ตรวจเอกสาร

ถวลสงเปนพชตระกลถวทสามารถปลกไดตลอดป สวนใหญปลกกระจดกระจายในพนท

ตางๆกน ปลกไดทกภาคของประเทศ แหลงปลกทส าคญคอ ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

และภาคกลาง เกษตรกรมกปลกเปนพชหมนเวยน ปลกแซมและปลกเหลอมกบพชเศรษฐกจอนๆ

ไดแก ขาว ขาวโพด ละหง ทานตะวน เปนตน ซงนอกจากจะชวยเพมรายไดใหแกเกษตรกรแลว ยง

เปนพชใหความอดมสมบรณแกดนดวย ถวลสงเปนพชตระกลถวทประกอบดวยสารอาหารทม

ประโยชน มกรดไขมนทมคณภาพดและจ าเปนตอรางกาย มโปรตนทมคณภาพสงและยง

ประกอบดวยวตามนและเกลอแรอยางมากมายทรางกายตองการ ซงสามารถจะน าถวลสงมา

บรโภคสดน าไปประกอบอาหารและท าขนมตางๆนอกจากนนผลตภณฑถวลสง ซงไดแก กากถวลสง

ยงน ามาใชเปนสวนผสมของอาหารสตว และใชท าป ยไดอกดวย ปจจบนการผลตถวลสง

ภายในประเทศมปรมาณไมเพยงพอกบความตองการใชภายในประเทศ จงมการน าเขาถวลสงจาก

ตางประเทศเพมมากขน

ถวลสง (Groundnut)

ชอวทยาศาสตร Arachis hypogaea L. การจ าแนกทางพฤกษศาสตร Class Angiospermae Subclass Dicotyledonae Family Papilionaceae Genus Arachis Species hypogaea

ถนก าเนด

พชตระกลถวทจดเปน Arachis มถนก าเนดบรเวณทราบระหวางเทอกเขาแอนดสกบแมน า

อเมซอนตดกบแมน า La Plata จากการคนพบในแหลงอารยธรรม ทราบวามถวลสงเปนทรจกกน

มาไมนอยกวา 1,000 ป กอนพทธกาล ถวลสงทกลายเปนพชเพาะปลกของชนเผาในแถบนพบวา

นยมปลกกนแถบลมน า Parana ของอเมรกาใต อยางไรกตามคนทวโลกรจกถวลสงภายหลงจากท

นกลาอาณานคมชาวโปรตเกสไดออกไปเผยแพรแถบแครบเบยนสอฟรกาทง 2 ฝงและยโรป จากนน

เปนทนยมของชาวมงสวรต ฮนด และพทธ ในเอเชย และในระยะตอมาชาวยโรปไดน าเขาไปปลกใน

ฝงอเมรกาเหนอ เมอ 400 ปมาน (Feakin, 1973 ; Porter et. al., 1984)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร ในทางพฤกษาศาสตรถวลสงบางชนดไมผลตฝกแต A. hypogaea มฝกและฝงใตดน

นอกจากน ยงมความแตกตางใน A. hypogaea เชน การแตกกงกาน การพกตวของเมลดหรอ ทรงตน เชน Virginia type เปน A. hypogaea f.sp. hypogaea สวน A. hypogaea f.sp. hirsute เปน Peruvian humpback หรอ Chinese dragon type ในขณะทบานเราเปน Valencia และจดเปน A. hypogaea f.sp. fastigiata เปนตน และคงเขามาสประเทศไทยในยคสมยกรงศรอยธยา ซงเรมตดตอกบชาวยโรปหลายชนชาต อารนต และคณะ (2533) ไดกลาวถงบทความของ ม.จ.สทธพร กฤษดากร และ ขนกสกรพศาล วาประวตทแนนอนของการน าถวลสงมาปลกไมไดบนทกแตไทยน าถวลสงเขาเพอบรโภคและการปลกกมเฉพาะพนธพนเมอง พนธจนและพนธสเปนช ซงมลกษณะดงน 1. พนธไทยเปนเถาเลอย ตดฝกตามกง ฝกละ 3-4 เมลด และอาย 5 เดอน 2. พนธจนเปนพม ฝกจงฝงตวรอบๆโคนม 1-2 เมลด อาย 3-4 เดอน 3. พนธสเปนชเปนเถาฝกเลกม 2 เมลดอาย 130 วนใชบบน ามนเนองจากคนไทยบรโภคสด จงนยมปลกพนธไทยและจน

ปจจบนประเทศทปลกถวลสงมาก เชน สหรฐอเมรกา อนเดย จน ชดานและเซเนกล เปนตน

ราก

ถวลสงมระบบรากแกว (tap root system) รากทพฒนาจากแรดเคล เรยกวารากแกว และมรากแขนงแตกออกมาจากรากแกว นอกจากนยงมราก adventitious root แตกจากขอของล าตนทเลอยบนผวดน ถวลสงมรากขนออนนอยมากและบางพนธไมมเลย ทรากแกวและรากแขนงพบปมขนาดเลกสน าตาลอยทวไปเกดจากแบคทเรยไรโซเบยมเขาไปอาศยอยแบบพงพาซงกนและกน(symbiosis)กบรากของถวลสง แบคทเรยนสามารถตรงไนโตรเจนจากอากาศมาสะสมไวและพชน ามาใชในรปไนเตรท ล าตน ถวลสงเปนพชลมลกพวกไมเนอออน ล าตนมความสง 15-70 เซนตเมตร การเจรญเตบโตของล าตนแบงออกเปน 2 พวก คอ 1. ล าตนตงตรง ถวลสงพวกนล าตนมการแตกกงกานสาขามาก กงเหลานจะเจรญในแนวตงท าใหตนถวลสงมลกษณะเปนพม ฝกจะเกดเปนกลมทบรเวณโคนตน 2. ล าตนเลอย ถวลสงพวกนมล าตนสน กงกานทแตกออกมามกเจรญในแนวนอนทอดไปตามผวดน ฝกเกดกระจกระจายอยตามกงกานทเลอยไปตามผวดน บรเวณมมใบเลยงและมมใบของขอทอยถดขนไปเปนทเกดของกงแขนงทมมใบและกงแขนงอาจเกดกงยอย ดอก

ขนกบชนดของพนธหรอประเภทของถวลสง การแตกกงของถวลสงแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. การแตกแบบสลบ (alternate branching) ถวลสงในกลมนไมมการออกดอกบนขอของล าตนหลกแตจะเกดเปนกง (vegetative branch) ทมการแตกตาตามขอ โดยแตกเปนกง 2 ขอ สลบกบดอก 2 ขอ และอาจมการแตกกงและใหดอกในลกษณะนตอไปอกถวลสงในกลมนจดเปนพวก Virginia type

2. การแตกแบบตอเนอง (sequential branching) ถวลสงพวกนมการออกดอกบนขอของล าตนหลกดวย ขอลางๆ ของล าตนหลกเกดเปนกง ตามขอของกงมกเกดเปนตาดอกยกเวนขอแรกๆ อาจแตกเปนกงอกซงเรยกวา secondary branch จงท าใหฝกของถวลสงพวกนมกอยเปนกระจกบรเวณใกลๆ รากแกว เชน พวก Spanish type และ Valencia type

ใบ ใบของถวลสงเปนใบประกอบแบบ even-pinnate คอ ใบประกอบแตละใบมใบยอย 2 ค ใบเกดสลบกนบนขอของล าตน ใบยอยมลกษณะเปนรปไข ขอบใบเรยบ กานใบยาว 3.7 เซนตเมตร ทโคนกานใบมหใบ 2 อน มลกษณะแหลมและยาวประมาณ 2 เซนตเมตร

ผลและเมลด ผลหรอฝกอาจเกดเดยวๆ หรอเกดเปนกลมตามมมใบ เมอฝกแกเปลอกฝกจะแขงและเปราะ

มลายเสนทเปลอก ฝกมสขาวนวลหรอน าตาลออน ม 1-4 เมลดตอฝก ขนอยกบพนธ เมลดถวลสงมเปลอกหมเมลดบาง มสมวงแดง แดง หรอขาวนวล ขนกบพนธ ถดเขาไปเปนใบเลยงหนา 2 ใบประกบตดกน ท าหนาทเกบสะสมอาหารพวกไขมน โปรตน และสารอนๆ

การจ าแนกชนดของถวลสง ถวลสงสามารถจ าแนกไดตามรปรางลกษณะทางพฤกษศาสตร โดยอาศยต าแหนงทเกดของ

ชอดอกเปนเกณฑ แบงไดเปน 3 แบบ คอ

1. แบบเวอรจเนย (Virginia type) มล าตนเปนพมหรอทอดเลอยไปตามผวดนสเขยวเขม เมลดและฝกมขนาดใหญ เปลอกของเมลดมสน าตาลแดงฝกหนงๆม 2-3 เมลด เมลดมการพกตว (dormancy) สง มน ามนราว 38 – 47 เปอรเซนต โดยน าหนกอายเกบเกยวประมาณ 120 -180 วน เชน พนธไทนาน 9 จะมอายประมาณ 110 – 130 วน 2. แบบสเปนนช (Spanish type) ล าตนตงตรงมกงกานสาขามากใบมสเขยวจาง ฝก และเมลดมขนาดเลกปอม เปลอกของเมลดมสจางหรอขาว เมลดไมมระยะพกตวเมลดมเปอรเซนตน ามนสง 47-50 เปอรเซนต โดยน าหนกอายเกบเกยวประมาณ 120 – 135 วน 3. แบบวาเลนเซย (Valencia type) มล าตนเปนพมกงคอนขางโตแตมจ านวนนอย ใบมขนาดใหญสเขยวเขม ฝกมขนาดใหญเหนลายบนฝกชดเจน ฝกสวนใหญม 3 เมลด เมลดมทงแบบปอมและยาวร เปลอกเมลดมสมวง แดง น าตาลแดง และน าตาลออนมเปอรเซนตน ามนสงเชนเดยวกบพวก สเปนนช (Spanish) อายเกบเกยวสนกวาชนดอนๆเมลดไมมระยะพกตว เชน พนธ สข.38 และล าปาง

ทองถนทปลก ถวลสงสามารถปลกไดทกภาคของประเทศไทยมแหลงปลกทส าคญอยในภาคเหนอและ

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมลกษณะดนเปนดนปนทราย หรอดนน าไหลทรายมล ไมเหนยวจดจงหวดทมการปลกมากไดแก เชยงใหม นาน ล าปาง เพชรบรณ พะเยา เชยงราย นครสวรรค ก าแพงเพชร สโขทย อตรดตถ นครราชสมา ศรษะเกษ บรรมย อบลราชธานกาฬสนธ สรนทร ระยอง ปราจนบร ชลบร และสระบร

