ENDOKRİN SİSTEM

HİSTOLOJİSİYrd.Doç.Dr.Ayfer AKTAŞ

AMAÇ:• ENDOKRİN SİSTEM HİSTOLOJİSİ• Endokrin Sistem Hakkında Genel Bilgi• Hipofiz Bezi Histolojisi• Epifiz Bezi Histolojisi• Tiroid Bezi Histolojisi• Paratiroid Bezi Histolojisi• Böbreküstü Bezi Histolojisi

• ENDOKRİN ORGANLARIN GELİŞİMİ• Hipofiz Bezi Gelişimi• Epifiz Bezi Gelişimi • Tiroid Bezi Gelişimi • Paratiroid Bezi Gelişimi• Böbreküstü Bezi Gelişimi

• Endokrin sistem, endokrin organlar ile endokrin hücre gruplarından oluşmuştur.

Endokrin Organların Başlıca Özellikleri

• Kanal sistemleri yoktur.• Salgılarını kan damarları sistemine

boşaltırlar.• Sinüzoidlerden zengindir.• Hücreleri kutuplaşma göstermezler

(Troid hariç).

• İç salgı organlarının salgılarına hormon denir

• Hormonlar üç grupta toplanır1-Aminoasitler (Troksin, adrenalin)2-Proteinler (İnsülin, glukagon, FSH)3-Steroidler (Progesteron, testesteron)

Hormonlar üç şekilde etki gösterirler:1-Otokrin Etki 2-Parakrin Etki 3-Endokrin Etki

Hormon Reseptörleri

Endokrin Organlar

• Hipofiz• Epifiz• Tiroid• Paratiroid• Böbrek üstü bezleri

1- HİPOFİZ BEZİ

Diensefalona bir sapla bağlı olup, sfenoid kemiğin sella tursikası içine yerleşmiş, yaklaşık 0.5 gr. ağırlığında bir bezdir.

Hipofizin BölümleriA) Adenohipofiz

– Pars distalis– Pars intermedia– Pars tuberalis

B) Nörohipofiz– Eminensia media– İnfindibulum– Pars nervoza

A) Adenohipofiz

a)Pars Distalis (ön lob)Hücreleri

• Kromofob Hücreler• Kromofil Hücreler

– Asidofil Hücreler• Somatotrop• Mammotrop

– Bazofil Hücreler• Kortikotrop• Tirotrop• Gonadotrop

Somatotrop Hücreler• Asidofil boyanırlar.• Parankimal hücrelerin

%50’sini oluşturur.• Salgı granülleri 300-400

nm. çapındadır.• Somatotropin (Growth

hormon) salgılar.• Somatotropin releazing

hormonu tarafından stimüle edilir.

Mammotrop (Laktotrop) Hücreler

• Asidofilik boyanırlar.• Parankimal hücrelerin

%15-20’sini oluştururlar.• 600 nm çapında granüllere

sahiptir.• Prolaktin salgılarlar.• Prolaktin releazing hormon

ve emzirme döneminde oksitosin tarafından stimüle edilir.

Kortikotrop Hücreler• Bazofilik boyanırlar.• Parankimal hücrelerin

%15-20’sini oluştururlar.• PAS + boyanırlar.• Salgı granülleri 200-400

nm. çapındadır.• Adrenokortikotrop hormon

(ACTH) ve lipotropik hormon (LPH) salgılarlar.

• Kortikotrop releazing hormonu (CRH) tarafından uyarılırlar.

Tirotrop Hücreler

• Parankimal hücrelerin %5’ini teşkil eder.

• PAS+ boyanır.• Salgı granülleri 150 nm

çapındadır.• Tiroid stimülan hormon

(TSH) salgılar.• Tiroid releazing hormonu

(TRH) tarafından uyarılır.

Gonadotrop Hücreler• Bazofilik boyanır.• Parankimal hücrelerin

%10’nunu oluşturur.• PAS+ boyanır.• Salgı granülleri 200-400

nm çapındadır.• Folikül stimülan hormon

(FSH) ve lüteinizan hormon (LH) salgılar.

• Gonadotropin releazing hormonu (GnRH) tarafından stimüle edilir.

Pars İntermedia

• Pars distalis ile pars nervoza arasında yer alır.

• Kolloid içeren folliküllere sahiptir.

• MSH sentezler !!!

Pars Tuberalis

Hipofiz sapını çevreler, ancak arka yüzünde yer almaz.

