Historia administracji. Wykad VIII I (36) 20.11.2009

Pierwszy skad senatu Wolnego Miasta Krakowa mianowany zosta w listopadzie 1815 roku przez Komisj Organizacyjn, organ

majcy szczegln rol dla ustroju pastwa.

Zgromadzenie reprezentantw liczyo 41 czonkw, byo wadz ustawodawcz, zbierao si na 4-tygodniowe sesje co roku.

Posiadao nastpujce kompetencje :

Ustawodawstwo

Kontrola rachunku administracji

Budet

Wybr cz senatorw

Wybr sdziw

Uoenie nowych kodeksw praw cywilnych i karnych.

oraz nastpujcy skad :

Na czele marszaek

Deputowani z gmin

Delegaci z Kapituy Krakowskiej, Senatu i Uniwersytetu

4 urzdnikw pojednawczych (sdziowie pokoju)

By by czonkiem trzeba byo spenia nastpujce cenzusy : wieku (26 lat), wyksztacenia (wysze, z Krakowa), majtkowy.

Komisja reorganizacyjna, zoona z przedstawicieli pastw ociennych oczycia senat i zmniejszya jego skad do 8.

Podzia administracyjny Wolnego Miasta Krakowa opiera si na gminach miejskich i wiejskich oraz miecie Krakw.

Komisja Wociaska (od 1815) przeprowadzaa reform roln w Krakowie. Paszczyzn zastpowano czynszem. Nie

podlegaa ona rzdowi, lecz jej postanowienia wizay senat. Podlegaa Komisji Organizacyjnej, a jej skad ustalany by przez

pastwa opiekucze.

Konstytucje Wolnego Miasta Krakowa :

1815 (3 maja) I statut i powoanie (spod pira Czartoryskiego lub Szaniawskiego) (22 art., jzyk francuski)

1818 II konstytucja, oglnie podobna do pierwszej, lecz o nastpujcych rnicach :

Dokadniej precyzuje : prawa obywatelskie, stosunki wyznaniowe, stosunki spoeczne

Podkrela :

peni wadzy wykonawczej dla senatu

rozszerza skad zgromadzenia reprezentantw (do 6

sdziw pokoju)

ograniczenie roli zgromadzenia reprezentantw (nie moe

wnosi poprawek)

autonomi Uniwersytetu (od tego roku Jagielloskiego)

podlega mu cae szkolnictwo, niezalene od senatu

Komisja Wociaska podlega od tej pory przedstawicielom

pastw opiekuczych

Wady : nie okrela kompetencji reprezentantw pastw opiekuczych (formalnie niezaleny byt)

Praktyka konstytucji starcie na linii senat-uniwersytet. Od 1830 roku Miasto pod okupacj wojsk rosyjskich. Kanclerz austriacki

Klemens Lothar von Metternich postulowa pocztkowo utworzenie konferencji przedstawicieli pastw opiekuczych,

wprowadzenie nowej konstytucji, a na kocu cakowite usunicie tego pastwa.

1833 III konstytucja

Rnice :

Przepis o neutralnoci kade dziaanie naruszajce

porzdek publiczny zdrada

Redukcja senatu

Redukcja zgromadzenia reprezentantw

Posiedzenia co 3 lata na okres tygodni budet co trzy

lata

Wykluczenie Uniwersytetu z delegowania przedstawicieli

do senatu

Wykluczenie Kapituy z delegowania przedstawicieli do

senatu

Spory kompetencyjne rozstrzygane przez pastwa

opiekucze

Praktyka okres cigych zmian ustrojowych, ograniczenie

autonomii organw pastwowych, po Powstaniu

Krakowskim trwajcym 9 dni, w listopadzie pozwolono

Austrii anektowa Wolne, niepodlege i cile niepodlege

miasto Krakw z okrgiem

Historia administracji. Wykad VIII II (37) 20.11.2009

Galicja

Droga do autonomii.

W 1772 roku nastpuje I rozbir Polski, w ktrym Galicja przypada Austrii (ok. 82 tys. km2; 2,5 mln ludnoci). Jej stolic zosta

Lww. Rozbir nazywano rewindykacj (Ludwik Wgierski na krtki czas wczy Ru do Wgier pseudopowd). Zniesiono

wszystkie polskie instytucje, zapanowa ucisk fiskalny.

Pierwsze starania do uzyskania autonomii mona ju

zaobserwowa w latach 90 XVIII wieku. W czasie obrad

Sejmu Wielkiego 1788 1792 Galicja wysaa na niego

sw delegacj z prob o autonomi.

Austria bya monarchi

absolutn przy pomocy kancelarii nadwornej, trudno

wic byo o uzyskanie jakiej autonomii. Sprawami

administracyjnymi zajmowa si Gubernator Galicji. W

latach 1773-75 wprowadzano nowy, dwustopniowy podzia

administracyjny (6 cyrkuw, 59 dystryktw), lecz aparat

administracyjny dziaa bardzo nieudolnie, wic w 1854 wprowadzono

nowy podzia administracyjny, ustanawiajc w obrbie cyrkuw

powiaty, a w latach 1865-1867 zlikwidowano cyrkuy i

zreorganizowano sie powiatw, likwidujc cz z nich

Sejm Stanowy Galicyjski istnia w latach 17751788, wznowiony w latach 1817- 1848. Zasiaday w nim 3 stany : magnateria +

wysze duchowiestwo, szlachta, mieszczanie. Do jego kompetencji naleao opiniowanie wnioskw oraz zarzdzanie

funduszami.

W marcu 1849 roku Cesarz nada Konstytucj Oomunieck, mwic o 13 krajach w obrbie Austrii, a w latach 1849-50

wanie tym 13 pastwom zaczto nadawa statuty (dla Galicji we wrzeniu 1859). Byo to jednak ciosem w jedno

organizacyjn Galicji, gdy statut wprowadza 3 osobne sejmy galicyjskie (lwowski, krakowski, galicyjski). Postanowienia te

jednak nie zostay zrealizowane, gdy w grudniu Cesarz Franciszek Jzef znosi statuty i konstytucj. Ze zdobyczy konstytucji

pozostaa jedynie Rada Pastwa (Reichsrat). W 1859 roku okazao si, i niemoliwy

jest centralizm w pastwie tak duym i wielonarodowym jak Austria. W 1860 roku wic wydano Dyplom Padziernikowy, w

ktrym cz wadzy ustawodawczej przekazano sejmom narodw historycznych Cesarstwa Austrii (Niemcy, Wgrzy, Czesi,

Polacy, Chorwaci). Wprowadzono wic federalistyczny ustrj konstytucyjny.

Parlamentem centralnym bya Rada Pastwa, by jednak rwnorzdny z krajowymi.

Pocztkowo skada si z dwch izb posw i panw. W 1861 roku wydano patent lutowy (modyfikujcy Dyplom

Padziernikowy), otoczony statutami dla poszczeglnych czci cesarstwa.

Historia administracji. Wykad VIII III (38) 20.11.2009

Sejm krajowy Galicji, z siedzib we Lwowie przedstawia si nastpujco :

Kompetencje :

Ustawodawcze ustawodawstwo krajowe, cywilne, karne, policyjne, budet, mg dopenia prawa w sprawach : gminnych,

kocielnych, szkolnych, zakwaterowania wojska

Organizacyjne wybr wydziau krajowego (organ wykonawczy), zarzdza majtkiem kraju

Kontrolne :

Moliwo interpelowania namiestnika (musi

odpowiedzie)

Prawo uchwalania rezolucji do rzdu

Prawo do wydawania adresw do Cesarza

Prawa do wysyania petycji w imieniu obywateli.

Wadze :

Marszaek krajowy (mianowany przez cesarza)

Wydzia krajowy inicjatywa ustawodawcza, organ kontroli samorzdu, kadencja 6-letnia, zwoywany przez cesarza (zazwyczaj

co roku), posiedzenia jawne.

Skad :

161 czonkw (149 czonkw w wyborach kurialnych uprzywilejowana szlachta, wyborcy jedynie 10%)

12 czonkw staych (arcybiskup, biskupi, rektorzy Uniwersytetu, Politechniki, prezes Akademii Umiejtnoci.

Inicjatywa ustawodawcza ( ustawy krajowe musiay by zaopatrzone w sankcj monarchy) :

Rzd

Wydzia krajowy

Komisje sejmowa

Grupa min. 15 posw

Administracja samorzdowa i rzdowa w Galicji miay bardzo sabe powizania midzy sob :

Administracja rzdowa :

Organem namiestnik (zazwyczaj Polak), z nominacji Cesarza (autorytet osobisty przedstawiciel Cesarza) :

Ponosi odpowiedzialno przed rzdem centralnym, a nie

krajowym

Mia wpyw na sejm krajowy (np. rozpisywa wybory)

Mia inicjatyw ustawodawcz

Przedkada ustawy sejmowe cesarzowi i mu je opiniowa

Mia trudn pozycj m zaufania cesarza i wikszoci

sejmowej kierownik administracji rzdowej.

Mia wpyw na skad rzdu wysuwa kandydatur

ministra do spraw Galicji

Kierowa administracj polityczn w kraju

Urzdem namiestnictwo Na czele powiatu starosta

Administracja samorzdowa :

Kilka szczebli : gminny, powiatowy, wydziau krajowego (nadzorujcy, wykonawczy)

Lata 1862-66 ustawy regulujce samorzd

1862 ustawa gminna :

Nakada na kadego obywatela obowizek przynalenoci

do jakiej gminy (dziedzicznie) (prawo swojszczyzny)

Stay pobyt na terytorium gminy

danie pomocy w wypadku zuboenia

Szupas przesiedlenie do swojej gminy

Kada wie osobn gmin (oprcz miasta i wielkich posiadoci). Gdy wsie byy czone w gmin, to kada z nich stawaa si

gromad.

Na czele gminy Rada Gminy (8-36 osb) organ uchwaodawczy, nadzrozujcy. Radni wybieraj zwierzchno gminn

odpowiedzialn przed Rad (organ zarzdzajcy, wykonawczy). Naczelnik gminy by za organem wykonawczym.

Od 1866 roku, na mocy ustawy sejmu krajowego, pozwolono na wyczenie z gmin obszarw dworskich. Pan tej jednostki by po

prostu wic jej przeoonym (rozwizanie spotykane jedynie w Galicji i Bukowinie)

W obrbie powiatu (funkcjonujcego od 1866 roku) sytuacja przedstawiaa si nastpujco :

Organem prawodawczym Rada Powiatowa wybierana w skomplikowanych wyborach

Organem wykonawczym Wydzia Powiatowy, wybierany przez Rad Powiatow (na jego czele prezes marszaek)

Wydzia krajowy - Kompetencje nadzorcze (wzgldem wszystkich niszych organw samorzdowych

Historia administracji. Wykad VIII IV (39) 20.11.2009

Administracja miejska samorzdowa (samorzd miejski)

Podstawy prawne :

1866 statut dla Krakowa 72 radnych, wybiera prezydenta i dwch wiceprezydentw

1870 specjalny statut dla Lwowa 100-osobowa Rada Miejska na 3 lata, wyaniajca prezydenta

1889 ustawa regulujca 30 miast Galicji (oprcz odrbnych Krakowa i Lwowa)

1896 ustawa dla kolejnych 131 miast i miasteczek

Skad :

Rada miejska

Zwierzchno kolegialna (magistrat)

Burmistrz/prezydent miasta

Samorzd szkolny najwiksze sukcesy autonomii

1867-1873 zmiany :

Trjstopniowe rady szkolne (reprezentanci administracji rzdowej, samorzdowej, wyzna religijnych, nauczycieli)

Na czele Rada Szkolna Krajowa (instytucja rzdowa z namiestnikiem na czele)

W powiatach Rady Szkolne Okrgowe szkoy ludowe publiczne

W gminach Rady Szkolne Miejscowe

Szkoy wysze : Politechnika Lwowska, Uniwersytet Jagielloski (autonomia od 1863), Akademia Umiejtnoci, powstaj nowe

np. Akademia Sztuk

Historia administracji. Wykad IX I (40) 27.11.2009

Administracja Powstania Styczniowego

1861/1862 w Warszawie powstaj dwie opcje polityczne :

Radykalno-demokratyczna

Potrzeba zorganizowania powstania narodowego (zbrojnego).

