Euskara LMH 5-Lagina

Euskara eta Literatura

EUSKARA DA IRAKASKUNTZAREN OINARRIA

Miren AmurizaDoinua: Maritxu nora zoaz

Hau hitzen eta hotsenunibertsoa da,haizeak firin-farandarabil euskara.Idatzi, irakurri edo hizketara,

erasartuko al zara?

5 LMH

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

promoZIorAKo

mATErIALA

Ikasleentzako materiala• Ikaslearen liburua

• Liburu digitala erabiltzeko lizentzia

• Abestien CDa 1. mailan

ABESTIAK1 LMH

EUSKARA

© Ib

aizabal argitaletxea, 2014 · Debekatuta dago birsortze lana egitea, osorik zein zatika, copyrightaren jabearen idatzizko berariazko baim

enik gabe. · Banake

ta: G

rupo

edi

tori

al L

uis

Viv

es. I

-48

7

106166_galleta_CD_Abestiak1_IBAI.indd 1 30/04/14 10:04

Eusk

ara

1

1 LMH

9 7 8 8 4 8 3 9 4 8 8 2 8

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

Lehe

n H

ezku

ntza

Lehe

n H

ezku

ntza

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

LIB

AIZ

AB

AL

IBA

IZA

BA

L

www.superpixepolis.com

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

¿

?

Dóonde estáan los clientes? Marcos, Anika, Mamadú y su inseparable araña Macarena

solo han recibido cuatro clientes en su despacho del bosque. Por este motivo, deciden ingresar en una academia

de superhéroes.

Allí conoceraán nuevos amigos...


Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

¿

?



de superhéroes.



Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

¿

?



de superhéroes.


Lehe

n H

ezku

ntza


Lehe

n H

ezku

ntza

I BA

I ZA

BA

L

¿ ?

Dóonde estáan los clientes?

Marcos, Anika, Mamadú y su inseparable araña Macarena

solo han recibido cuatro clientes en su despacho del bosque.

Por este motivo, deciden ingresar en una academia

de superhéroes. Allí conoceraán nuevos amigos...

ABESTIAK

ea

ABESTIAK

©Ib

aizabalargitaletxea,2014

·Debekatutadagobirsortzelanaegite

Abestien

CDa

1. mailan

Liburu digitala erabiltzeko aktibazio lizentzia

Irakurgaiak • Irakurketa sustatzeko, irakurmen ona

bermatzeko, eta haurrak eta gazteak hezten laguntzeko tresna egokia.

•Obi

•Laulagun

•Mumamamua

•Anerenkontakatilua

Koadernoak • Letren koadernoa 1. mailan

• Gramatika koadernoak

• Irakurri eta ulertu koadernoak

• Ortografia koadernoak

• Hizkuntza koadernoak

MATERIAL OSAgARRIA

1.LETRENkoadernoaB.K.: 101984

ISBN: 978-84-8394-595-7

1. koadernoa

2. koadernoa

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

ORTOGRAFIA koadernoak

1. koadernoa

2. koadernoa

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

6. koadernoa

IrakurRI ETA ULERTU

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

6. koadernoa

LETREN koadernoak

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

3. koadernoa

LETREN koadernoa

zikloa

1. mailan irakurketa eta idazketa lantzea oinarria da.

3456

3GRAMATIKAkoadernoak

B.K.: 101984

ISBN: 978-84-8394-595-7

1. koadernoa

LETREN koadernoa

1. koadernoa

2. koadernoa

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

ORTOGRAFIA koadernoak

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

3. koadernoaPerpaus motak · Hitzen ordena. Deklinabidea: Nor eta Nork · Kausazko perpausak. Aditza: Nor eta Nor-Nori · Helburuzko perpausak. Deklinabidea: Noren eta Nongo · Perpaus konpletiboak. Aditza: Nor-Nork eta Nor-Nori Nork · Zehar galderak. Deklinabidea: Non, Nora, Nondik · Denborazko perpausak. Aditza: trinkoa Nor · Konparaziozko perpausak. Deklinabidea: Norantz, Noraino · Perpaus kontzesiboak. Aditza: berrikusketa

4. koadernoaAhalera: Nor eta Nork. Moduzko perpausak · Ote, omen, al. Deklinabidea: Nori · Ere bai, ere ez, baita… ere, ezta… ere. Agintera · Perpaus konpletiboak. Deklinabidea: Noren, Norekin, Norentzat · Baina, ordea, aldiz, berriz; Baldintza · Erlatibozko perpausak. Aditza: eduki, eraman, ekarrri · Baldintztzko perpausak. Aditza: trinkoa Nor-Nork · Denborazkoak. Deklinabidea: mugagabea, singularra, plurala · Baizik, berriz, hala ere. Aditza: berrikusketa

5. koadernoaSubjektua eta predikatua · Izena eta deklinabidea · Izenordainak · Determinatzaileak · Zenbatzaileak eta erakusleak ·Izenondoak ·Deklinabidea I · Deklinabidea II · Aditz trinkoak eta perifrastikoak · Aditz laguntzailea: denbora · Aditz trinkoak · Aditzondoak

6. koadernoaPerpaus bakunaren elementuak · Izenordainak · Perpaus bakunak: hitzen ordena · Deklinabidea I · Deklinabidea II · Deklinabidea II · Aditza I · Aditza II ·Aditza III: Nor-Nori-Nork · Aditza IV: Nor singularra eta plurala ·Perpaus bakunak eta konposatuak I · Perpaus bakunak eta konposatuak II

GRAMATIKA koadernoak

1. koadernoa

2. koadernoa

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

6. koadernoa

IrakurRI ETA ULERTTUk

IrakurRRI eta ulerTU

6

1 23 45

1IRAKURrriETA ULERtu

B.K.: 101984

ISBN: 978-84-8394-595-7

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

1. koadernoa

2. koadernoa

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

Ortografia koadernoak

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

6. koadernoa


1. koadernoa

LETREN koadernoa

1. koadernoaHitzak: letra ordenatuak · Hitz · txikitxoak eta hitz handikoteak · Asmatu hitza · Zer da orain? · Koma, dagokion tokian jartzekoa · Irakurri-mirakurri… zer ikusi? · Nork esan du? · Garrantzizkoena · Nori buruz ari gara? · Non gertatzen ari da? · Aurretik ala ondoren? · Irudimena · Hortxe dago koska · Pausoz pauso

