Ekonomske osnove

države i prava - VIII

Doc. Dr Amina Nikolajev

Ekonomski razvoj

Proučavanje ekonomskog razvoja i rasta

predstavlja svojevrstan naučni izazov

(nema univerzalno prihvaćene definicije

razvoja)

Postoji čitav niz shvatanja o onome što

čini osnovu ispitivanja razvojnih

mogućnosti ≠ zemalja u diverzificiranom

međunarodnom poretku

Ekonomski razvoj

Koje je stvarno značenje razvoja?

Šta se podrazumijeva pod razvojem?

Koliko različite teorije ekonomskog razvoja

mogu doprinijeti boljem razumijevanju

razvojnog procesa?

Koje su najutjecajnije teorije razvoja i da li

su kompatibilne?

Ekonomski razvoj

Složen, višedimenzionalni proces

U literaturi se, u pokušaju određivanja i

opisivanja ekonomskog razvoja, nailazi na

različite definicije

Neke od definicija ekonomskog razvoja

koje imaju zajedničke sadržajne elemente:

Ekonomski razvoj

... raznovrsne aktivnosti pojedinaca i privrednih

subjekata koje se poduzimaju u društvu, a što za

posljedicu ima stvaranje materijalnih i drugih vrijednosti

kojima se zadovoljvaju mnogobrojne potrebe

pojedinaca i društva općenito (Begić, 2000)

U strogo ekonomskim kategorijama, pod razvojem se

tradicionalno podrazumijeva sposobnost ekonomije

jedne zemlje, ... , da generira i održi godišnji rast svog

bruto nacionalnog dohotka po stopi od 5% do 7%, ili

više (Todaro, Smith, 2006:14)

Ekonomski razvoj

... dinamički proces povećanja stepena

zadovoljavanja ljudskih potreba, odnosno

proces u kome se realni nacionalni dohodak

dugoročno povećava (Golić, 2002:343)

... proces gospodarskog rasta koji je ujedno

praćen promjenama gospodarske i socijalne

strukture društva i preraspodjelom dohotka i

društvene moći (Babić, Dragičević i dr.:1999)

Ekonomski razvoj

... proces kojim se nacionalne ekonomije s niskim dohocima transformiraju u moderne industrijske ekonomije sa srednjim, višim i visokim dohotkom (Osmanković, 2007:111)

... razvoj bogatstva zemalja, ili regija ili urbanih, odnosno ruralnih područja u korist njihovih stanovnika, te održivi porast standarda življenja koji sugerira porast u dohotku po stanovniku, bolje obrazovanje i bolju zaštitu okoliša (Osmanković, 2007:111)

Ekonomski razvoj

... proces koji čini ljude bogatijim, povećavajući količinu dobara i usluga kojima raspolažu i tako povećavaju spektar izbora koji im stoji na raspolaganju (Etkin, 1973:15)

... zahtijeva uklanjanje glavnih izvora neslobode: siromaštva, ali i tiranije, slabih ekonomskih mogućnosti kao i sistematske socijalne oskudice, zanemarivanje javnih kapaciteta kao i netolerantnosti ili prevelike aktivnosti represivnih država (Sen, 2002:20)

Ekonomski razvoj

U osnovi ekonomskog razvoja je privređivanje, odnosno proizvodnja

Manifestira se porastom ekonomskog bogatstva društva i inoviranjem u upravljanju razvojem (ljudsku kontrolu/djelovanje, aktivno upravljanje razvojem)

stvaranje materijalnih i drugih vrijednosti

generira i održi godišnji rast svog bruto nacionalnog dohotka

povećanje stepena zadovoljavanja ljudskih potreba i realnog nacionalnog dohotka

promjene ekonomske i socijalne strukture društva

Ekonomski razvoj

pojam koji obuhvata proces privrednog rasta u

kojem dolazi do kvalitativnih promjena u

ekonomskoj i socijalnoj strukturi društva,

manifestirajući se nadalje kroz poboljšanje

standarda i kvaliteta življenja

izlazna dimenzija ogleda se u stalnom rastu nivoa

zadovoljenja potreba, odnosno rastu životnog

standarda stanovništva kroz povećanje dohotka

per capita

Ekonomski razvoj

Uključuje kvantitativne i kvalitetne promjene u privređivanju:

Uvećanje proizvodnih moći privrede (povećanje efikasnosti)

Način animiranja faktora privređivanja (stavljanje raspoloživih resursa u funkciju efikasnog privređivanja)

