Buurtanalyse sociale pijlerFebruari 2002Bijlage bij het buurtontwikkelingsplan Malberg

inhoud

3

1. Buurtanalyse sociale pijler Malberg 5

1.1 Inleiding 5

1.2 Leeswijzer 5

2. De wijk Malberg 6

2.1 Een eerste kennismaking met de wijk Malberg 6

3. Gezondheid 12

3.1 Inleiding 12

3.2 Gezondheidsverschillen in Malberg 12

3.3 Zorgadvisering 15

3.4 Verslavingszorg 15

3.5 Doelgroepen 15

3.6 Oorzaken gezondheidsverschillen 16

3.7 Gezondheid in relatie tot werkloosheid 16

3.8 Wonen en zorg 16

3.9 Gezondheidsvoorzieningen op buurt- en stadsniveau 17

3.10 Conclusie 18

4. Veiligheid 19

4.1 Inleiding 19

4.2 De veiligheidsbeleving in Malberg 19

4.3 Veilig spelen en Verkeersveiligheid 20

4.4 Drugsproblematiek 20

4.5 Vandalisme en kleine jeugdcriminaliteit 20

4.6 Veiligheidsvoorzieningen op buurt en stadsniveau 21

4.7 Conclusie 21

5. Educatieve zelfredzaamheid 22

5.1 Inleiding 22

5.2 Opleidingsniveau 22

5.3 Speciaal onderwijs 23

5.4 Peuterspeelzalen en kinderopvang 24

5.5 Doelgroepen 24

5.6 Educatieve voorzieningen op buurt en stadsniveau 25

5.7 Conclusie 26

6. Sociale en economische zelfredzaamheid 27

6.1 Inleiding 27

6.2 Mensen met een (structureel) laag inkomen 27

6.2.1 Werkeloosheid 30

6.3 Werkgelegenheid in de buurt 33

6.4 Doelgroepen 33

6.5 Sociale en economische voorzieningen op buurt en stadsniveau 37

6.6 Conclusie 38 >>

4

7. Participatie / sociale cohesie 39

7.1 Inleiding 39

7.2 De informele structuur 39

7.3 De formele structuur: het vrijwilligerswerk 43

7.4 Het cultureel vermogen 44

7.5 Voorzieningen 45

7.6 Sociaal culturele voorzieningen op buurt en stadsniveau 47

7.7 Conclusie 48

8. Heel de buurt 49

8.1 Inleiding 49

8.2 Samenhang en betekenis van de buurtanalyse 49

Bijlage 1 51

Omschrijving van begrippen

Bijlage 2 52

Afkortingenlijst

Bijlage 3 54

Tabellen bij hoofdstuk 4 (uit leefbaarheid in Malberg:

effectmeting 1999. Gemeente Maastricht, sector O&S)

5

1 Collegenota: Stand van zaken Buurtontwikkelingsplan (BOP) Malberg. AFC 12/ 05.12.2000.

2 Een integrale buurtanalyse (sociaal, economisch en fysiek) is een van de stappen in het FORMAT om te komen tot een BOP.

3 ICIS (International Centre for Integrative Studies: UM Maastricht) heeft voor het sociaal-cultureel domein stedelijke voor-

raden aangegeven die van strategisch belang worden geacht voor de ontwikkeling van Maastricht. Ze komen grotendeels

overeen met de uitgewerkte voorraden in deze probleemverkenning.

1 Buurtanalyse sociale pijler Malberg

1.1 Inleiding

Het College van B&W heeft opdracht gegeven om een Buurt Ontwikkelings Plan (BOP) Malberg te

ontwerpen. Het doel van het BOP Malberg is een integrale buurtvisie voor de eerstkomende 10 jaar.

De eerste stap in het BOP is het opstellen van een integrale buurtanalyse. Deze zijn ontwikkeld

vanuit het sociale, economische en het fysieke domein. Een samenvatting van deze drie

pijler-analyses is inmiddels vastgesteld door het College van B&W1.

Voor U ligt de complete buurtanalyse van de sociale pijler Malberg. Middels dit basisdocument

blijft de inhoud, waarop de samenvatting in de college-nota is gebaseerd, zichtbaar.

De intentie van de buurtanalyse sociale pijler Malberg is tweeledig:

• een realistisch beeld krijgen van het sociale domein om van hieruit integrale oplossingen

t.b.v. het BOP Malberg te ontwikkelen.

• een FORMAT2 sociale pijler op buurtniveau ontwerpen, waarlangs toekomstige integrale

buurtplannen opgezet worden. Indien het Format bruikbaar blijkt, kunnen gestan-

daardiseerd (buurt)kernindicatoren voor het sociaal en cultureel domein ontwikkeld

worden, waardoor vergelijking (maatschappelijk effect en efficiency) tussen wijken

mogelijk wordt.

Ten behoeve van de buurtanalyse sociale pijler zijn verschillende bronnen geraadpleegd. De

belangrijkste zijn de GSB-monitor, het GAB, diverse onderzoeken, statistische gegevens en recente

literatuur over lokaal sociaal beleid (middels verwijzingen aangegeven). Verdere bronnen zijn

buurtbewoners, professionals werkzaam in de buurt (onderwijs, opbouwwerker, etc.) diverse

instellingen (Trajekt, GGD, STEPS, MKD, etc.). Deze specialisten almede de leden van de kerngroep

Malberg scherpten de analyse aan. Vervolgens is de analyse besproken tijdens een tweetal werk-

conferenties met de buurt (professionals, buurtkader, verenigingen, instellingen), met het doel:

herkenning, aanscherpen en vaststelling van de probleemanalyse. De analyse werd in zijn geheel

herkend en onderschreven.

1.2 Leeswijzer

De buurtanalyse start met overzicht van de meest belangrijke kengetallen van de wijk Malberg.

Vervolgens worden diverse voorraden3 geanalyseerd: gezondheid; veiligheid; educatieve zelfred-

zaamheid; sociale- en economische zelfredzaamheid; participatie en sociale cohesie). In dit onder-

zoek is nauwelijks aandacht besteed aan de samenhang tussen de diverse voorraden. Deze

samenhang is nog in ontwikkeling (o.a.: kernindicatoren moeten nog vastgesteld worden). Binnen

de filosofie van ICIS is met name de samenhang (stromen) binnen het domein en met de twee

andere pijlers (natuur en milieu en het economische domein) van belang. Bij de oplossingsrichtingen

in het BOP is hier meer aandacht aan besteed.

Deze buurtanalyse gaat uit van bestaande bronnen. Het mag duidelijk zijn dat dit (nog) zijn

beperkingen kent. Een aantal onderzoeken / statistische gegevens zijn (nog) niet voorhanden op

6

wijk en buurtniveau. Soms zijn ze niet uitgesplitst naar bepaalde leeftijden of doelgroepen, etc.

Nulmetingen ontbreken veelal, uitgezonderd de veiligheids- en leefbaarheidsmonitor. Het onder-

zoek van de Universiteit van Maastricht (UM) betreffende kwaliteit van leven (Malberg en Witte

Vrouwenveld) was in een laat stadium beschikbaar.

Waar mogelijk werd dit op onderdelen ingepast4. De voorraden worden telkens gevolgd met een

overzicht van de belangrijkste voorzieningen op buurt en stadsniveau (actoranalyse)5. De buurt-

analyse sluit met een hoofdstuk waarin getracht is de betekenis van een dergelijke sociale analyse

voor Malberg aan te geven. In bijlage 1 worden diverse begrippen omschreven. Bijlage 2 betreft

een afkortingenlijst. Bijlage 3 bevat tabellen t.b.v. hoofdstuk 4.

4 Het onderzoek Kwaliteit van leven leverde enkele aanvullingen op voor de items: structureel laag inkomen, inkomens

ondersteunende voorzieningen en het item jongeren en ouderen.

5 Veelal ontbreekt het aan inzicht welke betekenis de stedelijke voorzieningen hebben voor de buurten. Wat is de deelname

van mensen uit Malberg aan bijvoorbeeld de volwasseneneducatie? etc.

7

De wijk Malberg

2.1 Een eerste kennismaking met de wijk Malberg

De wijk Malberg is gesitueerd in het stadsdeel Maastricht West. Het is grotendeels gebouwd rond

het jaar 1969. Het was toen de grootste nieuwbouwwijk van Maastricht met 2.332 woningen6

(2.296 in eigendom van woningbouwverenigingen) voor ongeveer 9000 mensen.

De wijkopzet is gebaseerd op het zogenaamde tuinstadmilieu waar de parochie de kern van de

sociale gemeenschap is. De wijk kreeg een eigen voorzieningenapparaat (kerk, winkels, scholen,

gemeenschapshuis, etc) en was eenduidig en uniform van opzet. Daarnaast was er veel ruimte

voor groen, sport en recreatie (de groenoppervlakte bedraagt iets meer dan 10% van het totaal).

De woningvoorraad mag nu, gezien de kwaliteitseisen van de huidige en toekomstige wooncon-

sument, eenzijdig en weinig flexibel genoemd worden. De portiek-etagewoningen en galerij-flats

kennen een hoge doorstroomsnelheid (soms van 30% op jaarbasis). Hierdoor komt de leefbaarheid

in de wijk onder druk te staan en kan op termijn ervaren worden als een sociale achteruitgang

van de buurt. Uit gegevens van het Woningburo, omtrent het functioneren van de sociale huur-

sector in Maastricht, blijkt dat op het woningaanbod (type, prijs, grootte) in Malberg, met uitzon-

dering van de patio, minder wordt gereageerd dan in andere buurten. Dit verklaart dat Malberg

voor de gemiddelde wachttijd per buurt, op een na, het laagste scoort.

Ofschoon de bevolking in Maastricht fors groeit7, wonen er nu minder mensen in Malberg (totaal

6149 in 2000, bron GSB). Ondanks de inbreidingsoperatie in de jaren negentig is een gestage afname

te zien. Een aantal redenen voor deze terugloop zijn: de ontgroening; de toename eenoudergezin-

nen; de vergrijzing en de afnemende vraag naar het huidige woonmilieu en woon-typen (galerij-

flats en portieketage woningen) en de onmogelijkheid van wooncarrières in deze buurt. Een

logisch gevolg hiervan is verlies aan koopkracht, verschraling van de voorzieningenstructuur en

verdere afname van de sociale cohesie. De huidige samenleving vraagt meer aandacht voor het

individu met de daarbij behorende diversiteit. Desondanks behoort Malberg nog tot een van de

grootste wijken van Maastricht. 5% van de inwoners van Maastricht woont in deze wijk (Heer

6.8%; Daalhof 6%; de Heeg 5.9%; Amby 5.2%; Scharn 5.1% en Witte Vrouwenveld ook 5%).

2

6 144 galerijwoningen (6 hoog); 480 galerijwoningen (4 hoog); 384 etagewoningen (3 hoog); 940 eengezinswoningen;

256 patiowoningen; 92 woningen voor bejaarden; 36 particuliere woningen.

7 In 1996 heeft Maastricht 118.465 inwoners. In 1998 120.114 en in 2000 heeft zij 122.085 inwoners.

Tabel 1. Bevolkingssamenstelling naar leeftijd in Malberg

1996 1998 2000 Maastricht

totaal 2000

0 - 4 jaar 386 6.0 331 5.3 296 4.8 4,6%

5 - 9 250 3.9 270 4.4 305 5.0 5.0%

10 - 14 254 4.0 240 3.9 239 3.9 4.8%

15 - 19 309 4.8 310 5.0 299 4.9 5.9%

20 - 34 1604 25.1 1420 22.9 1311 21.3 24.0%

45 - 54 1882 29.4 1788 28.9 1777 28.9 29.3%

55 - 64 770 12.0 838 13.5 898 14.6 10.5%

65 - 79 693 10.8 727 11.7 739 12.0 12.3%

80 en ouder 255 4.0 268 4.3 286 4.7 3.6%

Totaal 6403 100% 6192 100% 6149 100% 100%

bron: GSB monitor/GAB

Deze samenstelling naar leeftijd wijkt weinig af van het Maastrichts gemiddelde. Vanaf 55 jaar

neemt het aantal t.o.v. het Maastrichts gemiddelde toe. Hierbij moet rekening gehouden worden

met het feit dat het aantal 55-plussers in Maastricht al hoger is dan in de meeste G-25 gemeenten.

Geconcludeerd mag worden dat Malberg momenteel geen specifieke ouderenwijk is (ondanks de

aanwezigheid van het aanwezige woon-zorgcentrum). Wel zal de vergrijzing in Malberg de

komende jaren sterk zal toenemen.

De samenstalling naar geslacht (48.3 man en 51.7% vrouw) wijkt nauwelijks af van het Maastrichts

gemiddelde.

Tabel 2. De samenstelling naar huishouden in Malberg ziet er als volgt uit:

1996 1998 2000

een-persoon huishouden 1502 45.0% 1623 48.0% 1672 49.3%

een-ouder gezin 386 11.6 401 11.8 392 11.5

echtpaar zonder kinderen 705 21.1 739 21.8 772 22.7

echtpaar met kinderen 744 22.3 621 18.4 558 16.4

bron: GSB monitor/GAB

8

9

Bovengenoemde Malbergse percentages verschillen sterk per wijk in Maastricht. Vandaar dat er

een vergelijking met verschillende wijken is gemaakt. Ondanks de verschillen is het aantal een-

persoonshuishoudens in Malberg laag t.o.v. het Maastrichtse gemiddelde (=56.9%).

De city =81%; Witte Vrouwenveld =57.1%; Heugemerveld =62.9%; Pottenberg =44.5%).

Het Malbergse percentage eenpersoonshuishoudens groeit gestaag.

Het aantal een ouder-gezinnen is hoog t.o.v. het Maastrichtse gemiddelde =7.5%.

De city = 3.2%; Witte Vrouwenveld =12.8%; Heugemerveld = 8%; Pottenberg =11.2%.

Het percentage echtparen zonder kinderen is hoog t.o.v. Maastricht = 18.3%.

De City = 10.1%; Witte Vrouwenveld =12.7; Heugemerveld 16.5%; Pottenberg 28.3%.

Echtparen met kinderen ligt nu op het gemiddelde van Maastricht, maar is in de loop van de tijd

afgenomen.

Tabel 3. Samenstelling van de bevolking naar etniciteit.

1997 1998 1999 2000

Turken 3.4% 3.3% 3.4% 3.7% (n=226)

Marokkanen 2.3% 2.7% 2.6% 2.7% (n=167)

Surinamers en

Antillianen/Arubanen 1.0% 1.0% 1.1% 1.2% (n= 71)

Overig: nationaliteiten per nationaliteit

onder de 1.0% idem idem idem

Totaal allochtonen 25.9% 26.8% 27.7% 28.2% (n=1736)

Totaal autochtonen 74.1% 73.2% 72.3% 71.8% (n=4413)

Totaal inwoners Malberg 6295 6192 6206 6149 (100%)

bron GAB/GSB vlg. Definitie BiZa/VNG

Om een goed inzicht te krijgen zijn een tweetal begrippen van belang: allochtonen en etnische

minderheid.

Het aantal allochtonen in de wijk Malberg is hoog, volgens de brede GSB-definitie. Mensen afkomstig

uit bijvoorbeeld de Europese Unie worden ook hiertoe gerekend. Men kan dus eerder spreken van

een grote diversiteit. Het begrip etnische minderheid betreft mensen afkomstig uit Turkije,

Marokko en Suriname, Antillen en Aruba. Deze behoren volgend de GSB doelen tot de specifieke

aandachtsgroepen die, gezien hun gemeenschappelijke achterstand, extra aandacht behoeven. In

Malberg is dit 7.6%. Landelijk gezien is dit een laag percentage. Voor Maastrichtse begrippen is

dit percentage hoog. Alleen in Witte Vrouwenveld en Caberg ligt dit percentage hoger (resp. 9.1

en 8.3%). De multiculturele samenstelling in Malberg geeft in ieder geval aan dat de buurt een

grote diversiteit van culturen huisvest.

Malberg word gekenmerkt door een uitgebreid voorzieningenpakket:

Buurtbeheerbedrijf NW-Maastricht; Gemeenschapshuis ‘t Ruweel; Buurtcentrum St. Trajekt

(o.a.: opbouwwerk, buurtinfo/digitaal trapveldje); Buurtkrant: NW Buurtgazet; milieuperrons (2);

speelvoorzieningen (20); basketbalveldje (1); trapvelden (5); hondenlosloopgebieden (4); basis-

scholen (2) en peuterspeelzalen (2); diverse winkels en super (1); apotheek (1); Sportpark West;

Sportpark Toustruwe; Sportschool; Verenigingen; Bejaardencentrum Malberg en aanleunwoningen;

huisartsen (3); Buurtplatform Malberg; etc.

10

De volgende overlegstructuren in Malberg zijn actief:

Wie Deelnemers Doel

Buurtplatform Malberg bewoners vergroten leefbaarheid, participatie

Werkgroep cultuur bewoners, Kumulus, projecten gericht op: ontplooiing,

bibliotheek, Trajekt expressie, participatie

Werkgroep jeugd bewoners, Trajekt, projecten gericht op

Mallehofke, pastoor ontplooiing, participatie

Werkgroep bewoners, GGD, Trajekt projecten gericht op bevorderen

gezond Malberg gezondheid (o.a. Hartslag)

Werkgroep verkeer bewoners, Trajekt bevorderen veiligheid

(o.a. straatspeeldag)

Werkgroep groen bewoners, SBF, Trajekt bevorderen duurzaam groenbeheer

(o.a. voortuinenproject)

Burenruzie team Trajekt, GGD, corporaties, signalering, preventie, bemiddeling

AMW, politie

Winkeliersvereniging Albert Heijn, Etos, Bruna, samenwerking, versterking buurt

Texaco, Trajekt (o.a. Daag vaan Malberg; overlast

verslaafden/dealers)

1111

Wie Deelnemers Doel

Buurtoverleg Markus PSZ, leerkrachten ICL Voortgangsbespreking

Markus en Trajekt

OPB-overleg Markus, RPC OPB-plannen maken op jaarbasis,

evaluaties en bijstellen. Gericht

om brede school gestalte te geven.

