Histori: fare ka ndodhur me 7 janar?Astrit Lulushi

1558 - Franca merr Pas-de-Calais, zotrimi i fundit i Anglis n Evropn kontinentale. Rajoni ishte aneksuar nga Edward III i Anglis n vitin 1347 dhe u rrit n nj qendr pr prodhimin e leshit. Banuar q nga koha parahistorike, rajoni Pas-de-Calais u popullua nga kelt, belg, romak, frank dhe aleman. Disa nga betejat m t prgjakshme t Lufts s Par Botrore u zhvilluan n Pas de Calais. Memoriali Vimy prkujton betejn e Vimy Ridge dhe sht memoriali m i rndsishm i Kanadas pr t nderuar ushtart e saj t rn n Evrop. Gjat Lufts s Dyt Botrore, Pas-de-Calais ishte gjithashtu n shnjestr t Operacionit Qndresa, nj plan i Forcave Aleate pr t mashtruar Gjermanin naziste se zbarkimi i tyre do t ndodh ktu, dhe jo n Normandi.1698 - Zjarri shkatrron qytetin Jamestown n kolonin britanike t Virginias. Kolont e par anglez n Amerik kishin mbrritur aty m 14 maj 1607, dhe fillimisht ndrtuan nj fortes prej druri dhe e quajtn James Fort. Rreth Fortess u krijua Jamestown. N vitin 1698, nj zjarr aksidental shkatrroi ndrtesat e bashkis, legjislaturs dhe t selis s qeveris t cilat pastaj u zhvendosn n nj plantacion pak m n lindje - vendbanimi i ri shpejt u be qytet dhe mori emrin Williamsburg.1797 - Flamuri modern italian u prdorur pr her t par. Flamuri i prbr nga 3 shirita me gjersi t barabart vertikal, tre-ngjyrsh; t bardh, t kuq e t gjelbr, ku e bardha prfaqson Alpet e mbuluar me dbor; ngjyra e gjelbr prfaqson fushat dhe kodrat e vendit; e kuqja, gjakun i derdhur n luftrat italiane pr pavarsi. Nj interpretim tjetr sht se gjelbra prfaqson shpresn; e bardha besimin, dhe e kuqja dashurin hyjnore; Kto ngjyra, gjithashtu u referohen 3 virtyteve teologjike (besim, shpres, bamiresi).1887 - Thomas Stevens prfundon udhtimin e pare rreth bots me biiklet; kjo sht nj nga ato ngjarje kur njeriu i bn pyetje vetes - Vrtet ka ndodhur? Thomas e filloi udhtimin n prill 1884. Ai u nis me biiklet nga San Francisko n Boston; me anije shkoi n Angli; prsri me biiklet; me anije e prsri me biiklet nper Franc, Gjermani, Austri, Hungari dhe Ballkan; aty shlodhet mes njerzve t cilt kishin dgjuar pr Amerikn; ata e pyesnin dhe ai u prgjigjej; priti pastaj derisa t arrinin njoftimet se rrugt ishin t lira nga banditt dhe me biiklet kalon npr Anadoll, Armeni, Kurdistan, Irak, dhe Iran, ku e z dimri dhe qndron mysafir i Shahut. Kur moti u ngroh, Thomas mori nj avullore n Konstandinopoj dhe prej andej n Indi; nj tjetr avullore e oi at nga Kalkuta n Hong Kong dhe Kinn jugore; kalon me biiklet n Kinn lindore, dhe merr anijen pr n Japoni. Pjesa me biiklet e udhtimit t tij npr bot prfundon m 17 dhjetor 1886 n Yokohama. Thomas Stevens u kthye me anije n San Francisko n janar 1887. Gjat gjith udhtimit ai drgonte letra a raporte t hollsishme pr revistn Harper; kto shkrime m pas u prmblodhn n nj libr dy-vllimesh prej rreth 1 mij faqesh "Around the World with a bicycle. Nj kopje e botimit t pare t ktij libri sot kushton rreth 400 dollar.1919 - Lufttar malazez kundrshtojn aneksimin e planifikuar t Malit t Zi nga Serbia, por dshtojn. Kryengritja filloi ditn e Krishtlindjeve ortodokse dhe hyri n histori si Rebelimi i Krishtlindjeve. Shum familje dhe shtpit malazeze u shkatrruan, shum separatist u burgosn; prkrahsit e kryengritjes ikn n Itali apo doln maleve, duke vazhduar nj luft guerile q zgjati deri n vitin 1929. Historiant thon se pr nxitjen e kryengritjeje, rol t rndsishm luajti edhe Italia, e cila ishte kundr bashkimit mes sllavve t jugut.1920 - Asambleja e shtetit t Nju Jorkut nuk lejon q 5 deputet socialist, t zgjedhur n mnyr t rregullt, t zinin vendet e tyre n asamble.1945 - Lufta e Dyt Botrore: General britanik Bernard Montgomery mban nj konferenc shtypi ku pretendon fitoren n betejn e Bulges (n Franc). Deklarate tij shkaktoi zemrimin e amerikanve q kishin luftuar n at betej duke ln mijra t vrar e robr; general Montgomeri pr pak sa nuk u shkarkua nga detyra. Gjenerali amerikan Omar Bradley u ankua ashpr tek komandanti i lart i forcave aleate n Evrop, Dwight D. Eisenhower, dhe ky ia prcolli ankesat kryeministrit urill. M 18 janar, kryeministri britanik doli para Parlamentit n Londr dhe deklaroi se Beteja e Bulges kishte qen nj betej amerikane dhe fitorja u takon amerikanve.1959 - Shtetet e Bashkuara njohin qeverin e re kubane t Fidel Kastros. Megjith kt fillim premtues, marrdhniet mes Kubs dhe Shteteve t Bashkuara u prkeqsua thuajse menjher. Zyrtart amerikan kuptuan se Kastro ishte ushtruesi i vetm i pushtetit n Kub. Politika e tij n lidhje me shtetzimin e pronave amerikane n Kub dhe marrdhniet e ngushta ekonomike dhe politike me vendet komuniste i bindn zyrtart amerikan se regjimi i Kastros duhej rrzuar. M pak se dy vjet m von, Shtetet e Bashkuara ndrpren marrdhniet diplomatike me Havann, dhe n prill 1961, ndrmorrn operacionin ushtarak kundr qeveris s Kastros, por pa dobi Operacioni i Gjirit t Derrave rezultoi n dshtim t plot pr amerikant.1999 SHBA Senati fillon gjyqin ndaj Bill Klintonit, presidenti i 42-t i Shteteve t Bashkuara, nn dy akuza; dshmi t rreme dhe pengim t drejtsis. Senati e shpalli presidentin t pafajshm m 12 shkurt 1999. Por thjesht gjykimi krijoi nj ndjenj t paplqyeshme n publik; imazhi personal i Klintonit u dmtua dhe nnpresidenti Al Gore u distancua prej tij, perarje q ndihmoi kandidatin George W. Bush n fushatn presidenciale n vitin 2000.

Mendim i ditsPr t shmangur kritikat, mos bj gj, mos thuaj gj, mos u b gj.Elbert Hubbard

Histori: far ka ndodhur m 6 janar?Astrit Lulushi

1322 - Stefan Urosh III bhet mbret i Serbis. Ai ishte i biri i mbretit Stefan Millutin. Uroshi mundi disa nga antart e familjes t cilt pretendonin fronin q e mbajti deri n shtator 1331. Ai njihej zakonisht edhe si Stefan Deani, nga manastiri i madh q thuhet se u ndrtuar prej tij n Dean, Kosov.

1759 - George Washington u martua me Martha Custis, nj nga grat m t pasura n Virxhinia. Ata nuk patn fmij, por adoptuan dy vajza; njra prej t cilave, Eleanor, u martua me Robert E. Lee, i cili n pas do t bhej komandant i ushtris s konfederats gjat Lufts Civile Amerikane.

