EKONOMIA wykład dla doktorantów WPiA

Dr hab. prof. UW Urszula Sztanderska

FIRMA, PRODUKCJA, KOSZTY

WYKŁAD 5

3

Popyt i podaż – kategorie rynkowe

Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane przez ekonomistów

Popyt i podaż to siły, które regulują funkcjonowanie gospodarki rynkowej

Poprzednie spotkanie: mechanizm generowania popytu

Dziś: strona podażowa gospodarki

4

Podaż

Podaż = zależność dostaw dóbr i usług od poziomu cen

Prawo podaży: firmy są skłonne więcej produkować i

sprzedawać, kiedy cena dobra rośnie dlaczego?

Krzywa podaży ma zatem nachylenie dodatnie

S czyli podaż

Q

p

Przedsiębiorstwo

Richard Cantillon (1775 r.) kupiec

Adam Smith (1723-1790)

odróżnienie funkcji:

kapitalisty (dostarczyciel kapitału)

przedsiębiorcy (organizator i ponoszący

ryzyko działalności gospodarczej)

poddanie regulacji niewidzialnej ręki

rynku

Znaczenie procentu dla rentowności

przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo neoklasycznie

Alfred Marshall (1842-1924) przedsiębiorstwo jak

„czarna skrzynka”, działającą w celu

maksymalizacji zysku.

Ważne to, co „na wejściu” i „na wyjściu” :

ilość i jakość dostarczanych czynników produkcji,

ich ceny,

wybór i wprowadzenie określonej techniki,

uzyskany produkt.

Powiązanie teorii kosztów z krańcową

produktywnością: o czym dalej

Przedsiębiorstwo w ujęciu instytucjonalnym

Thorstein Veblen (1857-1929): klasa próżniacza

versus przedsiębiorcy

Ronald H. Coase (1910-2013): The Nature of the

Firm

koszty transakcyjne

opłacalność koordynacji przez procedury

(przedsiębiorstwo) lub rynek przesądza o

powstawaniu firm przedsiebiorstwo

alternatywą rynku

Teoria agencji

Początek: William David Ross (1877-1971)

W firmach pryncypałowie i agenci

Problem harmonizacji celów

Rodzaje kontraktów między nimi

oparte na wynikach

oparte na zachowaniach

Postulaty

przedsiębiorstwo = zbiór umów

niepewność i asymetria informacji

menedżerowie są agentami właścicieli (akcjonariuszy),

akcjonariusze powinni być wyposażeni w system

motywacyjny i kontroli.

9

Cel przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo

Zysk = nadwyżka

przychodów (utargu) nad

kosztami

Kluczowe założenie teorii

podaży: celem

przedsiębiorstwa jest

maksymalizacja zysku

Zaczynamy zatem od

zrozumienia kształtowania

się utargu i kosztów

10

Czy firmy zawsze dążą do max zysku?

Czy max zysku w krótkim okresie i w długim

okresie osiąga się tak samo?

Czy maksymalizując zysk w długim okresie

można mieć starty w krótkim?

A na odwrót?

Czy właściciel i zarządzający firmą mają takie

same cele?

Organizacja przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa jednoosobowe

Najbardziej rozpowszechnione

Przejmują całość dochodu

Ponoszą całość odpowiedzialności

Spółka jawna

Dwie lub więc osób

Dzielą zyski i ponoszą odpowiedzialność

(nieograniczona odpowiedzialność)

Spółka kapitałowa

Osobowość prawna spółki jest oddzielona od osoby

właściciela

Udział w zyskach wg udziału w kapitale

12

Utarg całkowity, koszty całkowite i zysk

Utarg całkowity

Przychód, jaki firma osiąga ze sprzedaży swoich produktów TR

Koszt całkowity

Wartość rynkowa nakładów poniesionych przez firmę w procesie produkcji TC

Zysk firmy

Różnica między całkowitymi przychodami a całkowitymi kosztami

Π = TR - TC

13

Typowe koszty

Koszty pracy za pracę zatrudnionych osób

(pracowników) trzeba płacić wynagrodzenia, składki

ubezpieczeń społecznych itp..

Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu

Koszty użycia majątku wykorzystywanego w trakcie

produkcji np..

Dzierżawy budynku, w którym odbywa się produkcja

Kupna maszyn i urządzeń wykorzystywanych w trakcie

produkcji

14

Koszty korzystania z majątku trwałego

Można korzystać z usług cudzego majątku (wykorzystywać majątek):

Wynajęcie hali na magazyn

Dzierżawa maszyny

Wypożyczony samochód

Można zakupić majątek na własność i korzystać z niego:

Budowa hali na magazyn

Zakup maszyny

Zakup samochodu

Płacisz

sukcesywnie za

wynajem

Opłacasz całą

wartość majątku w

momencie jego

zakupu

15

Amortyzacja

Amortyzacja wartość zużytego majątku trwałego w

jednym cyklu produkcji

Przykład

Firma ma maszynę, której będziesz używała przez 5 lat

Każdego roku zużywa 1/5 jej wartości

Jest to przykład amortyzacji liniowej

1/5 wartości maszyny jest rocznym kosztem związanym z

jej użytkowaniem

Możliwe są także inne sposoby rozliczania amortyzacji

W praktyce stawki amortyzacji określają przepisy, bo…. ?

