EGZAMIN KWALIFIKACYJNYGRUPA I

URZĄDZENIA, INSTALACJE I SIECI

ELEKTROENERGETYCZNEKURS PRZYGOTOWAWCZY

Radosław LenartowiczWitold Zdunek

Warszawa 2010

Opiniodawcaprof. dr hab. inż. Brunon Lejdy

Projekt okładkiBeata Klimowicz-Łabuda

Kierownik projektuMichał Grodzki

Redakcja technicznaAgencja Reklamowa MEDIUM

Korekta VI wydaniaAnna Kuziemska

Wszelkie prawa zastrzeżone© Copyright by Dom Wydawniczy MEDIUM© Stowarzyszenie Polskich Energetyków

ISBN 978-83-919132-0-8

Wydawca i rozpowszechnianieDom Wydawniczy MEDIUM tel. 22 512 60 60, faks 22 810 21 24www.ksiegarniatechniczna.com.pl

Stowarzyszenie Polskich Energetyków00-739 Warszawa, ul. Stępińska 60

Skład i łamanie Agencja Reklamowa MEDIUM

Książka wydana pod patronatem miesięcznika „elektro.info”

3

W związku z dużym zainteresowaniem tematyką wymagań do egzaminu kwalifikacyjnego E i D wśród Czytelników „elektro.info”, redakcja wraz ze Stowarzyszeniem Polskich Energetyków postanowiła wydać książkę „Egzamin kwalifikacyjny”. Pozycja ta wypełnia lukę na rynku księgarskim, ponieważ jest pierwszym podręcznikiem, który zawiera w przystępnej formie wszystkie niezbędne informacje dotyczące eksploatacji urządzeń elektrycznych o napięciu znamionowym do 1 kV, a także omawia zagadnienia wchodzące w zakres egzaminu kwalifikacyjnego.

Powinny z niej skorzystać osoby ubiegające się o dodatkowe kwalifikacje w zakresie eksploatacji i dozoru wymagane przy obsłudze, konserwacji oraz pomiarach ochronnych.

Autorzy są pracownikami instytutów naukowo-badawczych i biorą czynny udział w pra-cach Polskiego Komitetu Normalizacyjnego oraz w pracach komisji egzaminacyjnych dzia-łających z ramienia SPE. Ich wiedza i duże doświadczenie pozwoliły na rzetelne opracowa-nie pytań i odpowiedzi.

Wbrew mylnemu przekonaniu (rozpowszechnianemu przez niektóre organizacje naukowo -techniczne) przy eksploatacji urządzeń elektrycznych o napięciu do 1 kV mogą być zatrudnione osoby nieposiadające wykształcenia elektrycznego, od których wymaga się złożenia egzaminu przed komisją kwalifikacyjną w takim samym zakresie, jaki obejmuje elektryków. Pozycja ta ma ułatwić przyswojenie określonej wiedzy w zakresie eksploatacji urządzeń elektrycznych o napięciu do 1 kV. Forma, w jakiej została ona napisana, nie pozwa-la tylko na wyuczenie się pytań i odpowiedzi, ponieważ komisja może zadać pytanie w zupełnie innej formie i poruszające kilka zagadnień. Książka posiada dużą wartość dydak-tyczną, ponieważ prezentowane odpowiedzi poruszają szersze problemy niż pytania, a czy-telnik zmuszony jest do opanowania znacznej ilości materiału, pozwalającej uporządkować posiadaną wiedzę. Należy jednak pamiętać, że jest to rodzaj podręcznika dla samouków i nie może być traktowany jak zestaw testów dający gwarancję zdania egzaminu.

Znaczna część materiału została zilustrowana rysunkami ułatwiającymi zrozumienie istoty ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym oraz zasad poprawnego wykonania pomiarów ochronnych i oceny stanu bezpieczeństwa urządzenia lub instalacji. Książkę opracowano na podstawie norm i przepisów przeredagowanych przez autorów do formy zrozumiałej dla Czytelników, a co najważniejsze – zgromadzonych w jednej publikacji.

Mam nadzieję, że spełni ona oczekiwania Czytelników oraz jej Autorów, pozwalając na szybkie i przyjemne opanowanie trudnej sztuki bezpiecznej eksploatacji urządzeń elek-trycznych.

mgr inż. Julian Wiatrredaktor naczelny „elektro.info”

4

PrzedmowaKsiążka zawiera podstawową wiedzę techniczną dla pracowników zatrudnionych przy eksploatacji instalacji i urządzeń elektroenergetycznych w zakresie obsługi, konserwacji, napraw, montażu i kontrolno-pomiarowym.Zawarte w opracowaniu wiadomości są zgodne ze szczegółowym zakresem egzaminów kwalifika-cyjnych E i D oraz z obowiązującymi przepisami.Opracowanie obejmuje zakres znajomości przepisów, zasad budowy, eksploatacji, bezpieczeń-stwa pracy oraz postępowania w razie wystąpienia zagrożenia, np. pożaru, porażenia prądem, a także umiejętności udzielania pierwszej pomocy.Dla ułatwienia, wyodrębniono w opracowaniu rozdziały, dla których wymagane jest posiadanie kwalifikacji, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie stosowanymi drukami egzaminacyjnymi. Dotyczą one kolejno punktów od 1 do 10 umieszczonych na druku wniosku egzaminacyjnego.Na końcu każdego rozdziału zostały zamieszczone zestawy pytań kontrolnych, które ułatwią opa-nowanie wiedzy niezbędnej do zdania egzaminu. Pytania zawierają odsyłacze do poszczególnych punktów z właściwą odpowiedzią.

Przykład:

Uwaga!Zestaw pytań jest dowolny i nie wyklucza zadania innego pytania przez sprawdzającego.

Tytuł rozdziału, do którego

postawiono pytania

Pytanie Numer strony, na której znajduje się punkt z odpowiedzią na zadane pytanie

Pytania do rozdziału I Ogólne zasady eksploatacji Odpowiedzi

1. Jakie urządzenia nazywamy urządzeniami elektroenergetycznymi? s. 9, pkt 1

5

SPIS TREŚCII OGÓLNE ZASADY EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ INSTALACJI I SIECI

ELEKTROENERGETYCZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91. Określenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92. Służby eksploatacyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93. Zasady uzyskiwania uprawnień kwalifikacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104. Dokumentacja techniczna urządzeń elektroenergetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115. Przyjęcie urządzeń elektroenergetycznych do eksploatacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126. Ocena stanu technicznego urządzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

II BUDOWA I EKSPLOATACJA URZĄDZEŃ, INSTALACJI I SIECIELEKTROENERGETYCZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151. Urządzenia prądotwórcze, przyłączone do krajowej sieci elektroenergetycznej,

bez względu na wysokość napięcia znamionowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.1. Sposoby zabezpieczenia generatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171.2. Dokumentacja techniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191.3. Uruchomienie generatora synchronicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191.4. Eksploatacja generatorów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201.5. Odłączenie od sieci i zatrzymanie generatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

2. Urządzenia, instalacje i sieci o napięciu do 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.1. Podział instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.2. Systemy instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302.3. Wymienialność instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.4. Wymagania dla instalacji elektrycznych w budynkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.5. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402.6. Budowa i eksploatacja instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych . . . . . . . . . 412.7. Instalacje przemysłowe niskiego napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502.8. Eksploatacja instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522.9. Organizacja bezpiecznej pracy przy eksploatacji instalacji elektrycznych . . . . . . . . . . . . 55

3. In s ta la cje pio ru noch ron ne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613.1. Pos ta no wie nia ogól ne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

4. Sieci, urządzenia, instalacje o napięciu nominalnym do 1 kVoraz wyższym od 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744.1. Elektroenergetyczne linie napowietrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744.2. Elektroenergetyczne linie kablowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904.3. Stacje elektroenergetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1024.4. Transformatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1114.5. Elektroenergetyczne urządzenia napędowe i przetwornice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1174.6. Baterie akumulatorów i urządzenia prostownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

5. Zespoły prądotwórcze o mocy powyżej 50 kW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1375.1. Rodzaje i wykonanie zespołów prądotwórczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1375.2. Eksploatacja zespołów prądotwórczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385.3. Zespoły prądotwórcze przewoźne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

6. Urządzenia elektrotermiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1446.1. Rodzaje i budowa urządzeń elektrotermicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1446.2. Eksploatacja urządzeń elektrotermicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

7. Urządzenia do elektrolizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1507.1. Zasada działania i budowa urządzeń do elektrolizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1507.2. Warunki bezpiecznej pracy i eksploatacja urządzeń do elektrolizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

6

8. Sieci elektrycznego oświetlenia ulicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1568.1. Wykonanie sieci oświetlenia ulicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1568.2. Eksploatacja sieci elektrycznego oświetlenia ulicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

9. Elektryczna sieć trakcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1619.1. Budowa i wykonanie sieci trakcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1619.2. Eksploatacja sieci trakcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1629.3. Prądy błądzące i ochrona urządzeń podziemnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

10. Aparatura kontrolno-pomiarowa, urządzenia i instalacje automatycznej regulacji, sterowania i zabezpieczeń urządzeń i instalacji wymienionych w punktach od II-1. do II-9. (AKPiA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16910.1. Urządzenia elektryczne do pomiaru i regulacji automatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16910.2. Montaż zestawów automatyki przemysłowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17010.3. Przyłączanie aparatów i sprzętu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17010.4. Podłączanie aparatury i sprzętu zabudowanych na oddzielnych konstrukcjach

wsporczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17110.5. Instalacje tras obwodów elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17110.6. Eksploatacja instalacji i urządzeń AKPiA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17310.7. Warunki montażu czujników dla układów pomiarowych i regulacyjnych.. . . . . . . . . . . 177

III PRACE KONTROLNO-POMIAROWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1851. Prace pomiarowe przy instalacjach i urządzeniach elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