1882 - N fshatin shqiptar Qytez (Ibrikepe) t Trakis, lindi Theofan Stilian Noli, i njohur m mir si Fan Noli - shkrimtar, studiues, diplomat, politikan, historian, orator, dhe themeluesi i Kishs Ortodokse Shqiptare; ai shrbeu si kryeministr dhe regjent i Shqipris n vitin 1924 gjat Revolucionit t qershorit.Fan Noli nderohet mes shqiptarve si kampion i letrsis, historis, teologjis, diplomacis, gazetaris, muziks dhe atdhetarizmit. Ai ka luajtur rol t rndsishm n konsolidimin e shqipes si gjuh kombtare me prkthime t shumta t kryeveprave t letrsis botrore. Kontributi i tij n anglisht sht, gjithashtu, i shumfisht: si studiues dhe autor i nj sr publikimesh pr Sknderbeun, Shekspirin, Bethovenin, tekste fetare dhe prkthime.Noli u diplomua n Harvard dhe u shugurua prift n vitin 1908, duke krijuar n kt mnyr Kishn Shqiptare dhe ngritjen e gjuhs shqipe n prdorimin kishtar. Theofani banoi pr pak koh n Shqipri pas shpalljes s pavarsis m 1912. Pas Lufts s Par Botrore, Noli udhhoqi prpjekjet diplomatike pr t marr mbshtetjen e presidentit amerikan Wilson. M von ndoqi karrier politike e diplomatike, duke uar me sukses krkesn shqiptare pr antarsim n Lidhjen e Kombeve.Figur e respektuar, Fan Nolit iu krkua pr t udhhequr revolucionin e qershorit 1924. M pas, ai shrbeu si kryeministr deri sa qeveria e tij u rrzua nga Ahmet Zogut. N dhjetor 1924, Fan Stilian Noli ikn n Itali, vendoset prgjithmon n Shtetet e Bashkuara n vitin 1930, dhe mori shtetsis amerikane duke rn dakord pr t'i dhn fund prfshirjes n politik. Noli e kaloi pjesn tjetr t jets si studiues, fetar, shkrimtar; vdiq m 13 mars 1965 n Florida. "Pse kaq gjat, Zot, m'arratise/Pse m prplase, m prplise" Dhe jeta e tij i ngjau asaj q vet shkroi:Moisiu n MalNgjitet prpjet Malit t shkretKrye-Profeti trimi me flet,T bisedonj me PerndinPr Palestin.Arrin n maj lart i kapitur,Qndron me frik, pret i tronditur,Dhe Jehovaj i flet prej nj rejeMe z rrufeje:"Ti dhe t tjert pleq do t ngelni,Tokn e Shenjt kurr s'e shkelniSkllevr, bij-skllevsh, s'e meritoniSe liri s'doni!"Krye-Profetit dita i ngrysetDhe shpirt-kputur prdhe prmbysetMe lot n sy, me zemr t ngrirI lyp mshir.Pse kaq gjat, Zot, m'arratise,Pse m prplase, m prplise,Pse shpresn dyzet vjet ma ushqeve,Dhe sot ma preve?"Nm Dhen' e Lir! Zot ku ma ke?""Shiko, i tha, dhe ja ku e pe."S largu Zoti ia pasqyron,Dhe e shikon.Ja Nazareti, ja Bethlehemi,Lum' i Jordanit, Jerusalemi,Mal' i Sions, Bethsaidaja,Dhe Golgothaja,Sheh gasn' e pritm pr djalrinDhe shkrettirn pr pleqrin,Atje sa bukur, ktu sa zi,O Moisi.Ktej ka dimrin, andej prnvern,Krkon parajsn, vdes n Skterrn;Ajme, sa vrer, sa keq e sa zor,Liberator!

1912 - Nju Meksiko u b shteti i 47-t n Shtetet e Bashkuara. SHBA-ja e fitoi shumicn e territorit t Nju Meksikos n vitin 1848, si rezultat i Lufts meksikane, dhe pjesn tjetr e bleu nga Meksika n vitin 1853 pr t ndrtuar nj hekurudh. Q nga viti 1945, Shteti Nju Meksiko ka qen shtet kryesues n krkimet shkencore n fushn e energjis - n kt shtet ndodhen laboratort e njohur Los Alamos dhe Sandia - qendrat studimore e krkimore m t rndsishme n fushn brthamore, gjeotermike dhe diellore.

1929 - Tereza, vajz e re shqiptare, murgesh e prkushtur, mbrrin n Kalkuta pr t filluar punn mes njerzve m t varfr e m t smur n Indi. Sot, pas vdekjes, ajo mban titullin kishtar Tereza e Bekuar e Kalkuts, por njihet si Nn Tereza.Kjo shqiptare e lindur me 26 gusht 1910 (v. 5 shtator 1997) themeloi urdhrin Misionaret e Bamirsis, sot aktiv n 133 vende, me shtpi pr personat me HIV / AIDS, lebra dhe tuberkuloz, me kuzhina pr ushqim falas, jetimore, shkolla e etj. Antaret e misionit te saj quhen Motra; ato duhet t'i prmbahen zotimit pr "dlirsi, varfri dhe bindje, shrbime t przemrta dhe falas pr m t varfrit e t varfrve".Nn Tereza ka marr nderime t shumta nga bota, prfshi mimin Nobel t Paqes (1979). Ajo vdiq me 5 shtator 1997. N fund t vitit 2003, Nn Tereza u lumturua nga Vatikani; nj mrekulli e dyt e kryer me ndrmjetsimin e saj sht e nevojshme t vrtetohet, para se ajo t mund t njihet si shenjtore nga Kisha Katolike. Nn Tereza, e adhuruar dhe respektuar nga shum njerz, ka edhe kritikt e saj, q thon se ajo nuk siguroi kujdes mjeksor pr njerzit e smur, ose se ka patur marrdhnie t mira me diktator.Duke analizuar veprat e saj, Papa Gjon Pali II pyeti: "Ku e gjeti forcn dhe kmbnguljen Nn Tereza, pr t vendosur veten trsisht n shrbim t t tjerve? Ajo e gjeti at n lutje.Privatisht, Nn Tereza pati nj prvoj mundimesh mbi bindjet e saj fetare, t cilat zgjatn gati 50 vjet deri n fund t jets s saj. Duke par gjith ato vuajtje pr rreth, njerzit shpesh bjn pyetjen - Pse Zoti i lejon? dhe n ditarin e saj, Nn Tereza shkruante: "Ku sht besimi im?... N se ka Perndi - ju lutem m falni.... Sa e dhimbshme sht kjo dhimbje e panjohur - Un nuk kam Besim..Nse nuk ka Zot, nuk mund t ket shpirt. N se nuk ka shpirt ather, Jezus, Ti gjithashtu nuk je i vrtet."

1938 - N Milano, lindi Adriano elentano kngtar kompozitor, komedian, aktor, drejtor filmi e personalitet televiziv italian. Kngt e tij jan m t shiturat n Itali. Ndikuar shum nga idhujt e tij Elvis Presley dhe aktori komik Jerry Lewis, Adriano elentano e ka ruajtur popullaritetin e tij n Itali pr m shum se 50 vjet si artist i shumanshm. N vitet 1970 - 80, ai ishte "mbreti i arks italiane" t filmave me buxhet t ult. "Serafino" (1968), cilsohet roli i tij m i mir kinematografik. Si drejtor filmi, elentano shpesh i jepte role edhe gruas s tij, Claudia Mori. Ata kan tre fmij; nj prej tyre, aktorja Rosalinda Celentano, njihet pr rolin e Satanit n filmin e Mel Gibsonit. Pasioni i Krishtit. Adriano elentano ka lshuar 40 albume me kng. Kngt e tij m t famshme jan " La coppia piu ' bella del mondo" q sht shitur mbi nj milion kopje, dhe pr kt iu dha nj disk i art; kng t tjera jan "Azzurro" (1968); dhe "Prisencolinensinainciusol" (1972 ), kng me t ciln, elentano imiton mnyrn se si tingllon anglishtja pr jo-anglisht-folsit. Si aktivist, Adriano elentano sht mbrojts i t drejtave t kafshve, dhe q nga viti 2005 sht kthyer n vegjetarian. Ai sht tifoz i Interit t Milanos. Koht e fundit, elentano dha koncertin e tij t par drejtprdrejt n 18 vjet, i cili u ndoq nga mbi 9 milion shikues e teleshikues nga mbar bota.

