foreign policy yeni dünya eski yaklaşımlar

8/3/2019 foreign policy yeni dnya eski yaklamlar

1/10


2/10

TRK DI P O L I T I K A S I

Yeni Dnya

Yaklamlar

Nimet Beriker-Atiyas

u yazy yazma fikri doksanl yllarn sonunadoru Trk d politikas konusuna entellek-telilginin ne kadar az olduu konusunda kiisel birgzlem zerine ortaya kt. Birka ke yazar

akademisyen ve bykelinin gndeme girebil-mi

olaylarn ksa dnemli yorumlarndan oluan kat-klarnn dnda doksanl yllarn ikinci yarsndanitibaren Trk d politikasna ilikin kamuoyundakapsaml bir tartma yok gibiydi. Oysa Trkiye'de di-er konularda, zellikle de ekonomik meselelerde is-ter"yenilenme" ad altnda ister "kalite" ad altnda olsun,

brokratlar, akademisyenleri, gazetecileri, sivil toplumrgtlerini de ieren deiik tartma plat-formlarmevcut. Peki ama Souk Sava'm bitmesi ile birden

bire kendini yepyeni bir uluslararas yap iin-de bulanTrkiye'de, zellikle doksanl yllarn so-nundanitibaren d siyaset ve uluslararas siyasetteki seeneklerneden zihinlerde bu kadar az heyecan uyan-drd? HeleTrkiye'nin dnya devleti olma iddialarn-da d

politika meselelerinin kilit konular olduu d-nlrse. sterseniz akla gelen ilk cevaplara yle bir

bakalm:Trk d politikasnn kapsaml bir tartmaya ko-nu

olmamasnn bir nedeni d politikann genelde kapalkaplar ardnda gerekleen, "devlete ait" bir ko-nuolduu izlenimi veya gerei olabilir. Trkiye'de

Yrd. Do. Dr. Nimet Beriker-Atiyas Sabana niversitesi Sanatve Sosyal Bilimler Fakltesi retim yesidir.

zellikle 1997'de balayan 28 ubat sreci ile birlikteSilahl Kuvvetlerin i ve d politika karar alma sre-lerinde arlkl bir rol stlenmesi, d siyaset retme veuygulama srecinin milli gvenlik kurulunun saptad-genel siyasi erevede srdrlmesi, milli davalar ha-

ne gelen ou meselenin siyasi partiler tarafndan da-hi ok seslilik salayacak ekilde irdelenememesi bazmeselelerin tartlmasnda grnmez bir tabunun var-ln dndrebilir.

Bir ikinci neden, Trkiye'de uluslararas ilikiler ko-nusunu tartacak yeterli sayda kurum bulunmamasolabilir. Siyasetiler ve brokratlar ile niversiteler d-nda, sadece siyaset retimine ynelik bamsz dn-ce kurulularnn eksiklii bir etken saylabilir. Temel

bilim retme kurumlar ile siyaset retme ve yrtmekurumlar arasnda geikenlii salayan, her iki ku-rumdan da beslenen, amac alternatif veya tamamla-ycsiyaset retmek olan dnce kurulularnn rnek-leriTrkiye'de henz ancak gelime aamasnda.

nc neden Trkiye'nin Souk Sava sonras dsiyaset parametrelerinin netlememesi olabilir. So-ukSava'm bitmesinden hemen sonra Trk d poli-tikasdeien uluslararas ortamla uyumlu bir ekilde yeniuluslararas oluumlara destek vermekten ve bun-laraaktif olarak katlmaktan saknmamt. Turgut zal'nCumhurbakanlyla akan bu dnemde Trk d

politikas asndan Souk Sava dnemine g-reolduka renkli bir tablo da ortaya kmt. Ancak bu

yeni tarz, Trkiye'nin dorudan taraf olduu me-seleleride kapsayan, Souk Sava sonras yeni d po-

46 FOREIGN POLICY

B


3/10

litika parametrelerinin benimsenmesive uygulanmas eklinde deil, kendi-sinin dorudan taraf olmad konu-larda uluslararas camiayla birlikte

hareket etmek eklinde olutu. Trk d politikas halen Trkiye'nin do-rudantaraf olduu konularda genel veduraan "prensipler" (lkelerin top-rak

btnlne sayg gibi) ve "mese-leler"(Kbrs sorunu, Avrupa Birli-i'neyelik gibi) baznda yrtlyor. Dsiyasetin uygulanma biimi isemeselelerle ilgili alnan "tavr"larnklasik diplomasi aralar ile savunul-mas zerine kurulmutur. Bu da pra-tikte statik ve savunmac bir slup

anlamna geliyor. Trk d politikastasarmnda Souk Sava sonras Tr-kiye'nin dorudan taraf olduu mese-leleri de kapsayan parametreler ve

bunlarn aralar oluturulmamtr. Budurum ayn zamanda Trk d po-litikasnn tartma erevesinin olma-mas demektir.