1.1. Wymagania ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1851.2. Sprawdzenie ciągłości przewodów ochronnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1881.3. Pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1881.4. Sprawdzenie ochrony przez oddzielenie od siebie obwodów

(separacja elektryczna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1891.5. Pomiar rezystancji izolacji ścian i podłóg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1891.6. Pomiar rezystancji izolacji kabla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1901.7. Kable na napięcia znamionowe do 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1901.8. Kable na napięcia znamionowe ponad 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1901.9. Pomiar rezystancji uziemienia oraz rezystywności gruntu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1901.10. Pomiar rezystancji uziemienia metodą techniczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1901.11. Pomiar rezystancji uziemienia metodą kompensacyjną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1911.12. Pomiar rezystywności gruntu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1911.13. Pomiar prądów upływowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1921.14. Sprawdzenie biegunowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1921.15. Sprawdzenie samoczynnego wyłączenia zasilania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1921.16. Sprawdzenie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych . . . . . . . . . . . . . . . . 1941.17. Sprawdzenie wytrzymałości elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

2. Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnychprzy urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu znamionowym do 1 kVi powyżej 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2102.1. Przepisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2102.2. Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnych dla elektrycznych urządzeń

napędowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2102.3. Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnych dla baterii kondensatorów

energetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2142.4. Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnych dla transformatorów

energetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2162.5. Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnych dla elektroenergetycznych

linii kablowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

7

3. Wykonywanie pomiarów eksploatacyjnych dla prądnic synchronicznycho napięciu powyżej 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2223.1. Pomiar rezystancji izolacji uzwojeń stojana prądnicy zespołu prądotwórczego . . . . 2223.2. Pomiar rezystancji izolacji uzwojeń wzbudzenia prądnicy wzbudzonej . . . . . . . . . . . . . 2233.3. Pomiar rezystancji izolacji uzwojeń wzbudzenia prądnicy niewzbudzonej . . . . . . . . . . 223

4. Zakresy, metody i terminy wykonywania badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2264.1. Budynki mieszkalne oraz użyteczności publicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2264.2. Zakłady przemysłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2284.3. Pomieszczenia zagrożone wybuchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2314.4. Urządzenia rozdzielcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2334.5. Stacje elektroenergetyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2344.6. Baterie kondensatorów o napięciu do 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2354.7. Transformatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2374.8. Narzędzia ręczne o napędzie elektrycznym i elektryczne urządzenia ruchome . . . . 238

5. Zasady wykonywania i eksploatacji rozliczeniowych układów pomiarowych . . . . . . . . 2455.1. Wymagania ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2455.2. Tablice licznikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2465.3. Liczniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2475.4. Przekładniki prądowe i napięciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2475.5. Układy pomiarowe pośrednie i półpośrednie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2485.6. Układy pomiarowe bezpośrednie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2495.7. Układ kontrolny obecności napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2495.8. Układ Samoczynnego Załączania Rezerwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2495.9. Zespoły prądotwórcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2505.10. Uzgadnianie i zatwierdzanie dokumentacji projektowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

IV OCHRONA PRZECIWPORAŻENIOWA W URZĄDZENIACH, INSTALACJACHI SIECIACH ELEKTRYCZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2541. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym w urządzeniach

elektroenergetycznych do 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2541.1. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2701.2. Ochrona przed dotykiem pośrednim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2711.3. Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wyłączenia zasilania . . . . . . . . . . . . . . . . . 2711.4. Ochrona przez zastosowanie urządzeń II klasy ochronności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2831.5. Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2841.6. Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2851.7. Ochrona przez zastosowanie nieuziemionych połączeń wyrównawczych

miejscowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2861.8. Ochrona strefowa w pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub prysznic . . . . . 287

2. Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym w urządzeniachelektroenergetycznych o napięciu powyżej 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2942.1. Sieć elektroenergetyczna wysokiego napięcia jako źródło zagrożenia

porażeniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2942.2. Ochrona przed dotykiem bezpośrednim.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2952.3. Środki ochrony przed dotykiem pośrednim (przy uszkodzeniu) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3002.4. Łączenie uziemień urządzeń wysokiego i niskiego napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3052.5. Wymagania dla uziemień obiektów elektroenergetycznych wysokiego

napięcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3062.6. Parametry elektryczne typowych rozwiązań technicznych stanowisk

izolacyjnych i powłok elektroizolacyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

8

V OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA W URZĄDZENIACH, INSTALACJACHI SIECIACH ELEKTROENERGETYCZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

VI SPOSOBY UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY OSOBOM PORAŻONYM PRĄDEMELEKTRYCZNYM I POPARZONYM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3211. Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3212. Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

do 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3223. Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

powyżej 1 kV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3254. Czynności po uwolnieniu porażonego spod działania prądu elektrycznego . . . . . . . . . 325

4.1. Sztuczne oddychanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3284.2. Pośredni masaż serca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3314.3. Pierwsza pomoc przedlekarska przy innych obrażeniach ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

VII ORGANIZACJA BEZPIECZNEJ PRACY PRZY EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ,INSTALACJI I SIECI ELEKTROENERGETYCZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3361. Zasady organizacji pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3362. Bezpieczeństwo wykonywania prac przy urządzeniach elektrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . 3413. Narzędzia pracy i sprzęt ochronny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

3.1. Czynności zabronione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3443.2. Sprzęt ochronny stosowany podczas eksploatacji urządzeń

elektroenergetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

VIII INSTALACJE ELEKTRYCZNE W OBIEKTACH ZAGROŻONYCH WYBUCHEMI POŻAREM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3581. Wymagania ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3582. Podział urządzeń przeciwwybuchowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3593. Strefy zagrożenia wybuchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3604. Dobór urządzeń elektrycznych w strefach zagrożonych wybuchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3625. Instalowanie urządzeń w strefach zagrożonych wybuchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3646. Eksploatacja urządzeń w strefach zagrożonych wybuchem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366

6.1. Oględziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3666.2. Przeglądy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3686.3. Konserwacja i naprawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

IX INSTALACJE ELEKTRYCZNE NA TERENIE BUDOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374

X WARUNKI TECHNICZNE, JAKIM POWINNY ODPOWIADAĆ BUDYNKII ICH USYTUOWANIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381

XI RACJONALNA GOSPODARKA ELEKTROENERGETYCZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

XII URZĄDZENIA ENERGOELEKTRONICZNE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390

XIII WYKAZ PODSTAWOWYCH PRZEPISÓW OBOWIĄZUJĄCYCH PRZY EKSPLOATACJI I DOZORZE SIECI, INSTALACJI I URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3941. Ustawy i rozporządzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3942. Normy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3963. Książki i opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

9

I Ogólne zasady eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych

1. Określenia1. Urządzeniami elektroenergetycznymi nazywamy wszystkie urządzenia i elementy instalacji

elektrycznej przeznaczone do takich celów, jak: wytwarzanie, przekształcanie, przesyłanie, rozdział lub przetwarzanie energii elektrycznej.Urządzeniami elektroenergetycznymi są: maszyny, transformatory, aparaty, przyrządy pomiarowe, urządzenia zabezpieczające, oprzewodowanie, sprzęt i osprzęt, odbiorniki energii elektrycznej.

2. Eksploatacja urządzeń elektroenergetycznych polega na:a) prowadzeniu ruchu tych urządzeń,b) utrzymywaniu urządzeń w należytym stanie technicznym.

3. Do czynności związanych z prowadzeniem ruchu urządzeń zaliczamy:uruchomienie urządzeń,obsługę urządzenia w czasie jego pracy,zatrzymanie urządzenia:

w czasie normalnej pracy,w stanie awaryjnym,

prowadzenie systematycznych zapisów ruchowych.

–––

qq

–

4. Przez utrzymanie urządzeń elektroenergetycznych w należytym stanie technicznym należy rozumieć zapewnienie ich prawidłowej pracy oraz bezpieczeństwa obsługi i otoczenia. Do prac związanych z utrzymaniem urządzeń w należytym stanie technicznym zaliczamy:

oględziny,przeglądy, prace kontrolno-pomiarowe w celu umożliwienia oceny stanu technicznego danego urządzenia.

–––

2. Służby eksploatacyjne5. Do służb eksploatacyjnych zalicza się stanowiska pracy:

1) eksploatacji – do których zalicza się stanowiska osób wykonujących prace w zakresie:obsługi,konserwacji,napraw,kontrolno-pomiarowym,montażu urządzeń elektroenergetycznych,

2) dozoru – do których zalicza się stanowiska osób kierujących czynnościami osób wykonu-jących prace w zakresie określonym w pkt 1 oraz stanowiska pracowników technicznych sprawujących nadzór nad eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci.

qqqqq

6. Od osoby upoważnionej do dozoru (świadectwo kwalifikacyjne D) wymaga się wiedzy, jaką musi wykazać się osoba upoważniona do eksploatacji (świadectwo kwalifikacyjne E), oraz dodatko-wych kwalifikacji wynikających z większej odpowiedzialności i zakresu. Osoba posiadająca tylko kwalifikacje typu D nie może wykonywać manualnie prac kontrolno-pomiarowych.

7. Prace, o których mowa w pkt 5, dotyczą wykonywania czynności:1) mających wpływ na zmiany parametrów pracy obsługiwanych urządzeń, instalacji i sieci

z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i wymagań ochrony środowiska – w zakresie obsługi,

2) związanych z zabezpieczeniem i utrzymaniem należytego stanu technicznego urządzeń, instalacji i sieci – w zakresie konserwacji,

3) związanych z usuwaniem usterek, uszkodzeń oraz remontami urządzeń, instalacji i sieci, w celu doprowadzenia do ich wymaganego stanu technicznego – w zakresie remontów,

4) niezbędnych do instalowania i przyłączania urządzeń, instalacji sieci – w zakresie montażu,5) niezbędnych do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych,

jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń, instalacji sieci – w zakresie kontrol-no-pomiarowym.

