�าตามแนวทางทพระพทธองคทรงประทานไว นนคอพจารณาหาทางละสงโย น อทยงตดอยเสยได ไมใชแคพร�ำคดทอแทวำท�ำอยำงไรเหนทเรำไมอำจเอำชนะสงโยชนไดดวยประกำรใด เปนแนแท

กำมรำคะเปนตวอยำงสงโยชนทเกดขนไดจำกควำมคดลวน หลำยครงในชวตคนเรำจะเกดจนตนำกำรถงคครองทยงไมเคยเหนยงไมเคยไดยน ไมเคยไดกลน ไมเคยลมรส ไมเคยสมผสแตะตองแตธรรมชำตกลบมแรงขบดนใหถวลหำนนหมายความวา ถาเราเหน ามราคะเ ด นเมอ จคดถงความร หรอเรองทางเพได แปลวาเ าถงแหลง �าเนดส�าค สงสด องสงโย น อน ดงนน จงเปนเรองฉลำดหำกจะเ ำระวงสงเกต วำเมอใดจตมควำมตรกนกถงของพรรคน ถำตรกนกแลวรเทำทน รวมทงไมปลอยใหกำมรำคะรอยรดบอยเขำ จตจะมควำมเขมแขงมำกขนเรอย อยำงเหนไดชด

นอกจำกนน จะสงเกตเหนวำ แมบำงครำวเรำไมเหน ไมไดยนและกระทงไมไดคดถงเพศตรงขำมแตกมบำงสมผสทเหมอน

ไมนำเกยวแตกเกยวและท�ำใหเกดจนตนำกำรจนได เชน เมอลมหนำวมำ ส�ำหรบบำงคนกแครสกวำโลกนำอยมำกขน แตอกหลำยคนกลบสขปนเศรำซง เหมอนอยำกไดรบควำมอบอนจำกกำรกอดสมผสเปนตน

แมกลนดอกไมทเขำจมกหรอรสอำหำรบำงจำนทตองลน กอำจสะกดควำมรสกถวลหำหรอท�ำใหหวนนกถงเรองทำงเพศไดเชนกน เมอเ ำสงเกตไปทกอำยตนะกจะเกดควำมเขำใจอยำงละเอยดลออ วำรำงกำยมนษยมควำมเกยวของกบกำมำรมณไดตลอดเวลำนนกเพรำะกำยเปนสงมเพศใจจงหวเพศรสไดทกเมอหา ไมเหนโท อง ารถ รอยรด หตดอย ไมมความสงเ ต ไมมความปอง น ไมมความคดหล หน ตลอดจนไมมความพจารณาเพอท�าลายสงโย น อ ามราคะ หเดด าด ปลอยเลยตามเลยไปเรอย จต จะไมอาจหลดพนไปไหนรอด

ปฏฆะ

นเปนสงโยชนขอตรงขำมกบกำมรำคะ หำกเดนผำนกองขยะทเหมนเนำ เรำจะรสกวำมกลนเตะจมก และเปนควำมรบกวนอยำงแรงทไมอำจหลบหลก สงโย น อป ะจะท�า หเรายดมนถอมนวาม ลนรบ วนเรา ท�า หเราเ ดอา ารจะเปนจะตาย อยา หลบหนไป หเรวทสด ถาหลบไมได จะทรมาน จ อดอด ดเคองไมเล

ส�ำหรบนกภำวนำ ใชวำจะไมพยำยำมหลกเลยงกองขยะกรยำภำยนอกอำจเปนรบเดนหนเหมอนคนทวไป แตความแต ตางทส�าค คอ น าวนาจะเ ดสตรวาจม องตนประจวบเ า บ ลนแลวเ ดป ะอยางแรง ความรเทาทนวาป ะเ ดนน จะลดความยดมนถอมนลง เมอลดควำมยดมนถอมนลงไดควำมกระวนกระวำยทำงใจยอมเบำลงดวยกลำวคอ

dungtrin.com

452 453

อา รร

แมมอำกำรรบเดนหนกองขยะอยำงรวดเรว เขำกไดประโยชนจำกกำรประสบเขำกบกองขยะแลว คอไดสตรเหนวำจมกประจวบกลนเหมนแลวเกดสงโยชนขอป ะ

กำรรตำมจรงวำป ะเกดขนมประโยชนอยำงไร แมจะยงละป ะไมได อยำงนอยกไดรตำมจรงวำป กรยำของใจเรำนนเปนไปในทำงแกเครองผกรดหรอยง

กลำวโดยสรปส�ำหรบแนวทำงในเบองตนคอ หเรมสงเ ตวาแตละครงทเ ดความ อบและความ งเปนพเ อนหนานนเรามสตสมป ะพอจะรเ ามาทอายตนะ าย นบางไหม หำกมควำมรอยทอำยตนะอนเปนแหลงก�ำเนดสงโยชนกพอจะกลอมแกลมบอกไดวำเรมอยในขอบเขตของอำยตนบรรพแลว และยงถำทรำบชดวำควำมชอบหรอควำมชงเกดขน โดยไมปลอยใหใจถกครอบง�ำเตมท กระทงใจสำมำรถสลดหลดจำกควำมชอบชงนน ไดทกครง ครำวนกกลำวไดเตมปำกเตมค�ำวำไดป บตตำมหลกของอำยตนบรรพเตมทแลว แตละครงทสงโย นเ ดนแลวครอบง�าจต จไมได เราจะรส เหมอนคนทคอย ตา

สวาง หรอเหมอนคนคอย ตน นจา นวาเปนนนเปนน จตเปด วางและวางจา ความรอยรดดวย ามราคะและป ะมา นเรอย

ระดบกเลสอยางละเอยด

ขอเพยงมสตสมปชญญะก�ำหนดร กำรประจวบกนของอำยตนะ และรเหนกำรเกดขนของกำมรำคะและป ะเสมอ กจะพบวำเกดสตเทำทนกำรประจวบกนของอำยตนะมำกขนเรอย และควำมวำงจำกกำมรำคะกบป ะนนกจะกลำยเปนพลงสงเสรมใหสตสมปชญญะแจมใสยง ขน กระทงถงจดหนงเรำจะเกดควำมเคยชน คอเลงตำไปทำงใด เงยหฟงเสยงจำกไหน กจะเกดควำมร

เหนอยทป กรยำของใจไปทงหมด แมป กรยำจะเปนเฉย ไมชอบไมชงกจะเหนอยทควำมไมชอบไมชงนนอยำงชดเจน

ทตรงนนเรำจะเรมอำนควำมรสกของตวเองออก วาแตละณะมความร ส นตวตน มความยดมนถอมนวาสงท

ประสบนน เ ยวเนองดวยตนมา นอยเพยง ด ความยดมนถอมนนนทงหมดลวนเปนสงโย น อส ายท ทงสนจะยกตวอยำงเพยงใหเกดควำมเขำใจเพยงครำวเปนขอ ขอใหสงเกตตำมด ฟงดเหมอนธรรมดำแตถำเหนเขำมำทป กรยำของจตแลวจะเขำใจสงโยชนขอสกกำยท ฐดขนเชน

เมอตาประจวบรปเชนไดเหนหองนอนกเกดควำมเหนวำนหองนอนของเรำ ของแตละชนในหองกลวนเปนของเรำ เมอสองกระจกดเงำของตน กเกดควำมเหนวำนคอเงำรำงของเรำ อวยวะใหญนอยแตละสวนกเปนอวยวะของเรำ

เมอหประจวบเสยง เชน ไดยนเสยงของเพอนกเกดควำมเหนวำนเสยงเพอนของเรำ จะเสยงเบำหรอเสยงดงกคอเสยงเพอนของเรำ เมอเปลงวำจำดวยตนเอง กเกดควำมเหนวำนคอสมเสยงของเรำจะเนนหรอจะผอนกสมเสยงของเรำ

เมอจมกประจวบกลน เชน ไดกลนของทท�ำงำน กเกดควำมเหนวำนหลกแหลงทท�ำงำนของเรำ จะเหมนหรอจะหอมกคอสภำพแวดลอมทท�ำงำนของเรำ เมอท�ำงำนหนกเขำแลวเกดกลนกำย กเกดควำมเหนวำนคอกลนกำยของเรำ จะยงนำชนใจหรอไมนำชนใจเหมอนยำมเชำกกลนกำยของเรำ

เมอลนประจวบรส เชน ไดลมรสอำหำรจำนประจ�ำ กเกดควำมเหนวำนจำนโปรดของเรำ หรอจำนจ�ำเจของเรำ จะจดหรอเปรยวหวำนมนเคมอยำงไรกอำหำรประจ�ำของเรำ เมอตองเปลยนเปนอำหำรไมเคยคน กเกดควำมเหนวำนเปนอำหำรรสแปลกของเรำ

dungtrin.com

454 455

อา รร

เมอกายประจวบเครองสมผส เชน ไดนงเกำอท�ำงำน กเกดควำมเหนวำนเกำอของเรำ จะออนหรอจะแขงแคไหนกสมผสเดม ของเกำอเรำเมออำกำศในทอยอำศยรอนขนหรอเยนลงกเกดควำมเหนวำอำกำศในทเขตอำศยของเรำเปลยนแปลงไปจำกเดม

เมอใจประจวบนามธรรม เชน ไดคดในแบบทเคยชน กเกดควำมเหนวำนควำมคดของเรำ จะดหรอจะชวกควำมคดของเรำเมอควำมคดรำยขนกวำเดม กรสกวำเรำตองเปนผรบผดชอบควำมคดนนตองทรมำนใจกบควำมคดแย นน

สงทนกภำวนำจะไดพบเหมอน กนหลงจำก กรอำยตนะไปไดพกหนง คอ ควำมเหนวำคอำยตนะทงหลำยลวนเปนอนตตำอยโดยเดม แตป รยาระหวางคอายตนะ อ หเ ดอปาทานวามตวตน มอตตา นมาเปน ณะ เพยงเมอสงเ ตเหนความจรงน เมออปาทาน นตวตนหายไปทละครงทละหน คอายตนะ ส แต ระทบ นโดยปรา จา ความรส วามตวตนไปเอง

ไมวำสงกระทบกระทงจะมำดหรอมำรำย ไมวำป กรยำทำงใจของเรำจะออกแนวสบำยอำรมณหรอทรมำนใจ ทงหลำยทงปวงเปนเพยงอำกำรหลงยด หลงปรงแตงไปชวครำวของใจ เมอเหนชดจนกระทงควำมรสกในตวตนกลำยเปนเพยงสภำวะกลวงวำงไมตำงจำกหมอกควน ใจกจะหยดปรงตอ เหลอแตควำมปรงแตงทผำนมำแลวผำนไปสกแตรสกแตเหนทวำไมมตวผรไมมตวผเหน

ควำมสำมำรถในกำรเหนธรรมะในตน เหนวำตนไมมน สงใหบรรลธรรมขนสงสดไดโดยเฉยบพลน มตวอยำงเปนทร จกกนดและยงกลำวขวญถงจนกระทงทกวนนในแวดวงนกเจรญสต จำกพำหยสตร พระสตตนตป ก เลม ๑๗ นนคอกรณของทำนพำหยทำรจรยะ ทรบรอนเขำเ ำพระพทธองคกลำงทำงบณ บำต ดวยเกรงวำตนอำจตำยเสยกอนจะไดมโอกำสฟงธรรมจำกพระมหำบรษ แมพระพทธเจำตรสไลใหไปรอฟงเทศนทวดกไม

ไปยงคงยนกรำนขอฟงเทศนำทตรงนนพระพทธเจำจงเลอกธรรมอนสน ดวยพระญำณหยงรวำจะมอทธพลสะทำนสะเทอนจตของทำนพำหยะมำกทสดคอ

ดกรพาหยะ ถาเธอตองการฟงธรรมจากเราจรง กจงเรยนรทจะเหนสกแตวาเหน เมอฟงสกแตวาฟง เมอทราบสกแตวาทราบ เมอรแจงสกแตวารแจง ดกรพาหยะ เมอใดเรยนรทจะเหนสกแตวาเหน ฟงสกแตวาฟง ทราบสกแตทราบ รแจงสกแตวารแจง เมอนนตวเธอยอมไมม และเมอใดทตวเธอไมม เมอนนเธอจะไมมโลกน ไมมในโลกหนา และไมมอยในระหวางโลกทงสองดวย นแหละคอทสดแหงทกข