1941 - Nj muaj pasi Shtetet e Bashkuara kishin hyr n luft, presidenti Franklin D. Roosevelt mban fjalimin e tij mbi "katr lirit: Liria e fjals, Liria e besimit, Liria pr nevojat minimale njerzore, Liria nga frika. Pas Lufts se dyte Botrore, " Katr Lirit " shrbyen si frymzim pr formulimin e Karts se Kombeve e Bashkuara.

1987 - Astronomt nga Universiteti i Kalifornis dshmojn pr her t par lindjen e nj galaktike q prmban rreth 1 miliard yje.

Mendim i ditsPerndia kurr nuk t jep dika q smund ta prballosh, prandaj mos u streso.Kelly Clarkson

Histori: fare ka ndodhur me 5 janar?Astrit Lulushi

1555 - 1555 - Gjon Buzuku prfundoi veprn e tij q njihet si "Meshari". E kishte filluar m 20 mars 1554 (viti 2014 shnon 460-vjetorin). Ja si shkruan Buzuku te Pasthnia: Nd vjett M.D.L.IV. (1554) njzet dit nd mars zuna nfill, e mbarova nd vjett nj M.D.L.V.(1555) nd kallnduor V dit. (Emil Lafe).Gjon Buzuku sht autori i par i njohur deri m sot i letrsis shqipe. Kush ishte, nga ishte, ku punoi, mbi 'baza arriti ta shkruante e ta botonte librin e vet, jan pyetje q ende nuk kan gjetur prgjigje t plot. Por dihet pr vshtirsin q Buzuku hasi, pr punn, qllimin dhe pr kohn kur e shkroi ose e botoi veprn e vet, dhe kt e msojm vetm nga pasthnia e librit.Gjon Buzuku ishte famulltar i thjesht, q, me sa duket, punoi n Shqiprin e Veriut, jo larg vendit ku e botoi veprn e tij ndoshta n trevn e Ulqinit e t Tivarit. Libri i plot ka pasur 110 flet (220 faqe), por, ashtu si na ka arritur sot, ka 188 faqe, i mungojn 16 faqet e para, por edhe disa t tjera prmes. Kshtu q, duke mos pasur as kopertin, as faqen e par, nuk dim as titullin e tij t vrtet dhe as vendin e botimit etj.Libri duket se i prket rryms protestante, pasi ka qen n listn e librave t ndaluar nga kisha katolike e Roms. Pra, prmbajtja e librit sht fetare dhe kryesisht me pjes liturgjie, pjes q lexohen e recitohen vetm prej klerikve n shrbesat kishtare.Gjuha e veprs sht ajo e dialektit t Shqipris Veriore e Perndimore. Prmbajtja e veprs dshmon pr prdorimin e shqipes n shrbesat fetare. Ishte koha kur n Evrop kishte shprthyer lvizja pr t'u shkputur nga kisha katolike e Roms, lvizjE q njihet me emrin protestantizm. Nj nga krkesat kryesore t ksaj lvizje ishte q shrbesat kishtare t bhen n gjuhn amtare. Buzuku, me sa duket, ecn n kt rrug, edhe pse kjo ishte n kundrshtim me urdhrat e Vatikanit.N rrethanat q ishin krijuar n Shqipri nga pushtimi osman, kisha katolike e Roms ishte e detyruar t bnte lshime pr t penguar islamizmib e popullsis shqiptare. Kt gj e kuptoi dhe e shfrytzoi Buzuku, i nisur jo vetm nga qllime fetare por edhe atdhetare. Ndikuar nga idet e lvizjes protestante, Buzuku iu vu puns q besimtart shqiptare shkrimin e shenjt ta merrnin drejtprdrejt n gjuhn amtare: U Doni Gjoni, biri i Bdek Buzukut , tue u kujtuom shum her se gluha jon nuk kish gja t ndigluom (q t jet dgjuar) n s Shkruomit shenjt, n s dashunit se bots san desha me u fdigune pr sa mujta me ditune, me zdritun (me ndriue) pak mendet e atyne q t ndiglojin.Q nga botimi deri m 1740, gati dy shekuj, Meshari ishte nj vepr e humbur, e panjohur. M 1740, at e zbuloi n Biblotekn e Propaganda Fides n Rom Gjon Nikoll Kazazi nga Gjakova, at koh arqipeshkv i Shkupit. Pas ksaj shtja mbeti prsri n heshtje edhe pr m tepr se nj shekull, kur e rizbuloi arbreshi Pal Skiroi n Biblotekn e Vatikanit n Rom, ku gjendet edhe sot.Me 1929 libri u fotokopjua n tri kopje, njra nga t cilat gjendet n Biblotekn Kombtare n Tiran. M 1955, me rastin e 400-vjetorit t "Mesharit", Instituti i shkencave n Tiran organizoi nj sesion shkencor t posam. I ngarkuar nga Instituti, gjuhtari i njohur Eqrem abej prgatit botimin kritik t "Mesharit" n dy vllime (vll. i par Hyrje studimore dhe transliterim; vll. i dyt fotokopja e origjinalit dhe transkriptim). Vepra qe br gati pr shtyp m 1958, por pr vshtirsi teknike arriti t botohet m 1968 nga Akademia e shkencave e Rumanis. N studimin hyrs t vllimit t par, E. abej flet gjer pr gjuhn dhe meritat e autorit. "Meshari" i Buzukut ka rndsi shum t madhe pr historin gjuhs s shkruar shqipe. Duke krahasuar gjuhn e Buzukut me shqipen e sotme, shkenctart vrejn zhvillime t ndryshme q ka psyar gjuha shqipe q nga shekulli XVI e deri m sot, si dhe mnyrn sesi mund t ket ndryshuar ajo q nga ilirishtja e largt dhe prirjet pr ndryshime t mundshme n t ardhmen.

1913 - Lufta e Par Ballkanike: Gjat betejs s Lemnos, admirali grek Pavlos Konduriotis detyron flotn turke t trhiqet n bazn e saj t Dardaneleve, prej nga mbeti e pa aktivizuar gjat gjith lufts.

1914 - Lajme nga fronti i puns: Kompania Ford Motor e Henry Fordit shpall me krenari nj pag t re ditore minimale prej 5 dollarsh dhe nj dit pune prej 8 orsh.

1919 - Themelohet Partia e Puntorve gjerman - M 1920 ajo do t quhej Partia Naziste, dhe pas nj viti, Adolf Hitler do t bhej kryetar i saj. N vitin 1933, Hitleri u emrua Kancelar i Gjermanis dhe shum shpejt krijoi nj regjim totalitar i njohur si Rajhu i Tret. Pas disfats s Rajhut n prfundim t Lufts s Dyt Botrore n Evrop partia Naziste shpallet e jashtligjshme nga fuqit aleate.

