Ewa Lewandowska

Oświadczenie o odrzuceniu spadkuStudia Prawnoustrojowe nr 24, 83-95

2014

UWM

2014

S tu d ia P raw n o u stro jo w e 24

Ew a L ew andow skaK a te d ra P ra w a Cyw ilnego W ydział P ra w a i A d m in is trac ji UW M

Oświadczenie o odrzuceniu spadku

1. O św iadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

K odeks cyw ilny1 stanow i, że nabycie sp a d k u n a s tę p u je z m ocy p raw a- n ie z a le ż n ie od w iedzy sp a d k o b ie rc y o fak c ie i ty tu le jeg o p o w o łan ia- z chw ilą jego o tw arc ia , czyli w raz ze śm ierc ią spadkodaw cy (a rt. 924 i 925 k.c.)2. W m om encie o tw arc ia sp a d k u o k reśla się sk ład n ik i m a ją tk u spadkow e­go i k rą g spadkobierców 3. W sk azan e ro zw iązan ie n ie św iadczy je d n a k o defin i­tyw nym n ab y ciu sp ad k u , lecz tw orzy p ew n ą tym czasow ą fikcję i m a c h a ra k te r prow izoryczny4. O sta teczn e nabycie sp a d k u n ie je s t bow iem obow iązkiem oso­by u p raw nione j do dziedziczenia czy to z te s ta m e n tu , czy z ustaw y, lecz zależy w yłącznie od je j wolnej woli5. W edług p rzepisów a r t. 1012 k.c. i 1015 k.c. spadkob iercy p rzysługu je p raw o podm iotow e k sz ta łtu jące , polegające n a m oż­ności podjęcia decyzji, w te rm in ie 6 m iesięcy od dn ia , w k tó ry m spadkob ierca dow iedział się o ty tu le swego pow ołania, o p rzy jęciu - w prost bądź z dobro­dziejstw em in w en ta rza - lub odrzucen iu spadku . Z każdym ze w skazanych trzech w arian tó w u s ta w a łączy odm ienne sk u tk i p raw n e . P rzed złożeniem ośw iadczenia bądź do chw ili up ły w u te rm in u do jego złożenia pozycja sp ad k o ­b iercy je s t w pew nym sensie ogran iczona. P rzed e w szystk im ponosi on odpo­w iedzialność za d ług i spadkow e jed y n ie ze sp a d k u (a rt. 1030 zd. 1 k.c.) oraz n ie m oże zbyć sp ad k u a n i u d z ia łu w n im (a rt. 1051 k.c.).

1 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93, z późn. zm.)- dalej k.c.

2 E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 36.3 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, C.H. Beck, Warszawa

2008, s. 1486.4 J. Ignaczewski, Prawo spadkowe. Art. 922-1088 KC. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa

2004, s. 242; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny, t. II: Komentarz do artykułów 450-1088, red. K. Pie­trzykowski, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 1021.

5 J. St. Piątkowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Lexis Nexis, Warszawa 2002, s. 147; J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1591.

84 Ewa Lewandowska

Sześciom iesięczny te rm in do złożen ia o św iad czen ia o p rzy jęc iu b ąd ź od­rz u c e n iu sp a d k u n ie je s t s ta ły i n ie n a leży odnosić go bezpośredn io do chw ili o tw a rc ia s p a d k u 6. W te j k w e s t i i z n a c z e n ie m a w ie d z a sp a d k o b ie rc y o śm ie rc i spadkodaw cy oraz - w p rz y p a d k u su k cesji te s ta m e n to w e j - in fo r­m ac ja o is tn ie n iu i tre śc i te s ta m e n tu , zaś p rzy d z iedz iczen iu u staw ow ym - św iadom ość s to su n k u rodzinnego łączącego sp ad k o b iercę ze sp adkodaw cą , k w a lifik u jąca go ja k o sp ad k o b ie rcę u staw ow ego7. Z d an iem J a c k a Ignaczew - skiego b ieg sześciom iesięcznego te rm in u n ie rozpocznie się, je ż e li sp ad k o b ie r­ca, w iedząc o is tn ie n iu osób siln ie j od niego pow ołanych , jed n o cześn ie n ie w ie, iż oni n ie ch cą b ąd ź n ie m ogą dziedziczyć8.

Po up ływ ie określonego p rzep isem a r t . 1012 k.c. te rm in u u p ra w n ie n ie do z łożen ia stosow nego ośw iad czen ia w ygasa , w n a s tę p s tw ie zaś tr a k tu je się, że sp ad k o b ie rca co do zasad y p rzy ją ł sp a d e k w p ro s t, zaś w p ew nych sy tu ac jach z dob rodzie jstw em in w e n ta rz a , tj. w p rz y p a d k u osoby n ie m ającej pełnej zdolności do czynności p raw n y ch albo osoby, co do k tó re j is tn ie je p o d staw a do je j całkow itego u b ezw łasn o w o ln ien ia , a ta k ż e osoby p raw n e j, ja k rów nież gdy p rzy n a jm n ie j je d e n ze w spó łspadkob ierców p rzy ją ł sp a d e k z dob rodzie jstw em in w e n ta rz a lu b je s t osobą, k tó re j b r a k o św ia d c z e n ia j e s t je d n o z n a c zn y z ta k im p rzy jęc iem sp a d k u (gm ina , S k a rb P a ń s tw a )9.

U p raw n io n y do z łożen ia o św iad czen ia o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu sp a d k u po śm ierc i spadkodaw cy je s t podm io t p ra w a cyw ilnego pow ołany do dz iedz i­czen ia . M oże to z a te m być osoba fizyczna, p rzy czym m u si o n a p osiadać p e łn ą zdolność do czynności p raw n y ch . W p rz y p a d k u osób n ie m ający ch p e ł­nej zdolności do czynności p raw n y ch ośw iadczen ie m oże złożyć p rz e d s ta w i­ciel ustaw ow y, dodatkow o w ra z ie p rostego p rzy jęc ia sp a d k u b ąd ź jego o d rz u ­c e n ia w y m a g a n a je s t zgoda s ą d u o p iek u ń czeg o 10. W s to s u n k u do osób p ra w n y c h lu b je d n o s te k o rg an izacy jn y ch n ie p o siad a jący ch osobow ości p ra w ­nej zasto so w an ie w k w e s tii z łożen ia om aw ianego ośw iad czen ia z n a jd ą obo­w iązu jące d a n y podm io t za sad y re p re z e n ta c ji11. U staw o d aw ca ogran iczy ł k a ­teg o rię podm iotów u p raw n io n y ch do o d rzu cen ia sp a d k u , s tan o w iąc , iż n ie m ogą tego uczynić g m in a o raz S k a rb P a ń s tw a , co łączy się z z a sa d ą n ie is t­n ie n ia spadków bezdziedzicznych . Z asadn iczo sp a d k u n ie m oże n a d to o d rz u ­cić fu n d ac ja u tw o rzo n a w te s ta m e n c ie , w p rz y p a d k u k tó re j zachow an ie to byłoby sp rzeczn e z celem jej p o w o łan ia12.