Obz ten nazywany jest popularnie obozem czerwonych.

W poowie 1862 roku powstaje Centralny Komitet Narodowy, proklamuje si prawowit wadz kraju chce organizacji struktur

opozycyjnych do zaborczych.

Konserwatywna biali czeka na odpowiedni moment (dogodne midzynarodowe koniunktury)

Jesieni 1863 roku nastpuje reorganizacja organizacji narodowej. W padzierniku 1863 roku uchwalono nawet podatek, ktry

podziemnie pobierano. Organizacja ta znajduje dojcia do administracji publicznej, poczty, kolei. Budowano administracje

podziemn kraju naczelnicy powiatw i wojewdztw (przedstawiciele modej inteligencji). W kadym wojewdztwie

powstaway Komitety Powstaniowe (8). Na ziemiach wschodnich byo inaczej

byo mniej Polakw, szlachta sceptycznie podchodzia do obozu Czerwonych. W lecie 1862 roku powsta Komitet Litewski

(Wileski) (Zygmunt Sierakowski), mia autonomi wzgldem centralnego z Warszawy. Na Ukrainie powstao duo wicej

Komitetw Biaych byy one wybierane wedug skomplikowanych regu wyborczych przez lokaln szlacht. Powsta jednak

te w Kijowie Komitet Czerwonych.

W Krakowie powstaj Rady Spiskowe, z pewn autonomi. Jesie 1862 masowy akces

Ksizy do organizacji powstaczych, wacicieli ziemskich.

Powstacy zaniedbali jednak struktury wojskowe wielki bd :

Liczono na masowo zrywu (akcent na powszechno powstania)

Liczono, i da si wrd masowoci zrywu zbudowa regularne oddziay

Oczekiwanie na dostawy broni z zachodu

Wybuch powstania planowano na wiosn (pora sprzyjajca). Planowano budow dwch duych ugrupowa powstaczych : na

linii Olkusz Czstochowa Kielce, Czstochowa, Warszawa oraz na linii Ostroka-oma wschd. Wybuch powstania

przyspieszya branka do wojska.22/23 stycznia 1863 roku powstanie si rozpoczyna, Komitet Centralny ogasza si

Tymczasowym Rzdem Narodowym. Wszystkich ogosi wolnymi i rwnymi, kadziono nacisk na uwaszczenie chopw,

proponowano im ziemie w zamian za pomoc. Padlewski naczelne dowdztwo. Nie dao si

uchwyci adnego skrawka terytorium, aby Rzd mg si ujawni. Proporcje si : Rosja ponad 100 tys., Polska 20 tys.

Komitet Centralny wezwa Ludwika Mierosawskiego, by obj urzd Dyktatora powstania. Najpierw powstaniem kierowa Stefan

Bobrowski (bardzo mody ok.23 lata powstaczy naczelnik Warszawy, sta na czele komisji wykonawczej). W lutym 1863 roku

z Parya przyby Mierosawski (na czele 100-osobowego powstania), po kilku porakach i kilku dniach wraca do Parya upadek

pierwszej dyktatury. W marcu 1863

roku akces do powstania zgosili Biali. Zadecydowano, e jeli Mierosawski nie wrci, to traci wadz. W marcu obejmuje

dyktatur Marian Langiewicz (oficer pruski z Poznania). Powouje od Rzd Narodowy Cywilny. Mia on zastpi wszystkie wadze

wojskowe i cywilne. Jednak nie zafunkcjonowao to, gdy Langiewicz po przegranej potyczce zosta aresztowany w Austrii.

Bobrowski uratowa sytuacj. Nie dysponujc piecztk Rzdu,

rozkolportowa po Warszawie, e Rzd istnieje i powstanie dalej trwa. Bobrowski zgin w potyczce z Grabowskim (czonkiem

Rzdu). Rzd podj reorganizacj administracji prowincjonalnej. Na pocztku na czele wojewdztw stali

naczelnicy wojskowi z peni wadzy. Rozdzielono wadz cywiln od wojskowej.

Czonkowie Rzdu zaczli dzieli midzy siebie agendy rzdowe. 10 maja 1863 roku Komitet Centralny (Tymczasowy

Rzd Narodowy) ogasza si Rzdem Narodowym. Wadysaw Czartoryski zosta penomocnikiem Rzdu Narodowego. W czerwcu

1863 roku w Rzdzie nastpio kilka przewrotw, jednak w lecie ju si uspokoio.

Historia administracji. Wykad IX II (41) 27.11.2009

Bolczk powstania jest brak cisej koordynacji dziaa wojskowych. Rzd dziaa w Warszawie, nie opanowanej jednak przez

powstacw. Aparat centralny w Warszawie

obejmuje 100 osb. Podzielono miasto na wydziau, okrgi i sekcje. Utworzono rwnie w Warszawie oddzielny pion wojskowy.

Istniaa policja, andarmeria, kontrwywiad, kasa miejska powstacza (cznie ponad 2 tys. osb). W sierpniu 1863 roku rzd

ogosi ustaw administracyjn :

5 szczebli urzdowania - wie, parafie, okrg, powiat, wojewdztwo.

Urzdnicy z nominacji

Finanse postania opieray si na podatkach, skadkach, poyczce narodowej, planowano nawet wydruk powstaczych

banknotw, rekwizycji. W

padzierniku 1863 roku po serii wsyp, ktre wstrzsny Rzdem, Dyktatur obejmuje Romuald Traugutt. Prbowa nie

dziaa jak dyktator odgrywa rol rzdu jednoosobowego, tytuu dyktatora nie uywa. Zreorganizowa organizacj

powstacz w Warszawie, ujednolici siy zbrojne. W kwietniu 1864 roku Traugutt zosta aresztowany, a potem stracony.

Bronisaw Brzeziski stara si utrzyma powstanie, ktre upado w lecie 1864 roku.

Odrodzenie pastwa Polskiego podczas I wojny wiatowej.

XIX/XX wiek na arenie midzynarodowej nastpuje odwracanie si dotychczasowych aliansw midzynarodowych. Na

ziemiach polskich wchodzi w doroso pokolenie, ktre nie zna klsk powstaczych. U progu XX wieku wrd Polakw da si

wyrni dwie gwne opcje polityczne :

Ugodowa

Powstacza Zwizek Walki Czynnej (Kazimierz Sosnkowski), Zwizek Strzelecki, Druyny Strzelecki (Endecy)

Sytuacja w zaborach :

Zabr rosyjski lojalizm wobec caratu

Zabr austriacki dychotomia lojalizm/denia niepodlegociowe

Zabr pruski moskalofilstwo

1914 wybuch pierwszej wojny wiatowej. Wydawano odezwy do Polakw, w celu pozyskania ich do wojska.

W sierpniu 1914 powstaje Komitet Obywatelski Miasta Warszawy (Zdzisaw Lubomirski) Centralny Komitet.

W lecie 1915 roku Niemcy wyparli Rosjan z Krlestwa Polskiego. W sierpniu Niemcy wkraczaj do Warszawy. Witaj ich organy

polskie (m.in. Sdy Pokoju). Niemcy znieli sdy i Centralny Komitet Obywatelski, w zamian pozwalaj na uruchomienie

Politechniki i Uniwersytetu Warszawskiego. Zezwolili rwnie na wprowadzenie samorzdu miejskiego (21 miast Krlestwa)

nowo w Polsce. W lipcu 1916 roku zebraa si w Warszawie Rada

Miejska samorzd Warszawy dziaa w celu odzyskania niepodlegoci.

Historia administracji. Wykad X I (42) 4.12.2009

Akt 5 listopada 1916 proklamacja dwch cesarzy.

Lato 1916 Wiede, Jesie 1916 Pszczyn - rozmowy o utworzeniu pastwa polskiego (monarchia konstytucyjna). Ustalono e

pki co pastwo bdzie okupowane, lecz z armi. Niemcy i Austria byy nie bardzo zgodne wzgldem Polski. Prusy nie chciay si

zgodzi na trializm Cesarstwa Austro-Wgierskiego (Sowianie by zdominowali Niemcw), oraz ze wzgldu na to, i to Niemcy

ponosiy gwny ciar wojny.

Generalicja niemiecka (von Hindenburg, von Ludendorf) naciskaa na utworzenie armii polskiej. Moliwoci rekrutacyjne

oceniano na 1mln osb. Krlestwem Polskim wadali Genera-gubernator austriacki w Lublinie (Karl Kuk)Genera-gubernator

niemiecki w Warszawie (Hans von Beseler) wzi sprawy w swoje rce. Doskonale zna warto onierza polskiego oraz jego

nienawi wzgldem Rosji. Polska miaa by przegrod midzy mocarstwami (Niemcy i Rosja). Polskie przedstawicielstwo

dostao jedynie oglniki.

5 listopada 1916 roku genera-gubernatorowie z wielk pomp odczytali proklamacje cesarzy :

Pastwa centralne obiecyway utworzenie w przyszoci (nie wiadomo jednak kiedy dokadnie) samodzielnego pastwa

polskiego o dziedzicznej monarchii i o konstytucyjnym ustroju.

Akt odkada wyznaczenie granic na przyszo

Pastwo znajdzie si w cznoci z monarchiami sprzymierzonymi (Niemcy, Austria)

Zapowied utworzenia osobnej armii polskiej (nie wiadomo pod czyj komend i w jakiej liczebnoci)

Cele Niemiec, ktre kryj si pod aktem :

Utworzenie armii polskiej, ktra przejmie cze ciaru w walce z Rosj

Na okupowanych terenach Polacy bd spokojniejsi

Niemcy wystpuj w charakterze wyzwoliciela ucinionych narodw

Podkrelenie, e Polska staje militarnie i politycznie po stronie pastw centralnych

Akt nie by podpisany przez Cesarzy ani kontrasygnowany przez adnego z ministrw niemieckich czy austriackich mogli si oni

atwo wycofa postanowienie

Pastwo miao by utworzone na ziemiach nie niemieckich i nie austriackich !

Konsekwencje wydania aktu :

Umidzynarodowienie sprawy polskiej w Europie zawrzao, Rosja wystpia jako pierwsza (gdy Niemcy pogwaciy prawa

midzynarodowe zakaz przeksztace ustrojowych na ziemiach okupowanych).

9 listopada von Beseler ogosi akcj rekrutacyjn do armii polskiej bd ukaza prawdziwe intencje aktu 5 listopada

wywoanie fatalnego wraenia w Polsce. By zaagodzi swj bd na pocztku grudnia (6) ogosi utworzenie Tymczasowej Rady

Stanu (pierwszy istotniejszy organ odradzajcego si pastwa).

