• Home

  • Documents

  • EP‹STEMOLOJ‹bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/1f029a6cb24d9ebb0587afcce814...epistemolojinin Bat›...
507
T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2229 AÇIKÖ/RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1228 EP‹STEMOLOJ‹ Yazar Doç.Dr. Murat BAÇ Editör Doç.Dr. Demet TAfiDELEN ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ www.hedefaof.com

EP‹STEMOLOJ‹bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/1f029a6cb24d9ebb0587afcce814...epistemolojinin Bat› Felsefesi’nde iki bin y›l› aflk›n süredir u¤raflt›¤› temel konula-ra

  • Upload
    others

  • View
    11

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2229

    AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1228

    EP‹STEMOLOJ‹

    YazarDoç.Dr. Murat BAÇ

    EditörDoç.Dr. Demet TAfiDELEN

    ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

    www.hedefaof.com

  • Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

    ‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›tveya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

    Copyright © 2011 by Anadolu UniversityAll rights reserved

    No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

    permission in writing from the University.

    UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

    Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K›l›ç

    Genel Koordinatör Yard›mc›s›Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

    Ö¤retim Tasar›mc›lar›Yrd.Doç.Dr.Alper Tolga Kumtepe

    Ö¤r.Gör. Hüseyin F›rat fienolÖ¤r.Gör.Yaflar Ödül

    Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

    Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z Ö¤r.Gör. Nilgün Salur

    Ölçme De¤erlendirme SorumlusuÖ¤r.Gör. Serpil Koçdar

    Dil Yaz›m Dan›flman›Demet Yayla

    GrafikerDilek Demirbafl

    Kitap Koordinasyon BirimiYrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur

    Uzm. Nermin Özgür

    Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

    DizgiAç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

    Epistemoloji

    ISBN 978-975-06-0903-9

    1. Bask›

    Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 3.800 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, Temmuz 2011

    www.hedefaof.com

  • ‹çindekilerÖnsöz ............................................................................................................ viii

    Bilgi Üzerine ‹lk Düflünceler........................................................2G‹R‹fi .............................................................................................................. 3‹NSAN B‹LG‹S‹N‹N AYIRICI N‹TEL‹KLER‹ .................................................. 4B‹LG‹ VE LOGOS.......................................................................................... 7‹NSANIN TAR‹H ‹Ç‹NDEK‹ B‹LG‹SEL SERÜVEN‹ ....................................... 8B‹LG‹ VE ENFORMASYON........................................................................... 9B‹LG‹ VE NESNELL‹K.................................................................................... 11B‹LG‹N‹N DE⁄ER‹ ........................................................................................ 11Türsel Veya Biyolojik Nedenler ................................................................... 12Gündelik veya Pratik Gerekçeler ................................................................. 12Bilginin Öz De¤erine Dayanan Gerekçeler................................................. 13Özet ............................................................................................................... 16Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 18Okuma Parças› ........................................................................................... .. 19Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 21S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 22Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 23

    Epistemoloji Nedir?................................................................... 24G‹R‹fi ............................................................................................................. 25KURAMSAL B‹R ‹fiLEV OLARAK EP‹STEMOLOJ‹........................................ 26EP‹STEMOLOJ‹N‹N TEMEL KONULARI VE SORUNLARI ........................... 28‹nsan Bilgisinin Kaynaklar› ........................................................................... 28Bilginin Tan›m› ve Kavramsal Unsurlar› ...................................................... 29Bilginin Olanakl›l›¤› ...................................................................................... 30Bilginin Toplumsal Boyutu ve Epistemolojinin Yeni Kimli¤i..................... 31FELSEFE TAR‹H‹ VE EP‹STEMOLOJ‹ ........................................................... 32EP‹STEMOLOJ‹K ÇÖZÜMLEMEN‹N BAZI ANAHTAR KAVRAMLARI ........ 33Norm ve Normatiflik ..................................................................................... 33Önermesel Bilgi............................................................................................. 33Önermesel Do¤ru.......................................................................................... 34Biliflsellik ........................................................................................................ 34‹nanç .............................................................................................................. 35Kan›t ............................................................................................................... 35Epistemolojik Gerekçelendirme ................................................................... 36Özet................................................................................................................ 37Kendimiz S›nayal›m....................................................................................... 38Okuma Parças› .............................................................................................. 39Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 41S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 41Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 42

    Bilginin Metafizik Temelleri ................................................... 44G‹R‹fi .............................................................................................................. 45SOKRATES ÖNCES‹ DÖNEMDE VARLIK SORUNSALININ

    ‹ ç indek i ler iii

    1. ÜN‹TE

    2. ÜN‹TE

    3. ÜN‹TE

    www.hedefaof.com

  • ORTAYA ÇIKIfiI............................................................................................. 45Felsefenin Bafllang›c›: Merak Duygusu ........................................................ 45De¤iflimin Felsefi Aç›dan ‹rdelenmesi ve Varl›k Sorunsal›n›n Ortaya Ç›k›fl› .................................................................................................. 47PLATON VE AR‹STOTELES’‹N FELSEFELER‹NDE VARLIK SORUNSALI.... 49Platon ve Tümeller Kuram› .......................................................................... 49Platon ve Epistemoloji .................................................................................. 52Aristoteles’in Platon Üzerine Yorumu ve Töz Kavram› .............................. 53METAF‹Z‹K, ONTOLOJ‹ VE EP‹STEMOLOJ‹ ............................................... 54GERÇEKL‹K, HAK‹KAT VE EP‹STEMOLOJ‹ ................................................ 55Özet................................................................................................................ 57Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 59Okuma Parças› .............................................................................................. 60Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 61S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 62Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 63

    fiüphecilik ve Bilginin Olanakl›l›¤› Sorunu ............................ 64G‹R‹fi .............................................................................................................. 65DESCARTES’IN KÖKTEN EP‹STEMOLOJ‹K SORGULAMALARI ................. 66fiüpheci Sorgulamalar›n Motivasyonu ve Descartes Örne¤i ....................... 66S›radan Bilgiye Dair S›ra D›fl› fiüpheler ....................................................... 67Yöntemsel fiüphe .......................................................................................... 69OLGUSAL DÜZENL‹L‹K KONUSUNDA HUME’UN fiÜPHEC‹L‹⁄‹ ............. 71fiÜPHEC‹ DÜfiÜNCELERE TEPK‹: MOORE’UNSA⁄DUYUSAL YANITI.................................................................................. 72Argüman›n Arka Plan›: Kesin Olarak Bilinenler veNesnelerin “Var Olmas›n›n” Anlam›............................................................. 73fiematik Hâliyle Moore’un Argüman› ve Ç›kar›m›n De¤erlendirmesi ........ 73Sa¤duyu Kavram›na ‹liflkin Notlar................................................................ 74fiÜPHEC‹ TAVRIN FELSEF‹ DE⁄ER‹ ............................................................ 75Özet................................................................................................................ 78Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 80Okuma Parças› .............................................................................................. 82Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 83S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 83Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 84

    Bilginin Kaynaklar› Sorunu (1): Deneyimcilik....................... 86G‹R‹fi .............................................................................................................. 87DENEY‹MC‹L‹K NED‹R?................................................................................ 87DENEY‹MC‹L‹⁄‹N ARKA PLANI: DESCARTES’IN EP‹STEMOLOJ‹K M‹RASI ........................................................................................................... 88Maddesel Dünyan›n Bilinmesi ve Temsil Epistemolojisi ............................ 89JOHN LOCKE ................................................................................................ 90Tabula Rasa ve Bilginin Oluflumu................................................................ 91Locke’›n Ontolojisi ........................................................................................ 92Locke’›n Epistemolojisinin Genel Felsefi Görünümü.................................. 93DAVID HUME ............................................................................................... 94Nesnelerin Ba¤›ms›z Varl›¤› Sorunsal› ......................................................... 94

    ‹ ç indek i leriv

    4. ÜN‹TE

    5. ÜN‹TE

    www.hedefaof.com

  • Nedenselli¤in Deneyimci Çözümlemesi ve Hume’unMetafizik Karfl›t› Duruflu .............................................................................. 95GEORGE BERKELEY..................................................................................... 97‹deac›l›k ve Deneyimcilik ............................................................................. 97Var Olmak Alg›lanmakt›r .............................................................................. 98DENEY‹MC‹L‹⁄‹N GENEL FELSEF‹ DE⁄ERLEND‹RMES‹........................... 99Özet................................................................................................................ 100Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 102Okuma Parças› .............................................................................................. 104Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 105S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 106Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 107

    Bilginin Kaynaklar› Sorunu (2): Usçuluk ............................... 108G‹R‹fi .............................................................................................................. 109USÇULUK NED‹R? ......................................................................................... 109USÇULU⁄UN ARKA PLANI: ESK‹ YUNAN’DAK‹ NOUS KAVRAMI .......... 110DESCARTES ................................................................................................... 111“Düflünüyorum”dan Nesnelerin Bilgisine Giden Yol.................................. 111Alg›sal Bilginin S›n›rlar›................................................................................. 112KANT.............................................................................................................. 113Deneyimcili¤in Hakk›n› Vermek ve Deneyimcili¤i Elefltirmek .................. 113Epistemolojik Devrim ve Kant’a Göre ‹nsan Zihninin Etken Yap›s› ......... 114Kant’›n Ontolojisi: Biliflsel S›n›rlar›n Varl›ksal Sonuçlar›............................. 115Sentetik A Priori Olanakl› m›d›r? .................................................................. 117Kant’›n “Kavram” Kavram› ve Usçuluk ........................................................ 120USÇULUK-DENEY‹MC‹L‹K TARTIfiMASI ÜZER‹NE ................................... 121Özet................................................................................................................ 122Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 124Okuma Parças› .............................................................................................. 126Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahar›.............................................................. 128S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 128Yararlan›lan ve Baflvurulabilcek Kaynaklar ................................................. 129

    Alg›n›n Epistemolojisi.............................................................. 130G‹R‹fi .............................................................................................................. 131ALGI PS‹KOLOJ‹S‹......................................................................................... 132Alg› Süreçlerinin Gizemine Bir Örnek: Göz Yan›lsamalar› ........................ 133ALGI FELSEFES‹N‹N TEMEL KURAMLARI................................................... 134Temsilcilik...................................................................................................... 135Görüngücülük................................................................................................ 136Gerçekçilik..................................................................................................... 137Ça¤dafl Bir Örnek: Searle’ün Gerçekçi Yaklafl›m› ....................................... 138ALGI TARTIfiMASININ DE⁄ERLEND‹RMES‹ ............................................... 141Özet ............................................................................................................... 144Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 146Okuma Parças› ........................................................................................... .. 148Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 150S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 150Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 151

    ‹ ç indek i ler v

    6. ÜN‹TE

    7. ÜN‹TE

    www.hedefaof.com

  • Önermesel Do¤ru........................................................ ............ 152G‹R‹fi .............................................................................................................. 153ÖNERMESEL DO⁄RUNUN FELSEF‹ ÖNEM‹ ............................................... 154TEMEL DO⁄RULUK KURAMLARI................................................................ 156Karfl›l›k Kuram›.............................................................................................. 156Ba¤dafl›m Kuram› .......................................................................................... 159Gereksizlik Kuram›........................................................................................ 162Pragmac›l›k .................................................................................................... 163DO⁄RULUK KURAMLARININ DE⁄ERLEND‹RMES‹ ................................... 165Özet ............................................................................................................... 167Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 168Okuma Parças› ........................................................................................... .. 170Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 171S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 171Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 172

    Bilgi Kavram›n›n Çözümlemesi.................................................174G‹R‹fi .............................................................................................................. 175B‹LG‹ KAVRAMINI OLUfiTURAN UNSURLAR............................................. 175B‹LG‹N‹N ÇÖZÜMLEMES‹ VE TANIMI........................................................ 178EDMUND GETTIER’‹N YIKICI ARGÜMANI VE SONRASI.......................... 179Gettier’in Serimlemesi: Bilginin Gerek ve Yeter Koflullar› ......................... 179Gettier’in Karfl› Örnekleri.............................................................................. 181Gettier’e yan›tlar ............................................................................................ 183Özet ............................................................................................................... 188Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 190Okuma Parças› ........................................................................................... .. 192Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 193S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 194Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 194

    Bilgisel Gerekçelendirme........................................................ 196G‹R‹fi .............................................................................................................. 197“GER‹YE G‹TME” VEYA “GEREKÇEN‹N GEREKÇES‹” ............................... 199TEMELC‹L‹K................................................................................................... 202Fiziksel Olgulara Dayanan Temelcilik ......................................................... 203Alg› Verilerine Dayanan Temelcilik ............................................................. 203BA⁄DAfiIMCILIK ........................................................................................... 204Fiziksel Olgulara Dayanan Temelcili¤in Sorunlar› ...................................... 205Alg› Verilerine Dayanan Temelcili¤in Sorunlar› .......................................... 205Ba¤dafl›mc›l›¤›n Sorunlar› ............................................................................. 208‹K‹ GEREKÇELEND‹RME KURAMININ DE⁄ERLEND‹RMES‹ ..................... 208Özet................................................................................................................ 211Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 213Okuma Parças› .............................................................................................. 215Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 216S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 216Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 217