ลกษณะดน ถวลสงเปนพชทปรบตวใหเขากบสภาพของดนได ในขอบเขตทกวางขวางกวาพชตระกลถวอนๆสามารถปลกไดตงแตสภาพดนเหนยว ในทลม จนถงดนทรายในทราบสง แตลกษณะดนทเหมาะสมส าหรบการปลกถวลสงจรงๆควรเปนดนรวนซยหรอดนปนทรายเพอเขมจะสามารถแทงลงไปในดนไดสะดวกและเมอเกบเกยว กสามารถดงตนถวและฝกขนจากดนไดโดยงาย หนาดนลกพอสมควร มการระบายน าไดด และหนาดนไมแนนไมแขงเมอแหง ซงจะเปนลกษณะทท าใหการผลตถวลสงมคณภาพด และการสญเสยในการเกบเกยวนอย นอกจากนแลวควรมความอดมสมบรณของธาตอาหารอยางพอเพยง

ฤดปลก ถวลสงสามารถปลกไดทงฤดฝนและฤดแลงในททมการชลประทาน ชวงเวลาการปลก ถวลสงไมมความส าคญเทากบชวงเวลาการเกบเกยวทงนเพราะชวงของการเกบเกยวจะตองความชนในดนพอสมควร จงจะถอนฝกถวลสงขนจากดนไดงาย โดยทวไปฤดปลกทเหมาะสม คอ

1. ตนฤดฝน ท าการปลกในระหวางเดอนพฤษภาคม - มถนายน 2. ปลายฤดฝน ท าการปลกในระหวางเดอนกนยายน – ตลาคม 3. ฤดแลง ท าการปลกในระหวางเดอนมกราคม – กมภาพนธ

วธการปลก การเตรยมดนด าเนนการเชนเดยวกบพชไรอนๆคอ ท าดนรวนซย โดยการขดหรอไถใหลกประมาณ 4 นว ซงจะท าใหดนอมน าและเกบน าไดด เมลดงอกไดงาย รากสามารถหยงหาน าและอาหารไดไกลและลก ทงยงเปนการปองกนก าจดวชพชไมใหรบกวนตนถวลสงได

วธการปลก โดยทวไปมกจะกะเทาะฝกกอนแลวน าเมลดมาปลก การหยอดเมลดลงหลม การหยอดควรท าเปนแถวยาว โดยหยอดหลมละ 1-2 เมลดอยลก

ประมาณ 3-5 เซนตเมตร แลวกลบในดนทมความชมชนพอ เมลดจะงอกใหเมลดอยลกประมาณ 3-5 เซนตเมตร แลวกลบในดนทมความชมชนพอ เมลดจะงอกภายใน 5-7 วน ถาหลมไหนไมงอกใหจดการปลกซอมทนท การปลกซอมควรจะท าการปลกซอมภายใน 7 วน หลงปลก เพอตนถวลสงจะไดเตบโตทนกนและเกบเกยวไดพรอมกน

การก าจดวชพช ครงท 1 เมอระยะทตนถวลสงอายได 15 วน และครงท 2 เมอตนถวลสงอายได 30 วน รวม 2 ครง

การเกบเกยวถวลสง หลกเกณฑในการพจารณาวา ถวลสงแกพรอมทจะท าการเกบเกยวไดหรอไมนน มดงน 1. ท าการเกบเกยวตามอาย ทงนในปจจบนมถวลสงทท าการสงเสรมอย 3 พนธ คอ พนธล าปาง และสโขทย 38 มอายการเกบเกยวประมาณ 100 วน และพนธไทนาน 9 มอายการเกบเกยวประมาณ 110 วน แตอายของถวทง 3 พนธน ยงแปรปรวนไปตามสภาพดนฟาอากาศ เชน ถามอณหภมต าหรอดนมความชมชนสง จะท าใหถวลสงยดอายออกไปอก ในทางตรงกนขามถาความชมชนใน ดนนอย ถวลสงกอาจจะถกบงคบใหแกเรวกวาก าหนดได 2. การสมตวอยาง กอนทจะถงเวลาเกบเกยว ถวลสงตามอายประมาณ 1 สปดาห ใหท าการสมถอนตนถวลสง เพอดการแกของฝก ถาเหนวาฝกสวนใหญแกกท าการถอนตนได ถาฝกสวนใหญยงออนอยกทงไวกอน สปดาหตอไปจงท าการสมถอนใหมจนกวาถวลสงจะแกพอท าการเกบเกยวได 3. ลกษณะทพอจะสงเกตไดเพมเตม คอ เมอเหนโรคใบจดระบาดอยางรนแรงใบสวนใหญจะรวง ตนและกงจะเปนสด า อาจจะเปนเวลาทตองเกบเกยวไดสวนมากใชไดในฤดฝนฝกถวลสง ประมาณ 60 เปอรเซนตของตนแก เขยาฝกดจะไดยนเสยงเมลดเมอแกะฝกจะเหนเมลดเตงสมบรณ

การปฏบตในการเกบเกยว

1. การถอนตนถวลสงเมอตนถวแกพรอมทจะท าการเกบเกยวไดแลวใหถอนตนถวลสงทละหลม ควรจะโยกโคนตนกอนแลวดงขนมาชาๆ 2. การปลดฝกถวลสงออกจากตน มวธการปฏบตไดหลายวธ เชน ใชมอปลดออกทนท หรอปลอยไวใหแหงกอนแลวคอยปลด 3. การตากฝกทปลดออกมาควรจะตากใหแหง โดยผงไวบนลานคอนกรต ผาใบ ผาพลาสตก หรอพนกระดาษ อยาผงบนดนทมความชนสง และไมควรจะเกลยฝกใหหนาเกน 10 เซนตเมตร ในสภาพทมแดดจดเพอใหฝกแหงสม าเสมอ 4. การทดสอบความชน ในกรณไมมเครองวดความชนใหใชมอแกะดฝกทแหงสนทจะเปราะแตกออกจากกนไดงาย เมอกดดเมลดแหงจะรสกวาแกรงแตกกระจายออกจากกนหรอเมอเขยาฝกแหงจะไดยนเสยงคลอนอยางชดเจน

การเกบรกษาเมลดไวเพอรอการจ าหนาย

1. เมอถวแหงสนทมความชนอยระหวาง 10-12 เปอรเซนต ใหท าการบรรจภาชนะ เชน กระสอบหรอจะกองไวในโรงเกบกไดเมอมนใจวาถวลสงแหงสนท 2. ควรจะเกบถวลสงไวทงฝกในทโปรง มอากาศถายเทไดและในทรมในกรณทใชกระสอบบรรจควรจะน ามาตากแดดทก 3-4 สปดาห สวนในกรณทกองไวกควรจะมการพลกกลบเอาฝกดานลางขนขางบนทกๆ 3-4 สปดาห เชนกน เพอไมใหมการสะสมความรอน 3. หมนตรวจดอาจจะมแมลง หนหรอนกท าลายฝกถวได ควรจะรบขายถวทนทเมอมราคาด การเกบไวนานจะสนเปลองแรงงานและคาใชจายมาก

เศรษฐกจถวลสง ศรณย และคณะ (2533) รายงานวา ปกตไทยผลตถวลสงไดปละประมาณ 22 ลานตนหรอ

10 เปอรเซนตของทงโลก ในไทยเปนพชน ามนทส าคญอนดบ 3 รองจากถวลสงและฝายแตถวลสงมขอดตรงทบรโภคไดหลายลกษณะในขณะทพชน ามนอยางอนใชสกดน ามนอยางเดยวแตในระดบโลกไทยผลตน ามนถวลสงไดเพยง 6 เปอรเซนตเทานน

พนทการปลกถวลสงไมแนนอนแตอยในชวง 80 -120 ลานไรและผลผลตเฉลยไรละ 175 กก. ซงสวนมากจะผลตในภาคอสาน ภาคเหนอ คอ อาจปลกตนฝน ปลายฝน และฤดแลงในพนทนา ทไร และถาปลกไรกจะปลกเปนไรกจะปลกถวลสงอยางเดยว อาจมการแซมขาวโพด สวนการปลกในทนาจะอาศยน าซบ น าชลประทานโดยเฉลยแลวตนทนการผลตประมาณไรละ 1200 บาท หรอเฉลย 3-5 บาทตอกโลกรม ถวลสงทผลตไดจะใชภายในประเทศเกอบทงหมดมเพยง 10 เปอรเซนตสงออกสประเทศมาเลเซย เกาหล คเวต เปนตน ดงนนตลาดถวลสงจงอยในรปถวกะเทาะเปลอกถวอบ ถวเคลอบ ถวคว ถวปน น ามนและถวตม การพฒนาพนธถวลสง

ส าหรบงานปรบปรงถวลสงเปนทางการเรมในป 2477 ทสถานกสกรรมทาพระ ขอนแกน โดยรวบรวมได 27 พนธ ในป 2516 จงเรมน าพนธตางประเทศเขามาชดเจนจ านวนมากและมกลมนกวจยของหลายสถาบนโดยเฉพาะ 1. กรมวชาการเกษตร (ดร. อาวธ ณ ล าปาง, ดร. วจตร เบญจศล) 2. มหาวทยาลยขอนแกน (ดร. อารนต พฒโนทย) 3. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (ดร.อารย วรญญวฒน ) ดวยการสนบสนนจากนกวจยทกสาขาไดแก สาขาการผลต สาขาการอารกขาพชและการพฒนาผลตภณฑ และสาขาการตลาด โดยรวมตวกนวจยแลวประชมสมมนาตดตอกนตงแตป 2524 จนปจจบนจนมกาวหนาโดยรวมๆคอ ไดสายพนธดเพอเกษตรกรจ านวนมาก และทไดรบการเผยแพรเปนทางการเนองในวโรกาสเฉลมฉลองวนคลายวนคลายวนพระราชสมภพของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราชครบ 60 พรรษาอนไดแก พนธถวลสงขอนแกน 60-1 60-2 และ 60-39 ตามล าดบ

โดยภาพรวมนกปรบปรงพนธไดรางโครงการวจยใหสอดคลองกบปญหาตางๆดงน

1. การคนหาพนธใหผลผลตสง เชน ขอนแกน 60-1 2.การคนหาพนธทตานทานโรคส าคญ คอ - โรคราสนม - โรคใบจดด า - โรคใบจดสน าตาล - โรคสารพษอะฟลาทอกซน - โรคเนาโคนขาว และโรคเนาโคนขาด 3. การปรบปรงพนธอายสน 4. การปรบปรงพนธเมลดโต 5. การคนพบพนธรบประทานผกสด 6. การคนพบพนธตานทานดนเคม 7. การคนหาพนธทเหมาะสมในการปลกหลงนา 8. การคนหาพนธเพอสงเสรมเฉพาะถน