Son olarak, Souk Sava'n bit-mesi ve iki bloklu yapnn kaybolma-sd politika analizi ve retimi iin

gemite kullanlan aralar gnmz-de yetersiz kld. Bu konulara ilgi du-yanlar eskiye nazaran ok daha dei-ken ve karmak

bir etkileim sisteminden yeni aralarla anlam karmakdurumunda kaldlar. Bu durum en-tellektel bakmdand siyaset analizinde daha zor bir grevlekarlalmas anlamna gelmekte.

Sanyorum ki yukarda belirtilen drt husus zel-likle doksanl yllarn sonundan bu yana Trk kamu-oyunda d politika tartmalarnn neden az renkli ol-duunu aklar. lk iki konu daha ok d politikaretiminde effaflk, katlm ve kurumsal kapasite so-runlar ile ilgili nemli yapsal ve kurumsal kstlar ie-riyor. nc ve drdnc konular ise d politikaretimi ve uygulamas ekseninde entellektel ve pratik

bir sorunsal dile getiriyor. Bu yazda nemi yadsna-mayacak ilk iki konudan ziyade son iki konuyu tart-mak istiyorum.

DI POLTKA NASIL TARTIILIYOR?Yukardaki saptamalar nda Trk d siyasetininzellikle medyaya yansyan ekli ile nasl tartldna

bir gz atalm.

D olaylarn gndem oluturmas ou kez dpolitikada kriz yaand durumlarda veya Trkiye'nin

OCAK| U B A T 2001 47

"hayati" konularnda bir gelime yaandnda szko-nusu oluyor. rnein, Kbrs konusunda yeni tur g-rmelerin balamas, AB'ye yelik srecinde yeni birdneme girilmesi, Ermeni soykrm iddialarna daya-lyasa tasarlarnn gndeme gelmesi gibi durumlarda d

politika konulan n plana kyor.Konular, tartlrken genelde tarih ve hukuk boyut-

lar ile ele alnyor. Tarihsel analizlerle ileriye ynelik

ngrlerde bulunuluyor veya problem konusu hak-kndaki "bizim" tezlerle kar tarafn iddialar "r-tlyor."

Yorumlar daha ok "hangi kart oynamak lazm"dzlemi ile kar tarafn "elinin" hangi unsurlarla za-yflatlaca konusuna younlayor. ou kez bu aa-ma zaten "zayiati azaltmaya" ynelik abalara kar-lkgeliyor. Buna rnek olarak ABD Temsilciler MeclisiUluslararas likiler Komisyonu'ndan geen Ermeni ta-sars veya Fransa'da ayn konuda kabul edilen yasazerine gelien tartmalar verilebilir.

"Kaliteli" d politika yorumu bir konuda mevcut

durumla ilgili en iyi tahlili yapan, en doru siyasi tak-tii neren ve ileriye dnk en iyi tahmini yapan al-

Bu ikili lkelerini farkl bir noktaya gtrebilecek mi?


4/10

Yeni Dnya Eski Yaklamlar

malarla snrl kalyor. Bu trden almalar da "ieri-den bilgi" alabilen, emekli bykeliler ve istihbarat aiyi gazeteciler ve akademisyenlerce yaplyor.

Btn bu unsurlar d politikada ilevsel para-

metrelerin bulunmamasnn birer sonucu olarak gre- biliriz. D siyaset parametrelerinin ekillenmedii si-yasi ortamlarda olaylarn deerlendirmesi iin olaynkendisinden ve tarihi gemiinden baka alnacak re-ferans noktas yoktur. Dolays ile olaylarn deerlen-dirmesi gncel kaygan zeminler zerinde yaplmaya a-llr. rnein bu balamda aslnda nemli bir onu olanCumhurbakan Ahmet Necdet Sezer'in Hafz Esat'ncenazesine gitmesi hakknda ancak s bir tar-tmayaplabiliyor. Yine Cumhurbakannn ran'a gidipgitmemesi veya Trk-Yunan yaknlamas koz-metikmi deil mi tartmalar ancak ilevsel paramet-releriinde ele alnd iin fazla birey ifade etmiyor.

in ilgin taraf bu durum belki de en ok "liberal" d

politika anlayna sahip dnrleri olumsuz etkiliyor.nk zaten baskn olan klasik realist yaklam "gdengeleri," "dmanmn dman dostum," "koz-lar,""kartlar" vs gibi kalplarla tamamen tepkisel d-zeydede olsa iyi kt bir aklama zemini bulabiliyor. Liberalyaklamn bu anlamda gncel politika retme aralarok daha zayf.