    ‹ ç indek i lervi

    8. ÜN‹TE

    9. ÜN‹TE

    10. ÜN‹TE

    www.hedefaof.com

  • Etik, Estetik ve Dinsel Bilgi Türleri Üzerine Tart›flmalar... 218G‹R‹fi .............................................................................................................. 219ET‹K ‹LKELER B‹LG‹N‹N NESNES‹ M‹D‹R? ................................................. 220Etik - Ahlak Fark› .......................................................................................... 220Etik Bilginin Kökenine ‹liflkin Düflünceler .................................................. 221Bir Örnek: Kant’›n Etik Görüflünde Akl›n Rolü........................................... 223Evrensel Boyutta Etik Bilginin Olanakl›l›¤› Konusunda Çekinceler .......... 224ESTET‹K YARGILARIN VE SANATIN B‹LG‹YLE B‹R ‹LG‹S‹ VAR MIDIR? ................................................................................................... 226Platon’un Sanat-Bilgi ‹liflkisine Yaklafl›m› .................................................... 226Geleneksel Bilgisel Yaklafl›ma Bir Karfl› Ç›k›fl............................................. 227TANRI KONUSUNDA B‹LG‹LENME SORUNSALI........................................ 229Tanr›’n›n Varl›¤› Bilgisinin S›radan Bilgiden Fark› ...................................... 229Tanr›’n›n Varl›¤›n›n Ak›lc› Yöntemlerle Kan›tlanmas›................................. 230Tanr›’n›n Varl›¤›n›n Bilinmesinde Ölçüt Sorunu ......................................... 232Özet................................................................................................................ 233Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 234Okuma Parças› .............................................................................................. 236Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 237S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 237Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 238

    Epistemolojide Elefltirel Yaklafl›mlar ve Yeni Geliflmeler... 240G‹R‹fi .............................................................................................................. 241GEREKÇELEND‹RME KONUSUNDA YEN‹ YAKLAfiIMLAR ........................ 242fiÜPHEC‹L‹⁄E ÇA⁄DAfi B‹R YANIT: KONUfiUYORUZ, O HÂLDE fiÜPHEC‹L‹K YANLIfi OLMALI.................................................... 243Geleneksel Dil Anlay›fl›n›n Elefltirisi ............................................................ 243Anlam ve Dil Konusunda Farkl› Bir Yaklafl›m ............................................ 244Wittgenstein ve fiüphecilik ........................................................................... 245EP‹STEMOLOJ‹DE DO⁄ALCILIK.................................................................. 246TOPLUMSAL EP‹STEMOLOJ‹ VE FEM‹N‹ST EP‹STEMOLOJ‹ ..................... 247RICHARD RORTY’N‹N PRAGMACI TEPK‹S‹ ............................................... 249Rorty’nin Pragmac›l›¤›n›n Ana Hatlar›.......................................................... 249Rorty’nin “Fayda” Kavram› Konusunda Tart›flmalar.................................... 250‹roni ve Olumsall›k ....................................................................................... 250Rorty’nin Düflüncelerinin Genel De¤erlendirmesi ...................................... 251Özet................................................................................................................ 254Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 256Okuma Parças› .............................................................................................. 258Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 259S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 259Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 260

    Sözlük ................................................................................... 261

    ‹ ç indek i ler vii

    11. ÜN‹TE

    12. ÜN‹TE

    www.hedefaof.com

  • Önsöz

    Epistemoloji kitab›, felsefeye yeni bafllayanlar›n veya felsefe bilgisine sahipolup özellikle epistemolojik tart›flmalar› merak edenlerin keyifle okuyup bilgilene-cekleri bir kitap niteli¤indedir. Kitap, hem epistemolojik sorunsallar› temele ala-rak hem de felsefe tarihi gözetilerek yaz›lm›flt›r. Metin içerisinde yer alan tart›flma-lar okuru felsefi düflünmeye yöneltecek flekilde haz›rlanm›flt›r.

    On iki üniteden oluflan kitab›n ilk ünitesi, epistemolojinin temel kavram› olan“bilgi” kavram› üzerine genel bir girifl niteli¤inde yaz›lm›flt›r. Bu ünitede genel ola-rak insan bilgisinin ay›r›c› nitelikleri ele al›nm›fl, bilgi ve enformasyon aras›ndakifarka de¤inilmifl, bilginin nesnel yönü ile bilginin öz de¤erine dayanan gerekçe-ler ortaya konmufltur.

    ‹kinci ünite, felsefenin en temel alanlar›ndan biri olarak epistemolojinin ken-disi üzerine bir girifl ünitesidir. Bu ünitede “bilginin kaynaklar›”, “bilginin tan›m›ve kavramsal unsurlar›”, “bilginin olanakl›l›¤›”, “bilginin toplumsal boyutu” gibiepistemolojinin temel sorunlar› ve epistemolojik çözümlemenin temel kavramlar›olan “önermesel bilgi”, “önermesel do¤ru”, “norm ve normatiflik”, “biliflsellik”,“inanç”, “kan›t” ve “gerekçelendirme” gibi kimi kavramlar tan›t›lmaktad›r. Bu üni-teyle birlikte epistemolojinin ne tür bir ifllevi yerine getirdi¤ini aç›klayabilecek veepistemolojinin Bat› Felsefesi’nde iki bin y›l› aflk›n süredir u¤raflt›¤› temel konula-ra iliflkin genel düzeyde fikir sahibi olacaks›n›z.

    Üçüncü ünite, epistemoloji ile metafizik aras›ndaki iliflkiyi gösteren bir ünite-dir. Buna göre, bir yandan metafizik ve ontoloji kavramlar› ile epistemoloji aras›n-daki iliflkiler, di¤er yandan da gerçeklik ve hakikat kavramlar› ile epistemoloji ara-s›ndaki iliflkiler araflt›r›lm›flt›r.

    Dördüncü ünitede, Descartes’›n kökten epistemolojik sorgulamalar›, Hume’unolgusal düzenlilik konusundaki flüphecili¤i ve flüpheci düflüncelere tepki olarakMoore’un verdi¤i sa¤duyusal yan›t ele al›nm›fl ve flüpheci tavr›n felsefi de¤eri gös-terilmeye çal›fl›lm›flt›r.

    Beflinci ve alt›nc› üniteler bilginin kayna¤› ve kavramsal yap›s› konusunda fel-sefe tarihinde oldukça önemli bir yere sahip olan iki görüfle ayr›lm›flt›r: Deneyim-cilik ve usçuluk. Buna göre beflinci ünitede deneyimcili¤in ne oldu¤u ele al›nm›fl,Locke, Hume ve Berkeley’in birbirinden farkl› deneyimci tez ve argümanlar›nayer verilmifl ve bu do¤rultuda da deneyimcili¤in genel bir felsefi de¤erlendirme-sini yapabilmeniz amaçlanm›flt›r. Alt›nc› ünitede ise usçulu¤a genel bir girifl yap›l-d›ktan sonra, Descartes ve Kant gibi usçular›n temel iddialar› incelenmifltir. Buüniteyle birlikte, Descartes’›n fikirlerinin usçuluk aç›s›ndan neden önemli oldu¤u-nu kavrayabilecek, Kant’›n ontoloji ve epistemoloji alanlar›nda gerçeklefltirdi¤ikuramsal devrimin ayr›nt›lar›n› ö¤renecek ve usçu görüflün genel bir de¤erlendir-mesini yapabildikten sonra usçuluk ile deneyimcili¤i karfl›laflt›rabileceksiniz.

    “Alg›n›n epistemolojisi” bafll›kl› yedinci ünitede öncelikle göz yan›lsamalar›n-dan yola ç›k›larak alg› psikolojisine bir girifl yap›lm›fl, alg› kavram›na iliflkin ça¤-dafl bilimsel yaklafl›mlar aç›klanm›fl, daha sonra ise alg› felsefesinin temel kuram-lar› aras›nda say›lan “temsilcilik”, “görüngücülük”, “gerçekçilik” ve özel olarak daJohn Searle’ün gerçekçi yaklafl›m› incelenerek alg› tart›flmas›n›n genel bir de¤er-lendirmesi yap›lm›flt›r.

    Önsözviii

    www.hedefaof.com

  • Sekizinci ünite “önermesel do¤ru” kavram›na ayr›lm›fl bir ünitedir. Bu üniteylebirlikte önermesel do¤runun felsefi önemini kavrayabilecek, ve temel do¤rulukkuramlar› olan “karfl›l›k kuram›”, “ba¤dafl›m kuram›”, “gereksizlik kuram›” ve“pragmac›l›k” görüfllerini ö¤renebileceksiniz. Ayr›ca ad› geçen bu kuramlar›n güç-lü ve zay›f yönlerini tart›flabileceksiniz.

    Bilgi kavram›n›n çözümlemesine ayr›lm›fl olan dokuzuncu ünitede bilgi kavra-m›n› oluflturan inanç, do¤ruluk ve gerekçelendirme unsurlar›n› aç›klayabilecek,bu do¤rultuda epistemolojide oldukça önemli bir yer tutan bilginin üçlü tan›m›n›yapabileceksiniz. Yine bu ünitede yirminci yüzy›lda Edmund Gettier’in bilginin üçkavramsal koflulu sa¤lansa bile bilginin oluflamayabilece¤ini gösterme amac› tafl›-yan argüman›n› ve bu argümana verilen yan›tlar› ö¤renerek bu tart›flmalar›n bilgikavram›n›n çözümlemesi aç›s›ndan ne sonuçlar verdi¤ini kavrayabileceksiniz.

    Onuncu ünite bilgisel gerekçelendirme konusunu ele almaktad›r. “Geriye git-me” kavram›n›n aç›klanmas›n›n ard›ndan, en önemli iki gerekçelendirme kuram›olan temelcilik ve ba¤dafl›mc›l›k kuramlar› incelenmifl, bu görüfller kuramsal ola-rak güçlü ve zay›f yönlerini tart›flabilece¤iniz flekilde ortaya konmufltur.

    On birinci ünite etik, estetik ve dinsel bilgi türleri üzerine tart›flmalara ayr›lm›flt›r.Bu ünitede, do¤rudan alg›lad›¤›m›z dünyaya iliflkin bilginin tek bilgi tipi olmad›¤›n›ö¤renecek, bu farkl› bilgilenme biçimlerini “etik ilkeler bilginin nesnesi midir?”,“estetik yag›lar›n ve sanat›n bilgiyle bir ilgisi var m›d›r?” ve “Tanr›’n›n varl›¤› bil-gisi s›radan bilgiden hangi aç›lardan farkl›d›r?” gibi sorularla tart›flabileceksiniz.

    Son ünite olan on ikinci ünite epistemolojide elefltirel yaklafl›mlara ve özellik-le yirminci yüzy›ldaki yeni geliflmelere ayr›lm›fl bir ünitedir. Bu üniteyle birliktebilgisel gerekçelendirme konusunda “ba¤lamc›l›k” kuram› gibi yeni yaklafl›mlar›,Wittgenstein’›n anlam ve dil konusunda getirdi¤i farkl› yaklafl›m›, do¤alc›l›k, top-lumsal epistemoloji ve feminist epistemoloji alanlar›ndaki tart›flmalar› ve son ola-rak ta Richard Rorty’nin pragmac› görüflünü kavrayabileceksiniz.

    Bu kitab›n haz›rlanmas›nda büyük bir titizlikle çal›flan ve epistemoloji alan›n-da uzman olan kitab›n yazar› Bo¤aziçi Üniversitesi Felsefe Bölümü ö¤retim üyesiDoç. Dr. Murat Baç’a teflekkürlerimi sunar›m. Epistemoloji kitab›n›n Türkiye’de bualanda yaz›lan felsefe kitab›n›n say›ca azl›¤› düflünülecek olursa önemli bir a盤›kapataca¤› kesindir.

    Kitab›n oluflturulmas›nda baflta ö¤retim tasar›mc›s› Yard. Doç. Dr. Alper Kum-tepe olmak üzere eme¤i geçen herkese teflekkürlerimi sunar, siz sevgili ö¤renci-lerimizin felsefenin çok önemli bir araflt›rma alan› olan epistemolojiyi keyif ve me-rakla ö¤renmenizi ve baflar›l› olman›z› dilerim.

    Editör

    Doç.Dr. Demet Tafldelen

    Önsöz ix

    www.hedefaof.com

  • Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;‹nsan› di¤er canl›lardan ay›ran temel özelliklerden baz›lar›n› aç›klayabilecek,Üç basit fark›ndal›k çeflidini betimleyip, bunlar› insana özgü bilgiden ay›r›p,insan bilgisi ile logos’un ba¤lant›s›n› anlayabilecek,Bilginin öznellik ve nesnellik aras›nda nas›l bir dengede durdu¤una iliflkinbir ön fikir sahibi olabilecek,Bilginin de¤erinin farkl› boyutlar›n› ay›r›p bunlara iliflkin aç›klama getirebile-ceksiniz.

    ‹çerik Haritas›

    • Kavramsallaflt›rma• Bilme potansiyeli• Logos• Simgesellik• Enformasyon

    • Nesnellik• Biyolojik de¤er• Pratik de¤er• Öz de¤er

    Anahtar Kavramlar

    Amaçlar›m›z

    NN

    N

    N

    Epistemoloji Bilgi Üzerine ‹lkDüflünceler

    • G‹R‹fi• ‹NSAN B‹LG‹S‹N‹N AYIRICI

    N‹TEL‹KLER‹• B‹LG‹ VE LOGOS• ‹NSANIN TAR‹H ‹Ç‹NDEK‹ B‹LG‹SEL

    SERÜVEN‹• B‹LG‹ VE ENFORMASYON• B‹LG‹ VE NESNELL‹K• B‹LG‹N‹N DE⁄ER‹

    1EP‹STEMOLOJ‹

    www.hedefaof.com

  • G‹R‹fiBu kitapta felsefenin en temel alanlar›ndan biri olan epistemolojiyi (bilgibilim) ta-n›t›p baz› aç›klamalar, tart›flmalar ve irdelemeler sunaca¤›z. Epistemoloji, ele ald›-¤› konular ve çözmeye çal›flt›¤› sorunlar aç›s›ndan, Bat› dünyas›nda felsefenin ilkortaya ç›kt›¤› zamanlardan itibaren merkezcil bir konuma yerleflmifltir. Yeni Ça¤boyunca ve özellikle 17. ve 18. yüzy›llarda epistemoloji, felsefenin en dinamik vezengin alan› hâline gelmifl ve o dönemde bilgi sorunsal› üzerine önemli yaklafl›m-lar ve tezler sunulmufltur. Günümüzde de, hem genifl bir literatüre yay›lm›fl olança¤dafl tart›flmalar› hem de 20. yüzy›l bafllar›ndan bugüne epistemoloji disiplininingeleneksel kimli¤ine ve yap›s›na getirilen çarp›c› elefltirilerle beraber, bilgi konu-sundaki kuramsal tart›flmalar daha da renkli bir düflünsel alan yaratm›flt›r. Denebi-lir ki felsefenin günümüzdeki konumunu anlaman›n iyi bir yolu, epistemolojinin fluanki konumunu anlamaktan geçmektedir.