1933 - Fillon ndrtimi i urs Golden Gate (Porta e Art) pr t lidhur dy brigjet e gjirit t San Franciskos. Ngjyra e urs sht portokalli, sepse plotson mjedisin natyror dhe rrit dukshmrin e urs n mot me mjegull. Para ndrtimit t urs, e vetmja rrug e shkurtr mes San Francisko dhe kontes Marin ishte me anije. Shrbimi traget filloi n vitin 1820. Ura Goldon Gate u prurua m 27 maj 1937. Festimet zgjatn nj jav dhe vetm brenda 1 dite rreth 200 mij njerz e kaluan at n kmb. Trafiku pr automjete do t lejohej m von.

1943 Gazeta shqiptare - amerikane Dielli boton tekstin e nj telegrami q krypeshkop Fan Noli i kishte drguar n dhjetor 1942, Anton Logorecit n Londr, i cili mbante lidhje me Komitetin Shqipria e Lir themeluar n Boston nga ekrezi. N telegramin e tij Fan Noli i drejtohej Logorecit me kto fjal: N kt situat emergjente, ata q kundrshtojn mbretin Zog si kryetar legjitim t nj qeverie shqiptare n megrim, me nj vend n Konferencn e Paqes, bjn pavetdije lojn e armiqve t Shqipris. Ju bj thirrje juve dhe miqve tuaj pr t sheshuar mosmarrveshjet me mbretin Zog si e keqja m e vogl deri n konferencn e ardhshme t paqes dhe prkrahni Frontin e Bashkuar shqiptar, q shte e vetmja mnyr pr t ndihmuar sa m mire si Shqiprin edhe Kombet e bashkuara, pr t garantuar trrsine toksore t Shqipris. Thuajse nj vit m pare (1942), n Uashington, Shtpia e Bardh kishte njoftuar se Pakti kundr Fuqive t Boshtit ishte nnshkruar nga 26 vende. Por as Etiopia dhe as Shqipria (vendet e para t pushtuara nga Italia antare e Boshtit) nuk ishin ftuar pr t nnshkruar dokumentin. Presidenti Ruzvelt, thuhet se, iu drejtua urillit: Winston, kemi harruar Zogun. Megjithat, mbreti Zog nuk vonoi, dhe i telegrafoi Ruzveltit se Shqipria bashkohej me Deklaratn e Washingtonit pa asnj mdyshje

1953 - N Queens t Nju Jorkut lindi George Tenet, ish-drejtori i Agjencis Qendrore t Zbulimit. I ati i tij nga fshati Qeparo i Shqipris u vendos fillimisht n Franc ku punoi n nj minier qymyri para se t emigronte prfundimisht n Shtetet e Bashkuara. Tenet u rrit n lagjen Queens, ku krey edhe shkolln e mesme, ndrkoh q punonte si pjata-lars n restorantin e vogl t familjes. Tenet u diplomua nga Universiteti Georgetown n vitin 1976 dhe mori nj diplom Master pr shtje Ndrkombtare nga Universiteti Columbia n vitin 1978. Pas shume vite pune n Kongres e Senat si kshilltar pran komisionit pr shtje t zbulimit, Tenet u caktua n postin e drejtorit t CIAs ne korrik 1997 deri n korrik 2004, duke u br drejtori dyt me qndrim m t gjat n kt detyr, pas Allen Welsh Dulles, si dhe nj nga pak drejtort e CIAs q u kan shrbyer dy presidentve t dy partive kundrshtare, demokrat e republikane. Nga shkurti i vitit 2008, George Tenet sht drejtor i Banks Tregtare Allen & Company.

1957 - N nj fjalim pr Kongresin, Presidenti amerikan Dwight D. Eisenhower shpall krijimin e asaj q m von do t quhej Doktrina Eisenhower, sipas s cils, nj vend mund t krkoj ndihmn amerikane nse ndjehej i krcnuar ushtarakisht nga nj shtet tjetr. Eisenhower veoi krcnimin sovjetik n Doktrinn e tij, duke autorizuar angazhimin e forcave amerikane "pr t siguruar dhe mbrojtur integritetin territorial dhe pavarsin politike t vendeve nse ato krkonin ndihm kundr agresionit t armatosur nga komunizmi ndrkombtar".

1968 - Alexander Dubek vjen n pushtet: "Pranvera e Prags" fillon n ekosllovaki ..1972 - Presidenti amerikan Richard Nixon urdhron zhvillimin e nj programi pr vajtje ardhje n Hapsir. Presidenti tha se NASA do t vazhdoj zhvillimin e nj sistemi riprdorues t anijeve hapsinore me kosto t ult - dhe nnshkroi ligjin q autorizonte, jo pak, por 5 presje 5 miliard dollarsh pr kt qllim.

Mendim i ditsKemi dy vesh dhe nj gjuh n mnyr q t dgjojm shum dhe t flasim pak.Diogjeni

Histori: far ka ndodhur m 4 janar?Astrit Lulushi

46 pes - Jul Qezari mposht Titi Labienus n betejn e Ruspinas (sot n Tunizi). Labienus, kishte qen aleat i Qezarit, por me shprthimin e lufts civile, ai kaloi n ann e republikanve. Beteja ne Ruspina ishte e prgjakshme; Qezari humbi m shum se nj t tretn e forcave, por n fund arriti fitoren. Ai prsri do t prballej me forcat republikane tre muaj m von n betejn e Thapsus.

1785 N Hanau, Germani, lindi Jakob Grim. Ai dhe vllai m i ri, Wilhelm, studiuan folklorin dhe traditat gojore gjermane, dhe i botuan ato n nj libr me tregime ose Prrallat e Vllezrve Grim, ku prfshihet edhe prralla e Hirushes. Jakob Grim gjithashtu bri krkime t mirfillta n gjuh dhe krijoi parimin e njohur si "Ligji Grim" mbi ndryshimin e shqiptimit t bashktinglloreve. M pas Jakob (v.1863) dhe vllai i tij, Wilhelm (1786 1859), ndrmorrn projektin monumental pr hartimin e nj fjalori t plot t gjuhs gjermane, i cili u botua disa vite pas vdekjes s tyre.

1809 - N Coupvray, Franc, lindi Louis Braille - Kur ishte fmij, Braille psoi nj aksident dhe mbeti i verbuar. Por ai e sfidoi verbimin kur si adoleshent - ende nxns shkolle - krijoi nj form t re komunikimi q do transformonte jetn e miliona personave t verbr. Braille vdiq m 6 janar 1852, dhe Sistemi i tij i shkrimit q mund t ndihet dhe t interpretohet nga t verbrit, do t njihej gjersisht vetm pas vdekjes s tij. Pothuajse dy shekuj m von, sistemi Braille vazhdon t jet instrument tepr i muar i t msuarit dhe komunikimit pr t verbrit, dhe i prshtatur pr gjuht n mbar botn.

1943 Ministri i Jashtm Italian, konti Galeazzo iano (dhndri i Musolinit), shkruan n ditarin e tij mbi dhuratat pr Herman Goeringun (i dyti pas Hitlerit n Gjermani) me rastin e 50 vjetorit t lindjes Due do ti dhuroj nj shpat ari, gdhendur nga Messini, e cila n fillim ishte menduar pr Frankon e Spanjs. Koht kan ndryshuar. Ndrsa un do ti jap urdhrin e San Maurizios, q prbhet nga nj yll me diamante dhe q e kam ruajtur n kasafort gjith kt koh, dhe menduar fillimisht pr Zogun (ish-mbret i Shqipris), i cili u detyrua nga italianet t ikte n mrgim.

1999 - Ish-mundsi profesionist amerikan Xhesi Ventura bn betimin si guvernator i shtetit Minesota. Vetura, emri i vrtet James George Janos, lindur m 15 korrik 1951, sht politikan, aktor, autor, veteran i lufts s Vietnamit. Ventura e prshkruan veten si sllovak", pasi prindrit e t atit kishin emigruar nga nj fshat i Sllovakis, ndrsa e ma ishte me prejardhje gjermane. Thuhet se Xhesi Ventura po shqyrton mundsit pr t konkuruar pr president t SHBA-s n zgjedhjet e vitit 2016, si kandidat i pavarur - dhe nse vendos, ather komentatori Howard Stern mund t jet i przgjedhuri i Venturs pr nnpresident.