แนนอนวำทำนพำหยะฟงธรรมอนสนนนแลวร เข ำมำทอำยตนะทำงตำทำงหและทำงใจจนเขำถงควำมวำงเปลำจำกควำมรสกในตวตน จตหนกแนนเพยงพอทจะเกดปรำก กำรณลำงกเลสหมดเหตแหงทกขไดซงเทำนกนำจะเสรมก�ำลงใจแกทกคนทยงมตำมหมใจและมควำมรทจะดใหเหนตำมทำนบำงแลว

dungtrin.com

457โพชฌงคบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอโพชฌงค ๗ ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอโพชฌงค ๗ อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน…

เมอสตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาสตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอสตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาสตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง สตสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สตสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอธมมวจยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาธมมวจยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอธมมวจยสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาธมมวจยสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง ธมมวจยสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการ

dungtrin.com

458 459

รร

ใด ยอมรชดประการนนดวย ธมมวจยสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอวรยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาวรยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอวรยสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาวรยสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง วรยสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย วรยสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอปตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาปตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอปตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาปตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง ปตสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ปตสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอปสสทธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาปสสทธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอปสสทธสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาปสสทธสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง ปสสทธสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ปสสทธสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอสมาธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาสมาธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอสมาธสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาสมาธสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง สมาธสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สมาธสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมออเบกขาสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาอเบกขาสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมออเบกขาสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาอเบกขาสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา

อนง อเบกขาสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อเบกขาสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ดงพรรณนาฉะน ภกษยอม…

dungtrin.com

460 461

รร

พจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบางพจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบางพจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบางพจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนและความเสอมในธรรมบาง

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวาธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคอโพชฌงค ๗ อย

จบโพช งคบรรพ

นย�ม

ทไดชอวำโพช งค กเพรำะเปนองคธรรม ำยตรสร เรยกวำใครเหนองคธรรมตำง ของโพช งคเกดขนกบของจรงในกำยใจนกไดชอวำไมหำงจำกมรรคผลนพพำนสกเทำไรแลว

อำจคดงำย ไดวำโพช งคนอย กอยหำงจำกนพพำนมำกโพช งคมำก กอยหำงจำกนพพำนนอย ถำโพช งคบรบรณ กหมำยควำมวำมรรคผลอำจมำถงในวนำทใดกไดแลว ดงเชนทพระพทธองคทรงตรสเปรยบเทยบไวในอำนำปำนำทเปยยำล พระ

สตตนตป กเลม๑๑วำ

ดกรภกษทงหลาย แมน�าคงคาไหลไปสทศปราจน หลงไปสทศปราจน บาไปสทศปราจน ฉนใด ภกษผเจรญโพชฌงค ๗ กยอมเปนผนอมไปสนพพาน โนมไปสนพพาน ฉนนน

กลำวใหชดกวำนน ถำใครบ�ำเพญเพยร เจรญสตป ฐำนมำจนกระทงภำวะแหงโพช งคเฉดฉำย กบอกตวเองไดเลยวำอยำงไรตองถงซงพระนพพำนแน ขอใหดจำกทพระพทธเจำตรสไวในสล-สตรพระสตตนตป กเลม๑๑เกยวกบอำนสงสกำรเจรญโพช งคไวดงน

ดกรภกษทงหลาย เมอโพชฌงค ๗ อนภกษเจรญแลวอยางน กระท�าใหมากแลวอยางน ผลานสงส ๗ ประการ อนเธอพงหวงได ๗ ประการ คอ ในปจจบน จะไดบรรลอรหตตผลโดยพลน

ถาในปจจบนไมไดบรรล ทนนจะไดบรรลในเวลาใกลตาย

ถาในปจจบนกไมไดบรรล ในเวลาใกลตายกไมไดบรรล ทนนจะไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย เพราะสงโยชนเบองต�าสนไป

ถาในปจจบนกไมไดบรรล ในเวลาใกลตายกไมไดบรรล และไมไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย ทนน จะไดเปน

dungtrin.com

462 463

รร

พระอนาคามผอปหจจปรนพพายเพราะสงโยชนเบองต�าสนไป

ถาในปจจบนกไมไดบรรล ในเวลาใกลตายกไมไดบรรล ไมไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย และไมไดเปนพระอานาคามผอปหจจปรนพพาย ทนนจะไดเปนพระอนาคามผอสงขารปรนพพาย เพราะสงโยชนเบองต�าสนไป

ถาในปจจบนกไมไดบรรล ในเวลาใกลตายกไมไดบรรล ไมไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย ไมไดเปนพระอนาคามผอปหจจปรนพพาย และไมไดเปนพระอนาคามผอสงขารปรนพพาย ทนน จะไดเปนพระอนาคามผอสงขารปรนพพาย เพราะสงโยชนเบองต�าสนไป

ถาในปจจบนกไมไดบรรล ในเวลาใกลตายกไมไดบรรล ไมไดเปนพระอนาคามผอนตราปรนพพาย ไมไดเปนพระอนาคามผอปหจจปรนพพาย ไมไดเปนพระอนาคามผอสงขารปรนพพาย และไมไดเปนพระอนาคามผอสงขารปรนพพาย ทนนจะไดเปนพระอนาคามผอทธงโสโตอกนฏฐคาม เพราะสงโยชนเบองต�าสนไป

ดกรภกษทงหลาย เมอโพชฌงค ๗ อนภกษเจรญแลวอยางน กระท�าใหมากแลวอยางน ผลานสงส ๗ ประการเหลาน อนเธอพงหวงได

สรปไดวำ แมยงไมเกดมรรคเกดผลเดยวน แตโพช งคเกด

แลว เจรญแลวกหมำยใจไดวำชวตนไมเสยทแนหำกวำสนำบำรมไมพอจะไดชนชมพระอรหตตผลขณะมชวต กอนสนชวตกตองไดชนชมอยด

อนง แมมวำสนำไดเปนเพยงพระอนำคำม กไมนำสะดงสะเทอนแลวเชนกน เพรำะควำมแตกตำงทส�ำคญระหวำงพระอนำคำมกบพระอรหนต กคอควำมรสกวำมตวตนอย แตควำมเปนทกขทำงใจนนแทบไมเหลอแลว เนองจำกพระอนำคำมไมตองกลบมำเวยนวำยตำยเกดในภพภมทมมนษยและเทวดำอก ททเหมำะส�ำหรบพวกทำนมแตพรหมภมอนสงสงเหนอโลกยำรมณเทำนน

จดมงหม�ย

เพอใหทรำบวำเรำเจรญสตป ฐำนมำถงไหน ใกลหรอไกลจำกมรรคผลนพพำนเพยงใดแลวอำจกลำวไดวำโพช งคเปน หลกไมล ใหกบผทตองกำรรตววำมำเกอบถงเสนชยเสยทหรอยง เพรำะเมอเจรญสตตำมแบบฉบบของพระพทธเจำตำมล�ำดบโดยไมเลกลมกลำงคนนกเจรญสตรสกถงควำมเปนไปไดทจะบรรลมรรคผลดวยกำรมปกตเหนวำกำยใจไมใชบคคล ไมแมกระทงอยำกไดมรรคผลเพอตนเองเพรำะอปำทำนวำมตนลดนอยถอยลงทกท

อยำงไรกตำม ควำมรสกเขำใกลมรรคผลมหลำยแบบ แบบไมรอะไรเลยแตนกวำรกม แบบย�ำหลอกตวเองใหเชอวำเขำใกลภำวะบรรลมรรคผลเขำไปทกทกม แบบส�ำคญผดคดวำภำวะของจตบำงอยำงเฉยดมรรคเฉยดผลกม ตวควำมรสกจงไมใชเครองประกนทดตรงขำมอำจลวงเรำใหไขวเขวมวหลงเมำกเลสรปแบบใหมกได

นเองจงเปนทมำของโพช งค อำศยประสบกำรณภำยในมำตดสนวำใชหรอไมใช มพกตองอำศยผใดอนชวยตดสนให และขอใหสงเกตดวยวำถำใชหลกเทยบวดเปนองคธรรมแบบโพช งคกม

dungtrin.com

464 465

รร

ควำมชดเจนกวำกำรมวแตคดคะเนวำปรำก กำรณกำร กจตทเกดขนคอญำณชออะไร เทยบชนไดสงต�ำกวำใครเพยงใดแลว เพรำะนยำมของญำณอนเปนไปในวปสสนำนนตควำมแตกตำงกนไดไมรจบขณะทนยำมของโพช งคแตละขอแตละขนมควำมชดเจนกบทงมพระพทธพจนแจกแจงเชอมโยงควำมสมพนธแตละขอไวชนดดนใหเขำใจเปนอนไมไดดวย

แนวท�งฝก

เรมตนตองเขำใจวำ พระพทธองคสนบสนนใหพยำยำมท�ำโพช งคใหเจรญ โดยถำมตนเองวำโพช งคของเรำมอยบำงไหมโพช งคของเรำเจรญเพยงใดแลว โพช งคทยงไมเกดจะท�ำใหเกดไดอยำงไรดงแสดงไวแลวในพทธพจนอนเปนบทตงของบรรพน

จำกนน ใหท�ำควำมเขำใจวำสงทจะกอใหเกด สตสมโพช งค อนเปนองคธรรมแรกของโพช งคไดแก กำรท�ำไวในใจโดยแยบคำย ดงทพระพทธองคตรสไวในโยนโสสตร พระสตตนตป กเลม๑๑ควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย เมอภกษมนสการโดยแยบคาย สตสมโพชฌงคทยงไมเกด ยอมเกดขน และทเกดแลว ยอมถงความเจรญบรบรณ

กำรท�ำไวในใจโดยแยบคำย กคอไมปลอยใจใหฟงซำนหรอเหมอลอยมควำมใสใจอยกบสภำพธรรมทถกรไดตอหนำตอตำไมประมำทวำปลอยใจเพยงเลกนอยไมเปนไร ไมประมำทวำปลอยไปกอนเดยวคอยมำรอฟนแกคนในภำยหลงเปนตน

สรปงำย วำ ถำกเลสมำเมอไร จะเลกนอยแคไหน กตอง

เตอนตวเองใหรทน หรอแมกเลสยงไมมำ กตองหำเครองอยเครองเจรญสตในขอบเขตกำยใจนโดยไมประมำท นเองจะกอใหเกดสตทเปนอตโนมต หรอเรยกวำ สตสมโพช งค ในทสด ดงทพระพทธเจำตรสกะพระอำนนทในชวงทำยของสตรขำงตนควำมวำ

ดกรอานนท เมอใดสตของภกษตงมน ไมหลงลม เมอนนภกษชอวาไดมาซงสตสมโพชฌงคแลว ภกษยอมเจรญสตสมโพชฌงค สตสมโพชฌงคยอมถงความเจรญบรบรณแกภกษในทสด

เมอตงอยในธรรม เตอนตวเองกอนออกจำกลจำกเสนทำงเจรญสต กระทงเหมอนมสตอยเรอย โดยไมตองพยำยำม เรำอำจส�ำรวจตนเองไลไปตำมล�ำดบเปนขอ ไดดงน

มสตเปนอตโนมต

สตคอควำมสำมำรถในกำรระลกรไดและไมใชอะไรทสงสงพสดำรเกนจนตนำกำร เอำแคงำย อยำงเชน ตอนนกำยนงอยรไหมวำกำยนงอยถำรกนนแหละปำกทำงไปนพพำน

อยำงไรกตำม สตชนดทพรอมจะพำไปถงมรรคถงผลไดจรงนน หมำยถงรอยเรอย เปลยนทำนงกร เปลยนจำกสบำยเปนอดอดกร เปลยนจำกสงบเปนฟงกร เปลยนจำกจตด เปนจตตกกร เปลยนจำกปลอดโปรงเปนกระโจนออกไปหำเหยอลอทำงหตำกรกลำวโดยยนยอไมวำอะไรเกดขนกบกำยใจกรอยอยำงเปนอตโนมตไมใชเวลำสวนใหญเผลอเหมอหรอหลงลมไปวำกำยใจเปนอยำงไร

ยงไปกวำนน เรำตองทรำบดวยวำถำสตเปนอตโนมตจรงกตองไมใชเคนก�ำลงเพอเพงเลงอยำงหนกหนวง เพรำะยงตงใจ

dungtrin.com

466 467

รร

ออกแรงเพงมำกขนเทำไร ตวตนและมโนภำพแบบนกเพงกยงเขมขนขนเทำนนค�ำวำ เปนอตโนมต ในทนตองหมำยถงสตทมำเองเปนไปเองตำมธรรมชำต ไมมกำร น ไมมกำรพยำยำมเกนกวำก�ำลงทมอย