    Epistemoloji as›l u¤rafl› alan› felsefe olmayan insanlar› da ilgilendiren yönlerbar›nd›rmaktad›r. Örne¤in, bilimsel, sanatsal ve dinsel konularda çal›flan ve eserüreten insanlar da epistemoloji disiplini içinde üretilen fikirlerle ilgilenmektedirler.Bilgi, anlama, yorumlama gibi önemli hedeflere yönelen araflt›rmac›lar, yürüttük-leri ifllevler üzerine düflünürken, düflüncenin soyutluk düzeyinin ve sorgulaman›nseviyesinin yükselmesi ile birlikte zaman zaman kendilerini bilgi kavram›na ve bil-gilenme süreçlerine iliflkin baz› felsefi sorular sorarken bulurlar. Bu türden kuram-sal soru ve tart›flmalar›n farkl› zeminlerde gündeme gelmesinin do¤al bir sonucuolarak, epistemolojik konular ve argümanlar di¤er araflt›rma alanlar›nda da bilinirolmufl ve çeflitli ba¤lamlarda kullan›l›r hâle gelmifltir.

    Epistemoloji alan›n›n kimli¤ine, yap›s›na, unsurlar›na, çözmeye çal›flt›¤› sorun-lara ve alt alanlar›na iliflkin kapsaml› aç›klamalara ve tart›flmalara ilerleyen ünite-lerde girece¤iz. Ancak epistemolojinin inceliklerine ve kuramsal ayr›nt›lar›na gir-meden önce yap›lmas› gereken ifl, günlük dilde sürekli olarak kulland›¤›m›z bilgikavram›n›n kendisine dönmek ve baz› ön saptamalar yapmakt›r. Felsefeciler irde-ledikleri “bilgi” kavram› konusunda belli çözümlemeler ve aç›klamalar getirmekte,bu ifllevler de söz konusu kavram› anlama aç›s›ndan daha ileri gitmemize olanaktan›maktad›r. Buna karfl›n ak›lda tutulmas› gereken bir nokta, bilgi kavram›n›n fel-sefenin kuramsal giriflimlerinden önce gündelik dile ve gündelik yaflama ait oldu-¤u gerçe¤idir. Biz günlük durumlar içinde do¤al bir flekilde bilme ifllevleri içindeyer alan varl›klar›z. Sürekli olarak ve yayg›n bir biçimde bilgisel al›flverifl içinde ol-

    Bilgi Üzerine ‹lk Düflünceler

    Epistemoloji felsefe d›fl›ndaaraflt›rma yürüten insanlar›da ilgilendiren bir aland›r.

    www.hedefaof.com

  • mak bizim en s›radan özelliklerimizden biri olarak görünür. Do¤al olarak, bu fle-kilde yaklafl›ld›¤›nda bilgi, üzerinde konuflmaya de¤meyecek kadar “aç›k” ve “ya-flam›n içinde bar›nan” bir unsur veya olgu olarak kendini gösterir. Kitab›n bu ilkbölümlerinde insan›n bilgi kavram› ve bilgi edinme süreçleri ile olan iliflkisi konu-lar›nda baz› gözlemler ve saptamalar yapaca¤›z. Elbette felsefi düflüncenin derin-liklerine ve inceliklerine girdikçe, bilgiye dair baz› ilginç ak›l yürütmelerle ve bek-lenmedik sorunlarla karfl›laflaca¤›z. Ancak ilk olarak “bilgi” ad›n› verdi¤imiz veüzerinde çok da düflünmedi¤imiz kavram›n gündelik bir resmini çekerek genel biranlamsal tablo çizmeye çal›flal›m.

    ‹NSAN B‹LG‹S‹N‹N AYIRICI N‹TEL‹KLER‹Evrende var olan fleylere bakt›¤›m›zda insan›n büyük oranda di¤er fiziksel nesneler-le ortak özellikler tafl›d›¤›n› görürüz. Fiziksel bir bedene sahip olmaktan dolay›, tafl-lar ve a¤açlar gibi biz de d›flar›dan gelen etkilere maruz kal›r, etkilere tepki veririz.‹nsan bedeni, ayn› bir kaya parças› gibi, yüksekten b›rak›ld›¤›nda yer çekimine uy-gun bir flekilde dünyan›n merkezine do¤ru harekete geçer. Veya insan›n fiziksel var-l›¤›, ayn› bir bitki veya hayvan gibi, zaman-mekân boyutlar›nda belli bir noktada or-taya ç›kar, geliflimini sürdürür ve fiziksel yap›s›n›n olgunlaflmas›n›n ard›ndan hücre-sel bozulma ve yok olma süreçlerine girer. Bizler hem organik olan varl›klarla hemde cans›z olarak niteledi¤imiz fiziksel nesnelerle büyük ortakl›klar bar›nd›r›r›z.

    Ancak gözlemleyebildi¤imiz dünya, tüm bunlara ek olarak, insan olman›n bizidi¤er var olan fleylerden kökten bir biçimde ay›rd›¤›n› da ortaya koymaktad›r. Birkayadan farkl› olarak insan organik de¤iflim ve geliflim süreçlerine girme kapasite-sine sahiptir. Bir bitkiden farkl› olarak insan befl duyusu arac›l›¤›yla kendini d›fla-r›ya açar. Ve di¤er hayvanlardan farkl› olarak, insan, flafl›rt›c› zihinsel yeteneklerbar›nd›r›r ve bu yetenekleri kullanarak hem kendini hem içine do¤du¤u dünyay›önemli oranda de¤ifltirebilir.

    Bu konu üzerinde biraz dural›m. ‹nsan bedeni, do¤adaki nesneler aras›nda birdi¤er fiziksel nesne gibi dursa da, di¤er nesnelerde bulunmayan bir dinamizme sa-hiptir. Ancak bu dinamizmin ne kadar›n›n insan türüne özgü oldu¤u, ne kadar›n›nise baflka türden canl›larla paylafl›ld›¤›n›n ortaya konulmas› gerekiyor. Di¤er türler-le ortak yönler bar›nd›rma durumu, en genel ifadesini canl› olmak kavram›nda bu-lur. Eski Yunan’›n ünlü felsefecilerinden baz›lar› çevrelerindeki dünyan›n evrenseliflleme ilkelerini aç›klamaya çal›fl›rken, basit ancak önemli düflünsel sonuçlar› ola-bilecek saptamalar yapm›fllard›. Aristoteles (M.Ö. 384-322), bitkilerin, hayvanlar›nve insanlar›n kendiliklerinden hareket veya de¤iflim yaratabilme yetisine sahipken(örne¤in, bir bitkinin boyunun uzamas›, bir hayvan›n yerini de¤ifltirmesi, vb.), tafl-lar›n ve kayalar›n kendiliklerinden devinim veya de¤iflim yaratabilme kapasitesin-den yoksun olduklar›n› gözlemlemiflti. Tafllar ve kayalar, d›flar›dan kaynaklanannedenlerle y›pran›p da¤›lsalar da, “büyüme” ve “ölme” gibi süreçler veya durum-lar yaflamazlar. Bu durum, e¤er Aristoteles hakl›ysa, dünyan›n varl›ksal düzenininkabaca ikiye ayr›labilece¤ini ve canl›-cans›z ayr›m›n›n önemli bir niteliksel bölün-meye karfl›l›k geldi¤ini gösterir. Aristotelesçi bir tarzda düflünürsek, bitkilerin, hay-vanlar›n ve insanlar›n (yani can-l›lar›n) kendiliklerinden devinime yol açma ya dakendiliklerinden de¤iflimden geçme potansiyelinin oldu¤unu belirtebiliriz. Tabiiki, karmafl›kl›k ve geliflmifllik yönünden bakarsak, bir sincap maydanozdan, insanda bir sincaptan çok farkl› bir “potansiyele” veya “cana” sahiptir. Ancak, daha ge-nel bir ifadeyle, canl›lar›n bu karmafl›k evrende ilginç bir fark›n›n ve ayr›cal›¤›n›noldu¤unu düflünmek olanakl› görünmektedir.

    4 Epistemolo j i

    Fiziksel anlamdabak›ld›¤›nda, insan bedenido¤an›n bir parças›d›r.

    Do¤ada canl›larla cans›zlartemel bir anlamdabirbirinden ayr›l›rlar:Canl›lar kendiliklerindendevinim veya de¤iflimyaratabilirler.

    www.hedefaof.com

  • Bu ba¤lamda, insan›n di¤er varl›klarla nas›l benzeflti¤inin ve nas›l ayr›ld›¤›n›nsaptanmas›, insan› insan k›lan özelliklerin kavranmas›n›n da yolunu açar. Benzefl-meye bir örnek verirsek: Can› olan yani, dar bir anlamda bak›ld›¤›nda, kendili-¤inden de¤iflim yaratabilen varl›klar aras›nda hayvanlara ve insanlara özgü özel-liklerden biri, alg›sal olarak dünyaya aç›k olabilmektir. Bir tafl parças› veya demirkütlesi dünyadan fiziksel olarak etkilenebilir; ancak “almaya” aç›k de¤ildir. O hal-de, alg› yetisine sahip olma tüm hayvan türlerinde ortak olarak bulunan bir özellikolarak kaydedilebilir. Buna karfl›n, di¤er hayvanlarla bizim aram›zdaki ayr›m nokta-lar› da dikkat çekici ölçülerdedir. Örne¤in, biz insanlar›n dünyan›n etkilerine bilinç-li bir flekilde aç›k canl›lar olmam›z›n sonuçlar›ndan biri, bilgi edinebilen, bilgi yo-luyla karmafl›k ifller baflarabilen varl›klar olmam›zd›r. Bu da bizi bu ünitenin ana te-mas› olan bir noktaya getirir: Genel olarak ifade edildi¤inde, insan denen canl›y› in-san yapan (ve kayda de¤er bir düzeyde di¤erlerinden farkl› k›lan) en önemli özel-liklerden birinin bilgi kavram› veya bilginin gerçekleflmesinde yatt›¤›n› düflünürüz.

    ‹nsan, fiziksel bir bedene sahip olma itibar›yla fiziksel dünyan›n di¤er nesnele-ri aras›nda bulunan, ancak di¤er varl›klar›n yapamad›¤› bir tak›m özel ifllevleri ger-çeklefltiren bir varl›kt›r. Bilmek, bilgi sahibi olmak, bilgiyi iflleyerek yeni bilgiler vedünyevi de¤iflimler yaratmak insan›n temel ifllevleri aras›ndad›r. Bu noktada soru-labilecek kritik bir soru fludur: Bilgi yaln›zca ve bütünüyle insana özgü olan ve sa-dece insan› tan›mlayan bir olgu mudur, yoksa bizim baflka canl› türleriyle de pay-laflt›¤›m›z ve ortaklaflt›¤›m›z yönleri var m›d›r? Bu aflamada, sorunun felsefi derin-liklerine çok inmeksizin ve temel baz› gözlemlerden hareketle, ele ald›¤›m›z konuüzerinde düflünmeye devam edelim. Örne¤in, çevremizde gözlemledi¤imiz di¤ermemeli hayvanlar›n bizden daha basit canl›lar olmakla birlikte bir tafltan, çi-çekten veya tost makinesinden daha “ak›ll›” olduklar›na inan›r›z. Köpe¤imiz ça¤›r-d›¤›m›z zaman koflarak gelir; kedimiz karn› ac›k›nca kendisini beslememiz için ta-lepkâr bir tav›rla miyavlamaya bafllar. Kedinin davran›fllar›na bakarak yapt›¤›m›z“Tekir’in karn› ac›km›fl” türü bir ç›kar›m›n ard›ndan, verdi¤imiz mamay› ifltahla ye-mesini izleyince, onun sergiledi¤i davran›fllar›n gerçekten açl›ktan kaynakland›¤›-n› ve bize verdi¤i “sinyalleri” do¤ru yorumlad›¤›m›z› düflünürüz. Baflka bir deyiflle,kedinin ›srarc› bir flekilde miyavlayarak ayaklar›m›z aras›nda dolaflmas›n›n tesadü-fi olmad›¤›na, o tür davran›fllar›n kedinin sahip oldu¤u “akl›n” bir sonucu oldu¤u-na inan›r›z. Her ne kadar insana göre çok daha basit yap›da görünse de, kedininortaya koydu¤u eylemler cans›zlardan ve bitkilerden farkl› olarak bir tür “ze-kâya” sahip oldu¤unu gösterir. Fakat bu iyi gerekçelendirilmifl düflüncelerden il-ham alarak, kedinin o anda gayet bilinçli bir tarzda bizi “bilgilendirdi¤i” sonucunavarmam›z biraz aceleci bir ç›kar›m olur. Yine de, daha az iddial› olacak bir flekil-de, kedinin ac›kmas›n›n bize yönelik belli davran›fllarda bulunmas›na neden oldu-¤unu söyleyebiliriz. Sahibine yönelik miyavlama davran›fllar›na girmenin kedi aç›-s›ndan bilgi ba¤lam›nda tam olarak ne anlama geldi¤i ise, üzerinde düflünmeye vespekülasyona aç›k bir sorun olarak görünmektedir.

