í Rúmeníu...Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Rúmeníu júlí 2012 4 I. Kafli: Inngangur, skipulag og fjármögnun Inngangur Opinberar

í Rúmeníu

Félagsleg réttindi þín

Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Rúmeníu

júlí 2012 2

Þær upplýsingar sem fram koma í þessari handbók hafa verið samdar og uppfærðar í

náinni samvinnu við innlenda hliðstæðu Hins Gagnkvæma upplýsingakerfis ESB um

félagslega vernd (Mutual Information System on Social Protection - MISSOC).

Frekari upplýsingar um MISSOC tengslanetið má nálgast hjá:

http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=815

Handbókin er almenn lýsing á almannatryggingakerfum viðkomandi landa. Frekari

upplýsingar fást í öðru efni sem MISSOC hefur gefið út og er allt fáanlegt gegnum

framangreindan tengil. Þér er einnig heimilt að hafa samband við til þess bær yfirvöld

og stofnanir sem taldar eru upp í Viðauka við þessa handbók.

Hvorki framkvæmdastjórn Evrópusambandsins né nokkur fulltrúi á vegum hennar

verður gerður ábyrgur fyrir notkun upplýsinga sem fram koma í riti þessu.

© Evrópusambandið, 2012

Afritun er leyfð sé heimildar getið.



júlí 2012 3

Efnisyfirlit

I. Kafli: Inngangur, skipulag og fjármögnun .......................................................... 4 Inngangur ...................................................................................................... 4 Skipulag félagslegrar verndar ........................................................................... 4 Fjármögnun ................................................................................................... 5

II. Kafli: Heilsugæsla ......................................................................................... 7 Hvenær átt þú rétt á heilsugæslu? .................................................................... 7 Hvaða þættir eru tryggðir? ............................................................................... 7 Hvernig fær maður heilbrigðisþjónustu? ............................................................. 7

III. Kafli: Sjúkrabætur í peningum ....................................................................... 8 Hvenær átt þú rétt á sjúkrabótum í peningum? .................................................. 8 Hvaða þættir eru tryggðir? ............................................................................... 8 Hvernig fást sjúkrabætur í peningum? ............................................................... 9

IV. Kafli: Bætur til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar ..........................10 Hvenær átt þú rétt á bótum til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar? .....10 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................10 Hvernig á að fá mæðrabætur? .........................................................................10

V. Kafli: Örorkubætur ........................................................................................11 Hvenær átt þú rétt á örorkubótum? ..................................................................11 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................11 Hvernig fær maður örorkubætur? ....................................................................12

VI. Kafli: Ellilífeyrir og bætur til aldraðra ..............................................................14 Hvenær átt þú rétt á bótum til aldraðra? ...........................................................14 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................15 Hvernig fást bætur aldraðra? ...........................................................................16

VII. Kafli: Bætur fyrir eftirlifendur .......................................................................17 Hvenær átt þú rétt á bótum fyrir eftirlifendur? ...................................................17 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................18 Hvernig á að fá bætur fyrir eftirlifendur? ...........................................................18

VIII. Kafli: Bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma .......................................20 Hvenær átt þú rétt á bótum vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma? ....................20 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................21 Hvernig fást bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma? .................................21

IX. Kafli: Fjölskyldubætur ..................................................................................23 Hvenær átt þú rétt á fjölskyldubótum? .............................................................23 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................23 Hvernig á að fá fjölskyldubætur? .....................................................................24

X. Kafli: Atvinnuleysi .........................................................................................25 Hvenær átt þú rétt á atvinnuleysisbótum? .........................................................25 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................25 Hvernig á að fá atvinnuleysisbætur? .................................................................26

XI. Kafli: Lágmarksframfærsla ............................................................................27 Hvenær átt þú rétt á bótum vegna lágmarksframfærslu? ....................................27 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................27 Hvernig er hægt að fá bætur vegna lágmarksframfærslu? ...................................27

XII. Kafli: Langtíma umönnun ............................................................................28 Hvenær átt þú rétt á langtíma umönnun? .........................................................28 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................28 Hvernig er langtíma umönnun fengin? ..............................................................29

Viðauki: Hagnýt póstföng og vefsíður ..................................................................30


júlí 2012 4

I. Kafli: Inngangur, skipulag og fjármögnun

Inngangur

Opinberar stofnanir, í nánu samráði við einkareknar stofnanir, tryggja félagslega vernd

í Rúmeníu.

Opinberar stofnanir, er fást við félagslega vernd, sinna margvíslegum verkefnum á

vettvangi ríkis og sveitarfélaga.

Á vettvangi ríkisins eru það ráðuneyti eða landsstofnanir sem sjá um vernd fyrir

einstaklinga í tengslum við vanheilsu/heilsu, mæðravernd, örorku, elli, eftirlifendur,

vinnuslys og vinnusjúkdóma, fjölskyldur/börn og atvinnuleysi.

Á vettvangi sveitarfélaga eru það bæjarstjórnir og félagsþjónustur sveitarfélaga sem

sinna þörfum einstaklinga samkvæmt meginreglum um félagslega samstöðu og

félagslega þátttöku.

Lífeyrisfélögin eru helstu einkareknu stofnanirnar sem fást við félagslega vernd. Þau

eru nýjar stofnanir sem hófu starfsemi sína fyrir skömmu síðan og bera ábyrgð á

greiðslum lífeyris vegna örorku, elli og til eftirlifenda. Einkareknar félagsþjónustur hafa

hins vegar það hlutverk að sinna að mestu leyti þörfum einstaklingsins fyrir

langtímaumönnun.

Skipulag félagslegrar verndar

Stjórnsýsla ríkisins

Ráðuneyti atvinnumála, fjölskyldu og félaglegrar verndar (Muncii, Familiei si Protecţiei

Sociale) innleiðir stefnu ríkisstjórnarinnar í atvinnu- og fjölskyldumálum, og á sviði

jafnréttis og félagslegrar verndar.

Heilbrigðisráðuneytið (Ministerul Sănătăţii) mótar stefnu og átaksverkefni á sviði

heilbrigðismála samkvæmt áætlun ríkisstjórnarinnar. Það samræmir og stýrir

innleiðingu stefnu og átaksverkefnum á sviði heilbrigðismála í landinu öllu, í héruðum

og sveitarfélögum.

Heilbrigðisráðuneytið ber ábyrgð á umbótaferlinu á sviði heilbrigðismála; það

skipuleggur, samræmir og leiðbeinir í aðgerðum sem tryggja eiga heilbrigði

landsmanna, sinnir forvörnum og berst gegn háttum, sem skaða heilsu.

Landvarnarráðuneytið (Ministerul Apărării Naţionale), stjórnsýslu- og

innanríkisráðuneytið (Ministerul Administraţiei si Internelor) og rúmenska

leyniþjónustan (Serviciul Român de Informaţii) hafa umsjón með vinnuslysum og

vinnusjúkdómum, sjúkradagpeningum, bótum til feðra og mæðra og fjölskyldubótum,

hvað varðar starfsfólk er vinnur við landvarnir, almannaöryggi og þjóðaröryggi, sjálf

og gegnum lífeyrisfélög og lífeyriskerfi hins opinbera.

Almannalífeyrisstofnun ríkisins (Casa Naţională de Pensii Publice) er sjálfstæð, opinber

stofnun. Hún stjórnar opinbera lífeyriskerfinu og umsýslukerfinu vegna vinnuslysa og

vinnusjúkdóma.


júlí 2012 5

Vinnumálastofnun ríkisins (Agentia Naţională pentru Ocuparea Forţei de Muncă) er

sjálfstæð opinber stofnun, sem stjórnar atvinnuleysistryggingakerfi landsins.

Heilsutryggingastofnun ríkisins (Casa Naţională de Asigurări de Sănătate) er sjálfstæð

opinber stofnun sem stjórnar heilsutryggingakerfinu. Heilbrigðisráðuneyti landsins

samræmir starf hennar.

Stjórnsýsla sveitarfélaga

Bæjarstjórnaryfirvöld og félags- og barnaverndarþjónustur sveitarfélaga bera ábyrgð á

félagslegri aðstoð. Félags- og barnaverndarþjónustur sveitarfélaga heyra undir

sveitastjórnir.

Einkaaðilar

Tryggingastofnun lögfræðinga (Casa de Asigurări a Avocaţilor) stýrir sérstöku og

sjálfstæðu lífeyris- og almannatryggingakerfi fyrir lögfræðinga.