Zorgteam Leerkrachten PDO Markus, Individuele casuïstiek

interne coördinator leerlingen- op schoolniveau

zorg Markus en school

maatschappelijk werk (AMW)

werkgroep jonge kind leerkrachten groep 1 en 2 samen Individuele casuïstiek

met peuterleidsters en RPC op schoolniveau

Buurtoverleg Palet Palet, RPC, peuterspeelzaal, Voortgangsbespreking

Trajekt

OPB-overleg Palet, RPC OPB-plannen maken op jaarbasis,

evaluaties en bijstellen. Gericht

om brede school gestalte te geven

Zorgteam Smal: leerlingen coördinator Individuele casuïstiek

Palet, 1e lijnsmedewerker RPC op schoolniveau

en leerkracht Palet

Breed: aangevuld met AMW, Idem

schoolarts, logopedist

Gezondheid

3.1 Inleiding

De gemeente heeft in de stadsvisie 2010 als doel aangegeven dat de gezondheidsverschillen in de

GSB buurten in vergelijking met de overige wijken in Maastricht verminderd moeten zijn.

De gezondheidsverschillen op buurtniveau hangen samen met verschillen in sociaal economische

status (SES). Deze verschillen zijn dan ook met name in GSB-buurten afwijkend.

Gezondheid wordt ook bepaalt door natuur- en milieukwaliteit.

3.2 Gezondheidsverschillen in Malberg

Tabel 4 geeft in een oogopslag de gezondheidsverschillen weer, uitgesplitst naar algemene en

geestelijke gezondheid alsmede de risico- en milieu factoren. Een plus achter het item betekent

een significant verschil op buurtniveau in relatie tot het stedelijk gemiddelde.

Algemene Gezondheid

A. Chronische aandoeningen

In de enquête geeft 80% van de respondenten (leeftijd van 25-75 jaar / regio ZZL) aan, zich (zeer)

goed of uitstekend gezond te voelen.

20%, Waarvan het merendeel vrouwen, mensen uit de oudere leeftijdscategorie en mensen met

een lage sociaal economische status (Lses), voelt zich matig, of niet gezond.

40% Van de respondenten heeft een aandoening in het bewegingsapparaat. In de leeftijdscategorieën

van 40-60 en 60-75 ligt dit tussen de 50 en 60% vnl. bij vrouwen. 20% Geeft aan beperkingen in

lichamelijke activiteiten te ondervinden. Leeftijd en overgewicht is hieraan ook debet.

10% Van de mannen (60-75 jr.) werd in het afgelopen jaar geconfronteerd met een ernstige hart-

kwaal, hartinfarct of beroerte.

10% Heeft een letsel t.g.v. een ongeval opgelopen. In de leeftijd van 20-40 jaar voor mannen is dit

zelfs 20%. 18% Heeft last van chronische huidziekten, eczeem en allergieën. Jongeren scoren hier

hoger op.

In de GSB-buurten voelen relatief meer mensen zich minder gezond dan in de rest van Maastricht

(en Limburg) en er worden relatief meer psychische klachten gerapporteerd. Het voorkomen van

allergie en huidklachten en overige chronische aandoeningen is eveneens hoger.

B. Gebruik gezondheidszorgvoorzieningen

In het algemeen is het zo dat naarmate de leeftijd toeneemt het bezoek aan huisarts en specialist

toeneemt. Meer vrouwen dan mannen bezoeken deze. Voor de buurten zijn de percentages bezoe-

kers aan met name huisartsen en specialisten hoger dan in de rest van Maastricht (en Limburg).

12

3

13

Tabel 4.8

Algemene gezondheid

A. Chronische aandoeningen

- hart en vaatziekten

- aandoeningen bewegingsapparaat

- psychische klachten

- letsel t.g.v. ongevallen

- allergie en huidaandoeningen

- overige chronische ziekten

B. Gebruik gezondheidsvoorzieningen

- huisarts

- medische specialist

- Riagg

- CAD

- etc.

C. Medicijngebruik

- medicijngebruik

- pijnstillers

- slaapmiddelen

- kalmeringsmiddelen

- anti-depressiva

Geestelijke gezondheid

- problemen in sociale relaties

- problemen m.b.t. eigen persoon

- problemen m.b.t. woonsituatie

- problemen m.b.t. maatschappelijk

functioneren

- psychische problemen

- eenzaamheid

Risico factoren

- roken

- (zeer)excessief drinkgedrag

- cannabis (etc.) ooit

- overige drugs ooit

- inactief sport

- inactief bewegen

- voldoet niet aan landelijk

voedingsadvies

- (extreem) overgewicht

- hoge bloeddruk

- risicogedrag jongeren

Milieu factoren

- geluidshinder

- stankhinder

- stof-, rook-, roethinder

- milieuhinder wegverkeer

- milieuhinder vliegverkeer

- milieuhinder bedrijven industrie

G

S

B

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

G

S

B

+

+

+

G

S

B

+

+

+

+

+

G

S

B

+

8 De gegevens zijn gebaseerd op de regionale rapportage ZZL van de Limburgse Gezondheidsenquete '98, uitgevoerd door

de GGD. Naast het onderzoek geeft de rapportage extra aandacht aan 5 GSB-buurten (Mariaberg, Malberg, Heugemerveld,

Witte Vrouwenveld en Boschpoort). De buurten zijn niet afzonderlijk uitgesplitst maar samengevoegd en afgezt t.o.v. de

rest van Maastricht.

14

C. Medicijngebruik

Algemeen neemt het medicijngebruik licht toe met de toename van de leeftijd. Relatief meer

vrouwen dan mannen gebruiken geneesmiddelen. In de leeftijdscategorie 60 t/m 75 jaar slikken

meer vrouwen dan mannen op voorschrift v.d. arts meer slaap- en kalmeringsmiddelen en anti-

depressiva. In de buurten worden relatief meer van deze middelen gebruikt t.o.v. Maastricht.

Geestelijke gezondheid

Mensen in GSB-buurten (hier Malberg) scoren hoog wat betreft de psycho-sociale problematiek.

De grootste verschillen t.o.v. het gemiddelde in Maastricht zijn waarneembaar op het gebied van:

• problemen met betrekking tot de ‘eigen’ persoon. Dit zijn items die te maken

hebben met persoonlijke instelling en gedrag, maar ook met het ouder worden, eigen

waarde, toekomst, financiën en problemen als gevolg van gebruik van drugs en alcohol.

Meer dan 33% van de respondenten geeft aan problemen met een of meer van genoem-

de factoren te ervaren.

• de woonsituatie. Men geeft aan 2x zo veel problemen met de woonsituatie te hebben

(wonen, huisvesting alsook de leefsituatie in de buurt).

• Eenzaamheid scoort hoger. Ook hier blijkt de lage sociaal economische status (Lses-

score) de belangrijkste voorspeller te zijn, waarbij meer mannen dan vrouwen binnen

deze groep zich eenzaam voelen. Bij 2% is sprake van ernstige eenzaamheid.

Risico factoren

Roken scoort in de GSB buurten 10% hoger en het gebruik van alcoholische dranken 10% lager t.o.v.

Maastricht. Het percentage zeer excessief drinkgedrag scoort hier wel iets hoger. Het overgewicht

ligt 11% hoger dan het Maastrichtse gemiddelde. In deze buurt wordt minder gesport 25% (38%

gemiddeld). Men heeft een hoger (extreem) overgewicht.

Verder geeft de GGD aan dat in de Lses-wijken (hier Malberg) het volgende blijkt:

• Men wordt hier eerder getroffen door ziekten dan mensen in andere wijken. Personen

met een lage opleiding leven gemiddeld 3.5 jaar korter en brengen bijna 12 jaar minder

door in een goede gezondheid dan hoger opgeleiden.

• Het risico op hart en vaatziekten bij laag opgeleiden mensen is 2x zo groot als bij hoog

opgeleiden. Leefstijl-factoren (roken, weinig bewegen, ongezonde voeding) verklaren

voor ruim 30% dit hogere risico op hart- en vaatziekten en indirect ook het daaraan

gekoppelde sterfte-risico.

• Mensen met een Lses-score blijken minder makkelijk gebruik te maken van (bewegings)-

voorzieningen, als deze niet in de directe buurt liggen (ook lidmaatschapsgeld en

onbekendheid met de activiteiten blijkt een probleem). De sportverenigingen schatten

dat 20% vanuit de buurt deelnemen aan de sportactiviteiten in sportpark West. Deze

groep bestaat nauwelijks uit werklozen.

• Met name bij ouderen en de sociaal zwakkeren ontbreekt het aan een gezond voedings- en

bewegingspatroon. Dit leidt op termijn tot een verzwakking van de gezondheid en

vergroting van de kans op o.a. hart- en vaatziekten, suikerziekte en aandoeningen aan

het bewegingsapparaat. Noodzaak te komen tot een preventieve voorlichting.

(Cijfers GGD (zie reactie op Sportnota) tonen aan dat hier een probleem bestaat).

15

3.3 Zorgadvisering

Het Regionaal Indicatie Orgaan (RIO) is onderdeel van de GGD en zij geeft voor de regio een onaf-

hankelijk zorgadvies n.a.v. een individueler zorgvraag. De vraag om zorg9 betreft bijvoorbeeld een

aanleunwoning, hulp bij algemeen dagelijkse levensbehoeften (ADL), alphahulpverlening, dagbe-

handeling verpleeghuis (somatisch, psychogeriatrisch), dag verzorging verzorgingshuis, huishou-

delijke verzorging, intensieve thuiszorg en -meerzorg, nachtzorg, opname verpleeg/verzorgings-

tehuis, sociale alarmering, specialistische verpleging, voorlichting en preventie, woningaanpas-

singen, etc. De zorgvraag is meestal afkomstig van ouderen en/of (jong)gehandicapten.

In het jaar 2000 werden door het RIO in Malberg 607adviezen op een van de bovenstaande moge-

lijkheden bij individuele aanvragen van zorgtoewijzing. Dat wil zeggen dat ongeveer 10% van de

inwoners van Malberg (n=6149) een aanvraag hebben ingediend voor zorgtoewijzing. Voor

Maastricht betrof dit in 2000 in totaal 8028 aanvragen, hetgeen neerkomt op bijna 7% gemiddeld

(n=122.085). Met enige voorzichtigheid (vervuiling door dubbeltellingen bij samengestelde zorg-

vragen) kan gesteld worden dat Malberg een hogere zorgvraag heeft t.o.v. het Maastricht gemiddelde.

3.4. Verslavingszorg

Uit de jaarcijfers van het CAD blijkt dat 12 nieuwe cliënten uit Malberg (incl. Oud Caberg) zich in

2000 aangemeld hebben voor hulp. 7 personen vanwege harddrug gebruik en 5 wegens alcohol-

gebruik. De cijfers kunnen niet goed vergeleken worden naar gemiddelden, omdat er niet gediffe-

rentieerd is naar verschillen in aantal, leeftijd ed. per wijk. Daarbij is alleen gecodeerd op postcode,

waardoor enkele wijken aan elkaar gekoppeld zijn. De city scoort hoog, mogelijk vanwege postcode-

adressen door dak en thuislozen. De GSB buurten geven het volgende beeld:

Witte vrouwenveld (inclusief Wyckerpoort) heeft 16 nieuwe aanmeldingen; Heugemerveld (incl.

Maartenspoort en Wyck) boekt 19 aanmeldingen en Boschpoort is goed voor slechts 1 nieuwe

inschrijving. Er is geen behoorlijke conclusie te trekken of Malberg hier hoog of gemiddeld scoort.

Laag is het in geen geval.

Maastricht toont het volgende nieuwe aanmeldingsbeeld: 79 alcoholgebruik, 73 harddruggebruik

(incl. methadon), 18 cannabisgebruik en 18 kansspelautomaten.

3.5. Doelgroepen

In deze buurt wonen meer allochtonen dan gemiddeld in Maastricht (zie tabel: probleemverkenning

zelfredzaamheid). Uit landelijke verkenningen blijkt dat de beleving van gezondheid te maken heeft

met culturele achtergronden. De belangrijkste bevindingen, tevens hier herkenbaar, zijn de volgende:

• de meer traditionele (hechte) allochtone Nederlanders wenden zich minder vaak tot de

gezondheidszorg bij ziekte. De gemeenschap zelf kent van oudsher zorg met een zelf-

regulerend vermogen.

• een specifieke georganiseerde gezondheidszorg (met dito doorverwijzingen) is bij veel

allochtonen onbekend. Ook de scheiding somatische en geestelijk. Doorverwijzingen bij

problematieken naar bijvoorbeeld een RIAGG is voor hen niet altijd duidelijk.

• indien men naar bijv. (huis)arts gaat is communicatie een probleem. Niet alleen door de

taal, maar ook door uiting van een verschillende gezondheidsbeleving.

9 De cijfers van het RIO zijn exclusief de aanvragen in het kader van de Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG).

Zie hiervoor paragraaf 6.2.

3.6. Oorzaken gezondheidsverschillen

Waarom komen er nu meer gezondheidsklachten voor in Malberg? De GGD geeft hiervoor een

breed scala aan oorzaken aan. Het kan deels te maken hebben met de wijze waarop mensen hun

weg vinden binnen de gezondheidszorg. Mensen uit Malberg geven aan dat ze het moeilijk vinden

om bij hun hulpvraag precies te zeggen wat er aan de hand is. Ze lopen vaak te lang rond met

hun klachten. Een andere factor kan de arbeidssituatie zijn. Zware arbeidsomstandigheden, maar

ook werkloosheid, zijn voor veel mensen oorzaak van gezondheidsproblemen.

Leefomgeving in en om het huis zijn belangrijke gezondheidsfactoren. Gevoelens van onveiligheid

of ergernis leveren veel stress op. Wat betreft de aanwezigheid van (gezondheid)voorzieningen

zijn de mensen in Malberg tevreden (zie 4.5). Alleen het vertrek van het Groene Kruis wordt als

een gemis gezien. Toch geeft 1 op de 4 mensen aan dat men soms geen gebruik maakt van een

gezondheidsvoorziening, terwijl dit wel nodig is. Dit komt o.a. omdat men geen vervoer heeft, of

doordat de eigen bijdrage te hoog is. In de apotheek in Malberg wordt door de gezondheidswijzer

(GGD) wekelijks twee uur spreekuur gehouden. In 1999 hebben zo’n 200 mensen uit Malberg dit

spreekuur bezocht. De belangrijkste oorzaak van gezondheidsverschillen ligt in het gedrag van

mensen zelf. 40% van alle mensen in Malberg rookt, De vetconsumptie is hoog en overgewicht

komt veel voor. Maar 25% geeft aan wel eens te sporten. Het is onrustbarend dat veel mensen

zowel roken, als te vet eten, als niet bewegen.

3.7. Gezondheid in relatie tot werkloosheid

Tijdens de probleemanalyse heeft een gezondheidswerkgroep de ICIS-methodiek specifiek op dit

vlak nader geanalyseerd. Een sterke relatie bleek tussen de voorraad gezondheid en werkloosheid.

64% van de Abw-gerechtigden geeft belemmeringen aan op het gebied van gezondheid (somatisch,

psychisch en verslavingsproblematiek) in relatie tot hun werkloosheid of sociale activering. Deze

problematiek moet eerst vanuit beide invalshoeken geanalyseerd worden. In de gezondheidsnota

(OCWS/SEZ) worden spoedig beleidsvoorstellen ontwikkeld.

3.8. Wonen en zorg

Verzorgingstehuizen gaan in steeds grotere mate over tot extramuralisering van de zorg. Malberg

heeft een bejaardencentrum welke getransformeerd wordt naar een woonzorgcomplex op een

nieuwe locatie in Malberg. Dit complex zal brede zorgfuncties aanbieden, ook voor diegene welke

(nog) niet in of bij het woonzorgcomplex gehuisvest zijn.

De nota seniorenhuisvesting (oktober 2000) beschrijft de behoefte aan seniorhuisvesting in

Maastricht. In de komende 20 jaar neemt het aantal senioren jonger dan 80 jaar sterk toe. Dit

betekent voor Malberg een tekort in 2010 van 570 senior woningen in de sociale huursector.

Hiervoor is een programma opgesteld voor de marktsector en sociale huursector.

16

17

Stedelijke voorzieningen

AZM

GGD (o.a.: RIO; Jeugdgezondheidszorg; logopedie)

Groene Kruis Heuvelland (o.a.: thuiszorg; voedingsdeskundigen;

kraamzorg; consultatiebureau)

Domicura (o.a.: thuiszorg; voedingsdeskundigen; kraamzorg; con-

sultatiebureau)

Algemene Maatschappelijke Dienstverlening (AMW)

Geestelijke gezondheidszorg (o.a.: RIAGG; Vijverdal; RIBW;

Krisiscentrum)

Meldpunt zorg / Platform gehandicapten

CAD

Maatschappelijke Opvangvoorzieningen

Vrouwengezondheidscentrum (VGC)

Verpleegklinieken (o.a.: Dagopvang voor ouderen)

Advies en Meldpunt Kindermishandeling

Medisch Kleuter Dagverblijf (MKD)

3.9. Gezondheidsvoorzieningen op buurt- en stadsniveau

Buurtvoorzieningen

Apotheek Malberg

Huisartsen (3)

Fysiotherapeuten (4)

Bejaardencentrum Malberg

Ouderenbond

Sportpark West en Toustruwe

Sportschool (1)

Sportverenigingen

BIC (GVO)

3.10 Conclusie

De gezondheidsverschillen t.o.v. stedelijk gemiddelde betreffen met name de:

• Algemene risicofactoren

- ontbreken van een gezond voedings- en bewegingspatroon;

- hoog gebruik (verslavende) medicijnen;

- hoge psycho-sociale problematiek (eigenwaarde, woon- leefsituatie, eenzaamheid).

• Allochtone vrouwen

- gezondheidsbeleving wordt anders geuit / anders verstaan;

- onvoldoende kennis gezondheidssysteem.

• Gezondheid / arbeidsmarkt- beleid / sociale activering

Uit de gezondheidsanalyse blijkt dat er een sterke relatie bestaat tussen de gezond

heidstoestand bij Lses en arbeidsmarktbelemmeringen. Deze problematiek wordt eerst

op stedelijk niveau nader geanalyseerd.