Društveni okvir privređivanja (ekonomski, socijalni, politički, historijski, tradicijski kontekst)

Ekonomski razvoj

Razvoj - kada je ND veći od priraštaja stanovnika

Stagnacija - kada ND i priraštaj stanovnika imaju

istu dinamiku

Nazadovanje - kada ND ima manji rast u odnosu

na priraštaj stanovništva

Ekonomski razvoj

Obuhvata široki spektar ekonomsko-socijalnih i humanih ciljeva:

povećanje dohotka i standarda života,

povećanje zaposlenosti,

smanjenje siromaštva;

jednakost u pristupu mogućnostima,

jednakost u distribuciji dohotka i bogatstva;

političko učešće građana;

povećanu ulogu žena, manjinskih i drugih ranjivih grupa u ekonomskom, političkom i socijalnom životu;

Ekonomski razvoj

Obuhvata široki spektar ekonomsko-socijalnih i

humanih ciljeva:

povećanje mogućnosti za obrazovanje i stvaranje uvjeta

za individulano napredovanje, nezavisno od klase, rase,

etničke pripadnosti ili spola;

povećanje mogućnosti pristupa zdravstvenim uslugama;

odgovarajuću socijalnu politiku kojom se štite najranjivije

grupe stanovništva;

čistu i zdravu okolinu; te

efikasan, efektivan i kompetentan javni sektor

Ekonomski razvoj

Index humanog razvoja – razvojni pokazatelj (UN)

Index humanog razvoja obuhvata:

Očekivani životni vijek stanovništva

Stopu pismenosti odraslih

Prosječne godine školovanja

Društveni proizvod per capita

Ekonomski razvoj

Razvoj vs. rast – sinonimi/razlike

Očita razlika – ekonomski rast samo je dio ekonomskog razvoja i predstavlja njegovu kvantitativnu dimenziju, odnosno dinamički proces povećanja ND

Imajući u vidu činjenicu da je krajnji cilj razvoja povećanje općeg balgostanja, kvalitativnu dimenziju ekonomskog razvoja čini stupanj zadovoljenja materijalnih potreba društva

Ekonomski razvoj

Zadatak ekonomske politike: potenciranje pozitivnih strana

postojećih faktora i minimiziranje negativnih djelovanja postojećih faktora ili njihovog odsustva

Racionalnost i efikasnost korištenja raspoloživih faktora

Mišljenja savremenih teoretičara razvoja i rasta: razvoj se

može postići ubrzanom industrijalizacijom i informatizacijom i

konstantnim investiranjem u ljudski kapital

Opća karakteristika ekonomskog razvoja: ukazuje na različit

značaj pojedinih faktora, kao i varijacije u intenzitetu

utjecaja faktora na ekonomski razvoj

Ekonomski razvoj

Faktori razvoja:

Ljudski kapital (broj stanovnika, ponuda rada, obrazovanje, ...)

Prirodni resursi (zemjlište, rude, goriva, klimatski uvjeti, ...)

Kapital (akumulacija, ino izvori, ...)

Tehnologija (savremena, dostignuća, IT...)

Koncepti razvoja

Strategija / Koncept razvoja? = ciljevi? + faktori?

Grafikon – kvadranti:

I – efikasnost

II – nesposbnost

III – anarhija

IV – neefikasnost

Investicije

Ulaganja – nema razvoja bez investicija

Ulaganja u proizvodnju:

Akumulacija (dio ND za nabavku dodajnih

faktora razvoja, zavisi od visine i raspodjele ND

Amortizacija (prenesena vrijednost sredstava za

rad, vremenska i funkcionalna)

Pozajmljena sredstva (krediti)

Investicije

Podjela - ≠ kriteriji:

Obuhvatnost:

Bruto (ukupna izdvajanja, amortizacija + akumulacija)

Neto (za proširenje proizvodnje, izdvojena sredstva u vidu akumulacije)

Nove (nova ulganja u fiksne i obrtne fondove, povećanje funkcionalne sposobnosti)

Vrsta:

Privredne (fiksne fondove: građevinski objekti, saobraćajnice, infrastruktura, ...)

Neprivredne (obrtne fondove: sirovine, polu i gotovi proizvodi, ...)

