№11 (29242) 17 ҚАҢТАР, С�РСЕНБІ 2018 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ДАМУДЫҢ ДАҢҒЫЛ ЖОЛЫ

8-бет

Александр ТАСБОЛАТ

ТІЛДІ КЕЗ КЕЛГЕН ЖАСТА ҮЙРЕНУГЕ БОЛАДЫ

7-бет

Бақытгүл САЛЫХОВА

ЗЕРДЕ

РУХАНИЯТ

9-бет

10-бет

ӘЛЕУМЕТ

8-бет

ҚҰЛАҒЫ МҮКІС БАЛАЛАР ҚОЛДАУ КҮТЕДІ

БІЛІМ

7-бет

«ҚАЗАҚСТАН ГЕОГРАФИЯСЫ» ПӘНІ ОҚЫТЫЛМАЙ МА?

«АБЫЗ» ҰҒЫМЫНЫҢ АЯСЫ КЕҢ

ЖАРАСБАЙДЫҢ ЖАНАЛҒЫШЫ

EUR/KZT 400.91 USD/KZT 327.89 RUB/KZT 5.81 CNY/KZT 50.92ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

––––––––––––––––––––––––––Президент Нұрсұлтан Назарбаев АҚШ-қа ресми сапары аясында Ақ үй басшысы Дональд Трамп-пен кездесті. Қарсы алу рәсімі аяқталған соң Елбасы Ақүйдің Құр-метті қонақтар кітабына қол таңба қалдырды. Қазақстан мен АҚШ Пре зи дент тері екіжақты қарым-қатынастың және халықаралық күн тәртібінің мейлінше �зекті мәселелерін тал қылады. ––––––––––––––––––––––––––

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан» – Вашингтоннан (АҚШ)

Елбасы ресми сапармен келуге шақырғаны үшін АҚШ Президенті Д.Трамп қа алғысын білдірді. Қазақ стан-ның АҚШ-ты сенімді серіктес, əлеуетті əріп тес санайтынын жеткізген Н.Назар-баев алдағы уақытта екіжақты қарым-қа ты нас ты нығайтудың маңыздылы ғын атап көрсетті.

«Сізді президенттік қызметіңіздің бір жылдығымен жəне экономикадағы зор жетістіктеріңізбен құттықтаймын. Қазақстан мен АҚШ арасында əрдайым екіжақты саяси қарым-қатынас орнаған. АҚШ тарапы алғашқылардың бірі бо-лып Қазақстанның тəуелсіздігін мой-ындады. Содан бергі 26 жыл ішінде екі ел арасындағы байланыс жаңа бе-леске көтерілді. Менің бүгінгі сапарым ‒ соның айғағы. Алдағы əңгіме бары-сында екі елге де тиімді мəселелерді талқылайтынымызға жəне Қазақстан мен АҚШ арасындағы экономикалық əріптестіктің одан əрі нығая түсетініне сенімдімін», деді Елбасы.

Өз кезегінде Д.Трамп АҚШ тарапы Қазақстанды Орталық Азия өңіріндегі болашағы зор, стратегиялық əріптес деп есептейтінін мəлімдеді. Оның айту-ынша, Қазақстан мен АҚШ арасындағы

дипломатиялық, сауда-экономикалық қарым-қатынас жаңа сапаға ие болып отыр. Ақ үй басшысы Қазақстанды өңірлік бейбітшілік пен қауіпсіздіктің шешуші факторы ретінде бағалайтынын жеткізді.

– Сіздің осында келгеніңізге қуа ныш-тымын. Сізге барлығы зор құрметпен қарайды. Екі ел арасындағы қарым-қатынас керемет жолға қойылған. Қазір Қазақстанның жағдайы өте жақсы. Біз үшін Сізді қабылдау зор мəртебе. Сіздің

еліңіз үшін жасаған ісіңіз, шынында да, тамаша, – деді АҚШ Президенті.

Бұдан кейін мемлекет басшылары шағын құрамда келіссөздер жүргізді. Жиын аяқталған соң Н.Назарбаев пен Д.Трамп журналистерге арналған бри-финг өткізіп, кездесудегі тал қыланған мəселелермен таныстырды.

Президент Н.Назарбаев Ақ үй бас-шысына АҚШ-қа шақырып, қазақ -стан дық делегацияға қонақ жай-лылық танытқаны үшін алғыс білдірді.

Д.Трамп пен телефон арқылы сөйлесуін, Эр-Рияд тағы кездесуін жəне осы сапар-дың сенім, достық жəне өзара түсіністік туы аясында өтіп жатқанын атап көрсетті.

«Сапарымның нəтижесі Қазақ стан-Америка қарым-қатынасы екі ел дің игілігіне айналар кеңейтілген стра-тегиялық серіктестік деңгейіне көте-ре тіндігіне сенімім мол. Бүгін Астана мен Вашингтонның өзара қарым-қатынасының жаңа дəуіріне баста ма

болатын бірлескен саяси мəлім деме қабылдаймыз. АҚШ біздің тəуел сізді-гімізді алғаш мойындаған елдер қатар-ында. Содан бері саяси тұрғыда Қазақ-стан ға қолдау көрсетіп келеді», деді Н.Назарбаев.

Елбасы АҚШ-қа сапарында Орталық Азиядағы бес мемлекеттің атынан келіп отырғанын айтты. Қазіргі уақытта Орталық Азияға алпауыт мемлекеттердің қызығушылығы зор. Солтүстікте Ресей, шығыста Қытай, оңтүстікте ислам əлемімен шектесіп жатырмыз. Бұл ретте АҚШ-тың «С5+1» форматына қатысуы өте маңызды. Мен Д.Трамп мырзадан бұл ынтымақтастықты жалғастыруды сұраймын, деді Мемлекет басшысы.

«Қазақстан 2001 жылы терроризм-ге қарсы күресте АҚШ-қа белсенді түрде көмек қолын созды жəне қазіргі таңда Ауғанстанда жүргізіліп жатқан ауқымды жұмыстарға қолдауын жалғас-тырып келеді. Бүкіл əлем терроризмнің жаңа ошақтарына қарсы тұруы тиіс. Қазақ стан Ауғанстанға 75 мил лион дол лар көлемінде гуманитарлық жəне тех никалық көмек көрсетті. Бұған қоса, мыңға жуық ауғандық жастар біздің жоғары оқу орындарында оқып жатыр. Бұл жұмыстарға 50 мил лион доллар жұмсалды. Бұл жайын да кеңі-нен айтып беруге уақыт жеткілік ті бо-лады деп ойлаймын», деді Прези дент Н.Назарбаев.

Елбасы Қазақстанның тəуелсіздік алған тұста ядролық қару арсеналынан бас тартып, Семейдегі сынақ алаңын жапқанын еске салып өтті. Ядролық қаруы бар елдерге бізден үлгі алуға шақыруға моральдық құқығымыз бар. Мұндай əңгімені Иранмен жүргіздік, қазір Солтүстік Кореямен келіссөз жүргізудеміз. КХДР мəселесін Қытай, АҚШ, Ресей тарапы бірлесе шеше ала-ды, деді Мемлекет басшысы.

(Соңы 2-бетте)

Екіжақты ынтымақтастықтың жаңа дәуірі

Америка Құрама Штаттары, Вашингтон қаласы

Президент Дональд Трамп АҚШ пен Қазақстан арасындағы кеңейтілген стратегиялық əріптестікті талқылау үшін Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевты Ақ үйде қабылдады. Президент Н.Назар баев Президент Д.Трампқа қонақ жай лылығы үшін алғысын білдірді жəне оны келешекте Қазақ-станға сапар мен келуге шақырды. Екі көш басшы Қазақстанның тəуелсізді-гін, аумақтық тұтастығын жəне егемен дігін, сондай-ақ жаһандық бейбітшілік пен өркендеу ісін ілгерілетудегі рөлін құптады.

1991 жылы Қазақстан тəуелсіздігін алған кезден бастап Қазақстан мен Құрама Штаттар арасындағы қарым-қатынастардың даму қарқынын мойын-дай отырып, көшбасшылар саясат пен қауіпсіздік, сауда мен инвестициялар жөніндегі ынтымақтастықты, сондай-ақ екі ел халықтары арасындағы байла-ныстарды Кеңейтілген стратегиялық əріптестік комиссиясы аясында жоғары деңгейдегі тұрақты кездесу-лер өткізу арқылы нығайтуға шешім қабылдады. Екі мемлекеттің басшы-лары «C5+1» диалогы сияқты өңірлік ынтымақтастық форматтарын пайда-лану арқылы Орталық Азиядағы ортақ сын-қатерлерге төтеп беруге дайын екендіктері туралы мəлімдеді. Сондай-ақ болашақта Ауғанстанның «C5+1» жобаларына қатысуын да құптады. Олар Ауғанстандағы шиеленісті бейбіт жолмен реттеуге жəне өңірдің саяси жəне экономикалық байланыстарының одан əрі даму-ына ықпал ететін бастамаларды

ілгерілетуге қол жеткіземіз деп шешті. Екі ел көшбасшылары заң үстемдігі мен адам құқықтарын сақтай отырып, зорлық-зомбылық экстремизмі мен халықаралық терроризмге қарсы тұру үшін ынтымақтастықты тереңдетуге əзір екендіктерін білдірді.

Халықаралық көшбасшылық

мұрасыП р е з и д е н т Д . Т р а м п Б Ұ Ұ

Қауіпсіздік Кеңе сі нің 2017-2018 жылдарға сайланған мүшесі ретіндегі Қазақстанның жаһандық көшбас шылы-ғын атап өтті. Ол 1992 жылы ядролық арсеналынан өз еркімен бас тарт қаннан бастап, таратпау ісіне күш салып келе жатқан халық аралық көшбасшы ретіндегі Қазақ стан ның мұрасын жəне ядролық қауіп сіздік жөніндегі қазіргі міндетте мелерін күшейтуін, сондай-ақ хи миялық қарудың таратылуы мен қол да нылуына жол бермеу шарала-рын күшейтуді жуырда қолдағанын жоғары бағалады. Екі көшбасшы Корей Халық Демократиялық Респуб ли-касының ядролық жəне зымырандық бағдарламаларын қоса алғанда, жап пай қырып-жоятын қарудың заңсыз тара-луын айыптады. Екі ел Прези дент тері ядролық байыту технология ларының таралу қаупін азайтуға бағытталған МАГАТЭ-нің төмен байытылған уран банкінің таяуда Қазақстанда ашылуын құптады.

Өңірлік қауіпсіздікПрезидент Д.Трамп Ауғанстанға

тұрақты логистикалық жəрдем беру мен жол ашу, сондай-ақ гума ни тар лық

көмекті күшейтуге үлес қосу арқы-лы АҚШ-тың Оңтүстік Азия жөнін-дегі стратегиясын қолдауға Қазақ-станның берік бейілдігі үшін Пре-зидент Назарбаевқа ризашылы-ғын білдірді. Екі көшбасшы ауған-дардың өз басшылығымен жəне күш-жігерімен жүретін бейбіт про-цесс қана Ауғанстанға тұрақтылық пен қа уіпсіздік əкелетінін растады. Пре зидент Д.Трамп ауған қауіпсіз-дік күштерін қолдауға арналған Қазақстанның бұған дейінгі қар-жылық жарналарын атап өтті. Президент Назарбаев ауыртпалық-тың əділ бөлінуін мақұлдай оты-рып, Ауғанстанның қауіпсіздік проб-лемасын шешуге қосымша қол-дау көрсетуге əзір екенін тағы да растады. Ол сондай-ақ Ауған стан

əйелдерінің жағдайын жақсар-туға ерекше назар аудара отырып, АҚШ-пен ынтымақтастық аясын-да азаматтық жəне құқық қорғау мамандықтары бойынша Қазақ-станда ауғандықтарды даярлау бағдар ламасын кеңейтуді ұсынды. Екі көш басшы Ауғанстанның көлік инфра құ рылымын дамыту жөніндегі жоба ларға Қазақстанның қатысуын құпта ды. Сирияға қатысты, тараптар зорлық-зомбылық шиеленісінің оң шешім табуына қол жеткізуге жəне БҰҰ қол дауымен Женева бейбіт процесі ая сында қақтығысты сая-си жол мен реттеу негізін нығайтуға бағыттал ған дипломатиялық бастама-ларды құптады.

(Соңы 2-бетте)

Қазақстан және АҚШ: XXI ғасырдағы кеңейтілген стратегиялық әріптестік

Президенттер Н.Назарбаев пен Д.Трамптың бірлескен мәлімдемесі

2 17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛСАЯСАТ

(Соңы. Басы 1-бетте)

Президент Н.Назарбаев екіжақты қарым-қатынастағы экономикалық байланыстың маңызына тоқталды. Қазақстандағы америкалық компаниялар ел экономикасына 50 миллиард доллар-дан астам қаржы құйып, бес мыңға жуық жұмыс орнының ашылуына мүмкіндік жасады. Елімізге келетін АҚШ азамат-тарына визасыз режім енгізілген. Елбасы визаға қатысты ендігі қадамды АҚШ та-рапынан күтетінін мәлімдеді. Сонымен қатар алдағы уақытта екі ел арасында тікелей әуе қатынасы орнатылмақ.

«Бүгінгі дөңгелек үстелде 7 млрд доллар көлеміндегі 20 келісімшартқа қол қоюды жоспарлап отырмыз. Бұл ‒ бизнес өкілдері арасындағы өзара байланыстың жоғары деңгейін көрсетеді. Біз Боинг ұшақтарын сатып алуды, Қазақстанда 900 электровоз салуды және ауыл шаруашылығы саласындағы байланысты арттыруды көздейміз», деді Мемлекет басшысы.

Сөз соңында Д.Трампты АҚШ-тың экономика саласында қол жет кізген

табыстарымен құттықтады. «Сіз таң ға-лар лық салық реформасын жасадыңыз. Бұл қа да мыңызды қолдаймын, өйткені мұн дай реформаны біз бес жыл бұрын қабылдаған болатынбыз. Бізде корпо ра-тивтік салық 20 пайыз, табыс салығы 10 пайыз», деп сөзін түйіндеді Н.Назарбаев.

Өз сөзін Елбасына алғыс айтудан бастаған Д.Трамп Н.Назарбаевтың Ақ үйге ресми сапармен келуін өзіне абырой санайтынын жеткізді.

«АҚШ тарапы ширек ғасырдан бері Қазақстанды Орталық Азиядағы тәуелсіз, егемен, әлеуетті стратегиялық әріптес ретін де есептеп келеді. Біз Қазақстанның тәуел сіздігін алғашқылардың бірі болып мо йын дауымызды мақтанышпен айта-мыз. Содан бері көп уақыт өтті. Алайда бұл Қазақстан мен АҚШ та рапы ха лық-аралық бейбітшілік пен қауіп сіз дікті қам тамасыз ету үшін тізе қосып жұ мыс істеген мерзімнен ұзақ емес. Қазақстан өзде рін дегі ядролық қарудан бас тарту ар-қы лы өз ұрпағы үшін қауіпсіз және бей біт болашақ қалыптастырды», деді Д.Трамп.

Бұдан кейін Ақ үй басшысы АҚШ-тың Қазақстан экономикасының ең ірі

инвесторы және негізгі сауда-саттық әріптестерінің бірі екеніне тоқталды. Д.Трамп Қазақстанды Орталық Азия өңіріндегі табысты дамудың моделі ретінде танитынын атап көрсетті.

«Біз алдағы уақытта Қазақстанға салынатын инвестиция көлемін артты-руды көздеп отырмыз. Әсіресе, энер-гетика секторына маңыз беру жоспар-да бар. Қазіргі таңда Қазақстанмен стратегиялық әріптестігіміз алға жыл-жып келеді. АҚШ пен Орталық Азия арасындағы әріптестік көпшіліктің күт-кенінен әлдеқайда жедел жүріп жатыр. Қазақстан Ауғанстандағы біздің әс ке рі-мізге айтарлықтай көмек көрсетіп келе-ді», деген АҚШ Президенті екі ара да ғы әріптестіктің Қазақстанның БҰҰ Қауіп -сіз дік Кеңесі төрағасы қызметіне кірі-суімен одан әрі нығайғанын атап өтті.

Д.Трамп Елбасы Н.Назарбаевпен бірге елдің әлеуетін арттыру, қарым-қаты насты жақсарту жөнінде талқы ла-ға нын мәлімдеді. Қазақстан Корея түбе-гінде ядролық қаруға қатысты мәселеде сенімді әріптеске айналып отыр. Ақ үй басшысының пікірінше, бір лесе жұ мыс

істеу арқылы Солтүстік Корея режі-мінің ядролық қару қаупінен қор ғануға мүмкіндік мол.

«Президент Назарбаевқа Ауған-стан дағы біздің әрекетімізге қолдау көр сеткені үшін алғыс айтамын. Қазақ-станның ИЛИМ (ДАИШ) және Талибан содырларымен күресуде маңызды логис тикалық қолдау көрсетуін жоғары бағалаймын. Осы орайда, Қазақ стан ның ауған азаматтарына білім беру мәсе-лелерін қолға алуының, елдегі қауіп-сіздікті нығайтуға белсене араласуының маңызы ерекше», деді АҚШ Президенті.

Содан кейін Д.Трамп Қазақстанды көршілеріне құрметпен қарайтын, өз тағдырына өзі жауапты егемен ел ретінде есептейтінін жеткізді. Оның айтуынша, Қазақстанда америкалық компаниялардың тиімді жұмыс істеуіне қолайлы жағдай жасалған.

«Америкалық кәсіпкерлер Қазақстан экономикасына инвестиция салу бо-йынша алдыңғы қатарда. Екі арадағы сауда және экономикалық байланысты нығайту мақсатында Н.Назарбаев АҚШ-тың іскер өкілдерімен кездеседі. Біз

сауданы екіжақты және әділ болуы керек деп есептейміз», деді Д.Трамп.

Ақ үй басшысының айтуынша, бір-қатар өнеркәсіп салаларында, азаматтық авиация, темір жол, медициналық қыз-мет көрсету, технология және энергети-ка саласында сапалы өнімдер мен қызмет жеткізу жөнінде ауқымды шаралар атқарылып жатыр. Сөз соңында Д.Трамп Қазақстанның егемендігі берік, келешегі жарқын болуына тілектестігін жеткізді.

Мемлекеттер басшылары сапар қо ры-тындысы бойынша екі ел Президенттері кеңейтілген стратегиялық әріптестік ту-ралы Бірлескен мәлімдеме қабылдады. Онда ХХІ ғасырдағы Қазақстан мен АҚШ арасындағы байланыстарды одан әрі тереңдету мәселелері қамтылған.

Мемлекет басшысының АҚШ-қа сапары жалғасуда. Сапар барысында Елбасы бірқатар екіжақты кездесулер өткізіп, бизнес-форумға қатысты. Бұл жөнінде газетіміздің келесі санында кеңірек жазылатын болады.

Суреттер Президенттің баспасөз қызметінен алынды

Екіжақты ынтымақтастықтың жаңа дәуірі

(Соңы. Басы 1-бетте)

Қорғаныс және қауіпсіздік

салаларындағы ынтымақтастықЕкі мемлекеттің көшбас-

шылары өңірлік қауіпсіздікті қолдау үшін ынтымақтастық, өзара ықпалдастық, қол жет кізу және логистикалық маршрут-тарды кеңейтуге арналған бір-қатар келісімдер жасасуға ниет білдіре отырып, қорға ныс және қауіпсіздік салаларын-дағы екіжақты қарым-қаты-нас тарды тереңдетуге дайын екен діктерін мәлімдеді. Екі көш басшы Қазақстан Республи-касы Қорғаныс министрлігі мен АҚШ Қорғаныс министр лігі арасындағы әскери ынты мақ-тас тықтың төртінші бесжылдық жоспарына қол қойылғанын атап өтті. Президенттер интер-нет арқылы жасалатын элек-трондық коммерция және қыл-мыс қаупіне қарсы жаһандық ынтымақтастыққа негіз бола-тын Киберқылмыстар тура-лы конвенцияға қосылу ға Қазақстанның қызығушы лығын зерделеуге дайын екен дік-терін айтты. Мұндай көпжақ ты форматтарға қатысу ха лық-аралық терроризм мен зорлық-зомбылық экстремизміне қар-сы күресу үшін құқық қор ғау органдары арасындағы ынты-мақтастық пен ақпарат алмасу-ды нығайтатын болады.

Экономикалық ынтымақтастықты

нығайтуПрезидент Н.Назарбаев және

Президент Д.Трамп екіжақты сауда мен инвестицияларды ұлғайтуға, екі елде де жұмыс орындары мен мүмкіндіктер

ашуға бағытталған әділ және өзара тиімді экономикалық әріптестікті ілгерілетуге әзір-ліктерін білдірді. Президент Н.Назарбаев Қазақстан эконо-микасындағы Америка Құрама Штаттарының жетекші инвес-тор ретіндегі рөлін атап өтті. Президент Д.Трамп келе шек те халықаралық экономи калық ұйымдарға қатысудың бұл-жымас шарты болып табы-латын, Қазақстан тарапынан Дүниежүзілік сауда ұйымы аясын дағы міндеттемелерді орын даудың, әділ еңбек қатынас-тарын қолдаудың, келісімшарт-тардың мызғымастығын қам-тамасыз етудің және зияткер-лік меншік құқықтарын қор-ғаудың маңыздылығын атап өтті. Президент Д.Трамп Қа-зақстанның әртарап тан ды-рылған және инновациялық экономиканы дамыту жөніндегі өршіл жоспарларын құптап, АҚШ-тың қаржылық даму инс-титуттарының Қазақстанға инвестициялар тартуға мүд-делі лігін атап өтті. Екі көш-бас шы тұрақты әрі қалыпты сауда қатынастарын дамыту үшін заңнамалық шараларды қолдайтындықтарын мәлімдеді және Қазақстанға бұл мәртебені беру екіжақты сауда байла-ныстарын одан әрі нығайтуға жәрдемдесетінін атап өтті. Екі Мемлекет басшылары мұнай-газ, ядролық қаруды таратпау және бейбіт ядролық даму сала-ларын қоса алғандағы екіжақты энергетикалық ын тымақ тас-тық тың негізгі бағыттарын айқын дайтын Энергетика сала-сындағы стратегиялық диа-лог деңгейін көтеруді бел гілеп берді. Көшбасшылар цифр-лы экономика, денсаулық сақтау, коммерциялық авиа ция, қаржы, банк ісі, ауыл шаруа-шылығы және ғарышты зерт-теу салаларындағы екіжақты

ынтымақтастықты дамытуға дайын екендіктерін білдірді. Пре зиденттер Ор та лық Азия-дағы Сауда және инвестиция-лар жөніндегі негіз демелік келісімге (TIFA) өздерінің бей ілд іг ін растады және Ау ғанстанның болашақта TIFA Кеңесінің кездесулеріне қаты-суын құптады. Қазақстан жә не Құрама Штаттар Қазақ стан-дағы қоршаған ортаға төне-тін қауіптерді бағалап, табиғи апат тар қатерін азайту үшін ғарыш тық технологияларды пай далану саласындағы ынты-мақтастықты нығайтуды жос-парлап отыр. Көшбасшылар, сондай-ақ Қазақстан эконо-микасы үшін қандай да бір оқыс жағдайларды болдыр-мау мақсатымен санкциялар мәселелері бойынша кеңесіп отыруға ниетті екендіктерін білдірді. Соңында Президент Д.Трамп Н.Назарбаевты Қазақ-станның экономикалық әлеуетін паш еткен, аумағында «Астана» халықаралық қаржы орталығы орналасатын ЭКСПО-2017 көрмесінің табысты өтуімен құттықтады.

Адами өлшемПрезиденттер адам капита-

лын дамытуға деген ұмтылыс екі елдің жаһандық бәсекеге қабілеттілігіне қолдау бола-тын болашаққа деген инве-стициялар екенін мақұлдады. Көшбасшылар екі ел ара сын-дағы дипломатиялық және консулдық байланыстарды кеңейтуді жөн көрді. Президент Д.Трамп Қазақстанның ағыл-шын тілін меңгеру деңгейін көтеруге бағытталған баста ма-сын құптап, Қазақстан мек-тептерінде ағылшын тілін оқыту бағдарламаларын жетілдіру үшін көмектесуге дайын екенін білдірді.