Rada Stanu

Zoona z 25 osb mianowanych przez genera-gubernatorw

Przewodniczcym zosta Wacaw Niemojowski (Marszaek koronny)

Podzielona na 8 departamentw (odpowiedniki ministerstw)

Nominatem by rwnie Jzef Pisudski

Zadaniem przygotowanie przyszej administracji kraju

Najwiksze sukcesy w departamencie sprawiedliwoci (Stanisaw Bukowiecki) w warunkach wojennych (1917) zdoa utworzy

struktur polskich sdw

Przystpia do ksztacenia kadr przyszego pastwa (kursy przy uniwersytecie)

Historia administracji. Wykad X II (43) 4.12.2009

Kwiecie 1917 kryzys

Cesarz austriacki odda (I i II brygada legionw) I korpus polski posikowy pod komend von Beselera (a nie rady stanu)

(Polnische Wehrmacht). Wojsku temu przykazano zoy przysig cesarzowi niemieckiemu. W wikszoci odmwili zoenia

przysigi. Cz internowano, a cz wysano na front woski. Pisudski i Sosnkowski zostali wywiezieni do Niemiec (kryzys

przysigowy). Rada Stanu podaa si do dymisji. We wrzeniu 1917 w miejsce Tymczasowej Rady Stanu powoano Rad

Regencyjn :

Zoona z trzech osb : Lubomirski, Ostrowski,

Najwysza wadza pastwowa w Krlestwie Polskim (do czasu objcia wadzy przez krla)

W grudniu 1917 roku powoaa pierwszy rzd (Jana Kucharzewskiego)

W lutym 1918 roku powoano Rad Stanu (quasi parlament polski) skadajcy si ze 110 osb (czciowo z wyborw, czciowo

przedstawiciele stanu). W padzierniku 1918 roku Rada Stanu podja kroki w celu oddzielenia si od pastw centralnych. Rada

Regencyjna ogosia powoanie nowego rzdu, ktry mia opracowa ordynacj wyborcz do sejmu. Rada zlikwidowaa

zwierzchnictwo von Beselera, biorc je pod swoje skrzyda.

Na jesieni na ziemiach polskich zaczynaj dziaa konkurencyjne orodki wadzy :

Warszawa Rada Regencyjna

Lublin - Tymczasowy Rzd Ludowy Republiki Polskiej Wrzesie 1918

Cieszyn - Rada Narodowa Ksistwa Cieszyskiego

Lww - Tymczasowy Komitet Rzdzcy

Polska Komisja Likwidacyjna

10 listopada z Magdeburga do Warszawy wraca Jzef Pisudski, mia jednak problemy z niemieckimi onierzami. Rady

onierskie skaday mu propozycj. Rada Regencyjna 11 listopada przekazaa wojsko Pisudskiemu. 14 listopada Rada

Regencyjna oddaa mu ca wadz i rozwizaa si. Po tym Pisudski nominowa rzd Ignacego Daszyskiego, lecz rzd nie mg

si utworzy. Now misj tworzenia rzdu powierzy wic Jdrzejowi Moraczewskiemu. By uregulowa ustrj Pisudski

zatwierdzi utworzony przez rzd dokument : Dekret o Najwyszej Wadzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z 22 listopada

1918 roku :

Pisudski tymczasowy naczelnik Republiki Polskiej z najwysz wadz do czasu

Pisudski mianuje rzd odpowiedzialny przed naczelnikiem

Rada Ministrw uchwala akty, zatwierdza je naczelnik, ogaszane w Dzienniku Praw

Sady wydaj wyroki w imieniu Republiki Polskiej

Urzdnicy skadaj przysig na Republik Polsk

Dokonania rzdu Moraczewskiego byy bardzo znaczne, wydano szereg dekretw regulujcych kwestie spoeczne (np.

ubezpieczenia, 8-godzinny dzie pracy itp.)

Najistotniejsze byo przeprowadzenie wyborw do sejmu ustawodawczego :

Sejm mia by jednoizbowy

Ordynacja wyborcza przewidywaa prawa wyborcze rwnie dla kobiet

W styczniu 1919 roku przeprowadzono wybory pki co jedynie na niektrych ziemiach polskich

Dua frekwencja

10 lutego 1919 roku rozpoczto obrady sejmu ustawodawczego (otworzy je Naczelnik Pastwa)

Skad sejmu to po 1/3 ugrupowania lewicowe, centrowe i prawicowe

Historia administracji. Wykad X III (44) 4.12.2009

20 lutego 1919 roku Pisudski zjawi si na sejmie i owiadczy, e skada swj urzd na rzecz Marszaka Sejmu. Tego samego dnia

Sejm Uchwali Ma Konstytucj (akt prowizoryczny) (uchwaa nie ustawa). Akt okaza si trway (do grudnia 1922 roku). Tre :

Akt skada si z dwch czci

Sejm przyj rezygnacje Jzefa Pisudskiego wraz z podzik

Sejm powierzy dalsze sprawowanie urzdu Pisudskiemu na

nastpujcych zasadach :

Wadza suwerenna i ustawodawcza sejm ustawodawczy

Ustawy ogasza Marszaek z kontrasygnat Prezydenta

Ministrw

Naczelnik Pastwa przedstawiciel pastwa, wykonawca

praw sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych

Naczelnik Pastwa powouje rzd w penym skadzie przy

porozumieniu z sejmem

Naczelnik Pastwa i rzd odpowiedzialni przed sejmem

Kady akt pastwowy Naczelnika wymaga kontrasygnaty odpowiedniego ministra

Konstytucja tworzona bya w popiechu :

W maej konstytucji pominito kwestie zasadnicze kto ma inicjatyw ustawodawcz.

Nic o adnym wecie ustawodawczym

Nic o rozwizaniu sejmu

Konstytucja wprowadzia suwerenno sejmu ustawodawczego suwerenno reprezentacji narodu, a nie narodu

Odrzuca trjpodzia wadzy

Wprowadza system rzdw parlamentarnych w skrajnej postaci

Dominacja parlamentu nad innymi organami pastwa (Naczelnikiem i rzdem)

Obradowa prawie permanentnie wzmacniao to jego pozycj.

Konstytucja marcowa 1921

Geneza, prace przygotowawcze

Nie powstaa na surowym korzeniu. W styczniu 1917 roku postaa Komisja Sejmowo-Konstytucyjna. W jej skadzie byy rwnie

osoby spoza Krlestwa Polskiego. Miaa ona opracowa projekt konstytucji (monarchia dziedzina, konstytucyjna).

W styczniu 1919 roku powoano z inicjatywy Moraczewskiego Biuro Prac Konstytucyjnych (3 projekty) :

Amerykaski (Jzef Buzek) pastwo polskie federacja 70 ziem z wasnymi konstytucjami system prezydencko

Ludowy uyto termin Polska Rzeczpospolita Ludowa (co si stao w 1952 ). Przewidywa sejm

Francuski praktyka ustrojowa III Republiki Francuskiej

Ignacy Paderewski powoa Komisj ankieta dla oceny projektw konstytucji. Ostatecznie do sejmu wpyno 5 projektw.

Kwestie sporne :

Lewica vs Prawica zniesienie/zachowanie senatu (tradycja polska to dwuizbowy sejm). Polska Partia Socjalistyczna nie chciaa

senatu, prawica za chciaa.

Prawa wyborcze bierne prawo wyborcze lewica obnienie do 21, prawicowe podwyszenie do 30

Sposb wyboru Prezydenta RP lewica gosowanie powszechne, prawica przez parlament (tak si stanie)

Stosunek pastwa do Kocioa lewica rozdzia kocioa od pastwa problem wieckoci szkoy

Problem mniejszoci narodowych

Historia administracji. Wykad X IV (45) 4.12.2009

Do kompromisu jednak doszo. 17 marca 1921 roku konstytucj przyjto. Sejm przyj uchwa o budowie

wityni Opatrznoci Boej (przyrzeczenie Sejmu Wielkiego) (obecnie po raz trzeci prbuje si budowy). Zasady :

Zasada cigo Pastwa Polskiego to samo

pastwo co w XVIII w.

Wyraenie przez konstytucj republikaskiej

formy ustroju Rzeczpospolita (Republika)

Zasada zwierzchnictwa narodu problem jakiego

(gdy RP bya pastwem wielonarodowym)

nard w sensie politycznym, a nie etnicznym. W

1935 roku tego uniknito.

Przyjcie formy demokracji przedstawicielskiej

Zasada trjpodziau wadzy wadza ustawodawcza

sejm i senat, wykonawcza - Prezydent RP,

sdownicza - niezawise sdy

Zasada rzdw parlamentarno-gabinetowych

(parlament jednak zyskuje przewag nad

organami wadzy wykonawczej)

Zasada pastwa liberalnego katalog wolnoci i

praw obywatelskich

Zasada pastwa unitarnego (wyjtek autonomia

lska)

Tre :

Wadza ustawodawcza - Dwuizbowy parlament sejm + senat

Sejm mia jednak przewag nad senatem

Parlament na lat 5 w wyborach

picioprzymiotnikowych

Sejm - 444 posw

senat 111 senatorw

Szeroki immunitet parlamentarny

Sesyjny tryb pracy parlamentu

Prezydent nie mia samodzielnego prawa

rozwizania parlamentu (jedynie za zgod 3/5

senatu) sia parlamentu

Sejm mia prawo samorozwizania

Kompetencje :

Ustawodawcze :

Stanowienie wszelkich praw i sposb ich wykonywania

Niektre sprawy mogy by regulowane tylko w mocy ustawy

Inicjatywa ustawodawcza sejm (a nie senat!) min. 15 posw, Rada Ministrw (Prezydent RP rwnie

nie ma)

Ustrojodawcze :

Moliwo zmiany konstytucji (3 tryby) :

Tryb zwyky wikszo 2/3 gosw przy minimum poowie ustawowej liczby posw

Tryb rewizyjny co 25 lat Zgromadzenie Narodowe mogo zwyk wikszoci zmieni konstytucj (jak Sejm

Wielki)

Tryb nadzwyczajny 3/5 gosw przy minimum poowie ustawowej liczby posw (moliwoci likwidacji senatu)

Kontrolne :

Moliwo skadania interpelacji przez posw

Moliwo dyskusji nad owiadczeniami rzdu i ministrw

Moliwo zoenia przez sejm (a nie senat!) votum nieufnoci w stosunku do rzdu

Moliwo wyonienia komisji nadzwyczajnych (jedynie przez sejm)

Prawo udzielania absolutorium rzdowi (jedynie przez sejm)

Kontrola nad zaoeniami budetu

Elekcyjne :

Wybr Prezydenta Rzeczpospolitej

Historia administracji. Wykad X V (46) 4.12.2009

Wadza wykonawcza - Prezydent RP, wraz z ministrami.

Szczegy wyboru Prezydenta okrela Regulamin Zgromadzenia Narodowego dla wyboru Prezydenta

Rzeczpospolitej.

Zgromadzenie Narodowe miao by zwoywane przez ustpujcego Prezydenta nie pniej ni na 30 dni przed

kocem kadencji. Jeli Prezydent nie mg lub nie chcia, to pod przewodnictwem Marszaka Sejmu

Zgromadzenie Narodowe zbierao si same.

Kadencja Prezydenta 7 lat

Pierwszy wybrany zosta Gabriel Narutowicza a po jego mierci w wyniku zamachu Stanisaw Wojciechowski (do

1926), nastpnie wybrany Jzef Pisudski, ale nie przyj wyboru, potem Ignacy Mocicki, w 1933 ponownie

wybrany Ignacy Mocicki, w 1939 roku wybucha wojna.