• RIO indicaties.

Malberg laat een hoger percentage (10%) zorgbehoefte zien t.o.v. het stedelijk gemiddelde

(7%). Deze zorgvragen zijn meestal afkomstig van ouderen e/o gehandicapten.

Kansen

• De ontwikkeling van een stedelijk gezondheidsbeleid (2002) en de regiefunctie van de

gemeente (ook jeugdgezondheidszorg)

• De aandacht voor het terugdringen van gezondheidsverschillen op wijk- en buurt-

niveau (stadsvisie 2010)

• De ontwikkeling van een nieuw woonzorg centrum.

• Het nieuwbouwprogramma seniorhuisvesting in de marktsector en de sociale huursector.

• De aanwezigheid van de bestaande infrastructuur in de buurt, o.a.:

- de werkgroep gezond Malberg met o.a. het project Hartslag;

- diverse huisartsen, fysiotherapeuten en apotheek;

- het sociaal cultureel werk (o.a. ouderen-adviseurs, BIC),en diverse verenigingen

(o.a. volkstuinen);

- veel groen en sportparken;

- onderwijsinstellingen, gymzalen en aanwezigheid van sportparken in de buurt.

18

19

Veiligheid

4.1. Inleiding

In de stadsvisie 2010 zijn een aantal doelen op het gebied van veiligheid aangegeven. De veiligheid

evenals het veiligheidsbeeld moet verbeterd en het risicogedrag bij de jeugd moet verminderd te

worden. Voor het volgen van dit beleid zijn in het kader van de ISEO/GSB monitor verplichte indi-

catoren ontwikkeld. Sinds 1997 wordt in Maastricht en op wijk en buurtniveau een aantal indica-

toren gevolgd middels de Leef & Veiligheidsmonitor. Twee GSB-beleidsdoelen horen bij dit domein:

verbeteren veiligheid en het verbeteren van de fysieke leefomgeving. Het doel ‘versterken van de

sociale infrastructuur’ wordt in deze monitor ook gemeten, maar komt inhoudelijk aan de orde in

hoofdstuk 7. Uit landelijke onderzoek blijkt dat het subjectieve veiligheidsgevoel het sterkst

afhankelijk is van de kwaliteit van de onderlinge relaties.

4.2. De veiligheidsbeleving in Malberg

De tabellen10 geven zicht op het subjectieve veiligheidsprofiel van de wijk Malberg en Maastricht

betreffende de items: veiligheid en vermogensdelicten (S1.a), dreiging (S1.b), slachtofferschap in

eigen buurt (S1.c).

Uit de enquêtes komt naar voren dat de mensen van Malberg zich vooral 's avonds onveiliger voe-

len dan de gemiddelde Maastrichtenaar. De specifiek onveilige plekken die zij aangeven zijn:

rondom het winkelcentrum, Dukaatplein en Ponjaardruwe/park. De drie meest genoemde redenen

zijn: drugsoverlast, ongure types en groepen jongeren. Het rapportcijfer dat deze buurt geeft

voor veiligheid is 6.4. (gemiddeld Maastricht 7.1). De meeste buurtbewoners geeft een 7.0, maar

20% geeft een onvoldoende.

Subjectief veiligheidsprofiel Malberg & Maastricht 1997 en 1999

Ondanks het feit dat uit de enquête blijkt dat het persoonlijk slachtofferschap in Malberg in 1999

niet wezenlijk anders is dan in het jaar 1997 en zelfs bij sommige items als woninginbraak en

fietsendiefstal is afgenomen, geven de bewoners in de enquête aan dat in hun ogen het met de

veiligheid in Malberg iets minder goed gaat dan 2 jaar daarvoor:

– iets meer mensen in de buurt voelen zich onveiliger dan in 1997

– het rapportcijfer voor de veiligheid in de buurt ligt een fractie lager dan in 1997

– de bewoners denken vaker dan 2 jaar geleden dat zaken als vermogensdelicten, dreiging

en verloedering in de buurt voorkomen.

Objectief Veiligheidsprofiel11

De Integrale Veiligheidsmonitor (IV-monitor) bestaat uit de volgende indicatoren: buurtoverlast,

diefstal, inbraak, gewelddelicten en vandalisme. In Malberg vallen in vergelijking met het

gemiddelde Maastrichtse cijfer, relatief gezien, minder slachtoffers. De slachtofferkans, ook op de

categorieën afzonderlijk, is gunstiger dan gemiddeld in Maastricht. Een analyse op delictniveau

4

10 Alle tabellen behorende bij dit hoofdstuk: zie bijlage 3. Uit: Leefbaarheid in Malberg: effectmeting 1999. Gemeente

Maastricht, Sector Onderzoek & Statistiek.

11 Uit: Integrale Veiligheidsmonitor v.d. Gemeente Maastricht

laat zien dat zich in de afgelopen jaren wel veranderingen in Malberg hebben voorgedaan.

Zo is de registratie van drugsoverlast en burengerucht iets toegenomen (introductie van speciaal

telefoonnummer voor drugsoverlast) en is er een afname te bespeuren bij het aantal autodiefstallen

en woninginbraken.

De recente cijfers van de politie zijn niet goed vergelijkbaar met de eerdere gegevens vanwege

een gewijzigde systematiek van registreren. Maar gegevens van 1999 en 2000 doen Malberg voor

wat betreft de drugsproblematiek niet uitzonderlijk hoog scoren in vergelijking met de meeste

Maastrichtse woonbuurten.

In absolute zin zijn de scores van dien aard dat wel alertheid geboden is. Vanuit de objectieve

cijfers kan geconcludeerd worden dat Malberg geen ongunstiger veiligheidsprofiel heeft in

vergelijking met de meeste woonbuurten. Bekijkt men de absolute cijfers dan vallen de vele

meldingen van burengerucht op (2000) Dit houdt mogelijk verband met het huidige woon- en

leefklimaat in de buurt. Uit onderzoek is gebleken dat er een verband bestaat tussen de elementen

leefbaarheid en veiligheid, maar dit is niet oorzakelijk. Wel is gebleken dat de kwaliteit van de

relaties in een woonbuurt van grote invloed is op de subjectieve veiligheidsgevoelens van bewoners.

Mogelijk ligt hierin de verklaring voor de tamelijk grote discrepantie tussen de subjectieve en

objectieve veiligheidsscores voor Malberg.

4.3. Veilig spelen en Verkeersveiligheid

Naast genoemde veiligheidsitems is het wenselijk aandacht te besteden aan veilig spelen voor

jongeren en verkeersveiligheid. In sociale zin heeft dit invloed op de (on)mogelijkheden van de

jeugd om buiten te spelen, elkaar te ontmoeten, de omgeving te verkennen en veilig naar school

te gaan. Op dit moment is de situatie niet optimaal vanwege de parkeerdruk en de rijsnelheid op

sommige plaatsen in de buurt (Malbergsingel).

De speelmogelijkheden voor kinderen (ondanks dat het er in aantal totaal 20 zijn) en de jongeren-

voorziening in deze wijk scoren heel laag.

4.4. Drugsproblematiek

Uit de politiegegevens van 2000 blijkt dat Malberg niet meer meldingen van drugsoverlast en aan

drugsgerelateerde overtredingen heeft dan diverse andere Maastrichtse woonbuurten. Ook het

aantal drugspanden in de buurt is niet sterk afwijkend van andere gebieden. Toch behoeft deze

problematiek op buurtniveau blijvende aandacht, temeer daar ze een grote impact heeft op het

(subjectieve) veiligheidsgevoelen van buurtbewoners.

4.5 Vandalisme en kleine jeugdcriminaliteit

De meest recente gegevens over 2001 laten zien dat het aantal HALT-verwijzingen (jongeren t/m

18 jaar met delicten als winkeldiefstal, vandalisme ed.) voor Malberg percentueel 0,7% bedraagt,

hetgeen t.o.v. van de andere buurten geen verschil van betekenis is. Ook de cijfers van de Politie

over het jaar 2000 m.b.t. vandalisme geven voor Malberg geen uitzonderlijk beeld te zien.

(Slachtofferkans 0,4 tegenover een Maastrichts gemiddelde van 0,8). Maar signalen uit ‘het veld’

(o.a. uit het wijkteam) verwijzen toch regelmatig naar criminalisering van jeugdigen en dient

serieus genomen te worden.

20

21

4.6. Veiligheidsvoorzieningen op buurt en stadsniveau

Buurtvoorzieningen

Buurtbeheerbedrijf NW

Wijkteam

Wijkagent

Trajekt (o.a. Opbouwwerk, pleinenwerk,

straathoek)

4.7. Conclusie

• Subjectieve veiligheid scoort lager dan stedelijk gemiddelde op het gebied van:

- dreiging en verloedering

- sociale controle / aanspreekbaarheid

- buren / jongerenoverlast

- verkeersveiligheid

De onveiligheid wordt met name gevoeld door ouderen en jongeren.

• Drugsproblematiek: blijft aandacht vragen.

• Vandalisme en kleine jeugdcriminaliteit scoren objectief gemiddeld, maar blijven

aandacht vragen vanuit signalen van de wijk.

• Speelmogelijkheden voor kinderen en de jongerenvoorziening worden slecht gewaardeerd.

Kansen

• Een uitgebreid netwerk van buurtvoorzieningen (o.a. het Buurtbeheerbedrijf NW)

• Het beleidsplan Beheer Openbare ruimte (BOR), waarin via maatwerk gebiedsgerichte

kwaliteitsaanpak tot stand komt.

• De start van het Wijkteam (SBF) die o.a. de noodzakelijke dagelijkse inzet van beheer en

onderhoud bewaakt. De stadsdeelleider is de spil en de coach van het team.

• Het beleidsplan Visie op Speelruimte, waarbij prioriteit gegeven is aan het opstellen en

uitvoeren van een buurtspeelplan o.a. in Malberg.

N.B.

Aandachtspunt is dat de veiligheid in toekomstige herstructureringsfase(n) sterk onder druk

kan komen te staan, alsmede de sociale kwaliteit van de buurt.

Stedelijke Voorzieningen

Politie

Stadswachten

St. Slachtofferhulp

Meldpunt ouderenmishandeling

Sociale Alarmering; Hulpnet; telefooncirkel

Buro Halt

Educatieve zelfredzaamheid

5.1. Inleiding

Het vergroten van de ontwikkelingsmogelijkheden voor burgers is de overkoepelende doelstelling

uit de stadsvisie 2010. In het OWP is dit thema uitgewerkt in het programma ‘een leven lang

leren’. Het GSB-doel is gericht op het verbeteren van de aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt en

het behalen van een startkwalificatie (minimaal niveau basis beroepsopleiding) Indicatoren zijn

bijvoorbeeld het aandeel 16-25 jarigen met maximaal VBO/MAVO diploma en de uitstroom onge-

diplomeerd leerlingwezen primair en basisberoepsopleiding. Nadeel is dat de gegeven indicatoren

van de educatieve zelfredzaamheid geheel zijn gericht op leren en onderwijs, terwijl het thuis-

milieu en de buitenschoolse activiteiten een wezenlijke bijdrage geven aan ontplooiingskansen en

stabiliteit van jongeren. De mogelijkheden die het brede schoolconcept kan bieden, sluit hier

goed op aan. In dit hoofdstuk ontbreekt het inzicht aan deelname uit de buurt aan stedelijke

voorzieningen als het voortgezet onderwijs, de volwasseneneducatie en inburgeringstrajecten.

Indicatoren om een leerling (cliënt) volgsysteem op te zetten zijn in ontwikkeling.

5.2. Opleidingsniveau

In Malberg heeft men de keuze uit twee basisscholen (Markus en Palet). Beide scholen kunnen

qua huidige leerlingenaantal, alsook qua prognose, zelfstandig blijven. Het Palet (openbaar onder-

wijs) heeft het afgelopen schooljaar (2000/2001) 31 aanmeldingen moeten afzeggen, wegens

ruimtegebrek.

Van diverse kanten wordt aangegeven dat de samenwerking tussen beide basisscholen effectiever

op elkaar afgestemd kan worden. Dit wordt o.a. gevoeld bij de uitvoerende instellingen en profes-

sionals in de buurt. Er zijn twee gescheiden overlegcircuits tussen de professionals werkzaam in

de wijk en de scholen. Beide scholen zijn in de planvormende fase om te starten met een eigen

brede-school concept. Buiten de peuterspeelzalen maken geen andere functies gebruik van het

gebouw.

In Malberg is sprake is van een gemiddeld laag opleidingsniveau12. Bij een aanzienlijk deel van de

huidige leerplichtigen wordt geconstateerd dat er sprake is van achterstanden. De SE-score (o.a:

opleidingsniveau ouders, etniciteit) van beide scholen in Malberg ligt ruim boven het

Maastrichtse gemiddelde. Meer dan 50% van de leerlingen op deze scholen heeft een z.g. leerling-

gewicht13. Dit percentage is op zichzelf al problematisch, maar aangezien –relatief gezien– een

beperkt aantal allochtone kinderen op deze scholen zitten, moet geconstateerd worden dat de

hoge sociaal economische achterstandsscore (SE-factor) in Malberg vooral bepaald wordt door het

lage opleidingsniveau van de autochtone ouders (zie tabel). Een deel van de allochtonen kinderen

gaat naar de Islamitische basisschool El Wahda in Pottenberg.

De sociaal economische status thuis speelt een cruciale rol. Vaak is er sprake van een cumulatie van

problematieken als: langdurige werkloosheid; opleidingsniveau ouders, problematische schulden;

gezondheid problemen (somatisch / psychisch); etc. Bij een-oudergezinnen spelen vaak weer

22

12 Naast een laag opleidingsniveau heeft 20.8% van de Malbergse beroepsbevolking in 2000 geen werk (Maastricht=11.59%),

waaronder een aanzienlijk percentage langdurig werklozen > 3 jaren=10,07% (Maastricht=4.97%) en arbeidsongeschikten.

(Bron: GSB monitor)

13 Doelgroepleerlingen hebben een gewicht dat groter is dan 1.0. Het leerlinggewicht bij kind van allochtone afkomst is 1.90.

Bij een leerling van laag opgeleide autochtone ouders is dit 1.25)

5

23

andere specifieke problemen. De ouder heeft zowel een opvoedkundige als inkomens genererende

taak hetgeen kan botsen op momenten dat werk en vrije-tijd van het kind samenvallen.

Een cruciaal aandachtspunt voor Malberg is de startsituatie van het kind bij de aanvang van de

schoolse periode. Hier is reeds sprake van een taalachterstand en daarnaast een achterstand in

allerlei vaardigheden, gezien het grote aantal kinderen met een leerlinggewicht.

Op buurtniveau bestaan geen inzichten over spijbelgedrag en voortijdig schoolverlaten.

Tabel 5 Basiskengetallen leerlinggewicht,

teldatum 01.10.1999

School 1.00 1.25 1.40 1.70 1.90 Totaal SE

BS Markus 74 80 0 1 37 192 123

BS ‘t Palet 107 87 0 0 37 231 107

teldatum 01.10.2000

BS Markus 75 83 0 1 45 204 126

BS ‘t Palet 114 89 0 0 44 247 108

bron: OPB Maastricht, Tussen rapportage 1998-2000, januari 2001

5.3. Speciaal onderwijs

11.3% van de kinderen uit Malberg (tot 13 jaar) volgt onderwijs aan een ZMOK of MLK-school.

Het gemiddelde voor de Maastrichtse regio ligt onder de 4%. Deze cijfers geven de ernst van de

onderwijsachterstand in een zeer vroeg stadium aan.

Het Medisch Kleuterdagverblijf (MKD) is een stedelijke voorziening voor kinderen van 0-7 jaar.

Voor deze speciale voorziening worden kinderen verwezen via Buro Jeugdzorg. De indicatie is

meestal opgebouwd uit een cumulatie van problematieken. Het MKD heeft 90 kindplaatsen voor

Maastricht en Heuvelland. Momenteel hebben zij 10 kinderen uit Malberg en 3 staan op de

wachtlijst. Dit aantal is het hoogst in vergelijking met andere GSB wijken in Maastricht.

De kinderen gaan vanaf 4 jaar op het eigen terrein naar speciaal onderwijs (dependance van

IVO-ZMOK). Bijna allen worden ook na het MKD voor het vervolgonderwijs geïndiceerd voor

speciaal onderwijs.

5.4. Peuterspeelzalen en kinderopvang

Per 31.12.1999 telt Malberg 120 peuters (2-4 jaar). Op beide PSZ zitten 101 peuters (waarvan 18

kinderen van allochtone afkomst = 20%)14. Het bereik van het aantal peuters die in deze wijk naar

de PSZ gaan is hoog (=80%). Gemiddeld ligt dit percentage in Maastricht op 70%. Uit de evaluatie

van STEPS (febr. 2001) blijkt dat het bereik van de peuters blijft stijgen. Daarnaast is er een ten-

dens dat gebruik wordt gemaakt van een combinatie van het bezoek aan de PSZ en de kinderop-

vang. Deze tendens heeft o.a. te maken met de toegenomen arbeidsparticipatie van vrouwen.

Toch zijn er nog belemmeringen om aan het PSZ-werk deel te nemen. Er is een wachtlijst bij de

peuterspeelzaal 1.2.3. (maart 2001: 6 peuters). In het algemeen nemen de wachtlijsten toe daar

de vraag naar meer dagdelen per peuter eveneens

toeneemt. Soms vormt de ouderbijdrage een drempel. Specifieke culturele drempels zijn: isolement

moeders, geen of andere spelcultuur. Door deze onbekendheid worden peuters niet of pas in een

(te) laat stadium aangemeld bij de PSZ.

Het ontbreekt in Malberg aan Kinderopvang in de buurt.

De Universiteit Maastricht (Wetenschapswinkel) heeft onderzoek uitgevoerd naar arbeidsparticipatie

in relatie tot de gewenste kinderopvang in Malberg15. Hieruit blijkt dat 40% van de respondenten

behoefte heeft aan kinderopvang en naschoolse opvang in de eigen buurt. Dit geldt met name

voor de alleenstaande ouders16. Niet-werkende vrouwen (43%) geven aan te willen werken en van

de werkende vrouwen geeft 27% aan MEER te willen werken bij goede kinderopvang in de buurt

(flexibel, vertrouwd en betaalbaar).