2. koadernoaZeri buruzkoa da hau? · Hitz bihurriak ikasten · Hitzak? Hitzak!… · Badakit zer esan nahi duen! · Hitzak familian · Ikusi eta irakurri · Entzun nor ari den hizketan · Ia berdina, baina laburragoa · Nori buruz ari dira? · Noiz eta non asmatzen · Lehen, orain eta gero · Jarraitu arrastoei · Hau da garrantzizkoena · Ordenan

3. koadernoaAitzaki-maitzaki! · Ohar garrantzitsua · Hau da istorio zirraragarria · Berririk dibertigarriena · Postal bat Bartzelonatik · Zuhaitz tristeen poema · Hauek bai gutun bikainak! · Piraten kartela · Alegia hau perfektua da! · Klik! Mezu berri bat daukazu… · Hau bai barregarria! · Ipuin labur bat · Mmm… errezeta gozoa! · Eman izena!

· Elezahar bat · Tximistak eta oinaztargiak!

4. koadernoaAzken orduko berria! · Dena behar bezala dago · Animalia gustiz poetikoak · Hori bai galdera interesgarria! · Oso ipuin zaporetsua · Gutun bat guztientzat · Sentimenduzko bertsoak · Egunez egun · Nik ere nahi dut · Goazen jolastera! · Gehiago jakiteko · Eskatu nahi dugu… · Toki xarmagarri bat · Beranduegi · Askatasuna maitatzea · Energiaz

5. koadernoaParte hartu nahi ekitaldi hauetan? · Olerki baten eskeletoa · Komunika zaitez gutun bidez · A zer olerkia! · Zertarako dira arauak? · Informa zaitez albisteekin · Ipuinak kontatzen · Bidali mezu bat poste elektronikoz · Hastera doa emandia · Eguneroko maitea · Zoaz kanpalekura · Elkarrizketa idazle bati · Ipuin gehiago! · Iragarkiaren atzean · Egingo al dugu bidaia bat? · Sukaldera · Adi planoari · Hitzen arrastoan

6. koadernoaBertsoz bertso · Web entziklopedia batean bidaiatzen · Nola idatzi gutun ireki bat · Lehiaketa batera aurkeztuko naiz · Animalien istorioak: alegiak, alegia · Asteburuan zinemara! · A zer ibilaldia! · Gaur antzerkira · Gozatu komiki batekin · Unetxo bat bai, inkesta baterako? · Kultura tradizionala kondaira batean · Zientzilari behingoagatik · Sar zaitez mundu ezezagunetan · Foroan egongo gara · Ezagut itzazu pertsonaia interesgarriak · Eragin diezaiegun neuronei! · Kazetariaren iritzia · Defenda itzazu zeure argudioak

12345

1Ortografiakoadernoak

B.K.: 101984

ISBN: 978-84-8394-595-7

1. koadernoaAlfabetoa eta alfabeto ordena · Silabak eta hitzen ebakera Br / b_r · BL / b_l · Pr / p_r · PL / p_l · KL / k_l · Kr / k_r · Dr / d_r · GL / g_l · Gr / g_r · Tr / t_r · Fr / f_r · FL / f_l Asteko egunak · Hilabeteak · Urtaroak

2. koadernoaAlfabeto ordena · Puntua · Maiuskulak/minuskulak · Koma · Bi puntuak · Elkarrizketa marra · Marratxoa · «H» bokal desberdinen artean eta zenbakietan · S, x, z, ts, tx, tz, zt, st · «R» suabea, «rr» bikoitza

3. koadernoaPuntua · Koma · Bi puntuak · Letra larria · Hiru puntuak · «H» erakusleetan, zenbakietan eta bokal berdinen artean · Marratxoa hitz elkartuetan · Il, ll, in, ñ. S, z, x, ts, tz, tx · -a itsatsia

4. koadernoaPuntua · Koma · Bi puntuak · Hiru puntuak · «H» orokorrean · -a itsatsia · Galdera eta harridura markak · Zenbaki kardinalak eta ordinalak · Komatxoak · Puntu eta koma · Datak · G, j, np, nb, kz, kt, zko, sko, xka

5. koadernoaParentesia · Portzentaiak · Bi marra · Siglak · Laburdurak · Tt, dd · Aurrekoa berrikusi

Ortografia koadernoak

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

6. koadernoa


1. koadernoa

LETREN koadernoa

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

1. koadernoa

2. koadernoa

3. koadernoa

4. koadernoa

5. koadernoa

6. koadernoa

IrakurRI eta ulerTU

23456

2HIZKUNTZAkoadernoa

Lehe

n H

ezku

ntza

IBA

IZA

BA

L

Proposamen didaktikoaLiburu digitala erabiltzeko lizentziarekin

Baliabideak1. mailan

Irakasleentzako materiala • Proposamen didaktikoa osorik ikusteko,

erabili USB memoria:

Irakasleak behar dituen baliabideak biltzen dituen materiala: alderdi teorikoa, ikaslearen liburuko ariketen erantzunak, jarduera osagarriak, iradokizunak, entzungaien transkripzioak, ipuinak, abestiak, arbel digitalerako baliabideak...

Euskara1 LMH

prom

oZI

IBA

IZA

BA

L

IBA

IZA

BA

L

IBA

IZA

BA

L

IBA

IZA

BA

L

I A U G I KIRAKURG

AIAK

OBI.

