Foça (izmir) Sivil Mimari Örnekleri ve Restorasyon Y. Mimar ......(Fransız Arkeolog Felix Sartiaux’nun 1913 ve 1920 yılları arasında neredeyse tüm Foça’yı fotoğraflayarak

14

Erkoçoğlu, F. (2000) Gerede’de Osmanlı’dan Kalma Vakıflar ve Tarihi Eserler, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılında Geçmişten Günümüze Gerede, s. 82-101, Gerede.

Faroqhi, S. (1993) Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul

Gerede Belediye Arşivi, T.C Bolu İli Gerede Belediyesi Tarihi Yukarı Hamam Restütisyon ve Örneklendirmeli Karşılaştırma Araştırma Raporu, Haz. Mimar Uğur İlhan ve Mimar Cihan Tutal.

Kastamonu Salnamesi, XVIII, 1312/1894, s. 274-275.

Kaşmer, R. (2000) Gerede’de Dericilik ve Tarihi Seyri, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılında Geçmişten Günümüze Gerede, s. 257-273, Gerede.

Özkaya, Y. (2000) XIX. Yüzyıl Ortalarında Gerede’nin İdari ve Sosyal Durumu, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılında Geçmişten Günümüze Gerede, s. 163-169, Gerede.

Ramsey, W.M. (1960) Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. M. Pektaş), İstanbul.

Şahin, K. (2000) Gerede’nin Demografik Yapısı Üzerine Bazı Gözlemler, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılında Geçmişten Günümüze Gerede, s. 21-23, Gerede.

www.googleearth.com (Erişim tarihi: 25.07.2015).

http://www.gerede.net/Default.aspx?Sayfa=bolumler&BolumNo=002-005-004(Erişim Tarihi: 01.07.2014).

http://www.gerede.bel.tr/tr/genel.asp?islem=incele&LID=17 (Erişim Tarihi: 03.07.2014).

1

Foça (izmir) Sivil Mimari Örnekleri ve Restorasyon Fevzi BOZKIR, Y. Mimar – KTÜ,

[email protected]

Neşe SARIOĞLU BOZKIR, Mimar – İTÜ, [email protected]

Ercüment KUYUMCU, Y. Mimar –Restoratör – DEÜ,

[email protected]

ÖZET

Bu bildiride, 19 YY. sonlarına ve 20 YY. başlarına tarihlenen İzmir’in Foça ilçesindeki sivil mimarlık yapı örneklerinin , tarihi durumları ,fiziksel özellikleri , sosyo ekonomik durumları ele alınıp takdim edilecektir. Sivil mimarlık örneği yapılara ait plan , cephe ,taşıyıcı sistem ,malzeme ve yapım teknikleri ele alınıp incelenecektir.

Foça’da Cumhuriyet dönemi öncesi Türkler ve Rumlar yaşamaktaydı,Türk Müslüman aileler genellikle kale içi mevkiinde ,Rumlar ise diğer alanlarda yerleşik durumdaydı. Türkler ve Rumlar benzer stillerde evler yaptırmaktaydı. Yapılar iç mekan farklılıkları ve giriş kapısı üzerindeki haç veya hilal simgeleriyle ayrılırlardı.

Cumhuriyet döneminde mübadele sonucu Rumlar kenti terk etmiş ve çoğunluğu Midilli ,Limli, Kavala’dan gelen mübadil Türkler yerleşmiştir. 1952 yılına kadar yörenin askeri yasak bölge olarak ilan edilmesinden dolayı ekonomik yaşam zorlaşır kent göç verir ve boş yapılar harap hale gelir.Yasak kalkmasıyla 70’li yıllardan itibaren yeni yapı inşası hız kazanır. Yerleşim alanlarındaki boş duran terk edilmiş yapılar ile kullanılan fakat mal sahiplerinin ekonomik imkansızlıklarından dolayı harabeleşir. Foça kent merkezinin hala koruma amaçlı imar planı bulunmadığından dolayı tescilli yapılar haricinde herhangi bir uygulama yapmak mümkün değildir.

Genellikle halk arasında Taş ev diye tabir edilen yapılarımız çoğunlukla 2 katlı olup ; yığma taş duvarlıdır. Yapı dış duvar köşelerinde uzunca köşe taşları kullanılmıştır. Kapı ve pencere kenarlarında taş söveler kullanılmış olup ; yapıların tamamında bir veya iki sıra taş saçak yapılmıştır. İç bölme duvarlar alt katta hımış , üst katta bağdadi yapılmıştır.

Yapılar malzeme ve cephe özellikleri açısından benzerlik arz etmektedir. Plan tipi açısından 6 adet farklı plan tipi bulunmaktadır. Kent merkezindeki evler genelde iki katlı olup ; bahçelerinde genellikle tek katlı taş müştemilat yapısı bulunmaktadır. Foça antik çağda 12 İyon kentinden biri olması açısından da önemlidir. Bazı biçim ve formlarda antik dönemden izler taşımaktadır. Sıradan Taş evler klasikleşmiş üsluplarının bütün özelliklerini çok belirgin şekilde yansıtmaktadır. Yapı ve cephe elemanları standart biçim ve formlarda anonim bir üslup geliştirmiştir.

Foça’da ekip olarak yaptığımız Restorasyon proje ve uygulamalarında oldukça sade yapılı ve geçmişi geleceğe taşıyacak bu eserlere uygun işlevler kazandırılarak onların uzun yıllar varlıklarını sürdürülebilmesi sağlanabilir.

445

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

2

Girişİzmir Foça’da 19. yy sonlarında gerçekleştirilmiş sivil mimarlık örnekleri olarak kabul edilebilecek çeşitli 2. grup yapıların plan ve cephe özellikleri, taşıyıcı sistemleri ve malzemeleri ile bu bölgeye ait yapım teknikleri ve yöntemleri ele alınarak; röleve,restitüsyon ve restorasyon projeleri tarafımızca hazırlanmış, ilgili izinler alınarak uygulamaları da tarafımızca yapılmıştır. Bu bildiride tarafımızca yapılan bu çalışmalar hakkında bilgi verilmektedir.

Bildiri kapsamında ayrıca, yöredeki mevcut mimari mirasın ne olduğunun ve zaman içerisinde uğradığı değişim sürecinin ele alınması da hedeflenmektedir. Bahsi geçen yapılardaki mimari özelliklerin incelenmesi, yapım tekniği ve sağlamlaştırma yönteminin uygulandığı restorasyon çalışmalarında projelerin hazırlanması ve uygulama aşamalarında müdahalelerin en az düzeyde olması ve yöreye ait geleneksel malzemelerin kullanılması gerekliliklerine verilen önem de vurgulanmaktadır.

Foça’nin Coğrafi Konumuİzmir’e 70 km’lik bir karayolu ile bağlanan Foça, Çandarlı ve İzmir Körfezleri arasında bir yarımada üzerinde kurulmuştur. Doğusunda Menemen, kuzeyinde Çandarlı Körfezi,güneyinde İzmir Körfezi ve batısında da Ege Denizi bulunmaktadır (Resim 1). Karşısındaki İncir, Orak ve Fener adaları Foça’yı doğal liman durumuna getirmektedir (Resim 2).

Şekil 1 Molla Arap Cami minaresi ve konumu

Resim 1. Foça’nın Konumu Resim 2. Doğal Liman Yapısı

Foça, İzmir’in otuz ilçesinden biridir. Daha önce belediye olan Yeni Foça, Bağarası ve Gerenköy ile, Ilıpınar, Yeniköy, Kozbeyli, Kocamehmetler köyleri de Foça’ya bağlanmıştır. Ayrıca Kartera, Sazlıköy ve Sıraköy gibi terkedilmiş yerleşmeler de Foça’ya bağlıdır. Yeni Foça bu yerleşimlerin en büyüğüdür ve Foça ile benzer özellikler taşımaktadır.

Toplam yüzölçümü 228 km2 olan Foça’nın, %50’si ormanlardan, %22’si tarım alanlarından, %9’u meralardan, %5’i yerleşim yerlerinden oluşurken kalan %14’ü ise diğer alanlar olarak sınıflandırılmaktadır.

3

TarihçesiFoça, on İon kentinden biri olarak önemli bir İon yerleşmesi kabul edilmektedir1-2. Foça’nınİ.Ö. VII. yüzyıl ortalarında Teos ve Erythrai’den gelen İonlar tarafından kurulduğu söylenmektedir. Diğer yandan Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın yaptığı kazılar sonucunda kentin ilk sakinlerinin Aioller olduğu ve İ.Ö. 11. yy’da Aioller tarafından kurulduğu sonucuna varılmaktadır3.

Foçalıların Batı Akdeniz’e, Adriyatik denizine ve hatta İspanya’ya kadar giderek İon deniz ticaretinin yayılmasında önemli rol oynadıkları bilinmektedir. Ayrıca başta Fransa Marsilya olmak üzere gittikleri yerlerde koloniler kurdukları da ileri sürülmektedir.4-5

Kent İ.Ö. 560 yılında Kral Kroisos zamanında Lidya Krallığının egemenliği altına girmiştir.İ.Ö. 544 yılında Perslilerin Lidya Krallığını yıkması sonucunda, Persliler tarafından muhasara altına alınarak Pers İmparatorluğunun egemenliğine girmiştir6-7. İ.Ö. 334’te büyük İskender’in Anadolu’ya ayak basarak Pers egemenliğini ortadan kaldırması Foça’da da yeni bir dönem başlatmıştır. Foça, Büyük İskender’in ölümünden sonra, Selekusların daha sonra ise Bergama Krallığının ve Romalıların egemenliğine girmiştir8.

