EUKACJA USTAWICZNA RYNKU PRACY - dydaktyka.uni.lodz.pldydaktyka.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2015/07/19_Mianecka_Julia... · osobowości, a przede wszystkim takiej, która chce

Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760

Julia Mianecka Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku

EUKACJA USTAWICZNA DOROSŁYCH A WYMÓG WSPÓŁCZESNEGO

RYNKU PRACY

Rozwój nauki, techniki, przemiany dokonujące się w skali globalnej,

regionalnej i lokalnej sprawiają, że człowiek musi stale się rozwijać, posze-

rzać swoją wiedzę, umiejętności, zdobywać nowe kwalifikacje. W obliczu

zmieniającego się życia i warunków pracy, niezbędne jest dostosowanie się

do tych zmian poprzez odpowiednią edukację, wykształcenie i doskonalenie

swoich umiejętności. Idea edukacji ustawicznej w dzisiejszych czasach ma

ogromne znaczenie dla postępu społecznego i gospodarczego. Szeroka

oferta szkolnictwa (zwłaszcza wyższego) daje ogromne możliwości. Dziś nie

można nauczyć się „raz na zawsze”, czy „raz na całe życie”. Najlepszą in-

westycją współczesnego człowieka staje się edukacja ustawiczna. Nie ogra-

nicza się ona wyłącznie do szkoły obligatoryjnej. Dzieci, młodzież i dorośli w

coraz szerszym zakresie „uczą się”, czy „mogą uczyć się” poza ramami obli-

gatoryjnego kształcenia intencjonalnego. Bez wątpienia istotny jest fakt, iż o

poziomie życia ludzi decyduje ogólny poziom intelektualny społeczeństwa.

Dlatego kształcenie ustawiczne powinno być niezbędnym elementem życia

każdego człowieka.

Niniejszy artykuł poświęcony jest problematyce edukacji ustawicznej

dorosłych oraz relacjom pomiędzy współczesnym rynkiem pracy a edukacją.

T. Aleksander uważa, że „kształcenie ustawiczne stanowi jednocze-

śnie ideę, proces i zasadę. Jest ideą wymagającą realizacji przez całe życie

w sposób ustawiczny, bez przerwy. […] Oznacza ono stan uczenia się, który

trwa od narodzin człowieka do kresu jego istnienia, proces dynamiczny, nie-

przerwany. Idea kształcenia ustawicznego przeczy zamiarowi zamykania go

w jednym tylko lub w kilku okresach życia”1.Idea kształcenia ustawicznego

nie należy do koncepcji całkowicie nowych. Rozważania na ten temat poja-

wiły się już w starożytności u takich myślicieli, jak: Konfucjusz, Hipokrates,

1T. Aleksander, Kształcenie ustawiczne, [w:] Pedagogika społeczna, T. Pilch, I. Lepalczyk

(red.), Warszawa 1995, s. 295.

EUKACJA USTAWICZNA DOROSŁYCH A WYMÓG WSPÓŁCZESNEGO RYNKU PRACY

Studia Dydaktyczne 26/2014 ISSN 1230 - 1760 234

Sokrates i Platon. Natomiast w czasach nowożytnych koncepcję kształcenia

stworzył Jan Amos Komeński, który uważał, że dla człowieka każdy wiek jest

szkołą. Na uwagę zasługują również filozofowie oświecenia – J. J. Rousse-

au i J. A. Condorcet. W Polsce idea kształcenia ustawicznego podnoszona

była również przez Szymona Marycjusza, Andrzeja Frycza Modrzewskiego,

a także przez członków Komisji Edukacji Narodowej, m.in. Grzegorza Pira-

mowicza, Antoniego Popławskiego, Adolfa Kamieńskiego i innych. Wiek XX

to etap tworzenia się właściwego, dynamicznego i racjonalnego kształcenia

ustawicznego. Za twórcę tego kształcenia uznaje się Basila Yeaxleea (auto-

ra Lifelongeducation). Nieco później koncepcję kształcenia ustawicznego

rozwinął Richard Livingstone (Oświata przyszłości). W Polsce do tworzenia

teoretycznych podstaw kształcenia przyczynili się Bogdan Suchodolski, Ry-

szard Wroczyński, Józef Półturzycki, Andrzej Cieślak, Wincenty Okoń, Zofia

Matulka i wielu innych. Współcześnie zainteresowanie problematyką kształ-

cenia ustawicznego jest znaczne, a świadczą o tym m.in. liczne konferencje,

seminaria oraz publikowane prace2.

Proces kształcenia ustawicznego realizowany jest przez ludzi indywi-

dualnie, grupowo lub w ramach określonych instytucji.

W drugiej połowie XX wieku została sformułowana przez nauki hu-

manistyczne i społeczne zasada kształcenia ustawicznego, zgodnie z którą

„w procesie programowania i organizowania edukacji we wszystkich jej wy-

miarach i na wszystkich poziomach należy respektować ciągłość doświad-

czeń, potrzeb, aspiracji, wiadomości i umiejętności tworzenia warunków

permanentnego ich doskonalenia, uzupełniania, unowocześniania, wiązania

w logiczne i merytoryczne całości, użytkowania w różnorodnych coraz to

nowych sytuacjach życiowych”3.

