Fjárfesting og fjármögnun í sjávarútvegi

Málstofa hagfræðisviðs

Mánudaginn 19. Mars 2001

Ólafur Örn Klemensson

Efnistök

• Fjármunamyndun sjávarútvegs 1990-99

• Fastafjármunir sjávarútvegsfyrirtækja 1990-98

• Arðsemi og framleiðni fjármuna

• Skuldir sjávarútvegs og þróun fjármunamyndunar

• Fjármunamyndun og fjármögnun

• Fjármunir, fjárfestingar og fjármögnun skráðra sjávarútvegsfyrirtækja 1995-99

• Samanburður á skráðum fyrirtækjum og sjávarútvegsfyrirtækjum í heild

• Niðurstöður

Af hverju fjárfestingar og fjármögnun sjávarútvegs

• Mikil skuldaaukning á seinustu árum, sérstaklega frá 1995

• Skuldaaukning meiri en fjármunamyndun• Rennur fjármagn úr greininni?• sjá mynd af skuldum

Fjármunamyndun í sjávarútvegi 1990-2000 á föstu verðlagi

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Í m.k

r.

Fiskveiðar Fiskiðnaður Hlutdeild sjávarútvegs í tölvub. Alls

Skuldir og fjármunamyndun

• Mjög lítill stígandi í skuldum fyrri hluta 10 . áratugarins (12% aukning)

• Viðsnúningur 1995

• Mikil hækkun skulda á síðari hluta 10. áratugar (60% aukning)

• Fjármunaeign meiri en skuldir allt til 1997

• Skuldir tæplega fimmtungi hærri en fjármunaeign í lok árs 1999

• Mynd skuldir sjávarútvegs og fjármunaeign

Skuldir sjávarútvegs og fjármunaeign

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

þú

s. k

r.

Fjármunaeign sjávarútvegs Skuldir sjávarútvegs

Fjármunamyndun á föstu verðlagi

• Nærri tvöföldun í fjármunamyndun milli 1990 og 2000

• Leitnilínan áberandi upp á við frá 1995

• Fjármunamyndun í fiskiðnaði mun jafnari milli ára en í fiskveiðum

• Sveiflur milli ára mjög miklar

• Hlutdeild sjávarútvegs í fjárfestingum í tölvutækni metin út frá hlutdeild í VLF

• Mynd 4. Fjármunamyndun í sjávarútvegi á föstu verði

Fjármunamyndun í sjávarútvegi 1990-2000 á föstu verðlagi

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Í m.k

r.

Fiskveiðar Fiskiðnaður Hlutdeild sjávarútvegs í tölvub. Alls

Hlutdeild sjávarútvegs í heildarfjármunamyndun

• Miklar sveiflur-milli 6% og 12% af heildarfjárfjármunamyndun• Ath. hlutdeild sjávarútvegs í VLF dregst stöðugt saman• Að meðaltali er hlutdeild sjávarútvegs í fjámunamyndun

rúmlega 8%• Hlutdeildin að jafnaði mjög stöðug• Enginn munur milli fyrri hluta 10. áratugar og seinni hluta• Að tiltölu við vægi sjávarútvegs í VLF eykst fjármunamyndun í

sjávarútvegi frá 1995• Hlutdeild sjávarútvegs í fjármunaeign fyrirtækja mjög jöfn eða

milli 17-18% árin 1990-99

Hlutdeild sjávarútvegs í heildarfjármunamyndun

0,0%

2,0%

4,0%

6,0%

8,0%

10,0%

12,0%

14,0%

16,0%

18,0%

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 1990-94

1995-2000

1990-2000

Hlutdeild sjávarútv. í heildarfjármunamyndun Hlutdeild sjávarútv. í VLF

Hlutfallsleg skipting fastafjármuna

• Grundvallarbreyting hefur orðið í samsetningu fastafjármuna

• Breytingin verður um 1994-95

• Rekstrarfjármunir (skip, tæki, fasteignir) lækka úr 85% af fastafjármnum 1990 í 70% 1998

• Hlutfall “annarra eigna” (aðalalega aflaheimildir) og áhættufjármuna (aðalalega hlutabréfaeign) hækkar úr 14% 1990 í 29% 1998

• Mun hraðari aukning í “öðrum eignum” eða úr 3% 1990 í 16% 1998

• Hér segir til sín markaðsvæðing sjávarútvegsfyrirtækja, hagræðing og áhrif kvótakerfisins, uppkaup og yfirtökur

