xxxx
GRAFIKI STROJEVI ZA VISOKU TAMPU(Seminarski rad)
Sadraj
1. UVOD12. VISOKA TAMPA23. FLEKSOGRAFIJA64. TAMPARSKE FORME75.
VRSTE KLIEA86. KNJIGOTAMPA107. LETTERSET148. FLEKSO TAMPA159.
ZAKLJUAK1710. LITERATURA18
1. UVOD
Visoka tampa je direktni tamparski postupak koga karakterie
tamparska forma sa izdignutim tampajuim i udubljenim netampajuim
elementima. U okviru visoke tampe izdvajaju se slijedei postupci:
knjigotampa, akcidenina visoka tampa, novinska rotaciona tampa,
tampanje beskonanih obrazaca, fleksografska tampa, leterset tampa.
Otisak visoke tampe se moe prepoznati po vijencu boje koji se
stvara uslijed potiskivanja boje ka ivicama tzv. kve efekat,
vijenac boje koji prlja povrine prilikom slaganja tabaka. Kao
posljedica toga boja je bljea u sredini nego na krajevima tampajueg
elementa. Isto tako, na poleini otiska, kao posljedica direktnog
pritiska tamparske forme na podlogu, se javlja reljef. Ogranienje
kvaliteta visoke tampe je linijatura rastera koja moe biti oko 60
linija/cm. Kod visoke tampe moraju postojati etiri osnovna elementa
za odvijanje procesa i to: tamparska forma, dio za pritisak,
podloga, boja. tamparska forma igra vrlo bitnu ulogu.
2. VISOKA TAMPA
Ranije se najee koristila olovna tamparska forma:monotip svako
slovo i slovni znak se izlivao posebno. Problem koji se javljao
jeste nejedenaka visina slovnih znakova i neujednaen otisak. Razlog
tome je to su se neka slova koristila ese, a neka rijee.linotip
lijevani su redovi teksta. Osim olova tamparska forma moe da se
radi i od nekog drugog metala, drveta ili plastike. Dio za pritisak
odreuje kvalitet otiska. Ako je pritisak prevelik moe doi do
deformacije tamparske forme tj. otiska ako je tamparska forma
nedovoljno kvalitetna odnosno nedovoljno tvrda. Zato vanu ulogu
igra navlaka koja se nalazi na dijelu za pritisak. Ona moe biti:
tvrda navlaka, srednje tvrda navlaka, meka navlaka, elastina
navlaka. Koju emo navlaku odabrati zavisi od kvaliteta boje,
materijala tamparske forme i materijala na koji se tampa. Boje za
visoku tampu treba da su to tvre. Sue se oksidativnim putem (dodaju
im se sikativi dodaci za suenje). Materijal za tampu je raznolik,
mada je to najee papir i karton izuzev kod flekso tampe. On treba
biti prilagoen boji, tamparskoj formi i maini na kojoj se tampa.
Sva ova 4 elementa moraju biti strogo usklaena ako elimo dobiti
kvalitetan otisak. Tako na primjer ako elimo dobiti tanku finu
liniju, a na hrapavom papiru, ne moemo koristiti tvrdu boju. Stoga
podloga koje se tampa mora biti glatka, a i tamparska forma tvrda.
Isto tako tvrda boja, tvrda tamparska forma, tvrd materijal na koji
se tampa zahtijeva postavljanje tvre navlake na cilindar za
pritisak da bi dobili kvalitetan otisak, uz minimalan pritisak. Ako
radimo sa materijalom loeg kvaliteta moramo poveati pritisak, to e
deformisati tamparsku formu. Uz to boja se mora razrediti i njen
nanos poveati. Istiskivanje boje ka ivicama bie oigledno (kve
efekat) i za posljedicu e imati deformisanu liniju (rastersku
taku). Zakljuujemo, da ako radimo sa loim materijalima ne moemo
raditi sa finim linijama i oblicima ve samo sa grubljim. Za
reprodukciju visoko kvalitetnog otiska neophodan je minimalni
pritisak, potpuno ravan i gladak materijal, tvrda boja sa to je
mogue manjom ljepljivou (bez rastezanja, da puca kada se odvoji) u
minimalnom nanosu. Visoka tampa je na svom zalasku ali `70 tih
godina zahvaljujui hemijskim tehnikama - pronalazak novih
materijala za izradu tamparskih formi - fotopolimerne ploe
(elastine su) se razvila flekso tampa. U flekso tampi se mogu
izraivati vrlo kvalitetni kliei. Raster je oko 60 linija/cm.