In de gemeentelijke aanbestedingsprocedure ‘uitbreiding kinderopvang’ (najaar 2000) werd o.a.

gevraagd om in alle GSB buurten kinderopvang te realiseren. In de offerte van Mik (Maatwerk

voor kinderopvang) en het daaropvolgend contract tussen de gemeente en Mik is overeengekomen

dat er 6 extra kindplaatsen in Maastricht West (Pottenberg) voor eind 2002 gerealiseerd moeten

worden. Concreet betekent dit dat binnen de huidige uitbreidingscontracten het niet financieel

haalbaar is om op korte termijn kinderopvang in Malberg te realiseren.

Uit Malberg nemen momenteel 43 kinderen in totaal deel aan de Stedelijke Kinderopvang.

(0-4 jarigen: 32 en 4-12 jarigen: 11).

5.5. Doelgroepen

In Malberg wonen tot de leeftijd van 15 jaar 840 kinderen (per 31.12.1999). Hiervan zijn er 290

allochtoon(=35%). Ondanks dat dit cijfer uitgaat van de brede definitie is (zie bijlage 1) is het

aantal allochtone kinderen in Malberg hoog te noemen.

Naast de algemene geconstateerde onderwijsachterstand is een extra knelpunt dat veel kinderen

van etnische minderheden buiten de school hun thuistaal spreken. Kinderen die thuis geen

Nederlands spreken hebben, als zij voor het eerst naar de basisschool gaan, al een achterstand

die zij ondanks vele extra inspanningen van o.a. het onderwijs niet meer inhalen.

Dit geldt hetzelfde voor kinderen van Nederlandse ouders die door een diversiteit aan problema-

tieken, hun kinderen niet die bagage mee (kunnen) geven, die voor een stabiele ontwikkeling

24

14 Het project toeleiding allochtone peuters (TAP) loopt succesvol. In dit project worden allochtone ouders thuis bezocht en

op de hoogte gebracht en gestimuleerd om gebruik te maken (integraal) van diverse voorzieningen (consultatie bureau,

bijzondere bijstand, PSZ etc.).

15 Arbeidsparticipatie van vrouwen en kinderopvang in Malberg en Witte Vrouwenveld, Kersten M. en Oude Wansink M.,

Wetenschapswinkel Universiteit Maastricht; februari 2000. N.B.: Medio 2001 is informatie beschikbaar n.a.v. een nieuwe

behoeftepeiling kinderopvang in Malberg.

16 Het aantal eenoudergezinnen in Malberg is hoog (11.5%) t.o.v. het Maastrichts gemiddelde (7.5%). Zie ook pag. 3 en 4.

25

noodzakelijk is. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat niet de etniciteit maar het

opleidingsniveau van beide ouders de meest cruciale factor is.

In een stedelijk onderzoek verricht door en onder Marokkaanse jongeren17 wordt t.a.v. het onderdeel

onderwijs geconcludeerd dat Marokkaanse jongeren vinden dat zij zichzelf meer moeten inzetten

om hun imago te verbeteren en om iets te bereiken in de toekomst (genoemd wordt o.a.: minder

rondhangen en voortijdig schoolverlaten terugdringen).

Daarnaast geven de Marokkaanse jongeren aan dat ze:

• een te laag schooladvies krijgen. Een deel heeft een hogere opleiding gevolgd dan hen

geadviseerd werd en een ander deel bewandelt een (onnodig) lange weg om de gewenste

opleiding af te ronden; (mogelijke oorzaak van lager advies is de lagere score bij de cito-

toets. Deze toetsen houden geen rekening met verschillen in culturele achtergronden).

• te weinig steun ontvangen van hun ouders bij hun opleiding. Ouders hebben te weinig

kennis van het Nederlandse onderwijssysteem om te kunnen stimuleren.

5.6. Educatieve voorzieningen op buurt en stadsniveau

Voorzieningen buurt

Basisschool het Palet, openbaar

(en oudervereniging)

Basisschool Markus, Katholiek

(en oudervereniging)

STEPS: Peuterspeelzaal het Ruweel en

Peuterspeelzaal 1.2.3.

St. Trajekt (o.a.: huiswerkbegeleiding;

verlengde schooldag; kinderwerk buurt;

digitaal trapveldje; bibliotheeksteunpunt

tot 12 jaar)

Voorzieningen Stedelijk

Bureau Jeugdzorg

AMW (Schoolmaatschappelijk werk)

Bureau Leerplicht

Speciaal onderwijs: ZMOK, ZMLK,

Speciaal basisonderwijs: MLK / LOM

Speciaal voortgezet onderwijs

VMBO / AVO / VWO / ROC

Volksuniversiteit

Kinderopvang

MKD (medisch kleuter dagverblijf)

RPC (regionaal Pedagogisch centrum)

RMC (regionaal Meld- en Coördinatiepunt)

Kumulus (centrum voor cultuureducatie)

CNME (centrum voor natuur en milieu educatie)

GGD (zorg: o.a. preventie, jeugdzorg, logopedie,

veilige school)

Bibliotheek

Sportpark (west)

17 Marokkaanse jongeren in Maastricht, J 2000+, Stichting bevordering jongerenparticipatie. Augustus 2000.

5.7. Conclusie

• Bij de startsituatie van de schoolse periode is bijeen groot aantal kinderen in Malberg

reeds sprake van een achterstand. Een cumulatie van diverse factoren (o.a.: sociaal

emotioneel, taalachterstand, laag opleidingsniveau ouders) ligt hieraan ten grondslag.

Er is dus sprake van een zeer lage SE-score.

• De achterstand in taal- en sociale emotionele vaardigheden bij aanvang van schoolse

periode, bij zowel autochtone als allochtone kinderen, is een extra knelpunt bij de aan

pak van de onderwijsachterstanden;

• Een groot aantal van de kinderen uit Malberg (11.3%) volgt speciaal onderwijs

(ZMOK / MLK);

• Allochtone leerlingen vinden zelf dat zij een te laag advies krijgen bij vervolgschoolkeuze;

• Samenwerking tussen de beide basisscholen, maar ook in relatie met andere voor-

zieningen (i.h.k.v. sluitende aanpak) kan effectiever. De onderwijsgebouwen worden (op

medegebruik van de PSZ) nauwelijks multi-functioneel gebruikt.

• Bij de basisschool het Palet, de peuterspeelzaal 1.2.3 en het MKD is sprake van een

wachtlijst.

• Er is geen professionele kinderopvang in de buurt. Deze wordt gemist, mede in relatie

tot stimulering van deelname aan de arbeidsmarkt (m.n. eenoudergezinnen).

Kansen

• De Markus is gestart met het vormgeven van het brede school concept. Het Palet volgt.

Beide scholen zijn gestart met de verlengde school.

• Het GSB-programma ‘een leven lang leren’. De uitwerking van dit programma is

mede gericht om de kwalitatieve discrepantie op de arbeidsmarkt op te lossen.

• Beide scholen doen onderzoek naar de mogelijkheid om als goede buren in één wijk-

combinatie gehuisvest te worden.

• Deelname van allochtone kinderen aan PSZ wordt extra gestimuleerd.

• Rondom het kind/ouder zijn veel voorzieningen / professionals in de buurt.

• De gemeente heeft meer invloed gekregen op het ontwikkelen van het stedelijke onder-

wijs(achterstanden) beleid (regiefunctie).

• In de aanbesteding kinderopvang heeft de gemeente expliciet aangegeven dat de

uitbreiding van de kinderopvangplaatsen ook in de GSB-buurten (hier Malberg)

gerealiseerd moet worden.

26

27

Sociale en economische zelfredzaamheid

6.1. Inleiding

Dit hoofdstuk zal ingaan op diverse problemen op individueel en doelgroepniveau. De centrale

doelstelling van zelfredzaamheid is het zelf oplossend vermogen van het individu te versterken.

De zelfredzaamheid in dit hoofdstuk betreft de economische alsook de sociale. Vaak is het ene

item sterk van invloed op de ander. In de stadvisie 2010 wordt de sociale zelfredzaamheid met

name in relatie gebracht met het groeiend aantal ouderen welke in staat gesteld moet worden om

langer zelfstandig te wonen. Het verminderen van armoede in brede zin past als doelstelling

binnen het domein van economische zelfstandigheid. De GSB-module ‘Activerend armoede- en

zorgbeleid’ speelt hierop in met activiteiten gericht op inkomensondersteuning en sociale

activering.

Wat niet uit de gegevens blijkt is het gegeven dat diverse problematieken tegelijkertijd kunnen

voorkomen in een huishouden. Zo kan een huishouden een Abw uitkering hebben, geen aanvraag

i.h.k.v. inkomensondersteuning doen, gezondheidsproblemen hebben, kinderen met

opvoedings- en leerproblemen, schuldenproblematiek, etc. Het vermoeden is dat deze cumulatie

van problematieken eerder regel dan uitzondering is. Zie verder: hoofdstuk 8.

6.2. Mensen met een (structureel) laag inkomen

In 1999 ontving 18.2 % van alle huishoudens in Malberg een Abw-uitkering. Per 01-01-2000 daalt

dit percentage naar 17.3% en per 01-01-2001 naar 15.9%. Voor Maastricht geldt in die jaren de

volgende percentages: 8%, 7.1% en 6.7% (zie tabel 6). Meer dan de helft van alle Abw-uitkerings-

gerechtigden zijn langer dan 3 jaar aangewezen op deze uitkering. Dit percentage stijgt relatief,

ondanks de daling van de Abw-uitkeringsgerechtigden. 11.9% (GSB-2000) van de huishoudens in

Maastricht met een Abw -uitkering woont in Malberg.

Geconcludeerd kan worden dat in Malberg fors 2x zoveel Abw-uitkeringsgerechtigden wonen in

vergelijking met het gemiddelde van Maastricht.

6

Tabel 6 Percentage Abw-uitkeringen Maastricht totaal en Malberg

Aantal huishoudens Aantal huishoudens met Abw Aantal huishoudens met Abw > 3 jaar

Maastricht Malberg Maastricht Malberg Maastricht Malberg

1999 68.877 3.433 5535 (8%) 626 (18.2%) 2.574 (3.7%) = 308 (8.9%) =

46,5% van 48.9% van

Abw-huishoudens Abw-huishoudens

2000 69.467 3.394 4924 (7.1%) 588 (17.3%) 2506 (3.6%) = 312 (9.1%)=

50,9% van 53.1% van

Abw-huishoudens Abw-huishoudens

2001 70.129 3.395 4673 (6.7%) 539 (15.9%) 2545 (3.6%) = 312 (9.2%)=

54,5% van 57.9% van

Abw-huishoudens Abw-huishoudens

bron: GSB-monitor

Er zijn geen exacte gegevens bekend van de groep ‘overige’ minima (o.a.: AOW=ers; WAO=ers).

Wel is het aantal huishoudens dat huursubsidie ontvangt bekend. Voor huursubsidie tijdvak 2000-

2001 (berekend naar jaarinkomen 1999) komen in Malberg 1126 huishoudens in aanmerking. Dit

betekent dan ongeveer 1op 3 huishoudens moet rondkomen van het sociaal minimum.

Wat zeggen deze aantallen over de mate armoede en de mogelijk daarmee samenhangende

problemen als schulden, spanningen, maatschappelijke uitsluiting c.q. sociaal isolement, etc?

De huidige indicatoren voldoen niet om mogelijke armoedeproblematiek precies te beschrijven.

Hierin wordt aangegeven dat het gemiddelde gestandaardiseerd inkomen in Malberg laag is (86.9).

Het Maastrichts gemiddelde ligt op 94.7 ( Nederland=100)18. Dit onderzoek geeft aan dat mensen

uit deze lage inkomenscategorie vertellen vaak te bezuinigen op eten, kleding en culturele activi-

teiten. Vaak maken zij uit schaamte geen gebruik van inkomens ondersteunende voorzieningen.

Door cumulatie van diverse problematieken worden bepaalde groepen meer dan gemiddeld door

armoede getroffen. Veelvuldig worden genoemd: dak- en thuislozen, WAO-ers, tienermoeders en

gepensioneerden.

Armoede is in de eerste plaats een financieel probleem. Maar indien dit langdurig voortduurt kan

dit gevolgen hebben voor o.a. gezondheid, sociale participatie (deelnemen aan verenigingen, etc.).

Gabriëls haalt aan dat uit onderzoek blijkt dat kinderen uit arme huishoudens vaker

28

18 Uit: Gabriëls. R., Om de kwaliteit van leven, 2001 Universiteit Maastricht)

29

psychische problemen hebben en regel overtredend gedrag aan de dag leggen dan kinderen uit

niet-arme huishoudens.

Een volgend bijkomend probleem is de z.g. armoede val. Mensen die vanuit een uitkeringssituatie

(opnieuw) gaan werken kunnen te maken krijgen met een terugval in inkomen doordat zij net

boven bepaalde subsidiegrenzen komen en dan geen gebruik meer kunnen maken van subsidie-

regelingen.

Gebruik inkomens ondersteunende voorzieningen

Inkomens ondersteunende voorzieningen zijn: bijzondere bijstand, declaratieregelingen, collectieve

aanvullende ziektekostenverzekering, huursubsidie, kwijtschelding gemeentelijke heffingen, de

Maastricht Pas en schuldhulpverlening en schuldpreventie. De meeste van deze voorzieningen

worden uitgevoerd door de Dienst SEZ. Met uitzondering van de huursubsidie kan geconcludeerd

worden dat te weinig gebruik gemaakt wordt van de inkomens ondersteunende voorzieningen,

ondanks het feit dat er een decentraal loket van SEZ aanwezig is in de Malberg (BIC). Gabriëls

geeft in zijn onderzoek aan dat de mensen in Malberg positief zijn over de hulp die zij van het

BIC en TIS in de wijk ontvangen (bijvoorbeeld: het meehelpen formulieren in te vullen en de

ondersteuning die zij krijgen via het klapperproject waardoor zij hun inzicht in de eigen financiële

situatie kunnen vergroten)

Bijzondere bijstand en declaratieregeling

Uit SEZ-gegevens blijkt dat in 1999 tussen de 45% en 50% van de Abw-uitkeringsgerechtigden in

Malberg gebruik maakte van de bijzondere bijstand en ongeveer 25% een aanvraag deed op

declaratieregeling. Van de overige huishoudens met een minimuminkomen wordt geschat dat

ongeveer 30% gebruik maakte van de bijzondere bijstand en nog geen 10% van de declaratie-

regeling. Deze groep wordt geschat, aangezien het geen vaste cliëntengroep is van SEZ.

Met name het percentage van de huishoudens die gebruikt maakt van de declaratieregelingen is

uitzonderlijk laag te noemen, aangezien men een tegemoetkoming kan krijgen in kosten die in

vrijwel ieder huishouden voorkomen (telefoon, CAI, enz.). Bij bijzondere bijstand is dit niet altijd

het geval, omdat er sprake moet zijn van bijzondere individuele omstandigheden en die heeft

niet iedereen. Uitzondering is het armoedebeleid, een speciale regeling voor de vervanging van

duurzame gebruiksgoederen voor mensen met kinderen en 65-plussers die langdurig aangewezen

zijn op een minimuminkomen. Opvallend is dat hier weinig gebruik van wordt gemaakt. In 2000 en

2001 is sprake van een lichte stijging in het aantal aanvragen, doch dit is nog altijd zeer minimaal.

Algemene oorzaken van het niet gebruik zijn: onbekendheid met de regelingen en schaamtegevoel

bij met name ouderen. Tijdens de werkconferentie in januari 2001 werd verder medegedeeld dat

de uitvoering door diverse instanties veel verwarring oproept. Zo denkt men dat wanneer men

geen kwijtschelding krijgt, men ook niet in aanmerking komt voor de bijzondere bijstand. Ook de

inkomensnormen zijn niet duidelijk, bij een klein pensioen denken mensen vaker dat ze nergens

meer recht op hebben. Ook schrikken de formulieren af.

Uit de praktijk blijkt dat de reguliere voorlichting, zoals het versturen van folders, nauwelijks

resultaat heeft. Actieve benadering van de doelgroep, gebruik maken van intermediairs en mon-

delinge voorlichting is een vereiste.

Schuldsaneringen

Ten aanzien van toename/afname schuldsaneringen zijn geen vergelijkende gegevens bekend op

buurtniveau en betreffende toe of afname. Medio januari 2001 waren er 34 huishoudens uit

Malberg in begeleiding bij het bureau Team Integrale Schuldhulpverlening (TIS). Van 19 huishoudens

was de aanvraag schuldsanering nog lopende. De schulden variëren van 4 tot 40.000 gulden. Het

bureau schuldhulpverlening heeft een wekelijks spreekuur in de wijk en zijn cursussen op het

gebied van schuldpreventie (Klapperproject).

Ten aanzien van de schuldhulpverlening zijn er geen conclusies te trekken omtrent de schulden-

problematiek in de wijk Malberg. Omdat in Malberg veel minima wonen is de verwachting dat

veel huishoudens schulden hebben. TIS is inmiddels gestart met een wekelijks spreekuur in de

wijk en zijn er cursussen op het gebied van budgettering en schuldpreventie georganiseerd worden.

Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG)

In de periode van 1-1-2000-1-11-2000 (bron: Dienst SEZ) hebben 203 personen in Malberg een aan-

vraag ingediend in het kader van de WVG. Het betreft aanvragen voor rolstoel (45), vervoer (91) en

woonvoorziening (67). Het is lastig om hieruit een indicatie te geven van het aantal gehandicapten

in deze buurt, omdat een persoon in aanmerking kan komen voor alle drie de voorzieningen. Het

aantal ligt in ieder geval rond de 100, aangezien veel gehandicapten een aanvraag voor deze

voorziening doen.

6.2.1 Werkloosheid

De werkloosheid op stedelijk niveau is gedaald van 16.1% in 1996 naar 14.3% in 1998 naar 9.7%

in 2001. Het halen van de GSB doelstellingen in de GSB wijken ligt moeilijker. Hier zakken de

werkloosheidspercentages langzamer.

