№102 (29083) 31 МАМЫР, С�РСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/.EGEMEN.KZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

EUR/KZT 347.52 USD/KZT 311.23 RUB/KZT 5.51 CNY/KZT 45.42ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

Ләйла ЕДІЛҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан»

Рəсім барысында Мемлекет бас-шысы елшілерді Қазақстандағы дип-ло матиялық қызметінің басталуы мен құт тықтап, олардың жұмысы мем леке-таралық ынты мақтастықты нығай туға бағытталатынына сенім біл дірді. Сон-дай-ақ, Елбасы олар дың Қа зақ стан дағы дипломатиялық миссиясы мем лекетіміз үшін жаңа тарихи кезеңде бас талғалы тұрғанын айтты.

«Бұл – сіздердің дипломатия сала-сында жеткен үлкен шыңдарыңыз. Біз Тəуелсіздіктің 25 жылдығын атап өткен елміз, жас мемлекетпіз. Осы жылдар бедерінде көп қиындықты еңсеріп, Қа-зақстанды дүние жүзінің картасына орналастырдық. Өсіп, өркендеп келе жатқан елдердің қатарына қостық. Енді Қазақстан өз өркендеуінің Үшінші ке-зеңіне қадам басты. Елімізде индус-трияландыру бағдарламасы қарқынды жүзеге асырылуда. Бəсекеге қабілетті жас тар тəрбиелеу мақсатымен рухани

жаңғыруды қолға алдық. Осы аталған бастамаларымыздың түпкі мақсаты, бас ты бағыты – əлемдегі ең дамыған 30 елдің қа тарына қосылу», – деді Мемлекет басшы сы.

Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің өңір-дегі тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақ-тауға қатысты бастамаларына, сон-дай-ақ, одан əрі даму мен өзара ынты-мақтастықты қамтамасыз ету бағытында жүзеге асырған шараларына тоқталып, Қа зақстанның сыртқы саясаттағы қыз-ме тінің нəтижелеріне назар аударды. «Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде өз міндеттерін толық орындауда. Жаһандық ұйымның беделді органына өңір атынан өкілдік ету – біз үшін үлкен мəртебе. Еліміз дүние жүзінің түкпір-түкпіріндегі түйткілдер мен шиеленістерді шешуге белсене атсалысып келеді. Солардың бірі – Сириядағы ахуал-ды бейбіт жолмен реттеу мəселесі. Біз бұл проблеманы тек келіссөздер арқылы ғана шешуге болады деп ойлаймыз. Сондықтан, Астанада Сирия үкіметі мен қарулы оппо-зиция өкілдері алғаш рет бір үстел басында

кездесіп, сөйлесіп, бір-бірімен келіссөздер жүргізді», – деді бұл жөнінде Қазақстан Президенті.

Сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаев санаулы күндерден соң Астанада «Бо ла-шақтың энергиясы» деген тақырыппен ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінің ашылу рəсімі өтетініне, оған əлемнің 100-ден астам елі қатысатынына тоқталды. «Бұл көрме адамзаттың бүгінгі таңдағы озық жетістіктерін көрсетіп, оларды на-сихаттауға бағытталатын болады. Көрме аяқталғаннан кейін оның базасында «Ас-тана» халықаралық қаржы орталығы жұмыс істейді. Сіздер ЭКСПО-2017 көр-месін өткізуге белсене атсалысады деп сенемін жəне «Астана» халықаралық қаржы орталығына сіздердің мемлекеттеріңіз үлкен қолдау білдіреді деп үміттенемін», – деді Елбасы.

Мемлекет басшысы қолайлы инвес ти-циялық ахуалды қамтамасыз ету, еліміздің транзиттік-көліктік əлеуетін тиімді пай-далану жұмысының нəтижесіне де назар аударып, шетелдік бизнес өкілдерінің Қазақ стандағы жобаларды іске асыруға қатысуының маңыздылығын атап өтті. «Еліміз шетелдік серіктестермен сау да-экономикалық, инвестициялық ынты-мақтастыққа айрықша көңіл бөлуде. Қазақ-станда бизнеске қолайлы жағдай жасау үшін жүйелі іс-шаралар атқарылып келеді.

Стратегиялық серіктестер сенімі

Əңгіме барысында Нұрсұлтан Назарбаев пен Вла димр Путин күн тəр ті біндегі өңірлік жəне халық ара-лық маңыз ды мəселелер туралы пікір алмасты.

Сириядағы жағдай мен Астанада

алдағы күндері өте тін сирияаралық келіс сөздер кес тесі жөнінде де ар-найы əңгіме болды.

Т е л е ф о н а р қ ы л ы с ө й л е -су ге Ресей жағы бастамашы болды.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа Корея Республикасының Т�тенше және �кілетті елшісі Ким Дэ-Сик, Сербия Республикасының Т�тенше және �кілетті елшісі Владан Матич, Индонезия Республикасының Т�тенше және �кілетті елшісі Рахмат Прамоно, сондай-ақ, Румынияның Т�тенше және �кілетті елшісі Чезар-Маноле Армяну Сенім грамотасын тапсырды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

(Соңы 2-бетте)

Нақты тапсырмалар берді

Мемлекет басшысына кездесу-де Ақпарат жəне коммуникация-лар ми нистрлігі алдына қойылған міндеттердің орындалуы жөнінде есеп берілді.

Нұрсұлтан Назарбаев мемлекет-тік саясаттың бірқатар бағыты бой-ынша сапалы ақпараттық жұмыс жүргізудің маңыздылығын атап өтті.

– Біріншіден, ақпарат құралда-рын да индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының іске асырылуы барысын көрсету керек. Екіншіден, «Нұрлы жол» инфра құ рылымдық даму бағ дарламасын орындау жұмысын на-сихаттауды күшейту қажет. Мысалы, «Нұрлы жол» бағдарламасы мен Қытайдың «Жаңа Жібек жолы» стратегиясының ұш тасуының оң аспектілері туралы əңгімелеп беру-ге болар еді. Инфра құрылымдық даму аясында бірінші жылы – 1600 шақырым, ал былтыр 900 шақырым жол салынды. Мен ол туралы бірнеше рет айттым. Бірақ бұқаралық ақпарат құралдарында бұл факт жария етілмеді, – деді Қазақстан Президенті.

Сонымен қатар, Мемлекет бас-шысы Қазақстанның транзиттік-көліктік əлеуетін ақпараттық тұрғыда көрсетудің өзектілігіне тоқталып, ел өңіріндегі инфрақұрылымдық жобалардың іске асырылуын БАҚ-та жария ету қажеттігін атап өтті.

Бұдан бөлек, Нұрсұлтан Назар-баев «Қазақстанның Үшінші жаң -ғыруы: жаһандық бəсекеге қабілет-тілік» атты Жолдаудың жəне «100 нақ ты қадам» Ұлт жоспарының не-гіз гі ере желерін жүзеге асыру үде-рі сіне ақпа раттық тұрғыдан кеңінен қол дау көр сету қажеттігіне назар ау дарды.

Ақпарат жəне коммуникациялар министрі Қазақстан Президентіне «Қазақстандағы 100 жаңа есім» жо-басының іске асырылуы жəне қо-ғамдық сананы жаңғыртудың барлық бағыты бойынша ақпараттық-түсін-діру жұмыстарының жүргізілу бары-сы туралы баяндады.

Мемлекет басшысы кездесу қо-ры тындысы бойынша бірқатар нақ-ты тапсырма берді.

ТАҒЗЫМ МЕН ТАҒЫЛЫМ КҮНІ

ТАРИХИ ЕСКЕРТКІШТЕР ШАҺАРЫ БОЙ КӨТЕРСЕ

9-бет3-бет

Дархан ҚЫДЫР�ЛІ

Александр ТАСБОЛАТОВ

ҚОҒАМ

9-бет

31 МАМЫР − САЯСИ ҚУҒЫН-СҮРГІН ЖӘНЕ АШАРШЫЛЫҚ ҚҰРБАНДАРЫН ЕСКЕ АЛУ КҮНІ

«ҮШ ЖЫЛДА 372 КӨТЕРІЛІС БОЛДЫ»

4-бет

ГЕНЕРАЛДАР ЭСКОРТЫ

«Барыс» орденімен марапаттады––––––––––––––––––––––––––––––––Нұрсұлтан Назарбаев мемлекет және қоғам қайраткері, к�рнекті ғалым Мырзатай Жолдасбековті қабылдады, деп хабарлады Президенттің баспас�з қызметі. ––––––––––––––––––––––––––––––––

Мемлекет басшысы кездесуде М.Жолдасбековті 80 жасқа толған мерейтойымен құттықтап, оған зор денсаулық, ұзақ ғұмыр тіледі.

– Тəуелсіздіктің алғашқы таңынан бастап сіз əрдайым менің жанымда болдыңыз. Маған қолдау білдіріп, кеңесшім, Премьер-Министрдің орынба-сары болып қызмет атқардыңыз. Мен сізді жауапты лауазымдарға та ғай ын дадым. Елші, университет рек торы болдыңыз, дипломаттарды тəр биелеуге атсалыстыңыз. Белгілі ғалым, қаламгер ретінде кең танылдыңыз, – деді Қазақстан Президенті.

Сондай-ақ, Нұрсұлтан Назарбаев кездесуде М.Жолдасбековтің ел алдындағы еңбегін ескеріп, қоғам қайраткерін І дəрежелі «Барыс» орденімен марапаттады.

М.Жолдасбеков өз қызметінің нəтижелерін жоғары бағалағаны үшін Мемлекет басшысына алғыс айтты.

– Мен тəуелсіздігіміздің қалыптасуындағы барлық процестің куəгері болдым. Жақсылық та, қиындық та, таршылық та бастан өтті. Бақытымызға орай, қазір егемендіктің арқасында жақсы өмір сүріп жатырмыз. Ел ішінде реформа-лар жүргізілуде, бəріміз күткен рухани жаңғыру басталды. Мен қашан да Сіздің қасыңызда сенімді серігіңіз болып қала беремін, – деді қоғам қайраткері.

СПОРТ

10-бет

АУЫЛДЫҢВОЛЕЙБОЛШЫ АРУЛАРЫ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаевты қабылдады, деп ха бар лады Қазақстан Пре зидентінің баспа с�з қызметі. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Телефон арқылы сөйлесті––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Ресей Фе дерациясының Прези денті Владимир Путин мен телефон арқы лы с�йлесті, деп ха-бар лады Қазақстан Пре зидентінің баспа с�з қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

2 31 мамыр 2017 жылСаяСат

(Соңы. Басы 1-бетте)

Инвесторларға түрлі жеңілдіктер қарастырылған. Сондықтан, өз елдеріңіз­дегі бизнесмендерге Қазақстанға келіп, жұмыс істеу қолайлы әрі пайдалы екенін түсіндірерсіздер деп ойлаймын. Оларға «бір терезе» қағидаты бойынша қызмет көрсетіледі. Бұған қоса, инвесторлармен жұмыс істейтін «Қазақинвест» деген ұлттық компания құрылды. Сонымен қатар, «Қазақэкспорт» атты ұлттық ком­пания экспортқа шығатын ұлттық тауар­ларды қолдайтын болады. Біздің еліміз арқылы Азия мен Еуропаны жалғайтын төте жолдар, яғни автокөлік, темір жол дары өтеді. Бұл орайда, Қазақстан үлкен транзиттік мемлекет болғалы тұр. «Нұрлы жол» бағдарламасы міне, осы­ған бағытталған. Біздің осы бастамамыз Еуразия кеңістігіндегі басқа инфра құ­ры лымдық жобалармен ұштасып жа­тыр. Ол ортақ континентіміздегі өзара ық пал дастықты одан әрі дамытуға не­гіз делген. Қазір Қазақстанда ин дус ­триялық­инновациялық даму бағ дар ла­масы қолға алынып, ауқымды же ке ше ­лендіру науқаны жүріп жатыр. Сіз дер дің елдеріңіздің кәсіпкерлері осын дай ма­ңызды жобаларымызға атсалыса ды деп ойлаймыз. Мәселен, Тынық мұ хи тының жағасындағы Ляньюньган портынан шығатын контейнерлер Қытай­Қа зақ­стан­Ресей арқылы Еуропаға 15 тәу лікте жетеді. Қазірдің өзінде 1200 контей нер жүріп жатыр. 2020 жылға дейін бұл көр­сеткіш 2 жарым есе өседі деп жоспар лап отырмыз», – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Осыдан кейін Қазақстан Президенті елі міз өз егемендігінің алғашқы кезеңінен

бастап мемлекетаралық деңгейде сындар­лы диалог пен ынтымақтастыққа негіз­дел ген саясат жүргізіп келе жатқанын айтты.

«Корея Республикасы – Қазақстанның Азиядағы негізгі серіктестерінің бірі. Мен Сеулге былтырғы қарашадағы мем ле­кеттік сапарымның нәтижесін жоғары ба ға лаймын. Қол жеткізген уағда ла с­тық тар стратегиялық серіктестігімізді ны ғайта түсуге септігін тигізеді деп сене мін. Жаңадан сайланған президентті құт тықтауымда мен осы уағдаластықтар мен келіссөздерді одан әрі жүргізеді деп сенім білдірдім. Қазақстан экономи­касы үшін Оңтүстік Корея өңірдегі ең ірі инвесторлардың бірі болып санала ды. Қазақстан дипломатиясының күш­жігері Солтүстік Кореяға қатысты мәселені тек бейбіт келіссөздер арқылы шешу ге бағытталған. Мен осы өңірде бейбіт­шілік орнайтынына сенемін. Екі жақты ынтымақтастықты барлық салада одан әрі дамыту жолдарын тал қы лау үшін Пре­зидент Мун Чже Иннің Қа зақ стан ға са­пармен келуін күтеміз», – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Бұдан әрі Мемлекет басшысы Қа­зақстан Оңтүстік Азия өңіріндегі сенімді серіктес Индонезиямен арадағы диалог қарқынды түрде дамып келе жатқанын, екі ел қарым­қатынасының дамуында ілгерілеушілік бар екенін атап өтіп, саяси және халықаралық мәселелерге қатысты Астана мен Жакартаның көзқарастары ұқсас екеніне назар аударды. «Астана мен Жакартаның саяси, халықаралық мә се лелерге көзқарасы бірдей. Екі ме­м лекеттің сауда­экономикалық қа­рым­қатынасының әлеуеті жоғары. Бұл

саладағы ықпалдастықты дамыту үшін үкі меттеріміз белсене қызмет атқа­руға тиіс. Сіздер оған септігін тигі зеді деп сенемін. Биылғы қыркүйекте Ас­тана да өтетін Ислам Ынтымақтастығы Ұйы мының Ғылым мен технологиялар жөніндегі саммитіне Индонезия прези­денті Джоко Видодоның қатысуын күтіп отыр мыз. Біз биыл Эр­Риядтағы кезде­суде де осы мәселе жөнінде сөйлестік», – деді Елбасы.

Нұрсұлтан Назарбаев Сербия Рес пуб­ликасымен арадағы қарым­қатынастың да жүйелі әрі дәйекті түрде дамып келе жат қанын жеткізді. «Қазақстан мен Сер биямен арада мықты саяси ынты­мақтастық және сенім бар. Елдеріміздің байланысын нығайтуға соңғы екі жылдағы жоғары деңгейде өткен сапарлар тың серпін берді. Екіжақты саяси диалог пен сауда­экономикалық ынтымақтастықты дамытудың әлеуеті зор. Сондай­ақ, Ас­тана­ЭКСПО­2017 көрмесінің ашылу салтанатына Сербияның жаңа Президенті А.Вучичтің қатысатынын атап өткім келеді, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Мемлекет басшысы Қазақстанның Шығыс Еуропадағы маңызды серіктес – Румыниямен өзара тиімді ынты мақ­тастықты одан әрі дамытуға баса мән беретінін айтты. Бұл ретте: «Румын экономикасының энергетика саласына Қазақстан салған инвестиция мемлекет­тер арасындағы кооперацияның айшықты айғағы», – дей келе, Нұрсұлтан Назарбаев Астана мен Бухарест арасындағы ын­ты ма қ тастықты серіктестіктің жоғары дең гейіне көтеруге мүдделі екенімізді жет кізді.

Сөзінің соңында Мемлекет басшы сы

дипломаттарды Қазақстандағы мис сия­сының басталуымен тағы да құттықтап, ын ты мақтастықты нығайту жолындағы іс теріне сәттілік, жұмыстарына табыс тіледі.

Бұдан кейін Қазақстан Президентіне Сенім грамотасын тапсырған Төтенше және өкілетті елшілер БАҚ өкілдеріне сұхбат берді. Корея Республикасының елі міздегі Төтенше және өкілетті елшісі Ким Дэ­Сик қос тарап арасында дипломатиялық ынтымақтастық орнаған 25 жылдың ішінде өзара байланыс тетігі нығайып келе жатқанын жеткізді. «2009 жылдан бастап біздің қарым­қатынасымыз стратегиялық әріптестіктің жаңа деңгейіне көтерілді. Мен өз тара­пымнан электронды үкімет, мемлекеттік басқару, адами ресурстарды басқару секілді мәселелерді, жалпы екіжақты бай­ланысты кез келген салада одан әрі дамы­туды назарда ұстайтын боламын. Қазір Корея үкіметі ЭКСПО­2017 көрмесіне белсене қатысуға дайындық шарала­рын жүргізіп жатыр. Көрме аясында Корея павильоны жаңа технологияларға негізделген озық өнімдерін жұртшылық назарына ұсынатын болады», – деді.

Ал Сербия Республикасының Тө­тен ше және өкілетті елшісі Владан Ма­тич соңғы бірнеше жылдар бойы қос мемлекет қарым­қатынасының қар қын ала түскеніне, Сербия үшін Қазақ стан Орталық Азиядағы маңызды серік тес­тердің бірі екеніне тоқталды. Ол: «Біз Қазақстанның сыртқы және ішкі сая­сатын қолдаймыз. Мен өз тарапымнан бүгінгі күнге дейін жүргізілген жұ­мыс тарды одан әрі жалғастыруға күш са латын боламын», – деді өз сөзінде.

Ал Индонезия Республикасының Тө тенше және өкілетті елшісі Рахмат Пра моно: «Бүгінде Қазақстан БҰҰ Қауіп сіздік Кеңесінің тұрақты емес мүше лігіне сайлануы арқылы әлемде бей бітшілік пен тыныштықтың орна­уына күш салып келеді. Оған Сирия­да қалыптасқан жағдай бойынша Ас­танада бейбіт келіссөздердің жүргі­зілуі дәлел. Сол себепті, Индонезия Қазақ станның өңірдегі тұрақтылықпен қатар, дүние жүзіндегі қауіпсіздіктің нығаюына қосып отырған үлесін жо­ғары бағалайды. Жалпы, екі мемлекет әріптестігінің даму әлеуеті жоғары. Алдағы уақытта Индонезияның 2 ком­паниясы фармацев тика және тау­кен салаларына инвестиция құюды көздеп отыр», – десе, Румынияның Төтенше және өкілетті елшісі Чезар­Маноле Армя ну Қазақстан мен Румыния биыл 15 шіл деде дипломатиялық байланыстың орнауының 25 жылдығын атап өтетінін жеткізді. «Қазіргі таңда қос мемлекет ара сында президенттік, парламенттік, үкі меттік деңгейде жоғары саяси үн­қатысу орнаған. Экономика, мәде­ниет, білім­ғылым салаларында жақ сы деңгейдегі әріптестік жолға қойыл ған. Мен алдағы уақытта екі жақты келіс­сөздер көкжиегінің ке ңеюіне, оның ішінде экономика, сауда, инновациялық технологиялар, адами ресурстарды бас­қару, білім­ғылым, мә дениет пен спорт салаларындағы байланысты жанданды­ру жолында еңбек ететін боламын», – деді Чезар­Маноле Армяну.

Суреттер Президенттің баспасөз қызметінен алынды

Динара БІТІКОВА,«Егемен Қазақстан»

Зардап шеккендерге көмек көрсетіледіОтырыстың күн тәртібіне

көшпес бұрын Премьер­Министр Б.Сағынтаев Жамбыл облысында орын алған төтенше жағдайға назар аударды. Еске салсақ, 29 мамырда Тараз қаласында қатты дауылдың салдарынан екі жұмысшы мен 14 жастағы оқушы көз жұмған болатын. Жамбыл облысының ТЖД баспасөз қызметі мәліметіне сүйенсек, об­лыс орталығында сол күні желдің жылдамдығы секундына 27 метрге дейін жеткен. Құйын ағаштарды құлатып, электр желісін жұлып кетіп, қаланың кейбір тұрғындары жарықсыз қалған. Осы оқиғаға бай­ланысты, Үкімет басшысы төтенше жағдай салдарынан зардап шеккен отбасыларға көмек көрсетуді тап­сырды. «Қаланың үздіксіз тіршілік әрекетін қамтамасыз ету үшін, әсіресе жарық беру және газбен қамту желілері бойынша барлық шараларды қолдану қажет. Бірінші кезекте, қайтыс болғандардың от­басыларына барлық қажетті көмек көрсетілуі тиіс», деп тапсырды Б.Сағынтаев. Өз кезегінде, Жамбыл облысының әкімі Кәрім Көкірекбаев 30 мамырдағы таңертеңгі жағдай бойынша апаттық қызметтер электр­мен қамтуды 100 пайыз қалпына келтіргенін, сондай­ақ, қалада құлаған ағаштар мен қоқыстан тазар­ту жұмыстары жүргізіліп жатқанын баяндады.

Қарыз қайтарыладыҮкімет басшысы отырыстың

күн тәртібінен тыс тағы бір мәселе – қаражаттары Әзербайжанның халықаралық банкінің облигация­сына инвестицияланған БЖЗҚ

салымшыларының мүдделерін қорғау бойынша қажетті шараларды қабылдап, аталған мәселені ерекше бақылауда ұстауды тапсырды. Премьер­Министр «Зейнетақымен қамсыздандыру туралы» заңға сәйкес , БЖЗҚ акционерлік қоғамының меншік иесі Үкімет бо­лып табылатынын және мемлекеттің алушыларға міндетті зейнетақы жарналарын сақтауға кепілдік беретінін айтып өтті. Осыған орай, Үкімет Қазақстан азаматтарының зейнетақы активтерін сақтауға тікелей мүдделі және осы мәселеге байланысты арнайы өкілдерді тағайындады. «Мен өз тарапым­нан әзербайжандық әріптесім − Премьер­министрмен пікірлестім, ол банктің барлық кредиторларына қарызды қайтару үдерісінде жан­жақты қолдау көрсететінін айтты», деді Б.Сағынтаев.

Бұл мәселенің мән­жайын Қаржы министрі Бақыт Сұлтанов тү сіндірді. 2014 жылдың қазан айын да БЖЗҚ активтерінің порт­феліне айналым мерзімі 10 жыл және мөлшерлемесі 8,25% бола­тын 250 млн доллар көлеміндегі Әзер байжан Халықаралық банкінің қарыздық бағалы қағаздары алын­ғанын айтты. 2014 жылдан бас­тап бүгінге дейін БЖЗҚ ӘХБ­нен сыйақы ретінде 15 млрд тең ге көлемінде қаражат алды, бұл ин­вес тицияланған соманың үштен бір бөлігіне жуық. «Бұл мәсе­лені Әзербайжан Үкіметі ерекше бақы лауына алды және әріптес ­тері міздің айтуынша, Әзер бай­жан банктің барлық креди тор­ларының мүдделерін қамту үшін бар мүмкіндігін салады», деді Б.Сұлтанов. Қаржы министрі сон­дай­ақ, биылғы жылдың 23 мамы­рында Лондонда еліміздің Ұлттық банкінің және Үкімет өкілдерінің қатысуымен өткен шетелдік креди­торлармен кездесу кезінде аталған

қаражатты қайтарудың егжей­тег­жейлі шарттары айтылғанын атап өтті.

Егіс жұмыстары аяқталуға жақын

Үкімет отырысының негізгі мәселесі – агроөнеркәсіп кешенін (АӨК) дамытудың мемлекеттік бағ дарламасын іске асыру аясын­да атқарылып жатқан жұмыстар жайын Ауыл шаруашылығы министрінің бірінші орынбасары Қайрат Айтуғанов баяндады. Ол алдымен бағдарламаны іске асыру бағытында жүргізіліп жатқан тұқым себу науқаны және егіс алқаптарын әртараптандыру барысы туралы айтты. «Бүгінгі таңда көктемгі­дала жұмыстары 85 пайызға аяқталды. Көктемнің кеш келуіне қарамастан, қарқын өткен жылғы деңгейде, ал жекелеген өңірлер бойынша 2016 жылмен салыстырғанда жоғары», деді Қ.Айтуғанов. Сондай­ақ, ол ағымдағы жылы сұранысқа ие дақылдар егісіне арналған алқаптар 932 мың гектарға артқанын атап өт ті. Астық сапасын арттыру үшін Ауыл шаруашылығы министр ­лігі бірегей және элиталы тұ ­қымдарды субсидиялауды қал­пына келтірген. Ал, ағымдағы жы лы тұқым шаруашылығын субси дия лауға 2016 жылға қара ­ғанда 3,2 есе көп қаражат қарас­тырылған. Қ.Айтуғанов соны­мен қатар, Ауыл шаруашылығы министр лігі тауар өндірушілерді сапалы тұқымды пайдалануға міндет тейтін заңнамалық норма­ны енгізу мүмкіндігін қарастырып жатқанын айтты. Олай болмаған жағдайда, шаруалар әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Қ.Айтуғанов ауылшаруашылық кооперативтерін құру тұрғысынан да ауқымды жұмыстар атқарылып жатқанын тілге тиек етті. Бұл рет­те жыл соңына дейін 467­ге жуық ауылшаруашылық кооперативі құрылатынын хабарлады.

Мәселені талқылау бары­сында сондай­ақ, «ҚазАгро» холдингінің төрағасы Н.Мәлелов, «Родина» агрофирмасының бас­шысы И.Сауэр, «Ханшайым» кәсіпорнының басшысы С.Ертаев,

сондай­ақ, Ақмола, Батыс Қа­зақ стан, Алматы, Солтүстік Қазақстан, Атырау облыстарының әкімдері сөз сөйлеп, АӨК дамыту мемлекеттік бағдарламасын іске асыру барысы туралы кеңінен ба­яндады.

Сан емес, сапа маңызды

Премьер­Министр Б.Сағынтаев алғашқы төрт айда АӨК­ті дамы­тудың мемлекеттік бағ дар ла масын іске асыру мә се лелері жөнінде өт­кен отырыс қорытындысы бой­ынша ауылшаруашылық өнімдері өндірісінің көлемін ұлғайту мен отандық ауылшаруашылық маши­на жасау саласына қолдау көрсету шараларын қабылдауды тапсырды. Бұл айтылғандарға байланысты Премьер­Министрдің орынбасары – Ауыл шаруашылығы министрі Асқар Мырзахметов қазіргі таң­да аталған бағыттар бойынша жұ мыстар жүргізіліп жатқанын, нақты жоспарлар құрылып, соның ішінде ауылшаруашылық техника­сы өндірісін дамыту мен экспортты ұлғайту бойынша мақсатты инди­каторларды ұлғайту жұмыстары іске асырылып жатқанын атап өтті.

Үкімет басшысы Ауыл шаруа­шылығы министрлігіне жал­пы бағдарламаны жүзеге асы­ру барысында, оның ішінде кооперативтерді құру мәселесінде сан қумай, сапаға басымдық беруді айрықша тапсырды. Кооперативтер көптеп құрылып жатса, оның өнім беру үлесі де сонша болуы тиістігін тілге тиек етті. Яғни, қай салада болсын, жеткен жетістіктер, сандық көрсеткіштер жемісін беруі тиіс. Өңірлердің әкімдеріне жоспарлық көрсетк іштерд і қайта қарап, ауылшаруашылық бірлестіктері жұмыстарының тиімділігін арттыру бойынша шаралар қабылдау тапсырыл­ды. Үкімет басшысы бұған қоса, өспелі экспорттық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатымен ет өндірісі көлемін ұлғайту шарала­рын, сонымен қатар, отандық ма­шина жасау саласын дамыту мен оған қолдау көрсету шараларын қабылдауды тапсырды.

Өрт қаупі сейілмей тұрҮкімет отырысында қаралған

келесі мәселе бойынша – дала өртінің алдын алу мәселесі бойын­ша Ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымов баяндады. Министр жыл сайын елімізде 4 мыңға дейін ор­ман және дала өрті тіркелетінін атап өтті. Өрт ауданы 100 мың га­ға дейін, оның ішінде ормандар­да 4 мың га­ға дейін жетеді. Өрт келтірген залал шамамен 230 млн теңгені құраған.

«Ағымдағы жылдың басынан бастап орман қоры аумағында 67 өрт жағдайы тіркелген. Өрт тер­дің аумағы өткен жылғы көрсет­кіш терден 7 есе артық. Бұдан өзге 1015 дала өрті тіркелген, бұл да өт­кен жылғыдан жоғары», деді Қ.Қа­сымов.

Премьер­Министр Б.Сағынтаев орман және дала өрттерінің алдын алу және оларды жоюға даярлық шараларын қабылдауды тапсырды. Өрт қаупі бар өңірлерде ерікті өртке қарсы құрамалар мен бекеттер құру мәселесін қарау, тиісті ережелерді сақтау бойынша ақпараттық­түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажеттігін баса айтты. Барлық жауапты мемлекеттік органдар мен әкімдіктерге ІІМ әзірлеген шаралар жоспарын жүзеге асырып, балаларды сауықтыру лагерьлерін, шипажайлар мен дема­лыс орындарын өрт қауіпсіздігімен қамтамасыз ету жүктелді.

Заң жобасы қолдау тапты

Үкімет отырысында сондай­ақ, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралып, қабылданды. Заң жобасының маңыздылығы туралы Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаев баянда­ды. Ол өз кезегінде бұл құжаттың БАҚ, телерадио хабар тарату, ақпараттандыру және байланыс саласындағы қоғамдық қарым­қатынастарды құқықтық реттеуді қамтамасыз етуге бағытталғанын айтты. Заң жобасында 250­ге жуық

түзетулер бар және ол 4 кодекс пен 12 заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді қарастырады.

Заң жобасы азаматтардың ақпарат саласындағы құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған. Мәселен, дау­дамайларды сотқа дейін шешу процедурасын жетілдіру жолымен ақпаратты теріске шығаруға құқықты іске асыру мәселелері бойынша нормалар қарастырылған. Сонымен қатар, субтитрді және сурдоаударманы кеңінен қолдану арқылы мүмкіндігі шектеулі жандардың ақпаратқа қолжетімділігі қамтамасыз етіледі. Сондай­ақ, бұқаралық ақпарат құрал дарында азаматтардың рұқса­тынсыз олардың суретін қол дануға арналған талаптар тізбесі бекітіледі. Сонымен қатар, ақпараттық кеңіс­тік те балаларды қорғауды қамта­масыз етуге бағытталған нормалар қарастырылған. Атап айт қанда, жалпы білім беретін мектеп терге бейімделген Интернет контен­тін ұсынуға арналған талаптарды енгізу, құқық бұзушылық әрекет­тері нәтижесінде зардап шеккен бала туралы жеке мәліметтер мен оның суретін баланың өзінің неме се оның заңды өкілдерінің келісі мінсіз қолдануды шектеу тәрізді өзгерістер ұсынылып отыр.

«Заң жобасына ұсақ заң бұ­зу шылықтар бойынша БАҚ қыз­метін тоқтату немесе тиражды тәр кілеу сияқты әкімшілік жаза қолдануды алып тастайтын норма­лар енгізілген. Мемлекетпен БАҚ­тың өзара әрекеттестігін жетілдіру мақсатында «ресми хабар» ұғымын енгізу, БАҚ­тың жазбаша және ауыз ша сұраулары бойынша оған ақпарат ұсыну процесін реттеу жос­парланып отыр», деді министр.

Министр атап өткендей, заң жо­басымен жұмыс толық ашықтық және жариялылық жағдайында жүр­гізілді. Ол үшін белгілі ҮЕҰ, соны­мен қатар журналистер қауы мы­ның, салалық ұйымдар мен ұлт тық кәсіпкерлер палатасының өкіл дері және Парламент депутаттары енген жұмыс тобы құрылды. Заң жобасын әзірлеу барысында 200­ден астам ұсыныс келіп түсті, оның 70 пайызы ескеріліп, құжатта қамтылған.

