Fotoğrafça 18. Sayı

2

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR

3

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // ÖNSÖZ //

Merhaba değerli fotoğrafça okurları,

Dergimizin 18’inci sayısında sizlerle beraberiz. Bu hafta dergimizde T 9-A sınıfı ile yaptığımız an-

keti ve okulumuz Biyoloji Öğretmeni Hülya ARI ile röportajımızı bulabilirsiniz.

Amacımız fotoğrafı, fotoğraf çekmeyi, fotoğraf içerikli yazıları okumayı sevdirmek, bunu yapar-

ken de okuyucuları bilgilendirmek.

Adem TÜRK

Genel Yayın Yönetmeni

“İnsanlar olgunlaşmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki

heykel yapmaz, bir millet ki fennin gerektirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin

ilerleme yolunda yeri yoktur.”

M. Kemal ATATÜRK

4

HAFTANIN FOTOĞRAFLARIHAFTANIN FOTOĞRAFLARIHAFTANIN FOTOĞRAFLARI

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // HAFTANIN FOTOĞRAFLARI //

HAZIRLAYANLAR

5


6


7


8


9


10

FOTO RÖPORTAJ : FOTO RÖPORTAJ : FOTO RÖPORTAJ : HÜLYA ARI (Biyoloji Öğretmeni)))

HAZIRLAYANLAR

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // RÖPORTAJ //

- Sizce fotoğraf nedir ?

- Güzel anların görüntüsüdür

- Fotoğraf çekerken neler düşünürsü-

nüz ?

- Güzellikleri, kimsenin göremediği kareleri

görüntülemeyi düşünürüm.

- Fotoğraf çekim teknikleri hakkında her-

hangi bir ders aldınız mı ?

- Almadım

- Meslek olarak fotoğrafçılığı düşünür

müydünüz ?

Evet, düşünürdüm. Doğa ve hayvan fotoğraf-

ları çekmeyi düşünürdüm ve halen çekiyorum.

- Fotoğraf arşiviniz var mı ? Varsa hangi tür fotoğrafları arşivliyorsunuz ?

- Evet var. Geçmişte ki siyah beyaz fotoğrafları saklıyorum, bir de doğa fotoğraflarını saklıyorum.

- Hangi aralıklarda fotoğraf çekersiniz ?

- Her zaman çekerim, çünkü fotoğraf çekmeyi seviyorum.

- Gezmeyi mi gezerken fotoğraf çekmeyi mi daha çok seversiniz ?

- Her ikisini de yapmayı severim.

- Ne tür fotoğraf çekmeyi seversiniz ?

- İnsanlardan çok hayvanları, bitkileri ve doğa fotoğraflarını çekmeyi severim, ayrıca çektiğim fo-

toğrafları arşivlerim.

- Fotoğraf çekmek istediğiniz halde çekemediğiniz bir yer ya da bir nesne var mı ?

- Hayır, yok.

- Makro çekim ( yakın çekim ) yapmayı mı, geniş açı çekim yapmayı mı seviyorsunuz ?

- Uzak çekim yapmayı, manzara fotoğrafı çekmeyi severim

- Sizce fotoğrafın önemi nedir ?

- Geçmişte çekilen fotoğraflar anı olduğu için benim için çek önemlidir.

- Fotoğrafla ilgili anınızı anlatır mısınız ?

- Değişik bir araba görmüştük, ilgimizi çekmişti. Yabancı plakalı bir arabaydı. Fotoğrafını çekerken

içindeki adam da bize poz vermişti.

- Unutamadığınız bir fotoğraf kareniz nedir ?

- Evlilik fotoğrafını hiç unutamıyorum. Orda çok genç olduğum için şuanla kıyasladığım da çok de-

ğiştiğimi görüyorum.

11

FOTO ANKET : T 9/A SINIFI FOTO ANKET : T 9/A SINIFI FOTO ANKET : T 9/A SINIFI

HAZIRLAYANLAR

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // ANKET //

Anket: Daha çok hangi mevsimde fotoğraf çekmeyi seversiniz?