ถำท�ำควำมเขำใจกนเนน ตงแตเรม กเจรญสต สตกจะเปนอตโนมตไดไมยำก เชน สงเกตดจะทรำบวำเรำออกแรงเพยงนอยนด กสำมำรถรสกถงลมหำยใจเขำออกไดแลว ไมใชตอง นจดจองลมหำยใจเสยมำกมำย ยงออกแรงก�ำหนดรนอยลงเทำไรลมหำยใจกยงชดเจนขนเทำนนดวยซ�ำ

กำรออกแรงเพยงนอย แตสำมำรถรไดอยำงตอเนอง กบทงไมเกยงงอนวำตองเปนเฉพำะสงใดสงหนงทชอบ มอะไรใหรกร จะน�ำไปสกำรมสตแบบเบำแรง สบำยกำยสบำยใจ และพ นำเปนควำมเคยชนทจะรไปทกสงทก�ำลงปรำก เดน ไมวำลมหำยใจอรยำบถสขทกขสภำพจตตลอดจนสภำวธรรมหยำบและละเอยดทงปวง

กลำวอยำงเจำะจงสตทแทตอง รตำมทปรำก ไมใช รแคสงทอยำกใหปรำก หลำยคนจะเกดสตกตอเมอใจสบำยโปรงโลงแตตอนอดอดคดแนนจะไมยอมรบ และพยำยำมเรยกรองหำภำวะทดขนแบบทนททนใดเดยวนนอยำงนเรยกรตำมอยำกไมใชรตำมจรง

สรปคอถำเจรญสตมำเรอย กจะไมเปนผหลงลมเหมอลอยไมออกแรงเพงเครงเครยด และไมเรยกรองเอำแตสภำพด ทถกใจแตจะสะสมสตอยำงคอยเปนคอยไปจนเปนอตโนมตขนมำเองในวนหนง และเมอสตเปนอตโนมตแลว กนบวำเรำไดหวหนำขบวน น�ำควำมพรอมบรรลมรรคผลขออน ตำมมำเปนล�ำดบ

กำรมสตเปนอตโนมตอยำงนแหละเรยกวำ สตสมโพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

มการพจารณาสงถกรดวยปญญา

เมอสตเปนอตโนมตดแลวกไดชอวำเทำทนสงทก�ำลงเกดขนตำมจรงและ ารมความสามารถลวงรสงทเ ด นตรงหนาไดตามจรงนน จะพลอยได อวาเปนสมมาท เปน มความเหน อบ เปน ทรงป าเยยงพทธแท

ขอนบอกเรำวำ สตทถกยอมน�ำมำซงปญญำดวย กลำวคอเมอมสตยอมเอำภำวะตรงหนำเปนตวตงเสมอ ไมวำเปนกำยหรอเปนใจ ไมวำเปนดหรอเปนรำย กบทงเทำทนไมวำตอนเกดหรอตอนดบ ซงกพำใหเกดปญญำ รวำภำวะตรงหนำไมเทยง ไมใชตวตนขณะทสตชนด รอะไรไปอยำงนนเอง ไมอำจพำเรำไปถงควำมมปญญำได

ยกตวอยำงเชน บำงคนบอกวำตนสำมำรถรสกตวไดเรอย จะขยบเคลอนไหวทำไหนรหมด เทำทนไปหมดอนนนกอำจจะจรงอยทวำเขำรดวยอำกำร ยดมน วำกำยของเขำขยบกำยของเขำจงดเปนสงคงทอยตอเมอเขำรสกตวดวยอำกำร เหนจรง วำธำตขนธมนขยบ กำยของเขำจงปรำก ตำมจรงวำเปลยนทำทำงไปเรอย เปลยนลมเขำออกไปเรอย เปลยนไออนไปเรอย

กลำวแบบเฉพำะเจำะจงใหเหนภำพชดขน กำรมสตร วำกำยขยบนน นกยมนำสตกจดวำเหนอกวำคนธรรมดำทวไปหลำยเทำแตกไมมใครบรรลมรรคผลเพยงเพรำะเลนยมนำสตกเกงทงนเพรำะจตยงถกหลอกวำ มตวเรำขยบ หรอ กำยเรำยดหยนวองไวเหนอคนอน อยเสมอ

ส�ำหรบผ กเจรญสตมำตำมล�ำดบ ยอมผำนกำรเหนวำลมหำยใจไมเทยง อรยำบถไมเทยง กำยเปนของสกปรก กำยเปนธำตและกำยเปนของสญไมมบคคลไมมตวใครอยในกำยนดงนน

dungtrin.com

468 469

รร

ถำสงทก�ำลงปรำก เดนคอกำรขยบกำยเคลอนไหวกบทงมสตรกำรขยบกำยนนโดยอตโนมตกจะเกดปญญำอยำงใดอยำงหนงระหวำงเหนลมหำยใจไมเทยง เหนอรยำบถไมเทยง หรอเหนควำมไมมบคคลอยในกำยน นนเองเปนเหตใหเหนตำมจรงวำไมมเรำขยบมแตธำตขนธขยบ

กำรมทงสตและปญญำ ยอมท�ำใหนกเจรญสตไมหลงยดเอำภำวะใดภำวะหนงทตนชอบใจมำเปนเกณ วดวำตนใกลจะถงมรรคผล ดงเชนทหลงยดกนมำกกวำอยำงอนเหนจะเปนควำมรสกวำง พอวำง กมกเหมำวำนนคอวำงจำกควำมรสกในตวตน จงพยำยำมกลบไปสควำมรสกวำงชนดนนทำเดยว ไมสนใจภำวะทำงกำยใจทเกดขนจรงตอหนำตอตำเลย ในทสดยอมตดอยกบควำมรสกเฉยดมรรคเฉยดผลอยอยำงนนไปจนชวชวต ทงทยงอยอกหำงตองเจรญสตเพอรตำมจรงอกมำก

อนง กำรพจำรณำธรรมอำจหมำยถงควำมสำมำรถในกำรรบมอกบกเลสเฉพำะหนำไดอยำงทวงทนดวย เชน เมอเกดรำคะกลำ รแลววำรำคะเปนสภำวะเดนใหเหนชดในปจจบน แตรำคะยงไมหำยไปเพยงดวยกำรตงสตรนนกเปลยนแผนรบมอกเลสเสยใหมอำจระลกถงกอนเสลดในล�ำคอซงทงลนทงเหนยวทงเหมนหำกเชยวชำญในกำรนก รสกถงควำมสกปรกไดชด กยอมถอนรำคะไดทนสถำนกำรณนนบเปนตวอยำงของปญญำพจำรณำสงถกรเพอใหเกดธรรมอนควร

กำรพจำรณำสงทสตรดวยปญญำอยำงนแหละเรยกวำธมม-วจยสมโพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

มความเพยรพจารณาธรรม

เมอปญญำในกำรเหนสภำวธรรมตำง เกดขนเตมท สงทจะตำมมำเปนธรรมดำคอควำมเพยรไมยอหยอน เพรำะพบแลววำ

หลกส�ำคญของกำรเจรญสตมอยนดเดยว นนคอ มอะไรใหดกดใหหมด ไมใชเลอกดแตทด หรอทพอใจจะดทำเดยว

พอเกดปญญำเหนจรงวำควรดใหหมด เรำจะไมมขออำงในกำรเวนสต แมแตขณะทรไดนอยทสดอยำงเชนยำมขเกยจ ยำมเหมอ ยำมฟงซำน เรำกถก กใหรสกตววำก�ำลงขเกยจ ก�ำลงเหมอก�ำลงฟงซำนโดยเหนวำภำวะเหลำนนเปนสงถกรไมใชบคคลไมใชตวเรำเกดไดกดบไดถำมภำวะอนเปนป ปกษมำแทนท

นกเจรญสตมกปกใจเชอผด นกวำควำมเพยรหมำยถงกำรย�ำท�ำอะไรซ�ำ อยกบทใหตอเนองนำน เชน กำรนงสมำธหลำยชวโมงโดยไมพกนนเปนตววดวำเพยรพยำยำมแกกลำทงทระหวำงนงหลบตำอำจเตมไปดวยควำมฟงซำนจบอะไรไมตด จดเปนควำมเพยรทสญเปลำไมเกอกลใหสตเจรญขนเลย

ผลของกำรเพยรนำนแบบผด นนคอกำรเหนอยหนำย เขดขยำดทอแทเพรำะไมเหนควำมกำวหนำจงไมอยำก บ�ำเพญเพยร อกเลย แตหำกควำมเพยรยนพนอยบนกำรพจำรณำธรรมโดยไมเกยงงอนวำเปนภำวะใดเชนขณะนรสกพรำเลอนไมพรอมจะตงสตกท�ำควำมรจกอำกำรพรำเลอนสกนดหนง ดวำมนมสภำพใหรสกอยำงไรแลวจะแปรไปเปนแบบไหนอก เทำนกถอเปนสวนหนงของควำมเพยรแลว

ผมควำมเพยรพจำรณำทกสภำวธรรม ยอมรำเรงในกำรเหนสภำวะตำง ในขอบเขตกำยใจวำทงหลำยทงปวงเกดขนแลวตองดบไปจรง ทกสภำพจงไมรงเกยจแมสภำพไมดเชนควำมฟงซำนใด

กำรมควำมเพยรพจำรณำธรรมอยำงนแหละเรยกวำวรยสม-โพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

dungtrin.com

470 471

รร

มความอมใจในการเทาทนสภาวธรรม

เมอควำมเพยรพจำรณำธรรมแกกลำเตมก�ำลง สงทเกดตำมมำเปนธรรมดำคอควำมอมใจ และควำมอมใจในทนกมใชลกษณะเดยวกบควำมสมหวงนำชนมนแบบโลก เพรำะเปนควำมอมใจอนปรำศจำกเหยอลอแบบโลก กบทงมใชควำมปลำบปลมกบกำรนกวำจะไดมรรคผลร�ำไรในอนำคตอนใกล เพรำะใจเรำจะพออยกบสตทมำถงแลวเดยวนไมใชมรรคผลทยงมำไมถงเบองหนำ

ควำมเทำทนธรรมจะท�ำใหเรำตระหนกวำควำมอมทแทนนไมใชกำยไดกนมำกเทำใดกบทงไมใชใจสมอยำกเพยงไหนแตเปนควำมพอ เปนควำมหยดอยำก เปนกำรยตอำกำรไขวควำเหยอลอภำยนอกทงสนทงปวง

ถงขนน เรำจะมชวตอยดวยควำมรสกอกแบบหนง คอเปนผเหนทรพยภำยในนำปลมใจกวำทรพยภำยนอกยงจตเปนอสระจำกกำรเกำะเกยวเทำไร กเหมอนทรพยภำยในยงเออทนลนอกมำกขนเทำนน หำกปรำศจำกควำมอมใจในขนนแลว ใจเรำยอมทะยำนออกไปไขวควำเหยอลอภำยนอกไมรจบรสน ไมสงใดกสงหนง ไมคนใดกคนหนง เปนตองกระชำกควำมรสกของเรำใหยนไปยดไดเสมอไมวนนกวนหนำ

กำรมควำมอมใจในกำรเทำทนสภำวธรรมอยำงนแหละเรยกวำ ปตสมโพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

มความสงบระงบเยอกเยน

เมออมเอมเปรมใจเตมท ถงขนไมอยำกไดอะไรนอกจำกมสตรนนยอมตำมมำซงควำมสงบระงบเยอกเยนกำยเบำใจเบำเปนธรรมดำกำยขยบเทำทจ�ำเปนตองขยบ ใจเกดป กรยำเทำทจ�ำเปน

ตองเกดป กรยำพนจำกสภำพคนอยไมสขนงนงไมเปนใจเยนไมไดตองกระสบกระสำยร�ำไป

กอนอนตองท�ำควำมเขำใจวำควำมสงบระงบมหลำยระดบระดบทกำยหมดควำมกระสบกระสำยเพรำะนอนหลบสบำยกมระดบทกำยใจผอนพกหลงสะสำงกำรงำนยงเหยงเสรจสนกม ระดบทจตใจสงบสขเพรำะเรองรำยผำนไปกม ระดบทกำยใจหยดกระโจนไปหำกำมกม ระดบทจตดบควำมเรำรอนของเพลงพยำบำทลงดวยน�ำใจอภยไดกม