Karakteriu je specijalne tzv. SLEEVE tamparske forme u domenu
ambalae i etiketa (kozmetika, hemijska industrija). `74 te godine
Heidelberg je proizveo leterset tamparsku mainu, koja se koristi za
tampu kutija i ambalae. Iz ove tampe se kasnije razvio bezvodni
ofset. Ova maina je danas iskoritena za tampu boja za
oplemenjivanje (zlatna, srebrna, metalik). Ove boje se ne mogu
koristiti u ofset tampi zbog oksidacije. Za svaki postupak visoke
tampe postoji specijalna tamparska forma. Otiskivanje sa izdignutih
tampajuih elemenata se vri direktno na materijal za tampu (osim kod
leterset tampe gdje je nain otiskivanja indirektan sa
meuprenosaem). Gutenberg je izumio pokretna slova (slog) da od njih
slae slogove, kasnije se pokretna slova rasture i ponovo koriste,
prema nainu izrade prednost je to su unapred mogli sastaviti
garniture slova.Linotip maine slaganje itavih redova (linotip),
nedostatak je bio u direktnom otiskivanju (tvrdi materijal) olovna
forma Otisak je bio uslovljen jainom pritiska. Da bi dobili
kvalitetan otisak trebao je veliki pritisak to je dovelo do
deformacije tamparske forme i podloge za tampu. Forma je bila u
negativu (neitka), brzo se troila, kvalitet nije bio oekivan. To je
bilo vrijeme razvoja tamparstva. Monotip maine - pojedinana slova
sa pojaanom legurom, kvalitetniji slogovi ali poslije jedne
upotrebe su se bacali. Otiskivanje se vri direktno na materijal za
tampu. Prilikom otiskivanja boja se iz sredine potiskuje prema
ivicama i stvara se vijenac. Treba koristiti to tvre boje da se ne
bi desilo rasterivanje boje po tamparskoj formi uslijed pritiska,
ali dolazi do upanja boje i zato se u boju ubacuje razrjeiva. Bez
razrjeivaa otisak nam je lijep ali prilikom razdvajanja tamparske
forme i podloge za tampu dolazi do upanja boje. Sa razrjeivaem
imamo razmazan otisak. Visoku tampu karakterie tvrda tamparska
forma. Prilikom tampanja treba da teimo to manjem pritisku. Kod
velikih pritisaka dolazi do deformacije tampajuih elemenata i do
zaprljanja netampajuih elemenata tamparske forme. Najidealnije bi
bilo da je tamparska forma i materijal na koji tampamo tvrd i da uz
minimalan pritisak prenesemo boju. To se u praksi ne deava! Tvrda
forma ne moe da ide na tvrdu podlogu. Koristili su se specijalni
cinkani kliei za prenos slike u visokoj tampi. Kliei su se preko
rasterske mreice snimali na fotoosetljivi materijal i tako su sliku
razbili na rasterske takice tj. raster. Rasterske takice se postiu
preko rasterske mreice. to je finija struktura rastera vie detalja
se dobija na slici. Kvalitet otiska zavisi od tamparske forme i od
materijala za tampu. U zavisnosti od materijala na koji emo vriti
otiskivanje koriste se razliite boje i razliite tvrde tamparske
forme. Finoa tamparske forme je granica kvaliteta tampe. U visokoj
tampi rasterska granica je oko 60 linija/cm. Efekat otiska visoke
tampe je masno slovo zbog jaeg otiska. Karakteristika visoke tampe
je da su tampajui elementi tamparske forme izdignuti, a netampajui
elementi udubljeni. Kod visoke tampe radi se o direktnom kontaktu
valjaka sa tamparskom formom. Treba paziti da ne doe do zaprljanja
netampajuih elemenata bojom. To je jako teko zbog toga to po formi
prelaze valjci koji prenose boju. Ovi valjci imaju zadatak da
prenesu boju samo na najvie izdignute elemente. Kvalitetna priprema
tamparske forme je u sutini najvanija. Ako je dobra priprema
tamparske forme i na jeftinim mainama mogu da se dobiju otisci
vrhunskog kvaliteta. Kada se iz pripreme preuzima tamparska forma i
predaje u proizvodnju, tj. tampu, forma mora da bude besprijekorna.
Tano treba da znamo ta moemo da dobijemo od bilo koje tamparske
forme u procesu proizvodnje. Kod cinkanog kliea vano je znati
njegove karakteristike. Cink je vrlo krt i nakon odreenog broja
otisaka se deformie i lako oksidie. Ploe od mesinga, koji je tvrd,
sa pozlatom daju visoko kvalitetan otisak. Moramo tano znati kojim
tehnologijama moemo napraviti proizvod i sa kakvim tamparskim
formama treba da radimo. U visoku tampu spadaju: ksilotipija,
metalotipija. Prve tamparske forme su bile od drveta
(ksilografija). Ksilografija drvorez sa drvenim tamparskim formama.