B) Nörohipofiz (Arka Lob) • Hipotalamusun nükleus supraoptikus ve

paraventrikülarisindeki nöronların myelinsiz aksonları biraraya gelerek nörohipofize girer ve kılcal damarların yakınında sonlanırlar.

• Bu oluşuma Hipotalamohipofizial Traktus adı verilir.

• Nörohipofizden antidiüretik hormon (ADH) ve oksitosin adı ile bilinen iki hormon depolanır ve kana verilir.

Pars Nervoza• Hipotalamusun nükleus

supraoptikus ve paraventrikülaris’teki nöronların miyelinsiz aksonları,

• Pitüsit hücreleri, • Herring

cisimciklerinden oluşmuştur.

Hipofiz Kan Dolaşımı• A. karotis interna’nın dalı

olan üst hipofizyal arterler eminensia media ve infindibulumda primer kapiller ağ oluşturur.

• Hipofizin portal venleri pars distalisteki sekonder kapiller ağa açılır.

• Bu dolaşıma hipofizin portal sistemi adı verilir.

2-EPİFİZ BEZİ• Diensefalon tavanının bir uzantısı

olup, koni şekilli bir bezdir.• Yaklaşık 120 mg. ağırlığındadır.

• Epifizin parankimal hücreleri iki başlık altında toplanır:1-Pinealositler2-İnterstisyel hücreler.

Pinealositler:

Hafifçe bazofilik boyanan uzun uzantılarıyla kapiller ve öbür parankimal hücreler üzerinde sonlanan hücrelerdir.

Çekirdekleri yuvarlağımsı olup, belirgin çekirdekçiğe sahiptirler.

Melatonin salgılar.Melatonin salınımı gece-

gündüz peryodu ile ilişkilidir.

İnterstisyel hücreler

• Astrositlere benzeyen, koyu boyanan uzun stoplazmik uzantılara sahiptir.

• Beyin kumları (aservulus serebri)içerir.

3.TiROİD BEZİ• Larenksin hemen önünde

yerleşik olup, ortada isthmus ile birleşmiş sağ ve sol loblardan meydana gelmiştir.

• %50 oranında isthmusdan yukarıya doğru kama şeklinde piramidal lob denilen bir çıkıntı bulunur.

• Yapı birimi folliküldür.

• Tiroid follikülü; bazal lamina üzerinde tek sıra halinde yerleşmİş folikül hücreleri ve lümeni kolloid ile dolu bir yapıdır.

• Kolloid; inaktif tiroid hormonları(Tiroglobulin) bulundurur ve PAS+boyanır.

Follikül Hücreleri

• Kübik ya da prizmatik şekillidirler.

• Tetraiyodotironin (T4) ve Triiodotironin (T3)hormonlarını salgılar.

Parafolliküler Hücreler

• Rutin boyalarla stoplazmaları soluk boyanır.

• Salgı granülleri 0.1-0.4 µm.

• Kalsitonin salgılarlar.

KLİNİKLE İLİŞKİSİ• Hipertiroidizm

–Graves Hastalığı–Basit Guatr

• Hipotiroidizm–Miksödem–Kreatinizm

4-PARATİROİD BEZİ• Troid kapsülası

içerisinde yerleşik ve ağırlıkları 25-50 mg. olan dört adet bezden oluşmuştur.

• Parankimasında esas hücreler ve oksifil hücreler adı verilen iki farklı hücre yer alır.

A- Esas Hücreler• Çapları 5-8 µm.dir.• Rutin boyamalarda

hafifçe eozinofilik boyanır.

• Salgı granülleri küçük ve yoğun olup 200-400 nm. çapındadır.

• Paratiroid hormonu (PTH) salgılar.

B-Oksifil Hücreler• Hücre çapları 6-10

µm. dir.• Rutin boyamalarda

eozin ile yoğun boyanır

• Tekli veya gruplar halinde bulunurlar

Paratiroid’in Histofizyolojisi

• Kemik, böbrek ve barsaklara etki eder.• Paratiroid hormon, kalsitonin ile zıt etki

gösterir.• Paratiroid hormonu kan kalsiyum düzeyini

yükseltirken, kalsitonin düşürür.

KLİNİKLE İLİŞKİSİ• Hiperparatiroidizm

–Primer Hiperparatiroidizm–Sekonder Hiperparatiroidizm

• Hipoparatiroidizm

5-BÖBREKÜSTÜ BEZLERİ (Adrenal, Sürrenal,

Suprarenal)• Herbirisi 7-10 gr.

ağırlığında olan bir çift bezdir.