จากความรวมมออยางใกลชดและเตมไปดวยความรบผดชอบตอปญหาของชาต ภายใตการน าของ ดร.อารนต พฒโนทย และทมงานอนม ดร.อาวธ ณ ล าปาง เปนทปรกษาจงท าใหงานพฒนาถวลสงเปนงานวจยทจดเปน interdisciplinary collaboration ทประสบความส าเรจงานหนงสมควรเปนตวอยางการพฒนาพชอนๆ

ถวลสงทงประเทศผลตไมพอบรโภค ซงสวนใหญเปนการตม อบ คว เปนตน อยางไรกตามการแปรรปกจ าเปนเพอสรางคณคาและมลคาการผลตใหกสกรดวย ดงนนกลมวจยทปฏบตงานในดานนจงประกอบดวย ดร. จนตนา อปดสสกล และคณะ, รศ.วชย หฤทยธนศกด และคณะ จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร และนกวชาการ จากกรมวชาการเกษตร และผลงานทส าคญในการพฒนาผลตภณฑถวลสง คอ การผลตถวลสงทอด ถวลสงแผน เทมเป ถวลสงคว เนยถวลสง เกษตรพนทบาร พนทสเปรด และอาหารสนข นอกจากนสงดดแปลงถวลสงจากเมลดเปน วตถดบ เชน แปงถวลสง ไสกรอกอสานแปงถวลสง อาหารเดกออน อาหารเสรมเดกกอนวยเรยน บะหมเสรมแปงถวลสง พนทชพ เกษตรโปรตน เครองดม (แปงถวลสง) รสชอคโกแลต และเบอรเกอรไก แมกระทงโปรตนบางชนดกสกดไดจากกากถวลสงแลวน ามาท าเปนอาหารทางสายส าหรบผ ปวย ไอศกรม และนมเปรยว

ถวลสงเปนพชทยอมรบและปลกทวไปจากลมน าตางๆทางภาคใตของอเมรกาใตถกคดเลอกและพฒนาจนนยมบรโภคในหลายลกษณะเพราะเปนแหลงโปรตนส าคญเกอบสองทศวรรษของงานวจย โดยนกวจยกลมถวลสงทไดทมเทปฏบตงานจนไดสายพนธด ไดขอมลทางวทยาศาสตรมากมาย ซงประยกตใชไดบางหรอไมไดแตปญหาถวลสงในเรองการผลตกยงตองแกไขและปญหาเหลานกยงทาทายอยางกรณโรคเราทราบวาเมลดถวไมตานทานเชอรา Aspergillus flavus เลย แตฝกหรอเปลอกจะตานทานตอเชอตางกน ดงนนการเกบรกษาฝกถวลสงโดยฝกตานทานโรคกอาจเปนทางหนงใหเรามวตถดบทปลอดเชอเพราะโอกาสแพรขยายหรอเพมปรมาณเชอจากฝกมนอยลง

สารพษอะฟลาทอกซนในถวลสง การผลตถวลสงในบานเราสวนใหญเพอการบรโภคภายในประเทศ ปญหาเรองสารพษ

อะฟลาทอกซนในถวลสงจงเปนปญหาภายในประเทศ กองโรคพชและจลวทยา กรมวชาการเกษตร ในฐานะหนวยงานวชาการทรบผดชอบในเรองนจงไดท าการศกษาถงการเขาท าลายของเชอรา Aspergillus flavus และการเกดสารพษอะฟลาทอกซนถวลสง ตงแตในไรระยะเกบเกยวและขบวนการผลตถวลสงหลงเกบเกยว จนถงการน าไปใชประโยชนเพอการบรโภค รวมทงปจจยตางๆทเกยวของกบการเขาท าลายและสรางสารพษของเชอรา เชน การขาดน า การเขาท าลายของแมลงในดน และอายการเกบเกยวทสมพนธกบความชนในเมลดถวลสง ผลจากการศกษา พบวาปญหาสารพษอะฟลาทอกซนในถวลสงในบานเราสวนใหญจะเปนปญหาหลงการเกบเกยวและไมสามารถลดความชนลงไดทนเวลาตอการเขาท าลายและการสรางสารพษของเชอรา และส าหรบปญหาการเกดสารพษอะฟลาทอกซนในถวลสงในไร จะพบในกรณทถวลสงอยในระยะพฒนาฝก และเกดสภาวะกระทบแลงอยางรนแรง โดยเฉพาะชวง 30 วนกอน เกบเกยวท าใหเกดการพฒนาเนอเยอของฝกไมสมบรณจงเปนชองทางใหเชอรา A. flavus ทอยในดนเขาท าลายไดงาย และอกสาเหตหนงเกดไดในกรณทฝกถกแมลงในดนเขาท าลายกจะเกดเปนชองเปดใหเชอรา A. flavus ทอยในดนเขาท าลาย รวมทงในกรณทฝกถวแกพรอมทจะเกบเกยว แตยงไมท าการเกบเกยวกเปนอกสาเหตหนงของการเกดสารพษอะฟลาทอกซนในไร เพราะธรรมชาตของถวเมอแกเตมทแลวฝกถวจะแตกออกและเปนชองทางใหเชอราเขาท าลายไดงาย จากขอมลทไดจงนาจะสรปไดวา โอกาสทเชอรา A. flavus จะเขาท าลายและสรางสารพษในถวลสงขณะอย ในไรนาเปนไปไดยาก ถามการปองกนในเรองการขาดน า การเขาท าลายของแมลงในดนและการเกบเกยว

ถวลสงใหตรงตามอายการเกบเกยว เพราะโดยธรรมชาตของพชในระหวางทมการเจรญเตบโตจะมการสรางสารออกมาปองกนตวเองอยแลว ส าหรบปญหาการเกดสารพษอะฟลาทอกซนในถวลสงหลงการเกบเกยวพบวาถวลสงจากไร มการปนเปอนของเชอรา A. flavus คอนขางต า (1.1 เปอรเซนต) และพบสารพษอะฟลาทอกซน ไมเกน 30 ไมโครกรม/กโลกรม แตจะพบปรมาณของเชอราและสารพษอะฟลาทอกซนเพมขนตามระยะเวลาทอยบนลานตาก และระยะเวลาทเกบไวในโกดงของพอคา ส าหรบถวลสงคดเกรดพบวาถาเปนถวใหมชนดเมลดโตและเลกจะพบการปนเปอนของเชอรา A. flavus 21.5 เปอรเซนต และพบสารพษ 20-50 ไมโครกรม/กโลกรม แตถาเปนชนดแตกซก และถวเนาทงถวเกาและใหม จะพบการปนเปอนของสารพษคอนขางสง โดยเฉพาะถวเนาซงจะน าไปหบน ามนถวลสงตรวจพบสารพษอะฟลาทอกซนทกตวอยางในปรมาณ 52-6,375 ไมโครกรม/กโลกรม และจากการสอบถามไดทราบวาน ามนถวลสงนจะน าไปใชในการผลตแผนกวยเตยว จะเหนไดวาเปนอนตรายตอผ บรโภคเปนอยางมาก ส าหรบถวเมลดจากตลาดสวนใหญจะตรวจพบสารพษอะฟลาทอกซนต ากวาระดบมาตรฐานของกระทรวงสาธารณสข คอ 20 ไมโครกรม/กโลกรม แตถาเปนถวปนในตลาดจะพบสารพษสงกวาระดบมาตรฐานมาก (18-605 ไมโครกรม/กโลกรม)

อะฟลาทอกซน อะฟลาทอกซน (aflatoxin) คอ สารพษทเชอรา A. flavus สรางขนเมอมอาหารและ

สภาพแวดลอมเหมาะสม ซงกอใหเกดความเจบปวยในคนและสตวทบรโภคหรอไดรบสารนนโดย A. ยอมาจากชอ Genus “Aspergillus” และ fla ยอมาจากชอ “flavus” ตอมาพบวามเชอราอกหลายชนดทสามารถสรางสารพษอะฟลาทอกซนได โดยเฉพาะอยางยงเชอรา A. flavus ซงสามารถสรางสารพษอะฟลาทอกซนไดรนแรงกวา สารพษนทพบในสภาพธรรมชาตม 4 ชนด คอ B1, B2, G1และ G2 นอกจากนยงพบ M1 และ M2 ซงเปนอนพนธของ B1 และ B2 ในน านมของคนและสตวทบรโภค อาหารทมสารพษนปนเปอนอย โดยแตละชนดจะมความเปนพษมากนอยแตกตางกน อะฟลาทอกซน B1 จะมความเปนพษสงสด และยงเปนชนดทพบมากทสดดวย รองลงมา คอ อะฟลาทอกซน G1 B2 และ G2 ตามล าดบ

การก าหนดคาของอะฟลาทอกซน

เนองจากพษของอะฟลาทอกซนรนแรงมาก แมในปรมาณเพยงเลกนอยกสามารถท าใหเกด

อนตรายได จงก าหนดหนวยวดเปนหนงในลานสวน เรยกชอยอวา พพบ (ppb = part per billion)

หรอ ไมโครกรมตอกโลกรม (ug/kg)

จากรายงานของ FAO ปรมาณสงสดของอะฟลาทอกซนทอนญาตใหมอยในผลตผลเกษตร

ในอาหารสตวและอาหารคนนนมการก าหนดแตกตางกนไปในแตละประเทศขนอยกบการก าหนดคา

ของแตละประเทศนนๆ

ส าหรบประเทศไทยใหถอตามประกาศของกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 98 (พ.ศ.) 2529

เรอง มาตรฐานทมการปนเปอน ขอ 4 ก าหนดมใหมอะฟลาทอกซนปนเปอนในอาหารไมเกน 20

ไมโครกรมตออาหาร 1 กโลกรม

คณสมบตทส าคญของอะฟลาทอกซน

1. การเรองแสงภายใตแสงอตราไวโอเลต ขนาดคลน 365 nm. จากคณสมบตนจะน ามาใชในการ

ตรวจสอบ โดยอะฟลาทอกซนชนด B จะเรองแสงสน าเงน (blue) และอะฟลาทอกซนชนด G จะ

เรองแสงสเขยว (green)

2. สารพษนมคณสมบตในการท าละลายไดดในไขมนและน ามน ละลายไดบางในน าเกลอ

3. ละลายไดดในตวท าละลายหลายชนด เชน เมทานอล (methanol) คลอโรฟอรม (chloroform)