Najbolji majstor je bio Direr. Ksilos (grki) znai drvo, a grafos
pisati. Netampajui elementi su se izrezivali rezbarenjem. Svaka
tamparska forma se morala unapred dobro pripremiti, da bi postigli
vrhunski kvalitet otiska. Drvo treba da bude tvrdo i elastino,
preparirano sa lanenim uljima da se boja lake prihvata (i u boji
ima lanenog ulja), da ne utie vlaga i suho vrijeme na podlogu.
Forma moe biti i metalna (bakar, cink). Metalotipija metalografija
metalne (gvoe, olovo, bakar, mesing, aluminijum, cink) forme
kasnije nazvani kliei rezani su rukom ili hemijskim putem,
nagrizanjem kiselinama. Veliki umjetnik i majstor metalografije bio
je Rembrant.Visoka tampa - tamparski postupci:tamparski postupak
knjigo tampe (iz tabaka i iz rolne) tampanje aksidencija (svi
proizvodi koji se uestalo koriste u svakodnevnom ivotu) postupak
tampanja novina (konvencionalna tampa iz tabaka i tampa iz rolne)
postupak tampanja ambalae (pakovanja, etikete leterset tampa)
tampanje beskonanih obrazaca Finoa linija za slike (rasterska
taka), za tekst (idealne linije). Postoje dvije vrste modulacije
rastera: AM (analogno modulirani) i FM (frekventno modulirani
rasteri). Umjesto linija/cm, danas se koristi dpi (taaka po inu).
Maksimalni raster sa cinkanom ploom iznosi 60 linija/cm (praktino
je dokazano). Da bi ostvarili raster od 54 linije/cm moramo imati
besprijekorni materijal. To je kunstdruk, koji ima sastav:
celuloza, keljiva, punila i tekstilna vlakanca koja mu omoguavaju
da ima elastinost u gornjem sloju. Znaajnu ulogu ima izrada
tamparskih maina. Papir specijalno kondicioniran se dovodi do
tamparske maine pod temperaturom koja je u maini. U svijetu je ovo
kompjuterizovano i preko kolor menadmenta sve je umreeno. Da bi se
znalo koliko je stara neka maina u njemu imamo ureaj totalizator
koji odreuje iskoritenost maine. Jedna maina moe da bude 2 3 godine
koritena ali to ne znai da je nova. Iskoritenost maine zavisi od
broja odtampanih otisaka.
Vodee firme su:Heidelberg Roland KBA...Karakteristike otiska u
visokoj tampi:Jak pritisak ima za posljedicu trajnu deformaciju i
na suprotnoj strani papira reljef otiska. Masno slovo otisak ima
vijenac, i boja polako blijedi ka unutranjosti, zbog velikog
pritiska. Rasterske takice su vidljive.
3. FLEKSOGRAFIJA
Kod flekso tampe postoji velika razlika u debljini ploa (0,76mm
6,35mm), zato je bitno zatititi netampajue elemente od zaprljanja.
Ako je tamparska forma jako tanka, dolazi do deformacije. Na maini
treba sve da bude besprijekorno podeeno da bi moglo da se tampa sa
vrlo tankim tamparskim formama. `70-tih godina je proizvedena
tamparska forma od polimera, to je bila prekretnica u visokoj tampi
fleksografija, koja se ranije nazivala anilinska tampa. Kod
anilinske tampe forma je bila od gume koja se pri tampanju
deformisala (tampanje crne boje: sredina je bila siva, a samo su
ivice bile crne). Bio je lo kvalitet tampe, dovoljan za tampanje
omotnih papira. Primjenom novih vrsta tamparskih formi
(fotopolimeri), koje je proizveo WSF, postiu se vrlo visoki tirai,
bez deformacije i sa raznim debljinama ploe. Ploa debljine 0,76 mm
je za fine metalne ili plastine folije. Specijalne vieslojne ploe
se koriste da bi se izbegle deformacije. Fotopolimerna tamparska
forma omoguava linijski raster od 60 80 linija/cm. Postoji velik
dijapazon debljine ploe zbog tampanja na razliitim proizvodima (od
tankih papira i folija do veoma debelih kartona, elastinih
materijala). tamparska forma mora da bude elastina da bi se lako
deformisala u maini. Danas se moe raditi na najrazliitijim
proizvodima (od najtanjih papira do debelih, elastinih folija).
4. TAMPARSKE FORME
1) gumeni kliei- bili su prva tamparska forma (ranije anilinska
tampa, nazvana po bojama koje su se dobijale od anilina)2)
fotopolimerne ploe- postoje u razliitim debljinama od 0,76 mm do
6,35 mm. Debljina i tvrdoa strogo zavise od vrste materijala na
koji se tampa i sa njime se bira i klie. U flekso tampi moemo
tampati na svim vrstama materijala (talasasti kartoni, sve vrste
papira, kartoni razliitih debljina, plastine i metalne folije i
kombinovani materijali). Talasasti kartoni mogu biti dvoslojni,
troslojni i petoslojni za ambalau, meki ili tvri od ljepenke.