Jorge

llangil*

OBI

llangil

IBA

IZA

BA

L

IBA

IZA

BA

L

IBA

IZA

BA

L

IRAKURGAIAKIRAKURGAIAK

MUMA MAMUA

IRAKURGAIAKIIIIRRRRAAAAKKKKUUUURRRRGGGGAAAAIIIIAAAAKKKK

MUMA MAMUA

JasoneOsoro


LAU LAGUN

I BA

I ZA

BA

L

I BA

I ZA

BA

LI B

AI Z

AB

AL

9 7 8 8 4 8 3 9 4 8 6 8 2


ANEREN KONTAKATILUA

I BA

I ZA

BA

L

I BA

I ZA

BA

LI B

AI Z

AB

AL

aitziberalonso

XABIEROLASO *9 7 8 8 4 8 3 9 4 8 7 0 5

Pentsatzen ikasteko eta lankidetzan

aritzeko.

Hizkuntzaren komunikazio

gaitasuna lantzeko.

Hizkuntzaren inguruan hausnarketa

egiteko eta hizkuntza

barneratzeko.

Literaturaz gozatzeko.

IKTak erabiltzeko eta

horien erabileran trebatzeko.

Euskarapolis proiektuko Euskara eta Literatura arloko materiala hizkuntzaren ikuspegi komunikatiboan oinarrituta prestatu da. Izan ere, oinarrizko hezkuntza amaitzean, ikasleek gai izan behar dute bizitzako eremu guztietan modu egokian eta eraginkorrean komunikatzeko, ahoz zein idatziz. Hori kontuan hartuta, proiektuan, 6-12 urteko ikasleen bizi esperientziekin eta interesekin lotutako komunikazio egoera errealak eta jarduerak aurkezten dira.

Hizkuntza komunikaziorako gaitasuna lantzeko, bost trebetasunak dira abiapuntu: ahozkoaren eta idatziaren ulermena, mintzamena, idazmena eta ahozko elkarrekintza.

Horrekin batera, pentsatzen ikasteko, lankidetzan aritzeko gaitasuna garatzeko eta metakognizioa lantzeko eta proiektuak garatzeko bideak ere eskaintzen dira, bizitzarako ezinbestekoa baita hausnartzea, eta elkarrekin lan egiten eta ikasten ikastea.

Literatura ere oso kontuan izan da, ezinbestekoa baita hari buruzko hezkuntza edukitzea, ikasleek beren burua eta inguruko mundua hobeto ezagutzeko.

Azkenik, IKTek gaur egunerako zein etorkizunerako duten garrantziaz jabeturik, horiek erabiliz lan egiteko proposamenak ere biltzen ditu proiektuak.

Proiektuaren ezaugarri batzukEuskara

eta Literatura

Zertarako?

gaiak:

1. Lehen eskola eguna

2. Tahasiren familia

3. Zenbat anai-arreba dituzu?

4. Animaliak bezala

5. Makuluekin

6. Merezitako ordaina?

7. Tahasi maisu lanetan

8. Hotz, bero, sargori...

9. Nor da kanpotarra?

10. Lotsatu... zergatik?

11. Aitzakia ugari

12. Emaitzekin pozik...?

Unitatearen egitura:

• KOMIKIA eta AHOZ (2 orrialde)

• IDATZIZ (2 orrialde)

• IRAKURRI eta ULERTU (3 orrialde)

• LITERATURA (1 orrialde)

• LEXIKOA (1 orrialde)

• GRAMATIKA (1 orrialde)

• ORTOGRAfIA (1 orrialde)

• IKAsTEN IKAsI (1 orrialde)

• jOLAsTU (2 orrialde)

• EbALUAZIO pRObAK (2 orrialde)

• ULERMEN pRObA (2 orrialde hiruhileko bakoitzaren amaieran)

EuskaraLEHEN HEZKUNTZA

5

111Ahoz 4

5352 © Ibaizabal argitaletxea© Ibaizabal argitaletxea

neguan, hotza iristen denean,

animaliek jokabide desberdinak

izaten dituzte.

hegazti batzuk, adibidez, lurralde

beroagoetara joaten dira.

narrasti eta anfibio batzuek erdi

lotan igarotzen dute negua.

muxarrek eta trikuek, esaterako,

negu osoa lotan pasatzen dute.

barraskiloak, berriz,

oskolean sartuta geratzen dira.

beste batzuek ohiko bizimoduarekin

jarraitzen dute: zozoek,

txepetxek...

gure gelan, dirudienez, animalia

mota guztiak dauzkagu.

2

3

5

Erantzun galderei.

a Inoiz gertatu al zaizu Ainarari edo Jokini gertatutakoa? Noiz eta zergatik?b Norbait gelan lo dagoela konturatuko bazina, zer egingo zenuke? Zergatik?c Zein duzu irakasgai gogokoena? Eta zein gutxien gustatzen zaizuna? Zergatik?

Adierazi zer jarrera, itxura, izaera... duen pertsonari deituko zeniokeen animalia izen hauekin.

a oiloa e erbiab astoa f sugeac azeria g txerriad elefantea h satorra

Irakurri boz gora. Entzun, eta, gero, irakurri zeuk ozen. Ahalegindu bereziki s, z eta tz ondo bereizten.

4 Gogoratzen al dituzu Unai eta haren lagun Hauskara? Entzun Unaik bere lagunari buruz Interneten topatu duen informazioa, eta bete fitxa.

fitxa

Animalia mota: ........................................................................................................

Mokoa: ......................................................................................................................

Luma kolorea: .........................................................................................................

Bizilekua: ..................................................................................................................

Elikadura: ..................................................................................................................

Unaik jarritako izena: ............................................................................................

4 Animaliak bezala

Zotzari ziria sartzen aritzea baino gauza alferragorik bada munduan: zotzari sartutako ziriari zipotza sartzea.

Anjel Lertxundi Letrak kalekantoitik

Alberdania

zotza: makilatxoa. ziria: zurezko edo metalezko atala, puntako

ertza aski zorrotza duena. zipotza: upelaren zuloa ixteko ziria.

1 Entzun.

54

IdatzizIdatziz 4

55© Ibaizabal argitaletxea© Ibaizabal argitaletxea

Egunerokoa II1 Irakurri, eta erantzun galderei.

a Nor da protagonista? Nolakoa da izaeraz, zure ustez?b Zertarako balio dio egunerokoak, zure ustez? c Egunean zehar gertaturiko gauza guztiak kontatzen al ditu?