2007 - Kongresi i 110 Shtetet e Bashkuara zgjedh demokraten nga Kalifornia, Nancy Pelosi, si Kryetare t Dhoms s Prfaqsuesve; e para femr Kryetare e ksaj Dhome n historin e Shteteve t Bashkuara. Nancy Pelosi sht fmija e 6 e nj familjeje emigrantsh nga Italia; ajo vet sht e martuar dhe ka 5 fmij. Nanci sht ndr personat m t pasur t Kongresit; me nj pasuri prej 58 milion dollarsh, ajo rendidet e 12-ta mes ligjvnsve prsa i prket pasuris. Nancy Pelosi sht mjaft aktive n komunitetin e prejardhjes. Ajo sht antare i bordit t Organizats Kombtare t Grave italiane amerikane, ndrsa n vitin 2007 u dekorua me Urdhrin e Merits nga presidenti i republiks s Italis, Giorgio Napolitano.

Mendim i dits"Ai q ju ka ndihmuar kur keni qen n vshtirsi nuk duhet m pas t prbuzet nga ju".Wilhelm Grimm

Histori: far ka ndodhur m 3 janar?Astrit Lulushi

1431 - Joan d'Ark i dorzohet peshkopit Pierre Cauchon. Gabimi i saj ishte pohimi se kishte marr frymzimin hyjnor dhe udhhoqi ushtrin franceze n disa fitore t rndsishme kundr Anglis gjat "Lufts s 100 viteve". E njohur si "Cuca e Orleansit", Zhan d'Ark iu dorzua anglezve n kmbim t parave; u gjykua nga peshkopi pro- anglez Pierre Cauchon dhe u dogj n turrn e druve pr herezi. Ajo ishte 19 vje. Njzet e pes vjet pas ekzekutimit, nj komision i autorizuar nga Papa Callixtus III shqyrtoi gjyqin; e shpalli at t pafajshme, dhe martire t kishs. Zhan d'Ark u lumturua n vitin 1909 dhe nj vit m von u shenjtrua.

1956 - Nj zjarr dmton pjesn e siprme t Kulls Eifel, por jo rnd. Dmtimin m t madh Kulla Eifel e kishte psuar n vitin 1902, kur u godit nga rrufeja dhe pas ksaj 100 metrat e siprme t Kulls iu nnshtruan riparimit s bashku me dritat dhe dritaret q u zevendsuan. Kulla Eifel ka kaluar edhe peripeci t tjera si pr shembull n vitin 1925, kur mashtruesi Viktor Lustig e "shiti" kulln pr hekurishte. N 1930, Kulla Eifel e humbi titullin e strukturs m t lart n bot kur ndrtesa Chrysler prfundoi n qytetin New York. Pas pushtimit nazist t Parisit n vitin 1940, kabllot e ashensorit u pren nga francezt n mnyr q Hitlerit t'i duhej t ngjiste shkallt pr t arritur n maj t Kulls. N gusht t vitit 1944, kur forcat aleate po i afroheshin Parisit, Hitleri urdhroi gjeneralin Dietrich von Choltitz q ta shkatrronte kulln, e bashk me t edhe nj pjes t Parisit, por gjenerali nuk iu bind urdhrit.

1959 - Alaska pranohet si shteti i 49-t i SHBA-s. Alaska ndodhet n skajin veriperndimor t kontinentit t Ameriks s Veriut. Kufizohet n lindje me Kanadan, Oqeanin Arktik n veri, Oqeanin Paqsor n perndim dhe me Rusin (Siberin) n jug. Alaska sht shteti m i madh pr nga territori n Shtetet e Bashkuara dhe i katrti me popullsi m t rrall. Prafrsisht gjysma e popullsis s Alasks prej 740 mij banorsh jeton brenda zons metropolitane t kryeqytetit Anchorage. Ekonomia e Alasks mbizotrohet nga prodhimi i nafts, gazit natyror, dhe industria e peshkimit. Turizmi sht gjithashtu nj pjes e rndsishme e ekonomis. Edhe pse ka qen e banuar prej mijra vjetsh, nga shekulli 18-t, fuqit evropiane filluan t'a shihnin Alaskn si nj territor t varfr n burime minerare a natyrore, dhe q nuk ia vlente t investohej. Shtetet e Bashkuara blen Alaskn nga Rusia m 30 mars 1867 pr 7 milion dollar. Edhe emri "Alaska" vjen nga rusishtja q do t thot "kontinent", "breg" ose "tok e madhe".

1961 Mbreti Zog, dergjet i smur rnd me kancer n stomak; goditjet n zemr i prsriteshin here pas here, ndodhej n dhimbje t vazhdueshme; trupi i tij dobsohej dita dits; kishte disa vjet pa ecur nga q nuk ngrihej dot n kmb. Nn kshillat e mjekut francez Bourges Kavardin, mbretresha Geraldine e lviz familjen mbretrore nga Kana n Paris, duke u vendosur n nj vil pran Avlonit.

Mendim i ditsNj jet sht gjithka q kemi dhe e jetojm ashtu si besojm se duhet jetuar. Por, t sakrifikosh at far je dhe t jetosh pa besuar, ky sht fat m i tmerrshm se vdekja.Zhan d'Ark

Histori: far ka ndodhur m 2 janar?Astrit Lulushi

366 - Nj numr i madh forcash t fisit Alemanni kalojn lumin e ngrir Rhein duke pushtuar territore t perandoris romake. Alemanni (Alamani) ishin nj konfederat fisesh gjermanike npjesn e siprme t lumit Rhein. Prmendur s pari nga Romakt n vitin 213, Alemanni kishin filluar t prhapeshin q n vitet 260, duke u shtrir nga kufijt e Iliris deri n rajonet e Zvicrs veriore, ku uan gjuhn gjermane q flitet atje edhe sot. N vitin 496, trojet Alemanni u pushtuan nga udhheqsi frank, Klovis dhe u prfshin n zotrimet e tij. Trashgimia e Alemannit mbijeton n emrat e Gjermanis n disa gjuh. Sipas Asinius Quadratus (cituar n mesin e shekullit t 6-t nga historiani Bizantin Agathias) emri Alemani do t thot "t gjith bashk", ka i bn ata nj grup shum-fisesh gjermanike. Kjo etimologji sht pranuar si prejardhje standarde e termit. Straboni, nj murg i manastirit Shn Gall n shekullin e 9, duke diskutuar mbi banort e Zvicrs dhe rajonet prreth q flasin gjermanisht, thot se vetm t huajt i thrrasin Alemanni, sepse veten ata e quajn Suebi, "t bashkuar".

1492 - Ripushtimi i Emiratit t Granads: Fortesa e fundit e mbajtur nga Mort n Spanj, dorzohet. Nj ndihm e vetme dhe e kufizuar erdhi nga osmant n Afrikn e Veriut, por pa efekt. Nprmjet Traktatit t Granads, popullsive myslimane dhe hebraike u jepeshin garanci pr mbrojtje dhe t drejta, por kto nuk u respektuan. Kjo oi n kryengritje n vitin 1500 e cila u shtyp shpejt; nj konflikt shum m i prhapur 1568 - 1571 oi n dbimin e pothuajse t gjith Morve nga ish-emirati dhe nga rajone e tjera t Spanjs. Rnia e Granads s shpejti do t pasohej nga nj val zgjerimi spanjoll n Afrikn e Veriut, duke filluar me pushtimin e Melillas n bregun e Marokut m 1497. Granada ende e feston 2 janarin si ditn e lirimit.