Koristimo boje koje su prilagoene vrstama materijala koji obraujemo
i moraju biti usaglaene sa materijalom u koji se pakuje. Moraju
biti struno kontrolisane i ne smiju u sebi da sadre tetne reagense
koji mogu da izazovu hemijsku reakciju sa prehrambenim proizvodima
koje pakujemo u ambalau. Boje mogu biti:Na bazi vode Sa sadrajem
alkohola Sa sadrajem benzina Na bazi estera UV boje Sa dodatnim
raznim razrjeivaimaFluorescentne boje ne smiju da se koriste za
tampu ambalae prehrambenih proizvoda.tamparska forma za flekso
tampu moe da se izraue na dva naina:Kao ravna ploa (BASF) u
specijalnom ureaju gdje se kroz trostepenu izradu izrauju tamparske
forme osvjetljavanjem, ispiranjem i suenjem. Direktno se izrauje na
cilindrinom tijelu SLEEVE (polimerizaciju vrimo direktno na
cilindru van maine, pa se gotov cilindar stavlja u mainu). tampa se
vri iz rolne u rolnu, pa je maina rotaciona. Kada stavimo tamparsku
formu od 0,76 mm 6,35 mm debljine na cilindar, tako poveavamo
njegov obim. Poveanjem obima cilindra skraujemo crte, a
smanjivanjem obima tj. sa tankim tamparskim formama produujemo crte
koji se nalazi na tamparskoj formi. Obim cilindra se naziva
dijametar i on je vrlo znaajan faktor. Svaki put kada mijenjamo
tamparsku formu i materijal za tampu stvaramo nove dijametar uslove
i unaprijed moramo mjeriti debljinu ploe. tamparska forma se lijepi
duplom folijom na cilindar. Dijametri cilindara uvek utiu na
preciznost onog to radimo, remete duinu a ne irinu crtea i gubi se
paser pri tampanju. Bitno je da uvijek imamo dovoljan broj
rezervnih cilindara razliitih obima.
5. VRSTE KLIEA
1. Gumeni kliei - izrauju se od sirove gume, posredstvom
matrice, vulkanizacijom. Kada su sa gornje strane nanijeti tampajui
elementi, mora da se obrusi sa donje strane da bi se dobila potpuna
ujednaenost. Ovakav klie ne daje dovoljno dobar otisak, jer je
mekan i elastian i deformie se. Guma mora biti vrhunskog kvaliteta,
ne smije da ima rupice i pore. to je guma svetlija, to je
kvalitetnija. Sa gumenim klieima se moe postii raster 24 linija/cm.
Koriste se tamo gdje se ne zahtijeva visok kvalitet (za tampu
velikih i tvrdih materijala). 2. Fotopolimerni kliei - proizvode se
u dvije osnove: kao likvid (teni) sistemi i solid (vrsti) sistemi.
Sirovi polimer se sastoji od elastomernih veziva, nezasienih
monomera i UV fotoinicijatora. Plou moramo obraditi (otvrdnuti).
Vri se nekoliko naina osvjetljavanja: predosvjetljavanje, glavno i
potpuno osvjetljavanje. Predosvjetljavanje se vri sa gornje i donje
strane da se ploa ne razie. Pri osvjetljavanju tampajui elementi
otvrdnjavaju, a netampajui se speru vodom. Sa najtanjim ploama od
0,76 mm se ne moe postii vrhunski kvalitet. Vieslojne ploe od 2,3
mm 2,8 mm omoguavaju tampanje najkvalitetnijih otisaka. Pri glavnom
osvjetljavanju negativ film postavljamo na sirovi polimer i
osvjetljavanjem ovravamo tampajue elemente. Moramo ostvariti
besprijekornu kosinu bokova tampajuih elemenata da bi rasterska
takica bila postojana i tvrda (onda moe da izdri do 5 miliona
otisaka). Izmeu polimerne ploe i negativa otiska treba izvui
vazduh. Poslije osvjetljavanja, polimerne ploe se ispiraju. Kliei
treba da budu besprijekorno izraeni da ne bi dolo do deformacije.U
visokoj tampi postoje dva naina otiskivanja: direktno i indirektno.