Lífeyrissjóðir (societăţi de pensii) stýra lífeyrissjóðum innan einkarekna lífeyriskerfisins

(önnur stoð) og valkvæma lífeyriskerfisins (þriðja stoð).

Einkareknu félagsþjónusturnar eru til dæmis dagheimili, dvalarheimili o.s.frv.

Fjármögnun

Félagsleg aðstoð er fjármögnuð með félagslegum framlögum, útgjöldum sveitarfélaga

og ríkisútgjöldum.

Bæði fjölskyldubætur og félagsleg aðstoð eru fjármagnaðar með skattfé. Aðrar bætur

eru aðallega fjármagnaðar sem hér segir.

Aldraðir, eftirlifendur og örorka

Launþegi:

Fyrsta stoð: 10,50% (þar með talið 3,5% framlag til annarrar stoðar). Þak er á

reiknigrunninum sem er fimmfaldar áætlaðar heildartekjur, á hverja tekjuveitu.

Önnur stoð: 3,5% er dregið af framlagi fyrstu stoðar. Framlagið til annarrar stoðar er

aukið um 0,5% árlega uns það nær 6%. Þak er á reiknigrunninum sem er fimmfaldar

áætlaðar heildartekjur, á hverja tekjuveitu.

Vinnuveitandi:

Fyrsta stoð: Framlagið er breytilegt eftir vinnuaðstæðum: 20,80% fyrir venjulegar

vinnuaðstæður, 25,80% fyrir erfiðar vinnuaðstæður og 30,80% fyrir sérstakar

vinnuaðstæður. Þak er á reiknigrunninum sem er fimmfaldar áætlaðar heildartekjur,

margfaldaðar með meðalfjölda launþega.

Önnur stoð: Vinnuveitandi þarf ekki að leggja framlag.

Sjálfstætt starfandi einstaklingar:

Fyrsta stoð: 31,30% (að inniföldu 3,5% framlagi til annarrar stoðar).. Lágmark er á

reiknigrunninum sem er 35% af áætluðum meðal heildartekjum, og hámark sem er

fimmfaldar áætlaðar meðal heildartekjur.

Önnur stoð: 3,5% er dregið af framlagi fyrstu stoðar. Framlagið til annarrar stoðar er

aukið um 0,5% árlega uns það nær 6%. Lágmark er á reiknigrunninum sem er 35% af

áætluðum meðal heildartekjum, og hámark sem er fimmfaldar áætlaðar meðal

heildartekjur.


júlí 2012 6

Sjúkdómar, meðganga og fæðing

Launþegi:

Framlagið fyrir bætur í fríðu er 5,5%. Ekkert framlag er fyrir peningabætur. Ekkert

hámark er á reiknigrunninum.

Vinnuveitandi:

Framlagið er 5,2% fyrir bætur í fríðu og 0,85% fyrir peningabætur. Hvað varðar

framlagið fyrir peningabætur þá samsvarar hámarkið á reiknigrunninum 12 földum

lágmarksheildartekjum fyrir hvern launþega.


Framlagið er 5,5% fyrir bætur í fríðu og 0,85% fyrir peningabætur.

Hvað varðar framlag fyrir bætur í fríðu þá er lágmarkið á reiknigrunninum

lágmarksheildartekjurnar.

Hvað varðar framlagið fyrir peningabætur þá samsvarar hámarkið á reiknigrunninum

12 földum lágmarksheildartekjum.

Lífeyrisþegar:

Framlagið fyrir bætur í fríðu er 5,5%. Ekkert framlag er fyrir peningabætur. Framlagið

fyrir bætur í fríðu má ekki lækka lífeyrinn þannig að hann fari niður fyrir 740 RON (166

evrur).

Atvinnuleysi

Launþegi:

Framlagið er 0,5%. Þak er á reiknigrunninum sem er fimmfaldar áætlaðar

heildartekjur, á hverja tekjuveitu.

Vinnuveitandi:

Framlagið er 0,5%. Ekkert hámark er á reiknigrunninum.


Frjáls trygging. Framlagið er 1%. Lágmark er á reiknigrunninum sem samsvarar

lágmarksheildartekjum og hámark sem er fimmfaldar áætlaðar meðalheildartekjur.

Bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma

Launþegi:

Launþegi þarf ekki að leggja framlag.

Vinnuveitandi:

Framlagið er á milli 0,15% til 0,85% eftir áhættuflokkum. Ekkert hámark er á

reiknigrunninum.


Frjáls trygging. Framlagið er 1%.

Lágmark er á reiknigrunninum sem er 35% af áætluðum meðal heildartekjum, og

hámark sem er fimmfaldar áætlaðar meðal heildartekjur.


júlí 2012 7

II. Kafli: Heilsugæsla

Hvenær átt þú rétt á heilsugæslu?

Allir einstaklingar, sem búsettir eru í Rúmeníu, eru tryggðir af almannatryggingasjóði

landsins, þeirra á meðal erlendir ríkisborgarar sem hafa fasta búsetu í landinu.

Til að eiga rétt á heilbrigðisþjónustu skal tryggði einstaklingurinn og einstaklingar á

framfærslu hans/hennar hafa greitt framlög í að minnsta kosti 6 mánuði á síðustu 12

almanaksmánuðum. Engin skilyrði eiga við um neyðaruppskurði, berkla, eyðni eða

aðra smitsjúkdóma.

Háskólanemar, fólk í herþjónustu og fangar njóta einnig heilbrigðisþjónustu.

Einstaklingar með tímabundna búsetu og starfsfólk sendiráða í Rúmeníu geta fengið

valkvæma sjúkratryggingu.

Hvaða þættir eru tryggðir?

Heilsutryggingin nær til ákveðinna flokka heilbrigðisþjónustu.

Heilbrigðisráðuneytið uppfærir flokkana reglulega (sjá

http://www.ms.ro/documente/401_1079_Nota%20pachet%202.07..doc vegna lista

um flokkana). Grunnheilbrigðisþjónustan í þessum flokkum er ókeypis, en

sjúklingurinn verður að greiða fyrir lyf (göngudeildarmeðferð) og tannlækninga- og

augnlæknisfræðilega þjónustu. Ákveðin lyf eru niðurgreidd fyrir vissa flokka

einstaklinga (aðallega lífeyrisþega).

Vinsamlegast athugið að þess stundina er verið að endurskoða núverandi löggjöf.

Hvernig fær maður heilbrigðisþjónustu?

Sjúkratryggingasjóðir í sveitarfélögum greiða fyrir heilbrigðisþjónustuna, hvort sem

um er að ræða almenna heilbrigðisþjónustu eða þjónustu sérfræðinga,

göngudeildarmeðferð, sjúkrahúsvist, lyf, búnað, endurhæfingu, forvarnarþjónustu,

mæðravernd, flutninga eða aðra þjónustu.

Tryggði einstaklingurinn verður að velja heimilislækni fyrir almenna læknisþjónustu.

Hver tryggður einstaklingur velur sjálfur sinn lækni á eigin grundvelli (nærri heimili

eða vinnu, færri sjúklingar, hæfi, o.s.frv.). Einungis er hægt að fá viðtöl beint við

sérfræðinga á staðbundnum sjúkrastofum, ef það er áríðandi. Í öllum öðrum

neyðartilvikum er það heimilislæknirinn sem gefur út tilvísunina.

http://www.ms.ro/documente/401_1079_Nota%20pachet%202.07..doc


júlí 2012 8

III. Kafli: Sjúkrabætur í peningum

Hvenær átt þú rétt á sjúkrabótum í peningum?

Sjúkrabætur í peningum eru greiddar til launþega, búsettra í Rúmeníu (launþega með

ráðningarsamning; opinberra starfsmanna; dómara; starfsfólks sendiráða og

ræðisskrifstofa; vissra starfsmanna framkvæmdavaldsins, löggjafarvaldsins og

dómsvaldsins; félaga í samvinnufélögum handverksmanna; einstaklinga sem fá

atvinnuleysisbætur; sjálfstætt starfandi einstaklinga).

Sjúkrabætur í peningum vegna tímabundins vanhæfis til vinnu

Þessar bætur eru greiddar í stað launa, sem ekki eru greidd vegna veikinda. Til að

eiga rétt á slíkum bótum þarf tryggði einstaklingurinn að hafa greitt í að minnsta kosti

6 mánuði af síðustu 12 almanaksmánuðum áður en vanhæfið varð.

