Feminizam

Uvod

Korene feminizma nalazimo još u XVIII veku, kada se javio najpre kao pokret, pre svega, sociopolitičkog karaktera. Kada govorimo o terminu „feminizam“, smatra se da ga je prvi put upotrebio Šarl Furije, u Francuskoj 1830. godine. Ovaj socijalista je smatrao da je emancipacija žena veoma značajna za celo društvo. Isti termin je u Engleskoj, od 1890. godine, bio korišćen kao sinonim za zaštitu ženskih prava. Nešto kasnije termin je ušao u upotrebu i u Sjedinjenim Američkim Državama. Kao što vidimo, feminizam je pojava koja se razvijala u više pravaca i zato možemo da govorimo o feminizmima.

Brojni istraživači su sistematizaciju feminizma vršili služeći se tradicionalnim kriterijumima. Tako dolazimo do podele na sociopolitički i akademski feminizam, potom dolazimo do podele na radikalan i liberan feminizam u zavisnosti od stepena i forme angažovanosti. Prema nekim istraživačima, feminizam možemo razlikovati i prema nekim drugim kriterijuma, prema rasi, seksualnoj i etičkoj pripadnosti, a kao posebne kategorije možemo razlikovati feminizam obojenih žena, žena trećeg sveta i jedan od radikalnijih, lezbijski feminizam. Dalju podelu feminizma, uslovljenog povećanjem broja stanovništva, razvojem pokreta, različitim klasifikacijama unutar jedne grupe, teško je u potpunosti navesti. Prvi oblik feminizma koji se pojavio, kako smo već rekli, u XVIII veku se konkretno bavio pitanjima diskriminacije žena i pitanjima koja su u vezi sa neravnopravnim položajem žena u društvu. Ovaj najraniji oblik ženskog pokreta nazivamo sociopolitički feminizam i njegov dalji razvoj možemo podeliti u tri „talasa“. Akademski feminizam se javlja šezdesetih godina XX veka, u akademskim krugovima, na američkim univerzitetima. Ovaj feminizam je pokrenuo ženske studije, feminističku kritiku i gender studije. Ovaj pravac je od samog početka obuhvatao različite nauke, između ostalih i nauku o književnosti, sociologiju, psihologiju i druge. U nastavku teksta će ova dva oblika feminizma biti detaljnije opisana.

Sociopolitčki feminizam

Sociopolitički feminizam, kao što je već rečeno, možemo da podelimo na tri talasa: „prvi talas“ obuhvata od XIX veka do šezdesetih godina XX veka, kada je njegov

osnovni cilj bila borba za ravnopravnost žena „drugi talas“ obuhvata šezdesete, sedamdesete i osamdesete godine XX veka i glavni

cilj ovog pravca je bilo određivanje specifičnih razlika između muškaraca i žena „treći talas“ je usledio odmah nakoh drugog talasa i bavi se problemima koje različite

grupe žena imaju.

„Prvi talas“ sociopolitičkog feminizma vezuje se za nagle promene u društvu koje su nastale u XIX veku. Promene u privredno-ekonomskoj sferi nisu dovele do poboljšanja položaja žena u društvu. Društvo je pokušavalo da skloni žene iz javnog života. Meri Volstonkraft je u svom delu Vindication of the Rights of Woman videla rešenje za probleme sa kojima su se žene svakodnevno suočavale. Ona je predlagala ulaganje u obrazovanje žena, pri čemu je kritikovala model vaspitanja za koji se zalagao Žan Žak Ruso.

Delovanjem aktivistkinja ženskog pokreta u Engleskoj i Americi, jačala je inicijativa za izjednačavanje prava muškaraca i žena i za uključivanje žena u privredno-ekonomske oblasti života. Od najvećeg značaja za ovaj period je svakako usvajanje Deklaracije sentimenta u državi Njujork, 1848. godine. Elizabet Staton, Suzan Entoni i Lusi Staton su osnovale udruženja koja su se zalagala za poboljšanje položaja žena, rešavanje pitanja u vezi sa porodičnim životom (brakom, svojinskim pravima, razvodom i sl.) i za davanje mogučnosti da se javno izjašnjavaju. Njihov najveći doprinos je što je u Ustav Sjedinjenih Američkih Država uneto 19 amandmana o jednakosti polova.