U manuelnu visoku tampu spadaju: drvorez (ksilografija) ksilotipija
i metalotipija. Olovna slova su se kasnije izlivala u monotip i
linotip. tampalo se na pergamentu (koi mladih ivotinja). tamparska
forma predstavlja osnovni oblik u bilo kojim tamparskim postupcima
i tamparskim tehnikama. tamparski slog je cjelina sastavljena iz
pojedinanih slova, ubaenih ukrasnih linija (moe da se sastoji iz
teksta, slika i grafika). tamparski klie se moe izraditi
metalotipski, hemijski (nagrizanje kiselinama), mehanikim
graviranjem, elektronskim i laserskim graviranjem.Postoje dvije
vrste kliea:1)Fototipski2)AutotipskiFototipije na sebi imaju samo
linije ili isprekidane takice (to su grafikoni i crtei u
udbenicima). Autotipije vre prenos slike sa viestepenim tonskim
prelazom. Postoje i kolorne autotipije koje se posebno pripremaju
razbijanjem slike na sitne detalje (takice) pomou rasterske mreice,
taj proces se naziva rastriranje. Svaka takica, koja se naziva
raster, predstavlja tampajui element. Na takicu moemo da utiemo
posredstvom pritiska, dodavanjem boje i retuiranjem.
6. KNJIGOTAMPA
- je veoma stari postupak, izvodi se kroz razliite procese
tampe.Postoje tri tamparska principa primenjena u visokoj
tampi:1)Ploa prema ploi2)Ploa prema cilindru3)Cilindar prema
cilindru
Postoji etiri sistema zaklopnih
maina:1)Liberti2)Boston3)Gordon4)Gali Liberti - ploa je ugraena u
tamparsku formu, u slogu se nalaze potpuno razliiti elementi.
Boston - nosilac tamparske forme je ugraen i konstruisan zajedno sa
masivnim postoljem, spolja se zatvara i stee. Kod ovog sistema nema
mogunosti podeavanja pritiska po stranama. tamparski kliei se rade
na ravnoj povrini. Olovna slova, aluminijum, mesingani elementi
(linije) se radepritegnuti u ram, da ne bi ispali. Ako u ovakvom
sistemu tamparska forma nije bila dobro zatvorena, prelaskom
valjaka moglo je doi do ispadanja i lomljenja slova. Da bi slog bio
besprijekorno ravan, ispod se lijepio mekani papir. O odlaganju
slova se vodilo rauna i uvijek su se koristila slova iste
istroenosti i starosti (nije bilo mijeanja slova). Kod monotipa se
zbog greke mijenjalo samo jedno slovo, dok kod linotipa to nije
bilo mogue (morao je da se mijenja cijeli red). Na otisku mora da
bude ujednaen istisni oblik svakog elementa tamparske forme.
Navlaka sa kojom radimo mora da obezbjedi da uz minimalni pritisak
dobijemo efekat najveeg kvaliteta. Ako imamo prevelik pritisak,
dolazi do pojave reljefa na poleini otiska (to je vrlo runo, reljef
mora biti to je mogue manji).
Ploa prema ploi- ako imamo dva elementa koji djeluju jedan na
drugi. Jedan element je tamparska forma, a drugi je tamparska ploa
koja djeluje na formu i vri pritisak. Prvo se stavi tvrda tamparska
forma, ona se boja die, na nju se stavi materijal koji se odtampava
(papir), a na papir se stavi pokretna metalna ploa i vri se
pritisak sa gornje strane. Izmeu tamparske forme, boje i papira
mora postojati elastina navlaka, da bi se obezbjedio najbolji
prenos boje sa tamparske forme na materijal za tampu i time
kvalitetan otisak. Uvijek moramo dobiti beskrajno istovjetan
otisak. Pritisak se vri odjednom po cijeloj povrini. Sutina je da
uz to manji pritisak prenesemo otisak na materijal za tampanje. to
je materijal meki, pritisak mora da bude vei. to je materijal
upojniji treba da bude vei nanos boje, da ne bi dobili blijedu
sliku. Zaklopne maine tampaju sa principom ploa prema ploi. tampaju
u formatu A4 do A3 (ne rade se u velikim formatima). Potrebna je
velika snaga da bi se ostvario prenos boje. Jedna od
najkvalitetnijih maina ovog tipa je zaklopni Heidelberg tipa TP i
TG. Ove maine se vie ne proizvode, ali se i danas koriste za
tampanje numeracije. Otisak se postie pritiskom ploe na itavu
povrinu tamparske forme. Upravo zbog toga ove maine ne mogu biti
velikih formata, jer bi bila potrebna suvie velika snaga za
otiskivanje. Zato se zaklopne maine rade do formata A3. Takoe,
ovakav nain otiskivanja zahtijeva punu povrnu sloga po itavoj
tamparskoj formi. Ploe kod zaklopne maine mogu stajati:
horizontalno uspravno koso tj. pod odreenim uglom. Bez obzira kako
su ploe postavljene njihova potpuna paralelnost je neophodna.
Ulaganje tabaka vri se polaganjem tabaka runo na tamparsku
formu.Brzina zaklopnih maina je 100 200 kom/sat. Najkvalitetniji
otisak u visokoj tampi se dobija na zaklopnom Heidelberg GT (Gross
Tiegl) mainom. Na ovim mainama su se najvie radile akcidencije.