Қазақстан және АҚШ: XXI ғасырдағы кеңейтілген стратегиялық әріптестік ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Америкалықтар «стан» деп танитын Орталық Азия америкалық басылым беттерінен күнде көріне бермейді. Өткен аптада Ақ үй Қазақстан Президентінің сапары жайлы мәлімдеген соң, екі елдің қарым-қатынасы жайлы көлемді мақалалар жарық көре бастады. Ал кеше күткеніміздей, Н.Назарбаев пен Д.Трамптың Вашингтонда өткен жоғары деңгейдегі келіссөздері барысын-да екіжақты сауда-экономикалық мәселелерден бөлек өңірлік, соның ішінде Орталық Азиядағы қауіпсіздік және Ауғанстандағы тұрақтылық жайы да қамтылды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бұл сапардың Вашингтон үшін де маңызы зор

Шалқар НҰРСЕЙІТ,«Егемен Қазақстан»

Қауіпсіздік мәселесі сөз болғанда ең әуелі Ауғанстандағы тұрақсыздық еске түседі. АҚШ тарихындағы ең ұзаққа созылған соғыс осы елде жүргізілді. Ауған соғысы қарапайым америкалықтарды ғана емес, елдің саяси элитасын да әбден қажытқан мәселеге айналды. Кіші Буш тұсында Ұлттық Қауіпсіздік Кеңесінің Орталық Азия дирек-торы қызметін атқарған Дэвид А. Меркельдің америкалық The Hill саяси басылымында жазуынша, Ауғанстандағы жағдайды реттеуде Вашингтон әркез Қазақстанды на-зарда ұстап келеді. Өйткені Астана терроризммен күресті тек қарумен ғана жеңу мүмкін еместігін жақсы түсініп, Ауған еліндегі жағдайды қалыпқа келтіру мақсатында эко-номикалық, инфра құрылымдық, гуманитарлық және адам капи-талын дамыту бағыттары бойын-ша түрлі қолдау көрсетіп келеді. Мәселен, 2016 жылы Қазақстан ау ған қауіпсіздік күштерін қол дау-ға 2 млн доллар бөлсе, 2010-2015 жылдары қазақстандық ЖОО-да 1000 ауған жастарын оқытуға 50 млн АҚШ долларын жұмсаған.

Былтыр Д. Трамп өз әкім-ші лігінің Оңтүстік Азия және Ау ғанстан бойынша жаңа стра-тегиясын таныстырған кезде «АҚШ әскерінің Ауғанстаннан шығуы алдын ала бекітілген уақытқа тәуелді болмай, сол жердегі жағдайға тікелей бай-ланысты» болады деді. Басқаша айтқанда, ДАИШ және Талибан секілді террористік ұйымдардан

қауіп күшейіп тұрған кезде АҚШ және НАТО әскерлерінің Ауған-стан нан жақын арада шығу ықти-мал дылығы өте төмен. Сондай-ақ ДАИШ құрамында мыңда ған Орталық Азия тумалары ның бар екендігін және терро ристік ұйымдар көптеп шоғырлан ған Ирак, Ауғанстан және Пәкіс-танның біздің өңірге география-лық жа қындығын ескерсек, Ауған-стандағы жағдайды тұрақтандыру мәселесін Орталық Азиядағы қауіп сіздік шеңберінде талқылау АҚШ үшін де, Қазақстан мен бү-кіл аймақ елдері үшін де қазір қол-да бар ең тиімді тәсіл болып тұр.

Экономикалық әріптестікке келсек, АҚШ пен Қазақстан ара сындағы стратегиялық қа-рым-қатынастың нәтижесінде америкалық Шеврон және Эксон Мобил секілді трансұлттық ком-паниялар еліміздің мұнай-газ сала-сына миллиардтаған инвестиция салып үлгерді. Дегенмен, екі мем-лекет арасындағы экономикалық байланыс тек инвестициямен қатар екіжақты сауда-саттық көлемімен есептелетінін ескерсек, сандық көрсеткіштер, өкінішке қарай, көңіл көншітпейді . Мәселен, 2016 жылғы екіжақты сауда көлемі 1,9 млрд доллар болса, ол көрсеткіш 2017 жылы 1,2 млрд долларды ғана құраған. Қазақстан АҚШ экономикасы үшін импорт көлемі бойынша 81-орындағы маңызды нарық бол-са, экспорт бойынша 73-орында.

Қазақстан АҚШ-тан экс-порттайтын негізгі өнімдердің қатарына әуе кемелері, машина-лар, сиыр еті, электр құрылғылар және болат өнімдері кіреді. Ал

АҚШ Қазақстаннан импорттай-тын басты тауарлар ретінде ми-нералды отынды, уран және то-рий рудасын, темір мен болатты, бейорганикалық химиялық зат-тарды және тантал секілді метал-дарды атауға болады.

Демек, америкалық компа-ния лардың қаржылық және технологиялық мүмкіндіктерін қазақстандық нарыққа көптеп тартып, қызмет көрсету, ритейл және бірлескен кәсіпорындарды ашу бойынша жұмыстарды күшейту бағытында екі тарап нақты қадамдар жасау керек. Вашингтон америкалық биз-нес қауымдастық Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымының мүшесі ретінде мүмкіншіліктерін толық пайдалану үшін Джексон-Вэник толықтыруының (КСРО-ның советтік еврейлердің имми-грациясына тосқауыл болғаны үшін АҚШ-пен КСРО бастаған социалистік лагерь елдерінің сауда-саттық мүмкіндіктерін шек-теу мақсатында АҚШ-тың 1974 жылғы Сауда кодексіне енгізілген бабы – автор) Қазақстанға қатысты күшін жойып, мәселені күн тәртібінен алып тастауы қажет. Аталған толықтыру іс жүзінде екі мемлекет арасындағы сауда-саттыққа еш кедергі келтірмегенімен, оның күшін жою саяси символикалық мәнге ие қадам болады.

Ал Қазақстан үкіметі ел эконо-микасын әртараптандыруды және «Самұрық-Қазы на» еншісіндегі ұлттық компа ния лардың ак-цияларын жекеше лендірудің үшінші толқынын халық аралық талаптарға сай жүр гізуден бас-тауы тиіс. Қазақстан Президенті Н.Назарбаев Вашинг тонда Д.Трамппен аймақтық қауіпсіздік бойынша стратегиялық әріп-тестікті нығайту бойынша нақты нәтижелерге қол жеткізіп, Нью-Йоркте өтетін бизнес қауыммен кездесулерде аталған экономикалық мәселелердің тиісті шешімін табуға ықпал етеді деп сенеміз.

17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ 3

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Сенаторлар Рашит Әкімов пен Дәурен Әділбеков Ақ мола облысындағы Шортанды ауданына жасаған жұ­мыс бабындағы сапары аясында «Полимер­Пласт» жауап­кершілігі шектеулі серіктестігінің өндірістік қуатымен та­нысты, деп хабарлады Сенаттың баспасөз қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

САЯСАТ

Динара БІТІК, «Егемен Қазақстан»

Бұл неткен тұрақсыз тізім?

Жекешелендірудің жүр гі зілу барысы жөнінде Ұлттық эко номика министрі Тимур Сүлейменов пен Қаржы ми нистрі Бақыт Сұлтанов баян да ды. Ресми мәлімет бойын ша, қазіргі уақытта 2016-2020 жылдарға арналған Жекеше лен дірудің кешенді жоспары 904 объектіні қамтиды. Олардың 876 объектісі туралы толық ақ па раттар gosreestr.kz веб-пор талына шығарылған. Бұл ті зім ге қайта құрылатын және қайта тіркеуден өтетін 28 рес пуб ликалық меншік объек тісі енгізілмеген. Екі жыл ішін де Кешенді жоспардың 476 объектісі сауда-саттыққа шы-ғарылып, 164 млрд теңге со маға 367-сі сатылған. 2018 жыл дың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 255 объект қай та ұйымдастырылу және та ратылу сатысында. Қаржы ми нис трінің айтуынша, жалпы Же кешелендірудің кешенді жос-пары ның орындалуы 71 пайызды құрайды.

2017 жылы 463 объектіні сатуға шығару жоспарланған. Жоспар 97 пайызға орындалған. Мәселен, 289 объект сатуға шы ғарылып, оның 190-ы сатыл ған. 162 объект қайта ұйым дас тырылды және таратылды. 12 объект ауыртпалықтарға бай-ланысты 2018 жылға ауыстырылған.

Мемлекеттік меншіктегі ірі объектілерді және «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ-тың актив-терін жекешелендіру мәсе лелері Экономиканы жаң ғыр ту мәселелері жөніндегі мемлекеттік комиссияда тұрақ ты негізде қаралып тұрады. Бұл туралы Ұлттық экономика ми нистрі Т.Сүлейменов айтты. Министрдің мәлімдеуінше, мем-лекеттік комиссияның ұсынысы негізінде жекешелендіруге жататын ұйымдардың тізбесі мемлекеттік меншіктегі бес ұйымды және «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-тың бір объектісін алып тас тау арқылы өзектендірілмек. Қа зіргі уақытта Үкімет қаулы сының тиісті жобасы әзірленген, ол мемлекеттік орган-дарда ке лісуде жатыр. Министр осы-лайша жекешелендіруге шығатын тізімнің өзгеріп тұратынын алға тартқандай еді, бұған Үкімет бас-шысы Б.Сағынтаев ашуланып кетті. Инвентаризация бойынша сатуға шығарылатын кәсіпорындардың нақты тізімі жасалса да, қайтадан жаңа нысандар шыға беретінін сынға ала отырып, Премьер-Министр Ұлттық экономика министрі Т.Сүлейменовті сұрақтың астына алды. Себебі Ұлттық эко-номика министрі мәлімдегендей, жалпы тізімге тағы 168 кәсіп орын

қосылған. «Сонда біз инвен-таризацияны не үшін өткіз дік? Бір кәсіпорынды жоямыз, соның орны-на басқасын жасаймыз. Неге ондай әрекеттерге жол береміз?», деді Үкімет басшысы. Өкінішке қарай бұған Т.Сү лейменов тұшымды жа-уап бере алмады.

Ешқандай дәлел қабылданбайды

Жекешелендіруді жүргізу ба-рысы бойынша одан әрі «Самұ рық-Қазына» ҰӘҚ бас қару шы директо-ры Нұрлан Рах метов, «Бәйтерек» ҰБХ бас қар ма төрағасының орын-басары Ғалымжан Тәжияқов, «Қазагро» ҰБХ басқарма төр-аға сы Нұрлыбек Мәлелов түсі-ніктеме берді. Талқылау қоры-тын дысында Премьер-Министр Б.Сағынтаев мемлекеттік органдар мен холдингтердің басшыларына объектілерді сату кестесін сақтау қажеттігі туралы еске салып, олар-ды бекі тілген мерзімдерде өткізуді тапсырды. Премьер-Министр айтып өткендей, Мемлекет бас шы сының жекешелендіруді жүр гізу бо йынша тапсырмасы 2018 жылдың соңына дейін орындалуы тиіс. Ешқандай дәлел дер қабылданбайды. Сол се-бепті Үкімет басшысы жекеше-лендіруді жүргізуді кім орындап жатқанын және кім қалып келе жатқанын көрсете отырып, тоқсан сайын тексеруді тапсырды. Тіпті жекешелендіру аясында тәртіп бұзушылықтар көп тігін ескертіп, әсіресе жергілікті жердегі жағдайды қатаң бақы лауға алу қажеттігін айтты. Жекешелендіруден түс кен қыруар қаржыны Ұлттық қорға уақытында аудару керектігін де ескертті. Тапсырмалардың орында-луын бақылау Премьер-Министрдің орынбасары Ер болат Досаевқа жүктелді.

49 мың отбасы атаулы әлеуметтік көмек алады

Үкімет отырысында қарал-ған келесі мәселе – атаулы әлеу-меттік көмектің жаңа форматын енгізу және өзін өзі жұмыспен қамтығандарды формализация-лау шаралары. Бұл туралы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсенова баян-дады. Министрдің мәліме тін ше, биылғы жылдың 1 қаң та рынан жаңа пішімдегі атаулы әлеуметтік көмек көрсетіле бастады. Осы бағытта соңғы үш жылда әлеуметтік көмек түрін сапалы қамтамасыз ету бойынша айтарлықтай жұмыстар атқарылды. 2017 жылдың төр тінші тоқсанында атаулы кө мек ке мұқтаж жандарды уақ ты лы анықтау және олармен әлеуметтік келісімшарттар жасау жұмыстары басталды.

«Бүгінгі таңда 105 мыңнан астам отбасы әлеуметтік келі сім-шартқа қол қойды. Олардың басым бөлігіне ақшалай көмек, сондай-ақ жұмысқа орналасуларына жәрдем көрсетіледі», деді Т.Дүйсенова. Жергілікті атқарушы органдардың кестесіне сәйкес, қаңтар айында шамамен 49 мың отбасы атаулы әлеуметтік көмек алады екен.

1,2 млн адам бейресми жұмыспен айналысады

Министр сондай-ақ елімізде жұ мыспен қамтылғандардың төрт-тен бір бөлігін өзін өзі жұ мыс-пен қамтығандар құрай тынын хабарлады. Соңғы 7 жылда өзін өзі жұмыспен қам ты ғандардың са-ны жарты мил лионға азайған, ал олардың эко номикалық белсенді халық санындағы үлесі 31-ден 26 пайызға дейін кеміген. Алайда, министрдің айтуынша, бұл – кө-леңкелі экономика, бейресми жұмыспен қамту, табыстың жа сы-рылуы және әлеуметтік қорғал мау-мен тікелей байланысты өте жоғары көрсеткіш.

«Осы мәселелерді шешу үшін Мемлекет басшысының тапсыр-масына сәйкес, меди ци налық сақтандыру жүйесін енгізуге дайындық барысында өзін өзі жұмыспен қамтыған ха лықты ресмилендіру жұмы сы жүргізіліп, бүгінде жалғас ты рылып жатыр. 2017 жылы азаматтардың мәртебесін салыстырып тексеру жүргізілді, аула бойынша тексеріс іске асы-рылды және орталық мемлекеттік органдардың қатысуымен өзін өзі жұмыспен қамтығандардың еңбек қатынастарын ресімдеу жұмыстары басталды», деді ми-нистр. Осылайша бір жылдан аз уақыт ішінде бұған дейін мәртебесі болмаған 5,7 млн адам ның 3 млн-ға жуығының мәртебесі анықталып, ресми ресімделген. Қалған 2,7 млн адамның 1,2 миллионы бейрес-ми жұмыспен айналысатындар, 1,5 млн адамы өнімді жұмыспен айналысуға тартуға тиісті өздігі нен нәтижесіз жұмыс істейтіндер мен жұмыссыздар.

Бүгінде облыс әкімдері өзін өзі жұмыспен қамтығандарды ресмилендірудің өңірлік жол карталары мен оларға жұмысқа орналасуға жәрдемдесудің ке шенді жоспарларын әзірлеп, бекіткен. Биыл жұмыспен қамту әлеуетімен 743 мың жұмыс орны анықталған.

Жиында жаңа п ішімдег і АӘК енгізу және өңірлерде өзін өзі жұмыспен қамтығандарды ресімдеу саласындағы жағдай ту-ралы Оңтүстік Қазақстан облы-сының әкімі Ж.Түймебаев, Шығыс Қазақстан облысының әкімі Д.Ах-метов, Алматы облы сы ның әкімі А.Баталов қосымша баяндады.

Соңғы ескертуЖалпы, өзін өзі жұмыспен қам-

тығандарды ресмилендіру жайы – Елбасының тікелей назарындағы өзекті мәселе. Олай дейтініміз, Мем лекет басшысы биылғы Жол-дауында осы мәселе бойынша

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің жұмысын сын ға алған болатын. «Мен өзін өзі жұмыспен қамтығандар мә-селесін қарастыру жөнінде бірнеше рет талап қойғанмын. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі бұл іске жауап сыздық танытып, атүсті қарап отырды. Адамдарды нә тижелі жұмысқа тарту үшін көбірек мүмкіндік беріп, олар дың жеке кәсіп бас-тауына немесе жаңа мамандық алып, жұмысқа орналасуына жағдай жасау керек», делінді Жолдауда. Сол себепті де Премьер-Министр Б.Сағынтаев аталған мәселеге баса назар аударды. «Елбасының Жол дауында айтылған сынды бәріміз үшін соңғы ескерту деп білуіміз керек. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі ғана жұмысты соңына дейін атқармай жатыр демей, өңірлер де бұл жұмысқа атсалысуы керек. Бұл барлығымыз – Үкімет те, өңірлер де, әкімдіктер де атқаратын кешенді жұмыс. Сондықтан министр айтқан ұсы ныстардың барлығын жеке қарастыруға тиіспіз. Керек бол-са, ай сайын менің жұмы сымның деңгейінде бұл шаруаны жүргізетін болайық. Ми нистрлікпен бірге жеке блокта өңірлердің де есебін тыңдайтын боламыз», деп атап өтті Үкімет басшысы. Ол 2018 жылы еңбек және халықты жұмыспен қам-ту саласын цифрландыру жұмыс-тарын аяқтауды тапсырды.

Жоспар жобасы мақұлданды

Үкімет отырысында Елбасы-ның биылғы Жолдауын іске асы-ру бойынша Жалпыұлттық шара-лар жоспарының жобасы мақұл-данды. Жоспардың жобасын Ұлт-тық экономика министрі Тимур Сүлейменов та ныстырды. Ұлттық эко номика министрінің айтуын-ша, Жалпыұлттық жоспардың жоба сы Мемлекет басшысының «Төр тінші өнеркәсіптік револю-ция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауын орын-дау туралы Үкіметтің 11 қаңтар-дағы отырысында берілген тапсыр-маларға сәйкес әзірленді. Жобада 10 бағыт бойынша мемлекеттің дамуына бағытталған 87 іс-шара қарастырылған. Ми нистр лер Кабинетінің мүшелері ұсы ныл ған жобаға бірауыздан дауыс берді. Ұлттық экономика ми нистрлігіне Премьер-Ми нистр дің Кеңсесімен бірге, бекі тілген тәртіпке сәйкес Жар лық тың жобасын Президент Әкім шілігіне ұсыну тапсырылды.

Тапсырмалар қатаң бақылауда болады

Әлеуметтің көңіл күйі тұрақты––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орталық коммуникациялар қызметінде «Нұр Отан» партиясының Саяси талдау және стратегиялық зерттеулер орталығының (СТСЗО) Қазақстан халқының 2017 жылғы әлеуметтік көңіл күйі тақырыбында жүргізілген өлшеулерді қорытындылауға арналған баспасөз мәслихаты өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Өзара ықпалдастықтың келешегі зор

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан елшісі Төлежан Барлыбаев Хорватия Респуб­ли касының вице­премьері – Сыртқы және еуропалық істер министрі Мария Пейчинович­Буричпен кездесті.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«Кәсіпкерлікті қолдау мә-се ле сіне тоқталатын бол сақ, ең бірінші Ұлттық кәсіп кер-лер па латасының ұсынысы бойын ша «Бизнес Бастау» жо-басы бас талды. Өткен жылы жо ба ая сында 30 мыңнан астам азамат оқытылды. Олар-дың көбі ауыл дың азамат тары. Бүгінгі күні жұмыс сыз дық мәселесі және жас тар проб -лемаларының көбі ауыл дық жерлерде. Сол себептен ауыл-дық жерлерде бизнеске оқыту мәселесі қолға алын ды және ол өз нәтижесін берді. Өткен жылы олар өз жұ мыстарын бастап кетті. Бұл жер де негізгі

мақсат – тек қана оқы ту емес, қалай қаржы табу ке рек, қалай жұмыс орнын ашу керек, қалай технологияларды тар-ту керек деген сауалдар төңі-регінде сабақтар жүргізу. Бо-ла шақ та жұмыс орындарының 80 пайызы жеке салада ашы-лады. Сондықтан жастар-ды мектептен, колледжден, университет қабыр ғасынан бастап бизнеске бейімдеу ке-рек. Мысалы, бүгінгі таңда 1 миллионнан астам жастар-да ЖОО-ның дипломы бар, бірақ олар мамандық бойынша жұмыс істемейді», деді Мұрат Әбенов.

Осы жылғы Жолдауда Қазақ станның Төртінші өнер-кә сіп тік революция дәуіріне та быс ты әлеуметтік бейім-делуі үшін жаңа міндет тер анық талған. Жаңғыру кезеңін-де осы міндеттерді сәтті жү-зеге асыру үшін кәсіподақ-тар уақыт сынына сәйкес жаңа даму бағытын анық тауы қажет. Яғни кәсіподақ тар әлеуметтік-еңбек қаты нас тары мен әлеуметтік серік тестік мәселелерін көтеруге және шешуге қабілетті қуатты және жасампаз қоғамдық институт болуы тиіс.

Баспасөз мәслихаты бары-сында КФ төрағасы Ба қытжан Әбдірайым кәсіп одақтардың қазіргі қызметі мен Мемлекет басшысы Жол дауын жүзеге асыру бары сындағы болашақ жоспарлар туралы айтты.

Сондай-ақ спикерлер за-манауи дамудың басты трен-ді әлеуметтік-еңбек қаты-нас тарын өзектендіру екен-дігін атап өтті. Осы себеп ті, кәсіподақтар жұмыс орын-дарының сақта луы, еңбекті тиімді қорғау, еңбекақыны уа қ тылы төлеу, өндірістік ж а р а қ а т т а н у ш ы л ы қ т ы ң ал дын алу мәселелерін

жедел түрде шешуі тиіс. «Бүгінде еңбек нарығын

тұрақтандыру мақсатында Қа зақстан кәсіподақтары жұ-мыс берушілермен тығыз жұ-мыс атқарады. Елбасы Жол-дауында қойған 10 міндет әр-қай сымызға байланысты. Ол ел дің алға дамуы жолында жа-салған басым бағыттар. Қазір-гі таңда елімізде қарқынды қа рыштау процесі жүріп жа-тыр. Әлемдік технологиялар еніп, күнделікті тұрмысымыз жеңілдеуде. Тіпті адамның басқаруынсыз жүретін кө лік-тер де шығып жатыр. Ен ді ол да біздің елге енері сөз сіз. Одан келетін қауіп, бұл жұ-мыссыздыққа әкеліп соғады. Сол себепті біз жан-жақты жұмыс істеп жатырмыз. Кә-сіп одақтармен жүзеге асыры-лып жатқан шаралар жалпы елі міздегі әлеуметтік-эконо-микалық дамудың маңызды фак торы ретінде көрсетілген адам капиталының сапасын арт тыруға мүмкіндік туғыза-ды», деді Кәсіподақтар феде-ра циясының төрағасы Бақыт-жан Әбдірайым.

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

Құжат басымдықтары түсіндірілуде

С.Еңсегенов өз сөзінде Мем л е кет басшысы Н.На зар-баев тың Төртінші өнеркә сіп-тік революция жағдайын да ғы еліміздің дамуына ар нал ған Жолдауының негізгі ере же-лер ін түсіндірді. Сенатор Жол дау дағы «Адами капи-тал – жаң ғыру негізі» туралы же тінші міндетті жүзеге асы-рудың маңызына тоқталды.

С.Еңсегенов «100 нақты

қадам» Ұлт жоспарында Пре-зидент білім беру жүйесін әлем дегі үздік стандарт-тар дең гейіне жеткізу және бәсекеге қа білеттілікті артты-ру туралы тап сырма бергенін еске салды. Сенатор сондай-ақ жас ұрпақ қа зіргі заманғы технологияларды толық иге-ру үшін барлық мек тептерді интернетке қосудың ма ңыз-дылығын атап өтті.

ЖОЛДАУ ЖҮГІ

Кәсіпорын 2014 жылдан бері 400 миллион теңге бола-тын мыңдаған тонна полиэ-тилен өнімдерін өндірді. Осы заманғы жабдықтар қойыл-ған цехтардың арқа сында мұнда қалдықсыз өнім шы ға-рылады. Қалдық шикізаттан қоқыс салынатын қаптар шы-ғару жолға қойылған.