แตควำมสงบระงบทกลำวมำทงหมด ยงดอยคณภำพนกเมอเทยบกบควำมสงบระงบในขนน เพรำะในขนนจตอมใจในธรรมจนไมอยำกกลบไปหำกเลสอยำกตตวออกหำงจำกกเลสและเมอจตไมเอำกเลสกเลสยอมปรำก เปนของอน เปนของแปลกปลอมจำกสตผรผเหนยำกทจะกดดนกำยใจกระสบกระสำยไดอก

เครองชวำเรำมำถงควำมสงบระงบจรง คอกำรปรำศจำกแรงดนใด ลองสงเกตดงำย ตอนทเปลยนจำกควำมสงบระงบเปนฟงซำน หำกร�ำคำญตวเอง อยำกสงบใหไดอยำงใจทนท ตลอดจนออกแรงกดจตใหนงตำมเดมอนนนเปนตวบอกวำยงมแรงดนอยำกสงบอยยงไมใชของจรงแตหำกฟงแลวรทนวำฟงโดยไมอนงขงขอบไมดนรนใด กระทงควำมฟงแสดงควำมไมเทยงดวยกำรระงบไปเอง อยำงนจงเรยกวำของจรง เพรำะแมแตแรงดนทจะสรำงควำมสงบกไมม

กำรมควำมสงบระงบเยอกเยนอยำงนแหละ เรยกวำปสสทธสมโพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

มความตงมน

เมอจตระงบควำมกระเพอมไหว เหมอนแผนน�ำกวำงใหญ

dungtrin.com

473472 สงบรำบคำบจำกใจกลำงถงขอบ ง สงทเกดตำมมำเปนธรรมดำคอควำมตงมนแหงจต และไมใชตงมนทอ แบบไมรอะไรเลย แตเปนควำมตงมนอยอยำงรเหนทรำบวำกำยใจสกแตเปนสภำวะไรบคคลเกดภำวะหนงแลวตองเสอมจำกภำวะนนเปนธรรมดำ

เพอเขำใจ ควำมตงมนแหงจต ในทนอยำงแทจรงกสมควรอำศยกำรเปรยบเทยบกบชวงกอนเจรญสตคอตงแตเรำเกดมำจะมควำมตงมนชนดหนงอยเองโดยธรรมชำตนนคอตงมนในควำมรสกอยวำกำยใจนคอเรำ

ตอเมอเจรญสตกระทงกำยใจไมกระสบกระสำย สงบระงบเยอกเยนบรบรณ จงถงควำมตงมนอยกบควำมรสกวำกำยใจนไมใชเรำ ไมวำขยบทำไหน เกดป กรยำทำงใจหนกเบำเพยงใด กลวนเปนภำวะแหงรปเปนภำวะแหงนำมไปทงสน

ควำมตงมนอนปลอดโปรงไรอปำทำน จะท�ำใหจตปรำกเดนดวง มควำมเปนใหญ รลกษณะของตวเองมำกกวำกำย เครองกระทบภำยนอกนอยใหญไมมอทธพลพอจะท�ำใหหวนไหวเสยกำรทรงตวลดระดบควำมสำมำรถรบรตำมจรงเลย

กำรมควำมตงมนอยำงนแหละเรยกวำ สมำธสมโพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

มความเปนกลางวางเฉย

เมอจตตงมนจนควำมยนดยนรำยทงหลำยหำยเงยบ สงทเกดตำมมำเปนธรรมดำคอควำมรบรอยำงเปนกลำงวำงเฉย อะไรสกแตเปนสภำวธรรมสกแตเปนนมตหลอกใจ ไมใชบคคล ไมควรเกบมำเปนอำรมณ ควรรบรอยเงยบ ถงกำรผำนมำแลวจำกไปของสรรพสง จตตตวออกหำงจำกควำมถอวำม ถอวำเปน เหนใครตำยกรวำแคภำวะแหงรปหนงดบไป หรอแมเหนควำมคดแย ผดขนใน

หวกรวำแคภำวะแหงสงขำรขนธเกดขน ไมมบคคลอยในทไหน ทงภำยในและภำยนอก

ควำมมใจรอยำงเปนกลำงเตมท กคอปลอยวำงถงขดสดนนเอง และกำรปลอยวำงถงขดสดนนเอง เปนคณภำพของจตทพรอมจะถง ำนในแบบมรรคผล

เมอถงควำมพรอมบรรลมรรคผลจตจะคลำยฟองสบทพรอมแตกตวหำยวบโดยไมไยดกบกำรมกำรเปนของตน มโนภำพบคคลเหลอนอยเตมทและนมตแสดงควำมไมใชตวตนของกำยใจกปรำกชดขนเรอย

เรำเจรญสตมำทงหมดกเพอสรำงเหตใหเกดไฟลำงผลำญกเลส และเพอดวำจตพรอมจะลกโพลงเปนไฟลำงกเลสไหม กดไดจำกกำรมสตรเฉพำะหนำมควำมเพยรพจำรณำธรรมจนอมใจสงบระงบตงมนเปนสมำธรเหนกำยใจอยำงเปนกลำงวำงเฉยนนเอง

กำรมควำมเปนกลำงวำงเฉยอยำงนแหละเรยกวำ อเบกขำ-สมโพช งค ทควรส�ำรวจวำมอยในจตหรอยง

dungtrin.com

474 475

รร

สจจบรรพพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คออรยสจ ๔ อย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออรยสจ ๔ อย อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน ยอมรชดตามเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคาม­นปฏปทา

ทกขอรยสจ

ดกรภกษทงหลาย กทกขอรยสจเปนไฉน แมชาตกเปนทกข แมชรากเปนทกข แมมรณะกเปนทกข แมโสกะ ปร­เทวะ ทกข โทมนส อปายาส กเปนทกข แมความประจวบกบสงไมเปนทรกกเปนทกข แมความพลดพรากจากสงทรกกเปนทกข ปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข โดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข

ดกรภกษทงหลาย กชาตเปนไฉน ความเกด ความบงเกด ความหยงลงเกด เกดจ�าเพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะครบ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชาต

กชราเปนไฉน ความแก ภาวะของความแก ฟนหลด ผมหงอก หนงเปนเกลยว ความเสอมแหงอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆของเหลาสตวนน อนนเรยกวาชรา

กมรณะเปนไฉน ความเคลอน ภาวะของความเคลอน ความแตกท�าลาย ความหายไป มฤตย ความตาย ความท�ากาละ ความท�าลายแหงขนธ ความทอดทงซากศพไว ความขาดแหงชวตนทรย จากหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวามรณะ

กโสกะเปนไฉน ความแหงใจ กรยาทแหงใจ ภาวะแหงบคคลผแหงใจ ความผาก ณ ภายใน ความแหงผาก ณ ภายใน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาโสกะ

กปรเทวะเปนไฉน ความคร�าครวญ ความร�าไรร�าพน กรยาทคร�าครวญ กรยาทร�าไรร�าพน ภาวะของบคคลผคร�าครวญ ภาวะของบคคลผร�าไรร�าพน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาปรเทวะ

กทกขเปนไฉน ความล�าบากทางกาย ความไมส�าราญทางกาย ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตกายสมผส

dungtrin.com

476 477

รร

อนนเรยกวาทกข

กโทมนสเปนไฉน ความทกขทางจต ความไมส�าราญทางจต ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตมโนสมผส อนนเรยกวาโทมนส

กอปายาสเปนไฉน ความแคน ความคบแคน ภาวะของบคคลผแคน ภาวะของบคคลผคบแคน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาอปายาส

กความประจวบกบสงไมเปนทรก กเปนทกข เปนไฉน ความประสบ ความพรงพรอม ความรวม ความระคน ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ หรอดวยบคคลผปรารถนาสงทไมเปนประโยชน ปรารถนาสงทไมเกอกล ปรารถนาความไมผาสก ปรารถนาความไมเกษมจากกเลสเครองผก ซงมแกผนน อนนเรยกวา ความประจวบกบสงไมเปนทรกกเปนทกข

กความพลดพรากจากสงทรก กเปนทกข เปนไฉน ความไมประสบ ความไมพรงพรอม ความไมรวม ความไมระคน ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ หรอดวยบคคลผปรารถนาประโยชน ปรารถนาสงทเกอกล ปรารถนาความผาสก ปรารถนาความเกษมจากกเลสเครองผก คอ มารดา บดา พชาย นองชาย พหญง นองหญง มตร อมาตยหรอ ญาตสาโลหต ซงมแกผนน อนนเรยกวา

ความพลดพรากจากสงทรกกเปนทกข

กปรารถนาสงใดไมได แมอนนน กเปนทกข เปนไฉน ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผ มความเกดเปนธรรมดา อยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความเกดเปนธรรมดา ขอความเกดอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

กความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผมความแกเปนธรรมดา อยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความแกเปนธรรมดา ขอความแกอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

กความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผ มความเจบเปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความเจบเปนธรรมดา ขอความเจบอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวา ปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

กความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผ มความตายเปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความตายเปนธรรมดา ขอความตายอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

dungtrin.com

478 479

รร

ความปรารถนา ยอมบงเกดแกสตวผมโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาสเปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาสเปนธรรมดา ขอโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาส อยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข

โดยยอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกขเปนไฉน อปาทานขนธ คอรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ เหลานเรยกวา โดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ‘ทกขอรยสจ’

ทกขสมทยอรยสจ

ดกรภกษทงหลาย กทกขสมทยอรยสจเปนไฉน ตณหานอนใดมความเกดอก ประกอบดวยความก�าหนดดวยอ�านาจความเพลดเพลน เพลดเพลนยงนกในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา

ดกรภกษทงหลาย กตณหานนน เมอจะเกด ยอมเกดในทไหน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทไหน ทใดเปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหานน เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน อะไรเปนทรกทเจรญใจในโลก

ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอ

จะเกดยอมเกดทน เมอจะตงอย ยอมตงอย ณ ทนรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนทรกทเจรญในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดขนในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสสชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา เปนทรก ทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

รปสญเจตนา (ความคดอานในรปเกดตอจากรปสญญา) สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

dungtrin.com

480 481

รร

รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ‘ทกขสมทยอรยสจ’

ทกขนโรธอรยสจ

ดกรภกษทงหลาย กทกขนโรธอรยสจเปนไฉน ความส�ารอกและความดบโดยไมเหลอ ความสละ ความสงคน ความปลอยวาง ความไมมอาลย ในตณหานน กตณหานน เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทไหน เมอจะดบ ยอมดบในทไหน ทใดเปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหานน เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน

อะไรเปนทรกทเจรญใจในโลก ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยได

ในทน เมอจะดบยอมดบในทน

รปเสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน

จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสสชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนทรกทเจรญใจใน

dungtrin.com

482 483

รร

โลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน

รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ‘ทกขนโรธอรยสจ’

ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ

ดกรภกษทงหลาย กทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจเปนไฉน นคอมรรคมองค ๘ อนประเสรฐ คอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ

กสมมาทฏฐเปนไฉน ความรในทกข ความรในทกขสมทย ความรในทกขนโรธ ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา อนน

เรยกวา สมมาทฏฐ

สมมาสงกปปะ เปนไฉน ความด�ารในการออกจากกาม ความด�ารในความไมพยาบาท ความด�ารในอนไมเบยดเบยน อนนเรยกวา สมมาสงกปปะ

สมมาวาจา เปนไฉน การงดเวนจากการพดเทจ งดเวนจากการพดสอเสยด งดเวนจากการพดค�าหยาบ งดเวนจากการพดเพอเจอ อนนเรยกวา สมมาวาจา

สมมากมมนตะ เปนไฉน การงดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการถอเอาสงของทเขามไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม อนนเรยกวา สมมากมมนตะ

สมมาอาชวะ เปนไฉน อรยสาวกในธรรมวนยน ละการเลยงชพทผดเสย ส�าเรจการเลยงชพดวยการเลยงชพทชอบ อนนเรยกวา สมมาอาชวะ