Kształcenie ustawiczne jako proces edukacyjny posiada ważne ce-

chy, które dostrzegalne są zarówno w polskiej, jak i oświatowej rzeczywisto-

ści innych krajów. Pierwsza cecha to wielość organizatorów, czyli instytucje

wychowania przedszkolnego, szkoły wszystkich poziomów i typów, placówki

zajęć pozalekcyjnych, biblioteki, świetlice, kluby, domy i ośrodki kultury, in-

stytucje artystyczne. Ważną rolę w organizowaniu odgrywa rodzina, zakłady

pracy, związki zawodowe, kościół, koncerny prasowe, radiowe, telewizyjne,

filmowe. Wielość organizatorów to zaleta świadcząca o dużym zaangażo-

waniu sił społecznych w kształcenie ustawiczne. Różnorodność form eduka-

cji (dydaktycznych i wychowawczych) to kolejna cecha kształcenia usta-

2Ibidem, s. 296-298.

3Ibidem, s. 32.

JULIA MIANECKA


wicznego. Dokonuje się ich podziału według różnych kryteriów. Kryterium

celu lub typu czynności (formy przyswajania, utrwalania, odnawiania, posze-

rzania i pogłębiania elementów składających się na kwalifikacje zawodowe

i ogólne), kryterium jakości (intensywne i ekstensywne), kryterium stosunku

do szkoły (formy szkolne i pozaszkolne). Biorąc pod uwagę grupę realizo-

wanych celów, w kształceniu ustawicznym wyróżnia się formy dydaktyczne,

wychowawcze, artystyczne itp. oraz odnoszące się do ilości uczestników –

indywidualne, zespołowe, masowe. Można też mówić o bezpośrednich i po-

średnich formach tej edukacji. Kolejną cechą jest wielopoziomowość, która

wyraża się w zróżnicowaniu treści co do ich poziomu merytorycznego, stop-

nia złożoności struktury różnych zajęć oraz stopnia złożoności metod kształ-

cenia (od łatwych do trudnych). Następna cecha kształcenia ustawicznego

to ciągłość, oznaczająca stałość procesów kształceniowych i wychowaw-

czych, brak przerw nie tylko podczas kształcenia na poszczególnych pozio-

mach i w różnych formach, ale również w czasie przechodzenia pomiędzy

poszczególnymi poziomami i rodzajami tego kształcenia. Jest przeciwień-

stwem przerw, akcyjności i doraźności. Ta stałość procesu kształcenia jest

warunkiem osiągnięcia znacznych efektów edukacyjnych. Trwałość to szan-

sa na utrzymanie wprawy w uczeniu się i gotowości do intelektualnego wy-

siłku. Drożność pomiędzy różnymi formami i ogniwami kształcenia to jedna z

ważniejszych cech. Umożliwia swobodne przechodzenie z jednego poziomu

kształcenia na następny, wyższy od poprzedniego, a także swobodne prze-

chodzenie na tym samym poziomie, z jednej formy edukacji do innej – orga-

nizacyjnie i metodycznie odmiennej. Kształcenie ustawiczne cechuje rów-

nież względna zwartość i wewnętrzna spójność składających się na nie

elementów edukacyjnych.

Kształcenie, które nie stanowi systemu, jest niespójne wewnętrznie

(programowo, organizacyjnie i metodycznie), nie może być skuteczne4.

W wielu krajach, mimo różnic wypływających ze specyfiki narodowej,

wyróżnia się cechy wspólne kształcenia ustawicznego, zgodnie z którymi:

„procesy uczenia się zachodzą w różnych miejscach nie tylko

w formach zorganizowanych przez system edukacji;

wszyscy zatrudnieni muszą posiadać umiejętność samodoskona-

lenia się w różnych okolicznościach, traktować miejsce pracy jako

instytucję edukacyjną;

zmienia się charakter i wzorce pracy;

4T. Aleksander, op.cit., s. 306-308.



istnieje w związku z powyższymi cechami potrzeba bardziej zaa-

wansowanego systemu doradztwa;

rozwój multimediów i rynku oprogramowania komputerowego

wpływa w znaczny sposób na kształcenie;

technologie informatyczne i cyfrowe stymulują kontakty między

uniwersytetami i przedsiębiorstwami sektora ICT w zakresie

kształcenia na odległość na rynkach globalnych;

instytucje kształcenia ustawicznego uelastyczniają odpowiedź na

potrzeby rynku i kładą większy nacisk na wiedzę użyteczną

i praktyczną;

partnerstwo między uniwersytetami a biznesem i przemysłem ma

decydujące znaczenie dla sukcesu ekonomii wiedzy;

rozmywają się granice między życiem zawodowym a okresem

nauki, formalną i nieformalną edukacją;

szkoły coraz bardziej angażują się w edukację moralną i obywa-

telską”5.

Proces kształcenia ustawicznego może być realizowany w różnych

formach. Wyróżnia się formy szkolne i pozaszkolne, jednak w obu wypad-

kach mają zastosowanie różne rozwiązania organizacyjno-programowe. Do

form szkolnych zalicza się państwowe (publiczne) szkoły dla dorosłych, jak

również niepaństwowe (niepubliczne) zarówno społeczne, jak i prywatne.