Tercih sebebiniz nedir?

Anket Sonuçları:

İlkbahar:3 Yaz: 10 Sonbahar:8 Kış:8

Tercih Sebepleri:

Binnur ÖZGÜR: Çünkü sonbahar her yaprakların dökülüşünün sakinliği yaşamamın bir göstergesi.

Hamsa SARIMEHMET: Sonbahar da düşen yaprakların altında güzel fotoğraf çekilir.

Aleyna YAVUZ: Sonbaharda yapraklar sararmış dökülürken daha çok fotoğraf çekilmeyi tercih ederim.

Mustafa BERBER: Sonbaharın mevsimsel şartlarından dolayı uzun odaklı fotoğraflar tek yaprak makro çe-kimlerin yapılabileceği bir ortamdır.

ġahin TAġÇI: Sonbaharda Yaprakların sararıp dökülmesi ve hafif rüzgârların esintisi hoşuma gittiği için.

Seda MURTEZAOĞLU: Sonbahar yaprakların döküldüğü ve etrafın sarardığı güzel bir görüntüye sahip.

Samet ġEN: Sonbahar mevsimini sevdiğim için.

Hülya HACIBEKĠROĞLU: İnsanda nostaljik duygu uyandırıyor.

Çağla AKKOYUN: Yazı daha çok seviyorum. Hava daha iyi oluyor.

Mustafa SATIR: Hava durumundan dolayı.

Öznur ATAÇ: Güneşli olduğu için her yere gidip resim çekebiliyorum.

Sema Nur KARAALĠ: Yazın her yer cıvıl cıvıl oluyor.

Hatice Kübra FIRTINA: Fotoğraflar daha güzel çıkıyor ve yazı seviyorum.

Kübra AVCILAR: Yazın her yer cıvıl cıvıl olduğu için.

Abdul Samet KÖSEOĞLU: Hava güzel olunca dışarıya çıkıyorum.

Zeynep ÇELĠK: Yazın fotoğrafları daha güzel çekebilirim.

Murat YILDIRIM: İlkbaharda her tarafta güzel görüntü oluyor.

Merve AYDIN: İlkbaharı sevdiğim için.

Münevver ALLAHVERDĠ: En sevdiğim mevsim ilkbahar.

Murat YURTVERMEZ: Yağan kar ile manzara güzel oluyor.

Osman KUK: Çünkü ben yazı seviyorum.

Cem AYAZ: Manzaralar daha iyi olduğu için.

Ali Kemal SARI: O mevsimde her yer beyaza bürünüyor.

BüĢra ALBAYRAK: Beyaz temizliktir ve bembeyaz yerde fotoğraf çektirmek daha güzeldir.

Ümit TAġTAN: Her tarafı beyaz örtü ile örtülmüş gibi olmasından dolayı.

Celal BAġ: Görüntü daha güzel olduğundan.

Kazım SANCAKTUTAN: Beyazı sevdiğim için.

Seda Nur KARAÇÖLEN: Her yere gidebilme imkânım olduğu için.

12

OKULUMUZDAN ETKİNLİK HABERLERİOKULUMUZDAN ETKİNLİK HABERLERİOKULUMUZDAN ETKİNLİK HABERLERİ

29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Okulumuz öğrencileri tarafından hazırlanan Cum-

huriyet bayramı ile ilgili program okulumuz salo-

nunda gerçekleştirildi.

HAZIRLAYAN

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // OKUL ETKİNLİKLERİ //

Okulumuz öğrencilerinden Van'a

deprem yardımı Okulumuz öğrencilerinden Van'daki depremzedeler

için anlamlı yardım. Okulumuz Tarih öğretmenlerin-

den Erkan Sağlam'ın öncülüğünde toplanan çeşitli

yardım malzemeleri Van'daki depremzedelere ulaştı-

rılmak üzere Rize Kızılay temsilciliğine teslim edildi.