Foça, erken Hıristiyanlık döneminde Bizans İmparatorluğunun piskoposluk merkezi durumunda iken, 11. yy başlarında ise Venedik ticaret kolonisi olarak karşımıza çıkmaktadır.1095 yılında Emir Çaka Bey tarafından alınmış ve sonrasında Saruhan Beyliğine bağlanmıştır. Kent, 1455 yılında Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı toprağı olmuştur9.1867 yılında Foça ve bucağı Yeni Foça birleştirilerek Manisa sancağına bağlanmıştır. 15 Mayıs 1919’dan 11 Eylül 1922 tarihine kadar Yunanlıların egemenliğindedir ve 11 Eylül Foça’nın kurtuluş günü olarak kutlanmaktadır.

Foça (Phokaia) Şehrinin İsmiFokların ülkesi olarak adlandırılan Foça, ismini Yunancada fok balığı anlamına gelen Phokaia’dan almaktadır. Bu nedenle Antik Foça paralarının bir yüzünde fok balığı kabartmasının olduğu görülmektedir.(G.E.Bean 2001) Sayıları az kalmış olsa da, Foça hala, Akdeniz foklarının yaşadığı ve ürediği ender yerler arasındadır.

1 Herodotos 2009, 2A. M. Mansel 1999,3 E.Akurgal 1987, 4E.Akurgal 1987, 5A.M.Mansel 1999, 6 Herodotos 2009/E.Akurgal 1987, 7 A.M.Mansel 1999, 8 G.E.Bean 2001, 9 E.Akurgal 1987

446


2

Girişİzmir Foça’da 19. yy sonlarında gerçekleştirilmiş sivil mimarlık örnekleri olarak kabul edilebilecek çeşitli 2. grup yapıların plan ve cephe özellikleri, taşıyıcı sistemleri ve malzemeleri ile bu bölgeye ait yapım teknikleri ve yöntemleri ele alınarak; röleve,restitüsyon ve restorasyon projeleri tarafımızca hazırlanmış, ilgili izinler alınarak uygulamaları da tarafımızca yapılmıştır. Bu bildiride tarafımızca yapılan bu çalışmalar hakkında bilgi verilmektedir.

Bildiri kapsamında ayrıca, yöredeki mevcut mimari mirasın ne olduğunun ve zaman içerisinde uğradığı değişim sürecinin ele alınması da hedeflenmektedir. Bahsi geçen yapılardaki mimari özelliklerin incelenmesi, yapım tekniği ve sağlamlaştırma yönteminin uygulandığı restorasyon çalışmalarında projelerin hazırlanması ve uygulama aşamalarında müdahalelerin en az düzeyde olması ve yöreye ait geleneksel malzemelerin kullanılması gerekliliklerine verilen önem de vurgulanmaktadır.

Foça’nin Coğrafi Konumuİzmir’e 70 km’lik bir karayolu ile bağlanan Foça, Çandarlı ve İzmir Körfezleri arasında bir yarımada üzerinde kurulmuştur. Doğusunda Menemen, kuzeyinde Çandarlı Körfezi,güneyinde İzmir Körfezi ve batısında da Ege Denizi bulunmaktadır (Resim 1). Karşısındaki İncir, Orak ve Fener adaları Foça’yı doğal liman durumuna getirmektedir (Resim 2).

Şekil 1 Molla Arap Cami minaresi ve konumu

Resim 1. Foça’nın Konumu Resim 2. Doğal Liman Yapısı

Foça, İzmir’in otuz ilçesinden biridir. Daha önce belediye olan Yeni Foça, Bağarası ve Gerenköy ile, Ilıpınar, Yeniköy, Kozbeyli, Kocamehmetler köyleri de Foça’ya bağlanmıştır. Ayrıca Kartera, Sazlıköy ve Sıraköy gibi terkedilmiş yerleşmeler de Foça’ya bağlıdır. Yeni Foça bu yerleşimlerin en büyüğüdür ve Foça ile benzer özellikler taşımaktadır.

Toplam yüzölçümü 228 km2 olan Foça’nın, %50’si ormanlardan, %22’si tarım alanlarından, %9’u meralardan, %5’i yerleşim yerlerinden oluşurken kalan %14’ü ise diğer alanlar olarak sınıflandırılmaktadır.

3

TarihçesiFoça, on İon kentinden biri olarak önemli bir İon yerleşmesi kabul edilmektedir1-2. Foça’nınİ.Ö. VII. yüzyıl ortalarında Teos ve Erythrai’den gelen İonlar tarafından kurulduğu söylenmektedir. Diğer yandan Ord. Prof. Dr. Ekrem Akurgal’ın yaptığı kazılar sonucunda kentin ilk sakinlerinin Aioller olduğu ve İ.Ö. 11. yy’da Aioller tarafından kurulduğu sonucuna varılmaktadır3.

Foçalıların Batı Akdeniz’e, Adriyatik denizine ve hatta İspanya’ya kadar giderek İon deniz ticaretinin yayılmasında önemli rol oynadıkları bilinmektedir. Ayrıca başta Fransa Marsilya olmak üzere gittikleri yerlerde koloniler kurdukları da ileri sürülmektedir.4-5

Kent İ.Ö. 560 yılında Kral Kroisos zamanında Lidya Krallığının egemenliği altına girmiştir.İ.Ö. 544 yılında Perslilerin Lidya Krallığını yıkması sonucunda, Persliler tarafından muhasara altına alınarak Pers İmparatorluğunun egemenliğine girmiştir6-7. İ.Ö. 334’te büyük İskender’in Anadolu’ya ayak basarak Pers egemenliğini ortadan kaldırması Foça’da da yeni bir dönem başlatmıştır. Foça, Büyük İskender’in ölümünden sonra, Selekusların daha sonra ise Bergama Krallığının ve Romalıların egemenliğine girmiştir8.

Foça, erken Hıristiyanlık döneminde Bizans İmparatorluğunun piskoposluk merkezi durumunda iken, 11. yy başlarında ise Venedik ticaret kolonisi olarak karşımıza çıkmaktadır.1095 yılında Emir Çaka Bey tarafından alınmış ve sonrasında Saruhan Beyliğine bağlanmıştır. Kent, 1455 yılında Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı toprağı olmuştur9.1867 yılında Foça ve bucağı Yeni Foça birleştirilerek Manisa sancağına bağlanmıştır. 15 Mayıs 1919’dan 11 Eylül 1922 tarihine kadar Yunanlıların egemenliğindedir ve 11 Eylül Foça’nın kurtuluş günü olarak kutlanmaktadır.

Foça (Phokaia) Şehrinin İsmiFokların ülkesi olarak adlandırılan Foça, ismini Yunancada fok balığı anlamına gelen Phokaia’dan almaktadır. Bu nedenle Antik Foça paralarının bir yüzünde fok balığı kabartmasının olduğu görülmektedir.(G.E.Bean 2001) Sayıları az kalmış olsa da, Foça hala, Akdeniz foklarının yaşadığı ve ürediği ender yerler arasındadır.

1 Herodotos 2009, 2A. M. Mansel 1999,3 E.Akurgal 1987, 4E.Akurgal 1987, 5A.M.Mansel 1999, 6 Herodotos 2009/E.Akurgal 1987, 7 A.M.Mansel 1999, 8 G.E.Bean 2001, 9 E.Akurgal 1987

447


4

Nüfus Yapisi, Ekonomi ve Fiziksel ÖzelliklerFoça’da 1876 yılında yapılan sayımda 600’ü Türk ve 400’ü Rum evi olmak üzere toplam 1000 evin olduğu saptanmıştır. 1891’deki nüfus sayımında Foça’nın %71’inin Rumlardan, %25’inin Türklerden ve %4’i diğer etnik kimliklerden oluştuğu görülmektedir.

191O’lar ve 1920’lerde ilçenin ekonomik hayatında bağcılığın, zeytinciliğin ve balıkçılığınönemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Bunun yanında tuz, şap ve taş ticareti diğer önemli ekonomik faaliyetlerdir. Bu tarihlerde Foça’da 20’den fazla değirmen taşı imalathanesi olduğu ve üretilen değirmen taşlarının Avrupa’ya ihraç edildiği de bilinmektedir10.

Nüfus yapısı ve mimariyi ilişkilendirecek olursak, bu yıllarda Rumların ve Türklerin temel olarak tek katlı ve iki katlı olarak sınıflandırılabilecek benzer stillerde evler inşa ettiklerini söyleyebiliriz. (Fransız Arkeolog Felix Sartiaux’nun 1913 ve 1920 yılları arasında neredeyse tüm Foça’yı fotoğraflayarak yapmış olduğu ve Marsilya Müzesi tarafından çıkarılan 2 kitabı Foça yapıları hakkında bize önemli bilgiler aktarmaktadır.)

Cumhuriyet dönemi sonrası ve 1923-1927 yılları arasındaki mübadelede sırasında Limni Adası, Midilli Adası ve Kavala kentinden gelenler Foça’ya yerleştirilmiştir. 1952 yılına kadar bölgenin askeri yasak bölge olması giriş ve çıkışların kontrollü yapılması ekonomiyi olumsuz etkilemiş ve kenti terk edenler hızla artarken boşalan yapılar harap hale gelmiştir.

1970’li yıllarda başlayan turizm amaçlı hareketlenmeler ve yazlık olarak tabir edilen 2. konutların hızla artması, kentin nüfusunun da artmasına sebep olmuştur11. Bu gelişmeler sonucunda arkeolojik değerler, sit alanları ve doğal çevre büyük ölçüde zarar görmüştür.