Engin skilyrði eiga við ef um er að ræða neyðaruppskurð eða berkla, eyðni eða aðra

smitsjúkdóma. Réttindi eru eignfærð á vissum tímabilum, þar á meðal tímabilum

þegar viðkomandi þiggur félagslegar bætur og þegar einstaklingar stunda nám í

háskóla, gegna herþjónustu eða sitja í fangelsi.

Bætur vegna veikindaforvarna og endurhæfingar til vinnu

Þessar bætur eru greiddar til einstaklinga sem gangast undir tímabundna

endurhæfingu með því að starfa í annarri vinnu.

Greiðsla vegna umönnunar barna

Tryggði einstaklingurinn á rétt á að gera hlé á starfi sínu og fá sjúkrabætur ef barn

hans/hennar (til allt að 7 ára aldurs, sem eykst í 18 ár ef barnið er fatlað) verður

veikt.

Lækningabætur

Þessar bætur eru greiddar til einstaklinga sem hafa greitt framlag í að minnsta kosti 1

mánuð á síðustu 12 mánuðum. Engin skilyrði eiga við um ákveðna flokka íbúa ef um

er að ræða neyðaruppskurð eða berkla, eyðni eða aðra smitsjúkdóma.

Ráðuneyti atvinnumála, fjölskyldu og félagslegrar verndar er nú að endurskoða

núverandi úthlutunarkerfi sjúkrabóta. Strangari skilyrði verða sett hvað varðar rétt á

tímabundnum bótum eða eftirlaunum.


Sjúkrabætur í peningum vegna tímabundins vanhæfis til vinnu


júlí 2012 9

Sjúkrabætur í peningum vegna tímabundins vanhæfis til vinnu nema 75% af

meðalmánaðarlaunum hins tryggða/hinnar tryggðu (100% fyrir neyðaruppskurð,

berkla, eyðni eða aðra smitsjúkdóma).

Tryggði einstaklingurinn á rétt á sjúkrabótum allan þann tíma sem hann/hún er frá

vinnu vegna veikinda, í allt að 183 daga á ári fyrir hvern sjúkdóm og má framlengja

þann rétt í sumum tilvikum. Ef um er að ræða berkla og aðra ákveðna sjúkdóma eru

bæturnar greiddar í eitt ár og möguleiki á að framlengja bótatímabilið í 6 mánuði til

viðbótar.

Ef bótaþeginn nær sér ekki eftir þann tíma sem hann/hún á rétt á bótum, getur læknir

lagt til tímabundin eða varanleg starfslok.

Stundum getur læknirinn lagt til að vinnutími sé minnkaður; bótaþeginn á því rétt á

samsvarandi bótum. Þegar þörf er á endurhæfingu getur hinn tryggði/hin tryggða

einnig átt rétt á baðmeðferð.

Bætur vegna veikindaforvarna og endurhæfingar til vinnu

Bæturnar felast í tímabundinni endurhæfingu með því að viðkomandi er settur í annað

starf og peningabótum, sem koma í stað hluta þeirra tekna sem viðkomandi missti

vegna fækkunar vinnustunda. Verðgildi bótanna mega ekki vera meiri en 25% af

meðalmánaðartekjum hins tryggða/hinnar tryggðu síðustu 6 mánuðina áður en

hann/hún varð vanhæf. Bætur eru greiddar að hámarki 90 daga á ári. Bætur sem

nema 75% af meðalmánaðarlaunum hins tryggða/hinnar tryggðu síðustu 6 mánuðina

áður en bótaumsóknin

Greiðsla vegna umönnunar barna

Greiðslurnar nema 85% af meðalmánaðarlaunum hins tryggða/hinnar tryggðu síðustu

6 mánuðina áður en bótaumsóknin var lögð fram. Bæturnar eru greiddar í að hámarki

45 daga á hverju almanaksári (framlengja má þetta að uppfylltum skilyrðum) fyrir

barn sem er yngra en 7 ára; 18 ára ef barnið er fatlað.

Hvernig fást sjúkrabætur í peningum?

Launþeginn verður að upplýsa og sýna vinnuveitanda fram á gögn sem staðfesta

vanhæfi innan 5 vinnudaga eftir að hann/hún varð vanhæf.

Vinnuveitandinn getur ekki ákveðið hvort launþegi sé hæfur til vinnu eða ekki, en ef

vafi leikur á því getur vinnuveitandi beðið lækni um að staðfesta vanhæfið. Útibú

Heilsutryggingarstofnunar ríkisins geta einnig látið fara fram mat á vanhæfi tryggða

einstaklingsins til vinnu, þó hann/hún hafi læknisvottorð sem staðfestir vanhæfið.

Meðaltekjur á mánuði eru jafnar meðaltekjunum síðustu 6 mánaða áður en vanhæfið varð.

Hámarksmánaðartekjur, sem tekið er tillit til við útreikning bóta, eru 12 faldar heildarlágmarks mánaðartekjur. Meðaltekjur á mánuði eru jafnar meðaltekjunum síðustu 6 mánaða áður en vanhæfið varð.

Hámarksmánaðartekjur, sem tekið er tillit til við útreikning bóta, eru 12 faldar heildarlágmarks mánaðartekjur.


júlí 2012 10

IV. Kafli: Bætur til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar

Hvenær átt þú rétt á bótum til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar?

Í Rúmeníu veitir ríkisstjórnin mæðrabætur sem veittar eru móðurinni.eftirfarandi

bætur til mæðra og feðra:

Þessi greiðsla er innt af hendi til rúmenskra ríkisborgara, sem búa í landinu og til

erlendra ríkisborgara, sem hafa misst ríkisborgararétt sinn og búa löglega í Rúmeníu. Í

báðum tilvikum verður foreldrið að búa með barninu, sem greitt er vegna.

Mæðrabætur

Til að eiga rétt á mæðrabótum verður tryggði einstaklingurinn að hafa greitt framlög í

að minnsta kosti 1 mánuð síðustu 12 mánuði.

Áhættutengdar mæðrabætur eru greiddar til þungaðs starfsmanns eða móður í vinnu

til að vernda heilsu hennar eða heilsu barns hennar.


Mæðrabætur

Mæðrabætur eru greiddar í 120 almanaksdaga til móðurinnar, sem tryggð er (63 daga

fyrir fæðingu og 63 daga eftir fæðingu barnsins). Frá janúar 2009 fær móðirin 85% af

meðalmánaðarlaunum sínum síðustu 6 mánuðina allan þann tíma. Upphæðin verður

aldrei lægri en 600 RON (135 evrur) og aldrei hærri en 4.000 RON (899 evrur) á

mánuði. Hámarksmánaðartekjur, sem tekið er tillit til við útreikning bóta, eru 12 faldar

heildarlágmarks mánaðartekjur. Bæturnar eru greiddar þó að barn sé andvana fætt.

Bæturnar eru greiddar úr almannatryggingasjóðnum.

Áhættutengdar mæðrabætur

Greidd eru 75% af meðalmánaðartekjum hins tryggða/hinnar tryggðu í allt að 120

daga.

Hvernig á að fá mæðrabætur?

Mæðrabætur eru greiddar með reglubundnum hætti. Vinnuveitandi sér um greiðslu

þeirra.


júlí 2012 11

V. Kafli: Örorkubætur

Hvenær átt þú rétt á örorkubótum?

Örorkulífeyrir (fyrsta stoð)

Einstaklingur sem er/var tryggður í almenna lífeyriskerfinu (fyrsta stoð) á rétt á

örorkulífeyri (pensie de invaliditate) ef hann/hún verður fyrir að minnsta kosti

helmings skerðingu á starfsgetu vegna slyss eða sjúkdóms (innifalin eru vinnuslys og

vinnusjúkdómar).

Nú um mundir er örorka flokkuð í þrjá flokka: I flokkur tekur til vanhæfni til allrar

vinnu, þar sem viðkomandi þarf á stöðugri aðhlynningu að halda, II flokkur tekur til

vanhæfni til allrar vinnu, þar sem viðkomandi þarf ekki á stöðugri aðhlynningu, og III

flokkur tekur til tilvika þar sem starfsgeta skerðist að minnsta kosti um helming, en

öryrkinn getur samt sem áður sinnt einhverju starfi.

Skilyrði um iðgjaldatímabil eru breytileg eftir aldri einstaklingsins þegar læknisvottorð

um starfsgetu er gefið út. Undanþága er gefin frá ákvæðinu ef vanhæfni

einstaklingsins verður vegna vinnuslyss, vinnusjúkdóms, geðklofa, æxlismyndunar,

eyðni, eða vanhæfnin verður meðan viðkomandi gegnir herskyldu.