    Kedinin dünyaya dair neleri bildi¤i veya baflka bir canl›ya bilgi aktar›m› yap›pyapamayaca¤› son derece tart›flmal› konulard›r. Ancak daha kesin olan bir noktafludur: Kedinin kendisi, vücudunda gerçekleflen ve fiziksel bir olgu olan “bedendeyiyecek/enerji ihtiyac›n›n artmas›” durumundan bir flekilde “haberdar” olmal›, ya-ni ac›kt›¤›n›n içsel sinyallerini almal›d›r aksi hâlde kedi k›sa sürede ölürdü. Heminsanlar hem de hayvanlar kar›nlar›n›n ac›kt›¤›n›n veya canlar›n›n yand›¤›n›n ko-layca fark›nda olurlar. ‹ç hâllerimizin fark›nda olmak, üzerinde düflünmeden ger-çeklefltirdi¤imiz çok temel bir fark›ndal›k türüdür. Bir di¤er ilginç örnek, hayvan-

    51. Ünite - Bi lg i Üzer ine ‹ lk Düflünceler

    ‹nsan›n en ay›r›c›özelliklerinden biri bilinçlibir flekilde bilgi edinmeyeaç›k olmakt›r.

    ‹nsanlar ve di¤er memelileraras›nda önemli baz›benzerlikler olsa da,hayvanlar›n da “bilgi sahibiolduklar›n›” söylemektart›flmaya aç›k bir iddiad›r.

    www.hedefaof.com

  • lar›n yön saptama gibi konularda kaydettikleri baflar›lard›r. Sahiplerinden yüzlercekilometre uza¤a b›rak›lan köpeklerin eve dönüfl hikâyeleri özellikle gazete ve te-levizyonlarda s›kça karfl›m›za ç›kar. Kufllar›n toplu hâlde göç etmeleri ve belli birhedefe hiç sapmadan ulaflmalar› da di¤er bir örnektir. Hayvanlar›n bu tür durum-larda zor bir ifli baflar›yor olduklar›na flüphe yoktur. Ancak, do¤a içinde baflar›ylayön tayini yapan, yani deyim yerindeyse, bir tür içgüdüsel fark›ndal›k sahibi olanbir hayvan›n bu nedenden dolay› “bilgi” sahibi olup olmad›¤› kesin bir tarzda sap-tanmas› daha çetrefilli bir konudur.

    Hayvanlarda oldu¤u iddia edilen bu iki “fark›ndal›k” türünün her türlü tart›flma-dan uzak oldu¤unu elbette söyleyemeyiz. En az›ndan “içgüdünün” nas›l bir fley ol-du¤u ve hatta gerçekten olup olmad›¤› konusunda önemli soru iflaretleri vard›r.Ancak bu fark›ndal›klar, e¤er gerçekten var iseler, belki bilginin “ilkel” türleri ola-rak listemizde not edebilece¤imiz durumlard›r. Bu “do¤ufltan gelen fark›ndal›kla-ra” ek olarak, vücudun sahip oldu¤unu varsayd›¤›m›z baflka ilginç “bilgi” çeflitleride bulunabilir. Bisiklet binmeyi ö¤renen bir insan›n veya bir sirk hayvan›n›n bilgi-si sözel de¤il, bedensel bir bilmedir. Benzer bir flekilde yüzmeyi ö¤renmenin yolukitap okumaktan de¤il, bedeni kullanarak denemeler yapmaktan geçer. Bu bilmetürüne de ö¤renilmifl bedensel bilme ad›n› verelim.

    Yukar›daki paragrafta, “basit” ve hatta “hayvans›” diye niteleyebilece¤imiz üçfark›ndal›k tipinden söz ettik: ‹ç hâllere dair fark›ndal›k, dünyaya/do¤aya yönelikiçgüdüsel fark›ndal›k ve ö¤renilmifl bedensel bilme. (Burada ‘fark›ndal›k’ deyimini,her hangi “bilinçlilik” veya “üst düzey biliflsellik” anlam› yüklemeksizin, temel birifade olarak kulland›k çünkü bu “fark›ndal›¤›n” bilgisel anlamda nas›l bir durumakarfl›l›k geldi¤i ve hangi zihinsel düzeylerde gerçekleflti¤i konular›nda herhangi birargüman› gündeme getirmedik.) fiimdi konunun baflka bir boyutuna geçelim. Ör-ne¤in, bir köpe¤in veya maymunun “bilgi” sahibi olduklar› iddialar› karfl›s›nda ge-nelde kafam›zda soru iflaretleri uyan›r. Bunun nedenini bir parça irdelemekte ya-rar var. Bu soru iflaretlerinin esas nedeni, bizim bilginin tipik örneklerinden bah-sederken akl›m›za ilk gelen durumlar›n, “ac›kt›¤›n› bilmek” veya “yüzmeyi bil-mek”ten ziyade, kavramsal yap›lar›n varl›¤›n› gerektiren örnekler olmas›d›r. “Benflu anda bir gezegende yafl›yorum”, “12’nin karesi 144’tür”, ve “Dün bir arkadafl›m-la buluflup kahve içmifltim”: Bütün bu sayd›klar›m›n bilgisine sahip oldu¤umu ra-hatça iddia edebilirim. Tüm bunlar› olanakl› k›lan önemli bir unsur, benim do¤albir dil olan Türkçeyi konuflmam ve bir kavram da¤arc›¤›na sahip olmamd›r. Bukavram da¤arc›¤› son derece çeflitli ve zengin bir bütüne karfl›l›k gelir. Benim sa-hip oldu¤um kavramlar aras›nda örne¤in flunlar vard›r: Benlik, gezegen, say›, ar-kadafl, kahve, s›v› içme eylemi, renk, gül kokusu, maç, yozlaflma, özlem, Tanr›, fel-sefe vb. (Burada kar›flt›r›lmamas› gereken bir nokta fludur: “S›v› içme eylemi” hay-vanlar›n da do¤al olarak gerçeklefltirebilece¤i bir eylemdir; ancak tahminen yaln›z-ca insanlar “S›v› içme eylemi”nin kavram›na sahiptirler.) Dünyaya iliflkin bilgilen-mem bu kavramlar›n dolay›m›yla ortaya ç›kmaktad›r. E¤er biz insanlar karmafl›k vegeliflmifl memeliler olarak di¤er tüm canl› türlerinden bir flekilde ayr›l›yorsak, bufarkl›l›¤›n en önemli aç›klamas› bizim dilsel, kavramsal ve ak›l yürütmeye iliflkinyeteneklerle donat›lm›fl varl›klar olmam›zdan geçmektedir. Bu yeteneklerin veyakapasitelerin tümünü k›saca “logos sahibi olma” ifadesiyle betimleyebiliriz.

    6 Epistemolo j i

    Üç çeflit “temel” veya“basit” fark›ndal›k oldu¤usöylenebilir. Bunlardan ilkiiç hâllere yönelikfark›ndal›klar, ikincisiçevreye yönelik içgüdüselfark›ndal›k ve üçüncüsü dedeneyimleyerek ve bedeninpratik yapmas› sonucuortaya ç›kan bilmedurumlar›d›r.

    ‹nsanlar›n sahip oldu¤udünya bilgisi,hayvanlar›nkinden farkl›olarak dilsel vekavramsald›r.

    www.hedefaof.com

  • ‹nsan›n bilgi dünyas›n›n inceliklerini anlaman›n iyi bir yolu karfl›laflt›rmal› bir yöntem iz-leyerek dünya bilgimizin di¤er hayvanlardan nas›l farkl›laflt›¤›n› saptamakt›r. Bu konudasiz de gözlemlerinize dayanarak ve ak›l yürütmeler yaparak insan›n sahip oldu¤u bilgininözellikleri konusunda felsefi bir tablo oluflturmaya çal›fl›n.

    B‹LG‹ VE LOGOSÖnceki bölümde, kavramsallaflt›rmay› gerektiren ve sözel dolafl›ma giren bilgi tü-rünün, di¤er “fark›ndal›k” veya “bedensel bilme” hâllerinden oldukça farkl› yönleriçerdi¤ini belirttik. Pek çok kiflinin üzerinde uzlaflaca¤› gibi, kavramsal/sözel bilgi-nin insana özel ve onun biliflsel farkl›l›klar›n› yans›tan bilme türü oldu¤u rahat-l›kla iddia edilebilir. Bu anlamda insan› özel k›lan nitelikleri en iyi betimleyen fel-sefi deyimlerden biri olan logos konusunda bir parantez açarak bu kavram›n anla-m› ve bilgi aç›s›ndan önemine dair aç›klamalar getirelim. Yunanca bir deyim olanlogos, biyo-loji, psiko-loji, epistemo-loji gibi disiplin adlar›nda son ek olarak da yeral›r ve “aç›klama”, “gerekçe”, “sebep”, “mant›k”, “bilim”, “kelam” gibi de¤iflik an-lamlara gelir. Logos, en genel anlam›yla, “akla ve ak›lc›l›¤a ait olan” ile ilintilendi-rilmifltir. Buradaki “ak›lc›l›¤›n” mutlaka insan akl›na dair olmas› gerekmez. Buna

    71. Ünite - Bi lg i Üzer ine ‹ lk Düflünceler

    S O R U

    D ‹ K K A T

    SIRA S ‹ZDE

    DÜfiÜNEL ‹M

    SIRA S ‹ZDE

    S O R U

    DÜfiÜNEL ‹M

    D ‹ K K A T

    SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

    AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

    T E L E V ‹ Z Y O N

    K ‹ T A P

    T E L E V ‹ Z Y O N

    ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

    1

    ‹nsan›n sahip oldu¤ubilginin en önemli niteli¤ilogos içermesidir. ‘Logos’temel olarak mant›k, ak›l,gerekçe ve söz gibikavramlarla iliflkili birdeyimdir.

    Yaflamdan ÖrneklerHayvanlar›n av peflindeyken uygulad›¤› stratejilerden baz›lar› flafl›rt›c› düzeyde ola-

    bilmektedir. Örne¤in, kartallar kaplumba¤a gibi sert kabuklu kara hayvanlar›n›

    güçlü pençeleriyle kavray›p yükseklerden kayalara b›rakarak parçalarlar ve etlerini

    yerler. Kartal›n böylesi bir beceri sergilemesi hem davran›fl ve zihin üzerinde çal›flan

    bilim insanlar›n› hem de bilginin kavramsal incelemesini yapan felsefecileri ilgilen-

    diren yönler içermektedir. Burada dikkat çeken temel bir nokta, kartal›n stratejik

    planlama sonucu gibi görünen davran›fllar›n›n insanlar›n bilinçli eylemleri ile

    önemli büyük bir benzerlik gösterdi¤idir. Ancak bu tür “benzerliklere” ra¤men, ko-

    nuya elefltirel ve derinlemesine bakmakta yarar var. Görünüfle göre, kartal esas itiba-

    r›yla bir problem çözmektedir. Problem fludur: D›fl› sert kabukla çevrili olan kaplum-

    ba¤a etine nas›l ulafl›l›r? Kartal›n bu problemi çözmede eylemsel baflar›ya ulafl›yor

    olmas›, insan›n akl›na “kartal›n bir bildi¤i var” düflüncesini getirmektedir. Ancak

    buradan ç›karmam›z gereken genel sonuç tam olarak ne olmal›d›r? Sonuca götüren

    böylesi bir yöntemi “bilmenin” ve “uygulaman›n” bir hayvan için do¤ada varl›¤›n›

    sürdürebilme aç›s›ndan ne kadar önemli oldu¤u ortadad›r. Her zaman bilincinde

    olunmasa da, bilgi ve bilgisel uygulama yaflamsal bir de¤er tafl›r. Dahas›, hayvanlar

    dünyas› gözlendi¤inde, “bilginin” belli örneklerinin flafl›rt›c› incelikler içerdi¤i de

    söylenebilir. Bununla birlikte, yukar›daki örnekteki kartal›n çeflitli fiziksel hesaplar

    veya bilinçli ak›l yürütmeler sonucu do¤ru yöntemi buldu¤unu söylememiz zordur.

    Kaplumba¤an›n etine ulaflabilmeyi sa¤layan stratejik bilgi, do¤an›n bir parças› olan

    kartal›n derin hesaplara girmeksizin ve tahminen kendili¤inden (yani do¤al olarak)

    sahip oldu¤u bir fark›ndal›kt›r. Bu elbette etkileyici bir olgudur. Kartal, özellikle de

    av› biraz iriceyse, kaplumba¤an›n kabu¤unun k›r›lmas› için, diyelim ki, 3 metre de-

    ¤il de 50 metre yükselmesi gerekti¤ini nas›l bilmektedir? Daha da kritik olarak, bu

    tablo, kartaldan insana geldi¤imizde nas›l de¤iflmektedir? Felsefi bir merakla sorar-

    sak, insan›n bilgi da¤arc›¤›n› özel ve farkl› k›lan yönler nelerdir? Bilginin insana öz-

    gü boyutlar› hangileridir? Bu sorulara yan›t vermeye çal›flmak, insan›n kendisini

    daha iyi tan›mas›na ve tan›mlamas›na da olanak tan›yacakt›r.

    www.hedefaof.com

  • felsefe tarihinden bir örnek verebiliriz: Ünlü Alman felsefeci G. W. F. Hegel (1770-1831), biz insanlar›n “akla sahip” canl›lar iken, bizim kavramaya çal›flt›¤›m›z varl›kalan›n›n baflka bir deyiflle bizi çevreleyen gerçekli¤in “ak›lc›l›ktan” nasibini al-mam›fl (veya belli bir düzenden veya mant›ktan yoksun) olmas›n›n bütünüyle saç-ma oldu¤unu düflünmüfl ve bilen-bilinen ayr›m›n›n kesin hatlarla yap›lmas›na kar-fl› ç›km›flt›. Bu düflünceye göre, hem bilen özneler hem de bilinen nesneler ayn›ak›lc› ve süreçsel büyük düzenin (genel olarak, bir logos’un) içinde yer al›rlar. Ben-zer örnekleri bilim alanlar›ndan da verebiliriz. Modern Ça¤’›n ve Modern zihnin enparlak ürünlerinden biri olan Galille-Newton fizi¤i, evrenin yap›msal alfabesininmatematiksel oldu¤u inanc›na dayan›r. O yüzden nesneler aras› fiziksel çekimi ifa-de eden yasalar, Modern bilimin paradigmas›na göre, belli bölgelerde de¤il evre-nin her köflesinde matematiksel bir kesinlik dâhilinde geçerlidir. K›sacas›, insan›nd›fl›nda kalan evren için de ak›lc› bir düzen (veya bir logos) çerçevesinde iflliyordiyebiliriz.