Pozaszkolne formy dalszego kształcenia prowadzone są przez: stowarzy-

szenia, organizacje społeczno-polityczne i wyznaniowe, związki zawodowe

i inne organizacje pracownicze, organizacje branżowe i zakłady pracy, kluby

zainteresowań i usług społecznych, fundacje oraz komercyjne spółki w róż-

nych dziedzinach szeroko rozumianej gospodarki narodowej itp6. Dominują-

cymi formami organizacyjno-programowymi kształcenia ustawicznego są

w formach szkolnych – wskazane wyżej szkoły dla dorosłych, a także studia

podyplomowe i specjalistyczne, a formach pozaszkolnych – uniwersytety

powszechne, robotnicze, ludowe, dla rodziców, uniwersytety trzeciego wie-

ku, studia oświatowe oraz kursy zawodowe i problemowe, spotkania autor-

skie, hobbystyczne i wiele innych form. W szkołach dla pracujących organi-

zuje się kształcenie w formie nauczania stacjonarnego lub „na odległość”.

Do stacjonarnych form kształcenia należą szkoły wieczorowe lub zmianowe

dla pracujących, do form kształcenia „na odległość” – studia koresponden-

cyjne, zaoczne, eksternistyczne oraz szkoły wielodziałowe. W szkołach sta-

5E. Solarczyk-Ambrozik, Kształcenie ustawiczne w perspektywie globalnej i lokalnej: między

wymogami rynku a indywidualnymi strategiami edukacyjnymi, Warszawa 2004, s. 41. 6Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 2005, s. 373.

http://ekonomia.wyklady.org/

http://pedagogika-ogolna.wyklady.org/

JULIA MIANECKA


cjonarnych przeważa bezpośrednie oddziaływanie nauczyciela na uczniów

i studentów, w szkołach „na odległość” w różnych proporcjach oddziaływanie

pośrednie i bezpośrednie ze zdecydowaną przewagą oddziaływania pośred-

niego7. Studia podyplomowe uważane są przez niektórych za jeden z naj-

bardziej charakterystycznych tworów oświatowych rewolucji naukowo-

technicznej. Studia te mają na celu: umożliwienie uzyskania nowych kwalifi-

kacji, tj. zdobycia wiedzy i umiejętności w zakresie nie objętym specjalnością

uzyskaną w wyniku ukończenia studiów wyższych, a niezbędnych do wyko-

nywania pracy zawodowej, wprowadzanie postępu; umożliwienie zdobycia

specjalizacji w węższym zakresie w stosunku do specjalizacji uzyskanej

w wyniku ukończenia studiów wyższych; aktualizację wiedzy i umiejętności

w związku z postępem nauki i techniki8.

Istota kształcenia ustawicznego sprowadza się do intencjonalnego,

planowego i racjonalnego oddziaływania na rozwój człowieka na każdym

etapie jego życia. Ma to być taki kierunek rozwoju, który by w sposób opty-

malny umożliwiał kształcącemu się zajęcie właściwego miejsca w stale

zmieniającej się rzeczywistości. Oznacza to rozciągnięcie kształcenia w cza-

sie, na wszystkie okresy życia. Jest ono procesem, który dla człowieka nigdy

się nie kończy, bo kończyć się nie może. Po upływie jednej fazy kształcenia

przedłuża się na następne, stojące na wyższym, merytorycznym poziomie.

Wskazuje ono na to, że edukacja jest całożyciowym aktem, nieprzerwanym

i zintegrowanym procesem, nie dającym się zamknąć tylko w jednym okresie

ludzkiego życia. Koncepcja ta łączy w jedną całość liczne procesy edukacyj-

ne i wychowawcze w kilku wymiarach: czasowym, przestrzennym, meto-

dycznym i treściowym edukacji ustawicznej.

Procesy poznawcze człowieka dorosłego w wyniku doświadczenia

życiowego i zawodowego są na ogół bogatsze i pełniejsze. Cechuje go tak-

że większa dojrzałość emocjonalna i wolicjonalna. Dlatego w literaturze an-

dragogicznej zwraca się często uwagę na nieprzystawalność sposobów ba-

dania psychiki dzieci i młodzieży do badania psychiki dorosłego. Duże

i odmienne możliwości edukacyjne ludzi dojrzałych wskazują więc na ko-

nieczność doskonalenia metod badań psychiki człowieka. Dorosłość formu-

łuje, jak widać, nowe wyznania dotyczące metodologii badań w obszarze

nauk społecznych, a przede wszystkim psychologii9. Jednak fakt, że różny

jest wiek, w którym osiąga się dojrzałość psychiczną do spełniania określo-

nych zadań, ról czy funkcji społecznych, skłania do wyróżnienia w ramach

7T. Sosnowski, op.cit., s. 70.

8Ibidem, s. 73-74.

9 M. Marczuk, Uczeń dorosły i uczenie się dorosłych, Radom 1994, s. 120.



prakseologicznego aspektu dojrzałości behawioralnego i motywacyjnego

punktu widzenia. Dorosłość w tej perspektywie jest życiową, dynamiczną

wartością wychowawczą. Człowiek nie „jest dorosłym”, lecz nieustannie „sta-

je się” nim10.

