het wonder khachatryan

Programma Amsterdam en Leiden

P. I. Tsjaikovski (1840-1893)Elegie in G, in memoriam I.V. Samarin (1884)

A. Arutiunian (1920-2012)Concert voor viool en strijkorkest (1988)I Andante sostenutoII Allegretto (scherzando)III Adagio recitativoIV Allegro molto

E. Bagdasaryan (1922-1987)Nocturne voor viool en strijkorkest(arr. Ruben Asatryan)

V. Komitas (1869-1935)De Kraanvogel voor viool en strijkorkest (1911)(arr. Ruben Asatryan)

•••

A. Arenski (1861-1906)Kammersinfonie opus 35b (1894)(arr. deel I en III: Marijn van Prooijen)I Moderato II Variatiaties op een thema van Tsjaikovski III Finale•

Amsterdam Sinfonietta Candida Thompson leiding & viool/altvioolSergei Khachatryan viool•

Donderdag 8 oktober, 20.15 uur Arnhem, Musis

Zaterdag 10 oktober, 20.15 uur Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJInleiding met het orkest door Floris Don, 19.15 uur

Donderdag 15 oktober, 20.15 uur Leiden, Stadsgehoorzaal Leiden

Vrijdag 16 oktober, 20.30 uur Tilburg, ConcertzaalInleiding met orkest door Rob van Steen, 20.00 uur(en afterconcert)

Zaterdag 17 oktober, 20.00 uur Enschede, Muziekcentrum•

Extra concerten op NPO Radio 4 Er vinden twee extra concerten plaats op vrijdagavond 9 oktober in TivoliVredenburg en op zondagochtend 11 oktober in Het Concert-gebouw. Deze concerten worden live uitgezonden via NPO Radio 4. Voor beide concerten maken de concertzalen zelf een programmaboek.•

Programma Arnhem en Enschede

W.A. Mozart (1756-1791)Sinfonia Concertante in Es, KV 364 (1779)I Allegro maestoso II Andante III Presto

•••

P. I. Tsjaikovski (1840-1893)Elegie in G, in memoriam I.V. Samarin (1884)

A. Arenski (1861-1906)Kammersinfonie opus 35b (1894)(arr. deel I en III: Marijn van Prooijen)I Moderato II Variatiaties op een thema van Tsjaikovski III Finale•

Programma Tilburg

Voorprogramma:

P. I. Tsjaikovski (1840-1893)Elegie in G, in memoriam I.V. Samarin (1884)

•••

Hoofdconcert:

W.A. Mozart (1756-1791)Sinfonia Concertante in Es, KV 364 (1779)I Allegro maestoso II Andante III Presto

A. Arenski (1861-1906)Kammersinfonie opus 35b (1894)(arr. deel I en III: Marijn van Prooijen)I Moderato II Variatiaties op een thema van Tsjaikovski III Finale•

...

de musici

viool 1 Candida Thompson Ingrid van DingsteeArnieke EhrlichNicoline van SantenKaren SegalFloor Le Coultre

viool 2 Jacobien RozemondPetra GriffioenFrances ThéDiet TilanusInki VargaSaskia Otto

altviool Tomoko AkasakaEls GoossensErnst GrapperhausAnne-Bartje FonteinAnna den Herder

cello Kaori YamagamiÖrs KöszeghyAntonios PratsinakisKetevan Roinishvili

contrabas Szymon MarciniakServaas Jessen

hoboHans Wolters *Xabier Lijó Bilbao *

hoornElizabeth Chell *Wim van der Haak *

staf Joost Westerveld zakelijk leiderWillem de Bordes artistiek coördinator / programmeurStijn Verstraete productieleiderMing Khouw officemanagerJoseline de Koning fondsenwerving en relatiebeheerChris Meeuwissen marketing Noortje Zanen communicatie Irene Kok bibliothecarisGerard Boltje boekhouderChris Dessing vrijwilliger

bestuur Gert-Jan Kramer voorzitterJan Reinier van Angeren secretarisMariëtte Doornekamp, penningmeesterLeni Boeren lidErnst Veen lidJoris Vos lidHans Langeveld lid

* = alleen in Mozart Sinfonia Concertante

biografie

Sergei Khachatryanviool

De Armeense violist Sergei Khachatryan won in 2000, als jongste winnaar ooit, de eerste prijs van het internationale Sibelius Concours in Helsinki. Vijf jaar later won hij ook de Koningin Elisabeth-wedstrijd in Brussel. Sindsdien is hij een graag geziene gast op internationale podia. Hij trad de afgelopen seizoenen op met onder meer Münchner Philharmoniker, Berliner Philharmoniker, London Symphony, London Philharmonic, Orchestre de Paris, het Koninklijk Concertgebouw-orkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Sinds zijn verpletterende debuut bij Amsterdam Sinfonietta in april 2010 keert Sergei Khachatryan met regelmaat terug bij het orkest.