O św iadczen ie o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu sp a d k u s tan o w i je d n o s tro n n ą czynność p ra w n ą , sk ła d a n ą w p rzep isan e j p rzez p raw o form ie - p rzed n o ta ­

6 J. Ignaczewski, op. cit., s. 244.7 Ibidem, s. 244; J. St. Piątkowski, op. cit., s. 151.8 J. Ignaczewski, op. cit., s. 245.9 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 153.

10 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1591.11 Ibidem.12 Ibidem, s. 1593.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 85

r iu sz e m lu b w sąd z ie re jonow ym , w k tó rego o k ręg u zn a jd u je się m iejsce z a m ie sz k a n ia lu b p o b y tu sk łada jącego ośw iadczen ie , b ąd ź w sąd z ie sp a d k u w to k u postępow ania o stw ierdzenie p raw do sp ad k u (art. 640 § 1 i § 2 k .p .c .)13. O św iadczen ie to m u s i być b ezw aru n k o w e, n ie m oże być ogran iczone te rm i­nem . J e s t n ieodw ołalne (od chw ili jego z łożen ia , je że li było w ażn e w yw ołuje sk u tk i p raw n e), n iep o d zie ln e (sp ad k o b ie rca n ie m oże sp a d k u częściowo p rz y ­jąć , a częściowo odrzucić , za w y ją tk iem sy tu ac ji p rzew id z ian y ch p rzep isam i a rt. 1014 § 1 i § 2 k.c. o raz a r t. 1022 k.c. pow inien przy jąć albo odrzucić spadek w całości)14. T reść ośw iadczenia je s t ściśle o k reślona p rzep isem a rt. 641 k.p.c.

2. Odrzucenie spadku

2.1. Skutk i od rzu cen ia spadku

P rzew id z ian e p raw em , aczko lw iek og ran iczone w czasie , u p ra w n ie n ie do o d rzu cen ia sp a d k u s tw a rz a m ożliw ość u n ic e s tw ie n ia ze sk u tk ie m ex tunc jego n ab y c ia z m ocy p raw a . J a k s tan o w i p rzep is a r t . 1020 k.c., sk u tk ie m złożen ia o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u je s t w yłączen ie sp ad k o b iercy od dz iedz iczen ia ta k , ja k b y n ie dożył on o tw arc ia sp ad k u . N ależy p rzez to ro zu ­m ieć, że sk ła d a ją c e m u ośw iadczen ie n ie p rz y s łu g u ją a n i w y n ik a jące ze sp a d ­k u p ra w a , a n i n ie je s t on obciążony d łu g a m i15. P rzy jm u je się za tem , że sp ad k o b ie rca , k tó ry sp a d e k odrzucił, n igdy go n ie nab y ł, tj. bezpo śred n io od chw ili o tw arc ia sp a d k u p rzy p ad ł on p o zosta łym spadkob iercom , k tó rzy go o sta teczn ie odziedziczy li16.

S k u tk i o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u s ięg a ją je d n a k dale j, p rzy czym n ie sposób w ym ien ić i op isać szczegółowo w szy stk ich p o ten c ja ln y ch sy tu ac ji, k tó re k s z ta ł tu ją się od m ien n ie w zależności od tego, czy czynności ta k ie j dokonał sp ad k o b ie rca te s ta m e n to w y czy ustaw ow y, czy by ł on je d y ­nym , czy też je d n y m z n ich . W l i te ra tu rz e p rz e d m io tu w sk azu je się n a s tę p u ­jące k onsekw encje o d rzu cen ia spad k u :

1) zm ia n a ty tu łu p o w ołan ia do sp a d k u (np. od rzu cen ie sp a d k u p rzez jedynego sp ad k o b ie rcę te s tam en to w eg o doprow adzi do dz iedz iczen ia p rzez spadkob ierców ustaw ow ych);

2) zm ia n a w ielkości udz ia łó w poszczególnych spadkob ierców (n a sk u te k p rzy rostu );

3) zm ia n a k rę g u osób dochodzących do dz iedz iczen ia (np. je że li sp ad k o ­d aw ca p rzew id z ia ł p o d s taw ien ie zw ykłe albo w p rz y p a d k u dzied z iczen ia

13 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 153.14 Ibidem; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1197, B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa

Prywatnego, t. 10: Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 402.15 J. Ignaczewski, op. cit., s. 254.16 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 150; J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4: Prawo

spadkowe, Ossolineum, Wrocław 1986, s. 288.

86 Ewa Lewandowska

ustaw ow ego od rzu cen ie sp a d k u p rzez sy n a sp adkodaw cy sk u tk u je dojściem do dz iedz iczen ia jego dzieci, k tó re w chw ili o tw arc ia sp a d k u żyły b ąd ź p rzy ­n a jm n ie j były w tej chw ili poczęte, a u ro d z iły się żyw e17);

4) w pływ n a pozycję w ierzycieli spadkob iercy , k tó ry ch w ierzy te ln o ść i s t ­n ia ła w chw ili o d rzu cen ia sp ad k u , bow iem m oże się to łączyć z ich pokrzyw ­dzen iem (p rzep is a r t . 1024 k.c.);

5) w sy tu ac ji, gdy sp ad k o b ie rca z a rz ą d za ł sp ad k iem , a n a s tę p n ie go od­rzuc ił, m a to zn aczen ie d la s to su n k ó w m iędzy n im a sp ad k o b ie rcam i, k tó rzy z a m ia s t niego doszli do sp a d k u (a r t. 1021 k.c., odpow iednie s to so w an ie p rz e ­p isów o p ro w ad zen iu cudzych sp ra w bez z lecen ia)18.

2.2. M otyw y od rzu cen ia spadku

Z p u n k tu w id zen ia p ra w a n ie m a zn aczen ia , z jak ieg o pow odu sp ad k o ­b ie rc a decyduje się n a z łożenie o św iad czen ia o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu s p a d k u 19. U staw o d aw ca n ie b ie rze pod uw agę m otyw ów , ja k ie sk łon iły d a n ą osobę do pod jęc ia decyzji, p o zo staw ia jąc to sw obodnej w oli sk ład a jąceg o o św iadczen ie . J e d n a k ż e z p u n k tu w id zen ia sp ad k o b iercy n ie je s t to obojętne, a w ręcz p rzec iw n ie - podjęcie decyzji o o d rzu cen iu sp a d k u je s t często u w a ­ru n k o w a n e w ielom a is to tn y m i czynn ikam i.