Жеткен жетістіктер жемісін беруі тиіс––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың төра ға-лығымен өткен кезекті Үкімет отырысында негізінен аграрлық өнеркәсіп кешенін дамыту мәселесі талқыланды. Сонымен қатар, орман-дала өрттерінің алдын алу жайы, сондай-ақ, ақпарат және коммуникациялар саласындағы өзгерістер тура-лы заң жобасы қаралды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Стратегиялық серіктестер сенімі

31 мамыр 2017 жыл 3СаяСат

Дархан ҚЫДЫРӘЛІ,

«Егемен Қазақстан»

Тағзым мен тағылым күні

Тағдырдың талай теперішінен өтіп, азат күнге, аңсарлы арманына қол жеткізген еліміз үшін бүгін аса маңызды күн. Бүкіл Қазақстан халқы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың осыдан тура 20 жыл бұрын арнайы Жарлығымен бекітілген атаулы дата – 31 мамырда Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күнін атап өтеді. Оның үстіне, биыл отыз жетінің қанды қырғынына 80 жыл толып отыр. Бұл – қазақ халқының бір ғасырдың ішінде ғана басынан өткерген алапат зобалаңдары мен қасіретті күндерінің жиынтығы. Біз бұл күні еліне өлшеусіз қызмет еткен, бірақ тоталитарлық жүйенің қуғын-сүргініне ұшырап, жазықсыз атылған, айдауға түскен асыл аза-маттарымызды, аштықтан қырылған миллиондаған боздақтарымызды аза тұтып еске аламыз, осындай зұлматтың енді қайтып болмауын тілейміз. Өйткені, бұл іс жүзінде ұлтымызға келген ұлы жұт болатын.

Қазақ халқы «Жұт жеті ағайынды» деп бекер айтпаған. Өткен ғасырда «жеті басты жалмауыз» іспетті аранын аша келген нәубеттер халқымызды біржола жойып жіберуге шақ қалды десек, ақиқаттан алыстамаймыз.

Алапат апат 1916 жылғы Ұлт-азаттық көтерілістен басталды. Бодандық езгіге қарсы бас көтерген халық аяусыз басып жаншылды. Соның салдарынан бейбіт ауылдар, бейкүнә жандар қырғынға ұшырап, қазақ үдере көшіп, шекара асуға мәжбүр болды.

Екінші апат осы зобалаңға ілесе келген қос төңкеріс еді. Ұлт зия-лылары Патша тақтан тайған 1917 жылғы Ақпан төңкерісін «қазақ енді өз алдына дербес ел болады» деген үмітпен, қуанышпен қарсы алған болатын. Алайда, көп ұзамай большевиктерді билікке әкелген Қазан төңкерісі еліміз үшін салдары талай жылдарға созылған аса ауыр зобалаңның басы болды. Бейбіт халық ақ пен қызылдың арасындағы атыс-шабыстың құрбанына айналды.

Есеңгіреген елді бір-бірінен айы-рып, бауырлас халықтардың арасын алшақтатып жіберген межелеу саяса-ты да апаттың бір парасы еді.

Алапат аштық жылдары қаймана қазақ тағы да қынадай қырылды. Бұл – «жұттың төртінші ағайыны» еді. Адамды адам жеген алмағайып за-ман болды. Осылайша, тұтастай бір ұрпақтың өсімі үзіліп қалды. Жиыр-масыншы, отызыншы жылдардың басындағы аштықта қазақ халқы жар-тысынан айырылды.

Б ес ін ш іден , жап п ай белең алған аштықты тереңдете түскен тәркілеу науқаны да халқымызға ауыр тиді. 1928-1929 жылдары асқан қатыгездікпен жүзеге асырылған бұл дүрбелең «аша тұяқ қалмасын» деген қызыл кеңірдек ұранға ұласты.

Қазақтың қолында тігерге тұяқ қалдырмауды көздеген зұлымдық ұжымдастыру науқанына ұласты. Елдің дәстүрлі шаруашылығына жа-салған бұл қастандық қолында малы бар ауқатты байлардың шекара асуына себепші болды. Көпшілігі шекарадан өтерде қызыл әскердің қолынан мерт болып, сүйегі сай-салада шашылып қалды.

Жұттың жетінші ағайыны – 1937-38 жылдардағы саяси-қуғын сүргін. Бұл – ел басына түскен ең сұмдық зұлматтың бірі еді. Өйткені, бұл нәубет халқымыздың ақыл-ойын, елге пана, жұртқа басшы болған Алаш арыстарын – ұлт зиялыларын қынадай қырды.

Қанды қырғын қазақты қаймағынан айырды. Жұрттың жадын, елдің та ри-хи санасын қалыптастыруға қапы сыз қызмет етіп жүрген Алаш қайрат-керлері қуғынға ұшырап, ұлттың иммунитеті әлсіреді.

Репрессия қазақ журна лис-тикасының ортасын да ойсыратып тас-тады. Әр жылдары «Ұшқын», «Еңбек туы», «Еңбекші қазақ» газеттеріне басшылық жасаған Тұрар Рысқұлов, Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин сынды ақтаңгер қаламгерлер «халық жауы» деген жа-ламен қуғынға ұшырап, бәрі де 1938 жылы тегіс атылып кетті.

Ел басына «жеті ағайынды жұт болып тиген» осынау қасіреттер енді ешқашан қайталанбауы тиіс. Бұл ауыртпалықты халқымыз елімізге қоныс аударуға мәжбүр болған өзге этнос өкілдерімен бірге көтерді. Киелі қазақ жерінен пана тапқан діні бөлек, тілі басқа жұрттарды басқа түскен қайғы-қасірет ағайын етті. Олардың ұрпағы бүгінгі Қазақстанда өсіп-өнді, өркен жайды. Сондықтан, Елбасымыз атап өткендей, тақсіретті тарихымыздың тағзым мен тағылым күнінде саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын ұмытпау – біздің борышымыз болуы тиіс.

баС баған

Қазақстан мен Жапония арасындағы ынтымақтастықтың негізі осыдан ширек ғасыр бұрын қаланып, Елбасының 1994 жылы Күншығыс еліне жасаған алғашқы сапары кезінде беки түсті. Содан бері екі ел басшыларының бір неше рет жоғары деңгейде өт кен кездесулері қазақ пен жапон халқының достығы мен әріп тес-тігіне тың серпін берді.

Екіжақты ынтымақтастықты ны ғайту үдерісін үздіксіз жүр гізу нәтижесінде Қа-зақ стан мен Жапония арасындағы тауар айналымы 16 жылдың ішінде айтар-лықтай өскен. Яғни, 2001-2017 жылдар ара лығында аталған көрсеткіш 6 есеге артып, 1,1 млрд АҚШ долларына жетті. Сондай-ақ, Жапонияның Қазақстанға сал ған инвестициясы да жылдан жылға көбейіп келеді. Соңғы 10 жылдың ішінде бұл көрсеткіш 6,2 млрд АҚШ долларынан асып түсті. Соның нәтижесінде бүгінде елі міздегі 74 кәсіпорын тікелей жапон капи та лының қатысуымен жұмыс істеуде. Олар негізінен мұнай, газ, металлургия, қар жы, тау кен өндірісі, автомобильдер сату, электрбайланыс, түрлі құрал-жаб-дық тар сату, ағаш бұйымдарын дайындау және логистика салаларын қамтиды.

Бүгінде Жапония әлемде ішкі жалпы өнім (ІЖӨ) және өнеркәсіптік өндіріс көлемі жөні нен 3-орын алады. Эконо-ми калық көрсеткіштер бойынша әлемдік алпауыттар қатарын да саналатын бұл мемлекет «Үл кен жетілік» пен Азия-Ты нық мұхиты экономикалық ынты-мақтастығының (АТЭС) мүшесі екені де белгілі.

Осындай экономикалық ал пауыт мемлекетпен ынтымақ тас тықтың ны-ғаюына екі елдің мемлекет басшылары жә не партия төрағалары Нұрсұлтан Назарбаев пен Синдзо Абэнің жеке дос-тық қарым-қатынасы игі әсерін тигізіп ке леді. Екі басшының осыған дейінгі бір-неше мәрте кездесуі, соның ішінде Елба-сының 2016 жылы Жапонияға жасаған тарихи сапары ресми Астана мен Токио арасындағы әріптестіктің жаңа бағыт-бағдарын айқындап берді.

«Нұр Отан» партиясы Төр ағасының бірінші орынбасары Елбасының тап-сыр масы бойынша Жапонияға жасаған сапары барысында осы елдің Премьер-министрі және негізгі саяси күш болып саналатын би леуші Либе ралды-демократиялық пар тия ның төрағасы Синдзо Абэмен кездесті.

Кездесуде Мұхтар Құл-Мұ хам мед Жапония Премьер-ми нистріне Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың елді экономикалық және саяси жаң ғыр ту жөніндегі жаңа бас та ма ларын жан-жақты ай тып берді. Одан бөлек, ЭКСПО-2017 халықаралық көр ме сі мен Қазақстанның Үшін ші жаңғыруын жүзеге асыру дың негізгі бағыттары жөнін де мағ лұмат берді. Партия Төраға сы ның бірінші орынбасары жа пон инвестициясы мен озық тех ноло гиясын тарту мәселесіне ерек ше көңіл бөлгенін атап өткен жөн.

Өз кезегінде Синдзо Абэ Қазақ стан мен Жапонияның ын ты мақтастығын одан әрі кү шей тудің маңызына назар ау-да рып, өзінің 2015 жылы қазан айын да Ас танаға келген сапары жағымды әсер қалдырғанын жеткізді. Сондай-ақ, Қа -зақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев -қа сол кез дегі қонақжайлылығы үшін зор алғысын білдірді. Нұрсұлтан Назарбаев пен Синдзо Абэ жоғары дең гей де жеті рет кезде сіп, екіжақты қаты нас ты нығай-ту жөнінде абсолютті рекорд жа са ғанын айрықша атап көрсету ге болады.

«Жапония мен Қазақстан арасындағы байланыс алғаш дипломатиялық қарым-қатынас орнағалы бері, яғни 1992 жылдың қаңтарынан бастап сер пін ді әрі еш кедергісіз дамып келеді. Біз дің ынтымақтастығымыз ядролық қару-сыз дандыру және оны тарат пау мақ-сатындағы халық аралық арена дағы бірлескен іс-әрекетімізбен ғана шек тел-мейді. Соңғы жылдары Қазақстан нары-ғында табиғи ресурстарды барлау және өндіру ісінде, өндірістік салада жапо-ния лық компаниялар да табысты еңбек етуде», – деді Синдзо Абэ қазақ стандық жур налистерге берген сұхбатында.

Сондай-ақ, С.Абэ Қазақстан ның тың бастамаларын әрдайым қолдайтынын жеткізді және Қазақстан Президентінің 2016 жылы Жапонияға жасаған ресми сапарының нәтижесін жоға ры бағалап, екі елдің ынты мақ тас тығы партиялық деңгейге көте рілгеніне ризашылығын біл дірді. Жапон Үкіметінің бас шы сы Ас танада өтетін ЭКСПО-2017 халық-аралық көр ме с іне де ерекше назар қойып, оған жа пониялық делегация өзі-нің сенімді серігі, Парламент депу таты Такео Кавамура бастап баратынын айтты. Одан бөлек, С.Абэ 2025 жылғы ЭКСПО-ны өткізуге үміткерлердің қатарында Жапонияның Осака қаласының да бар екенін, соған орай Қазақ станның өздерін қолдауын өтінді.

Кездесу кезінде Корея Халықтық-Де-мократиялық Рес пуб ликасының әре кеті де назар дан тыс қалған жоқ. Бұл рет те С.Абэ Қазақстанның ұстанымы Жапо-нияның көзқарасымен сәйкес екеніне зор ризашылығын жеткізіп, сол үшін Ел-басымызға ерекше ілтипатын білдірді.

Сонымен қатар, Мұхтар Құл-Мұхам-мед Жапонияның Либералды-демо-кратиялық пар тия сының Бас хатшысы Тосихиро Никаймен кездесті. Онда тарап тар екі партия арасындағы әріп тес -тікті нығайту мәселесін талқы лады. «Нұр Отан» партиясы Төр аға сының бірін ші орынбасары алдағы уақытта партия-аралық ынтымақтастықтың одан әрі жан-данатынына сенім білдіріп, Никай мыр-заны Қазақстанға шақырды.

«Мемлекет басшысының бар лық бастамасын, соның ішін де Үшінші жаң-ғы руды жүзеге асыруда «Нұр Отан» пар-тия сына ерекше міндеттер жүктелген. Сондықтан да бізге Жапонияның ғажайып экономикалық табыс тарының бастауында тұрған Либералды-демократиялық пар-тия ның тәжірибесі аса маңызды», – деп атап өтті Мұхтар Құл-Мұхаммед.

Жапония Парламентінің екі пала та-сында да басымдыққа ие Либералды-демо кратиялық партияның қазіргі таңда 1 млн-нан астам мүшесі бар. Тосихиро Никай Қазақ стан Жапонияның стратегиялық әріп тесі және Орталық Азияның ең табыс ты мемлекеті екенін айтты. Одан бө лек, жапон саясаткері біздің елдің таби ғи бай лығы мен Жапо-нияның техноло гия лық мүмкін дігі негізінде бұдан да тығыз бай ланыс орнатуға болатынын назарға алды.

Кездесуде халықаралық дең гейдегі екіжақты қарым-қатынастың тиімділігі жөнінде, әсіресе, ядролық қарусыздану және оны таратпау мәселесінде екі елдің көзқарастары ортақ еке ніне ерекше мән берілді. Бұ дан басқа Тосихиро Никай Қазақ стан ның Біріккен Ұлттар Ұйы-мы Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақ ты емес мүшесі ретінде Корея Халықтық-Демо-кра тиялық Рес пуб ликасының ядролық және ракеталық бағдарламасын айып тау-ға белсенді қатысып келе жат қаны үшін алғысын жеткізді.

Тағы бір ерекше назар аударар жайт, Жапонияда соңғы 23 жыл бойы Қазақ-стан мен байланысты нығайтуға елеулі үлес қосып келе жатқан Жапония Парла-ментінің Қазақстанмен достық лигасы жемісті жұмыс істеуде. Ол Жа пония Парламентіндегі 40 бел гілі депутаттың, палата же тек шілері мен елдегі ірі саяси партия басшыларының басын біріктіретін беделді ұйым. Достық лигасы Қазақстан Президентінің 1994 жылы Жапонияға

жасаған алғашқы сапары нәтижесінде құрылған лига содан бері екі елдің жақындасуына үлкен үлес қосып келеді. Сапар барысында «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары аталған Лиганың төрағасы Такео Кава-мурамен кездесті. Онда Мұхтар Құл-Мұхаммед жапон тарапының біздің елге көрсеткен қолдауы мен жергілікті депутаттардың өзара тиімді әріптестікті дамы туға қосқан үлестері үшін риза шы-лығын жеткізді.

Сондай-ақ, Мұхтар Абрарұлы жапо-ния лық белгілі «NEC» компаниясының базасындағы Ақпараттық-коммуни-кациялық технологиялар орталығының жұмысымен танысты. Бұл ком панияның жобалары ғарыш тан бастап мұхиттың түбіне дейінгі әртүрлі саланы қамти ды. Бүгінде компания ғалым дарының негізгі жұмысы арнайы видеокамералар арқылы адам мен нысанды анықтап, лаңкестік шабуылдардың алдын алуға қабілетті жасанды ақыл-ой жүйе сін жасауға ба ғыт-талған. Мұн дай технологиялар қазірдің өзінде АҚШ, Бразилия, Сингапур сияқ-ты елдердің ірі әуе жай ларын да тиімді қол данылуда. Осылайша жапондар бар әлем ді алаңдатып отырған лаңкестікпен күрестің озық үлгісін көрсетіп отыр.

Мұхтар Құл-Мұхаммед «NEC» компа-ниясының вице-президенті, халықаралық жобалардың кураторы Такаюки Мори-тамен кездесуінде Қазақстанның Үшін ші жаңғыруын жүзеге асы руға жапониялық жетекші транс ұлттық компаниялардың атсалысу мәселесін талқылады.

Күншығыс еліне сапарын қоры тын-дылаған «Нұр Отан» партиясы Төр-аға сының бірін ші орынбасары Мұхтар Құл-Мұхам мед: «Тәуелсіздік жыл дары Қазақстан мен Жапония арасында өза-ра сыйластық пен ынтымақтастыққа негізделген достық қарым-қатынас орна ды. Осы жылдар ішінде Елба сы-мыз төрт рет ресми сапар мен Жапонияға келіп, бұл ел дің саяси және іскер қауым-дас тығы арасында аса зор бедел мен құрметке ие болды. Нұрсұлтан Әбішұлы Жапония Императорымен кездесіп, ең жоғары мемлекеттік награда – Үлкен лентадағы Хри зантема орденімен марапатталды. Жа пон дардың ұлттық символы сана латын хризантема гүлінің жаңа түрінің де біздің Президентіміздің атымен аталуы да жапондардың Елбасына деген шынайы құр метінің белгісі. Хризантемаға өзге мемлекет басшысының атын беру Жапония тарихында бұрын-соңды болмаған ерекше оқиға. Екі ел арасындағы «Стратегиялық ынтымақтастықты нығайту және кеңейту» туралы тарихи шартқа қол қойылған. Біздің сапарымыздың мақсаты да «Нұр Отан» партиясы мен осы елдің премьер-министрі төрағалық ететін Жапонияның 70 жылға жуық билік құрып келе жатқан Либералды-демократиялық пар тия сы арасындағы ынтымақ тастықты одан әрі күшейтіп, аясын кеңейту», – деді.

Осыдан 20 жылдан астам уақыт бұ-рын Жапонияға жасаған сапарында Ел-ба сымыз салған әріп тестіктің даңғыл жо лы пар тия аралық диалог арқылы сапа лық жаңа биікке көтерілді. Үне мі Батысқа еліктей бермей нұротан дық тар-дың Күншығысқа қарап бой түзеуі әбден құптарлық бастама.

Еламан МАҚСОТҰЛЫ, журналист

Елбасы салған даңғыл жол––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орын-басары Мұхтар Құл-Мұхаммедтің жетекшілігімен партия делегациясы Жапонияға барды. Сапардың басты мақсаты – халықаралық және партияаралық ынтымақтастықты нығайту және елдің басты саяси күші Либералды-демократиялық партиямен тығыз қарым-қатынас орнату. Сондай-ақ, өткен жылдың қараша айында Қазақстан Президентінің Жапонияға

жасаған сапарының нәтижесінде қол жеткен әріптестікті одан әрі күшейтіп, оның аясын кеңейту. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан»

Халықаралық форум жұ-мысына Қазақстан Республи-касының Мемлекеттік хатшысы Гүлшара Әбдіқалықова арнайы келіп қатысты. Соны мен қатар, алқалы жиынға Пар ламент депутаттары, Қазақстан мен Орталық Азия елдерінің ор-талық және жергілікті мем-лекеттік органдарының басшы-лары, еліміздегі диплома тия-лық өкілдіктердің басшыла ры, халықаралық ұйым өкілдік-терінің жетекшілері, ғалымдар, сарапшылар қатысты.

Форумның ашылу салта-натында Қызылорда облы-сының әкімі Қырымбек Кө-шер баев Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Арал пробле-масын шешудегі ерен еңбегін атап өтті. Нұрсұлтан Назарбаев тартылған теңіздің тағдырын Біріккен Ұлттар Ұйымының мінберінде көтеріп, Арал теңі-зі нің мәселесі тек Қа зақ станның ғана емес, бүкіл әлемге қатысы барын ашық мәлімдеген еді. Ал теңіздің тартылуы салдары нан

көтерілген шаң мен улы тұз қазірдің өзінде Еуропа мен Ан-тарктидадан табылып отыр-ғандығы жұртты алаңдатпай қоймайды.

Форум барысында Мем ле-кеттік хатшы Гүлшара Әбді қа-лы қова алғы сөз сөйледі. Арал тағдырына қатысты алғашқы халық аралық форумның Қызы л- орда жерінде өтіп, оған алыс-жақын шет елдерден қо нақ-тардың келіп жатқаны теңіз тағдырына септігін тигізеді деді Гүлшара Наушақызы.

Қазақстан Республикасы Сенатының Төрағасы Қа сым-Жомарт Тоқаевтың құт тық тау хатын сенатор Бекмыр за Ела-манов оқып берді. Қыр ғызстан Республи ка сының мемлекеттік кеңесшісі Калнур Ормушев,

Тәжікстан Республикасының Қазақстандағы төтенше және өкілетті елшісі Ализода Назир-мад, Түрікменстанның ауыл және су шаруашылығы ми-нис трі нің орынбасары Гюз-гелді Байжанов, Дүниежүзілік банк тің Қазастандағы тұрақты өкі лі Ато Браун мырзалар фо-рум барысында сөз сөйлеп, Арал мәселесін егжей-тегжейлі талқылады.

Ал Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаев Аралдың бұрыны мен бүгіні ту ралы кеңінен толғады. Бір кез дері табаны жарқырап қал-ған теңіздің қазіргі кезде сол-түстік бөлігі толып, оның Арал қаласына жақындап, балықтың сан түрі пайда болғанын, оның Ре сей мен ТМД нарығына

ті ке лей жол тартып жатқанын айтты.

Форум барысында қоғам қайраткерлері, ғалымдар мен дипломаттар, халықаралық эко-логиялық ұйымдар мен түрлі мемлекеттердің даму инсти-тут тары өкілдері баршаның алаң даушылығын туғызған эко логиялық мәселелерді тал-қы ға салды.

Сонымен қатар, Аралдың экологиялық және әлеуметтік-экономикалық мәселелерін тал қы лап қана қоймай, форум бары сында индустриалды эко-логия, ғаламдық климаттық өзге рістер, кешенді су тақы ры-бы мен аталған өзекті мәсе ле-лерді шешудің әлемдік тәжі ри-бесі де нақты сөз болды.

Форум аясында деректі

жә не ғылыми танымдық фильм-дер көрсетіліп, Арал өңірі мен Арал туралы ав тор лық көр кем туындылар және ғылы ми мо-нографиялар таныстырыл ды. Сондай-ақ, Арал бассейнінің проблемасы мен Арал өңірінің мәселелеріне елеулі үлес қосқан ұйымдар мен тұлғалардың еңбектері атап өтіліп, марапат-тау рәсімі бол ды. Форум бары-сында, ын ты мақтастық туралы бірқа тар меморандумдарға қол қойыл ды. Атап айтқанда, «Арал теңізінің шығыс жаға лауы нан «Жасыл белдеу құру» жоба-сы; «Жабайы жануарлар ды кли маттың өзгеруіне жер сінді-рудің Арал өңірі орта лы ғын құру» жобасы; «Қамыс ты бас» көлінің жағалауында «Арал» ғылыми-туристік орта лық» құру; «Қызылорда облы сы ның Атласын дайындау және ГИС технологиясының негі зінде Арал өңірінің инте рак тивті электронды картасын әзір леу» және өзге де жо ба лар бо йынша құжаттар қабыл данды.

Шараның қорытындысы бойынша қатысушылар фо рум-ның қарарын қабыл дады. Осы бойынша Халықаралық Аралды құтқару қоры құрылған 26 нау- рызды – «Арал теңізінің күні» ретінде жариялау жөніндегі ұсыныс айтылды. Солайша, ХАҚҚ-ның Қазақстандағы Атқарушы Дирекциясының бас тамасы қолдау тапты. Алда-ғы уақытта, осы форум шең-бер інде Қызылорда қала сында Арал өңірі мемлекеттері бас-шыларының саммитін дайындау ниеті де айтылды. Ал фо рум ның екінші күнінде қаты су шы лар Арал теңізінің қазақ стан дық бөлігін тікұшақпен ара лады.

ҚЫЗЫЛОРДА

Аралға арналған алқалы жиын–––––––––––––––––––Қызылордада «Арал ха-лық аралық тұрақты даму форумы» өтті. Форумның мақ саты – Арал өңірінің эколо гиялық және әлеу-меттік-эконо микалық жағдайы туралы кеңі рек ақ параттандыру, өзекті мәселелерге әлемдік қауым дас тықтың наза-рын ау дару. Сол арқылы таби ғи апат ай мағының жағ дайына әсер етіп, тар тыл ған теңіздің тағ-ды рына араша түсу бол-са керек.–––––––––––––––––––

4 31 мамыр 2017 жыл31 мамыр − СаяСи қуғын-Сүргін және ашаршылық құрбандарын еСке алу күні

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Не көрмедік?!» деген тұрмыстың ауыртпалығынан қажыған қайрансыз дауыстың ар жағында ауыр тағдырдың жатқанын да сезінесің. Тәуелсіздікке қол жеткен заманда өткенге көз тастасаңыз, солай күбірлеріңіз хақ. Саяси-қуғын сүргін, ашаршылық құрбандарын еске алар сәтімізде тарих ғылымдарының докторы, профессор Талас ОмарбекОвпеН әңгімелескен едік. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ғалымжан еЛШІбаЙ,«Егемен Қазақстан»

Тарихшылар «Албасты сай» атауы Саяси қуғын-сүргін жылдарына дейін де болғанын айтады. Қамыс басқан, батпақты алқапта Қоқан хандығы кезінде қарсылық көрсеткен қазақтарды осы «Албасты сай-да» өлтіру жүзеге асқан екен. Кейіннен НКВД-ның бастығы Н.И.Ежовтың әйгілі №00447 «оперативті» бұйрығы негізінде жазаланғандардың да қаны осы сайда төгілген. Деректерге қарағанда, Сталиннің 1932 жылғы шілдедегі бұйрығы бойынша, НКВД антикеңестік азаматтардың көзін төрт айдың ішінде толық жойып бітуі керек болған. Осы бұйрықтың негізінде оңтүстікте І-кезеңде – 1 711 адам, ІІ-кезеңде 1 311 адам атылған. 12 мыңға таяуы сегіз жыл-дан 12 жылға дейін сотталды. Ату жаза-сына кесілгендердің барлығы да бұрынғы «Албасты сай», қазіргі «Қасіретте» жатыр. «Қасірет» мемориалындағы абақтыны аңғартатын төрт бұрышты темір мен тор ату жазасына кесілген күйеуінің артында сәбиін құшақтап қала берген әйелді бейнелей тін ескерткіш те елді терең ойға жетелейтіні түсінікті.

Саяси қуғын-сүргін 1928 жылдың ор-тасынан, Алаш қозғалысына қатысқан қайраткерлерді тұтқындаудан басталғаны мәлім. Оларға «буржуазияшыл», «ұлтшыл» деген айып тағылды. Әртүрлі мерзімге түрмеге қамалды, ату жазасына кесілді, жер аударылды. Ал 1937 жылы «халық жау-лары» жазаланды. Міне, биыл сол қанды

да қасіретті зұлматқа 80 жыл болғалы отыр. 1997 жылы 14 мамырдағы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен 31 мамыр – «Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні» ретінде аталып өтіп келеді. Осы күннің қадірін, қасиетін жұртшылық қаншалықты біледі? «Албасты сайдағы» жантүршігерлік оқиғаларды естіп өскен алдыңғы буын аталардың қатары сиреген. Маңынан өткен сайын аят оқып, бет си-пайтын аға буын да сайдың сырын кейінгі ұрпағына айтып отыратыны анық. Сол алдыңғы буынның әңгімелері мен тарихи деректерге қарағанда, «Албасты сайда» 1937-1938 жылдары репрессияның қанды шеңгеліне ілінген боздақтарды атып, бір шұңқырға көмген. Арасында көмусіз қалып, ит-құсқа жем болғаны да аз емес. Жендеттің оғынан ауыр жараланып, шала-жансар күйінде өмір мен өлімнің арасында қалғандардың дауыстарын естігендердің шарасыздықтың күйін кешкені мәлім.

Көнекөз қариялардың айтуынша, терең сайды жағалай киіз үй тігіп, қоныстанған шағын ауыл тұрғындары отын-суы,

азық-түлігі, құрал-сайманын, малын ұстау үшін терең сайдың ішінен су ағатын арық-тың жан-жағынан жер там соғып алыпты. Сайдың үстіңгі екі жағындағы киіз үй лерде де тұрақтаған.

Бертініректе артель құрылған кезеңнен бастап тұрғындар «Қайтпас» елді мекеніне көше бастапты. Ал терең сай мал жай-ылатын жайылымға айналған. Қыз-келіншектер сол сайға отын жинауға ба-рып, тезек терген. Аталарынан осы сай жасырын жазалау орны болғанын естіген жастар «албасты көрдік, шайтан көрдік» деп, үйлеріне үрейленіп келеді екен. Сол кездегі милициялар ауыл тұрғындарына «сендер түнде атылған мылтық дауысын естіген жоқсыңдар» деп қатаң ескертіп оты-ратынын, расында түнде мылтық, кейде тапаншаның дауысы естілетінін аталары-нан естігендер бар.

Қорқынышты әңгімелерден соң жастар ол жаққа баруға қорқатын болған. Иә, зұлмат кезеңдегі оқиғаларға бүгінгі «Қасірет» мемориалының маңындағы «Албасты сай» ғана куәгер. Деректерге қарағанда,

3000-дай адам атылған. Осыншама адамның мәңгілік мекеніне айналған «Албасты сай» алабына қамқорлық қандай деңгейде жасалуда? Иә, бұл аумақтың қандай тарихи орын екенін айшықтайтын мемориал орнатылды. Дегенмен, таяқ та-стам жерге «Алтын сарай» атты зәулім тойхана салынды. Қай тұрғыдан қарасаңыз да тіпті үйлеспейтін құрылыс. Бұл нысан кезінде жұрттың наразылығын тудырған да болатын. Алайда, көпшіліктің пікіріне кәсіпкер құлақ аспай, дәл қасиетті мекеннің маңында қанша жылдан бері дүрілдетіп, дүркіретіп той өткізіп жүр.

Ол аздай сол маңда көпшіліктің нара-зы лығын тудырған тағы бір даудың түң-лігі түрілгеніне көп бола қойған жоқ. «Қайтпас» шағын ауданының ақсақалдары сталиндік «қызыл қырғынның» кезінде мыңдаған адам атылған орында одан басқа да зәулім кәсіпкерлік нысандарының, сау-да орталығының салынғалы жатқанын айтып, бұқаралық ақпарат құралдарына шағымданған болатын. Ақсақалдардың жанайқайы әсер етті ме, әлде тарихи дерек-тердің мысы басты ма, Аллаға шүкір, қала басшылығы райынан қайтыпты. Оң шешімнің қабылдануына облыс әкімі Жансейіт Түймебаевтың де ықпалы тиіпті деген ақпарат бар. Қала әкімдігінің баспасөз қызметіндегілер: «Саяси қуғын-сүргін жылдары аталған маңда орын алған жайт-тарға қатысты құжаттардың бәрін зерттеп шыққаннан кейін қала әкімі құрылысты тоқтатып, оны өзге жерге ауыстыруға тап-сырма берді», деп мәлімдеді. Осылайша, қала басшысы қорымның орнына нысан салу ту-ралы шешімнің күшін жойып отыр. Әкімдік өкілдерінің айтуынша, мұндай шешімді қала әкімі Ғабидолла Әбдірахымов осыдан біраз уақыт бұрын шығарған көрінеді. Тек жергілікті ақсақалдар мен БАҚ өкілдері дабыл қаға бастағаннан кейін жария етіп-т і. Дегенмен, жергілікті жұрт «Қасірет ке» қамқорлықтың әлі де қажет, мән-маңы-зы жастарға терең түсіндірілуі керек деп есептейді.

Ашаршылық: дерек пен дәйек

Халық Комиссарлар Кеңесі жанындағы Оты рық шыландыру жөнін дегі республикалық коми­теттің 1931 жылы 14 жел­тоқсандағы мәжілісінде мемле­кет тік жоспарлау мекеме сінің ресми мәліметі тыңдалған. Бұл бойынша Қазақстандағы барлық көшпелі және жартылай көшпелі қожалықтар санының 706 мың екені атап көрсетіледі. Олардың 42 мыңы, яғни, 5 пайызы ауқат тылар қожалықтары еді. Бұл дегеніңіз сол жылдары осы мекемеде қызмет жаса ған М.Г.Сириустың есебі бойынша 4 млн 236 мың қазақ болып шығады. Ол кезде Қазақстандағы бар­лық ауыл халқының саны (басқа ұлттарды қосып есептегенде) – 5 млн 800 мың нан асып түсетін.

* * * Қазақ халқының саны 1928

жылғы ірі байларды тәркілеу науқанынан бастап қысқара бастаған. Бұл мәселеде де нақты мұрағаттық дерек бар. Ол бойынша 1928 жылы қазақтардың барлық қожалықтарының саны – 828 мың (яғни, 4 млн 800 мыңнан астам адам) екенін көреміз. Бұлар дың 120 мың қожалығы оты рық шы болса, 700 мыңнан астамы көш пе лі және жартылай көшпелі еді.

* * *Қ а з а қ с т а н н ы ң м а л

шаруашы лығының тауарлы өнімдері Одақтың өнеркәсіп ті аудандарын, астаналар – Мәскеу мен Ленинградты, Орта Азияның мақта өсіруші аудандарын етпен асырады. Қазақстанның мал өнімдері Қиыр Шығысқа да жөнелтіліп отырды. Егер де Қазақстанда 1926 жылы 25 млн 729 мың бас мал болса, ол көрсеткіш 1933 жылы – 37 млн 327 мыңға, 1936 жылы – 44 млн 347 мың басқа, ал, 1941 жылы – 61 млн 871 мың басқа артады деп жос парланды. Алайда 1928 жылдан бастап мал басының кемуі орын ала бастады.

