FUNKCIONALNI SISTEMI FUNKCIONALNI SISTEMI INFORMIRANJA I INFORMIRANJA I

INTEGRACIJE INTEGRACIJE ŽIVOTINJSKOG I LJUDSKOG ŽIVOTINJSKOG I LJUDSKOG

ORGANIZMAORGANIZMA

OPĆE USTROJSTVO SISTEMA OBAVJEŠTAVANJA I

ODRŽAVANJA CJELOVITOSTI ORGANIZAMA

Sistem obavještavanja i Sistem obavještavanja i

održavanja cjelovitosti održavanja cjelovitosti

organizam obuhvata:organizam obuhvata:• Receptori (lat. Recipiere – primiti) –

specijalne ćelije, tkiva i organi koji imaju sposobnost nadražljivosti tj. prijema podražaja.

• Provodni sistem – nervni i hemijski putevi putem kojih se primljena draž prerađuje i prenosi do efektora.

• Efektori (lat. Efficere – izvršiti) – Organi koji reagiraju na draži. To su ćelijske strukture kod jednoćelijskih organizama, a kod višećelijskih mišići i žlijezde.

Refleksni lukRefleksni luk

Vrste refleksnih lukovaVrste refleksnih lukova

Fiziološka kontrola i regulacija Fiziološka kontrola i regulacija

cjelovitosti organizmacjelovitosti organizma• HOMEOSTAZA se

ostvaruje putem:o Nervne regulacije.

Ona kontrolira brze tjelesne aktivnosti: mišićne kontrakcije, lučenje hormona i sl.

o Hemijske (hormonske) regulacije. Kontrolira brzinu i jačinu hemijskih reakcija u ćelijama.

Uzajamna veza između ove dvije regulacije.

Nadražljivost i proces prijema Nadražljivost i proces prijema

(recepcije) informacija(recepcije) informacija• Nadražljivost – sposobnost reakcije na primljene

draži da reaguju radrljivošću.• Draži su sva dejstva iz spoljašnje i unutrašnje

sredine koja su ustanju da izazovu nadražaj.• Draži mogu biti unutrašnje ili spoljašnje.• Minimalna količina energije jedne draži koja je

ustanju da izazove podražaj zove se prag podražaja.

Nastanak podražajaNastanak podražaja• U stanju mirovanja stanična membrana je sa vanjske strane

pozitivno naelektrizirana a sa unutarnje strane negativno.• Razlika između elektropotencijala spoljnje i unutarnje

strane membrane naziva se Potencijal mirovanja.• Potencijal mirovanja varira u različitim tkivima i

organizmima, a obično se kreće od 30 – 90 mV.• Kod kičmenjaka ovaj potencijal zavisi od “kaliji – natrijeve”

pumpe koja funkcionira na bazi aktivnog transporta.• Na stalno se izbacuje van ćelije a K zadržava u ćeliji.• Kada pod utjecajem vanjske energije dođe do promjene u

propustljivosti membrane, raspored jona se mijenja, tj. javlja se njena depolarizacija.

Funkcija svih Funkcija svih receptora obuhvata:receptora obuhvata:

1. Apsorbiranje specifične energije Jačina energije draži mora biti veća od

praga nadražaja.2. Njena transformacija – preoblikovanje energije u

osobene energetske promjene nadraženog receptora

3. Stvaranje receptorskog elektropotencijala – dešava se zbog transformacije energije draži.

4. Pokretanje akcionog potencijala određene nervne ćelije – jednak je razlici elektropotencijala nadraženog i nenadraženog mjesta na datom nervnom vlaknu.

Živčani podražajŽivčani podražaj

Ako intenzitet draži potraje duže vrijeme, učestalost impulsa postepeno se smanjuje, tj. Receptor reagira kao pri smanjenom intenzitetu. Ta pojava se naziva kao adaptacija receptora. Npr. boravak u prostoriji sa intenzivnim mirisima.

Kodiranje u neuronimaKodiranje u neuronima1. Ulazni signal ili informacija2. Transformacija podražaja (informacije) ili proces

kodiranja3. Transmisija ili prenošenje šifriranog signala4. Interpretacija ili tumačenje (izvedbu) prispjelog

signala u efektoru.