Günümüze gelindiğinde; mübadele sonucu yerleşenlerin 3. ve 4. kuşaklarına kalan yapıların hissedarlarının çoğaldığı, yapı sahiplerinin fazla olmasından dolayı önceden terk edilmiş olan yapılarla ilgisizlikten dolayı kendi kaderlerine terk edilmiş olduğu yer yer gözlemlenebilmektedir. Buna, yapı sahiplerinin ekonomik imkansızlıkları da eklenince, yapıların önemli ölçüde yok olmaya yüz tuttuğu da anlaşılmaktadır.

Foça’da “Koruma Amaçlı İmar Planı” hala onaylanmadığından dolayı sadece tescilli yapıların restorasyonları yapılabilmektedir. Son 10 yıl içerisinde Foça’ya dışardan gelenler bu tescilli yapıları alarak, restorasyon çalışmalarını yaptırıp Foça’ya yerleşmeye başlamışlardır.

Sivil Yapıların Mimari ÖzellikleriRestore ettiğimiz yapılar çoğunlukla 1870 ve 1920 yılları arasında tarihlenmektedir. Benzerlerine diğer Ege ve Akdeniz sahillerinde rastlanmakta olan bu yapılarda genel olarak Akdeniz mimarisi etkisi hakimdir.

Söz konusu yapılar çoğunlukla 2 katlı olsa da tek katlı olanları da bulunmaktadır. Her iki kat türünün bahçelerinde de müştemilat olarak kullanılan tek katlı yapılar da sıklıkla yer almaktadır.

10 Z.Bilgin 1986, 11 Z.Bilgin 1986

5

Yapılarımızda genelde yığma taş duvarlar, sıvasız dış cepheler ve ahşap malzemeden yapılmış kat döşemeleri ve çatılar gözlemlenmektedir. Zemin kat ara duvarları hımış duvar, üst kat ara duvarları bağdadi duvar şeklinde yapılmıştır. Dış cephede pencere ve kapı kenarlarında taş söveler mevcuttur. Cephede saçak seviyesinde bir ya da daha fazla sıralı taş saçak silmesi bulunmaktadır.

Plan Özellikleri (Plan Tipleri)

Kare Planli Kule EvlerKare planlı kule evler olarak adlandırdığımız bu evler genelde eşit en ve boya sahip bir alana oturmaktadır, 2 ya da 2.5 katlı olan bu binalar, yüksekliği fazla kabul edildiğinden kuleye benzetilerek için ‘’kule ev’’ olarak da tabir edilmektedir12. Bu plandaki evler 2 ya da 2 buçuk katlı olmaktadır.

Kare planlı kule evler, genellikle kırsal alanlarda, bağlarda, bahçelerde ve kentin çeperlerindebulunmaktadır (Resim 3 ve Resim 4). Esas olarak yaz mevsiminde çalışırken konaklama amacıyla yapılmışlardır.

Bu plana sahip yapılarda konumlarından dolayı çoğunlukla yakın çevresinde başka yapı olmayan binalar olduğundan güvenlik sorunu ile başa çıkılması amacıyla zemin katta bir tek giriş kapısı olduğu görülmektedir.

Bu planda:

- Zemin kat, hayvanlar ve eşyalar konulduğundan basıktır.

- Dayama merdivenle 1. kata çıkılır.

- 1. kat ana yaşam katıdır, bu katta ocak ve demir kepengi olan bir ya da iki pencere bulunur.

- Ahşap bir merdivenle çatı arasına çıkılır.

- Çatı arası yatak katıdır. Burada dar bir gömme dolap bulunur.

- Çatı arasında çok sayıda ahşap kepenkli pencere bulunur.

- Ara döşemeler ve dört eğimli çatı ahşaptan yapılmıştır.

- İçeride tuvalet ve banyoya rastlanmaz.

- Yapı yakınında genellikle bir kuyu mevcuttur.

12 A.Arel 1993

448


4

Nüfus Yapisi, Ekonomi ve Fiziksel ÖzelliklerFoça’da 1876 yılında yapılan sayımda 600’ü Türk ve 400’ü Rum evi olmak üzere toplam 1000 evin olduğu saptanmıştır. 1891’deki nüfus sayımında Foça’nın %71’inin Rumlardan, %25’inin Türklerden ve %4’i diğer etnik kimliklerden oluştuğu görülmektedir.

191O’lar ve 1920’lerde ilçenin ekonomik hayatında bağcılığın, zeytinciliğin ve balıkçılığınönemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Bunun yanında tuz, şap ve taş ticareti diğer önemli ekonomik faaliyetlerdir. Bu tarihlerde Foça’da 20’den fazla değirmen taşı imalathanesi olduğu ve üretilen değirmen taşlarının Avrupa’ya ihraç edildiği de bilinmektedir10.

Nüfus yapısı ve mimariyi ilişkilendirecek olursak, bu yıllarda Rumların ve Türklerin temel olarak tek katlı ve iki katlı olarak sınıflandırılabilecek benzer stillerde evler inşa ettiklerini söyleyebiliriz. (Fransız Arkeolog Felix Sartiaux’nun 1913 ve 1920 yılları arasında neredeyse tüm Foça’yı fotoğraflayarak yapmış olduğu ve Marsilya Müzesi tarafından çıkarılan 2 kitabı Foça yapıları hakkında bize önemli bilgiler aktarmaktadır.)

Cumhuriyet dönemi sonrası ve 1923-1927 yılları arasındaki mübadelede sırasında Limni Adası, Midilli Adası ve Kavala kentinden gelenler Foça’ya yerleştirilmiştir. 1952 yılına kadar bölgenin askeri yasak bölge olması giriş ve çıkışların kontrollü yapılması ekonomiyi olumsuz etkilemiş ve kenti terk edenler hızla artarken boşalan yapılar harap hale gelmiştir.

1970’li yıllarda başlayan turizm amaçlı hareketlenmeler ve yazlık olarak tabir edilen 2. konutların hızla artması, kentin nüfusunun da artmasına sebep olmuştur11. Bu gelişmeler sonucunda arkeolojik değerler, sit alanları ve doğal çevre büyük ölçüde zarar görmüştür.

Günümüze gelindiğinde; mübadele sonucu yerleşenlerin 3. ve 4. kuşaklarına kalan yapıların hissedarlarının çoğaldığı, yapı sahiplerinin fazla olmasından dolayı önceden terk edilmiş olan yapılarla ilgisizlikten dolayı kendi kaderlerine terk edilmiş olduğu yer yer gözlemlenebilmektedir. Buna, yapı sahiplerinin ekonomik imkansızlıkları da eklenince, yapıların önemli ölçüde yok olmaya yüz tuttuğu da anlaşılmaktadır.

Foça’da “Koruma Amaçlı İmar Planı” hala onaylanmadığından dolayı sadece tescilli yapıların restorasyonları yapılabilmektedir. Son 10 yıl içerisinde Foça’ya dışardan gelenler bu tescilli yapıları alarak, restorasyon çalışmalarını yaptırıp Foça’ya yerleşmeye başlamışlardır.

Sivil Yapıların Mimari ÖzellikleriRestore ettiğimiz yapılar çoğunlukla 1870 ve 1920 yılları arasında tarihlenmektedir. Benzerlerine diğer Ege ve Akdeniz sahillerinde rastlanmakta olan bu yapılarda genel olarak Akdeniz mimarisi etkisi hakimdir.

Söz konusu yapılar çoğunlukla 2 katlı olsa da tek katlı olanları da bulunmaktadır. Her iki kat türünün bahçelerinde de müştemilat olarak kullanılan tek katlı yapılar da sıklıkla yer almaktadır.

10 Z.Bilgin 1986, 11 Z.Bilgin 1986

5

Yapılarımızda genelde yığma taş duvarlar, sıvasız dış cepheler ve ahşap malzemeden yapılmış kat döşemeleri ve çatılar gözlemlenmektedir. Zemin kat ara duvarları hımış duvar, üst kat ara duvarları bağdadi duvar şeklinde yapılmıştır. Dış cephede pencere ve kapı kenarlarında taş söveler mevcuttur. Cephede saçak seviyesinde bir ya da daha fazla sıralı taş saçak silmesi bulunmaktadır.

Plan Özellikleri (Plan Tipleri)

Kare Planli Kule EvlerKare planlı kule evler olarak adlandırdığımız bu evler genelde eşit en ve boya sahip bir alana oturmaktadır, 2 ya da 2.5 katlı olan bu binalar, yüksekliği fazla kabul edildiğinden kuleye benzetilerek için ‘’kule ev’’ olarak da tabir edilmektedir12. Bu plandaki evler 2 ya da 2 buçuk katlı olmaktadır.

Kare planlı kule evler, genellikle kırsal alanlarda, bağlarda, bahçelerde ve kentin çeperlerindebulunmaktadır (Resim 3 ve Resim 4). Esas olarak yaz mevsiminde çalışırken konaklama amacıyla yapılmışlardır.

Bu plana sahip yapılarda konumlarından dolayı çoğunlukla yakın çevresinde başka yapı olmayan binalar olduğundan güvenlik sorunu ile başa çıkılması amacıyla zemin katta bir tek giriş kapısı olduğu görülmektedir.

Bu planda:

- Zemin kat, hayvanlar ve eşyalar konulduğundan basıktır.

- Dayama merdivenle 1. kata çıkılır.

- 1. kat ana yaşam katıdır, bu katta ocak ve demir kepengi olan bir ya da iki pencere bulunur.

- Ahşap bir merdivenle çatı arasına çıkılır.

- Çatı arası yatak katıdır. Burada dar bir gömme dolap bulunur.

- Çatı arasında çok sayıda ahşap kepenkli pencere bulunur.

- Ara döşemeler ve dört eğimli çatı ahşaptan yapılmıştır.

- İçeride tuvalet ve banyoya rastlanmaz.

- Yapı yakınında genellikle bir kuyu mevcuttur.