Öğrencilerimiz Almanya’da LDV Projesine Katıldı Rize Ticaret Meslek Lisesi’nin de Ortak olduğu “Bilgi Toplumunda Sanal Mağazalar” isimli Leonardo da

Vinci projesi kapsamında okulumuz Bilişim Teknolojileri Alanından 5 öğrenci Almanya’nın Berlin kentinde 3

haftalık stajlarını tamamlamıştır.

13

FOTOĞRAFÇILIK TERİMLERİFOTOĞRAFÇILIK TERİMLERİFOTOĞRAFÇILIK TERİMLERİ

Megapixel

Dijital fotoğrafçılıkta en sık duyacağımız terimlerden birisidir. Çekilen bir fotoğrafın, toplamda ne kadar mil-

yon pikselden oluştuğunu belirtir. Bu, yatay ve dikey piksellerin yani çözünürlüğün çarpımı ile elde edilen bir

sayıdır ve yaklaşık değere yuvarlanır.

Günümüzde megapiksel (MP) tabanı 2 ve üzeridir. Yani bugün bir dijital kamera almak isterseniz, 2MP altın-

da bir cihaz bulma şansınız pek yok. 2 MP ise, 1600x1200 çözünürlüğü demektir.

Şu sıralar en yaygın çözünürlük, 5 MP ve 6 MP’dir. 5MP fotoğraflar genelde consumer serisi cihazlardadır ve

2560x1920 çözünürlüğündedir. 6MP ise, daha çok profesyonel SLR cihazların taban çözünürlüğüdür ve

3072x2048 çözünürlüğü sağlar. Dikkat edilirse, profesyonel cihazlarda yatay ve dikey çözünürlüklerin oranı,

diğerlerine göre biraz daha farklıdır ve bunu aşağıda “film rasyosu” bölümünde inceleyeceğiz.

Şu sıralar en yüksek megapiksel sunan cihaz, Kodak’ın DCS14n modelidir ve 14 MP çözünürlük sunar. Fakat

çok yakın zamanda bu rakamı 20MP gibi görmemiz mümkün görünüyor. Bu iş, giderek gelişiyor ve tıpkı iş-

lemcilerde olduğu gibi, sensörler de giderek yüksek megapiksel sunuyorlar.

Bilgiler genbilim.com’dan alınmıştır.

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // FOTO BİLGİ //

HAZIRLAYAN

14

YILDIZ FOTOĞRAFI ÇEKMEK

Yıldızların akışını pozlamak sanıldığından çok daha kolaydır aslında. Pozlama yapma-

mız için bize gereken malzemeler öncelikle kablolu yada uzaktan kumandalı denklanşör, geniş açı lens, kali-

teli bir tripot. Çekim yapacağımız mekan önemli kriterlerden biridir ki, şehrin ışık kirliliğinden uzakta zifiri ka-

ranlık bir ortam ve de bulutsuz, ay ışığı olmayan bir saatte çekim yapmalıyız.

Hiperfocal netleme bilmeyen arkadaşlar çekimden önce lenslerinin fokusunu yakında nesne olmayan uzak bir

yere yapmalıdırlar, hiperfocal netleme 10-20mm de sorunsuz olduğundan bu tarz lensi olan arkadaşlar daha

önceden fokus yapma ihtiyacı yoktur.

Şimdi çekime geldi sıra, önce makinemizin kelvin ayarlarını yapalım, eğer mavi bir gökyüzü istiyorsak 3200k,

eğer kırmızıya yakın yada bordo bir elde etmek istiyorsak 5200k veya 7000k yapalım. Makinemizin fokus

ayarını all fokus yapalım, en önemli değerlerden biride iso değeridir ki mümkün olduğu kadar düşük isoda