De (langdurige) werkloosheid laat in Malberg het volgende beeld zien:

1998 1999 2000 2001

werkloosheid 23.8% 23.9% 20.8% 18.3%

langdurig werklozen > 3 jaar 8.8% 8.4% 10.1% 8.9%

bron: GSB zelfanalyse, juni 2001

30

31

Malberg heeft het hoogste aandeel werklozen en langdurige werklozen van Maastricht en van de

GSB buurten19. Het aandeel langdurig werklozen is groot en betekent dat 49% van de werklozen

in Malberg langer dan 3 jaar werkloos is. Deze groep verkeert in een moeilijke positie t.o.v. de

arbeidsmarkt.

Geconcludeerd moet worden dat, ondanks dat steeds meer mensen uitstromen naar werk, de con-

centratie van het aandeel (langdurig) werklozen in Malberg problematisch hoog is. In het GSB

convenant is overeengekomen dat per 2004 het percentage werklozen in alle GSB wijken gezakt is

naar 14%. Dit betekent dat de werkloosheids- ontwikkeling in Malberg extra aandacht behoeft.

SEZ geeft aan dat de tot nu toe in gang gezette initiatieven om langdurig werklozen toe te

leiden naar arbeid, scholing of vrijwilligerswerk (nog) niet het gewenste effect heeft opgeleverd.

Naast de reguliere inspanningen op het gebied van arbeidsmarkttoeleiding, is in Malberg het pro-

ject Werkteam gestart in december 1999. De resultaten geven aan dat er nauwelijks sprake is van

uitstroom, met name bij de langdurig werkelozen. De ervaring van het werkteam is dat er veel

uitval is als gevolg van lichamelijke en geestelijke beperkingen20. Uitstroom naar de arbeidsmarkt

(regulier als gesubsidieerd) is in veel gevallen te hoog gegrepen.

Resultaten werkteam tot medio maart 2001

Naast de reguliere -gemeentebrede- inspanningen op het gebied van arbeidsmarkttoeleiding, is in

Malberg in december 1999 het project Werkteam gestart en in het kader van de Sluitende Aanpak

Volwassenen is een servicepunt Kliq ingericht in de wijk.

Een deel van de 130 niet geplaatste deelnemers is reeds meegenomen in het vervolgproject

Werkteam.

De resultaten van het Werkteam geven aan dat veel cliënten vanwege meervoudige complexe

problematiek een (zeer) grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Uitstroom naar de arbeids-

markt is in veel gevallen (nog) te hoog gegrepen en voor sommigen onoverbrugbaar. Veel cliënten

uit Malberg zitten in de z.g, fase 5 (fase 1 = kleine afstand, fase 2 = iets grotere afstand, fase 5

= de grootste afstand tot de arbeidsmarkt). Daarentegen is de fase 1 of 2 groep klein.

19 In 2001is het werkloosheidspercentage uit 1998 in Wittevrouwenveld gezakt van 23.9 naar 16.5%; in Heugemerveld van

20.6 naar 11.4%; in Boschpoort van 16.8 naar 12.1% en in Wijckerpoort van 14.4 naar 9.3%.

20 Vervolg-ontwikkeling: Gezondheid / arbeidsmarktbeleid Aangezien gebleken is dat een groot deel van de voorliggende

problematiek bij (langdurige)werkloosheid te maken heeft met lichamelijke en geestelijke beperkingen stellen we voor de

relatie gezondheid - arbeidsmarkt verder uit te werken op stedelijk niveau. Deze relatie moet onderzocht en uitgewerkt

worden in algemene beleidsvoorstellen. OCWS neemt in het kader van het te ontwikkelen gezondheidsbeleid de coördina-

tie en komt tot voorstellen, samen met SEZ.

Tabel 7 Resultaten Werkteam tot maart 2001

Arbeidsmarktreserve

De arbeidsmarktreserve bestaat niet alleen uit uitkeringsgerechtigden, maar ook uit de zogenaamde

stille reserve (het onbenut arbeidspotentieel). Een deel van de uitkeringsgerechtigden bestaat uit

cliënten van de sociale dienst die zijn ingedeeld in fase 5. Het betreft dan voornamelijk alleenstaande

oudergezinnen met kinderen tot 5 jaar. Verder bestaat het onbenut arbeidspotentieel uit een groot

aantal WAO-ers en niet-werkende vrouwen.

Binnen de aanwezige arbeidsmarktreserve is een groot arbeidspotentieel aanwezig dat niet

optimaal benut wordt. Dit arbeidspotentieel moet eerst goed in beeld gebracht worden en

combinaties van arbeid en zorg uitgewerkt worden. Veel eenoudergezinnen hebben (nog) geen

arbeidsverplichting. Uit onderzoek van MIK (voorheen St. KiM) is gebleken dat vrouwen

aangegeven te willen werken, indien in de buurt kinderopvang aanwezig is21. Naast het arbeids-

potentieel dat aanwezig is binnen de stille arbeidsmarktreserve, is ook nog een groot arbeids-

potentieel aanwezig bij de werkenden. Sectoren, branches kunnen deze optimaler exploiteren

door gebruik te maken van loopbaanontwikkeling etc.

Landelijk wordt verondersteld dat veel jongeren het onderwijs verlaten zonder startkwalificatie

waardoor ze op een wat langere termijn, bij het ouder worden en een teruglopende economie,

het risico lopen werkloos te worden. Ingaande 01-02-2002 is er door de dienst OCWenS een

onderzoek gestart naar het opleidingsniveau van alle 15-23 jarigen in Malberg.

In het algemeen geldt voor de buurtbewoner dat deze een lagere opleiding heeft genoten dan het

stedelijk gemiddeld. Tot nu toe in gang gezette initiatieven om langdurig werkzoekenden toe te

leiden naar de arbeid, scholing of vrijwilligerswerk heeft nog niet het gewenste effect opgeleverd.

32

totaal te

selecteren

400

400

409

doel

doel na analyse

doelgroep

resultaat medio

maart 2001

toeleiden naar

werk (regulier en

gesubsidieerd)

75

57

57 (waarvan 9

uitvallers in

proeftijd)

toeleiden naar

scholing

75

20

22

afvallers/ niet

geplaatst

75

158

130

totale

deelname

300

300

240

toegeleid naar

onbetaald werk

18 (waarvan 2

uitvallers)

toeleiden naar

zorg- participa-

tie trajecten

75

65

24

21 Arbeidsparticipatie van vrouwen en kinderopvang in Malberg en Witte Vrouwenveld, Kersten M. en Oude Wansink M.,

Wetenschapswinkel Universiteit Maastricht; februari 2000. N.B.: Medio 2001 is informatie beschikbaar n.a.v. een nieuwe

behoeftepeiling kinderopvang in Malberg.

33

Uit onderzoek blijkt dat een groot aantal langdurig werklozen te kampen heeft met een meervoudige

problematiek (gezondheidsproblemen, schuldenproblematiek, sociaal-/psychische problematiek).

6.3. Werkgelegenheid in de buurt

Werkloosheid kan wel op buurtniveau uitgedrukt worden, maar is onderdeel van macro-economische

invloeden. Toch zijn er enkele kansen en bedreigingen in de buurt m.b.t. de sociaal economische

betekenis van een buurt. Gezonde bedrijvigheid versterkt de complexe sociale structuur van een

buurt en vormt een belangrijke stimulans voor de economische dynamiek van de buurt22.

Het rapport geeft aan dat het kenmerkend voor Malberg is dat er beperkte bedrijvigheid aanwezig

is in en om de buurt. Uit cijfers van de GSB-monitor blijkt dat Malberg 60 bedrijven kent met 547

werknemers (o.a.: gezondheidszorginstellingen als het woonzorgcentrum en de winkelvoorzie-

ningen). Het huidige bedrijventerrein is verouderd, slecht bereikbaar en heeft een negatieve

uitstraling naar de woonomgeving.

Buurtbeheerbedrijf NW

Een instrument om een bijdrage aan buurtgerichte werkgelegenheid te geven is het Buurtbeheer-

bedrijf NW. Dit Buurtbeheerbedrijf is in het gebied Maastricht Noord West, dus ook in Malberg

werkzaam. Mensen die langdurig werkloos zijn kunnen hier werkervaring opdoen (o.a.: klussen-

dienst, onderhoud groen- en speelvoorzieningen).

In het Buurtbeheerbedrijf NW werken totaal 28 personen via gesubsidieerde regelingen en in

regulier dienstverband (15 WIW en 10 ID en 3 in loondienst). Van deze 28 personen komen er

3 uit Malberg. Daarnaast werken er 6 contractvrijwilligers (part-time, in het kader van sociale

activering). Deze zijn allen afkomstig uit Malberg.

6.4. Doelgroepen

Kwetsbare jongeren

Uit een doelgroepanalyse vanuit de invalshoek sociale zelfredzaamheid blijkt dat een vaste groep

jongeren, die deelneemt aan het professionele welzijnswerk, het volgende beeld vertonen:

• meerderheid jongens (83%), waarvan 78%% allochtoon; meisjes 17%.

• leeftijd: 33% beneden de 16 jaar, 55% tussen de 16 en 21 jaar, 12% boven de 21 jaar.

• 82% woont bij de ouder(s)

• 61% woont in Malberg (22% Caberg, 17% elders)

• 82% kwam op eigen initiatief, 18% werd doorverwezen.

• 72% van deze groep heeft geen voltooide vervolgopleiding. 22% heeft diploma

VBO/MAVO en 6% MBO.

• 61% van deze groep volgt nog een opleiding, 11% werkt via een uitzendbureau, een

enkeling bij de MTB. 22% is korter dan een jaar werkloos. 28% heeft een uitkering.

22 Uit: de buurt in economisch en sociaal perspectief (bijdrage dienst SEZ)

St. Trajekt geeft aan dat deze doelgroepanalyse representatief is voor de groep (laag opgeleid,

meerderheid thuiswonend, nog een beroepsopleiding volgend en zover ze werken laaggeschoold

werk doen). Trajekt probeert het bereik naar deze doelgroep te vergroten. Problematisch hierbij is

dat een aantal jongeren weinig affiniteit met de groep jongeren die wel gebruik maakt van de

diensten van Trajekt. Middels nieuwe activiteiten (bijvoorbeeld: sportverenigingen en sportactivi-

teiten) worden ingangen gezocht.

Daarnaast zijn er jongeren, waarvan de problematiek dermate groot is dat Trajekt genoodzaakt

is deze jongeren door te verwijzen naar gespecialiseerde hulpverleningsinstanties. Betrokkenen

maken daar dikwijls geen gebruik van. Verder is er een kleine groep jongeren uit de buurt die

verslaafd zijn aan harddrugs en regelmatig bij elkaar komen bij het basketbalveld in de schuilhut.

Dit tot ergernis van de omgeving. Andere kinderen wordt verboden om daar te gaan spelen. Het

verlenen van onderdak aan deze groep heeft een negatieve uitstraling naar de overige activiteiten

in het jongerencentrum. De inrichting van het jongerencentrum, gelegen onder het gemeenschaps-

huis ‘t Ruweel, is niet meer van deze tijd. De schulden onder de jongeren neemt toe.

Jongeren en ouderen

Gabriëls haalt in zijn onderzoek aan dat ouderen veel over jongeren klagen23. Zij ervaren het dikwijls

als bedreigend wanneer enkele jongeren als groep bij elkaar staan op straat. De vraag is of dit een

subjectief onveiligheidsgevoel bij ouderen is, een intolerantieprobleem vanuit een of beide

groep(en) of dat de jongeren daadwerkelijk een bedreiging vormen. Gabriëls geeft hier geen een-

duidige verklaring voor. Feit is wel dat deze problemen zich in buurten voordoen en ook in Malberg.

Allochtonen24

Het aantal allochtonen in de wijk Malberg wordt weergegeven in tabel 3. hoofdstuk 2. Het aantal

Turkse en Marokkaanse bewoners is laag, (maar gemiddeld hoger dan in niet GSB-buurten) t.o.v.

van het totaal aantal allochtonen. Geen enkele andere groepering uit landen als Spanje, Antillen,

Iran of Ghana komt boven de 1% uit. Desondanks kan er gezien het percentage 28.2% gesproken

worden over een grote diversiteit van deze bevolkingssamenstelling. Het percentage allochtone

jongeren beneden de 15 jaar bedraagt zelfs 35%. Het grootste deel van deze groep behoort niet

tot de specifieke aandachtsgroep.

Het overgrote deel etnische minderheden in Malberg bestaat uit Turken en Marokkanen

(totaal=6.4%). Landelijk vergeleken is dit een laag percentage (het gemiddelde van de G25=10.8%).

Het Maastrichtse gemiddelde ligt op 4,3%. Hiermee is Malberg de 3e wijk met het hoogste concen-

tratie etnische minderheden25 in Maastricht. (Zie verder tabel 3).

Allochtone jongeren

Ondanks dat de kwetsbaarheid voor allochtone jongeren in het algemeen erkend wordt, dient ook

gesteld te worden dat er een enorme kracht en potentieel aanwezig is. Zij hebben een positieve

kijk op de toekomst. Hetgeen blijkt uit het gegeven dat zij binnen een generatie in staat zijn op

sociaal en economische gebied een flinke stap vooruit te zetten.

34

23 Gabriëls. R., Om de kwaliteit van leven, 2001, Universiteit Maastricht.

24 Zie bijlage 1. Omschrijving van begrippen.

25 Cijfers uit jaarboek 1999 GSB

1e. Malpertuis en Caberg

2e. Witte Vrouwenveld en Wyckerpoort

3e. Malberg en Oud-Caberg

35

Marokkaanse jongeren

Een stedelijk onderzoek is beschikbaar door en over de Marokkaanse jongeren in Maastricht. Dit

onderzoek is niet wijkspecifiek, maar gezien het aantal Marokkanen in deze wijk worden de

belangrijkste ervaren knelpunten aangegeven.

• Marokkaanse jongeren zouden meer bij beleid betrokken willen worden;

• Zij vinden dat er een te negatief beeld over de jongeren bestaat. Ook binnen de

gemeenschap zelf;

• Zij geven problemen aan die zij binnen hun opvoeding ervaren (te weinig communicatie

en te streng); Ouders gaan te weinig uit van de capaciteiten van hun kinderen;

• De moskee doet te weinig voor de Marokkaanse jongeren;

• De bestaande Marokkaanse verenigingen doen te weinig voor de jongeren en zijn alleen

voor jongens bedoeld.

In dit onderzoek worden ook enkele knelpunten genoemd die onderwijs gerelateerd zijn (zie hier-

voor probleemanalyse zelfontwikkeling).

Allochtone vrouwen

De zelfredzaamheid van allochtonen is in zijn algemeenheid laag. Aangezien zij (te) weinig kennis

hebben van de Nederlandse taal. Dit geldt nog sterker voor de allochtone vrouw. Daardoor kunnen

zij een aantal rollen taken niet zelfstandig uitvoeren. Zoals contacten en verantwoordelijkheden

naar het onderwijs indien zij kinderen hebben. Sociale contacten in de buurt buiten hun eigen

taalgroep zijn er niet of zeer gering. Het toewerken naar economische maar ook naar maatschap-

pelijke zelfstandigheid is hierdoor een langdurig en moeizaam proces.

Allochtone ouderen

Deze groep beheerst over het algemeen de Nederlandse taal slecht. Toen zij naar Nederland

kwamen werden er geen inburgerings (taal-)trajecten aangeboden. De nu inmiddels ouder geworden

allochtoon kent vaak een cumulatie aan problemen op het gebied van:

• gezondheid (vaak door slechte gezondheid en zware werkzaamheden arbeidsongeschikt)

• inkomen (behorende tot de lage inkomensgroep)

• sociale status ( discrepantie tussen het aanzien hier (lage status) en het aanzien in het

thuisland (geslaagd immigrant)

• culturele waarden en normen (hunkering naar het verleden / eigen cultuur, twijfel over

terugkeer, eigen jongeren passen niet (meer) in traditionele normen- en waardepatroon

(de ouder wordende ouders rekenen bijvoorbeeld op traditionele zorg van hun jongeren,

terwijl deze zich veelal aangepast hebben aan de westerse cultuur).

Ondanks dat er culturele verschillen bestaan tussen de verschillende landen van herkomst, kan

gesteld worden dat allochtonen vooral of zelfs uitsluitend met elkaar omgaan. Zij hebben behoefte

aan eigen (ontmoetings)ruimten. Zij zijn over het algemeen tevreden met de (vaak beperkte)

omgang met autochtone buurtbewoners.

Ondanks dat de groep etnische minderheden relatief klein is, blijkt uit gesprekken met bewoners

en professionals in de buurt, dat zij deze groep wel als problematisch in hun buurt zien. Deze

problemen uiten zich in allerlei variaties: andere leefgewoonten, weinig communicatie, nemen

niet deel aan verenigingen, nemen wel deel aan verenigingen maar dan verandert de vereniging

van karakter, etc.

Alleenstaande ouders

Het aantal een-oudergezinnen in Malberg is hoog 11.5%, t.o.v. het Maastrichts gemiddelde 7.5%

(zie verder tabel 2 in hoofdstuk 2). Een knelpunt is dat alleenstaande moeders en vaders moeilijk

hun dubbele taak kunnen combineren (opvoedkundige en kostwinnertaak en soms zelf nog

onderwijs volgend). Gezien het grote aantal alleenstaande moeders kan er gesproken worden van

feminisering van de armoede. Er is sprake van een groeiende gezinsproblematiek waardoor de

vraag naar school-maatschappelijkwerk groeit. Kinderopvang in de buurt ontbreekt evenals de

buitenschoolse opvang en de verlengde schooldag. Onder deze groep bevinden zich ook een aantal

tienermoeders (moeders die kind(eren) hebben gekregen op tienerleeftijd. Het opvoeden van hun

kind(eren) wordt vaak als zeer problematisch ervaren evenals het vormgeven van hun eigen leven.

Deze problematiek wordt ook sterk gevoeld door de ervaringen van het opbouwwerk in de wijk zelf.