Р.Әкімов пен Д.Әділбеков аудан активімен болған кеңес-те Президент Н.Ә.Назарбаев-тың «Төртінші өнеркәсіптік ре волюция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» Жолдауында алға қойылған негізгі міндеттерге тоқталды. Сенаторлар, сондай-ақ Пар-ламенттің өткен жылғы жұмысының қорытындылары мен заңнамадағы өзгерістер туралы баяндады.

Д.Әділбековтің Це лино-град ауданында бол ған кез-де су лер інде де Елбасының

Қазақ стан хал қы на Жол дауын талқы лау негізгі та қырып болды. Депу тат әлеуметтік дү кен жұ мы сымен танысу ба-ры сында мүмкін дігі шектеу лі адамдарды ең бекке ор на лас-тырудағы жұмыстарын жо-ғары ба ға лады. Парламентші, сон дай-ақ «Capital Projects Ltd» және «Eco Park Astana» кә сіп орындарында да болды.

Әкімдіктің қызмет кер-лері мен, мәслихат депутатта-рымен, кәсіп орындар мен ша-руа қожа лық тарының басшы-ларымен кездесулерде сена-тор салық заңнамасына енгі-зілген өзгерістер туралы әң гі-меледі. Д.Әділбеков биыл ғы жылдан бастап патент не гі-зіндегі арнайы салық тәртібін қол да на тын кәсіпкерлер үшін салық мөлшері 2 пайыздан 1 па йыз ға дейін азайтылып, әлеу меттік салық жойылаты-нын атап өтті.

* * *–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Сенатының депутаты Сәрсенбай Еңсегенов Аты­рау облысындағы Құрманғазы ауданында болды, сон дай­ақ Фариза Оңғарсынова атындағы орта мектептің мұға лім­дерімен және Атырау кентінің тұрғындарымен кездесті, деп хабарлады Сенаттың баспасөз қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жолдау – жолбасшымыз–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Орталық коммуникациялар қызметінде «Атамекен» ҰКП Ақпараттық­коммуникациялық технологиялар, білім беру және инновация комитетінің төрағасы Мұрат Әбеновтің қатысуымен баспасөз мәслихаты болды. Спикер Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы аясында нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту, көлік­логистика инфрақұрылымының тиімділігін арттыру, ресурстық әлеуетті одан әрі дамыту тақырыбында сөз қозғады.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

* * *–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасының халыққа биылғы Жолдауын талқылау Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федерациясының төрағасы және салалық кәсіподақтар төрағаларының қатысуымен өткен баспасөз мәслихатында жалғасты. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Рауан ҚАЙДАР,«Егемен Қазақстан»

Республика аумағы бойынша 1600 респондент пен Демократиялық күштер коалициясының сарапшыла-ры арасында өткен сұрау нәтижелерін Орталықтың директоры, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты Юлия Кучинская және Социологиялық зерт-теулер бөлі мінің меңгерушісі, әлеу-мет тану ғы лым дарының кандидаты Салтанат Ермаханова таныстырды.

Юлия Кучинскаяның айтуы бо-йынша, аталған зерттеу рухани жаңғыру бағытында жетістікке қол жеткізу және Президенттің «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан хал қына Жолдауын жүзеге асыру жо лында қоғамдық сана жай-күйі нің маңыздылығына негізделген.

«СТСЗО-ның блиц-сұрауына сәйкес, халықтың 71,3 пайызы Президенттің Жол дауынан хабардар. Ендігі міндет – Жолдаудың мазмұнын барынша то-лық ашып, халыққа жеткізу болмақ.

Бұл орайда әлеуметтің көңіл күйін түсіну маңызды. Өткен жылдың төр-тін ші тоқсаны, сол сияқты 2017 жыл-дың ағымында Қазақстан халқы ның әлеу меттік жағдайы жалпы алған да жақ сы көрсеткішке ие. Дерек терге үңіл-сек, тұрғындардың 86,2 пайызының көңіл күйі жақсы. Сауалнамаға қатысу-шылардың пікірі бойынша, соңғы үш ай ішінде олардың өмірінде жағымсыз оқиғадан гөрі, жағымды оқиғалар 5,2 есеге артқан. Бұл қоғам дық көңіл күйдің жалпы көріні сін береді», деді Юлия Кучинская.

Сондай-ақ ол өткен жылдың соң-ғы тоқсанында тұрғындардың көңіл күйіне ең көп әсер қалдырған жайт-тарға да тоқталып өтті.

Орталық басшысы ойын қоры тын-дылай келе, тұрғындардың ең өткір мәселелері үштігін де атап, солардың ал ғашқысы материалдық проблемалар екенін тілге тиек етті.

Жиынға қатысушылар әлеумет тік көңіл күйдің қалыпты болуына ел-дегі экономикалық даму мен әлем дік саясаттың әсері де тиетінін жеткізді.

Кездесу барысында цифрлан-дыру және онкологиялық көмекті

дамыту бағдарламасы аясында Қазақстанның денсаулық сақтау

жүйесіне жаңа технологияларды тарту бойынша ынтымақтастықты орнату мәселелері талқыланды.

Varian Medical Systems, Inc. компаниясының негіз і 1948 жылы АҚШ-та қаланды, штаб-пәтері Калифорнияда орналасқан. Негізгі қызметі: онкологиялық ау ру ларды емдеуге арналған құ-

рал-жабдықтарды және бағ дар -ламалық өнімдерді жобалау, өн-діру, сату және қызмет көрсету.

Қазақстанда медициналық техниканың Мемлекеттік тізілі-мінде бүгінде Varian Medical Sys-tems Inc. АҚШ өндірген меди ци-налық техниканың 5 позициясы тіркелген.

АҚШ компаниясының басшысымен кездесті––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Үкімет үйінде Қазақстан Республикасының Премьер­Министрі Бақытжан Сағынтаев Varian Medical Systems компаниясының президенті Жан­Люк Девлешауермен кездесу өткізді, деп хабар­лады Премьер­Министрдің баспасөз қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында Хор ва-тия Сыртқы істер министр лігінің басшысы Қазақстанды БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі төра -ға лы ғымен құттықтап, алда ғы уақытта қазақстандық дип ло-маттарға табыстар тіледі.

Қазақстан мен Хорватия арасындағы дипломатиялық қатынастардың 25 жылдығына орай М.Пейчинович-Бурич екі-жақты қатынастардың жай-күйі мен даму келешегіне жоға ры баға берді. Өзара сауда-сат-тық тың өсуі байқалды, оның кө лемі 2017 жылы қазақстан-дық статистика бойынша 325 млн доллардан асты. Өткен жыл дың қазан айында өткізіл-ген ведомствоаралық консуль-тациялардың маңызы зор бол-ды, нәтижесінде 2018-2020 жыл дарға арналған екі сыртқы саяси ведомство арасындағы ынтымақтастық жоспарына қол қойылды.

Хорватияның СІМ бас-шысы Астанадағы ЭКСПО-2017

ха лық аралық маман дан ды рыл-ған көрмесінің табысты ұйым-дас ты ры луын атап өтті.

Елші Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына арна ған «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы да му -дың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауының мазмұны ту ра лы мәлімет берді. Құжат та көр-сетілген тапсырмалар дың жүзе-ге асырылуы екі ел арасындағы сауда-экономикалық және ин-вес тициялық ынты мақтастық үшін қолайлы мүм кін діктер туғы за тынын атап өтті. Отандық дипломат Сыртқы істер ми-нис трі не құқықтық база ны кеңей ту, сыртқы саясат пен сала лық ведом стволар ара сын-дағы байланыстарды жандан-дыру, сауда-эко но ми калық және мәде ни-гуманитарлық ынты-мақ тас тықты дамыту жөнінде жүргізіліп жатқан жұмыстар ту-ралы ақпарат берді.

«Егемен-ақпарат»

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Премьер­Министр Бақытжан Сағынтаевтың төр аға­лығымен өткен Үкімет отырысында негізінен үш мәселе – Жолдауды іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс­шаралар жос парының жобасы, жекешелендіруді жүргізу барысы, атау­лы әлеуметтік көмектің жаңа форматын енгізу және өзін­өзі жұмыспен қамтығандарды формализациялау жөніндегі шаралар қаралды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

4 17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛЖОЛДАУ

Сайран БҰҚАНОВ,Қазақстанның Еңбек Ері

Елбасы Н.Назарбаевтың ха лыққа арнаған кезекті Жол­дауы Қазақстанның жаңа бе­леске иек артқанын көрсетеді. Президент бұл жолы он ба­сым бағытты айқындап берді. Соның ішінде агроөнеркәсіп кешен ін қарқынды дамы­ту мүмкіндігі туралы айтуы заңды. Мұны Елбасы жыл сайынғы Жолдауында үнемі жадынан шығарған емес. Неге? Өйткені қазіргідей өркениет кезеңі дәуірлеп тұрған шақта ауылшаруашылық саласын жаңа технологияға бейімдеу уақыт талабынан туындап отыр. Ең бірінші, бес жыл ішін де еңбек өнімділігін 2,5 есеге ұл­ғайту қажеттігін алға тартты. Сосын өңделген өнімнің экс­портын ұлғайту мәселесі де бүгінгі күні басы ашық мәсе­ле. Бұл – дұрыс. Бірақ, қай тіп көтеру керек? Айталық, жұ мыс­ты цифрлы жүйеге ауыстыру қазір жер­жерде ішінара болса да біртіндеп қолға алынып жа­тыр. Мәселен, біздің «Қарқын» ЖШС­нде мұны бастадық. Қыстың күні тағы ны ғайта түсеміз. Яғни бұл жағы нан қыруар жұмыс істеліп жатыр.

Екіншіден, отандық өнім­дерді халықаралық нарыққа шығарудың стратегиялық

жолын табу арқылы қолға алған шаруаны алға бастыра беру қажеттігі де бекер емес. Бұл ретте өнімнің сапасына басты назар аударылуы тиіс. Онсыз экспортты ұлғайту мүмкін емес. Бүгінде елімізде комбайн, трак­тор секілді ауылшаруашы­лық техникалары құрастыры­лып жатыр. Жергілікті тауар өн дірушілер өзімізден шық­қан техникаларды алуы керек. Сонда салық та, қаржы да шетел аспай, өз ішімізде қалады. Оның үстіне, отандық техника сатып алған кәсіпкерлерге үкімет 25% субсидия төлейді. Бұл – үлкен жәрдем.

Жалпы, бұл жолғы Жолдауда да көптеген мәселе көтерілді. Бұл бір жағынан ауылда тұратын еңбекші қауымды ынталандыра түседі. Мәселен, Елбасы был­тырғымен салыстырғанда әлеу­меттік салаға бөлінетін қар­жының 12 пайызға өскенін айт­ты. Жағымды жаңалық! Өйт­кені халықтың жартысы ауыл­да тұрады. Ауыл өркендесе, шаруашылық жұмыстары тежел­мейді. Тек мемлекет ауыл дарға ауыз су құбырын тартып, жо­лын жөндеп берсе шаруа біраз еңсеріліп қалар еді.

Өз басым Жолдаудан көп нәрсе ұқтым. Мұны жүзеге асы­ру кезек күттірмес шара деп білемін.

Қостанай облысы

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

Игілікті істер жалғасын табады

– Қазақстан әлемнің ең дамыған елдерінің қатарына енуді мақсат қылып қойды. Мемлекетіміздің 2050 жылға дейін даму стратегиясы, «100 нақты қадам» Ұлт жоспары, конституция­лық реформалар, рухани жаңғыру бағдар ламасы – бізді осы ұлы мұратқа жете лейтін жол. Осы бағытта ұлан­ғайыр жұмыстар атқарылып, ауқымды мемлекеттік жобалар іске асырылып жатыр, деді Н.Ноғаев. – Биылғы Жол­дауда сан емес, сапаға көңіл бөлу, басқа л ардың жетістіктерін қайталаумен шектелмей, өзіміз басқаға үлгі болу міндеті қойылып отыр. Бұл үшін не істеуіміз керек, қалай істеуіміз керек,

мұның бәрі – Жолдаудың 10 бағытында нақты көрсетілген.

«Өткен жылдың қорытындысы бо­йынша, өңірдегі өнеркәсiп көлемi 2016 жылмен салыстырғанда 20,8%­ға өсіп, 5,7 трлн теңге болды. Елбасы айтқандай, «Көл­көсір мұнайдың дәуірі аяқталып келеді». Жоғары еңбек өнімділігі бар өңдеу секторын дамытуды бағдарға алу маңызды. Өңдеу өнеркәсібіндегі еңбек өнімділігі бірінші жартыжылдықта 33,8 мың АҚШ долларын құрады. Құны 5 млрд теңге болатын 344 жұмыс орны ашылып, бес жоба іске қосылды. Мұндай игіліктердің бәрі биыл да жалғасын таба­ды», деді актив жиынында өңір басшысы.

Әлеуметтік салаға айрықша назар

Жолдауда орта білім беру сала­сында жаңартылған мазмұнға көшуді сапалы ұйымдастыру, ондағы жаңа

бағдарламаларды жасау, оқулықтар, стандарттар және кадрлар даяр­лау мәселелеріне мән берілген. Осы бағытта Атырауда да білім беру жүйесі жаңартылған білім беру мазмұнына кезең­кезеңімен көшу жұмыстарын бастады. Орта білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде облыс бойынша 4 586 педагог біліктілікті арттыру курста­рынан өтті.

Облыста 193 мектептің 189­ы интер­нетке, оның ішінде 141­і кең жолақты интернетке қосылған. Шалғай елді ме­кендерде орналасқан 21 шағын жинақты мектеп интерактивті құралдармен жабдықталып, Атырау қаласының 10 мектебінде «Роботты­техника» курсы қанатқақты жоба ретінде бастау алып, нәтижесінде 12 оқушы республикалық және 6 оқушы халықаралық “Infomatrix” олимпиадасынан жүлделі орын алды.

Елбасы Жолдауда халықтың өмір сүру ұзақтығын, ауруды алдын алу арқылы өмір сапасын арттыру мәсе­лесіне аса назар аударған. Демо­графиялық көрсеткіштер бойынша өткен жылы оң серпінге қол жеткізілді. 2016 жылмен салыстырғанда бала өлімі 15,2%­ға төмендеді, онкологиялық ау­рудан өлім көрсеткіші 17,9%­ға, қан ай­налым жүйесінің ауруының көрсеткіші

9,5%­ға, туберкулезден өлім көрсеткіші 40,9%­ға, ана өлімі 30,1%­дан 12,3%­ға төмендеді. Денсаулық сақтау саласын цифрландыру бағдарламасы аясында 34 бағынысты медициналық ұйымдарда медициналық ақпараттандыру жүйесі енгізіліп, толықтай қамтылды. Қалалық емханаларда электрондық кезек жүйесі енгізілген.

2017 жылғы жергілікті атқарушы орган дардың атқарған шаралары нәтижесінде үшінші тоқсанның қоры­тындысымен жұмыссыздық деңгейі 4,9 пайызды құрады, жалпы облыстың еңбек нарығындағы жағдайы тұрақты.

Атырау – туристерге

тартымды аймақӨңірдің туристік өнімінің бірегейі

– ортағасырлық Сарайшық тарихи қалашығының орны. Бұл тарихи орын­да «Ортағасырлық Сарайшық» кешенін салу жобасы әзірленіп, бүгінгі күні аталған жобаның жобалау­сметалық құжаттамасы жасақталуда. Сондай­ақ Жылыой ауданында әулие Бекет атаның туған жері «Ақмешіт» кешені орналасқан. Осы нысанға қатынау мақсатында қазіргі уақытта 30 шақырым тас жол құрылысы аяқталды, қалған 34

шақырым жол учаскесіне жобалау­сметалық құжаттамасы әзірленіп жа­тыр.

Халықпен кері байланысты жақсарту мақсатында аймақта біраз шара қолға алынды. Telegram қосымшасында чат­арна ашылды. 12 қаңтарға дейін мемлекеттік органдардың бірінші бас­шылары, барлық деңгейдегі әкімдер және орынбасарларымен 1000­нан астам өтінішке жауап берілді. Атырау облыстық әкімдігі «Атырау цифрлы қабылдау» мобильдік қосымшасын іске қосты, ол да тұрғындардың мемлекеттік органдармен байланы­сын оңтайландыруға бағытталған. Мұның барлығы облыста бұқара мен мемлекеттік органдар арасындағы сенімділікті нығайтуға оң әсерін тигізеді.

«Президент Жолдауын іске асыру – ортақ міндет. Мемлекеттік органдар, кәсіпкерлер, қоғамдық сектор, барлық азаматтар, үлкеніміз бар, кішіміз бар жұмылып осыған қол жеткізе ала мыз. Ең бастысы, ауызбірлік, қажыр лы еңбек керек», деген Н.Ноғаев Жол­дауда көрсетілген міндеттер бойынша жауапты адамдарға нақты тапсырма­лар берді.

АТЫРАУ

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Ұлттық кітапхана ұжымы Жол дауда айқындалған міндет­терді қызу талқылап, қолдау көр­сетті. Кітапхана басшысы Жа нат Сейдуманов Елбасы Жол дауы басымдықтарын айта отырып «Адами капитал – жаңғыру негі зі» тармағына ерекше тоқталып өтті.

– Адами капиталдың жаң ғ ы­руы кітапхана ісімен тікелей байла­нысты. Өйткені кітапханалар дың басты мақсаты – сапалы адами капиталды арттыруға ықпал ету, жоғары білімді, жан­жақты ұрпақ

қалыптастыруға үлес қосу. Осы орайда, Ұлттық кітапхан аның басты міндеттерінің бірі – тұр ­ғын дардың кітап оқуға құш тар ­лығын арттыру арқылы жас ұр ­пақ ты оқуға тарту және төл тума мәдениетімізді сақтап қалу. Адами капитал сапасын нығайту және ұлттың рухани, интеллектуал­ды серпілісінің қажетті құралы ре тінде халықты оқуға тартуға, олардың заманауи білім алуына барлық мүмкіндіктерді жасауға тиіспіз, – деді Ұлттық кітап хана директоры Жанат Сейдуманов.

Сонымен қатар Ұлттық кітап­хананың жастарынан құралған

Жас тар кеңесі кең ауқымды тал­қы лау жасап, Жолдаудың маңызы мен ерекшеліктері тұрғысындағы жеке ой­пікірлерін ортаға салды.

«Біз Елбасының Жолдауымен таныстық. Енді көрсетілген 10 бағыт бойынша жұмыс істеп, күш саламыз. Оның ішінде жаңа технологияларды дамытуға үлес қосу үшін кітапхана ісінде он­лайн қызмет көрсету мен элек­тронды басылымдарға басымдық беруді жалғастыратын боламыз», дейді Жастар кеңесінің жетекшісі Айкенже Жақсылыққызы.

Елбасының Қазақстан халқына кезекті Жолдауы маңызды тарихи құжат деген кітапхана маман­дары, оны жүзеге асыруға әрбір кітап ханашы өз еңбегімен, өз қыз­метімен үлес қосатынын білдірді.

АЛМАТЫ

Бақытжан ЕРТАЕВ, Парламент Мәжілісінің депутаты, Халық Қаһарманы

Мемлекеттің бәсекелестік жағ дайда даму қарқынын үдету өте маңызды. Негізгі он бағыт нақтыланған Президент Нұрсұлтан Назарбаев Жол дауы­ның ең басты идеясы да осында. Осы орайда мен Жолдаудағы ресурстық әлеуетті одан әрі да­мыту тақырыбын ең өзекті бағыт ретінде атаған болар едім.

Бағамдап қарасаңыз, дүние­жүзінің өркениетті елдерінің жаңартылған энергия көздерін, яғни, баламалы қуат көзін иге­руге көшіп кетуінің астарын­да үлкен мән жатыр. Әсіресе Жапония, Оңтүстік Корея,

Гер мания, АҚШ елдерінде бұл үрдістің айрықша жолға қо йыл ­ғаны да назар аударарлық жағ­дай. «Жасыл экономикаға» көшу жолындағы қадамдар біздің Қазақ станда да байқалып отыр. Өткен жылы ғана әлемнің 119 елі мен 22 халықаралық ұйымының ғылыми қауымдастығымен бірге, төрт миллионға жуық адам­ды ортақ алаңда тоғыстырған ЭСКПО–2017 көрмесі «жасыл» тех но логиялардың отандық эконо микаға ену процесін одан әрмен жетілдіре түсті. Мұның барлығы сайып келгенде, табиғи ресурс тарға деген ғаламдық дең­гей дегі мұқтаждық сіз бен біз өмір сүріп отырған ХХІ ғасыр да айқын сезіліп отырғанын көр сетеді.

Ресми деректерде дүние жүзі бойынша өндірілетін электр

энер гия сының төрттен бірі жа­ңартыл ған қуат көздеріне тиесілі екен дігі анық айтылып жүр. Ғалым дардың болжамы бо­йынша, 2050 жылға қарай бұл көрсеткіш 80 пайызға дейін жетеді. Қазір елімізде жалпы қуаттылығы 336 МВт бола­тын жаңартылатын энергия көздерінің 55 нысаны жұмыс істеп тұр. Енді он жылдан кейін еліміздегі баламалы қуат үлесін 30 пайызға жеткізу міндетін де қойып отырмыз. Сайып келген­де бұл шаралар қорша ған ортаны қорғауға, экология лық тазалықты қамтамасыз етуге ықпал етері сөзсіз. Демек, «жасыл» тех ноло­гия ларға бағытталған ғылы ми жаңа лықтардың өндіріске ену процесі кезек күттірмейтін негізгі қадамдар қатарында болуы тиіс.

Көкейге түйгеніміз көп

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасының әрбір Жолдауы біздің өміріміздің кезекті бір белесі сияқты. Біз Нұрсұлтан Назарбаевтың жыл сайын халыққа арнайтын әрбір Жолдауынан дамуымыздың динамикалық деңгейін көріп келеміз. Бүгінде жаһан жүзінде жүріп жатқан Төртінші өнеркәсіптік революция дәуірі, технологиялық, экономикалық және әлеуметтік салалардағы терең және қарқынды өзгерістер бізді серпінді серпілістерге бастап отыр.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Көл-көсір мұнайдың дәуірі аяқталып келедіАлайда Атырау облысының даму көрсеткіштері жоғары

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Атырау облысының әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері жыл санап артып келеді. Мемлекет басшысының биылғы халыққа Жолдауын жүзеге асыруға аймақта барлық жағдай бар. Еліміздің даму басымдықтарын айқындайтын, болашаққа бағдар беретін айрықша маңыздағы құжат – Жолдауды талқылауға арналған актив жиынында облыс әкімі Нұрлан Ноғаев осылай деді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Болашақ – «жасыл» технологиядаДамуымыздың динамикалық деңгейі

Адами капитал – жаңғыру негізі

Мұрат БАҚТИЯРҰЛЫ,Парламент Сенатының депутаты

Біз бұл күнге тектен­тек жете салған жоқпыз. Алдымен Президенттің бастамасымен «Қазақстан­2050» стратегиясын қабылдадық. Бұл бізді әлемде озық дамыған 30 елдің қатары­на кіруді межелеуге бастады. Бұдан әрі «100 нақты қадам» Ұлт жоспарын жүзеге асыру қолға алынды. Қазірге дейін оның 60 қадамы жүзеге асырыл­ды. Ендігі кезекте ұзақ мерзімге арналған қадамдарды жоспарлы түрде орындау міндеті тұр.

Дамудың осылай өрістеу жолы өткен жылы Қазақстан­ның Үшінші жаңғыруына жол ашып берді. Осы тұста респуб­ликада Индустрияландыру бағдарламасы өзінің нәтиже­лерін бере бастады. Өткен жылы «Цифрлы Қазақстан» кешенді бағдарламасының қабылдануы да дамуға дүмпу беретін серпіндердің бірі бол­ды. Мұның қабатында еліміздің 2025 жылға дейінгі дамуы ның кешенді стратегиялық жос­пары жасалды. Осылардың бәрін жинақтай келгенде, бұл жолғы Жолдаудың бұған де йінгі барлық шақырулар мен бағдар­лама лардың кезекті жиынтығы сияқты болып көрінеді. Жаңа Жолдаудың бұл тұрғыдағы бас­ты ерекшелігі оның Төртінші

өнеркәсіптік революция әлеміне бейімделу мен жетістікке жету жолын айқындап бергенінде бо­лып отыр.