10

3. Zasady uzyskiwania uprawnień kwalifikacyjnych8. Dodatkowych kwalifikacji wymaga się przy nadzorowaniu i eksploatowaniu:

1) urządzeń prądotwórczych, przyłączonych do krajowej sieci elektroenergetycznej, bez względu na napięcie znamionowe,

2) urządzeń, instalacji i sieci o napięciu nie wyższym niż 1 kV (z wyjątkiem obsługi urządzeń elektrycznych o napięciu nie wyższym niż 1 kV i mocy znamionowej nie wyższej niż 20 kW, jeżeli w dokumentacji określono zasady ich obsługi),

3) urządzeń, instalacji i sieci o napięciu znamionowym powyżej 1 kV, 4) zespołów prądotwórczych o mocy powyżej 50 kW, 5) urządzeń elektrotermicznych, 6) urządzeń do elektrolizy, 7) sieci elektrycznego oświetlenia ulicznego, 8) elektrycznej sieci trakcyjnej, 9) elektrycznych urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym,10) aparatury kontrolno-pomiarowej oraz urządzeń i instalacji automatycznej regulacji, stero-

wania, zabezpieczeń urządzeń i instalacji wymienionych w punkcie od 1 do 9.

9. Uprawnienia kwalifikacyjne przyznawane są osobom obsługującym urządzenia, instalacje i sie-ci elektroenergetyczne o napięciu znamionowym:

nie wyższym niż 1 kV,powyżej 1 kV.

––

10. Świadectwo kwalifikacyjne uprawniające do zajmowania się eksploatacją urządzeń elektro-energetycznych uzyskuje się na podstawie egzaminu przed komisją kwalifikacyjną powołaną przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Na egzaminie kwalifikacyjnym dla osób na stano-wisku eksploatacji należy wykazać się znajomością w zakresie:1) zasad budowy, działania oraz warunków technicznych obsługi urządzeń, instalacji i sieci,2) zasad eksploatacji oraz instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,3) ogólnych zasad racjonalnej gospodarki energetycznej,4) warunków wykonania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych,5) zasad i wymagań bezpieczeństwa pracy i bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz umie-

jętności udzielania pierwszej pomocy,6) instrukcji postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia obsługi lub oto-

czenia.Podczas egzaminu dla osób na stanowisku dozoru, należy wykazać się znajomością przepi-sów dotyczących:1) przyłączania urządzeń i instalacji do sieci, dostarczania paliw i energii oraz prowadzenia

ruchu i eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,2) postępowania przy programowaniu pracy urządzeń, instalacji i sieci, z uwzględnieniem

zasad racjonalnego użytkowania paliw i energii,3) eksploatacji, wymagań w zakresie prowadzenia dokumentacji technicznej i eksploatacyjnej

oraz stosowania instrukcji eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci,4) budowy urządzeń, instalacji i sieci oraz norm i warunków technicznych, jakim powinny

odpowiadać te urządzenia, instalacje i sieci,5) bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, z uwzględnieniem udzie-

lania pierwszej pomocy oraz wymagań ochrony środowiska,6) zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu

urządzeń przyłączonych do sieci,7) zasad dysponowania mocą urządzeń przyłączonych do wspólnej sieci,8) zasad i warunków wykonywania prac kontrolno-pomiarowych i montażowych.

11. Szczegółową tematykę egzaminu ustala komisja kwalifikacyjna i podaje do wiadomości osobom ubiegającym się o potwierdzenie kwalifikacji na 14 dni przed wyznaczoną datą egzaminu. Egzamin kwalifikacyjny komisja przeprowadza na wniosek osoby zainteresowanej lub praco-dawcy zatrudniającego osobę prowadzącą eksploatację sieci, urządzeń i instalacji elektro-energetycznych. Egzamin przeprowadza się w formie ustnej.

11

12. Wniosek o sprawdzenie kwalifikacji powinien zawierać:1) dane personalne osoby ubiegającej się o potwierdzenie kwalifikacji – adres zamieszkania,

numer PESEL lub rodzaj i numer dokumentu tożsamości obcokrajowca,2) nazwę zakładu pracy, tytuł zawodowy, zajmowane stanowisko, okresy odbytej praktyki

z zakresu eksploatacji, wykształcenie,3) wskazanie rodzaju kwalifikacji i urządzeń, o które ubiega się wnioskujący.Do wniosku należy dołączyć potwierdzenie dokonania opłaty za egzamin.Opłata egzaminacyjna jest pobierana w wysokości 10% minimalnego wynagrodzenia za pracę pracowników obowiązującego w dniu złożenia wniosku.Zmiana miejsca zatrudnienia nie powoduje utraty ważności świadectwa kwalifikacyjnego.Sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych powtarza się co pięć lat.W razie stwierdzenia, że eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci jest prowadzona niezgodnie z przepisami dotyczącymi ich eksploatacji, na wniosek pracodawcy, inspektora pracy, prezesa URE lub innego organu właściwego w sprawach regulacji gospodarki paliwami i energią, o którym mowa w art. 21a Ustawy Prawo energetyczne, sprawdzenie spełnienia wymagań kwalifikacyjnych należy powtórzyć przed upływem pięciu lat.

4. Dokumentacja techniczna urządzeń elektroenergetycznych13. W skład dokumentacji technicznej urządzenia elektroenergetycznego wchodzą:

projekt techniczny wraz z naniesionymi zmianami powykonawczymi,dokumentacja techniczno-ruchowa (DTR),dokumentacja dostarczona przez producenta urządzenia,protokoły kwalifikujące pomieszczenia i ich strefy do właściwej kategorii zagrożenia pożaro-wego i wybuchowego,dokumentacja eksploatacyjna.

––––

–

14. Dokumentacja techniczno-ruchowa powinna zawierać:karty gwarancyjne,instrukcję obsługi urządzenia.

––

15. Dokumentacja eksploatacyjna powinna zawierać:dokumenty przyjęcia urządzenia do eksploatacji,instrukcje ruchu i eksploatacji urządzeń,raporty pracy urządzeń,dokumenty dotyczące oględzin, przeglądów, konserwacji, napraw i remontów urządzeń,dokumenty dotyczące rodzaju i zakresu występujących uszkodzeń i napraw,specyfikacje części zamiennych i narzędzi,protokoły z wynikami pomiarów i prób kontroli okresowej,książkę obiektu budowlanego.

––––––––

16. Instrukcja eksploatacji jest to zatwierdzona przez pracodawcę instrukcja określająca procedury i zasady wykonywania czynności niezbędnych przy eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycz-nych, opracowywana na podstawie odrębnych przepisów oraz dokumentacji producenta.Instrukcja eksploatacji urządzenia powinna składać się z:a) części ogólnej,b) części szczegółowej.

17. Część ogólna instrukcji eksploatacji powinna zawierać:1) przedmiot instrukcji – określający, jakiego urządzenia lub grupy urządzeń dotyczy instruk-

cja oraz dla kogo jest przeznaczona, z podaniem kwalifikacji tych osób,2) podstawę opracowania instrukcji – określają przepisy DTR, potwierdzenie przyjęcia urzą-

dzenia do eksploatacji,3) klauzulę zatwierdzającą instrukcję do stosowania, z podaniem nazwiska i podpisem osoby

zatwierdzającej.

12

18. Część szczegółowa instrukcji eksploatacji powinna zawierać:1) ogólną charakterystykę urządzenia, która określa:

przeznaczenie urządzenia,podstawowe parametry,schematy i układy połączeń, typy, aparaturę, rodzaje i wielkość zabezpieczeń,

2) obsługę urządzenia z określeniem: czynności związanych z uruchomieniem i zatrzymaniem urządzenia przy pracy normalnej – podanie typowych manipulacji łączeniowych,zasad postępowania w razie awarii, pożaru lub innych zakłóceń urządzenia podczas pracy, z podaniem kolejności czynności (manipulacji), jakie należy wykonać,obowiązków osób obsługi, określających zakres tych obowiązków i uprawnień,sposobu prowadzenia zapisów i czynności ruchowych, odczytów wskazań przyrządów pomiarowych z podaniem ich terminów,

3) wymagania w zakresie konserwacji urządzeń określające:zakres planowanych oględzin, przeglądów i obchodów oraz terminy ich przeprowadza-nia,zakres przeprowadzanych planowych prób i badań oraz pomiarów kontrolnych z poda-niem terminów ich przeprowadzania,zasady kwalifikowania urządzenia do remontu,

4) zakres wymagań, które dotyczą ochrony przed porażeniem prądem, pożarem, wybuchem oraz innych wymagań odnośnie bezpieczeństwa obsługi urządzeń i otoczenia, określający:

bezpieczne wykonywanie prac planowych,rodzaj stosowanego sprzętu bhp,sposób powiadamiania (a także kogo?) w przypadku pożaru, porażenia prądem lubawarii,sposób i rodzaj użytego sprzętu przeciwpożarowego w przypadku wystąpienia pożaru.

qqq

q

q

qq

q

q

q

qqq

q

5. Przyjęcie urządzeń elektroenergetycznych do eksploatacji19. Przyjęcia do eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych nowych, przebudowanych lub

po remoncie powinien dokonać kierownik zakładu z udziałem osób zajmujących się eksplo-atacją.Przyjęcie urządzenia do eksploatacji może nastąpić po:1) sprawdzeniu kompletności dokumentacji technicznej,2) przeprowadzeniu prób i pomiarów w zakresie umożliwiającym stwierdzenie, czy dane urzą-

dzenie odpowiada wymaganym warunkom technicznym,3) sprawdzeniu, czy urządzenie jest dopuszczone do obrotu i stosowania w budownictwie,

zgodnie z obowiązującymi przepisami, dla którego producent dokonał oceny zgodności wyrobu z wymaganiami dokumentu odniesienia, wydał krajową deklarację zgodności i oznakował wyroby znakiem „CE” lub znakiem budowlanym „B” (do czasu upływu ważno-ści uznaje się dawny znak bezpieczeństwa „B”),

4) sprawdzeniu, czy przeprowadzony został odbiór techniczny przez organ dozoru technicz-nego, jeśli takiemu odbiorowi urządzenie podlega,

5) sprawdzeniu, czy stan urządzenia i miejsce jego pracy odpowiadają warunkom technicz-nym oraz wymogom bhp, ochrony przeciwporażeniowej i przeciwpożarowej,

6) sprawdzeniu protokołu przyjęcia urządzenia do eksploatacji.