N a jczęs tszy m pow odem o d rz u c e n ia sp a d k u s ą w zg lędy ekonom iczne, tj. gdy ocena zaw arto śc i sp a d k u w sk azu je , że d ług i spadkow e p rzew y ższają a k ty w a sp ad k u . T rudno sobie w yobrazić, a jeże li ju ż - to n a pew no będzie to r z a d k a sy tu ac ja , by p o ten c ja ln y sp ad k o b ie rca m a jąc w iedzę o n ieop łacalności p rzy jęc ia sp a d k u by ł n a ty le honorow y, by sp a d e k p rzy jąć i sp łacać z w ła sn e ­go m a ją tk u d ługi, k tó ry ch n ie zaciągał. W tej sy tu ac ji m oże je d n a k złożyć ośw iadczen ie o p rzy jęc iu sp a d k u z dob rodzie jstw em in w e n ta rz a , aczkolw iek w iąże się to z dość uc iąż liw ą kon iecznością sp o rząd zen ia sp isu in w e n ta rz a .

N a m a rg in e s ie w a rto n ad m ien ić , że często sp ad k o b iercy n ie są św iadom i sk u tk ó w n iez ło żen ia o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp ad k u . W spo łeczeństw ie n ie b ra k u je osób, k tó re n ie p o s ia d a ją ogólnej w iedzy o p raw ie spadkow ym , w n a s tę p s tw ie czego z a k ła d a ją , że d ług i ich sp adkodaw cy „zn ik a ją”. Co c iek a ­w e, n ie z a s ta n a w ia ją się, ja k w ta k ie j sy tu ac ji ra d z ą sobie in s ty tu c je , k tó re u d z ie liły z m a rłe m u sp adkodaw cy k re d y tu czy pożyczki. D la tego po żąd an e byłoby p ro p ag o w an ie w śród spo łeczeń stw a in fo rm acji o sk u tk a c h p rzy jęc ia sp a d k u , w szczególności, gdy sp ad ek je s t obciążony d ługam i.

N iek ied y m otyw em są w zględy n a tu ry podatkow ej, chociaż w ydaje się , że obecnie dzięk i dość k o rzy s tn ie u reg u lo w an e j m a te r ii w z ak re s ie p o d a tk u od spad k ó w n ie b ę d ą one odgryw ały w iększej ro li20.

17 J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, PWN, Warszawa 1985, s. 139.18 J. Ignaczewski, op. cit., s. 255, E. Skowrońska-Bocian, op. cit., s. 123.19 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 401.20 Por. ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2009 r.,

nr 93, poz. 768 z późn. zm.).

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 87

D ecyzję o o d rzu cen iu sp a d k u m ogą w aru n k o w ać n a d to szeroko ro z u m ia ­ne w zględy m o ra ln e , osobiste . W szczególności znaczen ie m ogą m ieć okolicz­ności p o w sta łe jeszcze za życia spadkodaw cy, np . u ra z do jego osoby albo tra p ią c e sp ad k o b iercę sk ru p u ły p o w sta łe w efekcie w łasn y ch „n iegodnych”, a p rzesz ły ch zachow ań w zględem spadkodaw cy lu b in n y ch spadkobierców . P rzy jęc ie sp a d k u w o p isan y ch sy tu a c ja c h m ogłoby w ręcz uw łaczać godności spadkobiercy . N iek ied y sp ad k o b ie rca o d rzu ca sp a d e k w poczuciu „ sp raw ied li­w ości” w zględem pozosta ły ch spadkobierców , k o ry g u jąc w te n sposób dyspo­zycje te s ta m e n to w e spadkodaw cy. D zieje się ta k , gdy sp ad k o b iercy są zgodni, że sp ad k o d aw ca ro z rząd zen iem te s ta m e n to w y m sk rzy w d ził jednego lu b k ilk u z n ic h 21. W k o ń cu w olą po tenc ja lnego sp ad k o b iercy m oże być, poprzez o d rz u ­cen ie s p a d k u , d o k o n an ie p rz y sp o rz e n ia n a rzecz in n y c h sp ad k o b ie rcó w (z reg u ły w łasn y ch zstęp n y ch , k tó rzy w efekcie o d rzu cen ia sp a d k u do jdą do dz iedziczen ia)22.

Ja k o je d e n z m otyw ów o d rzu cen ia sp a d k u n a leży ta k ż e p rzy jąć chęć och ro n y m a ją tk u spadkow ego p rz e d jego „ z a tra c e n ie m ”, tz n . p rze jęc iem w całości lu b w części p rzez do tychczasow ych w ierzycieli po tenc ja lnego sp a d ­kobiercy. C hodzi o od rzucen ie sp a d k u w k o n tek śc ie p o k rzy w d zen ia w ierzycie­li, a m ianow icie sy tu ac ję , gdy p o ten c ja ln y sp ad k o b ie rca , będ ąc ju ż n iew y p ła ­ca ln y m , n ie k o rz y s ta z o trzy m an eg o m a ją tk u sp ad kow ego , bow iem te n w p ierw szej ko lejności posłuży łby sp łac ie jego dotychczasow ych zobow iązań. D latego le p sz ą decyzją spadk o b iercy byłoby w ta k ic h okolicznościach o d rzu ­cenie sp ad k u , k tó ry w ów czas p rzy p ad łb y jego b lisk im , np . z s tęp n y m , a tym sam y m p o zosta ł w fo rm ie ak tyw ów w rodzin ie . N ależy je d n a k dostrzec , że o d rzu ca jąc sp a d e k sp ad k o b ie rca n ie m a pew ności o siąg n ięc ia zam ierzonego e fek tu . D ziedziczen ie m oże się u k sz ta łto w a ć różn ie , np . z s tę p n y odrzuci s p a ­dek b ąd ź zo s tan ie u z n a n y za n iegodnego23.