สมมาวายามะ เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน เกดฉนทะพยายามปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอมใหอกศลธรรมอนลามกทยงไมเกดบงเกดขน เพอละอกศลธรรมอนลามกทบงเกดขนแลว เพอใหกศลธรรมทยงไมเกดบงเกดขน เพอความตงอยไมเลอนหาย เจรญยง ไพบลย มขนเตมเปยมแหงกศลธรรมทบงเกดขนแลว อนนเรยกวา สมมาวายามะ

dungtrin.com

484 485

รร

สมมาสต เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน

พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได

พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได

พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก�าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได อนนเรยกวา สมมาสต

สมมาสมาธ เปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก มวจาร มปตและสขเกดแตวเวกอย

เธอบรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธอย เธอมอเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยกาย เพราะปตสนไป

เธอบรรลตตยฌาน ทพระอรยทงหลายสรรเสรญวา ผไดฌานน เปนผมอเบกขา มสตอยเปนสข

เธอบรรลจตตถฌาน ไมมทกขไมมสข เพราะละสขละทกข และดบโสมนส โทมนสกอนๆได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย อนนเรยกวา สมมาสมาธ

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขนโรธคามมปฏปทา­อรยสจ

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง

อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมอย

จบสจจบรรพ

จบธมมำนปสสนำ

dungtrin.com

486 487

รร

นย�ม

มรรคมองค ๘ คอ หนทำงสควำมเปนอรยบคคลผไมหลงอปำทำนไปวำธำต๔ขนธ๕อำยตนะ๖ เปนตวเปนตนหนทำงนประกอบดวยขอธรรม๘ประกำรซงไมไดมแตกำรเจรญสตรกำยใจเทำนน แตยงมเรองของกำรประพฤตตนใหไมเปนทเดอดรอนตลอดจนประพฤตตนใหวเวกสมควรแกธรรมขนสงดวย

ทกข คอ ขนธ ๕ เพรำะขนธ ๕ คอทตงของอปำทำนวำมเรำเกดมำ มเรำแกลง มเรำตำยไป มเรำพลดพรำกจำกบคคลอนเปนทรกมเรำเผชญเรองนำขดเคองมเรำอยำกไดแลวไมไดอยำงใจตลอดจนมเรำรองไหคร�ำครวญดวยควำมเศรำโศกอย

ตอเมอรเหนขนธ๕ตำมควำมเปนจรงคอเกดแลวตองดบลงเปนธรรมดำไมนำพอใจไมควรยดถอขนธ๕จงปรำก ตอใจโดยควำมเปนกอนทกขไมใชบคคลไมใชตวตนเรำเขำ

ผมคณสมบตพรอมจะบรรลมรรคผล ยอมรสกอยวำไมเคยมเรำเกดมำ ไมมเรำแกลง และจะไมมเรำตำยไป ไมมเรำพลดพรำกไมมเรำเผชญเรองนำขดเคอง ไมมเรำเปนผไมไดอยำงใจ ไมมเรำรองไหคร�ำครวญดวยควำมเศรำโศก มแตขนธ ๕ แสดงควำมจรงอยวำรปไมเทยง เวทนำไมเทยง สญญำไมเทยง สงขำรไมเทยงวญญำณไมเทยงไมควรถอวำขนธเหลำนนเปนเรำเลย

ผใกลบรรลมรรคผลยอมเหนตำมจรงวำท เปนสงทควรร หรอบ

สมทย คอ เหตใหเกดทกขคอควำมอยำกเสพผสสะทนำเพลดเพลนยนด เพรำะควำมอยำกเสพผสสะนนเอง เปรยบเสมอนยำงเหนยว หรอแรงดงดดจำกแมเหลกทลอใจใหอยำกมตวตน ไมอยำกทงขนธ ๕ ไป อยำกเอำแตขนธ ๕ ทชอบใจ แลวเมอไมไดอยำงใจเสมอไปกเปนทกขทรนทรำยกน

ตวผสสะไมไดเปนปญหำ ควำมอยำกเสพผสสะตำงหำกทใชอยำงเชนเคยเหนรปรำงหนำตำยวนใจถำถอนตำแลวไมตดใจกแลวไปแตถำตดใจกกระวนกระวำยอยำกเหนอกหรออยำงควำมคดอนเปนคลนกระทบใจทผดขนแลวสลำยตวไปตำมทำงของมนอยทกขณะแตอำกำรเสพตดควำมคดท�ำใหเรำไมอยำกใหมนหำยไปกลววำถำไมมควำมคดจะไมฉลำดหรอกระทงกลววำถำควำมคดสำบสญแลวจะไมมเรำหลงเหลออย รวมแลวคนเรำจงกลวตำย กลวไมไดเหนกลวไมไดยนกลวไมไดคดแบบทชอบใจอกแลว

ตอเมอเจรญสตรเหนผสสะกระทบเปนขณะ จงทรำบวำภำพเสยงและควำมรสกนกคดทงหลำยหำยไปทกขณะอยแลว นำทกอนกบนำทนเปนคนละตวกนแลว จะหวงหรอไมหวง ทกผสสะกตองหำยไปอยดหนวงเหนยวไวใหเปนของเรำจรงไมไดเลย

ผมคณสมบตพรอมจะบรรลมรรคผล ยอมเหนควำมตดใจในผสสะทง๖โดยควำมเปนเครองรอยรดสมควรละเสยเพรำะเมอละไดกเหมอนท�ำลำยโซแหงควำมหลงผดส�ำเรจขนธ๕ยอมปรำก ในกำรรบรไมตำงกบกอนเสลดในปำกทควรถมทง ไมนำเสยดำย ไมนำหวงไวสกนดเดยว

ผใกลบรรลมรรคผลยอมเหนตำมจรงวำ เหต หเ ดท เปนสงควรละ หสน

นโรธ คอควำมดบทกข คอกำรไมมสภำพประกอบรำงปรงแตงเปนอะไร

dungtrin.com

488 489

รร

เมอยงนกไมออกวำนพพำนคออะไร พระพทธเจำตรสไวในนพพำนสตรพระสตตนตป กเลม๑๔คอ...

ใหนกวานพพานเปนความสขไวกอน เพอจะไดเกดความอดทนพากเพยรเพอเขาถง หากนกวานพพานเปนทกขเสยแลว กจะไมอดทนพากเพยรเพอเขาถงกนเลย

อกประกำรหนงแมนพพำนเปนควำมวำงทปรำศจำกกำรปรงแตงพระพทธเจำกตรสไวในนพพำนสตรพระสตตนตป กเลม๑๗วำนพพำนเปนอำยตนะซงรไดดวยใจทรำบไดดวยใจวำ...

อายตนะนนมอย แตปราศจากดน น�า ไฟ ลม ปราศจากจตแมทเปนอรปฌานทงปวง ปราศจากความเปนโลกนหรอโลกแบบไหนๆ อายตนะนนไมมการมา ไมมการไป ไมมการตงอยเพยงชวคราวเพอเคลอนจากความเปนเชนนนไปอบตเปนอน อายตนะอนหาทตงมได มไดเปนไป หาอารมณมได เปนทสดทกข

และดวยธรรมชำตควำมมอยจรงของนพพำนนนเอง จงเปนเหตใหพวกเรำยตกำรเวยนวำยตำยเกดอยในวงวนทกขเสยได ดงทพระพทธเจำตรสไวในสตรเดยวกนวำ...

หากปราศจากธรรมชาตทไรการเกด ไรการมการเปน ไรการปรงแตงเสยแลว การสลดธรรมชาตทมการเกด มการเปน มการปรงแตง กไมอาจเปนไปได

ผใกลบรรลมรรคผลยอมเหนตำมจรงวำความดบท เปนสงทควรประจ หแจมแจง

มรรค คอ กำรท�ำใหชวตทงชวตกลำยเปนภำวะทวนกระแสยอนทวนไปสบรมสขแทนกำรไหลตำมเหตแหงทกข

ผใกลบรรลมรรคผลยอมเหนตำมจรงวำ อป บต หถงความดบท ทง ประ ารควรเจร หมา

จดมงหม�ย

เพอรจกควำมจรงในมมมองของอรยะอนไดแกกำรเหนกำยใจโดยควำมเปนธรรมชำต ำยทกข และกำรเหนนพพำนโดยควำมเปนธรรมชำต ำยสข

หลงจำกเจรญสตขนสง ผำนกำรเหนกำยใจโดยควำมเปนธำต๔ขนธ๕อำยตนะ๖ไมรสกวำมตวเรำในกำยใจควำมจรงในมมมองของอรยะจะปรำก ชดขนทกท กลำวคอ เมอมองออกมำจำกจตทวำงจำกควำมยดวำนำมนำเปนอะไร ทปรำก ใหรบรทงหยำบและละเอยด ทงนำชอบใจและไมนำชอบใจ ทงมชวตและไรชวต จะกลำยเปนเพยงควำมจรงทผำนมำแลวผำนไป ไมสำมำรถเปนแมเหลกดงดดใหใจเรำไปเกำะเกยวได

เมอจตตงมนเปนปกตเรำจะมควำมสำมำรถอยำงหนงเกดขนไดตลอดเวลำนนคอพลกจตเขำไปอยกบโลกภำยในท รอยำงไมมตวฉน และจำกมมมองนน สมผสรสกทเกดขนจะเหมอนเหนร�ำไรวำโลกวตถทเคลอนไหวและหยดนงตรงหนำ เปนเพยงฉำกหลอกหหลอกตำ เปนมตหนงทดเหมอนมแตไมจรงทแทยงมอกมตควำมจรงทพนออกไป

dungtrin.com

490 491

รร

กำรเหนควำมจรงแบบอรยะ กคอกำรรแจงแทงทะล ฉำกหลอก ออกไปเหน ของจรง อนมควำมเปนทสด สมดงทพระพทธองคทรงตรสไวในธำตวภงคสตรพระสตตนตป ก เลม๖ใจควำมวำ

สงทปรวนแปรและแตกดบไปอยางเปลาประโยชนเปนธรรมดา ถอวาเปนเทจ สวนสงทไมเลอะเลอนเปนธรรมดา ไดแก นพพาน นบวาเปนของจรง

ผเจรญสตยงไมถงมรรคถงผล แมยงไมเหนนพพำน แตกจะรสกวำมแน เหมอนคนทเคยอยแตในน�ำ เรมรตววำอยในน�ำ แตตะกำยขนมำเกอบถงผวน�ำแลว เมอเงยหนำขนเหนแสงสำดลงมำกระทบผวน�ำ ยอมสำมำรถเหนควำมแตกตำงกบกำรมแตน�ำไดร�ำไร

กำรท�ำใหแจงซงควำมจรงกคอกำร ขนสงตอไป จนกวำจะพนน�ำและไดสมผสกบอำกำศวำงอนเปนอสระไดเหนทองฟำกวำงใหญโอ ำรไดเหนสงทไมมวนไดเหนขณะอยแตในน�ำ

สรปคอ กำร กมองใหเหนควำมจรงแบบอรยะ ไมใชกำรตงมมมองทำงควำมคดแบบปรชญำวำอะไรถกอะไรผดอะไรยตธรรมอะไรไมยตธรรมแตเปนกำรพลกมมมองทงหมดใหเกดกำรเหนวำอะไรบำงเปนธรรมชำต ำยทกข เกดแลวดบดบแลวเกดอะไรบำงเปนธรรมชำต ำยสขไมมเกดจงไมมดบไมมมำจงไมมไป

เมอถงทสดของกำร ก เรำจะใสใจแควำสรรพสงทงหลำยทงปวงจะมควำมหมำยอะไรถำวนหนงจะตองปรวนแปรไปเปนอนทกฉำกทกเหตกำรณเปนเพยงควำม นทเหมอนเคยมอยจรง แตแลวควำมจรงนนกกลบจบตองไมไดอก

พระเถรผเปนอรหนต นำม วชรำภกษณ เคยกลำวไวเปน

อมตะวำทะ นำจดจ�ำไววำมมมองของเหลำอรยะเปนอยำงน คอนอกจำกทกขไมมอะไรเกดขนนอกจำกทกขไมมอะไรดบไป

แนวท�งฝก

กำรเจรญสตทผำนมำเปนไปเพอประโยชนอะไร ค�ำตอบคอเปนไปเพอเหนควำมจรงทเหลำอรยะเหน

แลวควำมจรงทเหลำอรยะเหนคออะไร ค�ำตอบคอควำมจรงเกยวกบทกขและกำรดบทกข

เมอเจรญสตมำถงขนทพรอมบรรลมรรคผล เรำยอมทรำบวำกำยใจอนถกสองส�ำรวจมำอยำงดบดแลวนแหละ คอทตงของควำมจรงเกยวกบทกขและกำรดบทกข