12 A.Arel 1993

449


6

Resim 3. Yeni Foça Kırsalı Resim 4. Yeni Koça Kent Çeperi

TEK EVLER Kentin içinde rastlanan bu plan tipinde çoğunlukla ayrık nizam veya 3 cepheli bir kenarı bitişik, genelde 2 kattan oluşan evler yer almaktadır.

- Arkada ve bazen de yanda ve arkada bahçeleri vardır.

- Genellikle ön cepheleri yola sıfır durumdadır.

- Bahçe sonlarında tek katlı depolama amaçlı müştemilat yapıları bulunmaktadır.

- Ana yapılar gösterişli iken müştemilatlar yığma taş duvarlı fakat daha basit yapılardır.

- Aşağıda detayı verilen 216 sokak üzerindeki yapımız incelendiğinde de zemin kat plan şemasında da görülebileceği gibi sokaktan girdiğimizde bir hol ile karşılaşırız.Bu hol arka cepheye kadar uzanmaktadır ve burada arka cepheye çıkan bir kapı mevcuttur.

- Hole bakan ön cephede bir oda içinde genellikle bir ocak bulunur.

- Arka cepheye bakan kısımda da bir oda bulunmaktadır.

- İki oda arasında üst kata çıkan bir ahşap merdiven mevcuttur (Resim 5).

- Üst katta ön cepheye bakan ve birbiri içerisine geçen 2 oda ile ; arka cepheye bakan 2 mekan vardır.

- Bu 2 mekandan birinde bulunan ocak bize buranın mutfak olarak kullanıldığını göstermektedir (Resim 6).

Aşağıda 216 sokak 36 numaralı ev üzerinden bazı detaylara yer verilmektedir:

7

Resim 5. Zemin Kat Planı Resim 6. 1.Kat Planı

(Foça, 216 sok. No:36) (Foça, 216 sok. No:36)

Foça yapılarının dış cepheleri sıva yapılmadan bırakılmıştır. Derzli taş duvar olarak yapılan dış cephe duvarları, kapı, pencere kenarlarına konulan taş söveler ile çatı ve bazen de kat seviyelerindeki taş silmelerle süslenerek zenginleştirilmiştir (Resim 7 ve Resim 8).

Resim 7. Ön cephe Resim 8. Arka cephe


450


6

Resim 3. Yeni Foça Kırsalı Resim 4. Yeni Koça Kent Çeperi

TEK EVLER Kentin içinde rastlanan bu plan tipinde çoğunlukla ayrık nizam veya 3 cepheli bir kenarı bitişik, genelde 2 kattan oluşan evler yer almaktadır.

- Arkada ve bazen de yanda ve arkada bahçeleri vardır.

- Genellikle ön cepheleri yola sıfır durumdadır.

- Bahçe sonlarında tek katlı depolama amaçlı müştemilat yapıları bulunmaktadır.

- Ana yapılar gösterişli iken müştemilatlar yığma taş duvarlı fakat daha basit yapılardır.

- Aşağıda detayı verilen 216 sokak üzerindeki yapımız incelendiğinde de zemin kat plan şemasında da görülebileceği gibi sokaktan girdiğimizde bir hol ile karşılaşırız.Bu hol arka cepheye kadar uzanmaktadır ve burada arka cepheye çıkan bir kapı mevcuttur.

- Hole bakan ön cephede bir oda içinde genellikle bir ocak bulunur.

- Arka cepheye bakan kısımda da bir oda bulunmaktadır.

- İki oda arasında üst kata çıkan bir ahşap merdiven mevcuttur (Resim 5).

- Üst katta ön cepheye bakan ve birbiri içerisine geçen 2 oda ile ; arka cepheye bakan 2 mekan vardır.

- Bu 2 mekandan birinde bulunan ocak bize buranın mutfak olarak kullanıldığını göstermektedir (Resim 6).

Aşağıda 216 sokak 36 numaralı ev üzerinden bazı detaylara yer verilmektedir:

7

Resim 5. Zemin Kat Planı Resim 6. 1.Kat Planı


Foça yapılarının dış cepheleri sıva yapılmadan bırakılmıştır. Derzli taş duvar olarak yapılan dış cephe duvarları, kapı, pencere kenarlarına konulan taş söveler ile çatı ve bazen de kat seviyelerindeki taş silmelerle süslenerek zenginleştirilmiştir (Resim 7 ve Resim 8).

Resim 7. Ön cephe Resim 8. Arka cephe


451


8

Foça yapılarında dış cephe pencerelerinde zemin katlarda saç kepenk, üst katlarda ise ahşap kepenk kullanılmıştır. Giriş kapıları, camlı kuzuluklu ve demir korkuluklu ahşap malzemeden yapılmıştır (Resim 9 ve Resim 10).

Resim 9. Restorasyon Öncesi Resim 10 Restorasyon Sonrası

(Foça ,216 sok. No:38-36 ) (Foça , 216 sok. No:38-36)

Bu plan kapsamında değerlendirilebilecek bir başka yapı da 177 sokaktaki 2 numaralı 2 katlıbinadır:

Yapının dört tarafı açıktır. İki cephesi sokağa diğer iki cephesi kendi bahçesine bakmaktadır. Yapının ana giriş kapısı sokaktan yüksek merdivenle çıkılarak birinci kata açılmaktadır. Tonozlu yüksek bir girişi vardır. Girişteki hol yapımızın ön ve arka cephesi boyunca uzanmaktadır.

Resim 11. Alt Kat Planı Resim 12. Üst Kat Planı

(FOÇA, 177 SOK. NO:2) (FOÇA, 177 SOK. NO:2)

9

Giriş kapısından hole adım attıktan hemen sonra zemin kata inen bir merdiven bulunmaktadır(Resim 11).

1. katta boylu boyunca giden hole bakan iki oda bulunmaktadır.(Resim 12) Zemin kata inen merdivenin karşısında arka cephedeki bahçeye çıkan bir kapı mevcuttur. Zemin katta bir ocağın olması buranın mutfak ve oturma mekanı olarak kullanıldığını göstermektedir. (Resim 11). Bu mekan restorasyonda da aynı şekilde değerlendirilmiştir. Zemin kat oldukça basık durumdadır ve yolların zaman içerisinde yükselmesi zemin katta su problemleri doğurduğundan bu konuda tedbir alınmıştır. Cepheden yüksek merdivenle girilen bu yapı tipimizin plan şemaları aynıdır. Bu yapımızda merdivenin oturduğu yan bahçe duvarı sağır yapılmıştır. Çatımız ön ve arka cephe olmak üzere 2 eğimli yapılmıştır. Kullanılan malzemeler ve cephe özellikleri Foça’daki diğer yapılarla aynıdır.

Bitişik Evler Genellikle ara sokaklarda sıralı ve birbirine bitişik olarak yapılan evlerden oluşan bitişik evler planında yapılar çoğunlukla tek katlı veya basık 2 katlı olmaktadır. Ön cepheleri yola sıfırdır,iki yan cepheleri komşu yapılara bitişiktir ve arka cephede bir miktar bahçeleri vardır. Giriş holü arka cepheye kadar uzanır. Burada tek ev tipindeki gibi bahçeye çıkış kapısı vardır. Bu hole bakan genelde iki veya bazen de üç oda bulunmaktadır13. (Resim 13)

Resim 13. Plan Röleve

(FOÇA , 214 SOK. NO:12)

13 Z.Bilgin 1986

Giriş kapısından hole adım attıktan hemen sonra zemin kata inen bir merdiven bulunmaktadır. (Resim 11).

452


8

Foça yapılarında dış cephe pencerelerinde zemin katlarda saç kepenk, üst katlarda ise ahşap kepenk kullanılmıştır. Giriş kapıları, camlı kuzuluklu ve demir korkuluklu ahşap malzemeden yapılmıştır (Resim 9 ve Resim 10).

Resim 9. Restorasyon Öncesi Resim 10 Restorasyon Sonrası

(Foça ,216 sok. No:38-36 ) (Foça , 216 sok. No:38-36)

Bu plan kapsamında değerlendirilebilecek bir başka yapı da 177 sokaktaki 2 numaralı 2 katlıbinadır:

Yapının dört tarafı açıktır. İki cephesi sokağa diğer iki cephesi kendi bahçesine bakmaktadır. Yapının ana giriş kapısı sokaktan yüksek merdivenle çıkılarak birinci kata açılmaktadır. Tonozlu yüksek bir girişi vardır. Girişteki hol yapımızın ön ve arka cephesi boyunca uzanmaktadır.

Resim 11. Alt Kat Planı Resim 12. Üst Kat Planı


9

Giriş kapısından hole adım attıktan hemen sonra zemin kata inen bir merdiven bulunmaktadır(Resim 11).

1. katta boylu boyunca giden hole bakan iki oda bulunmaktadır.(Resim 12) Zemin kata inen merdivenin karşısında arka cephedeki bahçeye çıkan bir kapı mevcuttur. Zemin katta bir ocağın olması buranın mutfak ve oturma mekanı olarak kullanıldığını göstermektedir. (Resim 11). Bu mekan restorasyonda da aynı şekilde değerlendirilmiştir. Zemin kat oldukça basık durumdadır ve yolların zaman içerisinde yükselmesi zemin katta su problemleri doğurduğundan bu konuda tedbir alınmıştır. Cepheden yüksek merdivenle girilen bu yapı tipimizin plan şemaları aynıdır. Bu yapımızda merdivenin oturduğu yan bahçe duvarı sağır yapılmıştır. Çatımız ön ve arka cephe olmak üzere 2 eğimli yapılmıştır. Kullanılan malzemeler ve cephe özellikleri Foça’daki diğer yapılarla aynıdır.