* * * 1930 жылдың көктемінде

Ораз Исаев бастаған мем ле­кеттік комиссия мал басы­ның 30 пайызға кемігенін анық­тады. 1929­1930 жыл дары бай, кулактар малы ның 40 пайызға жуығын кол хоз­совхоздардың тар тып алуы мал басының кемуіне тікелей себепкер болды. Нәтижесінде, Қазақ стан дағы мал басы 1929 және 1933 жылдар аралығында 16 есеге азайып кетті. Сов хоз дардағы малды есепке алма ғанда Қазақстандағы мал басы 1929 жылы 39 млн 394 мың бас болса, ал, 1933 жылы 2 млн 428,2 мыңды құрады. Жалпы алғанда, Қазақстанда 40 миллионға жуық малдан 1933 жылдың ақпан айында 4 млн бас қана мал қалды.

* * *Қазақстанның Егіншілік

Х а л ы қ К о м и с с а р и а т ы н ы ң (Наркомзем) мәліметтері бой­ынша 1930­1932 жылдары Қазақстандағы ауыл халқының кемуі 1 млн 831441 адам деп көрсетілген. Мұн да 1933 жылғы мәлімет көр сетіл меген. Осы жылдары Қазақ станның санақ басқар масы (Казнорхозучет) бас ты ғ ының орынбасары Н.Мац­кевичтің мәліметіне қарасақ, бір ғана 1933 жылы қысқарған ауыл халқы 1 млн 70,5 мың адамды құрайды, яғни, барлығы ауылда 1930­1933 жылдары азайған ха­лық тың саны 2 млн 900 мың нан асып кетеді.

* * *1937 жылдың 14 ақпа нын­

да республика санақ бас қар­масының бастығы Саматов тың Мәскеудегі бастығы Краваль­ға және Мирзоянға жолда ған мәлі меті бойынша 1930 жылы1 мау сымда ауыл халқының саны – 5 млн 873 мың адам (оның ішінде қазақтар 4,5 миллионнан асып түсетін) болатын.

Л .Мирзоянға жазылған «Алтаудың хатында» ресми мәліметтер де бар. Онда хат автор лары Қазақ станның Қазсовнар комының мәліметі б о й ы н ш а 8 0 0 м ы ң қ а з а қ шаруашылығынан (4 млн 800 мың адамнан) 1932 жылдың көктемінде 450 мың қазақ шаруашылықтары (2 млн 250 мың қазақ) қалғанын атап көрсетеді.

Деректер тарих ғылым­дары ның докторы, профес сор Т.Омар бековтің «Ашар шы лық: деректерді талдау нәти же лері» мақаласынан алынды.

– Қазақ бастан кешірген екі ашар шылық халықтың жағ­дайына қалай әсер етті?

– Екі ашаршылықтың айыр ма-шылығы бар. Оның айыр машы-лығы негізгі себептерінде жатыр. Алғашқы ашаршылықта азамат соғысының, ақ-қызыл болып халықты екіге бөлудің салдарынан халық қиын жағдайға ұшырады. Сөйтіп, ауыр ахуал қалыптасты. 1931-1932 жылдардағы ашаршы-лық халықтың қолындағы малды тартып алу, былайша айтқанда, ет салығын көбейту, орталықтағы қа-ла ларға, өндіріс орындарына ет жіберу салдарынан басталды. Оң-түс тік Қазақстан өнеркәсіп орын-дарын қамтамасыз етсе, Батыс Қазақ-стан Кавказ аймағындағы қала-ларды, Орталық Қазақстан ет өнім-дерін Ленинград сияқты орта лық қалаларға жіберуге мәжбүр болды.

1921 жылғы ашаршылық халық қа мүлде түсініксіз болды. Әуелі орталықтан келген ата ма н-дардың әскер лері, одан кейін іле-шала қызыл дар келіп қазақ ауылын ойран дады. Осы лай ақ-қызыл болу қазақтың мал шаруашылығын қат-ты күй зеліске ұшыратты. Бірін ші ашар шылық 1917 жылы бол ған Қазан төңкерісінің салдары еді. Шын мәнінде бұл революция-ны халық түсінген жоқ. Ахмет Бай тұрсыовтың жазғаны бар: «Қазақ халқы 1917 жылғы ақ пан төңкерісін түсіністікпен қабыл-дады. Өйткені, Ақпан төңкері-сінде патша тақ тан құлады. Халық шаттана қуан ды, қолда-ды. Ал 1917 жылы қазан айында болған төңкерісті халық мүлде түсінген жоқ» . Қазан төңкерісі тек қазаққа емес, бүкіл Кеңестер ода ғына қасірет әкел ге нін бәріміз білеміз. Патша тақ тан құлаған-нан кейін қазақ бостан дық ала ды, дәстүрін, салтын, мәде ние тін өр-кен детеді деп күткен үміт ақтал-мады. Халыққа түсініксіз бол-ғаны – большевиктердің «Кедей-лерді қолдаймыз» деген ұраны. Түсінікті болу үшін «кедей ді бай-дың деңгейіне жеткізейік» деп ұран жазылу керек еді. Ол Ақпан төңкерісінің ұраны болған. Ал керісінше байды құртып, кедейді көте рейік деген ұран шығып,

ауқат ты ауылдарға шабуыл-дау дың әсерінен қазақтың оқы-ған жас тары, зиялы отбасылары қуғын ға ұшарады. Өйткені, бай-дың бала сы бай ұрпағы ретінде қуылды. Қазақтан көзі ашық, оқыған азамат тары көбі не ауқатты отбасы нан шық қан. Өйткені оқыту ға, Петер бор сияқты қала-ларға жібе руге қара жат керек.

1931-1932 жылғы ашаршы-лық қа келсек, 1928 жылы ірі бай ларды, көр некті тұлғаларды, рухани көсем дер ді, молдаларды, ишандарды, ескіше хат тани тын адамдарды, байларды кәм пес келеу науқаны қатты тұқыр тып жіберді. Жер ауда рылды, қуғындалды. 1928 жыл ғы кәмпескенің жалғасы болып есеп телетін көптеген сая-си нау қан дардың зорлық-зом бы-лы ғын көрді. Бүкіл елде бол ған жап пай ұжымдастыру науқа ны (1929 жылы), жартылай көш пелі шаруаларды зорлап отырық шы-лан дыру науқаны (1930), осы науқанмен қатар 1930 жылдың қаңтар-ақпан айларында байларды тап ретінде жою деген науқан шықты. Осы науқандармен қоса ет дайындау, ауылшаруашы лық өнімдерін даярлау, астық нау қаны деген науқандар қаптады. 1929 жылы басталған халық наразы-лығы 1931 жылға де йін жал ғасты. Үш жылдың ішін де 372 көтері-ліс тіркелген. Бұл көтерілістерді жан шып басу кесі рі нен қанша ел бас таған тұлғалар қырылды. Жал пы айтқанда, осы жылдары халық өзінің рухани көсемдерінен айырылды. Оның үстіне Ахмет Байтұрсынов жаса ған, бұрынғы қидан, шағатай жазу лары ның жалғасы болған төте жазудан айырып, латын қарпі не көшірді. Халық өзі күйзеліс тің үстін де жүргенде мұндай білім сала-сындағы реформалар да халық тың рухани жағдайына өз әсерін тигізді.

– Үш жылда тіркелген халық нара зылығының бәрі ашар шы­лыққа қарсы көтері лістер ме еді?

– Жоқ, бұл көтерілістер ашар-шылықтың алдын алу үшін бол-ған көтерілістер-тұғын. 1928 жы лы қазақтың ірі байларын кәм пес келеу науқанынан кейін қазақ барынан айырыла бастады,

тұр мысы жүдеді, осы жағдайда халық амалсыздан, басқа жолы қал-мағандықтан көтерілді. Негізінен бұлар ашаршылық үшін емес, жүр-гізіп отырған саясатқа, зор лық-зомбылықтарға қарсы атқа қонған, халықтың бұлқынған рухының қарсылығы болатын. Ал мұның аяғы ашаршылыққа әкеле тінін халық түсіне бастады. Көтері-лістерден кейін қазақ даласында жаппай ашаршылық басталды.

– Халық сол ашаршылықты алдын ала сезгенмен, оған қарсы қай ран жасай алмады. Үкіметке де сөзін өткізе алған жоқ. Ал ашар шы лыққа тап келген кезде халық тарапынан оған қарсы қандай қадамдар болды?

– Бұл кезде қазақтың бас көтерер тұлғалар түрмеде бола-тын. Алаш қозғалысының көсем-дерін айып тау 1925 жылы мамыр айын дағы Сталиннің «Ақ жол» газетіне қа тыс ты жазған хатынан кейін үдеп кет ті. 1928 жылдан бастап Алаш қай рат керлері, оқы-ған аза мат тар тұт қ ындала баста-ды. Ашар шылықтың қарсаңында қазақты рухани басқаратын көсемдер тек ауыл-ауылда қалған болатын. Құдай жолын ұстанған молдалар ашық түсініп, халықты көтеріліске бастап шықты. Ашар-шылыққа наразы болып хат жазу кейін басталды. Алғашқы хат тың бірін Қазақстанның үкімет бас-шы лары жазды, 1932 жылы тамыз айында Ораз Исаевтың жазған хаты бар. Рысқұловтың хаты, 1933 жылдың басында Мир зоян кел-геннен кейін жазылған «Бесеу дің хаты» бар. Жалпы, қазақ зия лы -лары кеңестік жүйеге қызмет ете бас тағанда халықтың жағдайын түсініп, амалсыз, ашаршылық үдеп бара жатқаннан кейін хат жаза бастады. Алғашында Қазақ стан-ның бас шылары мал шаруашы-лы ғының жағдайы туралы хат жазды. Мал шаруашылығын сақ-тап қал сақ, халықты ашар шы -лықтан құт қарамыз деп ойлады. Мәскеу 1932 жылы қыр күйек те «Қазақстанның ауыл шаруа шы-лығы, оның ішінде мал шаруа-шылығы туралы» деген қаулы да қабылдады. Бұл Қазақстанның өтініші бойынша жасалған қаулы болатын. Қазақ зиялылары бұл кезеңде ашық тан-ашық наразылық білдірген жоқ, түсіндіру жұмыс-тары мен айналысты. Сталиннің көзін ашаршылық болып жат қа-нына жеткізіп, халықты мүлде жойып жіберу қаупін, Голо ще-киннің саясатының солақай лы-ғын түсіндіреміз деп әуреленді. Ашар шылық кезінде Ахмет

Бай тұр сынов бастап алаштықтар түр ме де, ал Әлихан Бөкейхан Мәс кеу де коммуналдық кіш кен-тай пәтер де үйқамақта отыр ған еді. Осын дай жағдайда оларға сот процесін дайындады. Ашаршылық жылдары оларға екі рет сот проце сі болғаны белгілі. Оларды адам аяғы баспайтын аймақтарға жер ауда ру арқылы қазақ зиялыларын халық-тан алыстатты. Осындай жағдайда ұлт тың қамын ойлайтын, ұлттық сая сатты ұстанған, ұлттық мем-лекет құру ды армандаған алаш тық-тар ел ден алыстады. Ашар шы лық кезінде олар халыққа көмек те се алмады. Бұл мүмкін емес еді.

– Ашаршылықты қолдан жасаған саясатта халықтың санын азайтудан басқа қандай сая си астар болды?

– Голощекин енді бір жарым жыл отырғанда қазақ түгел қыры-лып бітер еді. Енді неліктен Мәскеу бұған жол берді деген сауал туады? Сталин, Голощекин қазақ даласын, тұрмысын мүлде білмейтін. Қазақты надан, рулық-тайпалық негізде өмір сүре ді деп түсінді. Сондықтан қазақтарға көңіл бөлмей, мем лекеттің батыс жағында дами бастаған зауыт, фабрикалар ды индустрияландыру мақсатын да оларды етпен қамта-масыз ететін халық деп ойла ды. Мал ды түгел етпен қамтама сыз ету үшін жіберсе, қазақтың жағ-дайы не болады дегенді еш кім ойлаған да жоқ. Қазаққа деген көзқарас осындай болды. Сон-дықтан бұл қазақ қа деген көз-қарас тың теріс тігінен, қазақ тұр-мысын білме ген діктен туған жағдай. Қазақты жақсы білетін Нұрмақов, Рысқұлов, Қожанов сияқты тұлғаларды Қазақ станды

басқару үшін жіберген жоқ. Себебі, олардың да әрқайсысы Алаш ордамен байланысы бар, пантюркистер деп бағаланды.

– Саяси қуғын­сүргін, ашар­шы лық күнін белгілеп, жылда еске ала мыз. Осы үрдіс бізге не береді?

– 31 мамыр күні алғаш ашар-шылық құрбандарын еске алу күні деп белгіленген болатын. Кейін бұл күнді тек ашаршылық емес, саяси-қуғын сүргін күні деп қоса атап жіберді. Осының себебінен ашаршылық құрбандары тасада қалған сияқты. Саяси қуғын-сүргін науқаны көп және әртүрлі болғандық тан, екеуі екі бөлек күн болса деп ойлаймын. Ашар шылық құр бандары − кеңес өкіметінің эко номикалық сая са ты ның құр-бандары. Ал сая си-қуғын сүр гін деген өте күр делі мәселе. Мұн дай еске алу дата лары ның бол ға ны жақсы. Ұрпақ, ел ұмытпайды.

– Алматыдағы ашаршы­лыққа қойылған ескерткіш­тің мәні, мағынасы қандай болмақ?

– Неше жылдан бері ес керт кіш қойылады деген жазуы бар тастың орнына биыл ғана ескерт кіш орна-тылды. Оны жүзе ге асырған Алма-ты қаласы ның әкімі Бауыржан Байбек ке алғысымды айтамын. Халық тың жүрегіне бітпес жара салған осындай оқи ғаларды ұмыт-пау – ұрпақтың рухын қайрайды. Мұндай ескерт кіштің бәрі ұрпақ тәрбиесі үшін маңызды деп ойлай-мын. Мәні де, мағынасы да сол.

– Әңгімеңізге рахмет!

Әңгімелескенбағашар ТҰрСЫНбаЙҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»

«Үш жылда 372 көтеріліс болды»

«Албасты сай» атауының астарында не жатыр?Қазір «Қасірет» деп аталатын кешеннің қасиетін ұқпайтындар да бар

––––––––––––––––––––––––––Шымкент қаласындағы «Қасірет» мемориалдық ескерткіштер кешені орналасқан жер бұрын «албасты сай» аталып келген болатын. Қарапайым халық әлі де солай атайды. атынан адам шошитын осы бір сөздің астарында талай құпияның жатқаны анық. ––––––––––––––––––––––––––

Суретті салған айдарбек ҒаЗИЗҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Еліміз тәуелсіздік алған соң тәубемізге келіп, өлгеніміз тірілгендей, өшкеніміз жанғандай күйді бастан кештік. Тірілгені сол – тоталитарлық жүйенің құрбаны болған тұлғаларымыз ақталды. Жанғаны сол – Кеңес өкіметі бүркемелеп келген ащы шындық айтыла бастады. Тәуелсіз Қазақстанның ең алдымен қолға алған іргелі ісінің бірі ақтаңдақ жылдардың ақиқатын ақтаруға бағытталды. Сөйтіп, 1993 жылғы 14 сәуірде «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заң қабылданды. Осыдан жиырма жыл бұрын Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев31 мамырды Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күні деп бекітті. Соңғы төрт жылдан бері Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні ретінде аталып өтіліп келеді. Міне, содан бері азаттық жолында құрбан болғандарды еске алып, тарихтың қасіретті кезеңі туралы деректер төңірегінде сөз болады.

31 МАМЫР 2017 ЖЫЛ 5––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Талай ғасырлық к�не тарихында қазақ халқының бастан кешірген қиямет-қайымы к�п, әрі сан алуан. Соның бірі – 1937-1938 жылдардағы қуғын-сүргін. Оған да сексен жыл болып қалыпты. Неге олай болды екен деп осы қанқұйлы оқиға туралы аз айтылып жүрген жоқ. Солай болуға тиісті де. �йткені, кеңес заманында с�з болмаған, арнайы талданып, зерттелмеген бұл тақырыпты к�пшілік білуі керек, одан тиісті қорытынды шығаруымыз қажет-ақ. Осыған орай архив қоймасына тағы да үңіліп, кейбір деректерді тілге тиек еткенді ж�н к�рдік. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

31 МАМЫР − САЯСИ ҚУҒЫН-СҮРГІН ЖӘНЕ АШАРШЫЛЫҚ ҚҰРБАНДАРЫН ЕСКЕ АЛУ КҮНІ

Амантай К�КЕН

Бірінші құжат – Қазақстан Жазушылар одағы мүшелерінің жабық партия жиналысының (1937 жылдың 11-13 шілдесі) хат-та масы. Алматы қаласы қалам-гер лерінің осы басқосуында негіз гі баяндаманы жасаған – Хамза Жүсіпбеков. Бұған Əбдіқадыров, Тұрманжанов, Қара таев, Майлин сияқты жа-зушылар қатысқан. Жиналыс-та «Социалистік Қазақстан», «Казахстанская правда» жəне «Лениншіл жас» газеттері бетінде көтерілген сын-ескертпелерді кейбір жазушылардың (С.Сей-фуллин, І.Жансүгіров, С.Мұ-қанов,, Ғ.Тоғжанов, М.Əуезов, т.б.) БКП(б) ОК-нің ақпан-нау-рыз айларында өткен пленум-дарының қаулыларын орында-мауы, олардың сын жəне өзара сынды кеңінен өрістетпеуі, ал əдеби шығармаларында троцкий-шіл дердің, ұлтшыл дардың өкіл-дері бейнеленіп, орын алғаны сөз болады.

Хаттамада атап көрсетіл ге-ніндей, коммунист-жазушылар, əрі Басқарма мүшелері Бейімбет Майлин мен Ілияс Жансүгіров жұмыс барысында біраз қателік-тер жіберген: саяси немқұрай-лық жасап, мағынасыз ауруға кезік кен, келісімпаздық жəне іріп-шіріген либерализмге ұшы-ра ған. Майлин жолдастың 1934 жылы өзінің ескі саяси зиян-ды шығармалары жəне оның ішінде Троцкий деген бандитті мақтайтын «Ауыл мектебі» атты пьесасы қайта жарық көреді. Ал Ілияс Жансүгіров болса өзінің ескі ұлтшыл өлеңдерін қосып, шығармалар жинағын қайта шығарған.

Өкінішке қарай, Майлин мен Жансүгіров жолдастар өздерінің осы ірі саяси қателеріне мəн бермеді, қазірдің өзінде оған тиісті назар аудармай отыр, ал мұн дай іс-əрекет, сөз жоқ, жау-лар ға ғана қызмет етеді. Олар бол-ған жағдайды большевиктерге тəн өткір сынға алудың орнына өздері үшін «қолайлы» жағдай жасап, немесе ұялшақтық көрсетіп, пікірін ашық айтпайды дегендей, жырымдап, жартылай жеткізгісі келеді.

Қазақстан Жазушылар ода-ғы жанындағы партия ұйы мы кейбір жазушы-комму нис тердің (Мұқанов, Майлин) ұлтшыл элементтермен жəне келісім-паздықпен күрес мəселесін анда-санда көтеріп отырса да большевиктік сынды, өзара сын-ды жүйелі түрде жүргізбеді, өздерінің шешімдерін бақылап тексермеді, орындалуға тиісті шараларды көзделген межеге

жеткізе алмады, өз мүшелерінің (Мұқанов, Сейфуллин, Жан-сүгіров, Майлин) саяси қауіпті қателерін талдауды партиялық-принципті дəрежеге жеткізбеді.

Партия жиналысының қау-лысында кейбір жазарман-дарға тəн осындай олқылықтар сынап-мінеледі, оның кейін тағы да орын алмас үшін тиісті шаралар белгіленген. Мəселен, жиналысқа қатысушылар зиянды туындыларын қайта шығарған авторларға одақтың партия тобы жасаған қорытындыларымен толық келісіп, өздерінің ірі саяси қателіктерін шұғыл түр де түзе-темін деген уəделері еске алы-натындығына назар ауда рыл ған. Егерде бұл жағдай алда қай-тала натын болса делінген архив құжатында, ең ауыр партиялық жаза қолданылатындығы қатаң ес кертілген. Хаттамаға қол қой ған негізгі баяндамашы – Х.Жү сіп-беков, хатшы – Ө.Тұр манжанов.

* * *1937 жылғы қазан айының

8 жұл дызында Қазақстан Жазу-шылар одағының бастауыш партия ұйымының жиналысын-да Бейімбет Майлиннің жеке ісі қаралып, оны халық жауы есебінде ҚК(б)П қатарынан шығару жөнінде қаулы қабыл-данады. Осы шешімге үзілді-кесілді қарсы шыққан адам – Ғабит Мүсірепов. Бұл жөнінде «солай болған екен» деген сияқты хикаят, аңыз-əңгіме көп. Дей тұрсақ та, осыдан сексен жыл бұрын өткен жиналысқа қатысқан аяулы аталарымызды қазір таба аламыз ба? Сондықтан да шын мəнінде оқиға қалай өрбіді, қандай нақты деректеріміз бар, архив құжаттары не дейді деген ой-өрім əрдайым алды-мыздан шыға береді. Міне, мəселеге осы тұрғыдан келген-де Республика Президенті Ар-хивінде сақталған сол партия жиналысы хаттамасының аса құндылығын атап өтпеске бол-майды. Онда былай делінген.

Бейімбет Майлиннің ұлтшыл-контрреволюционер есебінде

əшкереленуіне байланысты мəселе бірнеше рет көтерілген. Ғабит Мүсірепов Жазушы-лар ода ғы басқармасының мү-ше сі жəне ҚК(б)П Орталық Коми теті мəдени-ағарту бөлімі-нің меңгерушісі бола тұрып, маусым (1937) айында өткен партия жиналысында да Май-л и н д і ж а қ т а п с ө й л е й д і . Газет редакторы болмағына қарамастан Бейімбеттің ұлтшыл екендігі əйгіленген мақаласы шығып бара жатқан газетті тоқтатып, материалды Май-линнің пайдасына қайта өңде-ген. Мұнымен қоймай, 1 қазан-да бұл мəселе қайта көтеріл-генде Мүсірепов жолдас тағы да оны ашықтан-ашық қор ғап, мəлімдеме жасаған. Қыз мет орнын пайдаланып, өзіне жауап-кершілікті батыл түрде алып, «мен Майлинді жақсы білемін, онымен қызмет барысында ғана емес, жеке жəне отбасымен арала-самыз, сондықтан оған саяси сенімділік көрсетемін, сене мін, ол, Мүсірепов, Майлинге əрқа-шан қамқорлық жасайды, оны ұлтшыл деп айыптайтын адам-дардан қорғайды» деген.

Майлин б ір жыл бойы Жазушылар одағында қызмет істемесе де оның жалақы сын толық төлеттірген. Мүсірепов-тің басқа да халық жауларымен (Сейфуллин, Лебеденко, Тоғ-жанов, Хұсайынов, Нұртазин, Ғатау лин, Жаманқұлов, Айсарин т. б.) қарым-қаты нас жасайтын-дығы атап көрсетіл ді. Жиналыс осы ған орай Ғ.Мүсіреповтің пар-тиялық жеке ісін ЦК-да қарау ға ұсыныс жасайды.

* * * Бұл аса жауапты шаруаны,

қызыл террорды, өткізудің мақ-сат-мүддесін партия көсем дері – əуелі Ленин, содан соң Сталин – саяси-теориялық тұрғыдан анықтап, оны қалай орындау-дың сара жолын белгілеп берген болатын. Мұны жүзеге асыру да НКВД аппараты, партия ұйым-дары, прокуратура, сот жүйелері, басқа да мемлекеттік, қоғамдық ұйымдар ауызбірлік көрсете білді. Ал бұқаралық ақпарат құралдары болса онсыз да от-жалынға ора-лып тұрған қоғамдық-саяси хал-ахуалға май құйып, жағдайды ушықтыра түсті. Сөйтіп, зиялы қауым, əсіресе ақын-жазушылар, журна лист ағайындар да тап жауларын қырып-жою науқанынан тыс қала алмады.

1937 жылы 7 қыркүйекте Алматы қаласында тұратын ақын-жазушылардың жиналы сы бо-лып, онда əдебиеттегі ұлт шыл-фашистердің зиянкестік істерімен күресу жəне жас кадр ларды өсіру туралы мəселе қаралды.

– Байділдин, Тоғжанов сияқты-лар əдебиетте зиянкестікпен ай-налысты. Жансүгіров Тайшықов сияқты күшіктерін ертіп, əде-биетті бүлдірді. Тоғжанов Қуа-нышовты хатшы қылып, та мақ асыратып қойды. Өлкелік пар-тия ұйымының бағытына сəй-кес өзара сын дамып келеді. Сəкен, Бейімбет, Сəбиттердің де қателіктерін көрсетіп жүрміз, – дейді жиналыста сөйлегендер.

«Казахстанская правда» га-зе тінде «Выкорчевать нацио -налфашистскую мразь из Сою-за писателей Казахстана» (16.09.1937) деген редакциялық мақала жарық көрді. Мұнда негізгі сынға алынған тұлға – Сəкен Сейфуллин.

Дауылпаз ақын қаламгер-лердің жікшіл-топтық жүйесін басқарып, тоғжановшылардың зиянды əрекеттерін қостаған. «Қызыл сұңқарлар» пьсасында өзін-өзі мақтайды. Ал «Тар жол, тайғақ кешу» деген еңбегін де контрреволюцияшыл алашор-дашылардың суреттерін жария-лаған. Сəкеннің мұндай еркін-суіне Жазушылар одағының басшысы Сəбит Мұқанов пен ЦК-дағы досы Ғабит Мүсірепов кінəлі деп мақалада атап көрсе тілген.

* * *Жазушылардың қызыл террор

кезінде ресми түрде бас қосқан жиындарда сөз болып, халық жау-ларын қалай құртып-жоямыз, əде-биетті қалай өркендетеміз деген тұрғыда айтылған кейбір ой-пікір-лерінің бір парасы, міне, осындай.

АСТАНА

Осыдан 80 жыл бұрынАрхив құжаттары сыр шертеді

Мекемтас МЫРЗАХМЕТОВ,филология ғылымдарының докторы, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты

Халқымыздың басына қасі-рет болып төнген сұрапыл ашар -шылықты көзімізбен көр дік. Ол кезде мен төрт жаста едім. Алғаш біздің жағдайымыз жаман болған жоқ. Тіршілігіміз күн көріске жетіп жататын, əкеміз орта шаруа еді. Ұста, шебер кісі болған. Аз дап алтын да сақтаған. Соны ауыл дың атқамінерлері біледі екен. Талай рет тіміскілеп таба алмаған.

Содан кейін олар əкеме əр-түрлі нақақтан жала жауып, «құлақ» деп түрмеге қаматқан. Денсаулығы онша жақсы емес еді. Қайта-қайта ауыра бер ген соң, орнына үлкен бала сын қамапты. Қасіретті қараса ңыз шы, түрмедегі кесел бірінен біріне жұғып, үлкен ағамыз қайтыс болыпты.

Сол ашаршылықтың сал-дары нан əкем қайтыс болды. Одан кейінгі біздің жағдайымыз тіпті ауырлап кетті. Шаш ал десе, бас алатын шолақ белсенді атқамінерлер біздің еуропалық үлгіде салынған, заманында талайдың көзқұртына айнал-ған үйімізді өртетіп жіберді. Сөйтсек, оның астарында ал-тын ды иемдену тұрыпты. Ой-лары орындалып, үйдің ішіндегі үлкен тіреуден алтын табылады, олжалайды. Əкеміз марқұм сол тіреуден білдірмей қуыс жасап, сонда жасырып қойған екен.

Əкеміз қайтпас сапарға ат-танды. Баспанамызды арам ниеттер өртеп тынды. Алтын да қолды болды. Осының кесірі-нен біз де ашаршылыққа іліге бастадық.

Анам жүзігін, білезігін сатып, амалдап күн көріп жүрдік. Кейде

көшеден көреміз, адамдардың аштан баудай түсіп, қырылып жатқанын. Бір күні базардан келе жатсақ, еңгезердей үлкен адамның кеудесі мен іші ашық жатыр екен. Дидарын үрей билеген анам, бірден менің көзімді жап-ты. Сөйтсем, ол өліп қалған біз дің жақын ағайынымыз екен ғой.

Кейіннен Түлкібас ауданын-дағы Темірбастау деген жерге жан сауғалап кеттік. Қамқор-шымыз бір ғана шешем. Мен соңынан жаяу келе жатқанмын, анам екі жасар қарындасымды көтеріп алған. Барар жеріміз онша алыс жол емес. Бірақ аш тық тан əл-дəрменіміз құрып, жүре алмай келеміз, жағ дайы мыз ауыр.

Ілби басып жүрген адамға қарыс қадам жер көш жер болып кетеді екен. Мына сұм дықты қарамайсың ба?! Күн ең кейіп, кеш кіре бастады. Осы азаппен келе жатқанда бізге бір үйір қас қыр жолықпасы бар ма, қор шап алды. Шешем қайратына мініп, қолын-дағы таяғын сермеп, сес көр с етеді. Оның əлсіз екенін азу лары ақсиған бөрілер білетін секіл ді. Əйел адам болған соң ба, ыға қоймайды. Қайта ентелей түседі.

Қасқырлар ырылдап, топы-рақ шашып, жақындай баста ды. Мен қорыққанымнан ше шем-нің етегіне оралдым. Шешем

амалсыздан қолындағы екі жасар қызын «Құлыным!» деп құлындағы дауысы шығып, анталаған қасқырларға қарай лақтырып жіберді . Араны ашылған қасқырлар қарын дасым-ды талап жатқанда, шешем мені ала қашты. Сол бір сұм дық сəт күні бүгінге дейін көз алдымнан кетпейді. Анам ның «құлыным» деген үні дəл қазір құлағымның түбінде шы ңылдап тұр.

Содан кейін жан ұшырып, бір шақырымдай жер жүріп, жездеміздің үйіне бардық. Мұны естіген үйдегілер атқа мініп қыз қалған жерге барса, қасқырлар қарындасымның шашынан басқа түк те қалдырмапты.

Иə, осындай қасіретті біз ғана емес, біз секілді қаншама қазақ бастан кешті екен? Сонда менің аяулы анам əулеттен бір тұқым қалса екен, бір ұрпақ əкесі нің атын өшірмесе екен деп, мені құтқарып қалыпты. Қарын дасымды менің жолыма құрбан дыққа шалыпты. Мен ес кірген нен бастап, сол анамның үмі тін қайтсем ақтаймын деп талпын дым. Күні бүгінге дейін сол талпы ныстан танбай келе мін. Тек өзім ғана емес, ұлтым ның басындағы қасіретті жаңыл май айтып, енді сондай сұмдық орал-маса екен деймін. Осыны бүгінгі елі міздің əр адамы, əсіресе, жас-тар естерінде ұста са қане. Ашар-шылық қазақты қан сы ра тып, миллиондарды көмусіз қал дыр-д ы. Жасым тоқ санға бет алса да, ұлтымның басын дағы сол бір қилы кезеңді еске тү с і р генде ет жү ре гімді біреу ине мен ша бақ та-ған дай болып қина латыным бар.

Тірі адам тіршілігін жасай ды екен. Жездеміздің үйінде жүріп, жұмыс жасап, ел қатары на қо-сылдық. Бірақ телқозыдай өсіп келе жатқан қарындасымнан айы-ры латын оқиға жоғарыдағыдай болған. Бұл ашаршылық алапа-тының қасіреті еді .

Қазақ қасқырға да жем болған

Қазақ халқы «Мың өліп, мың тірілген қазақпыз» деп жатады. Сол айтқандай, сонау қиын-қыстау за-манда, 1944 жылдары Қазақстанға қоныс аударып «Мың өліп, мың тірілген» Ахыска түріктері мына біздерміз. Сол бір алай-дүлей шақтарда қазақтың аналары бізге ана болды. Аталары пана болды. Жатсынбастан жанына жақын тартып, төрлерінен орын берді, бауырына басты. Өздері қандай ауыр күн кешіп жатса да, біздерге аузындағы нанын жырып берді. Тағдырдың тəлкегін кешіп пана сұрап келген талай халықтың жер дүниеден жойылып кетпеуі, қазақ халқының жомарттығы мен кеңдігінің арқасы

деп білеміз. Дүниеде барын қонағының алдына то-сатын қазақтай қонақжай халық көрген жоқпын. Сондықтан, Қазақстан халқы Ассамблеясына қарасты барлық этнос өкілдері кеңпейіл қазақ жұртының алдында мəңгілік борыштармыз. Барша ұлтты бауырына басып, бейбітшіліктің бесігінде тер-беткен дария көңіл қазақ жұртына айтар алғысымыз шексіз.