2015-11-20Jota nago erabat. Apurtuta, kris-kras! Ahal izango banu, gaurko eguna ezabatu egingo nuke egutegitik, nire bizitzatik, baita mundu mundialetik ere. Bazkalostean saskibaloi partida izan dugu, eta galdu egin dugu. Galdu, bai, GALDU, GALDU, GALDU. Nire erruz. 36 eta 35. Partida amaitzeko minutu erdi falta zela, Josuk neuri pasatu dit baloia, “bota saskira, bota saskira!” esaten zidala. Nik bota, bota dut, baina sartu… Ez dut ondo kalkulatu, eta hormaz bestaldera joan da, sasi artera. Josu eta besteak, jakina, haserretu egin zaizkit, eta, orain, Ibon Kaskamelon deitzen didate.

2015-11-27Astebete igaro da pasa den asteko saskibaloi partidatik, eta ematen du dagoeneko inork ez dakiela Ibon dudala izena. Orain, Kaska naiz denentzat. Hutsegite hark betiko kakaztu nau. Kakaztu eta kaskatu. Jope!, ni ez naiz sekula kiroletan abila izan. Josuk zergatik aukeratu ninduen ni baloia jaurtitzeko, bazekien-eta zer esku kaskarrak dauzkadan? Ordutik, zorte txarra atzetik dabilkit. Gaur goizean, adibidez, txori batek zirina egin dit gainera! Eskerrak bakarrik nindoan, zeren eta inork ikusi banindu, laster aldatuko zidaten ezizena: Kaska barik, Kaka! Gero, eskolan, irakasleak errieta egin dit hizketan ari nintzelako, baina ni isilik nengoen, Josu ari zen hizketan. Ahalegindu naiz esaten nik ez dudala ahorik ireki, mutu nengoela, baina alferrik. “Ibon Kaskarraga, kalera!”, irten zaio. Orain, Ibon Azkarraga barik, Ibon Kaskarraga naiz. Lagunentzat, Kaska. Eguna amaitzeko, zer gertatuko, eta kaskarreko galanta hartu dut logelako atearen kontra. Orain, jakina, kaskarreko mina daukat.

Osatu fitxa, Ibonen egunerokoan oinarrituta.2

Idatzi egunerokoa, urratsei jarraituta.

1. OSATU FITXA. Egin aurreko ariketako fitxaren antzeko bat. Horretarako:

a Aukeratu joan den asteko bi egun. b Idatzi fitxan datak eta bi egun horietako gauzarik

nabarmenenak. Gogoan izan: • Ez daukazu gertatutako guztia kontatu beharrik. • Sentimenduak, pentsamenduak, bitxikeriak... ere

azaldu. • Ez daukazu esaldi osoak idatzi beharrik, nahikoa

duzu egunerokoan azalduko duzuna ohar modura idaztea, gero gogoratzeko.

2. IDATZI ZIrrIBOrrOA. Fitxa horretan oinarrituta, idatzi egunerokoaren zirriborroa. Kontuan hartu beharrekoak:

• Testua lehen pertsonan idatzi behar duzu, zeu baitzara protagonista.

• Idazten ari zarena gaur gertatu izan balitzaizu bezala idatzi behar duzu.

• Gertaerez gain, sentipenak eta pentsamenduak ere azaldu egin behar dituzu.

• E saldiak elkarrekin ondo josi behar dituzu. Horretan lagunduko dizute esapide hauek: goizean, handik laster, gauean, ondoren, dena dela, hala eta guztiz, horregatik, horrela, azke-nik, nahiz eta, beraz…

3. ZUZEnDU. • Gertaera, pentsamendu, sentimendu...

garrantzitsuenak bildu al dituzu? • Data idatzi al duzu? • Ekintzak ordenan eta ondo lotuta eman dituzu?

4. pASATU GArBIrA.

3

fitxa

data gertaerak, ekintzak iritziak, sentipenak

saskibaloian jokatu...

5756

4IrakurriIrakurri

Ba al dakizu...a …nola irtenarazi kilker bat zulotik?b …zer egiten duen pipiak?c …zer kolore duen matxinsaltoak?

Begi-niniaren poemak

KilkerrarenaEtorri da aurten ere kilkerra nire etxe ondora ez dut lorik egin bart: pixa egingo diot zulora.

PipiarenaPipia zerran ari da gau osoan: zerrauts apur bat dago ohe ondoan.

MatxinsaltoakBelar izutuak dira matxinsaltoak.

OrbelarenaUdazkenero bezala, hostoakelkarren gainean,euriak minik har ez dezanlur bigunean.

GorostiarenaGorostiaren pinportak, zer gorriak!Are gorriagoak, elurretan eroriak.

J. K. igerabide Begi-niniaren poemak

Erein (egokitua)

© Ibaizabal argitaletxea© Ibaizabal argitaletxea

4Literatura testuakUlertu

5958 © Ibaizabal argitaletxea

B testua

Narrazioa: osagaiak1

3

Zein poema gustatu zaizu gehien? Zergatik?

Binaka, egin alderantzizko ariketa: aukeratu animalia bat, pentsatu zer dirudien, eta osatu olerkitxoa, goiko ariketakoak eredu gisa erabilita. Hona hemen aukera batzuk:

4 Hau pipiarena edo Kilkerrarena olerkian oinarritutako istorio baten hasiera izan daiteke. Bete hutsunea pipiaren edota kilkerraren soinuarekin, eta idatzi istorioa.

Atzoko eguna mendian eman nuen, lagunekin. Ederki pasatu genuen, egun osoa geure kasa, baina neka-neka eginda iritsi nintzen etxera. Erabaki nuen afaldu eta berehala joango nintzela ohera. Eta halaxe egin nuen. Baina etenik gabeko zaratatxo amorragarri batek ez zidan uzten lo egiten. “......................................................“, eta nik lorik ezin hartu. Halako batean, ordea, ametsetan hasi nintzen…

Zelaietako musikariasperrezinak dira......................................... Haizeak daraman

lore bidaiaria da..........................................