1788 SHBA: Xhorxhia bhet shteti i katrt q ratifikon Kushtetutn e Shteteve t Bashkuara. Provinca e Xhorxhias ishte nj nga trembdhjet kolonit q ngriti krye kundr sundimit britanik n Revolucionin Amerikan duke nnshkruar Deklaratn e Pavarsis 1776. N fillim t vitit 1861, Xhorxhia iu bashkngjit Konfederats dhe u b fush-betej kryesore e Lufts Civile. Nj nga betejat u zhvillua n Atlanta n vitin 1864, e cila rezultoi me djegie vrasje dhe shkatrrime ndrsa forcat e Unionit nn komandn e gjeneralit Sherman vrshuan nga Atlanta n Savanah. Mbi 18 mij ushtar t Xhorxhias u vran. N vitin 1870, pas rindrtimit, Xhorxhia u b shteti i fundit i rikthyer n Bashkim. Filmi "Shkoi bashk me ern" prshkruan kto ngjarje n Xhorxhia gjat lufts civile.

1839 - Louis Daguerre, pioner francez i fotografis, sht I pari q realizon fotografimin e Hns. Da Guerre ( 1787 - 1851) ishte piktor dhe fizikan i njohur pr shpikjen e procesit t fotografimit t portretit. Ai u b i njohur si nj nga etrit e fotografis. Edhe pse i famshm pr kontributet e tij n fotografi, Da Guerre ishte gjithashtu nj piktor i arrir dhe zhvillues i teatrit diorama (3-D).

1942 N Uashington, Shtpia e Bardh njofton se Pakti kundr Fuqive t Boshtit ishte nnshkruar nga 26 vende. Por as Etiopia dhe as Shqipria, t pushtuara nga Italia antare e Boshtit, nuk ishin ftuar pr t nnshkruar dokumentin. Presidenti Ruzvelt, thuhet se, iu drejtua urillit: Winston, kemi harruar Zogun. Megjithat, mbreti Zog nuk vonoi, dhe i telegrafoi Ruzveltit se Shqipria bashkohet me Deklaratn e Washingtonit pa asnj mdyshje.

1946 Shqipri: Nj muaj pasi Fronti Demokratik mori kontrollin e Asambles s re Kombtare, qeveria komuniste shpalli jasht-ligjsimin e monarkis. Kshtu, mbreti Zog u shkarkua zyrtarisht de-jure; atij dhe trashgimtarve iu hoqn t gjitha t drejtat dhe pronat; dhe u ndalohej prgjithmon kthimi n territorin e Shqipris.

Mendim i ditsQeveri e mir sht ajo q qeveris m pak.Henry David ThoreauHistori: far ka ndodhur m 29 dhjetor?Astrit Lulushi

1809 - N Boston lindi Albert Pike, studiues i feve, qytetrimeve dhe filozofive t bots - gjithmon i etur pr njohuri, me bibliotek personale tepr t pasur, e cila ruhet sot n Shtpin e Tempullit Scottish Rite n Uashington, DC. Libri "Morals and Dogma" sht vepra e tij kryesore mbi studimin krahasues t besimeve fetare. N rreth 800 faqe, Pajk shpjegon se far kan besuar kulturat e lashta dhe si kan ndikuar ato besimin dhe moralin e sotm. Albert Pike ishte jurist, ushtarak, shkrimtar; n luftn civile amerikane u rendit kundr bashkimit; u shpall tradhtar, u amnistua nga miku i tij Andrew Johnson, ish-president q u be president pasi Linkolni u vra; nga lufta, Pike doli i varfruar, jetoi me hua e lmosha derisa qeveria i lidhi pension; m 1889, Kongresi miratoi rezolutn pr ngritjen e nj statuje pr nder t tij; Albert Pike, sht e vetmja figur konfederaliste me shtatore n kryeqytetin Uashington (Judiciary Square). Vdiq n vitin 1891; la pas shum shkrime n fushn juridike; vazhdimisht shkroi poezi; Universiteti Harvard i dha titullin Ph.D, por Pike nuk e pranoi; kolegt e shihnin si rimishrim t Platonit, Homerit, Zoroasterit; ishte mason, ashtu si shum personalitete t asaj kohe. Albert Pike shkruan se Shqiponja dykrershe prfaqson fuqin dhe aftsin prodhuese t Natyrs, si figura e njeriut me dy koka, nj mashkull tjetra femr - Perndia dhe Natyra. Kjo shqiponj dy krershe prej kohsh sht prdorur si emblem e ritit skocez Mason dhe mendohet t jet emblema e m e vjetr ose shenja e par heraldike n bot.

1918 - Federata Pan-Shqiptare e Ameriks, Vatra, nn kryesin e Anastas Pandelit, zhvillon nj konference pr krijimin e nj Fond montar Kombtar, pr t mbshtetur shtjen e t drejtave kombtare n Konferencn e Paqes n Paris. N prgjigje t thirrjes, emigrantet shqiptar n Shtetet e Bashkuara mblodhn nj shum prej 150 mij dollarsh, pjesa m e madhe e s cils iu drgua prfaqsuesve t Vatrs n Paris pr t ndihmuar prpjekjet e tyre n mbrojte t pavarsis dhe trsis toksore t Shqipris.

Mendim i ditsSovraniteti i vetes mbi veten sht quajtur Liri.Albert Pike

Histori: fare ka ndodhur me 28 dhjetor?Astrit Lulushi

1065 - N Londr, shenjtrohet Manastiri Westminster, i njohur si Westminster Abbey. Sipas gojdhns, m shum se 1 mij vjet m pare, nj peshkatar n lumin Thames pa vizionin e Shn Pjetrit n breg. Manastiri u ngrit pikrisht n vendin ku u shfaq Shn Pjetri; kjo sht arsyeja prse peshkatart e kan br zakon q ti dhurojn peshq salmon do vit ktij manastiri. Historikisht, Westmister Abbey u themelua n vitet 960 nga Shn Dunstan, i ndihmuar nga mbreti Edgar, pr t strehuar nj komunitet murgjsh. N vitin 1042, mbreti Edward filloi restaurimin a rindrtimin e manastirit t Shn Pjetrit n Westminster Abbey. Punimet prfunduan n vitin 1090, por objekti u shenjtrua m par, 28 dhjetor 1065, vetm nj jav para vdekjes s mbretit Edward m 5 janar 1066. Nj jav m von mbreti u varros n kt kish, dhe nnt vjet m von gruaja e tij, Edith u varros pran tij. Q nga ajo koh, monarkt britanik jan varrosur n Westminster Abbey.

1612 - Galileo Galilei bhet astronomi i par q vzhgon planetin Neptun, ndonse ai gabimisht e quajti at nj yll t palvizshm. Pr kt arsye, Galilo nuk njihet si zbuluesi i Neptunit, megjithse disa shkenctar thon se n shnimet e tij, astronomi italian thot se ylli dukej sikur lvizte, si sht veoria e planeteve.

1832 - John C. Calhoun bhet i pari nnpresident i Shteteve t Bashkuara q jep dorheqjen. Ai ishte n konflikt me presidentin Andrew Jackson rreth t drejts s shteteve pr t'u shkputur nga Unioni. Kalhoun argumentonte se nj shtet kishte t drejt pr t'u shkputur, nse i rrezikohej liria dhe sovraniteti. Presidenti Jackson mbronte iden federaliste se asnj shtet nuk kishte t drejt t shfuqizonte ligjin federal. Gjat nj darke zyrtare, presidenti Jackson ngriti nj dolli dhe thirri: "Bashkimi federal, duhet t ruhet. " - dhe nnpresidenti Kalhoun prgjigj: " Pr Bashkimi, po - por krahas liris, q sht m e dashur." Pas ksaj, Jackson i krkoi dorheqjen dhe Kalhoun u largua. Ai vdiq n vitin 1850, pa arritur t shoh Luftn Civile amerikane t viteve 1860, le cila u shkaktua kur disa shtete u prpoqn t shkputeshin, duke thn se sovraniteti dhe lirit e tyre ishin shkelur nga qeveria federale.