Өткен жылдың ішінде еліміз әлемдік дағдарыстың қолайсыз сал дарын еңсеріп, сенімді өсу жолына қайта түсті. Жыл қоры­тын дысында ішкі жалпы өнімнің 4 пайызға, өнеркәсіп өнімінің 7 пайызға өскені белгілі болды. Бұл уақытта кедейшілік 13 есе кеміп, жұмыссыздық дең гейі 4,9 пайызға азайды. Осы орай­да маған әлеуметтік мін дет те­ме лердің толық орындалаты ны жөніндегі мәлімдеме ұнады. Бұған сенім артуға да негіз бар. Арада өткен бір жылда зей ­нетақы мен жәрдемақы 3 рет кө бейгені осыған айғақ. Сөз болып отырған кезеңде база лық зей нетақы 29 пайызға, ынты­мақты зейнетақы 32 пайыз ға, бала тууға берілетін жәрдем­ақы 37 пайызға, сондай­ақ мүге­дектер мен асыраушысынан айырылғандар жәрдемақысы 43 пайызға өскен. Сол сияқты медициналық қызметкерлердің айлығы 28 пайызға, педагогтар еңбекақысы 29 пайызға, әлеу­мет тік қорғау саласы қызмет­кер лерінің жалақысы 40 пайызға кө бейді. Ал «Б» корпусындағы мем ле кеттік қызметшілер 30 пайызға, стипендиялар 25 па­йызға өсім алды.

Кез келген елдің эконо мика­лық жағдайы оның әлеуметтік

мәселелерге осылайша көңіл бөлуінен көрінеді. Мұндай кең­дікке санаулы мемлекеттер ғана бара алады. Әсіресе, қ а­зір гідей дағдарыс меңдеген заман да әлеуметтік салаға жұм­сайтын шығындарды ұл ғайту оңайға түспек емес. Пре зи дент біздің мұндай батыл қадам ға барып отырғанымызды жария етті. Бұл республикалық бюд­жеттің әлеуметтік салаға бөлін­г ен шығыны биыл 12 пайыз­ға өсіп, 4,1 триллион теңгеден асқанынан да айқын аңғарылады. Бұған қосарымыз, жыл ішінде әлеуметтік төлемдерді, соның ішінде зейнетақыны өсіру ар­қы лы 3 миллионнан аса қазақ­стандықтың табыстары ұлғай­ға лы отыр. Биылғы жыл дың ба сынан бастап ынты мақ ты зей нет ақы 8 пайызға көбей ді. Мү ге дектерге, асыраушы сы нан айырылған және мүгедек бала­лар тәрбиелеп отырған отба­сыларға арналған жәр дем ақылар 16 пайыздық өсім ді құрады. Бұдан бөлек, 1 шіл деден базалық зейнетақы ең бек өтіліне байла­нысты орта ша алғанда 1,8 есе көбейетін бола ды. Жол дауда тағы бірқатар өсім дер туралы атап тұрып айтылған.

Маңызды құжаттағы тағы бір тоқталып өтетін жайт, онда ұс таздар қауымына құрмет көр сету жалғаса беретіні тай­ға таңба басқандай атап көр­сетіл ген. Мұғалімдер мәр­тебе сін арттыра беру білім нің негізі дұрыс қалануына жол ашады. Бұған жеткілікті көңіл бөлген Мемлекет басшысы білім берудің жаңартылған маз мұнына көшкен мұғалім­дердің лауазымдық жала қысын биылғы 1 қаңтардан 30 пайызға көбейтуді тапсырғаны нақты дәлел бола алады.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасында Мемлекет басшысының «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауын талқылауға арналған жиын өтті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ 5ЖОЛДАУ

Инфографикаларды жасаған Амангелді ҚИЯС, «Егемен Қазақстан»

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Тараз қалалық Мәдениет үйінде Жамбыл облысы әкі мінің бірінші орын-басары, Тараз қаласы бойынша ақпа­рат тық топтың жетекшісі Бекболат Орынбековтің төраға лығымен қала активі нің жиыны өтті. Аталған жиын­да қала әкімі Рүстем Дәулет баян-дама жасап, Елбасы Жолдауында айтылған өнеркәсіптік революция әлеміне бейімделудің 10 мін детіне

тоқталды. Жалпы, Тараз қаласында 2015­2017 жылдар аралығында жалпы құны 19,3 мил лиард теңгені құрайтын 9 ин дустриялық жоба іске қосылған екен. Нәтижесінде 290 жаңа жұмыс орны ашылған. Енді Елбасы Жолдауынан туындайтын міндеттерді жүзеге асыру аясында үстіміздегі жылы жалпы құны 6 миллиард 924 миллион теңге болатын 4 инвестициялық жобаны іске асыру жоспарланып отыр. Нәтижесінде 607 жаңа жұ мыс орны ашылады. Сонымен қатар шаһар басшысы қаладағы

кәсіп орындарда цифр лы технология­ларды енгізу жұмыстары қолға алын­ғанын да атап өтті.

Өңірде құрылған ақпараттық топтың жұмыс кестесіне сәйкес, об лыстық кәсіпкерлік және индус триялық­инновациялық да мыту басқармасының басшысы Қар лығаш Аралбекова мен облыс әкімі аппаратының агроөнеркәсіп кешені мониторингін дамыту бөлімінің басшысы Дулат Ос панов Шу ауданын-да болып, аудан активімен кездесті. Актив жиынында сөз алған аудан әкімі Қайрат Досаев Елбасы Жол дауы тұрғындардың әл­ауқа тын арттыруға және қоғам ның дамуын қамтамасыз етуге бағытталғанын атап өтті. Өз сө зінде Қарлығаш Аралбекова об­лыста кәсіпкерлікті қолдау картасы бойынша жалпы құны 568 миллиард теңгені құрайтын 36 инвестициялық жоба жүзеге асырылып жатқанын, ал

еліміз дің индустриялық­инновациялық даму бағдарламасының алғашқы бесжылдығында Шу ауданында жал-пы құны 1,5 миллиард теңге болатын 2 жоба және 5,7 миллион АҚШ долла-рын құрайтын 1 жоба іске асырылғанын айтты.

Облыстық мәслихаттың хатшы-сы Бағлан Қарашолақов бас таған ақпараттық топ Мойынқұм ауданында болып, төрт бағыт бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Актив жиы-нын аудан әкімі Бақытжан Нүркенов ашып, жүргізіп отырды. Сонымен қатар облыстық мәслихат аппа ра ­тының басшысы Біржан Кү зем беков, облыстық экология де партаментінің басшысы Қанат бек Мәдібек, облыстық қазақ драма театрының директоры Болат Бекжанов, Тараз инно ва циялық­гуманитарлық уни вер ситетінің про-ректоры Санат Әшірбеков, облыстық

дін іс тері басқармасының басшысы Жан гелді Омаров және басқа да аза-маттар ауданның Қылышбай, Құмөзек, Қарабөгет ауылдарында болып, көп­шілікпен кездесті.

Ал «Нұр Отан» партиясы об лыстық филиалы төрағасының бірінші орынба-сары Мұратхан Шүкеев Талас ауданы-на келіп, «Қазфосфат» ЖШС­на қарас­ты «Шолақтау» тау­кен кеше нінде өткен кеншілер жиынына қатысты. Мұнда Елбасы Жол дауынан туындаған міндеттер әңгіме өзегіне айналып, өндірісті өркендету жайы сөз болды. Кешен жұмысшылары кездесу ба-рысында Елбасы Жолдауы, әсіресе химия саласының қызметкерлеріне серпін беретініне, сондықтан өңірде өндіріс саласы өркендей беретініне сенім білдірді.

Жамбыл облысы

Ерден ҚАЖЫБЕК,А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры

Жолдаудың Жетінші – «Адами ка-питал – жаңғыру негізі» атты бөлігінде Елбасы ар на йы тоқталған терминоло-гия мәсе лесіне қайта оралайық. Ал­ды мен Президенттің осы Жол дау ­дағы мына сөзіне баса назар аударғым келеді. «Ұлттың әлеуетін арттыру үшін мәдениетіміз бен идеологиямызды одан әрі дамытуымыз керек».

Ақиқатында, аса нақты ай тыл ған, өте дұрыс айтылған сөз.

Тіл – халықтың жаны, болмысы дейтін болсақ, онда әрбір бірлік сол болмысының көрсет кіші. Ең алдымен айтарым, кез кел ген халық тіліндегі әрбір сөз ді, басқа тілден қабылдаған тер­минді өзінің мәдениеті, өзінің руха ни құндылығы ретінде қастер лейді.

Қай халықтың болсын тіл ілімінің терминология саласында халықаралық терминдерді қабылдау үлкен мәселе екендігі шындық. Алайда әлемдік тә­жіри беде кез келген ұлт өзге ха лық тан сөз қабылдауда ең алды мен өз тілінің әлеуетіне жүгі ніп, өзіндік терминжасам тәсіл дерін басшылыққа алатыны белгілі.

Бүгінгі қазақ терминологиясы жас ғы­лым ретінде енді қалыптасып, «аяғы нан тәй­тәй тұрып» келе жатқан дығы баршаға мәлім. Мұн дай жағдайда кемшін тұстар­дың болмауы да мүмкін емес. Сон дықтан да Елбасы атап өткен сынның да орынды екенін жасыра алмаймыз.

Қазіргі қазақ тілінде терминология саласындағы мұндай жағдайлардың себебін мынадай жайттармен түсіндіруге болады деп ойлаймыз:

­ құзырлы органдар тарапынан бекі­тілмеген, заңнамада, ғылы ми әдебиеттерде және сөз діктерде кездеспейтін кейбір халықаралық терминдердің «аударылып» қолданылуы жекелеген азаматтардың білімсіздігінен немесе арандатушылық ниетінен туындап отырған кездейсоқ жайттар деуге болады;

­ орыс тіліндегі бір терминнің екі

немесе одан да көп нұсқадағы балама­сының бекітілуіне қатыс ты жекелеген жайттардың орын алуына (ұсынылған, мақұл данған, тіпті қабылданған, бекі ­тілген терминдерді қайта қарап, қайта бекітуге) бірқа тар линг вистикалық және экстра лин гвистикалық факторлар (мыса-лы, сала мамандарының ғылыми тұрғыда негізделген пікірлері, «тілдік қалыптасу факторы» және т.б.) себеп болады;

­ заңнамада қолданылатын термин­дердің бекітілген терминдермен бірізге түсірілмеуіне «заңнамада қолданылған тер миндерді өзгертуге болмайды» деген уәждің алға тартылуы;

­ салалық терминологиялық сөздік­терде қамтылған термин дердің бекітілген терминдер сөздігіндегі баламалармен қатаң түрде сәйкестендірілмеуі;

­ кейбір аудармашылардың Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Респуб ликалық тер минология комиссия­сы бекіт кен және заңнамада жиі қолда ны­латын терминдердің нұсқа ларымен жете таныс болмауы;

­ лингвистикалық тұрғыдан келген-де, тілдік бірліктердің терминдену және бейтерминдену процестері, терминдер мағы насының «семантикалық жылжуы», терминдерді қолданудағы «семантикалық қоршау», яғни мәнмәтін (контекст) мәсе­ле сі, терминнің «семантикалық әлеуеті», шығу төркіні және т.б. мәселелер.

Алайда қазіргі кезде бұл ол қы лық­тарды жою мақсатында жү йелі түрде жұмыс жүргізіліп отыр ғандығын баса айтуымыз керек.

Біріншіден, Қазақстан Рес пуб ликасы Үкіметі жанын дағы Республикалық терминоло гия ко миссиясы, әсіресе соң­ғы жыл дары термин бекіту жұмыс тарын қарқынды әрі сапалы түрде жүргізіп келеді (Осы рет те бұл Комиссия бекіткен тер мин дер ұсынымдық сипатта болған­дық тан, бекітілген тер миндердің не гізге алына бер мейтіндігін де ес керте кетуді жөн көріп отырмыз).

Екіншіден, Қазақстан Рес пуб ли­касы Мәдениет және спорт министрлігі Тіл дерді дамыту және қоғамдық­саяси жұ мыс комитетінің тапсырысы

бойынша Ш.Шаяхметов атын дағы Тілдерді дамытудың рес пуб ликалық үйлес тіру­әдістемелік орта лығы мен Білім және ғы лым минис тр лігі Ғылым ко ми тетінің А.Бай тұр сынұлы атын дағы Тіл білімі инсти тутының ғалымдары сала лық терминологиялық сөздіктердегі терминдерге кешенді сараптама жасаумен айналысып келеді. Күрделі әрі кешенді сараптама жұмыстарының нәтижесінде бекітілген терминдердің баламалары, заңнамадағы қолданысы және салалық терминология лық сөздіктердегі аударма-лары сәйкестендіріледі.

Ендігі қазақ терминоло гия сының ал-дында тұрған бас ты да қажетті міндеттің негізгісі – терминдерді стандарттау. Осы мақсатта терминдерді стандарттайтын белгілі бір құзырлы орган айқындалып, терминдердің баламаларын заңды түрде бекітіп, стандарттау кезек күттірмейтін өзекті мәселеге айналып отыр.

Осы орайда қазақ тіліне шет тілдерден енген терминді латын графикасы негізінде жазуда, терминдер қабылдағанда төмен­дегі іс­әрекеттер атқарылуға тиіс деп са-наймыз:

­ шет тілдерден енген халық ара лық тер миндерді латын графикасы не гі зінде таңбалау барысында олар дың орфо­графиялық нормаларын қалыптастыру;

­ терминологиялық бірлік терді ла-тын графикасы негізінде таңбалауда төл тіліміздегі термин атауы ретінде қалыптастырудың ұтымды тұстарын анықтап, қазіргі терминжасам ісіне жаңа­ша бағыт­бағдар әзірлеу;

­ шет тілдерден енген халық аралық терминдерді қосымшалар көмегімен түрлендіру проблемаларын түпкілікті шешу;

­ шет тілдерден енген халық аралық терминдердің қазақ тілінің сингармо-низм заң ды лығына кереғар келетін дерін тілі міздің ішкі заңдылықтарына сәй­кестендіру ережелерін әзірлеу;

­ терминдерді қабылдау қағи даттарын қайта қарап, жетілдіру.

Қорыта келе айтарымыз, дамы ған отыз елдің қатарына ену үшін заман ауи талаптарға сай болумен қатар, қазіргі жаһандану процесінде «жұтылып кет-пей», ұлт ретінде сақталып қалуымыз үшін, Елбасы осы Жол дауында атап көрсеткендей, «Төр тін ші өнер кәсіптік революция жағ дайын дағы тарихи өрлеу бастауында тұрған біртұтас ұлт болудың» барлық мүмкіндіктерін пайдаланып, әлем елдерінің тәжірибесін сараптай отырып, өзімізге тиімді тәсілдерін қолдануға ба-рымызды салуымыз қажет.

Атап көрсетілгендей 10 бағыт­қа жүктелген жұмыс – барша қазақстандықтар болып жұмылып атқарылар абыройлы іс. Әсіресе Жетінші міндет: Адами капитал – жаңғыру негізі. Білім берудің жаңа сапасы бо йынша Елбасы «Барлық жастағы азаматтарды қамти ала-тын өзіміздің алдыңғы қатарлы озық білім беру жүйемізді құру ды жеделдетуіміз керек», деп Үкіметке нақты міндеттемелер қойды. Қазіргі заман талаптарына сәйкес оқытудың мазмұн ды лығы заман­ауи техника лық тұрғыдан қолдау көрсету арқы лы үйлесімді түрде толық тыры луға тиіс. Президентіміз өз Жолдауында «Жоғары оқу орындары шетелдердің жетек­ші университеттерімен, ғылы­ми орталықтарымен, ірі кәсіп­орын дарымен және транс ұлттық корпорациялары мен бірлескен жобаларды белсен ді түрде жүзеге асыруы қажет. Жоғары оқу орын-дарына білім беру бағдарламаларын жасауға көбірек құқық беріп, олар­дың академиялық еркіндігін заңна­малық тұрғыдан бекіту керек. Оқытушылардың қайта даярлықтан өтуіне күш салып, жоғары оқу орын-дарына шетелдік менеджерлерді тартып, әлемдік университеттердің кампустарын ашу қажет», деп қазақстандық жоғары оқу орындары алдына жаңа талаптар жүктеп отыр.

Өз басым Елбасының бұл талап­тарын заманға лайық, кезеңі кел-ген және орындалуы аса қажет міндеттер деп санаймын. Қазіргі таңда Халел Досмұхамедов атындағы Аты рау мемлекеттік университетін­де Елбасы тапсырмаларынан туын-дайтын жұмыстар қолға алынып, жаңаша стратегия лық даму жос­пары жасалынып жатыр. Бүгін­де Атырау уни верситетінің ғылы­ми­зерттеу бағытындағы жұ мыс­тарын дамыту үшін көптеген шетел

университеттерімен және ғылыми­зерттеу ұйымдарымен тығыз бай-ланыстар орнады. Мұның бар­лығы мемлекеттік университеттер Ассоциациясы аясында Каспий маңы мемлекеттері – Ресей, Иран, Әзербайжан, сондай­ақ АҚШ, Ұлы­британия және Түркия елдерімен қарым­қатынастан көрінеді. Биылғы оқу жылында университетімізде «ENGLISH ONLY SPACE» – екі компоненттен тұратын, ағыл­шын тілін үйренуге арналған инновациялық кешен және «I SPACE» – студент жастарға, қала тұрғындарына кәсіпкер лік мәдениет пен дағдылар ды қалыптастыруға, стартаптарды іске қосуға және жаңа компаниялардың дамуының бас тапқы кезеңінде өсуіне ықпал етуіне бағытталған, университет қызметінің инновациялық нысаны, коворкинг алаңы сынды орталықтар іске қосылды. Осы жұмыстардың барлығы да Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың өзгерістер мен сын­қатерлерге дайын болу қажеттігін ескеріп, «Қазақстан­2050» даму стра те гиясын қабылдап, «100 нақты қадам» Ұлт жоспарының жүзеге асы­ры луының арқасында қол жет кізе алған жетістіктері міз деп біле мін. Х.Досмұхамедов атындағы Аты­рау мемлекет тік уни верситетінің про фес сор­оқы тушылар құрамы мен бар ша ұжы мы Елбасымыздың Төр тінші өнеркәсіптік революция әлеміне бейімделу мен жетістікке жету жолын табу жоспары санала-тын Жолдауын толықтай қолдап жаңа заманға сай болу үшін жұмыла еңбек етіп, Қазақстанның жар қын болашағы жолында биік мақсаттарға қол жеткізеді.

Абзал ТАЛТЕНОВ,Халел Досмұхамедов атындағы

Атырау мемлекеттік университетінің ректоры

Жаңғырудың жаңа бағдары–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Президент Н.Назарбаевтың «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауы Мемлекет басшысының 2017 жылғы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауының заңды жалғасы әрі қазақстандықтардың экономикалық-әлеуметтік жағдайын арттыруға және рухани жаңғырудың жаңа белесіне көтерілуге бағыттайтын тың саяси-экономикалық әрі рухани-мәдени бағдар деп білемін.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Күні кеше ғана Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халқына кезекті жыл сайынғы Жолдауын елге ұсынды. Жолдауды Халел Досмұхамедов атындағы Атырау мемле кеттік университетінің профессор-оқытушылар құрамы зор қызы ғушылықпен қабылдап отыр. Бұл Жолдау жаңа әлемге, яғни Төртінші өнеркәсіптік револю-ция әлеміне бейімделу мен жетістікке жету жолын табу үшін не істеу қажеттігін айқындап берді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жетістікке жету жолын айқындады

Ақпараттық топ аудандарға шықты–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауынан ту-ындайтын міндеттерді жүзеге асыру мақсатында Жамбыл облысында ақпараттық топ құрылып, өз жұмысын бастады. Ақпараттық топтың жұмысы Тараз қаласынан бас тау алып, тұрғындарға Елбасы Жолдауын және мемлекеттік бағдарламалардың іске асырылу барысын түсіндіруде. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Шабан Серкан ДИНЧТҮРІК,«Қазақ-түрік білім және зерттеу» қауымдастығының төрағасы, Дүниежүзілік қазақтар қауымдастығының төралқа мүшесі (Түркия)

Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақ­стан халқына арнаған Жолдауын оқып, үлкен мақтанышпен және қуанышпен қабылдадық.

Елбасы өз сөзінде Қазақстан халқының жарқын болашағы үшін денсаулық сақтау саласынан бастап, ауыл шаруашылығына дейін, технологиялық дамудан бастап, білім беру саласын ілгерілетуге дейін әр саланы қамтып, жүзеге асырудың нақты жолдарын көрсетті.

Мемлекет басшысының «Өзінің тарихын, тілін, мәдениетін білетін, сондай­ақ заманына лайық шетел тілдерін меңгерген, озық әрі жаһандық көзқарасы бар қазақстандық біздің қоғамымыздың идеалы-на айналуға тиіс» деген сөзі елдегі және шетелдегі қазақтар үшін ең маңызды мақсат болуға тиіс.

Атажұртымыз Қазақ елі, қасиетіңнен айналайын, тәуелсіздікті жария лаған күннен бастап, саяси­экономикалық, сауда­саттық, мәдени­гуманитарлық салаларда көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Халық­аралық аренада өзін жан­жақты, сенімді және жауапты ел ретінде та-нытып үлгерді. Әлемдегі көптеген елден озып шықты. Экономикалық жағдайын жақсартып, ауылшаруашылық, туризм, денсаулық сақтау, индустрияландыру сынды маңызды салалар бойынша қыруар жұмыстар атқарып, дамудың жаңа кезеңіне қадам басты.

2017 жылы халықаралық ЭКСПО көрмесін өткізген Қазақстанның жұлдызы жарқырап, әлемдік саясаттағы салмағы уақыт өткен сайын артып келе жатқандығының айғағы – 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне төрағалық етуі. «Қазақстан­2050» даму стра-тегиясын қабылдаған Қазақстан мемлекеті әлемдегі ең озық 30 елдің қатарына кіруді алдына мақсат етіп отыр. Біздер, Түркиядағы қандас бауырлар ретінде бұл тарихи бастаманы қолдаймыз және де жүзеге асырылатынына кәміл сенеміз. Қазақ елінің қол жеткізген табыста-ры – әлемнің түкпір­түкпірінде мекендеген қазақ жұртшылығының мақтанышы.

СЫРТ КӨЗ – СЫНШЫ

Ел жетістігі – барша қазақтың мақтанышы

6 17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ

Кезінде бүгінгі Түркия мем ле-кетінің іргетасын қалаған Ататүрік тарихи зерттеулерде объек тив-тілік қағидасын ұстанудың маңыз-дылығын: «Тарихты жазу, тарих-ты жасаудай маңызды. Жаз ған Жасағанға адал болмаса, өзгер-мейтін ақиқат адамды таң ғал ды-ратын сипат алады» деген сөз-дерімен түсіндірген. Ата түріктің осы аксиомасы Ұлы Дала кеңістігінде Елбасының еңбегімен дəлелденуде.

Қазақ елінің тəуелсіздік алған-нан бергі кезеңі – еліміздің мың-жыл дықтар тарихының шын мə-нін дегі қайта өрлеу, яғни «ренес-санстық» дəуірі болды.

Көшпелілер өркениеті мен оты-рық шылық мəдениеттің тоғы сын-дағы Ұлы Дала тарихын тəуелсіз санамен, ұлттық ұстанымда сара-лау тек тəуелсіздік кезеңінде ғана іске асты. Бұл жерде тəуелсіз та-рих жасаудағы тұлғалық фактор басым болды.