Ouderen

De vergrijzing neemt in Malberg de komende 20 jaar sterk toe. Dit leidt niet alleen tot een toene-

mende zorgbehoefte en beroep op zorg (zie ook 3.3), maar er is ook sprake van een toename van

vereenzaming en sociaal isolement. De meeste ouderen in de buurt wonen er vanaf het ontstaan

van de buurt (30 jaar) en hebben een laag opleidingsniveau en een laag inkomen gehad, waardoor

pensioenopbouw niet of nauwelijks aanwezig is en zij meestal van de AOW afhankelijk zijn (geen

exacte gegevens van). Men is vroeg begonnen met werken en vaak was dit lichamelijk intensief

werk, waardoor de huidige gezondheidstoestand slechter dan gemiddeld is (zie ook 3.2).

Daarentegen is de mening over het eigen welbevinden redelijk positief. De huidige woningen

(exclusief de patio’s) zijn niet geschikt voor zelfstandige bewoning van ouderen waarbij de zorg

steeds meer en zo lang mogelijk extramuraal zal zijn (vermaatschappelijking van de zorg). Zie

ook 3.8 wonen en zorg.

In Malberg is vanuit Trajekt een senior-adviseur actief, die mensen boven de 75+ jaarlijks bezoekt

met als doel signalering van specifieke vragen en problematieken en vervolgens organiseren van

passende hulp (aanvragen). Een aantal ouderen zijn actief in het vrijwilligerswerk.

Zij voelen zich hiervoor verantwoordelijk, willen het karakter van de verenigingen behouden,

maar zien tegelijkertijd geen opvolging.

Zorgbehoevende ouderen en gehandicapten26

In kader van zelfredzaamheid van ouderen verdient de bereikbaarheid van de dagelijkse levensbe-

hoeften in de buurt bijzondere aandacht. Steeds meer ouderen kunnen zich over korte afstanden

nog verplaatsen, mits stoepen aangepast zijn voor rolstoelen, scootmobielen en andere rijdende

hulpmiddelen. De stoepen in Malberg zijn hiervoor niet aangepast. Ouderen voelen zich onveilig

36

26 Gezondheid van ouderen: zie gezondheid. Aanvragen voorzieningen en: zie 6.2 WVG.

37

in huis en op straat. Zij zouden hun weerbaarheid willen vergroten.

Ouderen zijn niet gewend om met de nieuwe technologie (o.a. computers) om te gaan. De toegan-

kelijkheid van diverse voorzieningen of gebruiksvoorwerpen (telefoon, banktransacties) is door de

ICT toepassingen, teruggelopen. Vervreemding leidt op deze leeftijd tot afhankelijkheid en isolement.

Ook is er een groep zorg behoevende ouderen met (ernstige) lichamelijke beperkingen of psychische

stoornissen, die weinig of geen hulp ontvangen en steeds eenzamer worden.

6.5. Sociale en economische voorzieningen op buurt en stadsniveau

Stedelijke voorzieningen

Dienst sociale en economische zaken

(o.a.: werktoeleiding en zorgtrajecten)

Arbeidsvoorziening

Sociale werkvoorziening

Werk-leerplaatsen

Kinderopvang

Thuiszorg en Groene Kruis

Medisch Kleuterdagverblijf (Stichting

Opvoedingsondersteuning Zuid-Limburg)

Maatschappelijke Opvang (o.a.: Leger des

Heils, Vrouwenopvang Matrix, Impuls)

Verslavingszorg (o.a. CAD)

MigrantenInfoCentrum (MIC)

Anti-Discriminatiebureau

Stichting Vluchtelingenwerk

Thevid (Cultureel centrum)

St. Broederschapshuis

(Etnische) verenigingen

Buurtvoorzieningen

Spreekuur bijzondere kosten (1x pw inloop)

Spreekuur schuldhulpverlening (afspraak)

Werkgelegenheid middels diverse voorzieningen

en instellingen als: Buurtbeheerbedrijf, winkels,

zorginstellingen, etc.

Winkeliersvereniging

Bedrijvencentrum

St Trajekt : jeugd en jongerenwerk, Algemeen

Maatschappelijk Werk, straathoekwerk, ouderen-

werk, verenigingsleven, buurtinfocentrum (BIC).

Woningen (90% sociale huur)

Bejaardencentrum, aanleunwoningen, flanke-

rende voorzieningen

Basisscholen (2)

Peuterspeelzalen (2)

Gemeenschapshuis t Ruweel

Sportpark West

Sportpark Toustruwe

Formele (en informele) netwerken

6.6. Conclusie

• Door een cumulatie van diverse problematische factoren (gezondheid, lage opleiding,

werkloosheid, inactiviteit) is op individueel niveau te zien dat de sociale- en de economi-

sche zelfredzaamheid sterk achterblijft. Deze cumulatie blijkt met name uit ervaring van

professionals in de buurt.

• Malberg heeft een hoog percentage mensen met een structureel laag inkomen.

Daarnaast is sprake van een laag gebruik van diverse inkomens ondersteunende voor-

zieningen)

• Er is sprake van een hoog percentage werklozen, met name langdurig werklozen. De

inactiviteit is groot. De wijk heeft niet/nauwelijks mee geprofiteerd van de gunstige

ontwikkelingen in de afname van werkloosheid.

• Specifieke projecten gericht op stimuleren arbeidsmarktdeelname (ook via sociale acti-

vering) hebben niet het gewenste effect. Instanties zijn onvoldoende toegerust om bij

voorliggende problematieken (o.a. gezondheid) en/of bij cumulatie van problemen een

effectief zorgplan, gericht op uitstroom, te ontwikkelen.

• Het percentage onbenut arbeidspotentieel is hoog.

• Kwetsbare doelgroepen (kwetsbare jongeren, allochtonen, alleenstaande ouders, zorg-

behoevende ouderen en gehandicapten) hebben te maken met basale zelfredzaamheid-

problematieken (o.a. opvoeding, rondhangen, eenzaamheid, culturele uitsluiting,

onbekendheid met regelingen, inactiviteit).

• Op stedelijk en op wijkniveau wordt via diverse instanties gewerkt aan genoemde

problematieken. Het succes is wisselend. Geconcludeerd kan worden dat de samenwerking

(ook bij gelijke doelstellingen) tussen de diverse instanties in de buurt niet optimaal is.

Soms is er sprake van concurrentie. Ook komt het voor dat men niet op de hoogte is van

elkaars activiteiten.

• De samenwerking tussen OCWS en SEZ betreffende integrale beleidsontwikkeling:

sociale activering, zorg en zelfredzaamheid is niet structureel.

Kansen

• De herstructureringplannen in Malberg leiden tot een evenwichtiger sociaal economische

opbouw van de wijk.

• WIZ-concept van de dienst SEZ is kans om werkloosheid en zorg adequaat vorm te geven.

• Een aantal voorzieningen in de buurt zijn succesvol, zoals het Klapperproject.

• In Malberg is een aantal overleg (werk)groepen27 actief.

• Diverse voorzieningen in en voor de buurt (winkels, en openbaar vervoer) voldoen.

38

27 Werkgroepen: buurtplatform, burenruzieteam, winkeliersvereniging en werkgroepen rond thema=s als: cultuur, jeugd,

gezond, verkeer, groen. Diverse succesvolle activiteiten en resultaten worden behaald.

39

Participatie / sociale cohesie

7.1. Inleiding

Participatie of sociale cohesie is datgene wat mensen met elkaar bindt. Vanuit de individuele burger

bekeken is de sociale infrastructuur opgebouwd uit een tweetal dimensies: de informele (onderlinge

buurtrelaties) en formele structuur (organisaties waar men lid van is en institutionele netwerken).

De sociale infrastructuur, met name in de GSB-wijken, mag niet verdwijnen (trend: individualisme,

mobiliteit, diversiteit), maar dient versterkt te worden om o.a. de kwaliteit van leven te vergroten.

Deelname aan verenigingen, sport- en cultuurverenigingen zijn niet alleen middelen om mensen

uit een sociaal isolement te halen, maar leveren ook een bijdrage aan het verder ontwikkelen van

diverse vaardigheden. Het jeugd en jongerenwerk en het ouderenwerk bieden mogelijkheden om

(weer) deel te nemen aan de samenleving. Participeren in het vrijwilligerswerk heeft ook een

functie voor de vrijwilliger zelf (sociale contacten, persoonlijke ontplooiing). In de stadvisie 2010

wordt het vergroten van leefbaarheid in buurten specifiek uitgewerkt in twee GSB programma’s.

Het stimuleren van een vereniging- en vrijwilligersstructuur en ook het bevorderen van de sociale

cohesie en sociale samenhang zijn hierbij beleidsuitgangspunt. Problematisch is dat dit item (nog)

niet in meetbare indicatoren zijn uitgedrukt. Een onderdeel, de schaalscore sociale samenhang

(saamhorigheid en thuis voelen in de buurt; mensen kennen elkaar, etc.), is wel meetbaar (alle

percentages zij terug te vinden in bijlage 3: L&V enquête).

In dit hoofdstuk wordt bijzondere aandacht geschonken aan sociale voorzieningen in de buurt.

Deze zijn onontbeerlijk als randvoorwaarden om de leefbaarheid in de buurt te verhogen.

7.2. De informele structuur

Ervaringen uit het verleden geven een goed beeld hoe bij nieuwe wijkbewoners de binding met de

buurt zich ontwikkeld. Vaak duurt het jaren voordat een buurtgevoel ontstaat. Dit komt overeen

met onderzoek uit de leefbaarheidspeiling in Malberg. Hoe langer men in de buurt woont, hoe

meer gehecht men eraan raakt. In Malberg is procentueel gezien het aantal verhuisbewegingen

naar andere buurten in Maastricht het hoogste van de hele stad. Opvallend hierbij is dat er meer

verhuizingen zijn naar een andere buurt, dan dat er mensen vanuit andere buurten naar Malberg

komen. Oorzaken die genoemd worden hebben te maken met het imago en uitstraling van de

buurt en het feit dat de kwaliteit van bepaalde woningen niet meer voldoen aan de eisen van deze

tijd. Zo zijn de portiek-etage woningen moeilijk verhuurbaar en kennen een hoge doorstroming.

Verder zorgt een zelfselectie in de buurt ook voor een negatief verhuiseffect effect: nieuwkomers

in de wijk wonen er kort en verhuizen uit de wijk indien de mogelijkheid zich voordoet.

Het verhuispercentage op jaarbasis is voor sommige delen in Malberg: 30%.

De mate van gevoel van binding met de buurt, heeft ook gevolgen voor de oriëntatie op voorzie-

ningen in de directe leefomgeving. In het algemeen is het zo dat in de nieuwe stadswijken,

gebouwd in de jaren 60 / 70, het aantal buurtbewoners dat een accommodatie bezoekt of deel-

neemt aan de buurtactiviteiten lager dan in een dorp of oude stadswijk.

7

In 1997 en in 1999 voelt respectievelijk 77% en 80% van de inwoners van Malberg zich medever-

antwoordelijk voor de leefbaarheid in de buurt. (gemiddeld Maastricht=87%). 14% participeert

daadwerkelijk bij het verbeteren van de buurt. In 1997 was dit nog 17%. (Maastricht=23%).

Opgemerkt kan worden, mede op basis van eensluidende informatie van professionals in de

buurt, dat de informele structuur c.q. de persoonlijke netwerken in de wijk Malberg niet van

nature verankerd is in de wijk.

In het kader van participatie geeft 63% van de Malbergers aan dat zij voldoende door de gemeente

betrokken worden bij veranderingen in de buurt. 37% vindt van niet (Maastricht gemiddeld geeft

59% hiervoor een voldoende naar de gemeente en 41% een onvoldoende). 86% is bekend met het

buurtplatform in Malberg (belangenorganisatie voor de eigen buurtbewoners. 5% van het totaal

aantal bewoners is het afgelopen jaar zelf actief geweest in of voor dit platform.

Tabel 8 Eindrapportcijfer voor de buurt

Gemiddeld rapportcijfer Malberg Gemiddeld rapportcijfer Maastricht

1997 1999 1999

eigen woning 7.4 7.6 7.6

woonomgeving 7.0 7.1 7.4

voorziening in de buurt 6.7 7.0 6.9

leefbaarheid buurt 6.8 6.8 7.4

veiligheid buurt 6.5 6.4 7.1

mensen in buurt 7.0 6.8 7.4

sfeer in buurt 6.9 6.8 7.3

eindgemiddelde 6.9 6.9 7.3

Bron: L&V monitor

Waardering woonomgeving

Individuele woonbeleving: Het gemiddelde cijfer dat Malberg als waardering aan eigen woning

toekent is gelijk aan het Maastrichtse gemiddelde. Slechts 4% geeft een onvoldoende. Het meest

genoemde cijfer als waardering van de woning is een 8.0. Uit analyse blijkt dat leeftijd van invloed

is op dit cijfer. De jongste leeftijdsgroep (18-29) geeft een 7.3 en de hoogste leeftijdscategorie ( 55+)

geeft een 7.8. De overige achtergrondkenmerken (geslacht, inkomen, opleiding, werksituatie en

woonduur) zijn NIET van invloed op het gegeven rapportcijfer.

40

41

Sociale kwaliteit van de buurt: hierbij gaat het of er sprake is van enige sociale samenhang

tussen de verschillende bewoners in de buurt, hoe de sfeer wordt ervaren, hoe de mede-buurt-

bewoners worden gezien en in hoeverre men geluidsoverlast heeft van andere buurtbewoners.

Malberg scoort hier respectievelijk in 1997 en 1999: 5.8 en 5.6 (score Maastricht 1999: 6.3). Van

alle ondervraagden bewoners heeft ongeveer 12% in 1999 een onvoldoende gegeven voor de

‘sfeer’ in de buurt.

Opmerkelijk is dat in vergelijking met 1997 de gehechtheid aan de buurt en het daadwerkelijk actief

zijn in de buurt in 1999 is afgenomen. Echter, de enquête heeft wel uitgewezen dat het toekomst-

beeld van de buurtbewoners voor de buurt een stuk hoopgevender is dan in 1997. Er kan echter

geen eenduidige conclusie getrokken worden hoeveel buurtbewoners (en in welke delen van de

wijk) sociaal, economisch of fysiek (en combinaties) gebonden en verbonden zijn met hun buurt.

In de leefbaarheidspeiling is geen item opgenomen die aandacht besteedt aan de (informele)

contacten onderling tussen autochtone en allochtone bewoners in de buurt. De indruk bestaat

dat deze contacten minimaal zijn. Allochtonen zoeken hun contacten meer bij familie en kennissen

vanuit gemeenschappelijke culturele achtergrond. Deze contacten zijn vaak buurtoverstijgend. De

autochtone bewoners hebben meer behoefte aan contacten en herkenning in de buurt zelf. Deze

verschillen in leefstijlen leiden tot een gevoel van onbehagen en onbegrip onderling. Op dit

moment is er (nog) geen sprake van een probleem, maar tijdens de werkconferenties in de buurt

is dit gevoel van onbehagen en vervreemding bij de autochtone bevolking zeker aanwezig. Hier

kwam tot uitdrukking dat de allochtoon verantwoordelijk is voor de neergang van de sociale

kwaliteit van de buurt, omdat zij aangewezen worden als de sociaal zwakkeren van onze samen-

leving. Tevens gaf men aan dat bij het toewijzingsbeleid geen rekening gehouden wordt met de

autochtone bewoners, waardoor zij zich vreemd gaan voelen in de eigen omgeving’.

Het beeld dat de buurtbewoners van de gemeente hebben is positiever dan 2 jaar geleden. In

1999 vinden meer buurtbewoners dan in 1997 het geval was dat de gemeente de bewoners

voldoende betrekt bij buurtveranderingen en dat de aandacht van de gemeente voor de problemen

in Malberg voldoende is.

Fysieke kwaliteit van de woonomgeving: (o.a. vernielingen, rommel, hondenpoep) Gemiddelde

score over de laatste jaren (97, 99) bedraagt 4.7. Dit is nadeliger dan de gemiddelde score in

Maastricht=3.5.

Buurtproblemen: De volgende problemen moeten vlg. de buurtbewoners worden opgepakt: drugs-

overlast, vuil/hondenpoep, onveiligheid algemeen, groenvoorziening, jongerenoverlast, weinig

speel- en jongerenvoorzieningen, verkeersdrukte, parkeerproblemen. 47% Geeft aan dat de

gemeente te weinig aandacht geeft aan deze kwesties.

Buurtvoorzieningen: Het meest tevreden is men over de winkels voor de dagelijkse boodschappen

(92%) openbaar vervoer (80%), onderhoud wegen en fietspaden (77%), straatverlichting (76%), het

basisonderwijs (76%) (Maastricht=84%) en de groenvoorzieningen (64%). Over de speelmogelijkhe-

den en jongerenvoorzieningen is 48% / 38% tevreden (gemiddeld Maastricht=43% / 33% tevreden).

Het rapportcijfer dat men geeft aan voorzieningen is een 7.0 (Maastricht=6.9). Een onvoldoende

geeft 6% (1997=16%). Geen enkel achtergrondkenmerk is van invloed op het cijfer.

Naast bovengenoemde probleemverkenning signaleert Trajekt het volgende: rondom het winkel-

centrum worden regelmatig oudere alcoholverslaafden geconstateerd. Voor zover bekend zijn

deze uit de buurt en onder behandeling. Zij bezorgen feitelijk weinig overlast.

Trots, zelfrespect en vertrouwen

Het gemiddelde rapportcijfer voor leefbaarheid bedraagt 6.8. 10% geeft een onvoldoende. 55%

geeft aan gehecht aan Malberg te zijn t.o.v. 65% in 1997. Gemiddeld voor Maastricht ligt dit 74%.

Hier scoort Malberg duidelijk lager. De mate van gehechtheid neemt toe bij toename woonduur.

Bij de toekomstverwachting geeft 71% van de buurtbewoners aan dat Malberg de komende jaren

voorruit zal gaan. 12% denkt dat niet veel zal veranderen en 1% ziet het somber in. Op dit onder-

deel scoort Malberg positiever dan het stedelijke gemiddelde (=50%).

Geconcludeerd kan worden dat de inwoners van Malberg geen positieve identiteit ontlenen aan

de buurt.