1836 - Spanja njeh pavarsin e Meksiks. Ky territor kishte rn n duart e Spanjs n gusht t vitit 1521, kur Hernan Kortes dhe ushtria e tij prmbysi perandorin Azteke. Nn urdhrat e mbretit spanjoll, Charles V, Kortes themeloi nj kryeqytet (Mexico) - n vendbanimin e fisit Tenochtitlan. Pushtimi i Spanjs nga Napoleoni m 1808-1813, nxiti kolonti spanjolle t ngrinin krye. Meksikant e filluan kryengritjen pr pavarsi m 16 shtator 1810, kur nj prifti katolik nga fshati Dolores lshoi thirrjen pr lirim nga sundimi kolonial. Meksika sht ndoshta i vetmi vend n bot q doli nga perandoria pr tu br perandori; dhe ditn e fillimit t lufts pr pavarsi e feston si ditn e pavarsis; sepse Meksika u shpall e pavarur dhe njkohsisht perandori pas 11 vjetsh, m 28 shtator 1821, kur forcat meksikane hyn n kryeqytetin Mexiko.

1846 - SHBA: Iowa pranohet si shtetin e 29-t i Shteve t Bashkuara SHBA. Iowa sht i vetmi shtet amerikan kufijt e t cilit jan formuar plotsisht nga lumenj. Iowa kufizohet nga shtetet Wisconsin dhe Illinois n lindje, Missouri n jug, Nebraska dhe Dakota e Jugut n perndim, dhe Minesota n veri. Iowa quhet ndonjher "zemra amerikane". Ky territor, dikur koloni franceze, pas blerjes s Luizianes, u b hambar bujqesor i Shteteve t Bashkuara. Kryeqyteti i saj sht Des Moines. Iowa sht cilsuar si nj nga vendet m t sigurta pr t jetuar.

1914 Franca dhe Rusia protestojn pran Italis, pasi trupat e saj kishin pushtuar Vlorn dhe ftota italiane kontrollonte portin. Italia u justifikua se ushtria kishte hyr n Vlor me krkesn e Esad Pash Toptanit, ndrsa Shqiperia po prfshihej nga anarkia. Historiant thon se Italia kishte vepruar pr ti treguar Austris se nse Viena nuk ndalte sulmin ndaj Serbis, Roma si kundr-prgjigje do t vazhdonte prparimin n territorin shqiptar.

Mendim i ditsMosmirnjohja sht esenca e poshtrsis.Immanuel Kant

istori: far ka ndodhur m 8 janar?Astrit Lulushi

1642 - Vdiq Galileo Galilei, fizikant italian, matematikan, astronom, filozof, i cili luajti rol t madh n Revolucionin Shkencor. Arritjet e tij prfshijn prmirsime t teleskopit dhevzhgimet astronomike. Galileo (l. 1564) sht quajtur ati i astronomis, fiziks dhe shkencs moderne. Megjithat, ajo lviz (Eppur si muove), sht nj fraz q mendohet se Galileo e tha para inkuizicionit n 1633, pasi u detyrua t mohonte se toka lviz rreth diellit.

1835 - Borxhi kombtar i Shteteve te Bashkuara ishte zero. Sot borxhi kombtar sht rreth 16 trilion dollar.

1918 - N nj fjalim prpara dy dhomave t Kongresit, presidenti amerikan Woodrow Wilson foli mbi synimet e Shteteve t Bashkuara n Luftn e Par Botrore dhe paraqiti "14 Pikat" pr arritjen e nj paqeje t qndrueshme n Evrop. Propozimi bnte thirrje pr: kushte bujare t paqes nga aleatt fitimtar, rikthimin e territoreve t pushtuara gjat lufts, t drejtn pr vetvendosje t kombeve, dhe krijimin e nj organizate botrore pr zgjidhjen e konflikteve t ardhshm. Fjalimi i Wilsonit u prkthye dhe iu shprnda ushtarve dhe qytetarve t Gjermanis dhe Austro-Hungaris dhe, thon historiant, kontribuoi n mnyr t konsiderueshme pr arritjen e nj armpushim n nntor t vitit 1918. Pas prfundimit t lufts, Wilson shkoi n Franc, si kryetar i delegacionit amerikan n Konferencn e Versajs, ku u prpoq pr nj paqe t drejt, edhe pse aleatt e tjer i kishin kundrshtuar shume prej 14 pikave t tij. Prfundimisht, marrveshja e paqes u nnshkrua dhe Gjermania, humbse e lufts, u rndua me pagesa t larta dmshprblimesh. Kto dhe kushte t tjera do t kontribuonin n shprthimin e Lufts s Dyt Botrore dy dekada m von. Megjithat, idet Wilson mbi t drejtn e kombeve t vegjl pr vetvendosje (Shqipria) dhe pr krijimin e nj organi botror t paslufts (Lidhja e Kombeve) u mishruan n traktat. Pr kto prpjekje, n vitin 1920, Woodrow Wilson u nderua me mimin Nobel t Paqes.

1925 Kryetari i Vatrs, Faik Konica, duke shkruar n gazetn Dielli shpreh qndrimin e tij rreth qeveris s re t Ahmet Zogut. far duhet t bjm? Ne mund t bjm njrn prej t dyjave; t ruajm paqen q kemi; ose t mbshtesim qeverin e re, jo pr programin e saj, por pr t vendosur rendin dhe qetsin. Ata q thon se Zogu sht tradhtar, duhet t shohin pr rreth dhe do t zbulojn se shumica e shqiptarve mund t jen cilsuar tradhtar n nj koh a nj tjetr. Un paraqes kto teza: nj njeri q ka mbshtetjen e shumics s popullit ka t drejt ta qeveris at popull. Shqiptart nuk duan reforma dhe as reformator, ata nuk duan gjra t reja dhe as njerz q prpiqen tI sjellin ato.

1935 - N Tupelo, Misisipi, lindi Elvis Presley, kngtar, kitarist, dhe aktor. Vllai i tij binjak, vdiq gjat lindjes, duke e ln Elvisin fmij t vetm. N vitin 1954, Elvis, 19 vje, filloi karriern si kngtar. N fund t vitit 1955, ai ishte br i famshm n mbar botn. Elvis luajti n 33 filma t suksesshm. Globalisht, ai ka shitur mbi nj miliard disqe muzikore, m shum se do artist tjetr. Elvis Presley vdiq n shtpin e tij n Graceland, Memphis, m 16 gusht 1977.

1963 - Mona Lisa e Leonardo da Vinit ekspozohet pr her t par n Shtetet e Bashkuara, n Galerin Kombtare t Arteve n Uashington , DC. Mbi 2 mij personalitete, duke prfshir presidentin John F. Kennedy, shkuan at mbrmje pr t par pikturn e famshme. Ditn tjetr, ekspozita u hap pr publikun, dhe gjat tre javve t ardhshme rreth 500 mij njerz erdhn pr t par at. PastaJ, Mona Lisa u ekspozua Muzeun Metropolitan t Artit n Nju Jork, ku u pa nj milion njerz t tjer. Leonardo da Vinci, nj nga piktort m t mdhenj t Rilindjes italiane, e kishte realizuar pikturn n vitin 1504. Mona Lisa sht portret i gruas s fiorentinasit t pasur Francesco del Gioconda. E njohur edhe si La Gioconda, piktura tregon nj grua, portret, me nj shprehje enigmatike t fytyrs q sht edhe e ftoht edhe trheqse. Zonja e Par Jacqueline Kennedy dhe ministri francez i kulturs, Andre Malraux, me ndrhyrjen e tyre pran zyrtarve t Muzeut t Luvrit n Paris, bn q Mona Lisa t vinte n Shtetet e Bashkuara pr t'u ekspozuar prkohsisht.