Қазақбай ҚАСИМОВ,Қазақстан халқы Ассамблеясының мүшесі,

философия ғылымдарының докторы

Өзге этностар сияқты Қазақстанды мекендейтін поляк жұртшылығы да қиын-қыстау кезеңде бауырына басып, жылы құшағын айқара ашқан қазақ халқының жақсылығын ешқашан ұмытпайды. Қызылжар өңірінде тұратын поляктардың аға буыны кезінде сталиндік қуғын-сүргін зобалаңына ұшырап, туған жерінен еріксіз аластатылған. Олардың естелік терін тыңдағанда жүрек сыздап, сай-сүйек сырқырайды.

Əке-шешелеріміз бір түнде түтін түтетіп отырған атамекенінен қотарыла ауып, қазақ еліне жеткенше көрген небір қиындықтарды айтқанда көз жас-тарын көл ететін. Тағдырдың тəлкегімен көрмеген қорлықтары қалмаған. Тек тыныштық ұялаған кең-байтақ Қазақстаннан пана тауып, қазақ халқы туғанындай болып кеткен. Жарты құртты бөліп жеп, мейірін төккен. «Аштықта жеген құйқаның дəмі ау-ыздан кетпес» демекші, сол бір нəубат заманда басы ауған жаққа босып кеткен поляктарды бір қотанға ұйыстырып, қызығын да, қиындығын да бастан бірге кешірген тұрғылықты халықтың қонақжай, бауырмал, меймандос қасиеттеріне керемет тəнтіміз.

Өзгелер секілді саяси қуғын-сүргінге түскен поляктардың кейінгі ұрпағы ретінде мен де өзімді қазақ ағайындар алдында қарыздармын деп есептеймін. Тарихи атажұрттан алыста жүрсек те, «бір үйдің баласындай, бір қолдың сала сындай» тату-тəтті өмір сүріп жатырмыз. Дос тығымызға еш қылау түскен емес. Төл тарихы мызды, мəдениетіміз бен тілімізді үйренуге барлық мүмкіндіктер жасалған.

Сұрқия саясаттың құрбанына айналған ата-əже-леріміздің 20 мыңға жуық ұрпағы негізі нен Тайынша ауданын қоныс етіп, еліміздің гүл денуіне үлкен үлестерін қосып келеді. «Біздің бір ғана Отанымыз бар, ол – Қазақстан!» деген сөзді ба ла лары мыз бен немерелеріміз де көкіректеріне ұялатқан.

Анатолий КРАЩЕВСКИЙ,

облыстық «Коперник» поляк мәдени орталығының т�рағасы

Солтүстік Қазақстан облысы

Біздің əкелеріміз Қазақстанға тағдыр талайымен келіп, осы жерден бақытын тапты. Саяси қуғын-сүргінге ұшыраған олардың атажұртқа қайтуы ауыр жағдайға соқтырар еді. Сондықтан, əкеміз «Біз бауырмал қазақ халқына қарыздармыз. Осыны ұмытпаңдар» деп отыратын. Қазақ жерінде дүниеге келіп, өсіп-өндік, үлкен əулетке айналдық.

Көршілерімізге бауыр басып кеткеніміз сонша, олар біздің ұлтымыздың иран екенін ұмытып кететін. Кейбір этностардың тіл үйрену қиын дегеніне сенбеймін. Біз қазақ халқының ортасында ана тілін тез үйрендік. Əкем үнемі татулық, көрші парызы, елдің қадірі жөнінде ай-тып отыратын. Қазақтың қасиетін бойларыңа сіңіріп, бауырмалдығы мен дархан мінезінен үлгі алыңдар дейтін. Қазір əкемнің əлі күнге өсиетін орындап, берік ұстанып келемін. Мен ынтымағы мен бірлігі жарасқан, Қазақстанда оның ішінде салт-дəстүрі сақталған Оңтүстікте тұрып жатқанымды мақтан етемін.

Қилы-қилы замандарда түрлі тағдырмен қазақ еліне қоныс аударған ирандықтарды қазақ халқы

жатсынған жоқ. Құшақ жая қарсы алды. Қысылтаяң шақта шынайы жанашырлық танытты. Қазақстанға Иран ұлты өкілдері үш толқынмен келген. Алғашқы толқыны төӊкеріс кезеӊінде, екінші толқыны 30-шы жылдардағы аштық дəуірінде мал айдап келіп, сау-далап жүріп тұрақтап қалады. Ал үшінші толқыны Ұлы Отан соғысынан кейін келгендер екен.

Бүгінде Оңтүстікте 5 мыңға жуық иран халқының өкілі бар. Олардың көбісі Бəйдібек, Сарыағаш, Төлеби, Қазығұрт аудандарында шоғырланған.

Қазақстанға саяси қуғын-сүргінмен келген ұлт диаспоралары бірігіп «Қазақ елiне мың алғыс!» монументiн тұрғызды. Бiрi қуғынға ұшырап, бiрi жер аударылып келген этностар төрінен орын бер-ген қазақ халқына айтар алғысы шексіз.

Нұрсбек КАПАР-ПУР,Иран этномәдени бірлестігінің т�рағасы

Оңтүстік Қазақстан облысы

531 МАМЫР − САЯСИ ҚУҒЫН-СҮРГІН ЖӘНЕ АШАРШЫЛЫҚ ҚҰРБАНДАРЫН ЕСКЕ АЛУ КҮНІ

Қазақстаннан пана таптық

Құшағы кең, мейірімі бөлек халық

Біз қазақтарға қарыздармыз

Суретті салған Айдарбек ҒАЗИЗҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

6 31 мамыр 2017 жыл

Бұл құжат биологиялық әралуан дықты сақтау үшін эко­но ми калық, әлеуметтік, ұйым­дас тырушылық және өзге де жағдайларды жасау ға бағыт­талған. Атап айтқан да, орман және аң аулау шаруашылығы, ерекше қорғалатын табиғи аумақ­тар саласындағы қолданыста ғы

заңнамаға, сондай­ақ эко логиялық және өзге де аралас заңнамаға түзетулер енгізу көз деліп отыр.

Заң жобасындағы жекелеген баптар орманды пайдалану, балық шаруашылығы қызметі, жануарлар дүниесі объектілерін жасанды өсіруді, жануарлар ды елімізге әкелу және әкету мә се лелерін

қарастырады. Мемлекеттік ұлттық парктер мен олардың қорғалатын аймақ тарының аумақтарын пайда­лану тәртібі нақтыланып, био с­фералық резерваттардың құқық­тық тәртібі белгіленеді.

Заң жобасы 2019 жылғы 1 қаң тардан бастап орман шаруа­шылығы мен ерекше қорға латын табиғи аумақтар қызмет кер­лерінің лауазымдық еңбекақы­ларын 25 пайызға жоғарылатуды, сондай­ақ оларға мал жаю мен шөп шабу үшін жер учаскелерін беруді көздейді.

Заң жобасы палатаның қарауы на жіберілді.

Келісімнің мақсаты апаттық жағдайдағы немесе апатқа ұшыраған әуе кемелерінің жо­лаушылары мен экипаждарын іздестіру және құтқару сала­сындағы екі мемлекеттің іздес­тіру­құтқару қызметтері ара­сын дағы ынтымақтастық болып табылады.

Келісім шеңберінде бір тарап мемлекетінің іздестіру­құтқару қызметі өз іздестіру­құтқару ауданындағы авиациялық оқиға немесе оқыс оқиға туралы хабар­лама алатыны көзделген, бұл рет­те іздестіру және құтқару бойын­ша барлық қажетті шаралар дереу қабылданады. Көмек кез келген

адамға, ол адамның азаматтығына немесе мәртебесіне не оның қандай жағдайда табылғанына қарамастан, көрсетіледі.

Бұған қоса, тараптардың іздестіру­құтқару қызметтері бірлескен оқу­жаттығуларды өткізу, мемлекетаралық байла­ныс арналарын тұрақты тексеру, сарапшылардың өзара сапарла­ры, іздестіру­құтқару ақпаратын алмасу жолымен өзара іс­қимыл жасайды.

Құжат палата отырысының қарауына жіберілді, деп хабар­лады Парламент Сенатының баспасөз қызметі.

Сүлеймен МӘМЕТ,«Егемен Қазақстан»

Азат елдің айбынына айнал­ған рәміздеріміздің, яғни Ту, Ел­таңба, Әнұранның қабыл дан­ғанына да ширек ғасыр толып отыр. Бір замандары Конфуций «Әлемді нышандар мен рәміздер билейді», деген екен. Шынында, аспан түстес көк Туымыз, рухты Әнұранымыз төрткүл дүниенің барлық жерінде желбіреп, асқақ естіліп, халқымыздың қадірін арттырып келе жатқаны анық. Осы бір еңсеңді тік ұстататын Тәуел сіздік қарлығашы – Мемле­кет тік рәміздер күніне орай, «Нұр Отан» партиясы жанындағы «Жас Отан» жастар қанаты «Бал­дәурен» республикалық оқу­сауықтыру орталығымен бір лесіп, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағ дар: рухани жаңғыру» атты мақа ласындағы «Жаңа тұрпатты жаң ғырудың ең басты шарты – ұлттық кодыңды сақтай білу» деген сөзін негізге алған, «Көк тудың жел бірегені» атты жаңа жоба елі міздің барлық қалаларында үш айдан бері жалғасын тауып келеді.

Өскелең ұрпақты отаншыл­дық қа тәрбиелеу, жастардың бо ­йын да патриоттық сезімді ны ғай ту мақсатын көздеген осын дай шара таяуда Орал қала сын да болған еді. Атал ған кешке «Дарын» Мем ле­кет тік жастар сый лығының иегері,

пат риот тық әндерді нақышына кел ті ріп орындап жүрген Иб ра­гим Ескендір қатысып, әннен шашу шашты. Әсіресе, оның орын дауындағы Ермұрат Зейіп­хан ның «Көк тудың жел бірегені» (сөзі Алмас Ахметбектікі) атты рухты ән жұртты сергіткені де, сер пілткені де ақиқат. Сол се кіл ­ді жоба аясында арнайы мек теп­интернатының өнерпаз жас та ры, облыстық отбасы үлгі сін дегі бала­лар ауылының тәр бие лену шілері де өз өнерлерін көрсетті.

Кеш барысында танымал азамат – Қабдол Тілеков, «Бига­лиев тер» отбасылық ансамблінің мүшесі Марина Бигалиева, сам­бодан бірнеше дүркін Қазақ стан чемпионы Серікбай Нығмет,

«Эстет» би студиясының жетек­шісі Сәуле Тілекқалиева, жас ақын, М.Өтемісов атындағы БҚМУ­дың биылғы жылғы түлегі Дәурен Шамұратов «Жас Отан» жастар қанатының қатары на қабылданып, жаңа мүше лер­ге арнайы төсбелгілер табыс­талды. Сонымен қатар, кон­церт барысында мектеп оқу шы­лары мен «Балдәурен» РОСО базасында құрылған қазақ стан ­дық жас патриоттар акаде мия­сының мүшелері Елбасы на арнаған тілектерін «Тілек кітап­шасына» жазды. Жастар кітапты эстафеталық жолмен аймақтан аймаққа жеткізе отырып, Астана қаласында Мемлекет басшысына табыстамақ.

Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Дүниежүзілік экономикалық форумның дерегі бойынша, 2016 жылы Парламенттегі әйел депутаттарының саны бойынша, Қазақстан дүниежүзіндегі 144 мемлекеттің арасында 48­орынға шыққан екен. Қазақстандағы шағын және орта бизнес нысан дарының 44 пайызын әйелдер басқарады, жалпы осы саланың тең жарымы нәзік жандардың қолында.

Жоғарыдағы семинар­тре­нинг тің мақсаты – әлеуметтік сая сатты және жергілікті өзін­өзі басқару органдарының жұмы­сын жетілдіруде гендерлік аспек­тілерді қолданудың кешенді тә­сіл дерін үйрету. Шараға әр түр лі деңгейдегі мәслихат депу та т­тары, ауылдық округ әкім дері мен аудан әкімдерінің орын ба сарлары қатысты. Семинар­тренингке білікті тәуелсіз сарапшылар мен кеңесшілер жетекшілік етті.

Семинар­тренингке Ұлттық комиссия төрайымының қос орынбасары Елена Тарасенко мен Ләззат Сүлеймен модера торлық етті. Сонымен қатар, шара ға Астанадағы ЕҚЫҰ бағ дарламалар кеңсесі Адами өлшем бөлімінің меңгерушісі Изабела Хартман қатысты.

Семинарға қатысушылар елімізде демократиялық қоғам орнап, гендерлік теңдік мәсе ле­лері сақталып отырғанын, Қа­зақ стан Республикасы БҰҰ­ның гендерлік саясат саласындағы негізгі құжаттарына қосылға­нын атап өтті. Елімізде Қазақ­стан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың Жарлығымен Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасы­лық және гендерлік саясат тұ­жы рым дамасы бекітілген. Қыз бала ны, әйел­ананы ерекше сыйлай тын дәстүрлі үрдісі бар қазақ қоғамында гендерлік сая­сат заманауи реңкпен жүзеге асуда. Бұл оң үрдіс Батыс

Қазақстан облысында да айқын көрініс тапқан: өңір бойынша әйелдердің барлық деңгейдегі мәслихаттардағы үлесі 26%­ды құрайды, ал Ақжайық пен Бөрлі ауданында тиісінше 46% және 38% болған. Ләззат Сүлеймен әйел бақыты, отбасылық дәстүрлер­дің сақталуы қоғамда моральдық құндылықтың сақталуына ықпал ететінін ерекше айтты.

Семинар аясында Ұлттық коми ссия төрайымының орын­ба сарлары облыс әкімі А.Көл­гінов пен нан өнімдерін шыға­ратын «Балзия» ЖШС және «Отделстрой» ЖШС құры лыс компаниясы ұжымымен кез­десті. Айта кетерлігі, бұл кә сіп ­орын дарды нәзік жандар басқа­рып, өңір мен ел экономи касы­ның дамуына үлкен үлес қосып келеді.

ОРАЛ

Суретті түсірген Темірболат ТОҚМӘМБЕТОВ

Азат елдің айбынына арналды

Әйел теңдігі – әлемдік үрдіс

Орманшылар айлығы 25 пайызға көбейеді

Үкіметаралық келісім қаралды

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенаты Аграрлық мәселелер, табиғатты пайдала­ну және ауылдық аумақтарды дамыту комитетінің кеңейтілген отырысында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өсімдіктер мен жануарлар дүниесі мәселелері бой­ынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы қаралды. Бұл туралы Сенаттың баспасөз қызметі хабарлады.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенатының Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің кеңейтілген оты­рысында «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы авиациялық іздестіру және құтқару саласындағы ынтымақтастық туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасы қаралды.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––Орал қаласында «Әлеу­меттік саясаттағы және жергілікті өзін­өзі бас­қару мәселелеріндегі ке­шенді гендерлік тәсілдің прин циптері» атты семи­нар­тренинг өтті. Шара­ны Қазақстан Респуб­ликасы Президенті жанын­дағы Әйелдер істері және о т б а с ы л ы қ ­ д е м о г р а ­фиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия мен Аста­на қаласындағы Еуропа­дағы Қауіпсіздік және Ынты мақтастық Ұйымы­ның орталығы бірлесіп ұйымдастырды.––––––––––––––––––––

САЯСАТ

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

Іс­шараның шымылдығын Пар ламент Мәжілісінің депу­таты Нұрлан Ду латбеков «Ұр­пақтар ұмытпайды» тақы ры­бымен ашып, бұл күннің қазақ тарихында қаншалықты ма­ңызды екеніне тоқталды.

«Ел тарихында елеулі орын алған аса аянышты кезеңді бір ауыз сөзбен айтып жеткізу мүм­кін емес. Бұл тарих. Ұмы тыл­май тын тарих. Ерекше атап өте­тін бір жайт, біз бұл күнді он бес одақтас мемлекеттің ішін де бірінші болып азалы күн ре­тінде қабылдадық. Биыл жиыр­ма жылдың жүзі болды, осы күн ді ұлт болып ұйысып, жұрт болып жұмылып, құрбан бол­ған дарға құрмет көрсетіп келе жатқанымызға. Содан бергі жасалған шарапатты шаралар, ізгілікті істер көңілге қуаныш, жүрекке жұбаныш сый лайды. Осындайда «өлі разы болмай, тірі байы майды» деген тіркес тілге оралады. Қа рап отырсақ, Қазақстан мен оның бауыры­на жиылған әр түр лі этнос тар ашаршылық, қу ғын­сүр гін сияқты неше түрлі нәу бет ті ба­стан өткерді. Көзге жас, көңіл ге шер ұялататын қай ғы лы кезең қабырғамызды сө гіп, қатары­мызды азайтып кет к ені жанға ба­татын жарақат. Се бебі, еліміздің саны 1914­1916 жыл дар дағы санақ бойынша 6 млн болып,

түркі елдерінің ішінде екінші орында тұрған болса, нәубеттен кейінгі сан ын тіптен салыстыруға келмей ді. Қазақстан территория­сын да болған түрлі лагерьлер, «Гулагтың» бір үлкен жүйе сі «Карлагтың», Ақмола айма ғын­дағы «АЛЖИР­дің» болуы қазақ санының кемуіне әкеліп соқты.

31 мамыр Саяси қуғын­сүргін және ашаршылық құр­бандарын еске алу күні мем­лекеттік деңгейде аталып өте­тін дігін және де басқалармен салыс тырғанда ауқымды жұ мыс­тардың атқарылғанын ауыз тол­тырып айтуға болады», деді ол.

Одан кейін сөз алған «Егемен Қазақстан» газетінің басшысы Дар хан Қыдырәлі ұлттың жады жа йын да пайымды пікірін ортаға салды.

«Ұлттық сана тарихи сана ар­қы лы қалыптасады. Әрбір ұлт тың иммунитеті болады. Сол им му­нитетті сақтайтын, ұлттық код ты да, ұлттық жадыны да сақтай тын ұлттың зиялылары. Біз репрессия жылдарында сол зиялыларымыз­дан айырылғандықтан тарихи жадымызды да жоғалтып ала жаздадық», деді ол.

«Сакралды Қазақстан» ғы­лыми­зерттеу орталығының басшысы Берік Әбдіғалиұлы бүгінгі жастардың бойында сая­си қуғын­сүргін құрбандарына деген құрмет болуы керектігін тілге тиек етіп, әлі де атқаруға тиісті жұмыстардың көп екенін алға тартты.

«Бүгінгі күн, яғни 31 ма­мыр – Саяси қуғын­сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні деп аталынғанымен, біз бұл күні кеңестік саясаттың кесірінен құрбан болғандар­дың барлығын еске аламыз. Құрбандарға арнап ас беріледі, түрлі қала, ауыл, аудандарда ескерткіштер бой көтеріп, кино түсіріліп, кітаптар шығарылуда. Менің ойымша, бізге ең бірінші тарихи сананы қалыптастыру қажет. Олай болмаған жағдай­да біз ашаршылықтың қан­дай болғанын сезіне алмай­мыз. Ол үшін әрбір қазақ өзінің аталарының ішінен аштықта қырылғандары болса, солардың тізімін жасау керек. Сонда нақты санын айқындауға жеңіл бола­ды. Себебі, бабаларды ұмыт­пау керек, ұлықтау керек. Сол үшін ашаршылықты ұрпаққа сездіретін мұражайлар, толымды зерттеулер қажет. Тағы бір үлкен тақырып – ашаршылыққа қарсы болған көтерілістер. Осыған орай біз Созақ көтерілісі тура­лы ізденгенімізде, көтеріліске қатысқандардың көбі әлі күнге ақталмаған. Баспасөз беттерінде ашаршылыққа қарсы көтеріліс­ке шыққандар деп олар жай­лы, олардың еңбегі жайлы түр­лі мақалалар жарық көруде. Ал құжат жүзінде олар әлі «бан­дит» деп тұр. Егемендігін ал ған ел болған соң енді оларды заң арқылы ақтап, есімін елге қай та ру керек», деді Берік Әбдіғалиұлы.

Сонымен қатар, «Ұлағат» Мәдениет және даму қоры ның атқарушы директоры Қама жан Жұма қасова да, «Алаш» ғы­лыми­зерт теу инс титутының ди рек торы Сұлтан хан Аққұлұлы да, Қазақстан Ұлттық арнасының ана литик­редакторы Нұрбек Бек бау да тақырып төңірегінде орамды ойларын ортаға салды.

Аян ӘБДУӘЛИ,«Егемен Қазақстан»

Шара Саяси қуғын­сүргін құрбандарын бір минуттық үнсіздікпен еске алудан бас­талды. Оған қуғын­сүргін құр бандарының ұрпақтары мен елімізге белгілі ғалымдар қатысты. Олардың қатарында Ұлттық музей директорының міндетін атқарушы Абай Саты­балдин, «Алаш» ғылыми­зерт­теу институтының қыз мет­кері Сағынбай Жұмағұлов, «Сакралды Қазақстан» ғылыми­ зерттеу орталығының басшысы Берік Әбдіғали, Л.Н.Гумилев аты ндағы ЕҰУ қазақ әдебиеті кафедрасының доценті, «Алаш» ҒЗИ қызметкері Қайырбек Ке­мең гер, сондай­ақ, елімізге бел­гілі тарихшы­ғалымдар болды.

– Қазақ халқының мәде­ниеті мен болмысына 1937­1938 жылдарғы оқиғалар өте ауыр тигені анық. Осы жыл­дары қазақ интеллигенциясына қарсы бұрын­соңды болмаған көлемде қызыл большевик­тер шабуыл жасады. Жалған жаламен ұлтымыздың бас көтерер азаматтары Сталин жендеттерінің қолынан қаза

тапты. Ұлтымыз аса дарынды, білімді асыл тұлғаларынан айы­рылды. Одан бері қанша уақыт өтсе де, сол жылдарғы қайғы­қасі рет қазақ халқының жадын­да мәңгі сақталады, – деді Абай Сатыбалдин.

Шара барысында қазақ хал­қы ның сан түрлі соқтықпалы, соқпалы кезеңнен өтіп, бүгінгі күнге жеткені, сталиндік ре­прессия кезінде қазақтың бас­шылық қызметтегі азаматта­ры, қоғам қайраткерлері, ең таңдаулы ақын­жазушылары қаза тапқаны баяндалды.

– Кеңестік кезеңде тұтас тота литарлық жүйеге тән қыл­мыс ты қазақ әдебиеті өз дең­гейінде ашып көрсете алма­ды. Себебі, бүкіл ұлт зия­ лы лары «халық жауы» деп атылды, айдауға жіберілді. Ал біз ста лин дік репрессияны өтке­ріп келіп, қоғамдық­әлеуметтік өмірге араласқан қаламгерлер арқылы ғана сол жылдарғы зобалаңдарды білдік. Әрине, олардың шығармалары толық күйінде жете қоймағаны да белгілі. Біз Міржақып Дулатұлы, Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейханұлы секілді ұлт зия­ лыларын жақсы б ілемі з .

Дегенмен, аймақтарда мықты қызметтер атқарған, қазақ комитеттерінде басшы болған тұлғалар өмірі зерттеліп, ұрпаққа жетпей келеді. Осындай ұлттың қасіретін түсіндіретін шығар малар мектептерде кеңі­нен насихатталуы керек деген ұсынысым бар, – деді Сағынбай Жұмағұлов.

Өткен ғасырға көз жүгіртер болсақ, қазақ халқы секілді ашаршылық, қуғын­сүргін, түрлі қиындықтарды, қасіреттерді өткерген ұлт некен­саяқ. Сол жылдары Кеңестік Қазақстанның 118 мың адамы сотталып, 25 мыңы репрессияға ұшыраған.

– Менің әкем Төлеубай кол­хозда бригадир болып жұмыс істеген екен. Халық аш, ішерге асы жоқ. Сол күзде егін бітік шығып, жоспарды мөлшерінен артық орындапты. Содан әр от ба сы үшін екі шелектен би­дай беруді жөн көрген. Осы ісі үшін оны «халық жауы» деп танып, он жылға қамауға алды, – деп еске алды Л.Н.Гумилев атын дағы ЕҰУ­дің механика кафед расының доценті Зейнолла Төлеубаев.

Бүгінгі ұрпақ үшін жа­нын пида еткен азаматтары­мыз ешқашан ұмытылмақ емес. Олардың ерлігі ел есінде. Шараға жиналған қауым рухани сусын­дап, тарих қойнауын тағы бір парақтап қайтты.

Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алды

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астанадағы Ұлттық музейде 31 мамыр − Саяси қуғын­сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне арналған алқалы жиын өтті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Құрбандарға құрмет – ұрпаққа міндет

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ақпарат және коммуникациялар министрлігінің Орталық коммуника ция лар қызметі ала ңын да «Тарихи сана және қоғам ның рухани қауіп сіздігі» тақырыбында «SarapTime» сарапшылар клубының отырысы өтті. Бұл шара 31 мамыр – Саяси қуғын­сүргін және ашаршылық құрбандары күніне орайластырылған. Атаулы күн Қазақстан Рес публикасының Пре зи денті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Жар лығымен 1997 жылдан бастап атап өтіліп келеді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

31 мАмыр − САЯСи қуғын-Сүргін және АшАршылық құрбАндАрын еСке Алу күні

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ, «Егемен Қазақстан»

31 мамыр 2017 жыл 7Рухани жаңғыРу

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Егемен Қазақстанда» жарияланған Елбасы Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы біз үшін көптен күткен үлкен жаңалық, біз мұны әр қазақтың, қазақстандықтың даму болашағы кодының құпиясын ашып көрсеткен бағдарлама деп атар едік.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ақмола облысының әкімі Мәлiк Мырзалин жұмыс сапарымен Целиноград ауданында болып, Қосшы ауылындағы №2 орта мектепте соңғы қоңырау салтанаты-на қатысты. Үстіміздегі жылы аталмыш бiлiм ордасынан 76 оқушы түлеп ұшпақ. Оның төртеуi – «Алтын белгiге» үмiткер. Оқушылар мен олардың ата-аналары және ұстаздар алдында құттықтау сөз сөйлеген облыс әкімі түлектерге дұрыс таңдау жа-сап, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың алға қойып отырған мiндетiне сай, елiмiздiң дамуына сүбелi үлес қосатындықтарына сенiм бiлдiрдi. Сондай-ақ, М.Мырзалин қоғамдық-мәдени және спорттық шараларға белсендi қатысып жүрген ұстаздар мен оқушыларға 500 дана ЭКСПО-2017 билетiн тапсырды.

Осы күнi Мәлiк Мырзалин Қосшы

ауылында жеке инвесторлардың қара-жатына салынатын жаңа мектептiң ал-ғашқы кiрпiшiн қалау рәсiмiне де қатысты. «Ақмола облысында «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» міндеттерін жүзеге асыру аясында заманалық білім ордасының құрылысы басталды. Бұл Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Туған жер» бағдарламасының өміршең үрдіс алып жатқанының жарқын көрінiсi», дей келе аймақ басшысы мемлекеттік-жекеменшіктік әріптестіктің жаңа үлгілері әрдайым қолдау табатынын атап өттi.

Мердiгер «Қазына-SR» ЖШС дирек-торы С.Матайбаевтың айтуынша, бизнестiң әлеу меттiк жауапкершiлiгi шеңберiнде бой көтеретiн бiлiм ордасы 200 оқушыға ар-налған. Ғимаратта ағылшын тiлi терең оқы-тылатын 12 сынып пен мүдделер үйiрме

бөлмелерi қарастырылған. Жобаның құны 350 миллион теңгенi құ райды. Құ ры лыс жұмыстары тура бiр жыл өткен соң аяқ та-лып, бiлiм ордасы пай далануға берi ледi деп жоспарланып отыр.

Жалпы, кең ауқымды «Туған жер» бағ-дар ламасы 150-ден астам iс-шараны қам-титынын атап көрсеткіміз келеді. Ақпа-раттың қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатында облыстағы тарихи-мәде ни жәдiгерлер, туризм нысандары, та биғи қорықтар тiзiмiн біріктіретін таным дық интернет портал құру мiндетi де қарас ты-рыл ған.

Бақберген АМАЛБЕК, журналист

Ақмола облысы

«Туған жер» бағдарламасы жүзеге аса бастады

Елбасының сөзіндегі «ұлттық сана», «бәсекелік қабілет», «ұлттық бірегейлік», «ұлттық код», «ұлттық прагматизм», «білім», «эволюциялық жолмен даму», «жаңа ұлттық әліпби», «жаңа гуманитарлық оқулық», «туған жеріңді таны», «Қазақстанның р у х а н и қ ұ н д ы л ы қ т а р ы » , «мәдени-географиялық белдеу», «Қазақстанның жаңа есімдері» сияқты негізгі ұғымдардың дені ұлттың жарқын болашағы үшін қажет концептілердің жүйесі сияқты. Егер мақаланы «ұлт болашағы» атты бір концептосфера деп алып қараса, бұл ұғымдар соны жасап тұрған маңызды элемент-концептілерді құрайды. Олар бір жүйеде болғандықтан, қай-қайсысы да өз алдына маңызы бөлек, бірімен-бірі тығыз байланысты, біріне-бірі тәуелді ұлы ұғымдар.

Осы негізгі ұғымның бар лы-ғы да тілге келіп тіреледі. Мә-селен, ұлттық бірегейлік <лат. iden ti kus> психологиялық процесс болғанымен, ұлтты ұйытушы сая-си-мәдени, әлеуметтік маңызы зор фактор. Осы бірегейлікті жа-саушы мәдени, генетикалық және тілдік – үш негізгі құрауышының ең күштісі де, әмбебабы да тілдік бірегейлік. Тілдік бірегейлігі күшті этномәдени ұжымда ұлттық бірегейлік те мықты болады. Осы тұрғыдан қазақ тілін ұлттық және мелекеттік тіл ретіндегі ұлттық бірегейлік қалыптастырушы фак-тор тұрғысынан Тіл білімі инсти-туты ұжымы 2007-2009 жылдары кешенді зерттеулер жүргізді.

Бұл зерттеулерде алынған бас -тап қы нәтижелерді жалғас ты-рып, жаһанияттағы озық елдер қа-тарына Қазақстан қоғамы қан дай құндылықтарға арқа сүйе генде қосыла алады, адамның компью-терленуі, рухани құндылық тар-дың құнсыздануы, әсіреком форт-қу ғыштық сияқты теріс жаһандық құбылыстардың зиянды әсерінен біздің қоғам өз саламаттылығын, өз бет-бейнесін қалай сақтап қала алады деген сұрақтарға жа-уап беретін жаңа тілтанымдық зерттеулер жасауға бастама бар. Кез келген ақпарат кодқа салы-ну арқылы сақтала алады. Кез келген ақпарат кодта сақталады. Тіл – кодтардың коды. Тілде ұлттың мәдени, саяси, тарихи, ахлақтық, рухани, эстетикалық, т.б. дамуының сан-алуан ақпараты сақталып тұр. Сол кодтарды ашу – қазіргі заманғы тіл ғылымында алға шыққан лингвомәдениеттану, линг вокогнитология сияқты сала-лары ның қалыптасуына әкелді. Бұл са ладағы зерттеулер қазақ тіл білі мінде де қарқын алып келеді. Тіл білімі институтында профес-сор Н.Уәли, Ж.Манкеева, Қ.Рыс-бер геннің еңбектері осы бағыт тағы жүйелі ізденістердің бастауы. Ел-ба сымыздың алғысөзімен инсти-тут жарыққа шығарған он бес том-дық «Қазақ әдеби тілінің сөздігі», үл кен бір томдық «Қазақ сөздігі» лин гво мә дениеттанымдық лексико-графиялық еңбек, яғни мұнда сөзде сақталған осы алуан-алуан кодтардың астарындағы сан қырлы ақпараты ашылып көрсетілді.

Ендігі мақсат – осыны білім беру саласына енгізу, насихаттап, халықтың өзіне қайта қайтару. Ұлттық санада көмескі тартқан ұлы ұғымдарын жаңғырту.

Елбасы мақаласында осы жылдан қалмай латын қарпі негізіндегі жаңа әліпбиге көшуге дайындықты бастау керек деген міндетті алға тартқаны тілтанушы қауымды ғана емес, барша озық ойлы азаматтарымызды, әсіресе жастарымызды қатты қуантты. Жастар біздің елде ғана емес, жаһаниятта латын қарпімен мәтін тергенді құп көретініне бәріміз куәміз. Мұның себебі неде деген сұрақққа жауап іздеген инсти-тут жастарының ізденісі мынадай фактіні анықтады: «латын графи-касы» деген концептіні құраушы ұғымдардың ішінде «ағылшын жазуының әліпбиі», «кең таралған әліпби» және т.б. тілтанымдық

мазмұндағы ұғымдармен қатар «сапа», «жаңа технологиялар», «инновациялар» деген ұғымдар да бар екен. Мұның дәлеліне әлемдік брендтердің ұлттық тілде аталып, латын қарпімен жазыла-тыны (Samsung, Toyota) сияқты фактілерді келтіруге болады.