6. Ocena stanu technicznego urządzeń20. Oceny stanu technicznego eksploatowanych urządzeń i ich zdolności do dalszej niezawodnej

i bezpiecznej pracy dokonuje się na podstawie wyników przeprowadzonych okresowo:oględzin,przeglądów,prób i pomiarów.

–––

13

21. Oględziny i przeglądy urządzeń elektroenergetycznych należy przeprowadzać w terminach i zakresie ustalonych w szczegółowych zasadach eksploatacji poszczególnych urządzeń, zawartych w instrukcjach eksploatacji zatwierdzonych przez pracodawcę.Przeglądy, poza terminami ustalonymi w instrukcji eksploatacji, należy wykonać wtedy, gdy zachodzi podejrzenie, że urządzenie jest uszkodzone, np. nadmierne nagrzewanie się obudo-wy, przewodów itp.Należy wstrzymać ruch urządzenia w razie stwierdzenia zakłóceń lub uszkodzeń uniemożliwia-jących normalną eksploatację.

22. Urządzenie elektroenergetyczne powinno być przekazane do remontu (naprawy) lub wycofa-ne z eksploatacji, jeżeli:1) stan techniczny urządzenia jest zły, poniżej dopuszczalnych wartości parametrów określo-

nych w instrukcji eksploatacji, normach oraz wykazuje zwiększoną energochłonność,2) stwierdzone uszkodzenie urządzenia elektroenergetycznego zagraża pewności ruchu

lub bez pieczeństwu obsługi lub/i otoczenia.Decyzję o przekazaniu urządzenia elektroenergetycznego do remontu lub wycofaniu z eksplo-atacji podejmuje kierownik zakładu na wniosek osoby zajmującej się eksploatacją tego urzą-dzenia.

23. Do przeprowadzenia kontroli nad przestrzeganiem warunków i przepisów eksploatacji, w tym warunków z zakresu bhp, są upoważnieni:1) Urząd Regulacji Energetyki (działający poprzez oddziały terenowe URE),2) Państwowa Inspekcja Pracy,3) Urząd Dozoru Technicznego w zakresie urządzeń podlegających dozorowi.

24. Kontrolę powinien przeprowadzać wyznaczony inspektor w obecności kierownika zakładu lub osoby przez niego wyznaczonej.Inspektor upoważniony jest do żądania od jednostki kontrolowanej niezbędnych informacji oraz wszelkich dokumentów, w celu oceny stanu eksploatacji urządzeń i warunków bezpiecz-nej pracy.Z przeprowadzonej kontroli inspektor sporządza protokół, który jest podstawą do wyciągnięcia wniosków i wydania odpowiednich zaleceń pokontrolnych.

14

Pytania do rozdziału I Ogólne zasady eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych Odpowiedzi

1. Jakie urządzenia nazywamy urządzeniami elektroenergetycznymi? s. 9, pkt 1

2. Na czym polega eksploatacja urządzeń elektroenergetycznych? s. 9, pkt 2

3. Jakie prace należy wykonać w celu prowadzenia ruchu urządzeń elektrycznych? s. 9, pkt 3

4. Co należy rozumieć przez należyty stan techniczny urządzenia? s. 9, pkt 4

5. Jakie stanowiska pracy zalicza się do służb eksploatacyjnych? s. 9, pkt 5

6. Jakie stanowiska pracy wchodzą w zakres eksploatacji, a jakie w zakres dozoru? s. 9, pkt 5

7. Eksploatacja jakich urządzeń elektroenergetycznych wymaga uzyskania dodatkowych kwalifikacji? s. 10, pkt 8

8. Podaj wymagania kwalifikacyjne dla osób zatrudnionych przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych. s. 10, pkt 10

9. Czy osoba posiadająca kwalifikacje typu D może wykonywać prace kontrolno-pomiarowe? s. 9, pkt 6

10. Kiedy egzamin kwalifikacyjny podlega powtórzeniu? s. 11, pkt 12

11. Kto może wystąpić z wnioskiem o powtórzenie egzaminu? s. 11, pkt 12

12. Jakie dokumenty powinny wchodzić w skład dokumentacji technicznej? s. 11, pkt 13

13. Co powinna zawierać instrukcja eksploatacji? s. 11, pkt 17,s. 12, pkt 18

14. Kto dokonuje przyjęcia urządzeń do eksploatacji? s. 12, pkt 19

15. Kiedy urządzenie może być przyjęte do eksploatacji? s. 12, pkt 19

16. W jakich terminach przeprowadza się oględziny i przeglądy urządzeń? s. 13, pkt 21

17. Na podstawie czego dokonuje się oceny stanu technicznego urządzeń? s. 12, pkt 20

18. Kiedy należy wstrzymać ruch urządzenia? s. 13, pkt 21

19. Kiedy urządzenie elektroenergetyczne powinno być przekazane do remontu lub wycofane z eksploatacji? s. 13, pkt 22

20. Kto podejmuje decyzję o remoncie lub wycofaniu urządzenia z eksploatacji? s. 13, pkt 22

21. Wymień organy uprawnione do kontroli przestrzegania warunków i przepisów eksploatacji. s. 13, pkt 23

22. Podaj uprawnienia inspektora przeprowadzającego kontrolę. s. 13, pkt 24

23. Jakimi wiadomościami powinna się wykazać osoba zdająca egzamin na stanowisku dozoru? s. 10, pkt 10

15

II Budowa i eksploatacja urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych

1. Urządzenia prądotwórcze, przyłączone do krajowej sieci elektro-energetycznej, bez względu na wysokość napięcia znamionowego

1. Wytwarzaniem energii elektrycznej w skali przemysłowej zajmują się elektrownie.Do produkcji energii elektrycznej stosowane są przede wszystkim maszyny synchroniczne pracujące jako prądnice (generatory).W elektrowniach cieplnych stosowane są turbogeneratory, a w elektrowniach wodnych – hy- dro generatory.Generatory synchroniczne pracują ze stałą prędkością obrotową w celu wytworzenia stałej częstotliwości napięcia wyjściowego (f = 50 Hz).Generatory są przeważnie napędzane za pomocą silników turbinowych.W generatorze następuje zamiana energii mechanicznej wytworzonej w turbinie napędowej na energię elektryczną.Praca mechaniczna w turbinie napędowej jest wykonywana przez:

rozprężającą się parę wodną (elektrownie cieplne),energię cieplną wytworzoną podczas reakcji jądrowej w reaktorze (elektrownie jądrowe),energię potencjalną i kinetyczną strumienia wody (elektrownie wodne).

–––

2. W maszynach synchronicznych występuje ścisła zależność między prędkością obrotową wir-nika a częstotliwością prądu:

f p

n= ⋅60

gdzie: f – częstotliwość, w [Hz],p – liczba par biegunów,n – liczba obrotów na minutę.Generatory synchroniczne budowane są w dwóch odmianach jako:1) maszyny szybkoobrotowe z utajonymi biegunami,2) maszyny wolnoobrotowe jawnobiegunowe.Maszyny tego typu różnią się konstrukcją wirnika i liczbą biegunów.Maszyny z utajonymi biegunami są:

najczęściej dwubiegunowe,rzadziej czterobiegunowe.

Aby ograniczyć moment bezwładności i zwiększyć wytrzymałość mechaniczną, wirnik maszy-ny jest wykonywany z odkuwki, a jego uzwojenia są umieszczane w wyfrezowanych żłobkach. Średnica wirnika generatora z utajonymi biegunami nie przekracza zwykle 1,2 m.Takie generatory napędzane są turbinami parowymi o prędkości obrotowej 3000 lub 1500 obr./min.

––

3. Maszyny jawnobiegunowe mają większą liczbę biegunów, a ich uzwojenie wzbudzenia jest wykonane w postaci cewek umieszczonych na biegunach.Maszyny takie mogą być napędzane silnikami wysokoprężnymi lub turbinami wodnymi.Prędkości obrotowe hydrogeneratorów wynoszą od kilkunastu do kilkuset obr./min.Napięcie znamionowe generatorów synchronicznych jest ograniczone wytrzymałością elek-tryczną izolacji i nie przekracza 30 kV.Moc znamionowa poszczególnych generatorów jest osiągana w zależności od:

dopuszczalnej temperatury izolacji w maszynie,sposobu chłodzenia maszyny,wytrzymałości mechanicznej wirnika, ograniczającej obecnie masę wirnika do ok. 2000 Mg,wartości prądu stojana ograniczonej obecnie do wartości 35 kA.

––––

4. Turbogeneratory są to maszyny składające się z prądnicy i napędzającej ją turbiny parowej lub gazowej. Turbogeneratory buduje się zwykle jako prądnice synchroniczne. Są to na ogół maszyny dużej i bardzo dużej mocy.Bardzo duże jednostki stosowane są w elektrowniach jądrowych ze względu na opłacalność budowy dużych bloków reaktor–generator.

16

Moce znamionowe hydrogeneratorów dochodzą do 850 MVA.W Polsce największe turbogeneratory mają moc znamionową 500 MW, a typowy turbogenera-tor w dużej elektrowni ma moc 360 MW.

5.