çekim yapmalıyız ki sensör çok uzun pozlama yapacağımızdan yanma riskini ortadan kaldıralım, unutmadan

söyleyeyim, yıldız pozlamalarını yaz aylarında denemeyin, kış aylarında ortam soğuk olduğundan sensör da-

ha az ısınacaktır ve çok daha uzun süre tehlisiz pozlama yapabilelim. Çekim ayarları söyle olmalıdır tahmi-

nen, perde hızı (enstantane) bulb , diyafram aralığı ise en açık durumda yani f4 veya 5, 6 olmalıdır, benim

makinede iso en düşük 100 olduğundan 100 iso değerinde çekim yapıyorum. Yıldızların akışını pozlarken akı-

şın dairesel olmasına önem vermeliyiz ki buda polar yıldızı diğer adıyla kutup yıldızını karşımıza almakla

mümkün olabilir örnek olarak bu fotoğrafı gösterebilirim.

HAZIRLAYAN

FOTOĞRAF ÇEKİM TEKNİKLERİFOTOĞRAF ÇEKİM TEKNİKLERİFOTOĞRAF ÇEKİM TEKNİKLERİ

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // FOTO TEKNİK //

fototr.net

15

FOTOĞRAF MAKİNESİ TANITIMIFOTOĞRAF MAKİNESİ TANITIMIFOTOĞRAF MAKİNESİ TANITIMI

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // İNCELEME //

Canon PowerShot S95 ĠNCELEMESĠ

Canon PowerShot S95 dijital fotoğraf makinesi

Cihazla ilgili eleştiri getirmek gerekiyorsa; telefoto değerinin azaltılarak tercihan 24mm gibi bir daha geniş bir

geniş açı değerine yer verilmiş olması daha iyi olabilirdi. Canon S95 biraz daha hızlı bir model de olabilirdi.

Bu, cihazın yavaş olduğu anlamına gelmiyor fakat aynı kategoride rakip firmaların daha hızlı modellerinin var-

lığı da ortada. Bu tür özelliklerin geliştirilip güncellenmesi cihazın daha çok yönlü olmasını ve daha geniş bir

kullanıcı kitlesi olan amatör kullanıcıları da dışlamadan fotoğrafseverlere daha ilginç ve çekici gelmesini sağla-

yacaktır.

Canon PowerShot S95 fotoğraf kalitesi

Ayrıca, Canon PowerShot S95 fotoğraf makinesinin objektifi konusunda cihaz bünyesinde yazlım aracılığıyla

düzeltmeler yaparak da bir takım ufak tefek geliştirmeler gerçekleştirilebilir. Geniş açılı çekimlerdeki görüntü-

lerde ortaya çıkan gözle görülür renk sapma etkileri üzerinde de daha etkili bir düzeltme uygulanabilirdi. Bazı

ciddi fotoğrafseverler bu değerleri kendileri kontrol altında tutmak isterler ancak çoğu kullanıcı açısından du-

rumun böyle olmadığını da söyleyebiliriz.

Canon PowerShot S95 inceleme puanı

Görüntü kalitesinde bir takım geliştirmeler ve bazı butonların daha iyi şekilde konumlandırılmaları ile gayet

güzel ve iyi bir fotoğraf makinesinden söz edebiliriz. S90 modelinin başarılı bir devamı olan Canon PowerShot

S95 dijital fotoğraf makinesi çok devrimsel nitelikte olmasa da geliştirilmiş özelliklere sahip. Kompakt boyut-

larda üstün kaliteye sahip olan ve yaratıcı çekim olanakları sunan bir fotoğraf makinesi arıyorsanız bu cihazı

dikkate almalısınız. Canon PowerShot S95, kullanım kolaylığı ve görüntü kalitesi konusunda beklentisi yüksek

olan fotoğraf severlere tavsiye edebileceğimiz bir dijital fotoğraf makinesi.

HAZIRLAYAN

İnceleme bilgileri letsgodigital.org sitesinden alınmıştır.