Bitişik Evler Genellikle ara sokaklarda sıralı ve birbirine bitişik olarak yapılan evlerden oluşan bitişik evler planında yapılar çoğunlukla tek katlı veya basık 2 katlı olmaktadır. Ön cepheleri yola sıfırdır,iki yan cepheleri komşu yapılara bitişiktir ve arka cephede bir miktar bahçeleri vardır. Giriş holü arka cepheye kadar uzanır. Burada tek ev tipindeki gibi bahçeye çıkış kapısı vardır. Bu hole bakan genelde iki veya bazen de üç oda bulunmaktadır13. (Resim 13)

Resim 13. Plan Röleve

(FOÇA , 214 SOK. NO:12)

13 Z.Bilgin 1986

453


10

Resim 14. Restorasyon Öncesi Resim 15. Restorasyon Sonrası

(FOÇA, 214 SOK. NO:12) (FOÇA, 214 SOK.NO:12)

Bitişik evlerin cephe ve malzeme özellikleri tek evler ve kule evlerle aynıdır (dış cephe sıvasız, derzli taş duvar, kapı ve pencerelerde taş söveler, taş saçak silmeleri). Bazı evlerin dış cepheleri kesme taş kaplama yapılmıştır. (Resim 14 ve Resim 15) Çatıları iki eğimli ahşap iskeletli kiremit örtülüdür. (Resim 16 ve Resim 17)



Ticari Seçenekli YapiZeminde çift girişi olan ve girişlerden birinin ticarethane olarak kullanıldığı yapılar bu plana uygun olarak yapılmıştır. Zemin katında ikinci kapıyla girilen kısım genellikle dükkan ve depo benzeri kullanımlara ayrılmıştır. Bu yapılar tek ev ya da bitişik nizam olabilmektedir.

Strüktürel Özellikler (Taşıyıcı Sistem)Foça yapıları yığma taşıyıcı sistemde yapılmıştır. Ancak, günümüzde kullanılmakta olan yığma yapılar ile ilgili yönetmeliklere bazı açılardan uygunluk göstermemekte oldukları anlaşılmaktadır. Örneğin genelde bütün giriş kapıları ve tam karşılarında bulunan bahçe kapıları bina köşelerine yapılmıştır.(Resim 5, Resim 11 ve Resim 12)

Yapıların dış duvarları yığma taş duvar (Foça taşı) olarak zemin katta 55-65 cm. arasında üst katlarda 50 cm. kalınlığında olabilmektedir.

Tüm tiplerde zemin kat ara duvarları ahşap iskeletli, araları taş veya harman tuğlayla doldurulmuş hımış duvar, üst katlar ahşap iskeletli ahşap çıtalı bağdadi duvar şeklindedir. Tek

11

yapı örneklerinde iki kat toplam yüksekliği 6.50 m. – 6.80 m. arasındadır. Bu yapılarda iç mekan yükseklikleri oldukça fazladır.

Kat ahşap döşemesinin ve çatı döşemesinin geldiği noktalarda ahşap hatıl bulunmaktadır. Bu ahşap hatıla kat kirişleri oturtulmuştur. Ahşap hatıllar bizim kılıcına lama tabir ettiğimiz bir sistemle dış duvarlara kilitlenmektedir. (Resim 28)

Ahşap kat kirişlerinin yükleri; taş duvarlara, ara hımış ve bağdadi duvarlara aktarılmaktadır. Kirişler üzerine ahşap yer kaplaması alt kısmına da ahşap tavan kaplaması gelmektedir.

Yapilarda Kullanilan Malzeme ve TekniklerYapıların tümünde yörede bulunan Foça taşı kullanılmıştır. İç yüzeyler sıvanmış ve kireç badanayla boyanmıştır, dış yüzeyler sıvasız bırakılmıştır. Dış cephe kapı pencere kenarlarında taş söveler, çatı saçaklarında da bir ya da birkaç sıra taş saçak silmesi yapılmıştır. Bazı yapıların dış cephelerinde yığma taş duvar üzerine kesme taş kaplama yapılmıştır.(Resim14,15) Taş duvar içinden çıkartılan ocak bacaları da taş malzemeyle yapılmıştır.

Tüm kapı, pencere, tavan, birinci kat zeminleri ve merdiven ahşap malzemeden yapılmıştır. Ancak bu ahşap aksamlar günümüze gelindiğinde büyük ölçüde yok olmuştur. Kalanlar da kırık ve çürümüş durumdadır.

Zemin kat hol tabanları doğal taş kaplamadır. Zemin kat oda tabanları genelde ahşap kaplama şeklindedir, oda altlarında 70-80 cm derinliğinde yapılan bodrum boşluğu bulunmaktadır. Bu boşluğa ön ve arka cepheden yazın havalanma için ufak pencereler açılmıştır. (Resim 18) Bu pencerelerden binanın zeminden havalanması sağlanarak zeminde oluşacak rutubetlenme engellenmiştir. Oda tavan ve duvar kesişim noktalarında alçı tavan süsleri yapılmış bazı yapıların pencere iç kenarlarında alçı çıta süslemeler yer almıştır.

Resim 18. Bodrum Pencereleri

(FOÇA, 214 SOK. NO:12)

454


10


(FOÇA, 214 SOK. NO:12) (FOÇA, 214 SOK.NO:12)

Bitişik evlerin cephe ve malzeme özellikleri tek evler ve kule evlerle aynıdır (dış cephe sıvasız, derzli taş duvar, kapı ve pencerelerde taş söveler, taş saçak silmeleri). Bazı evlerin dış cepheleri kesme taş kaplama yapılmıştır. (Resim 14 ve Resim 15) Çatıları iki eğimli ahşap iskeletli kiremit örtülüdür. (Resim 16 ve Resim 17)



Ticari Seçenekli YapiZeminde çift girişi olan ve girişlerden birinin ticarethane olarak kullanıldığı yapılar bu plana uygun olarak yapılmıştır. Zemin katında ikinci kapıyla girilen kısım genellikle dükkan ve depo benzeri kullanımlara ayrılmıştır. Bu yapılar tek ev ya da bitişik nizam olabilmektedir.

Strüktürel Özellikler (Taşıyıcı Sistem)Foça yapıları yığma taşıyıcı sistemde yapılmıştır. Ancak, günümüzde kullanılmakta olan yığma yapılar ile ilgili yönetmeliklere bazı açılardan uygunluk göstermemekte oldukları anlaşılmaktadır. Örneğin genelde bütün giriş kapıları ve tam karşılarında bulunan bahçe kapıları bina köşelerine yapılmıştır.(Resim 5, Resim 11 ve Resim 12)

Yapıların dış duvarları yığma taş duvar (Foça taşı) olarak zemin katta 55-65 cm. arasında üst katlarda 50 cm. kalınlığında olabilmektedir.

Tüm tiplerde zemin kat ara duvarları ahşap iskeletli, araları taş veya harman tuğlayla doldurulmuş hımış duvar, üst katlar ahşap iskeletli ahşap çıtalı bağdadi duvar şeklindedir. Tek

11

yapı örneklerinde iki kat toplam yüksekliği 6.50 m. – 6.80 m. arasındadır. Bu yapılarda iç mekan yükseklikleri oldukça fazladır.

Kat ahşap döşemesinin ve çatı döşemesinin geldiği noktalarda ahşap hatıl bulunmaktadır. Bu ahşap hatıla kat kirişleri oturtulmuştur. Ahşap hatıllar bizim kılıcına lama tabir ettiğimiz bir sistemle dış duvarlara kilitlenmektedir. (Resim 28)

Ahşap kat kirişlerinin yükleri; taş duvarlara, ara hımış ve bağdadi duvarlara aktarılmaktadır. Kirişler üzerine ahşap yer kaplaması alt kısmına da ahşap tavan kaplaması gelmektedir.

Yapilarda Kullanilan Malzeme ve TekniklerYapıların tümünde yörede bulunan Foça taşı kullanılmıştır. İç yüzeyler sıvanmış ve kireç badanayla boyanmıştır, dış yüzeyler sıvasız bırakılmıştır. Dış cephe kapı pencere kenarlarında taş söveler, çatı saçaklarında da bir ya da birkaç sıra taş saçak silmesi yapılmıştır. Bazı yapıların dış cephelerinde yığma taş duvar üzerine kesme taş kaplama yapılmıştır.(Resim14,15) Taş duvar içinden çıkartılan ocak bacaları da taş malzemeyle yapılmıştır.

Tüm kapı, pencere, tavan, birinci kat zeminleri ve merdiven ahşap malzemeden yapılmıştır. Ancak bu ahşap aksamlar günümüze gelindiğinde büyük ölçüde yok olmuştur. Kalanlar da kırık ve çürümüş durumdadır.

Zemin kat hol tabanları doğal taş kaplamadır. Zemin kat oda tabanları genelde ahşap kaplama şeklindedir, oda altlarında 70-80 cm derinliğinde yapılan bodrum boşluğu bulunmaktadır. Bu boşluğa ön ve arka cepheden yazın havalanma için ufak pencereler açılmıştır. (Resim 18) Bu pencerelerden binanın zeminden havalanması sağlanarak zeminde oluşacak rutubetlenme engellenmiştir. Oda tavan ve duvar kesişim noktalarında alçı tavan süsleri yapılmış bazı yapıların pencere iç kenarlarında alçı çıta süslemeler yer almıştır.

Resim 18. Bodrum Pencereleri

(FOÇA, 214 SOK. NO:12)

455


12

Ön veya Arka Cephe 2. Kat Açık Balkonlu YapılarFoça yapılarının bir kısmında balkon bulunmaktadır. Demir konsollar üzerine yapılmış dövme ya da dökme demir korkuluklu doğal taş mermer tabanlı 1.25 X 2.00 m. boyutunda balkonlararastlanmaktadır. (Resim 19)

Resim 19. Arka Cephe Balkonu Restorasyon

(FOÇA , 216 SOK.NO:38)

Ön Cephe 2. Kat Ahşap Cumbalı Yapılar

Resim 20. Felix Sartiaux/Kitap 1 1913 yılı

Arkeolog Felix Sartiaux’in 1913 -1920 yıllarında yaptığı çalışmalarda görünen bu yapılardan günümüze yoktur.