Khachatryan komt uit een zeer muzikale familie. Hij treedt geregeld op met zijn zus Lusine Khachatryan, een gelauwerde pianiste. Samen gaven ze recitals in concertzalen als Wigmore Hall, Carnegie Hall, Konzerthaus Dortmund, Theatre des Champs Elysees, Cite de la Musique en Het Concertgebouw in Amsterdam. Recentelijk namen ze de vioolsonates van Brahms op bij het label Naïve Classique. Bij dat label verschenen ook opnames van Sergei Khachatryan van de viool-concerten van Sibelius, Khachaturian en Sjostakovitsj en van de vioolsonates van Franck en de Sonates en Partitas voor vioolsolo van J.S. Bach. Binnen kort verschijnt een nieuwe cd met Armeense muziek.

Sergei Khachatryan bespeelt een Guarneri del Gesù-viool uit 1740, dezelfde die ooit werd bespeeld door meesterviolist Eugène Ysaÿe.•

Over het debuut van Sergei Khachatryan bij Amsterdam Sinfonietta in 2010 (vier sterren) en de tournee in december 2011 (vijf sterren) schreef het NRC Handelsblad:

“Zo bezield en integer wordt zelden vioolgespeeld… Vanuit de hemel moeten grote violisten als Milstein, Menuhin en Grumiaux met instemming hebben geluisterd.”

“De precisie van het samenspel was adembenemend, evenals het weelderige orkestrale timbre.”•

Amsterdam Sinfonietta en Sergei Khachatryan geven deze maand zeven concerten met twee verschillende programma’s. In het eerste pro-gramma komt Khachatryans voorliefde voor Armeense muziek ruim aan bod, met als hoogte-punt het zelden uitgevoerde Vioolconcert van Arutiunian. Daarnaast speelt Khachatryan nog twee korte, lyrische stukken van Bagdasaryan en Komitas. Op het tweede programma staat op verzoek van Khachatryan zelf Mozarts prachtige Sinfonia Concertante. Candida Thompson speelt - bij hoge uitzondering - de altvioolsolo. In beide programma’s klinken naast de verschillende vioolsolo’s ook nog twee Russische composities voor strijkorkest: een romantische Elegie van Tsjaikovski en een eerbetoon van Arensky aan Tsjaikovski.

Tsjaikovski - Elegie In het compositiejaar van zijn Elegie in g, in memoriam I.V. Samarin, in 1884, is Pjotr Iljitsj Tsjaikovski een beroemd man. De dan vieren-veertigjarige componist is veel op reis in het buitenland, naar Parijs en Italië. Alhoewel hij steeds weer aan depressies lijdt heeft hij zijn ergste crisis – een zelfmoordpoging in 1877 in verband met zijn homoseksualiteit en een ongelukkig huwelijk – overwonnen. Ook heeft hij geen acute geldzorgen meer, temeer daar hij van zijn bewonderaarster Nadeshda von Meck voorals nog een jaarlijks pensioen van 1600 roebel ontvangt. Elegie is geschreven ter nage-dachtenis van zijn in 1884 overleden goede vriend, de Moskouse acteur en hoogleraar Ivan Samarin.

Een van rouw vervulde inleiding en een daarop terugkomende epiloog omlijsten episoden waarin de componist zich ook de zonnige kanten van zijn uitgebluste leven voor de geest haalt. Tsjaikovski heeft de Elegie later, in 1891, in zijn toneelmuziek bij Hamlet hergebruikt (vierde entr’acte). Het werk leek hem een passende introductie tot de overpeinzingen en diepgravende levensbeschouwingen van Shakespeares tragische held.