อะซโตน (acetone) เบนซน ( benzene) ฯลฯ จากคณสมบตนจะน ามาใชในการสกดสารพษออก

จากตวอยางทตองการตรวจสอบ

4. ไมละลายในสารบางชนด เชน เฮกเซล (hexane) อเทอร (ether) ฯลฯ จากคณสมบตน

จะน ามาใชในการท าใหสารพษทไดบรสทธ

5. สารพษน ถกท าลายไดงายดวยสารละลายดาง เชน โซเดยมไฮโปคลอไรด (NaOCl)

และไฮโดรเจนเปอรออกไซด (H2O2) จงน ามาใชในการท าความสะอาดภาชนะเครองแกวทใชในการ

วเคราะหสารพษ

6. จดหลอมตวของอะฟลาทอกซนอยท 250 องศาเซลเซยส ดงนนการใชความรอนในรปของการ

ตม อบ คว หรอนง จงไมสามารถท าลายสารพษนได อยางไรกตามอะฟลาทอกซนกสามารถถก

ท าลายไดบางดวยแสงและความรอนในรปตางๆ ทงนขนอยกบระยะเวลา และอณหภม

อนตรายจากอะฟลาทอกซน อะฟลาทอกซนจดเปนสารพษพวก carcinogen คอ สารทกอใหเกดการกลายพนธ และ

สารกอมะเรงเปนพษตอตบ ท าใหเกดตบอกเสบ ตบแขง เนองอกในตบ และมะเรงทตบ ความ

เปนพษของอะฟลาทอกซนมทงแบบเฉยบพลนและชนดเรอรง อาการแบบเฉยบพลนจะพบเลอด

คลงในตบ ตบมไขมนสะสมมากขนจนเกดเปนตบแขงและตายแตถาเปนแบบชนดเรอรงจะพบวา

สตวจะเจรญเตบโตชา มอาการเบออาหาร เซองซมน าหนกตวลดลง สตวทก าลงใหน านมปรมาณ

การใหน านมจะลดลง สตวทก าลงออกไขจ านวนไขจะลดลงและอาจเกดมะเรงทตบได โดยความ

เปนพษจะมากนอยเพยงใดขนอยกบปรมาณของสารพษทไดรบ ความถของการไดรบเขาสรางกาย

อาย เพศ ชนดพนธสตว และสภาวะการท างานของเอนไซมในตบ

อะฟลาทอกซนทมผลตอคน มการศกษาทางระบาดวทยาของอะฟลาทอกซนตอการเกดเปนมะเรงในตบของคนไทยเมอป พ.ศ.2515 ( Shank et al., 1972) การศกษาโรคสมองในเดกทอดรโดยคณะแพทยไทยและแพทยอเมรกาขององคกรการ ส.ป.อ. เมอป พ.ศ. 2512 (Bourgeois et al., 1969) จากการศกษาพบวาผ ปวยสวนใหญมไข อาเจยน ปวดทอง หวใจเตนเรว หายใจไมคงท ตบโตเลกนอย ซงลกษณะอาการคลายกบอาการของเรย (Reye,syndrome) เปนกลมอาการทมผลตอทกอวยวะในรางกายโดยเฉพาะอยางยงสมองและตบของผ ปวยทเกดการเปลยนแปลงมากทสด อาการทพบ ไดแก ผ ปวยอาเจยนอยางมาก และตอมามอาการทางสมอง เชน สบสน ซม หมดสต และตายภายใน 24- 48 ชวโมง ทพบในประเทศนวซแลนด สหรฐอเมรกา องกฤษ อฟรกาใต และเชคโกสโลเกย (Becroft & Webster,1972, Collins,1970, Glick et al,1970) สาเหตของโรคดงกลาวนาจะเกดจากสารพษมากกวาเกดจากการตดเชอ เนองจากไมมการอกเสบของเนอสมอง สารพษทปนเปอนในอาหารไทยมหลายชนด แตจากรายงานพบวามเชอราและสารพษอะฟลาทอกซนในอาหารโดยเฉพาะอยางยงในภาคอสาน ซงมการระบาดของโรคสมองมากกวาภาคอนๆ อาการดงกลาวสามารถพบไดจากลงทกนอาหารทมสารพษอะฟลาทอกซนปนเปอนอย เมอตรวจอวยวะตางๆของลงกพบสารพษอะฟลาทอกซน ผลการทดลองดงกลาว เ ปนขอเสนอให มการตรวจหา

สารพษอะฟลาทอกซนในอวยวะของผตายดวยโรคสมองทอดร ผลการทดลองตรวจพบสารพษอะฟลาทอกซนในอจจาระ 123 ppb (microgram/kilogram อจจาระ) อาหารในกระเพาะและล าไสมสารพษอะฟลาทอกซน 127 ppb น าดมสารพษอะฟลาทอกซน 8 ppb แตตรวจไมพบสารพษ อะฟลาทอกซนในอวยวะของผ ปวยทเสยชวตดวยโรคอน ท าใหสรปไดวาโรคสมองในเดกทอดรนนเกยวของกบการเกดพษของอะฟลาทอกซน

อะฟลาทอกซนทมตอสตว การศกษาทางชวเคมพบวาสตวทดลองทกนอาหารทมสารพษอะฟลาทอกซนเขาไป อะฟลา

ทอกซนจะถกดดซมทล าไสและถกพาไปทตบ เกดการเปลยนแปลงทางเคมใหอะฟลาทอกซนมพษนอยลงโดยเอนไซมทตบ แลวถกขบถายออกทางน านมและปสสาวะในกรณทไดรบสารพษ อะฟลาทอกซนในปรมาณสงมาก ตบไมสามารถท าลายพษไดทนจะเกดการสะสมของสารพษ อะฟลาทอกซนในตบและแพรไปสอวยวะอนๆ เซลลของตบจะเกดการเสอมของเซลลทเกยวของกบไขมน (fatty change), การตายของเนอเยอหรอกลมของเซลลทเกยวของกบการไหลออกของเลอด(necrosis hemorrhage), การเกดพงพด (fibrosis), โรคตบอกเสบ (hepatitis), เซลลเกดขยายตวมากเกนไปของทอทางเดนน าด (bile duct hyperplasia cell enlargement) ในทสดจะเกดมะเรงของเซลลทอทางเดนน าด (hepatoma) และเสยชวต ทงนเนองจากสารพษอะฟลาทอกซนไปยบยงการแบงเซลลเกดการลดลงของการจ าลองตวเองของดเอนเอ ( DNA-replication) และอารเอนเอ(RNA) รวมทงการสงเคราะหโปรตนดวย

ประวตและลกษณะของสารพษ

สารพษอะฟลาทอกซนจดเปนสารประกอบทตยภม (secondary metabolites) ซงถกสรางขนโดยเชอรา (mycotoxin producing fungi) จากกระบวนการสรางสารพษ ไดมการศกษาถงการสรางสารพษกนมากทงในดานการผลตผลทางชวภาพ ผลทางเศรษฐกจ และควบคมโดยวธการตางๆ เพอแกปญหาทเกดขน สารพษนมการผลตในปรมาณทสงมากในพชพวกถวลสง ขาวโพด เมลดฝาย และ Brazil nut สวนในขาวสาล ถวเหลอง ขางฟาง ขาวบารเลย และขาวโอต พบวาม สารพษอะฟลาทอกซนมอยในปรมาณทต ามาก การทเชอรา A. flavus สรางสารพษได จงเรยกสารพษนนวา อะฟลาทอกซนตามชอของเชอรา (Lillehoj, 1983) สารพษนกอใหเกดมะเรงในสตว การกนอาหารทมสารพษเขาไปในระยะเวลาสนๆกเพยงพอทจะท าใหเกดเนองอกได (Lin and Dianese, 1976) สารพษอะฟลาทอกซนอยในกลม difranocoumarin ซงมอยหลายชนดโดยทวไปทตรวจพบในธรรมชาต แบงออกเปน 4 ชนด คอ อะฟลาทอกซน B1 , B2 , G1 และG2 ตวอกษร B และ G ยอมาจากค าวา Blue และ Green ตามสของการเรองแสงภายใตแสงอลตราไวโอเลต ชวงคลน ความยาวอะฟลาทอกซน B1 มความเปนพษสงสด และตรวจพบไดมากทสด รองลงไปไดแก G1 ,B2 และ G2 ตามล าดบ จากการทดลองในลกเปดอาย 1 วน ซงมความไวตอพษของอะฟลาทอกซน มากทสด พบวาอะฟลาทอกซน B1 , B2 , G1 และG2 ม LD 50 เทากบ 0.5, 1.7, 0.8 และ 3.4 mg/kg ตามล าดบ (Armbrecht et.al., 1963) เชอ A. flavus เจรญไดดในขาวโพด โดยสรางสารพษ B1 คอนขางมากและตรวจพบ B2 เลกนอย สวนในถวลสงพบวาเชอ A. parasiticus เขาท าลายมาก โดยสรางสารพษทง 4 ชนดทงนเพราะเชอ A. flavus แพรกระจายไดดในอากาศ ขณะท A. parasiticus ปรบตวอยในดนไดดกวา (Maggon et. al., 1977) ความแตกตางทางชวเคมของสารพษ 4 ชนดน เนองมาจากความแตกตางทางโครงสรางเคม คอ อะฟลาทอกซน B1 ,G1 มพนธะค (double bond ) ทวงแหวน (ring) ท1 สวนสารพษอะฟลาทอกซน B2 และ G2 ไมม และกลมสารพษ คอ อะฟลาทอกซน B1 จะแตกตางจากกลม G โดยการทม lactone group ในวงแหวน (ring ) ท 5 ของกลม G (Davis and Diene, 1985) ในประเทศไทยการศกษาถงความส าคญของ A. flavus ในแงการผลตอะฟลาทอกซนกบผลตผลทางการเกษตร เรมตนในป 2522 โดยวทยานพนธของ อทยวรรณ แสงวณช ไดรายงานวา สามารถแยก Aspergillus spp. ไดจากผลตผลทางการเกษตรหลายชนด ซงม A. flavus รวมอยดวย เชอทแยกไดจากถวลสง หวกระเทยมแหง เมลดขาวโพด เมลดถวเหลอง เมลดขางฟาง เมลดถวด า

และหวหอมแหงลวนเปน A. flavus ทมความสามารถผลตสารพษในอาหารสงเคราะหไดทงสนและมากนอย ตามล าดบขางตน นอกจากนยงไดศกษาดานราวทยาของ A. flavus ไวดวย