P rzed staw io n y m otyw o d rzu cen ia sp a d k u d o strzeg ł ta k ż e u staw o d aw ca , w p ro w ad za jąc p rzep is a r t . 1024 k.c., n a p o d staw ie k tó rego sa n u je decyzję spadk o b iercy odrzucającego sp ad ek , t r a k tu ją c j ą jak o p o d ję tą w zam ia rze p o k rzy w d zen ia w ierzycie li. J a k w sk a z u je B o g u d a r K ordasiew icz , „ostrze u n o rm o w an ia z a w a rte w a r t . 1024 k.c. sk ie ro w an e je s t p rzeciw ko p o ro zu m ie­n iom o c h a ra k te rz e w ew n ą trz ro d z in n y m , w łaściw ie a loku jącym sp a d e k ”24. Z a tem m otyw „ ra to w a n ia ” sp a d k u je s t to żsam y ze św iadom ym za m ia re m po k rzy w d zen ia w ierzycieli. N a p o d staw ie tego s tw ie rd z e n ia m o żn a w ysnuć w niosek , że p rzep is a r t . 1024 k.c. k o lidu je z p rzew o d n ią te n d e n c ją u s ta w o ­daw cy p rz y ję tą w p raw ie spadkow ym , a po leg a jącą n a d ą ż e n iu do p o zo sta ­w ien ia sp a d k u w ro d z in ie (o czym św iadczy ro zsze rzen ie k rę g u sp ad k o b ie r­

21 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 412.22 Ibidem, s. 402.23 Ibidem, s. 414.24 Ibidem, s. 422.

88 Ewa Lewandowska

ców ustaw o w y ch je d n ą z o s ta tn ic h now elizacji25). P rzep is a r t . 1024 k.c. u z n a ­je się za u s tan o w io n y w in te re s ie w ierzycieli spadkobiercy , pon iew aż n a jego po d staw ie n a s tę p u je og ran iczen ie n ieb ezp ieczeń stw a w iążącego się z o d rz u ­cen iem sp a d k u p rzez d łu żn ik a -sp ad k o b ie rcę26.

3. Zaskarżenie odrzucenia spadku

3.1. P rzesłan k i zask arżen ia od rzu cen ia spadku

W pow yższych ro zw ażan iach pojaw iło się z ag ad n ien ie u reg u lo w an e p rz e ­p isem a r t . 1024 k.c., w l i te ra tu rz e p rz e d m io tu u z n a w a n e za osobny, dość złożony p rob lem - o k re ś la n e m ia n e m z a sk a rż e n ia o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp ad k u . J e s t to p o stać ogólnej in s ty tu c ji p ra w a cyw ilnego, a m ianow icie sk a rg i p a u lia ń sk ie j, do k tó re j w sk azan y p rzep is o dsy ła w k w e s tia c h n ieu re - g u low anych27. W l i te ra tu rz e p rz e d m io tu podnosi się , że b ra k p o s tan o w ień p rz e p isu a r t . 1024 k.c. pow odow ałoby w ątp liw ości, czy od rzu cen ie sp a d k u w ta k ie j sy tu ac ji m oże s tan o w ić p rzed m io t sk a rg i p a u lia ń sk ie j28, a n iek ied y w ręcz s tw ie rd z a się, iż ż ąd a n ie u z n a n ia bezsk u teczn o ści czynności sp ad k o ­b ie rcy (ośw iadczen ia o o d rzu cen iu sp ad k u ) n a z a sa d a c h ogólnych n ie je s t m ożliw e29. C h a ra k te ry s ty c z n e i z a s ta n a w ia jąc e je s t , że w p o ru szan e j m a te r ii z a sk a rż e n ia o d rzu cen ia sp a d k u n ie je s t d o s tęp n e żad n e p u b lik o w an e orzecz­n ictw o sądow e30. N ie znaczy to , że p o ru sz a n e z a g ad n ien ie m a w yłącznie w y m ia r teoretyczny.

N a d m ie n io n a re g u lac ja p rzew id u je ochronę w ierzycieli o sob istych sp a d ­kob iercy w k o n k re tn y c h okolicznościach, a m ianow icie w sy tu ac ji, gdy m a ją ­te k osobisty spadk o b iercy je s t n iew ie lk i lu b obciążony znacznym i d ługam i, zaś m a ją te k spadkow y m a zn a c z n ą w arto ść i m ógłby stan o w ić p rzed m io t p rz e p ro w ad zen ia sku teczn e j egzekucji w s to su n k u do w ierzycieli, a sp ad k o ­b ie rc a o d rzu ca jąc sp a d e k czyni n iem ożliw ym zaspoko jen ie sw ych w ierzycie­li31. S łu szn ie zw rócono w d o k try n ie u w agę , iż kodeks cyw ilny n ie p rzew idu je ochrony a n i w ierzycieli spadkodaw cy w ra z ie zb iegu długów spadkow ych z d łu g am i osob istym i spadkobiercy , a n i ochrony w ierzycieli osob istych sp a d ­kobiercy, czyli sy tu ac ji, gdy sp a d e k je s t p rzec iążony d łu g am i32. N iew ątp liw ie s ą to okoliczności, gdy sy tu a c ja w sk azan y ch w ierzycieli u leg a pogorszeniu .

25 Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. (Dz.U. nr 79, poz. 662).26 J. Ignaczewski, op. cit., s. 258; J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 139.27 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1603.28 M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie odrzucenia spadku, „Nowe Prawo” 1989, z. II-III, s. 35.29 E. Niezbecka, Komentarz do art. 1024 Kodeksu cywilnego, [w:] Kodeks cywilny. Komen­

tarz, red. A. Kidyba, t. 4: Spadki, Lex Prestige [wersja elektroniczna].30 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 422.31 J. Ignaczewski, op. cit., s. 258.32 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1211; B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywat­

nego, t. 10, s. 426.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 89

W ra z ie z łożen ia p rzez sp ad k o b iercę o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u w ierzycielom owego spadk o b iercy p rzy słu g u je leg ity m ac ja czy n n a do w y s tą ­p ie n ia z ż ą d a n ie m bezsk u teczn o ści tego ośw iad czen ia33. J e s t to d o puszcza l­ne, gdy w ierzy te ln o ść is tn ia ła w chw ili o d rzu cen ia sp a d k u o raz jeże li o d rz u ­cenie n a s tą p iło z pok rzy w d zen iem w ierzycieli spadkobiercy.

Z auw ażyć należy, że n a p rzep is a r t . 1024 k.c. n ie m ogą pow ołać się p rzy sz li w ierzyciele odrzucającego sp adek . N ie m a z kolei zn aczen ia , czy w ierzy te ln o ść is tn ie ją c a w chw ili o d rzu cen ia sp a d k u b y ła w y m ag a ln a lub z a s k a rż a ln a w tej dacie34.