    ‹nsan bilgisinin hayvansal fark›ndal›klardan farkl› olarak logos bar›nd›rd›¤›n› dü-flünmek, insana özgü bilgilenmenin temel olarak kavramsal, sözel ve gerekçelen-dirmeye aç›k bir yönünün oldu¤unu söylemeye karfl›l›k gelir. Bu konunun ayr›nt›-lar›na ilerideki ünitelerde de¤inece¤iz. Bu aflamada not etmemiz gereken düflünce,felsefe tarihinde s›kça karfl›m›za ç›kan logos kavram›n›n insan bilgisinin ay›rt ediciyönlerinin tan›mlanmas›nda nas›l kullan›labilece¤idir. Kavramsall›¤a veya simge-selli¤e dayanan bilginin, logos’un özsel nitelikleriyle (gerekçe, sebep, mant›k, söz,vb.) nas›l örtüfltü¤ü ve yukar›da “hayvans›” olarak betimledi¤imiz basit bilme çeflit-lerinden nas›l ayr›ld›¤› dikkate de¤er bir nokta olarak kendini göstermektedir.

    ‹NSANIN TAR‹H ‹Ç‹NDEK‹ B‹LG‹SEL SERÜVEN‹fiu ana kadar bilginin biz insanlar› di¤er varl›klardan ay›ran niteli¤inden ve türü-müz için tafl›d›¤› kritik önemden söz ettik. Bu noktada bir parantez aç›p, yukar›datart›flt›¤›m›z noktalar ›fl›¤›nda, insan›n dünya üzerindeki çarp›c› tarihine bu kitab›nilgi perspektifinden h›zl› bir kufl bak›fl› yorum getirelim. ‹nsan di¤er hayvanlarlakarfl›laflt›r›ld›¤›nda fiziksel dünyayla bafl etme aç›s›ndan büyük bedensel avantajla-ra (büyük difller, iri pençeler, karanl›kta keskin görüfl yetene¤i vb.) sahip olmasada, ilk zamanlardaki dezavantaj›n› zihinsel veya ifllevsel becerileri sayesinde atlat-m›fl ve etkileyici bir tarihsel yol kat ederek tafl devrinden ‹nternet ça¤›na kadaruzanm›flt›r. Bu macerada insan› di¤er türlerden ay›ran bir kopma noktas›, insan›ndünyay› alg›lama ve çevreyle bafl etme gibi basit ifllevlerin ötesine geçerek, simge-sellefltirme sayesinde “bilgiyi” (zihninde oldu¤u kadar) bedeni d›fl›nda biriktirme-nin yollar›n› keflfetmifl olmas›d›r. Bir hayvan yaflamsal deneyimlerini yavrular›naaktarma flans›na fazlaca sahip de¤ilken, dünyaya gelen her bebek kütüphanelerive inan›lmaz hacimdeki elektronik belle¤i doldurmufl olan bir dünya bilgisi okya-nusuna do¤maktad›r. ‹nsan do¤al yetilerine ek olarak dilsel ve kavramsal birvarl›k olmas› sayesinde bilgiyi simgelefltirerek türdeflleriyle paylaflabilmekte vekarfl›l›kl› olarak aktarabilmektedir. ‹nsan türünün ilk ortaya ç›kt›¤› ça¤lardan farkl›olarak, harfler, kelimeler, iflaretler ve di¤er kavramsal simgeler insan›n bilgiye ulafl-mas›n›n ve bilgiyi ifllemesinin art›k temel yolu olmufllard›r. Bu anlamda simgeselyap›lar bizim neredeyse ikinci bir do¤am›z hâline gelmifl ve varl›¤›m›z› tan›mlayanana unsurlara dönüflmüfllerdir. Modern insan, bu hâliyle, kavramsall›¤›n ve bilgi-nin bir ürünü ya da sonucudur. E¤er fizik, kimya, biyoloji, matematik, mühendis-lik, tar›m ve di¤er pek çok alanda biriktirdi¤imiz bilimsel bilgiler ve sanat, felsefegibi alanlar›n yaflam›m›zda sundu¤u kavramlaflt›rmalar veya simgesel derinlikler

    8 Epistemolo j i

    Günümüz insan›n›n dünyas›büyük oranda kavramlar vedilsellik arac›l›¤›ylaflekillenmifltir.

    www.hedefaof.com

  • yaflam›m›zdan çekilip al›nsayd›, tahminen, yaln›zca do¤ada ayakta kalmaya çal›flanbasit bir memeliye dönerdik.

    ‹flte böylesi bir süreçten geçerek yoluna devam eden ve yaflam› boyunca dün-yaya sürekli olarak kavramlar›n penceresinden bakan modern insan›n “bilgi” ola-rak ald›¤› fley, bir kedinin veya sincab›n sahip olabilece¤i bilgilerden niteliksel vekategorik olarak ayr›lmaktad›r. Bu basit önermenin sonuçlar›, asl›nda, insan ve di-¤er canl›lar›n “bilme” ifllevlerinin yap›lar› konusunda da düflünmeye de¤er bir du-rum yaratmaktad›r. Evimdeki kedi örne¤ine dönelim: Benim dünya bilgim aç›s›n-dan bak›ld›¤›nda, sahip oldu¤um kedi evcil, sevimli ve oyuncu bir hayvand›r. Be-nim onunla ilgilenmemi ve ac›kt›kça beslememi beklemektedir. Ancak “kedininaç›s›ndan” bak›ld›¤›nda ki bir kedinin aç›s›ndan yaflama bakmak bizim için tah-minen olanaks›zd›r ortaya ç›kan durum son derece farkl› olabilir. Her ne kadarevde hayvan besleyen kifliler hayvanlar›na insans› nitelikler (“candan”, “keyifli”,“kindar”, “iyi dost” vb.) atfetmeye e¤ilim gösterseler de, bu e¤ilimlerin hayvanlar›ngerçek do¤as›ndan ziyade bizim kavramlar›m›z›, de¤erlerimizi ve duygusal gerek-sinimlerimizi yans›t›yor olma olas›l›¤› da düflük de¤ildir. Diyelim ben kedinin sahi-bi ve onu seven bir insan oldu¤umu biliyorum. Peki, kavramlardan yoksun oldu-¤unu düflündü¤ümüz kedinin benim bir “sahip” veya onu “seven” bir kifli oldu¤u-mu bildi¤inden kolayca söz edebilir miyiz? Kedinin yemek vakti geldi¤inde ve be-nim yaklaflan ayak seslerimi duydu¤unda beni elimde kedi mamas› ile görme bek-lentisine girdi¤ini söylemek akla uygundur; ancak bunun ötesinde kediye atfede-bilece¤imiz bilgisel ve kavramsal durumlar tart›flmaya daha fazla aç›kt›r.

    Elbette bizim buradaki amac›m›z kavramsall›ktan yoksun görünen hayvanlar›nbilgi aç›s›ndan ne durumda olduklar›n› saptamak de¤il bu ifl büyük oranda de-neysel bilimle u¤raflan araflt›rmac›lara kalan bir sorunsal oluyor. Ancak bu tür dü-flünce deneyleri bilgi konusunda daha önce üzerinde çok kafa yormad›¤›m›z baz›konularda zihnimizi zorlama ve bilgi kavram›n› daha anlafl›l›r k›lma yönünde ya-rarl› bir yöntem olarak görülebilir.

    fiu ana kadar daha çok bilginin do¤as› üzerine fikirler üretip, kavramsal (veyaiçinde logos bar›nd›ran) bilginin önemine dikkat çekmeye çal›flt›k. Yukar›da sergi-ledi¤imiz ak›l yürütmelerden, bilginin her boyutuyla insana ait ve tümüyle kavram-sall›kla örülü bir olgu oldu¤unu ç›karmak yanl›fl olabilir. Ancak bu tart›flmalar in-sanlar›n edindikleri bilgi türlerine ve onlar›n iç dinamiklerine ›fl›k tutmas› aç›s›ndande¤er tafl›maktad›rlar.

    B‹LG‹ VE ENFORMASYONfiimdi gündelik bilgi kavram›n›n baz› inceliklerine girerek bu konudaki anlay›fl›m›-z› daha rafine hâle getirmeye çal›flal›m. S›radan sohbet ortamlar›nda veya bilimselba¤lamlarda “bilgi”nin yan› s›ra, onunla ilintili baflka baz› önemli kavramlar ve de-yimler de kullan›r›z. Bunlar aras›nda en kayda de¤er olanlardan biri ‘enformas-yon’dur. ‘Enformasyon’ deyimi Türkçeye Bat› dillerinden geçmifl olup, Arapças›‘malumat’t›r (malum olan, yani bilinen fleyler anlam›nda). Bu deyimin tart›flmala-r›m›z ve çözümlemelerimiz aç›s›ndan önemi, onun s›k s›k “bilgi” ile kar›flt›r›lmas›veya “bilgi” ile efllenik tutulmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Elbette bu iki kavram›nkar›flt›r›lmas› bofluna de¤ildir. Hem enformasyon hem de bilgi kavramlar› birbirineçok benzeyen ba¤lamlarda ve benzer gramer yap›lar› içinde kullan›lmaktad›r. Ör-ne¤in, insanlar›n bilgi ve enformasyon sahibi olma durumlar›ndan bahsederiz. Ve-ya içinde bulundu¤umuz zamanlar› tan›mlarken bazen “Bilgi Ça¤›” bazen de “En-

    91. Ünite - Bi lg i Üzer ine ‹ lk Düflünceler

    ‘Bilgi’ ve ‘enformasyon’kavramlar› genellikle eflanlaml› olarak kullan›lsa dabu kullan›m oldukçayan›lt›c›d›r.

    www.hedefaof.com

  • formasyon Ça¤›” deyimlerini ye¤leriz. Fakat bu iki kavram›n benzer kullan›mlar›olsa da, aralar›nda belli farklar oldu¤unu da söylemek olanakl› görünmektedir.

    ‹lk olarak, bilgi ve enformasyon kavramlar›n›n dilsel kullan›mlar›n›n birbiriyletam örtüflmedi¤ini belirtebiliriz. Her ne kadar “sahip olma” kavram› hem “bilgi”hem de “enformasyon” için kullan›labilir görünse de, bu iki kullan›m aras›ndaönemli farklar da vard›r. Enformasyon toplumsal olarak dolafl›mda bulunan vefarkl› iletiflim birimleri aras›nda aktar›labilen unsurlard›r. Bilgi ise, enformasyonlaortak özellikler tafl›mas›n›n yan› s›ra, “bilmek” kelimesinin gösterdi¤i gibi en teme-linde fiil veya eylem kipinde ifade edilebilecek bir zihinsel durumdur. ‹nsanlar çoksay›da zihinsel faaliyet içinde bulunabilirler: Düflünmek, inanmak, istemek, niyetetmek, özlemek, bilmek, vb. Enformasyon, her ne kadar zihnimizin içinde iflleye-bilece¤imiz bir unsur olsa da, insan bilgisi kavram›na genelde atfedildi¤i flekliylebir zihin durumu de¤ildir.

    Bu fikirlerden hareketle, enformasyonun daha çok bir tür biliflsel ham maddeoldu¤unu ve insan bilgisine temel oluflturabilece¤ini düflünebiliriz. Bunu gündelikbir örnek üzerinden biraz açmaya çal›flal›m. Diyelim ki ben iki politikac› aras›ndageliflen güncel bir tart›flman›n ve bu politikac›lar aras›nda karfl›l›kl› olarak yap›lanyolsuzluk suçlamalar›n›n ard›ndaki gerçe¤i ö¤renmek (yani k›saca gerçe¤i bilmek)istiyorum. Ça¤›m›zda bunu yapabilmenin en etkili ve h›zl› yolu bas›n yay›n organ-lar›n› kullanarak bu konuda enformasyon edinmek olacakt›r. Bu amaçla baflvurdu-¤um resmî belgeler, gazeteler, kitaplar, ‹nternet siteleri ve yorumcular›n fikirleribenim bu konu üzerinde bilgi sahibi olma veya bilgilenme yolunda ilerlememisa¤layacakt›r. Ancak, edindi¤im duyum parçac›klar› veya enformasyonun her birigerçe¤i tafl›mak zorunda de¤ildir. Örne¤in, bu politikac›lar›n fikirleri do¤rultusun-da yay›n ve propaganda yapan ‹nternet sitelerinin içeriklerini dikkatle okudu¤umuvarsayal›m. Bu durumda ben enformasyon edinme amac›ma uygun hareket ediyoroldu¤umu söyleyebilirim. Ancak, enformasyon edinme sürecinde farkl› kaynaklar-dan gelen biliflsel “malzemeyi” toplamam benim araflt›rmakta oldu¤um konudaarad›¤›m yan›t› elde etmifl oldu¤um ve bilgiye ulaflt›¤›m anlam›na gelmeyebilir.Ben, ak›lc› bir biliflsel varl›k olarak, bana ulaflan bilgisel ham maddenin ne içerdi-¤ini bilmenin ötesine geçmek gibi bir amaca sahibim. E¤er sadece enformasyontoplamak benim için yeterli ve tatmin edici olsayd›, konuyla ilgili birkaç Internetsitesine girip içeriklerini okuduktan sonra bilme serüvenimi sonland›rd›¤›m› düflü-nürdüm. Fakat, bilindi¤i gibi, bilgi peflinde koflan insanlar genelde gözlerini enfor-masyon parçalar›n›n ötesinde bir hedefe dikerler. Bu da onlar›n oldukça kar›fl›k,zahmetli ve logos’un üst düzeyde kullan›m›n› gerektiren ifllere girmelerine nedenolur. (Örne¤in, bir enformasyonun kümesinin di¤er enformasyon parçalar› ile tu-tarl›l›¤›n› test etmek, eldeki enformasyonun miktar›n› artt›rmak için araflt›rmalarave sorgulamalara devam etmek, vb.) O hâlde, “bilgi” ile “enformasyon/malumat”aras›nda kayda de¤er farklar›n oldu¤unu savlayabiliriz. Bu konunun kuramsal de-rinliklerine, bilginin kavramsal çözümlemesi ile ilgili k›s›mlara geldi¤imizde de¤i-nece¤iz.