Мемлекет тарихын көрнекті тұлғалар арқылы зерделеу – қазақ-тың байырғы таным-түсінігінде ертеден қалыптасқан дəстүр. Қазақтың шежірелік зердесінде та-рих ұдайы жеке тұлғалардың өмір дерегі арқылы танылып отырады.

Ақиқатында ұлт болып қалып-тасуы мыздағы ұлы тұлғалардың ай-рық ша орын алатындығы сан ғасыр-лық тарих парақтарында қатталып жатыр. Бұдан шығатын түйін: «Тарихты тұлғалар жасайды!».

Қазақстанның тарих ғылымы мектебі кеңестік кезеңде қалып-тасты десек те, тарихымызды ұлт-тық көзқараста қайта тұжырымдау, отандық тəуелсіз тарих ғылы-мын қалыптастыру Қазақстанның бірінші жаңғыру кезеңінде, яғни тəуелсіз мемлекетіміздің дүниеге келуі мен жүзеге асқан үдеріс. Елба-сының тарихқа, саясатқа, мемле-кет дамуына, экономикаға байла-нысты еңбектері ұлттық тарихты зерделеудің жаңа методо логиялық базасы десек артық айтпаспыз.

Тəуелсіздіктің алғашқы жыл-дары жаңадан еңсе тіктеген жас мемлекет үшін сын сағаттар мен сын дарлы сəттерге, болашақты бол жап болмайтын, бірақ тарих беттеріне қатталып жатқан тағ-дыр шешті қадамдарға толы бол-ды. Осындай сəтте мемлекеттің жауап кер шілігін мойнына алатын, тəуе келі жететін тұлғаның қолын да болуы тиіс екендігін сол кезең нің шындығы дəлелдеп берді. Мем-ле кеттің басқару жүйесін рефор-ма лау, президенттік биліктің өкі-лет ті лігін нығайту – Елбасының тари хи күрделі кезеңде қолға алған нəтижелі шешімі. Мысалы, тəуел-сіздік ая сында – 1990 жылдан бас-тап 2000 жылға дейінгі аралықта Қа зақ стан Республикасының Пре-зи денті Н.Назарбаевтың бас шы лы -ғы мен елімізде 5000-нан ас там акті қабылданды, оның ішін де – 970 заң, 2700 жарлық, 370-тен астам қаулы, 900-ден ас там өкім бар. Сондай-ақ Елбасы 10 мем лекет тік бағдарламаға қол қой ған. Осы қа-был данған ма ңызды құжат тар сол бір күрделі кезең де мем ле кет ті лі-міздің тұрақ талуына негіз жасады.

Елбасының тəуелсіздік алған-нан бергі кезеңдегі дүниеге əкел -ген «Əділеттің ақ жолы», «Тарих толқынында», «Ғасырлар то ғы-сында», «Қазақстан жолы» ең-бектері шын мəнінде отан дық тарих ғылымына жаңа методо-логиялық серпін берді. Президент Отанымыздың қазіргі замандағы аса күрделі, сонымен бірге нəти-желі дамуына қатысты тарих-ты кезінде отандастарымыздан үлкен бағасын алған «Қазақстан жолы» еңбегінде тұжырымдады. Ал бүгінгі қалың оқырманға, оның ішінде ел болашағы жастарға жол тартқан «Тəуелсіздік дəуірі» туындысы – еліміздің бүгінгі

дамуын жан-жақты қамтыған, өзек-ті тұжырымдар жасалған Қазақ -станның қазіргі заман тарихы.

Тəуелсіз Қазақстан жағдайында Елбасы Н.Назарбаев азат елдің азат тарихын жасаушы һəм жазушы тұлға. Мұның айқын дəлелі ретінде жоғарыда аталған мемлекетіміздің қалыптасу кезеңдерінде толғамды тұжырымдары мен орамды ойлары кестеленген іргелі еңбектерін айта кеткеніміз абзал.

Əлемдік тəжірибеде өз елінің тарихына канондық негізде туын-ды арнаған ұлт көшбасшылары жоқ емес. Мəселен, Джавахарлал Неру, Ли Куан Ю, Уинстон Чер-чилль, Махатхир Мохамад сын-ды əлемдік саясатта өз елдерін өрге сүйреген қайраткерлер ұлт-тық жетістіктерін тарих парағына таңбалап қалдырды.

Осы тұрғыда Елбасының «Тəуел сіздік дəуірі» туындысын парақ таудан түйген ойларымды негіздей кетсем.

Біріншіден, аталған іргелі ең-бекте мемлекетшілдік ұстаным, елдік сана, ұлттық рух ұтымды үйлесім тапқан. Қазақстанның тəуел сіздік шежіресіне көз жүгірт-кен əр адамға бұл кітап жол бас-таушы болары сөзсіз.

Екіншіден, гуманитарлық ғылым дар, оның ішінде отандық тарих ғылымының алдағы мін-деттерін айқындау, методоло-гиялық тұрғыдан жаңару Елбасы еңбегінен басталуы тиіс.

Үшіншіден, мемлекетіміздің саяси бағдары, дипломатия, халық-ара лық байланыстар жəне əлемдік қоғам дастықтағы Қазақстан беделі сын ды маңызды мəселелер тари хи-та ным дық тұрғыда ай шық талған.

Төртіншіден, Елбасы ның жо-ралы жолдаулары мен үн деулері, мемлекеттік маңызы бар бағ дар-лама лар жəне олардың орындалуы мен нəтижелі көрініс теріне осы еңбектен куə боламыз.

Бесіншіден, дербес мемлекет-тердің ішінде ел астанасын ауыс-ты рып, жаңадан астана салу сын-ды батыл қадамға барған елдер си-рек. Ал Елбасы бұл күр меуі қиын күрделі істі сонау 90-жыл дар дың басында-ақ қолға алды. Бүгін де еліміздің жүрегі Астана бар лық жетістіктеріміздің бастауы на ай-налды. Бұл – Мемлекет басшы сы-ның есімімен тікелей байланысты тарихи шешім. Елбасы еңбегінде осы игілікті істі əсерлі суреттеген.

«Мемлекетіміздің дүниеге келуі. Қазақстанның бірінші жаң-ғы руы (1991-1995 жылдар)», «Ұлы бетбұрыс. Қазақстанның екін ші жаңғыруының басталуы (1996-1999 жылдар)», «Қияға құ-лаш сермеу. Қазақстанның екін-ші жаңғыруы (2000-2010 жыл-дар)», «Қалыптасқан мемлекет. Қазақстанның үшінші жаңғыруы (2010 жылдар)» сынды төрт тарау -дан тұ ратын еңбекте тəуелсіздік ше жі ресін айқындаушы деректер мен мəліметтер кеңінен қамтылған.

«Тарихты таразылай отыра, ақылға сала отыра, асыра сая си-лан дырудан сақтануымыз керек... Менің терең пайымдауымша, Қазақ станның ұлттық тари хы біз дің қоғамды біріктіру, көрші елдер мен достық жəне өзара түсі-ністік қағидаттарына негіз делуі тиіс». Бұл – Елбасының тағы-лым ды еңбегінде айтылған тұжы-рым. Демек, Президент еңбегінде негіз делген маңызды мəселелер отан дық тарихымыздың дамуына бағыт-бағдар болатыны анық.

Мейір ЕСКЕНДІРОВ,Шәкәрім атындағыСемей мемлекеттік

университетінің ректоры

СЕМЕЙ

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы қоғамда, соның ішінде кəсіби тарихшылар мен гуманитарлық сала мамандарының зор рухани сілкінісін туғызды. Мыса лы, тарихшылардың «Қоғам дық сананы жаңғырту жəне тарих ғылымындағы жаңа міндет тер» тақырыбында өткен IV кон-гресінде ғалымдардың, өлке-тану шы лардың əлеуетін пай-далану арқылы барлық елді мекен дердің тарихын жазу, соны мен қатар көрсетілген жер-лер дің тұрғындарының дəстүрлі мəдениетіне қатысы бар то-пономикасын, фольклорын, шежі ресін қоса қамту қажеттігі айтылды. Ал білім беру сала-сын дағылар Қазақстан тари-хын оқытуда өлке тарихының деректерін жинақтап, күнделікті сабақта, тəрбиелік шараларда пайдалану мəселесін қолға алды. Осылайша тəуелсіз елі міздің болашағы кейінгі жас жет-кіншектердің туған елге, жер-ге деген перзенттік сезімдерін қалыптастыру, ел тарихындағы ұмытылмас тарихи оқиғаларды терең біліп өткені мен бүгінгісін байланыстыра отырып, өзінің саналы көзқарасын, үлесін қоса білуіне дағдыландыру көз-делді. Бұл орайда барлық мек-тептерде, колледждерде, жоға-ры оқу орындарда өлкетану курсын енгізу жəне осы курс бо йынша тиісті оқулық пен оқу құралдарын даярлау, жер-гілікті тұрғындардың тари-хын, мəдениетін, этнография-сын жəне фольклорын зерттеу мақсатында жоғары оқу орын-дар базасында жазғы уақытта тұрақты тарихи-этнологиялық жəне фольклорлық экспеди-циялар ұйымдастыру қолға алынды. Қысқасын айтқанда,

Елбасы ұсынған «Туған жер» жобасы шеңберінде ре с пуб-лика бойынша 2018-2019 оқу жылынан бастап əр ай ма қтың ерек шеліктеріне негіз дел ген «Өлкетану» курсы оқы ты латын болады. Төле би ауданы, Ке-ңе сарық ауылындағы Б.Бибо-латұлы атындағы жалпы орта мектепте өткен семинар-кеңес-тің де негізгі мақсаты «Өлке-тану» курсын енгізудің өзекті мəселелерін талқылау еді.

Оңтүстік Қазақстан облы-сы білім басқармасы ұйым дас-тырған іс-шараға қоғам қайрат-керлері, облыстық, аудан дық, қалалық білім бөлім дерінің əдіскерлері, «Өлкетану» оқу-лығының автор лары қатыс-ты. «Патриотизм кіндік қаның тамған жеріңе, өскен ауылыңа, қалаң мен өңіріңе, яғни туған жеріңе деген сүйіспеншіліктен басталатынын атап көрсеткен Елбасы Н.Назарбаев «Туған жер» бағдарламасын қолға алу-ды ұсынды. Мемлекет бас шы-сының мақаласында айтыл-ғандай, туған жер – əркімнің шыр етіп жерге түскен, бау-ырында еңбектеп, қаз басқан қасиетті мекені, талай жанның өмір-бақи тұратын өлкесі. Оны қайда жүрсе де жүрегінің түбінде əлдилеп өтпейтін жан баласы болмайды. Біздің бүгінгі мақсатымыз да оқушылардың туған жер тарихын терең білуіне мүмкіндік жасау. Осы мақсатта мұғалімдерге арнайы оқу құралдарын дайындап, іс-шаралар жоспарын түзіп оны іске асыру жолдары бойынша ұсыныс-пікірлерімізді ортаға салудамыз. Көп материалдар жинақтау қажет, сондықтан та-рихшыларымызды да осы игі іске жұмылдырудамыз», – дейді əдістемелік кабинетінің бөлім басшысы Айгүл Нəбижанқызы.

Семинар-кеңеске қатысу шы-лар «Өлкетану» курсын енгізудің маңызына тоқталып, өлке

тарихын білу – рухани жаңғыру, ұрпақтар сабақтастығын сақтау кепілі екенін айтты.

Ал енді білім басқармасы ұйым дастырған осынау бір се ми нарға жас-кəрісі қалмай кел ген ауыл тұрғындарының қаты сы қанша дерсіз. Иə, олар-дың қызығушылығын тудыр-ған да туған жердің тарихы, Ел-басының «Болашаққа бағ дар: рухани жаңғыру» атты бағ дар-ламалық мақаласынан туын-даған бастамалардың орын-далу барысы. Бұл орайда қо ғам қайраткерлерінің, ауыл ақса-қал дарының, аудан əкімінің қаты суымен «Қарашаңырақ – Қара сора, құтты мекен Сайрам-су» атты екі томдық кітаптың тұсаукесер рəсімі өтті. Атауы ай-тып тұрғандай кітапта ауыл дың, өлкенің тарихы кеңі нен қам-тылған. Шымкент қала сын дағы А.С.Макаренко атындағы №41 мектеп-лицейдің тарих пəнінің мұғалімі Өмір Шыныбекұлы оншақты жыл бойы ізденіп, туған жерінің тарихы туралы деректерді жинақтапты. Құнды еңбектің оқырман қауымға ұсы нылуына Елбасының бағ-дар ламалық мақаласы негіз болған. «Біздің ауыл Тянь-Шань тауының етегін де сұлу табиғаты мен сан алуан жануарлары, өсімдік тері бар Ақсу-Жабағылы қоры ғына тиіп тұрған, Ұлттық парктің жанында Сайрамсу-Қасқасу-Қарасора өзендерінің бас жағында орналасқан. Бұл ата қоныста Есімханның ордабиі болған, тоғыз ұлды Құдайбердінің Түгелбай мен Данай атты ұлдарынан тараған ұрпақтар атам заманнан бері тұрып келеді.

Құдайберді би оның атақты ұлдары мен кейінгі ұрпақтары ел мен жер үшін болған соғыстар мен шайқастарда ат үстінен түс-пегені туралы деректер та ри хи құжаттардан мəлім. Есім хан ның əскерін басқарған Құдайберді қалмақ пен Ташкент ханы Тұрсынханға қарсы соғысқа осы жерден аттанған. Ал екінші дүниежүзілік соғысқа осы ауыл-дан 189 боздақ қатысып, 119-ы майданда қаза болды. Бер ті-нірекке келсек, есімі əлемге та-нымал ауыл түлек тері аз емес. Мысалы, был ғары қолғап шебері Серік Қонақ баев, кеңес дəуірін-де Тоқ болат Тоғысбаев бастаған бүкілодақтық суретшілер

одағына мүше болған 18 қыл-қалам шебері , Сальвадор Дали мен Пабло Пикассоның деңгейіне көтерілген Ерболат Төлепбай мен Бексейіт Түлкиев бар. Сондай-ақ мемлекет жəне қоғам қайраткерлері, кезін де Қазақ КСР-нің үкіметі төраға-сының орынбасары, жоспарлау комитетінің төрағасы, Оңтүстік Қазақстан облысының əкімі болған Қалық Абдуллаев, Шым-кент қаласы мен Жамбыл об-лысының əкімі болған, құры лыс министрлігін басқарған Амал-бек Тшанов та осы ауылдың азаматтары. Ауылымыздан 10-нан астам ғылым докторы, 20-дан астам ғылым кандидат-тары шығыпты. Осы сынды фактілер, ауылдың қилы-қилы кезеңдердегі тыныс-тіршілігі туралы материалдар Өмір Шыныбекұлының кітабында көрініс тапқан. Кітап – шыққан тегімізді, жерімізді, ауылымыз-ды жəне тарихымызды таныту арқылы өскелең ұрпақтың ру-хани санасын жаңғыртады», – дейді тұсаукесер рəсімінде сөз алған қоғам қайраткері, генерал Ержан Исақұлов.

Жоғары санатты ұстаз, Қазақ стан Журналистер одағы-ның мүшесi Өмiр Шыныбекұлы «Ауыл тарихы – ел тарихы» атты кiтабымен де оқырман қауым ға жақсы таныс. «Əлем тари хын білгенімен, ауылының тари хын білмейтіндер жоқ емес. Елбасы «Болашаққа бағдар: ру-хани жаңғыру» атты еңбегінде орта мектепте туған жердің тарихын оқу патриотизмнің ең жақсы үлгісі екенін, туған жердің əрбір сайы мен қырқасы, тауы мен өзені тарихтан сыр шертетінін атап өтті. Əрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттері барын, осының бəрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс екенін де айтты. Осы талап-тан шығуға тырыстым. Туған жеріміздің тарихын аға буын ақсақалдар айтып та отыратын. Дегенмен тарихи деректер ді табу, жинақтау, дəйекті дəлел-дер келтіріп, сыншы оқырман ға ұсыну оңай болған жоқ», дейді Өмір Шыныбекұлы. Сондай-ақ кітап авторы бұл еңбегін «Туған жер» бағдарламасын жүзеге асыруға қосқан үлесім деп са-найды.

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Қазақстан Республикасы Пре зи-дентінің Архивінде Мем ле кет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың үстіміздегі жыл д-ың қаңтар айындағы АҚШ-қа сапарына жəне Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесіне төрағалық етуіне орай лас тырылған «Қазақстан жəне АҚШ: жасампаздық жолындағы ынтымақтастық» жəне «Қазақстан халықаралық аренада» тарихи-құжаттық көрмелерінің тұсау ке сері болып өтті. Екі оқиға да биыл ғы жыл ғы Қазақстанның сырт қы саясатындағы маңыз-ды оқи ға лардың бірі болып табыла ды.

Осыдан 25 жыл бұрын бас талған Қазақ-стан мен АҚШ ара сындағы саяси-эконо -микалық байланыстар туралы Прези дент Архивінің директоры Борис Жапаров жан-жақты шолу жасады. Борис Əлікенұлы келтірген мəліметтерді тізбелеп, қайыра бір еске алсақ, 1992 жылдың 18-20 мамыры аралығында Қазақстан Президенті АҚШ-қа өзінің алғашқы ресми сапарын жаса-ды. Сапар барысында Н.Ə.Назарбаевтың Дж.Бушпен, Мемлекеттік хатшы Дж.Бейкер-мен, бірқатар министр лер, сенаторлар жəне кəсіп кер лермен кездесуі өтеді. 1992 жыл дың 3 ақпанында Ал маты қаласында АҚШ-тың, ал 19 қарашада Вашингтонда Қазақ станның елшілігі ашыла ды. Осы уақыттан басталған Қазақ стан мен АҚШ арасындағы сая си-экономикалық қарым-қаты настарды айқындайтын маңыз ды

құжаттар, Елбасының қазіргі күнге дейінгі АҚШ-қа ресми сапарлары барысындағы құжаттар мен фотосуреттер көрмеден мо-лынан орын алған. «Мемлекет басшысы өзінің бір сұхбатында «Америка Құрама Штаттары – алғашқылардың бірі болып Қазақстанның Тəуел сіздігін мойындаған жəне біздің республикамыздың «жетіс-тік терінің тарихында» маңызды орны бар мемлекет» деп атап өткен еді. 1991 жылдың 25 жел тоқ санында АҚШ Қазақстан Рес-пуб ликасының егемендігін мойындап, 26 желтоқсанда АҚШ Президенті Дж.Буш Қазақстан Президенті Н.Ə.Назарбаевтың атына Қазақстанның Тəуелсіздігін мойын-дау туралы хатын жолдады. Осы хаттың түп-нұс қасы біздің Архивтің қорында сақ тау лы, ал оның көшірмесі аталған көрмеде көпшілік назарына ұсынылды», – деді Б.Жапаров.

Дипломатиялық өкілдер қа тыс қан жи-ында Елбасының «Тəуелсіздік дəуірі» атты жаңа кітабының маңызы туралы да əңгі ме өрбіді. Себебі дəл осы ең бекте тəуелсіздіктің алғашқы жыл дарындағы екі мемлекет ара-сында енді басталған қарым-қа ты нас тари-хы егжей-тегжейлі тар қа тылады. Мемлекет басшысы өзінің «Тəуелсіздік дəуірі» кіта-бында: «Қазақстанның көп векторлы сыртқы саясатының басым бағыттарының бірі – Америка Құрама Штаттарымен екіжақты қарым-қатынас. 1992 жылдың мамыр ай-ында мен Сауда байланыстары туралы келісімге, Қаржы салымдарын ынталанды-ру жəне өзара қорғау туралы келісімшартқа жəне екі елдің үкіметтері арасындағы

өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылған АҚШ-қа алғашқы ресми сапа-рымды жасадым. Біз АҚШ президенті үлкен Джордж Бушпен көптеген саяси мəсе лелерге байланысты ортақ пікір ге келдік жəне осындай қа рым-қатынас екеуара достық бай ланыстарға ұласты. Сол жылы АҚШ президенті Қазақстанды Тəуелсіздігінің бір жылдығымен құттықтап, маған мы-надай сөздер жолдады: «Өткен жылдар-да Қазақстан халықаралық мойындалу тұрғысында жəне саяси-экономикалық ре-формаларды жүзеге асыруда үлкен прогрес-ке қол жеткізді. Сіз осынау қиын кезеңдегі жетістіктеріңізбен мақтана аласыз». 1994 жылдың ақпанында біз Американың жаңа басшысы Билл Клинтонмен Вашинг тонда кездесіп, Демокра тиялық əріптестік туралы хар тияға қол қойдық. Жаңа тəуелсіз мемле-кеттер арасында Қазақстан алғашқы болып Құрама Штаттар тарапынан теңқұқылы əріптес ретінде мойындалды» деп Қазақ-станның халықаралық қатынас тардағы көп-векторлы саясатын атап өтеді (Н. Назарбаев. Тəуел сіздік дəуірі. 2017. 93-94 бб.).

Бүгінгі күні тарихқа айналса да, кешегі күнді қаз-қалпында көз алдымызға əкелген Қазақ стан мен АҚШ арасындағы дипло-матия лық қарым-қатынасты деректі хроно-ло гиямен баяндаған «Қазақстан жəне АҚШ: жасампаздық жолын дағы ынты мақ тас тық» көр ме сіндегі ресми құжаттар мен фото -суреттерді шетелдік меймандар да, қазақ-стандық зиялылар да қызыға тамашалады.

«Қазақстан халықаралық аренада» көрмесінде Қазақстанның 1992 жылы БҰҰ-ның толық құ қыққа ие мүшесі ретінде кіруі жəне одан арғы осы халықара лық ұйым құрамындағы қыз ме ті н ің тарихи кезеңдері көр сетіл ген. Көрмеге жоғары мем ле кет тік органдардың, ха лықара лық жəне қоғамдық ұйым дар дың құжаттары, соны мен қа тар Қазақ станның дипло матия лық қыз метінің ардагері, Қазақстанның БҰҰ-дағы тұң ғыш тұрақты өкілі Ақмарал Арыстан бекованың материалдары қойылған.

Көрме экспозициясындағы құжат тар-дың көпшілігі Қазақ стан ның Ұлттық ар-хив қорының түпнұсқа раритеттері болып табылады. Көрмеге қатысушылар алдында АҚШ-тың Алматы қаласындағы бас консу-лы Марк Муди, БҰҰ жанындағы Қазақ стан Республикасының бірінші тұрақты өкілі Властимил Самек, Алматыдағы ЮНЕСКО Кластерлік Бюросының директоры Криста Пиккат, Қазақстан Президенті жанындағы ҚСЗИ бас ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы Л.Қаратаевалар да сөз алып, екі ел арасындағы сенімді сая-си серіктестік туралы өз па йымын білдірді.

АЛМАТЫ

Раритеттерді көріп, риза болды

Туған өлкенің тарихын білу – ұрпақ парызы–––––––––––––––––––––––––––––––Тау б�ктерінде орналасқан шағын ауылда облыстық деңгейде үлкен іс-шара �тті. Қатынас азайыңқыраған, мал қолға қараған қыс ортасындағы бұл басқосуға ауылдың жас-кәрісі к�птеп жиналды. Б.Биболатұлы атындағы жалпы орта мектептің

мәжіліс залында арнайы шақырылған қонақтармен қатар отыруға ауылдағы ағайынның асығуына себеп те жоқ емес еді.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Тәуелсіз елдің ренессанстық тарихы

САЯСАТ

17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ 7БІЛІМ

КӨКЕЙКЕСТІ

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

Осы орайда оқушыларымызға тәуелсіз Қазақстанның дүние жүзінің саяси картасындағы орны мен экономикасы тура-лы мақтанышпен оқытатын 8-сыныптағы «Қазақстанның фи зикалық географиясы», ал 9-сы ныпта оқытылатын «Қазақ-стан ның экономикалық және әлеу меттік географиясы» келесі 2018-2019 оқу жылынан бастап жеке пән ретінде оқытылмайды деп жоспарланғаны бізді тол-ғандырып отыр. Жаһандағы бар-лық елдер тәуелсіз екенін көр-сету үшін өз мемлекеттерінің гео графиясын жеке пән ретінде оқытады. Бұрынғы КСРО құра-мы нан бөлініп шығып, егемен ел болған республикалардың барлығы өз елдерінің география-сын жеке пән ретінде екі оқу жы-лында оқытып келеді. Алыстағы шетелдерден мысал келтірсек, жері Қазақстанның бір ауылдық әкім шілік ауданының ау ма-ғындай болатын Израиль мем-лекеті өз елінің география сын екі бөліп, бір жыл бойы «Израиль-дің физикалық геогра фиясы» (табиғатын), екін ші жылы «Израиль дің эко но микалық жә не әлеуметтік геогра фиясы» деп оқы тады.