Primanje (recepcija) draži kod Primanje (recepcija) draži kod

protozoaprotozoa• Reakcije se ispoljavaju u vidu promjena kretanja

ili lučenja zaštitnih supstanci.• Brzina širenja i intenzitet nadražaja opadaju od

pdraženog mjesta u pravcu rasprostiranja.• Kod cilijata koordinacija pokreta treplji vrše

specijalne citpolazmatske tvorevine (“nervne niti”).

• Neki bičari imaju očne mrlje – prijemnike svjetlostnih draži.

Nadražljivost višećelijskih Nadražljivost višećelijskih

životinjaživotinja• Odvija se putem čulnih ćelija ili čulnih organa.• Čulne ćelije mogu biti:

o Primarneo Sekundarneo Čulno – nervne.

Vrste receptoraVrste receptora

Energetski tip receptoraEnergetski tip receptora Adekvatna draž (specifični Adekvatna draž (specifični receptorreceptor

MehanoreceptoriMehanoreceptori

Dodir i pritisakDodir i pritisak

Pokreti zglobova i promjena Pokreti zglobova i promjena položaja tijela (Kinestetički položaja tijela (Kinestetički receptori)receptori)

Istezanje mišićaIstezanje mišića

Zvučne vibracije (Audioreceptori)Zvučne vibracije (Audioreceptori)

Promjene ubrzanja i ravnotežePromjene ubrzanja i ravnoteže

TermoreceptoriTermoreceptoriZagrijavanje (Receptori za Zagrijavanje (Receptori za toplotu)toplotu)

Hlađenje (receptori za hladnoću)Hlađenje (receptori za hladnoću)

HemoreceptoriHemoreceptoriOkus hemijskih tvari (u hrani i Okus hemijskih tvari (u hrani i piću)piću)

Miris hemijskih tvari (u zraku)Miris hemijskih tvari (u zraku)

Elektromagnetski Elektromagnetski receptorireceptori

Svjetlosno zračenje Svjetlosno zračenje (fotoreceptori)(fotoreceptori)

Ponovimo:Ponovimo:• Receptori (lat. Recipiere – primiti) – specijalne

__________, tkiva i ________ koji imaju sposobnost _______________ tj. prijema podražaja.

ćelije

organi nadražljivosti

• Provodni sistem čine _____________________________Nervni i hemijski putevi.

• Efektori su ______________ koji reagiraju na primljene ________________organi podražaje.

• Fiziološka kontrola organizma se ostvaruje putem _______________ i ______________ regulacije.

hemijske

nervne

• Sposobnost ćelija da _______ na primljene _________ naziva se ______________

reaguju podražaje nadražljivost

• Ovisno odakle dolaze draži mogu biti: _____________ i _______________.spoljašnje unutrašnje

• Minimalna količina energije koja je potrbna draži da izazove ____________ naziva se ________ ________

nadražajprag nadražaja

• U stanju mirovanja stanična membrana je naelektrisana sa vanjske strane ______________ a sa unutarnje______________ to se zove _____________________pozitivno negativno Potencijal mirovanja

Funkcije u neuronima Funkcije u neuronima obuhvataju:obuhvataju:

• _____________________ specifične energijeApsorbcija

• _________________________– preoblikovanje energije u osobene energetske promjene nadraženog receptora

• __________________________________– dešava se zbog transformacije energije draži.

• Pokretanje ________________________određene nervne ćelije – jednak je razlici elektropotencijala nadraženog i nenadraženog mjesta na datom nervnom vlaknu.

Njenu transformaciju

Stvaranje receptorskog elektropotencijala

Akcionog potencijala

Čulne ćelije mogu biti:• _______________________________• _______________________________• _______________________________

primarne

sekundarneČulno - nervne

Prema vrsti draži koju Prema vrsti draži koju primaju receptori se primaju receptori se

dijele na:dijele na:• ________________________• ________________________• ________________________• ________________________

Mehanoreceptori

Hemoreceptori

Termoreceptori

Fotoreceptori