ขอป บตใหถงควำมดบทกข คอกำรด�ำเนนชวตเยยงอรยบคคลผบรรลมรรคผล เมอรควำมจรงอยำงอรยะ คดอยำงอรยะ พดอยำงอรยะ กระท�ำอยำงอรยะ มสตรอยำงอรยะ และจตตงมนเปนสมำธอยำงอรยะ วนหนงยอมกลำยเปนอรยะ ดงนน ถำเรำสงสยวำท�ำไมเจรญสตแลวสตไมเจรญ หรอสตเจรญแตไมบรรลมรรคผลเสยทกสมควรใชขอป บตของเหลำอรยะเปนเกณ ในกำรส�ำรวจตรวจตรำวำวธด�ำเนนชวตของเรำเขำทำงตรงหรอยง

กำรด�ำเนนชวตเยยงอรยะประกอบดวยองค๘ประกำรดงน

๑)สมมาทฏฐ รควำมจรงอยำงอรยะ

คอรวำอะไรคอทกข รวำอะไรคอเหตแหงทกข รวำอะไรคอควำมดบทกขและรวำกำรด�ำเนนชวตอยำงไรจงดบทกขไดผรควำมจรงอยำงอรยะไดชอวำเปนสมมำท ฐ ซงอำจหมำยถงสมมำท ฐระดบรบฟงแลวจดจ�ำ หรอสมมำท ฐระดบกำรตรกนกใหเขำใจ

dungtrin.com

493492 ตลอดจนเกดสมมำท ฐบรบรณดวยกำรเจรญสตแลวบรรลมรรคผลซงเมอถงระดบนนแลว เรำจะเหนออกมำจำกใจวำกำยใจอำจท�ำใหเรำรสกเปนสขในบำงครง แตตวของกำยใจเองเปนทกข มควำมบบคนใหตองสลำยตวไปอยตลอดเวลำ หำใชสภำพอนเปนสขเยนนงนำนใหนำยดนำเอำหรอควรแกกำรหวงแหนไวไม

๒) สมมาสงกปปะ คดอยำงอรยะ

คอคดออกจำกกำม คดอภยไมพยำบำท และคดหลกเลยงกำรเบยดเบยนใด เพรำะกำม พยำบำท และกำรเบยดเบยนนนเปนเปลอกหนำหอหมจตใหมดมนอย เมอมดอยควำมจรงใด ยอมไมปรำก ใหเหน

๓) สมมาวาจา พดอยำงอรยะ

คอกำรเวนจำกกำรพดเทจอนเปนเหตใหจตบดเบยว เวนจำกกำรพดสอเสยดอนเปนเหตใหจตเรำรอน เวนจำกกำรพดหยำบคำยอนเปนเหตใหจตสกปรก และเวนจำกกำรพดเพอเจออนเปนเหตใหจตพรำมวกลำวโดยสรปคอกำรพดไมดเปนเหตใหไมอำจมองเหนอะไรตำมจรงถำงดเวนเสยไดจงคอยเหนตำมจรงได

๔) สมมากมมนตะ กระท�ำอยำงอรยะ

คอเวนจำกกำร ำสตว เวนจำกกำรขโมย เวนจำกกำรประพฤตผดในกำมอนลวนเปนบำปทพอกหนำแลวกลำยเปนควำมโงเขลำ เมอเหนบำปเปนของดยอมไดชอวำเหนผดเปนชอบ คนเรำยอมไมอำจเหนควำมจรงทงทยงเหนผดเปนชอบอย

๕) สมมาอาชวะ เลยงชพอยำงอรยะ

คอหำกนดวยควำมสจรตถำเปนพระตองรกษำวนยสง และ

เพยรเพอท�ำมรรคผลนพพำนใหแจงตำมกตกำกำรบวช ถำเปนชำวบำนตองท�ำอำชพทไมผดก หมำยและศลธรรม

๖)สมมาวายามะ เพยรอยำงอรยะ

คอตดใจละบำปอกศลทงปวงจนเหอดแหงไปหมด ขวนขวำยเพมบญกศลทงหลำยจนบรบรณเตมท เชน มน�ำใจสละใหทำนคนและสตวเพอท�ำลำยควำมตระหน เปนตน ไมมวหลงประมำทวำเรำดแลวไมตองเพมควำมดแลว

๗) สมมาสต มสตระลกรอยำงอรยะ

คอมควำมรสกตวอยวำกำยใจนไมเทยงไมใชตวตนเทยบกบสตธรรมดำสตธรรมดำท�ำใหรเทำทนอกศล ไมท�ำตำมอกศลชวตจงเจรญรงเรองสสวรรคดวยสตธรรมดำได แตสมมำสตท�ำใหรแจงในลกษณะของอกศลวำมควำมหมนหมองอยำงไรควำมหมนหมองนนแสดงตวเองอยวำไมเทยง ไมใชตวตน อยำงไร ชวตจงเจรญรงเรองอยบนทำงสพระนพพำนได

๘) สมมาสมาธ มสมำธตงมนอยำงอรยะ

คอเปนผสงดจำกกำม สงดจำกบำปอกศล จตตงรอยในขอบเขตกำยใจคงเสนคงวำกระทงเกดปตสขอนวเวกแลวพ นำขนไปถงกำรมอเบกขำอนเปนเหตใหสตบรสทธ จตเหมอนปรำก เปนอกภำวะหนงแยกออกมำตงมนเปนตำงหำกจำกกำย เปนตำงหำกจำกควำมรสกนกคด สวำงจำดวยปญญำ มหนำทอยำงเดยวคอรเหนไมมสวนไดสวนเสยกบกำยใจใด

dungtrin.com

494 495

อา กถา

อานสงกถาพทธพจน

ดกรภกษทงหลาย ใครกตามทเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางนตลอด ๗ ป เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบนหนง หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคามหนง

๗ ปยกไว ใครกตามทเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางนตลอด ๖ ป เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอร­หตตผลในปจจบนหนง หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคามหนง

๑ ปยกไว ใครกตามทเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางนตลอด ๗ เดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบนหนง หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคามหนง

๗ เดอนยกไว ใครกตามทเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางนตลอด ๑ เดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบนหนง หรอเมอยงมอปาทเหลอ

อย เปนพระอนาคามหนง

๑ เดอนยกไว ใครกตามทเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางนตลอดกงเดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบนหนง หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคามหนง

กงเดอนยกไว ใครกตามทเจรญสตปฏฐานทง ๔ นอยางนตลอด ๗ วน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตตผลในปจจบนหนง หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคามหนง

ดกรภกษทงหลาย ทางนเปนทางเดยว เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ เพอความดบสญแหงทกขโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท�าใหแจงซงพระนพพาน หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ ฉะนแล ค�าทเรากลาว ดงพรรณนามาฉะน เราอาศยเอกายนมรรคกลาวแลว

จบอำนสงสแหงสตป ฐำนจบมหำสตป ฐำนสตร

หำกเรำไมท�ำอนนตรยกรรม คอไมใชผท ำแม ไมใชผท ำพอ ไมใชผท ำพระอรหนต ไมใชภกษผท�ำหมสง แตกแยก และไมใชผทท�ำพระพทธเจำหอพระโลหต กบทงพรอมพอจะไดศกษำท�ำควำมเขำใจตลอดจนลงมอป บตธรรมเตมควำมสำมำรถ เจรญสตอยำงถกตองตำมวธทพระพทธเจำประทำนไว กยอมเปนผม

dungtrin.com

496 497

อา กถา

พระพทธเจำเปนประกนวำ ภำยใน ๗ ปเปนอยำงชำ หรอ ๗ วนเปนอยำงเรวจกไดบรรลมรรคผลขนสงสด เปนพระอรหนตขณำสพผนรทกขจนได

สงทตองเนนคอ ถำจะเขำใจวำผประสบควำมส�ำเรจในกำรเจรญสตป ฐำนเปนอยำงไร เรำจ�ำเปนตองเลงกนท ทกขทำงใจ เหนอสงอนใด ลดทกขไดนอยแปลวำประสบควำมส�ำเรจนอย ลดทกขไดมำกแปลวำประสบควำมส�ำเรจมำกก�ำจดทกขไดหมดแปลวำประสบควำมส�ำเรจขนสงสด เพรำะแกนสำรของพทธศำสนำเลงกนทจดสงสดจดเดยวคอ พนทกข และเปนกำรพนแบบเดดขำด ไมหวนกลบมำมทกขทำงใจอก

บรรดาศกดแหงการเขาถงความไมมทกข

ทกยคทกสมยมยศศกดเปนเครองแบงระดบมนษยเสมออกทงแตละยศแตละศกดกมรำยละเอยดเบองหนำเบองหลงซบซอน เชน ขนนำงไทยในอดตแมม บรรดำศกด เปนชนยศสมเดจเจำพระยำเจำพระยำออกญำจมนหลวงขนหมนพนและนำยแตกใชวำยงยศใหญตวตนกยงโตเปนเงำตำมตวเสมอไปตองดศกดนำประกอบดวยเชนเจำพระยำมศกดนำ๓ ๐๐๐ไรถอวำต�ำกวำจมนทมศกดนำ๕ ๐๐๐ไรเปนตน

พทธศำสนำกมเรองยศศกดเพอแบงวำใครเปนใครอยเหมอนกน เชน ถำมองวำพทธเรำคอองคกรหรอบรษทแหงหนง คนในบรษทกคอพทธบรษทนนเอง ในองคกรพทธแบงออกเปน ำยพระและ ำยชำวบำน เบองตนจะนบถอกนวำพระมยศสงกวำชำวบำนตำมกตกำของบรษททรกนคอ ถำชำวบำนเจอพระ หนำทไหวจะตกเปนของชำวบำน สวนพระตองนงเปนดษณอยำงเดยว หำมไหวชำวบำนกลบ มฉะนนถอวำผดก ผดธรรมเนยม ทงนเพรำะพระมหนำทโดยตรงในกำรรกษำบรษทไว หำกขำดพระกเทำกบขำด

กรรมกำรบรหำร ขำดผจดกำร ตลอดจนขำดพนกงำนประจ�ำทท�ำเตมเวลำ

ส�ำหรบชำวบำนแมเปนพนกงำนบรษทอยดวยกอำจท�ำแบบมำ ไป เปนพนกงำนไมเตมเวลำหรอกระทงลบ ลอ ไมไดเซนสญญำเตมใบวำจะใสเครองแบบของบรษทเสมอวนดคนดอำจแอบใสเครองแบบของบรษทอน ไปรวมรองร�ำท�ำเพลงในตกของบรษทอนเอำงำย

นอกจำกแบงกนดวยควำมเปนพระและชำวบำนแลว พทธเรำยงจ�ำแนกระดบของพนกงำนตำมภมจตภมธรรมอกดวย โดยมเกณ งำย คอใครป บตหนำทไดใกลส�ำเรจถงเปำสงสดของบรษทมำกขนเทำใด ยศศกดกยงสงขนเทำนน ไมส�ำคญวำเปนพระหรอชำวบำน

เปำหมำยสงสดของพทธบรษท คอท�ำลำยเหตแหงทกขทำงใจของตนเองใหสนชนดททกขไมอำจกลบก�ำเรบขนทใจไดอกและทำงเดยวทจะถงควำมเปนเชนนนกคอตองท�ำลำยอปำทำนทงหลำยใหพนำศกระทงใจหมดอำกำรทะยำนยดทะยำนอยำกลงสน

ต�ำแหนงของชำวพทธมใชรำงวล แตเปนเครองหมำยบอกควำมเขำถงยงใครรแจงเหนจรง เขำใจจรง ในควำมไมเปนตวเปนตนลกซงขนเทำไรยศศกดกยงสงสงขนเทำนนแมยงเปนชำวบำนทตองเปน ำยพนมมอไหวพระแตถำเขำถงควำมไมเปนตวไมเปนตนไดจรงทำนกใหนบวำมยศศกดทเหนอกวำพระสวนพระแมนงจวรแตไมมควำมรควำมสำมำรถในกำรท�ำกจอนควรของพระ กอำจนบวำต�ำกวำชำวบำนธรรมดำดวยซ�ำคำทหลอกกนขำวชำวบำนเฉย