1991 жылы тәуелсіздік алған уақыт тан кейін сол кездегі ҚазКСР Білім мини стрлігінің ар найы тапсырмасы бой ын ша жа ңа 136 сағаттық оқу бағдар ла-ма сы құрастырылып, 2 рет гео-графиядан республикалық атау- лы мектептің ре с пуб ликалық ғылыми-тәжірибелік се ми нар-ла рында талқыланып, геогра-фия пәні мұғалімдерінен қолдау тау ып, оны Білім министрлігі бекітіп, бар лық типтегі мектеп-терге таратылған «Қазақстан Республикасының геогра фия-сы» курсының бағдарламасы осы уақытқа дейін оқытылып келді. «Қазақстан Рес пуб ликасы жалпы орта білім берудің мем ле кеттік жалпыға міндетті стан дарттары» (МЖМБС, 2002 жыл) жинағының «Гео гра фия оқу пәнінің базалық бі лім маз мұнында» (164-бет) Қазақ с тан геогра фиясы пәні 8-9 сыныптар да оқы тылатыны тайға таңба бас қан дай жа зылып тұр. Ал Білім жә не ғы лым ми-нис тр лігінің 2010 жыл ғы 9 шіл -де дегі №367 бұйр ы ғымен бе кі-ген «Қазақстан Рес пуб ли касы мем лекеттік жал пыға мін детті стан дар тында» жалпы «Жа ра-тылыстану» ғылымдары» деп топ тас тырылған. Оған геогра-фия, биология, фи зика, хи мия пәндері енгізілген. Ал «Гео -графия» деп жалпы атпен жа-зылып, оның ішінде «Қазақ стан

Республикасының гео графия-сы» деген пәннің аты то лық жазылмай түсіп қалған. Ал та-рих пәнінен барлық курс ты «Адам және қоғам» деп топ тас-тырғанымен, «Қазақстан та рихы» же ке пән ретінде жазы лып тұр.

Алматы қаласындағы №12 қазақ гим назиясында 2017 жылы 2-3 ақпанда Білім және ғылым министрлігінің бас -қаруымен Ы.Алтынсарин атын-дағы Ұлт тық білім академия-сы мен «Назарбаев зият керлік мек теп тері» ДББҰ бірлесіп құ -рас тыр ған жаңартылған маз-мұ н дағы «география» пәні бо- й ын ша негізгі орта бі лім беру дең гейінің 7, 8, 9-сыныптары-на ар налған оқу бағдарламасы экс перттік талдаудан өткен бо-латын. Экс пер ттік талқылаудың жетекшісі және мү ше лері сын пікірлері, соның ішінде «Қазақ-стан географиясының» жеке пән ре ті нде жаңа мазмұнды бағ дарламада қа рас т ырыл ма ға-ны үлкен кемшілік және сая си қа телік екені сол кездегі Білім жә не ғы лым вице-министрі Э.Суханбердиеваға айт ылған, ал ол эксперттік комиссия қалай ше шім қабылдаса солай болады деген еді. Бірақ іс жүзінде олай болмай тұр.

Жаңартылған мазмұнды бағ-дар ламада Қазақстан геогра-фия сын жеке оқытпай, жалпы география пәніне бірнеше та-қы рып берумен ғана шектел-ген. Се бебі бағдарламаны құ-рас тырған автор лар мек тепте са бақ бермеген, оқу шыларды ұлт жанды, туған жерді қа дір лей-тін азамат ретінде тәрбиелеуде «Қазақстан ның физ и калық гео-графиясы» мен «Қа зақ стан ның экономикалық жә не әлеу мет-тік гео графиясы» пән дерінің ма ңызы зор еке нін тү сін бей, мысал ретінде берген. Бағ дар-ламаны құрастырған автор лар педа гогикадағы жылдар бойы қалыптасқан гео графиялық білім беру жүйесін сақтамаған. Білім және ғылым ми нистрлігі ұсынып отырған бағ дарламада 7-сыныпта тек «Қазақстанның топырағы» үшін (39 бет) 1 сағат берілген. Бұл – оқушыларға Қазақстанның географиялық орны, жер бедері, геологиялық құрылымы, кли-маты тақырыптарынан соң оқытылатын тақырып. Қазіргі уақытта Қазақстанның топы-ра ғы тақырыбын 4 сағат көл е-мінде оқытып жүрміз. Ал 8-сы-ныпта экономикалық геогра-фия зерттейтін тақырыптар бе-ріл се (52-53-беттер), 9-сынып бағ дарламасында «Қазақ стан-ның физикалық географиясы»

курсының тақырыптары бе рілген (57-58-59-беттер). Қазақстанның географиялық ор ны деген тақырыпты 11-сыныпта оқу жылының со ңы нда беріп, геогра-фия ғылым да рында қалыптасқан ғылыми жүйе бұзылған. Бұл ұсыныс жа ңалық емес, кезінде ке ңе с тік тоталитарлық оқу бағ-дар ла масында одақтас респуб-ли ка ларды, Қазақстанды да жеке мем лекет ретінде қарастырмау үшін осындай әдісті қол данған бо латын. Сондықтан экс перт -тік комиссия мүшелері тәжі-ри белі ұс таздар мен ғалымдар болғандықтан, жі бе рілген қа-телікті көрсетіп, келешекте тү-зе тіледі деген үмітте. Қазақ-стан Респуб ли касы егемен ел бол ғаннан кейін әр мем ле кет-тің егемендігінің символдық оқу пәні ре тінде 8-сынып-та «Қазақ станның физи ка лық геогра фиясы» курсынан Қазақ-станның географиялық ор ны, та би ғат жағдайы, зерттелу та-рихы, жер бе дері, климаты, ішкі суы, топырағы, табиғат кешендері, табиғат зоналары, ірі физикалық-географиялық ау дандары және табиғатты қор ғау тақырыптары геогр а - фия лық тұрғыдан нақты іргелі бі лім беру талаптарына сай оқы-тылып, ал 9-сыныпта «Қазақ-стан ның экономикалық және әлеу меттік географиясы» кур-сында республикамыздың шека-расы, дүние жүзінің саяси кар-тасындағы Қазақстанның ала-тын саяси-географиялық орны, мемлекеттік құрылымы, халқы және табиғат ресурстары, оны шаруашылыққа тиімді игеру жағдайлары мен экономикалық аудандары оқытылып жатқаны айтылып, эксперттік комиссия осы пәндерді орнында қалдыру туралы шешім шығарған бола-тын. Осы ойымызды айтып Білім және ғылым министрі Е.Сағадиев мырзаның атына 2017 жылы 10 шілдеде хат жолдаған едік, оған 2017 жылы 14 тамызда

«№ФЛ-КЕ-992-1/11-2» деп тір кел ген хатта қазіргі кезде 8-сыныпта оқытылып жатқан «Қазақстанның физикалық гео- графиясы» мен 9-сыныпта «Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы» пәндері ешуақытта жеке пән ретінде оқытылмаған деген жау ап алдық. Яғни министрлік қыз меткерлері жалпы орта білім бе ретін мектептерде қандай пән-дері оқытылып жатқанынан бейхабар болып шықты. Сонда білім саласындағы өзгерістерге кім жауап береді? Жаңарту деген бұрынан қалыптасқан дәс түр лі білім беру жүйесінің тамы рына балта шабу емес, қайта жақсы жағын алып әрі қарай дамыту емес пе?!

Білім және ғы лым министрі Е.Саға ди ев мырза ның 1997 жылдан бе рі бес рет өңделіп, соң ғы рет министрдің 2016 жылғы 8 қаң тар дағы №13 бұй-ры ғының 1-қосым ша сында қай та бекі ті ліп, мектептерде қол даныс та жүрген оқу лық-ты бі ле тұра «Қазақ стан ның физи калық геогра фия сы» және «Қазақ станның эко номикалық жә не әлеуметтік география-сы» атты оқу пән дері бол ған емес» деп жауап бергені тіп ті түсініксіз. Біз «Жаңа маз мұн -да ғы бағдарламаны» жазған ав-тор лар ға, ми нистрліктен келген жауапты қыз мет керлерге қа-теліктерді көрсете отырып, ойы-мызды жазбаша түрде бер дік. БАҚ құралдары арқылы пікі рі-мізді ашық айтып, жария еттік.

Қазақстанның 2018 жыл-ғы қаңтар айынан бастап БҰҰ Қауіпсіздік Ке ңе сіне төрағалық етуі халық ара лық деңгейде кеңінен танылғанының бір белгісі. Елбасының «Болашаққа бағ дар: рухани жаңғыру» ма-қа ласында ұсынылған «Туған жер» бағдарламасы мен «Қазақ-стан ның киелі орын дарының гео графиясы» анық та лып, оған Қазақстанның таби ғи лан д шафт

объектілері, ар хе оло гия лық және архитек ту ра лық ескерткіштер, ардақ тұ та тын қастерлі нысандар мен та рихи тұлғалар және саяси оқи ғалармен байланысты киелі орындары енгені барша елді бір серпілтіп тастады. Қазақстан географиясы пәнінде оқытып жүрген «Ерекше қорғалатын табиғи мұра ескерткіштері» са-наты бойынша тізімге Ұлытау-дағы Ақмешіт Әулие биігі, «Хан Тәңірі» шыңы, Алтай да-ғы Мұзтау шыңы, Шарын шат-қалы, Қазығұрт тауы, Жам бақы тауындағы және Абай ауда-нын дағы Қоңыр әулие үңгірі, Отпан тау тарихи-мәдени кеше-ні, Бектау ата тауы және үңгі рі, Жылаған-ата үңгірі енгі зіл гені қазақстандықтардың кө ңі лінен шығып, қолдау тауып жатқан кез де, Қазақ елінің география-сын жеке пән ре тінде оқытпау келешек ұрпақ алдында орны толмайтын, ал жастарға білім бе-руде жіберілген үлкен кемшілік болады деп есептейміз.

9-сынып тан кейін көптеген оқушылар жеке ма мандық беретін кәсіптік-техникалық кол ледждерде оқиды. Сондық-тан әр оқу шы туған елі мен жері туралы толық мә ліметті алуы маңызды. Сондықтан «Жаңар-тыл ған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының» құрамына 8-сыныпта «Қазақ стан ның физикалық гео графия сын», 9-сыныпта «Қазақстанның эко-номикалық жә не әлеуметтік гео-графиясы» пән дерін қал ды ру ды сұраймыз. Мақ сатымыз – осы пәндерді оқы ту арқылы жас-тар дың Қазақ елі мен жері ту-ралы қоғамдық-саяси түсінігі мен көзқарасын жаңаша қалып-тас тыру.

Ұлжалғас ЕСНАЗАРОВА, Білім беру ісінің үздігі,

педагогика ғылымдарының докторы, профессор,

географиядан республикалық атаулы мектеп жетекшісі

«Қазақстан географиясы» пәні оқытылмай ма?

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Айталық осыдан бір жыл бұ рынғы, яғни 2017 жылдың қаң тарындағы дерек-терге сүйен сек, дәл осы кезеңде Ақтөбе облысында төрт мектеп апатты жағ дайда жұмыс істепті. Осын д ай техникалық қорытынды жа сал ғаннан кейін аталған апатты мектептердің орнына жаңа бі-лім беру ғимараттарын тұрғызу жө нін де шұғыл шешім қабылданды. Со ған сәйкес облыс әкімдігі мен білім бас қармасы та-рапынан Білім жә не ғы лым министрлігіне тиісті құжат тар ұсынылды. Мем лекет та-рапынан қа жетті қара жат қа рас тырылып, қыс қа мер зім ішін де аймақтағы апатты мек теп тердің орындарын ауыстыру мүм -кін дігі жасалды.

Бұл ретте әрқайсының жай-жап са-рына тоқтала кетудің арты қ шылығы жоқ секілді. Об лыс тағы апатты мек-тептердің ба сында Қандыағаш қала сын-дағы №1 орта мектебі тұрған еді. Жағ-дай белгілі болғаннан кейін 600 орын ға арналған мектеп құрылысы бастал ды. Жаңа ғимарат 2017 жылдың 1 қыркүйегі күні пайдалануға берілді. Білім ордасы құрылысына қажетті қа ражат Ұлттық қордан бөлінді. Бұдан кейінгі кезекте Мәртөк ауданындағы Родников орта мектебі жөнінде мынандай сөз жүр. Осыдан бір жарым жыл бұрын облыс әкімі Бердібек Сапарбаев жұмыс сапа-рымен Родников ауылына келмей ме?! Осы кезде өңір басшысы ескі мектептің жай-күйіне ерекше назар аударады.

Әсіресе оқу ордасының тең жартысы пайдаланылмай бос тұрғанын көріп таң қалады. Бұларың қалай деп мектеп ди-ректорына сауал қойса, ол нақты жа- уап бере алмай күмілжи беріпті. Өйткені олар алғашқыда мектептің бос бөлігі апатты жағдайда екенін жасырғысы келгенге ұқсайды. «Ауруын жасырған өледі» дегендей, сәлден соң бәрі де ашық ай тылып, көп кешікпей жаңа мек-теп құ рылысы басталып кетеді. Аталған ауылдағы 320 орындық мектептің құры-лы сына да қара жат Ұлттық қордан бөлінген. Мек теп құрылысы небәрі сегіз

ай дың ішінде аяқталғаны үлкен ме рей болды. Жаңа білім ордасы 2017 жылдың 30 желтоқсаны күні жаңа жыл қарсаңында іске қосылғанына куәміз.

Жаңа білім шаңырағының пай да-лануға берілуі арқылы апат ты мек теп-тердің мәселесі түбегейлі шеші мін тап ты. Сондай-ақ оқушыларға бүгінгі жо ға ры та-лаптар мен стандарттарға сай са палы білім алуына жағдай туды. Жаңа ны сандардағы оқу кабинеттерінің бәрі де соңғы үлгідегі құрал-жабдықтармен жаб дықталған. Кітапхана мен асхана жұ мыс істейді. Сондай-ақ спорт пен ше бер ха на залдары да жеткіншектер игі лі гіне бе рілген.

Ал қалған екі апатты күйдегі мек-теп тің жай-күйі жөнінде не деуге бола-ды? Бұған қатысты өз ой-пікірін Ақтөбе облыстық білім басқармасының басшысы Ләззат Оразбаева былайша жеткізді.

– Бұл екі мектептің мәселесі биыл толық тай шешімін табады. Қазір Мұғал-жар ауданына қарасты Сағашилі ауы-лында ор а мектептің құрылысы қызу

қар қынмен жүргізілуде. Ғимарат 320 оқушыға арналған. Жо ба ның жалпы құны – 779 миллион теңге. Ал соңғы апатты жағдайдағы мектептің мәсе ле сіне кел-сек, Мұғалжар ауданын дағ ы Құмжарған ауылында 60 орындық не гізгі мектептің құ ры лы сын бастау бел гі ленді. Жер гілікті бюджет есебінен қар жы лан дырылатын жобаның құны 295 миллион теңгені құрайды.

Ақтөбе – өз аумағына Еуропа ның екі мемлекеті сыйып ке те тін іргелі өңір. Тұрғындар саны да жыл сайын есе леп өсіп ке леді. Мұндай сындарлы кезең де өңірдің шалғай ауылдары мен елд і мекендеріндегі шағын жи нақ тау шы мектептердің жай-күйі қан дай дең гейде екен деген орынды сауал ту ын дайды. Бұл ретте об лыстық білім бас қармасында жа ңа құрылыстар салу мен мек теп терді оңтайландыру жөнін де 2020 жылға дейінгі жоспар жа-сал ған. Осы ауқымдағы жұ мыс тар жүйелі жүр гі зі ліп келеді деуге толық негіз бар.

Айталық 2018 жылдың ба сын дағы де-ректер мен көрсет кіш терге көз салсақ, об-лыс аумағында са ман мен қамыстан және ағаштан салынған 50 шағын мектеп бар екеніне көзіміз жетеді. Кіші жә не шағын мектептердің саны облыс та былтыр 65 болғанын ескерсек, ес кі мектептерді жою мен ауыстыру ісін де жүйелілік пен жітілік бар еке ніне бірден көз жеткізе аламыз. Яғни жү йе лі жүргізілген жұмыстардың нә ти же сінде ескі мектептер саны бір жыл -дан астам уақыттың ішінде 15 бір лік ке тө мен деген. Сондай-ақ соңғы екі-үш жыл-дың ішінде жергілікті бюджет есебінен 1290 орындық он мектеп пай далануға берілді. Оның бәрі дерлік ес кі және апат-ты жағдайдағы ауыл мек тептері.

Ауыл мектептерін жаңғырту ісінде би ыл белгіленген жобалар мен жос пар лар да қомақты. Бұл кезде ескі мек теп тердің орнына жер гілікті бюджет қаражаты есе-бі нен 9 жаңа мектеп бой көтер мек.

Ақтөбе облысы

Апатты мектептер азаймақ–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Апатты немесе апат алдындағы мектеп ғимараттарында оқу үдерісін жүр­гізу ұзақ уақытқа дейін жалғаса берсе, күндердің бір күнінде оқу шы лар мен ұстаздардың өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Сондықтан өңір лер дегі сәулет­құрылыс бақылау саласының мамандары жыл сайын бұл мә селеге қатысты тиісті техникалық қорытындылар мен сараптама лар жа сап отыра­ды. Белгіленген талаптар мен нормативтерге сәйкес жа рам сыз деп табылған білім ошақтарын жаңадан салынған нысандар ауыс тыруға тиіс. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Тілді кез келген жаста үйренуге болады

Әлемде қанша тіл болса, адам

сол тілдерді үйренуге ұмтыла береді жә не бұл қызығушылық ешқашан тоқ тамайды. Әрине кейде бір тіл басқаларына қарағанда маңызды, танымал, оңай, әдемі болып көрі­нуі мүмкін. Дегенмен адамның қы­зығушылығы мен сүйіспеншілігі ой ға келмеген тілдерді де үйренуге жетелейді.

Бала кезіңізде тілді жақсы үйре-несіз, есейген сайын тіл үйрену қиын-дай түседі деген пікір бар. Оған көп адам сенеді. Сонымен бірге «тілге деген қабілетім бар», «тіл үйренуге қа бі летім жоқ» деген тағы бір қасаң қа ғида бар. Оған да адамдар сенеді, сондықтан тіл меңгеруге тіпті де аяқ баспайды. Адам есейген сайын тіл меңгеру ғана емес, басқа да нәрселерді үйрену оңай болмайтыны рас. Бірақ бұл «мүмкін емес» деген сөз емес.

Қазіргі кезге дейін жүргізіліп жатқан зерттеулерінде ғалымдар да, психологтер да бірауыздан «барлық мәселе сізде, өзіңіз қаласаңыз, асар асуыңыз, шығар шыңыңыз аз болмай-ды, сіздің қолыңыздан бәрі келеді, тек сол мақсатқа қарай табандылықпен, тәртіппен жылжыңыз» деген жақсы кеңестер береді. Бірақ оны тыңдайтын жан бар ма?! Сондықтан бүгінге дейін өзінің қандай да бір тілді үйреніп алмағанына мұғалімді, оқулықты, әдістемені және басқа да көптеген себепті айтып, кінәлайтындар әлі де толып жатыр.

«Жас ұлғайған сайын тілді үйрену мүмкін емес» деген ойдың жаңсақ екенін түсіндіретін Роджер Крез бен Ричард Робертстің «Ересектерге арналған шет тілі: кез келген жаста жаңа тілді қалай үйренуге болады?» (Becoming Fluent. How Cognitive Science Can Help Adults Learn a Foreign Language) атты кітабы адамдарда қа-лып тасқан біраз жалған наным-се нім-дер ге нақты жауап береді.

Сегіз тараудан, пролог пен эпилог-тен тұратын, алғыс, әдебиеттер тізімі және сілтемелер мен нақтылауларды қам тыған бұл кітап бар болғаны 208 бет тен тұрады. Тез оқып шыға ты ны-ңыз ға күмәніміз жоқ. Бірақ асық пай, астын сызып отырып оқысаңыз, дұ-рысырақ болады.

Осы кітапта тіл үйрену туралы негізгі үш мифті қарастырады: бірін ші сі, ересек-тер балалар сияқты тіл ді оңай үйрене ал-майды; екіншісі, ере сек тер тілді балалар сияқты үйренуі керек; үшіншісі, шет тілін үйренген кез де ана тіліңізді қолданбауға тыры сыңыз. Адам ана тілінде сөйлей алса, оның басқа тілдерді меңгеруге де-ген қабілеті бар деген сөз. Әсіресе ере-сек адамға тілді оңай үйренуге оның өмір бойы жинақтаған өзіне тән дағды, машық және зеректігі көмектеседі, тек оларды басқа тілді үйренуде орынды қолдана алуы керек. Сонымен мына-дай қорытынды жасаймыз: ересектер тілді кез келген жаста үйрене алады, бұл үшін нақты мақсат, жүйелі жоспар, нәтижеге жетуге көмектесетін ерік-жігер, табандылық пен тәртіп ке рек. Оған қоса тілді үйренгенде күн де және бір уақытта оқығаныңыз, жат тық қаныңыз да өз әсерін тигізеді.

Бұл кітапта когнивистикаға, яғни психология, лингвистика, философия, нейробиология, жасанды интеллект және антропологияның жиынтығы деу-ге келетін ғылымға көп көңіл бө лі неді. Тіл үйренуге оның қандай қа тысы бар дерсіз? Тікелей қатысы бар, өйткені металингвистика, яғни адам ның тілді әртүрлі мақсатта орынды қолдана алу білімі туа біткен қа сиет емес, оны жүре келе үйренеді. Сон дық тан ере-сектер ана тілінде дамып, жетілген металингвистикалық білім мен дағдыны, өзге тілді меңгеруде қол дануы қажет. Бұл кітапты авторлар иллюзия (жалған түсінік) мен стереотиптерден (таптау- рын ойлардан) арыла алмай жүрген ере-сектер үшін арнайы жазған.

Аталған туынды сіздерге тіл үйре-ну дегі тез нәтиже немесе жылдам үйрену туралы ешқандай ақпарат бер мейді. Бірақ өмір бойы үйренген дағ дыларыңыз бен қабілеттеріңізді тіл үйренуде қалай қолдануға болаты-нын және тіл үйренгіңіз келгенде ми ыңызда қандай үдерістер өтіп жат-қанын түсіндіреді.

Өз тарапымнан тағы бір нәрсе қосқым келеді: тіл үйрену барысында көп уақытыңызды мұғалім сізді қалай оқы тып жатқанын, қандай әдіс-тә сіл-дер қолданып жатқанын талдауға жұм-самаңыз. Бұл сізге ешқандай көмек бер мейді. Ұстазға сеніңіз, ұстаздың айт қанын қайталаңыз, ұстазыңыздан асып түсуге тырысыңыз.

Қандай тілді оқысаңыз да, тілді меңгеру барысы сізді байыта түсетінін ұмыт паңыз, сіздің ойыңыз өседі, жаңа білім, жаңа тәжірибе алып келеді, тұлға ретінде танымыңыз кеңейіп, ай-на лаңызды жақсарта түсетініңізге кү-мән жоқ.