    Gündelik bilgilenme durumlar›m›z üzerinde düflünerek, enformasyon kavram›n› dahaaç›k hâle getirmeye ve kavramsal özelliklerini ortaya ç›karmaya çal›fl›n. Bu deneme, gün-lük yaflamda çok s›k kulland›¤›m›z ancak tüm inceliklerini fark edemedi¤imiz enformas-yon kavram›n› ve onun bilgisel rolünü daha anlafl›l›r k›lacakt›r.

    10 Epistemolo j i

    S O R U

    D ‹ K K A T

    SIRA S ‹ZDE

    DÜfiÜNEL ‹M

    SIRA S ‹ZDE

    S O R U

    DÜfiÜNEL ‹M

    D ‹ K K A T

    SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

    2

    “Enformasyon” kavram›,bilgi aç›s›ndan,“hammadde” olma anlam›tafl›r.

    www.hedefaof.com

  • B‹LG‹ VE NESNELL‹KYukar›da belirtti¤imiz tart›flmayla ilgili bir di¤er konu da, bilginin nesnellik kavra-m› ile iliflkisidir. Düflünmek, inanmak, istemek, arzulamak nas›l insana özgü zihin-sel durumlarsa, bilmek de insanlar›n gerçeklefltirdi¤i zihinsel bir ifllevdir. Ve bizimyaflama dair edindi¤imiz bilgiler zihinselli¤imiz içinde bar›n›rlar. Ancak meseleyibu flekilde ortaya koymak, bilginin nesnelli¤i ba¤lam›nda belli bir oranda kafa ka-r›fl›kl›¤›na neden olabilir. Zihinsel durumlar bizim öznelliklerimiz içinde yer alan,yani özneye ait unsurlard›r. Örne¤in ben, ortada belli bir neden yokken, aniden“Brezilya’da olmay›” isteyebilirim. Bu benim öznelli¤imle ilgili ve zihnimin içindeolan bir durumdur. Veya, son derece mant›ks›z bir flekilde, dünyan›n asl›nda dik-dörtgen prizmas› fleklinde oldu¤u yönünde güçlü bir inanca sahip olabilirim. E¤erdünyada zihinler olmasayd›, inançlar, istekler ve bilgiler de olmazd›. Bu anlamdaher zihinsel durum, tikel bir zihinde veya zihinlerde bar›nabilir. Peki, e¤er bu do¤-ruysa, zihinsel bir durum olan “bilme”nin, ayn› inanç veya arzu gibi, nesnelliktenuzak ve keyfi bir hal oldu¤unu söyleyemez miyiz?

    Yukar›da betimlenen ak›l yürütme önemli bir soru iflareti uyand›r›r çünkü bizbilgi kavram›n›n öznelli¤e ya da keyfili¤e yak›n olmad›¤›n› düflünürüz. Örne¤in,ben Dünya ile Ay aras›ndaki ortalama uzakl›¤›n yaklafl›k 384400 kilometre oldu¤u-nu biliyorum. Bu bilgiyi tuttu¤um yer, do¤al olarak, belle¤im veya zihnimdir. An-cak bu bilginin “benim zihnimde” bar›nmas›, onun mutlaka öznel oldu¤unu gös-termez. Bilgi zihnimde tutulsa da, içeri¤inin veya do¤rulu¤unun belirlenmesi be-nim öznelli¤imden ve keyfi tercihlerimden ba¤›ms›z gerçekleflir. E¤er Dünya ile Ayaras›ndaki ortalama uzakl›k gerçekten 384400 kilometre civar›ndaysa, bunun ne-deni kendim veya zihinsellik sahibi olan di¤er insanlar de¤il, evrendeki nesnelerinkonumlar›d›r diye düflünürüz.

    Yürütmekte oldu¤umuz bu tart›flma, “bilgi”nin neden oldukça ilginç ve kafa ka-r›flt›r›c› yönler içeren bir kavram oldu¤unu da ortaya koymaktad›r. E¤er ben “mar-t›” kavram›n› aç›k hâle getirmeye çal›fl›yor olsayd›m, dünyadaki mart›lara yönelikaraflt›rmalar yapar ve somut gözlemlerimi baz› kuramsal unsurlarla birlefltirerekbelli bir sonuca ulafl›rd›m. Veya, e¤er ilgi duydu¤um konu, gece gördü¤üm rüya-larda gezdi¤im yerlerin listesini ç›karmak gibi benim öznelli¤imi kapsayan bir du-rum olsayd›, uyand›ktan sonra kendi belle¤imi yoklama yoluyla gerekli çal›flmay›üretmifl olurdum. Ancak “bilgi” kavram›n›n irdelenmesi, pek çok di¤er felsefi kav-ramda oldu¤u gibi, ne nesnel dünyan›n fiziksel nesneleri üzerinde yap›lan bilim-sel araflt›rmalara, ne de yaln›zca benim kiflisel hâllerimi veya öznelli¤imi içerenflahsi bir serüvene benzemektedir.

    B‹LG‹N‹N DE⁄ER‹Bu ünitede en son olarak bilgi kavram›n›n de¤eri üzerine saptamalarda bulunaca-¤›z. Her ne kadar “bilginin de¤eri” kavram› yal›n ve oldukça s›radan bir konuyakarfl›l›k geliyor izlenimi verse de, asl›nda bu kavrama farkl› aç›lardan yaklaflmakolanakl› görünmektedir. Bu yönlerin en önemli olanlar›n›n hakk›n› verebilmek vetart›flmay› biraz derinlefltirebilmek için, “bilginin de¤eri”ni üç ana bafll›k alt›nda in-celeyece¤iz. Elbette afla¤›da önerilen üçlü ayr›m›n mutlak oldu¤u ve konuyla ilgi-lenen herkesin kabul edece¤i gibi bir varsay›mla hareket etmiyoruz. Yine de, buüç boyutun, bilginin de¤eri sorunsal› kapsam›nda en temel baz› noktalara de¤in-di¤ini düflünebiliriz.

    111. Ünite - Bi lg i Üzer ine ‹ lk Düflünceler

    Öznelerin zihinsel birdurumu olan “bilgi”, içeri¤inedeniyle nesnel bir yöntafl›r.

    Bilginin üç farkl› anlamdade¤eri oldu¤u söylenebilir:Bilginin yaflamsal veyatürsel de¤eri, bilginin pratikveya araçsal de¤eri vebilginin öz de¤eri.

    www.hedefaof.com

  • Türsel Veya Biyolojik NedenlerYukar›da da k›saca belirtti¤imiz gibi, insan son derece geliflmifl bir memeli türüolarak çeflitli biçimlerde bilgilenme kapasitesine sahip bir varl›kt›r. Bilginin de¤erikonusunda en temel düzeyde belirtilebilecek bir nokta fludur: Dünyaya dair bilgi-mizin en kritik ifllevlerinden biri, d›fl etkenlerle bafl etme, do¤adan gelecek tehdit-lere karfl› bireyin yaflamas› ve türün devam›n›n sa¤lanmas› yönünde etkin rol oy-namakt›r. “‹nsan Bilgisinin Ay›r›c› Nitelikleri” bafll›kl› bölümde, iç hâllere dair far-k›ndal›k, do¤aya yönelik içgüdüsel fark›ndal›k ve ö¤renilmifl bedensel bilme adla-r›n› verdi¤imiz, üç tip fark›ndal›k tan›mlam›flt›k. Bu üç tip bilginin, insana özgükavramsal dünya bilgilerinden farkl› ve daha “ilkel” diyebilece¤imiz fark›ndal›kla-ra karfl›l›k geldi¤ini belirtmifltik. Bu “ilkel” ya da “temel” diyebilece¤imiz bilgileryaflam›n devam›na hizmet eder.

    Örne¤in, y›rt›c› etobur memelilerle dolu bir ormanda, e¤er bir ceylan yak›n›n-daki otlar›n k›m›ldad›¤›n› fark etti¤inde kaçma refleksi göstermeseydi, yaflamdakalma olas›l›¤› son derece düflük olurdu. ‹lkel bir fark›ndal›k örne¤i olan “çevre-deki s›ra d›fl› devinimleri tehdit olarak alg›layabilme”, ceylan türünün yok olmadandevam edebilmesi anlam›nda kritik öneme sahiptir. Bu temel anlam›yla bak›ld›¤›n-da, bilgi yaflam› olanakl› k›lar. Belli bir organik geliflmifllik düzeyinin üstüne ç›kanher canl› için bilgi yaflamsald›r.

    Biyolojik bir tür olan insan›n yaflam mücadelesinde ayakta kalabilmesinde,kavramsal gereçlerle oluflturulan bilgilerin de önemli bir rol üstlendi¤ini düflünebi-liriz. Elbette modern bilim ve teknolojinin bizi götürmekte oldu¤u noktan›n ve or-taya ç›kard›¤› sorunlar›n (örne¤in, do¤an›n kirlenme h›z›n›n art›k bafledilemeyecekbir düzeye yaklaflmas›) büyüklü¤ü ve ciddiyeti tart›flmas›z bir gerçektir. Bununlabirlikte, basit bir pusuladan t›p bilimi sayesinde ileri düzeye getirilmifl tedavi yön-temlerine kadar pek çok bulufl insan türünü tehlikelerden koruma, yaflam süresiniartt›rma ve yaflam› niteliksel olarak iyilefltirme amaçlar›na hizmet etmektedir.

    Gündelik veya Pratik Gerekçeler‹nsan›n sahip oldu¤u bilgilerin büyük bir k›sm›, eylemsel boyutta yaratt›klar› so-nuçlar ve nedensel iliflkileri nedeniyle de¤erlidir. Baflka bir deyiflle, bilgi de¤erlidirçünkü hem gündelik hem de bilimsel ba¤lamlarda ifle yarar. Bu noktada, günde-lik veya toplumsal nedenlerin bilgiyi de¤erli k›lmas› olgusunu incelememiz gere-kiyor. Pratik veya pragmatik gerekçelerden dolay› bilginin de¤erli olmas›, yukar›-da inceledi¤imiz “türsel veya biyolojik nedenler”den kaynaklanan de¤erden dahafarkl› bir dinami¤e sahiptir. Yaflamsal nedenler yüzünden ortaya ç›kan de¤er, biranlamda insana “verili olan” (yani insan›n do¤uflla beraber getirdi¤i) unsurlar› veolgular› kapsar. Buna karfl›n, bilgiyi bizim için de¤erli k›lan nedenlerin ezici ço-¤unlu¤u, do¤al koflullar›m›z ve biyolojik alt yap›m›zdan ziyade, insan›n bilinçliolarak ortaya koydu¤u tasarlama ve eyleme girme süreçlerinin sonuçlar› ile ilgili-dir. Bu küme içine giren gerekçeler yani kavramsallaflt›rmay› gerektiren, toplumsalyap› içinde sözel dolafl›ma giren, logos bar›nd›ran unsurlar, pratik anlamda teleolo-jik (ereksel) diyebilece¤imiz bir kimli¤e sahiptirler.

    Bilgi edinmeyi çekici ya da avantajl› k›lan pratik gerekçelerin daha somut birflekilde anlafl›lmas› için, “X konusunda bilgilenmek iyidir çünkü Y” biçiminde ku-rulan cümlelerde ‘Y’nin içinin nas›l dolduruldu¤una dikkat etmek yard›mc› olabi-lir. Baz› tipik örneklere k›saca göz atal›m. K›fl aylar›nda soka¤a ç›kmadan önce me-teorolojinin hava raporunu dinleriz çünkü flemsiyesiz yakalanmak ve hastalanmak

    12 Epistemolo j i

    Bilgi yaflamsal ve türselnedenlerden dolay›de¤erlidir.

    Bilgi pratik veya erekselnedenlerden dolay›de¤erlidir.

    www.hedefaof.com

  • istemeyiz. Belediye seçimleri öncesi adaylar›n konuflmalar›n› takip ederiz çünkübize yarar› dokunacak bir aday›n seçilmesi bizim için önemlidir. ‹fl dünyas›n›n için-de olanlar, bilgi sahibi olman›n onlar› yapt›klar› ifllerde güçlü k›ld›¤›n› ve rakiplerikarfl›s›nda avantaj sa¤lad›¤›n› k›sa sürede keflfederler. Ve bazen kuramsal bilgiedinmenin ödülü “entelektüel” de¤il toplumsal-psikolojik yollardan gelir. Dahaaç›k ifade dersek, zaman zaman insanlar edindikleri tarihsel, fiziksel, sportif, sanat-sal bilgileri belleklerinde tutman›n ödülünü toplumsal takdir veya hayranl›k gibiyollardan al›rlar. Övgü alma ve takdir edilme nedeniyle insan›n benli¤inin doyu-ma ulaflmas›, bilincinde olal›m ya da olmayal›m, insanlar için çok önemli bir mut-luluk kayna¤› ve motivasyon nedenidir.