ศกดแหงควำมสำมำรถป บตธรรมลำงผลำญกเลส เรยงตำมล�ำดบจำกต�ำไปหำสงไดดงน

โสดาบน ศกดนไดมำเพรำะจตเหนชดวำกำยใจไมใชตวตนดวยสมำธระดบ ำนเหนนพพำนอนเปนธรรมชำตบรสทธตำงหำก

dungtrin.com

498 499

อา กถา

จำกกำยใจ และนบจำกกำรเหนนพพำนดวยจตเปนวำระแรกนน กจะเลกหลงผด เลกส�ำคญมนหมำยผด วำกำยใจถกถออำงไดวำเปนตนแตเพรำะยงมรำคะและโทสะอยจงยงมอปำทำนยงหลงยดวำมตนทอำศยกำยใจนเสพโลก

สกทาคาม ศกดนไดมำเพรำะจตเหนชดวำกำยใจไมใชตวตนกบทงหลงยดถอมนในผสสะนอยลงจงปลอยวำงกำยใจไดลกซงกวำควำมรสกอนเปนไปในทำงรำคะและโทสะเหลอนอยกวำจตจงอยเปนตำงหำกจำกควำมกระทบกระทงดรำยมำกกวำเดม

อนาคามศกดนไดมำเพรำะจตมควำมตงมนเปนปกตควำมรสกอนเปนไปในทำงรำคะจงดบสญควำมขดเคองใด เขำกระทบใจไมไดเพรำะใจมควำมรอยเทำทนสงกระทบอยดวยควำมตงมนเปนปกต จตจงเปนตำงหำกจำกควำมกระทบกระทงดรำยอยำงเดดขำดเพยงแตยงเหลอควำมรสกวำเปนตนอยในจต จงยดภำวะขนสงบำงอยำงไวแตกเบำบำงและเหลอควำมหลงผดนอยลงทกท

อรหนตศกดนไดมำเพรำะจตเหนควำมจรงแจมแจงหมดจดกลำวคอเหนกำยเปนทกขเหนจตเปนทกขเพรำะลวนเปนของหนกทตองปรวนแปรไปเปนอนสวนนพพำนเทำนนทเปนสข เพรำะเบำอยเปนนตยดวยควำมหำยไปของตวตน ปรำศจำกควำมเลอะเลอนเปนอน จตเปนอสระและสละคนทกสง มควำมเปนไปเอง ไมตองตงใจจตท เขำถงจรง นนจงไมตองก�ำหนดสตไมตองคดหำอบำยแยบคำยใด เพอตะลอมใหเชอวำไมมตวตนเกดควำมเกษมอนชวนฉงนทพระอรหนตเทำนนทรำบวำเหนอชนเปนคนละโลกปำนใด

สรปแลว แตละชนแตละยศทมำถกทำงของชำวพทธ จงสวนกนเปนคนละทศกบยศศกดแบบโลก ยงยศทำงธรรมสงสงเทำไรกเหมอนยงถกถอดยศทำงโลกออกไปมำกเทำนน

ปรากฏการณบรรลมรรคผล

กำรเจรญสตจนกระทงโพช งคบรบรณ กลำวคอ มสต มควำมเหนตำมจรงมควำมเพยรมปตมควำมสงบเบำมควำมสขมควำมตงมน มควำมเปนกลำง ยอมเขำใกลพระโสดำปตตผลอยำงไร เพรำะพระโสดำปตตผลคอปรำก กำรณลำงผลำญสงโยชนโดยปรำก กำรณดงกลำวตองอำศยก�ำลงแหงโพช งคอนเปนธรรมเครองน�ำออก ดงแสดงในป สมภทำมรรค พระสตตนตป กเลม๒๓ใจควำมวำ

ธรรมทงหลายทเกดในขณะโสดาปตตมรรค นอกจากรปซงมจตเปนสมฏฐานเปนกศลทงหมดนนแล ลวนไมมอาสวะ ตางกเปนธรรมเครองน�าออก เปนธรรมเครองใหถงความไมสงสม เปนโลกตตระ มนพพานเปนอารมณ

ผเขำถงพระโสดำปตตผลเหนอะไรมแสดงไวในอรรถกถำวชร-สตรควำมวำ

กเลสเหมอนความมด ในเวลาทพระโสดาปตตมรรคบงเกดขน เหนเหมอนการแลบของสายฟาทฆาความมดนน สวนการเหนพระนพพานในขณะแหงโสดาปตตมรรค เหนเหมอนการเหนรปไดรอบดานของบรษผมจกษในระหวางฟาแลบ

ประสบกำรณแปลกใหมของทำน ท�ำใหรวำทผำนมำแมตำเหนแสงอำทตย จตกตกอยในหวงแหงควำมมดมนมำตลอด และ

dungtrin.com

500 501

อา กถา

ควำมมดมนทวำกคอกเลสหลงนกวำกำยใจเปนตวตนกเลสนนถกำทงดวยพระโสดำปตตมรรค และเมอควำมมดถก ำดวยแสงแหง

พระโสดำปตตมรรคแลว สงทปรำก กคอทศนวสยรอบดำน อนไดแกพระนพพำนทอยตอหนำตอตำเรำมำตลอด เสยแตเรำไมเคยมอง ำควำมมดไปเหนไดเลย

หลงจำกนน เมอเจรญสตตอไป กจะเขำถงพระสกทำคำมผลดงททำนแสดงไวในสตรเดยวกนควำมวำ

กเลสทสกทาคามมรรคฆา เหนเหมอนการก�าจดความมดไดอกครง การบงเกดขนแหงสกทาคามมคคญาณ เหนเหมอนการแลบของสายฟาอกครงหนง การเหนพระนพพาน ในขณะแหงสกทาคามมรรค เหนเหมอนการเหนรปไดโดยรอบแหงบรษผมตาด ในระหวางฟาแลบ

เมอเจรญสตตอไปกจะเขำถงพระอนำคำมผล

กเลสทอนาคามมรรคฆาเหมอนการก�าจดความมดมนอนธการอกครง ความเกดขนแหงอนาคามมคคญาณ เหนเหมอนการแลบของสายฟาอกครง การเหนพระนพพานในขณะแหงอนาคามมรรค เหนเหมอนการเหนรปโดยรอบดานแหงบรษผมตาด ในระหวางฟาแลบ

เมอเจรญสตตอไปกจะเขำถงพระอรหตตผล

กเลสเหมอนกระเปาะแกวมณ หรอกระเปาะหน ขณะแหงอรหตตมคคญาณนน เหนจตเหมอนเพชรทตดกเลส กเลสทพระอรหตตมคคญาณจะตดไมขาด

นน หามไม กเลสทพระอรหตมคคญาณตดไดแลวจะไมกลบเกดขนอก เหมอนการทกระเปาะแกว หรอกระเปาะหนทถกเพชรตดแลว ไมอาจกลบเตมขนมาอก ฉะนแล

นกแสดงวำ ในประสบกำรณภำยในของผบรรลมรรคผลขนตน หรอขนกลำง จะรสกวำกเลสเปนควำมมด ท�ำใหมองอะไรไมเหนตำมจรง ตอเมอเปนพระอนำคำมแลว จงเหลอกเลสนอยเทำนอย กลำวคอ แมยงเหนวำมตวตน ยงคงส�ำคญวำภำวะแหงสมำธระดบ ำนนำพสมยได ซงนนกไมนบเปนควำมมดมนใด เหมอนอยำงกำมกเลสแลวฉะนนในกำรบรรลมรรคผลขนสดทำยทำนจงเหนกเลสประดจแกวมณหรอหนสวย

กำรไดทรำบวำประสบกำรณภำยในของผเขำถงมรรคผลจรงเปนอยำงไรเหมอนดำบสองคมคมดคอมไวเปรยบเทยบไดวำเรำเขำถงจรงหรอไมคมรำยคอเรำจะคอยจดจองหรอกระทงปรงแตงจตใหสรำงสภำวะเลยนแบบมรรคผลขนมำ

เรำปองกนอำกำรจดจองอยำกบรรลมรรคผลไมได เพรำะฉะนนกไมตองปองกน แตใหสงเกตวำเกดอำกำรจดจองขนเมอใด มควำมอยำกไดมำกนอยแคไหน ใหรและยอมรบตำมจรง กบทงบอกตนเองวำ ตรำบเทำทยงมควำมอยำก ตรำบนนไมพรอมบรรลมรรคผลแน หลงจำกบอกตนเองเชนนนจะพบวำอำกำรอยำกหำยไป

นอกจำกนนพงท�ำควำมเขำใจใหชดวำ แสงสวำง ทอรรถ-กถำจำรยทำนเปรยบเปนฟำแลบขณะบรรลมรรคผลนน แตกตำงจำกแสงอำทตยทท�ำใหดวงตำเรำเหนโลก และแตกตำงจำกแสงโอภำสในสมำธทท�ำใหจตเหนควำมสวำงงดงำม เพรำะอรยมรรคเปนแสงปญญำทท�ำใหจตเหนนพพำนซงเปนยอดสดแหงควำมจรงทลกลบรเหนไดยำกกวำควำมลบทงมวลในอนนตจกรวำล

dungtrin.com

502 503

อา กถา

แสงปญญำไมใชแสงของจต แสงปญญำเปนภำวะปรงแตงทำงธรรมชำตทตองอำศยกำรสงสมมอย๓ระดบคอฟงทำนหนงตรองเองหนง และเจรญสตรจรงเขำมำในกำยใจตนหนง เมอสงสมทงสำมระดบนมำกแลว ไมวำปญญำแบบใดแบบหนงเจรญอย กอำจกอใหเกดผลเปนกำรโพลงรสจธรรมวำกำยใจไมใชตวตนเชนทอรรถกถำจำรยทำนเปรยบเหมอนฟำแลบได

เพอส�ำรวจวำแสงปญญำจำกกำรเจรญสตของเรำถงระดบไหนกใหดจำกภำวะ โพลงรควำมจรง ๓ระดบดงน

ระดบแรก โพลงอยำงเปนสมำธออน หรอทเรยกกนวำขณกสมำธ คอรสกเปนจรงเปนจง คลำยอยำกรองดง วำ เออ ใชอยำงนจรง ดวยสจจะควำมจรงปรำก อยชด ไมมทำงเปนอนไปจำกน ควำมรสกจะคลำยโดนนะจงงงพศวงฉงนฉงำยกบควำมจรงทอยตอหนำตอตำมำตลอดแตไมเคยรเพงรเอำเดยวนนสมำธระดบนท�ำใหรสกวำงไดแตยงหำงจำกกำรเหนมหำสมทรแหงควำมวำงเชนนพพำนมำก

ระดบทสอง โพลงรแลวเปนสมำธเฉยด ำน หรอทเรยกกนวำ อปจำรสมำธ อำจมปตอำจเกดแสงสวำงหรออำจเกดควำมเบกบำนอยำงใหญเพรำะจตเปนอสระจำกอปำทำนชวครำวไมรสกวำอะไรเปนตวเปนตนเลยเมอถงระดบนมกรสกวำงอยำงกวำงขวำงกบทงอมอกอมใจนำนจงมกมผเขำถงเกดควำมส�ำคญวำนนคอกำรบรรลมรรคผล

ระดบทสาม คอโพลงรดวยจตทถง ำนอนมนพพำนเปนอำรมณควำมเปน ำนของจตระดบนทำนเรยกวำลกขณปนช ำน ซงเคยกลำวถงแลวในจตตบรรพ สวนอำกำรโพลงกคอกำรปรำกแหงแสงอรยมรรค มลกษณะเปนไฟใหญลำงกเลส เกดขนเพอ ำควำมเหนผดวำกำยใจเปนตวตนโดยเฉพำะ เมอ ำควำมเหนผดไดกขบไลควำมมดทปดบงนพพำนได

ความรสกในตวตนของอรยบคคล

สงทเปนขอขดแยงและท�ำควำมสบสนไมเขำใจใหแกผศกษำธรรมอยำงทสด คงหนไมพนควำมรสกนกคดหรอสภำพจตใจของโสดำบนบคคล เพรำะผเปนโสดำบนบคคลละควำมเหนผดวำมตวตนอยในกำยใจไดแลวแตไฉนจงยงคงมอตตำมำนะอยเลำ

เพอแกขอสงสยน ขอใหฟงวำทะของพระอนำคำมผเปนปรำชญ นำมวำ เขมกะ ทำนใหค�ำอธบำยไวกบสหธรรมกซงเปนเพอนพระดวยกนในเขมกสตรพระสตตนตป กเลม๑๑ควำมวำ