Arutiunian - Vioolconcert Reeds op veertienjarige leeftijd ging de in 1920 in Jerevan geboren Alexander Arutiunian naar Moskou om aldaar aan het conservatorium piano en compositie te studeren. Op zijn 26ste keert hij terug naar zijn vaderstad. In 1949 ontvangt hij voor zijn Cantate voor het vaderland de Stalinprijs. Ook liederen en koorwerken als Saga van het Armeense volk uit 1960 en Ode aan Lenin uit 1967 hebben een patriottisch karakter. Tot aan zijn dood in 2012 schreef Arutiunian werken die stilistisch een mengeling vormen tussen folklore en klassiek-romantische Europese concertmuziek. Daarnaast getuigen zijn composities, waaronder meerdere soloconcerten, van een uitbundige vreugde in het musiceren. Ook in zijn Vioolconcert schittert de solist met zijn virtuoze capriolen en eenzame meditaties. Het werk draagt de ondertitel ‘Armenia-88’ en herinnert aan de grote aardbeving die Armenië in dat jaar getroffen heeft. Het jaar daarna valt de Berlijnse muur en drie jaar later wordt Armenië een onafhankelijke staat.

toelichting

Arutiunians Vioolconcert werd in 1990, samen met andere werken van de Armeense componist en ter ere van zijn zeventigste verjaardag, in de Parijse Salle Gaveau voor het eerst uitgevoerd. De vier delen van het Vioolconcert – Andante sostenuto, Allegretto (scherzando), Adagio recitativo en Allegro molto – wijzen op klassieke voorbeelden. De modale klanken en gepassio-neerde melodieën brengen de luisteraar echter in Oostelijke sferen. Arutiunians Vioolconcert is een semi-modern werk dat herinnert aan de muziek van Kabalevski en zijn beroemde landgenoot Khachaturian. Het sluit af met een razendsnelle, ritmisch meeslepende en associaties met een perpetuum mobile wekkende finale.

Bagdasaryan - Nocturne Evenals Arutiunian is Eduard Ivanovitsj Bagdasaryan opgegroeid in Jerevan. De bijna evenoude componist deelt met zijn landgenoot de liefde voor de Armeense muziek en cultuur. Ook Bagdasaryan probeert in zijn muzikale oeuvre een brug te slaan tussen Oost en West. Een verschil tussen beide componisten is wel, dat Bagdasaryan zich in de jaren vijftig en zestig toelegde op het componeren van muziek voor film en televisie, in plaats van Rusland verheer-lijkende werken te schrijven. Om praktische redenen wellicht en om – net als zijn Russische collega Schnittke in deze tijd – in zijn levens-onderhoud te kunnen voorzien. Dankzij de media werd hij populair en ontving hij in 1960 de titel ‘Verdienstelijke kunstenaar van de Armeense SSR’. Van huis uit pianist zat Bagdasaryan als

jurylid tijdens pianowedstrijden in onder andere Polen en Libanon in de beoordelingscommissie. De Russische cultuurmagnaten beschouwden hem als een soort muzikale ambassadeur in het buitenland.

In Bagdasaryans oeuvre staan pianowerken centraal. Zijn 24 Preludes doorlopen de 24 toonsoorten van de kwintencirkel en refereren aan soortgelijke pianocycli van Bach, Chopin en Sjostakovitsj. In zijn Nocturne voor viool en strijkorkest, oorspronkelijk gezet voor viool en piano, vallen weinig toespelingen op de Armeense volksmuziek te bespeuren. Het is een post-romantisch, aan de 19e-eeuwse nocturne refererend werk – met name de Nocturnes van Chopin – doorspekt met modernistische klanken van de Franse avant-garde. Een nachtelijk tafereel met in de hoofdrol een viool die haar verhaal vertelt. Bagdasaryans werk klinkt in een bewerking voor viool en strijkorkest van de Armeense dirigent Ruben Asatryan.

Komitas - De Kraanvogel Soghomonian of Soghomon Gomidas alias Komitas wordt in Armenië zeer vereerd. Komitas, geboren in 1869 in het Turkse Kyotaya en gestorven in 1935 in Parijs, was de eerste die zijn land een stem gaf die ook buiten de lands-grenzen gehoord werd. Studies in Berlijn en optredens als koordirigent van Armeense liederen in Parijs hebben bijgedragen tot zijn reputatie in eigen land. Naar hem is het conservatorium te Jerevan genoemd. Evenals zijn eigentijdse

...

collega’s uit Rusland, Tsjechië, Finland, Hongarije en andere landen putte Komitas inspiratie uit de door hem ijverig bestudeerde volksmuziek. Zijn oeuvre bestaat bijna uitsluitend uit koorwerken, gezangen en liederen die aan de oeroude tradities van zijn vaderland herinneren. De sinds de vroege christelijke middeleeuwen uitgevoerde Byzantijnse rituelen, de ongebroken vertel- en sprookjes-cultuur prikkelen de fantasie van Armeense componisten tot op heden.