• Mynd 5

Hlutfallsleg skipting fastafjármuna sjávarútvegsfyrirtækja

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Áhættufjármunir Aðrar eignir (aflaheimildir) Rekstrarfjármunir

Arðsemi eigna og fjármunaliða

• Virkni eigna og eignaliða til að skapa tekjur hefur hraðminnkað á seinustu árum

• M.ö.o. fjármunir aukast hraðar en tekjur• Hér virðist samsetning fjármuna hafa áhrif• Fleiri þættir koma til, sérstaklega samdráttur í aflaheimildum• Virkni rekstrarfjármuna til að skapa tekjur minnkar minna en virkni

fastafjármuna til tekjumyndunnar• Hjá skráðum sjávarútvegsfyrirtækjum er virkni fjármuna verulega

lakari en hjá sjávarútvegi í heild• Framleiðni fjármuna langt frá því að vera góð og fer minnkandi• Mynd 7

Virkni fjármuna til tekjumyndunar

0,600,700,800,901,001,101,201,30

1,401,501,601,701,801,902,00

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Tekjur/eignir Tekjur/fastafjármunir Tekjur/rekstrarfjármunir

Skuldir og þróun fjármunamyndunar

• Kaflaskil verða 1995-96

• Lántökur lækka um 17 ma. kr. 1990-94 en aukast um 63 ma.kr. frá 1995-2000

• Fjármunamyndun 1990-94 var 32 ma.kr. en 61 ma.kr. 1995-2000

• Skuldir sjávarútvegs rúmlega 170 ma.kr. um seinustu áramót

• Svo virðist sem grundvallarbreyting hafi orðið í fjárfestingahegðun og fjármögnunarstefnu sjávarútvegsins á seinustu 5 árum

• Mynd 8.

Árleg fjármunamyndun og nýtt lánsfé

-15.000

-10.000

-5.000

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

Þú

s.k

r.

Árleg skuldaaukning Fjármunamyndun alls

Fjármunamyndun og fjármögnun

• Fjármunamyndun 1990-2000 var 92 ma.kr.

• 32 ma.kr. 1990-94 en 62 ma.kr. 1995-2000

• Ný lán -17 ma. kr. 1990-94 en +63 ma.kr. 1995-2000

• Gert er ráð fyrir að helmingur framlegðar (hagnaður fyrir afskriftir) fari til fjárfestinga

• Fjármunamyndun og ný lán+1/2 framlegðar haldast nokkurn veginn í hendur 1990-94

• En frá 1995 er þessi fjármögnun fjármunamyndunar u.þ.b. helmingi hærri en fjármunamyndun

Árleg fjármunamyndun og fjármögnun

-5.000

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

35.000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 1990/ 95 1995/ 2000

Fjármunamyndun alls Árleg skuldaukning+1/2 framlegð

Framhald....

• Mismunur á þjóðshagslegri fjármunamyndun og nýjum lánum+innri fjármögnun úr rekstri skýrist af tvennu:

• 1. EF eykst sem hlutfall af heildarfjármagni

• 2. Fjárfestingar í varanlegum veiðiheimildum og áhættufjármunum koma ekki fram í þjóðhagslegri fjármunamyndun þar sem um er að ræða viðskipti innan greinarinnar að mestu leyti

• M.ö.o. hluti af fjármögnun hefur farið í að borga menn út úr greininni gegnum samruna og yfirtöku og til kaupa á varanlegum aflaheimildum

• Þetta er skýr vísbending um hagræðingu og samþjöppun í greininni

Fjárfestingar og fjármögnun skráðra sjávarútvegsfyrirtækja 1995-99

-40.000-35.000-30.000-25.000-20.000-15.000-10.000-5.000

05.000

10.00015.00020.00025.000

1995 1996 1997 1998 1999 95/99

þús.

kr.