Kompetencje Prezydenta :

Kontrasygnata aktw Prezydenta przez

premiera i ministra

Odpowiada jedynie przed Trybunaem Stanu

(ale nie parlamentarnie i politycznie)

Podpisuje wraz z odpowiednimi ministrami

ustawy i zarzdza ich ogoszenia w Dz.U

Ma prawo wydawania rozporzdze

wykonawczych do ustaw

Mianuje i odwouje Prezesa Rady Ministrw, a

na jego wniosek powouje ministrw

Na wniosek RM obsadza urzdy cywilne i

wojskowe

Najwyszy zwierzchnik si zbrojnych (nie moe

jednak w czasie wojny sprawowa naczelnego

dowdztwa w czasie wojny) (przeciw

Pisudskiemu)

Prawo mianowania Naczelnego Wodza

Prawo aski

Reprezentuje pastwo na zewntrz

Zawiera umowy z innymi pastwami

Umowy, ktre obciay pastwo finansowo

bd nakaday obowizki na obywateli

wymagana bya zgoda sejmu

Wojna/pokj za zgod sejmu

Odmwiono prawa Prezydentowi inicjatywy

ustawodawczej, weta, rozwizania izb,

wydawania dekretw saba pozycja

Prezydenta.

Zastpc Prezydenta jest Marszaek Sejmu RP

Rada Ministrw

Prezydent mianuje/odwouje Prezesa RM

Kompetencje :

Inicjatywa ustawodawcza

Wnioski na obsad wyszych stanowisk

Za zgod Prezydenta wprowadzenie stanu

wyjtkowego

Solidarna odpowiedzialno konstytucyjna i

parlamentarna

Prawa i wolnoci obywatelskie

Ochrona ycia, wolnoci mienia

Rwno wobec prawa

Nietykalno osobista

Rwnodostpno do urzdw

Obowizki

Wierno RP

Przestrzeganie konstytucji

Suby wojskowej

wiadcze publicznych

Ocena konstytucji :

Konstytucja nader demokratyczna szerokie

prawa i wolnoci .

Podkrela dominujc pozycj sejmu.

Przewaga organw ustawodawczych.

Funkcjonowaa przy duym rozdrobnieniu

politycznym odzwierciedlenie pogldw, ale

rzdy upaday szybko i czsto.

W 1926 korekta konstytucji po przewrocie

majowym nowela sierpniowa

Historia administracji. Wykad XI I (47) 11.12.2009

Nowela sierpniowa

Konstytucja marcowa kompromisowa, lecz nie zadowalajca wszystkich, 1924 zjazd prawnikw w Wilnie :

Stanisaw Car sugerowa wzmocnienie Prezydenta RP przez : udzielenie prawa inicjatywy ustawodawczej,

udzielenie weta zawieszajcego, samodzielne prawo do rozwizania izb, prawo mianowania rzdu bez wniosku

Prezesa Rady Ministrw, prawo do samodzielnego odwoania gabinetu. Chcia on rwnie, by Prezydent RP by

wybierany porednio przez grono elektorw. Wielu jednak krytykowano ustrj zaproponowany przez Stanisawa

Cara.

Krytykowano rwnie poczenie mandatu poselskiego z tek ministra.

Pojawiay si gosy przywrcenia w Polsce monarchii.

Godzono si na tym zjedzie, e ustrj pastwa funkcjonuje wadliwie (przewaga wadzy ustawodawczej nad

wykonawcz). Godzono si rwnie, i w ramach systemu europejskiego naley wzmocni wadz wykonawcz,

akcentowano rwnie, by Prezydent aktywnie wykorzystywa przyznane w konstytucji mu uprawnienia. Warunki do

zmiany konstytucji nastpiy po zamachu majowym 1926. Kazimierz Bartel wystpi z projektem zmian. 2 maja 1926

roku zosta akt w zatwierdzony (nowela sierpniowa) :

Przepisy przyspieszajce i usprawniajce uchwalenie budetu (wprowadzenie terminw)

Regulowaa stan, gdy sejm rozwizano i jednoczenie nie byo opracowanego budetu rzd dziaa w ramach

ustawy z poprzedniego roku

Wprowadza sankcje za czerpanie przez posa korzyci osobistych z tytuu kupna, dzierawy ziem pastwowych.

Najwaniejsze wzmocnienie pozycji Prezydenta RP :

Prezydent ma prawo rozwizania sejmu i senatu przed kocem kadencji na wniosek Rady Ministrw.

Prezydent moe rozwiza parlament, jednake tylko raz z tego samego powodu ?! nie wiadomo o co chodzi

Brak moliwoci samorozwizania parlamentu stao si to przez przypadek

Nadanie mu prawa do wydawania rozporzdze z moc ustawy na wniosek Rady Ministrw (wczeniej mg

tylko akty wykonawcze) w dwch sytuacjach :

naga konieczno (gdy izby s rozwizane) lub na podstawie upowanienia ustawowego. Rozporzdzenia byy

kontrolowane przez sejm (ktry mg je uchyli). Prezydent wyda wiele rozporzdze, ktre byy

fundamentalne dla polskiego sytemu prawnego (komisja kodyfikacyjna zajmowaa si ujednolicaniem prawa z

dawnych zaborw na podstawie rozporzdzenia z moc ustawy wydano kodeks karny z 1932 roku jeden z

najlepszych kodeksw karnych na wiecie, wiele zdobyczy komisji przetrwao w Polsce do lat 80, niektre

nawet i do 90 XX wieku).

Utrudniono uchwalanie votum nieufnoci dla rzdu (wniosek nie mg by na tym samym posiedzeniu

gosowany, lecz na nastpnym) wykluczenie przypadkowego obalenie rzdu. [Miller by nie byo atwiej

obali p litra, ni rzd]. Rada Ministrw, bronic si przed dymisj moga zoy wniosek do Prezydenta o

rozwizanie parlamentu.

Ocena Noweli Sierpniowej :

Niektrzy uwaaj, i to schyek demokracji parlamentarnej w Polsce.

Niektrzy twierdz, i to tylko niwelacja przewagi wadzy ustawodawczej nad wykonawcz.

Historia administracji. Wykad XI II (48) 11.12.2009

Konstytucja kwietniowa 1935 :

Daje ogromne uprawnienia Prezydentowi RP (dominacja Prezydenta RP nad innymi organami pastwa).

Pisudski chcia zmiany konstytucji. Bezpartyjny Blok Wsppracy z Rzdem zyska wikszo (w wyborach

brzeskich), lecz nie wystarczajc konstytucj zmieniono pogwacajc regulamin sejmowy. W 1931 roku projekt

BBWR sta si przedmiotem obrad komisji konstytucyjnej. W 1933 roku prace nad now konstytucj trway w

nieformalnym zespole zwizanym z Pisudskim (Walery Sawek, Stanisaw Car, Ignacy Matuszewski).

Gdy w 1934 roku na skutek protestu (w ktrym posowie opozycji wyszli z Sali), utworzya si wikszo BBWR

wymagana do uchwalenia nowej konstytucji. Pogwacono tryb obrad sejmu, oraz wiele artykuw konstytucji

(przyjcie tez do konstytucji jako gotowego projektu, oraz w dwch czytaniach, oraz to e wniosek powinien by

podpisany przez ustawowej liczby posw na 15 dni przed, nie przeliczono gosw). Tak przyjt ustaw

konstytucyjn, poprawiano j przez rok w senacie. W styczniu 1935 roku przedstawiono j Pisudskiemu, w marcu

sejm przyj poprawki senatu, w kwietniu ustaw podpisa Jzef Pisudski, a po nim Prezydent Ignacy Mocicki (?!).

Konstytucja ta liczy tylko 81 artykuw zgrupowanych w 14 rozdziaach (lakoniczna). Systematyka konstytucji :

1. Rzeczpospolita Polska

2. Prezydent Rzeczypospolitej

3. Rzd

4. Sejm

5. Senat

6. Ustawodawstwo

7. Budet

8. Siy Zbrojne

9. Wymiar sprawiedliwoci

10. Administracja Pastwowa

11. Kontrola Pastwowa

12. Stan Zagroenia Pastwa

13. Zmiana Konstytucji

14. Przepisy Kocowe

Wysunicie na czoo organw wadzy ustawodawczej. Pierwszy rozdzia - pierwsze 10 artykuw dekalog

oglne zaoenia ideologiczne i organizacyjne :

Art. 3

(1) Organami Pastwa, pozostajcymi pod zwierzchnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej, s: Rzd, Sejm, Senat,

Siy Zbrojne, Sdy, Kontrola Pastwowa.

Komentarz Pierwszego Rozdziau (Rzeczpospolita) :

Wrd zasad nadrzdnych wartoci nadrzdn jest pastwo (jest wsplnym dobrem).

Wyraenie statusu i obowizkw obywateli wzgldem pastwa.

Zasad podziau wadz zastpiono jedn niepodzieln wadz w osobie Prezydenta (nie dzieli wadzy z nikim).

(Art. 2 (4) W jego osobie skupia si jednolita i niepodzielna wadza pastwowa)

Wysunicie Prezydenta RP i rzdu przed sejm i senat

Art. 2 (2) Na Nim (Prezydencie) spoczywa odpowiedzialno wobec Boga i historii za losy Pastwa (sankcja

moralna wysza w tym przypadku ni zwyka).

Kluczow rol w wietle konstytucji kwietniowej 1935 peni Prezydent

Wybierany przez zgromadzenie elektorw na 7-letni kadencj

Marszaek Senatu (sejmu go zastpuje - dowartociowanie senatu), Prezes Rady Ministrw, Prezes Sdu

Najwyszego, Generalnego Inspektora Si Zbrojnych + 75 elektorw wybieranych w 2/3 (50) przez sejm i 1/3

(25) przez senat

Jeeli Prezydent wskae swojego nastpc, wwczas nastpuj wybory powszechne (spord dwch jednego

wskazanego przez Zgromadzenie Elektorw i drugiego Wskazanego przez ustpujcego Prezydenta RP).

Historia administracji. Wykad XI III (49) 11.12.2009

Wprowadzono instytucj prerogatyw Prezydenta (uprawnienia osobiste w bardzo niewymagajce

kontrasygnaty ze strony ministrw) :

Wskazywanie jednego z kandydatw na urzd

Prezydenta RP, zarzdza gosowanie

powszechne

Prawo do wyznaczania na czas wojny nastpcy

Prezydenta RP (sprawdzi si 1939

zachowanie cigoci RP).

Mianowanie i odwoywanie Prezesa Rady

Ministrw, Prezesa Sdu Najwyszego, Prezesa

Najwyszej Izby Kontroli

Mianowanie i zwalnianie Naczelnego Wodza

Mianowanie i zwalnianie Generalny Inspektora

Si Zbrojnych

Powoywanie sdziw Trybunau Stanu

Powoywanie 1/3 oglnej liczby senatorw

Mianuje i zwalnia szefa i urzdnikw kancelarii

cywilnej Prezydenta (wolna od wpyww od

strony rzdu)

Rozwizywanie sejmu i senatu przed upywem

kadencji

Oddawanie czonkw rzdu pod sd Trybunau

Stanu

Stosowanie prawa aski

Odpowiedzialno Prezydenta RP

Prezydent nie jest odpowiedzialny za swoje akty urzdowe.

Prezydent odpowiedzialny przed Bogiem i histori.

Za czyny nie zwizane ze sprawowaniem wadzy moe by pocignity do odpowiedzialnoci po upywie

kadencji.

Rada Ministrw

Powoywana przez Prezydenta RP

Rzd kieruje sprawami pastwa niezastrzeonymi przez inne organy wadzy.

Silna pozycja Prezesa Rady Ministrw (wyrasta ponad RM)

Premier i Ministrowie ponosili odpowiedzialno polityczn przed Prezydentem

Sejm mg zada ustpienie rzdu lub Ministra

Rzd odpowiedzialny konstytucyjnie (przed Trybunaem Stanu)

Sejm

Odchudzenie pod wzgldem liczebnoci 444 208 !!!