Čuvena rečenica iz ovog prerioda je „ženom se ne rađa, ženom se postaje“, iz romana Simon de Bovoar „Drugi pol“. Težnja autorke da istakne značaj žene naišla je na kritike da način na kojim se bavi razlikama medju polovima samo pojačava snagu i ulogu muškarca.

„Drugi talas“ je termin koji je uvela Marša Li 1968. godine i tako označila ppokrete za oslobađanje žena u Sjedinjenim Američkim Državama, Velikoj Britaniji, Francuskoj i Nemačkoj. Knjiga Mistika ženstvenosti autorke Beti Fridan označila je početak „drugog talasa“. Autorka je knjigu zasnovala na istraživanju koje je sprovedeno na 200 studentkinja koje nakon završenih studija nisu mogle da pronađu posao za koji su se školovale. Ova knjiga je otvorila mnoga pitanja u vezi sa položajem žena pa je tako 1964. godine donet Zakon o građanskim pravima u kojem je Kongres Sjedinjenih Američkih Država zabranio diskriminaciju s obzirom na pol, boju kože, religiju i nacionalnu pripadnost.

U okviru ovog talasa sociopolitičkog feminizma dolazi do podele na liberalnu i radikalnu grupu. Fridanova je osnovala organizaciju pod imenom National Organisation for Women i njene aktivistkinje su bile pripadnice liberalne frakcije. Fridanova se zalagala za jednake uslove rada i obrazovanja za muškarce i žene. Organizacija je okupljala žene srednje srednje klase koje su bile i radno aktivne. S druge strane, radiklana frakcija, na čelu sa Ti-Grejs Etkinson se zalagala za radikalna rešenja problema sa kojima su se žene suočavale. U knjizi Sexual Politics, autorka Kejt Miler analizira izvore diskriminacije žena i iste pronalazi u biološkom razlikovanju polova, kao i u kulturološki uslovljenim razlikama. Koreni dominacije muškaraca u javnom životu se nalaze u njihovom porodičnom životu.

Kada je reč o značaju aktivistkinja „drugog talasa“, treba reći da su one započele raspravu o nasilju u porodici i seksualnom napastvovanju žena, kao i o roditeljskim pravima. Žena se nije više posmatrala kao suprotstavljena muškarcu.

U okviru poslednjeg talasa, feministkinje uočavaju da je usled veće angažovanosti žena u javnom životu došlo do pogoršanja stanja u sferi provatnog života. Tako su poslovno uspešne žene imale veliki broj obaveza i kod kuće, a javne institucije u kojima su muškarci i dalje dominantni, nisu učinile mnogo kako bi pomogle ženama da pomire poslovne i privatne obaveze.

Akademski feminizam

Akademski feminizam se javlja u isto vreme kada i „drugi talas“ sociopolitičkog feminizma i predstavlja intelektualnu podlogu za političke aktivnosti u tom periodu. Nastavnica iz Misisipija je 1964. godine objavila kritiku udžbenika i inicirala promene u obrazovnom sistemu.

Ženske studije su najvažniji vid akademskog feminizma i bave se analizom iskustava i istorije žena. Počeci ovih studija datiraju iz šezdesetih godina XX veka u Sjedinjenim Američkim Državama. Akademski feminizam je bio temelj za pojavu različitih feminističkih teorija i feminističkih književnih kritika. Žene koje su istraživale ,izmedju ostalog, i razlike između muškog i ženskog pisanja, takođe su redstavljale javnosti i one spisateljice koje su bile zanemarene ili čak potpuno zaboravljene. Kada je reč o jeziku, bavile se se istraživanjima vezanim za reči koje su jasno označavale mušku dominaciju (na primer, Bog, filozof, isorija, subjekat).

Kada govorimo danas govorimo o ženskim studijama, imamo u vidu različite varijante akademskog feminizma-istoriju, teoriju i feminističku kritiku. Feministička kritika nam daje nov pogled na dela koja su pisale žene, dok se istorija predstavlja kroz različite uloge koje su žene imale u istoriji, kao i kroz njihov položaj i uticaj na politiku i druge sfere života.