Marrubikume lotsatiakdira......................................................

kri, kri, kri, kri…

zirri-zarra, zirri-zarra…

kri, kri, kri, kri…

zirri-zarra, zirri-zarra…

2 Osatu Matxinsaltoak olerkiaren antzeko olerkitxoak, animalia aproposenaren izena idatziz.

Erantzun galderei.

a pErTSOnAIAK. Zein da irakurritako kontakizuneko pertsonaia nagusia?

persiarrak Filipides greziarrak

b DEnBOrA. Noiz gertatu zen narrazioan kontatzen den gertaera?

gaur egun Erdi Aroan Kristo jaio aurretik

c LEKUA. Munduko mapa hartuta, saia zaitez Grezia bilatzen.

d EKInTZA. Ordenatu ekintzak, narrazioan duten ordenaren arabera. 1. Filipides lasterka abiatzen da Atenasera. 2. Filipides zerraldo hilda geratzen da. 3. Filipidesek garaipenaren berri ematen du. 4. Greziarrek garaipena lortzen dute. 5. Greziarrek Marathongo zelaira bidaltzen dituzte beren gerrariak. 6. Persiako armada Greziara abiatzen da.

Filipides eta BambulidesOrain dela bi mila eta bostehun urte edo, Persiako armada boteretsu-boteretsuak Greziara zuzendu zituen bere itsasontziak Atenas mendean hartzeko asmoz. Berria jakin bezain laster, atenastarrek hiriz kanpora bidali zituzten beraien gerrariak, Marathongo zelaira, zeren eta hura iruditzen baitzi-tzaien gudua jotzeko lekurik egokiena. Marathongo zelaian izan zezaketen irabazteko aukeraren bat; beste lekuetan, ezta bakar bat ere. Eta, zorionez, edo zorion eta erdiz, greziarrek garaipena lortu zuten estrategia hari esker, eta Atenas salbu geratu zen.

Gerrari greziar batek, Filipidesek, gogoan hartu zituen Atenasen gelditutako guraso, seme-alaba eta gainerako bizilagunak, eta haiengana lasterka joatea erabaki zuen. Bai, hasi lasterka eta lehenbailehen emango zien albiste ona, alegia, den-denak salbu zirela eta ez izateko beldurrik edo kezkarik.

—Pentsatu bezala egin zuen Filipidesek —esaten dute historiagile gehienek gertaera hau kontatu behar dutenean—. Lasterka batean egin zituen Marathon eta Atenas artean zeuden berrogei kilometroak. Zoritxarrez, erabat nekatu eta jota heldu zen hirira, eta zerraldo hilda geratu zen “irabazi egin dugu” hots egin eta gero.

Bernardo atxaga Bambulo. Krisia Erein (egokitua)

1

Narrazio batean, norbaiti leku eta aldi jakin batean zer gertatzen zaion kontatzen da. Hortaz, lau dira narrazioaren osagaiak: ekintza (narrazioa osatzen duten gertakariak), pertsonaiak (ekintzan parte hartzen duten gizakiak edo izakiak), lekua eta denbora.

A

B

C


4GramatikaLexikoa

Atzizkiak I Determinatzaileak1 Ezagutzen al duzu -ti, -tsu, -tasun, -lari eta -gile atzizkiekin sortutako hitzik? pentsatu, eta idatzi bina adibide.

Haragia asko gustatzen zaionari haragizale deitzen zaio. nola deitzen zaio…

a …dirua asko atsegin duenari? d …gozokiak oso gustuko dituenari?b …euskara asko maite duenari? e …esnea oso gogoko duenari?c …festa asko gustatzen zaionari? f …egia maite duenari?

Aurkitu letra zopan -tzaile atzizkiarekin osatutako sei hitz. Gero, azaldu: zer esan nahi du atzizki horrek?

3

4

Ezagutzen al duzu -tzaile atzizkiarekin osatutako beste hitzik? Asmatu hiru, eta egin esaldi bana.5

2 Asmatu hitz berriak, beheko hitzei atzizki hauek gehituta: -ti, -tsu, -tasun, -lari eta -gile.

a jakin c neke e negar g marrazki i burub etxe d ontzi f lotsa h ile j kirol

ZErATEHrA

IHZnLAZAZ

EAITHUTLE

SIrOErZpH

IAZLLKLAT

pTLAIIrZA

LZETATIrL

rEAZZZEAI

HrEATALZA

ZTIInIIAT

ALELILALZ

EIrEAEZTE

rAIZpITIZ

LTErALAZT

pZpHIAMTA

ZITLZISEZ

HTEZrpALI

Esamoldeak. Lotu esamolde bakoitza dagokion esanahiarekin.

a astegun buruzurian 1 amorratzen egon b garai onean 2 lanegunean, jai ez deneanc gaur zortzi 3 joko zikinean ibilid tripak jaten egon 4 denbora pasatu eta geroe azpijanean aritu 5 astebete barru

6

Eratorpen atzizkiak hitz berriak sortzeko erabiltzen dira. Atzizkiek esanahi asko izan ditzakete. Batzuek, adibidez, ezaugarriak adierazten dituzte (-ti, -tsu...). Beste atzizki batzuek, esaterako, hitzari egile esanahia gehitzen diote (-gile, -lari).

3

Zer informazio ematen du determinatzaile mota bakoitzak? Lotu.

a Artikuluek… 1 …kopurua, kantitatea edo ordena adierazten dute.b Erakusleek… 2 …izena singularra edo plurala den adierazten dute.c Zenbatzaileek… 3 …izena singularra edo plurala den, eta hitz egiten duenarengandik zer distantziatara dagoen adierazten dute.

1

Zerrendatu, eta bereizi testuko artikuluak, erakusleak eta zenbatzaileak.

Zuzendu esaldiak.

a Hori ez da jaka, hori jertse bat da.b Bi mila hirurehun pertsona bildu omen ziren ekitaldian.c Gela honetako aulkien erdia apurtuta daude.d Min bat daukat!e Gustatu zaizu musika hori? CD uztea nahi duzu?f Aitak esan dit inguru honetan dagoela liburutegi berria. Begira, begira, zer jartzen du ate hartan? “Liburutegi”, ezta?g Mutila hori askotan ikusten dut nik plazan eserita.