Fjárfestingar

Handbært fé frárekstri

Hrein lántaka

Nýtt hlutafé

1/2 hagnaðar fyrirafkskriftir

Fjárfestingahreyfingar skráðra sjávarútvegsfyrirtækja 1995-99

• Bestu heimildirnar um fjárfestingar og fjármögnun í sjávarútvegi eru í ársreikningum skráðra fyrirtækja

• 20 fyrirtæki með um 45% af heildarveltu

• Um 40% brúttófjárfestinga í skip

• Rúmlega 1/3 í áhættufjármuni og veiðiheimildir

• Um fimmtungur í vélar, tæki og búnað

• Skipting fastafjármuna er þ.s.n. sú sama hjá skráðum fyrirtækjum og hjá sjávarútvegsfyrirtækjum í heild

• Aðeins munar í hlutdeild aflaheimilda sem er hærri hjá skráðum fyrirtækjum

Fjárfestingahreyfingar hjá skráðum sjávarútvegsfyrirtækjum 1995-99

-25.000

-20.000

-15.000

-10.000

-5.000

0

5.000

10.000

15.000

20.000

Fiskiskip Fjárfestingar

í aflakvóta

Fasteignir Söluverð se ldra e igna

Í þús. króna

Framhald...

• Ef fjárfestingar í rekstrarfjámunum og óefnilegum eignum eru greindar.....

• Fiskiskip með 45%

• Vélar og tæki með 24%

• Fjárfestingar í aflakvótum 21%

• Fasteignir og aðrar eignir 10%

Skipting fjárfestinga rekstrarfjármuna og óefnislegra eigna hjá skráðum sjávarútvegsfyrirtækjum 1995-99

Vélar og tæki24%

Fasteignir7%

Fjárfestingar í öðrum eignum

3%Fiskiskip

45%

Fjárfestingar í aflakvótum

21%

Skráð sjávarútvegsfyrirtæki

• Þróun í uppbyggingu fastafjármuna er sú sama hjá skráðum sjávarútvegsfyrirtækjum og sjávarútvegi í heild

• Þó má greina hraðari minnkun rekstrarfjármuna hjá skráðum fyrirtækjum

• Greinileg tilhneiging hjá skráðum fyrirtækjum til fjárfestinga í áhættufjármunum á seinustu árum

• Eign í aflaheimildum hefur tvöfaldast á seinustu árum, úr tæplega 10% af fastafjármnum í tæplega fimmtung nú

• Þetta eru merki þess að skráð fyrirtæki eru virkari í hagræðingarferli, uppkaupum og samruna

• Mynd 6.

Hlutfallsleg skipting fastafjármuna sjávarútvegsfyrirtækja 1995-98

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

Rekst.fjárm.öll fyrirtæki

Rekstr.fjárm.skráð fyrirtæki

Áhættufjárm.öll fyrirtæki

Áhættufjárm.skráð fyrirtæki

Aðrar eignir öll fyrirtæki

Aðrar eignir skráð fyrirtæki

%

1995 1996 1997 1998

Fjármögnun fjárfestinga hjá skráðum fyrirtækjum 1995-99

• Um helmingur fjárfestinga er fjármagnaður úr rekstri• Um þriðjungur með nýjum lánum• Um 1/6 með nýju hlutafé• Ath. hversu lítil hlutdeild nýs hlutafjár er a.t.t.t. þeirrar áherslu

sem lögð hefur verið á hagræðingu-stækkun-samruna og yfirtöku• Talsverð fylgni virðist vera milli HAF og fjárfestinga• Að jafnaði fer um 1/2 af HAF til fjármögnunar fjárfestinga• Nýtt hlutafé kemur aðeins inn 1996-97• Árin 1998-99 er fjármögnun nær eingöngu úr rekstri og með

nýjum lánum

Fjármögnun fjárfestinga hjá skráðum sjávarútvegsfyrirtækjum 1995-99

Hrein fjármögnun af nýju hlutafé

16%

Ný lán32%

Fjármögnun úr rekstri52%

Niðurstöður

• Breyting í fjárfestingahegðun og fjármögnun um 1995

• Fjármunamyndun fer vaxandi frá 1995-96

• Skuldir hærri en fjármunaeign frá 1997

• Fjárfestingar í vaxandi mæli í aflaheimildir og áhættufjármuni-sérstaklega hjá skráðum sjávarútvegsfyrirtækjum

• Þetta er hluti af yfirstandandi hagræðingarferli-uppkaupum, samruna og samþjöppun

Framhald....

• Fjármunir fara úr sjávarútvegsgeiranum sem greiðsla fyrir aflaheimildir og hlutafé

• Virkni fjármuna til tekjumyndunar hraðminnkar

• Ath. að 1/2 fjármögnunar er úr rekstri en aðeins þriðjunugur ný lán hjá skáðum fyrirtækjum

• Aðeins 1/6 fjárfestinga er fjármagnaður með nýju hlutafé á seinustu 5 árum, þrátt fyrir stefnumótun um hagræðingu, uppkaup og samruna