ลกษณะทวไปของเชอรา Aspergillus flavus Link ex Fries เชอรา A. flavus เปนเชอราในกลม yellow-green aspergilli หรอ A. flavus group ซงจดอยใน sub-division Deuteromycotina class Hypomycetes เมอเลยงบนอาหารเลยงเชอ Czapek,s solution agar จะเจรญไดอยางรวดเรว โคโลนมสเขยวแกมเหลอง เชอจะสราง conidial head จ านวนมาก มรปราง globose subglobose หรอ elongate สวนใหญมขนาดเสนผานศนยกลาง 300-400 ไมครอน conidiophore เปนกานยาวไมแตกกงกาน ไมมส ผนงหนา ผวขรขระ ตามปกตยาวนอยกวา 1.0 มลลเมตร สวนใหญยาวประมาณ 700-800 ไมครอน ขนาดเสนผานศนยกลาง 10-25 ไมครอน ผนงหนา 1.0 ไมครอน ซงจะเจรญมาจากสวนของ foot cell ซงม ผนงหนา ไมมส สวนปลายของ conidiophore โปงออกเปน vesicle รปราง globose หรอsubglobose สวนใหญจะมขนาดเสนผานศนยกลาง 25-45 ไมครอน บรเวณ vesicle น เปนทเกดของ sterigma มทงแบบชนเดยว (uniseriate) และแบบสองชน (biseriate) ทปลาย sterigma จะท าใหเกดสปอรโดยเกดตดตอเปนลกโซ conidium มรปรางกลม ผนงขรขระ ขนาดเสนผานศนยกลาง3.5-4.5 ไมครอน (Raper and Fennell, 1965) Wicklow (1983) พบวาเชอรา A. flavus สามารถผลต sclerotium ไดและรายงานวา sclerotium ของ A. flavus และ A. parasiticus เมออยในสภาพแวดลอมทเหมาะสมจะงอกภายใน48-72 ชวโมงทอณหภม 25 38 และ 37 องศาเซลเซยส ไมวาจะในดนหรอบนทรายทขน เมด sclerotium ทฝงดนทชนลก 1 เซนตเมตร แลวตอมาไดสมผสกบอากาศจะสราง conidial head ทนท แต conidium น โดยเฉพาะของ A. flavus จะไมงอกถาตกลงดนถงงอกเสนใยกตาย คงมแต conidium ทปลวไปตกบนไหมขาวโพด ซงจดวาเปนแหลงเ รมตนของการระบาด (primary inoculum) และรายงานพบวา domesticated mold ซงบางทเรยกวา Koji mold (เชน A. oryzaeและ A. sojae) จะม conidium ใหญผวเรยบ นบเปนววฒนาการเพอการหมกหรอท าอาหารทคนเราเตรยมใหในขณะท wild type เชน A. flavus และ A. parasiticus นน ม conidium เลกกวา และผวหยาบ ทงนสนนษฐานไดวา กลมหลงนปรบตวเพอเกาะตดกบแหลงอาหารและแมลงพาหะ ซงรวมทงไหมขาวโพดดวย อดม และธรรมศกด (2528) ในความจรงทง Wild type และ domesticated mold ตางกผลต sclerotium ทงนขนอยกบสภาพแวดลอม อยางไรกตามความส าคญของ sclerotium โดยเฉพาะ A. flavus อยทเปนแหลงผลต conidium ชดแรกทปลวไปตกทไหมแลวเขาท าลายเมลดขาวโพด และ sclerotium น สามารถอยขามฤดเพราะอยในดนไดนาน

Wicklow (1983) ไดรายงานวาทกสายพนธ (strain) ของdomesticated mold ไมมการผลต sclerotium เนองจากวาไมตองผจญกบสภาวะทแหงหรอตองอยขามฤด เพราะมอาหารอยางเพยงพอในขบวนการหมกท าอาหาร

ลกษณะทางสรรวทยาของเชอรา A. flavus Christensen (1981) ไดทดลองเลยงเชอ A. flavus บนอาหารเลยงเชอ Czapek ,s

solution agar และ malt extract agar บมไวทอณหภม 24-26 และ 37 องศาเซลเซยส เปนเวลา 5 วน พบเชอราเจรญเตบโตไดดทสดทอณหภม 37 องศาเซลเซยส สวนทอณหภม 25 องศาเซลเซยส เชอ A. flavus เจรญบนอาหาร Capek’s solution agar อยางบางๆ โคโลนมเสนผานศนยกลาง 3-7 เซนตเมตร เมอมอาย 8-10 วน เสนใยไมมส เจรญฝงอยในอาหารอยางบางๆสราง conidial head สเขยวแกมเหลอง รปรางกลมอาจพบแบบทแตกตางเปน 2 แฉกบางเลกนอย และเชอราสามารถสรางเมด sclerotium ได Bothast and Fennell (1974) ไดพบอาหารเลยงเชอทสามารถแยกเชอราทสรางสารพษอะฟลาทอกซน มชอวา Aspergillus differential medium (ADM) สตรของ ADMประกอบดวย 1.5% tryptone,1.0% yeast extract, 0.05% ferric citrateและ1.5% agar ซงสาร ferric citrate จะท าใหเกดการสรางเมดสเหลองสมบนโคโลนของเชอทเลยงบนอาหารน สวน Hara et al. (1974) ทดลองใชอาหาร Czapek ,s solution agar โดยใช (NH4)H2PO4 แทน NaNo2 และม corn steep liquor และ HgCl2 รวมอยดวย ตรวจสายพนธของ A. flavus ทสามารถสรางสารพษอะฟลาทอกซนโดยดการเรองแสงสน าเงนทเกดขนในอาหารรอบๆโคโลนเชอราซงมสารพษอะฟลาทอกซนอย นอกจากนยงม Aspergillus flavus and parasiticus agar (AFPA) เปนอาหารทเหมาะส าหรบตรวจสอบเชอ A. flavus และเชอราทสามารถสรางอะฟลาทอกซนในขาวโพด ถวลสง ซงหลงจากบมเชอทอณหภม 30 องศาเซลเซยส เปนเวลานาน 48 ถง 60 ชวโมง จะเหนโคโลนของเชอ A. flavus และ A. parasiticus เปนส bright orange-yellow (Pitt et al., 1983) Diener and Davis (1986) ไดทดสอบเลยงเชอ A. flavus บน Capek’s solution agar ทอณหภม 26 องศาเซลเซยส เปนเวลา 7-10 วน แลวน าไปผานแสง ultraviolet fluorescence สามารถตรวจสอบสายพนธ (strain) ของเชอราทสรางสารพษอะฟลาทอกซนไดเชนกน

สรระของถวลสงและการผลตสารพษ ความนาสนใจของนกวจยดานราวทยาและการใชประโยชน ไดเลงเหนวาถวลสงแต

ละเมลดมสวนประกอบหลายสวน จงสงสยวาสวนใดทมการสะสมสารพษหรอเชอ A. flavus เจรญไดด ในเรองน ทพยวรรณ และ ธรรมศกด (2531) พบวาสวนทมการสะสมสารพษสงสด คอ คพภะ (embryo) โดยมสารพษสงสด 274 ppb ในขณะทในสวนเยอหมเมลด (seed coat) จะมเพยง 9.5 ppb ซงสอดคลองกบรายงานของ จนตนา (2530) ทแสดงใหเหนวาการทเยอหมเมลดมสารพษนอยเพราะสวนนมสารแทนนน (พวก polyphenol) อยมาก ซงมพษไปยบยงการเจรญของ A. flavus โดยตรง ในขณะทสวนของคพพะเปนสารโปรตนและอะมโนแอซคทเสรมสรางการผลตสารพษ นอกจากนสภาวะการขาดธาตโบรอนในดนนอกจากจะมผลท าใหเมลดกลวงแลวยงท าใหออนแอตอการเขาท าลายของ A. flavus อกดวยและชองวางนเปนบรเวณทอาจสงเสรมให A. flavus เขาท าลายคพภะไดดขน เบญจวรรณ และคณะ (2531)

ปจจยทมผลตอการเจรญของเชอรา A. flavus และการสรางสารพษอะฟลาทอกซน

อณหภม อณหภมมความส าคญตอการเจรญเตบโตและการสรางสารพษอะฟลาทอกซน กลาวคอทอณหภม 20 องศาเซลเซยส เชอราสามารถสรางสารพษอะฟลาทอกซนไดสงสด ระหวางวนท11-13 ของการเลยงเชอราและทอณหภม 25 และ 30 องศาเซลเซยส เชอราสรางสารพษอะฟลาทอกซนไดสงสดระหวางวนท 7-9 และ 5-7 ตามล าดบ (Christensen, 1957; Mixon and Roger, 1975) ส าหรบสภาพแวดลอมของประเทศไทย เ ช อรามการสรางสารพษมากในระยะ 7-14 วน (ธระยทธ และ ชยวฒน, 2524)

ความชน ความชนมอทธพลตอการเจรญและการสรางสารพษอะฟลาทอกซนของเชอรา โดยทความชนของเมลดสมพนธกบความชนในบรรยากาศ เนองจากเมลดสามารถถายเทความชนกบอากาศ ถาความชนสมพทธสงท าใหเมลดมความชนสงขน ซง Mixon and Roger (1975) พบวา เชอรา A. flavus มการเจรญและสรางสารพษอะฟลาทอกซนในสภาพทมความชนสมพทธ 80-85 เปอรเซนต ได 25 เปอรเซนต เมอเทยบกบในสภาพทมความชนสมพทธในอากาศ 75 เปอรเซนต ซงท าใหเมลดมความชน 50 เปอรเซนต

ปรมาณออกซเจน การถายเทอากาศในระดบปกตในถง เ กบเมลดพนธ นบวา เ ปนการใหออกซ เจน

อยางเพยงพอกบการเจรญของเชอราแลว โดยเชอราจะใชอากาศทอยระหวางชองวางเมลด (กองสงเสรมพชพนธ , 2521) การควบคมปรมาณออกซเจนโดยใชถงทปดสนทจะท าใหออกซเจนถกใชหมดลงอยางรวดเรวและหากปรมาณคารบอนไดออกไซดเพมขน พบวามการสรางสารพษอะฟลาทอกซน โดยเชอรา A. flavus ลดลง ทงนเชอรา A. flavus และอะฟลาทอกซน จะไมเกดขน เมอปรมาณคารบอนไซดเพมขนถง 100 เปอรเซนต นอกจากนยงพบการเกดสารพษอะฟลาทอกซนโดยเชอรา A. flavus ในสภาพทม O2 1 เปอรเซนต : N2 99 เปอรเซนต และ O2 1 เปอรเซนต : N2 79 เปอรเซนต : CO2 20 เปอรเซนต แตไมเกดสารพษอะฟลาทอกซนในสภาพ ทม O2 21 เปอรเซนต : N2 19 เปอรเซนต : CO2 80 เปอรเซนต แตคารบอนไดออกไซดกจ าเปนตอการงอกของเชอรา Aspergillus sp. (Landers et al., 1967)