Бақытгүл САЛЫХОВА,педагогика ғылымдарының кандидаты

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Еліміз еңсесін тіктегелі бері қол жеткен же тістіктердің ба­сында қашанда Елбасы Нұрсұлтан Назар ба ев тұрғанын біз, геогафия пәні мұғалімдері әр сабақта мақ та нышпен айтамыз. Былтыр елі міз дің даңқын шарықтатқан әлем дік деңгейдегі ЭКСПО­2017 ха лықаралық көрмесіне дүние жү зінің 115 елінен және 20 ха лық аралық ұйымнан өкілдер мен 187 елден туристер қатысты. Президент Жолдауында көр сетілгендей, алға қойған маңызды мақсаттар іске асы­рылуда. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дені сау ұрпақ – ұлттың болашағы. Мемлекет басшысы жуырда ғана жарық көрген кезекті Жолдауында жастардың денсаулығын қорғауға және нығайтуға ерекше назар аудару керек екенін атап көрсеткен болатын. Жақында елімізде туғаннан бір құлағы жоқ және құлағы бітеу балалардың саны 700-ден асып жығылғаны туралы ақпаратты көзіміз шалып, мәселенің мәнісіне үңіліп көрген едік. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ТОЛҒАНДЫРАР ТАҚЫРЫП

ТӘНІ САУДЫҢ – ЖАНЫ САУ

–––––––––––––––––––––––––Әзірге бірден құлан-таза айық-тырып жіберетін емі жоқ дерттің бірі қатерлі ісік болып тұр. Дегенмен, ілуде біреу болса да онкологиялық ауруды жеңген адамдар кездесіп жатады. Демек, ағзаны білдірмей бүлдіретін, «бұзылған» жасушалардың әре-кеті медициналық ғылымда түп-кіл ікті ашылған жоқ. Бірақ күрес жалғасуда. –––––––––––––––––––––––––

ӘЛЕУМЕТ

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Соңғы деректерге көз салсақ, жы-лына елімізде 500-ден астам бала қа-тер лі ісікке шалдығады. 2017 жылы 558 бала онкологиялық ауруларға шал-дық қан. Ал обырдың шеңгелінен одан қорықпаған, өмірге деген құштар лы ғын жоғалтпағандар сирек болса да сытылып шығуда.

Жуырда, Алматыдағы Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми ор-талығында «Мен – жеңімпазбын!» қай ырымдылық жобасы аясында қа-тер лі дертті жеңген балалар туралы екі бірдей әлеуметтік бейнебаян көр-се тілді. Тұсаукесер аясында ха лық тың он кологиялық дертке қатысты сау ат-ты лығын арттыру мақ сатында баспасөз мә слихаты өт ті.

«Мен – жеңімпазбын!» жобасы – қа-тер лі дерттің алдын алуға болатынын ескертіп, оны асқындырмай ерте бас тан анықтап, дер кезінде қаралудың өмір-лік маңызы зор екендігін еске салатын қайырымдылық шарасы. Бұл жоба ауыр сырқатқа шалдыққан балалар мен олар-дың ата-аналарына жан-жақты көмек көр сетуге ұмтылуда.

Жоба аясында түсірілген әлеуметтік ро ликте ауыр дертті жеңе білген қайсар ба лалардың өмірі баяндалады. Жаңа бейнебаяндардың кейіпкерлері – Алма-ты дағы Педиатрия және балалар хи-рургиясы ғылыми орталығы мен Астана қаласындағы Ана мен бала ғы лыми орталығында ем алып жатқан ба лалар.

6 жастағы Ақерке Асылбек анасы-мен бірге баспасөз мәслихатына қ а-ты сып, емделмейді деген дертті қалай жең гендері туралы айтып, шараға қа-ты сушы, орталықта ем алушы бала-лар мен олардың ата-аналарына үміт сыйлады. Үш жарым жасында жіті лимфобласталық лейкозға, яғни ақ қан ауруына шалдыққан ол орталықта 9 ай бойы емделген. Қазіргі уақытта балақай оңалып, ауруының беті қайтуда.

«Ауыр күндерд ің бәр і артта қалды, шүкір! Алғаш рет ауру тура-лы естігенде мең-зең болып қалдық. Жыладық. Бізге орталық маманда-ры да, психологтар да көмектесті. Сосын өзімізді сабырға ша қырып, баламызға бәрі жақсы болады, жа-зылып кетесің деп уайым-қай ғыға же-ңілмеуге тырыстық. Қызым өмір ді өте жақсы көреді, бұл да жеңуге оң әсерін тигізді. Қызым ақжарқын, су рет салу-ды, бимен айналысуды ұна тады. Ол күнде, ең алдымен, өзіне емес, барлық бала жазылып кетсінші, ауыр масыншы деп тілек айтады. Біздің үмі тіміз бен сеніміміздің тірегі бола біл ген Педиатрия орталығының білікті дә рі-герлеріне зор алғысымды айтамын! Бі з ауыл, аудан, облыстан кейін сенім ар-тып осы орталыққа соңғы үмітімізбен кел ген едік. Мен барша ата-аналарға үміт отын сөндірмеңіздер, күресіңіздер

дегім келеді. Ең алдымен, баладан бұ-рын ата-аналары мықты болуы ке-рек», де ді Ақеркенің анасы, Жамбыл өңірінен кел ген Нұргүл Манекеева.

Елімізде балалардағы онкологиялық ауруларды емдейтін екі ірі орталық бар. Оның бірі Педиатрия және ба-лалар хирургиясы ғылыми орталығы болса, екіншісі, Астанадағы Ана мен бала орталығы. Ауыр жағдайдағы ба-ла лардың барлығы көбіне Педиатрия ор талығына келіп түседі. Педиатрия ор-талығындағы балалар онкологиясы және гематология бөлімі 115 орынға ар налған. Мұнда жылына 2500 бала ем д еледі. Бұл бөлімде күндізгі стационар негізінде онкологиялық, гема то лог иялық патоло-гиясы бар, сирек және рев матологиялық ауруға шалдыққан пациенттерге стацио- нар алмастыратын кө мек көрсетіледі. Орталықтың онкоге матологиялық қызметі ашылғалы бері 5 мыңнан аса лейкоз, яғни ақ қан ауру ына шалдыққан, 10 мыңнан аса он ко гематологиялық аурулардың ауыр тү рімен ауырған балалар қаралып, ем деліп шықты. Балалардың барлығы бұ рын квотамен түссе, қазір электронды пор тал арқылы келеді. Айта кетерлігі, онкологиялық ауруларға кезек мүлде жоқ.

«Қазақстанда жылына орта есеп-пен алғанда 500-ден астам бала ауыр дертке ұшырап, дәрігерлерге жүгінеді. 2017 жылы 558 бала онкологиялық ау ру ларға шалдыққан. Оның 230-ы лейкоз, ақ қан ауруы. Бұл ауру көп жағдайда туа салысымен және 3 жас -қа дейінгі аралықта анықталуда. Онко-логиялық аурулардың жартысы туабітті және гендік. Қуантатын жағ дай, қазіргі таңда қатерлі ісік дерегі азай ып келеді. Біріншіден, арнайы бағ дарлама жаса-лып, ауруды дәл анық тайтын диагнос- тика жақсарды. Бұ рын бала туғаннан кейін көп ұзамай шетінеп кететін. Оның қатерлі ісіктен көз жұмғанын ата-ана-сы, тіпті, дәрігер де білмей қалатын еді. Қазір бұл дерт емделетін болды. Се нім болса жазылып кетеді. Өкі ніш-тісі, сауығып кеткен ба лалардың кей-бірінде дерт қайталануы мүм кін. Осы қайталанушылық аурудың санын арт-тырып отыр. 20 жыл бұрын лей коз ем-делмеген. Қазір балалардың кө бі жазы-лып кетуде», – деді Педиатрия орта лы-ғының директоры Риза Боранбаева.

2012 жылдан бастап орталықта ең күрделі заманауи жоғары технология әдісі – трансплантация әдісі қолданылып жатыр. «Нақты айтқанда, күрделі онко-логиялық және гематологиялық ауру-ла рға шалдыққан балаларды емдеу-де ге мопоэздік өзектік жасушаларды

тран сплан тациялау, сүйек кемігін ауыс-тыруды қолға алдық. Онкологиялық және онкогематологиялық ауруларға шал дыққан балаларға өмір сүруге мүм-кіндік беретін 70-тен астам гемо поэздік өзектік жасушалар (ГӨЖ) транспланта-циясы операциясы жасалынып, бұл ауру-ды емдеудің жаңа әді сі меңгерілді. 2017 жылдан туыс тық донордан гемопоэздік өзектік жасу ша лард ың (ГӨЖ) гаплоұқсас трансплан та циялауды енгіздік. Бұл ота бойынша 2017 жылы 47 трансплантация жасасақ, алдыңғы жылы 12 ота жасаған едік. Қазіргі уақытта бұл терапияға үл-кен мән беріліп келеді», – деді Риза Боранбаева.

Дәрігерлер балалардың тезірек сауығып кетуіне эмоциялық жағдай да әсер ететіндігін алға тартуда. Бұл жағ-дайды ескерген Педиатрия ортал ы ғы бір мезет ауруды ұмыттыру үшін түр лі шаралар ұйымдастыруды қолға ал ған. Мә селен, кішігірім концерт, театр лан-дырылған қойылым қою, «Се ну жә не өмір сүру» сынды түрлі форум дар ға қатысу және басқа да амалдар бар.

Қоғамдық және қайырымдылық игі істермен 3 жылдан бері айналысып келе жатқан «Help Today» қоғам дық қо-рының төрайымы Эльмира Әлиева «Мен – жеңімпазбын!» сияқты әлеу мет тік бейнебаяндарды түсірудегі басты мақ - с ат қоғамға ауыр сырқатты жеңуге бола-тынын жеткізу екендігін айтады.

Қоғамның бір мұңын да болса азай-туға септігін тигізіп, қайырымды істер дің басы-қасында жүрген ұйым осы жыл -дар ішінде мүмкіндігі шектеулі 50-ден астам балаға көмек көрсетіп, жүз деген қайырымдылық акциялар мен жәр меңке, қайырымдылық концерттер сын ды түрлі шаралар өткізіп келеді.

Таныстырылымы өткен екі әлеу-мет тік роликтер жобаға қолдау білдір-ген «Business TV» мен «KazDesign Production» продюссерлік компа ния-лардың көмегімен тегін түрде жа сал-ған. Үміт сыйлайтын, өмір сүру ге құл-шыныс беретін әлеуметтік ролик тер ді қо ғамдық орындарда шығаруға Алматы қа ласы прокуратурасы да атсалысқалы отыр.

Жобаға Денсаулық сақтау министр-лігі, Педиатрия және балалар хирур-гиясы ғылыми орталығы, Ана мен бала ғы лыми орталығы, «UMC» кор пора-тив тік қоры, Алматы қаласы прокура-турасы, «Business TV» мен «KazDesign Production» продюсерлік компанияла-ры, «Еларна» киноканалы, «Questoria» агенттігі қолдау білдірді.

АЛМАТЫ

Арман ОКТЯБРЬ,«Егемен Қазақстан»

Шынында да, мұндай дерт-ке ұшыраған жеткіншектердің саны жетіп артылады екен. Бұл жағдай көршілес Ресей мен Қытай елінде де белең алып тұрған көрінеді. Ма-ман дар бұл экологиялық жағ-дай дың әсерінен туындайтын ке сел деген жалпылама жа- у ап тан әрі аса алмаған. Сон-дық тан аталған мәселе әлі де толыққанды зерттеуді қажет ете тін секілді. «Микротия және ат резия» дертіне шалдыққан ба лалардың ата-аналарымен байланысқа шығудың реті келді. Перзентінің тағдырына алаңдаған ата-аналар қауымы Whatsapp әлеуметтік желісінде арнайы топ ашып, тіпті осы ортақ проблеманың шешімін табу мақсатында өткен жылы арнайы қоғамдық бірлестік құрған. Бәрінің тілегі бір – перзентінің сауығып қатарға қосылуы. Алматы қала сы ның тұр ғыны Арнура Бәрме ни но ва-ның қызы үш жасар Іңкәр туа бітті осы дертке шалдыққан. Іңкәр дің бір құлағы жартылай ес тімейді. «Қызымның тағ ды-рына қатты алаңдаймын. Ота жа сатуға қорқамын. Өйткені осы ған дейін дауа іздеп ота ж а сатқан талай науқас бала-ның дертіне дерт қосылып, жағ дайы бұрынғыдан да кері кет ті. Дәрігерлер толықтай айы ғып кетуіне кепілдік бере ал маймыз дегенді айтады. Сон-дықтан тәуекелге бел байлай алмаймын», дейді ол. Бас қа да ата-аналармен сөй лес ке ні-міз де Арнураның қор қы нышы орын ды ма деп қал дық. Мә-селен, астаналық Сая на Сма-ғұлова Алматыға арна йы келіп, жалғыз перзенті алты жасар Тәттімге осы отаны жа сат қанын және отадан кейін ба ланың денсаулығына ай тар лықтай зиян келгенін алға тар тады.

– Тумысынан қызымның бір құлағының тесігі де, қал-қа ны да болмады. Дауа іздеп бар маған жерім жоқ. Сұрас-ты ра келе, білікті дәрігер деп естіген соң Алматыға келдік. 2016 жылдың шілде айында оған каналопластикалық ота жасалып, циликонды имплант қойылды. Ота алдында дә рігерлер жүз пайыз естіп ке теді, ешқандай қорқыныш жоқ деп сендірген болатын. Отадан кейін сегіз ай бойы таңып жүрдік. Нәтиже бол-мады, жиі қанап тесігі бітелді. Ота жасар алдында құлағының есту мүмкіндігі екінші деңгейдегі қызым төртінші деңгейге бір-ақ түсіп, оң жақ құлағы мүлдем естімей қалды. Кейіннен қайта ота жасап, имплантты алып тастауға тура келді. Бұл жалғыз біздің басымыздағы жағ дай емес. Дәл осындай жайт тар «микротия және атрези ямен» нау қастанған баласы бар қан ша ма ата-ананы алаң да тып отыр. Көпшілігінің дәрі гер лер ге деген сенімі азайған. Ты ғырықтан шығудың жолын іздеп арнайы рұқсатпен «микро-тия және атрезия» қо ғам дық қорын құрдық. Талай бас қо сулар өткізіп, осы сау ал да рымызды тиісті ведомство өкілдеріне де жолдадық. Был тыр Денсаулық сақтау ми ни с тр лігінің өкілдері арнайы ко миссия құрып, бұл жағ дайды бақылауда ұстаймыз де ген болатын. Одан бері пәлен-дей өзгеріс болды деп айта алмай-мын, – дейді Саяна Сма ғұлова.

Денсаулық сақтау минис-трлігі берген ақпарат бо- йынша, өткен жылы бюджет қаражаты есебінен АҚШ-тағы Global hearing, California Ear Institute мекемесіне екіжақты микротия және атрезия диа-гнозымен, уақтылы әлеуметтік бейімдеу мақсатында 1 па-циент емделуге жіберілді. Сонымен қатар шеберлік са ба-ғы шеңберінде «Ақсай» рес пуб-ликалық клиникалық ба за сында шетелдік маман Хасан Диаб 2

науқасқа, «Ана мен бала ұлттық ғылыми орта лығы» «University Medical Cen ter» корпоративтік қоры фи ли алының базасында үндіс тан дық тәжірибелі маман Ашеш Бхумкар 8 балаға опера-ция жасады.

Отандық дәрігерлер тара-пынан жасалған оталардың бар лығы бірдей сәтсіз аяқ тал-ды деп айтуға тағы болмас. Дерті нен құлан таза айығып кет песе де жағдайы біршама тү зел ген жеткіншектер де жоқ емес. Дегенмен тап осы дертке келгенде отандық дә рі гер лер дің біліктілігін артты ру қа жет екені айтылмай жүр ген мәселе емес. «Мик ро тия-атрезия» қоғам-дық бір лес ті гіндегі ата-ана лар шет елдік мамандар жасаған ота лардың барлығы сәтті аяқ-тал ғанын, алайда небары 10-12 балаға жасалған ота аздық ететінін, қаншама жет кін шек көмекке зәру екенін ай тады. Дәл осындай опе ра цияларды шетел-дерде жасату қыруар қаржыны қажет етеді. Мәселен, АҚШ-та 85-93 мың, ал Үндістанда бұл ота ның құны кемінде 40-50 мың дол ларды құрайды. Мұн-дай ба ғаны кез келгеннің қал-тасы кө термейтіні анық. Көп-ші лікті мазалаған осы сауал-дарды министрлік өкілдеріне жолдадық.

– «Ақсай» республикалық кли ника лық балалар ауруха-на сының ақпаратына сәйкес, елі мізде құлақтың туа біткен кемістіктері бар 489 бала тір-келген. Жетекші оторинола-р и н г о л о г м а м а н д а р м е н

халық ара лық тәжірибен і ескеріп, еліміздегі микротия және атрезия диагнозы бар ба-лаларды диагностикалау, есту бұзылысы бар балаларға қажетті операция түрлерін айқындау үшін қазақстандық классифи-кация жасалды. Аталған диа-гнозы бар 18 жасқа дейінгі ба-ла ларға медициналық көмек ұй ым дастыру мақсатында хи-рургиялық көмекке қажет ті-лікті анықтау үшін скрининг жүр гізілуде. Соның нә ти же-сінде қанша балаға опе ра ция-лық ем қажет екені анық т ала-тын болады. Биылғы бюд жет қаражаты есебінен елі міз дің ото риноларинголог дә ріг ер-ле рін алдыңғы қатарлы шетел клиникаларында сыртқы жә-не ішкі құлақ реконструкция-сы, құлақ қалқанының плас -тикасы әдістері бойын ша оқыту жос парланып отыр, дейді Ден саулық сақтау ми нис тр-лігінің бас сарапшысы Қайсар Абдалиев.

Ата-аналарды алаңдатып отырған тағы бір мәселе – бір құлағы жоқ балалар мүгедектер санатына жатпайтындықтан әлеу меттік жәрдемақы ала ал-майды. Бұл көмек тек екі құ-лағы бірдей естімейтін нау-қастарға қарастырылған. Тал ғар қаласының тұрғыны Рау шан Әміреева алты айлық қызы Амираның бір құлағы бітеу бо-лып дүниеге келгенін айтып, «мұндай дертке тап болған бала-лар ауруға бейім келетіндіктен оларға антибиотик қабылдауға, тұмаумен жиі ауруға болмайды.

Сондықтан қызы ма көп күтім керек. Қызы ма әлеуметтік жәрдемақы беріл се, біз үшін үлкен көмек бо ла тын еді», де-ген тілегін жет кізді. «Қазір бір құлағы туа бітті жоқ балалардың ата-аналары үшін ең өзекті мә-се ленің бірі осы. Бұл балалар бір көзі жоқ адаммен бірдей. Осы себепті оларға да жәрдемақы тағайындау қажет. Ал біздің дәрігерлер бұл ауруды емдей ал-майды. Сондықтан біз шетелдік мамандарға жүгінеміз», – дейді «Микротия және атрезия» қоғамдық қорының директоры Малика Сұлтан.

«Атрезия мәселесіне келер болсақ, егер де сол аурудың нәтижесінде баланың сөйлеу, адамдармен қарым-қатынас жасау, есту қабілеттері шек-телсе ғана мүгедектік тағай-ын далады. Жалпы емдеу, кво-та беру, ота жасау мәселе лері Денсаулық сақтау министр лі-гінің құзіретіне кіреді», дейді тілшілерге берген сұхбатында Еңбек, әлеуметтік қорғау және көші-қон комитетінің бас сарап-шысы Айгүл Кемерова.

Министрлік өкілдері уәде еткен іс-шаралар тізбегі ойда ғы-дай іске асып, отандық дәрігер-лердің біліктілігін артты руға, жол картасы бойынша шетел де емделуге квота беру мүмкін дік-теріне көбірек көңіл бөлінсе де-ген ниет бар. Қаншама ата-ана-ны алаңдатып отырған мәселе көп ұзамай оң шешімін табады деген сенімдеміз.

АЛМАТЫ

Құлағы мүкіс балалар қолдау күтеді

Қатерлі ісікті жеңген балдырғандар

Дамудың даңғыл жолы

Елімізде жүргізіліп жатқан ірі ре-формалар нәтижесі қазір өз жемісін бе руде. Қолға алынған зор мін дет­тер дің негізгі мәні – Қазақ стан ның жан­жақты дамуы, көр кеюі бола-тын. Сондықтан бұл реформалар аяқ астынан пайда бола қойған жоқ. За ман ның дидары өзгеруіне орай, мем лекеттік салалардың жүгі де, ісі де өзгеруі тиіс еді.

Міне, соның бір айқын көрінісі еліміздің Төртінші өнеркәсіптік ре-волюция жағдайында даму биігіне кө терілуі болды. Оны Президент Нұрсұлтан Назарбаев халқына арна-ған кезекті Жолдауында жария етіп, Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүм кін-діктерін саралап берді. Бұл елдің мүд-десі мен заман талабынан туындай-тын, ұрпақтың болашағы үшін жүзеге асуы тиіс келелі міндеттер. Оның игі лігін халық көреді. Ел дамиды. Де мек, Қазақстанның дамудың жаңа ке зе ңіне аяқ басқандығы енді айқын аң ға рылып отыр. Мұның негізі осы уа қытқа дейінгі байыпты да байсал-ды жүргізілген тиімді реформалардың нәтижесі.

Ал елді өркендеудің, халықтың тұр мысын жақсартудың жолын Ел-басы Тәуелсіздіктің алғашқы жыл-да рында-ақ айқындап берді. Әуелі эко но мика, сосын саясат жолы адас-тырмады. Соның арқасында Қазақстан әлемдегі түрлі сынақтарға төтеп беріп, қарқынды экономикалық өрлеу жолы-на түсті. Барлық салада оң өзгерістер болып, халықтың ахуалы жақ сарды. Қол жеткен жетістіктерді одан әрі жалғастыра беру үшін қазіргі күні еліміздің 2050 жылға дейінгі ұзақ мер зімді Даму стратегиясы жүзеге асы рылуда. 100 нақты қадам – Ұлт жос пары аясында, жоғарыда айт қа-нымыздай, жаңа кең ауқымды рефор-малар қолға алынды. Соның аясында конституциялық реформа жүзеге асты. Рухани жаңғыру бағыты бойынша кешенді іс-шаралар жүзеге асырылу-да. Мұның бәрі бірлік пен ізгіліктің жемісі.

Енді жаңа Жолдау аясында эконо-микамызды одан әрі өркендету үшін Төртінші өнеркәсіптік үдерістер іске асырылуы қажет. Алайда Елбасы «Жемқорлықпен күрес және заңның үстемдігі» атты тоғызыншы міндетте атап өткендей, қай салада болмасын заңның үстемдігі орын алмай бірде-бір іс нақты шешімін таппайды. Сондықтан елімізде заң талаптарын сақтау, ала жіптен аттамау жолында қолында билігі бар адамдардың адал жұ мыс істеуі әу бастан-ақ ерекше на-зарға алынды. «Жемқорлықтың алдын алуға бағытталған күрес жалғаса бе-реді. Көп жұмыс істеліп жатыр. Соң-ғы 3 жылда ғана жоғары лауазым ды шенеуніктер мен мемлекеттік ком-паниялардың басшыларын қоса ал-ғанда, жемқорлық үшін 2,5 мыңнан ас там адам сотталды. Осы уақыт ішін-де олардың 17 миллиард теңге көле-мін де келтірген залалы өтелді», деді Пре зидент.

Жемқорлық жоқ елде кез келген жұмыс жақсы жүреді. Соның бірі ретінде, Мемлекет басшысы елді цифрландыру үдерісі кезінде барлық салада жоғары дамуға қол жететінін айтты. «Мемлекеттік органдардағы процестерді, соның ішінде олардың ха лықпен және бизнеспен қарым-қатынасын цифрландыру маңызды бо-лып саналады. Атап айтқанда, азамат-тар өз өтініштерінің қалай қарас ты-рылып жатқанын көріп, дер кезінде сапалы жауап алуға тиіс» деді. Бұл тәртіптің, заң талаптарының орында-луы арқасында қызмет көрсету сапа-сы артатынын білдіреді. Сондықтан да қазіргі күні сот және құқық қорғау жүйелерін институттық тұрғыдан өзгерту жүзеге асырылуда. Заңнамаға қылмыстық процестегі азаматтардың құқықтарын қорғау ісін күшейтуді, оның әсіре қатаңдығын бәсеңдетуді көздейтін нормалар енгізілді.