16

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // FOTO ARAŞTIRMA //

MERTER ORAL

1955 İzmit doğumlu. Orta öğrenimini Kurtuluş Ortaokulu, Robert

ve Yükseliş Liselerinde tamamladı. Hacettepe Üniversitesi Sosyal

ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomi Bölümü mezunu (1981). Yük-

sek Lisansını Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü-

sü'nde "Toplumsal Belgeci Fotoğraf ve Fikret Otyam Örneği" adlı

teziyle tamamladı (1996). Doktora çalışmasını yine aynı Ensti-

tü'de "Weimar Cumhuriyeti'nden Günümüze Fotoğraf Ajanslarının

Fotojurnalizme Katkıları" adlı çalısma ile tamamladı (2000). 1992

yılından bu yana Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi

ve diğer fakülte ve yüksek okullarda "temel fotoğrafçılık",

"reklam fotoğrafçılığı", "fotoğraf tarihi", "belgesel fotoğrafçılık",

"fotoğraf proje uygulama" dersleri verdi.

Fotoğrafçılığa 1975 yılında Ankara Çankaya Halkevi'nde katıldığı bir kursla başladı. Çankaya Halke-

vi ve Halkevleri Genel Merkezi'nde fotoğraf dersleri verdi. 1977 yılında Ankara Fotoğraf Sanatçıları

Derneği (AFSAD), 1995 yılında ise Eskişehir Fotoğraf Derneği (EFSAD) kurucu üyeleri arasında yer

aldı. Bu derneklerde kurs hocalığı, atölye çalışmaları yürüttü, Fotoğraf dergisinin yazı işleri müdür-

lüğünü yaptı, bu dergide çok sayıda makalesi yayınlandı. Devlet Fotoğraf Yarışması dahil olmak

üzere çok sayıda fotoğraf yarışmasında jüri üyesi olarak yer aldı. Çeşitli Üniversitelerden İletişim ve

Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencilerinin katıldığı Anadolu Genç Fotoğrafçılar Buluşması adlı etkinliğin

ilkini 1996, ikincisini 1997 yılında düzenledi. Eskişehir Valiliği'nce yayımlanan Eskişehir kitabının fo-

toğraflanmasında yer aldı. Öğrencileri ile birlikte 2000 yılı Haziran ayında Hasankeyf belgeselini

gerçekleştirdi; yanı sıra bir video belgeselinin de yapım sorumluluğunu üstlendi.

1998 ve 1999 yıllarında Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından gerçekleştirilen "Rize

Köprüleri" adlı sanat tarihi projesini fotoğrafladı. Fotoğraf Vakfı'nda "Belgesel Fotoğraf" konulu iki

ay süren bir atölye çalışması gerçekleştirdi (2003) ve bu konuda bir seminer verdi. (2004) "Yirmi

sekiz Portre" isimli sergisini Aralık 2004'te, İstanbul'da Fotoğraf Vakfı'nda, "Zeytinlik 2004" isimli

sergisini de Eskişehir ION Sanat Galerisinde açtı. Son olarak Fikret Otyam üzerine bir belgesel film

çalışması yapıyordu.18 Ağustos 2005 tarihinde Çanakkale'nin biga ilçesinde kalp krizi geçirerek ve-

fat etti.

35mm.uzerine.com

HAZIRLAYAN

ÜNLÜ FOTOĞRAFÇILARÜNLÜ FOTOĞRAFÇILARÜNLÜ FOTOĞRAFÇILAR

17

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // FOTO ANLAM //

HAZIRLAYAN

FOTOĞRAFIN ANLATTIKLARI ...FOTOĞRAFIN ANLATTIKLARI ...FOTOĞRAFIN ANLATTIKLARI ...

Sedanur Aydın: Yaşadığımız hayattan hiçbir şey alamadığımız belli. Çünkü insanlar bu durumday-

ken biz kendi hayatımızdan şikayet ediyoruz.

Beyza Kalça: Bu sefillik, açlık, susuzluk en önemlisi de bir parça ekmeğe bile muhtaç olmak çok

acı verici bir tablo.

Sena Hasçelik: insana ibret verici bir hayat.