ชนดของอาหารทเชอราเจรญ อาหารแตละชนดมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตและการสรางสารพษอะฟลาทอกซน

ทแตกตางกน จากการส ารวจอาหารในทองตลาด ไดแก ขาวชนดตางๆ ขาวโพด งา แปงชนดตางๆ ปลาแหง ก งแหง พรกแหง ถวชนดตางๆ(ปรศนา,2524) ถวลสงและผลตภณฑถวลสง (เกศรา, 2528) Takahashi (1993) รายงานวาเชอรา A. flavus สามารถสรางอะฟลาทอกซน B1 และ B2 ใน ปรมาณมากเมอบมเชอ (incubate) ในอาหารเลยงเชอ coconut agar, peanut agar และถวลสง แตไมสามารถสรางสารพษอะฟลาทอกซนเมอบมเชอในขาว yeast extract sucrose broth หรอ sucrose low salt broth นอกจากน Lee et al. (1965) รายงานวา เมอเตมสงกะส 0.8 กรม ตอลตรของอาหาร เชอรา A. flavus มการสรางสารพษอะฟลาทอกซนในปรมาณมาก

สภาพเมลด Pettit et al. (1989) รายงานวา ถวลสงทออนหรอแกเกนไปจะมเชอราเกดขนมากกวา เมลดทแกพอด Mintah and Hunter (1978) รายงานวาเมลดถวลสงทไดรบความเสยหายสามารถตรวจพบปรมาณสารพษอะฟลาทอกซนทมระดบสงกวาทเมลดไมไดรบความเสยหายMcDonald and Brook (1963) รายงานวา การเขาท าลายของ A. flavus ในฝกทแหงชาสงกวาในฝกทแหงเรว และจากรายงานของ Ketring et al. (1976) พบวาพนธตานทานจะดดความชนลง อยในระดบทไมเหมาะสมตอการเจรญของเชอราไดเรวกวาพนธทไมตานทาน ซงอาจเนองมาจากการมโครงสรางของเยอหมเมลดทตางกน โดยทโครงสรางเยอหมเมลดยงมผลตอการเกบความชน ทตางกน โดยพนธออนแอมความสามารถในการเกบความชนไดมากกวา นอกจากนยงพบวาฤดปลกมผลตอโครงสรางของเยอหมเมลดและก าหนดอตราการดดน าของเมลด โดยทไขมนและโปรตนไมมสหสมพนธกบอตราการดดน า

การเขาท าลายของแมลง การเขาท าลายของแมลงจะสงเสรมการเกดสารพษอะฟลาทอกซนไดสองทาง คอ ท าใหพช

ออนแอ เชอราเขาท าลายไดงายขนและแมลงยงชวยเปดทางใหเชอเขาสพชได การเขาท าลายของแมลงจะเกดขนไดตงแตกอนเกบเกยวจนกระทงเมอเกบรกษา นอกจากนการเขาท าลายของแมลงยงท าใหความชนในเมลดสงขนดวย

องคประกอบทางเคมของเมลด เมลดพชทมไขมนความเปนกรดสงจะมเชอราเขาท าลายและสรางสารพษอะฟลาทอกซน

(Mixon and Rogers, 1975) Deshpande and Pancholy (1979) รายงานวาการเปลยนแปลงองคประกอบทางเคมของเมลดสมพนธกบการเจรญ (colonize) ของเชอรา A. flavus โดยถาไขมนและโปรตนลดลงในขณะทกรดไขมนอสระเพมขนและสดสวนของกรดอะมโนเปลยนแปลงไป จะท าใหเชอรา A. flavus สามารถเขาท าลาย (infection) เมลดถวลสงได Amaya-F et al. (1977) รายงานวา ถวลสงทตานทานตอการท าลายของ A. flavus นนภายใตสภาพแวดลอมทมความชนสง มสารประกอบอะม โน ท มประโยชนตอการงอกของ เ ช อรานอยแตพนธ U.F.73515 ซ ง มสารประกอบอะมโนทละลายน าไดต ากลบแสดงอาการไมตานทาน เนองจากโครงสรางของ เมลดออนแอ จงท าใ หสารประกอบอะม โนละลายน าออกมาทผว เ ยอห ม เมลดไ ดง าย Pattee et al. (1981) รายงานวา กรดอะมโนมความแปรปรวนกบขนาดของเมลดทแตกตางกนในระหวางการเกบรกษา โดยพบวา กรดอะมโนอสระ (free amino acid) ลดลง อยางมนยส าคญ แต phenylalanine เพมขน เมอเมลดมขนาดทโตขนและมชวงเวลาการเกบรกษายาวนานขน (9 เ ดอน) กรดอะม โนอสระจะเพมขนตามระยะเวลาทเ กบรกษา นอกจากน Oupadissakoon et al. (1980) รายงานวา กรดอะมโนและน าตาลอสระในแตละพนธและในแตละพนทมความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

ระยะกอนการเกบเกยว การเขาท าลายถวลสงของเชอรา A. flavus ในระยะน สวนใหญเนองมาจากเชอราในดนใน

พนททปลกถวลสงตดตอกน โดยพบวาททไมปลกพชอนหมนเวยนนนมปรมาณเชอในดนมากกวาในพนทปลกพชอนหมนเวยน Pettit and Taper (1968) รายงานวาการปลกถวลสงเพยงอยางเดยวมการเขาท าลายของเชอรา A. flavus และการปนเปอน (contaminate) ของสารพษอะฟลาทอกซน มากกวาพนททมการปลกขาวไรย เมลอน และมนฝรง ตามล าดบ Griffi et al. (1981) รายงานวาในการปลกพชหมนเวยน ขาวโพด ถวเหลอง และถวลสง พบวาการปลกถวลสงหลงจากการปลกและเกบเกยวขาวโพด มประชากรของเชอรา A. flavus ทเขาท าลายมากกวาการปลกถวลสง หลงพชอนอยางมนยส าคญยงทางสถต จากการปลกสปอร (conidial) ของเชอรา A. flavus ทระยะ 1/10 - 2/3 ของตนพชในแปลงมดอกบาน (mid bloom) ของถวลสง พบวาประชากรของเชอรา A. flavus เพมขนอยางหนาแนนในดนบรเวณนน แตไมพบความแตกตางของสารพษอะฟลาทอกซนและการเจรญเตบโตของเชอรา A. flavus ทสวนเมลดและเปลอก

โดยพบสารพษอะฟลาทอกซนในระดบสงบนเมลดทไดรบการปลก conidia ในระยะ1/10-2/3 ของตนพชในแปลงมดอกบาน (mid bloom)(Will et al.,b1994) Lynch and Wilson (1991) รายงานวาฝกทถก Lesser Cornstalk Borer เขาท าลายจะมการถกท าลายและสรางสารพษ อะฟลาทอกซนมากกวาฝกทไมโดนท าลาย Wicklow et al. (1993) รายงานวา conidia ของเชอรา A. flavus var. parasiticus ทฝงในดนทรายทมความลก 10-12 เซนตเมตร เปนเวลา 3 ป ขนไปมชวตอยไดนานกวา conidial ทสรางโดยเชอรา 8 สายพนธ (stain) มชวตอยในดนเปนเวลามากกวา 3 ป โดยระยะเวลานจะแปรปรวนตามสายพนธ และต าแหนงพ น ททดลอง Mixon et al. (1984) รายงานวา การใสยปซมลงในแปลงปลกถงลสง มผลในการลดการเจรญของเชอรา A. flavus และไมปรากฏสารพษอะฟลาทอกซนในแปลงทใสยปซมดวย ถวลสงทประสบกบสภาพแหงแลง (drought stress) ทงพนธ ตานทานและตานทานปานกลางจะมระดบสารพษ อะฟลาทอกซนสง โดยระดบการเขาท าลายของเชอรา A. flavus และการปนเปอนสารพษ อะฟลาทอกซนสมพนธกบความแหงแลงในระหวางเมลดก าลงสก (Davidson et al., 1983 ; Anderson et al., 1995)

ระยะหลงการเกบเกยว การเขาท าลายของเชอราในระยะหลงการเกบเกยวเปนสาเหตส าคญในการปนเปอนสารพษ

อะฟลาทอกซนในชวงระหวางการตากและการเกบรกษา ถาสภาพแวดลอมยงคงเหมาะตอการเจรญของเชอรา ซงไดแกความชนในขณะเกบเกยว ซงมคาสงประมาณ 40 เปอรเซนต ท าใหเมลดถวลสงออนแอตอการเขาท าลายของเชอรา A. flavus จนกระทงเมอเมลดมความชนประมาณ 7 เปอรเซนต จงมความตานทานตอการเขาท าลายมากขน นอกจากนระยะเวลาทท าใหฝกแหง กมผลตอปรมาณสารพษอะฟลาทอกซน โดยทมการท าใหแหงภายใน 4-6 วน จะไมมสารพษ อะฟลาทอกซน แตฝกทมการท าใหแหงในเวลา 8-12 วน พบสารพษอะฟลาทอกซนในฝกทแหงชาสงกวาในฝกทแหงเรว ดงนนการท าใหถวลสงแหงเรวทสดสามารถชวยลดปรมาณสารพษ อะฟลาทอกซนและการเขาท าลายของเชอรา A. flavus (McDonald and Brook, 1983)

ระยะการเกบรกษา การเกบรกษาถวลสงจะไมถกท าลายจากเชอรา A. flavus เมอเมลดมความชนไมเกน 7