Жаңа әліпбидің негізіне латын қарпінің алынуына басты себеп ки-рилл жазуының қолайсыздығы не-месе жүйесіздігі емес. Шын мәнінде, кирилл жазуы латыннан әлдеқайда жаңа, жетілген графикалық жүйе. Мәселе қазақ қоғамында сол әліпби қалыптастырған қасаң стереотип-те болып тұр. Бұл стереотип бо-йынша орыс тілінен енген сөздер қазақ айтылымына сындырыла алмайды. Осының салдарынан тілімізде шет тілінің сөздері орыс орфографиясы бойынша талай жыл жазылып келеді, жазыла бермек те, себебі сырттан кел-ген жаңалық атауларының түгелі орыс тілі арқылы енетіні шындық. Олай болса, кирилл жазуымен отыра берсек, уақыт өте келе, қазақ тілінің жазу-сызу ережелері орыс ережесімен әбден араласа-ды, сөздік қорымыздың жарты-сынан астамы орыс сөзіне айнып кетпеуіне кепіл болмай қалады. Тілдің ерекшелігін сақтап қалатын күшті иммундық механизмнің бірі – шет тілінен енген сөздердің фонетикалық бейімделуі, дыбыс-талуы жағынан игерілуі, мәселен, бұған дейін тілімізге араб тілінен енген сөздер: мектеп, мұғалім, кітап, орыс тілінен енген сөздер: бөкебай, болыскей, әмірхан, бөрене, атбекет, т.б. қазақи тұрпат алып кет-кен. Алайда, кеңестік кездегі «кірме сөздерді кирилл жазуымен орыс емлесі негізінде жазу керек» деген стереотипті бұзу қиынға соқты. Оны айналып өтудің жолы – ешбір стереотип таңылмаған, ұлттық са-нада оң ұғымдарға байлаулы жаңа әліпбиге көшу. Сөйтіп, шеттілдік сөздерді мейлінше ұлттық ай-тылу нормасына сәйкес сынды-рып жазу керек. Міне, бұл біздің, тілтанушылардың көздегені.

Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты ғалымдары 2013-2015 жылы «Латын графика-сы негізіндегі жаңа ұлттық әліпбиге көшудің ғылыми негіздері» атты кешенді зерттеу жүргізіп, 2016 жылы ұжымдық моногра-фия жариялады. Осы зерттеудің нәтижесінде тиімді әліпби жобала-ры әзірленді. Алғаш рет үш типтегі әліпби жобаларының қолданысына талдау жасау үшін тілтанымдық тәжірибе өткізілді. Бір қызығы, ешбір түркітілді мемлекет жаңа жазуға көшкенде әліпбиді таңдау ісінде тәжірибеге сүйенбеген екен. Әліпби түрлі комиссияларда талқылаудан өткізіліп, таңдалып алынған. Біздің ойымызша, әліпбидің тиімді-тиімсіздігін сол әліпбиді қолданушылар анықтай алады. Сөйтіп, біздің қанатқақты тәжірибеге күнделікті кәсіби өмірі жазу процесімен тығыз байланысты 250 сарапшы қатысып, біріншісі компьютерге ыңғайлы, екіншісі тілдің дыбыстық жүйесін көрсететін жазуға ыңғайлы, үшіншісі осы екеуінен аралас құралған – үш тип әліпбиді сынаққа алды. Үш түрлі әліпбимен терілген бір мәтінді оқып, уақытын тіркеді, т.б. көптеген операцияны орындап, әрбір әліпби туралы өз ойларымен бөлісті. Тәжірибе материалдарын зерделей келе, тілтанушылар тілдік жүйеге икемді, яғни тіл білімі саласының мамандары жасаған әліпби са-рапшылар қолданысына ыңғайлы болғанын анықтады.

Қорыта келе, Елбасының сын-дарлы бағдарламасын жүзеге асыруға келгенде гуманитарлық ғылым саласы, соның ішінде тіл ғылымы мамандары құралақан емес екендігін алға тартамыз.

Анар ФАЗЫЛЖАНОВА,Ахмет Байтұрсынұлы

атындағы Тіл білімі институты директорының

орынбасары, филология ғылымдарының кандидаты

Асхат ИМАНҒАЛИЕВ,М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор

Елбасының «Болашаққа бағ-дар: рухани жаңғыру» атты бағ-дарламалық мақаласы осыған дейінгі рухани жаңғыруға бағыт-талған Жолдауларының, мем ле-кеттік бағдарламаларының жал-ғасы дерлік тарихи құжат деуге толық негіз бар. Мемлекет бас шы-сы мақаласының тарихи маңы зы сонда, ол – саяси реформа жә не экономикалық жаңғыру бағ дар-ламасын рухани тұрғыдан то лық-тырады.

«Сананы жаңғыртудың» маз-мұнын негіздей отырып, Президент жаңғырудың алты бағытын белгілеп берді. Ол – бәсекеге қабілеттілік, праг матизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы, сананың ашықтығы. Бұл бағыттардың бар-лығы уақыттың талаптарына нақты жауап бере алады.

Әлемдік тәжірибе ұлттың табыс-ты болуы оның табиғи байлығымен емес, адамдарының бәсекелік қабілетімен айқындалатынын анық көрсетеді. Елбасы өз еңбегінде бұл мәселені де қамтып өтеді. Бұл мақалада Қазақстан қоғамы мен әрбір қазақстандықтың мақсат-мүддесі қамтылған, қоғамдық сананы жаңғыртудың ауқымды жобасы жасалған және әрбір қазақстандықтың, тұтас ұлттың ХХІ ғасырға лайықты қасиеттерге ие болу керектігі де айтылды.

Елбасы ұсынған жаңғыртулар қазақстандықтарды сан ғасырлық тарих пен мәдениеттегі, ұлттық сана-сезім мен білім саласындағы рухани реформаға бастайды. Мақалада ұсынылған бастамалар ширек ғасырлық тәуелсіздігімізде орындалған рухани жаңғыртуларды толықтыра түседі.

Шынайы төңкеріс – мәдени

және рухани төңкеріс. Шынайы жаңғыру руханият пен санадан бастау алады. Қоғамдық сананы ауқымды жаңғыртуға бағытталған бұл құжат – қазақ ұлттық мүд де-сінің стратегиялық бағытын ай-қын дайтын жаңа идеологиялық тұ жы рымдама. Ұлтты белгілі бір әре кетке жігерлендіріп, түрткі бо-латын ұстанымдардың жиынтығы.

Елбасы мақаласында Қазақстан халқының, қазақ халқының ұлт тық идеясы айқындалды. Ол – мәң-гілік ел, мәңгілік ұлт, мәңгі лік тіл идеясы. Мақалада халық тың рухани жаңғыруының және жа-ңа дүниетанымдық негізде Қа зақ-станды Мәңгілік елге, қазақ ұлтын мәңгілік ұлтқа айналдырудың жол-дары мен тетіктері, түрлі иірімдері мен кезеңдері ғылыми-теориялық және қолданбалы-тәжірибелік тұрғыдан нақты көрсетілді.

Мақаланың басты жаңалы-ғының бірі – қазақ тілін латын әліпбиіне көшіру. Жаңа әліпбидің ақпарат кеңістігінде дербестікке жетелейтінін атап өткен Елбасы бұл мәселе бойынша дайындықты келер жылдан бастау керектігін жеткізді. Латын әліпбиіне көшірудің те-рең логикасы бар. Бұл қазіргі за-манғы технологиялық ортаның, коммуникацияның, сондай-ақ, ХХІ ғасырдағы ғылыми және білім беру процесінің ерекшеліктеріне байла-нысты. Мектеп қабырғасындағы балаларымыз үшін көп қиындық тудырмасы анық. Латын әріптерін олар онсыз да үйреніп жатыр. Елбасы 2017 жылдың аяғына дейін ғалымдардың көмегімен, бар-ша қоғам өкілдерімен ақылдаса

отырып, қазақ әліпбиінің жаңа гра фи кадағы бірыңғай стандарт-ты нұсқасын қабылдау керектігін, 2018 жылдан бастап жаңа әліпбиді үйрететін мамандарды дайындауға кірісу қажеттігін атап өтті. Алдағы екі жылда ұйымдастыру және әдістемелік жұмыстар жүргізілуге тиіс екендігі айтылған. Осы бағытта кеңестер құрылып, ғалымдар, тіл мамандары жұмыстанып, А.Бай-тұрсынов атындағы Тіл білімі инс-ти тутының белді мамандарымен төл әліпби нұсқаларының жобала-ры ұсынылуда.

Біздің де мақсатымыз – латын әліпбиін жетік меңгерген, игерген маман дайындап шығару. Бізде ол жағынан қиындық тумайды деп ойлаймын. Себебі универси-тет ғалымдары, тіл мамандары, ғылым докторлары бұл бағытта жұмыстануға дайын. Алдағы оқу жылынан бастап латын әліпбиін үйрететін мамандар даярлайтын курстар ашылатын болады. Елбасы ұлттық код, ұлттық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаңғыру болмайды деген болатын. Қазақтың ұлттық коды – қазақтың тілі. Ұлт тілінің таза күйінде сақталуында – әліпбидің рөлі зор екендігі баршамызға мәлім.

Ұлттық кодымызды сақтау үшін біз өзіміздің мәдени, тарихи құндылықтарымызды дамыта оты-рып, әлемнің жақсы қасиеттерін бойымызға сіңіруіміз керек. «Жақсыдан үйрен, жаманнан жи-рен» деген қанатты сөздің төркіні осыны ұғындырады. Президенттің ой-пікірі бабалар ұлағатымен аста-сып жатыр. Аталарымыз ұлы дала мен ұлы мәдениетті мұра етті. Ол – жалпыға ортақ құндылық.

Елбасы рухани жаңғырудағы ұлттық сананың рөліне баса на-зар аударып, бірнеше міндетті айқындап берді. Оның ең негізгісі – ұлттың терең тарихынан бастау алатын рухани ұстынды сақтап қалу. Тарихтың белестерінен сүрінбей өткен құндылықтарымыз бен озық дәстүрімізді табысты жаңғырудың алғышартына ай-налдыра білу. Бұл ретте, Елбасы «Жаңғыру жолында бабалардан мирас болып, қанымызға сіңген,

бүгінде тамырымызда бүлкілдеп жат қан ізгі қасиеттерімізді қайта тү ле туіміз керек», екенін атап көр-сетті.

Техникалық, жаратылыста-ну ғы лымдарына, технология са-ласын дамытуға басымдықтар бері ліп келетіндігі даусыз. Ол да за ман талабынан. Қоғамдық және гу ма нитарлық ғылымдарсыз, яғни қа зіргі заманды және бола-шақты терең түсіне алатын білімді адамдарсыз интеллектуалды ұлт қалыптастыру мүмкін емес екендігі сөзсіз шындық. Осы бағытта Ел ба-сының «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасының жүзеге асырылатыны аталған сала бойынша жаңғырту бағыттарын айқындап отыр. Бұл жоба арқылы Ұлттық аударма бю-росы құрылып, алдағы жылдарда гуманитарлық білімнің барлық бағыттары бойынша әлемдегі ең жақсы 100 оқулық әртүрлі тіл дер-ден қазақ тіліне аударылады.

Елбасы мақаласындағы «Туған жер» бағдарламасын енгізу арқылы патриотизмнің жарқын үлгісін, нақты нәтижемен көрсетуді мін-дет теді. Бұл – мәдениетті өркендету мен өлкетану, елді мекендерді абат-тандыру, туризмді дамыту жә не тағы басқа шараларды қамти тын кешенді жоба. «Туған жер» бағ-дарламасы жалпыұлттық патрио-тизмнің қайнар бұлағы болуы тиіс. Елбасымыз «Туған жерге, оның мәдениеті мен салт-дәстүрлеріне айрықша іңкәрлікпен атсалысу – шынайы патриотизмнің маңызды көріністерінің бірі», – деп тегіннен-тегін айтпаса керек-ті. Елбасы «Ту-ған жерге туыңды тік» деген ха-лық мақалына ерекше басымдық бер ді. Патриотизм туған жеріңе де ген сүйіспеншіліктен бастау ала ды. Университетімізде Отан-ды сүю ге, туған жерге тағ зым ету-ге, ұлт жан дылыққа тәрбие лейтін іс-ша ралар үзілген емес. Оқу ор-нында бұрыннан филология, та-рих факультеттерінде тарихи өлке-тану, әдеби өлкетану курстары да жүргізіліп келеді.

Елбасы рухани ой-толғау ма-қаласының білімнің салтанат құруы бөлімінде білім көкжиегін кеңей-туде атқарылған жұмыстарға кеңі-нен тоқталып, жемісті жетістіктерді жалпақ жұртқа жария етіп, бар-ша ел тұрғындарының арманын айқындап бергендей.

Болашақтың бәсекесіне қабі-летті XXI ғасыр жастарын тәрбиелеу білім беру саласының басты наза-рында. Соған сай ұстаз – ізденімпаз ғалым, тынымсыз еңбеккер, орта-ның ұйтқысы, жан-жақты шебер, терең қазыналы білімпаз, гума-нист, белсенді патриот болғанда ғана қоғамның мықты да білікті, жо ғары мәдениетті, жан-жақты дамы ған, шығармашылығы жоғары жеке тұлғаны қалыптастырып тәр-биелейтінімізге М.Өтемісов атын-дағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті де нық сенімді.

«Жаңа жағдайда жаңғыруға деген ішкі ұмтылыс – біздің да-муы мыздың ең басты қағидасы» деген Елбасы мақаласы заман көшінен қалмай, әлем көз тіккен, дамыған озық елдер қатарынан орын алу үшін жаһандық бәсекеге қабілеттілікті арттырып, «өмір үшін өзгере білу керектігін, оған көнбегендер тарихтың шаңына ілесе алмайтынын» ұқтырғандай.

ОРАЛ

Жаңғыруға ұмтылыс –дамудың басты қағидасы

Ұлт болашағының бағдарламасы

Темір ҚҰСАЙЫН, «Егемен Қазақстан»

Мемлекет басшысының руха-ни жаңғыру мәселелеріне қатысты мәнді де мазмұнды мақаласы өңірлерде қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасының қолға алынуына қозғау салды. Осыған орай Ақтөбе облысында да ар-найы комиссия құрылған. Өткен дүйсенбі күні облыстық әкімдікте өткізілген осы комиссияның оты-рысында облыс басшысы Бердібек Сапарбаев бұл мәселеде бірінші ке-зекте ел-жұрт арасындағы түсіндіру жұ мыс тарына жан-жақты әрі терең мән берілуі керектігін атап көрсетті.

Комиссия мәжілісі кезінде Президент мақаласынан туын дай-тын «Туған жер», «Қазақстан дағы 100 жаңа есім», «Жаңа гума ни тарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық», алфавитімізді қазіргі кирил-лицадан латын қарпіне көшіру және

«Қазақстанның киелі жерлерінің географиясы» туралы бағдарламалар барысы талқыланды. Біз осының ішінде латын қарпіне көшуге қатысты айтылған ой-пікірлерге басымдық бергіміз келеді. Өйткені, бұл мәселе мақалада көрсетілген, өзге бағыттарға қарағанда түсіндіру жұмыстарын көбірек қажетсінетіні айтпаса да белгілі.

Тағы бір қойылар талап − латын алфавитіне көшу жөніндегі ойлар мен пікірлер алдын ала белгіленген тұжырымдамалық құжаттар ая-сынан аспағаны жөн. Өкінішке қарай, қазіргі күні мемлекетіміздің өркениетті жолға бет бұруының бір белгісі іспеттес, бұл мәселе тек филолог мамандар мен белгілі бір лингвистикалық топтардың арасында ғана талқылау нысаны-на айналған. Ал халықтың қалың тобы әзірге бағдарламалық бағытқа қатысты ой-пікірлерін ортаға салу-дан тыс қалып отыр.

Осы олқылықтың орнын тол-тыру жөнінде Ақтөбе облысында байыпты бастамалар пайда бола бастағаны көңілді демейді. Соның бір дәлелі өңірдегі тұсаукесер са-ғаттары мен латын әліпбиін мең-геруге қатысты ақысыз курстар ұйым дастыру жөніндегі ұм ты-лыстар болып табылады. Ақ төбе облыстық тілдерді дамыту бас-қар масының басшысы Гүләйім Төле баева өз ой-пікірін осы арна-дан сабақтады. Келесі кезекте өз дәуірінде латын әліпбиін қолда-ған тарихи тұлғалардың бірі, қазақ тіл білімі ғылымының көр некті өкілі, осы өңірдің тумасы Құ дай-берген Жұбанов екенін айтпай кету шындыққа қиянат. Бір сүй-сінерлігі бүгінгі күнге дейін жүр-гізілген әлеуметтік зерттеулер мен талдаулардың қорытындылары Ақтөбенің бүгінгі тұрғындарының 67 пайызы латын алфавитіне көшудің қажеттілігін қолдағанын

көрсетеді,− деді бұдан әрі газет тілшісіне Гүләйім Тельманқызы.

Алдыңғы ойымызды одан әрі шегендеп, шегелер тұста латын әліпбиіне көшу жұмыстарының еліміздің рухани әлемі үшін аса қажет іс екенін тайға таңба басқандай түсіндіріп беруі үшін тиісті кадрлар корпусы әзірленіп жасақталуы керектігі де басы ашық мәселе. Бұл тұрғыда Құдайберген Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университетінің ректо-ры Бауыржан Ердембеков қазіргі күннің өзінде «Қазына» ғылыми-зерттеу орталығы құрылғанын алға тартты. Оның айтуынша, жоғары оқу орнында латын қарпіне көшу мәселелеріне байланысты көпшіліктің сауалдарына сауатты да тұжырымды жауаптар қайтара алатын лекторлар тобын әзірлеуге де назар аударыла бастаған.

АҚТӨБЕ

Латын әліпбиіне көшуді қолдайды

8 31 мамыр 2017 жылкелбет

Нәтижелі жұмыстар жалғасуда

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кезінде Луговой ауданы болып 1938 жылы құрылған Т.Рысқұлов ауданында бүгінде нәтижелі жұмыстар жалғасуда. Бүгінгі таңда аудан бойынша 43 ауыл бар бол-са, онда 64 923 тұрғын мекен етеді. Ауданның этностық құрамын негізінен қазақтар құрайтын болса, ауылдарда орыс, неміс, татар, әзербайжан, чешен, өзбек және өзге де ұлттар өкілдері бар. Азаматтардың барлығы да өңірдің дамуына, өрістеуіне үлес қосып келеді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Осындай бір жігітті мен біраздан бері білемін. Мағжан Жұмабаев ақталғаннан кейін оның шығармашылық өміріне қатысты бір шараларға қатысу үшін Петропавлға барған едік. Жиыннан кейінгі бір отырыста қатар отырып қалыппыз. Ол бұрын бір кездескенімізді еске түсірді. Біраз жыл бұрын Сарыағашта демалғанда кездесіппін. Бізбен бірге Бәйкен Әшімов жатқан. Бір күні Байекең маған телефон соғып, «бір қонақтар келіп қалған екен, бізге кіріп шықшы» деді. Сонда көріппін. Көп отырмаған сияқтымын. Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының төрағасы екені есімде қалыпты. Содан кейін он шақты жылдай уақыт өткен.

Ол енді Солтүстік Қазақстан облыстық соты на төраға болып ауысып келіпті. Көп нәр­се ден хабары бар, облыстың мәдени өмірін жақсы білетін (тек облыстық қана емес) өрісі кең жігіт болып көрінді. Осыдан кейін онымен әртүрлі жиындарда жиі кездесіп қалып жүрдік. Оның аяғы кең көлемдегі жолдастыққа, қарым­қатынасқа ұласты. Мен оны көпшіл, адал, ақылды, ағайынды алыс­жақынға бөлмейтін, жүрген жеріне шапағат шашып жүретін азамат ретінде таныдым. Көптің көңіліне, жұрттың жүрегіне жол тапқан ойлы, ақылды, сыпайы мінезді, іскер басшы деп бағаладым.

Бұл жігіттің аты­жөні – Бекет Тұрғараев. Қазы­ғұрт тауының етегінде, Шымкент – Сарыағаш жолы ның бойындағы Шарапхана мекені тұсында, Талдыбұлақ деп аталатын ауылда туыпты. Осы екі ауылда (Талдыбұлақ, Шарапхана) мектеп те оқыпты. Сегізінші сыныптан кейін Түркістан­дағы педагогикалық училищеге түседі. Оны жақ сы оқып бітіріп туған ауылына келіп екі жыл дай қызмет істеген. Ол кезде жоғары оқу орнына түсу үшін өндірісте екі жыл жұмыс істеу деген талап болатын. Осы мерзімді сақ тап, Қазақ университетіне оқуға түскен. 1974 жылы университеттің заң факультетін үздік дипломмен бітірген.

Әділет министрлігі Тұрғараевты Шымкент облыстық сотына тәлімгер (стажер) етіп жібереді. Өмірлік тәжірибесі мен алған білімін ұштастыра білген жас маман бірден­ақ жұмысқа ынтамен кірісіп, сот қызметінің сырын еркін меңгеруге ұмтылады. Өзіне берілген тапсырмаларды қамшы салдырмай атқарады. Сот басшылығы оны аңғарып, бір жылдан кейін­ақ облыстық соттың мүшесі етіп тағайындайды. Ол 12 жыл бойы осында мінсіз қызмет істеп көзге түседі. Сол бір тұста Оңтүстік Қазақстанда «Мақ­та істері», «Қаракөл істері» деген атпен елді дүрліктірген істердің өзінің шешімі көп көңілінен шығып, басшылықтың қолдауына ие болады. Облыстық сот басшылығы жігерлі жігітті қоғам­дық жұмыстарға тартып, оған облыстық сот­тың кәсіподақ ұйымына жетекші болуды тап­сырады. Сот жүйесіндегі еңбегі министрлікте де, облыста да биік бағаға ие болып, ол Шымкент қаласындағы Дзержинский аудандық халық сотын басқаруға ұсынылады. Бұл қызметті Бекет бес жылдай атқарады. Содан кейін 1987 жылы Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының төрағасы болып тағайындалады. Онда 1995 жылға дейін абыройлы еңбек етеді.

Сегіз жыл бойы бір облыстың соты болып отырған ол Алматыға шақырылып, бас про­куратураның құқықтық ақпарат орталығына басшы, Әділет министрлігі соттардың қыз­метін ұйымдастыру департаментінің дирек­торы болып үш­төрт жылдай істейді. Содан кейін қайта облыстағы сот қызметіне – Солтүстік Қазақ стан облыстық сотының төрағасы болып бара ды. Бұл жұмысты ол ұзақ жылдар абыроймен ат қарады. Оңтүстік пен Солтүстіктің табиғи жағ дайлары ғана емес, халқының құқық, дәстүр жайындағы ұғымы да түрліше екені белгілі. Сауатты, жан­жақты білікті, көпшіл, елдің тілін таба білетін Тұрғараев мұнда да өз ауылындай сіңісіп кетеді. Республика көлеміндегі ең беделді соттың бірі деп танылып, Қазақстанда бірінші рет ұйымдасқан Соттар одағына басшылыққа ұсынылады. Оны облыстағы негізгі қызметімен бірге үш жылдай (2002­2005 ж.ж) жүргізеді. 2003 жылы Жоғары Сот Кеңесі құрылып, оған мүше бо лып сайланады. «Республиканың еңбек сіңірген заң гері» атағын алады.

Бекет бұл жылдарда сот жұмысын ғылымдық негізде дамыта білді. Бірқатар ғылымдық ойға, ұйымдастыруға негізделген еңбектер жазды. 2002 жылы «Атқарушылық іс жүргізуді ұйымдастыру мен дамыту туралы» тақырыбына кандидаттық, 2007 жылы бұл проблеманы кеңінен талдаған докторлық диссертация қорғайды. Оның ұсыныстары мен ойлары сот орындаушыларының бірінші съезінде қолдау тауып, сот жұмысында пайдалануға ұсынылады. Еңбектері заң мамандары мен жоғары мектеп студенттері тарапынан қызығушылық туғызады. Соттың практикалық қызметінде билер соты жұмысының тәжірибесін пайдалану тура­лы ұсынысты ол алғашқылардың бірі болып қолдады. Осы тақырыпты терең зерттеген атақты заңгер, академик Салық Зиманов Бекет ұсы ныс тарына ерекше назар аударды және ав­торына зор ризалық білдіріп, қамқорлық жа сады. Сот жүйесін реформалау жұмысына қа тыс ты мәселені талқылауға да ол көп араласты.

Б.Тұрғараев – өзінің ұзақ жылдардағы сот би лігінде жүргізген қызметінде сот жұмысын ор на ластырудағы шашыраңқылықты бір жүйеге түсіріп, бір ізді тәртіп орната білген басшы. Рес публика соты, әсіресе, Бекеттің осы салада Сол түстікте жүргізген шараларын жоғары баға­лады. Ол Жоғарғы Сот төрағасының өкімімен «Рес публиканың құрметті судьясы» деген атақ алды. Соттар одағының төрағасы кезінде ол сот қызметін пайдаланатын мекемелердің барлығында олардың беделін арттыру бағытында

жаңа пайдалы ұсыныстар кіргізді. Тұрғараевтың қатысуымен ашылған спартакиада ойындары алғаш тосырқай қарағанмен, кейін дәстүрлі салтқа айналды. Билер соты тәжірибесін сот қызметінде пайдалану ұсынысы да қолдау тауып, өмірден өз орнын алды. Ол «Үш би» белгісін кеудесіне тақты.

Бекет сот жұмысына қарасты республикалық, одақтық (ТМД) конференцияларға да жиі қатысып, оларды ұйымдастыруға көмек жасауға көп араласқан. 2003 жылы «Қазақстанның Ресейдегі жылы» аясында өткен орыс­қазақ заң­герлерінің басқосуында баяндама жасады.

Оның сот қызметіндегі алғашқы адымынан бастап, көзге түскен бір ерекшелігі – оның жаңа­шылдығы еді. Ол халықтың құқықтық сауа­тын жетілдіру мақсатында халық заседатель­дерін, басқа да сот қызметкерлерін қатыстыра отырып, қоғамдық негіздегі халық университетін ұйымдастырды. Мұның жастардың құқықтық білімін көтерумен бірге, жасөспірімдер арасында тәртіп бұзудың азаюына көмегі тиді. Ол басқарған Шымкенттегі Дзержинский соты сол кездің өзінде Әділет министрлігі тарапынан базалық сот болып танылған. Бұл тәжірибені республикада кең насихаттауға шешім шығарған. Шымкентте Бекет сот жұмысында жариялылықты кеңейту, сот ісі тәжірибелерін халыққа жеткізу мақсатында «Заң және заман» атты газет шығаруды ұйымдастырды. Прокуратурада қызмет істеп жүргенде осы атпен журнал шығарады. 1996 жылдан бері үзбей шығып келе жатқан осы журнал бүгін 15 мың тиражбен тарайды.

Сот саласының білімді қайраткері тек өз қызметімен шектеліп қалмай, мұқтаж жандарға ұдайы көмектесуден тартынбады, қамқорлық жасай білді. Жастарды жұмысқа орналастыруға көмектесті. Қазір оның тәрбиесін көрген жастар көп. Шығармашылықпен шұғылданатын талантты адамдардың мұңы мен мұқтажына көз салды. Майдангер жазушы Әзілхан Нұршайықовтың он томдық шығармалар жинағын, Қадыр Мырзалиевтің 20 томын, Мағжан Жұмабаев пен Кәкімбек Салықовтың кітаптарын өз қаражатына бастырды. Қ.Омаровтың Қожаберген жырау

туралы кітабы мен Қ.Тұрсынқұлов жазған «Қазығұрт» энциклопедиясына демеушілік жасады. Қожаберген жырау қорын құрып, оның шығармаларын бастырды. Бұдан үш жарым ғасыр бұрын өмір сүрген жыраудың мұрасын жинап, зерттеуді ұйымдастырды. Өзі бас болып, «Ақтабан, шұбырындының» әні болған «Елім­ай»­ды, осы аттас дастанды, «Баба тілі» дастанын тауып, соларды тағы басқа шығармаларымен қосып бастырды. «Елім­айдың» шын авторы Қожаберген екенін дәлелдеді. Қожабергеннің кезінде қолбасы болып, елді жаудан қорғаған, тағы басқа өмірінің деректерін жариялады. Сөйтіп, жыраудың 350 жылдығын республика көлемінде өткізуге мұрындық болды.

Бекеттей інісі біз сияқты ағасына да тыныс болған. Қай жерде қиындық болса, көмекке келеді. Ол мектептерде жиі болып, кітапханасы жұтап қалған ауылдардың үлесін толтырады. Танымал жазушылардың жаңа басылымдарынан кітаптар алып, мектептерге таратады. Солтүстікте тұрған Тоқсан атты бидің басына жаңа бейіт – көрікті күмбез тұрғызып, оның атына «Тоқсан би» қорын құрды. «Өлке тарихы – тұлғалар тари­хы» атты республикалық ғылыми­тәжірибе лік конференция ұйымдастыруға ұйытқы болды. Оған С.Зиманов, Б.Аяғанов, М.Қойгелді, т.б. ғалымдар қатысты. Петропавлда Қожаберген кесенесі, Шал ақын ауданында ақын ескерткіші де орындарын тапты. Оңтүстік пен Солтүстік облыстардың біріккен ынтасымен «Ел иесі», «Жер иесі» атты пір Бекеттің туғанына 260 жыл толуына байланысты ғылыми­практикалық конференция өткізілді. Оған республиканың әр түкпірінен мемлекет қайраткерлері, ғалымдар, мәдениет өкілдері қатысты. Шараны тікелей ұйымдастырып, басқарған, қаражатын да көтерген – Бекет Тұрғараев.

Қазақтың мәдениеті мен тілін, әдебиетін, жалпы ұлт руханиятын ерекше қадірлеп, оған қызметін де, қаражатын да аямай еңбек еткен Азамат абыройы айтарлықтай.

Тұрғараев тұсында Оңтүстік пен Солтүстік бірігіп кеткен тәрізді көрінеді маған. Мәдени шаралардың бірі онда, бірі мұнда, жалғасып өтіп жататын. Екеуіне де екі жақтан қатысушылар көбейді. Ол басқарған топ Солтүстіктен келіп Түркістанның 1500 жылдығы мен киелі Қазығұрт ауданының 75 жылдығын бірге тойласа, Оңтүстік өлкенің өкілдері «Өлке тарихы – тұлғалар тағдыры» атты халықаралық конференция ұйымдастырып, Солтүстіктің туғандары үкілі Ыбырайдың, Ақан Сері, Біржан сал, Сегіз сері, Шал ақын, Мағжандардың еңбектерін наси хат­тап демеушілік үлестерін қосты. Қожабер ген жырауға, Евней Бөкетовке ескерткіш бюстер жасатты. Мағжанның ата­анасының жатқан жерін тауып, бастарына белгі қойды. Шоқанның әжесі «Айғаным мұражайының» кітап қорын толықтырды.

Маңғыстауда облыс әкімінің кеңесшісі бол­ған аз уақытының ішінде Бекет облыс тың 40 жылдығын өткізуге белсене аралас ты. «Маң­ғыс тау ақын­жазшыларының шығар машы лық кітапханасын» (50 том) шығаруға ұйытқы бол­ды. Қазір «Егемен Қазақстанның» меншікті тіл­шісі болып жүрген Гүлайым Шынтемірқызы «Сіздей жан керек еді­ау Маңғыстауға» деген мақала жазып, Бекеттің ел ішіндегі істеген жұмыстарын әңгімелепті. Шынтемірқызын газетке тілші етіп ұсынған да Тұрғараев екен. Ол «Маңғыстау өңірінде жазатын мәселе көп. Қаламыңа қанат бітсін, қарағым!» – деп батасын беріпті.

Ол Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай өзі туған Қазығұрт бауырына «Бабалар рухына тағзым» атты кешен қойғызды. Ол Президент айтқан «Туған жерге туыңды тік!» деген қағиданы еске алғызады. Кешенде Ұлы Отан соғысынан қайтпай қалған сол жердің 384 азаматының аты алтын әріппен қара мәрмәрдің бетіне жазылып қойылды. Соғыстан келіп, еңбекке араласып, бүгінде дүниеден озған 190 ардагердің аттары да жазылды. Өздерінің ұлы бабасы Түгейболат бабаға ескерткіш монумент арналды. Бұл шара Астанадан, Алматыдан, Шымкенттен, т.б. жерлерден келген көрнекті қайраткерлердің, ғылым, білім, еңбек өкілдерінің қатысуымен өтті. Бекеттің сол күндері «Елге мұра – ұрпаққа ұран» деген мақаласы шығып («Егемен Қазақстан»), аруақтарды күңірентті.