Semanur Sağır: Çaresizliğin yürek sızlatan dramı.

Nesrin Dereci: Açlıktan, ölümüne belki de dakikalar kalmış çocuğu akbaba haince bekliyor. Yaşam

döngüsü.

Gülben çakmak: Biz o kadar rahat bir yaşam sürerken buradaki dram canımı gerçekten çok acıtı-

yor.

Ceren Hacıbekiroğlu: Çaresiz insanların acı dramı.

Mihriban Özen: Dünyadaki herkesin eşit olmadığını görüyoruz.

Tuğçe Kopuz: Korku ve açlık.

18

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // FOTO YAP BOZ //

HAZIRLAYAN

YAP BOZ OYUNUYAP BOZ OYUNUYAP BOZ OYUNU

Yap boz bölümünde her sayıyla birlikte yeni bir yapboz oyunu yayınlayacağız. Oyunun sonuna bir

şifre gizledik. Bu sayfada her yap boz oyununu hem de şifreyi bize gönderenlerin isimlerini yayınla-

yacağız.

Oyunu bitirdiğinizde ekrana gelen şifreyi sitemizden ya da bilişim alanı bölüm panosundan bize

gönderebilirsiniz.

Oyunu indirmek için: http://goo.gl/zJzMa

Şifreyi göndermek için: http://goo.gl/VKhur

BU HAFTANIN YAP BOZ OYUNU

19

ÜNLÜ FOTOĞRAFÇILARDAN KARELERÜNLÜ FOTOĞRAFÇILARDAN KARELERÜNLÜ FOTOĞRAFÇILARDAN KARELER

HAZIRLAYAN


Fotoğraf: Cavagna Ottavio

20

Fotoğraf: Cavagna Ottavio


21

FOTOĞRAFÇILARIN DÜŞTÜĞÜ KOMİK HALLERFOTOĞRAFÇILARIN DÜŞTÜĞÜ KOMİK HALLERFOTOĞRAFÇILARIN DÜŞTÜĞÜ KOMİK HALLER

HAZIRLAYAN


Kaynak: Fotokadraj.net

22


Kaynak: Fotokadraj.net

23

Twitter, SMS hizmetini yenileye-

rek kullanıcıların beğenisine sun-

du. Eskiden sadece Tweet’inize bir cevap geldiğinde ya

da Özel Mesaj geldiğinde uyaran SMS sistemi, Twit-

ter’ın Etkinlik sayfasının hizmete girmesiyle yenilendi.

Yeni SMS hizmetinde biri sizi takip etmeye başladığın-

da, Tweet’iniz başkası tarafından favorilere alındığında

ya da Tweet’iniz Retweet edildiğinde SMS ile uyarı geli-

yor.

SMS aktivasyonunu ve uyarı ayarlarını yapmak için Twitter ayarlarınızdan mobil seçeneğine gelme-

niz gerekiyor. Eğer daha önce telefon numaranızı kaydetmediyseniz, telefon numaranızı yazarak

onaylama işlemini gerçekleştirebilirsiniz.

Sistem, telefon numaranızı Türkiye olarak gösteriyor fakat yeni uyarı sistemi Türkiye’de ne kadar

sağlıklı çalışır zamanla göreceğiz.

Shiftdelete.net

Facebook, google +1 derken twitter da kendi takip et butonunu kullanmaya başladı.Facebook ve

google+1 butonlarının hayatımıza nasıl entegre olduğunu biliyoruz.Twitter yeni özelliklerini hayata

geçirirken bu önemli özelliği de bünyesine katmış oldu.

uzmanweb.net

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // SOSYAL MEDYA //

SOSYAL MEDYASOSYAL MEDYASOSYAL MEDYA

HAZIRLAYAN

24

RİZE TİCARET MESLEK LİSESİ | FOTOĞRAFÇILIK KULÜBÜ YAYINIDIR // KÜNYE //

Documents

Fotoğrafça 18. Sayı