เปอรเซนตและในสภาพของการเกบรกษาเมอเพมอณหภมในการเกบรกษาเมลดถวลสงจาก 0 องศาเซลเซยส เปน 20 และ 30 องศาเซลเซยส ในพนธตานทาน (PI 337409 และ PI 337394F) พบวาเชอราเจรญไดดขนและพบวาเชอรามการเขาท าลายเมลดมากขน เมอเพมระยะเวลาในการเกบรกษาจาก 0 สปดาห เปน 6 สปดาห และ12 สปดาห นอกจากนเชอราจะเจรญมากทสด เมอเมลดมความชน 20 เปอรเซนตของน าหนกแหง (Bartz et al., 1978) ณพรตน (2530) รายงานวา ความงอกของเมลดถวลสงพนธสโขทย 38 ไทนาน 9 และ PI 337394F จะลดลงเมอท าการเกบรกษาไว ตงแต 6 เดอนขนไปและพบเชอรา A. flavus และสารพษอะฟลาทอกซนในถวลสงพนธสโขทย 38 ไทนาน 9 มากกวาถวลสงพนธ PI 337394F และ PI 337409 โดยทการเจรญของเชอรา A. flavus และสารพษอะฟลาทอกซนเพมขน หลงจากการเกบรกษาตงแต 6 เดอนขนไป นอกจากนการเกบรกษาในสภาพทไมมการควบคมอณหภมและความชน (ambient) มการปรากฏของเชอราและสารพษอะฟลาทอกซนสงกวาเมลดทเกบรกษาในหองทควบคมอณหภม 20 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธ 65 เปอรเซนต สวนในพนธสโขทย 38 และ PI 337409 ไมมความแตกตางและยงพบวาเมลดถวลสงพนธไทนาน 9 และ PI 337394F ทยงออนอย มเชอรามากกวาเมลดทแกเตมท

วธปองกนการปนเปอนและการท าลายเชอรา

วธลดการปนเปอนและการเขาท าลายของเชอราในอาหารสตวสามารถแบงออกไดเปน 4 วธ คอ 1. วธทางฟสกสและกายภาพ ซงไดแก

1. คดเอาเมลดพชทแตกและมเชอราออก 2. โดยการนง การตม การคว และการอบ 3. การใชรงส คอแสงอลตราไวโอเลต ซงมอยในแสงแดดโดยการน าไปตากแดดหรอรงส ไอออนไนซ เชน รงสเอกซ รงสแกมมา ซงอยในระหวางการศกษา 4. การใชสารดดซบ (Sorbentmaterriai) เชน ดน (Clays) เบนโธไนท (bentonite) ซโอไลท (Zeolite) ฟลโลซลเกต (phyllosilicate) หรอเอสเอสซเอเอส (hydrate sodium calcium aluminosilicate, HSCA) เปนสารดดซบเชอราโดยเฉพาะอะฟลาทอกซนไดดมากแตตองระวงเพราะสารเหลานอาจดดซมวตามน แรธาต และยาปฏชวนะได ยงมสารดดซบพวกอนทรยทสกดมาจากคารโบไฮเดรต (เยาวมาลย, 2544) 5. การสกดดวยสารละลาย เชน อาซโตน คลอโรฟอรม เบนซน

2. วธทางเคม มอยหลายวธดงน 1. ออกซเดชน (Oxidation) เชนใชสารคลอรอค (Clorox) ดางทบทม พบวาลดสารพษ อะฟลาทอกซนลงได แตไมเปนทนยม 2. รดกชน (reduction) เชนใชโซเดยมโบโรไฮไดด (borohydried) ใชไมไดในอาหารสตว 3. ไฮดรอกซเลชน (hydroxylation) ในปฏกรยาเปนดาง โดยใชโซเดยมไฮดรอกไซด แอมโมเนย โซเดยมไบคารบอเนต ในอตสาหกรรมอาหารสตวยงไมสามารถน ามาใชได 4. แอมโมเนยชน (ammoniation) โดยใชแกสแอมโมเนยและสารละลาย แอมโมเนยมไฮดรอกไซด 1-2 เปอรเซนต ซงเปนทแพรหลายมากทสดในประเทศสหรฐอเมรกา 5. สารเคมอนๆ เชน ฟอรมาดไฮด ในอาหารสตวไมคอยใชกนเพราะเพมมลภาวะ 6. สารเคมยบยงการเกดเชอรา

3. ทางดานชวภาพ (Biological) โดยอาศยขบวนการหมกวตถดบอาหารสตวดวยเชอจลนทรยตางๆลงไป คาดวาจะเปนวธการรกษาคณคาของสารอาหารไวไดมากวธหนง

4.ทางจลนทรย มการน าจลนทรยทเปนประโยชนมาเสรมในอาหารสตวในชอของโปรไบโอตก เมอเสรมในอาหารสตวแลวสามารถขบสารพษออกจากรางกายสตวได (เยาวมาลย, 2544)

ลกษณะทวไปของพชทใชทดสอบงานวจยน

1.กระชาย (Wild Ginger)

ชออนๆ : กะแอน ระแอน ขงทราย วานพระอาทตย

ชอวทยาศาสตร : Boesenbergia rotunda (L.) Mansf. A.

วงศ : ZINGIBERACEAE

ลกษณะพช

พชลมลก มเหงาใตดน รากออกเปนกระจก มลกษณะอวบน า เน อในรากมสเหลอง

กลนหอม สวนทอยเหนอดนประกอบดวย โคนกานใบทเปนกาบห มซอนกน กาบใบมสแดงเรอๆ

ตรงกลาง ดานในของกานใบมรองลก ใบเปนใบเดยวรปรปลายแหลม กวาง 4.51-10 เซนตเมตร ยาว

15- 30 เซนตเมตร เรยงสลบในระนาบเดยวกน ดอกอออกเปนชอ กานชอดอกออกแทรกอยระหวาง

กาบใบทโคนตนกลบดอกมสขาวหรอขาวอมชมพ ดอกยอยบาน ครงละ 1 ดอก มใบประดบสมวง

แดงรปใบหอก

ดานอาหาร

รากและเหงา นยมใชเปนเครองเทศดบกลนคาวเนอและปลา ใชเปนสวนผสมในเครองแกง

สม แกงเลยง น ายา และใชผกจม ในรากและเหงามสารอาหารจ าพวกคารโบเดรต ธาตแคลเซยม

เหลก วตามนบ 2 ไนอะซน และวตามนซ

ดานการบ าบดรกษา

รากและเหงามน ามนหอมระเหยประมาณรอยละ 0.08 ประกอบดวยสารส าคญเชน ไพนน

(pinene), แคมฟน (camphene), บอรนออน (borneol), ไลโมนน ( limonene) และการบร

(camphor) เปนตน รากและเหงากระชายใชเปนยาขบลม แกทองอด ทองเฟอ สารในน ามนหอม

ระเหยเปนตวออกฤทธชวยท าใหกระเพาะและล าไสเคลอนไหวดขนและยงชวยท าใหเจรญอาหาร

วธใช

นอกจากใชรบประทานในรปอาหารแลว อาจใชรากและเหงากระชายประมาณครงก ามอ

(น าหนกสด 5-10 กรม, น าหนกแหง 3-5 กรม) ตมกบน าพอเดอด รนเอาน าดม นอกจากนในต ารา

ยาไทยยงระบเหงากระชายสามารถแกโรคปากเปอย ปากเปนแผล ชวยขบปสสาวะ และแกปวดทอง

ไดอกดวย

2. ขมน (Turmeric)

ชออนๆ : ขมน ขมนแกง ขมนหยอก ขมนหว ขมน หมน ตายอ สะยอ Curcuma,Yellow Root

ชอวทยาศาสตร : Curcuma longa Linn.

วงศ : ZINGIBERACEAE

ลกษณะพช

พชลมลกสง 30 – 90 เซนตเมตร มอายหลายป มเหงาใตดน เนอในเหงา มสเหลองอมสม

มกลนเฉพาะ เหงามขนาดเลกกวาและกลนฉนกวาเหงาขมนออย สวนเหนอดนเปนกานใบหมกาน

ซอนกน ใบเปนใบเดยวขนาดใหญแทงออกจากเหงารปใบหอก กวาง 12-15 เซนตเมตร ยาว 30-40

เซนตเมตร ดอกออกเปนชอกานดอกยาวแทงออกจากเหงาแทรกขนมาระหวางกานใบ ชอดอกรป

ทรงกระบอกกลบดอกสเหลองออนมใบประดบสเขยวออนหรอสนวล ดอกบานครงละ 3-4 ดอก

ผลรปกลม ม 3 พ ในหนาแลงขมนจะลงหว ตน และใบบนดนจะแหงตาย

ดานอาหาร

เหงาขมนชนใชเปนเครองเทศ คนไทยนยมใชขมนออยปรงอาหารมากกวาขมนชนเพราะ

กลนไมฉนมาก ขมนชนมกใชเปนยา เหงาขมนนยมใชแตงสอาหารใหมสเหลอง เชน ขาวหมกไก

แกงเหลอง แกงกะหร เนย เนยแขง ผกดอง ขนมเบองญวน และผงมสตารด เปนตน สารสเหลอง

ในเหงาขมน ไดแก สารเคอรคมน (curcumin) นอกจากนยงมสารอาหารอนๆ ไดแก โปรตน ไขมน

แรธาตและคารโบไฮเดรต

ดานการบ าบดรกษา

เหงาขมนชนมน ามนหอมระเหยสเหลองปนสม มกลนเฉพาะ สารส าคญในน ามนหอมระเหย

ไดแก เทอรเมอโรน (turmerone),แอทแลนโทน (atlantone) และซนจเบอโร (Zingiberone) เหงา

ขมนชนใชประโยชนเปนยาดงน

1. ใชรบประทานแกทองอด ทองเฟอ แกจกเสยดแนน

วธใช

1.1 ใชเหงาขมนสดลางสะอาดหนเปนชนบางๆ ตากแดดจดๆ 2-3 วน บดใหเปนผงละเอยด

ผสมกบน าผง ปนเปนลกกลอนขนาดปลายนวกอย ใชรบประทานครงละ 2-3 เมด วนละ 4 ครง

หลงอาหารและกอนนอน

1.2 ใชเหงาขมนชนสด ลางสะอาด ต าใหละเอยด คนเอาน าผสมน าตมสก ทาตวหรอ

รบประทานครงละ 2 ชอนโตะ วนละ 4 ครง หลงอาหารและกอนอาหาร

2. ต ารายาไทย ใชเหงาสดรบประทานแกโรคทองรวง โดยน ามาต าใหแหลก เตมน าปนใส คนเอาน า

ดมแกทองรวง

3. ชวยปองกนโรคกระเพาะอาหาร รกษาแผลเปอยในกระเพาะและล าไส สารเคอรคมนมฤทธกระตน

ใหมการหลงมวซนในกระเพาะอาหาร จงชวยปองกนแผลในกระเพาะได และสามารถใชรกษาแผล

เปอยในกระเพาะและล าไสเลกไดผลด ขนาดทใชรบประทานครงละ 500 มลลกรม วนละ 4 ครง

หลงอาหารและกอนนอน

4. ชวยลดอาการอกเสบชนดเฉยบพลนไดดกวาการอกเสบเรอรง โดยการไปลดฮสตามนซงเปนสารท

ท าใหเกดการอกเสบและใชผสมยาสฟนเพอชวยลดการอกเสบของเนอเยอชองปากและรกษาเหงอก

อกเสบดวย

5. มฤทธตานมะเรง มผทดลองใชสารสกดขมนชนดวยอเทอรและขผงเคอรคมนเพอรกษามะเรง

ผวหนง พบวาสามารถลดกลนเหมน และอาการคนลงได ท าใหแผลแหงและแผลเลกลง

6. แกโรคผวหนงผนคน รกษาแผลพพอง แกอาการแพเนองจากแมลงกดตอย สารทออกฤทธคอ

สารในน ามนหอมระเหยมฤทธคอ สารในน าหอมระเหยมฤทธยบยงการเจรญเตบโตของเชอ

แบคทเรยและเชอรา

ขอควรระวงการใชขมน

1. บางคนอาจแพได รบประทานขมนแลวทองเสยตองรบหยดยาทนท

2. ขมนท าใหแทงไดในระยะแรกๆของการตงครรภ จงควรระวงในการใชหญงมครรภ

3. การใชขมนนานๆอาจเกดฤทธขางเคยงไดเชน อาเจยน ถายเปนเลอด

3. ขา (Galangal)

ชออนๆ : ขาหยวก ขาหลวง สะเออเคย

ชอวทยาศาสตร: Alpinia galanga (L.) Willd.