Елбасының рухани жаңғыру ұранына үн қосу рухында Шарапханадағы ескерткіш маңынан жастар саябағын ашып, оған 1000 түп әртүрлі ағаштар отырғызып, гранит тасқа Абай сөздері жазып қойылды. Гүлзар бақта жарық ойнап, гранит тас жарқырап, орындықтарда жастар Абай сөздерін оқуының өзі – бір романтика.

Өзінің саналы өмірін еліне арнаған Бекеттің XVІІ ғасырда Сайрамды қорғаған батырларға арнап жасатқан ескерткіші Шымкент қаласының стадионынан орын алды. Бұлардың бәрі Бекеттің өз халқының жаны ашыр бауыры бола білгендігінің, ел мұрасын, рухани тіршілігін байытуға деген жан талабының көрінісі. Адамгершілікті насихаттау – оның өзі жүрген, қызмет істеген өлкелерде қоса атқарған кәсібі.

Ол – қазақ тілінің үлкен жанашыры. Ана тілінің қаға берісте қалған тұстарын аңғарып қалса, оны көтерерлік бір шаралар ойлап, істің тетігін тауып кетеді. Мектептерге жиі барып, сөрелері босап қалған кітапханаларды қазақ ақын­жазушыларының шығармаларымен толықтырып, авторлармен кездесу ұйымдастыру – оның негізгі бағдарламасының бірі. Тіл реформасы жайлы мақалалар жазып тұрады.

Оның кеудесінде Президентіміз өз қолымен таққан «Құрмет», «Парасат» ордендері жарқырайды.

Бекет атқарып жүрген осы ұлы істерге тілектес болып, ерінің қолын қақпай, кішіпейіл, қазақтың кең қолтық бәйбішесінің орнында бүгін жары Хамитқызы Ұлды, ұлдары Мұхит, Заңғар, қызы Жұлдыз отыр. «Ата көрген оқ

жонар» деген. Бұлар да ата ісін мақұлдаумен шектелмей, өздері де араласып жүреді.

Елдің досы, халықтың ұлы, қолы ұзын, қайы рымды жігіттің ісіне, өміріне оны білетін адамның бәрі риза, тілектестердің қатары көбе­йіп, қайырымдылықтың көлемі артуда.

Тұрғараев білімді, жомарт жанды, озық ой­лы азамат. Оның істеген ісі де, ойлары да, тіпті қайы рым дылық қызметі де ел бірлігі, қайшы­лық ты пікірлерді келісімге тарту, ымыраға, бере ке г е шақыру шараларымен туысып жатады. Оның «Заңгердің көзқарасы» атты (2016 ж.) қалың кітабы (810 бет) бұл саладағы көзқарасын анық таны тады. Ол әркімді­ақ заңды білуге, оны сыйлауға, Президент жарлығымен (1994 ж.) іске асқан құқықтық реформаның қағидаларын біліп жүзеге асыруға үндейді. Ол сөз құдіретін, заң құдіретін сыйлайды, билер сотының сабақтарын пайдалануды көздейді, сот билігінің тәуелсіздігін қолдайды. Өзінің қызметі де әділ шешім мен келісімге тіреледі.

Биыл ғана (2017 ж.) Тұрғараев туралы «Руха­ниятқа жанашыр азамат» деген кітап шықты. Бұл да өзі қадір тұтқан судьялық демократизмге сүйеніп жазылған. Оған бірқатар естеліктер кірген. Бекеттің судьялық қызметі де, руханият саласындағы атқарғандары да осында кең баяндалған.

Халық ішінде заң жүйесін, тәртіп пен қоғамдық өмірдің сырын көп білетін Бекет – елге өзін өзі ұстау мәдениетін егушілердің бірі. Халықтық мәдениет үстемдігі артсын! Алла оған ұзақ өмір берсін! Ел бар жерде Бекет бар. Үйренген ел басына іс түссе, оны іздейді, жер түкпірінде жүрсе де ол шауып барып, жаңа туған баланың қуанышына, аза тартқан үйдің қайғысына ортақтасады. Ел ортасында. Солардың батасы сені алға сүйрей берсін!

Біз білетін Бекет қазақтың үлкен Азаматы.

Е л б а с ы Н ұ р с ұ л т а н Назарбаев өзінің «Қазақ­станның Үшінші жаң ғыруы: жаһандық бәсекеге қабі­леттілік» атты Жол дауын да алдымызға көптеген мін дет­тер қойды. Білім, ден сау лық, кәсіпкерлік сала ларын да тың қарқын, игі жо ба ларды қолға алуды мін деттеді. Сондай­ақ, «Бола шаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақа ласында да ұлттық құн­ды лықтарды негізге алып, нақты жобаларды атап көр­сетті. Елбасы айтқандай, хал­қы мыз үшін «Туған жер» бағ­дарла масының маңызы ерен. Себебі, әрбір азамат өзі нің туған жерінен қанат та нып шығады. Бүгінгі таң дағы бас­ты мақсат туған жерді түлету болмақ.

Бүгінгі таңда Т.Рысқұлов ауда нының әлеуметтік­эко­номикалық дамуы оң көр­сет кішке ие. Оның ішінде, өнеркәсіп, шағын және орта бизнес, әлеуметтік салаларда да бірқатар табыстарға қол жеткізілді. Ағымдағы жылы да ауданның әлеуметтік­экономикалық жағдайын жақсарту бағытында айтар­лық тай жұмыстар атқа­рылды. Мәселен, 37 000 га күз дік бидай, 44 000 гектарға жаздық арпа, 16 000 гектарға мақсары себілді. Сондай­ақ, 400 гектарға қант қызыл ша­сы, 100 гектарға жүгері, 30 гек тар ға сұлы, 500 гектарға кар топ, 400 гектарға көкөніс, 100 гектарға бақша, 9 400 гектарға жоңышқа себіліп, 35 000 гектарға таза пар ай­далып, 141785 гектар егістік толық игерілді.

Қант қызылшасын егу үшін Меркі және Тараз қала­сын дағы қант зауыттары­нан француздың «авантаж» тұқымы алынуда. Көктемгі және күзгі дала жұмыстары мен егін ору жұмыстарына кепілдендірілген жанармайға қажеттілік анықталып, оған 5 100 тонна сұраныс берілді. Оның ішінен көктемгі дала жұмыстарына бөлінген 2 235 тонна жанар­жағармайдың 1 500 тоннасына сұраныс беріліп, белгіленген оператор «Тараз Мұнай Ойл» ЖШС­нен 910 тонна алынды.

Ауданда 5 жылыжайда екі кезеңде көкөніс өнімдері жи на лып, олар ауданда және Тараз қаласында сатылуда. Сонымен қатар, 74,48 гек­тар көпжылдық жеміс ағаш ­тарына тамшылатып суа ру әдісі, 300 гектар егіс тік ал ­қапқа шашыратып суа ру әдісі қолданылды. Және 600 гек­тар алқапқа электр желі лері тартылып, 27 да на арте зиан құдықтары қазылды.

Аудан мал шаруашылығы жөнінен де өркендеп келе­ді. Малдың саны және мал өнімдерінің көлемі өт кен жылдың үш айымен салыс­тырғанда көбейген. Қой­ешкі 13 563, жылқы 772, ірі қара 400, шошқа 1 224, түйе 22 және құс саны 1 292 бас қа дейін артқан. Сонымен қа­тар, ауданда 2 174,5 тонна ет, 2 174,5 тонна сүт және 279,4 мың дана жұмыртқа өн дірілді.

Мемлекеттік бағдарла­ма лар дың да берері көп. «Сыбаға» бағдарламасы бо­йынша сәуір айына 56 бас сиыр алынып, тапсырма 27, 5 пайыз орындалды.

«Алтын асық» бағдар­ламасы бойынша 737 бас қой сатып алынып, тапсырманың 92,8 пайызы орындалды. «Құлан» бағдарламасы бо­йынша 35 бас жылқы малын

сатып алу жоспарланып, 12 бас жылқы алынып, жос­пар 34,3%, «Жайылымдарды суландыру» бағдарламасы бо йынша 13 дана құдық қазылып, жоспар 185,7% орындайды. Мал бордақылау алаңдарын құру бойынша 2017 жылдың басынан 750 бас қойға және 50 бас ірі қараға арналған түпкілікті мал бордақылау кешендері іске қосылды.

Ал өнеркәсіп саласы бо йынша 1 371,8 миллион теңгенің өнімдері өндіріліп, өткен жылмен салыстырғанда нақты көлем индексі 106,6 пайызды құрады. Шағын және орта бизнес саласын­да да айтарлықтай нәтиже­лер бар. Тіркелген бар лық шағын және орта бизнес субектілерінің саны 3 705­ті құрап, 272­ге көбейді. Ауданның шағын және орта кәсіпкерлік саласын­да жұмыспен қамтылғандар саны 10 000­ға артып, 103% құрады. Өткен жылы 10 011 болған. Сондай­ақ, 1 184,3 мың теңгенің құрылыс жұ­мыс тары атқарылып, негіз гі капиталға 1 477,5 миллион теңге инвестиция жұмсалды.

Автомобиль жолдарын күтіп ұстау да басты на зарда. Аталған мақсат бо йынша 13 елді мекеннің ұзындығы 18,6 шақырымды құрай тын 24 көше жолдарына орта­ша жөндеуге 173,4 миллион теңге бөлінген. Казір гі кезде мемлекеттік сатып алу кон­курстарының қоры тын ды­лары анықталды. Аудан дық маңызы бар «Жал пақсаз – Тасшолақ» автожолын ор­таша жөндеуге бөлінген 57 982,0 мың теңгеге жұмыстар мамыр айында бас талып кетті.

Жұмыссыздық пен кедей­шілік те ауданда төмен дең­гейде. Атап айтсақ, 47 022,0 мың теңге балалар жәр­демақысы, 1 296,0 мың тең­генің мемлекеттік атау лы әлеуметтік көмегі төлен ді және 80 отбасына 1 346,0 мың теңге тұрғын үй жәр дем ақы­сы тағайындалды.

Аудан бойынша 136 жаңа жұмыс орындары ашыл­ды. Тіркелуге қайырылған азаматтардың жұмысқа ор­наласуы 46,5 пайыз болса, нысаналы топқа жататын азаматтардың жұмысқа орна­ласуы 60,1 пайызды құрайды. Жұмыспен қамту ор талығында «Нәтижелі жұ мы с пен қамтуды және жап пай кәсіпкерлікті дамыту дың 2017­2021 жыл­дар ға арналған бағдарлама­сының» бірінші бағыты бой­ынша қысқа мерзімді оқуға 93 273,0 мың теңге қаражат бөлініп, 309 адамды оқыту жоспарлануда. Сондай­ақ, бағдарламаның екінші, үшінші бағыттары бойынша да нақты жұмыстар атқарылады.

Елбасының басымдық берген негізгі міндеттерінің бірі – бұқаралық спортты да­мыту. Бұл тұрғыда да аудан да көптеген жұмыс тар ат қарыл­ды. Спорт үйірме лерін де спорттың 12 түрімен 1 200 жасөспірімдер мен жас тар дәріс алуда.

Бүг інде Т .Рысқұлов ауда ны тұрақты түрде даму үстінде. Алдағы уақытта алға қойған міндеттер орындалып, жоспарлар жүзеге асырыла­тын болады.

Жарылқасын АЙТАҚОВ,Т.Рысқұлов

ауданының әкімі

Жамбыл облысы

есімі елге елеулі

АзАмАт

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақтың Азаматы деген үлкен бір ұғым. Оның ісіне риза болғанда, «Жігітім-ақ!», «Азаматым-ақ» деп көңіл толып, мәз болып қалатын мінезіміз де бар. Ел арасында қиын-қысталаң жағ дай-лар болмай тұрмайды. Оған қолұшын беріп, қиындықтан құтқарып жіберетін, көптің көңілі нен шығатын осындай ер жігіттер елдің шебі ғой. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Серік ҚИРАБАЕВ,академик

Ол – қазақ тілінің үлкен жанашыры. ана тілінің қаға берісте қалған тұстарын аңғарып қалса, Оны көтерерлік бір шаралар Ойлап, істің тетігін тауып кетеді. Мектептерге жиі барып, сөрелері бОсап қалған кітапханаларды қазақ ақын-жазушыларының шығарМаларыМен тОлықтырып, автОрларМен кездесу ұйыМдастыру – Оның негізгі бағдарлаМасының бірі. тіл рефОр-Масы жайлы Мақалалар жазып тұрады.

31 мамыр 2017 жыл 9қоғам

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––2008 жылдың ақырған ақпанында түн жамылған бесеу қылмыстық оймен аяқтарын аңди басып, алға ұмтылды. Өзара ақылдасып, қылмыстық күш біріктіріп, алдағы іс-жоспарларына уағдаласқан олар Ақтау қаласында жазықсыз бір азаматты ұрып-соғып, қылғындырып ұялы телефонын, 4000 мың теңге ақшасын және «Мазда-626» автокөлігін тартып алып, Ақтау – Жаңаөзен тас жолымен Жаңаөзен қаласына қарай бағыт алды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Еліміздің жас қырандарын Отанды сүйе білуге және олардың бойында отаншылдық сезімді қа лып тастыруға алғышарт қалайтын ілкімді істің бірі әс кер қатарына шақырылуды қалтқысыз ұйым дас ты ру болмақ. Сондықтан, біз Ақтөбе аймағы мы са лында қазіргі көктемгі шақырылу кезінде оның мән-жайы мен кейбір иірімдеріне ой жүгірткенді жөн көрдік. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астанада Қазақстанның тұңғыш Қорғаныс министрі, ар-мия генералы, Кеңестер Одағының Батыры, Қазақстанның тұңғыш Халық Қаһарманы Сағадат Нұрмағанбетовті еске алудан бокстан өткен халықаралық жарыс мәресіне жеткен тұста, Алматыда қазақ батырының көркем мүсіні қоладан құйылып бітті. Қазір бюст Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының ғимаратында тұр, таяу күндері қазақстандық генералдардың эскортымен Мәскеуге жол тартады. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Тарихи ескерткіштер шаһары бой көтерсе

Сонау келмеске кеткен Кеңес Одағы кезінде сол кеңістіктегі адам­дар дың шет елге баруы бір үлкен жаңалық болатын. Онда да әрісі социалистік қоғамға беті бұрылған елдерге ғана сапарлау жүзеге асы­рылатын. Барған елдерінің өзіндік ерек шеліктерін көрген қазақ стан­дықтар аузын ашып, көзін жұматын.

Ал еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін алыс-жақын шет елдермен арадағы перде сыпырылып, бөгет жойылған соң қай елмен болсын достық ниеттегі ашық барыс-келіс жанданып сала берді. Әлемнің іргелі елдеріндегі өзгешеліктер мен небір кереметтерді танып-білуге мүмкіндік туды. Мұндай жақсылықтың куәсі болғанымызға да ширек ғасыр өтті.

Енді байқасаңыз, сол бір күндері біз тамсанатын шет елдерден еліміз бүгінде еш кем емес. Әсіресе, мына қазақтың маңдайына біткен бағындай болған Астанамыз бар арманымыздың орнын толтырды десек, қателеспейміз. Елордамыздағы қайсыбір сәулеті мен дәулеті жарасқан ғимараттарға кірсеңіз, шық қыңыз келмейді. Тіпті, сау да орын-дарының іші де, сырты да шет ел дер-дікінен аумайды, асып түседі. Иә, солай.

Астанамызда көз жауын алатын небір керемет ғимараттар бар. Қала-да әкімшілік, әлеуметтік-мәдени, ғылыми, білім беру нысандары және іскерлік орталықтар, тұрғын үй кешен-дері, алдыңғы қатарлы мемлекет-тер астаналарының стандарттары-на сай келетін құрылыс нысанда-ры бой көтеруде. Елорданың әлем елдеріндегідей іскерлік орталықтарында кеңселер, сауда орталықтары, мей-манханалар, ал әлеуметтік-мәдени орталықтарда театрлар, мұражайлар, демалыс орындары, спорттық нысандар, ойын-сауық орталықтары орналасқан. 1998 жылы ЮНЕСКО шешімі бойынша Астана қаласы «Бейбітшілік қаласы» де-ген атауға сай деп танылып, медальмен марапатталды. Оған қоса, Бразилияда өткен дүниежүзілік байқауда әлем бо- йынша 12 жас қаланың ішінен Астана жоғары атақты иеленді. Мұның бәрі орасан жетістік.

Біз де мұның бәрін текке айтып отырған жоқпыз. Өйткені, шет елден келетін туристер үшін Қазақстанда се-руендеу, қыдыру, әсіресе, елордамызда жүріп-тұру еш қиындық тудырмайты-ны анық. Еуропа бағытында дамыған мемлекеттердегі бар дүние алдары-нан шығады. Бірақ шетелдіктерді сол өздерінде бар дүние қызықтыра қояр ма екен? Орталық Азиядағы, ТМД елдерінің ішіндегі Қазақстанның өзіндік өрнегіне сай қызықтырар, таңдандырар дүниесі көп қой. Бірақ әлемнің жеті кереметіне теңестіре алар асыл құндылықтарымыз, тарихи ескерткіштер мен табиғат тамашала-ры елдің әр түкпірінде орналасқан. Соны олар көріп, біле ала ма? Нағыз Қазақ елінің кереметіне тамсана ала ма? Өйткені, елордамызға келетін қонақтардың, шетелдік туристердің бүкіл Қазақстан аумағын аралауға мүмкіндіктері болмайтыны түсінікті. Осындайда елімізге атбасын тіреген туристердің шамалы уақыт ішінде Қазақстанның бар кереметімен таны-суына мүмкіндік тудырылса ғанибет емес пе? Қалай дейсіз бе?

Бұған, мысал үшін, елордамыздағы «Атамекен – Қазақстан картасы» этно-мемориалдық кешені салыстырмалы түрде келер еді. Бірақ оның «Атамекен» деген асқақ аты болғанымен, еш табиғи көрінісі жоқ екені белгілі. Демек, бұл үшін кең-байтақ еліміздің бар тарихи-мәдени ескерткіштері мен жауһар жәдігерлері айқын көрінетін, соның жиынтығын бір жерден табиғи түрде ұсына алатын арнайы «Қазақстан аймағы» қалыптасса деген ізгі ой бар. Осы аталған аймаққа шетелдік ту-ристер келуі арқылы Қазақстанның, қазақ халқының нақты ерекшеліктері мен озық мәдени-тарихи жетістіктерін көзбен көріп, қолмен ұстап, танып-білетіндей болса екен дейміз.

Сонда еліміздегі тарихи-мәдени ескерткіштердің, тарихи жәдігерлердің бар нобайы аталған аймаққа түсірілсе, оны аралаған жұрт еліміздің бар өңірін шарлап шыққандай нақты әсер алатындай болса, нұр үстіне нұр емес пе?! Суяб, Баласағұн, Тараз, Сайрам (Испиджаб), Отырар (Фараб), Жанкент (Янгикент), Сауран, Сығанақ (Сунақата), Сарайшық және Имақия, т.б. секілді небір құндылықтарымызды жиып, олардың о бастағы қалыптарын бір аудан төріне өріп, ежелгі шаһарлар ретінде туристер алдынан шығарса, қандай ғанибет. Ал мұны көріп, қызығу-шылығы туған турист осы сезіммен еліміздің бар аймағын аралауға бет бұрары да сөзсіз. Демек, елдің атын шығарудың, туризмнен мол пайда табудың бір жолы осы болмақ. Ал бұған еліміздің мүмкіндігі жеткілікті.

Александр ТАСБОЛАТОВ,«Егемен Қазақстан»

Талғат СҮЙІНБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Күні кеше өткен Ұлы Же ңіс-тің 70 жылдығы ме ре кесі үстінде екі мәрте Ке ңес Ода ғының Ба-тыры Тал ғат Бигелдиновтің қола мүсіні Мәскеудің «Тағзым тау ын дағы» Ұлы Отан соғы-сының Орталық музейіне қо- й ыл ғаны баршамызға мәлім. Өті ніш мәскеуліктер тарапынан түс кен еді. Салтанат үстінде му-зей басшылығы атақты музей-ден қазақ батырларына лимит шектеулігіне қарамастан, үлкен музейден 5 орын бе рілетіні ту-ралы уәде еткен. Қазақстан Республикасының «Генералдар кеңесі» респуб ли ка лық қоғамдық бірлестігінің тө рағасы, әділет ге-нерал-майоры Рүстем Қайдаров ол туралы былай еске алады:

– Содан Орталық музей дің та-лабын орындаймыз де генімізбен де, аздап ұят ты болып қалған жайымыз бар, өйткені, кезекті батыр ларымыздың қола мүсінін жасауға демеуші табылмады. Бірқатар министрлік бұл оқи-ғаның маңызына мән бер меген секілді. Кеңеске мүше зейнет жасындағы генералдарымыздың шараға қосқан үлесі теңізге т а м ғ а н т а м ш ы д а й ғ а н а . Осылай қы сылып жүргенімізде

Ге нералдар кеңесінің төралқа мүшесі, генерал-лейтенант Әділ Шаяхметов қолұшын берді. Атап айтқанда, сол кі сінің тікелей бастамасымен «Медетбек ба-тыр» қо ғам дық қорының аты-нан қа жетті қаржы аудары-лып, мой нымыздан үлкен жүк түсті. Әріптесімізге алғысымыз шек сіз. Қазақстанның тұңғыш Қор ғаныс министрі Сағадат Нұрмағамбетовтің мүсіні ой да-ғы дай дайын болды.

Екінші дүниежүзілік со-ғыстың аяқталуы мерейтойы- на орай өтіп жатқан тарихы ма ңызды бұл жаңалыққа шын мә нінде жаның сүйсі неді. Өйт-ке ні, Ұлы Отан соғы сы ның та-рихынан майдангер қазақ тар-дың ойып тұрып алар өз орны бар. Ол тарих жылнамаларында тайға таңба басқандай жазы-лып қалды. Мәскеу төріндегі маңызды му зейден қазақ батыр-ларына лайықты тұғыр беру – сол ал дыңғы буын ағаларымыздың ерлік істеріне лайықты құрмет!

Осы орайда батырдан ба тыр-ға тиген шапағатқа орай алды-мен тарихта есімі әйгілі Саурық батырдың серіктесі, жауынан беті қайтпаған Ме детбек батыр туралы бір ауыз мәлімет таратқанды жөн сана дық. Медетбек Есебайұлы – Алматы облысының қазіргі

Таутүрген (Еңбекшіқазақ ауданы) елді мекенінде дүниеге келген, ат жалын тартып мін ген бозба-ла шағынан қо лына найза алған ержүрек ел қамын жеген азамат. Қабі летті қолбасшы Медетбек Сы патай Саурықұлымен бір-ле сіп, Сұраншы батырдың әске ріне қысылтаяң сәтте әр-дайым тың күш берген дейді. Қазақ жоңғарды жоқ етіп жо- йып, еңсесі көтерілген тұс та Же-тісуға анталаған қоқан дық тар дың езгісіне бірден-бір қарсы тұрып, қол бастаған арыс тандай айбар-лы Медетбек батыр дың теңдессіз ерлігі ел аузында. Ақылы асқан данагөй әрі тамаша мәмілегердің аумақ та әскери-саяси ахуалды орнықтырудағы алар орны да нық. Даңқты батырдың тікелей ұрпағы, мемлекет және қоғам қайраткері, генерал-лейтенант Әділ Шаяхметовтің сөзіне құлақ түріп көрейік.

– Қазақстан Республика-сының Президенті – Қарулы Күш-тердің Жоғарғы Бас қол басшысы Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің Қарулы Күш терінің 25 жылдығы мен Ұлы Отан соғысындағы Жеңіс тің 72 жылдығына ар нал-ған әскери парадта «Соғыс ар-да герлері біздің бақытты өмі-рі міз ге, тәуелсіздігімізге және аспанымыздың ашық болуы-

на жол ашты», деді. Бү гінгі бейбіт өмірімізге Ел басы айтқандай жол аш қан халқымыздың біртуар батыр ларының бірі – армия ге-нералы Сағадат Нұрмағам бетов. Батыр ағамыздың өр тұлғасы – ел болашағы – жас тарымызға мәңгі-бақи патриоттық өнеге. Сағадат аға – қа зақтың намы-сы. Көзінің тірісінде қызметтес, дәм дес, сыйлас болған аяулы ағамызға бұл құрмет күллі қа-зақ тың бауырмалдық сезімі, ха-лық батырына деген шексіз құр-меті дер едім. Қазақ әр дайым осын дай еді ғой. Батыр дың Мәс-кеу дегі әлемдік музейде Талғат Бигелдинов ағамыз бен бірге қас-қай ып тұруын қазақ халқының өш пес рухы деп санаймын.

«Халық батырының пор т- реттік мүсінінің бейнелік ұқсас-тығы, тұлғалық бітімі қи сынды жасалған. Ішкі дүниесін ашып көрсетуде үйлесімділік бар. Ай рықша тұлғасы айшықты сом далған». Қазақтың тұңғыш Ха лық Қаһарманы Сағадат Нұрмағамбетовтің мүсінін

нақ ты құжатпен қабылдап алу-шы құзіретті комиссия қабылдау актісіне осындай мазмұнда сөз жазды. Қола мүсіннің авто-ры – Қазақстан Республикасы Мем лекеттік сыйлығының лау- ре аты, Қазақстанның еңбек сі-ңір ген қайраткері, еліміздің бей-нелеу өнерінің хас шебері Ескен Сергебаев.

– Ұсыныс түскенде қуаныш-тан қазақ батырының бейнесін тіпті тегін жасап беруге да- й ын екенімді айттым. Өйткені, біз дің батырларымыздың тұл-ға с ы – болашақ ұрпақтың тәр-бие-тәлімі, – деді Ескен аға. – Ге не ралдардың да, демеушінің де, айналадағы барлық ақ көңіл аза маттардың да осы шара да ғы бір ауыздылығы мен ұйым шыл-ды ғына өте ризамын.

Сұрапыл шайқастағы қа-зақ даңқының мәңгілік өш пес куәсіндей болған тағы бір батыр Мәскеу музейіне мәң гі лікке ат-танып барады. Ақ жол!

АЛМАТЫ

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Жаңаөзен қаласына кіреберіс тас жол бойында орналасқан «ҚазМұнайГаз» газ толтыру стан-сасының аумағында олар тағы сой-қан салды. Автокөлікті тексеруге кел ген ОІІД жол полициясы дербес батальоны инспекторларының же-кеменшігіндегі ав то-көлігін иеленген олар қылмыстық са пар-ларын одан әрі жал-ғас тырды. Жаңа өзен – Түрікменбашы жол бо й ын да кез дескен Түрікменстан Рес пуб-ли ка сының азаматы-на өз қол да рын да ғы қаруларымен дене жа-ра қатын са лып, оның да авто көлігін тар тып ала ды.

Ақтаудан басталып, Жаңа-өзен де жал ғасып, Түрік мен станға қарай жылжыған қылмыстық істі ауыз дықтау үшін Маңғыстау облы-сы аумағында арнайы «Тосқауыл» жедел-іздестіру шарасы енгізіліп, тәртіп сақшылары аяқтан тік тұ-ра ды. Қылмыскерлерді құрық-тау ға Жаңа өзен ҚІІБ-ның же ке құрамы жұмылдырылып, қыл-мыс керлердің соңына түседі. Осы аралықта Қара қия ауданындағы Ақсу-Темірбаба елді мекенінің аумағында авто кө лікті қалдырып, бой тасалаған қан дықолдар жаяу-жалпылап жапан да ламен Түрікменстан Респуб ли ка сы ның ше ка расына қарай қа ша ды.

Соңдарына сойқан салып, ал-дарына қауіп төндірген қылмыс-керлерді өкшелете қуған полиция қызметкерлері арасында полиция капитаны Дүйсенбай Бисекенов те бар еді. 1972 жылы 12 маусым-да Түрікменстан Республикасы Та шауыз облысында туған қазақ жігіті қызметке жауапты, ширақ, ақкөңіл болатын. Тәуелсіздік алған соң қазақ топырағына оралған ол 1991 жылы Жаңаөзен мұнай және газ техникумын бітіргенмен, өз нәпақасын мұнай саласынан емес, тәртіп сақшылары қатарынан іздейді. 1994 жылдан бастап Ішкі істер органына қызметке қа-был данып, 1995 жылдан бастап Жаңаөзен қалалық ішкі істер бөлімі учас келік полиция инспекторы қыз метін атқарады.

14 жыл салада тәжірибе жинап

ысылған полицей Д.Бисекенов өз әріптестері К.Лепесбаев және С.Ес босыновпен бірге тығылып жат қан қылмыскерлердің үстінен түсіп, екінші топқа рациямен хабар лап үлгереді. Айдалада күші басым қылмыскерлер арнайы дайындаған қару-құралдарымен полиция қыз мет керлеріне кенет-тен қарсылық көр сетіп, шабуыл-дай жөнеледі. Жа ңаөзен ҚІІБ-нің

учаскелік полиция инс- пекторы полиция ка-питаны Д.Бисекенов және криминалдық по-лиция бөлімшесінің аға жедел уәкілі поли-ция капитаны К.Лепес-баев қылмыскерлердің шекара асып қа шып к е т у і н е ж о л б е р -мей, тосқауыл жа-с а п , қ о я н - қ о л т ы қ күрес кезінде, ауыр дене жарақаттарын

алады. Дәл осы кезде көмекке кел ген полиция қызметкерлері, қыл мыскерлерді қол ға түсіреді. Қылмыскерлерді ұс тау кезінде ал ған ауыр дене жара қа ты нан, Жаңаөзен ҚІІБ-нің учаскелік по-лиция инспекторы, полиция ка-питаны Дүйсенбай Бисекенов оқиға болған жерде қайтыс бола-ды. Ел тыныштығын қамтамасыз ету, бейбіт күнде ел арасына бүлік салған арам ойлы қылмыскер-лер ді ұстау ке зіндегі ерлігі үшін Д.Бисекенов қаза бол ғаннан кейін 3 дәрежелі «Айбын» мем лекеттік орденімен марапатталды.

«Маңғыстау облысының Ішкі істер департаменті бойын ша қа-зіргі таңда қызмет бабында қаза болған 24 полиция қызметкері бар. Оларды мәңгілік есте қалдыру мақ сатында депар таменттің мұ-ражайына әріп тес т еріміздің ерлік-те рін насихаттай тын тарихи кі-тап тар мен құнды ақ параттар жи налған. Департамент қыз мет ба бында өмірден өткен по ли цей-лер дің туған-туыстары мен от ба-сы ларына тұрақты құрмет көр-се тіп келеді», дейді Маңғыстау облыстық ІІД кадр басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі Мұхтар Садақбаев.

Ел тыныштығы жолында ерлік-пен жан қиған ерлердің есімі ел есінде сақталады десек, солардың бірі Дүйсенбай Бисекенов екені анық.

Маңғыстау облысы

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Отанымыздың Қарулы Күш тері қатарына он сегіз жас қа толып, азамат деген ас-қа ралы атауға ие бол ғандар ша қырылатыны бел гілі. Әри-не, он сегіз – адамның оңы мен солын айқын ажы р а туға то лық жететін шағы. Ой ын да, бойын да бекіткен кезі. Со лай бола тұрса да, мұн дай жас тағы жігіттерге ел ал дын-да ғы борышын өтеу бас ты па рыз екенін ұғы ндыра тү су ар тықтық ет п ей ді дер едік. Бұл та қы рып тағы әңгімелер әс-кер ге шақырылуды ұйым дас-тыру жұмыстары аясын да да жүргізіле бере тіні аян. Мұндай кезде олар дың ең алғаш ат-тайтын, әс ке ри тәртіптің жай-күйін кө ңіліне ең алғаш түйетін ор ны аудандық және қалалық қор ғаныс істері жөніндегі бө-лім дер болмақ.

Ал, аталған бөлім дердің ғимараттары әскер қатарына шақырылған аза маттармен жан-жақты жұмыс жүргізуге сәйкес келе ме? Әрине, бұл арада қаладағы ғимараттарға қа тысты айтарлықтай сын ай-та қоюдың реті жоқ. Бас ты мә селе аудандардағы қор ға-ныс істері жөніндегі бөлім ғи мараттары жөнінде десек, бұл мәселеде әлі де ше ші-мі табылмай келе жат қан түй ткілдер бар екені анық. Осы орайда оның тар лығы,

ма териалдық-тех никалық ба-засының тө мендігі көзге ұра-ды. Ақтөбе облыстық қор ға-ныс істері жөніндегі департа-ме нт басшысы Сейіткерім Арапбаев тіл тиегін осы тұстан тар қатты.