Formułowanie celów oświaty dorosłych jawi się jako problem wielo-

stronnie złożony. W literaturze przedmiotu spotyka się takie określenia, jak:

cele oświaty dorosłych, cele kształcenia dorosłych czy cele edukacji doro-

słych. Każda z tych płaszczyzn dotyczy innej kategorii problemów pedago-

gicznych. Często też cele oświaty dorosłych, gdyby posługiwać się tym naj-

częściej stosowanym w andragogice określeniem, zastępuje się takimi

określeniami, jak funkcje czy zdania. Można też zauważyć i inne perspekty-

wy stanowienia celów oświaty dorosłych. Są to: perspektywa makrospołecz-

na i mikrospołeczna, w mniejszym zaś stopniu perspektywa mezospołeczna.

Pierwsza z tych perspektyw utożsamiana jest ze spojrzeniem na oświatę

dorosłych jako czynnik zmian społecznych. W takim ujęciu staje się oświata

dorosłych bardziej zagadnieniem socjologicznym czy politycznym niż peda-

gogicznym11.

Pojęcie celów edukacji dorosłych spełnia ważne znaczenie w życiu

człowieka dorosłego. Mówimy bowiem o celach edukacyjnych dorosłych jako

świadomym procesie kierowania własnym życiem, w konsekwencji więc wła-

snym rozwojem. Cele edukacyjne dorosłych mogą więc być elementem

składowym ich własnych planów życiowych obejmujących ich indywidualny

rozwój.

Globalność to fakt, że cele te odnoszą się do systemów edukacji do-

rosłych we wszystkich krajach. Regionalność to ograniczenie ich do po-

szczególnych regionów lub systemów edukacji narodowej. K. Wojciechowski

pisze, że cele oświaty dorosłych można by sprowadzić do kształcenia pełnej

osobowości, a przede wszystkim takiej, która chce i potrafi twórczo ustosun-

kować się do wszystkich przemian życia z pożytkiem dla ogółu12. Określenia

typologii funkcji edukacji dorosłych dokonuje się więc w różnych perspekty-

wach. Najczęściej stosowanym podziałem jest podział na funkcje zastępczą

i właściwą. Za funkcję zastępczą uznaje się takie działania, które wyrównują

braki w wykształceniu ludzi dorosłych do poziomu powszechnie obowiązują-

cego i gwarantowanego, np. przez konstytucję. Funkcja właściwa zaś oświa-

ty dorosłych realizuje się poza obowiązkową edukacją i dotyczy realizacji

10

R. Urbański, Dorosłość jako podstawowe pojęcie andragogiki, Poznań 1991, s. 8-13. 11

F. Urbańczyk, Dydaktyka dorosłych, Wrocław 1973. 12

K. Wojciechowski, Wychowanie dorosłych, Wrocław 1966, s. 16.

JULIA MIANECKA


wizji lepszego życia m.in. poprzez edukację. Tak rozumiana edukacja staje

się swoistą „koncepcją” na życie.

Funkcje edukacji dorosłych zwracają uwagę na jej zmienną rolę za-

równo w życiu społecznym, jak i indywidualnym. Tradycyjnie pojmowana

oświata dorosłych pełni przede wszystkim rolę stabilizacyjną, rzec można

adaptacyjną, poprzez reprodukcję istniejących ról społecznych. Od nowo-

czesnej zaś oczekuje się, że nie tyle będzie ona miała charakter kompensa-

cyjny wobec całego systemu edukacyjnego czy nawet społecznego, lecz

będzie spełniała wobec niego rolę komplementarną. Co więcej, oświatę do-

rosłych należy traktować jako siłę dynamizującą różne procesy społeczne13.

Problematyka rozwoju człowieka dorosłego i jego kompetencji edu-

kacyjnych długo torowała sobie drogę do uznania jej za tak samo ważną, jak

edukacja dzieci i młodzieży. Wyróżnić można trzy podstawowe perspektywy

postrzegania dorosłości jako kategorii pedagogicznej. Pierwsza z nich wią-

zała się z negowaniem możliwości rozwoju człowieka dorosłego, przede

wszystkim ograniczała w zasadniczy sposób możliwości jego uczenia się.

Druga perspektywa poszerzała możliwości uczenia się człowieka poza okre-

sem dziecięctwa i młodości. Dorosłość postrzegana była jednak za okres

w życiu człowieka nieulegający dość znacznym zmianom. W kolejnej per-

spektywie dzieli się dorosłość na różne stadia czy fazy. Zwraca się uwagę

na rozwój różnych cech osobowości człowieka dorosłego.

Szczególną rolę w kreowaniu poglądów o możliwościach rozwoju

człowieka dorosłego wywarła koncepcja W. Jamesa, który stwierdził, że wy-

łączywszy sprawy własnego zawodu, jedynymi ideami, jakie w praktyce lu-

dzie posiadają w swoim życiu, są te, które nabyli przed 25 rokiem życia. Nie

mogą oni nauczyć się niczego nowego. Bezinteresowna ciekawość należy

u nich do przeszłości, umysłem ich rządzi nawyk i rutyna, a zdolność przy-

swajania sobie nowych doświadczeń minęła.