13

Ön ve Arka Cephesinde Hiçbir Çıkması Bulunmayan Taş Yapılar


Foça’ da günümüze kalan yapıların büyük çoğunluğu bu tip yapılardır. Yukarıda bahsi geçen tek evler, kule evler, bitişik evler bu şekilde inşa edilmişlerdir.

Altı Taş Üstü Bağdadi ve Sıvalı Kapalı Konsollu Yapılar


Resmin sağ tarafında görünen bu tip yapılardan günümüze birkaç tane kalmıştır.

456


12

Ön veya Arka Cephe 2. Kat Açık Balkonlu YapılarFoça yapılarının bir kısmında balkon bulunmaktadır. Demir konsollar üzerine yapılmış dövme ya da dökme demir korkuluklu doğal taş mermer tabanlı 1.25 X 2.00 m. boyutunda balkonlararastlanmaktadır. (Resim 19)

Resim 19. Arka Cephe Balkonu Restorasyon

(FOÇA , 216 SOK.NO:38)

Ön Cephe 2. Kat Ahşap Cumbalı Yapılar


Arkeolog Felix Sartiaux’in 1913 -1920 yıllarında yaptığı çalışmalarda görünen bu yapılardan günümüze yoktur.

13

Ön ve Arka Cephesinde Hiçbir Çıkması Bulunmayan Taş Yapılar


Foça’ da günümüze kalan yapıların büyük çoğunluğu bu tip yapılardır. Yukarıda bahsi geçen tek evler, kule evler, bitişik evler bu şekilde inşa edilmişlerdir.

Altı Taş Üstü Bağdadi ve Sıvalı Kapalı Konsollu Yapılar


Resmin sağ tarafında görünen bu tip yapılardan günümüze birkaç tane kalmıştır.

457


14

Altı Taş Üstü Bağdadi Sıvalı Çıkmasız Yapılar


Resim 23’de ortada bulunan yapı bu tipe örnektir . Ancak bu tip yapılardan da çok az sayıda örnek günümüze ulaşmıştır.

Ön Cephe 2. Kat Taş Çıkmalı Kesme Taş Cepheli Yapılar (Ağalar Konağı)Foça , Atatürk Mahallesi 48 ada 5, 6, 11 parseller üzerine yapılmış Ağalar Konağı olarak anılan yapı bahsedilen başlıklar altında incelenebilecek en iyi örneklerden biridir. (Resim 24ve Resim 25)

Resim 24. Ağalar Konağı Resim 25. Ağalar Konağı

15

Foça yapılarının çatı saçakları önemlidir , üstü bağdadi yapıların tamamında geniş Türk tipi saçak vardır.(Resim 26 ve Resim 27) Diğer yapılarda silme taş saçaklar görülür.

Resim 26. Felix Sartiaux/Kitap 2 Resim 26. Felix Sartiaux/Kitap 2

Yapilarin Bozulma Nedenleri Yöredeki yapıların bozulma nedenlerini kısaca şöyle özetleyebiliriz:

Kule evlerin yapıldığı döneme uygun bir işlevi kalmadığından ve genelde kırsal bölgelerde münferit yapılar olduğundan bu yapılara günümüzde sahip çıkan bulunmamaktadır.

Yapılardaki miras yoluyla oluşan çoklu mülkiyet (yapıların mülkiyetlerinin mübadillerin 3. hatta 4. kuşaklarına kalması) yine bu yapıların neredeyse sahipsiz kalmasına neden olmuştur.

Mülk sahiplerinin ekonomik yetersizlikleri (yapılar çok yıprandığından restorasyon maliyetlerinin yüksek olması) restorasyon yapılmasında önemli bir engel oluşturmaktadır.

Yapılan hibe ve desteklerin düşük olması restorasyon çalışmalarının finansmanını zorlaştırmaktadır.

Eski Foça’nın büyük bölümünün antik kent üzerinde bulunması ve zemine müdahale edilememesi nedenleriyle restorasyon çalışmaları zorlukla yürütülebilmektedir.

Koruma Amaçlı İmar Planının günümüzde hala hazırlanmamış olması belirsizlik yaratmaktadır.

Yapıların günümüz plan ve konfor şartlarına uygun olmaması nedeniyle terk edilmesi ve içinde yaşanmaması önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapı içerisinde

458


14

Altı Taş Üstü Bağdadi Sıvalı Çıkmasız Yapılar


Resim 23’de ortada bulunan yapı bu tipe örnektir . Ancak bu tip yapılardan da çok az sayıda örnek günümüze ulaşmıştır.

Ön Cephe 2. Kat Taş Çıkmalı Kesme Taş Cepheli Yapılar (Ağalar Konağı)Foça , Atatürk Mahallesi 48 ada 5, 6, 11 parseller üzerine yapılmış Ağalar Konağı olarak anılan yapı bahsedilen başlıklar altında incelenebilecek en iyi örneklerden biridir. (Resim 24ve Resim 25)

Resim 24. Ağalar Konağı Resim 25. Ağalar Konağı

15

Foça yapılarının çatı saçakları önemlidir , üstü bağdadi yapıların tamamında geniş Türk tipi saçak vardır.(Resim 26 ve Resim 27) Diğer yapılarda silme taş saçaklar görülür.

Resim 26. Felix Sartiaux/Kitap 2 Resim 26. Felix Sartiaux/Kitap 2

Yapilarin Bozulma Nedenleri Yöredeki yapıların bozulma nedenlerini kısaca şöyle özetleyebiliriz:

Kule evlerin yapıldığı döneme uygun bir işlevi kalmadığından ve genelde kırsal bölgelerde münferit yapılar olduğundan bu yapılara günümüzde sahip çıkan bulunmamaktadır.

Yapılardaki miras yoluyla oluşan çoklu mülkiyet (yapıların mülkiyetlerinin mübadillerin 3. hatta 4. kuşaklarına kalması) yine bu yapıların neredeyse sahipsiz kalmasına neden olmuştur.

Mülk sahiplerinin ekonomik yetersizlikleri (yapılar çok yıprandığından restorasyon maliyetlerinin yüksek olması) restorasyon yapılmasında önemli bir engel oluşturmaktadır.

Yapılan hibe ve desteklerin düşük olması restorasyon çalışmalarının finansmanını zorlaştırmaktadır.

Eski Foça’nın büyük bölümünün antik kent üzerinde bulunması ve zemine müdahale edilememesi nedenleriyle restorasyon çalışmaları zorlukla yürütülebilmektedir.

Koruma Amaçlı İmar Planının günümüzde hala hazırlanmamış olması belirsizlik yaratmaktadır.

Yapıların günümüz plan ve konfor şartlarına uygun olmaması nedeniyle terk edilmesi ve içinde yaşanmaması önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapı içerisinde

459


16

banyo ve wc bulunmaması, yetersiz mutfak koşulları, yani ıslak hacim ve servis mekanlarının günümüz ihtiyaçlarına cevap verememesi önem kazanmaktadır.

Yapisal Bozulma Nedenleri Yapıların derzlerinin üzerinin ve cephelerin çimentolu sıva ile sıvanması bozulmaya

neden olmaktadır. Demir aksamın paslanması sonucu özellikle pencerelerdeki kepenk menteşelerinin

paslanarak genleşmesi taş sövelerin kırılmasına ve kopmasına neden olmuştur. Saç kepenkleri ve bazı demir aksamın hurdacılar tarafından yok edilmesi yapıların

bozulmasının önemli nedenlerinden birini oluşturmuştur. Özgün ahşap kapı ve pencerelerin yeni malzemelerle değiştirilmiş olması, (pvc,

aliminyum, demir doğrama kapı pencere yapılması) bozulma sebeplerindendir.Ayrıca,

Ahşap elemanların çürümesi, Ahşap çatıların çökmesi, Tavanların su alarak bozulması, sehim yapması ve çökmesi, Tavanlar sökülerek yerlerine daha ekonomik malzeme (drolit, sunta malzeme) ile

kaplanması, Zeminlerin üzerinin karo plaka veya seramik türü malzeme ile kaplanması, Günümüz ihtiyaçlarına cevap verecek mekanların eklenmesi,

sayabileceğimiz diğer önemli bozulma nedenleridir.

Restorasyon Uygulamalari

ArındırmaRestorasyonunu yaptığımız yapılarda ilk işlem orijinal olmayan sonradan eklenmiş

betonarme malzemeler, blok tuğla, briket, karo plaka, seramik ve benzeri malzemelerin sökülmesi işlemidir. Bu işlemlere arındırma adı verilmektedir. Ayrıca yapı, iç mekanlarda da sunta, kontrplak vb. orijinal olmayan malzemelerden arındırılarak, aslına uygun malzemelerle değerlendirmektedir.

Temizleme Yapıların dış cephelerindeki taş duvarların üzerlerindeki çimento esaslı sıva tamiratları

mekanik temizleme yöntemi ile spatula yardımı ile itinalı raspa yapılarak taş dokuya zarar vermeden yüzeylerdeki sıva artıkları temizlenmektedir. Daha sonra yüzeydeki kir ve yağlı tabakanın giderilmesi için su ile yıkama yapılmaktadır.