75

RN

AGP

G

31

G

500 Hz

G

500 Hz

642

Rysunek II-1.1. Układ wzbudzenia turbogeneratora ze wzbudnicą i podwzbudnicą synchroniczną zmiennej częstotliwości, gdzie: 1 – wzbudnica synchroniczna 500 Hz, 2 – podwzbudnica synchroniczna 500 Hz, 3 i 4 – układ prostowników, 5 – aparat gaszenia pola, 6 – uzwojenie sterujące, 7 – regulator napięcia

6. Stojan maszyny jest twornikiem, w uzwojeniach którego indukowana jest siła elektromotoryczna.Żelazo czynne stojana wykonane jest z tzw. blach prądnicowych o niskiej stratności, wynoszą-cej w nowoczesnych generatorach ok. 1 W/kg.Spakietowane jarzmo stojana umieszczone jest w spawanej konstrukcji kadłuba. Uzwojenie stojana jest trójfazowe i zwykle dwuwarstwowe.Budowa uzwojenia zależy od zastosowanego sposobu chłodzenia.Na wale wirnika są umieszczone izolowane pierścienie, przez które uzwojenie wzbudzające jest zasilane prądem stałym.Źródłem zasilania może być prądnica samowzbudna umieszczona na wspólnym wale maszy-ny lub układ prostownikowy.

7. Uzwojenie wirnika wytwarza pole magnetyczne wirujące wraz z wirnikiem.Przy obciążeniu maszyny prąd stojana wytwarza również pole magnetyczne, które wiruje w tym samym kierunku i z tą samą prędkością co pole wytworzone przez wirnik.Pole wypadkowe przecinając przewody uzwojenia stojana, wytwarza w nim siłę elektromoto-ryczną.

U1

V1

W1

W1

W1

W2

V1

V1

V2

U1

U1

U2

V2

U2

W2

N

S

G

czas

kąt fazowynapi

ęcie

120°240°360°

150s

Rysunek II-1.2. Zasada działania generatora synchronicznego

17

8. 1

2

3

4

5

6

Rysunek II-1.3. Żłobek wirnika turbogeneratora, gdzie: 1 – klin zabezpieczający uzwojenie, 2 – izolacja, 3 – przewód uzwojenia wzbudzenia, 4 – kanał przepływu wody, 5 – izolacja zwojowa, 6 – izolacja żłobkowa

9. Uzwojenie wirnika może być wykonane na wiele sposobów, w zależności od producenta gene-ratora i mocy znamionowej maszyny.Cewki biegunów maszyn jawnobiegunowych nawijane są drutem izolowanym lub taśmą.W turbogeneratorach wykonanie uzwojenia wzbudzenia zależy od tego, czy uzwojenie jest chłodzone pośrednio, czy też bezpośrednio.Przy chłodzeniu bezpośrednim, czynnik chłodzący przepływa kanałami znajdującymi się wewnątrz przewodów. Również uzwojenie stojana może być chłodzone pośrednio, za pomocą kanałów wodnych lub wodorowych, lub bezpośrednio, gdy w skład cewek wchodzą pręty, wewnątrz których kanałami przepływa czynnik chłodzący.Najstarszym sposobem chłodzenia maszyn jest wymuszony obieg powietrza w obiegu otwartym.Powietrze chłodzące, zasysane z zewnątrz poprzez filtry, jest wentylatorem kierowane do wnę-trza maszyny, a następnie wyrzucane na zewnątrz.W obiegu zamkniętym powietrze chłodzące jest kierowane do chłodnic, przez które przepływa zimna woda.Stosuje się także chłodzenie powietrzem turbogeneratorów o mocy do 250 MVA.Chłodzenie pośrednie powietrzem jest stosowane w maszynach jawnobiegunowych.Duże turbogeneratory są chłodzone wodorem w obiegu zamkniętym.

10. Dla uzyskania odpowiedniego efektu chłodzenia stosuje się nadciśnienie wodoru w maszynie, wynoszące zwykle 1÷3 MPa.Część maszyny, w której występuje wodór, jest oddzielona od przestrzeni powietrznej za po-mocą uszczelnienia olejowego pod ciśnieniem.Chłodzenie wodorowe stosuje się w maszynach o mocy rzędu 400 MVA.Dla bardzo dużych jednostek stosowane jest chłodzenie wodne. Destylat wodny przepuszcza-ny jest przez kanały i otwory wewnątrz uzwojenia.Odprowadzanie ciepła jest tu znacznie intensywniejsze niż przy chłodzeniu wodorem. Duże ciśnienia występujące w obiegu destylatu wymagają stosowania odpowiednio skonstruowa-nych uszczelnień.Chłodzenie wodno-wodorowe ma obecnie największy zainstalowany na świecie turbogenera-tor o mocy znamionowej 1700 MVA.

1.1. Sposoby zabezpieczenia generatorów

11. Generatory synchroniczne powinny być wyposażone w następujące zabezpieczenia:1) zabezpieczenie nadmiarowo-prądowe stojana przed przetężeniami i skutkami zwarć

zewnętrznych, działające początkowo na sygnał, a po określonym czasie – na wyłączenie generatora z sieci i odwzbudzenie,

2) zabezpieczenie różnicowoprądowe przed zwarciami wewnątrz stojana, działające bez-zwłocznie na wyłączenie generatora i odwzbudzenie,

18

3) zabezpieczenie ziemnozwarciowe stojana, które w przypadku doziemienia uzwojenia stoja-na, w zależności od wartości prądu doziemnego, działa na sygnał lub wyłączenie maszyny i odwzbudzenie,

4) zabezpieczenie ziemnozwarciowe wirnika reagujące w zależności od rodzaju uszkodzenia; przy pojedynczym zwarciu z ziemią na sygnał, natomiast przy drugim zwarciu powoduje wyłączenie i odwzbudzenie generatora.

Duże generatory wyposaża się także w zabezpieczenia przed asymetrią prądów stojana, przed pracą asynchroniczną i przed przeciążeniem prądowym wirnika.Ponadto wszystkie maszyny mogą być wyposażone w sygnalizację i zabezpieczenia kontrolu-jące temperaturę wewnątrz maszyny i temperaturę czynnika chłodzącego.W tabeli II-1.1. podano rodzaje zabezpieczeń stosowanych dla generatorów synchronicznych zasilających bezpośrednio szyny zbiorcze.

12. Tabela II-1.1. Rodzaje zabezpieczeń dla generatorów

Rodzaj zakłócenia

Zakresy mocy znamionowych Sn generatorów synchronicznych, w [MVA]

Sposób likwidacji

zakłóceniaSn < 2 2 ≤ Sn < 12,5 Sn ≤ 12,5

1 2 3 4 5

Zwarcia międzyfazowe w uzwojeniu stojana

Różnicowewzdłużne bezzwłocznelub nadprą-dowe bez-zwłoczne

– W, SGP

Zwarcia doziemne w uzwojeniu stojana*)

–Zerowoprądowe lub zerowonapięciowe

W, SGP

Zwarcia między zwojami jednej fazy uzwojenia stojana

–

Różnicowe poprzeczne bezzwłoczne lub nadprądowe zasilane z przekładnika zainstalowanego między punktami zerowymi obu gałęzi równoległych

W, SGP

Podwyższenie napięcia

Nadnapięciowe zwłoczne (dla hydrogeneratorów) W, SGP

Przeciążenia ruchowe

Nadprądowe zwłoczne jednofazowe S

Asymetria obciążenia

Nadprądowe zwłoczne reagujące na składową przeciwną prądu (w razie potrzeby)

S lub W, SGP

Zwarcie doziem-ne I w obwodzie wzbudzenia lub pogorszenia izolacji doziemnej tego obwodu

–

Kontrola napięcia lub wprowadzenie pomocniczego obwodu źródła napięcia

S

Zwarcie doziem-ne II w obwodzie wzbudzenia

–Układy mostkowe

S

Nadmierny wzrost temperatury – Termoelektryczne S*)

Objaśnienia: *) – w przypadku, gdy prąd zwarcia doziemnego jest mniejszy od 5 A, W – otwarcie wyłącznika głównego, SGP – samoczynne odwzbudzenie generatora, S – sygnalizacja ostrzegawcza

19

1.2. Dokumentacja techniczna

13. Wytwórca wraz z maszyną powinien dostarczyć użytkownikowi dokumentację techniczno -ru-chową (DTR), obejmującą między innymi:

opis techniczny generatora,dane techniczne generatora, wzbudnicy i urządzeń pomocniczych,wymagania dotyczące kontroli, pomiarów i automatyki,dane układu chłodzenia i układów olejowych maszyny,instrukcje montażowe,rysunki zestawieniowe i konstrukcyjne,wykaz materiałów montażowych,dokumentację eksploatacyjną zawierającą:

instrukcję ruchu i eksploatacji generatora,protokoły końcowych badań u wytwórcy,protokoły badań przy uruchamianiu generatora,wykaz części zamiennych.

––––––––

qqqq

14. Podstawowym dokumentem ruchowym generatora jest raport dobowy.W raportach, zgodnie z wymaganiami instrukcji eksploatacji, powinny być zapisywane:1) wartości podstawowych wielkości elektrycznych, charakteryzujących pracę generatora,2) wartości temperatury żelaza czynnego, uzwojeń, gazu chłodzącego, wody chłodzącej,

łożysk i oleju.Poza raportem dobowym, wypełnianym zwykle co godzinę, obsługa powinna prowadzić dzien-nik operacyjny, w którym wpisywane byłyby czynności wykonywane w czasie eksploatacji, jak np. wyniki pomiarów rezystancji uzwojeń, kontroli stanu szczotek, pierścieni i komutatora itp.

1.3. Uruchomienie generatora synchronicznego

15. Załączenie maszyny synchronicznej, a w szczególności dużych turbogeneratorów, jest proce-sem długotrwałym.Tryb postępowania zależy od tego, czy uruchomienie dotyczy nowego generatora, bloku po remoncie, czy też po postoju.Uwaga!Szczegółowe zasady eksploatacji generatorów powinny być określone w instrukcjach eksploatacji opracowanych dla poszczególnych maszyn i zatwierdzone przez właścicieli i użytkowników generatorów.