2

Artikuluek, erakusleek eta zenbatzaileek izenak eta izenondoak zehazten dituzte. Determinatzaileak dira. • Artikuluak: -a eta -ak. Tomatea baino gorriagoa jarri zara. Tomateak lurrera erori zaizkit. • Erakusleak: hau, hori, hura. Nork kontatu dizu txiste hori? Etxe honetan, misterio ugari egon da. • Zenbatzaileak: hiru, bigarren, bat… Manuk hamar kilometro korritu ditu. Manu laugarren iritsi da helmugara.

Tarta usain gozoak eta epelak erakarri zituen lehenengo saguak Julietaren etxera. Herrian gelditzen ziren etxe zahar baina dotoreenetako bat zen hura, gurasoak hiltzean Julietari utzi zioten ondasun bakarra. Lehenengo sagu talde goseti hark makina bat estutasun eta larritasun pasatuta zituen bere bizitza laburrean; beraz, hango gaileta kutsua, hango gazta apurrak eta ogi egin berriaren puskak paradisukoak iruditu zitzaizkien sagu ibiltari haiei. Eta esperantzaz beterik Julietaren sukalde zabaleko zulotxo batean kokatu ziren.

4Ikasten ikasiOrtografia


Bi puntuak Azpimarratzea

1 Berridatzi gutuna, bi puntuak behar diren tokian jarrita.

2 Bilatu esaldietako akatsak, eta adierazi nola zuzenduko zenituzkeen.

a Ainarak, haserre-haserre, honela hitz egin dio nebari; “Berriro uzten badiozu nire CD bat zure lagunen bati, niri baimenik eskatu gabe, ez dakit zer egingo dizudan!”.

b Gelako mahai gainean denetarik zeukan. Ogitartekoa, larruzko pilota, freskagarri poto bat, paper zikinak…c Bost dira zentzumenak, entzumena, usaimena, ukimena, dastamena eta ikusmena.d Lehengo batean, gizon horrek honela esan zion txakurrari “Segi, Lagun, eta ekarri bizkor pilota”.e Txikitan, betiko ipuinak baino ez omen zitzaizkidan gustatzen Txanogorritxo, Edurnezuri, Hiru txerrikumeak…

New Delhi-n, 2015eko uztailaren 14anKaixo, IraideZer moduz zaude? Gu egun hauetan Indiako hiriburuan gaude, New Delhin. Aurreko egunetan Indiako beste txoko batzuk ezagutu ditugu, eta nahiko nekatuta gaude, kilometro asko egin baititugu. Beraz, azken egunak hementxe pasatuko omen ditugu. Gaur, erosketak egiten ibili gara. Oparitxo batzuk eraman nahiko genituzke horra, eta hauek erosi ditugu, besteak beste zetazko zapiak, apaingarri batzuk, intsentsua, telak koloreztatzeko hautsak… Hemengo jantzi tipikoa ere, “sari”a, erosi nahi nuen nik, baina aitak esan dit “Nahikoa erosketa egin dugu. Martxa honetan beste maleta bat

beharko dugu”. “Sari”rik gabe itzuliko naiz, beraz.Askoz gauza gehiago kontatuko nizkizuke, baina afaltzera joan beharra daukat. Bueltan kontatuko dizkizut denak hemengo jendea, usainak, koloreak… Argazki pila bat atera dugu!Laster arte. Musu bat,

Ane

Bi puntuak kasu hauetan erabiltzen dira:• Eskutitzetan, hasierako agurraren ondoren.

Kaixo, Maider: Primeran gabiltza hemen…

• Adibideen edota azalpen zerrenden aurretik. Aurtengo oporretan, denetarik egin dugu: hondartzan ibili gara, bizikletan, herriko jaietan egon gara…

• Norbaitek esandakoa hitzez hitz aipatu aurretik. Afaltzen ari ginela, bat-batean esan zuen: “Zoazte denok pikutara!”

Masai-en tribuaMasaien tribua Afrika ekialdean bizi da, Keniaren eta Tanzaniaren artean, Rift haranean. Antzinako garaietatik bizi-rik iraun duen herria da, eta gaur egun daukaten bizi ohitura duela mende batzuk zeukatenaren oso antzerakoa da: eguzkiarekin altxatzen dira, eta eguzkiarekin oheratzen, eta bizimodua urtaroen arabera antolatzen dute.

AbeltzainakMasaien gizartean, gizonek zenbat eta animalia eta seme-alaba gehiago izan, orduan eta estatus hobea daukate. Modu horretan, 50 abelburu baino gutxiago dituen gizona pobrea da. Horregatik, masaien helburua da, seme-alaben eta emazteen laguntzarekin, ahalik eta abere talde handiena lortzea (1.000 abere inguru lortzera irits daitezke).

Ikusgarriak eta bereziakMasaiak itxura ederrekoak dira, lirainak eta fakzio finekoak, eta jantzi, apaingarri eta orrazkera bereziak erabiltzen dituzte beren burua apaintzeko. Kolore biziko jantziak eta oihalak eraman ohi dituzte soinean. Emaku-meek, esaterako, kolore guztietako zintak jartzen dituzte ilean eta iduneko handiak paparrean. Batzuetan, besoetan eta orkati-letan lotuta kobrezko harizpiak edo fila-mentuak jartzen dituzte. Gizonezkoek nahiz emakumezkoek belarri gingilak luzatzeko eta belarritako astunak eta apaingarriak jartzeko ohitura daukate.

Masaien etorkizunaGaur egun, masaien ohiturak eta kultura berezia bizkor ari dira galtzen. Zenbait lekutan da-goeneko ezin dira abereekin larrean ibili. Beren lurralde ziren lursail handiak gaur egun na-tura erreserba bihurtu dira, edota etxebizitzak egiteko lursail. Eta kasu askotan, lehorteak eta zailtasun ekonomikoak direla eta, masaiek bizirauteko hain preziatua duten ganadua saldu beharra izan dute.