Мұндай көріністер елі міз-дің шалғайдағы бір қатар ау-данына тән десек, шындықтан ауытқи қой маспыз. Сондай-ақ, депар тамент басшысының тұ жы рымдауынша, Қару лы Күш тер қатарына ша қы ру жұ мыстары бір ғана ғи ма-рат тың сәйкес кел меуімен шектелмейді. Мұ ны ұйым-дас тыруға арнайы техника-лар да бөлінуі қа жет көрінеді. Со нымен бірге, медициналық құ рал-жаб дықтар жеткілікті бо луы ның да көктемгі және күз гі ша қыруларды сапалық тұр ғыдан қамтамасыз ету-ге оң әсер ететіні айтпаса да түсі нікті.

Бұдан шығатын ой-түйін − республика аудан дары орта-лық тарында бүгінгі заман та лаптарына сәйкес келетін жаңа үлгідегі қор ғаныс істері ғимараттары жо баларын ойлас-тыру қа жеттігі. Айталық, бұдан 4-5 жыл бұрын еліміздің ау-дандары үшін прокура тура ғимарттарының жа ңа жобасы жасалып, со ған сай келісті ке-шендер салынып, пайдалануға бе рілгені мәлім. Мүмкін, бұл мәселеге де осындай өмір шең көзқарас тұрғы сынан келгеніміз жөн шы ғар. Екіншіден, мұндай

жаңа шылдық, қиырдағы қор-ғаныс бөлімдерінің сәнді де сәу летті үйлері әскерге ша қы-рылушылардың Отан ды қор-ғауға қатысты алғашқы оң ой-тү сінігін қалып тас ты ра ты ны-мен де келіспеу еш мүмкін емес.

Ойды ой қозғайды. Бү гінгі әңгімеміздің тақы рыбынан алысқа кетпейтін тағы бір мә-се лені қозғап кө руге болатын се кілді. Қан ша айтқанмен, ау-д ан дар дағы қорғаныс істері жө ніндегі бөлімдердің қыз-меті тек бір ғана көктемгі жә-не күзгі шақыруларды ұй ым- дастырумен шектел мей-ді. Бұдан өзге де атқа ра тын функциялық мін дет тері же-терлік. Мұндай жа ғ дай да ар-найы әскери шақырту бе кет те-рін тұр ғызу қажеттілігі ту ын- дайды. Бұл бағытта өңірде оны қай аудан дардан бастап салу керек тігін зерттеуге әрі зер делеуге көңіл бөлініп отыр -ғанын да айта кеткіміз келеді.

Бүгінгі таңда әскер қата-рына шақыру ісіне терең әрі жан-жақты көзқарас тұр ғы-сы нан келе білу қа жет тігі қай кездегіден де ма ңыздырақ. Бұл іс қор ғаныс істері жөніндегі құ ры лымдардың ғана емес, жергілікті атқарушы ор гандар мен қоғамдық ұйым дардың және ата-ана лардың ортақ парызы деп білеміз. Тіпті, ел өңірлерінде болашақ Отан қор ғаушыларды әскер қата-ры на салтанатты түрде шы-ға рып салу орнығып жат са, пат риотизмге тәр би е леудің кө рінісі дегеніміз осы мерейлі сәт болып шық пай ма? Мұның өзі ел ал дындағы парыз бен бо рыш ты өтеу қастерлі міндет еке нін тереңірек ұғындыра, се зіндіре түскен болар еді демекпіз.

Ақтөбе облысы

Тағзым

Генералдар эскортыМәскеудегі «Тағзым таудағы» Ұлы Отан соғысының Орталық музейіне қазақ батырының бюсті апарылады

БейБіТ күннің БаТырлары айТайын дегенім...

Бейбіт күнде оққа ұшқан Әскерге шақыру Оны ұйымдастыру ісі бүгінгі талаптарға сай ма?

СУРЕТТЕ: (солдан оң ға қарай) мүсінші Ескен СЕРГЕБАЕВ, Генералдар кеңесі төралқасының мү ше сі ге нерал-лейтенант Әділ ШАЯХМЕТОВ және Т.Жүр генов атындағы Қа зақ ұлттық өнер академиясының ректоры Бибігүл НҮСІПЖАНОВА

Суретті түсірген Нұрманбет ҚИЗАТҰЛЫ

10 31 МАМЫР 2017 ЖЫЛСПОРТ

– Азамат мырза, команда қай жылы отау тікті?

– Ол жайлы тереңнен айтар болсақ, Тимирязев ауданында егіншілікпен айналысатын ша-руа қожалығының басшысы Қай-ырбек Хамзинді алдымен ау ызға аларымыз заңды. Өйткені, қай ы-рымды ісі мол, сауапты шаралар-дан еш тартынбайтын айтулы аза мат жергілікті волейболшы қыз дарға үнемі қолдау көрсетіп, қар жылық демеу жасап жүрді. 2010 жылы облыстық деңгейдегі мық тылар санатына қосылу керек де ген идеяға бастамашы болып, «Қу аныш жəне К» командасын құрды. Оның құрамына Ақсуат, Степное, Тимирязево, Дмитриевка елді мекендерінен спортқа бейімі бар 7-8 сынып оқушылары тартыл-ды. Ол кезде мен аудандық бала-лар жəне жасөспірімдер мек те-бін де жаттықтырушы жəне гим-на зия мектеп-интернатта дене шы нықтыру пəнінің мұғалімі бо-лып істейтінмін. Арада үш жыл өт кеннен кейін 1995 жы лы ту-ған дар арасында облыс та же ңіс-тің ең биік тұғырына кө те ріл дік. Ақ тық бəсекеде азулы қарс ы лас-тар ымыздың бірі – Қы зыл жар ауданының команда сын ұтып, чемпиондық тəжді қан жы ға мызға өңгердік.

Бүгінде команда облыс тық бюд -жет есебінен қаржы лан ды ры ла-тынына қарамастан, Қай ре кең де-меушіліктен қол үзген жоқ. Ол қа зір «Қуаныш» деген атау ға ие волей бол командасының ди рек то ры ретінде Ресейде өтетін жа рыс тарға жүйелі

қатысуымызға, спорт тық киімдермен, құрал-жаб дық тармен қамтамасыз етілуімізге жан-жақты қамқорлық көрсетіп жүр. Ұлттық лигаға өтуімізге ол кісі зор еңбек сіңірді.

– Байрақты бəсекелерге қай кезден бастап қатысып келе сің дер?

– Алғаш рет жолымыз 2011 жы лы түсті. Екібастұз қаласында 1994-95 жылы туғандар арасында Қазақстан кубогы үшін өткен жа-рыста В. Шмелев баптап апарған команда жақсы қырынан таныл-ды. Ал менің жаттықтыруымдағы команда (1996-97 жылы туғандар) бірінші орынды еншіледі. Ресейден де шақыртулар аз емес. Олардың ішінде ең айтулысы – Орынбор облысында ұйымдастырылатын «Соль-Илецк» халықаралық тур ни-рі не үзбей қатысып келеміз. Күміс жүл дегер болдық.

2012/13 жылғы маусымда жо-ға ры лиганың «В» тобында өнер көр сетіп, 3-ші орынды ие лен дік. 2014 жылы Теміртаудың «Ме тал-лургінен» бір ұпай артық ен шілеп, чемпион атандық. «А» то бында 5-ші, кейін 3-ші орынға тұ рақ-тадық. Ал, жуырда аяқталған ХХV республикалық чем пионат та бір ғана жеңіліс тап тық. Осылайша, Ұлттық лигада өнер көрсету мəртебесін иелендік. Мұн да «Алтай», «Ертіс»,

«Жетісу» се кіл ді өте тегеурінді ко-мандалармен күш сынасуға тура келеді.

– Өзіндік ойын өрнегімен ерек шеленіп жүрген бұрымды во лейболшыларды атай кетсең?

– Волейбол командалық ойын бол ғандықтан, əр ойыншының өз ор ны бар. Десек те, Полина Костива, Нұрила Ақжанова, Маргарита Бель ченко, Фарида Рамазанова, Сал т анат Қошқарбаеваның есім-дері команданың іргетасын қа лау-шылардың қатарында үлкен мақ-та нышпен аталады. Бұлар соң ғы ел біріншілігінде де тамаша ойын мə нерімен танылды. Айнұр Есен-та ева, Анастасия Назарова да бо-лашағынан мол үміт күттіреді. Олеся Варкентин, Валерия Ар та-мошина жасөспірімдер құра ма-сында жақсы қырынан танылып жүр. Азия біріншіліктеріне қат-ысып қайтты. Полина биыл жас-тар құрамасы сапында Тайландта өте тін Азия чемпионатына барады.

– Спортқа мамандан ды рыл-ған облыстық мектеп-интернат жа ны нан волейбол бөлімшесі ашыл ғалы команда резервтік жа-ғынан нығая түскен секілді.

– Дұрыс айтасыз, бүгінде не-гізгі материалдық базамыз осын-да орналасқан. Қазір мұнда жас

ере к шеліктеріне байланысты үш топ жаттығады. Оларды Руслан Мал-дыбаев, Владимир Перепечин жəне мен баптаймыз. Бөлімшеде өңірдің əр қиырынан келген 30-ға жуық қыз бала волейболдың қыр-сырына үйренеді. Оған 7-сыныптан бастап қабылданады. Негізгі құрамада ойнап жүрген Олеся Варкентин, Нарғыз Ортанова, Кристина Со ро-кина, Дилбара Аманова осы бө лім-шенің түлектері.

– Төменгі сыныптардан қа-был дауға болмай ма?

– Ресейде бірінші сыныптан қа былдайды. Біз мəселені тиісті орын дар алдына қойып, оңтайлы ше шілуіне күш салып жатырмыз.

– Əңгімеңе рахмет. Жеңісті биіктерден көріне беріңдер!

– Айтқаныңыз келсін! Күзде Қазақстан кубогы үшін тартыс бас-та лады. Қазір соған дайындалуда-мыз. 2015 жылдан бері ғана кəсіби клуб санатындамыз. Тəжірибенің аз дығына қарамастан, Ұлттық ли-га да да намысты қолдан бермеуге ты рысамыз.

�ңгімелескен �мір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан»

Солтүстік Қазақстан облысы

БӘРЕКЕЛДІ!

ФУТБОЛ

ДЗЮДО

ГРЕК-РИМ КҮРЕСІ

ЖАҒЫМДЫ ЖАҢАЛЫҚ

Ауылдың волейболшы аруларыкәсіпкердің қолдауы арқасында өңірде алғаш рет ұлттық лигада өнер көрсету мүмкіндігіне ие болды

Қайрат �БІЛДИНОВ,«Егемен Қазақстан»

Футболдан премьер-ли-га командалары арасындағы Қазақстан чемпионатының 14-туры турнир кестесіндегі жағдайға бəлендей өзгеріс əке меді. Көш басындағы ко-мандалар өздерінің кезекті жеңістеріне қол жеткізді. Оның ішінде «Астананың» ірі же ңі-сін бөле-жара айтуға болады. Қарағандының «Шахтерін» қа былдаған елорда клубы қар-сыластар қақпасына төрт гол соқты. Бұл жерде «Астана» ко мандасының шабуылшы-сы Кабананганың үш бірдей гол соғып, хет-трик авторы атанғанын айта кеткен лəзім. Сөйтіп, шабуылшы гол саны бойынша алысқа ұзап кеткен Гоумен арадағы қашықтықты жақындата түсті.

Айта кететін жайт, осы жеңілістен кейін «Шахтер» футбол клубының басшылығы мен бас бапкері отставкаға кетті.

«Астананы» өкшелеп келе жатқан «Ордабасы» сырт алаңда ойнағанына қарамастан, «Оқжетпесті» тізе бүктіріп, маңызды үш ұпайға ие болды. Ал үздік үштікті түйіндеген «Қайрат» болса, Қызылордада жергілікті «Қайсардан» аса тартысты өткен ойында басым түсті.

Бұл турда «Атыраудың» тағы да жеңіске жеткенін атап өтуге болады. Каспий жағалауының ойыншылары өз алаңында «Ақжайықтың» қақпасына жауапсыз екі гол соғып, кезекті жеңісіне қол жеткізді. Осы жеңістен кейін бұған дейін көш соңында жеңілістен көз ашпай келген

«Атырау» турнир кестесінің жетінші сатысына көтерілді.

Үздік үштіктің соңынан қалмай келе жатқан «Тобылды» бұл турда «Тараз» тоқтатты. Сон дай-ақ, «Ақтөбе» өз ала-ңын да Павлодардың «Ертісіне» жол берді. Мұның өзі үздік ал-тылық ішіндегі тартысты тіпті күшейте түсті.

Премьер-лига командала-ры өткен 14-турды мынадай нəтижелермен аяқтады:

«Тараз» – «Тобыл» – 1:0 (0:0), Байжанов, 81 (1:0). «Ақтөбе» – «Ертіс» – 1:2 (0:0), Ткачук, 56 (0:1). Зенькович, 73 (1:1). Фонсека, 87 (1:2). «Оқжетпес» – «Ордабасы» – 1:2 (0:2), Нөсербаев, 20 (0:1), Тұңғышбаев, 39 (0:2), Генков, 90 (1:2). «Қайсар» – «Қайрат» – 1:2 (1:2), Курьор, 9 (0:1), Исламхан, 32 – пенальтиден (1:1), Гоу, 36 (1:2). «Астана» – «Шахтер» – 4:1 (3:0) , Кабананга, 10 (1:0), Кабананга, 20 (2:0), Мұжықов, 24 (3:0), Тəттібаев, 52 (3:1), Кабананга, 55 (4:1). «Атырау» – «Ақжайық» – 2:0 (2:1), Двалишвили, 30 (1:0), Двалишвили, 59 (2:0).

Сұрмергендер бəсекесін-дегі жағдай мынадай:

Жерар Гоу («Қайрат») – 11, Жуниор Кабананга («Астана», 1) – 9, Алексей Щеткин («Тобыл», 1) – 8, Таңат Нөсербаев («Ордабасы») – 6, Бауыржан Исламхан («Қайрат», 2) – 5.

Маусым айының 3-і күні өтетін 15-турда командалар мынадай жұп құрап, күш сы-насады:

«Астана» – «Атырау», «Ақжайық» – «Ақтөбе», «Ертіс» – «Оқжетпес», «Ордабасы» – «Тараз», «Тобыл» – «Қайсар», «Қайрат» – «Шахтер».

Жалпы, Азия құрлығының бұл додасында біздің дзюдошы-ларымыз ұзын саны жеті медаль алды. Атап айтар болсақ, қыздар арасында 48 кило сал мақта күрескен Галбадрах Отгон цэцэг күміс жүлдегер атанса, Зере Бектасқызы (70 кг) мен 78 кило-дан жоғары сал мақта белдескен Гүлжан Иса нова қола медальға қол жет кізді.

Сондай-ақ, 66 килода күш сынаған Елдос Жұмақанов пен

Ислам Бозбаев (90 кг) күміс жүл-деге ие болса, 73 кило сал мақ та бақ сынаған Жансай Сма ғұлов қола медальді қанағат етті.

Гонконгта өткен Азия чем-пионатына Қазақстаннан 18 балуан ел намысын қорғады. Жалпы есепте біздің дзюдошы-ларымыз 1 алтын, 3 күміс жəне 3 қола медальмен командалық төртінші орынға табан тіреді.

«Егемен-ақпарат»

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Жарыстың салтанатты ашы-лу рəсімі лазерлік шоу мен бас-талып, арнайы келген құр мет ті қонақтардың тілегімен жал ғасты. Мəдениет жəне спорт ми ни стр-лігінің жауапты хатшысы Қуатжан Уалиев, Алматы қаласы əкімінің орынбасары Арман Қырықбаев, КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері, Олимпиада жүлдегері Дəулет Тұрлыханов жас балуандарға сəттілік тіледі. Олар даңқты ба-луан Жақсылық Үшкемпіровті 1984 жылдан бас тау алған дəстүрлі турнирімен құт тықтап, «Huyndai Creta» темір тұл парын сыйға тартты.

Екі күнге созылған бəсекеде

қазақ балуандары 5 алтын, 6 кү-міс жəне 9 қола медальді енші леп, жалпыкомандалық есепте көш бас-тады. Жалпы, жарыс қо ры тындысы бойынша жауырыны жер ге тиме-ген Алпамыс Дастанбек (50кг), Ернұр Фидахметов (55кг), Ернар Фидахметов (60кг), Мерей Бе кенов (66кг), Бека Маму ка ш в или (Грузия, 74кг), Темури Цкуаселидзе (Грузия, 84кг), Елмар Укали (96кг), Звиади Патаридзе (Грузия, 120кг) сынды балуан дар алтыннан алқа тағынды. Же ңім паздар мен жүлдегерлер дип-лом, медальдармен қатар бағалы сый лықтармен марапатталды.

– Біз өмірімізді спортқа ар на-дық, мақсаттарымызға жету үшін аян бай еңбек еттік. Халқымыздың қол дауының арқасында осындай

нə тижеге жетіп, елдің үмітін ақ-та дық. Мемлекетіміз спорттың да муына барлық жағдай жасап отыр. Спорттық алаңдар мен спорт түр л ерінен тегін секциялар көптеп ашы лып жатыр. Мұның барлығы ел бірлігінің арқасында. Бауыржан Бай бек мырзаға осы турнирді ұйым дастыруға көмек көрсеткені

үшін алғысымды білдіремін. Жас балуандарымыздың халықаралық додаларда жоғары дəрежеде өнер көрсетіп топ жаруына тілектеспін, – деді жарыстың жабылу салта-натында сөйлеген сөзінде əйгілі балуа н Жақсылық Үшкемпіров.

АЛМАТЫ

––––––––––––––––––––––––––––––Бұл – маңғыстаулықтардың арма-ны. Қысқы спорт түрлерінен жалпы еліміз әлемдік деңгейде таудай биікке к�теріліп, толағай табыстарға жете алды дей алмаймыз, әйтсе де бұған дейін аталмыш спортта есесі кетіңкіреп келген Маңғыстаудың «мұңы» б�лек. ––––––––––––––––––––––––––––––

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Қазақ спортына «бокстың атасы» атанған Шоқыр Бөлтекұлын, «Ақмышта туып, АҚШ-та жүлде алған» желаяқ Əмин Тұяқовты берген Маңғыстау тəуелсіздік алған соң көк байрақты əуелете көтеру үшін Ердос Жаңабергенов пен Əділбек Ниязымбетовті баптап, аламанға қосты. Рингте атой салған қос ұлан ел сеніміне сел-кеу түсірмей, шетелдердегі айтулы айқастарда топ жарды. Басқа спорт түрлерінен азды-көпті жүлделер жоқ емес, бірақ қысқы спорт түрі маңғыстаулықтар үшін орындалуы қиын алыс арман секілді болып келген. Ауа райы ыстық мекенде қандай қысқы спорт деуге де болар, бірақ, технологияның дамыған заманында «жаз-дан – қыс», «қыстан – жаз» жасау тым қиын емес болып қалғандығын ескерсек, бірқатар қысқы ой-ындарды аяқтан тұрғызуға талаптанып көрудің оғаштығы жоқ деп ойлаймыз.

Биыл бұрынғы кеңес одағы құрамында

болған елдер арасында алғашқы болып Алматыда Дүниежүзілік қысқы Универсиада ойындары өткізілді. Тарихы 1905 жылдан бастау ала-тын студенттік спорт дүниежүзілік студенттік ойын дар ретінде 1923 жылдан бері аталып өтіп келе жатыр. Білім беру ісімен бірге спортты жетілдіру, жастарды спортқа, салауатты өмірге тəрбиелеу мақсатындағы спорттық ойындарға жастардың қызығушылығы өте жоғары. Аталмыш сайысқа 9-шы рет қатысып, 36 ме-дальмен жалпыкомандалық есепте 2-орыннан көрінуіміз тағы бір қуаныш болды. Жастар на-мысты қолдан берген жоқ. Бірақ, осы аламанның ішінде Маңғыстаудан спортшы сайыскердің болмауы өңір тұрғындарының көңілін күпті етті. Одан беріде əрбір ата-ананың ақ қар, көк мұзда атой салған ұландар арасынан өз балаларын көргісі келетіндіктері де белгілі.

Тұрғындарды жуырда жарқ ете қалған «Ақтау қаласынан Мұз сарайы салынады»

деген хабар бір желпінтіп тастады. Бұған дейін де бірнеше спорт нысандары бар, жуыр-да ғана «Ақтау Арена» сынды кешенге қол жеткізген ақтаулықтар үшін мұз сарайдың орны да, қуанышы да бөлек. Аумағы 7 мың шар-шы метрді алатын нысан құрылысына 4 млрд теңге жұмсалмақ. Сондай-ақ, спорттық кешен мемлекеттік-жекеменшік əріптестік негізінде са-лынып, оған құйылатын қаржының 70 пайызын компания бөлсе, қалған 30 пайызы бюджеттен қаралады.

Мұз сарайы тұрғындардың, əсіресе жастардың қысқы спортқа біртабан жақындай түсуіне мүмкіндік береді. Өйткені, инвестор ретінде Ақтауда мұз сарайын салуға ынталы, Чехияның Брно қаласында құрылып, қазіргі таңда Еуропа жəне ТМД елдерінде жұмыс жүргізетін «H+H TECHNIKA» компаниясы өкілдерінің айту-ынша, көпфункцияналды спорт кешені соңғы үлгіде салынбақ. Кешендегі ең үздік тəсілмен төселген мұз айдыны ерітуді қажет етпей-ақ, айдын бетіне арнайы жамылғылар төсеу арқылы көркем гимнастика, теннис, баскетбол, волейбол немесе шағын футбол алаңына, бокс үшін ринг-ке, концерт үшін сахнаға, конференциялар мен көрмелер үшін ыңғайлы орынға айналдыруға болады. Ж «Игіліктің ерте, кеші жоқ» дейді халқымыз. Ақтаудан салынатын алып кешен қысқы спортта көк байрақты биік ұстайтын ұландардың ұясы болар мүмкін...

Маңғыстау облысы

Суретті түсірген Серік МАЙЕМЕРОВ

Турнир кестесі(3 маусымға дейінгі жағдай)

О КЛУБ О Ж Т Ұ Доп Ұпай1 АСТАНА 14 10 3 1 30-9 332 ОРДАБАСЫ 15 9 2 4 22-15 293 ҚАЙРАТ 15 7 7 1 32-17 284 ТОБЫЛ 15 6 6 3 19-10 245 ЕРТІС 15 6 6 3 21-17 246 ҚАЙСАР 14 5 3 6 13-16 187 АТЫРАУ 13 4 5 4 16-17 148 АҚЖАЙЫҚ 14 3 4 7 12-22 139 ТАРАЗ 14 3 4 7 10-22 13

10 ОҚЖЕТПЕС 13 3 2 8 12-24 1111 АҚТӨБЕ 13 2 3 8 12-20 912 ШАХТЕР 13 2 3 8 13-23 9

*ФИФА шешімімен «Атырау» үш ұпайдан айырылған

––––––––––––––––––––Кәсіби ойын �рнегімен жан-күйерлерін қуантып, �ңір-дің намысын абыроймен қор ғап жүрген «Қуаныш» қыз дар командасының Ұлт-тық лигаға жолдама алуы – облыстың волейбол та ри-хын да бұрын-соңды бо лып к�р меген үлкен же тіс тік! Біз команданың аға жат-тық тырушысы Азамат ЕСІ М ОВ КЕ жолығып, ұжы м ның құрылу, қа лып та-су, тә жі ри бе жи нақтау жә -не та быс қа жету жолда ры жай лы әң гі мелескен едік.––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Алматыдағы «Халық Арена» мұз айдынында жас�спірімдер арасында грек-рим күресінен КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері, Олимпиада чемпионы Жақсылық Үшкемпіровтің жүлдесіне арналған ашық халықаралық турнир �тті. Жарыста еліміздің түкпір-түкпірінен келген спортшылар, сонымен қатар, Армения, Грузия, �зербайжан, Қырғызстан, Ресей мемлекеттерінен келген 280-нен астам жас балуан бақ сынады.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Үшкемпіровтің жүлдесі үшін белдесті

Ақтауда Мұз сарайы салынады

Топ басындағылар тосылмады

Максим Раковтың кезекті жеңісі

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Гонконгта �ткен Азия чемпионатында қазақстандық дзю-дошылар сәтті �нер к�рсетті. Сары құрлықтың бұл сайы-сында ауыр салмақта (100 килоға дейін) күрескен Максим Раков осымен екі дүркін Азия чемпионы атанды. Финалда 31 жастағы әлем чемпионы қарсыласы – корей балуаны Хьюн Чол Кимді жеңіп, Қазақстан құрамасының қоржынына ал-тын жүлде салды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

31 мамыр 2017 жыл 11аймақ

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: adv@egemen.kz

–––––––––––––––––––––––––––––––––Қарғын судан зардап шеккен Атбасар қаласының тұрғындары енді баспанамен қамтамасыз етілетін болады. Бұл жөнінде қала әкімі Нұржан Құмбатыров мәлім етті. Оның атап өткеніндей, ауданда 650 нысан судың астында қалған. Соның 644-і тұрғын үй болса, бір №1 орта мектеп, қала сыртында орналасқан «Ишим» сауықтыру кешені және көлік желілері екен. –––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––Таяуда Барқытбел бау ы рындағы бара-қат ты елдің батыр да дана ана ларға де-ген айрықша құр-метінің куәсі бол-дық. Аудан да ана-лар ға арналған алып еск ерткіштер мен сая бақтар бой көте-ріп ті. Үш жылдан бе -рі үздік тәр бие үл гі сін көрсеткен ана лар ға арналған төс белг і тап-сырылып келеді екен. –––––––––––––––

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМААқмола мемлекеттік мүлік және жекешелендіру

департаменті 2017 жылғы 28 маусымда сағат 10.00-ден 17.00-ге дейін (Астана қ. уақыты бойынша) www.

gosreestr.kz Мемлекеттік мүлік тізілімінің веб-порталында республикалық меншік объектілерін сату бойынша аукцион

өткізу туралы хабарлайды

Сауда-саттыққа бағаны төмендету әдісі бойынша келесі республикалық меншік объектілер қойылады:

Баланс ұстаушы – ҚР АШМ Су ресурстары комитетінің «Қазсушар» шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК (Көкшетау қ., Капцевич к-сі, 240, тел. 8(7162) 336291).

Уаз-315192 017 10 автокөлігі, м/н 035АD03, 2003 ж.ш. Бастапқы баға – 305 000 теңге, ең төменгі баға – 152 500 теңге, кепілдік жарна – 45 750 теңге.

МТП-71Б экскаваторы, м/н АОДС857, 1991 ж.ш. Бастапқы баға – 2 029 000 теңге, ең төменгі баға – 1 014 500 теңге, кепілдік жарна – 304 350 теңге.

Баланс ұстаушы – «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросының (сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) Ақмола облысы бойынша департаменті» РММ (Атбасар ауд., Атбасар қ., Б. Момышұлы к-сі, 8А, тел. 8(71643) 24280.

Ғимарат, жалпы алаңы 174,5 ш.м., 1983 ж.с. Бастапқы баға – 6 872 000 теңге, ең төменгі баға – 3 436 000 теңге, кепілдік жарна – 1 030 800 теңге.

Назар аударыңыз! Жер учаскесінің қадастрлық (бағалау) құнын сатып алушы Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес бөлек төлейді.

Сауда-саттыққа қатысушыларды тіркеу хабарлама жарияланған күннен бастап жүргізіледі және аукцион басталғанға дейін екі сағат бұрын аяқталады, содан соң қатысушылар берген өтінімдерін кері қайтара алмайды.

Сауда-саттыққа қатысу үшін кепілдік жарналар мемлекеттік мүлікті есепке алу саласындағы бірыңғай оператордың шотына төленеді: кепілдік жарнаны алушы – «Ақпараттық-есептеу орталығы» АҚ; банк атауы – «Қазкоммерцбанк» АҚ; ЖСК КZ529261501102032004; БСК: KZKOKZKX; БСН:050540004455; КНП: 171; Кбе:167.

Назар аударыңыз! Қатысушының хабарламада көрсетілген талаптарды сақтамауы, сондай-ақ бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілдік жарнаның сауда-саттық басталғанға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб-порталының өтінімді қабылдаудан бас тартуы үшін негіз болып табылады.

Аукционға қатысу үшін мыналарды:1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – ЖСН), тегін,

атын, әкесінің атын (бар болса);2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық

атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болса);3) кепілдік жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп айырысу

шотының деректемелерін;4) байланыс деректерін (почталық мекенжайы, телефоны, факс, е-mail) көрсете

отырып, тізілімнің веб-порталында алдын ала тіркелу қажет. Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішінде

тізілімнің веб-порталына енгізілген деректерді өзгертеді.Аукционға қатысушы ретінде тіркелу үшін объект бойынша қатысушының ЭЦҚ

қойылған сауда-саттыққа қатысуға өтінімді тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет.Тізілімнің веб-порталы автоматты тексеру нәтижелері бойынша тізілімнің веб-

порталында көрсетілген қатысушының электронды мекенжайына өтінімді қабылдау не өтінімді қабылдаудан бас тарту себептері туралы электрондық хабарлама жібереді.

Аукционға жіберілген қатысушыға тізілімнің веб-порталы беретін аукцион нөмірі бойынша аукцион залына кіруге рұқсат етіледі.

Аукционға қатысушылар аукцион басталғанға дейін бір сағат ішінде ЭЦҚ мен аукцион нөмірін пайдалана отырып аукцион залына кіреді. Аукцион жекешелендіру объектісінің бастапқы құнын аукцион залында автоматты түрде орналастыру жолымен сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген Астана қаласының уақыты бойынша басталады.

Аукционды өткiзу кезiнде жекешелендiру объектiсiнiң бастапқы бағасы жекешелендіру объектісінің алғашқы бағасына тең болады.

Бағаны төмендету әдісін қолдана отырып аукционды өткізу тәртібі:1) егер аукцион басталған кезден бастап екі минут ішінде қатысушылардың

бірде-біреуі аукционда жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасы қағидаға сәйкес белгіленген қадамға азаяды;

2) егер баға азайғаннан кейін екі минут ішінде қатысушылардың бірде-біреуі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің соңғы жарияланған бағасы белгіленген қадаммен азаяды.

Жарияланған баға бойынша жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін бірінші болып растаған қатысушы бағаны төмендету аукционының жеңімпазы болып таны-лады және осы жекешелендіру объектісі бойынша аукцион өткізілді деп танылады;

3) егер жекешелендіру объектісінің бағасы белгіленген ең төменгі мөлшерге жетсе және қатысушылардың бірде-біреуі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамаса, онда аукцион өткізілмеді деп танылады.

Әрбір сатылған жекешелендіру объектісі бойынша аукцион нәтижелері сауда-саттық нәтижелері туралы электрондық хаттамамен ресімделеді, оған сатушы және жеңімпаз ЭЦҚ-ны пайдалана отырып сауда-саттық өткiзiлген күнi тізілімнің веб-порталында қол қояды.

Аукцион нәтижелері туралы хаттама аукцион нәтижелерін және жеңімпаз бен сатушының жекешелендіру объектісін сату бағасы бойынша сатып алу-сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады. Жеңімпазбен сатып алу-сату шартына аукцион өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде қол қойылады.

Аукционның жеңімпазы сатып алу-сату шартына қол қойған кезде сатушыға салыстырып тексеру үшін мынадай құжаттардың:

1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттың;

2) заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) тура-лы куәліктің не анықтаманың;

заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттың, сондай-ақ заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куәландыратын құжаттың түпнұсқаларын міндетті түрде көрсете отырып, олардың көшірмелерін не нота-риат куәландырған көшірмелерін ұсынады.

Құжаттардың түпнұсқалары салыстырып тексерілгеннен кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарылады.

Анықтама үшін телефон: 8(7162) 256556.

«Жетісу» АҚ (бұдан әрі – Қоғам) өз акционерлеріне жай акция бойынша дивидендтер төлеу туралы хабарлайды:

1) Қоғамның атауы, орналасқан жері: «Жетісу» акционерлік қоғамы, Алматы қ., Төлебаев к-сі, 38-үй;

2) Қоғамның банктік реквизиттері:«Жетісу» АҚ050004, Алматы қ., Төлебаев к-сі, 38-үйБСН 971 040 000 548ЖСК KZ596010131000047384«Қазақстан Халық Банкі» АҚБСК HSBKKZKX;3) Дивидендтер төлеу мерзімі – 2016 жылға4) Дивидендтер төлеу күні – 2017 ж. 22 мамырынан бастап5) Дивидендтер төлеу нысаны мен тәртібі – қоғамның жай акция ұстаушыларына

– ақшалай, қолма-қолсыз төлеммен акционердің банктік шотына.

АО «АК Алтыналмас» (Жамбылская область, г. Тараз, ул. Казыбек би, 111, офис 212, БИН 950640000810, Кбе 17, ИИК KZ8594806KZT22031329 в Филиале №6 АО «Евразийский банк» г.Алматы) сообщает о невыплате дивидендов по прос- тым акциям за 2016 год по решению годового общего собрания акционеров от 29 мая 2017 года.