TRK DI POLTKASININ SYLEMLER VEVARSAYIMLARI

Trkiye'de d politika baz sylemler zerine kurul-mutur. Bunlardan biri de lkenin jeo-stratejik konu-mudur. Bu hem dileri hem de askeri belgelerin he-men hepsinde geen bir kavramdr. Bir baka sylem iseTrkiye'nin "kpr" olma vasfdr. Ekonomik, kltrel,corafi kpr olma zellii Trkiye'nin ulus-lararasstratejik "vazgeilmezliinin" vurgulanmas balamndahayli sk kullanlan bir benzetmedir. Bu-nun yan sraTrkiye'nin komular asndan "zel" corafyasnnvurgulanmas, dman komularn orta-snda bulunmas

bir ana temadr. Trkiye'nin Msl-

man kimliinin Bat tarafndan istenmemesi, Hristiyankulub veya hal seferleri klieleri yine ska bavuru-lan benzetmelerdir. AB ilikileri balamnda "zaten bizialmayacaklar" slogan da mtemadiyen kulanlr. D

politika yorumlarnda en ok kullanlan kavram-lardan birisi de "denge politikasdr". Denge politika-s yinemevcudu muhafazaya ynelik savunmac bir d

politika davran ve amacdr. Bu balamda deiendengeler, yeni dengelerin ne gsterecei, yorumlarda ge-nellikle bavurulan kalplardr.Souk Sava sonras Trk d politikasnn varsa-ymlarnn Trkiye'nin birincil neme sahip d siyasetkonularnda (Kbrs, Ege, AB) hl nemli lde So-uk Sava varsaymlaryla ayn olduunu sylemek pekyanl olmaz. Bunda Souk Sava tehditlerinin ve-ya

benzer yeni tehditlerin halen blgede srd an-layetkilidir. Ksaca uluslararas ilikilerde Realistyaklamn varsaymlarnn ounun Trk d

politikasn tasarlayan ve uy-gulayanlarnyaklamlarnda egemen ol-duunu grmekteyiz. Bu

yaklamn yan-smalar u ekildezetlenebilir:

atmac bir uluslararas ortamda esasolan lkelerin karlarnn gzetilme-si vearttrlmasdr. kar tanm genel-de"gvenlik" karlar olarak alglanr. Bunlarduraan formllerle belirlenir. Deien

uluslararas koullarla yeniden tanmlanmaz.Bilim, evre ve refah dze-yinin art,

uluslararas cemaatin yesi ol-ma, henz "kar"tanmnda arl olan kavramlar haline gelmideildir.

G ve g dengeleri caydrclk balamndakullanlr. Gten kast daha ok askeri ve ekonomikgtr. "Yumuak g" (softpover) denilen ve bir l-kenin karlar dorultusunda evresine yeni sreleryaratarak ekil verebilmesi Trk d politikasnn "g"tanmnda henz yerini alamamtr.

D politika analizlerinde bir baka varsaym ised lkelerle ilikilerde kar tarafn homojen olduu-dur. Bu erevede kar taraf yekpare bir lke veya ku-rum muamelesi grr. Kar tarafn iindeki farkllk-lara gre siyaset yapma geleneinin henz olumasrecinde kald sylenebilir.

Aktif d politikadan anlalan corafi kayg ve ilgialanlarnn eitlenmesi anlammda"ok ynl" d

politikadr. Geleneksel g ile yumuak gc bir ara-dakullanarak devletin deiik siyasi aktrlerlerle ibir-liinden retilen sinerji deildir.

Genel tarz olarak Avrupa d siyaset yapma bi-

imi benimsenmitir. D politika mesele-prensip-tavrlemesi iinde alglanr ve retilir. Amerikan tarz

48 F O R E I G N P O L I C Y

Uluslararas ilikilerde Realist yaklamn varsa-

ymlarnn ounun Trk d politikasn tasarla-

yan ve uygulayanlarn yaklamlarnda egemen

olduunu grmekteyiz.


5/10

DI POLTKA ANALZ RETM VE UYGULAMASINDA

YEN VE GELENEKSEL YAKLAIMLAR

YEN GELENEKSEL

IKAR Toplumsal refahBilgi Teknolojisievre

AskeriEkonomik

IKARINFADE BM

Deiebiliramalar

TavrlarDavalar

GYumuak g(Sreler yaratmave etkileme)

Klasik g (Askeri,ekonomik, nfus)

ULUSLARARAS

I LKLER

Srelerdenoluur

Dengelerletanmlanr

DI SYASETREFLEKS

Pro-aktif Reaktif, Pasif

DEVLET Uluslararas evresinibiimlendirir

Uluslararasevre devletleri etkiler

DI SYASETYAPMA ANLAYII

Ama, sre,eylem

Mesele, prensip,tavr

DI SYASETARALARIw

Tamamlayc diplomasinleyici diplomasiArabuluculukUyumazlk zm

Kriz ynetimiCaydrclkStratejik ittifakDenge siyaseti

AKTF DIPOLTKA

ok ynl dpolitika

Deiik aktrlerleibirliinden doansinerji

OCAK| UBAT 2001 49


6/10


olan ama-sre-eylem lemesi Trkiye'nin d poli-tika retme kltrne pek fazla girememitir.