Pojęcie wieku nierozerwalnie łączy się z procesem starzenia się. Ewa

Łuczak napisała, że w opinii pesymisty proces starzenia się człowieka zosta-

je zainicjowany niemal natychmiast po zapłodnieniu, „czyli część naszego

ciała zaczyna umierać na długo przed naszym urodzeniem”, dla innych pro-

ces ten zaczyna się z chwilą dojrzewania. Zwraca się także uwagę, że „sta-

rzejemy się starzeniem innych, zwłaszcza naszych dzieci i wnuków”, a także

„przedwcześnie przyjmowanymi na siebie dorosłymi rolami, które sprawiają,

13

H. Muszyński, Cele oświaty dorosłych i metodologiczne problemy ich stanowienia,„Studia

Pedagogiczne” 1991, nr 57, s. 27.



że akceleracji ulega nasze dojrzewanie, co także przyśpiesza nasze zbliże-

nie się do starości”14.

Człowiek dorosły jako uczeń to istota uspołeczniona, umiejąca dzia-

łać harmonijnie z innymi ludźmi – członkami zespołu, zdolna do tego, by

solidarnie z innymi rozwiązywać problemy intelektualne związane z proce-

sem uczenia się. Ludzie dorośli potrafią opanować lenistwo, naukę traktują

poważnie. Edukacja jest dla nich szansą życiową na zmianę pozycji w hie-

rarchii społecznej. Kształcenie ludzi dorosłych wymaga wiedzy o dynamice

ich rozwoju psychicznego, o czynnikach i siłach regulujących funkcje psychi-

ki oraz jej doskonalenie, o procesach poznawczych, takich jak: myślenie czy

pamięć oraz o stylach uczenia się. Każdy człowiek tworzy własne wzory my-

ślowe i posiada zdolności kierowania nimi15.

Osoby dorosłe najczęściej za przyczynę utrudniającą podjęcie dal-

szej nauki podają brak czasu. Może się to wydawać prostą wymówką, ma

ona jednak swoje przyczyny. Niepodważalnym faktem jest, że dorośli nie są

w stanie poświęcać na naukę tyle czasu, co dzieci i młodzież, inną sprawą

jest właściwa organizacja czasu.

Można zaryzykować stwierdzenie, że barierą jest tu umiejętne zarzą-

dzanie czasem. Inna bariera związana jest z wiekiem. Pojawia się lęk, że

będę np. najstarszy/a w grupie16.

Ważną grupę przyczyn, dla których dorośli obawiają się dalszego

kształcenia, są bariery natury poznawczej; utrudnienie w zakresie przetwa-

rzania informacji, nie nadążanie ze zrozumieniem i zapamiętaniem przeka-

zywanego materiału. Te ostatnie kłopoty wynikają z naturalnych uwarunko-

wań. Osobom starszym jest się po prostu trudniej uczyć niż młodszym.

Według badań przeprowadzonych przez Edwarda Lee Thorndike’a, amery-

kańskiego psychologa badającego procesy uczenia się, maksymalną zdol-

ność przyswajania wiedzy człowiek osiąga w 25 roku życia, następnie za-

czyna ona opadać. To jednak bardzo powolny proces. Spadek wynosi mniej

niż 1% rocznie i przynajmniej do 40 roku życia wykazujemy większą spraw-

ność uczenia się niż w dzieciństwie.

Początkowo mogą wystąpić trudności w uczeniu. Trzeba czasu

i cierpliwości, aby przywrócić dawne nawyki uczenia się i dokonać pewnych

zmian w myśleniu w zakresie jego struktury i strategii. Istotne jest, aby dać

14

E. Łuczak, Czterdzieści lat,„Res Publica” 1995, nr 1. 15

E. Kowalik, Metody kształcenia dorosłych, http://www.okun.gda.pl/zalaczniki/metody_ksztalc_doroslych.pdf [dostęp: 27.09.2014]. 16

Ibidem.

JULIA MIANECKA


sobie czas, nie zrażać się początkowymi trudnościami z opanowywaniem

treści17.

Celem kształcenia osób dorosłych winno być przede wszystkim reor-

ganizowanie i doskonalenie nabytych wcześniej sprawności i systemów wie-

dzy. Istotnym zjawiskiem związanym z edukacją dorosłych jest ścisły zwią-

zek między poziomem wykształcenia początkowego, a późniejszą chęcią

kontynuowania nauki. Osoby o najniższym wykształceniu niechętnie podej-

mują naukę. Regułą jest, że im wyższe początkowe wykształcenie, tym

chętniej jest ono rozwijane. Słabiej wykształconym trudniej uwierzyć sku-

teczność edukacji i jej efekty.

Osoby lepiej wykształcone są nastawione do kształcenia permanent-

nego. Wyznaczają sobie dalekosiężne cele i stopniowo je realizują. Cechuje

je wyższa motywacja osiągnięć18.

W wypadku nauki osób dorosłych kluczowe znaczenie ma odpowied-

nia motywacja. Konieczna jest zarówno do podjęcia kształcenia, jak również

wytrwania w postanowieniu, często bowiem zdarza się, że dorośli łatwo się

zrażają, przerywają kursy i rezygnują z podjętej edukacji. Podstawową, naj-

częstszą motywacją jest tzw. motywacja zewnętrzna. Związana jest ona

z sytuacją zewnętrzną: rynkiem pracy, wciąż zmieniającymi się warunkami

i wymaganiami.