16

Koszty jawne i niejawne

Koszty produkcji firmy uwzględniają zarówno

koszty jawne, jak i niejawne

Koszty jawne to koszty nakładów, które wymagają

poniesienia wydatków finansowych przez firmę

Koszty niejawne to koszty, które nie wymagają

poniesienia wydatków finansowych przez firmę

17

Amortyzacja koszt jawny czy niejawny?

Jeśli przyjmiesz, że cały majątek dzierżawisz, to

stawki dzierżawy są kosztem użycia majątku

koszt jawny

Jeśli kupujesz majątek i zużywasz go w ciągu

wielu lat, kosztem jego użycia jest amortyzacja

umownie traktujemy ją jako koszt jawny (choć

wydatek został poniesiony w momencie zakupu,

a w kolejnych latach firma tylko używa majątku)

18

Koszty raz jeszcze

Koszty pracy

Koszty surowców, półproduktów,

energii, transportu

Koszty użycia majątku

Koszty dzierżawy majątku LUB

Amortyzacja

Koszt

wytworzenia

produktu

Firma musiała wyłożyć

pieniądze = kapitał`

19

Koszt alternatywny w firmie

Koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w firmie to dochód z kapitału utracony wskutek zaangażowania go w działalność firmy

W praktyce najczęściej przybliżeniem tak rozumianego kosztu alternatywnego kapitału są odsetki od wartości kapitału

Koszt alternatywny pracy właściciela firmy to wynagrodzenie, które uzyskałby z tytułu swojego zatrudnienia w innym miejscu

Koszt produkcji firmy (w ujęciu ekonomicznym) zawiera wszystkie koszty odpowiadające użytym nakładom oraz koszty alternatywne zastosowania nakładów

20

Zysk ekonomiczny a zysk księgowy

Ekonomiści mierzą zysk ekonomiczny, jako różnice

między całkowitymi przychodami i całkowitymi kosztami, z

uwzględnieniem zarówno kosztów jawnych, jak i

niejawnych

Księgowi mierzą zysk księgowy jako różnicę między

całkowitymi przychodami i kosztami jawnymi firmy

Kiedy przychody przewyższają sumę kosztów jawnych i

niejawnych, firma osiąga zysk ekonomiczny

Zysk ekonomiczny jest mniejszy niż zysk księgowy

21

Spojrzenie ekonomisty i księgowego

Przychody

Całkowity

koszt

alternatywny

Przychody

Economic

profit

Implicit

costs

Explicit

costs

Explicit

costs

Accounting

profit

Zysk

księgowy

Koszty

niejawne

Koszty

jawne

Koszty

jawne

Zysk

księgowy

Koszty

jawne

22

Produkcja i nakłady

Funkcja produkcji pokazuje związek między wielkością nakładów poniesionych na produkcję dobra a wielkością produkcji

Nakłady stałe nakłady ponoszone niezależnie od wielkości produkcji (występujące nawet przy braku produkcji)

Nakłady zmienne nakłady ponoszone w proporcji do wielkości produkcji

Przykład: Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi

maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje papier, toner itp.

Nakłady stałe: dzierżawa pomieszczenia i użycie maszyn

Nakłady zmienne: papier, toner, praca pracowników

23

Koszty stałe i zmienne: oznaczenia

Koszty stałe, które nie zmieniają się wraz z

wielkością produkcji (odpowiadają nakładom

stałym)

Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się

wraz z wielkością produkcji (odpowiadają

nakładom zmiennym)

Koszty całkowite

Całkowite koszty stałe (TFC)

Całkowite koszty zmienne (TVC)

Koszty całkowite (TC)

TC = TFC + TVC

24

Koszty stałe i zmienne Koszty

150

140

130

120

110

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 0 1 2 3 4 5

TC

TVC

TFC

W wynajmowanych pomieszczeniach i przy posiadanych maszynach nie można więcej produkować odbitek

25

Koszty stałe i zmienne Koszty

150

140

130

120

110

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 0 1 2 3 4 5

TC

TVC

TFC

TC’

TFC’

Przy rozszerzaniu skali produkcji koszty stałe też mogą wzrosnąć (koszty są stałe tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji)

26

Funkcja produkcji Wielkość

produkcji

ciasteczek

(na godzinę)

150

140

130

120

110

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

Liczba zatrudnionych pracowników 0 1 2 3 4 5

Funkcja produkcji

ilustruje zależność

między nakładem

czynnika zmiennego (tu

pracy) a wielkością

produkcji

Zwykle zatrudnianie

kolejnych pracowników

(przy tych samych

nakładach stałych)

przynosi coraz mniejszy

wzrost produkcji

27

Produkt krańcowy

Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to

przyrost wielkości produkcji, który następuje w

wyniku zwiększenia nakładu czynnika produkcji o

jednostkę

Malejący produkt krańcowy to własność funkcji

produkcji, która polega na tym, że krańcowy

produkt danego czynnika produkcji spada wraz

ze wzrostem nakładu danego czynnika

28

Funkcja produkcji

Malejący produkt krańcowy:

Nachylenie funkcji produkcji mierzy krańcowy

produkt nakładu, czyli np. produkt kolejnych

pracowników

Wraz ze spadkiem produktu krańcowego, funkcja

produkcji staje się coraz bardziej płaska

Gdyby nawet zatrudnić bardzo wielu pracowników,

przy tym samym wykorzystywanym majątku, to od

pewnego momentu nie da się zwiększyć produkcji

29

Krzywa kosztów całkowitych Koszt

całkowity

$80

70

60

50

40

30

20

10

Wielkość produkcji

(ciasteczka na godzinę)

0 10 20 30 150 130 110 90 70 50 40 140 120 100 80 60

Krzywa kosztów

całkowitych

Zatrudnianie

kolejnych

pracowników

przynosi coraz

mniejszy przyrost

produkcji koszt

całkowity rośnie

coraz szybciej

30

Koszty przeciętne

Koszty przeciętne

Koszty przeciętne obliczane są przez odniesienie

kosztów całkowitych przez wielkość produkcji

Koszt przeciętny to średni koszt produktu

Koszty przeciętne

Przeciętny koszt stały (AFC)

Przeciętny koszt zmienny (AVC)

Przeciętne koszty całkowite (ATC)

ATC = AFC + AVC

31

Koszty przeciętne (Average Costs)

Koszt staly

Ilosć

FCAFC

Q

Koszt zmienny

Ilosć

VCAVC

Q

Koszt calkowity

Ilosć

TCATC

Q

32

Koszt krańcowy MC

Koszt krańcowy (MC) mierzy przyrost

całkowitego kosztu, który wiąże się ze

zwiększeniem produkcji o jednostkę

Koszt krańcowy mówi nam, ile kosztuje

wytworzenie dodatkowej jednostki produktu

(zmiana kosztu calkowitego)

(zmiana wielkosci produkcji)

TCMC

Q

33

Krzywa kosztu całkowitego Koszt całkowity

$15.00

14.00

13.00

12.00

11.00

10.00

9.00

8.00

7.00

6.00

5.00

4.00

3.00

2.00

1.00

Wielkość

produkcji cioci Basi

(liczba szklanek na godzinę)

0 1 4 3 2 7 6 5 9 8 10

Krzywa kosztu całkowitego

34

Koszty w krótkim i długim okresie

Podział na koszty stałe i zmienne zależy od horyzontu czasowego:

w krótkim okresie wiele kosztów ma charakter stały

w długim okresie, koszty stałe stają się kosztami zmiennymi

Ponieważ wiele kosztów jest stałych w krótkim okresie, ale zmiennych w długim, krzywe długookresowych kosztów firmy różnią się od krótkookresowych

Koszty a korzyści skali

Firma farmaceutyczna

Koszt przygotowania do produkcji nowego leku:

400 mln dolarów

Koszt produkcji jednego opakowania: 10 dolarów

Koszt przeciętny przy produkcji:

10 tys. opakowań – 40 010 dolarów

100 tys. opakowań – 4010 dolarów

1 mln opakowań – 410 dolarów

10 mln opakowań – 50 dolarów

36

Koszty w krótkim i długim okresie

Liczba

samochodów na dzień

0

Przeciętny

koszt

całkowity

1200

$12000

ATC w krótkim

okresie w

małej fabryce

ATC w krótkim

okresie w

średniej fabryce

ATC w krótkim

okresie w

dużej fabryce

ATC w długim okresie

37

Korzyści i niekorzyści skali produkcji

Korzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite maleją wraz ze wzrostem wielkości produkcji

Niekorzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem wielkości produkcji

Stałe przychody skali produkcji występuje, gdy długookresowe przeciętne koszty całkowite nie zmieniają się wraz ze wzrostem wielkości produkcji

38

Korzyści i niekorzyści skali produkcji

Liczba

samochodów na dzień

0

Przeciętny

koszt

całkowity

1,200

$12,000

1,000

10,000

Korzyści

skali

produkcji

ATC w krótkim

okresie w

małej fabryce

ATC w krótkim

okresie w

średniej fabryce

ATC w krótkim

okresie w

dużej fabryce ATC w długim okresie

Niekorzyści

skali

produkcji

Stałe przychody

skali

produkcji

39

Podsumowanie

Celem firmy jest maksymalizacja zysku, który

równy jest różnicy między całkowitymi

przychodami i wydatkami

W analizie ekonomicznej ważne, aby

uwzględniać wszystkie koszty, w tym koszty

alternatywne produkcji

Niektóre koszty alternatywne mają charakter

jawny, inne zaś – są niejawne

Koniec wykładu 5