P oprzez o k re ś len ie „z p o k rzy w d zen iem ” ro zu m ie się sy tu ac ję , gdy m a ją ­te k spadk o b iercy n ie by ł w y sta rcza jący n a pokrycie w szy stk ich długów, co z ko lei byłoby m ożliw e, gdyby sp a d e k n ie zo s ta ł odrzucony. M ożna za tem p rzy jąć koncepcję w yw odzącą się jeszcze z p ra w a rzym skiego , iż od rzucen ie sp a d k u n ie ty le s tan o w i p rzyczynę zu bożen ia d łu żn ik a , co je s t czy n n ik iem pow odującym z a n ie c h an ie jego w zbogacenia. T ak ie w ła śn ie u jęcie zasto sow ał po lsk i u s taw o d aw ca w p rzep is ie a r t . 532 k.c. s tan o w iący m , że w ierzyciel m oże dochodzić zasp o k o jen ia z przedm iotów , k tó re w sk u te k czynności k rzy w ­dzącej do m a ją tk u d łu ż n ik a n ie w eszły (czynności „p rzeszk ad za jące” w zboga- cen iu )35. N a leży za te m u zn ać , że decydu jącym k ry te r iu m zas to so w an ia p rz e ­p is u a r t . 1024 k.c. b ęd z ie o k re ś lo n y s k ła d m a ją tk u sp ad k o w eg o ( s ta n sp ad k u ), bow iem m a on w pływ n a sy tu ac ję p ra w n ą d łu ż n ik a odrzucającego sp a d e k 36. Pow ołan ie się n a o m aw ian y p rzep is będzie z a sad n e , gdy a k ty w a sp a d k u b ę d ą p rzew y ższały p asy w a , n a w e t gdyby te a k ty w a n ie były w y s ta r­czające n a pokrycie w szy stk ich długów spadk o b iercy 37. W ów czas od rzucen ie spow oduje (zw łaszcza gdy m a ją te k osob isty spadk o b iercy by ł p rzeciążony d łu g am i p rzed n ab y c iem sp ad k u ) zubożen ie spadkobiercy . S y tu ac ja w ie rzy ­cieli u leg łab y p o p raw ie , gdyż m ogliby liczyć n a u z y sk a n ie zasp o k o jen ia sw ych w ierzy te lnośc i w całości b ąd ź części ze sp a d k u , zaś n a sk u te k decyzji o o d rzu cen iu sp a d k u ta k ie j m ożliw ości n ie n a b y w a ją 38. Z kolei n a n iew y p ła ­calność d łu ż n ik a n ie będzie m ia ł w pływ u s ta n , gdy p asy w a sp a d k u b ę d ą w iększe od w chodzących w jego sk ła d ak tyw ów 39. Z pow yższego p łyn ie w n io ­sek, że roszczen ie z p rz e p isu a r t . 1024 k.c. n ie p rzy s łu g u je , gdy s ta n m a ją t­kow y d łu ż n ik a (osobisty) je s t w y sta rcza jący d la zasp o k o jen ia w ierzyciela. N ależy dodać, że z o m aw ian y m roszczen iem n ie m oże n a d to w y stąp ić w ierzy ­

33 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1591.34 M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 39.35 Ibidem, s. 36.36 Ibidem, s. 43.37 Ibidem, s. 44; A. Kawałko, H. Witczak, Prawo spadkowe, C.H. Beck, Warszawa 2006,

s. 110.38 J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 139.39 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1212; M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 43;

A. Kawałko, H. Witczak, op. cit., s. 110.

90 Ewa Lewandowska

ciel, gdy rzeczyw isty sp ad k o b ie rca w skaże m u m ien ie d łu ż n ik a w y sta rcza jące do zasp o k o jen ia jego ro szczeń b ąd ź sa m go zaspokoi (a r t. 530 k.c.)40.

D la z a sk a rż e n ia o św iadczen ia o o d rzu cen iu sp a d k u n ie je s t konieczne sp e łn ien ie in n y ch p rz e s ła n e k p rzew id z ian y ch p rzep isem a r t . 527 k.c., do k tó rego de fac to odsy ła p rzep is a r t . 1024 k.c. P rzep isy o ochron ie w ierzycie la w r a z ie n ie w y p ła c a ln o śc i d łu ż n ik a , ze w z g lę d u n a sp ecy fik ę re g u la c ji a r t . 1024 k.c. s tanow iącego lex specia lis, n ie k o n s ty tu u ją sam odzie lnej pod ­s taw y z a sk a rż e n ia o d rzu cen ia sp a d k u 41. D la tego sp ad k o b ie rca n ie m u s i być św iadom y p o k rzy w d zen ia w ierzycie li, tj. fa k tu , że jego decyzja odnośn ie sp a d k u w pływ a n a sfe rę p ra w n ą w ierzycie li42. A czkolw iek w d o k try n ie pod ­n osi się, iż ow a św iadom ość m a doniosłość, lecz z u w ag i n a d o m n iem an ia z p rz e p isu a r t . 529 k.c. w ierzycie le n ie m u sz ą tego fa k tu dow odzić43. P ow yż­szego s tw ie rd z e n ia n ie n a leży je d n a k u to ż sa m ia ć z k on iecznością u d o w odn ie­n ia fa k tu d z ia ła n ia d łu żn ik a -sp ad k o b ie rcy z p o k rzy w d zen iem w ierzycieli. C ięża r dow odu ty ch okoliczności spoczyw a n a w ierzyc ie lu44. P o n ad to n ie je s t p rz e s ła n k ą z a sk a rż e n ia o d rzu cen ia sp a d k u w ied za spadkob ierców pow oła­n y ch do sp a d k u w dalsze j kolejności (tych , k tó rzy u zy sk a li ko rzyść m a ją tk o ­w ą n a sk u te k o d rzu cen ia sp a d k u - w tó rn ie pow ołani, w tó rpow ołan i) o d z ia ła ­n iu od rzu ca jąceg o sp a d e k ze św iad o m o śc ią p o k rzy w d zen ia w ie rzy c ie li45. W niosek ta k i w y n ik a z p rz e p isu a r t . 528 k.c.46

P rz e p ise m a r t . 1024 § 2 k.c. u s taw o d aw ca w prow adził, od m ien n ie niż p rzy ogólnej reg u lac ji ochrony w ierzycie la w ra z ie n iew y p łaca ln o śc i d łu żn ik a , k o n s tru k c ję podw ójnego te rm in u 47. Po lega to n a ty m , że w ierzyciele m ogą w y stąp ić z ro szczen iem o s tw ie rd zen ie b ezsk u teczn o śc i o św iadczen ia o o d rz u ­c en iu sp a d k u w te rm in ie 6 m iesięcy od pow zięcia w iadom ości o ty m fakcie, a le n ie później n iż w c iąg u 3 la t od chw ili d o k o n an ia czynności.