Danas se one koriste za postupke oplemenjivanja: pregovanje tzv.
pozlata tancovanje ... Cilindru prema ploi -Ureaj koji se
realizovan na principu cilindar prema ploi izumio je Fridrich
Kening.Ovdje se pritisak ne vri po cijeloj povrini ve postupnim
prelaskom cilindra po liniji pritiska. Ona moe biti tanja ili
deblja, to zavisi od dijametra cilindra i od materijala na koji se
tampa. Vei dijametar cilindra znai i iru liniju pritiska.
Kvalitetniji materijal, kvalitetnije tvrde boje i tvrda tamparska
forma zahtijevaju manji pritisak, a samim tim i manju irinu linije
pritiska. Za tampu na grubljim materijalima potrebno je poveati
pritisak to se moe postii podmetanjem navlaka ispod povrine
cilindra. To prouzrokuje potiskivanje boje, ali i potiskivanje
navlake ime se stvara efekat talas boje i deformie se
otisak.Smanjena je povrina pritiska, snaga se postupno prenosi po
jednoj liniji pritiska koja moe da se povea. Mnogo je vea ravna
povrina tamparske forme, pa sada umjesto jedne moemo istovremeno da
tampamo 16, 32, ili 64 strane. Vei je format na koji moe da se
tampa (A1). Ovo su dobre maine za knjigotampu. Primjer je cilindar
Heidelberg (kasnije je ova maina `65.-te godine pretvorena u
ofsetnu mainu sa oznakom K). Jo i danas je u upotrebi za numeraciju
i tancovanje. Ovo je tana maina jer je sa donje strane postavljen
zupanik i zupasta letva koja usporava kretanje cilindra, a cilindar
se vraa ubrzano jer je zupasta letva uvuena i nema gubitka u
vremenu. Moe se tampati puna tonska povrina. Tabak nema toliko
iskrivljenja, moemo tampati deblje kartone. Prednost u odnosu na
tamparski princip ploa prema ploi je to se dobija mnogo
kvalitetniji otisak uz manju snagu, sa veom brzinom. Sila koja je
potrebna za otiskivanje iste povrine kod ovih maina je mnogo manja
nego kod zaklopnih, jer se prenosi preko linije pritiska. Tabak se
dovodi pod pravim uglom u tri take dodira na dvije eone i jednu
bonu marku. Brzina tampe je 1000 kom/sat. Kod ovih maina je
postojala mogunost da se na ravnu tamparsku formu postavi ona
konstrukcija sa valjcima (koji su u poetku bili presvueni koom)
koji su sluili za nanoenje boje. Ovo je predstavljalo veliki
napredak u odnosu na zaklopne maine kod kojih se tamparska forma
runo premazivala bojom. U samom poetku postojao je problem tampe
punih tonskih povrina, jer su se na otisku vidjeli tragovi nanosa
boje. Ovaj problem je prevazien uvoenjem vie valjaka koji su vie
puta premazivali tamaprsku formu prije nego to bi se vrilo
otiskivanje. Ureaj za boju je dalje usavren uvoenjem elinog noa i
valjka duktora, koji su omoguivali doziranje boje, valjcima
razribaima i valjcima nanosaima. U poetku su sva 4 valjka nanosaa
bila istog prenika, ali kako bi tragovi na povrini otiska nestali
uvedeni su valjci nanosai razliitog prenika i to tako da je prvi
manji, drugi vei, trei neto manji, etvrti vei. Boja se runo sipala
u bojanik. Valjci za nanoenje boje su se primjenjivali i kod
zaklopnih maina ali su se morali iznositi van maine da bi se
izvrilo otiskivanje. Ravna tamparska forma je predstavljala faktor
ogranienja brzine ovih maina. One su ostale i danas u upotrebi jer
su visoko kvalitetne (naroito Cilindar Heilderberg). Danas se
koriste za perforaciju i u tampi novanica.Cilindar prema cilindru -
tamparska forma se ovdje postavlja na cilindar, a sila se prenosi
po liniji za pritisak. stukciono ograni Konstukciono ogranienje kod
cilindrinih maina su cilindrini prstenovi. Ovdje je jako bitna
paralelnost cilindara s obzirom da nema nikakve mogunosti kontrole
pritiska ve se on mogao samo smanjivati ili pojaati. U cilju
dobijanja kvalitetnog otiska cilindar za pritisak se presvlaio
navlakom. Meutim, zbog nemogunosti kontrole pritiska nikada se nije
mogao dobiti visoko kvalitetan otisak. U sluaju neravnina na
tamparskoj formi pritisak se poveavao ime su tamne povrine
postajale jo tamnije, slova gotovo neitljiva, boja jako razlivena,
a tamparska forma se jako utiskivala u podlogu na kojoj se tampa.