Genelde uluslararas ilikilerde devletin konu-munun "edilgen" yani d olaylardan etkilenen bir

konum olduu varsaym mevcuttur. Devletin ulusla-raras sistemi karlar dorultusunda etkileme ve de-itirme gc olduu anlay ok hakim deildir.

Dolaysyla d politikann genel slubu savunma-c, statik ve reaktiftir. Pro-aktif d politika retme venleyici diplomasi sreleri henz oluturulmamtr.Bu balamda politika oluturulmas sz konusu oldu-unda akla ilk gelen aralar yine realist anlayn ka-

bullendii caydrclk, stratejik ibirlii, snrl kriz ya-ratma, propaganda gibi yntemlerdir ki, bunlar da

genellikle d politikann milli savunma stratejisi ile

zde saylmasna ve tavrn buna bal olarak olutu-

rulmasna yol aar.

TEK KUTUPLU DNYA VE ABD DIPOLTKASISouk Sava'n bitiminde tek sperg olarak kalanAmerika Birleik Devletleri sonraki dnemde doal ola-rak eitli doktrinlerle gcn korumak, srdrmek vearttrmaya ynelik siyasetler benimsedi. Bunlardan birtanesi de liberal demokrasilerin oalmas, yani dn-yada Amerika'nn benimsedii ekonomik ve siyasi il-keleri paylaan aktrlerin oalmasn tevik etmekoldu. Bunu gerekletirmek amacyla yeni lkelerin bu

kulbe ye olmas ve mevcut yelerin katlmlar-nndevamnn salanmasna ynelik giriimler ABD d politikasnda nem kazand. Bu balamda blgeselatmalarn uzlamac zm veya srdrlebilir bargibi hedefler nemli d politika misyonlar hali-negeldi. nk atma blgesel gvenlie tehdit olu-turduu gibi, demokratik kurumlarn ve kltrn olu-masna da nemli bir engel tekil ediyordu.

ABD Souk Sava sonrasnda uyumazlk zmhedefini benimseyince zellikle Bakan Clinton yne-timi srasnda ciddi bir arabulucu roln de stlendi.

Bosna, Kbrs, Trk-Yunan, srail-Filistin, Kuzey rlan-da, Yunanistan-Makendonya gibi uyumazlklardaAmerika aktif arabuluculuk yapt ve atma zmyntemlerini bir d politika mhendislii erevesin-de

kullanmaya balad. Bu dnemde Trkiye de yeni dpolitika stilinden nasibini alm en nemli d po-litikakonularnda, rnein mia/Kardak krizinde, Kb-rsuyumazlnda, Ege sorununda, Avrupa Birlii ile olansorunlarnda, d politikasn ABD arabuluculu-ueliinde yrtmek durumunda kalmt.Amerika'nn zkaynaklarn blgesel sorunlaradorudan mdahalelerde kullanmasnn i politikada

problem yaratabilmesi ABD'nin blgesel partnerlereduyduu ihtiyac arttrd. Bu balamda rnein ngil-tere zaten var olan iyi ilikilerinin zeri-ne resmen

blgesel partner rolne de so-yundu. Britanya hkmeti

"nc devlet" roln gnll olarak stlendiini baba-kan Tony Blair'in Kasm 1999'da yapt- birkonuma ile dnyaya duyurdu. Bu teebbsWashington'da olumlu kar-land. Oysa burole kendiliinden soyu-nan Avustralya ABDtarafndan ayn s-caklkla karlanmad.Sonuta bugnk uluslararas sistem merkeziABD olan tek kutuplu bir sistem olarakalglanma-ya balad. Bu sistemin devamnABD blgesel devletlerle ibirlii iinde

salamaya alyor. Bu devletler genelde ABD

tarafndan "seilmi"lerden oluuyor. Trkiye de buanlamda ABD'nin doal part-nerlerinden bir tanesi.

TEK KUTUPLU DNYADA TRKYETrkiye asndan Souk Sava sonras uluslararasyap genelden zele doru u parametreleri ortaya -karmaktadr:

Trk d siyaseti Souk Sava sonras ABD mer-kezli tek kutuplu yapnn iinde uygulama alan bul-maktadr.

Trkiye ABD gznde doal blgesel partnerdir,Blgenin gvenlii iin Trkiye'nin bar ve istikrar ak-tif olarak salamas beklentisi vardr.