Engin skilyrði segja að viðkomandi einstaklingur þurfi að vera tryggður þegar hann

verður vanhæfur.

Iðgjaldalaus tímabil, til dæmis tímabil þegar einstaklingur fær örorkulífeyri,

tímabundnar bætur vegna vanhæfni til vinnu, þegar hann/hún sækir fullt háskólanám

með það að markmiði að útskrifast o.s.frv.; tekið er tillit til slíkra tímabila þegar

iðgjaldatímabil eru metin.

Örorkulífeyrir (önnur stoð)

Þátttakandi í einkarekna lífeyriskerfinu (önnur stoð) á rétt á eingreiðslu ef hann/hún á

rétt á örorkulífeyri í flokkum I eða II í fyrstu stoðinni og örorkan er óafturkallanleg.

Þetta eru bráðabirgðaákvæði. Unnið er að lagasetningu um skipulag og starfsemi

greiðslukerfisins í einkarekna lífeyriskerfinu.



Örorkulífeyrir í fyrstu stoð er reiknaður og greiddur mánaðarlega á grundvelli

punktakerfis.

Lífeyririnn er ákveðinn með hliðsjón af lengd framlagstímabilsins, tekjum og

örorkuflokkun (allt eru þetta breytur og misjafnar eftir einstaklingum), sem og

punktagildi lífeyrisins (það er fasti sem á við um alla lífeyrisþega).

Mánaðarstigin jafngilda vergum mánaðartekjum deilt með vergum meðaltekjum.


júlí 2012 12

Ársstigin jafngilda summu mánaðarstiganna á einu ári deilt með tólf. Einstaklingur fær

eignfærð ársstig fyrir iðgjaldslaus tímabil.

Hann/hún fær einnig eignfærð ársstig fyrir möguleg iðgjaldstímabil er samsvara

örorkuflokknum. Mögulegt iðgjaldstímabil samsvarar mismuninum milli fulls

iðgjaldstímabils og iðgjaldstímabilsins, sem náð var áður en kom að dagsetningu

skráðrar greiðslu á örorkulífeyri í flokkum I eða II. Það getur ekki verið lengra en

iðgjaldstímabilið sem einstaklingurinn hefði getað náð frá þeim degi sem hann fékk

fyrst úthlutað greiðslu örorkubóta í flokkum I eða II að hefðbundnum eftirlaunaaldri.

Meðalársstigin jafngilda summu ársstiganna deilt með öllu iðgjaldstímabilinu.

Upphæð örorkulífeyrisins er reiknuð sem meðalársstig margfölduð með punktagildi

lífeyrisins.

Frá 1. janúar 2013 er punktagildi lífeyrisins uppfært árlega í samræmi við 100% af

verðbólgustigi plús 50% af raunaukningu á meðalheildartekjum á árinu á undan. Þann

1. júlí 2012 er punktagildi lífeyris 732,80 RON (165 evrur).

Einstaklingur sem metinn er í örorkuflokk I á einnig rétt á umönnunarbótum.

Umönnunarbæturnar jafngilda 80% af punktagildi lífeyrisins.

Örorkulífeyrisþegar í örorkuflokki III og blindir örorkulífeyrisþegar geta unnið sér inn

tekjur. En vinnuhlutfall örorkulífeyrisþega í örorkuflokki III má ekki vera hærra en

helmingur fulls vinnutíma fyrir viðkomandi starf.

Lífeyrisþegi í hvaða örorkuflokki sem er má fá tekjur vegna starfa sinna í bæjar- eða

sveitastjórn.

Við hefðbundinn eftirlaunaaldur breytist örorkulífeyrinn sjálfkrafa í ellilífeyri og

örorkulífeyrisþeginn er veittar greiðslur úr hagstæðasta flokknum. Umönnunarbætur

eru áfram greiddar.

Ef verið er að hefja nýtt framlagstímabil á iðgjöldum getur lífeyrisþeginn beðið um

endurútreikning lífeyris eftir að hann/hún verður bótaþegi ellilífeyris.

Ef örorkulífeyrisþegi uppfyllir skilyrði fyrir greiðslu lífeyrisbóta eftirlifanda úr fleiri en

einum lífeyrisflokki á hann/hún rétt á að velja greiðslur úr hagstæðasta flokknum.

Örorkulífeyririnn að frádregnum löglegum frádrætti er tekjuskattskyldur.


Eingreiðslan, sem reiknuð er og greidd úr annarri stoðinni, er jafnhá nettóupphæð

einstaklingsins á reikningi hans/hennar, sem einstaklingurinn stofnaði í þessu

lífeyriskerfi.

Þátttakandanum er tryggð upphæð sem jafngildir framlögum hans/hennar að

frátöldum kostnaði og greiðslum vegna lögfræðilegrar aðstoðar.

Hvernig fær maður örorkubætur?



júlí 2012 13

Umsækjandi verður að sækja um örorkulífeyri frá viðeigandi almannalífeyrisstofnun í

sveitarfélaginu. Almannalífeyrisstofnanir í sveitarfélögum heyra undir

Almannalífeyrisstofnun ríkisins. Starfsfólk á vettvangi varnarmála, almannaöryggis og

þjóðaröryggis sækir örorkulífeyri sinn hjá lífeyrisstofnunum tengdum viðkomandi

stofnunum.

Örorkuflokkurinn er síðan metinn og vottaður af sérfræðilækni á vegum viðkomandi

lífeyrisstofnunar, eða sérfræðinefndum herlækna á vegum herspítala. Regluleg

endurskoðun fer fram þar sem heilsufarsþróun lífeyrisþegans er metin og hvort breyta

þarf örorkuflokkuninni. Endurskoðunin fer fram á eins til þriggja ára fresti, eftir því um

hvers kyns örorku er að ræða, uns lífeyrisþeginn nær venjulegum eftirlaunaaldri.

Lífeyrisþegi, sem á við óafturkallanlega örorku að stríða, sem og örorkulífeyrisþegi

sem er allt að fimm árum yngri en nemur venjulegum eftirlaunaaldri og nær fullu

framlagstímabili, er undanþeginn reglubundinni endurskoðun. Vinsamlega athugið að

einnig er hægt að fara fram á endurskoðun, ef heilsufar batnar eða versnar.

Umönnunarbætur fást með sama hætti og örorkulífeyririnn.

Örorkulífeyririnn er greiddur á pósthúsum eða í bönkum.


Umsækjandi verður að sækja um eingreiðsluna frá lífeyrissjóðnum sem heldur utan

um lífeyrisreikning viðkomandi.

Eingreiðslan er greidd á pósthúsum eða í bönkum.


júlí 2012 14

VI. Kafli: Ellilífeyrir og bætur til aldraðra

Hvenær átt þú rétt á bótum til aldraðra?

Ellilífeyrir (fyrsta stoð)

Einstaklingur sem er/var tryggður í almannatryggingakerfinu (fyrstu stoð) á rétt á

ellilífeyri (pensie pentru limită de vârstă) ef hann/hún nær venjulegum eftirlaunaaldri

og uppfyllir skilyrði um lágmarks framlagstímabil iðgjalda.

Munur er á venjulegum eftirlaunaaldri karla og kvenna: karlar - 64 ár og 4 mánuðir

þann 1. júlí 2012, sem fer upp í 65 ár þann 1. janúar 2015 og konur - 59 ár og 4

mánuðir þann 1. júlí 2012, sem fer upp í 63 ár þann 1. janúar 2030.

En karlar og konur hafa sama lágmarks framlagstímabil iðgjalda, sem er 13 ár og 8


Iðgjaldalaus tímabil, til dæmis tímabil þegar einstaklingur fær örorkulífeyri,

tímabundnar bætur vegna vanhæfni til vinnu, þegar hann/hún sækir fullt háskólanám

með það að markmiði að útskrifast o.s.frv.; tekið er tillit til slíkra tímabila þegar

iðgjaldatímabil eru metin.

Einstaklingur á rétt á fullum ellilífeyri (pensie pentru limită de vârstă cu stagiu complet

de cotizare) ef hann/hún uppfyllir bæði skilyrði um venjulegan eftirlaunaaldur og fullt

framlagstímabil iðgjalda.