Do pojave ovih maina tamparske forme za visoku tampu su raene u
ravnoj formi pa se sada javio problem izrade cilindrine tamparske
forme. Hajderberg firma pravi dvobojnu mainu Flach Rund uz koju su
napravili i ureaj za izradu tampraske forme cilindrinog
oblika-stereotipne maine. Nain izrade bio je slijedei: tamparska
forma se prvo radila u ravnoj formi, zatim se utiskivala pod presom
u vlanu lepenku a onda postavljala na cilindar da bi se osuila
nakon toga se ubacivala u stereotipnu mainu gde se ona izlivala
olovo. Tako bi se dobila stereotipna tamparska forma za rotacione
maine. Brzina koja se tampala je 20.000 otisaka na sat. Na ovim
mainama su tamapani beskonani obrasci i novine a one su imale
dodatne ureaje za savijanje tabaka. Nekada se vrilo ubacivanje
indigo trake i treeg papira. Danas su razvijene maine za
akcidentinu tampu, a one rade sa dodatnim suarama. Rotaciona maina
za tampu iz tabaka tamparska forma je ravna ploa, pa se kao kod
ofseta zatee na cilindru. Postoji opasnost da doe do deformacije.
Javlja se problem kod slike koju krivimo da bismo je postavili na
cilindar. Imamo razdvajanje raster takica, koje sada nemaju isti
odnos i pojavljuju se bijele povrine izmeu njih, pa se ovakva maina
moe koristiti samo kao jednobojna. Ovde je mogue ostvariti pune
tonove. Vea je brzina tampanja iz rolne (danas u preko 100.000
otisaka/h), nego iz tabaka (18.000 - 20.000 otisaka/h). tamparska
forma je tvrda, a kod flekso tampe je meka. Pritisak igra znaajnu
ulogu. Ako na cilindar za pritisak stavimo tvrdu navlaku, tako
smanjujemo pritisak. Pritisak utie na fleksibilnost tamparske
forme. Cilj nam je samo dodir izmeu cilindra za pritisak i
tamparske forme (to je ostvareno u flekso tampi). Sutina je da uz
minimalni pritisak dobijemo kvalitetan prenos boje. Ako imamo
vibracije, onda ne moemo dobiti ujednaenu sliku na otisku.
tamparske forme za flekso tampu mogu biti: jednoslojne, vieslojne i
vieslojne za digitalnu Computer to Plate tampu. Flekso tamparske
forme u suvoj strukturi imaju stabilizacioni sloj. Jednoslojne
forme su debljine 0,7 mm - 6,4 mm i imaju stabilizacionu foliju,
koja slui da ne gubimo paser (da se ploa ne rastee), prima sve
deformacije. Kod vieslojnih formi nosei sloj prima deformacije. Kod
digitalnih Computer to Plate formi tampajui elementi se odvajaju
laserom od crnog sloja. Ove forme su jo uvijek u fazi razvoja.
Maine sa centralnim cilindrom (vrlo precizne) imaju 4, 6, 8
agregata za tampu. Vri se suenje izmeu agregata. Direktan je prenos
boje sa tamparske forme na cilindar za pritisak. SLEEVE se ubacuje
u samu mainu. Treba 1 ili 2 minuta da se promijeni. Cilindar je
okrugao (nema av) i moe cijeli obim da se iskoristi kao tamparska
forma.Knjigo tampa: tamparska forma je tvrda, tamparski cilindar
ima elastinu navlaku.
7. LETTERSETTiskovne forme za letterset su fotopolimerne ploe
debljine izmeu 0,8 do 1 mm. Takve tiskovne forme sastoje se od:
alumunijske (0,3 mm) ili eline (0,2 mm) podloge, meusloja (0,2 mm)
i fotopolimernog sloja (0,4 mm).Razlika u visini izmeu povienih
tiskovnih elemenata i slobodnih povrina koje su u osnovnoj ravnini
je izmeu 0,2 i 0,4 mm. Letterset ili suhi ofset je tehnika
otiskivanja gdje se bojilo s tiskovne forme nanosi na gumenu
navlaku ofsetnog cilindara, s koje se prenosi na tiskovnu podlogu
(slika 2). U zoni dodira cilindara sila pritiska je oko 1,5
MPa.Ureaj za obojenje letterset tiskovne jedinice sadri vei broj
valjaka, to omoguava kvalitetno razribavanje i nanos bojila
debljine izmeu 0,5 i 1,5 m. Takvim ureajem za obojenje dobiva se
otisak vee gustoe obojenja I izdanijeg kontrasta u odnosu na
klasini knjigotisak.Bojila za letterset su po svojim
karakteristikama veoma slina knjigotiskarskim. Razlika se uglavnom
oituje u neto veoj ljepljivosti letterset bojila u kojoj je neto
vea koncentracija tiskarskih smola. Suenje letterset bojila je isto
kao i kod knjigotiska, odnosno provodi se oksipolimerizacijom,
hlapljenjem i penetracijom.