Arabulucu eliinde diplomasi Trk d politika-snda arl her geen gn daha da artan bir yapdr.Arabuluculuk en geni tanm ile nc aktrlerin uz-lamazlklara barl mdahalesidir. Bu balamdaTrkiye Kbrs, Yunanistan ve AB yelii gibi ounemli d politika konularn ABD'nin veya BM, ABgibi dier kurumlarn arabuluculuu eliinde gtr-mektedir. rnein ABD Trk-Yunan anlamazlnnzmnde her iki taraf eitli platformlarda birara-yagetirmektedir. ki lkenin askeri st dzey yetkili-

50 FOREIGN POLICY

Blgesel olarak Trkiye'nin bulunduu alan hzl

deiim dinamiklerini barndran, ancak Souk

Sava sonras paylamlarn henz bitmedii

karmak bir yapya sahiptir.


7/10

Kbrs politikalarnn deimez ba aktr ...

lerini NATO erevesinde buluturan bir sre olutu-rulmutur. Ayn ekilde ABD tamamlayc diplomasikanallarn kullanarak iki kesimin sivil toplum kuru-lularnn bir araya gelmesini salamaktadr.

Blgesel olarak Trkiye'nin bulunduu alan hz-ldeiim dinamiklerini barndran, ancak Souk Sa-vasonras paylamlarn henz bitmedii karmak bir yapyasahiptir.

Dier bir yapnn sunduu parametreler iindeTrkiye'nin aadaki ilevsel prensipleri benimseme-sigerekir:

D siyasette yeni kavramlar da kullanmak|Trk dpolitikasnn yukarda belirlenen genel yap ierisindeeski ve yeni siyaset yapma aralarn birlikte etkin bir

ekilde kullanmas gerekmektedir. lkenin karlar

dendiinde yeni kar tanmlar yapabilmek, bu kar-larnelde edilmesinde uygulanacak siyesete karar ve-rip eylemegemek lkenin gvenlik evresini yenidenkavramsallatrmak artk kanlmazdr. D politika-yyeni bir eksene kaydrmak yeni risk unsurlar ierir. Dolaysile gei dneminde doabilecek riskleri ber-taraf edecek ve

blgenin siyasi durumu icab ngr-lemeyen tehditlerekar hazr bir ordunun bulundurul-mas da arttr. Buradaordunun grevi savunmac siyasetten uzaklap pro-aktifok boyutlu siyasete ge-menin olas risklerini bertarafetmektir. Bir baka de-yile grnmez krizlere hazr bir orduve bu krizlere gir-meye izin vermeyecek diplomasisrelerinin birlikte varolmas gerekmektedir.

Gnmz koullarnda milli savunma politikas ved politikann ede alglanmas ve uygulanmas

OCAK| UBAT 2001 51


8/10


Trkiye'nin ulusal karlarnn doru deerlendirilebil-mesinin ve tanmlanabilmesinin nn kapatmaktadr.

Toplumsal refah uluslararas kar tanmnda s-tnde ncelikle durulmas gereken bir olgudur. Bu

balamda Kbrs sorunu, AB ilikileri ve Ege konula-rilgin bir tablo ortaya koymaktadr. Trkiye Kbrs'tason yirmi yedi yldr sava yaanmamasn Bar olarakadlandrarak, elde ettii stratejik stnl eliyle de-itirmeye yanamyor. Sadece caydrclk esas zeri-ne kurulmu bu bar Souk Sava sonrasnda ulusla-raras camia tarafndan sorgulanyor. Kbrs'ta mevcutdzenin deiimi Trkiye'nin Avrupa Birlii yeliin-de gerek dorudan gerekse dolayl en nemli sorunla-rndan birisi halini de almtr. Klasik g metaforu iin-de siyaset yapan Trk karar vericileri asndan bukonuda atlan her adm sahip olunan gc kendi eliy-le

geri vermek anlam tamaktadr. Ancak bu gc el-detutmann maliyetine ve karlan kazanca bakld-ndaortaya ilgin bir tablo da kmaktadr.

Statkoda srar yani klasik gl olma durumu"tehlikeli" komunun hergn daha zenginlemesi,Trkiye'nin de ok nemli bir pastadan pay alama-masdemektir. Karar, gerekleme olasl tam kes-tirilemeyen bir Trk-Yunan savan kazanmak iinkorunmaya allan askeri g ile bunun sonucu e-kilen ekonomik, sosyal ve siyasal gszlk arasn-dadr. Bu balamda, "ya olursa" mant zerine

kurulmu bir sava senaryosu icab Kbrs'a atfedilenstratejik nem syleminin doruluu, olasl vegereklik derecesi halen kamuoyu indinde ak deil-dir. Yine ayn ekilde Kbrs'n Dou Akdeniz gven-liindeki nemi konusu u haliyle tamamen spek-latif