Munur er einnig á fullu framlagstímabili karla og kvenna: karlar - 33 ár og 8 mánuðir

þann 1. júlí 2012, sem fer upp í 35 ár þann 1. janúar 2015 og konur - 28 ár og 8


Sérstök skilyrði eiga einnig við um ákveðna flokka einstaklinga eins og:

Einstaklinga sem hafa lagt til framlag við sérstök eða erfið vinnuskilyrði;

Einstaklinga sem voru fatlaðir áður en þeir fengu stöðu tryggingaþega;

Einstaklinga sem sættu ofsóknum vegna pólitískra ástæðna af hálfu

stjórnvaldanna, sem komust til valda eftir 6. mars 1945, voru reknir úr landi eða

urðu stríðsfangar.

Ef einstaklingur uppfyllir þessi sérstöku skilyrði á hann/hún rétt á ellilífeyri með

lækkuðum venjulegum ellilífeyrisaldri (pensie pentru limită de vârstă cu reducerea

vârstelor standard de pensionare).

Einstaklingur sem greiðir í að lágmarki 8 ár umfram fulla framlagstímabilið á rétt á

snemmteknum ellilífeyri (pensie anticipată) allt að 5 árum áður en hann/hún nær

hefðbundnum ellilífeyrisaldri.

Einstaklingur sem greiðir í að lágmarki 8 ár umfram fulla framlagstímabilið á rétt á

snemmteknum ellilífeyri að hluta (pensie anticipată partială) einnig allt að 5 árum áður

en hann/hún nær hefðbundnum ellilífeyrisaldri.

Ellilífeyrir (önnur stoð)


júlí 2012 15

Þátttakandi í einkarekna lífeyriskerfinu (önnur stoð) á rétt á eingreiðslu ef hann/hún á

rétt á ellilífeyri samkvæmt fyrstu stoðinni.





Ellilífeyrir í fyrstu stoð er reiknaður og greiddur mánaðarlega á grundvelli punktakerfis.

Lífeyririnn er ákveðinn með hliðsjón af lengd framlagstímabilsins og tekjum (allt eru

þetta breytur og misjafnar eftir einstaklingum), sem og punktagildi lífeyrisins (það er

fasti sem á við um alla lífeyrisþega).

Mánaðarstigin jafngilda vergum mánaðartekjum deilt með vergum meðaltekjum.

Ársstigin jafngilda summu mánaðarstiganna á einu ári deilt með tólf. Einstaklingur fær

eignfærð ársstig fyrir iðgjaldslaus tímabil.

Meðalársstigin jafngilda summu ársstiganna deilt með öllu iðgjaldstímabilinu.

Upphæð ellilífeyrisins er reiknuð sem meðalársstig margfölduð með punktagildi

lífeyrisins.

Ellilífeyririnn með lækkuðum venjulegum eftirlaunaaldri, snemmtekni ellilífeyririnn, og

snemmtekni ellilífeyririnn að hluta eru reiknaðir á sama hátt og ellilífeyririnn. Þó eru

iðgjaldslausu tímabilin ekki tekin með ef um er að ræða útreikning á snemmteknum

ellilífeyri og snemmteknum ellilífeyri að hluta. Ef um er að ræða snemmtekinn ellilífeyri

að hluta er upphæðin lækkuð er samsvarar fjölda mánaða í fyrirframtöku.

Ellilífeyrisþeginn og ellilífeyrisþeginn með lækkaðan venjulegan eftirlaunaaldur eiga

rétt á að afla sér tekna með vinnu.

Ellilífeyrisþeginn, sem fær eftirlaun sín snemma og ellilífeyrisþeginn, sem fær

hlutalífeyrinn sinn snemma, mega ekki afla sér tekna með vinnu, nema fyrir vinnu sína

í bæjar- eða sveitarstjórn.

Lífeyrisþeginn má biðja um endurútreikning lífeyris hvenær sem er ef hann/hún hefur

nýtt framlagstímabil á iðgjöldum.




Ellilífeyririnn, ellilífeyririnn með lækkuðum venjulegum eftirlaunaaldri, snemmtekni

ellilífeyririnn, og snemmtekni ellilífeyririnn að hluta að frádregnum lögboðnum

frádrætti, eru tekjuskattskyldir.


Eingreiðslan, sem reiknuð er og greidd úr annarri stoðinni, er jafnhá nettóupphæð

einstaklingsins á reikningi hans/hennar, sem einstaklingurinn stofnaði í þessu

lífeyriskerfi.


júlí 2012 16

Þátttakandanum er tryggð upphæð sem jafngildir framlögum hans/hennar að

frátöldum kostnaði og greiðslum vegna lögfræðilegrar aðstoðar.

Hvernig fást bætur aldraðra?


Þú þarft að sækja um ellilífeyri frá viðeigandi almannalífeyrisstofnun.

Almannalífeyrisstofnanir í sveitarfélögum heyra undir Almannalífeyrisstofnun ríkisins.

Starfsfólk á vettvangi varnarmála, almannaöryggis og þjóðaröryggis sækir ellilífeyri

sinn hjá lífeyrisstofnunum tengdum viðkomandi stofnunum.

Ellilífeyririnn með lækkuðum venjulegum eftirlaunaaldri, snemmtekni ellilífeyririnn, og

snemmtekni ellilífeyririnn að hluta heyra undir sama umsóknarferli og ellilífeyririnn.

Ellilífeyririnn er greiddur á pósthúsum eða í bönkum.


Þú verður að sækja um eingreiðsluna frá lífeyrissjóðnum sem heldur utan um

lífeyrisreikning þinn.



júlí 2012 17

VII. Kafli: Bætur fyrir eftirlifendur

Hvenær átt þú rétt á bótum fyrir eftirlifendur?

Bætur fyrir eftirlifendur (fyrsta stoð)

Einstaklingur á rétt á bótum fyrir eftirlifendur (pensie de urmaş) ef hann/hún er

eftirlifandi maki eða barn hins látna/hinnar látnu, og hinn látni/hin látna var, er

hann/hún dó, lífeyrisþegi eða átti rétt á lífeyri í almannatryggingakerfinu (fyrsta stoð).

Til að eiga rétt á bótum fyrir eftirlifendur verður eftirlifandi maki að hafa náð

eftirlaunaaldri, og hann/hún verður að hafa verið í hjónabandi með hinum látna/hinni

látnu í að minnsta kosti tíu ár.

Óháð aldri á eftirlifandi maki rétt á bótum fyrir eftirlifendur ef makinn býr við örorku í

flokki I eða II, að því gefnu að hjónabandið hafi staðið í að minnsta kosti eitt ár.

Eftirlifandi maki, óháð aldri, á einnig rétt á bótum fyrir eftirlifendur ef tekjur

hans/hennar eru 35% lægri en áætlaðar meðalheildartekjur og hann/hún er með barn

á sínu framfæri sem er allt að 7 ára aldri. Ef dauðann bar að vegna vinnuslyss eða

vinnusjúkdóms, á eftirlifandi maki rétt á bótum fyrir eftirlifendur ef tekjur hans/hennar

eru lægri en 35% af áætluðum meðalheildartekjum.

Barn hins látna/hinnar látnu á rétt á bótum fyrir eftirlifendur ef það er að hámarki 16

ára gamalt (eða á hámarksútskriftaraldri, en þó ekki eldra en 26 ára), eða ef það býr

við örorku í hvaða flokki sem er og örorkan varir uns barnið nær framangreindum

aldurstakmörkum.

Lengd bótatímabils bóta til eftirlifenda er misjafnt; það er annað hvort varanlegt eða

tímabundið, eftir því hvort skilyrðum er fullnægt.

Bætur til eftirlifenda (önnur stoð)

Bótaþegi sem er eftirlifandi eftir einstakling sem var þátttakandi í einkareknum

lífeyrissjóð (önnur stoð) á rétt á eingreiðslu ef hann/hún er ekki sjálf(ur) þátttakandi í

annarri stoðinni.

Bótaþeginn á rétt á að uppsafna á einn reikning ef hann/hún er auk þess þátttakandi í

annarri stoðinni.

Ekki má greiða lífeyri til bótaþega (ellilífeyri eða örorkulífeyri) áður en þátttakandi

deyr.



Útfararstyrkir (fyrsta stoð)

Ef tryggður einstaklingur eða lífeyrisþegi deyr, getur hvaða einstaklingur sem greiðir

kostnað við útförina, farið fram á útfararstyrk (ajutor de deces).