Sağlamlaştirma ve OnarimDerinliği az olan kopmalarda Foça taşının tozu ile yaptığımız karışımla kopmanın

olduğu bölümlerde yapılan uygulama ile tamiratlar yapılmaktadır. Özellikle yapımın zemine yakın bölümlerinde daha büyük boyutlu bozulmuş taşlar çürütülerek çıkarılarak taş dokudaki

17

sağlam yapıya kadar gidilmektedir. Bu bölgede temizlik yapıldıktan sonra Foça taşı ile onarıma devam edilmektedir.

Sağlamlaştırma esnasında genel dokuya uyum sağlamaya dikkat edilmektedir. Tüm cephede sağlamlaştırma işlemi yapıldıktan sonra boşalmış derzlerin yerine mevcut derzimizin karakterine uygun derzleme yapılmaktadır. Restorasyon öncesi tümüyle harap olmuş ve özelliğini kaybetmiş ve onarılamayacak olan bölümler için aynı malzemeden yeni imalatlar yapılmaktadır.

Kapı ve pencerelerdeki söve taşları için de aynı yöntemler kullanılmaktadır. Yerinde mevcut olmayan söve taşları da benzer malzemeler ile tamamlanmaktadır. Derzli taş duvarlarda çok derin olmayan çatlak ve boşlukların onarımında çift komponentli enjeksiyon reçineleri kullanılmaktadır. Çatlaklar temizlenerek, uygun aralıklarla enjeksiyon packerleri çakılarak ve basınçlı enjeksiyon işlemi yapılarak duvarların sağlamlaştırılması gerçekleştirilmektedir.

Döşeme kirişlerinde, iç duvarlardaki ahşap malzemenin sağlamlığı kontrol edildikten sonra değişmesi gereken ahşaplar yenileriyle aynı ölçülerde değiştirilerek uygulanmaktadır.Bu esnada yeni ahşaplar bakteri ve kurtlanmaya karşı koruyucu malzeme ile koruma altına alınmaktadır. Eski kalan ahşap malzemelere de yerinde koruyucu uygulanmaktadır.

İyi korunamamış olan ahşap iskeletli çatılarımızda yer yer çökmeler meydana geldiğinden, bazı çatılar yeni ahşap malzemeyle orijinal formunda yeniden imal edilmektedir.

Bazı yapılarımızın tüm dış beden duvarları haricinde ahşap aksamı kalmamıştır. Bu yapılarda kat döşeme kirişlerinde ve çatının oturacağı ahşap hatıl yerine bu seviyede U 160’lık putrel demir hatıl kullanılarak ve bu putrel demiri kat ve çatı seviyesinde çepeçevre tüm dış duvarlar üzerinde geçirerek uygulama yapılmaktadır. U 160’lık putrelleri dış yüzeye bağlayan kılıcına lama dediğimiz bir sistemle beden duvarlarından da faydalanılmaktadır. Bu sistemin Foça yapılarında kullanıldığı bilinmektedir. (Resim 28)

460


16

banyo ve wc bulunmaması, yetersiz mutfak koşulları, yani ıslak hacim ve servis mekanlarının günümüz ihtiyaçlarına cevap verememesi önem kazanmaktadır.

Yapisal Bozulma Nedenleri Yapıların derzlerinin üzerinin ve cephelerin çimentolu sıva ile sıvanması bozulmaya

neden olmaktadır. Demir aksamın paslanması sonucu özellikle pencerelerdeki kepenk menteşelerinin

paslanarak genleşmesi taş sövelerin kırılmasına ve kopmasına neden olmuştur. Saç kepenkleri ve bazı demir aksamın hurdacılar tarafından yok edilmesi yapıların

bozulmasının önemli nedenlerinden birini oluşturmuştur. Özgün ahşap kapı ve pencerelerin yeni malzemelerle değiştirilmiş olması, (pvc,

aliminyum, demir doğrama kapı pencere yapılması) bozulma sebeplerindendir.Ayrıca,

Ahşap elemanların çürümesi, Ahşap çatıların çökmesi, Tavanların su alarak bozulması, sehim yapması ve çökmesi, Tavanlar sökülerek yerlerine daha ekonomik malzeme (drolit, sunta malzeme) ile

kaplanması, Zeminlerin üzerinin karo plaka veya seramik türü malzeme ile kaplanması, Günümüz ihtiyaçlarına cevap verecek mekanların eklenmesi,

sayabileceğimiz diğer önemli bozulma nedenleridir.

Restorasyon Uygulamalari

ArındırmaRestorasyonunu yaptığımız yapılarda ilk işlem orijinal olmayan sonradan eklenmiş

betonarme malzemeler, blok tuğla, briket, karo plaka, seramik ve benzeri malzemelerin sökülmesi işlemidir. Bu işlemlere arındırma adı verilmektedir. Ayrıca yapı, iç mekanlarda da sunta, kontrplak vb. orijinal olmayan malzemelerden arındırılarak, aslına uygun malzemelerle değerlendirmektedir.

Temizleme Yapıların dış cephelerindeki taş duvarların üzerlerindeki çimento esaslı sıva tamiratları

mekanik temizleme yöntemi ile spatula yardımı ile itinalı raspa yapılarak taş dokuya zarar vermeden yüzeylerdeki sıva artıkları temizlenmektedir. Daha sonra yüzeydeki kir ve yağlı tabakanın giderilmesi için su ile yıkama yapılmaktadır.

Sağlamlaştirma ve OnarimDerinliği az olan kopmalarda Foça taşının tozu ile yaptığımız karışımla kopmanın

olduğu bölümlerde yapılan uygulama ile tamiratlar yapılmaktadır. Özellikle yapımın zemine yakın bölümlerinde daha büyük boyutlu bozulmuş taşlar çürütülerek çıkarılarak taş dokudaki

17

sağlam yapıya kadar gidilmektedir. Bu bölgede temizlik yapıldıktan sonra Foça taşı ile onarıma devam edilmektedir.

Sağlamlaştırma esnasında genel dokuya uyum sağlamaya dikkat edilmektedir. Tüm cephede sağlamlaştırma işlemi yapıldıktan sonra boşalmış derzlerin yerine mevcut derzimizin karakterine uygun derzleme yapılmaktadır. Restorasyon öncesi tümüyle harap olmuş ve özelliğini kaybetmiş ve onarılamayacak olan bölümler için aynı malzemeden yeni imalatlar yapılmaktadır.

Kapı ve pencerelerdeki söve taşları için de aynı yöntemler kullanılmaktadır. Yerinde mevcut olmayan söve taşları da benzer malzemeler ile tamamlanmaktadır. Derzli taş duvarlarda çok derin olmayan çatlak ve boşlukların onarımında çift komponentli enjeksiyon reçineleri kullanılmaktadır. Çatlaklar temizlenerek, uygun aralıklarla enjeksiyon packerleri çakılarak ve basınçlı enjeksiyon işlemi yapılarak duvarların sağlamlaştırılması gerçekleştirilmektedir.

Döşeme kirişlerinde, iç duvarlardaki ahşap malzemenin sağlamlığı kontrol edildikten sonra değişmesi gereken ahşaplar yenileriyle aynı ölçülerde değiştirilerek uygulanmaktadır.Bu esnada yeni ahşaplar bakteri ve kurtlanmaya karşı koruyucu malzeme ile koruma altına alınmaktadır. Eski kalan ahşap malzemelere de yerinde koruyucu uygulanmaktadır.

İyi korunamamış olan ahşap iskeletli çatılarımızda yer yer çökmeler meydana geldiğinden, bazı çatılar yeni ahşap malzemeyle orijinal formunda yeniden imal edilmektedir.

Bazı yapılarımızın tüm dış beden duvarları haricinde ahşap aksamı kalmamıştır. Bu yapılarda kat döşeme kirişlerinde ve çatının oturacağı ahşap hatıl yerine bu seviyede U 160’lık putrel demir hatıl kullanılarak ve bu putrel demiri kat ve çatı seviyesinde çepeçevre tüm dış duvarlar üzerinde geçirerek uygulama yapılmaktadır. U 160’lık putrelleri dış yüzeye bağlayan kılıcına lama dediğimiz bir sistemle beden duvarlarından da faydalanılmaktadır. Bu sistemin Foça yapılarında kullanıldığı bilinmektedir. (Resim 28)

461


18

Resim 28. Foça yapılaında uyguladığımız kılıcına lama

Bu işlem esnasında, L çelik parçalar hazırlanarak 33 cm. arayla U 160’lık putrellere karşılıklı kaynaklayarak montaj yapılmaktadır.(Resim 29) Daha sonra 7/14 cm. ahşap kat kirişleri bu L çeliklere blonlarla montelenmektedir. (Resim 30) Bu şekilde hem döşeme kalınlığımızı azaltmış oluyoruz, hem de daha sağlam yapıda döşemeler elde ediyoruz. 7/14 cm.‘lik ahşap kirişlerin iç yüzlerine çakılan 3x3 cm.’lik çıtaların içerisine ısı ve ses yalıtımı sağlayan malzemeler yerleştirilmektedir.

Resim 29. U160 Putrel ve L Çelikler Resim 30 1/14 Ahşap Kirişler

(FOÇA,171 SOK. NO:20) (FOÇA,171 SOK. NO:20 )

Yapılarımızın büyük çoğunluğu uzun süreler kullanılmadığından özellikle kapı, pencere, kepenk gibi ahşap aksamları tamamen çürümüş, kırılmış ve yok olmuştur. Olanları tamir etmek mümkün olmadığından aslına uygun biçim ve malzeme ile yeniden yapılmaktadırlar.

19

SonuçFoça’da uzun yıllardır gerçekleştirmekte olduğumuz restorasyon çalışmalarından önemli dersler çıkarttık. Bunlardan en önemlilerini şu şekilde listeleyebiliriz:

- Koruma Amaçlı İmar Planının onaylanması, tescilli yapı haricindeki yapılardaki uygunsuz müdahalelerin engellenmesi ve çağdaş gereksinmelerin kente planlı şekilde kazandırılması açısından önemlidir.