Na edukację ustawiczną dorosłych trzeba też spojrzeć z perspektywy

spójności społecznej ze względu na konieczność dokształcania właśnie tych

osób najbardziej zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy – czy to w skutek

utraty umiejętności zawodowych czy też z powodu niskiego wykształcenia

lub jego niedostosowania do potrzeb pracodawcy – po to, by umożliwić oso-

bom wykluczonym z rynku pracy powrót na ten rynek. Edukację ustawiczną

dorosłych traktuje się więc z jednej strony jako instrument podniesienia

ogólnego poziomu wiedzy i umiejętności dostosowania się do zmieniających

się warunków, ale również jako sposób podnoszenia uczestnictwa i aktyw-

ności obywateli w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym. Stanowi on

też podstawę stabilności demokracji i komunikacji społecznej.

Wśród elementów istotnych dla stanowienia strategii rozwoju eduka-

cji ustawicznej dorosłych ważną rolę odgrywają analizy procesów prze-

kształceń strukturalnych, rozwoju gospodarczego, kosztów i stosunków pra-

cy, a także prognozy zatrudnienia i bezrobocia. Wyzwania dla edukacji

ustawicznej dorosłych stanowią obok integracji ze strukturami Unii, także

17

Ibidem. 18

Ibidem.



poprawę jakości i wzrost mobilności zasobów pracy, wyrównywanie szans

edukacyjnych mieszkańców różnych regionów oraz zwiększenie dopasowa-

nia zawodowo-terytorialnego. Głównym celem Narodowej Strategii Wzrostu

Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich jest osiągnięcie wyższego zaan-

gażowania ludności w procesie pracy, zaś jego warunkiem koniecznym jest

podwyższenie potencjału kwalifikacyjnego zasobów, wszelkie bowiem dzia-

łania podjęte dla zwiększenia poziomu wykształcenia społeczeństwa sprzy-

jają rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy, a także wskazanie mechani-

zmów niezbędnych dla realizacji tego typu celów, wśród których ważne jest

różnicowanie ofert edukacyjnych w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby

społeczno-gospodarcze, dokształcanie i doskonalenie zawodowe przy

utrzymaniu drożności, również akredytacja programów i placówek kształce-

nia ustawicznego19.

Główną działalnością w życiu człowieka dorosłego jest praca zawo-

dowa i udział w życiu społecznym – rodzinnym, samorządowym, społecznym

i kulturalnym. Skuteczność osiągania stawianych sobie przez niego mniej

lub bardziej określonych celów zależy od trafności doboru metod i form dzia-

łania oraz wykorzystania sytuacji naturalnych. Podjęcie pracy zawodowej

poprzedzone jest najczęściej wyuczeniem się zawodu, lecz zdarza się, że

czynności te przebiegają równocześnie. Zawód wymaga opanowania przez

człowieka odpowiednich umiejętności i nawyków, zdobycia niezbędnej wie-

dzy i ukształtowania odpowiednich cech osobowości. Wspomaganie działal-

ności zawodowej przez stałe podnoszenie wiedzy i zdobywanie nowych

umiejętności pozwala stawać się coraz bardziej kwalifikowanym i kompe-

tentnym pracownikiem i pełniejszym człowiekiem, stwarzając podstawy do

osiągnięcia przez niego sukcesu zawodowego i nie tylko.

Edukację zawodową dorosłych częstokroć wymuszają zachodzące

w pracy, na skutek wielu czynników, zmiany. W Polsce po roku 1989 zasad-

niczy wpływ na przemiany w pracy miały zmiany ustrojowe. Przejście od

centralnie sterowanej gospodarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki ryn-

kowej wywarło ogromny wpływ na edukację, powodując zwiększenie nacisku

na kształtowanie takich cech pracownika, jak: inicjatywa, uważanie konku-

rencji za zjawisko normalne, gotowość do ryzyka, odpowiedzialność za sie-

19

Narodowa Strategia Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich opracowana została w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej. Nie zawiera ona w zasadzie kwestii podatkowych, budownictwa mieszkaniowego, polityki rolnej, polityki eksportowej, które niewątpliwie mają znaczący wpływ na sytuację na rynku pracy. Są one przedmiotem odrębnych programów rządowych i wraz z omawianym programem są podstawą Narodowego Planu Rozwoju.

JULIA MIANECKA


bie oraz najbliższych przez utrzymanie się w pracy, uczenie się przez całe

życie, gotowość do zmiany zawodu, mobilność zawodowa itp20.

Ponadto przemiany w pracy zachodzą również na skutek postępu

naukowo-technicznego, którego ważnymi czynnikami były automatyzacja,

robotyzacja i komputeryzacja powodujące niejednokrotnie potrzebę zdobycia

dodatkowych kwalifikacji.

Wszystkie te przemiany decydują przede wszystkim o tym, że nie-

zbędne jest ustawiczne kształcenie dla przystosowania w zawodzie oraz dla

rozwoju ogólnego własnej osobowości21.Mówiąc o motywach i inicjatorach

skłaniających ludzi do podejmowania decyzji o podnoszeniu poziomu wy-

kształcenia należy przedstawić wnioski wynikające z naukowych raportów:

zauważono mianowicie, że istnieje bezpośredni związek między poziomem

wykształcenia początkowego a chęcią kontynuowania nauki w wieku dojrza-

łym. W prawie wszystkich krajach (należących do UNESCO – przyp. J.M.)

zaobserwowano wyraźne różnice społeczno-ekonomiczne między uczestni-

kami oświaty dorosłych i osobami nie biorącymi w niej udziału. Dostrzeganie

wartości oświaty zależy od statusu społecznego jednostki. Jednym z istot-

nych czynników motywujących ludzi dorosłych do podjęcia kształcenia jest

już posiadany poziom wykształcenia i im wyższy, tym motywacja silniejsza.