bir sylemdir.Strateji ve gvenlik konularnn Silahl Kuvvetle-

rin tekelinden kmas bu nedenle de ok nemlidir.Bugnk konjonktrde iyi strateji bilmek sava ka-zanmaktan ok bar yapmak balamnda nemlidir.Gvenlik hesaplar sonuta baz askeri ve siyasi var-saymlar erevesinde teknik kapasitelerin karlat-rlmas ve olas senaryolarla durum deerlendirmesidemektir. Bu denklemin askeri teknik kapasite ksmobjektif teknik bilgi anlamna gelir ve izilen senar-yolarn geerlilii ve inandrcl asndan oknemlidir. Bu bilgiye en ok kim sahipse senaryola-r,dolays ile siyaseti biimlendirme gc ondadr.Gvenlikle ilgili kararlar klasik anlamda ordunun g-revidir. Ancak bu balamda Trkiye'de sivillerin cid-diekilde ev devlerini yapmaya balamalar da ge-rekmektedir. rnein Dileri Bakanl'nn kendi

bnyesinde gvenlik uzmanlar yetitirmesi gerek-

mektedir. Bu admlar sonuta d politika retimi s-recinde hangi kurumun grnn daha arlkl

olaca ile ilgilidir. Objektif bilgiye sahip olmak hertrden pazarlkta gl olmak anlamna da gelir. Si-lahl Kuvvetler bunun farkna ok nceden vardk-larndan d politika konularn kendi bnyelerinde

almak zere kurumsallamaya gitmiler ve kendikapasitelerini yaratt.

Uluslararas likilerde sorunlara taraf olan lke-lerin veya kurumlarn homojen birer yap iinde ol-mad, pek ok sesi bir arada barndrd bir ger-ektir. Trkiye ok koldan deiik grev glerisreleri oluturmak ve sistematik olarak amacdorultusunda ok boyutlu ilikiler kurmak duru-mundadr. Kar taraftan gelen en u sesi tek anlam-lses olarak almak ve sadece buna ynelik tepki vermekveya politika retmek verimsiz bir d siya-sete denkgelir.

Ama-sre-eylem prensibinin diline hakimiyet | Bu dilehakimiyet hem bu aracn gerektii zaman Tr-kiye'nin d

politikasnda kullanlabilmesi hem de ABD'nin dpolitika davranlarnn doru tercme edilmesi asndannemlidir. kinci noktadan ba-layacak olursak:Pragmatik bir yaklam olan Ama-sre-eylem yapsdaha nce de deindiimiz gibi ABD'nin d siyasetyapma biimini betimleyen s-retir. ABD buyaklamn klasik g aralar ile ye-ni g aralarnatma zm vastalarn duruma gre harmanlamak

sureti ile uygulamaya geirmektedir. Trkiye asndanABD ile ilikilerin optimize edilmesi iin ABD'nin d

politika davran-larnn doru tercmesi arttr. rneinbu dile va-kf olmamak ABD'nin bir lkeye olan ilgisinin"stra-tejik koalisyon" kurmak eklinde yorumlanmasnaneden olabilir. Halbuki ayn olay ABD asndanyapmay dnd arabuluculuk iin gven artt-rcnlem anlam tayabilir. Ayn ekilde, Trkiye asndan

bu konudaki yanl bir gzlem veya yan-l alglamalaryanl siyaset retimine neden olabi-lir. ABD'nin birlkeyi siyasi ve ekonomik alardan desteklemesiABD'nin "yeni blgesel stratejisi" ola-rak tanmlanabilir.Ancak ayn davran bir blge-sel sorunun zlebilmesiiin taraflardan birinin glendirilmesi (empowerment)anlamna da gelebi-lir. Dolays ile yeni davranlarnyeni kavramlarla deifre edilmesi nemlidir.

Bu yetenee kta Avrupa'snn henz sahip oldu-usylenemez. ki dilden de anlayan bir devlet ol-makTrkiye asndan kendi bana bir avantaj ya-ratr.Bu ABD'nin dorudan taraf olduu uyumazlklarnzmnde Trkiye'ye dorudan arabulucu statskazandrr; uzun vadede AB ve ABD arasndangiltere'nin rolne kout bir rol po-

52 FOREIGN POLICY


9/10

tansiyel olarak Trkiye iin de mevcuttur. Kukusuzbyle bir konum da bizatihi bir g kaynadr.

Dier bir konu da ama-sre-eylem yaklam-nngerektii durumlarda Trk d politikasndakullanlabilmesidir. Bu balamda ulusal karlarn statiktavr veya dava biiminde deil, deien ulus-lararaskoullarda ulusal amalar eklinde form-le edilebilmesinem kazanmaktadr. Olaylarn den-geler metaforu iledeil sre metaforu ile deerlendirilmesi; deikenuluslararas dinamikle-re uygun deiken ok boyutluuluslararas politika retilmesi; kar tanmnn iine milligvenliin ya-nsra ulusal yaam kalitesi, evre ve bilgiyedayanan teknolojinin de katlmas; aktif siyasetten ok

boyut-lu siyasetin anlalmas, siyaset yapsna gelenekselglerin yannda nleyici diplomasi, arabuluculuk,

tamamlaya diplomasi gibi yeni siyaset aralarnnkatlmas; ve reaktif d politikadan pro-aktif d

politikaya geilmesi nemli admlardr. Btn bu ereveiinde bakldnda, rnein son zamanlar-da Suriye'ninTrkiye ile iyi ilikiler iine girmesi s-rail'i "dengelemek"amal bir stratejik karar olarak dagrlebilir veya ayn hareket gen bakan Bear'n lkesinindemokratik almlar iinveya srail ile ileridegerekletirilebilecek bir bar iinTrkiye'yi potansiyelarac lke olarak grmesinden de kaynak-lanabilir.