Tryggði einstaklingurinn eða lífeyrisþeginn á hins vegar rétt á útfararstyrk ef

fjölskyldumeðlimur, sem er á framfæri viðkomandi og ekki er tryggður, fellur frá.


júlí 2012 18



Bætur til eftirlifenda eru reiknaðar og greiddar mánaðarlega sem prósenta af ellilífeyri

eða ellilífeyri með lækkuðum venjulegum eftirlaunaaldri, sem greiddur var, eða hinn

látni/hin látna hefði getað fengið greiddan.

Ef hinn látni/hin látna þáði örorkulífeyri, snemmtekinn ellilífeyri, eða snemmtekinn

ellilífeyri að hluta, eða átti rétt á einhverju af þessu, eru bæturnar til eftirlifenda

reiknaðar sem prósenta af örorkulífeyri í flokki I.

Prósentan er breytileg eftir fjölda eftirlifenda, sem eiga bótarétt: 50% fyrir einn

eftirlifandi, 75% fyrir tvo eftirlifendur og 100% fyrir þrjá eða fleiri eftirlifendur.

Ef um er að ræða barn sem misst hefur báða foreldra, eru bæturnar til eftirlifenda

reiknaðar fyrir hvert foreldri og lagðar saman.

Ef eftirlifandi maki á rétt á annarri tegund bóta getur hann valið hagstæðustu

bæturnar.




Bæturnar til eftirlifenda að frádregnum löglegum frádrætti eru tekjuskattskyldar.


Eingreiðslan, sem reiknuð er og greidd úr annarri stoðinni, er jafnhá erfðafjárhluta

eftirlifandans á reikningnum, sem hinn látni stofnaði í þessu lífeyriskerfi.

Sami erfðafjárhluti er færður af reikningi hins látna/hinnar látnu á reikning bótaþegans

þegar hann/hún safnar persónulegum eigum.

Bótaþeganum er tryggður erfðafjárhluti af heildarframlögum hins látna/hinnar látnu

að frátöldum kostnaði og greiðslum vegna lögfræðilegrar aðstoðar.


Löggjafarþingið ákveður upphæð útfararstyrksins árlega.

Styrkurinn sem er veittur ef tryggður einstaklingur eða lífeyrisþegi deyr má ekki vera

lægri en áætlaðar heildartekjur og upphæðin, sem veitt er ef ótryggður

fjölskyldumeðlimur á framfæri deyr, má ekki vera lægri en helmingur fyrrgreindrar

upphæðar.

Hvernig á að fá bætur fyrir eftirlifendur?


Þú þarft að sækja um bætur fyrir eftirlifendur frá viðeigandi almannalífeyrisstofnun.

Almannalífeyrisstofnanir í sveitarfélögum heyra undir Almannalífeyrisstofnun ríkisins.

Starfsfólk á vettvangi varnarmála, almannaöryggis og þjóðaröryggis sækir bætur fyrir

eftirlifendur hjá lífeyrisstofnunum tengdum viðkomandi stofnunum.


júlí 2012 19

Bætur fyrir eftirlifendur eru greiddar á pósthúsum eða í bönkum.


Til að fá eingreiðsluna eða uppsafna á einn reikning verðurðu að sækja rétt þinn til

lífeyrissjóðsins sem sér um lífeyrisreikning þinn.



Þú þarft að sækja um útfararstyrkinn frá viðeigandi almannalífeyrisstofnun,

lífeyrissjóði, nærliggjandi vinnumiðlun, eða vinnuveitanda, eftir því hver staða hins

látna/ hinnar látnu var. Almannalífeyrisstofnanir í sveitarfélögum heyra undir

Almannalífeyrisstofnun ríkisins. Vinnumiðlanir í sveitarfélögum heyra undir

Vinnumálastofnun ríkisins.

Einhver af þeim stofnunum, sem nefndar voru hér að ofan, greiða útfararstyrk til þess

sem á rétt á honum.


júlí 2012 20

VIII. Kafli: Bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma

Hvenær átt þú rétt á bótum vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma?

Einstaklingur sem tryggður er vegna vinnuslysa og vinnusjúkdóma á rétt á bótum til

skamms tíma vegna vinnuslyss eða vinnusjúkdóms.

Rétt er að geta þess að langtímabætur eins og örorkulífeyrir - ef örorka fylgir í kjölfar

vinnuslyss eða vinnusjúkdóms –eða bætur til eftirlifenda – ef andlát er tilkomið vegna

vinnuslyss eða vinnusjúkdóms –eru greiddar úr almannatryggingakerfinu.

Bætur vegna tímabundinnar vanhæfni til vinnu

Einstaklingur sem er tryggður vegna vinnuslyss eða vinnusjúkdóms á rétt á bótum

vegna tímabundinnar vanhæfni til vinnu (indemnizaţie pentru incapacitate temporară

de muncă) ef tímabundin vanhæfni til vinnu stafar af vinnuslysi eða vinnusjúkdómi.

Engin skilyrði eru um framlagsskyld iðgjaldstímabil.

Hægt er að greiða bæturnar í 180 daga á hverju ári og fjölga má þeim dögum upp í

270 daga.

Bætur vegna tímabundinnar breytingar á vinnustað og fækkunar vinnustunda

Einstaklingur sem er tryggður fyrir vinnuslysum og vinnusjúkdómum á rétt á

tímabundinni breytingu á vinnustað (indemnizaţie pentru trecerea temporară in alt loc

de muncă) ef hann/hún getur ekki unnið á vinnustaðnum vegna vinnuslyss eða

vinnusjúkdóms og gerir tímabundnar breytingar.

Það skilyrði er sett að heildarmánaðartekjur tryggða einstaklingsins á nýja

vinnustaðnum séu lægri en meðalmánaðartekjur sem hann/hún aflaði sér síðustu sex

mánuðina áður en breytingarnar urðu.

Tryggði einstaklingurinn á rétt á bótum vegna fækkunar vinnustunda um fjórðung

(indemnizaţie pentru reducerea timpului de lucru cu o pătrime din durata normală) ef

hann/hún getur ekki unnið fullan vinnudag vegna vinnuslyss eða vinnusjúkdóms.

Bæturnar má greiða í 90 daga á hverju ári.

Sjúkrabætur launþega

Sjá kaflann um heilsugæslu.

Örorkubætur

Sjá kaflann um örorkubætur.

Bætur til eftirlifenda og útfararstyrkir

Sjá kaflann um bætur til eftirlifenda.


júlí 2012 21



Bætur vegna tímabundinnar vanhæfni til vinnu eru reiknaðar og greiddar mánaðarlega

sem 80% (100% ef um er að ræða bráðatilfelli) af meðalheildar mánaðartekjum

viðkomandi síðustu sex mánuði áður en vanhæfnin kom til (eða það skeið sem er

styttra en sex mánuðir).

Bætur vegna tímabundinnar vanhæfni til vinnu að frádregnum löglegum frádrætti eru

tekjuskattskyldar.


Bætur vegna tímabundinnar breytingar á vinnustað eru reiknaðar og greiddar

mánaðarlega sem mismunur milli meðalheildar mánaðartekna viðkomandi síðustu sex

mánuðina áður en breytingarnar urðu (eða á því skeiði sem er styttra en sex mánuðir)

á síðasta vinnustað og meðalheildar mánaðartekna á nýja vinnustaðnum.

Bætur vegna fækkunar vinnustunda eru reiknaðar og greiddar mánaðarlega sem

mismunur milli meðalheildar mánaðartekna viðkomandi síðustu sex mánuðina áður en

breytingarnar urðu (eða á því skeiði sem er styttra en sex mánuðir), meðan

viðkomandi vann fullan vinnudag og meðalheildar mánaðartekna í lægra vinnuhlutfalli.

Í báðum tilvikum getur mismunurinn, sem bæturnar eiga að jafna, ekki verið hærri en

25% af meðalheildar mánaðartekjunum sem nefndar voru að ofan.



Örorkubætur




Hvernig fást bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma?


Umsækjandi getur fengið bætur vegna tímabundinnar vanhæfni til vinnu frá

vinnuveitanda sínum ef hann er skyldutryggður (til dæmis sem launþegi) eða frá

viðeigandi lífeyrissjóði er hann/hún er í valfrjálsu aðildarkerfi (til dæmis sjálfstætt

starfandi einstaklingur).


Sækja verður um bætur til vinnuveitanda bæði vegna tímabundinnar breytingar á

vinnustað og fækkunar vinnustunda um fjórðung.


júlí 2012 22



Örorkubætur





júlí 2012 23

IX. Kafli: Fjölskyldubætur

Hvenær átt þú rétt á fjölskyldubótum?