40 E. Niezbecka, op. cit.41 Mogą one znaleźć zastosowanie przy uwzględnieniu odrębności instytucji odrzucenia

spadku oraz braku odmiennej regulacji danej kwestii przepisem art. 1024 k.c., zatem z pewny­mi modyfikacjami. Zob. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, „Studia Prawnicze” 1994, nr 1-4, s. 5; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1211. Należy zauważyć, że w relacji między przepisami art. 1024 k.c. a art. 527 k.c. i nast. występują znaczne różnice. Przede wszystkim na mocy pierwszego ze wskazanych przepisów ustawodawca wpro­wadził ograniczenie podmiotowe, polegające na przyznaniu uprawnienia do żądania za bezsku­teczne oświadczenia o odrzuceniu spadku tylko wierzycielom, których wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku. Ponadto w sposób odmienny określił termin zgłoszenia żądania oraz początek jego biegu, a także złagodził przesłanki dochodzenia żądania w przypadku odrzu­cenia spadku. Szerzej J. Ignaczewski, op. cit., s. 258.

42 J. Ignaczewski, op. cit., s. 258.43 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1212; E. Niezbecka, op. cit.; por. M. Pyziak-Szafnic­

ka, Zaskarżenie..., s. 47.44 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1603.45 J. Ignaczewski, op. cit., s. 259; J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 140.46 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1212; J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4,

s. 290.47 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 421.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 91

3.2. Skutk i zask arżen ia od rzu cen ia spadku

W ra z ie s tw ie rd z e n ia w yrok iem sąd u , że od rzu cen ie sp a d k u n a s tą p iło z pok rzy w d zen iem w ierzycieli, o św iadczen ie o o d rzu cen iu s ta je się w zględem zask arża jąceg o w ierzycie la bezsk u teczn e . O znacza to, iż z a sk a rż a ją c y w ierzy ­ciel będzie m ógł p o szuk iw ać zasp o k o jen ia sw ej w ie rzy te lnośc i z p rzedm io tów n a leżący ch do sp a d k u , k tó re w sk u te k o d rzu cen ia n ie w eszły do m a ją tk u sp ad k o b iercy (d łu żn ik a), lecz zn a laz ły się w m a ją tk u osoby trzecie j - w tórpo- w ołanego sp ad k o b iercy lu b osoby, k tó re j te n o s ta tn i zbył sp a d e k lu b u d z ia ł spadkow y (w ra z ie z a is tn ie n ia p rz e s ła n e k a r t . 531 § 2 k.c.)48. L eg itym acja b ie rn a p rz y p a d a za te m n a fak tycznego sp ad k o b ie rcę49.

W yrok s ą d u s tw ie rd za jący p okrzyw dzen ie w ierzycieli i s tan o w iący o b ez ­sku teczn o śc i o św iad czen ia o o d rzu cen iu w zględem zask a rża jąceg o w ierzycie­la p ro w ad zi do p rz y z n a n ia z a sk a rż a ją c e m u w ierzycielow i p ie rw sz e ń s tw a z a ­spoko jen ia p rzed w ierzy c ie lam i spadkobierców , k tó ry m sp a d e k o s ta teczn ie p rz y p a d ł50. Z ko lei w ra z ie zb iegu egzekucji z w ierzyc ie lam i sp a d k u zasto so ­w an ie z n a jd ą ogólne za sad y zasp o k o jen ia w ierzycieli p ozosta jących w zb iegu (z a s k a rż a ją c e m u w ie rzy c ie lo w i n ie b ęd z ie p rz y s łu g iw a ło p ie rw sz e ń s tw o w zględem w ierzycieli spadkodaw cy)51.

Is to tn e je s t , że uw zg lęd n ien ie pow ództw a w ierzycie la i u z n a n ie w zglę­dem niego o d rzu cen ia sp a d k u za b ez sk u te c z n e w yw ołuje s k u te k jed y n ie w re lac ji pow ó d -p o zw an y (bezsku teczność w zg lędna)52. N ie n iw eczy to s k u t ­ków p rz e p isu a r t . 1020 k.c.

4. Motyw odrzucenia spadku a przepis art. 1024 k.c.

W n in ie jszy m o p raco w an iu zw rócono u w ag ę n a m otyw złożen ia o św iad ­czen ia o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu sp ad k u . Z a n a liz y p rzep isó w w y n ik a , że nie m a konieczności p o d aw an ia pow odu podjęte j decyzji. P rzy czym n ic n ie stoi n a p rzeszkodz ie , b y zgodnie z a u to n o m ią w oli sp ad k o b ie rca u ja w n ił m otyw złożonego ośw iadczen ia . P on iew aż je d n a k e le m e n t te n n ie s tan o w i p rz e s ła n k i sku teczn o śc i o św iad czen ia o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu sp a d k u , n ie będzie w pływ ał n a jego doniosłość.

Z auw ażono je d n a k , że u staw odaw ca, p rzy regu lac ji p rzep isu a r t. 1024 k.c., rzekom o pozo sta jąc w konw encji n ie u w z g lę d n ia n ia m o ty w u o d rzu cen ia sp a d ­k u , p rzy zn a je w ierzycielom sp ad k o b ie rcy roszczen ie o s tw ie rd zen ie b e z sk u ­

48 J. Gwiazdomorski, op. cit., s. 140; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1213.49 J. Kremis, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1604.50 J. St. Piątkowski, op. cit., s. 151; M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1213.51 E. Niezbecka, op. cit.; szerzej: B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10,

s. 427-428.52 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1213.

92 Ewa Lewandowska

teczności o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u w ra z ie jego d o k o n an ia z po­k rzy w d zen iem w ierzycieli. Wyżej podano , że zachow an ie odrzucającego sp a ­d ek m oże być w ty ch okolicznościach u k ie ru n k o w a n e n a ochronę m a ją tk u spadkow ego p rz e d jego u t r a t ą n a rzecz w ierzycieli, n ie zaś bezpośredn io n a ich pokrzyw dzen ie , co z a k ła d a u staw odaw ca .