16. Opierając się na wiedzy technicznej poniżej podano zasady eksploatacji generatorów:1) pierwsze włączenie do sieci nowego generatora powinno się odbyć komisyjnie z udziałem

przedstawicieli inwestora oraz wykonawców,2) uruchomieniu powinny towarzyszyć odpowiednie pomiary i badania wykonane w zakresie

i kolejności uzgodnionymi między użytkownikiem a wytwórcą dla jednostek nowych oraz pomiędzy użytkownikiem a zakładem remontowym dla jednostek po remoncie,

3) generator nowy lub po remoncie przed przyjęciem do eksploatacji powinien być poddany badaniom odbiorczym wykonywanym:

u dostawcy lub w miejscu przeprowadzenia remontu, wykonywanym przez dostawcę lub wykonawcę remontu,w miejscu zainstalowania, wykonywanym przez użytkownika lub osoby przez niego upo-ważnione,

4) jeżeli dostawa lub remont obejmuje część generatora, to badania odbiorcze należy przepro-wadzać tylko w odniesieniu do tej części,

5) jeżeli postój bloku trwał dłużej niż 7 dni, to należy przeprowadzić pomiar rezystancji izolacji uzwojeń,

6) w razie zawilgocenia izolacji, uruchomienie generatora jest dopuszczalne tylko po jej wysu-szeniu.

Uwaga!Uruchomienie generatora do pracy kompensatorowej, tj. bez turbiny, jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy został on wyposażony w odpowiednie urządzenie ograniczające ruch wirnika w kierunku osiowym.

q

q

20

17. Przygotowanie generatorów do pracy polega na wykonaniu następujących czynności:1) sprawdzenie zapasu gazów (zapas dwutlenku węgla powinien wystarczać na dwukrotne

wypełnienie maszyny, zapas wodoru na wypełnienie maszyny ze znamionowym ciśnie-niem),

2) uruchomienie obiegów olejowych łożysk i uszczelnienia wału,3) uruchomienie obiegu destylatu,4) usunięcie powietrza z wnętrza maszyny za pomocą dwutlenku węgla,5) sprawdzenie szczelności.

18. Maszynę uważa się za szczelną, jeżeli po upływie dwóch godzin od doprowadzenia ciśnienia medium gazowego do wartości znamionowej +0,1 MPa, ciśnienie wewnątrz nie spadnie bar-dziej niż o 4 mm słupa rtęci.W czasie uruchamiania generatora z chłodzeniem wodorowym, ciśnienie gazu w obudowie powinno być wyższe od atmosferycznego co najmniej o 3,5 kPa (0,035 at).Po sprawdzeniu parametrów według szczegółowej instrukcji, możliwe jest przystąpienie do uruchomienia turbiny, wzbudzenia maszyny i jej synchronizacji.Generator można wzbudzić, gdy wirnik osiągnie prędkość zbliżoną do synchronicznej.Po doprowadzeniu do gotowości bloku energetycznego do ruchu, można przystąpić do syn-chronizacji generatorów.Turbogeneratory i kompensatory synchroniczne powinny być synchronizowane metodą dokładną.Dla hydrogeneratorów można stosować samosynchronizację, o ile nie ma przeciwwskazań producenta.Przed włączeniem synchronoskopu należy sprawdzić, czy napięcie generatora jest bli-skie napięciu sieci oraz czy częstotliwość nie różni się od częstotliwości sieci więcej niż o 0,5 Hz.

19. Stosowane są trzy rodzaje urządzeń do synchronizacji:1) zwykła kolumna synchronizacyjna do synchronizacji ręcznej. Przy synchronizacji ręcznej

zamykanie wyłącznika powinno nastąpić w chwili, gdy wskazówka synchronoskopu powoli przesuwa się w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i zbliża się do położenia zerowego,

2) kolumna synchronizacyjna z półautomatem. Po ręcznym podaniu sygnału na włączenie, generator zostaje załączony przez automatykę,

3) synchronoskop automatyczny, wyposażony w układ pomiaru i automatycznej regulacji prędkości i napięcia aż do doprowadzenia do synchronizacji.

1.4. Eksploatacja generatorów

20. W czasie ruchu maszyny należy kontrolować następujące parametry obciążenia:moc pozorną,wytwarzaną moc bierną lub współczynnik mocy,napięcia międzyprzewodowe stojana,częstotliwość,prądy fazowe stojana,prąd wzbudzenia,parametry chłodzenia.

–––––––

21. Należy również kontrolować parametry eksploatacyjne maszyny:1) wynikające bezpośrednio z obciążenia:

temperaturę uzwojeń stojana, uzwojenia wirnika, temperaturę czynnika chłodzącego,2) niezwiązane bezpośrednio z wielkością obciążenia:

temperaturę wody chłodzącej wymienniki ciepła,temperaturę oleju w łożyskach, uszczelnień olejowych itp.,wskaźniki stanu jakości cieczy i gazów,czystość i wilgotność wodoru,przewodność elektryczną destylatu,jakość próżni,

q

qqqqqq

21

stan izolacji elektrycznej obwodów uzwojenia stojana i wzbudzenia,drgania łożysk w generatorze i wzbudnicy.

Kontrola w tym zakresie powinna być wykonywana przez obsługę za pomocą przyrządów pomiarowych lub automatycznie, w zakresie określonym przez wytwórcę w dokumentacji fabrycznej.W tabeli II-1.2. zostały podane dopuszczalne wartości parametrów obciążeniowych i eksplo-atacyjnych generatorów synchronicznych.

qq

22. Tabela II-1.2. Dopuszczalne wartości parametrów obciążenia i eksploatacyjnych parametrów stanu prądnicy

Lp. Rodzaj parametru

Trwale dopuszczalna wartość parametru Dodatkowe warunki

1 2 3 41. Moc

pozornaprądnicy

1) Przy chłodzeniu równoważnym ze znamio-nowym – wartość równa znamionowej mocy pozornej

Współczynnik mocy indukcyjny, napięcie na zaciskach stojana nie wykracza poza znamionowy przedział wartości

2) Przy chłodzeniu nierównoważnym ze zna-mionowym – wartość nie większa od warto-ści obliczonej według wzoru:

S U I= ⋅ 3gdzie: S – moc pozorna prądnicy, U – napięcie na zaciskach stojana, I – trwale dopuszczalny prąd stojana, wyznaczony zgodnie z zasadami podanymi w lp. 4, ust. 6

3) Przy napięciu U na zaciskach stojana wykraczającym poza znamionowy przedział wartości – wartość nie większa od wartości obliczonej według wzoru:

S U I= ⋅ 3gdzie: I – trwale dopuszczalny prąd stojana, wyznaczony zgodnie z zasadami podanymi w lp. 4, ust. 3 i 4

4) Przy pojemnościowym współczynniku mocy – wartość podana (określona) w instrukcji eksploatacji

2. Indukcyjny współczynnik mocy

Jeżeli w dokumentacji fabrycznej nie podano inaczej, a prądnica uczestniczy w pracy równo-ległej bez automatycznej regulacji wzbudzania:

0,95 – gdy napięcie na zaciskach stojana jest nie mniejsze niż znamionowe, 0,9 – gdy napięcie na zaciskach stojana jest mniejsze niż znamionowe

–

–

Dla pozostałych przy-padków nie ogranicza się wartości trwale dopuszczalnych

3. Napięcie na zaciskach stojana prądnicy

Przy współpracy prądnicy z siecią wartość nie większa niż 110% napięcia znamionowego i nie mniejsza niż 85% napięcia znamiono-wego

Przy napięciu więk-szym niż górna granica znamionowego prze-działu napięcia – zmniejsza się najwięk-szy trwale dopuszczal-ny prąd stojana, zgod-nie z lp. 4, ust. 4

22

1 2 3 44. Prąd stojana

prądnicy1) Przy znamionowym napięciu stojana

i chłodzeniu równoważnym ze znamionowym – wartość równa znamionowemu prądowi stojana

Największe, trwale dopuszczalne wartości prądu stojana odnoszą się do obciążeń prąd-nicy, przy których skła-dowa symetryczna kolejności przeciwnej prądu przekracza 5% znamionowej wartości tego prądu (dla hydro-generatorów 10%)

2) Przy napięciu U na zaciskach stojana, które wykracza poza znamionowy przedział wartości tego napięcia i chłodzeniu równoważnym ze znamionowym – wartość nie większa od wartości obliczonej według wzoru:

IS

Un=

⋅ 3gdzie: I – trwale dopuszczalny prąd stojana, Sn – znamionowa moc pozorna prądnicy

3) Przy napięciu stojana mniejszym niż dolna granica znamionowego przedziału napięcia – wartość nie większa od obliczonej dla tej dolnej granicy znamionowego przedziału napięcia na podstawie wzoru podanego w ust. 6

4) Przy napięciu stojana większym niż górna granica znamionowego przedziału napięcia – 90% wartości obliczonej dla tej górnej gra-nicy znamionowego przedziału napięcia na podstawie wzoru podanego w ust. 6

5) Przy chłodzeniu nierównoważnym ze znamionowym i znamionowym napięciu stojana – wartość nie większa od określonej:

na podstawie dokumentacji fabrycznej, jeżeli wytwórca podaje wartości takich prądów dla dodatkowych, innych niż znamionowe, warunków chłodzenia, na podstawie badań pozwalających wyznaczyć dla dodatkowych, innych niż znamionowe, warunków chłodzenia taką maksymalną wartość prądu stojana, przy której ani wartości temperatury, ani żaden z przyrostów temperatury, podlegających kontroli w eksploatacji, nie przekroczą wartości występujących przy znamionowych parametrach obciążenia

q

q

6) Przy chłodzeniu nierównoważnym ze zna-mionowym i napięciu U na zaciskach stoja-na różniącym się od znamionowego, ale mieszczącym się w znamionowym przedziale wartości – wartość nie większa od obliczonej według wzoru:

IUU

Ind= ⋅

gdzie: I – trwale dopuszczalny prąd stojana, Un – napięcie znamionowe stojana, Id – prąd wyznaczony zgodnie z ust. 5

23

1 2 3 45. Prąd

wzbudzenia prądnicy

1) Przy chłodzeniu równoważnym ze znamiono-wym – wartość równa znamionowej, określo-nej w dokumentacji fabrycznej, a w razie braku takich danych – wyznaczona na pod-stawie odpowiednich badań

2) Przy chłodzeniu nierównoważnym ze zna-mionowym – wartość nie większa od okre-ślonej:

na podstawie dokumentacji fabrycznej, jeżeli wytwórca podaje wartości takich prądów dla określonych, innych niż zna-mionowe, warunków chłodzenia, na podstawie odpowiednich badań, pozwalających wyznaczyć dla dodatko-wych, innych niż znamionowe, warunków chłodzenia taką maksymalną wartość prądu wzbudzenia, przy której żadnaz wartości temperatury, ani żaden z przy-rostów temperatury, podlegających w eksploatacji kontroli, nie przekroczą wartości, jakie występują przy znamiono-wych parametrach obciążenia

q

q

6. Temperatura wody chłodzą-cej wymienniki ciepła

Nie niższa niż +20°C

7. Temperatura oleju

1) Przy dopływie do łożysk, przekładni i uszczel-nień olejowych wału – wartości powinny mie-ścić się w granicach od +35°C do +45°C

Jeżeli wartości tempe-ratury oleju lub stopu łożyskowego mogą być inne, należy je podać jako odpowiednie war-tości graniczne

2) Przy spływie (wylocie) z łożysk przekładni i uszczelnień olejowych wału – wartość nie wyższa niż +65°C

8. Ciśnienie cieczy chłodzące bezpośrednio uzwojenie prądnicy

Wartości największe przy wlocie do uzwojenia i najmniejsze przy wylocie z uzwojenia określo-ne w instrukcji eksploatacji

9. Temperatura stopu łoży-skowego

1) W panewce łożyska prądnicy – wartość nie wyższa niż +80°C

2) W uszczelnieniu olejowym wału – wartość nie wyższa niż +85°C

10. Ciśnienie oleju 1) Przy dopływie do łożysk prądnicy i prze-kładni – wartości nie mniejsze od określo-nych w instrukcji eksploatacji

2) Przy wlocie do uszczelnień olejowych wału, jeżeli ciśnienie wodoru w obudowie prądni-cy jest znamionowe – wartości określone w instrukcji eksploatacji:

jako największa oraz najmniejsza dopuszczalna bezwzględna wartość ciśnienia oleju przy wlocie do uszczelnienia, lub

q

24

1 2 3 4

jako największa oraz najmniejsza dopuszczalna nadwyżka ciśnienia oleju przy wlocie do uszczelnienia nad ciśnieniem wodoru w obudowie prądnicy

q

11. Czystość wodoru

Czystość wodoru w obudowie prądnicy powin-na być nie mniejsza niż 95% (objętościowo)

Zawartość tlenu w mie-szance nie może być większa niż 1,2 % (objętościowo)

12. Zawartość wody

Zawartość wody w wodorze wypełniającym obudowę prądnicy powinna być nie większa niż 15 g w 1 m3 gazu

13. Dobowy ubytek wodoru

Dobowy ubytek wodoru z obudowy prądnicy i połączonej z nią instalacji przy ciśnieniu nie może być większy niż 12 m3

Jeżeli ze szczególnych względów technicz-nych został wyznaczo-ny inny ubytek dobowy w instrukcji eksploata-cji, należy określić tę wartość

14. Rezystyw ność destylatu (cieczy)

Rezystywność destylatu krążącego w uzwojeniu prądnicy powinna być nie mniejsza niż 500 Ωm

Destylat nie powinien zawierać znacznej ilo-ści gazów, sygnalizo-wanej przez przekaźnik gazowy zainstalowany w układzie

15. Stężenie wodoru w pomiesz-czeniach (przestrze-niach)

Stężenie wodoru w powietrzu wypełniającym ograniczone zamknięte przestrzenie w pomiesz-czeniach sąsiadujących z przestrzeniami wypeł-nionymi wodorem (przestrzenie: łożysk szyno-przewodów, zbiorników olejowych, pomiesz-czeń aparatury itp.) nie może być większe niż 1% wodoru w powietrzu (objętościowo)

16. Drgania na pokrywach łożysk

Podwójna wartość amplitudy drgań mierzonych na pokrywach łożysk prądnicy: 1) 180 μm – dla prądnic o znamionowej prędko-

ści obrotowej mniejszej niż 200 obr./min, 2) 120 μm – dla prądnic o znamionowej prędko-

ści obrotowej od 200 do 400 obr./min, tak jak w punktach 1-5,

3) 100 μm – dla prądnic o znamionowej prędko-ści obrotowej powyżej 400 obr./min (zwięk-szone o 25% dla prądnic o znamionowej prędkości obrotowej 1000 obr./min),

4) 80 μm – dla prądnic o znamionowej prędko-ści obrotowej 1500 obr./min,

5) 50 μm – dla prądnic o znamionowej prędko-ści obrotowej 3000 obr./min

Jeżeli amplitudy drgań w eksploatacji mierzo-ne są w sposób ciągły na wale prądnicy, podwójne amplitudy drgań podane w pkt 15 mogą być zwiększone

17. Rezystancja izolacji głównej obwodu uzwojenia stojana prądnicy

Rezystancja izolacji głównej obwodu uzwojenia stojana prądnicy nie powinna być mniejsza od obliczonej według wzoru:

Rk U

Sn= ⋅

+ ⋅1000 10

25

1 2 3 4

gdzie: R – rezystancja izolacji, w [MΩ],Un – znamionowe napięcie stojana, w [V],S – moc znamionowa prądnicy, w [MVA],k – współczynnik zależny od temperatury izola-cji i uzwojenia zgodnie z tabelą:

Temperatura, w [°C] 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115

k 10 6,8 4,6 3,1 2 1,4 1 0,6 0,3 0,2 0,1

18. Rezystancja izolacji głów-nej obwodu wzbudzenia prądnicy

Rezystancja izolacji głównej obwodu wzbudze-nia prądnicy nie powinna być mniejsza od obli-czonej według wzoru:

R k= ⋅0 04,gdzie: R – rezystancja izolacji, w [MΩ],k – współczynnik zależny od temperatury izola-cji podany w lp. 17

19. Rezystancja izolacji łożysk i uszczelnień olejowych wału

Rezystancja izolacji oddzielającej obudowy łożysk prądnicy i uszczelnień olejowych od korpusu nie powinna być mniejsza od 1 MΩ, niezależnie od temperatury tej izolacji

23. Dla danej maszyny wartości znamionowe parametrów oraz ich trwałe dopuszczalne wartości powinny być podane w instrukcji ruchu i eksploatacji. Instrukcja musi również określać często-tliwość i sposób pomiaru poszczególnych parametrów.Jeżeli fabryczna instrukcja nie przewiduje inaczej, to dopuszczalne jest przeciążenie genera-torów przy spełnieniu np. następujących zastrzeżeń:1) przeciążenie generatora, na skutek wystąpienia na zaciskach napięcia wyższego niż trwale

dopuszczalne, jest dozwolone przez czas nie dłuższy niż 5 minut. Jeżeli napięcie przekro-czy 125% wartości znamionowej, generator powinien być bezzwłocznie wyłączony i odwzbudzony,

2) przeciążenie prądowe stojana oraz wirnika generatora, przy napięciu wyższym niż wartość trwale dopuszczalna, jest zabronione. Przywrócenie normalnych warunków pracy musi w tym przypadku nastąpić w ciągu 3 minut od wystąpienia przeciążenia,

3) niesymetryczne obciążenie generatora jest dopuszczalne tylko przez czas wynikający ze wzoru:

t A IZ= −( ) 2

gdzie: IZ – składowa symetryczna kolejności przeciwnej prądu stojana, A – wartość liczbowa określona w dokumentacji lub wyznaczona na podstawie badań,

4) praca generatora, przy indukcyjnym współczynniku mocy większym niż trwale dopuszczal-ny, może trwać nie dłużej niż 30 minut. Praca przy pojemnościowym współczynniku mocy z mocą pozorną większą niż trwale dopuszczalna może odbywać się nie dłużej niż przez 5 minut.

24. Zakres i częstotliwość dokonywania obserwacji maszyny i zapisów ruchowych określa instruk-cja ruchu i eksploatacji.Zalecane jest zastosowanie następujących zasad:

co godzinę należy dokonywać:zapisu w raporcie maszynowni,kontroli drgań i badań osłuchowych maszyny,obserwacji pracy szczotek,

dwa razy na zmianę należy przeprowadzić oględziny zewnętrzne generatora, raz na zmianę należy sprawdzić:

–qqq

–

26

sygnalizację do nastawni,łożyska,

raz na tydzień należy przeprowadzać pomiar rezystancji izolacji głównej obwodu wzbudze-nia.

Niezależnie od tego, rezystancja izolacji obwodu wzbudzenia w maszynach o mocy od 25 do 100 MVA powinna być kontrolowana nie rzadziej niż dwa razy w ciągu zmiany.Dla maszyn o mocy większej niż 100 MVA wymagana jest sygnalizacja stanu izolacji umiesz-czona w nastawni.

qq

–

25. Kontrola rezystancji izolacji głównej uzwojenia stojana maszyny będącej w ruchu i wyposażo-nej w samoczynne zabezpieczenie ziemnozwarciowe powinna odbywać się w sposób ciągły i działać na wyłączenie ze strefą czułości wynoszącą:

80% – dla generatorów o mocy mniejszej niż 150 MVA,95% – dla generatorów o mocy od 150 do 250 MVA,100% – dla generatorów o mocy większej niż 250 MVA.