Verdeelde buurt

Uit de werkconferenties en gesprekken met buurtbewoners en professionals blijkt dat in Malberg

sprake is van een min of meer verdeelde buurt. Een aantal voorbeelden:

• ondanks de eenzijdigheid van woningbouw zijn de oude ‘rode/blauwe daken’

verschillen nog voelbaar;

• het feit dat er min of meer ‘gesloten buurtjes’ in Malberg aanwezig zijn (kenmerk:

homogeen t.a.v. sociaal, culturele en economische status)

• het imago van het Ruweel (een voorziening die gevoelsmatig bestemd is voor de zoge-

naamd sociaal zwakkeren) is daardoor hoogdrempelig voor de buurtbewoner;

• het feit dat de beide scholen in de buurt niet als een keuzemogelijkheid, maar als

verschil wordt gezien;

• het pleinenwerk dat voor heel de buurt is opgezet en bij een van de twee scholen uit

gevoerd wordt, sluit de andere groep gevoelsmatig uit;

• verschillen in leefstijl tussen autochtonen en allochtonen.

• hoge doorstroomsnelheden. Zo gauw je het ‘beter’ krijgt, verhuis je.

Het idee dat in Malberg weinig sprake is van kenmerken van een hechte verankerde sociale binding

met de buurt en haar buurtbewoners komt vaker voor bij deze buurten met een dergelijke opzet.

Onduidelijk is de kans en de mate van sociale uitsluiting in de buurt. Opgepast moet worden voor

vergroten van sociale polarisatie, toename van discriminatie, verdere marginalisering van de al

zwakkere bevolkingscategorieën.

Duidelijk is dat de matige sociale binding van invloed is voor het volgende item: het vrij-

willigerswerk in de buurt.

42

43

7.3. De formele structuur: het vrijwilligerswerk

Uit allerlei onderzoeken komt naar voren dat de mogelijkheden en motivatie voor het verrichten

van vrijwilligerswerk minder geworden zijn, waardoor uiteindelijk een kleine groep (oude) vrij-

willigers overblijft. De huidige complexe kennis die van vrijwilligers gevraagd wordt (milieu-eisen,

arbeid- en fiscale wetgeving, etc. ) is vaak te zwaar en zorgt ervoor dat verenigingen moeten

professionaliseren. Wanneer deze slag gaat overheersen verliezen vrijwilligers hun binding en gaan

meer een consumptieve houding aannemen (Huybregts 1998). De clubbinding neemt ook of door

factoren als individualisering, tijdsdruk en toegenomen mobiliteit (verhuizingen). Daardoor is met

name belangstelling voor teamsporten afgenomen, zeker wat de jeugd betreft. Deze ontwikkelingen

zijn exemplarisch voor de wijk Malberg. Middels het onderzoek van J. van der Zweth in de wijk

Malberg (en Witte Vrouwenveld) middels interviews met verenigingen wordt een goed inzicht gege-

ven in de specifieke knelpunten van het verenigingsleven in een wijk als Malberg (Zweth, 2000).

Belangrijkste inzichten

• Drie verschillende soorten vrijwilligers c.q verenigingen zijn te onderscheiden.

Vrijwilligers wonende in Malberg en actief in de buurt Vrijwilligers actief in Malberg,

maar die zelf niet in Malberg wonen. Vrijwilligers uit de wijk Malberg die een bijdrage

aan het vrijwilligerswerk leveren of verenigingen bezoeken buiten de wijk Malberg.

De betekenis van verenigingen voor de kwaliteit van leven van mensen, is niet gebonden

aan EEN buurt. Vrijwilligers kunnen geïnteresseerd zijn in bijvoorbeeld een hoofdactiviteit

van een vereniging (biljarten of muziek maken), maar kunnen ook naar de vereniging gaan

vanuit behoefte aan sociale contacten.

• Verenigingen zijn vaak niet of deels wijkgebonden.

• De identiteit van verenigingen is gedifferentieerd. (culturele of professionele identiteit).

• De vereniging heeft naast een hoofddoelstelling vaak sociale doelstellingen. Hierdoor

kan de sociale cohesie in wijk verbeterd worden.

• De gemeente ziet een belangrijke rol voor verenigingen weggelegd als werkgever van

mensen die langdurig buiten het arbeidsproces staan of moeilijk passend werk kunnen

vinden. Mensen kunnen ervaringen bij het vrijwilligerswerk opdoen, waarmee zij later

mogelijk kunnen terugkeren naar de reguliere arbeidsmarkt.

Belangrijkste knelpunten29

• Afnemende belangstelling van vrijwilligers (bestuursleden, kader etc. ) en ook van deel-

name van leden aan verenigingen.

• Specifieke gerichtheid van een vereniging op een bepaalde klasse, cultuur, leeftijd,

levensbeschouwelijke overtuiging etc. is van invloed op geringe of afnemende participatie.

Verenigingen zijn door hun specifieke identiteit niet altijd laagdrempelig. Afname van

belangstelling wordt o.a. veroorzaakt door een toegenomen professionalisering, vergrijzing

of specifieke eigen identiteit. Afname komt dan voort uit diversiteit en een veelheid aan

mensen met verschillende levensstijlen. De etnische achtergrond is hierbij van belang.

29 Op dit moment wordt onderzoek gedaan naar het Maastrichtse vrijwilligerswerk o.a. naar wensen, behoeften en knelpunten.

Dit onderzoek dient als opstap naar een gemeentebrede visieontwikkeling op vrijwilligerswerk.

Ook is het voor steeds meer mensen lastig aansluiting te vinden bij clubs met een speci-

fieke ‘Maastrichtse’ identiteit.

• Financiën en wet- en regelgeving: Inkomsten genereren uit subsidies (laat staan sponse-

ring) is niet voor iedereen weggelegd. Vaak moet men nevenactiviteiten organiseren of

is de kantine opbrengst de belangrijkste bron van inkomsten. De totale inkomsten zijn

echter niet erg riant. Veel verenigingen hebben ieder jaar moeite om zich niet in de

schulden te werken.

• De verenigingen en organisaties in Malberg geven aan (o.a.: sportverenigingen, onderwijs,

buurtplatform) dat het steeds moeilijker wordt om voldoende vrijwilligers te krijgen

voor belangrijke maatschappelijke taken als: overblijftoezicht, sportbegeleiding,

bestuursfuncties van buurtverenigingen etc. Er is dus nu al daadwerkelijk een tekort

voelbaar.

• Ook is er sprake van een lage participatie van de buurtbewoners aan sociaal maat-

schappelijke activiteiten door gebrek aan op deze specifieke groep gerichte activiteiten

op buurtniveau. Uit onderzoek van de GGD blijkt dat met name de laag opgeleiden

minder deelnemen aan verenigingsactiviteiten (Gezondheid-enquête GGD). Als zij al

deelnemen betreft het recreatieve activiteiten. Daarnaast speelt voor deze groep

ouderen de contributie een rol. Zij kunnen vaak maar deelname aan een vereniging

bekostigen, in plaats van en... en.

• Jongeren geven te kennen dat er een te beperkt eigentijds aanbod is. Daarnaast willen

zij flexibel kunnen deelnemen aan activiteiten.

• Leden stellen zich steeds meer als consument op naar verenigingen en wensen variëteit

en kwaliteit. Hierdoor staan verenigingen onder grote druk en zijn zij min of meer

gedwongen te professionaliseren.

• Subsidie en samenwerking met de gemeente: Het standpunt van gemeente t.a.v. vereni-

gingen en de verschillende subsidiesystemen is niet doorzichtig. De subsidiemogelijk-

heden zijn niet altijd bij verenigingen bekend en de samenwerking met de gemeente

verloopt niet altijd even adequaat. Het vergt vaak veel tijd voor verenigingen. Ook

geven ze aan dat de gemeente een indirect beleid voert t.o.v. fuseren van verenigingen.

• Subsidies moeten vaak gebruikt worden voor inzet van z.g. Melkertbanen.

• Groot aanbod van verenigingen en overige diversiteit aan mogelijkheden in vrijetijds-

besteding (o.a. ICT).

7.4 Het cultureel vermogen

Vanuit professionals en individuele vragen uit de wijk wordt aangegeven dat het ontbreken van

een laagdrempelige culturele infrastructuur in de wijk zelf, voor wijkbewoners een belemmering

is om aan vorming of ontspanning op het gebied van cultuur deel te nemen30. Oorzaken die

genoemd worden: de stedelijke voorzieningen zijn van een (te) hoog niveau, te duur, niet gericht

op groepsvorming. Ook sluit het aanbod niet aan bij de vraag (bijvoorbeeld balletles i.p.v.

in line- of buikdansen). Ervan uitgaande dat ieder individu of groep een eigen culturele identiteit

44

30 Geldt in GSB-wijken voor vele voorzieningen (bijvoorbeeld sport).

45

ontwikkeld, moeten we t.a.v. dit item aangeven, dat we weinig kennis hebben met betrekking tot

de specifieke wensen, uitings,- en ontplooiingsmogelijkheden van de culturele identiteit van

mensen in buurten (dus hier ook Malberg). De specifieke vraag van mensen zelf is van belang

om het cultureel vermogen te faciliteren. Deze behoefte is van belang als een van de bindende

factoren om bijvoorbeeld ontmoeting e/o uitingen van trots in en op de buurt, alsmede de

persoonlijke ontplooiing, vorm te geven.

7.5 Voorzieningen

In dit hoofdstuk krijgt het item voorzieningen een speciale plaats. Voorzieningen in de wijk

(woningen, winkels, kinderopvang, basisonderwijs, verlichting, speelmogelijkheden, woon-zorg-

centra, gemeenschapsvoorzieningen, etc) zijn belangrijke randvoorwaarden, die mede de leefbaar-

heid in de wijk bepalen. Allerlei maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden de vraag naar en het

aanbod van voorzieningen. Wat de maatschappelijke context betreft (m.n. demografische, sector-

specifieke, en beleidsmatige ontwikkelingen) kunnen veranderingen (trends) bepalend zijn voor het

aanbod en gebruik van diverse voorzieningen. Ook de ligging en de uitstraling van voorzieningen

is van belang.

Inhoudelijke knelpunten

Algemeen

Malberg is een minder attractief woonmilieu, waar mensen zich (moeten) vestigen die weinig

alternatieven hebben op de woningmarkt. Processen van selectieve migratie heeft de positie van

de wijkbewoners als geheel verzwakt. Een cumulatie van problemen ontstaat zoals beschreven in

de probleemanalyse.

Onderwijshuisvesting

Voor beide scholen kan men spreken van z.g. concentratiescholen (zie leerlinggewicht) doordat

mensen uit de laagste inkomensgroepen (werklozen, laaggeschoolden en etnische minderheden)

zich huisvesten in de goedkopere segmenten van de woningmarkt Het Palet ligt redelijk centraal

in de wijk. De Markus ligt meer aan de rand. Het Palet is in 1966 in gebruik genomen en de staat

van onderhoud is matig. De Markus werd in 1969 opgeleverd en is in redelijke onderhoudsstaat.

De verwachting is dat de Markus voor de komende jaren voldoende capaciteit zal hebben, ook

indien groei ontstaat. Het Palet heeft momenteel al ruimtegebrek. Zij heeft een wachtlijst.

De samenwerking en afstemming tussen beide scholen onderling en met de uitvoerende

instellingen/partners is gering. Omgekeerd geldt dit ook voor de instellingen en diverse belang-

hebbende partners naar onderwijs.

De educatieve keten en de opvang keten zijn niet onder een regie.

Peuterspeelzalen

Het Peuterspeelzaalwerk is gehuisvest bij beide scholen (zie staat van onderhoud). Bij peuter-

speelzaal 1.2.3. is een wachtlijst (maart 2001).

Kinderopvang

Ontbreekt als functie, alsook een consultatiebureau.

Gemeenschapsvoorziening

De gemeenschapsaccommodatie het Ruweel bestaat vanaf het ontstaan van de wijk. Ondanks dat

er vele activiteiten plaatsvinden, heeft het Ruweel niet de functie van bruisend ‘hart’ in en voor

de buurt. Het is geen ‘inloop’ accommodatie, maar meer een verhuurbedrijf, m.n. gericht op vere-

nigingen. De voorziening heeft nauwelijks een relatie c.q. samenwerking met andere voorzieningen

of functies (onderwijs, sociaal cultureel werk, gezondheidszorg). Bepaalde groeperingen/doelgroe-

pen komen hier nauwelijks: zo is zij niet specifiek gericht op kwetsbare jongeren, werklozen,

etnische groepen etc. Het gebouw (o.a. zaalgebruik voor feesten en partijen) sec voldoet het niet

aan de huidige milieuwetgeving (geluidshinder). De indeling en ruimten zijn nauwelijks geschikt

voor multifunctioneel gebruik.

Café

Een café in buurt ontbreekt.

Sociaal cultureel centrum Trajekt

De ligging van het sociaal cultureel gebouw van de St. Trajekt t.b.v. het buurtwerk is ondanks de

centrale ligging niet optimaal. De mate van zichtbaarheid (‘gesloten’ ligging achter de Albert

Heijn), mede in relatie tot de pleinen, geeft gevoel van isolement en onveiligheid. Deze ligging

heeft consequenties voor veiligheid en laagdrempeligheid. De inrichting van de directe omgeving

levert geen positieve bijdrage aan ontmoeting. De inrichting van het gebouw zelf laat geen flexi-

bel gebruik van de ruimten toe, terwijl functionaliteiten van het sociaal culturele werk wel veran-

deren. Baliefunctie en spreekruimten zijn nu meer gevraagd, terwijl er geen mogelijkheid is voor

‘warm onthaal’ c.q. ontmoeting. De 1e verdieping niet toegankelijk voor gehandicapten. Het hui-

dige gebouw geeft geen mogelijkheid om de steunfunctie van Trajekt in Malberg te verbreden

(naar inhoud als kantorenfunctie). Het gebouw is in redelijke staat van onderhoud. Het binnen

milieu is, zeker in de zomer, niet goed te noemen.

Het winkelcentrum

Voldoet volgens de leefbaarheid-enquête. Het huidige winkelcentrum is een matig aantrekkelijk

centrum voor de 4 kwadranten in de buurt. Door de gesloten achterwand van het winkelcentrum

is zij voor de twee achterliggende (noordelijke) kwadranten niet uitnodigend. Naar de zuidkant is

zij goed bereikbaarheid en transparant.

Het woon-zorgcentrum

Het bejaardencentrum Malberg wordt geheel vernieuw (andere locatie) met uitbreiding van zorg-

functies. Het zorgcentrum komt centraal te liggen voor de buurten: Malberg, Malpertuis, Caberg,

Oud Caberg en de ontwikkelingsbuurt Lanakerveld. Het zorgcentrum zal, ondanks haar ligging

46

47

in Malberg, buurtoverstijgend gaan functioneren. De ontwikkeling van dit project loopt reeds

geruime tijd en volgt een zelfstandig traject. Desondanks dient zij qua te realiseren functies,

afgestemd te worden met het BOP Malberg.

Sportpark west

Idem als zorgcentrum.

7.6 Sociaal culturele voorzieningen op buurt en stadsniveau

Voorzieningen in de buurt

Gemeenschapshuis ‘t Ruweel’

Buurtcentrum Trajekt (diverse activiteiten:

o.a., digitaal trapveldje, bibliotheeksteunpunt

tot 12 jaar; jongerenvoorziening)

Buurt-verenigingen en belangenorganisaties

(o.a.: Buurtplatform Malberg; muziekvereni-

ging; sportverenigingen; leesgroep)

Sportparken met diverse sportmogelijkheden

(o.a.: voetbalvelden, honk-, soft-, rugbyvelden

en American football) en sportschool.

Winkelcentrum (incl. supermarkt)

Buurtbeheerbedrijf

Buurtkrant

Speelvoorzieningen

Groenvoorzieningen / Ontmoetingsplaatsen in

buurt (parkjes)

Straat- / buurtevenementen

Basketbalveldje

Trapveldjes

Basisscholen (2) en peuterspeelzalen (2)

Bejaardencentrum Malberg

Stedelijke voorzieningen

Vrijwilligerscentrale

Verenigingen

Gemeentelijk subsidiebeleid

Adviesraden: Ouderenraad, Jongerenplatform,

gehandicaptenplatform, etc.

Eet steunpunten

Specifieke culturele centra: Thevid,

Broederschapshuis, Circulo Sardenga, etc.

Bibliotheken

Bioscopen, Filmhuizen

Kumulus

Kunstuitleen

Musea

Theater / podia

Muziekverenigingen

Fanfaren / harmonieën

Dansscholen

Volksuniversiteit

7.7 Conclusie

• De informele structuur in de buurt is matig: meer dan de helft van de bewoners geeft

aan niet gehecht te zijn aan de buurt. Er is sprake van een beperkte sociale buurtbinding

en een verdeelde buurt.

• Afnemende belangstelling van het vrijwilligerskader (bestuur) en uitvoering. O.a.: ver-

grijzing/te zware verantwoordelijkheid (wet- regelgeving). Verdere professionalisering

geeft weer minder binding. Resultaat: nu reeds daadwerkelijk tekort.

• Afname van belangstelling deelname aan verenigingen. De verenigingsorganisaties zijn

niet laagdrempelig (cultuur, identiteit) en flexibel genoeg.

De activiteiten zijn te weinig toegespitst op specifieke behoeften (vraag) van de lagere

inkomensgroepen in de wijk. Allochtonen nemen nauwelijks deel aan vrijwilligerswerk

bij algemene organisaties / verenigingen. Jong en oud ontmoeten elkaar nauwelijks bij

activiteiten in de buurt.

• Het subsidiesysteem en de samenwerking met de gemeente is niet optimaal.

Verenigingen hebben vaak financiële zorgen.

• Lage deelname aan sportverenigingen. De functionaliteit van de sportaccommodaties is

niet optimaal. Er is gebrek aan samenwerking en afstemming tussen de sportaanbieders

onderling. Er is nauwelijks aandacht voor de relatie tussen gezondheidsproblemen,

werkloosheid en mogelijkheden van sport (zie verder gezondheid).