P rzez ochronę m a ją tk u spadkow ego n a leży rozum ieć z a m ia r jego zacho­w a n ia „w ro d z in ie”, np . d la d a lszych pokoleń. M a ją te k spadkow y po b lisk ie j osobie to często w artośc iow e rzeczy m a te r ia ln e - ro d z in n e p a m ią tk i m ające ta k ż e w y m ia r sen ty m en ta ln y . Z u w ag i n a to , że zazw yczaj w tórpow ołany je s t w b lisk ich re lac jach z o d rzu ca jący m sp a d e k sp ad k o b ie rcą , m a ją te k spadkow y zo stan ie „w ro d z in ie”. Ten a sp e k t, sk ład a jący się n a pow ód o d rzu cen ia sp a d ­k u , m ógłby p rz e są d z ać o w p ro w ad zen iu ja k o p rz e s ła n k i z a sk a rż e n ia o d rzu ce­n ia s p a d k u w y k a z a n ia p o ro zu m ien ia m iędzy o d rzu ca jący m sp a d k o b ie rc ą a w tórpow ołanym . U tru d n iło b y to, a n a w e t uniem ożliw iło stosow anie p rzep isu a r t . 1024 k.c., d la tego u s taw o d aw ca w y raźn ie w yelim inow ał w y stęp u jącą p rzy ogólnej reg u lac ji sk a rg i p a u lia ń sk ie j p rz e s ła n k ę w iedzy osoby trzecie j odnośn ie p o k rzy w d zen ia w ierzycieli. W ydaje się, że w ty m w zględzie k ie ro ­w ał się d o m n iem an iem z p rz e p isu a r t . 527 § 3 k.c. (osoby będące w b lisk ich sto su n k ach ).

W ty m m ie jscu w arto odn ieść się do podnoszonego p rzez J a n a K osika p o s tu la tu do p u szczen ia w m iejsce o d rzu cen ia sp a d k u z łożen ia o św iadczen ia o o d s tą p ie n iu swojego u d z ia łu spadkow ego n a korzyść oznaczonego spadko- b ie rcy 53. T ak ie ro zw iązan ie skom plikow ałoby i niw eczyło szeroko ro z u m ia n ą in s ty tu c ję dz iedziczen ia . S tanow iłoby bow iem o d stępstw o b ąd ź to od p o szan o ­w a n ia w oli spadkodaw cy, b ąd ź w y n ik a jący ch z w ięzów k rw i z a sa d dziedzicze­n ia . D latego w ty m w zględzie n ie m o żn a n ic zarzuc ić obow iązującej obecnie k o n s tru k c ji kodeksow ej, k tó ra n ie p rzew id u je m ożliw ości o d rzu cen ia sp a d k u n a korzyść k o n k re tn e j osoby (ośw iadczen ie o o d rzu cen iu sp a d k u je s t bezw a- ru n k o w e)54. Ja k k o lw ie k w sp o m in an y z a m ia r m oże być rea lizo w an y o k rę ż n ą d rogą, a m ianow icie poprzez p rzy jęcie sp a d k u (chyba że n a s tą p iło ono z mocy p ra w a , tj. po up ływ ie te rm in u do złożen ia o św iad czen ia o jego przy jęciu), a n a s tę p n ie jego zbycie (lub u d z ia łu w sp ad k u ) w ybrane j osobie - o d p ła tn ie b ąd ź n ieo d p ła tn ie (a r t. 1052 k.c.)55.

W raca jąc do k w estii reg u lac ji p rz e p isu a r t . 1024 k.c., k tó rą w ostrożny sposób poddano k ry tyce , n a leży s ta n ą ć n a s tan o w isk u , że z p u n k tu w id zen ia ogólnych p rzep isó w p ra w a ro zw iązan ie to zn a jd u je u za sa d n ie n ie . W y tłu m a­c z e n ie m k o n s tru k c ji z a s k a rż e n ia o d rz u c e n ia s p a d k u j e s t z a ło ż e n ie , że w chw ili sk ła d a n ia o św iad czen ia sp ad k o b ie rca podejm uje decyzję co do m a ­

53 J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 288.54 M. Pazdan, [w:] Kodeks cywilny..., s. 1196.55 J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 288; szerzej: B. Kordasiewicz, [w:] System

Prawa Prywatnego, t. 10, s. 414.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 93

ją tk u , k tó ry w chw ili śm ie rc i sp adkodaw cy p rze szed ł n a n iego56. Z a tem b ę ­dąc w cześniej n iew y p łaca ln y m , d łu żn ik z ch w ilą o tw arc ia sp a d k u n ab y ł a k ty ­w a p o zw ala jące zaspokoić w ierzycieli. Jeg o decyzja sk u tk u je zaś pow ro tem do s ta n u n iew yp łacalności, czyli pok rzy w d zen iem w ierzycieli. M a to ścisły zw iązek z u s ta n o w io n ą p rz e p isa m i a r t . 924, 925 o raz 1020 k.c. fikc ją nab y c ia sp a d k u z m ocy p ra w a , a n a s tę p n ie p raw n y m i ko n sek w en cjam i jego o d rzu ce­n ia . R easu m u jąc , u k o n s ty tu o w a n ie m p rz e p isu a r t . 1024 k.c. n ie je s t p rz y z n a ­n ie w ierzycielom u p ra w n ie n ia do ż ą d a n ia s tw ie rd z e n ia bezsk u teczn o ści od­rz u c e n ia sp a d k u ze w zg lędu n a m otyw , ja k im k ie ro w ał się sp ad k o b ie rca , lecz w n a s tę p s tw ie p rzy jęc ia k o n s tru k c ji n ab y c ia sp a d k u w chw ili jego o tw arc ia , u p ra w n ie n ie to p rzy s łu g u je w ierzycielom z uw ag i n a sk u tk i o d rzu cen ia sp a d ­k u sp ro w ad za jące się do po k rzy w d zen ia w ierzycieli.

W ierzyciele w chw ili p o w s ta n ia ich w ierzy te lnośc i raczej n ie z a k ła d a ją , że d łu żn ik o trzy m a w sp a d k u m a ją te k , z k tó rego b ę d ą m ogli dochodzić zasp o ­ko jen ia . N ie u leg a n a to m ia s t w ątp liw ości, że skoro p rzy słu g u je im w ie rzy te l­ność (p rz e s ła n k a za s to so w an ia p rz e p isu a r t . 1024 k.c.), to m a ją p raw o docho­dzić je j zaspoko jen ia . O m aw ian a re g u lac ja daje im ta k ą sposobność, a le by z n iej sk o rzy stać , w ierzyciel m u si m ieć w iedzę o p rzy s łu g u jący ch m u u p ra w ­n ien iach , o fakcie o d rzu cen ia sp a d k u , a co n a jw ażn ie jsze - m u si w ykazać , że owe od rzu cen ie d o konane zostało z pok rzy w d zen iem w ierzycieli. P o n ad to u s taw o d aw ca og ran iczy ł dochodzenie ochrony p a u lia ń sk ie j w sy tu ac ji o d rzu ­cen ia sp ad k u , tj. w p row adził k o n s tru k c ję podw ójnego te rm in u do w y s tą p ie ­n ia z roszczeniem .