8. FLEKSO TAMPA
Fleksografska tampa je tehnika visoke tampe koja se prvenstveno
koristi za tampu na ambalai. tampajua forma izrauje se od gume ili
polimera, na kojoj su tampajui elementi linijature od 20 do 60
linija/cm. Debljine polimernih ploa mogu biti razliite. Za
kvalitetne reprodukcije koriste se ploe debljine1,14 mm, dok se za
ambalani tisak primjenjuju debljine od 2,52 do 6,35mm.tampajue
jedinice fleksografske tampe rade principom otiskivanja
cilindar-cilindar, i sastoje se od: temeljnog cilindra, tiskovnog
cilindra i ureaja za obojenje (slika 3). Bojilo se smjeta u kadi za
bojilo. Valjak duktor je svojom povrinom djelomino uronjen u kadu s
bojilom, te rotacijom prenosi bojilo na povrinu valjka nanosaa, i
dalje na tiskovnu formu.Novi fleksografski strojevi nanaaju bojilo
specijalnim aniloks valjcima graenim od keramike ili kroma. Povrina
takvih valjaka se rastrira u linijaturama od 75 do 150 lin/cm, te
ovisno o upotrebljenoj linijaturi definira se koliina i debljina
nanijetog bojila na tiskovnu podlogu. U fleksografskom tisku nanos
bojila na otisku je izmeu 0,8 i 1m.Pri tampi ambalae koriste se tri
tipa fleksografskih bojila:- bojila na bazi alkoholnog otapala-
bojila na bazi vodenog otapala- UV bojila.Fleksografska bojila na
bazi otapala sadre: 40-60 % vodenog ili alkoholnog otapala, 15-25%
veziva, 10-25% pigmenata i 5-10% aditiva. Koliinskim udjelom
otapala bojilu se regulira viskoznost, koja se kree u granicama
izmeu 0,05-0,5 Pas.Bojila na bazi alkoholnog otapala primjenjuju se
na neupojnim aluminijskim i polimernim folijama. Suenje takvih
bojila vri se isparavanjem i hlapljenjem otapala, koje se ubrzava
izlaganjem svjee otisnutih otisaka povienoj temperaturi. Bojila s
vodenim otapalom primjenjuju se na upojnije tiskarske podloge s
hrapavijom povrinom (papir i karton). Otisci dobiveni takvim
bojilima zahtijevaju neto due vrijeme za suenje.UV bojila ne sadre
otapala te se sastoje od: 55-80% veziva, 10-20% pigmenata, 5-15%
fotoinicijatora i 5-10% aditiva. Izlaganjem otiska UV zraenju
dolazi do momentalnog suenja, tj. osvjetljeni fotoinicijatrori
zapoinju polimerizaciju to rezultira skruivanjem. Takvim se
bojilimapostiu visoko kvalitetni otisci s dobrim mehanikim i
kemijskim svojstvima, koji su primjenu pronali u tisku na
tiskarskim podlogama tipa: papira, PVCa, aluminijskih folija i
laminata.Deformacije rastertonskih vrijednosti ovise o pritisnoj
sili izmeu temeljnog i tiskovnog cilindra. U odnosu na ostale
tehnike visokog tiska, za postizanje vidljivog otiska potreban je
manji pritisak, koji s tvrim polimernim formama moe maksimalno
iznositi 1,5 MPa (White, A, 1998).
9. ZAKLJUAK
Visoka tampa naziva se tako prema izgledu tamparske forme na
kojoj su tamparske povrine uzdignute od slobodnih povrina. Ona se
smatra najstarijom tamparskom tehnikom. Karakteriu je tri
konstrukciona principa dobijanja otiska: pritisak ploe na plou,
pritisak cilindra na plou I pritisak cilindra na cilindar. Ovom
tehnikom tampe se najee tampaju knjige i razni obrasci. Poetak
tampanja je bio vezan za drvorez, danas se on iskljuivo
upotrebljava kao disciplina umjetnike grafike, te za ilustriranje
umjetniki opremljenih knjiga.
10. LITERATURA
doc. dr. Darko Babi; Uvod u grafiku tehnologiju; GC za
ispitivanje i projektiranje d.o.o.; Zagreb; 1998; 953-97441-0-5
prof. dr. Dragoljub Novakovi; Uvod u grafike tehnologije; FTN; Novi
Sad; 2008; 978-86-7892-071-4
http://www.academia.edu/6930068/FAKULTET_TEHNI%C4%8CKIH_NAUKA_NOVI_SAD_GRAFI%C4%8CKO_IN%C5%BDENJERSTVO_I_DIZAJN18