Aztertu nola dagoen azpimarratuta dagoen lehenengo paragrafoa, eta azpimarratu gainerakoak.1

Testu bat azpimarratzea ideia nagusiak edo mezu garrantzitsuena marra batekin nabarmentzea da.

IDEIA nAGUSIA

Masaiak Afrika ekialdean bizi dira, eta antzinako garaietako bizi ohituren antzekoak dituzte gaur egun.

irakurri gaia identifikatu azpimarratu ideia nagusiak idatzi laburpena egin

Jolastu

64 65

4

1

Jakizu...

Nafarroako Burundan, Gabon Zahar gaueko hamabiak puntuan, herriko mutilek iturriko ura hartzen dute. Ordu horretan, badirudi urak indar magikoa duela eta edaten duena babesten duela. Horregatik, gazteek ur hori etxez etxe eramaten dute, auzoko guztiek edan dezaten.

Gai al zara A lerroko tximeletak B lerrokoen ordena berean jartzeko, bi mugimendu eginez? Tximeletak ezin dira inoiz lerrotik kanpo jarri.

3

Geziari jarraituta, espiralean, esaera zahar bat irakurri ahal izango duzu. Gero, adierazi behekoetatik zein den esaeraren benetako esanahia. Zenbat denbora behar duzu?

4

Entzun neguan euskaldunen artean kantatzen ziren kopla hauek, eta osatu. Gero, abestu.

Elurra teilatuan

Elurra teilatuan Eguna ............................ (4) zakua ............................ (1) dator Eguberri ibili beharko dugu ............................ (5) ere aise aurtengo ............................ (2). diote igerri. Rau, rau, rau, rakataplau. Rau, rau, rau, rakataplau. Hau duk ............................ (3) Hau duk umorea utzi alde batera utzi alde batera euskaldun jendea. euskaldun jendea.

Herrikoia

Osatu koplak, beheko taulan silabak bilatuta.

Aurtengo hau daukagu Elurra mara-mara, negu A1-E3-C4-E2 ez nauk hire D3-A4 seinale datorrela etxean badut nahiko urte A2-B2-C4-E2. arto eta A1-C1. Rau, rau, rau, rakataplau… Rau, rau, rau, rakataplau…

2

Zein da esaeraren esanahia?a Mihia garbia duela, ez duela sekula zikina izaten.b Asko hitz egiten duela.c Burutik pasatzen zaion guztia esaten duela, ona zein txarra izan.

jHIZUEDBAGrA

OSAXUAEOpKXA

ZAKGCIBASOTF

IjIIMKEXKDZU

pnDHUADEIOpI

HTOIKEZrLXAH

SAFAAHOrIIrE

KZUnHErDOUGO

UFpHSAjTEBnj

GEASBOKSnUIT

Entzun neguan euskaldunen artean kantatzen ziren kopla hauek, eta osatu. Gero, abestu. Entzun neguan euskaldunen artean kantatzen ziren kopla hauek, eta osatu. Gero, abestu. Entzun neguan euskaldunen artean kantatzen ziren kopla hauek, eta osatu. Gero, abestu.

© Ibaizabal argitaletxea© Ibaizabal argitaletxea

A

B

1 2 3 4A E DO TO DUR

B SU HA IZ KOC GUR PE TA TSUD MEN AN BEL LE

E GO A LUR DI

Pentsatu

66 © Ibaizabal argitaletxea © Ibaizabal argitaletxea 67

Ebaluazio proba 4

Mutiko zintzoa zen Txintxo. Eta ez zuen barrerik egiten, ezta irriño txiki bat ere. Beti, serio demonio.

Maistrari hortzordekoak ahotik ihes egin zionean ere ez zuen barrerik egin.

—Atxis! —egin zuen maistrak.

Eta hortzordekoa airean irten zitzaion ahotik. Txintxoren buru gainera erori zen. Aurrena, haur guztiak isil-isilik geratu ziren; maistra ere bai. Txintxo serio demonio zegoen, hortzordekoa buruan zuela.

—Ilea mozteko makina ematen du —esan zuen neskatila batek.

Haur guztiek isilik jarraitzen zuten, baina maistrari gorputza dardarka hasi zitzaion, eta ahotik kir-kir-kir irten zitzaion, barreari eutsi ezinik. Eta haurrak ere, maistra bezala, kir-kir-kir hasi ziren, eta, azkenean, maistra eta haur guztiak kar-kar-kar, algara batean, sabelari eutsita, gelditu ezinik. Baina Txintxok serio demonio jarraitzen zuen, denei begira, harrituta, “hauei burutik egin zaie” esanez bezala.

Maistrari malkoak irristatzen zitzaizkion masailetan behera.

Azkenean, maistrak arnasa sakon hartu zuen, malkoak lehortu, hortzordekoa Txintxoren burutik jaso, eta ahora sartu zuen.

—Aski da! Lanean jarraitu behar dugu! —agindu zuen ahots seguruz.

Handik pixka batera, maistrak eskua ahora eraman zuen.

—A… a… atxis!

Eta hortzordekoari eutsi zion.

Juan Kruz IgerabIde Serio demonio

elkar

Erantzun galderei.

a Nor dira kontakizuneko pertsonaiak?b Non gertatzen da ekintza?

1

Irribarrerik gabeko mutikoa

Zeri buruzkoa da? 2

Adierazi baieztapenak egia (E) ala gezurra (G) diren.

a Txintxok ez zuen inoiz barrerik egiten, baina irribarretxoren bat noizbehinka bai. b Hasieran haurrak eta maistra isilik geratu ziren. c Azkenean, maistrak hotzordea jarri zuen, eta ez zuen berriro doministiku egin.

333

Azaldu esanahia zure hitzekin.

a astegun buruzurianb garai oneanc gaur zortzi

888

nola esaten zaio...

a ...negar asko egiten duenari?b ...marrazkiak egiten dituenari?c ...jakinduria handiko pertsonari?