Arabuluculuk eliinde d politikann inceliklerinehakimiyet | Arabulucu eliinde diplomasi aracszdiplomasiye gre deiik ve karmak bir yap ierir.Soruna dorudan taraf olan lkeler arabuluculuk ku-rumunukendi karlarna en uygun ekilde kullan-madurumundadr. Dolays ile arabuluculuk istenipistenmedii, isteniyorsa kimin arabuluculuunun is-tendii, arabulucunun gndemine nasl ve ne yndemdahale edilecei, arabulucunun ne zaman devre-yesokulaca ve hangi tr arabuluculuk rolnn arzulandgibi konularda arabulucuyla izlenmesi gereken siyasetinincelikleri diplomasinin alet anta-sna eklenmelidir.

rnein Kbrs konusunda ABD, Avrupa Birlii,Birlemi Milletler ve ngiltere'nin zel temsilcilerizaman zaman aktif arabuluculua soyunuyor. Trkiye budurumu kendi karlar do-rultusunda

biimlendirmelidir. Bu balamda AB ile Trkiyeuluslararas ilikilerde ayn dili konuan iki kurumdur.Prensip-mesele-tavr esasna dayanan bu tarz karlkluyguland zaman son derece verim-siz kalabilmekte vekrc sonular verebilmektedir. Bu nedenle Trkiye'ninmmkn olduu kadar AB arabuluculuundankanmas gerekir.

Trkiye'nin uluslararas evresini ekillendirme ro-lTrkiye'nin ulusal karlar srdrlebilir bar ve istikrarnolduu bir blge yaps gerektirir. Bu stat-konun devamanlamna gelen negatif bartan farkl bir amatr.Trkiye'nin blgede sorunlarn barl yntemlerle hallive ortak kazanlar arttrarak birlik-te varolma ilkelerinintohumlarn atmas, ve sistema-tik olarak yeermesine destekvermesi gerekir. ABD'nin Souk Sava sonras siyasetininyaps byle bir al-ma gerekli uluslararas altyapyhazrlam ve konjonk-trel bir frsat salamtr. Bu frsattanyararlanmak iin Trkiye uluslararas yapdan doanavantajlarn kul-lanmaldr. Arabuluculuk, sorunlarn

barl halli ve atma zm gibi uzlatrc roller bubalamda kullanlabilir, aralardr. Bu uluslararas davranmo-delleri dorudan Trkiye nin kendi z karlar ile r-

tr.Birinci kar Trkiye nin iinde rahat ettii ulus-

lararas dzenin kurulmas ve devamdr. Uluslarara-snormlarn ve ilkelerin devam bu anlamda nemli-dir.kinci kar ise, enternasyonalist politikalarn Trkiyenin prestijini arttrmasdr. Bu ekilde lke-nin bulunduu

blgede lider konumu pekiir, sper glerle ilikilerindeg sahibi olur. Trk d politi-kasnn bu balamda atlmadmlar mevcuttur. Ko-sova'ya bar koruma gcgnderilmesi, Karadeniz ibirlii ve Kafkas ibirliigiriimleri bu kapsamda an-laml rneklerdir. Bu tr siyasi

davranlar pek ok ko-nuda srdrlebilir. rnein ran veAmerika son on yldr kapal kaplar ardnda ilikilerinidzeltme ara-y iindedirler. Trkiye bu yaknlamada

potansiyel etkinlii olan bir aktrdr. Bunun yan sra,Filistin ile srail arasnda yardmc arabuluculuk (co-mediati-on), srail ile Kuzey Afrika lkeleri arasndaveya Kafkaslarda arabuluculuk Trkiye'nin stlenebilece-i dier olas rollerdir. Bu balamda arabuluculuk ro-lnnierii, dier barl mdahalelerden (hakem-lik,kolaylatrclk, ombudsman) fark, izlenecek srecinzellikleri, yaps, amac, dier arabuluculuk giriimleri ileegdm gibi yeni tanm, kavram ve be-cerilerin

diplomasinin aralar arasna katlmas gerek-mektedir. Buamaca ynelik olarak emekli diplomat-larn vesiyasetilerin "tamamlayc diplomasi" oluturmakhedefiyle kurumlar oluturmalar elzem-dir. Devletingayri resmi diplomasi yrtmek istedi-i durumlarda bukurumlarla ibirlii iinde ek sre-ler oluturulmas dsiyaset retimine esneklik ve yaratclk katar.