КТА сертификатының жоғалғандығы туралы хабарландыруМаксутов Ренат Каироллаевичтің атына берiлген КТА сертификаты жоғалуына

байланысты жарамсыз деп танылсын.

Утерян аттестат аккредитации №KZ.И.01.0492 от 19 авгус-та 2014 года. Прошу считать недействительным.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының басшылығы, судьялары және аппараты Жоғарғы Соттың судьясы Амангелді Өмірбайұлы Сәрсенбаевқа әкесі

Өмірбай СӘРСЕНБАЕВТЫҢқайтыс болуына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Тәжірибені тарату – тағылымды іс–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Назарбаев университет таңдаулы әлемдік тәжірибелерді қабылдау арқылы Еуразия кеңістігінде білім беру мен ғылыми жаңалықтар экспортының орталығына айналуды көздеп отыр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Астана қаласындағы Ұлттық академиялық кітапханада Мәдениет және спорт министрлігінің Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті мен Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік ор-та лығы бірлесе отырып, «Қазіргі терминжасамның бағыт та рын айқындау мәселелері» тақырыбында семинар-кеңес өткізді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Сүлеймен МӘМЕТ,«Егемен Қазақстан»

Н а з а р б а е в У н и в е р с и т е т Қазақстанның жоғары білім беру саласы үшін мемлекетке жоғары білім беру саласында қазіргі инс- титуттарды реформалауға жә-не жаңасын құруға мүмкіндік беретін экспериментальды алаң. Стратегиялық міндеттерді іске асы рудағы осындай ерекше рөл Назарбаев Университеттің академиялық еркіндік, дербестік, білім беруді, ғылым мен өндірісті интеграциялау, халықаралық ынтымақтастық сияқты негізгі қағидаттарының арқасында мүмкін болып отыр. Сарапшылардың пікірі бойынша, университет алдағы уақытта білім берудің ұлттық жүйесінің артықшылықтары мен таңдаулы әлемдік ғылыми-білім беру практикасын оңтайлы үйлестіретін Қазақстанның ұлттық бренді болуы тиіс.

Тәжірибені тарату – тұрақ-ты процесс. Алайда, мамандар мен пікірдің барынша шоғыр-лануы әртүрлі форумдар мен кон ференциялардағы тың тұжы-рымдардан байқалады. Соның ішіндегі аса маңыздысы, алты

жылдан бері Назарбаев Универси-тет бастамашысы әрі идеялық дем берушісі болып табылатын Жоғары білім беру көшбасшыларының Еуразиялық форумы.

Биылғы форум 31 мамыр да өтеді. Білім беру менеджментіне арналған екі күндік пікірсайысқа Қазақстанның жеке және мемле-кеттік жоғары оқу орындарының басшылары, оқытушылар мен сту-денттер, ғылыми қызметкерлер, мемлекеттік органдардың, жұмыс беруші компаниялардың, білім беру саласындағы қауымдастықтар мен бірлестіктердің өкілдері және өз идеясымен, білімімен және тәжірибесімен бөліскісі келетіндер қатысады. Сондай-ақ, білім беру, менеджмент және экономика саласының халықаралық сарап-шылары ой бөліскен.

– Т ә ж і р и б е н і т а р а т у – Назарбаев Университеттің бес стра тегиялық мақсатының бірі, – дейді білім ордасындағы тә-жі рибені тарату жөніндегі үй-лестіруші Мәдина Айтақанова. – Біз өз тәжірибемізді ортаға са-ламыз, басқа жоғары оқу орын-дары өздерінің жетістіктерімен бөліседі. Университетіміз шаңырақ көтергелі көп бола қойған жоқ. Біз

үйрену мен даму үстіндеміз. 2012 жылы бірінші Еуразиялық форум-да біздің мамандарымыз универси-тет бөлімшелерінің қызметі туралы таныстырылым жасаған болатын. Бұл содан бері дәстүрге айналды.

Студенттер туралы барлық де-ректер сақталатын регистратор офисінің, университеттегі екінші орында тұрған ғылыми және зерт-теу қызметі үшін жауапты про-вост офисінің жұмысы әрдайым үлкен қызығушылық туғызып келеді. Тағы да бір бөлімше, сту-дент тердің мансап және кәсіби бағдарлау орталығының аты да, заты да әдеттегіден ерекше десе болғандай. Ол түлектерге алда-ғы қызметін жоспарлауға, білім алуын жалғастыруға, кәсіби дағ-дысын дамытуға кешенді қолдау көрсетеді. Осылайша, заманау и бәсекелі еңбек нарығында, оның ішінде жаһандық нарықта, жұмыс-қа орналасуға жол ашады.

Креативті жұмыс тәжірибесімен университеттің студенттік істер бойынша энтузиасттар команда-сы бөлісе алады. Назарбаев Уни-верситеттің мақтанышы – бірегей кітапхана. Ол әлемдегі жетекші ақпаратты өндірушілердің ғылыми деректеріне негізделген. Сонымен қатар, электронды кітаптар және оқулықтарды «мәңгілік пай да-лануға» сатып алады. Оқу про-цесін біріктіру мақсатында әлемнің жетекші университеттері тарапы-нан ұсынатын электрондық оқу

материалдары мен оқу курстары да молынан жинақталған. Кітап-хананың материалдық қорына келсек, 150 мыңнан астам баспа басылымдары, оның ішінде 80 пайыздан астамы ағылшын, 2700 аудио- және бейне материалдары-нан, микрофиштар коллекциясы-нан тұрады.

– Біз тақырыптар бойынша сұранысты қамтамасыз етіп, бар мүмкіндікті жеткізуге тырысамыз. Өйткені, біз алға ұмтылып, даму үстінде келе жатырмыз. Жыл сайын тыңдаушылар саны өсе түсуде. Ал тәжірибе алмасу ісінде қаржылық жағынан ынталандыру да жақсы ұйымдастырылған. Назарбаев Университеттің мәртебесі ерек-ше – дербестік және академиялық еркіндікке негізделген. Бұл бізге Білім жә не ғылым министрлігінің шең берінде қалып қоймай, өз бағ-дарламамызды әзірлеу және бе-кіту құқығын береді. Алайда, бұл ретте біз бағдарламалық жә не институционалдық аккредитация алу үшін академиялық сапа талап-тарын сақтауға тиістіміз. Бұдан басқа Болон процесінің қағи-даларын да ұстанамыз. Тұтастай алғанда, жетекші университеттер-мен әріптестік моделіміз таңдаулы әлемдік тәжірибені тікелей зерде-леу, оны өзімізге бейімдеу және одан кейін қазақстандық жоға-ры оқу орындарына ұсыну мүм- к ін ді гін береді, – дейді Мәдина Айтақанова.

Термин мәселесі талқыланды

Аян ӘБДуӘЛИ,«Егемен Қазақстан»

Шараға Үкімет жанындағы респуб ликалық терминология ко миссиясының мүшелері, тер -ми нолог-ғалымдар, минис тр- ліктердің тіл саласына жауапты қызметкерлері қатысты. Жи нал ған қауым терминжасамның ба ғыттары жайында пікір алмасып, олардың тиімді жолдарын тал қылады.

– Соңғы кездері терминологияға қатысты сіңіспей жүрген сөздер бар. Мәселен, «құрсым», «желкөз» сынды сөздерді қолданбаймыз. Дегенмен, бұл сөздер термино-логия комиссиясында бекітілген. «Желкөз» – «форточка», «құрсым» – машина доңғалағының сыртқы қалың қабаты, яғни «шина». Осы салада кітаптар шығарылды. Жа-сыратыны жоқ, сыни пікірлер де көп айтылып жатады. Біз ауыз-екі тілге немесе қолданысқа

мүм кін дігінше сіңісті, ыңғайы келетін сөздерді енгізуге тырысып жата мыз, – деді Тілдерді дамы-ту және қоғам дық-саяси жұмыс коми теті төрағасының орынбасары Ғалым жан Мелдешов.

Соңғы жылдары «күйсандық», «мұражай», «мұрағат» секілді сөздерге қатысты екіұдай пікірлер айтылып жүр. Бірақ жиын бары-сында бұл сөздердің терминология комиссиясында бекітілмегендігі айтылды. Осыған қарап-ақ терми-но логияның бір саламен ғана шек телмейтінін байқауға бола-ды. Сонымен қатар, кей термин сөз дердің ауырлығы сол, оны осы салаға қатысы бар маман болмаса, қарапайым жұрт түсіне бермейді. Ғалымжан Мелдешовтің айтуынша, Ұлттық экономика министрлігі, ұлттық компания- лар өз саласына қатысты тер-мин сөздерін халыққа түсінікті ұғыммен ұсынып жатады екен.

Ал А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Грамматика бөлімінің меңгерушісі Орынай Жұбаева өткен ғасырдың 20-жыл-дарында орыс тілінен енген сөздерді қабылдап, тұрақтандырғанда бір-неше қағиданың болғанын еске салып, кей сөздердің аудармасына байланысты өз ұсынысын айтты.

– Ол кезеңде орыстан енген сөздерді жазуда араб-парсы және бұ рынырақта орыс тілінен енген сөздерді үлгіге алған. Сөздердің өн бойында сингармонизм заңды-лықтары сақталған. Сол себепті комиссариат – кемесерет, курсант – күрсент, губерния – гүбірне, конференция – кәнперенсе түріне ауысқан, – дей келе – «акционерлік қоғамның» орнына «жарналы се-рік тік», «көтерме сауда» деген нің орнына «топтап сату» деп қол дан-сақ мағына әлдеқайда дәл бе рілер еді, – деді Орынай Жұбаева.

Шара барысында «төраға» мен «төрайым» сөздері талқылауға түсті. Яғни, белгілі бір мекеменің басшысына хат жазар алдында осы сөздердің қайсысын қолдану ке рек деген мәселе қаралды. Осы ретте А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының жетекші ғылыми қызметкері Қарлығаш Айдарбек ер кісі болса да, әйел

адам болса да «төраға» деп жазу ке рек, деген жауап қайырды.

– Латын әліпбиіне көшуге бай-ланысты терминжасам мәсе лесінде біз көп жайтты қайта қарауымыз керек. Латынға көшу тек таңба ауыстырумен ғана шектелмейді. Ағылшынша, французша, орысша сөздіктердің бір артықшылығы, транскрипциясымен беріледі. Міне, осы сөздіктерді қарап отырсақ, терминдердің басым бөлігі орыс тілінің айтылым мәнеріне қарай қайтадан жазылғанын байқауға болады. Осыны негізге ала оты-рып, біз қазақ тілінің мәнеріне қарай бейім делуін қарастыруымыз қажет. Сонда тілдің әуезділігін сақтау жөнінде біраз қиындықты шешуге болады, – деді Парламент Мәжі лісінің депутаты Сауытбек Абдрахманов.

Сонымен қатар, ол термин - ж асам мәселесі ғылыми инс ти тут-тар дың қызметкерлеріне қосымша қоғамдық жүктеме ретінде тапсы-рылатынын еске салып, осы салаға атсалысқан тұлғалардың тиісті ақы лары төленуі керек екенін айт ты. Өз кезегінде Парламент тарапы нан бюджетке түзету енгізу кезінде осы бастаманы жақтауға дайын екенін жеткізді.

Шара соңында жиналған қауым өз пікірлерін ортаға салды. Айта кетейік, мұндай жиын дәстүрлі түр-де жылда ұйымдастырылып тұрады.

Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Сарапшылар жүргізген тексерістер қорытындысы бойынша 467 тұрғын үй тұруға жарамсыз деп табыл-са, соның 36-сы құлап қалған. Ал 168 тұрғын үйді қалпына келтіруге болады екен. Айта кету керек, «Атбасар таза қала» қоғамдық бірлестігі тарапынан құрылған қайырымдылық қоры есебінен ағымдағы жылдың 17 мамырында зардап шеккен тұрғындарға көмек ретінде 218 тұрғын үйді жалға алу туралы келісім ресімделген. Мәселен, Свелана Любицкая баспанасыз қалған жандардың бірі болатын. Міне, төрт адамнан тұратын осы отбасы жалға алынған баспанада тұрып жатыр. «Біз соңына дейін үйімізге су жақын келетініне сенбедік. Екі апта бұрын төтенше жағдайлар қызметі мен жергілікті атқарушы органдар бірнеше рет ескерт-кен болатын. 17 сәуірде судың соншалықты жылдам әрі көлемді болып келгеніне таңданып та үлгере алмадық. Төтенше жағдайлар қызметі ширақ қимылдап, құтқарып қалды. 20 сәуірде бізді жалдық баспанамен қамтамасыз етіп, алаңсыз жұмыс істеуіме жағдай жасады. Мен жұмыстамын, балалар оқуда, ал әжесі үнемі үйде. Біздің жағдайымызға бейжай қарамаған жандарға үлкен рахмет», деп ағынан жарылыпты Атбасар қаласының тұрғыны Светлана Любицкая.

Жалпы, жалдық баспанаға төленген қаржы 7 млн 630 мың теңге. Соның ішінде 124 отбасыға 4 млн 465 мың теңге төленіп отыр. Тағы да 94 жалдық келісімшарт бойынша мәселе жан-жақты пысықталуда. Орайы кел-генде, Атбасар қаласының әкімі Нұржан Құмбатыров ағымдағы жылы 45 пәтерлі он екі тұрғын үй салына-тынынан хабардар етті. Осылайша Атбасар қаласы мен ауылдық округтер тұрғындарының баспаналары жөндеуге келмейтін болса, жаңа пәтерлер алатындығы белгілі болды. Қазіргі таңда жобалау-сметалық құжаттары әзірленуде. Құрылыс 2017 жылдың екінші жартыжылдығында жүзеге асырылады деп күтілуде. Сонымен қатар, тұрғын үйлеріне жөндеу қажет болған тұрғындар да материалдық көмек алатынын айта кеткен жөн. Оның мөлшерін сарапшылар анықтайтын болады.

Ақмола облысы

Азамат ҚАСЫМ,«Егемен Қазақстан»

Аудан әкімі Ділдәбек Тәжі баевтың айтуынша, «Тар бағатайдың алтын анасы» аталатын төсбелгі осыған дейін елге еңбегі сіңген ұл-қыз тәрбиелеген елуге жуық анаға тапсыры-лыпты. «Аналарға қандай құр мет көрсетсек те жара-сады. Тарбағатай ауда-нында бұрынғы Ақсуат өңірінің жұрты Мұрын анадан, ал Ақжар өңірі Мақта анадан тарайты-ны бел гілі. Ел қадірлеген екі анамызға ескерткіш қойып, аллея ашып, ма-ңайын жасыл желекке ай нал дырдық. Қос анаға құр метіміздің жалғасы іспетті «Тарбағатайдың алтын анасы» атты төс-бел гі жасаттық. Бұл төс-бел гі ауданға ерекше ең-бек сіңірген, иманды ұл, иба лы қыз тәрбиелеген, ең бегімен ел құрметіне бө-лен ген аналарға беріледі.

Елбасымыз жақында жа рық көрген мақаласында атап өткендей, туған жерге ту тігіп, перзенттік па рыз-бен өскен, өнген же ріне қол ұшын созып жүрген белгілі

азаматтар аз емес. Өзгелерге үлгі-өнеге болсын деп осындай азаматтардың ана ла рына құрмет көр се-ту деміз. Мәселен, жер ле-сіміз Семейдегі Қазақ ин-нова циялық гуманитарлық-заң университетінің ректо-ры Шырын Құрманбаева ауданға 23 грант бөлді. Бұл гранттарды біз әлеу-меттік жағдайы төмен от-ба сылардың балаларына бөліп бердік. Туған жердің түтінінің түзу ұшуына ті-лек ші осындай адамдарға құр метіміз арта береді», дейді аудан басшысы.

Аталған төсбелгіге ие болған аналардың бірі Ақ-суаттың іргесіндегі Екпін ауылында тұратын 6 бала тәрбиелеп, 17 немере, 33 шөбере сүйіп отырған тыл ардагері, «Күміс алқа» ие -гері – Жамал Хасенова. 1932 жылы дүниеге кел-ген кейуана балалық шағы өгіз мініп, жер жыртумен, тұқым себумен өткенін еске алады. «Өгіз дегенің ол уақта ат қой, қарағым. Ая ғымыздан су кешіп жү-ріп еңбек еттік. Бір түйір бидайды бөліп жедік. Ашар шылықты да көрдік. Бәрін көрдік. Аллаға тәубе,

қазір молшылық заман ғой, бәрі молынан болсын», дейді қария.

Немере-шөбересінің қы зығына бөленіп отырған Жамал Хасенова мектепте 30 жылға жуық еден жуу-шы болып еңбек етіпті. Сек сен алты жасқа келсе де санасы сергек, тың. Екпін ауылының әкімі Бейбіт Сербатыров Жамал апаның былайғы жұрт көп біле бермейтін ерекше қасиетін айтты. Апамыз жас кезінде пеш салушы болыпты. Мек тептен қолы қалт ет-кенде ауылдастарының пе шін салып береді екен. Ж.Хасеновамен 41 жыл бірге тұрған үлкен келіні Күләш Исина кейуананың қолынан келмейтіні жоқ ісмер екенін, барлық не-мере-шөберелерін өз қо-лымен аяқтандырып, бү-гінде ауылдың батагөй қа риясына айналып отыр-ғанын айтты.

Аналарды ардақтаудың жарқын үлгісін көр сетіп отырған тар баға тай лық-тардың ізгі тәжі рибесі жү-рек жылытады.

Шығыс Қазақстан облысы

Әлеуметтік қорғаудың Әлеуеті Үйренетін Үрдіс

Зардап шеккендер баспанасыз қалмайды

Аналарды ардақтаған аудан

12 31 МАМЫР 2017 ЖЫЛДИДАР

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРƏЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚОВБас редакторАмантай ШƏРІП

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дəуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сəтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мəуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-Полиграфия» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Əлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыƏлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 357-66-84;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне келушілер атыраулық аспаз Гүлжан Шəкімова дай ын да ған тағамнан дəм татады. Өткен жы лы республикалық аспаздар бай қауында жүлдегер атанған ол осы маңызды шараға қатысуға мүм кіндік алды. «Жаужүрек» деп ата латын тағам ірі қара малдың жү регінен дайындалады. «Ертеде жау ға аттанып бара жатқан ер аза мат тарға аналарымыз осы асты əзір леп берген, – дейді Гүлжан Шəкімова. – Құнарлы, тойымды

тағам, əрі ұзақ сақталады. Адамға күш-қайрат береді. «Жаужүректі» жасау үшін сиырдың немесе жыл-қын ың жүрегіне түрлі дəм деуіштер қо сылады».

Индер ауданындағы балалар

шығармашылығы орталығында еңбек ететін Гүлжан Шəкімова қа зақтың ұлттық тағамдарының сан түрін дəмді дайындайды. «Өкі-ніш тісі, ұлттық ас-ау қа ты мыз дың кей бір түрлері ұмы ты лып барады. Таза, табиғи өнім дерден дайын-далатын ұлт тық тағамдар ағзада жақсы қо ры ты ла ды, денсаулыққа пай дасы зор», дейді ол. Аспаз өзі дайындаған «Жаужүрек» ЭКСПО-2017 көрмесіне ке лу -шілердің көңілдерінен шы ға ты-ны на сенімді.

АТЫРАУ

ФОТОЭТЮД

БӘРЕКЕЛДІ!

КИНО

ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

ТЕАТР

ЭКСПО-2017

Көктемнің соңғы жауыны

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ, «Егемен Қазақстан»

Нәзира Ж�РІМБЕТОВА,«Егемен Қазақстан»

– Жол таңдамайтын ма ши на -ның əлі де жетілдіретін тұс та ры бар. Оның кейін қуа тын мо лайтып, жүк ти ей тін қорап жа сауымызға бо лады, ал мына күйі нде ол аң ға, балық аулауға, та биғат ая сында де малуға мі ну ге жа райды, – дейді Николай Ев ге нь евич.

Оның ай ту ын ша, жол таң да-май тын ма шинаны құрас ты ру аса қи ын ша руа көрінбейді. Оған ВАЗ-2103, 2106, 2101 ав то мо-бильдерінің бөл шектері негіз бол-ған. Шын жыр табанының іші не осы ма шиналардың доң ға лақ тарын,

алдыңғы жағына «Жи гулидің» дисксін сал ған. Кабинасының шы-нылары ескі «Нивадан», жүргізу бө лік терінің бөл шектері ВАЗ ма-шинасынан бұйы рып ты.

Николай Евгеньевич жұ мыс-тан келген соң, түрлі кі тап тарды ақ тарады, ин тер нет тен іздейді, одан қалды, аза мат болған екі ұлы да əке сінің осы талпынысына де-меу болады.

– Əкем үйде қарап отыр ған емес. Қора-қопсыдағы еңбекті қалай жеңілдетуді ойлайды да жүреді. Біз қазір картопты əкемнің қолдан құрастырған құрылғысын пайдаланып, тұқымды трактор-мен бір мезгілде жерге сіңіріп

шығамыз, – дейді Николай Ев ге нь е-вичтің кіші ұлы Николай.

Əкелі-балалы Безбабныйлар құрастырған техникасын нау-рыз айының аяғында «сынақтан» өткізіпті. Ауыл сыртына шығып, қар үйілген жолдарға салған.

– Ешқандай кідіріссіз же ңіл өт-тік, расында, əкем құ растырған ма-шинаға қан дай жол болса да бəрібір еке нін көрдік. Енді, кабина сын су кірмейтіндей, шу өт пейтіндей етіп жетілдіру, сыр тын бояп, əрлеу,

модельге ат беру се кіл ді жұ мыс-та ры қалды, – дейді кі ші Николай Безбабный.

Үлкен Николай Без баб ный мұ нымен тоқ та май тынын айтты. Ол «ауыл дас тардың еңбегін же-ңіл де те тін та ғы не ойлап табуға бо лады?» деген ойдың же те гін-де жүр.

Қостанай облысы,Федоров ауданы, Шаңдақ ауылы

Жол таңдамайтын көлік құрастырды––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Николай Шаңдақ ауылындағы шаруашылықта жүргізуші бо-лып істейді. Жүргізуші болғандықтан ол Федоров ауданы маңайындағы жолдың барлығын да жатқа біледі. Жеңіл маши-налар шабындықта жүре алмайды. Техниканы бес саусақтай білетін ол ойқы-шойқы жолдардан кідіріссіз жүретін техника құрастыруды бір жарым жылдан бері қолға алған болатын. Оның гаражында техника б�лшектерінен табылмайтыны кемде-кем. Ескі техникаларды ол быт-шытын шығарып бұзып, б�лшектеп жинап қоя беретін. Міне, соның барлығы да кәдеге асты.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––«Келін», «Шал», «Кенже» атты танымал трилогиясын түсірген режиссер Ермек Тұрсынов «Киномеханик» (әзірге жұмыс атауы) атты жаңа туындының дай ындығына кірісті. Ш.Айманов атын да ғы «Қазақфильм» киностудиясында ке зекті жобаның қорғалымы �тіп, режис сер жүзеге асырмақ идеясының маз мұнымен таныстырды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

500 теңге сыйақыКешегі кеңестік кезеңде со ци а-

листік жарыс деген болды. Ең-бек адамдарын ынталандырудың осы бір түрін Май ауданының ша руашылық басшылары қайта жаң ғ ыртқан. Социалистік жа-рыс емес, ең бек бəсекесі деп ата-лады. Оның пай дасы зор екенін ау дан ның «Кең тү бек», «Саты» шаруа шы лық тарын аралаған кез-де көз жет кіз геніміз бар. Пішен дайындауға бай ланысты бə секе шарттары жаса лып, оның қо-рытындысы əр апта сай ын шы-ға ры лып, жеңімпаздарға нақ ты ақ ша тү р інде сыйақы бе ріл генін көр ген де таң-тамаша бол ға ны-мыз рас. Өй т кені, бұл уа қыт өн дірісте де, ауыл ша руа шы л ы - ғында да қиын кезең бо ла тын. Теңге тапшы. Айлықты зат тай алатын кез.

– Екі жылдай болып қалды, «ті рі тең гені» көрмегенімізге, енді ке ліп сый а қыны ақшалай алып жат қа ны мыз ға шү кіршілік дейміз...

– Бес жүз теңге де ақша ғой, апта са й ын осылай болып тұр са жанымызды салып жұмыс іс теу-ден қашпас едік. Бұл – ме ха ни-заторлардың өзара күбір кү бір əң гімесі. Соны құлағым шалып қал д ы ғой.

Сол жылдары Май ауданының əкі мі Қазкен Мұқашев болатын. Ол ме ханизаторларды бірінен соң бірін шақырып, қолын қысып, сыйақысын беріп жатты.

– Штифель...Қазкен Айтаханұлы осы фа-

ми ли я ны айтып, оны ортаға ша-қыр ған кез д е қасымызда тұр ған он төрт-он бес жастағы ба ла-ның кө зінен жас ытқып кет ті. Аң-таңбыз. Бақсақ, ол жа ңа ғы фа милия сы аталған мех а ни за-тордың баласы болып шықты.

– Отбасындағы жалғыз асы-рау шымыз əкеміздің үйге ақша əкел ме геніне екі жыл болып

қал ды. Ау ыр жүкті же ңіл детсем деп мен де бірге шөп шабуға ке ліп жүрмін. Жа ңа əкем бес жүз теңгені ал ғанда кө зіме жас келіп қал ғанын өзім де бай қамадым. Үй дегілер бір қуанып қа латын бол ды-ау...

Миша Штифельдің көңі лін-дегіні жа сырмай айтқаны осы.

Көршінің жеріне «көз алартқан»...

Ақжар ауылынан атақты Кур-чатов қаласы қашық емес, таяқ тас там жерде. Ақжар – Павлодар об лысының елді ме кені, Курчатов – Шығыс Қазақстан об лысының ау мағы. Сол уақытта, «Ақ жар» өн дірістік кооперативінің тө р-а ға сы Темірғали Əл жа новтың ай-ту ын ша, қа ла мен ауыл дың бай-ла нысы жақ сы бол ды. Ет-сүт ті Курчатовқа апарады, ор нына не ке ректің бəрін алады.

Жерде алғашқы қырбық қар бар. Күн соншалықты суық емес. Ауылды жа намалай ағып жатқан Ертіс өзені əлі қа та қоймаған. Өзен нің арғы шетіндегі мая-мая шөп көз ге бірден түседі. Жер Шы ғыс Қазақ стан облысының Бес қа ра ғай ау данына қарайды. Ал, дай ын дал ған шөп – ақжар-лық тардікі.

– Қалайша? – деймін ғой таң қалып.

– Көршінің жеріне «көз алар-тып» жүр ген Темірғали ғой, – деді ау дан əкімі Қазкен Мұқашев.

– Оның мəнісі былай, – де ді ша руа шы лық басшысы Те мір ға-ли Əл жанов. – Біз де ша бын дық жер тап шы. Сондық тан, Бе с қа-ра ғай ау да ны ның басшыла ры-мен ке лісімшарт жасап, Ер тіс т ің суы жайылған, шөбі шү й гін ша-бын дықты өз күшімізбен шау ып алдық. Өзен қатқаннан кей ін бе рі қарай тасып аламыз.

Ғалым ОМАРХАН,«Егемен Қазақстан»

...Сталиннің солақай саяса-ты салдарынан небір тектілеріміз қара жер қойнауына ерте түсті. Асылдардың ардақты жарлары да тағдырдың мехнатын тартып,

өрімдей балаларын өлімге өз қолдарымен аттандырғанына назаланды. Бұған қарсы шығар қайран да жоқ еді-ау. Қазақ та-рихында «Ежов қырғыны» деген

атпен қалар сойқанның өзі санаға салмақ салады. Ал АЛЖИР-дегі қазақ қасіретін тілге тиек етудің өзі ауыр. Көрнекті ақын Ғалым Жайлыбайдың «Қара орамал» атты поэма-реквиемі осы аталған қасіреттерді арқалаған шығарма.

Аталмыш туынды желісінде сах наланған қойылым жазықсыз жа ла салдарынан жазаланған ана мен туғанынан жырақтаған ба-ла тағдырын көз алдыңа алып келеді. Небір жан төзгісіз зорлық-зомбылықтарды бастан өткерген, ауыр еңбекке жегілген қайран аналардың өмірі жанарға жас үйіреді.

Бір қарағанда, «Дүр сілкінтер дүниенің дүрмегі ауыр, Күнде дабыр бұл тірлік, күнде дауыл. Алаш жұрты азаптың аралы ма – Қарағанды лагері, бұл не ла-герь?..» – деген жолдармен баста-латын поэма-реквием сахналауға келмейтін, тілі ауыр, иірімі бөлек дүние секілді көрінеді. Алайда, сах на майталмандарының табан-ды еңбегінің нəтижесінде əрі оқу-шылардың таланты мен із де нім-паздығының арқасында ой дағыдай сах наланып, көрер мен нің көңілін тол қытты. Бұл ретте, қойылымның су ретшісі Саят Жұмаділ мен дыбыс режиссері Қарлығаш Исаеваның еңбегін де атап өткен жөн.

Асыл СҰЛТАНҒАЗЫ

Көңіл толқытқан қойылым–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне орай Тал ды-қорғандағы Оқушылар сарайында «Қыз жылаған – Қа ра ора-мал»» атты қойылымның премьерасы �тті. Алаштың ай тулы ақы-ны, Халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты Ғалым Жай-лыбайдың «Қара орамал» поэма-реквиемі же лі сін де орын ал ған поэтикалық қойылым Қазақстанның еңбек сі ңір ген қай рат кері Кендебай Темірбайұлының режиссерлігімен жә не Қа зақ станның халық әртісі Алмахан Кенжебекованың к�р ке м дік же текшілігімен сахналанды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

– Фильмнің идеясы марқұм Меңтай Өтеп-бер геновтікі. Бір күні киностудияда кез дес ке-ні мізде, киномеханиктер туралы ойын айтты. Кейіннен оның ойын тарқатып, сценарий жа-зып шықтым. Сценарийді көрген сəттен бастап, ауырып жүргеніне қарамастан, басты рөлді сомдауға дайындалып, қуанып жүрді. Амал не-шік, фильмнің түсірілімге шыққанын көре ал-май кетті. Алайда, оның есімі титрға жазылады, – деді режиссер Ермек Тұрсынов.

Фильм Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде

неміс қариясынан сыйға киноаппарат алған сол-дат туралы. Соғыстан оралған жауынгер үй і нің қаңырап бос тұрғанын көреді, жақын да ры қай-т ыс болған. Ол Германияда қарт немістен сый-ға алған кинопроектормен кино қояды. Қай ғы-сынан тез айығуына осы фильмдер ықпал ете ді. Өмірді қайта бастауға қуат алады. Сөйтіп, қар-тайған шағына дейін ел аралап, киноаппаратпен ескі фильмдерді көрсетіп, кинематографтың көмегімен əлемді өзгертуге болады деп сенеді.

«Киномеханик» кинокартинасы Мəдениет жəне спорт министрлігінің тапсырысы бойын-ша түсірілгелі отыр. Картинаның продюсері Қанат Төребай Екінші дүниежүзілік соғыс

суреттелетін эпи зодтар өткен жылдың желтоқсан айында Будапеште түсірілгенін ай-тып, түсірілген 8 ми нуттық бейнематериалды cараптау кеңесінің мү шелеріне көрсетті.

– Соғыстан кейінгі жылдарды сахналауға қа жетті нысандарды табу үшін Қазақстанның бар лық аймағын шарлап шықтық. Аралай келе, фильмді Жаркент қаласы маңында түсіруді жөн деп шештік. Біздің картинамыз ХХ ғасырда кино өнерін таратушыларға бағышталады, – деп түйіндеді продюсер.

Ермек Тұрсыновтың бұл фильмінде басты рөлдерді Мұрат Мақажанов жəне картинаның қою шы суретшісі Қуат Тілеубай сомдай-ды. Продюсер Қанат Төребайдың айтуынша, фи льм де отандық жəне шетелдік танымал актер-лер бой көрсетеді. 31 мамыр күні түсірілім то -бы Алматы облысына аттанады. Соңғы тү сі рі -лімдер Алматыдағы «Қазақфильм» ки но сту-дия сының аумағында жəне Талғар қа ла сының Мəдениет сарайында өтеді.

АЛМАТЫ

«Жаужүректен» дәм татыңыз

Киномеханик туралы фильм

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Павлодар облысы, Май ауда нын да басқа ұлттың �кілдері сау сақпен санарлықтай. Олар қа зақтардың ортасында жүр-ген дік тен болар, мем ле кет тік тіл ді жақ сы біледі. Осы ауданда тоқ са ны ншы жылдардың со ңы на қа рай жұмыс бабымен бір-не ше мәр те болған кезімде к�ңіл тер бе тетін оқиғалардың куәсі бол ға ным бар еді. Соны қаз-қал пын да қағаз бетіне түсірдім.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––