Ograniczenie immunitetu

Funkcja ustawodawcza, kontrolna sejmu

Ustalanie budetu

Nakadanie obcie na obywateli

Funkcje rzdzenia pastwem nie nale do sejmu

Skrcony czas sesji 4 miesice

Senat

Odchudzenie pod wzgldem liczebnoci 111 96

1/3 senatorw mianowana przez Prezydenta

Marszaek senatu mia prawo zastpowania Prezydenta RP

Historia administracji. Wykad XI IV (50) 11.12.2009

Ustawodawstwo :

rdo prawa ustawy parlamentu i dekrety Prezydenta RP

Inicjatywa ustawodawcza rzd + sejm (nie mia Prezydent RP, senat i obywatele)

Wyczna inicjatywa dla rekrutacji, umowach midzynarodowych dla rzdu

Silnie zawieszajce weto Prezydenta RP (jeszcze silniejsze dla uchwalania konstytucji)

Dekrety Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrw na mocy upowanienia ustawowego i w razie rozwizania izb

Dekrety Prezydenta RP z moc ustawy mogy by zmieniane lub uchylane tylko aktem ustawodawczym

Wyczno dla dekretw Prezydenta RP w sferze organizacji rzdu, ustroju administracji rzdowej,

zwierzchnictwa si zbrojnych, organizacji naczelnych wadz wojskowych

Inicjatywa ustawodawcza w sprawie zmiany konstytucji (i RM i sejm)

Komentarz Konstytucji kwietniowej 1935

Silne uprawnienia Prezydenta RP ustrojodawcze, ustawodawcze, kontrolne

Wpyw Prezydenta RP na nominacje w administracji, sdownictwie, armii

Komunici tej konstytucji nie uznawali

W niektrych krgach polskich na zachodzie budzia wtpliwoci

Tendencja autorytarna

Brak nacjonalizmw, parlament z uprawnieniami, niezawiso sdw, wolnoci obywatelskie nie jest

faszystowska

Mapa Polski dwudziestolecia midzywojennego ( II RP )

Historia administracji. Wykad XII I (51) 18.12.2009

Administracja na ziemiach polskich po 1 IX 1939 roku

1 IX Niemcy atakuj RP amic pakt o nieagresji z 1932 roku (Wieczorkiewicz Polska powinna zawrze

sojusz z Niemcami), zaczynajc tym samym II wojn wiatow. Prezydent RP Ignacy Mocicki wprowadzi stan

wojenny na terenie caego pastwa (mg wic wydawa dekrety), a Rada Ministrw Stan Wyjtkowy (moliwo

zawieszania przez RM swobd obywatelskich). 1 wrzenia dotychczasowy Generalny Inspektor Si Zbrojnych migy-

Rydz zostaje naczelnym wodzem (mg wic dawa wytyczne Radzie Ministrw).

17 wrzenia ZSRR rwnie dokonuje agresji na Rzeczpospolit, ktra nie spodziewaa si wojny na dwa

fronty (23 sierpnia pakt o nieagresji Ribbentrop Mootow podzia Europy wschodniej przez Niemcy i ZSRR).

Linia podziau wpyww midzy ZSRR a Niemcami miaa przebiega na rzekach : Pisa, Narew, Wisa i San.

Litwa miaa by pod wpywem Niemieckim, a Besarabia, otwa, Estonia i Finlandia miaa przypa Zwizkowi

Radzieckiemu.

We wrzeniu nastpia korekcja porozumienia. 28 wrzenia podpisano traktat o granicach i przyjani na

liniach rzek Pisa, Narew, Bug i San, w zamian Sowieci uzyskali Litw, uzupeniono ten protok o wsplne

przeciwdziaanie polskiemu podziemiu. Odrzucono koncepcj utworzenia marionetkowego, buforowego pastwa

polskiego. Miay nastpi zmiany w danych strefach wpyww. Tego samego dnia kapituluje Warszawa.

17 wrzenia ambasador Grzybowski otrzyma not sowieck o paraliu wadz polskich, odmwi jej przyjcia.

Jako motyw agresji podawano ch wzicia pod ochron ludnoci biaoruskiej i ukraiskiej. 17 wrzenia Prezydent

wraz z ca legaln wadz opuszcza terytorium pastwa. W nocy z 17 na 18 wrzenia Prezydent, Naczelny Wdz

(sprawa kontrowersyjna) i Premier Felicjan Sawoj-Skadkowski przekraczaj granic RP z Rumuni. W sojuszniczej

Rumunii wadze RP, wbrew prawu midzynarodowemu, na skutek naciskw Niemiec i ZSRR, zostaj internowane.

Niemcy zagarny 180 tys. km2, 21 mln ludnoci, a ZSRR zagarn 200 tys. km2 ale z mniejsz iloci ludnoci

(13 mln). W obu strefach rozpoczy si krwawe represje.

Administracja na ziemiach okupowanych przez Niemcy we wrzeniu i padzierniku

1 wrzenia ustawa Reichstagu o ponownym zjednoczeniu Wolnego Miasta Gdaska z Rzesz Niemieck

(staje si czci skadow Rzeszy obywatele gdascy = obywatele niemieccy bez prawa opcji).

Dekret Fuhrera o organizacji administracji wojskowej na okupowanych terenach polskich (do poowy

padziernika). Wadza wykonawcza przypada generaowi generaowi Gerdowi von Rundstedtowi. Stworzono 4

okrgi wojskowe (Prusy Zach, Pozna, d, Krakw).

8 padzienika Dekret fuhrera o podziale i administracji obszarw wschodnich. Dekret tworzy dwa nowe

okrgi Rzeszy Prusy Zachodnie i Pozna (na czele namiestnik) (I tor postpowania). Wcza rwnie cz ziem

polskich do wczesnych prowincji niemieckich (np. Katowice, Ciechanw)(II tor postpowania).

12 padziernika z reszty ziem polskich utworzone zostao Generalne Gubernatorstwo (na czele Generalny

Gubernator doktor Hans Frank, podlegajcy bezporednio Fuhrerowi). Generalemu Gubernatorowi podlegaa caa

administracja, mg wydawa prawa na terenie Generalnej Guberni, istniejce prawo zostao w mocy, o ile nie byo

sprzeczne z niemieckim. Zatwierdza rwnie budet GG. GG bya oddzielona od Rzeszy granic celn, dewizow,

walutow i policyjn.

Historia administracji. Wykad XII II (52) 18.12.2009

Okupacja Sowiecka

Struktur nowych wadz administracyjnych okrela akt w postaci dyrektywy Rady Wojennej Frontu

Biaoruskiego z 16 wrzenia 1939 :

Tworzenie zarzdw tymczasowych przedstawiciel armii (przewodniczcy), przedstawiciel Ludowego

Komisariatu Spraw Wewntrznych i przedstawicieli robotnikw i lewicowej inteligencji.

Miaa by tworzona rwnie gwardia robotnicza (w miastach) i komitety chopskie (na wsiach), ktre miay

przejmowa ziemie kocieln itp.

Armia Sowiecka i NKWD odgryway decydujc rol.

Dyrektywa ta okrelaa sposb zalegalizowania powoanych wadz :

Powoanie trzech zgromadze ludowych (Ukraiskie Zgromadzenie Ludowe, Biaoruskie Zgromadzenie Ludowe,

Polskie Zgromadzenie Ludowe). Zgromadzenia te miay rozstrzygn kwesti wejcia tych ziem w skad ZSRR

(zrobiy to pod naciskiem i nadzorem ZSRR).

Sowieci tworzyli Komendantury Wojskowe i Komitety Rewolucyjne (uzurpujce prawo do przejmowania wadza

na danych terytoriach).

Zarzdy tymczasowe tworzone byy rwnie w powiatach i wojewdztwach.

Na wsiach powstaway Komitety Chopskie (wociaskie) i Milicj Chopsk.

Porednim ogniowem byy Zjazdy Komitetw Chopskich.

Klska militarna nie rwnaa si upadkowi pastwa. Rzd zamierza prowadzi walk na emigracji, jednak

zosta w Rumunii internowany. Prezydenta, Wodza i Rzd Rumuni rozmiecili w rnych miejscach. Rumunii bali si

strasznie sowietw. Internowanie wadz polskich byo na rk Francji zwalniao to Francj z odpowiedzi, czemu si

nie wywizaa z sojuszu. Mocicki i Sawoj Skadkowski zbiegli, Jzef Beck zmar w Rumunii, a Rydz-migy przedosta

si do Warszawy, gdzie zmar.

Naturalnym nastpc Mocickiego by Edward Rydz-migy, lecz rwnie by internowany. Chciano powoa

Interrexa Kardynaa Chlda. Bolesaw Wieniawa-Dugoszowski (ambasador RP w Rzymie) zosta nominowany

przez Mocickiego na swojego nastpc 25 wrzenia 1939 roku, tego samego dnia docierajc do Parya, a 26

wrzenia obejmuje urzd. Dziki jego wpywom we Woszech udao si przemyci mas zbiegych z RP onierzy,

ktrzy chcieli chwyci za bro.

Francuzi powiedzieli e nie uznaj adnego rzdu powoanego Wieniaw-Dugoszowskiego (jako e by z

ekipy sanacyjnej). Rada Ambasadorw polskich wysuna kandydatur Wadysawa Raczkiewicza (by z sanacji, ale

skonny do kompromisu, wczeniej Prezes wiatowego Zwizku Polakw). 29 wrzenia ogoszono now nominacj

Wadysawa Raczkiewicza, a 30 wrzenia zosta zaprzysiony. Na premiera 30 wrzenia wyznaczono generaa

Wadysawa Sikorskiego (polityk i wojskowy profrancuski, we wrzeniu nie dosta przydziau nigdzie). Zosta jeszcze

ministrem sprawiedliwoci i spraw wojskowych. Rzd skada si z rnej maci politykw. W grudniu do Parya

przyby genera Sosnkowski (starszy stopniem od Sikorskiego). Przystaje skromnie na stanowisko przewodniczcego

w komitecie ministrw dla spraw kraju, nie chcia prezydentury proponowanej mu przez Raczkiewicza.

Najwaniejsz rzecz byo zachowanie cigoci pastwa i wadzy. Chodzio o uznanie midzynarodowe dla

wadz emigracyjnych, i udao si je otrzyma.

Porozumienie Raczkiewicza i Sikorskiego umowa paryska. Raczkiewicz zobowiza si do wykonywania

funkcji prezydenckich w bliskim porozumieniu z premierem. Chciano unikn nieporozumie. 2 listopada 1939 roku

Prezydent rozwiza sejm. Zapowiada rwnie przeprowadzenie wyborw do sejmu i senatu w cigu 60 dni od

zakoczenia wojny.

Historia administracji. Wykad XII III (53) 18.12.2009

Rada Narodowa zastpia rozwizany sejm i staa si namiastk parlamentu w grudniu 1939 roku. Prawo

do jej zwoywania mia Prezydent. Skad 12-24 czonkw mianowanych przez Prezydenta na wniosek premiera.

Kompetencje :

organ doradczy wobec prezydenta

organ opiniodawczy w stosunku do rzdu

studia nad nowym ustrojem RP po wojnie

formuuje postulaty polskie wysuwane na arenie midzynarodowej

tworzenie nowych ordynacji wyborczych

Pierwszym przewodniczcym zosta Ignacy Paderewski, potem Stanisaw Grabski. Skupiaa rne nurty

polityczne. Rozwizano j w marcu 1945 roku. W warunkach emigracji RM zyskaa na znaczeniu (umowa paryska).