Barnabætur

Barn allt að 18 ára aldri (eða á þeim aldri að það er að ljúka framhaldsskóla eða hefur

lokið framhaldsskóla), býr með foreldrum sínum og hefur heimilisfesti í Rúmeníu á rétt

á bótum til barna frá ríkinu (alocaţie de stat pentru copii).

Fjölskylda með tvo foreldra eða fjölskylda einstæðs foreldris, með börn að 18 ára aldri

(eða á þeim aldri að það er að ljúka framhaldsskóla eða hefur lokið framhaldsskóla), á

rétt á fjölskyldubótum (alocaţie pentru susţinerea familiei) ef:

Barnið býr hjá fjölskyldunni sem elur önn fyrir því,

Nettótekjur á hvern fjölskyldumeðlim eru fyrir neðan ákveðinn þröskuld,

Barnið sækir nám án hlés og án þess að fá lægri einkunn en átta fyrir

hegðunarbrot vegna óútskýrðra fjarvista í skóla, ef barnið er á skólaaldri,

Skattalegar skuldbindingar í garð staðbundinna fjármálayfirvalda eru uppfylltar.

Bætur vegna uppeldis barna

Foreldri sem hefur lögheimili eða búsetu í Rúmeníu á rétt á uppeldisbótum

(indemnizaţie pentru creşterea copilului) vegna þriggja barna að hámarki, ef foreldrið

býr með barninu sem er á ábyrgð þess, tekur orlof til að ala barnið upp, nær tólf

mánaða skattskyldu tekjutímabili áður en sængurlega hefst og skattalegar

skuldbindingar í garð staðbundinna fjármálayfirvalda eru uppfylltar.

Bótaþeginn á rétt á að velja á milli:

Uppeldisorlofs og bóta fyrir barnið til allt að eins árs aldurs;

Uppeldisorlofs og bóta fyrir barnið til allt að tveggja árs aldurs.


Barnabætur

Barnabætur frá ríkinu eru breytilegar eftir viðmiðunartölum um félagslegan stuðning

og aldri barnsins: ein upphæð er greidd fyrir börn að tveggja ára aldri (eða þriggja ára

aldri ef barnið er fatlað) og önnur er greidd fyrir börn sem eru tveggja ára eða eldri.

En ef fötluð börn eru þriggja ára eða eldri er upphæðin hækkuð um 100%.

Bæturnar eru greiddar mánaðarlega.

Fjölskyldubæturnar eru breytilegar eftir viðmiðunartölum um félagslegan stuðning og

fjölda barna í fjölskyldunni og tekjuþröskuldi hvers fjölskyldumeðlims.

Bæturnar eru greiddar mánaðarlega.

Barnabætur og fjölskyldubætur (þar á meðal tekjuþröskuldurinn) eru uppfærðar af

ríkisstjórninni.

Bæturnar eru ekki tekjuskattskyldar.


júlí 2012 24


Barnabæturnar eru reiknaðar og greiddar mánaðarlega og eru 75% af

meðalnettótekjum foreldrisins síðustu 12 mánuðina áður en bótagreiðslur hófust.

Hámark og lágmark er á viðmiðunartölum um félagslegan stuðning.

Ef um fleirburafæðingu er að ræða eru barnabæturnar hækkaðar um 1,2-földu RSI

fyrir hvert barn, frá öðru barni.

Ríkisstjórnin sér um að uppfæra viðmiðunartölur fyrir félagslegan stuðning.

Barnabætur eru ekki tekjuskattskyldar.

Hvernig á að fá fjölskyldubætur?

Barnabætur

Sem foreldri, er kemur fram fyrir hönd barns þíns, verðurðu að sækja um

barnabæturnar frá viðeigandi sveitarfélagi.

Sem foreldri, er kemur fram fyrir hönd fjölskyldu þinnar eða sem einstætt foreldri,

verðurðu að nálgast sömu aðila vegna greiðslu fjölskyldubóta.

Bætur eru greiddar mánaðarlega á pósthúsum eða í bönkum.


Þú verður að sækja um barnabæturnar frá viðeigandi sveitarfélagi.

Bæturnar eru greiddar á pósthúsum eða í bönkum.


júlí 2012 25

X. Kafli: Atvinnuleysi

Hvenær átt þú rétt á atvinnuleysisbótum?

Atvinnuleysisbætur

Skráður atvinnuleysingi er sá sem uppfyllir eftirfarandi skilyrði:

Á lögheimili eða hefur búsetu í Rúmeníu,

Skortir atvinnu og tekjur vegna sjálfstæðra starfa (eða tekjur viðkomandi vegna

sjálfstæðra starfa eru lægri en viðmiðunartölur um félagslegan stuðning),

Er á milli 16 ára aldurs og þess aldurs þegar hægt er að sækja um ellilífeyri,

Er hæfur til vinnu,

Er tilbúin(n) til vinnu,

Er að leita sér að vinnu, og

Er skráð(ur) hjá nærliggjandi vinnumiðlun.

Skráður atvinnuleysingi, sem varð atvinnulaus án eigin óskar, þarf að sækja um bætur

innan 12 mánaða og að hafa greitt iðgjöld í 12 mánuði af síðustu 24 mánuðum áður

en sótt var um atvinnuleysisbætur til að eiga rétt á atvinnuleysisbótum (indemnizaţie

de şomaj) úr atvinnuleysistryggingakerfinu.

Hins vegar er engin iðgjaldsskylda fyrir útskrifaða nemendur, sem fá ekki vinnu innan

60 daga eftir útskrift.

Rétturinn til atvinnuleysisbóta er háður lengd iðgjaldstímabilsins: 6 mánuðir ef iðgjald

hefur verið greitt frá einu upp að fimm árum, 9 mánuðir ef greitt hefur verið frá fimm

að tíu árum, og 12 mánuðir ef greitt hefur verið í tíu ár eða lengur. Fyrir útskrifaða

nemendur eru það 6 mánuðir.


Atvinnuleysisbæturnar eru ákvarðaðar með hliðsjón af viðmiðunartölum um félagslega

aðstoð, tekjum, og lengd iðgjaldstímabilsins.

Atvinnuleysisbætur eru reiknaðar og greiddar mánaðarlega sem prósenta af

viðmiðunartölunni um félagslega aðstoð:

75% fyrir framlagstímabil sem er eitt ár eða meira;

50% fyrir útskrifaða nemendur.

Ef framlagstímabilið var þrjú ár eða lengra er öðru prósenti af meðalheildartekjum

síðustu 12 mánuðina á framlagstímabilinu bætt við grunnupphæðina:

3% fyrir framlagstímabil milli þriggja og fimm ára;

5% milli fimm og tíu ára;

7% milli tíu og tuttugu ára;

10% fyrir tuttugu ár og meira.

Atvinnuleysisbætur eru ekki tekjuskattskyldar.


júlí 2012 26

Hvernig á að fá atvinnuleysisbætur?

Þú þarft að sækja um atvinnuleysisbætur frá viðeigandi vinnumiðlun í þínu

sveitarfélagi. Vinnumiðlanir í sveitarfélögum heyra undir Vinnumálastofnun ríkisins.

Atvinnuleysisbætur eru greiddar á pósthúsum eða í bönkum.


júlí 2012 27

XI. Kafli: Lágmarksframfærsla

Hvenær átt þú rétt á bótum vegna lágmarksframfærslu?

Einstaklingur eða fjölskylda, sem eiga lögheimili eða eru búsett í Rúmeníu, eiga rétt á

félagslegri aðstoð (ajutor social):

Ef mánaðarlegar nettótekjur þeirra eru lægri en tryggðar lágmarkstekjur (venit

minim garantat) og

Fasteignir þeirra og lausafé eru ekki á lista yfir gæði sem uppfylla þarfir umfram

grunnþarfir og eru í staðinn á lista yfir á gæði sem uppfylla grunnþarfir.

Einstaklingurinn verður að vera að minnsta kosti 18 ára gamall.

Félagsleg aðstoð er greidd uns bótaþeginn uppfyllir ekki hæfisskilyrði eða skyldur.


Félagslega aðstoðin er reiknuð og greidd mánaðarlega sem mismunur milli tryggðu

lágmarksteknanna og mánaðarlega nettótekna.