    Özetlersek, bilgi edinme iste¤inin nedeni ço¤unlukla bilgiye duyulan saf arzude¤ildir. Günlük yaflamda ve bilimsel/teknolojk ba¤lamlarda bilgi bu kadar iflimi-ze yarayan yani, araçsal nitelikte bir olgu olmasayd›, bizim için de¤eri de budenli yüksek ve kritik olmazd›.

    Bilginin Öz De¤erine Dayanan Gerekçelerfiimdi bilgiyi de¤erli veya arzu edilir k›lan üçüncü tür nedene gelelim. Bilgi yaln›z-ca “do¤al” ve “araçsal” gerekçelerle de¤il, kendi içinde ve kendinden dolay› da de-¤erli bir kavramd›r. Baflka bir deyiflle, belli aç›lardan bak›ld›¤›nda, bilgi sonuçlar›n-dan ve bize sa¤lad›¤› yararlardan de¤il, daha dolays›z ve do¤rudan bir tarzda de-¤er kazan›r ve bizim için önemli konuma gelir. Aç›kça görülece¤i gibi, bu fikir ve-ya yaklafl›m önemli bir ölçüde felsefi bir temele dayan›r. Ancak iflin bu boyutunageçmeden önce, bilginin öz de¤erine dayanan gerekçelere daha bilindik bir pers-pektiften yaklaflmaya çal›flal›m.

    Elimizdeki sorunsal› daha somut hâle getirmek için flöyle bir senaryo düflüne-lim. Diyelim ki, pek çok insan›n imrenece¤i, her yönüyle çekici bir yaflam sürmek-tesiniz. Çok iyi maddi gelir getiren, size zihinsel doyum veren ve toplumsal olarakda size yüksek sayg›nl›k sa¤layan bir mesle¤iniz var. Genç bir insans›n›z ve sa¤l›k-l› bir yaflam sürmektesiniz. Çevreniz sizi seven ve sizin de çok sevdi¤iniz insanlar-la sar›lm›fl durumda. Önemli sanatsal yeteneklere ve entelektüel birikime sahip birinsans›n›z. Baflka bir deyiflle, hem basit bedensel zevkler hem de zihinsel/manevidoyum anlam›nda dolu dolu bir hayat›n›z var. Böyle bir yaflam sürerken, bir güngüvendi¤iniz bir kaynaktan çok çarp›c› bir duyum al›yorsunuz. Bu kaynak, dene-yimledi¤iniz dünyan›n gerçek de¤il sanal oldu¤unu, do¤umunuzdan bu yana tek-nolojik yöntemler arac›l›¤›yla sistematik bir flekilde kand›r›lmakta oldu¤unuzu, as-l›nda bedene sahip bir insan de¤il laboratuvarda tutulan ve elektronik uyar›mlarsonucu dünyada yaflad›¤›n› sanan bir beyin oldu¤unuzu size söylüyor. Tabii e¤erbu do¤ruysa, “yaflam›n›z” bütünüyle bir yalan üzerine kurulmufl demektir. Bu se-naryoda flöyle bir geliflme daha oldu¤unu varsayal›m: Size söz konusu “iddian›n”gerçekten do¤ru olup olmad›¤›n› bilme flans› verilsin. E¤er dilerseniz, deneyimledi-¤iniz dünyan›n gerçek mi sanal m› oldu¤unu ve asl›nda bedensiz bir beyin olupolmad›¤›n›z› kesin bir flekilde ö¤renebilirsiniz. Bu türden bir bilgiyi edinmeyi seç-menin basit ve kolay bir seçim olaca¤›n› varsayamay›z. Böylesi bir karar›n, bir in-san›n verece¤i en zor kararlardan biri olaca¤› aç›kt›r. E¤er “iddian›n” do¤rulu¤unuö¤renmekten vazgeçerseniz, yaflam›n›z her zamanki gibi mutluluk içinde geçmeyedevam edecek; ancak e¤er gerçe¤i ö¤renme karar› verirseniz, yaflam›n›zda sahipoldu¤unuzu düflündü¤ünüz her fleyi kaybetme riski ile karfl› karfl›ya kalacaks›n›z.

    Böyle bir durumda ço¤umuz her fleye ra¤men “iddian›n” do¤rulu¤unu ö¤ren-meyi seçerdik. Neden? Çünkü gerçe¤i ö¤renmenin bizde yaratabilece¤i olas› psiko-

    131. Ünite - Bi lg i Üzer ine ‹ lk Düflünceler

    www.hedefaof.com

  • lojik y›k›ma ra¤men, gerçeklikten tamamen kopma düflüncesinde ço¤umuza iticigelen bir yön vard›r. Sanal veya yalan bir dünyan›n sundu¤u zevkler ve mutluluk-lar ne olursa olsun, sürekli kand›r›lma hâlinde yaflamaktansa, gerçek dünyan›n ken-disini deneyimlemek isteriz. O yüzden, yukar›da betimlenen tarzda “mükemmel an-cak sanal” bir yaflam sürmekte olan bir insan, içinde yaflad›¤› dünyan›n gerçek ol-mayabilece¤i flüphesi karfl›s›nda bilgilenmeyi ve gerçe¤i ö¤renmeyi isteyecek vekand›r›lmakta oldu¤u flüphesiyle yaflamaya katlanamayacakt›r. Bu durum bize, bil-ginin zaman zaman rahats›z edici sonuçlar do¤urma olas›l›¤›na ra¤men kendisi içinarzu edilebilecek bir fley oldu¤unu gösterir. Baflka bir deyiflle, insanlar olumsuz so-nuçlara veya s›k›nt›ya neden olsa bile, cahil veya kand›r›lm›fl bir konumda bulun-maktansa bir olay›n do¤rusunu veya asl›n› bilme yönünde tercih kullan›rlar. Bununevrensel bir kural olarak herkes için ve her durumda geçerli oldu¤unu elbette söy-leyemeyiz. Örne¤in, insanlar›n gerçekten kaçma, gerçekle yüzleflmeme, hayal dün-yas›na kayma gibi e¤ilimler göstermeleri s›radan olaylar olarak gözlemlenebilir. Bu-na karfl›n, özellikle düflünme al›flkanl›klar› bulunan insanlar›n yaflam›nda bilginin“araçsal” de¤erin ötesinde bir anlam ifade etti¤ini belirtmemiz yanl›fl olmaz.

    ‹rdelemekte oldu¤umuz konunun geldi¤i bu noktada, bilginin felsefi de¤erineiliflkin baz› saptamalar yaparak bu üniteyi sonland›raca¤›z. Bilgiyi de¤erli k›lan un-surlar› irdelerken, en son olarak bilginin öz de¤eriyle ilintili olan gerekçelerdensöz ettik ve sonuçlar›ndan ba¤›ms›z olarak bilginin “kendisi için istenecek” bir ol-gu veya zihinsel durum olabilece¤ini belirttik. Bu durum, bilgi kavram›na felsefi il-gilerle yaklaflan insanlar aç›s›ndan önemli bir noktay› gündeme getirmektedir.

    ‹nsanlar bilgi gibi kritik bir kavrama her türlü yarar ve sonucundan ba¤›ms›zolarak sadece düflünsel veya felsefi bir merak yüzünden ilgi duyabilirler. Bu duru-mu, bir anlamda, insan›n logos sahibi veya logos içinde yer alan bir varl›k olmas›ylaaç›klayabiliriz. Yukar›da da irdeledi¤imiz gibi insan, di¤er hayvanlar gibi, alg›sal ye-tenekleri olan ve dünyadan “almaya” aç›k olan bir varl›kt›r. Dahas›, insan›n sahip ol-du¤u “merak etme” yetene¤inin de hayvanlarla paylafl›lan bir özellik oldu¤u görüle-bilir. Ancak, bir kedinin merak›ndan farkl› olarak, insan›n merak›n›n nitelikleri ve kar-mafl›kl›k derecesi onu de¤iflmeye ve dönüflmeye yatk›n, kendi varl›ksal s›n›rlar›n› herzaman zorlamaya e¤ilimli bir canl›ya dönüfltürmüfltür. Bir örnek vermek gerekirse,tüm canl›lar bir noktada ölümle buluflurlar ancak yaln›zca insan sonlu bir yaflam›n an-lam›n› merak eder ve ölüme dair kayg› duyar. Benzer flekilde, tüm hayvanlar dünya-y› alg›lay›p do¤an›n içinde bafl etme mekanizmalar› kullan›rlarken, yaln›zca insan al-g›n›n ötesine geçerek çeflitli bilme, anlama ve yorumlama biçimleri gelifltirmifltir. Bafl-ka bir deyiflle, insan yaln›zca harekette veya eylemde bulunmaz; ayn› zamanda hare-ketlerine üst düzey bir yorum getirme iste¤i de gelifltirebilir. Bu yorumlama ve anla-ma iste¤i/yetene¤i, bilim, felsefe, din, sanat gibi insana özgü üst düzey (yani “yücel-mifl” ve “incelmifl”) eylem kiplerinin veya toplumsal alanlar›n oluflmas›na neden ol-mufltur. ‹nsan›n yaln›zca nefes al›p veren, yiyen, içen, üreyen ve benzeri do¤al ifllev-lerde bulunan bir hayvan olmay›p, merak›n üst s›n›rlar›na ç›kabilen bir varl›¤a dönüfl-mesinin en etkileyici d›flavurumlar›ndan biri, felsefi merakt›r. Felsefeyle u¤raflan kifli-ler, örne¤in, yaln›zca iyi veya adil olarak kabul gören davran›fllar›n çerçevesinde bu-lunmakla yetinmeyip, “iyilik” ve “adalet” kavramlar›n›n inceliklerine iliflkin sorular so-rar ve ço¤unlukla sorgulanmayan varsay›mlar› ve fikirleri sorgularlar. Benzer flekilde,felsefe merak› olan insanlar, her gün do¤al olarak gerçeklefltirdi¤imiz bilgisel eylem-lerin düzeyinde kalmay›p, bilgi kavram›n›n incelikleri üzerine kafa yormaya yönelir-ler. ‹nsan olman›n bir parças› olan “merak etme” kapasitesinin bir uzant›s›, bu ba¤-lamda, bilgiye dair daha üst düzey bilgi edinme ve kavray›fla ulaflma arzusudur.

    14 Epistemolo j i

    Bilgi, yararlar›ndanba¤›ms›z olarak, kendiiçinde de¤erlidir.

    www.hedefaof.com

  • Bir sonraki ünitede inceleyece¤imiz gibi bu merak duygusu ve kuramsal sorgu-lamalar Bat›’n›n düflünsel dünyas›nda epistemoloji ad› verilen felsefe alan›n›n orta-ya ç›k›p geliflmesine ve bugünkü konumuna gelmesine neden olmufltur.

    Bilgiyi belli bir amaca yönelik olarak veya belli bir ç›kar nedeniyle istemek anlafl›l›r birdurumdur. Ancak bilgi sonuçlar›ndan ba¤›ms›z olarak istenecek bir fley olabilir mi? Bilgi-yi kendisi için isteme kavram› üzerinde fikir üreterek bu kavram› daha aç›k ve anlafl›l›r birhâle getirmeye çal›fl›n.

    151. Ünite - Bi lg i Üzer ine ‹ lk Düflünceler

    S O R U

    D ‹ K K A T

    SIRA S ‹ZDE

    DÜfiÜNEL ‹M

    SIRA S ‹ZDE

    S O R U

    DÜfiÜNEL ‹M

    D ‹ K K A T

    SIRA S ‹ZDE SIRA S ‹ZDE

    AMAÇLARIMIZAMAÇLARIMIZ N NK ‹ T A P

    T E L E V ‹ Z Y O N

    K ‹ T A P

    T E L E V ‹ Z Y O N

    ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T

    3

    www.hedefaof.com

  • 16 Epistemolo j i

    ‹nsan› di¤er canl›lardan ay›ran temel özellikler-

    den baz›lar›n› aç›klayabilmek.