- Plansız müdahaleler tarihi dokuya ve yapıya geri dönülemez zararlar vermektedir.

- Restorasyonlarda doğru uygulayıcı, orijinal malzeme ve geleneksel yapım tekniklerine sadık kalınması önem taşımaktadır.

- Yapılan restorasyonlarda geçmişi günümüze taşıyan bu eserlerin tarihi miras olmanın yanında, gelecek nesillerin bize bir emaneti olduğu bilinciyle koruma ve yaşatma amacı gütmeliyiz.

KAYNAKLAR:

HERODOTOS , TARİH , TÜRKİYE İŞ BANKASI YAYINLARI, ŞUBAT 2009(sayfa 81, 88, 89)

(EKREM AKURGAL, ANADOLU UYGARLIKLARI, NET TURSTİK YAYINLAR, 1987(sayfa 364, 365, 366)

GEORGE E. BEAN, ESKİ ÇAĞDA EGE BÖLGESİ, ARİON YAYINLARI, 2001(sayfa 99, 100, 101)

FELIX SARTIAUX, REGARDS PHOCEENS Le TEMOIGNAGE De FELIX SARTIAUX,(kitap 2 tüm görseller)

FELİX SARTIAUX, PHOCEE 1913-1920 De FELIX SARTIAUX, KALLIMAGES, 2012(kitap 1 tüm görseller)

ARİF MÜFİT MANSEL, EGE VE YUNAN TARİHİ, TÜRK TARİH KURUMU, 1999(sayfa 91, 158, 164, 165, 253)

AYDA AREL, FOÇA BAĞ EVLERİ VE KULE EV GELENEĞİ, EGE MİMARLIK 1993/3(sayfa 37, 38)

ZİYAEDDİN BİLGİN, BİLDİRİLER, EGE’DE MİMARLIK SEMPOZYUMU, MART 1986(sayfa 85, 86, 88, 89, 90)

ÇİZİM VE GÖRSELLER: 2004 – 2015 YILLARI ARASI ERCÜMENT KUYUMCU, NEŞE SARIOĞLU BOZKIR, FEVZİ BOZKIR TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALARDAN DERLENMİŞTİR.

462


18

Resim 28. Foça yapılaında uyguladığımız kılıcına lama

Bu işlem esnasında, L çelik parçalar hazırlanarak 33 cm. arayla U 160’lık putrellere karşılıklı kaynaklayarak montaj yapılmaktadır.(Resim 29) Daha sonra 7/14 cm. ahşap kat kirişleri bu L çeliklere blonlarla montelenmektedir. (Resim 30) Bu şekilde hem döşeme kalınlığımızı azaltmış oluyoruz, hem de daha sağlam yapıda döşemeler elde ediyoruz. 7/14 cm.‘lik ahşap kirişlerin iç yüzlerine çakılan 3x3 cm.’lik çıtaların içerisine ısı ve ses yalıtımı sağlayan malzemeler yerleştirilmektedir.

Resim 29. U160 Putrel ve L Çelikler Resim 30 1/14 Ahşap Kirişler

(FOÇA,171 SOK. NO:20) (FOÇA,171 SOK. NO:20 )

Yapılarımızın büyük çoğunluğu uzun süreler kullanılmadığından özellikle kapı, pencere, kepenk gibi ahşap aksamları tamamen çürümüş, kırılmış ve yok olmuştur. Olanları tamir etmek mümkün olmadığından aslına uygun biçim ve malzeme ile yeniden yapılmaktadırlar.

19

SonuçFoça’da uzun yıllardır gerçekleştirmekte olduğumuz restorasyon çalışmalarından önemli dersler çıkarttık. Bunlardan en önemlilerini şu şekilde listeleyebiliriz:

- Koruma Amaçlı İmar Planının onaylanması, tescilli yapı haricindeki yapılardaki uygunsuz müdahalelerin engellenmesi ve çağdaş gereksinmelerin kente planlı şekilde kazandırılması açısından önemlidir.

- Plansız müdahaleler tarihi dokuya ve yapıya geri dönülemez zararlar vermektedir.

- Restorasyonlarda doğru uygulayıcı, orijinal malzeme ve geleneksel yapım tekniklerine sadık kalınması önem taşımaktadır.

- Yapılan restorasyonlarda geçmişi günümüze taşıyan bu eserlerin tarihi miras olmanın yanında, gelecek nesillerin bize bir emaneti olduğu bilinciyle koruma ve yaşatma amacı gütmeliyiz.

KAYNAKLAR:

HERODOTOS , TARİH , TÜRKİYE İŞ BANKASI YAYINLARI, ŞUBAT 2009(sayfa 81, 88, 89)

(EKREM AKURGAL, ANADOLU UYGARLIKLARI, NET TURSTİK YAYINLAR, 1987(sayfa 364, 365, 366)

GEORGE E. BEAN, ESKİ ÇAĞDA EGE BÖLGESİ, ARİON YAYINLARI, 2001(sayfa 99, 100, 101)

FELIX SARTIAUX, REGARDS PHOCEENS Le TEMOIGNAGE De FELIX SARTIAUX,(kitap 2 tüm görseller)

FELİX SARTIAUX, PHOCEE 1913-1920 De FELIX SARTIAUX, KALLIMAGES, 2012(kitap 1 tüm görseller)

ARİF MÜFİT MANSEL, EGE VE YUNAN TARİHİ, TÜRK TARİH KURUMU, 1999(sayfa 91, 158, 164, 165, 253)

AYDA AREL, FOÇA BAĞ EVLERİ VE KULE EV GELENEĞİ, EGE MİMARLIK 1993/3(sayfa 37, 38)

ZİYAEDDİN BİLGİN, BİLDİRİLER, EGE’DE MİMARLIK SEMPOZYUMU, MART 1986(sayfa 85, 86, 88, 89, 90)

ÇİZİM VE GÖRSELLER: 2004 – 2015 YILLARI ARASI ERCÜMENT KUYUMCU, NEŞE SARIOĞLU BOZKIR, FEVZİ BOZKIR TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALARDAN DERLENMİŞTİR.

463


Emir Sultan Türbesi Ve Çevre Yapıları Restorasyonu İle Çevre Düzenlemesi

Y. Mimar Berna Bozkurt, Dr. H. Gökhan Kutlu,İzmir Büyükşehir Belediyesi Tarihsel

Çevre ve Kültür Varlıkları Şube Müdürlüğü, Konak Mah. 848 Sk. N:77-79

Konak/İZMİR

İzmir Büyükşehir Belediyesi Tarihsel Çevre ve Kültür Varlıkları Şube

Müdürlüğü, Konak Mah. 848 Sk. N:77-79Konak/İZMİR

E-posta: [email protected] E-posta: [email protected]

Mimar A. Boygar ÖzlenBoygar Yapı Tasarım Bürosu

[email protected]

Özet

İzmir'in Konak İlçesi'nde, İzmir'in tarihi kent merkezi olarak bilinen, yaklaşık 210 hektar büyüklüğünde Kemeraltı ve Çevresi 2007 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile 5366 sayılı yasa kapsamında yenileme alanı ilan edilmiştir. Yenileme alanı içinde yer alan anıtsal yapılar ve sivil mimari örnekleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi‘nce restore edilerek kamusal kullanımlar ile yaşatılmaktadır. Pazaryeri Mahallesi içinde konumlanan; türbe, hamam, dergah ve aşhanenden oluşan, Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne ait olan ve restorasyon karşılığı İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne kiralanan Emir Sultan Türbesi ve Zaviyesi de bu doğrultuda gerçekleştirilmiş çalışmalardan biridir. Türbe, Aydınoğlu Beyliği Komutanı Seyyid Mükerremedin'e aittir. Türbenin, Seyyid Mükerremedin'in ölüm tarihinden yola çıkılarak, 1340-1350 tarihleri arasında yapıldığı düşünülmektedir. Bina kompleksi, İzmir'deki Türk yerleşkesinin, bu dini merkezin etrafında gelişmesinden dolayı ayrı bir önem arz etmektedir. Kompleks içerisinde, halk arasında saygınlık kazanmış kişilere ait mezarların yer aldığı üç parçalı bir hazire bulunmaktadır. Türbe, dergah, hamam ve aşhanene ilişkin restorasyon çalışmaları tamamlanmış olup, hazirelere yönelik çalışmalar devam etmektedir.Kompleks içerisinde yer alan yapılardan türbe büyük oranda korunmuş, dergâh, hamamve aşhane yapılarının beden duvarlarının bir kısmı ve az sayıda mimari elemanı günümüze ulaşabilmiştir. Bu bildirinin konusunu, bozulma dereceleri farklı farklı birimlerden oluşan Emir Sultan Türbe ve Zaviyesinde, restorasyon kapsamında geliştirilen farklı müdahale biçimleri ile restorasyon sürecinde ortaya çıkan yeni veriler doğrultusunda sürecin nasıl ilerlediği, temel kararların, ilk aşamada geliştirilen müdahale biçimlerinin yeniden yorumlanarak nasıl farklılaştığı, kısaca restorasyon sürecinin bütünü oluşturmaktadır.

Anahtar Sözcükler: İzmir, Konak, Emir Sultan Türbesi, Restorasyon, Yeniden kullanım, Yeniden işlevlendirme

Documents

Foça (izmir) Sivil Mimari Örnekleri ve Restorasyon Y. Mimar ......(Fransız Arkeolog Felix Sartiaux’nun 1913 ve 1920 yılları arasında neredeyse tüm Foça’yı fotoğraflayarak