Upphæð tryggðra lágmarkstekna er breytileg og fer eftir fjölda fjölskyldumeðlima og

viðmiðunartölum um félagslegan stuðning.

Til að hægt sé að taka tillit til viðkomandi þegar reikna á tryggðar lágmarkstekjur

verður einstaklingurinn eða fjölskyldumeðlimurinn að uppfylla eftirfarandi skilyrði:

vera milli 16 ára og venjulegs eftirlaunaaldurs, ekki stunda fullt nám, vera án vinnu en

geta unnið, hafa skráð sig á vinnumiðlun í viðkomandi sveitarfélagi og ekki hafa neitað

að sækja starfsþjálfunarnám eða hafnað atvinnu.

Ríkisstjórnin sér um að uppfæra viðmiðunartölur fyrir félagslegan stuðning.

Félagsleg aðstoð er ekki tekjuskattskyld.

Hvernig er hægt að fá bætur vegna lágmarksframfærslu?

Félagsleg aðstoð

Einstaklingur, sem sækir um í eigin nafni eða fyrir hönd fjölskyldu sinnar, verður að

sækja um félagslega aðstoð frá viðkomandi sveitarfélagi.

Félagsleg aðstoð er greidd í reiðufé á pósthúsum eða í bönkum.


júlí 2012 28

XII. Kafli: Langtíma umönnun

Hvenær átt þú rétt á langtíma umönnun?

Ekkert eitt kerfi tekur á langtímaumönnunarmálum, heldur eru ólík kerfi sem taka á

örorku, elli og vinnuslysum. Þess vegna eru helstu bótaþegarnir fatlaðir einstaklingar

og aldraðir, en þjónustan er aðlöguð að þörfum einstaklinganna.

Bætur vegna langtíma umönnunar fatlaðra

Fatlaðir einstaklingar, þ.e. einstaklingar sem eru þannig að félagslegt umhverfi þeirra

fellur ekki að líkamlegri, skynrænni, sálrænni eða andlegri skerðingu þeirra, og hindrar

eða takmarkar aðgengi þeirra að samfélagi sem er grundvallað á jöfnum tækifærum,

eiga rétt á langtímaumönnun í samræmi við fötlun þeirra.

Fatlaður einstaklingur, eftir því hver fötlun hans/hennar er, getur átt rétt á umönnun

inni á heimili, vistun á dvalarheimili, vistun á dvalarheimili að hluta og félagslegri

aðstoð í reiðufé.

Tímalengd langtímaumönnunarbótar fyrir fatlaða samsvarar tímalengd fötlunar.

Bætur vegna langtíma umönnunar aldraðra

Aldraður einstaklingur á venjulegum ellilífeyrisaldri á rétt á langtímaumönnunarbótum

í samræmi við þá þörf sem fyrir hendi er.

Aldraði einstaklingurinn getur því átt rétt á umönnun á heimili sínu, umönnun á

dvalarheimili að hluta, dvalarheimilisvist, en ekki á bótum í reiðufé.

Tímalengd langtímaumönnunarbóta fyrir aldraða samsvarar tímalengd þarfar.



Persónulegir stuðningsaðilar sjá um heimaumönnun. Þeir tryggja umönnun og vernd

lengur en í 24 stundir.

Dagmiðstöðvar veita dvalarheimilisumönnun að hluta. Þær tryggja félagslega aðstoð

og læknisþjónustu, menntun, húsnæði, vinnumiðlun og svipaða þjónustu í allt að 24

stundir. Einnig veita persónulegir stuðningsaðilar slíka þjónustu, en þeir tryggja

umönnun og vernd í meira en 24 stundir (ef um er að ræða persónulega

stuðningsaðila eru tvö viðbótarskilyrði sett fyrir fatlaða einstaklinginn, auk

fötlunarstigsins - hann má ekki búa hjá viðkomandi og tekjur fatlaða einstaklingsins

verða að vera lægri en sem nemur meðalnettótekjum).

Dvalarheimilisumönnun er á hendi dvalarheimila (þ.e. umönnunar- og

stuðningsheimila, endurhæfingarheimila, samlögunarheimila sem veita starfsþjálfun,

þjálfunarheimila sem undirbúa viðkomandi undir sjálfstætt líf, neyðarmiðstöðva,

félags- og þjálfunarmiðstöðva, athvarfa o.s.frv.) sem tryggja félagslega aðstoð sem er


júlí 2012 29

samþætt læknisaðstoð, námsaðstoð, heimilisaðstoð, aðstoð við atvinnuleit og

sambærilega aðstoð í lengur en 24 stundir. Greiða þarf notendagjald.

Margvíslegar félagslegar bætur í reiðufé eru einnig tiltækar fyrir fatlaða einstaklinginn,

eftir fötlunarstigi hans. Sumar bæturnar eru sérstaklega ætlaðar börnum og aðrar

fullorðnum. Bæturnar eru ekki tekjuskattskyldar.


Heimilisumönnun er á hendi umönnunaraðila sem tryggja félagslega aðstoð og félags-

og læknisfræðilega aðstoð lengur en í 24 stundir. Greiða þarf notendagjald ef aldraði

einstaklingurinn hefur tekjur umfram ákveðið lágmark.

Dagmiðstöðvar, næturmiðstöðvar og aðrar sérhæfðar miðstöðvar fyrir aldraða, sem

tryggja félagslega og læknisfræðilega aðstoð í allt að 24 stundir, sjá um að veita

dvalarheimilisumönnun að hluta.

Elliheimili sjá um að veita öldruðum dvalarheimilisvist þar sem tryggð er félagsleg og

læknisfræðileg aðstoð í lengur en 24 stundir. Greiða þarf notendagjald ef aldraði

einstaklingurinn hefur tekjur umfram ákveðið lágmark og hefur lagalega

stuðningsaðila.

Hvernig er langtíma umönnun fengin?


Leggja verður inn umsókn um langtímaumönnunarbætur til viðeigandi sveitarstjórnar-

skrifstofu.

Fötlunarstigið er metið og vottað af sveitastjórnarnefnd um mat á fullorðnum

einstaklingum með fötlun eða barnaverndarnefnd sveitastjórnaryfirvalda.

Félagsþjónusta og barnaverndaryfirvöld sveitastjórna, sveitastjórnarnefnd um mat á

fullorðnum einstaklingum með fötlun og barnaverndarnefnd sveitarstjórnaryfirvalda

heyra undir sveitastjórnirnar.


Þú verður að sækja um bæturnar vegna langtímaumönnunar frá viðeigandi

sveitarfélagi.


júlí 2012 30

Viðauki: Hagnýt póstföng og vefsíður

Ítarleg tafla um fyrirkomulag almannatrygginga í Rúmeníu og í öðrum aðildarríkjum er

á vefsíðu MISSOC tengslanetsins:


Að því er varðar málefni almannatrygginga sem varða fleiri en eitt ESB ríki er þér

heimilt að leita að tengslastofnun í skráasafni stofnunarinnar sem haldið er uppi af

framkvæmdastjórn Evrópusambandsins og er aðgengilegt á:

http://ec.europa.eu/social-security-directory.

Nánari upplýsingar um félagslega aðstoð í Rúmeníu er hægt að fá hjá eftirfarandi:

Ráðuneyti vinnumála, fjölskyldu og félagslegrar verndar

Str. Dem. I. Dobrescu 2-4

Sector 1 Bucureşti

Sími: + 40 21 313 6267

http://www.mmuncii.ro/ro/

Heilbrigðisráðuneytið

Intr. Cristian Popişteanu 1-3

Sector 1 Bucureşti

Sími: + 40 21 307 2500

http://www.ms.ro/

Almannalífeyrisstofnun ríkisins

Str. Latina 8

Sector 2 Bucureşti

Sími: + 40 21 316 9111

http://www.cnpas.org/

Vinnumálastofnun ríkisins

Str. Avalanşei 20-22

Sector 4 Bucureşti

Sími: + 40 21 303 9839

http://www.anofm.ro/

Heilsutryggingastofnun ríkisins

Calea Călăraşilor 248, Bl. S19

Sector 3 Bucureşti

Sími: + 40 800 800 950

http://www.cnas.ro/
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=815http://ec.europa.eu/social-security-directoryhttp://www.mmuncii.ro/ro/http://www.ms.ro/http://www.cnpas.org/http://www.anofm.ro/http://www.cnas.ro/

Documents

í Rúmeníu...Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Rúmeníu júlí 2012 4 I. Kafli: Inngangur, skipulag og fjármögnun Inngangur Opinberar