The Crane (‘Krunk’, De kraanvogel), oorspronkelijk gezet voor zang en piano, is een weemoedige ode aan de natuur en het volk van Armenië. In 1911 gecomponeerd, werd het werk in 1915 tegen de achtergrond van de Armeense volkeren-moord door de Turken een symbool voor nationale identiteit. Ook nu nog, honderd jaar later. The Crane wordt vanavond, net als Bagdasaryans Nocturne, gespeeld in een versie voor viool en strijkers van de Armeense dirigent Ruben Asatryan. De voor zich uit mijmerende viool en de warme strijkersklanken roepen beelden op van de prachtige berglandschappen van Armenië. En van het verlangen van zijn bevolking naar vrijheid – gevangen in het beeld van de over het land heen trekkende kraanvogel.

Arenski – Kammersinfonie opus 35b De in Novgorod geboren en in Sint Petersburg opgegroeide Anton Stepanovitsj Arenski viel reeds vroeg op door zijn uitzonderlijk muzikaal talent. Zijn vader en moeder, een begaafd cellist en een excellente pianiste, stimuleerden zijn

ontwikkeling en al snel maakte hij als componist, dirigent en pianist carrière. In zijn Moskouse leraar Rimsky-Korsakov vond hij een mentor. Arenski’s op Russische onderwerpen gebaseerde opera’s en folkloristisch getinte kamermuziek vielen bij het publiek in de smaak. Toch voorspelde Rimsky-Korsakov dat de muziek van zijn leerling vroeg of laat in de vergetelheid zou raken. Een al te pessimistische voorspelling, want veel van Arenski’s werken worden nog regelmatig uitgevoerd. Arenski was geen vernieuwer, wel een componist wiens muziek de gevoelige snaar van zijn tijd en zijn land raakte. Zijn Kammer­sinfonie opus 35 gaat terug op een kwartet voor viool, altviool en twee celli, een ongewone bezetting die de componist op verzoek van de uitgever veranderde in een gewone strijkkwartet-bezetting. Arenski’s uitgever drong er bij de componist ook op aan dat hij een versie voor strijkorkest zou maken. Helaas bewerkte Arenski slechts het gewichtige tweede deel, een variatie-deel gebaseerd op een thema van Tsjaikovski, voor een grotere bezetting (opus 35a). Amsterdam Sinfonietta gaf de bassist en arrangeur Marijn van Prooijen de opdracht om ook de hoekdelen voor strijkers te bewerken.

Het als geheel aan Tsjaikovski opgedragen werk vertoont vanaf het begin een overwegend zwaar-moedig en contemplatief karakter. Door het gebruik van motieven uit Russisch-orthodoxe kerkgezangen en volksachtige melodieën klinkt het werk zeer Russisch. Zo ook het robuuste slot dat refereert aan een Russisch-orthodoxe

...

liturgische hymne. Arenski’s Kammersinfonie is een romantisch werk dat doordrongen is van Russische melancholie. Omgewerkt als Kammersinfonie opus 35b voor strijkorkest beleeft het werk nu zijn première.

Mozart – Sinfonia Concertante Waarschijnlijk was het Mozarts vader Leopold die Wolfgang overhaalde tot het schrijven van zijn Sinfonia Concertante. Leopold raadde hem aan zich in dit genre te bekwamen voor openbare concerten, omdat het publiek hield van de specta-culaire wedijver tussen de verschillende solisten. Een sinfonia concertante is een mengsel van een symfonie en een concert, en is meestal opgewekt van karakter. Twee of meer instrumenten wedijveren met elkaar én met het orkest. Het genre kwam rond 1770 in zwang, maar stierf omstreeks 1830 uit. Maar liefst honderdvijftig componisten schreven meer dan vijfhonderd van dergelijke werken.

Mozart voltooide zijn Sinfonia Concertante in de zomer of vroege herfst van 1779 en heeft het misschien wel samen met zijn vader uitgevoerd in Salzburg. Het werk ademt niet de gebruikelijke zonnige en galante sfeer, zo eigen aan de sinfonia concertante. Het Andante in c-klein is zelfs bijzonder droef en klaaglijk. Er is wel eens een verband gelegd met de hevige teleurstellingen en pijnlijke ervaringen die Mozart beleefde tijdens de reis die hij in 1777-78 samen met zijn moeder maakte. In Mannheim, München en Parijs was hij weer eens koortsachtig op zoek

naar een betere betrekking dan die bij de aartsbisschop van Salzburg, maar hij oogstte slechts negatieve reacties. Bovendien werd Wolfgang verliefd op de mooie zangeres Aloysia Weber, de zus van zijn latere vrouw Constanze, die hem afwees. Intussen zat Leopold zijn zoon via brieven achter de vodden: ‘Vooruit, naar Parijs met jou!’. Tot overmaat van ramp overleed Wolfgangs moeder in Parijs. In een zeer ontroerende brief bracht Mozart zijn vader van haar dood op de hoogte: ‘Mon très cher Père…’. Dat is de achtergrond van de prachtige Sinfonia Concertante van Mozart.