Mendim i ditesArti kurr nuk prfundon, vetm braktiset."Leonardo da Vinci

Histori: far ka ndodhur m 13 janar?Astrit Lulushi

532 - Shprthen revolta n Konstandinopoj, trazira m e dhunshme n historin e kryeqytetit t Perandoris Byzantine; gati gjysma e qytetit u dogj e shkatrrua dhe dhjetra mijra njerz u vran; gjithe kjo ishte pasoj e zemrimit t tifozve t garave sportive me karroca; trazira t ngjashme me ato t huliganizmit t tifozve t futbollit n koht moderne. N at kperiudh, perandori Justinian ndodhej mes negociatave pr paqe me persiant, dhe tani atij i duhej t prballej me nj kriz t brendshme nga tifoz. M 13 janar, turmat vrshuan n hipodrom pr t ndjekur garn e karroca. Perandori dhe oborrtart kishin dal n ballkon pr t par. Ndrkoh, njerz nga turma filluan t lshonin fyerje ndaj Justinianit, dhe m pas vrshoi drejt pallatit. Ushtart u kundr-prgjigjn. Trazirat u prhapn n mbare qytetin. Trupat perandorake t udhhequra nga Belisarius iu kundrpgjigjn turms. Si pfundim, rreth 30 mij protestuesi u vran. Justiniani, m pas e rindrtoi Kostandinopojn dhe Hagia Sofian thuajse t shkatrruar plotsisht. Kjo i dha atij dor t lir pr t vendosur sundim t hejurt, dhe pr t ndjekur ndrrn e fundit pr nj Perandoris Romake t bashkuar.

1842 Nj mjek i ushtris britanike mbrrin n bazn ushtarake britanike n Xhalalabad, Afganistan; ai ishte mbijetuesi i vetm i nj force anglo indiane prej 16 mij trupash q u masakruan gjat trheqjes nga Kabuli.

1893 Themelohet partia laboriste britanike; objektivi i saj kryesor: kolektivizimi i prons, mjeteve t prodhimit, i shprndarjes dhe kmbimit.

1822 Pamja i flamurit grek miratohet nga Asamblea e par Kombtare n Epidaurus, pasi Greqia shpalli pavarsin nga Perandoria Osmane n vitin 1821. Ky version i flamurit kishte nj kryq diagonal n qoshe n vend t nj katrori q prdoret tani; 9 vijat e flamurit thuhet se prfaqsojn numrin e rrokjeve n frazn greke "Eleutheria H Thanatos" "Liri a vdekje!", thirrje n betej gjat revolts kundr pushtimit osman. Ngjyrat blu dhe t bardh kan shum interpretime; ngjyrat e qiellit dhe detit (kombinuar me ret e bardha dhe valt); disa thon se ato prfaqsojn ngjyrat e veshjeve t banorve grek n ishuj e kontinent. Flamuri i tanishm u miratua zyrtarisht nga Greqia m 22 dhjetor 1978.

1898 Artikulli i shkrimtit francez Emile Zola, J'accuse, ekspozon mashtrimet dhe komplot lidhur me shtjen Dreyfus (officer francez dnuar gabimisht pr tradhti); Artikulli i Zolas, prfundimisht, oi n lirimin e Dreyfus nga burgu.

1937 Shpallet i paligjshm shrbimi i nj amerikani n Luftn Civile t Spanjs.

1941 Vdes n Zyrih t Zvicrs, James Joyce (58 vje) - cilsuar si shkrimtari m i madh i Irlands; romani modernist i tij, Ulisses (1922) rendidet mes veprave m t mdha t letrsis botrore. Joyce e ndan Uliksin n 18 kapituj apo "episode". Kritikt thon se n lexim t par libri mund t duket pa-struktur dhe kaotik. N nj rast, Xhoisi ka thn: "n liber kam vn aq sjum enigma e gj-a-gjza sa q studiuesve e profesorve do tu duhet t grinden pr shekuj rreth asaj q kam dashur t them".

1942 - Henry Ford merr regjistron patentn pr nj automobil plastik, 30% m i leht se nj makin e rregullt. Plastika e prodhuar nga soja, ishte nj prpjekje e Fordit pr t integruar industrin me bujqsin, pr t kursyer karburantin dhe pr t lehtsuar gjendjen nga mungesa e metaleve q tashm i nevojiteshin industris s armatimeve ndrsa Amerika kishte hyr n Luftn Dyt Botrore.

1953 - Marshal Josip Broz Tito zgjidhet president i Jugosllavis. Josip, lindur m 1892, ishte fmija i shtat nga nga prindr, i ati kroat, e ma sllovene. Gjat lufts s Par Botrore (1914 1918), Tito shrbeu n ushtrin austro-hungareze, edhe u gradua. Ai u plagos rnd n kt luft dhe u kap rob nga trupat cariste ruse; u drgua n nj kamp pune n malet Urale, ku ra n kontakt me komunistt ruse; mori pjes n Revolucionin e Tetorit; u b antar i Gards s Kuqe. Pas kthimit n Kroaci, ai e gjeti veten n Mbretrin e re t Jugosllavis, ku u bashkua me Partin Komuniste. Tito ishte arkitekti kryesor i Jugosllavis s dyt: Federats Socialiste. Nga viti 1943 deri n vdekjen e tij n vitin 1980, ai mbajti gradn e Marshallit t Jugosllavis; shrbeu si komandant suprem i ushtris Jugosllave, dhe s fundi president. Me nj reputacion shum t favorshm mes dy blloqet e Lufts s Ftoht (Lindje e Perndim), Tito, sa ishte gjall, mori dekorata nga 98 vende t huaja. Pas vdekjes s tij, n vitin 1980, mes republikave jugosllave u shfaqn tensione, duke filluar me demonstrata studentire n Kosov m 1981; n vitin 1991 Jugosllavia u shprb, duke kaluar n nj seri luftrash dhe trazirash q zgjatn deri n pjesn tjetr t mijvjearit t tret; ndikimi i t cilave vazhdon t ndikoj shumicn e ish-republikave jugosllave edhe sot e ksaj dite.

1953 - Nj artikull n gazetn Pravda akuzon disa nga mjekt m t shquar, kryesisht hebrenj, n Bashkimin Sovjetik, se ishin prfshir n komplot t gjer pr t helmuar antar t udhheqjes m t lart politike dhe ushtarake sovjetike.

1960 Qeveria e Tirans lshon nj dekret sipas t cilit, do shtetas shqiptar mund t internohet pa process gjyqsor, por thjesht me mas administrative. N at koh, Shqipria kishte 14 kampe prqndrimi, ku mbaheshin t burgosur politik. Ndrkoh, marrdhniet shqiptare sovjetike po keqsoheshin dita dits. Shqipria kishte gjetur nj aleat t ri tek Kina komuniste; t dyja bashkoheshin n kundrshtimin e tyre ndaj politikave t Khrushovit pr de-stalinizim.

1990 - Douglas Wilder bhet guvernatori i par i zgjedhur Afrikan Amerikan, ndrsa merr detyrn n Richmond, Virginia.

2012 - Anija e pasagjerve Costa Concordia mbytet pran brigjeve t Italis,duke shkaktuar 31 vdekje t konfirmuara dhe nj t zhdukur, mes 4232 pasagjerve dhe ekuipazhit.

Mendim i ditsNse Irlanda dshiron bhet e re, ajo duhet s pari t bhet evropiane.James Joyce