Większość dorosłych liczy na to, że po zakończeniu kształcenia

zmieni stanowisko bądź rodzaj wykonywanej pracy lub też w ogóle zmieni

zawód, a wszystko to ma najczęściej prowadzić do poprawy ich sytuacji ma-

terialnej (spodziewane podniesienie zarobków). Motywy, którymi się przy

tym kierują, są bardzo różne. U jednych jest to chęć podniesienia swoich

kwalifikacji zawodowych, inni chcą zdobyć większą wiedzę ogólną, która

pozwoli im na awans, ale jednocześnie będą mogli wykorzystać ją szerzej.

Jeszcze inni zadowolą się zdobyciem jak najmniejszym wysiłkiem upragnio-

nego dokumentu, który pozwoli im na realizację swojego celu22. Wiele osób

czynnych zawodowo spotyka się często w pracy z przymuszaniem do

kształcenia polegającym na tym, że są informowani przez przełożonych

o tym, iż mogą zostać zwolnieni, jeśli nie zdobędą dodatkowych kwalifikacji,

które pozwolą na lepsze ich „wykorzystanie”, bądź też, że bez zdobycia do-

datkowego wykształcenia nie będą w tym zakładzie mogli awansować na

wyższe stanowiska służbowe. Ci pierwsi najczęściej w obawie o utratę pracy

i niemożność zdobycia innej podejmują trud podniesienia swoich kwalifikacji

20

R. Piwowarski (red.),Oświata dorosłych. Nowe uwarunkowania i wyzwania, Warszawa 1998. 21

J. Lowe,Rozwój oświaty dorosłych. Tendencje światowe, przeł. A. Gulbis, M. Wojciechowska-Szepczyńska, Warszawa1982. 22

A. Toffler, Szok przyszłości, przeł. W. Osiatyński, E. Grabczak-Ryszka, E.. Woydyłło, Poznań 1998.



często bez jakiejkolwiek pomocy ze strony pracodawcy. Dla drugich nato-

miast motywacja taka nie zawsze jest na tyle silna, aby spowodować chęć

nauki. Często pracują oni na stanowisku, na którym czują się dobrze, znają

swoją pracę i żadne zmiany nie są im potrzebne.

Mówiąc o motywach podejmowania kształcenia wspomnieć należy

również o inicjatorach tych procesów.Mogą być nimi wspomniani już przeło-

żeni, ale również współpracownicy, którzy namawiają nas do podjęcia nauki

lub też którym chcemy zaimponować zdobywając dodatkowe wykształcenie.

Mogą to być osoby nam bliskie, rodzina, których zachowanie przyczynia się

do podjęcia przez nas tego kroku.Patrząc na motywy społeczne, może to

być presja otoczenia, określonej grupy środowiskowej, do której należymy.

Tak więc, jak widzimy, różne są motywy i czynniki inicjujące podjęcie przez

ludzi dorosłych decyzji o kształceniu i tylko od nas samych zależy czy tako-

wą podejmiemy czy też nie. Dodać również należy, że poza powyższymi

bardzo ważnym czynnikiem warunkującym uczestnictwo w oświacie doro-

słych jest jej dostępność. Trudno bowiem mówić o podjęciu kształcenia, jeśli

nas na nie nie stać lub w pobliżu miejsca naszego życia nie ma placówki

oświatowej dla nas odpowiedniej.

Szybki rozwój myśli naukowej i technicznej oraz zmiany zachodzące

w stosunkach społeczno-gospodarczych wymuszają na nas podnoszenie

swojej wiedzy, aby móc przystosować się do zmieniającej się wokół nas rze-

czywistości. Większość z nas zdaje sobie także sprawę z tego, że już zale-

dwie nieuaktualnianie posiadanych zasobów wiedzy i umiejętności przy tak

szybko zachodzących zmianach powoduje, iż nawet nie stoimy w miejscu,

ale wręcz cofamy się w swoim rozwoju. Tak więc bez względu na motywy,

jakie przedstawiamy przy podjęciu decyzji o kształceniu się, uważam, że jest

to przymus, który jedynie może być wewnętrzny – wypływająca z nas sa-

mych chęć podnoszenia swoich kwalifikacji, zdobywania nowej wiedzy,

umiejętności itp., lub zewnętrzny – to inni wymusili na nas podjęcie takiej

decyzji.