• Het buurtcentrum ‘t Ruweel is met name een huis voor verenigingen. Een ontmoetings-

of café-achtige functie is niet aanwezig. Bepaalde doelgroepen komen er niet. De relatie

tussen Trajekt en het Ruweel is niet sterk. Veel activiteiten unctioneren naast elkaar

en/of men is niet op de hoogte van elkaars activiteiten. De accommodatie van Trajekt

heeft geen ontmoetingsfunctie.

• Gering aanbod en lage deelname van bewoners voor culturele activiteiten. Er ontbreekt

een multifunctionele atelierruimte (dans, muziek, schilderen, etc.).

• Een centrale ontmoetingsplek ontbreekt in de buurt.

Kansen

• De aanwezigheid van een voorzieningenstructuur en een buurtkader.

• De aanwezigheid van diverse overlegstructuren.

• Diverse voorzieningen (o.a. woonzorgcentrum) en (sport)verenigingen geven aan, om

naast hun specifieke doel, zich meer te willen richten op een maatschappelijke taak voor

de buurt.

48

49

Heel de buurt

8.1. Inleiding

In dit afsluitende hoofdstuk wordt getracht een visie neer te zetten over de betekenis van de

buurtanalyse voor de wijk Malberg. Hierbij is de samenhang tussen de thema’s van de verschillende

hoofdstukken en de cumulatie van die thema’s van belang.

Dit hoofdstuk is relevant omdat de voorgaande hoofdstukken telkens slechts een deel van de totale

leefbaarheid van de wijk laat zien. De voorgaande hoofdstukken zeggen niets over de betekenis

van deze buurtanalyse voor de inwoner van Malberg.

8.2. Samenhang en betekenis van de buurtanalyse: heel de buurt

In deze paragraaf wordt uitgegaan van het idee dat indien men een probleem heeft, (bijvoorbeeld

gezondheid) men door de huidige gespecialiseerde professionele of instituten goed wordt geholpen.

Indien met twee problemen tegelijkertijd heeft (gezondheid en werkloos) dan wordt het voor de

gespecialiseerde ingerichte zorg al een stuk moeilijker. Als er in het voorbeeld ook nog sprake is

van problematische schulden, verslaving- en opvoedingsproblematieken is het een komen en

gaan van hulpverleners. Oorzaak en gevolg zijn niet meer duidelijk te onderscheiden.

Hulpverleners maar ook persoon/gezin in kwestie, staan machteloos. Dit voorbeeld komt, in

diverse varianten en zwaarte, in wijken als Malberg veel voor. Voor zover bekend zijn er geen

onderzoeken naar het voorkomen van cumulatie van problematieken (bijvoorbeeld: mate van

stapeling (2 probleemgebieden, 3, 4, etc.; bevorderende c.q. belemmerende ontstaansfactoren;

causale verbanden; oplossingsstrategieën). Wel is bekend dat een lage sociaal economische status

van belang is voor de mate van gezondheid. Zo is ook de lage sociaal economische status van (de

ouders) van belang bij het verkrijgen van een ‘gewicht’ bij onderwijsachterstand van leerlingen.

Uit de probleemanalyse blijkt dat per thema er nogal wat indicatoren zijn waarop mensen in

Malberg lager dan het Maastrichtse gemiddelde scoren. Daarnaast nemen we aan dat er huishou-

dens zijn met meerdere problematieken. De volgende opsomming geeft hier een beeld van:

Uit de gegevens blijkt dat meer dan 50% van de kinderen van Malberg een leerlinggewicht heeft.

Naast dit hoge percentage volgt 11.3% van de kinderen in Malberg speciaal onderwijs (ZMOK-MLK).

17.3% Van de huishoudens in Malberg krijgt een uitkering via de ABW en hiervan 9.2% al langer

dan 3 jaar. Per 2001 is 18.3% werkloos en hiervan 8.9% al langer dan 3 jaar. Vanuit de invalshoek

gezondheid geeft 33% aan sociale problematieken te hebben. Eenzaamheid laat hierbij een hoge

score zien. 20% Van de mensen voelt zich niet gezond. 40% Geeft aan beperkingen te hebben met

zich te bewegen. 10% Van de Malbergers deed een aanvraag voor zorgtoewijzing bij het RIO. Een

op de drie huishoudens ontvangt huursubsidie (=rondkomen met een sociaal minimum). 11.5% Is

alleenstaande ouder.

Een stedelijk onderzoek naar probleemjongeren31 geeft een stapeling van problemen aan. Deze

jongeren hebben een zwakke schoolmotivatie, ze spijbelen meer, gebruiken overmatig veel genot-

8

31 Die jeugd van tegenwoordig. Een onderzoek naar de omvang en de kenmerken van de Maastrichtse probleemjongeren.

Jansen, M.,. GGD Zuidelijk Zuid Limburg1996.

middelen, maken zich vaker schuldig aan (kleine) criminaliteit en vandalisme, gedragen zich vaak

erg agressief en lopen vaker weg van huis of zwerven. Hierbij noemen zij de zwakke sociaal-

economische positie van het gezin als een van de risicofactoren.

Een ander stedelijk onderzoek geeft aan dat 65% van de mensen met een uitkering aangeeft

gezondheidsproblemen te kennen

Genoemde problematieken komen in meer en mindere mate voor in de diverse te onderscheiden

huishoudens en kennen verschillende hulpverleners, welke niet per se van elkaars hulppro-

gramma’s op de hoogte hoeven te zijn (de leerkracht, de leerplichtambtenaar, hulpverlener van het

CAD, politie, medewerker bureau Halt, medewerker jeugdhulpverlening, (school)maatschappelijk

werker etc.).

Een percentage van cumulatie van problemen in Malberg is niet te geven. Laat staan dat er een

percentage bekend is of iemand twee, drie, vier of meervoudige stapeling van problemen kent.

Professionals in de wijk geven wel aan dat een veelheid van hulpverleners bij een persoon of

gezin niet ongebruikelijk is en dat de steeds terugkomende risicofactor de sociaal-economische

status van de desbetreffenden blijkt te zijn.

Het is duidelijk dat er een antwoord gevonden moet worden bij cumulatie van problemen, waarbij

uitgegaan moet worden van de individuele vraag van de burger. Ook is het helder dat deze proble-

matieken niet alleen buurtgericht opgelost kunnen worden (structureel). Werkloosheid bijvoorbeeld

overstijgt de grenzen van de buurt, stad, land, etc. Wel dienen de individuele oplossingen dicht bij

de mensen en op maat (zie cumulatie) en continue, aangeboden te worden.50

51

Omschrijving van begrippen

Allochtonen Personen waarvoor geldt dat zij zelf buiten Nederland geboren zijn,

of waarvan ten minste Een ouder buiten Nederland is geboren.

Etnische groepering In Maastricht maakt men voor de gemeentelijke bevolkingsregister

gebruik van de zogenoemde BiZa/VNG classificatie uitgaande van 3

objectieve criteria:

Geboorteland van de persoon zelf, van de moeder en van de vader.

Indien Een van de drie geboortelanden behoort tot Een van de doel-

groeplanden van het minderhedenbeleid, wordt de desbetreffende

persoon gerekend tot de groep etnische groepering.

Etnische minderheden Tot de etnische minderheden worden gerekend: Turken, Marokkanen,

Surinamers, Antillianen / Arubanen. Molukkers behoren formeel ook

tot deze categorie, maar statisch gezien zijn zij ‘onzichtbaar’.

Overige minderheden Grieken, Italianen, (ex)Joegoslaven, Kaapverdianen, Portugezen,

Spanjaarden, Tunesiers.

Beleidsindicatoren Indicatoren waarvan de ontwikkeling beïnvloed kan worden door het

(gevoerde) beleid.

Kernindicatoren Per beleidsterrein zijn er in het kader van het GSB Een of meer

kernindicatoren geselecteerd. Dit is een uitkomstindicator waarvan

de ontwikkeling in waarde maatgevend is voor de mate waarin

(algemene) beleidsdoelen van het GSB zijn gerealiseerd.

Werkloosheidspercentage Niet werkende werkzoekenden / beroepsbevolking X 100%.

Beroepsbevolking Bevolking in leeftijd van 15 t/m 64 jaar X bruto participatiegraad.

Sociale infrastructuur Het geheel van organisaties, diensten, voorzieningen en betrek-

kingen die het mogelijk maken dat mensen in redelijkheid in sociale

verbanden (buurten, groepen, netwerken, huishoudens) kunnen

leven en participeren in de samenleving (definitie: Raad voor

Maatschappelijke Ontwikkeling RMO).

bijlage 1

Afkortingenlijst

AMW Algemeen Maatschappelijk Werk

AVO Algemeen Voortgezet Onderwijs

BIC Buurt Informatie Centrum

BOP Buurt Ontwikkelings Plan

BOR Beheer Openbare Ruimte

CAD Centrum voor alcohol en Drugs

CBS Centraal Bureau voor Statistiek

CNME Centrum voor Natuur en Milieu Educatie

G25 de 25 Grote Gemeenten behorende tot het GSB beleid.

GBA Gemeenschappelijk Administratie Kantoor

GGD Gemeentelijke Gezondheid Dienst

GSB Grote Steden Beleid

GVO GezondheidsVoorlichting en -Opvoeding

HOVO Hoger onderwijs voor ouderen

ID-banen Gesubsidieerde werkinpassingsmaatregel: Instroom en Doorstroom

ICIS International Centre for Integrative Studies (UM)

IV-monitor Integrale Veiligheid monitor

IVOO Individueel Voortgezet Onderwijs

Lses Lage sociaal economische status (landelijke meetfactor)

LOM Leer- en Opvoedingsmoeilijkheden

MBO Middelbaar Beroeps Onderwijs

MIC Migranten Informatie Centrum

MIK Maatwerk in Kinderopvang (voorheen KiM)

MLK Moeilijk lerende kinderen

MKD Medisch Kleuter Dagverblijf

MTB Maastrichtse Toeleverings Bedrijven (sociale werkvoorziening)

nABW nieuwe Algemene Bijstandswet

OPB Onderwijs Prioriteiten Beleid

52

bijlage 2

53

RBA Regionaal Bureau Arbeidsvoorziening

RIAGG Regionaal Instituut Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg

RIBW Regionaal Individueel Begeleid Wonen

RIO Regionaal Indicatie Orgaan

RMC Regionaal Meld- en Coördinatiecentrum

ROC Regionaal Opleidingen Centrum

RPC Regionaal Pedagogisch Centrum

SE-score Sociaal Economische score ( o.a.: opleidingsniveau, etniciteit)

SO Speciaal onderwijs

STEPS Stedelijke Peuterspeelzalen

UM Universiteit Maastricht

VGC Vrouwen Gezondheid Centrum

VMBO Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs

VSO Voorbereidend Speciaal Onderwijs

VWO Voortgezet Wetenschappelijk Onderwijs

WIW Gesubsidieerde werkinpassingsmaatregel: Wet Inschakeling

Werkzoekenden

WVG Wet Voorzieningen Gehandicapten

ZMOK Zeer Moeilijk Opvoedbare Kinderen

ZZL Zuidelijk Zuid Limburg

vervolg bijlage 2

bijlage 3 Tabellen behorende bij hoofdstuk 4Veiligheid en sociale kwaliteit in de buurt32

1997 1999 1997 1999

Veiligheid (beleving) Malberg Malberg Maastricht Maastricht

rapportcijfer veiligheid woonbuurt

(0=zeer onveilig; 10=zeer veilig) 6.5 6.4 7.0 7.1

onveiligheidsgevoelens algemeen in % 25 33 21 17

onveiligheidgevoelens overdag in % vaak – 1 – 2

soms – 4 – 4

onveiligheidsgevoelens ‘s avonds in % vaak – 18 – 8

soms – 13 – 6

1997 1999 1997 1999

Vermogensdelicten (oordeel) Malberg Malberg Maastricht Maastricht

schaalscore vermogensdelicten

(0=weinig; 10=veel voorkomend) 4.3 5.6 3.6 4.6

beschadiging/vernieling auto in % vaak 31 44 23 33

soms 33 28 34 31

woninginbraak in % vaak 20 36 16 25

soms 42 35 40 38

fietsendiefstal in % vaak 23 44 25 36

soms 38 24 30 25

diefstal uit auto in% vaak 29 39 17 34

soms 38 29 35 26

Tabel S1.a

54

32 Tabellen in deze bijlage uit: Leefbaarheid in Malberg: effectmeting 1999. Gemeente Maastricht, Sector Onderzoek en

Statistiek

55

1997 1999 1997 1999

Dreiging (oordeel) Malberg Malberg Maastricht Maastricht

schaalscore dreiging

(0=weinig; 10=veel voorkomend) 1.7 1.8 1.2 1.2

dronken mensen op straat in% vaak 11 11 7 6

soms 19 22 16 20

gewelddelicten in% vaak 4 7 4 3

soms 17 22 12 15

drugsoverlast in% vaak 24 26 14 12

soms 21 24 17 22

bedreiging in % vaak 3 7 3 5

soms 11 26 12 15

tasjesroof in % vaak 5 4 3 3

soms 18 10 10 10

mensen lastig vallen op straat in % vaak 3 4 4 2

soms 12 15 11 14

Tabel S1.b

1997 1999 1997 1999

Slachtofferschap eigen buurt (oordeel) Malberg Malberg Maastricht Maastricht

poging woninginbraak in % 6 4 5 4

diefstal uit woning in % 5 3 5 6

diefstal uit auto in % 2 4 6 6

diefstal/vernieling vanaf auto in % 16 17 18 21

fietsendiefstal in % 8 4 14 19

zakkenrollerij in % 2 1 5 3

beroving met geweld in % 2 < 1 1 1

mishandeling in % 1 1 2 1

bedreiging lichamelijk geweld in % 3 3 4 4

overige vernielingen (niet aan auto) in % 11 12 13 12

Tabel S1.c

vervolg bijlage 3

1997 1999 1997 1999

Fysieke kwaliteit woonomgeving (oordeel) Malberg Malberg Maastricht Maastricht

schaalscore verloedering

(0 = weinig; 10 = veel voorkomend) 3.7 4.7 2.9 3.5

rapportcijfer eigen woning

(0 = zeer slecht; 10 = zeer goed) 7.4 7.6 7.5 7.6

overlast hondenpoep in % vaak 49 57 40 45

soms 25 23 30 28

rommel op straat in % vaak 27 40 18 24

soms 33 25 28 26

vernieling telefooncel/bushokje in % vaak 11 16 8 14

soms 25 26 22 22

bekladding muren in % vaak 12 29 6 15

soms 18 21 16 21

Tabel S1.d

56

vervolg bijlage 3

57

1997 1999 1997 1999

Sociale kwaliteit woonomgeving (oordeel) Malberg Malberg Maastricht Maastricht

schaalscore algemene evaluatie buurt

(0 = ongunstig; 10 = gunstig) 6.9 6.6 7.6 7.5

schaalscore sociale samenhang

(0 = zeer slecht; 10 = zeer goed) 5.8 5.6 6.4 6.3

schaalscore geluidsoverlast

(0 = weinig; 10 = veel voorkomend) 2.1 2.6 2.1 2.3

rapportcijfer woonomgeving

(0 = zeer slecht; 10 = zeer goed) 7.0 7.1 7.3 7.4

rapportcijfer medebewoners

(0 = zeer slecht; 10 = zeer goed) 7.0 6.8 7.4 7.4

rapportcijfer sfeer

(0 = zeer slecht; 10 = zeer goed) 6.9 6.8 7.4 7.3

geluidsoverlast verkeer in % vaak 16 16 18 19

soms 18 18 18 23

geluidsoverlast: geen verkeer in % vaak 13 11 18 19

soms 22 20 18 23

overlast groepen jongeren in % vaak 10 21 13 10

soms 13 21 20 25

overlast burengerucht in % vaak 11 16 7 7

soms 24 20 17 15

Tabel S1.e

vervolg bijlage 3

1997 1999 1997 1999

Tevredenheid buurtvoorzieningen Malberg Malberg Maastricht Maastricht

(% zeer tevreden + tevreden)

rapportcijferbuurtvoorzieningen

(0=zeer slecht; 10=zeer goed) 6.7 7.0 6.8 6.9

winkels voor de dagelijkse boodschappen 91 92 77 80

openbaar vervoer 77 80 69 71

onderhoud van wegen en fietspaden 72 77 70 67

straatverlichting 80 76 83 82

basisonderwijs 70 76 75 84

groenvoorzieningen 62 64 66 74

speelmogelijkheden voor kinderen 26 48 37 43

jongerenvoorzieningen 25 38 28 33

1997 1999 1997 1999

Zelfrespect, vertrouwen in % Malberg Malberg Maastricht Maastricht

(0=zeer slecht; 10=zeer goed)

rapportcijfer leefbaarheid buurt 6.8 6.8 7.3 7.4

medeverantwoordelijk leefbaarheid buurt 77 80 81 87

actief in buurt 17 14 17 23

gemeente burgers betrekken bij

buurtveranderingen (% voldoende) 49 63 48 59

gehechtheid buurt

(% gehecht + zeer gehecht) 65 55 77 74

toekomstverwachting buurt

(% buurt vooruit) 44 71 36 50

toekomstverwachting buurt

(% buurt achteruit) 35 17 26 17

Tabel S1.f

58

vervolg bijlage 3

59

Overzicht Objectief Veiligheidsprofiel Malberg en Maastricht

Slachtofferkans per inbreukcategorie over de jaren ‘95, ‘96 en ‘97 per 100 objecten

1995 1996 1997

absoluut slachtofferkans absoluut slachtofferkans absoluut slachtofferkans

diefstal 148 2.3 96 1.5 120 1.9

buurtoverlast 133 2.1 100 1.6 148 2.3

woninginbraak 45 1.7 27 1.0 24 0.9

Inbraak overig 6 10.5 9 15.8 10 17.5

vandalisme 13 0.2 19 0.3 23 0.4

gewelddelicten 32 0.5 25 0.4 29 0.5

Eindscore Malberg* 371 6.8 267 4.8 344 6.0

Eindscore Maastricht* 10727 9.7 10064 9.1 11927 10.5

*deze eindscore is exclusief ‘inbraak overig’

Tabel S2.a

vervolg bijlage 3

www.manjefiekmalberg.nl