Rzd ma zwierzchnictwo nad siami zbrojnymi i wytycza cele wojny i rozbudowywa siy zbrojne (we Francji, a potem

w ZSRR, po umowie Sikorski-Majski).

Historia administracji. Wykad XIV I (54) 8.01.2010

21 lipca 1944 roku przez delegacj Krajowej Rady Narodowej powoany zosta w Moskwie (a nie na

ziemiach polskich !!!) Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Podstaw prawn bya ustawa KRN. PKWN

mia by tymczasow wadz wykonawcz w celu kierowania walk o odzyskanie niepodlegoci i odbudowy kraju.

Manifest PKWN powsta rwnie w Moskwie, przy udziale Jzefa Stalina rwnie 21 lipca 1944 roku.

Odczytany zosta 22 lipca w ZSRR. Tekst manifestu opatrzono dat 22 lipca, a miejsce Chem Lubelski (co byo

nieprawd zabieg propagandowy). Niektrzy uwaali, e manifest ten by pierwsz konstytucj Polski

Ludowej.

Manifest PKWN

Zapowiada wiele reform :

Rolna

Ubezpiecze

Szkolnictwa

Czciowa nacjonalizacja przemysu

Krajowa Rada Narodowa jedynym legalnym rdem wadzy w Polsce i wynika z woli walczcego narodu.

Rzd Londyski nazwany wadz samozwacz i nielegaln.

Konstytucja kwietniowa bezprawna, faszystowska (stosunek przez przesanki polityczne)

KRN i PKWN dziaaj na podstawie konstytucji z 1921 roku

Podstawowe zaoenia konstytucji bd obowizywa do czasu zwoania sejmu ustawodawczego

PKWN tymczasowy organ wadzy wykonawczej

KRN tymczasowy podziemny parlament

Mowa o organach zwanych Radami Narodowymi (rozwizanie sowieckie)

Deklaracja przywrcenia swobd obywatelskich, lecz swobody obywatelskie nie mog suy wrogom

demokracji pole do ingerencji w swobody

Manifest posugiwa si wieloma nieostrymi pojciami (np. podstawowe zaoenia). Konstytucja nie znaa

organw typu KRN czy PKWN. Wybirczy stosunek do norm ustrojowych i prawnych II Rzeczpospolitej.

Naczelne organy pastwowe :

Krajowa Rada Narodowa (KRN) 1944 1947

Od stycznia 1944 jej podstaw prawn by Statut Tymczasowy Rad Narodowych. KRN miaa sprawowa

wadz w caej Polsce w oparciu o miejscowe RN. Jest tymczasow reprezentacj narodu. Jest podziemnym

parlamentem (do czasu wyboru sejmu II 1947. Do utworzenia PKWN bya rwnie organem wykonawczym.

Ustawa z 11 wrzenia 1944 o organizacji i zakresie dziaania rad narodowych okrelia pozycj ustrojow i jej

skad (delegowano do niej przedstawicieli rnych organizacji politycznych, lecz zdominowana bya przez PPR).

W KRN byli przedstawiciele PPR, SL, SD, PPS, PSL (jej skad by zmieniany od 27 do 444 czonkw). Pracami

KRN kierowao Prezydium (i wypeniao jej funkcje w praktyce cakowicie przejo funkcje). Na czele sta

przewodniczcy KRN (pniej prezydent) Bolesaw Bierut. Peni funkcj marszaka sejmu, zastpowa Prezydenta

RP, powierzono mu wic funkcj gowy pastwa. W KRN byo 7 klubw poselskich, potem powoano komisje KRN.

Uprawnienia KRN (wedug ustawy z 11 wrzenia) :

Ustrojodawstwo

Ustawodawstwo

Budet

Uchwalanie planw spoeczno gospodarczych

Kontrola dziaalnoci organw wykonawczych

Nadzr nad radami narodowymi

Zatwierdzanie umw midzynarodowych

Amnestia

Wprowadzenie stanu wyjtkowego

Powoanie naczelnego dowdcy WP

Zatwierdzanie dekretw z moc ustawy

wydawanych przez rzd

Historia administracji. Wykad XIV II (55) 8.01.2010

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN) :

Manifest nie regulowa jednak stosunkw midzy KRN a PKWN (powinien podlega, lecz mia

samodzielno). Formalnie PKWN nie by rzdem, ale odgrywa jego rol. Przewodniczcym PKWN by Edward

Osbka Morawski, wice Andrzej Witos i Wanda Wasilewska. 26 lipca 1944 roku PKWN zawar ukad z ZSRR (oddajcy

jurysdykcje nad Polakami w strefie przyfrontowej w rce Sowieckich Polowych Sdw Wojskowych i NKWD, ale nie

okrelono czym jest strefa przyfrontowa).

Rzd Londyski zoy protest do rzdu USA i Wielkiej Brytanii protest wobec powoania PKWN. PKWN

sprawowa wadz przez Rady Narodowe i swoich penomocnych przedstawicieli.

Rozpoczto budow administracji terytorialnej (wojewodowie, staroci). Powoano aparat przymusu

Milicja Obywatelska.

31 grudnia 1944 roku w miejsce PKWN powoano Rzd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej (na mocy

ustawy KRN). W styczniu 1945 roku ustawa KRN daa Rzdowi Tymczasowemu prawo do wydawania dekretw z

moc ustawy (prezes Edward Osbka-Morawski).

W styczniu ZSRR uzna Rzd Tymczasowy RP, a w czerwcu 1945 roku zastpi go Tymczasowy Rzd Jednoci

Narodowej, ktry zyska uznanie ju midzynarodowe (nawet mocarstw zachodnich) upadek Rzdu RP w

Londynie.

Wedug ustale z konferencji Wielkiej Trjki, wybory w Polsce miay odby si jak najszybciej. W poowie

1945 roku w Polsce reaktywowao si wiele partii, m.in. Polskie Stronnictwo Ludowe. Powsta chwilowy pluralizm

politycznych. W interesie PPR byo opnienie wyborw (zdawali sobie spraw, i nie s lubiani w Polsce).

Zaproponowano przeprowadzenie referendum (oficjalnie PPS w kwietniu 1946 roku). KRN uchwalia ustaw o

referendum, nard mia wypowiedzie si o przyszej konstytucji. Ustalono nastpujce pytania :

1. Czy jeste za zniesieniem senatu ?

2. Czy przyszy ustrj ma by oparty na zaoeniach reformy rolnej i unarodowieniu podstawowych gazi

gospodarki ?

3. Czy jeste za utrwaleniem zachodnich granic Polski na Bugu, Odrze i Nysie uyckiej ?

Instytucj referendum nie znay konstytucje II RP ! PPR namawia do gosowania na 3 x TAK. Inne partie

najczciej namawiay na nie na pytanie pierwsze.

30 czerwca 1946 roku odbyo si ono, przy wysokiej frekwencji. 11 lipca podano sfaszowane wyniki. 1 Tak

68 %, 2 Tak 77 %, 3 Tak 91 %. Wedug rzeczywistych bada wyniki przedstawiay si zupenie inaczej. Stalin

nie wane kto jak gosuje, wane kto liczy gosy.

Ustaw zwyk KRN uchwalono jednoizbowy parlament. 14 stycznia 1947 roku miay odby si wybory. We

wrzeniu 1946 roku powsta Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SL, SD) PSL byo w opozycji.

Frekwencja bya wysoka, wedug oficjalnych danych Blok Demokratyczny otrzyma 80 %, co byo

faszerstwem. Z ZSRR sprowadzono zawodowych faszerzy. Rzeczywicie, na PSL gosowao okoo 69 % ludnoci, a w

Warszawie ponad 80 %. PPR stosowa terror podczas PSL.

4 II 1947 zwoano sejm do Warszawy. PPR, PPS i SL miay duo przewaajc ilo mandatu, PSL zosta

zmarginalizowany (28 mandatw). Pierwszym celem sejmu byo ustalenie podstawowych zagadnie ustroju

pastwa. Mia uchwali now konstytucj. 4 II przyjto rwnie ustaw o wyborze Prezydenta RP, tego samego

dnia odbyy si wybory, sejm wybra Bolesawa Bieruta. 5 lutego obj wadz. Rozwizano 8 lutego Tymczasowego

Rzdu Jednoci Narodowej. Bierut powouje nowy rzd z Jzefem Cyrankiewiczem na czele (do 52). 19 lutego 1947

roku sejm ustawodawczy uchwali Ma Konstytucj (akt ramowy, niepeny, tymczasowy).

Historia administracji. Wykad XIV III (56) 8.01.2010

Maa Konstytucja

9 rozdziaw, mieszanka norm konstytucji marcowej i nowo wprowadzonych. Opieraa podstawy ustrojowe na kilku aktach :

Konstytucja z 1921

Manifest PKWN z 1944

Ustawodawstwo o Radach Narodowych

Wyniki referendum ludowego z 1946 roku

Postanowienia

Wadza ustawodawcza - Sejm Ustawodawczy

Sesyjny tryb pracy (Prezydent zwouje itd.)

Organ ustrojodawczy

Organ ustawodawczy

Organ kontrolny w stosunku do Rzdu (absolutorium, interpelacje, komisje sejmowe) i planw spoeczno gospodarczych

Prawo do wydawania rezolucji do wykonania przez Rzd

Ustalanie zasadniczych kierunkw rozwoju pastwa

Funkcja kreacyjna powoywanie nowych organw pastwa

Inicjatywa Ustawodawcza (grupa 10 posw) (rwnie Prezydent i Rada Pastwa, Rzd wyczno na budet)

Wadza wykonawcza Prezydent + Rada Pastwa + Rzd

Prezydent

Nawizania do konstytucji marcowej

Przewodniczcy Rady Pastwa

Rzd prawo do wydawania dekretw z moc ustawy

Kompetencje szeroko okrelone :

Inicjatywa

Kierownictwo nad administracj

Zasadnicze decyzje w sprawie gospodarki

Podwjna odpowiedzialno ministrw

Rada Pastwa :

Skad :

Prezydent

Marszaek + Wicemarszakowie

Prezes Najwyszej Izby Kontroli

Naczelny Dowdca WP (ale tylko na czas wojny)

Czonkowie wybrani przez sejm (ale nie okrelono liczby czonkw i kadencji Rady Pastwa)

Kompetencje :

Nadzr nad Radami Narodowymi

Inicjatywa Ustawodawcza

Wyraanie zgody wobec ustawy budetowej

rozpatruje NIK

zatwierdza dekrety z moc ustawy

Wprowadza stan wojenny i wyjtkowy

Wadza sdownicza niezawise sdy

Rzdy parlamentarno-gabinetowe

Historia administracji. Wykad XIV IV (57) 8.01.2010

Konstytucja PRL 1952

Rozdziay (10), artykuy (91), punkty

Tekst jednolity (1976) 11 rozdziaw, 106 artykuw. Wielokrotnie nowelizowana.

W 1957 dodany rozdzia 3a. o Najwyszej Izby Kontroli,

1960 liczba posw 444460.

1976 - Polska z Demokracji Ludowej przeksztacia si w pastwo socjalistyczne

PRL urzeczywistnia demokracje socjalistyczn i umacnia przyja i wspprac z ZSRR

Przewodni si jest PZPR (konstytucjonalizacja partii).

Front jednoci narodowej (PZPR, ZSL, SD).

Ukonstytucjonalizowano Rady Narodowe jako organy samorzdu. Zmieniono pozycj NIK.