ผมไมกลาวถงรปวา เราเปนเจาของรป กบทงไมกลาววาเราเปนเจาของสงอนนอกเหนอจากรป ไมกลาวเวทนา สญญา สงขาร วญญาณวา เราเปนเจาของสงเหลานน กบทงไมกลาววา เราเปนเจาของสงอนนอกเหนอจากนน

ขำงตนน พระเขมกะทำนกลำวออกมำจำกมมมองของผท ำควำมเหนผดไดแลว เปนผรจกนพพำนแลว ทรำบชดแลววำกำยใจเปนเพยงขนธ๕อนวำงจำกบคคลเพรำะฉะนนกำรมองดวยควำมเชอวำมสงใดสงหนงเปนตวตนจงไมเกดขนอก

แตอยางไรกตาม ผมกเขาใจวา ‘ตวเรา’ มเฉพาะในอปาทานขนธ ๕ โดยทผมไมเหนไปวา นเปนเรา

ขำงตนนพระเขมกะทำนกลำวออกมำจำกควำมเขำใจวำทยง

dungtrin.com

504 505

อา กถา

รสกวำมตวเรำหรอทคนทวไปพดกนวำ ตวเรำ นนลวนเปนเรองของกำรยงไมสนอปำทำนและทตงของอปำทำนกไดแกขนธ๕หรอกำยใจนเองแตทำนกไมยอมเชออปำทำนนนอกแลว

สงโยชนสวนเบองต�า ๕ พระอรยสาวกละไดแลวกจรง แตพวกทานยงถอนมานะ ฉนทะ อนสย อยางละเอยดในอปาทานขนธ ๕ วา ‘ตวเราม’ ไมได

พระเขมกะทำนกลำวออกมำจำกกำรทรำบแกใจ วำแมทำนไมเหนกำยใจวำเปนตวทำนแลวละขำดจำกรำคะไดแลว ไมมควำมขดเคองกระทบกระทงใจไดแลวทำนกยงรสกวำมตวทำนอยด

สรปแลว อรยบคคลทงโสดำบน สกทำคำม และอนำคำมทำนไมมทำงกลบค�ำพด ไมมทำงเปลยนควำมเหน ไมมทำงส�ำคญวำมตวทำนอยทไหนเชนเดยวกบผทมสตรตววำก�ำลงหลบ นยอมไมบอกตวเองหรอบอกใคร ใน นวำนคอเรองจรง เปนตวตนของเขำจรง แตกระนนควำม นกอำจเพลดเพลนพอจะดงดดใหตดอยหรอถงแมเพยรพยำยำมเตมททจะตน พละก�ำลงกยงไมเพยงพอจะตนจงตองสงสมกนตอไปจนกวำจะไดเวลำตนจรงในเวลำตอมำ

อานสงสแหงการเปนโสดาบนบคคล

ในอำนสงสสตรพระสตตนตป กเลม๑๖พระพทธเจำตรสวำ

ดกรภกษทงหลาย อานสงสในการกระท�าใหแจงซงโสดาปตตผล ๖ มประการ คอ

ยอมเปนผแนนอนในพระสทธรรมหนงยอมเปนผมความไมเสอมเปนธรรมดาหนงเขาผกระท�าทสดแหงทกขแลวยอมไมมทกขหนงเปนผประกอบดวยอสาธารณญาณหนงเขาเหนเหตแลวดวยดหนงเหนธรรมทเกดขนแตเหตดวยดหนง

ควำมหมำยของกำรเปนผแนนอนในพระสทธรรม คอ ภำยภำคหนำตองไดเปนพระอรหนตในทสดดงเชนทพระพทธเจำตรสไววำโสดำบนบคคลมควำมตำงกนไปตำมก�ำลงแหงศรทธำ วรยะ สตสมำธ และปญญำ แบงเปนประเภทตำง แตทสดกตองเขำถงพระนพพำนเหมอน กนดงแสดงในเสขสตรพระสตตนตป กเลม๑๒

ถาเธอเปนพระสตตกขตตปรมโสดาบน เพราะสงโยชน ๓ หมดสนไป ทองเทยวไปในเทวดาและมนษยอยางมากเจดครง แลวจกท�าทสดแหงทกขได

ถาเธอเปนพระโกลงโกละโสดาบน เพราะสงโยชน ๓ หมดสนไป ทองเทยวไปส ๒ หรอ ๓ ตระกล แลวจกท�าทสดแหงทกขได

ถาเธอเปนพระเอกพชโสดาบน เพราะสงโยชน ๓ หมดสนไป มาเกดยงภพนภพเดยวเทานนแลว แลวจกท�าทสดแหงทกขได

dungtrin.com

506 507

อา กถา

ความเปนนาบญนาบาปของโสดาบนบคคล

ในจนทสตรพระสตตนตป กเลม๑๔พระพทธองคตรสวำ

อรยสงฆสาวกของพระผมพระภาค เปนผควรของค�านบ เปนผควรของตอนรบ เปนผควรของท�าบญ เปนผควรท�าอญชล เปนนาบญของโลกทไมมนาบญอนยงกวา ชนเหลาใดเลอมใสในอรยสงฆ ชนเหลานนชอวาเลอมใสในสงทเลศ กวบากอนเลศยอมมแกบคคลผทเลอมใสในสงทเลศ

จำกพทธพจนขำงตน เรำจะเหนตำมจรงวำมใจนอบนอมศรทธำควำมสวำง ควำมสวำงยอมบงเกดขนเปนมงคลแกชวต แมเพยงกำรบชำบคคลผประเสรฐกมใชของนอยเพรำะจะยงใหเกดเสนทำงชวตอนประเสรฐตำมเหลำทำนไปดวย

ในทำงกลบกน เมอเบยดเบยนบ ำควำมสวำง ควำมสวำงยอมหำยไปจำกชวต แมเพยงคดไมด เปนเหตใหมสทธดำวำหรอท�ำรำยอรยเจำ กใหผลเปนอปมงคลใหญหลวงได ดงทพระพทธองคทรงตรสไวในพยสนสตรพระสตตนตป กเลม๑๖

ดกรภกษทงหลาย ภกษใดดาบรภาษเพอนพรหมจรรยทงหลาย กลาวค�าอนเปนโทษแกพระอรยะ ทภกษนนจะไมถงความฉบหาย ๑๐ อยาง อยางใดอยางหนง ขอนมใชฐานะ มใชโอกาส ความฉบหาย ๑๐ อยางนน ไดแก

ไมบรรลธรรมทยงไมบรรลหนงเสอมจากธรรมทบรรลแลวหนง

สทธรรมของภกษนนยอมไมผองแผวหนงเปนผเขาใจวาตนไดบรรลในสทธรรมทงหลายหนงเปนผไมยนดประพฤตพรหมจรรยหนงตองอาบตเศราหมองอยางใดอยางหนงหนงยอมเปนโรคอยางหนกหนงถงความเปนบา มจตฟงซานหนงเปนผหลงขณะตายหนงเมอตายไปยอมเขาถงอบาย ทคต วนบาต นรก หนง

การเจรญสตของพระอรยบคคล

จำกโกสลสตรพระสตตนตป กเลม๑๑แสดงภำวะอนเปนภำยในของอรยเจำผยงไมถงทสดทกขควำมวำ

ดกรภกษทงหลาย แมภกษทงหลายทยงเปนเสขะ ยงไมบรรลอรหตตผล ปรารถนาความเกษมจากการฝกอนยอดเยยม ยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะมธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว เพอก�าหนดรกาย

ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว เพอก�าหนดรเวทนา

ยอมพจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะมธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณ

dungtrin.com

509508 เดยว เพอก�าหนดรจต

ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว เพอก�าหนดรธรรม

ตรงทเปนธรรมเอกผดและมจตผองใสนนเรำคำดหมำยไดวำนำจะ ใส กวำผเจรญสตทวไปอยมำกเพรำะเปนควำมใสแบบอรยะผขำดควำมเหนผดแบบทบ มด ไปแลวแบบไมอำจกลบคน

แตในสตรเดยวกนพระพทธองคตรสถงประสบกำรณรกำยใจแบบพระอรหนตทปรำศจำกควำมอำลยไวอกแบบคอ

ดกรภกษทงหลาย แมภกษทงหลายทเปนอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ท�ากจทควรท�าเสรจแลว ปลงภาระลงแลว มประโยชนตนถงแลวโดยล�าดบ สนสงโยชนทจะน�าไปสภพแลว หลดพนแลวเพราะรโดยชอบ กยอมพจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว พรากจากกายแลว

ยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว พรากจากเวทนาแลว

ยอมพจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอกผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยวพรากจากจตแลว

ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มธรรมเอก ผดขน มจตผองใส มจตตงมน มจตมอารมณเดยว พรากจากธรรมแลว

กลำวโดยใจควำมสรป คอ ผเปนอรหนตขณำสพนน มจตทเปนตำงหำกเปนเอกเทศตดขำดจำกควำมยดมนแลวประดจใบไมหลดจำกขวบนกงยอมเปนอสระในตวเองอยำงถำวร

แมผเจรญสตทยงไมบรรลมรรคผล แตสำมำรถเหนสภำพหลดพนชวครำวจำกควำมยดมนถอมนของตน กอำจอนมำนไดนดหนอยแบบแตะ ตอง วำภำวะ พรำกพนไปไมกลบอำลยอก นนมควำมวำงเปนอสระและสงบสขถำวรอยำงไร

ในครงพทธกำล พระอรหนตผเปนอสระเพรำะจตพรำกจำกขวแหงควำมยดตดถอมนไดเดดขำดนน มำกมำยจนนบจ�ำนวนไมถวน อำนสงสส�ำหรบผไดอยใกลเหลำทำนดวยจตนอบนอมเคำรพยอมเปนควำมสขควำมเบกบำนรำวกบจะไดเปนอสระตำมทำนอยร�ำไร จงไมนำแปลกใจวำเหตใดจงมผบรรลมรรคผลขนสงสดตำมกนมำมำกมำยนกนนกเพรำะไดแรงบนดำลใจททงยงใหญและทงหลำยหลำกนนเอง

แตธรรมะมใชสงจ�ำกดดวยกำลจะมแรงบนดำลใจหรอไมตอเมอยงมกำรป บตตำมสตป ฐำน๔หรออกนยคอมรรคมองค๘อยำงไรกประสบผลส�ำเรจกนไดสมดงทพระพทธองคตรสไวในมหำ-ปรนพพำนสตรพระสตตนตป กเลม๑๐ควำมวำ

ถาหากภกษทงหลาย จะพงอยโดยชอบในอรยมรรค อนมองค ๘ ประการน โลกกจะไมวางจากเหลาพระอรหนตเลย!

พทธพจนในพระธรรมบท

ถงจะทองจ�าต�าราไดนอย แตประพฤตชอบธรรม ละราคะ โทสะ และโมหะได รแจงเหนจรง มจตหลดพน ไมยดมน ถอมน ทงปจจบนและอนาคต เขายอมไดรบผลทพงไดจากการบวช

ยอดแหงมรรคา คออษฎางคกมรรค ยอดแหงสจจะ คออรยสจสประการ

ยอดแหงธรรม คอความปราศจากราคะ ยอดแหงมนษย คอพระผเหนแจง

มทางนเทานน ไมมทางอน ทจะน�าไปสความบรสทธแหงทศนะ พวกเธอจงเดนตามทางนเถด ทางสายนพญามารมกเดนหลงเสมอ

เมอเดนตามทางสายน พวกเธอจกหมดทกข

ทางสายน เราไดชบอกไว หลงจากทเราไดรวธถอนลกศรคอกเลส

พวกเธอจงพยายามท�าความเพยรเถด พระตถาคต เปนเพยงผชบอกทางเทานน ผบ�าเพญฌานเดนตามทางสายน กจกพนจากเครองผกของพญามาร

ปญญาเกดมได เพราะตงใจพนจ ปญญาเสอมไป เพราะไมไดตงใจพนจ

เมอรทางเจรญและทางเสอมของปญญาแลว ควรจะท�าตนโดยวถทางทปญญาจะเจรญ

จตดนรน กลบกลอก ปองกนยาก หามยาก คนมปญญาสามารถดดใหตรงได เหมอนชางศรดดลกศร

อกไมนาน รางกายน จกปราศจากวญญาณ

ถกทอดทง ทบถมแผนดน เหมอนทอนไมอนหาประโยชนมได