Investicije

Podjela - ≠ kriteriji:

Izvori:

Domaće (amortizacija, akumulacija)

Strane (ino krediti, ino ulaganja)

Donosioci odluka: individualne, krupnih korporacija, javne

Motivacija:

Inducirane (diretkno motivirane povećanjem tražnje)

Autonomne (potreba da se stvore odgovarajući uvjeti za normalno funkcioniranje privrede)

Investicije

Odrednice:

Učinci (efekti) – stvaranje novog proizvoda, rast

BDP i ND

Troškovi – kamata na zaduženje

Buduća kretanja – neizvjesnost i rizik

Konjukturni ciklusi

Promjene u privredi zemlje

Ciklus kroz koji prolazi privreda zemlje

Smjer i intenzitet odstupanja od

dugoročnog trenda rasta privrede

(recesija i ekspanzija)

Rezultat nemirnih uvjeta poslovanja

Konjukturni ciklusi

faza ekspanzije (uspon i prosperitet), traje do dosezanja najviše

tačke privrednih aktivnosti

faza kontrakcije (obuhvata fazu pada i fazu kada privreda

ostvaruje najnižu tačku privrednih aktivnosti)

faza ekonomskog pada – recesija (dolazi do pada BDP, pada

kupovne moći, smanjenje tražnje za radom, smanjenje proizvodnje,

smanjenja profita poduzeća)

faza ekonomskog pada – depresija (period velike ekonomske krize,

najniži nivo proizvodnje i najveća stopa nezaposlenosti)

Globalizacija

izvedenica riječi global što znači ukupnost, teži sveobuhvatnosti i jedinstvenosti svijeta

širenje društvenih odnosa, aktivnosti i međuovisnosti

intenziviranje i ubrzavanje društvenih promjena

proces otvaranja i liberalizacije nacionalnih finansijskih tržišta i njihova stapanja u globalno tržište kapitala

međunarodna integracija dobara, tehnologija, rada i kapitala

međunarodno kretanje trgovine, finansija i informacija na jedinstvenom, integralnom, globalnom tržištu

posljedica razvoja nauke, savremene tehnologije, tržišne ekonomije, demokracije

omogućava slobodno kretanje kapitala, roba, informacija i ljudi kroz širenje i ukidanje granica

Globalizacija

Različiti aspekti globalizacije, odražavaju se na svim poljima savremenog života

Ekološka, kulturološka, društvena, politička strana globalizacije

ekonomska strana – globalne kompanije utječu na tok svjetskih privrednih procesa i obavljaju svoj posao i stječu dobit (integracija planete)

Multinacionalne kompanije u svoje poslovanje uključuju ljude širom svijeta koji su međusobno povezani usprkos velikim udaljenostima, nadziru planetarne resurse, kapital i tehnologiju.

ekonomija bez granica i poslovanje bez privrednih i političkih barijera

Globalizacija

Karaktersitike:

Djelovanje TNK

Dinamičko kretanje međunarodnog kapitala

Snažna komunikacijska i informatička integracija

Razvoj univerzalnog potrošačkog društva

Globalizacija

Institucije:

GATT, 1947. (General Agreement on Tariffs and Trade):

smanjenje trgovačkih carina među zemljama članicama,

jačanje međusobne trgovine i veza, temeljio se na klauzuli o

najvećim pogodnostima, tri osnovna načela: načelo

recipročnosti, načelo liberalizacije i načelo nediskriminacije

GATT prerasta u WTO

WTO, 1995. (World Trade Organization): na kraju urugvajskog

kruga pregovora i ministarske konferencije u Marakeshu,

institucionalni i pravni okvir multilateralnog trgovinskog sistema u

područjima carina i trgovine robama, uslugama i intelektualnom

vlasništvu

Globalizacija

WTO – cilj: postizanje održivog rasta i razvoja, opće dobrobiti, liberalnog trgovinskog okruženja, bolje saradnje u vođenju svjetske ekonomske politike:

Trgovina bez diskriminacije (otvoren i ravnopravan sistem trgovine)

Veći stupanj slobodne trgovine (progresivna liberalizacija i eliminacija carinskih i necarinskih prepreka trgovini robama i uslugama, uklanjanje svih oblika protekcionističkih mjera i diskriminatornih tretmana u međunarodnim trgovinskim odnosima)

Povećano učešće zemalja u razvoju (integracija u multilateralni sistem i postizanje maksimalno mogućeg stupnja transparentnosti trgovine)

Fer konkurencija (međunarodna pravila, sporovi u WTO-u)

Globalizacija

Institucije:

MMF (1944.) – međunarodni finansijski odnosi, područja aktivnosti: promatranje (procjene propisa o novčanoj razmjeni zemalja članica i stabilan devizni kurs), finansijska (uključuje kredite i zajmove članicama MMF-a) i tehnička pomoć (stručna pomoć kreiranju i provedbi finansijske i monetarne politike, osnivanju institucija, dogovorima s MMF-om, te statističke podatke)

MMF – ciljevi:

unaprjeđenje međunarodne kooperacije,

podsticanje ekspanzije i uravnoteženog rasta međunarodne trgovine,

unaprjeđenje stabilnosti deviznog kursa,

uspostavljanje multilateralnog sistema plaćanja

pružanje mogućnosti zemljama da korigiraju platnobilansnu ravnotežu finansiranjem iz sredstava MMF-a

Globalizacija

Institucije:

WB (World Bank) - finansira obnovu porušenih zemalja (nakon završetka Drugog svjetskog rata i drugih ratova), uključuje pet organizacija (svaka posjeduje svoju osobnost):

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (International Bank for Reconstruction and Development)

Međunarodno udruženje za razvoj (International Development Association - IDA)

Međuanrdona finansijska korporacija (International Finance Corporation – IFC)

Multilateralna investicijsko garancijska agencija (MIGA-Agency)

Međunarodni centar za rješavanje investicijskih sporova (ICSID)

Ekonomske funkcije države

Organi vlasti i uprave utiču na privređivanje nastojeći

ga omogućiti, podržati i usmjeriti

Uloga države u ekonomiji:

Povećanje efikasnosti (borba protiv monopola,

visokih cijena, niske proizvodnje)

Promicanje pravednosti (podjela dohotka,

oporezivanje, transferna plaćanja, socijalna pravda)

Poticanje makroekonomskog rasta i stabilnosti

(smanjenje nezaposlenosti i inflacije, fiskalna i

monetarna politika)

Ekonomske funkcije države

Ekonomske funkcije države su one u sferi privrednih aktivnosti s namjerom ostvarenja određenih društvenih ciljeva

Uspostava privrednog sistema

Zaštita interesa građana (reguliranje radnih odnosa, socijalne i zdravstvene zaštite)

Preraspodjela nacionalnog dohotka

Provođenje monetarne politike

Osiguranje državnih subvencija pojedinim granama proizvodnje

Reguliranje i usmjeravanje međunarodnih ekonomskih odnosa...

Ekonomske funkcije države

Utvrđivanje zakonskog okvira tržišnog

privređivanja

Uticaj na alokaciju resursa radi podizanja i

pospješivanja efikasnosti privređivanja

Unaprjeđenje raspodjele dohotka

Stabiliziranje privrede mjerama

makroekonomske politike

Ekonomske funkcije države

Utvrđivanje zakonskog okvira tržišnog privređivanja

Država djeluje putem zakona (zakonski okvir)

Zakonsko reguliranje vlasničkih odnosa, uvjeta

poslovanja privrednih subjekata, radnog

zakonodavstva,... – osnovna pravila ponašanja privrednih

subjekata

Veliki je spektar zakonskih i podzakonskih akata u ovoj oblasti

Zakonska regulacija tržišta zavisi od predmeta samog tržišta

Bilo kakav poremećaj ponude i tražnje može uzrokovati

poremećaj funkcioniranja tržišta

Ekonomske funkcije države

Uticaj na alokaciju resursa radi podizanja i

pospješivanja efikasnosti privređivanja:

Otklanjanje tržišnih nedostataka i pojave

eksternalija (šteta)

Ograničavanje i usmjeravanje konkurencije

(monopoli vs. savršena konkurencija)

Uvođenje poreza kao stalnih izvora prihoda u

cilju zadovoljenja javnih potreba

Ekonomske funkcije države

Unaprjeđenje raspodjele dohotka:

Preraspodjela dohotka (zbog nejednake

raspodjele)

Uzima se od bogatih i daje siromašnim

Trasnferna plaćanja (subvencioniranja i

sl.)

Ekonomske funkcije države

Stabiliziranje privrede mjerama makroekonomske politike:

Ublažavanje privrednih ciklusa, sprječavnje nezaposlenosti, suzbijanje inflacije, stagnacije

Uređivanje pitanja vlasništva (državno vs. privatnog)

Aktivna monetarna politika (reguliranje mase novca u opticaju)

Aktivna fiskalna politika (porezna politika i politika javnih rashoda)