–––

26. W przypadku uszkodzenia izolacji głównej, praca generatora jest zabroniona, a wyłączenie generatora i jego odwzbudzenie powinno nastąpić bezzwłocznie. Opóźnienie nie większe niż 1 s dopuszcza się w przypadku zabezpieczenia ziemnozwarciowego.

27. Praca generatora, którego rezystancja izolacji obwodu wzbudzenia jest mniejsza od wartości trwale dopuszczalnej, może odbywać się tylko pod warunkiem prowadzenia ciągłej kontroli stanu izolacji, z sygnalizacją doziemień.

28. Praca generatora z pojedynczym doziemieniem metalicznym w obwodzie wzbudzenia jest dozwolona do czasu najbliższego remontu pod warunkiem, że maszyna jest wyposażona w zabezpieczenie, powodujące bezzwłoczne wyłączenie w przypadku pojawienia się drugiego doziemienia w obwodzie wzbudzenia.

29. Praca maszyn jawnobiegunowych i kompensatorów synchronicznych jest zabroniona w przy-padku, gdy wystąpi pojedyncze zwarcie metaliczne w obwodzie wzbudzenia.

30. Warunki pracy generatorów są ściśle uzależnione od funkcjonowania chłodzenia, zgodnie z instrukcjami techniczno-ruchowymi producenta maszyny.W tym zakresie instrukcja producenta musi być wprowadzona do instrukcji ruchu i eksploata-cji danego generatora. To samo dotyczy stanu i temperatury łożysk i uszczelnień olejowych.

31. Generatory mogą być eksploatowane przy uszkodzonym przyrządzie lub układzie kontrolno--pomiarowym, jeżeli zakres kontroli parametrów nie uległ ograniczeniu w stopniu uniemożli-wiającym wykonywanie kontroli.Uwaga!Jeżeli uszkodzenie spowodowało uniemożliwienie kontroli, dopuszcza się utrzymywanie generatora w ruchu:

nie dłużej niż przez 5 dni – przy zastosowaniu zastępczych sposobów kontroli,do najbliższego planowanego przeglądu lub remontu, pod warunkiem zgody jednostki organizacyjnej upoważnionej do dysponowania mocą.

––

32. Planowane przeglądy i remonty powinny być umieszczone w programie pracy generatorów, z uwzględnieniem programu pracy innych jednostek wchodzących w skład danego przedsię-biorstwa wytwórczego (elektrowni) i w uzgodnieniu z odpowiednim przedsiębiorstwem siecio-wym oraz przedsiębiorstwem obrotu energią elektryczną.

1.5. Odłączenie od sieci i zatrzymanie generatora

33. Odłączenie od sieci i zatrzymanie generatora w normalnych warunkach może nastąpić w ter-minach ustalonych w harmonogramach lub na polecenie osób sprawujących dozór nad jego eksploatacją.Przed wyłączeniem generator należy odciążyć.Odłączenie generatora od sieci musi być związane z odwzbudzeniem i wygaszeniem pola wirnika.

27

Z reguły uzwojenie wzbudzenia nie może zostać wyłączone ze względu na dużą indukcyjność obwodu.Nagłe przerwanie przepływu prądu w uzwojeniu wzbudzenia może spowodować przepięcie zagrażające wytrzymałości izolacji wirnika.Dlatego odwzbudzenie należy wykonywać poprzez zwarcie uzwojenia wirnika – przez rezystor gaszący lub zastosowanie odpowiednich układów tyrystorowych. Odbywa się to za pomocą automatyki SGP (samoczynne gaszenie pola), w którą musi być wyposażony generator.Urządzenie odwzbudzające powinno spowodować obniżenie się napięcia na zaciskach gene-ratora do wartości poniżej 10% napięcia znamionowego w czasie poniżej 3 sekund.

34. Generator należy wyłączyć, jeżeli:1) powstanie zagrożenie dla życia ludzi lub urządzeń,2) napięcie wzrośnie ponad wartość dopuszczalną i nie uda się go zmniejszyć w ciągu

5 minut,3) niesymetria prądów stojana przekroczy wartość dopuszczalną na dłużej niż 2 minuty,4) temperatura wewnątrz generatora przekroczy określoną wartość dopuszczalną podaną

przez wytwórcę i nie można jej obniżyć,5) pojawią się drgania lub inne zagrożenia mechaniczne, lub poziom hałasu przekroczy dane

podane przez wytwórcę,6) zmniejszy się przepływ wody chłodzącej uzwojenie stojana.

35. Generator może zostać również wyłączony wskutek zadziałania zabezpieczeń, w następują-cych przypadkach:1) gdy nastąpi uszkodzenie izolacji głównej uzwojenia stojana,2) gdy nastąpi doziemienie w uzwojeniu wzbudzenia (wirnika) w maszynie jawnobiegunowej,3) gdy wystąpi zwarcie podwójne, tj. w dwóch różnych punktach uzwojenia wzbudzenia

w maszynie o dowolnej konstrukcji wirnika,4) gdy wystąpi zakłócenie w układzie olejowym: naruszenie granicznego ciśnienia oleju, obni-

żenie poziomu oleju i innych.

28

Pytania do rozdziału II-1. Urządzenia prądotwórcze, przyłączone do krajowej sieci elektroenergetycznej, bez względu na wysokość napięcia znamionowego

Odpowiedzi

1. Jakiego rodzaju maszyny stosuje się do wytwarzania energii elektrycznej? s. 15, pkt 1

2. Podaj i objaśnij zależności między prędkością obrotową wirnika a częstotliwością prądu w maszynie synchronicznej. s. 15, pkt 2

3. Wymień typy maszyn synchronicznych i wyjaśnij, czym się różnią. s. 15, pkt 2

4. Od czego zależy osiągnięcie maksymalnej mocy znamionowej w generatorze? s. 15, pkt 3

5. Wymień i objaśnij podstawowe elementy wchodzące w skład układu turbogeneratora ze wzbudnicą i podwzbudnicą synchroniczną zmiennej częstotliwości. s. 16, pkt 5

6. Jakie funkcje w maszynie synchronicznej pełnią stojan oraz wirnik? s. 16, pkt 6

7. Podaj zasadę działania generatora synchronicznego. s. 16, pkt 7

8. Podaj sposoby chłodzenia turbogeneratora. s. 17, pkt 9, 10

9. W jakie zabezpieczenia powinny być wyposażone generatory synchroniczne?

s. 17, pkt 11 s. 18, pkt 12

10. Jaką dokumentację powinien dostarczyć producent (wytwórca) użytkownikowi? s. 19, pkt 13

11. Jaka dokumentacja wchodzi w skład dokumentacji techniczno-ruchowej? s. 19, pkt 13

12. Jaka dokumentacja jest podstawowym dokumentem ruchowym generatora? s. 19, pkt 14

13. W jakich przepisach powinny być zawarte szczegółowe zasady eksploatacji generatorów? s. 19, pkt 15

14. Podaj podstawowe zasady eksploatacji generatorów. s. 19, pkt 16

15. Na czym polega przygotowanie generatorów do pracy? s. 20, pkt 17

16. Kiedy generator uważa się za szczelny? s. 20, pkt 18

17. Wymień rodzaje urządzeń stosowanych do synchronizacji. s. 20, pkt 19

18. Co należy zrobić, aby można było przystąpić do synchronizacji? s. 20, pkt 18

19. Jakie parametry obciążenia należy kontrolować podczas eksploatacji generatorów?

s. 20, pkt 20, 21

20. Jakie są dopuszczalne warunki przeciążenia generatora? s. 21, pkt 22

21. W jakiej dokumentacji powinien być podany zakres i czas dokonywania zapisów ruchowych i obserwacji maszyny synchronicznej? s. 25, pkt 23

22. Jakie są zasady dokonywania obserwacji i zapisów ruchu maszyny synchronicznej? s. 25, pkt 24

23. Co jest wymagane, oprócz czynności zawartych w instrukcji eksploatacji, dla maszyn o mocy większej niż 100 MVA? s. 25, pkt 24

24. W jaki sposób powinna odbywać się kontrola izolacji głównej uzwojenia stojana i maszyny będącej w ruchu? s. 26, pkt 25

25. Czy maszyna synchroniczna może pracować w przypadku uszkodzenia izolacji głównej? s. 26, pkt 26

29

26. Czy można dopuścić generator do pracy w przypadku, gdy rezystancja obwodu wzbudzenia ma wartość mniejszą od trwale dopuszczalnej? s. 26, pkt 27

27. Czy dozwolona jest praca generatora z pojedynczym metalicznym doziemieniem? s. 26, pkt 28

28. Jakie maszyny nie mogą być dopuszczone do pracy, w przypadku pojedynczego metalicznego zwarcia z ziemią? s. 26, pkt 29

29. Czy praca generatora powinna być zgodna z DTR? s. 26, pkt 30

30. Czy generatory mogą być eksploatowane przy uszkodzonym przyrządzie lub układzie kontrolno-pomiarowym? s. 26, pkt 31

31. W jakim dokumencie powinny być zapisane programy przeglądów i remontów generatorów? s. 26, pkt 32

32. Kiedy można odłączyć i zatrzymać generator pracujący w normalnych warunkach? s. 26, pkt 33

33. Co należy zrobić przed wyłączeniem generatora z sieci? s. 26, pkt 33

34. W jaki sposób należy wykonać odwzbudzenie generatora? s. 26, pkt 33

35. Kiedy generator należy natychmiast wyłączyć? s. 27, pkt 34

36. W jakich przypadkach generator wyłączy się poprzez zadziałanie zabezpieczeń? s. 27, pkt 35

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji w serwisie