1982 Trybuna Konstytucyjny, Trybuna Stanu

1987 wprowadzono instytucj referendum

1989 przywrcono urzd Prezydenta i Senat

Konstrukcja :

Wstp integraln czci znaczenie propagandowe, znaczenie prawne

PRL (od 1952) jest republik ludu pracujcego (zarazem republikaski i klasowy charakter pastwa)

Geneza PRL zwycistwo ZSRR nad faszyzmem, nawizuje do tradycji ruchw narodowych i narodowowyzwoleczych

Zasada dyktatury proletariatu sojusz robotnikw z chopstwem

Cele pastwa przyspieszenie rozwoju, umacnianie wsppracy midzy narodami, pogbienie socjalizmu, zniesienie wyzysku

czowieka przez czowieka

Wyraona zasada praworzdnoci

Przetrwa do 1989 roku

Rozdziay 1 i 2 ustrj polityczny i spoeczny

Rozdziay 3 7 poszczeglne organy pastwa

Rozdziay 8 i 9 okrelaj status jednostki i zarys praw wyborczych

Rozdziay 10 i 11 przepisy kocowe i przejciowe

Gwne zasady ustrojowe

Zasada fundamentalnej roli wasnoci spoecznej (pastwowa, spdzielcza, organizacji spoecznych) szczeglna ochrona

wasnoci spoecznej, wasno prywatna chroniona gorzej (surowiej karze si atak na wasno spoeczn ni prywatn

dekrety marcowe)

Zasada planowania spoeczno-gospodarczego (podstaw ycia spoeczno-gospodarczego i kulturowego w PRL s plany

spoeczno-gospodarcze, uchwalone przez parlament, wykonywane przez rzd)

Zasada ludowadztwa (lud pracujcy miast i wsi pojcie natury socjologicznej, a nie prawnej)

Kierownicza rola Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) partia wasna klasy robotniczej

Zasada systemu przedstawicielskiego kto w imieniu ludu wykonuje wadze Sejm + Rady Narodowe

Zasada praworzdnoci (organy pastwa dziaaj w granicach prawa)

Zasada wsprzdzenia mas w rzdzeniu pastwem (rzekomy wpyw obywateli na organy pastwowe)

Uznawana za akt zwizy, lakoniczny.

Historia administracji. Wykad XV I (58) 15.01.2010

Zmiana granic polskich

System organw pastwowych w PRL wzorowany by na konstytucji ZSRR z 1936 roku. Konstytucja ta odrzucaa zasad

trjpodziau wadz. Przyjto zasad zwierzchnictwa ludu pracujcego. Organizacja aparatu pastwowego oparto na zasadzie

jednolitoci wadzy pastwowej.

Mona wskaza kilka pionw (grup) organw pastwowych. Charakteryzuj si jednorodnoci funkcji do tego dostosowano

ich organizacj.

Organy wadzy pastwowej organy o charakterze przedstawicielskim (rozdzia III konstytucji) Sejm, Rada Pastwa (Organy

naczelne), Rady Narodowe (organy terenowe). Cechy :

Organy naczelne i terenowe pochodz z wyborw powszechnych.

S to organa kolegialne

S to organa dziaajce kadencyjnie

Nadrzdna pozycja organw wadzy pastwowej nad organami wykonawczymi i zarzdzajcymi

Naczelne organa pastwowe (Sejm, Rada Pastwa) nadrzdne nad wszystkimi innymi organami pastwowymi

W 1952 roku Rada Pastwa zastpuje Prezydenta (zbiorowy prezydent)

Sejm organ reprezentujcy suwerenne prawa narodu

Rada Pastwa porednio reprezentuje nard

Naczelne organa wadzy wydaway przepisy prawne okrelajce pozycj ustrojow innych organw pastwowych

Historia administracji. Wykad XV II (59) 15.01.2010

Cechy organw wadzy pastwowej cig dalszy :

Tylko naczelne organa wadzy miay prawo stanowienia do norm prawnych o charakterze oglnym i powszechnie

obowizujcych

Rady Narodowe na mocy upowanie ustawowych wydaway akty prawne obowizujce regionalnie

Rada Pastwa w pimiennictwie organ porednio przedstawicielski. Wskazywano na nierwno rzdny charakter Sejmu i Rady

Pastwa na korzy Sejmu (w teorii Rada Pastwa bya mu podporzdkowana, w praktyce nie).

Klasowy charakter wadzy pastwowej (lud pracujcy miast i wsi starano si wykaza, i jest to nard)

Podstaw rzeczywistego ustroju PRL bya zasada kierowniczej roli partii (zwierzchno nad sejmem).

Cecha ustroju PRL - rozbieno ustroju konstytucyjnego z ustrojem rzeczywistym.

System wyborczy

Powoywanie organw przedstawicielskich (Sejm, Rady Narodowe).

Reguluje konstytucja z 1952 roku w rozdziale IX omwiono tam te status posw i radnych.

Konstytucyjne Zasady prawa wyborczego

Wybory do sejmu s powszechne, rwne, bezporednie, tajne

Cenzus wieku : czynne prawo wyborcze 18, bierne 21 lat

Mechanizm ograniczajcy prawo wybieralnoci tylko organizacje polityczne i spoeczne byy uprawnione do zgaszania

kandydatw na posw.

Ordynacje wyborcze przybieray form ustaw

W PRL Obowizywao kilka ordynacji

1952 , 1956 ?, 1967 ?,1985

W rzeczywistoci istniaa gwarancja wybieralnoci (dawano tylu kandydatw, ile byo mandatw w danym okrgu).

Referendum 1946, wybory 1947 i 1952 sfaszowane.

Naczelne organy wadzy pastwowej

Parlament PRL jednoizbowy (zniesiono izb wysz senat) - Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

IV 1989 poprawka do konstytucji przywrcenie senatu

Liczebno parlamentu nie bya staa (pierwotnie 425 1952 1960 460)

Wano wyboru posa stwierdza sejm

Dzie wyborw jest momentem uzyskania mandatu

Posom przysugiwa immunitet (tylko formalny zakaz wszczcia i kontynuowania postpowania karnego wobec posa bez

zgody sejmu, nie dysponuje immunitetem materialnym)

Konstytucja nie zawieraa postanowie dotyczcych niepoczalnoci mandatu parlamentarnego z innymi funkcjami. 1985

ustawa o obowizkach i prawach poselskich.

Organizacja sejmu konstytucja + regulamin sejmu w drodze uchway

Kadencja sejmu 4 lata

aden organ pastwowy nie mia prawa rozwizywania sejmu (nawet sam sejm) jedyn drog byo uchwalanie ustaw

konstytucyjnych o skrceniu kadencji (lub przedueniu).

Wybory zarzdzaa Rada Pastwa

Przyjto sesyjny tryb prac parlamentu (posiedzenia plenarne tylko w czasie sesji)

Sesja wiosenna, jesienna (mona byo zwoa nadzwyczajn)

Jawno obrad (ale mona byo uchwali jego utajnienie)

Historia administracji. Wykad XV III (60) 15.01.2010

Organy sejmu

Marszaek kieruj obradami

Wicemarszakowie sejmu (rnie 2 4)

Komisje sejmowe

Wewntrzny, pomocniczy organ sejmu

Stae lub nadzwyczajne

ledcze (lecz nieuruchomione)

Liczba zmienna (do 25)

Zadania :

Opinie na temat projektw aktw prawnych

Kontrola wobec sejmu

Prezydium sejmu organ najwyszy sejmu (marszaek + wicemarszakowie)

Reprezentowanie sejmu na zewntrz, zwoywanie posiedze sejmu

Konwent seniorw organ doradczy Prezydium (marszaek, wicemarszakowie, przewodniczcy klubw poselskich, zapraszano

rwnie przewodniczcych k poselskich); ukadanie planu posiedze

Sekretarze funkcje pomocnicze

Inicjatywa ustawodawcza :

Rada Pastwa

Rzd budet, projekt wieloletniego planu spoeczno-

gospodarczego

Grupa posw (15)

Komisje sejmowe (w ograniczonym zakresie)

Tok legislacyjny

1 czytanie projektu, od 1957 - 2 czytania

W praktyce ustawy uchwalano bez dyskusji (brak opozycji),

nie zdarzyo si by odrzucono projekt ustawy

Wystarczaa zwyka wikszo

Przewodniczcy Rady Pastwa podpisywa tekst ustawy, a

po nim Sekretarz Rady Pastwa

Ogaszano w Dzienniku Ustaw

Wchodzia w ycie w dniu ogoszenia

Funkcje Sejmu

Ustawodawstwo

Kontrola innych organw wadzy i organw administracji pastwowej

Ustalanie gwnych kierunkw dziaalnoci pastwa

Podzia

Funkcja ustrojodawcza :

Uprawnienie sejmu do zmiany konstytucji (kwalifikowan wikszoci przy obecnoci 230 posw)

Moliwo uchwalenia nowej konstytucji (co jednak miejsca nie miao)

Funkcja ustawodawcza :

Kada kwestia moga by przedmiotem regulacji ustawowej

Przemienno z dekretami z moc ustawy Rady Pastwa (jednak z ograniczeniem do budetu i konstytucji)

Brak nadrzdnoci ustaw wobec dekretw z moc ustawy

Zatwierdza dekrety z moc ustawy Rady Pastwa forma kontroli (rzeczywicie czysta formalno)

[W latach 50 byo wicej dekretw z moc ustawy ni ustaw (pniej si odwrcio)]

Historia administracji. Wykad XV III (60) 15.01.2010

Funkcja planujco-programujca :

Uchwalenie przez parlament narodowych planw spoeczno-gospodarczych (5 i 1 roczne)

Uchwalanie budetu przez sejm

Uchway dotyczce zasadniczych kierunkw dziaalnoci pastwa

Funkcja kreacyjna :

Powoywanie/odwoywanie skadu innych organw wadzy pastwowej

Funkcja kontrolna :

Najwyszej Izby Kontroli

Prokuratury Przez Prezydium sejmu

Sdy Najwyszego

Rzd :

Udzielanie absolutorium

Interpelacja poselska

Zapytanie poselskie

Problemowe posiedzenia sejmu, komisji

Dyskusja nad expose premiera

Gosowanie nad wnioskami o powoanie Rady Ministrw i poszczeglnych

Rada Ministrw miaa prawo wydawa uchway samoistne.