Bu yaz doksanlarn sonlarndan bu yana Trk Dpolitikas konusunun Trk kamuoyuna yansd bi-imiile nasl tartld konusunda bir gzlemle ba-lad.Mevcut tartma platformunun yaps ve varsa-

OCAK| UBAT 2001 53


10/10

Yeni Dnya Eski Yaklamlar I-

ymlar konusuna deinildikten sonra d politika retimive uygulamas konularnda yeni ilevsel d po-litikanerileri ile noktaland. Amac Trk d poli-tikasretimine ve tartmalarna tamamlayc bir perspektif

sunmak ve bu perspektifin kavramlarn betimlemekti.Belki bir baka ama da bu yeni yak-lamn pratikgeerlilii konusunda bir tartma zem-

ini amakt. Bu balamda bu perspektifin daha detay-landrlmas, geerliliinin koullarnn saptanmas,effaflk, katlm ve kurumsal kapasite sorunlar ile ili-kilendirilmesi, yapsal ve kurumsal art ve kstlarnn

allmas, yeni ABD ynetiminin uluslararas n-celiklerine gre deerlendirilmesi gelecekte ele alnmasgereken konulardr.

Daha Fazla Bilgi in

Souk Sava sonras Trk d politikas iin, Kemal Kirii "New patterns of Turkish Foreign Po-licyBehavior"; idem Balm, Ersin Kalaycolu, Cevat Karda, Gareth Winrow, Feroz Yasmee (der.) Turkey:

Political, Social and Economic Challenges in the 1990's (New York: E.J. Brill, 1995); ule Kut ve Gencerzcan (der.) En Uzun On Yl: Trkiye'nin Ulusal Gvenlik ve D Politika Gndeminde Doksanl Yllar

(stanbul: Boyut Kitaplar, 1998); Faruk Snmezolu (der.) Deien Dnya ve Trkiye (stanbul: BalamYaynlar, 1996) ve yine ayn yazarn Trk D Politikasnn Analizi (stanbul: Der Yaynlar, 1994) adlkitaplara bakabilirsiniz.

Trk -Amerikan ilikileri iin, Morton Abramovvitz Turkey's Transformation and American Policy(New York: The Century Foundation Press, 2000).

Amerikan gvenlik politikas iin, "US Security Policy: Challenges for the 21st Century" iin-de TheMaking of US Foreign Policy (US Foreign Policy Agenda, Electronic Journal of the U.S. Information

Agency, vol. 5, no. 1 March 2000). Makale, http:/usinfo.stat.gov/jour-nals/itps/0300/ijpe/toc.htm adresindenbulunabilir. Amerikan arabulucu rol iin: Amitai Etzi-oni'nin "Mediation as a World Role for the UnitedStates" (Global Issues in Transition, No. 17, 1995). Amerika'nn d politikasnda atma zm

konusunda, "American Perspective on Conflict Resolution" (US Foreign Policy Agenda, Electronic Journalof the US Information Agency, vol. 1, no. 19, December 1996). Makale,http://www.usia.gov/journal/itps/1296.htm adresinden bulunabilir.

Uluslararas ilikilerde devletin rol iin: John M. Hobson'un The State and International Relations(Cambridge: Cambridge University Press, 2000)

ngiltere'nin yeni d politika esaslar ile ilgili Babakan Tony Blair'in, 22 Kasm 1999 Guild-hallLondra'da yapt konuma iin: http://www.fco.gov.uk/news/speecktext.aspt3026

Tamamlayc diplomasi tabiri "second track diplomacy" yerine kullanlmtr. nleyici dip-lomasi"preventive diplomasi"yerine kullanlmtr. Bu konular iin Michael Lund "Preventive Violent Conflicts: AStrategy for Preventive Diplomacy" (Washington D.C. USIP Press) adl a-lmaya baknz.

Arabuluculuk iin, Christopher Moore The Mediation Process (San Fransisco: Jossey-Bass, 1986);Chester A. Crociker, Fen Osler Hampson and Pamel Aall derledii Managing Global Cha-os: Sources ofand Responses to International Conflict (Washington D.C: USIP Press, 1996) iin-de Zartman William veSaadia Touval "International Mediation in the Post Cold War Era"; Ja-cop Bercovitch'in derlediiResolving

International Conflicts: The Theory and Practice of Medi-ation (London: Lynee Rienner 1996) iindeKriesberg Louis "Varieties of Mediating Activities and Mediators in International Relations"; WilliamZartman and Louis Rasmussen derledii Pe-acemaking in International Conflict: Methods and Techniques(Washington D.C: USIP Press, 1997) iinde Bercovitch Jacob'un "Mediation in International Conflict" adlalmalarna bakabilirsiniz.

54 FOREIGN POLICY

Documents

foreign policy yeni dünya eski yaklaşımlar