วงศ: ZINGIBERACEAE

ลกษณะพช

พชลมลกสง 1.5-2 เมตร มอายหลายปมล าตนใตดนเรยกวา เหงา เหงามขอและปลองเหน

ชดเจน เลอยขนานไปกบผวดน และมกจะแตกแขนงเปนงาม เนอในมสเหลองและมกลนหอม

เฉพาะ ใบเปนใบเดยว รปใบหอก กานใบแผเปนกานหมซอนๆกนดเหมอนล าตน ดอกเปนชอออกท

ยอด ดอกยอยมขนาดเลก สขาว โคนดอกตดเปนหลอดสนๆ ปลายแยกสามกลบ กลบใหญทสดมรว

มใบประดบรปไข ผลเปนผลแหงแตกได รปกลมหรอร สแดงอมสม

ดานอาหาร

เหงาขาใชเปนเครองเทศ แตงกลนอาหารหลายชนด เชน ตมย า ลาบ ตมขา ในเหงาออนม

สารอาหารคารโบไฮเดรต ธาตฟอสฟอรส แคลเซยมและวตามนซ

ดานการบ าบดรกษา

เหงาขามน ามนหอมระเหยประมาณรอยละ 0.04 ในน ามนหอมระเหยประกอบดวย

สารส าคญหลายชนด เชน เมททลซนนาเมท (methyl cinnamate) ซนออล (cineol) ยจนอล การบร

(camphor) และเคมเฟอรอล (Kaempferol ) เปนตน

เหงาขาใชประโยชนเปนยาไดหลายอยาง ไดแก

1.ชวยขบลม แกทองอด ทองเฟอ

วธใช

1.1 ใชเหงาขนาดหวแมมอ (น าหนกสด 5 กรม น าหนกแหง 2 กรม ) ทบพอแตก ตมกบน าให

เดอด เอาน าดม

1.2 ใชเหงาขาแกต าละเอยด ผสมน าปนใสประมาณ 2 ถวยแกว กวนใหเขากนดกรองดวยผา

ขาวบาง ใชน าดมครงละครงถวยแกว

2. ใชภายนอก แกโรคผวหนง กลาก เกลอน

วธใช

2.1 ใชเหงาแกลางใหสะอาด ฝานเปนแวนบางๆหรอทบใหแตกน าไปแชเหลาขาวทงไว 1 คน

ท าความสะอาดบรเวณทเปนกลาก เกลอน ใชน ายาทไดทาบรเวณทเปนวนละ 2 ครง

เชา-เยน จนกวาจะหาย

2.2 ใชเหงาสดฝนกบเหลาโรงหรอน าสมสายชเอามาทาบรเวณทเปน

4. ขง (Ginger)

ชออนๆ : ขงเผอก ขงแดง ขงแกลง สะเอ

ชอวทยาศาสตร : Zingiber officinale Rosc.

วงศ : ZINGIBERACEAE

ลกษณะพช

พชลมลก สง 0.3-1 เมตร อายหลายป มเหงาใตดน เหงาแตกแขนงเปนแงงคลายนว

เนอในเหงามสเหลองออนอมเขยว มเสนใยเหนชดเจน ใบเปนใบเดยว รปขอบขนานแกมใบหอก

กวาง 1.5-2 เซนตเมตร ยาว 15-20 เซนตเมตร เรยงสลบสวนทโผลเหนอดนคลายล าตนคอสวนกาน

ใบทมลกษณะเปนกาบหมซอนกน ดอกเปนชอสขาวนวลแทงจากเหงาใตดน กานชอดอกยาว มใบ

ประดบสมวง ผลเปนแหง กลม แขง

ดานอาหาร

เหงา ขงมกลนหอมและรสเผด น ามาใชเปนอาหารไดทงในรปขงสด ขงแหง ขงผง ขงดอง

และใชเตรยมน าขงอกดวย

ขงสด ใชปรงอาหาร ใชเปนผกจม เปนสวนผสมในเมยงค า ใชท าขงดองใชใสในเครองดมชนดทไมม

แอลกอฮอล และใชผสมในเครองดมจ าพวกคอกเทลตางๆ

ขงแหง ใชแตงกลนอาหารหลายชนด เชน พายน คกก ฯลฯ ใชเปนสวนในผงกระหร และใชแตงกลน

เครองดมหลายชนด เชน Ginger beer,Ginger ale เปนตน

ขงผง ใชชงน ารอนดมเปนเครองดมไดเชนเดยวกบชา ในเหงาขงมคารโบไฮเดรต เสนใยอาหาร ธาต

แคลเซยม ฟอสฟอรส และเหลก

ดานการบ าบดรกษา

ในเหงาขงมน ามนหอมระเหยในปรมาณรอยละ 1-2 สารส าคญในน ามนหอมระเหย ไดแก

ซนจเบอรน (zingiberine), ซนจเบอรอล (zingiberol), แคมฟน (camphene)และควมน (cumene)

เปนตน นอกจากนในเหงาขงยงมน ามนชน (oleoresin) รอยละ 5-8 เปนสารทท าใหขงมกลนฉนและ

มรสเผด ประกอบดวยสารส าคญคอ ซนเจอโรน (zingerone),โชโกล (shogaol)และจนเจอรอล

(gingerol) เหงาขงใหประโยชนเปนยารกษาโรคไดหลายอยาง ไดแก

1. ใชแกทองอด ทองเฟอ แกจกเสยด และชวยขบลม สารทออกฤทธคอสารในน ามนหอมระเหย

จะไปกระตนทผนงอวยวะระบบทางเดนอาหาร ท าใหกลามเนอบบตวเพมขน จงท าใหมการขบลม

ออกมา

วธใช ใชเหงาแกสดขนาดเทาหวแมมอ (ประมาณ 5กรม) ทบพอแตกหรอฝานเปนแวนๆ ชงน ารอน

1 ถวยปดฝาไว 5นาท ใชน าทชงไดดมวนละ 3 ครงหลงอาหารหรอใชผงขงแหง 0.6 กรม ชงน าดม

หลงอาหารกได

2. ใชบรรเทาอาการคลนไส อาเจยน ลดอาการเมารถ เมาเรอ

วธใช ใชเหงาแกขนาดหวแมมอ ฝานเปนแวนบาง ตมน าดม

3.ใชแกไอขบเสมหะ

วธใช ใชเหงาขงแหงฝนกบน ามะนาว หรอใชเหงาสดต า คนเอาน าผสมน ามะนาวเตมเกลอเลกนอย

ใชกวาดคอ หรอจบบอยๆ

4. ชวยยอยอาหารประเภทโปรตนในเนอสตว ในเหงาขงมเอนไซม (enzyme) หลายชนด ซงสามารถ

ยอยเนอได

5. ตะไคร (Lemon Grass)

ชออนๆ : ตะไครแกง จะไคร ไคร ไพเลก คาหอม หวสงไค เชดเกรย Lapine

ชอวทยาศาสตร : Cymbopogon citrates (DC.) Stepf.

วงศ : GRAMINAE

ลกษณะพช

พชลมลกจ าพวกหญา มอายหลายปสงไดถง 1 เมตรมเหงาใตดน ขอและปลองสนมาก ใบม

กลนหอมเฉพาะตว ใบเปนใบเดยว รปเรยวยาว กวาง 1-2 เซนตเมตรยาว 70-100 เซนตเมตร ขอบใบ

เรยบและคม สากมอทงสองดาน เสนกลางใบแขงกานใบสขาวนวลหรอมวงออนแผเปนกาบหมซอน

กนดคลายเปนล าตนตรงรอยตอระหวางกาบใบและตวใบมเกลดบางๆยาวประมาณ 2มลลเมตร

ปลายตด เปนพชทออกดอกยาก ดอกเปนชอ ผลมขนาดเลก

ดานอาหาร

ตะไครใชเปนเครองเทศแตงกลนอาหาร ใชเปนสวนผสมในเครองแกง ตมย า ย า และพรา

ชนดตางๆในกาบใบซงอยรวมกนแนนดเหมอนล าตนประกอบดวยคารโบไฮเดรต เสนใยอาหาร ธาต

แคลเซยม ฟอสฟอรส วตามนเอ และไนอะซน

ดานการบ าบดรกษา

ใบและล าตนมน ามนหอมระเหยซงประกอบดวยสารซ ตรล (citral) เปนสวนใหญ

นอกจากนยงมสารยจนอล เจอรานออล (geraniol) เมนทอล (menthol) การบร และซโตรเนลลอล

(citronellol) เปนตน ตะไครใชประโยชนเปนยาดงน

1. ใชเปนยาขบลม แกทองอด ทองเฟอ ฤทธในการขบลมเปนฤทธของน ามนหอมระเหยในตนและใบ

ตะไคร

วธใช ใชล าตนบนดนและเหงาสดประมาณ 1 ก ามอ (40-60 กรม) ตดเปนทอนๆ ทบพอแตกใชชง

น าดมหรอใชประกอบอาหารรบประทาน

2. ชวยขบเหงอ ขบปสสาวะ ลดความรอนในรางกาย

วธใช ใชเชนเดยวกบการใชเพอขบลม

3. ตานเชอราและยบยงการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยบางชนด สารซตรลในน ามนหอมระเหย

มฤทธตานเชอราและแบคทเรยบางชนดไดด ปจจบนมการน าน าตะไครมาเตรยมเปนผลตภณฑ

เพอรกษาโรคทเกดจากเชอรา