Rada Pastwa recepcja wzorcu sowieckiego

Pozycja inna od 1952 roku przeja wikszo funkcji prezydenta

Naczelny organ wadzy pastwowej

Nie bya wybierana w wyborach powszechnych

Wyboru dokonuje sejm, wycznie spord posw emanacja sejmu, organ porednio przedstawicielski

W teorii podporzdkowana sejmowi

Organ kolegialny

Skad - Dwa niezalene gosowania

W sejmie kto wybrany

W sejmie kto jakie stanowisko zajmie

Przewodniczcy (dugo Henryk Jaboski)

Zastpcy (4)

Czonkowie (9-11)

Kadencja pokrywa si z sejmem

Kompetencje, podzia :

Uprawnienia Rady Pastwa jako naczelnego organu wadzy (zwizanego z dziaalnoci sejmu) :

Zarzdzanie wyborw do sejmu

Wykonywanie czynnoci zwizane z ordynacj

Zwoywanie sesji sejmowych

Powoywanie marszaka seniora

Udzielenie zgody na pocignicie posa do odpowiedzialnoci, gdy sejm nie obradowa

Inicjatywa ustawodawcza

Wydawanie dekretw z moc ustawy

Obsada stanowisk :

Dokonywanie zmian w RM, gdy sejm nie obraduje

Powoywanie/odwoywanie sdziw

Powoywanie Prezesw SN

Historia administracji. Wykad XV IV (61) 15.01.2010

Nadzr nad Rad Ministrw midzy sesjami sejmu

Czuwanie nad zgodnoci prawa z konstytucj Rada Pastwa z tego nie korzystaa

Ustalanie powszechnie obowizujcej wykadni ustaw rzadko korzystaa

Uprawnienia w stosunku do Rad Narodowych :

Nadzoruje Rady Narodowe

Zarzdza wybory do Rad

Sprawozdanie z dziaalnoci Rad dla Rady Pastwa

Daleka ingerencja Rady Pastwa moga uchyli uchway Rad Narodowych

Grupa uprawnie tradycyjnie zastrzeonych dla gowy pastwa :

Stosunki zewntrzne

Reprezentacja PRL na zewntrz

Mianowanie/odwoywanie przedstawicieli

dyplomatycznych za granic

Przyjmowanie dyplomatw z innych krajw

Ratyfikowanie/wypowiadanie umw midzynarodowych

Postanowienie o stanie wojny gdy sejm nie obraduje

Moliwo ogoszenia mobilizacji

Prawo aski

Obsada stanowisk wojskowych i cywilnych

Nadawanie orderw i odznacze

Decyduje o nadaniu/pozbawieniu obywatelstwa

Moe wprowadzi stan wojenny gdy sejm nie obraduje

Organy Administracji Pastwowej

Naczelne i terenowe

Podporzdkowane Organom wadzy pastwowej

W naczelne organa administracji pastwowej w PRL opisane s w rozdziale V konstytucji : Rada Ministrw, Ministrowie, Komisje

i Komitety, Prezydium Rzdu, Premier

Rada Ministrw

Funkcje kierowniczo-koordynacyjna

Naczelny, wykonawczy i zarzdzajcy organ pastwowy

Skad :

Prezes

Wiceprezesi

Ministrowie

Przewodniczcy komisji i komitetw sprawujcych funkcje

naczelnych organw wadzy pastwowej

Od 1976 roku Prezes NIK

1976 konstytucjonalizacja Prezydium Rzdu

Premier kieruje Rad Ministrw i jej Prezydium

Urzd ministra tworzony w drodze ustawy

Minister na czele wyodrbnionego dziau administracji minister resortowy

Minister bez teki wykonuje zadania okrelone przez premiera

Kompetencje Rady Ministrw :

Funkcja kierowniczo-koordynacyjna w stosunku do caego aparatu administracji pastwowej

Funkcja wykonawczo-zarzdzajca

Inicjatywa ustawodawcza

Dziedzina obronnoci pastwa

Organizacja si zbrojnych

Wykonuje ustawy uchwalone przez sejm

Wydaje rozporzdzenia wykonawcze na podstawie ustaw

Ministrowie wydaj rozporzdzenia i zarzdzenia.

Historia administracji. Wykad XV V (62) 15.01.2010

Konstytucja z 1952 roku zawiera bardzo szeroki katalog praw i obowizkw obywatelskich. Przestrzeganie ich byo jednak

iluzoryczne.

Spoeczno-ekonomiczne :

Prawo do zatrudnienia

Prawo do wasnoci indywidualnej, osobistej

Prawo do ubezpieczenia itd.

Polityczne :

Prawo do wolnoci sowa

Wolno druku

Wolno zgromadze

Wolno manifestacji

Wolno zrzeszania si

Wolno zwizkowa itd.

Wolnoci kulturalno-owiatowe :

Prawo do nauki

Prawo do bada naukowych

Prawo do dziaalnoci twrczej itd.

Wolnoci i prawa osobiste :

Nietykalno osobista

Nienaruszalno mieszkania

Tajemnica korespondencji

Prawo do obrony oskaronego

Obowizki :

Przestrzegania konstytucji

Ochrony rodowiska

Obrony ojczyzny

Obowizek strzeenia wasnoci spoecznej (jej

wyrnienie)

Historia administracji. Wykad XVI I (63) 22.01.2010

Sdownictwo administracyjne

KSISTWO WARSZAWSKIE - debiut (wzorzec francuski) :

Rada stanu rozstrzyga spory administracyjne w II instancji

Rady frefekturalne rozstrzygaj spory administracyjne w I instancji

Spory administracyjne :

spory majtkowe midzy obywatelami a pastwem dzierawa dbr itp.)

Sprawy podatkowe

Sdownictwo kompetencyjne

Specyfika francuska rozstrzyga sprawy o naduycie wadzy przez administracji (nie ma w Polsce)

1809 1811 dekrety sprawy o ulgi w podatkach, ulgi w ciarach publicznych, kontrakty dzierawcw dbr pastwowych,

umowy o dostawy, sprawy wywaszczenia

Rady prefekturalne instancja I i ostateczna do wartoci tysica zotych, powyej wraz z Rad Stanu. 1799-1800 Napoleon

wprowadza Sdownictwo Administracyjne

KRLESTWO POLSKIE

Konstytucja 1815 nie mwi o sdownictwie administracyjnym, ale si rzeczy sdownictwo to utrzymano. Przepisy z 1817 roku

nawizyway do instytucji sdownictwa administracyjnego ksistwa - dwuinstancyjne :

Nisza komisje wojewdzkie (1837 Rzdy Gubernialne),

Wysza :

1816 1822 Delegacja Administracyjna

1822 1841 - Rada Stanu

1841 1861 Oglne Zgromadzenie Warszawskich Departamentw Rzdzcego Senatu

1861 1867 - Rada Stanu w skadzie sdzcym

Sdownictwo Administracyjne w Austrii i Prusach

Austria

Sdownictwo administracyjne jednoinstancyjne :

Trybuna Administracyjny w Wiedniu jeden na cay kraj w Polsce takie od 1922

Prusy

Sdownictwo Administracyjne trjinstancyjne :

Dwie pierwsze - zwizane z samorzdem terytorialnym :

Wydzia Powiatowy I instancja

Wydzia Obwodowy II instancja (obwd rejencyjny) Obydwa nie s niezawise

Trzecia :

Najwyszy Trybuna Administracyjny w Berlinie - niezawisy

Historia administracji. Wykad XVI II (64) 22.01.2010

II RZECZPOSPOLITA

1919 Dekret Naczelnika Pastwa :

Zabr Austro-Wgierski

Senat dla spraw administracyjnych (wczeniej Trybuna Administracyjny w Wiedniu)

Ustawa z 1919

Zabr Pruski

Sd Nadziemiaski Senat Administracyjny w Poznaniu (zamiast Najwyszego Trybunau Administracyjnego w Berlinie)

Wydziay obwodowe wojewdzkie sdy administracyjne

Pozostawiono wydziay powiatowe (Landrat starosta)

Przed 1921 wyodrbnienie sdownictwa administracyjnego od pionu administracji i sdownictwa powszechnego. Tendencja

ku wprowadzeniu kilku instancji, dyskusja :

Lww projekt dwuinstancyjnego sdownictwa ( I Wojewdzkie Sdy Administracyjne, II Koronny Trybuna Administracyjny

w Warszawie). Chciano by dwie instancje miay kompetencje kasacyjne. Kompromis midzy pruskim a austriackim modelem.

Czy sdownictwo ma by powierzone fachowcom (sdziom), czy ma te pojawi si czynnik obywatelski (awniczy).

Jan Sawicki sdownictwo administracyjne jednoinstancyjne (dawny sdzia Trybunau w Wiedniu)

Niektrzy uznawali e Polsk nie sta na utworzenie oddzielnego sdownictwa administracyjnego

1921 rok uchwalenie konstytucji, art. 73 utworzenie w drodze ustawy sdownictwa administracyjnego

1922 rok ustawa o Najwyszym Trybunale Administracyjnym (NTA)

1930 rok Obszerny projekt o sdownictwie administracyjnym (dwie o charakterze kasacyjnym) nie zrealizowano jednak

tego projektu. A do wojny wbrew zapowiedzi nie rozbudowano sdownictwa administracyjnego, pozosta tylko NTA.

1935 inwalidzki sd administracyjny (uprawnienia rewizyjne, z udziaem awnikw w sprawach zaopatrzenia inwalidw

wojskowych).

Konstytucja marcowa 1921 :

Zapowied sdw administracyjnych dwuinstancyjnych

Wsppraca czynnika fachowego z obywatelskim

Sdziowski skad

Orzekanie ex post

Wyodrbnienie z sdownictwa powszechnego

Historia administracji. Wykad XVI III (65) 22.01.2010

1922 ustawa o Najwyszym Trybunale Administracyjnym (NTA) :

Skad :

pierwszy prezes, prezesi, sdziowie mianowani przez Prezydenta na wniosek premiera.

Wszyscy musz mie wyksztacenie prawnicze, poowa sdziw (od 1935 wszyscy sdziowe)

Wszyscy uprawnienia sdziowskie

Dzieli si na dwie izby :

Oglna Administracyjna

Skarbowa

Przyjto wzorce austriackie koncepcja prawa podmiotowego

Klauzula generalna :

NTA nie zajmuje si tym, czym sdy powszechne; sprawy uznania administracyjnego, decyzja zaskarona musi by ostateczn.

Przyjto model kasacji (odrzucono pruski rewizja)

NTA moe skarg oddali, lub uchyli akt oskaronego (naruszenie prawa materialnego organ administracyjny naruszy prawo

materialne, naruszenie procedury). Wyrok NTA ostateczny.

W wojewdztwach : poznaskim, pomorskim, lskim sdownictwo trjinstancyjne :

( I )Wydziay Powiatowe

( II )Wojewdzkie sdy administracyjne

( III ) NTA

Lata 1945 - 1980

Po drugiej wojnie wiatowej nie reaktywowano sdownictwa administracyjnego. Zapowied powoania znalaza si w maej

konstytucji z 1947 roku. 1945 1948 dyskusja o sdownictwie administracyjnym :

Chciano powoa sdy administracyjne przy radach narodowych.

Prezydia rad narodowych miay peniach funkcj sdw administracyjnych.

Relikt jakim byy sdy administracyjne nie pasowa do pastwa socjalistycznego spoeczna kontrola administracji.

Funkcj sdw administracyjnych od 1950 roku przeja prokuratura w trybie nadzoru oglnego.

Historia administracji. Wykad XVI IV (66) 22.01.2010

Dalsze przemiany w sdownictwie administracyjnym :

1956 1959 nawrt do dyskusji o sdownictwie administracyjnym (PRL zmiany ustroju nigdy nie wynikaj z inicjatywy rzdu

tu 1956).

1957 komisja kodyfikacyjna zrzeszenia prawnikw polskich projekt dwuinstancyjnego sdownictwa administracyjnego. Nigdy

nie rozpatrywano tego projektu na sejmie.

Po 1970 ponowny nawrt do dyskusji o sdownictwie administracyjnym

1976 1977 nowelizacja kodeksu postpowania administracyjnego

1980 ustawa o Naczelnym Sdzie Administracyjnym nawrt do sdownictwa (przerwa 1939 1980) NTA NSA :

Jednoinstancyjny Sd Administracyjny

Sdziowie nieodwoywani (a do emerytury)

Nadzr nad NSA mia Sd Najwyszy

Skarg do NSA mg wnie kady, kogo dotyczya decyzja administracyjna, prokurator i organizacje spoeczne.

Klauzula enumeracji pozytywnej wyliczono sprawy, ktrymi zajmuje si NSA :

gospodarka komunalna, mieszkaniowa, terenowa, zatrudnienie, podatki, wywaszczenie, sprawy socjalne

Bada legalno decyzji administracyjnej

Klauzula generalna z wyczeniami nawrt do NTA