444

Aipatu -tzaile atzizkia daramaten beste hiru hitz.555

Zuzendu esaldiak.

a Gose bat daukat!b Zuen laguna hori oso jatorra da.c Musika talde horren CD askotan entzuten dut nik.

667

noiz erabiltzen dira bi puntuak? jarri bi adibide.999

Zuzendu.

a Taberna horretan denetarik zeukaten, pizzak, ogitartekoak, entsaladak...b Eta honela esan nion argi eta garbi “Zu ez bazoaz, neu ere ez!”c Nik aurpegiko atalen izenak badakizkit. Bekainak, kokotsa, betileak, eta abar.

1010101010

Zer eratako determinatzaileak dira azpimarratutakoak? Adierazi.

a malkoakb irriño txiki bat

666

Marrazkia: Jokin Mitxelena.

Nola dakizu testu bat narrazioa den ala ez? Zeri erreparatzen diozu?


4Ulermen proba IUlermen proba I

Gaur haserreturik, afaldu gabe etorri naiz logelara. Leihotik begira, sorginak imajinatu ditut ilunpean, sorginek gauerdiko afarira gonbidatuko nautela...

Oihu eta algara entzungo ditudala, lehenik urrunetik, gero hurbil-hurbiletik. Galdara handi bat ipini dutela tutu, koilara, matraka eta garrasien erdian, borborka oraindik:

—Barkatu, baina, baina zer da hau, usain eta kolore hain berezia duen janari hau? —galdetuko diedala.

—Sekretuan gordetzen dugun errezeta da —esango didatela—. Sorginontzakoa bakarrik! Nahi duzu belarrira esatea?

Eta entzungo dut luzaroan isilik gordetakoa:

—Azkonarraren esnea ugari, sugandila alargunaren buztana, ornitorrinkoaren hagin bat, mendafin sorta bat... Salda horri gau hontzaren lumaz eragin behar zaio, astiro-astiro, honela, leun-leunki...

—Ez al da ikaragarri gozoa? —galdetuko didate.

—Izango ez da ba! Ikaragarria! —erantzungo dut aho zabalik—. Eskerrik asko, baina gaur haserre nago, eta afaldu gabe geratzea erabaki dut!

Joseba SarrIonandIa idazlea zeu zara, irakurtzen duzulako

hik hasi

Sorgin afaria nork kontatzen du istorioa? Aukeratu.

a Sorgin batek.

b Gurasoek.

c Ezkutatuta egon den norbaitek.

d Kontakizuneko protagonistak.

331

nola sentitzen zen protagonista? Aukeratu.

a Triste.

b Haserre.

c Sorginekin jolasteko gogoz.

d Beldurtuta.

53535355

jakin al daiteke neska ala mutila den, testua irakurrita? Aukeratu.

a Bai, neska da.

b Bai, mutila da.

c Ez, mutila edo neska izan daiteke.

d Bai, sorginen laguna dela esaten da testuan.

332

Eguneko zer garaitan gertatzen da kontakizuna?333333

Benetan sorginekin hizketan ibili al da? nola jakin daiteke?6366366

Testuan istilu edo iskanbila hitzen sinonimo bat ageri da. Zein da hitz hori?338

Zer gertatu zaio protagonistari?43434344

Sorginek salda ontzi berezi batean prestatuko dute. Zer hitz erabili da ontzi hori izendatzeko?7337377

Azkenean, probatu al du sorginek prestaturiko afaria? Zer esalditan jakin daiteke?9399399

protagonista nolakoa dela esango zenuke? Zergatik?1031010101031010

Edizioa Ibaizabaleko hezkuntza proiektuen departamentua

Egilea Ibaizabal taldea

Proiektuaren irudia eta zuzendaritza artistikoa Ibaizabaleko irudi eta diseinu departamentua

Azalen diseinu grafikoa GE-eko diseinu departamentua eta Ibaizabaleko irudi eta diseinu departamentua

Azala Javier Hormigos, Sebastián Baigún, Ima Mendiola

Marrazkiak Pit-a-Pat, Antton Dueso, Aitziber Alonso, Aitziber Ibaibarriaga, Ima Mendiola, Hoa Binh-Melgar, Iñaki Garmendia, Alex Orbe

Argazkiak photojournal.jpl.nasa.gov (27. or.), Jabi Artaraz (29., 38., 44., 62., 93., 122., 182. or.), Elizabeth Ellis (43. or.), Quentin Houyoux (43. or.), Anna Hamburg-Gal (67. or.), Chris Windras (67. or.), Davide Guglielmo (67. or.), Meliha Gojak (67. or.), Jorge Vicente (75. or.), Andrea Simonato (75. or.), ETOR (76., 101. or.), www.ibarrasanbartolome.com (90. or.), www.ilanda.info (90.or.), Jon Hernaez, Argazki Press (107. or.), Gorka Rubio, Argazki Press (107. or.), Imanol Otegi, Argazki Press (107. or.), www.otamotz.com (125. or.), tatlin.net (148. or.), butworldenoughandtime.files.wordpress.com (130. or.).

Produkzioa eta maketazioa Ibaizabal taldea, Ander Lauzirika Inprimaketa ISO 9001 ziurtagiridun Edelvives Lantegi Grafikoak

Zaragozan inprimatua

© Ibaizabal argitaletxea, 2015

Eskubide guztiak gordeta. Debekatuta dago, legeak zehaztutako salbuespenetan izan ezik, obra honen edozein eratako berregitea, banaketa, komunikazio publikoa edota moldaketa, aurrez titularren baimena eskuratu gabe. Obra honen zatiren bat eskaneatu edo fotokopiatu behar baduzu, eskatu baimena CEDRO erakundeari (Centro Español de Derechos Reprográficos; www.conlicencia.com; 91 702 19 70 / 93 272 04 47).

Ibaizabalek ez du adierazitako web orrietan egon daitekeen informazioarekiko inolako erantzukizunik, eta adierazi den erabilerako informazioa

erakusteko baino ez dira aipatzen.

Documents

Euskara LMH 5-Lagina