    Her ne kadar insan›n di¤er geliflmifl hayvan tür-leriyle çok say›da ortak yönü bulunsa da, bilgisöz konusu oldu¤unda insan önemli baz› nokta-larda hayvanlardan ayr›lmaktad›r. ‹nsan›n do¤aldilleri ve simgesel yap›lar› kullanmas› ve bu yol-la bilgiyi yaln›zca belle¤inde de¤il bedeninin d›-fl›nda da depolayabilmesi, karmafl›k kavramsalsistemler gelifltirmesine, di¤er türlerin büyükoranda ötesine geçmesine ve bilgi/teknoloji ara-c›l›¤›yla dünyay› dönüfltürmesine neden olmufl-tur. Bilgi aç›s›ndan bizi geliflmifl hayvan türlerin-den ay›ran en temel özellik, do¤ayla bafl etmesüreçlerinde kulland›¤›m›z mekanizmalar›n içgü-düsel durumlardan ibaret olmamas›d›r. Di¤erhayv


• ÖLÇÜ ALETLER‹ - Endosis...2 Ustalara, iflin ustas›ndan Elektrik test ve Ölçü Aletleri Greenlee, elektrik test ve ölçümü konusunda15 y›l› aflk›n bir deneyime

• ÖLÇÜ ALETLER‹ - Endosis...2 Ustalara, iflin ustas›ndan Elektrik test ve Ölçü Aletleri Greenlee, elektrik test ve ölçümü konusunda15 y›l› aflk›n bir deneyime

Documents
OTMT 4.1(GIA-Katkilar)bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/550abfb64d55465e77db66015e454268/o… · Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Öğretimde Görsel-İşitsel Araçlar Görsel

OTMT 4.1(GIA-Katkilar)bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/550abfb64d55465e77db66015e454268/o… · Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Öğretimde Görsel-İşitsel Araçlar Görsel

Documents
HADÎSLERİN ÖĞRETİLMESİNDE ÇİZGİLERDEN ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/f08189928550f4a2ddbf324704ff...Hadîslerin Öğretilmesinde Çizgilerden Yararlanma: “Kırk Hadîs Kırk

HADÎSLERİN ÖĞRETİLMESİNDE ÇİZGİLERDEN ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/f08189928550f4a2ddbf324704ff...Hadîslerin Öğretilmesinde Çizgilerden Yararlanma: “Kırk Hadîs Kırk

Documents
Görsel Materyalleri Tasarlama Süreci Öğretim Teknolojileri ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/509c06116eb9f8d6bf8a0976079ff45f/ot… · Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı

Görsel Materyalleri Tasarlama Süreci Öğretim Teknolojileri ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/509c06116eb9f8d6bf8a0976079ff45f/ot… · Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı

Documents
Öfazla 'arabesk' buluruz ve söyleyeyim kimi yorumlar ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/92cd4de463ed9a194d72443727366a94/a… · Sezen Aksu, Candan Erçetin, dönem. Birçok kişi memleketini

Öfazla 'arabesk' buluruz ve söyleyeyim kimi yorumlar ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/92cd4de463ed9a194d72443727366a94/a… · Sezen Aksu, Candan Erçetin, dönem. Birçok kişi memleketini

Documents
Marmaray Projesi Oturumu - İMO · Marmaray Projesi Oturumu OKAN TAKTAK- Derinsu Firmas› olarak, bir y›l› aflk›n bir süredir ‹s- tanbul Bo¤az’›nda bafllayan Marmaray

Marmaray Projesi Oturumu - İMO · Marmaray Projesi Oturumu OKAN TAKTAK- Derinsu Firmas› olarak, bir y›l› aflk›n bir süredir ‹s- tanbul Bo¤az’›nda bafllayan Marmaray

Documents
MOTOR GELISIMIN ILKELERI VE MOTOR GELISIMI ETKILEYEN …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/...gelisim-ilkeleri.pdf · motor gelisimin ilkeleri ve motor gelisimi etkileyen faktorler yrd

MOTOR GELISIMIN ILKELERI VE MOTOR GELISIMI ETKILEYEN …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/...gelisim-ilkeleri.pdf · motor gelisimin ilkeleri ve motor gelisimi etkileyen faktorler yrd

Documents
makâlât III/1 (Bahar 2010), ss. 105-128. ISSN 1309-5803 ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/28d4a27280858088d2e963f4ad684c62/fiyat.… · Zira “Allah fiyatları belirleyendir”1 hadisi

makâlât III/1 (Bahar 2010), ss. 105-128. ISSN 1309-5803 ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/28d4a27280858088d2e963f4ad684c62/fiyat.… · Zira “Allah fiyatları belirleyendir”1 hadisi

Documents
ELEKTRIK POTANSIYEL [Uyumluluk Modu]bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/.../elektrik_potansiyel...Elektrik potansiyeli (veya Elektrostatik potansiyel ), bir elektriksel alan içerisindeki

ELEKTRIK POTANSIYEL [Uyumluluk Modu]bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/.../elektrik_potansiyel...Elektrik potansiyeli (veya Elektrostatik potansiyel ), bir elektriksel alan içerisindeki

Documents
FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/.../devsirme--isikmustafa-sos-309-332.pdf · Turkish Studies International Periodical For

FITRAT HADİSİ’NİN OSMANLI'NIN DEVŞİRME SİSTEMİNDE …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/.../devsirme--isikmustafa-sos-309-332.pdf · Turkish Studies International Periodical For

Documents
NEWTON HAREKET KANUNLARI [Uyumluluk Modu]bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/41fb472df78b5075b21d150d88b7... · Title: NEWTON HAREKET KANUNLARI [Uyumluluk Modu] Author: pc-uzaktan Created

NEWTON HAREKET KANUNLARI [Uyumluluk Modu]bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/41fb472df78b5075b21d150d88b7... · Title: NEWTON HAREKET KANUNLARI [Uyumluluk Modu] Author: pc-uzaktan Created

Documents
sanat haberleri - EN / Bilkent University · Bilkent Senfoni’den yeni kay›tlar 40’› aflk›n albümü bulunan Bilkent Senfoni Orkestras›, yeni kay›t projeleriyle müzik

sanat haberleri - EN / Bilkent University · Bilkent Senfoni’den yeni kay›tlar 40’› aflk›n albümü bulunan Bilkent Senfoni Orkestras›, yeni kay›t projeleriyle müzik

Documents
Şehircilik-Mimarlık Planlama-Tasarım İlişkileri Üzerine ... · Konut tarihi ve kentsel tasarım konula-rında ders veriyor. PLANLAMA 2006/4 16 PLANLAMA 2006/4 17 Plancılar-Mimarlar-Peyzaj

Şehircilik-Mimarlık Planlama-Tasarım İlişkileri Üzerine ... · Konut tarihi ve kentsel tasarım konula-rında ders veriyor. PLANLAMA 2006/4 16 PLANLAMA 2006/4 17 Plancılar-Mimarlar-Peyzaj

Documents
li]metin e hem dünyada hem de ahirette çeşitli ayrıcalıklar tanınması gibi konula ra temas edilir. Eserin son bölümü Hz. Peygamber'in vefatıyla ilgili mucizelere dairdir

li]metin e hem dünyada hem de ahirette çeşitli ayrıcalıklar tanınması gibi konula ra temas edilir. Eserin son bölümü Hz. Peygamber'in vefatıyla ilgili mucizelere dairdir

Documents
TÜRK‹YE’DE DEMOKRAS‹ VE PARLAMENTO TAR‹H‹bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/9b2290c826e57ddb0e7103cd9404...Önsöz Demokrasi; halk›n, halk taraf›ndan halk için yönetilmesidir

TÜRK‹YE’DE DEMOKRAS‹ VE PARLAMENTO TAR‹H‹bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/9b2290c826e57ddb0e7103cd9404...Önsöz Demokrasi; halk›n, halk taraf›ndan halk için yönetilmesidir

Documents
YÜNEL, sektöründeki çeyrek as›r› aflk›n güvenini kazanm›fl ... · Elektrikli, dizel Islak ve Kuru ... Dökülmüfl ve saç›lm›fl malzemeyi emerek toplar, yeniden

YÜNEL, sektöründeki çeyrek as›r› aflk›n güvenini kazanm›fl ... · Elektrikli, dizel Islak ve Kuru ... Dökülmüfl ve saç›lm›fl malzemeyi emerek toplar, yeniden

Documents
BA⁄DAT’TA 68 GÜN - ozgurluk.info · Sana ac›mak yok Yanki! Ac›mak yok.. Bu öfke yine seni bulacak En beklemedi¤in bir anda Metresinle aflk uykusunda Ya da kumar salonunda

BA⁄DAT’TA 68 GÜN - ozgurluk.info · Sana ac›mak yok Yanki! Ac›mak yok.. Bu öfke yine seni bulacak En beklemedi¤in bir anda Metresinle aflk uykusunda Ya da kumar salonunda

Documents
7. ÜNİTE - Beslenme İlkelerini Fiziksel Aktivite ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr › ... › 3.-bolum_beslenme-besin-gruplari.pdf7. ÜNİTE- Beslenme İlkeleriniFiziksel Aktivite

7. ÜNİTE - Beslenme İlkelerini Fiziksel Aktivite ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr › ... › 3.-bolum_beslenme-besin-gruplari.pdf7. ÜNİTE- Beslenme İlkeleriniFiziksel Aktivite

Documents
SON MEKTUP Bir Aflk Hikâyesi André Gorz mektup.pdfANDRÉ GORZ: Avusturya as›ll› bir Yahudi olan Frans›z gazeteci/yazar André Gorz, 1924 y›l›nda Viyana’da do€muştur

SON MEKTUP Bir Aflk Hikâyesi André Gorz mektup.pdfANDRÉ GORZ: Avusturya as›ll› bir Yahudi olan Frans›z gazeteci/yazar André Gorz, 1924 y›l›nda Viyana’da do€muştur

Documents
OSMANLI DEVLETi’NDE YENiLEfiME HAREKETLERi …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/cee5573ea15261ce8ba93dc49133d39a/ye... · t.c. anadolu universitesi yayini no: 3045 agikogretim fakultesi

OSMANLI DEVLETi’NDE YENiLEfiME HAREKETLERi …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/cee5573ea15261ce8ba93dc49133d39a/ye... · t.c. anadolu universitesi yayini no: 3045 agikogretim fakultesi

Documents
Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation: Parliamentarianism versus ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/a239cbe9f91362950c1ec2376e... · CONSTITUTIONAL FRAMEWORKS AND DEMOCRATIC

Constitutional Frameworks and Democratic Consolidation: Parliamentarianism versus ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/a239cbe9f91362950c1ec2376e... · CONSTITUTIONAL FRAMEWORKS AND DEMOCRATIC

Documents
İnegöl Gümrük Müdürlüğü binası hizmete girdi · 2011 ticaret hacmi 1 milyar dolar› aflk›n. ‹hracatta, mobilya ürününü dikkate ald›€›m›zda bütün toplam

İnegöl Gümrük Müdürlüğü binası hizmete girdi · 2011 ticaret hacmi 1 milyar dolar› aflk›n. ‹hracatta, mobilya ürününü dikkate ald›€›m›zda bütün toplam

Documents
DÜNIM:4 TOPLANTI 11— 6 — Sayfa larda komisyonculuk, aracılık yapan şahıs ve firmaları saptama'k; rüşvet ve yolsuzluk konula rını açıklığa kavuşturmak amacı yle,

DÜNIM:4 TOPLANTI 11— 6 — Sayfa larda komisyonculuk, aracılık yapan şahıs ve firmaları saptama'k; rüşvet ve yolsuzluk konula rını açıklığa kavuşturmak amacı yle,

Documents
75ø. (/(.7521ø. g/d0(bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/8ffc900b5cbc5da731e0c85cbe73... · 4 gerilim değeri 4 V olacaktır. Time/div.: Ekrandaki ışının yatay düzlemde bir kare mesafe

75ø. (/(.7521ø. g/d0(bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/8ffc900b5cbc5da731e0c85cbe73... · 4 gerilim değeri 4 V olacaktır. Time/div.: Ekrandaki ışının yatay düzlemde bir kare mesafe

Documents
SOSYAL BİLİMLER LİSESİ OSMANLI TÜRKÇESİ DERSİ (10, 11 ve ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/61f2fbc18fdd41a2ade82da6032095b9/sosyal... · 1 TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN GENEL

SOSYAL BİLİMLER LİSESİ OSMANLI TÜRKÇESİ DERSİ (10, 11 ve ...bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/61f2fbc18fdd41a2ade82da6032095b9/sosyal... · 1 TÜRK MİLLÎ EĞİTİMİNİN GENEL

Documents
6 Mart / Nisan · PDF file · 2014-07-05TEOR‹DE do¤rultu 5. ... dini “devrimin ve aflk›n partisi” diye sunma-y›, daha do¤rusu yutturmay› baflard›. ... Yaln›z bafl›na

6 Mart / Nisan · PDF file · 2014-07-05TEOR‹DE do¤rultu 5. ... dini “devrimin ve aflk›n partisi” diye sunma-y›, daha do¤rusu yutturmay› baflard›. ... Yaln›z bafl›na

Documents
Hakk›m›zda - · PDF fileHakk›m›zda Firmam›z, 20 seneyi aflk›n bilgi birikimi ve üretim tecrübesine teknolojik yenilikleri de katarak sektöründe hakl› bir yer edinmifltir

Hakk›m›zda - · PDF fileHakk›m›zda Firmam›z, 20 seneyi aflk›n bilgi birikimi ve üretim tecrübesine teknolojik yenilikleri de katarak sektöründe hakl› bir yer edinmifltir

Documents
ARKEOLOJİK KALINTI, BULUNTU VE YAZILI BELGELERE GÖRE …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/6a114a8471d9f0c6291ff2... · Key Words: Turks, Bilge Khan, Köl Tigin, Culture, History, Archaeology

ARKEOLOJİK KALINTI, BULUNTU VE YAZILI BELGELERE GÖRE …bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/6a114a8471d9f0c6291ff2... · Key Words: Turks, Bilge Khan, Köl Tigin, Culture, History, Archaeology

Documents
temel kavramlar.ppt [Uyumluluk Modu]bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/eca8bc27908e1cfadd3d112e45a597f9/otmt.pdf · 30.10.2017 2 Öğretme-Öğrenme ve İletişim Süreçleri • Bir öğretim

temel kavramlar.ppt [Uyumluluk Modu]bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/eca8bc27908e1cfadd3d112e45a597f9/otmt.pdf · 30.10.2017 2 Öğretme-Öğrenme ve İletişim Süreçleri • Bir öğretim

Documents
AdanalıMuhammedB.İsâB.Necîh Et … · kadar, hadis usûlüne, cerh-ta’dîl, mânâ ile rivâyet, metin tenkidi ve haber-i vâhidin reddi konula-rında da önemli görüşlere

AdanalıMuhammedB.İsâB.Necîh Et … · kadar, hadis usûlüne, cerh-ta’dîl, mânâ ile rivâyet, metin tenkidi ve haber-i vâhidin reddi konula-rında da önemli görüşlere

Documents