Programmatoelichting: Christiane Schima(tekst over Mozart: Clemens Romijn)•

amsterdam sinfonietta op cd

“This recording by Candida Thompson’s Amsterdam Sinfonietta is blisteringly effective”Herald Scotland

“From every technical standpoint, the playing of the Amsterdam Sinfonitta is first­rate”International Record Review

Russische meesterwerken Heeft u genoten van Tsjaikovski & Arenski en heeft u zin in nog meer Russische meester-werken? Koop dan nu met korting onze cd ‘Shostakovich Weinberg’.

Tijdens de tournee in oktober met Sergei Khachatryan is deze cd tijdelijk verkrijgbaar bij onze Vriendenbalie voor € 15,- i.p.v. € 18,- (Vrienden € 13,50).•

Kom langs bij de Vriendenbalie! U vindt de meeste cd’s van Amsterdam Sinfonietta bij de Vriendenbalie. Wordt u Vriend van het orkest dan neemt u een cd van Amsterdam Sinfonietta naar keuze gratis mee naar huis.

Wist u dat u voor € 40,- al Vriend bent van Amsterdam Sinfonietta? U krijgt dan niet alleen een cd naar keuze cadeau, maar ontvangt ook:• 25%kortingopcd’svanAmsterdam

Sinfonietta;• kortingopabonnementenvandeconcertenin

Amsterdam, Enschede, Leiden, Tilburg, Arnhem en Utrecht;

• tweekeerperjaarhetmagazine‘Sinfonieuws’gratis thuisgestuurd;

• uitnodigingenvoorspecialeactiviteitenvoorVrienden, zoals het bijwonen van repetities.

Kijk voor het volledige cd-overzicht op www.sinfonietta.nlHier kunt u ook de cd’s bestellen.•

Word nu Vriend van Amsterdam Sinfonietta vanaf 40,- en profiteervan vele voordelen zoals een gratis cd en speciale activiteiten.Meld u aan bij de Vriendenbalie of via www.sinfonietta.nl

volgende concerten

Za 7 november, 20.00 uur Muiden, Grote Kerkwww.proefmakermuziek.nl

Zo 8 november, 11.00 uur Rotterdam, De Doelen010 217 1717 / www.dedoelen.nl

Ma 9 november, 20.15 uur Rotterdam, De Doelen (m.m.v. Codarts Dans)010 217 1717 / www.dedoelen.nl

•••

KleuterSinfonietta Leden van Amsterdam Sinfonietta‘Kom, we gaan spelen’

Za 14 november, 11.30 en 13.30 uur Amsterdam, Het Concertgebouw0900 671 8345 / www.concertgebouw.nl

Zo 15 november, 11.30 en 13.30 uur Leiden, Stadsgehoorzaal071 516 3881 / www.stadspodia.nl•

Kamermuziek Amsterdam Sinfonietta SolistenNino Gvetadze piano

Schubert Delen uit Moments musicauxSchubert Strijktrio in Bes, D581Elgar Pianokwintet Do 29 oktober, 20.15 uurMeppel, Schouwburg Ogterop0522 25 4242 / www.schouwburgogterop.nl

Vr 30 oktober, 20.15 uur Breda, Nieuwe Veste076 5299 600 / www.nieuweveste.nl

Za 31 oktober, 20.15 uur Rhenen, Cunerakerkwww.klassiekaanderijn.nl

Zo 1 november, 11.30 uur Leiden, Stadsgehoorzaal071 516 3881 / www.stadspodia.nl

Ma 2 november, 20.15 uur Amsterdam, Het Concertgebouw0900 671 8345 / www.concertgebouw.nl

Do 5 november, 20.00 uur Enschede, Muziekcentrum053 485 8500 / www.wilminktheater.nl

Vr 6 november, 20.15 uur Ede, Culturawww.proefmakermuziek.nl

sponsors

begunstigers

design & branding partner

bedrijfsvrienden

Maurice Amado Foundation