W arto dodać, że p rzy z n a n e w ierzycielom d łu żn ik a -sp ad k o b ie rcy u p ra w ­n ien ie ż ą d a n ia bezsk u teczn o ści o św iad czen ia o o d rzu cen iu sp a d k u pow oduje s ta n n iepew ności d la w tórpow ołanych . N ie w iadom o bow iem , czy w ierzyciel sk o rz y s ta z u p ra w n ie n ia , a ty m sam y m p om niejszy re a ln ą w arto ść sp a d k u 57. N a to m ia s t s tw ie rd zen ie b ezsk u teczn o ści o d rzu cen ia sp a d k u rodzi, w szcze­gólności d la w tórpow ołanego , n e g a ty w n e konsekw encje . N a ty m tle J . K osik podnosi p o s tu la t o g ran iczen ia odpow iedzialności w tórpow ołanego sp ad k o ­b ie rcy w zg lędem w ierzycieli tego , k to sp a d e k odrzucił, poprzez w prow adzen ie fikcji p rzy jęc ia sp a d k u z dob rodzie jstw em in w e n ta rz a 58. M a łg o rza ta P yziak - -S z a fn ic k a k o n tr a rg u m e n tu ją c w sk a z u je , że i t a k zgodn ie z p rz e p ise m a r t . 532 k.c. w ierzyciel m oże się zaspokoić ty lko z tego , co w eszło do m a ją tk u osoby trzec ie j w w y n ik u czynności k rzy w d zącej59. Czyli odpow iedzialność w tó rpow ołanego je s t o g ran iczo n a do p rzed m io tó w s tan o w iący ch m a ją te k spadkow y, a p ro ponow ane p rzez J . K osika ro zw iązan ie n ie zm ien iłoby sy ­tu ac ji w tórpow ołanego . S y tu ac ja n ie je s t je d n a k ta k k la ro w n a . J a k w sk azu je

56 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 425.57 J. Ignaczewski, op. cit., s. 259.58 J. Kosik, [w:] System Prawa Cywilnego, t. 4, s. 291.59 M. Pyziak-Szafnicka, Zaskarżenie..., s. 46.

94 Ewa Lewandowska

B. K ordasiew icz , k om plikac je ro d zą się, gdy w eźm iem y pod uw agę odpow ie­dzia lność za d ług i sp ad k o w e60. W ów czas n a w e t p rzy jęcie sp a d k u z dobro­dz ie js tw em in w e n ta rz a n ie o g ran icza d o s tęp u w ierzycieli sp adkow ych do c a ­łego m a ją tk u spadkobiercy. Tym sam y m p rzep is a r t . 1024 k.c. n ie ch ron i w tórpow ołanego p rz e d n ieb ezp ieczeń stw em odziedziczen ia sp a d k u o u jem nej ekonom iczn ie w arto śc i, a p o s tu la t J . K osika n a b ie ra cech trafności.

5. Zakończenie

P o d ję te z ag ad n ien ie o św iad czen ia o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu sp a d k u z a ­sadn iczo n ie w yw ołuje w ątp liw ości a n i w d o k try n ie , a n i w ju d y k a tu rz e . A cz­k o lw iek a k tu a ln o ść om aw iane j m a te r ii s tan o w i a su m p t do k ilk u p rz e d s ta ­w ionych pow yżej refleksji.

N ależy pozy tyw nie ocenić kodeksow ą reg u lac ję z a g a d n ie ń zw iązan y ch z ośw iadczen iem o p rzy jęc iu lu b o d rzu cen iu sp ad k u . U staw o d aw ca ja sn o p rz e d s ta w ił o m a w ia n ą in s ty tu c ję , m .in . je j form ę, tre ść , te rm iny , sk u tk i. N a ­w e t p rzew id z ia ł ta k ie okoliczności, ja k złożenie o św iadczen ia pod w pływ em b łę d u lu b groźby (a r t. 1019 k.c.). M ożna jed y n ie podnosić, że w arto śc iow ą in ic ja ty w ą byłoby zo rg an izo w an ie k a m p a n ii p ro pagu jące j w śród spo łeczeń­s tw a in fo rm acje o sk u tk a c h p rzy jęc ia sp ad k u , w szczególności gdy sp ad ek je s t obciążony d ługam i.

N ieśm ia ło podno szo n a k oncepcja o u s ta n o w ie n iu p rzez u staw o d aw cę „pokrzyw dzen ia w ierzycie li” ja k o m o tyw u o d rzu cen ia sp ad k u , zaś n ieu szan o - w a n iu w oli sp ad k o b iercy po legającej n a ochron ie m a ją tk u spadkow ego, nie zn a jd u je u z a sa d n ie n ia . U staw o d aw ca po p ro s tu p rz y z n a ł p ie rw szeń stw o in ­s ty tu c ji ochrony w ierzycieli w ra z ie n iew y p łaca ln o śc i d łu żn ik a , co w yn ik a z konieczności zap ew n ien ia b ezp ieczeń stw a o b ro tu praw nego .

Summary

D e c la r a t io n o f s u c c e s s io n r e je c t io n

Key words: succession, rejecting succession, protection of creditor in the case of debtor insolvency, actio paulini.

P ro v id ed b y a r t . 924 a n d 925 of P o lish C ivil Code (PC C ), acq u is itio n of succession by v ir tu e o f law h a s b e e n lim ited b y th e successo r’s sub jective r ig h t to d ec la re e i th e r accep tan ce o r re jec tio n o f th e succession . F ro m a legal p o in t o f v iew th e re a so n for th e decision does n o t m a tte r , b u t i t is n o t u n im p o r ta n t for th e p e rso n w ho d ec la res it.

60 B. Kordasiewicz, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 10, s. 428 i nast.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku 95

T h e m o tiv es fo r r e je c tin g su c c e ss io n m ig h t be econom ic o r m o ra l. A specific re a so n for re jec tio n is to p ro te c t in h e r ita n c e a g a in s t “lo ss” from b e in g ta k e n over - fu lly o r p a r t ly - by p rev io u s successo r c red ito rs . In th is p aper, a r t . 1024 PC C (re jec tio n to th e d e tr im e n t o f c red ito rs) w as p a r t ic u la r ­ly considered . I t sh o u ld be concluded th a t th e in s t i tu t io n of p ro te c tio n for th e c re d ito r in th e case o f d eb to r inso lvency h a s p r io r ity over th e successo r’s w ill to re jec t succession.