• Parankiması; dışta korteks, içte medulla olmak üzere iki farklı bölgeye ayrılır.

A) Korteks

• Dıştan içe doğru • Konsentrik

tertiplenmiş üç bölgeden oluşmuştur. Bunlar;a) Zona glomeruloza,b) Zona fasikülata,c) Zona retikülaris.

Zona Glomeruloza

• Korteks hacminin %13’ünü teşkil eder.

• Hücreleri yumak tarzında tertiplenmiştir.

• Mineralokortikoid (aldesteron,..) hormonlar salgılar.

Renin-anjiotensin-aldosteronAnjiotensinojen

Anjiotensin-I

Anjiotensin-II

Aldosteron

Renin

ACF

Z.Glomeruloza

Böbrek

Zona Fasikülata• Adrenal korteksin %80’nını

oluşturur.• Bir veya iki sıra hücre

kordonlarından oluşmuştur.• Hücre kordonları arasında

radier yerleşimli sinüzoidler bulunur.

• Glukokortikoid (kortizol ve kortikosteron,..) hormonlar salgılar.

• ACTH’ın kontrolü altında çalışır.

Spongiosit !!!

ZONA RETİKÜLARİS• Adrenal korteksin %7’sini

oluşturur.• Hücre kordonları

anastomoz yapar.• Bol miktarda lipofusin

pigmenti içerir.• Androjenler

(dehidroepiandrosteron) ve az miktarda glukokortikoid salgılar.

• ACTH’ın kontrolü altında çalışır.

KLİNİKLE İLİŞKİSİ

• Hipoadrenokortikizm– Addison Hastalığı

• Hiperadrenokortikizm– Kuşing Hastalığı

ADRENAL MEDULLAParankimal hücreleri iki

alt gruba ayrılır:1-Simpatik ganglion hücreleri,2-Kromaffin hücreler.

Katekolamin adı ile bilinen iki hormon salgılar.

Epinefrin (adrenalin)

Norepinefrin (noradrenalin)

• Parankimal hücreleri iki alt gruba ayrılır

1-Simpatik ganglion hücreleri2-Kromaffin hücreler• Katekolamin adı ile bilinen iki

hormon salgılar.Epinefrin (adrenalin), norepinefrin (noradrenalin).

BÖBREK ÜSTÜ BEZİ KANDOLAŞIMI

A. suprarenales süperior,

A. suprarenales medius,

A. suprarenales inferior.

ENDOKRİN ORGANLARIN GELİŞİMİ

1-HİPOFİZ BEZİ GELİŞİMİ:• Ektodermal kökenli olup, iki farklı

kaynaktan gelişir.• Adenohipofiz 4. haftanın ortasında oral

ektodermin Rathke kesesi olarak bilinen bir divertikülumundan,

• Nörohipofiz nöroektodermal orjinli olup, diensefalondan gelişir.

2-EPİFİZ BEZİ GELİŞİMİ

• Diensefalon tavanının kaudal bölümünde median bir divertikül olarak gelişir.

3-TİROİD BEZİ GELİŞİMİ• Tiroid bezi fertilizasyondan sonra

yaklaşık 24. günde, primitif farenks tabanında, median bir endoderm kalınlaşmasından oluşmaya başlar.

• Follikül hücreleri endodermal orjinli olmasına karşın, parafolliküler hücreler nöral krista hücrelerinden farklılanır.

• Ağız boşluğu ile bağlantısını duktus tiroglossus sağlar.

• Bu kanal daha sonra kapanır. Bu kanalın erişkindeki artığı foremen çekum dur.

Tiroid Bezi Anomalileri• Doğuştan hipotiroidizm.• Tiroglossal kanal kistleri ve sinüsleri.• Ektopik tiroid bezi. • Aksesuar tiroid bezi dokusu.• Tiroid bezi agenezisi.

4-PARATİROİD BEZİ GELİŞİMİ

• Gelişimin 6. haftasında 3. farengeal cebin endoderminden alt paratiroidler, 4. farengeal cebin endoderminden ise üst paratiroidler gelişir.

• Oksifil hücreleri doğumdan sonra 5-7. yıllarda farklanırlar.

5-BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ GELİŞİMİ

• Böbrek üstü bezlerinin korteks ve medulla bölgeleri farklı kökene sahiptir.

• Korteks mezodermden, medulla ise nöral krista hücrelerinden gelişir.

• Başlıca anomalisi konjenital adrenal hiperplazi’dir.