Rozwój człowieka dokonuje się w długim okresie – nie kończy się

w wieku młodzieńczym i nie można mu także wyznaczyć określonej granicy

trzydziestu, czterdziestu czy sześćdziesięciu lat. Żadna szkoła nie daje peł-

nego „zakończonego” wykształcenia. Ukończenie szkoły podstawowej,

średniej czy nawet uczelni wyższej nie wyczerpuje przecież procesów

kształcenia. Każda z nich pozwala tylko na zamknięcie pewnego etapu

w życiu, który umożliwia dalszy postęp. Edukacja ustawiczna dorosłych jako

proces dokonywania planowych zmian w całej osobowości człowieka, staje

się składnikiem systemu oświaty, który obejmuje instytucje realizujące różne

JULIA MIANECKA


formy upowszechniania i modernizacji wiedzy, podnoszenia kwalifikacji

i doskonalenia profesjonalnego w dojrzałym życiu człowieka. Przyjęcie tej

koncepcji stawia przed całym systemem oświatowym wiele zadań, do któ-

rych zalicza się: doskonalenie kwalifikacji człowieka w toku jego życia profe-

sjonalnego, przygotowanie młodej generacji do edukacji ustawicznej, wzmo-

żenie roli wychowania poza szkołą przez zwiększenie oddziaływania

wychowawczego instytucji społecznych, politycznych, gospodarczych

i kulturalnych, doskonalenie struktury planowania oświatowego i sieci oświato-

wej23.

W gospodarce opartej na wiedzy utrzymanie przewagi konkurencyj-

nej zależy głównie od rozwoju i pełnego wykorzystania zasobów ludzkich.

Oczekiwania pracodawców wobec pracowników są coraz większe, a znale-

zienie satysfakcjonującego zatrudnienia na współczesnym rynku pracy zale-

ży od posiadania przez potencjalnych pracowników aktualnej wiedzy meryto-

rycznej i kompetencji. Brak odpowiednich kwalifikacji zwiększa ryzyko

bezrobocia oraz wpływa na długość czasu poszukiwania pracy. Nie bez

znaczenia są również umiejętności „miękkie” oraz zdolności do poszukiwa-

nia i utrzymania pracy. W związku z powyższym, bez nastawienia na rozwój

i stałe podwyższanie kwalifikacji oraz doskonalenia i nabywania nowych

umiejętności zawodowych i społecznych, trudno będzie sprostać ostrej rywa-

lizacji na dzisiejszym rynku pracy. Istotny staje się tu nie tylko dostęp do

nowoczesnych technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych oraz umie-

jętności związane z obsługą komputera i Internetu, ale także dyspozycyjność

i mobilność, oznaczająca gotowość do przemieszczania w poszukiwaniu

zatrudnienia.

Obecnie, najbardziej poszukiwani kandydaci to ci, którzy oprócz wie-

dzy merytorycznej i biegłej znajomości języków obcych posiadają ponadto

umiejętności miękkie, jak na przykład wysokie umiejętności komunikacyjne,

samodzielność, umiejętność organizacji pracy czy umiejętność współpracy

w zespole. Sukces odniosą ci pracownicy, którzy nastawieni są na podno-

szenie kwalifikacji, wykazują się inicjatywą, determinacją w dążeniu do celu,

aktywnością i kreatywnością w poszukiwaniu zatrudnienia. Osoby, które

priorytetowo traktują swój własny rozwój zawodowy i inwestują w swoją

przyszłość, niezależnie od wieku, poradzą sobie w sytuacji ogromnej konku-

rencyjności na dzisiejszym rynku pracy. Dla wielu pracodawców liczy się

przede wszystkim potencjał danego kandydata, jego zapał do nauki i pracy,

zorientowanie na zdobywanie nowej wiedzy oraz elastyczność, czyli umie-

23

J. Wołczyk, op.cit., s. 92-93.



jętność adaptacji do stale zmieniających się warunków i wymagań, jakie

stawia rynek pracy, a co za tym idzie, umiejętność przekwalifikowania się

w razie potrzeby. Wiedza, informacje szybko się jednak dziś dezaktualizują,

dlatego współczesny pracownik, niezależnie od zajmowanego stanowiska

i specjalności zawodowej, czy jest właścicielem firmy czy też pracuje na eta-

cie, musi być otwarty na wyzwania i zmiany, z jakimi muszą się zmierzyć

firmy czy organizacje w gospodarce rynkowej. Jak widać, umiejętność szyb-

kiego uczenia się i zastosowanie zdobytej wiedzy w praktyce są potrzebne,

aby osiągać dobre rezultaty w pracy i utrzymać swą konkurencyjność na

rynku pracy.

Dbanie o rozwój intelektualny, przykładanie dużej wagi do kwestii

ustawicznego kształcenia i uzupełniania kwalifikacji jest najlepszym sposo-

bem na planowanie i samodzielne decydowanie o rozwoju własnej ścieżki

kariery zawodowej.

LIFELONG LEARNINGADULT EDUCATION A REQUIREMENT OF MODERN LABOUR

MARKET

Summary

Article is devoted to issues of adult continuing education for the labor market and the

rapid change staking placein the modern world. The author draws attention to the need and

the specificity of the permanent training of human development. The Present set adult with

the need to transform its activity, it requires a solid educational activation.

Keywords: lifelong learning, professional competence, adult education, educational anima-

tion, knowledge-based society.

Documents

EUKACJA USTAWICZNA RYNKU PRACY - dydaktyka.uni.lodz.pldydaktyka.uni.lodz.pl/wp-content/uploads/2015/07/19_Mianecka_Julia... · osobowości, a przede wszystkim takiej, która chce