Одан әрі Президент құқық қор ғау органдарының өкілеттігі мен жауап-кер шілік шегі айқындалғанына назар аударады. Бұл орайда көптеген игілікті істер тындырылғанын жұртшылық жақсы біледі. Ең бастысы, қылмыстық саясатты ізгілендіру үдерісі жолға қойылды. Бірақ мұнымен шектеліп, тоқмейілсіп қалуға болмайды. Заманға қарай заңдардың да, заң үстемдігін орнату жолы да дамып отыруы қажет. Сондықтан Елбасы «Азаматтардың Конституциялық құқықтарына кепіл-дік ті нығайту, құқық үстемдігін қам тамасыз ету, құқық қорғау қыз-ме тін ізгілендіру жұмыстарын жал-ға с тыру қажет», деді. Міне, байқа са-ңыз, халқымыздың іргетасы қалан ған рухани да, материалдық та құн ды -лықтарының алтын қабырғасын одан әрі кедергісіз қалау Төртінші өнер-кәсіптік революцияның негізі ре-тінде заң үстемдігін толықтай орнату арқылы жүзеге асырыла бермек.

Александр ТАСБОЛАТ,«Егемен Қазақстан»

17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ 9

СӨЗ ТӨРКІНІ

ЕСІМІ ЕЛГЕ ЕЛЕУЛІ

ЗЕРДЕ

Бүгінде газет-журналдар мен теледидар-ларда аты шыққан танымал ақын-жа зушы мен ғалымдарды пәленше абыз, түгенше абыз дейтін абыздар күн өткен сайын бала-лап көбейіп бара ды. Тіпті әйел кісілерді де абыз дей бастадық. Осыған қарағанда есте жоқ ескі замандардан бермен қарай өте сирек қолданысқа түскен қастерлі абыз атауының мән-мағынасын жете тү сінбей, өте үстірт қарап жеңіл де тіп алған тәріздіміз. Өйткені консер ва то рияның қобыз класын бітірген өзі қа ра қобызды құйқылжыта арқаланып тар татын жас ғалым Әсем Бұрханқызы Мұ-хаметжанның «Абыздан қалған асыл дар» (Алматы «Алаш» баспасы, 2006 ж., 182-бет) деп аталатын ғылыми мо но графиясын оқысаң, осы пікірге ерік сіз келгендей боласың. Әсемнің ой қорытуына қарағанда, Абыздар интуитивтік сана-сезімнің иесі, Қор қыт және Қорқытқа дейінгі абыздар дү ние танымы жағынан қарағанда олар дың бәрі де таза тәңірлік діннің же текші өкіліне жатады екен. Бұл – та рихи шындық, еш қоспасы жоқ сол ке зеңнің дүниетанымы абыздар туын дысы арқылы синкретті өнерден өз көрінісін тапқан, қайталанбас рухани құндылықтың өзегіне айналған бірегей құбылыс. Атақты филолог ғалым Қ.Жұбановтың танымында: «...ескі кездегі шамандарды абыз, – деп «ру бастықтары, ру ақсақалдары, «бақсы-балгерлер мен қобызшы, домбырашы, әншілердің барлығы да абыздардан өрбіген», – деп абыздың синкретті өнер өрісін кеңейтіп, оның өмірге өріс жаюының негізі қайда жатқанын нұсқай көрсетуінің елеулі мәні бар құбылыс.

Абыз тұлғасының өте көне тарих қойнауында қалыптасып жетілген тү рін танып білмей, бүгінгі абыз ұғы мы ның түп мағынасына дендей алуы мыз екіталай. Заман ағымын алдан болжап, көріпкелдік жасап, тұла бойы синкреттік өнерге тұнған, сөз сөй лесе төгілген шешен, ой ойласа кө ріп кел көсем, халқының рухани әлем і нің өзегіне айналған бірегей кетпен тұ яқ кемеңгер тұлға ғана абыздық дең-гейге жете алған. Мұндай тұлғаның бол-мысын б. з. б. дәуірде ғұмыр кеш кен Үйсін мемлекетінің билік пи ра ми да сындағы 9 са-тылы биліктің алтын шы са тысынан ойып тұрып орын алған абызд ы мемлекеттік жоғары билік са тысындағы қызметтен көре аламыз. Бұл жайлы нақтылы жазба дерек көз дері де б. з. д Қытай жылнама-ларында жазылған, ресми түрде хатқа түскен құжаттар қабатынан ұшырата аламыз. Мысалы, Қытайдағы Үрімжі қа-ла сында 2005 жылы қытай тілінен қа-зақ тіліне аударылып басылым көр ген «Ежелгі Үйсін елі» деп атал а тын ғылыми еңбекте Абыз туралы аз болса да саз ғана өте сирек дерек көз дері ұшырасады.

Осы кітаптың 271-бетінде «Үйсін елінің билік жүйесі» деген тақырыппен берілген Үйсін мемлекетінің мемлекетті басқару пирамидасындағы ең негізгі 9 сатылы қабаттан тұратын, яғни оларды 15 ла-уазымды ұлық бірлестігі ең биік бүкіл мемлекеттік билік орындарын меңгеретіні жазылған. Бірінші орында тұрған ең биік шешуші орын – елбасы, яғни ол Күнби деп аталады, 2- Дулы (дұғлу) – бас уәзір, 3- қолбасы, 4- тайпа басшылары, 5- Дарту яғни бас жасауыл, 6-шы орында – Абыз (бас бағамдар) 2 адам тағайындалған, 7-Ұлыс бегі, 8-Орда бегі, 9-Атқосшы (әмір сарбазы). Тоғыз дәрежеге бөлінген өкіметтік ұйымды орталықтанған 15 ұлық бірлігі меңгеріп, басқарып отыра-тын болған.

Осы билік иелерінің ішінде абызға қоғам өмірінің дүниетанымдық, идео ло-гиялық өміріне басшылық ету тап сы рылуы себепті, абыздардың өзі өза ра «Бас ақылгөй абыз» (180-бет); «Санаткер абыз» (215-бет); «Төреші абыз» (370-бет) деп аталып, олар өздеріне тиісті салаға басшылық еткен. Бас ақылгөй абыз – Күнбиге кеңесші ақылгөй болумен бірге көріпкелдік қасиеті басым, өнер иесі, қоғамның келешек тағдырын барлап, қандай тағдырға ұшырарын бол-жап отырған. Санаткер абыз табиғаты шамасы синкретті өнер атаулының бет алысын, даму жолын танып білу жолын-да бойына біткен өнердің күшімен қалың үйсін елінің рухани ұйытқысына айна-лып, қауымын күнби саясатының маңына сүттей ұйытып отыруға ұмтылған. «Төреші абыз» – қоғамның юриспруденциясы-на жөн сілтеп, төрешілік етіп отыруына қарағанда, қазақтың атақты билерінің түп төркіні мен билік қызметі осы абыздықтан әуже алып жатқандай. Әрине, бұлардың бәрі де тәңірлік дүниетаным негізіне

сүйеніп, қоғамдық санаға сол тұрғыдан бағыт-бағдар берсе керек. Өйткені қоғам мүшелерін рухани тұтастықта ұстап, осы мақсатқа ұйытып отыру міндеті олар үшін әрі қоғамның саяси-әлеуеттік мүддесі үшін шешуші әрі басты парызы ретінде саналған. Үйсін тарихының б. з. б. III ғасырдан б.з X ғасыр арасындағы 1200 жылдық та-рихы Қытай жазба дерек терінде хатқа түсіп сақталып, біз ге жетті. Мемлекетті басқарудың 9 дә режелі сатысы өзгеріссіз дәстүр ре тін де жалғасын тауып абыздар атқа ра тын тәңіршілдік дүниетаным негі-зін де қо ғамның рухани тұтастығын сақ-тау па рызы өзгеріссіз сақталып, V-VIII ғасырлардағы Түрік қағанаты заманын да абыз дық қызметін Тоныкөк, Қорқыт ата ат қарған деп батыл түрде болжам жа сау ға айрықша дәлелдер жетер лік тей.

Өйткені Тоныкөк қоғамның ақыл гөй көріпкелі болудың үстіне Қытай мен Түрік елі арасындағы идео ло гия лық күрестің дәл ортасында қызу ат са лысып, жау жақтың қитұрқы идео ло гиялық айла, тәсілінің шырмауына тү сіп қалмау жағына ескерту жасап отыруында көп мағыналы сырлар жатыр.

Әз Жәнібек заманында ханның абызы ретінде қызмет еткен Асанқайғыны кө-реміз. Ханға ақылгөй болумен бірге қа зақ қауымының келешегі туралы кө ріп келдік пікірін толғай отырып:

Бұдан соң қилы-қилы заман болар,Заман азып, заң тозып жаман болар.Қарағайдың басына шортан шығып,Балалардың өмірі тәмам болар, – деп

ханға айтқан болжау сөзінде болашақта Ресей империясының отарлау саясатын шортан бейнесі арқылы меңзейтіні бар. Бұл қасіреттен құтылудың жолы жаңа қоныс іздеп, өз танымындағы Жиделі-Байсын қонысын Желмаясына мініп іздейтін арманы

жай қиял емес, шындықтың өзінен, яғни бодандық лебін сезінуден туған сарын еді.

Асанқайғы абыздың дәстүрін жал ғас-тырушы Абылай хан заманының абы зы деп Бұқар жырауды айта аламыз. Бұқар жырау Абылай ханның ақылгөйі, әрі көріпкел сұңғыла білікті, өлеңді өнер тұтынған жырау аталуы – тарихи шындық. Асанқайғының Әз Жәнібек ханға айтқан көріпкелдік мағынадағы жұмбағы:

Тіл алсаң, іздеп қоныс көр,Желмая мініп жер шаламТапқан жерге ел көшір...Әй, Жәнібек, ойлансаң,Қилы, қилы заман болмай ма?Суда жүзген ақ шортан,Қарағай басын шалмай ма?Мұны неге білмейсің...

деп Асанқайғының көріпкелдікпен бол жап айтқан жұмбағының шешуін Бұ қар жырау-дан сұрағанда, Абылайға бы лайша жорып таратып жеткізетіні бар:

Хан Абылай, Абылай...Қарағай судан қашықтапШөлге біткен бір дарақ.Шортан – шөлге шыдамсыз,Балықтан шыққан бір қарақ,Ойлама шортан ұшпас деп.Күнбатыстан бір дұшпанАқыры шығар сол тұстан.Жаяулап келер жұртыңа!Жағалы шекпен кигізіп,Балды май жағар мұртыңа.Жебірлерге жем беріп,Ел қамын айтқан жақсыныСөйлетпей ұрар ұртына.Бауыздамай ішер қаныңды,Өлтірмей алар жаныңды,Қағазға жазар малыңды,Есепке салар барыңды,Еліңді алар қолыңнан,Әскер қылар ұлыңнан!Бұл айтқаным, Абылай,Болмай қоймас артынан, –

деп көрегендікпен толғай сөйлеген өлең жолдарында түбінде Ресей тарапынан отаршылдықтың бодандық қамыты мойынға ілінерін меңзеп отыр.

Абылайдың абызы Бұқар жыраудан кейін, хандық биліктің заманы өтіп, ел билеу жүйесі отаршылдық қа лыпқа түскен соң-ақ қасиеті бар, ақыл гөй өнерпаз, ал-дын болжай алар кө ріпкел абыздар болса да, заманы өзге ріп өз биігіне өрлей алмай қайғылы ойға тұншығып арманда кеткен дарын дар да өмірден өтіп жатты. Осы құбылысты ес кере отырып Абай «Ол кезде шала-пұ ла хат таныған кісісі болса – оны «абыз» дейді екен. Ол «абыз» демек әуелде шаман дініндегілердің өз мол дасына қоятын аты екен» (Абай. Ал маты, 1995, 2 том, 222-бет), – деп ой жүгіртуі арқылы

абыздың көне болмы сы өзгеріп, уақытына қарай евенкі ті лін дегі елерген, делебесі қозған шаман де ген деңгейге дейін түсіп кеткен қа лып ты аңғартады.

Ал, Ресей патшалығы мен кеңестік заманда абыз атаулының шығу мүм-кін дігі болмағаны кімге де болса анық еді. Шәкәрім қолдан билік кеткен Ресей бодандығы заманында «Ел ғайыптан ха-бар алып, болашақты болжайтын» деп табынатын ақылды, ойшыл, адал қария Абыз болған» (540-бет. 2 том, 2007 жыл. Алматы), – деп көрсететіні бар. «Еңлік-Кебек» дастанында Нысан абыз Кебектің тағдырын болжап:

Ажалың биік қабақ сұрлау қыздан,деп көріпкелдігін білдірді. Шәкәрім нің айтуынша Нысан абыз:

Ол кезде балгер болған Нысан абыз,Шын дәулескер бақсының өзі нағыз.Жыны айта ма, кім білсін, шыны айта ма,Айтқаны келеді деп қылады аңыз.

(Сонда 376-бет)деп абыздың бодандыққа түскен елі нің кезіндегі қызметі мемлекеттік дең гейден төмен түсіп, ірі ру, тайпа өмі ріндегі қалпын суреттейтіні бар. М. Әуезов те «Еңлік-Кебек» пьесасында Нысан абыз тобықты руының көріп кел, қобызын сарнатқан абыз ретінде су рет т еледі.

Арабтар Тұранға VIII ғасырда ғана аяқ басты емес пе? Абыз араб сөзі емес, көне түркі сөзі. Этимологиясы зерттелмеуі се-бе п ті, мағынасы ашылмай келеді.

Бірақ тәуелсіздік заман желі алтын күрек желдей маңдайымызды желпи соққан тұста газет-журнал беттері мен көгіл-дір экранда атағы шыққан ақын-жа зушы, ғалымдарды пәленше абыз, түген ше абыз деп жамыратып жатырмыз. Бірақ біздің үстірт түсіп жатқан бұл мағынасы ауысқан жасампаз абыз дарымыз дәстүрлі абызға мүлдем ұқ са маса да сөз мағынасын бұзып «абыздап» жатуымызға жол болсын?

Тәуелсіз Республикамыздың сенімді бо лашағы үшін билік сатысында абызд-ың жауапты қызметін атқарар көріпкел, тұла бойын өнер құдыреті билеген ұлт-тық идеологияның көрігін жағатын абыз-дық лауазымның орны күн өткен сайын сезілуде. Өйткені көп диаспоралы хал қы-мыздың дүние танымы қырық қы рау көр-педей шұбарала қалыпқа тү сіп барады. Осы арада б.з.б. VI-V ғасырда өткен иран патшасы Даридің (б.з.б., 522-486 ж) жар-тасқа жаздырған «Баянды мемлекет бо лу үшін халықтың бір тілде, бір дінде бо-луын қамтамасыз ету қажет», – деп кө ре-ген дікпен айтқан өсиеті дәл бізге арналып айт ылғандай естілетіні бар. Олай болса осы осал жерімізді түзетіп, қоғамдық сана-мыз ды сүттей ұйытатын мемлекеттік дең-гейдегі идеолог абыз қажет болып-ақ тұр!

Мекемтас МЫРЗАХМЕТҰЛЫ, профессор

«Абыз» ұғымының аясы кең

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Ол ешқашан марапатқа, мақтауға, мадақ тау ға мұқтаж болған емес және солар ға қайтсем де қол жеткіземін деп жанын сал ған да жоқ. Жастайынан зейінділігімен, жігер лі лігімен, тиянақтылығымен көзге түсіп топ жар ған, толысып есейген шағында іскер де бі лімді маман, беделді де талапшыл басшы болған оны атақ та, мансап та даңқ та өздері іздеп тапты. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––Әсілінде, үлкен іс бітірген адам дар өте қарапайым келеді. Қан ша ма буырқанған өзен дер­ді бой ына сіңірсе де беті ты нық көл си яқты. Біз өмір­өнегесін сөз ет келі отырған ғалым да осы кеп тен. –––––––––––––––––––––––

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Техника ғылымдарының докто-ры, профессор, Халықаралық және Қазақстан Рес пуб ликасының Ұлт тық инженерлік акаде мия сының ака демигі, Қазақстан Респуб ли касы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, КСРО кос-монавтика федерациясы Бай қоңыр ғарыш айлағының ардагері, фи зика-химия са ласына өлшеусіз үлес қосқан, ұлылықтың үл гісіндей бола білген инженер, ғалым-зерт теуші Тұрлыбек Өтешұлы Ысқақов биыл жет піс атты белеске шығып отыр.

Ғылыми және инженерлік тәжі-ри бесі мол ғалым-зерттеушінің же-тек шілігімен жүр гізіліп жатқан зерт-теулердің бүгінгі Қа зақ стан индус-три ясының дамуына жә не бә се кеге қабілетті қоғам құруда ерек ше прак ти-калық маңызы бар. Соның бір дәлелі, си ли катты және қиын балқитын ме-талл емес ма те риалдарды золь-гель син тездеу ісінің да ми бастауы дер едік.

Көптеген оқулық пен ғылыми еңбек -тер дің авторы Тұрлыбек Өтеш ұлы Жамбыл гид ро мелиоративті-құ ры лыс ин с титутының Қы зыл орда фи лиалын ұйым дас тыруға бел се не қатысып, онда же ті жыл ға жуық де кан қыз ме тін атқарды. Игі лік атаулы ізгі лік ке негіз-дел се, халыққа қыз мет етсем де ген ға-лым ның асқақ арманы өз айналасы на білікті, қабілетті және шы ғар машыл қыз меткерлерді жұмыл ды ру арқылы айқын кө рі нді.

1983 жылы КСРО Қорғаныс министр лі гінің тапсырысы бойынша «Байқо ңыр» ға рыш кешенінің ны-сандарына зерттеулер жүр гі зу үшін «Кристалл» проблемалық зерт ха на сын ұйымдастырып, оны бас қар ды, содан кейін 1991 жылы осы зерт хана негізінде Арнаулы материалтану ғы лыми-зерттеу институтын ұйым дас ты руға жетекшілік жасап, директор болып тағайындалды.

Ғалымның жүргізген зерттеулері экстре малды жағдайларда жұмыс істеуге ар нал ған арнайы материалдар алуға бағыт тал ған. Бұл мате ри алдар физи ка-механи ка лық, тер мия лық және адге зия-лық көр сет кіш тері бойынша шетелдік ба ла ма л а рынан ба сым магний фос-фатын байла ныс ты ру шы жүйелермен бір ге КСРО Қорғаныс министрлігінің ны сан дарында «Байқоңыр» ғарыш

ке шені құрылыстарының жоғары тем-пе ра туралық газды-динамикалық әсер лер ден қорғау үшін термиялық төзімді қап тамалар ретінде енгізілді. Міне, осын дай игі істердің ортасында жүретін М.Әуезов атын дағы Оң тү-стік Қазақстан мем лекеттік уни вер-ситетінде 15 жылдан аса уақыт про -рек тор қызметін атқарған, қазір гі таң да атал ған университеттің ректорының ке ңес шісі Тұрлыбек Өтешұлының кос-мо навтика федерациясындағы «Бай-қоңыр» ғарыш айлағының ардагері және осы салаға теңіздей тер төккен ірі ғалым екен дігін қасында жүргендердің өзі көп біле бермейді.

Т.Ысқақов жүзден астам патент пен өнертапқыш куәліктің авторы атанды. Бүгінде ғалымның үздіксіз ғылыми ізденіс саласындағы қол жеткізген та-быстары өз дәрежесінде бағаланып келеді. Мәселен, «Энергия-Буран» ғарыш кешенін ұшыру бағ дарламасын жү зе ге асыруға қатыс қа ны үшін С.П.Ко-ролев сыйлығы беріл се, 2005 жыл -дың 12 желтоқсанында Пре зидент Жа р лығымен «Ерен еңбегі үшін» ме-да лімен марапатталды, сондай-ақ, «Қазақстан Республикасының білім бе ру саласының құрметті қызметкері», «Қазақ стан ғылымын дамытуға сіңір ген еңбег і үшін», академик Ө.А.Жол дас-беков атындағы сыйлық жә не ме далімен, «Ы.Алтынсарин» төс бел гісімен және «Нұр Отан» партия сы ның «Белсенді қыз-меті үшін» омырау белгісімен, ОҚО әкі-мінің «Облысқа сі ңірген еңбегі үшін» ме-далімен ма ра патталған. «Қазақстанның құр метті ин женері», Ордабасы ау-данының құрметті азаматы.

Тұрлыбек Өтешұлы – жүрегінде оты, жанында жарығы бар талай шә кіртті тәрбиелеп, білімнің биігіне шы ғар ған өнегелі ұстаз, адал жар, қамқор әке, аяу-лы ата, өзінен кейінгі туған-ту ысқа жапы-рағын кең жайған аясы мол бәйтерек.

Пайымды парасат иесінің Қазақ-стан ның рухани жаңғыруы мен да-муы үшін жасаған әр қадамы, ғы-лым шыңындағы жаңаша ой-өрісті баспалдақтары біз мақтайтын емес, ке-лер ұрпақ мақтанатын, бағдар алатын өнегелі жол.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Парасат пен пайымды ту еткен ғалым

Бұл жерде әңгіме бар са-налы өмірін халқына, еліне қызмет етуге арнап, оның игілігін арттыру жо лында беріле қызмет ет кен, сөйтіп абы рой би ігіне көтеріле біл ген Қы зыр Ыбырайұлы Жұ ма баев жайында. Бү гін-де мерейлі жетпіс жас қа жетіп, еңбегінің зей не тін көріп отырған осын дай ат-пал азаматпен ол Бір жан сал (бұрынғы Ең бек шілдер) ауданында ау пар ткомның бірінші хат шысы болып қызмет атқарған кезде бір ге қоян-қолтық еңбек ету сәті бұйырды ма ған.

Жаңа бірінші хатшы келісімен бірден іс ке кірісіп, орын алған кемшіліктерді жою, ауыл шаруашылығын өрге бастыру, ха лықтың әл-ауқатын арттыру мін дет те рін айқындап, оларды жүзеге асы ру дың нақты жолдарын белгіледі. Бұл жо ба кей ін «Ауыл», «Мәдениет-90» бағ дар ла маларында ресми құжат түрінде кө рініс тау ып, олардың әрбір тармағының орын да лу мерзімдері мен оған жауаптылар анық талды.

Бағдарламаны нақты жүзеге асыру ба-рысында айналасы үш жылдың ішінде ау-данда кеңшарлармен қатар ұзын саны 20-дан асатын шағын ауылдарда да тұрмыс күрт жақсарып сала берді. Олардың бар-лы ғына жаңадан жол, байланыс тарты-лып, клубтар, моншалар салынып, емдеу пункт тері, балабақшалар ашылды. Ең бек жағ дайын жақсартуға да жете көңіл бөлін-ді. Бөлімшелерде бұрын-соңды болмаған жабық гараждар, техника жөндеу шебер-ханалары, мал қоралары бой көтеріп, егіс бригадаларында тамақтанатын, демала-тын, жуынатын бөлмелеріне дейін бар дала қосындарында механизаторларға, мал шы-лар ға өнімді жұмыс істеу үшін мүм кін дік ту ғызды. Міне, сөйтіп тың көтеру жыл -дары Қазақстанға сырттан келгендер үшін тек орталық қоныс-жайларда ғана тұ ру ға жағдайлар жасалып, қазақ ауыл да ры ның назардан тыс қалушылығы осылайша жой-ылып еді. Бұған қоса, шағын ауылдарда 10 бастауыш мектеп қазақ тілді орта жә не орта-шалау мектептер болып қайтадан құ рылды.

Қызыр Ыбырайұлының үнемі назарын-да ұстаған мәселесі тұрғын үй құрылысын өркендету болды. Бұрындары да үйлер са-лынып келген-тін. Бірақ сонда да, әсіресе кеңшарларда, диқан, малшы қауымды айтпағанда, мұғалімдер мен дәрігерлерге баспана жетпей жататын. Осы кемшілікті жою жолын да ауқымды шаралар жү зеге асы-рылды. Алдымен құ ры лы с кооперативтері

құ ры лып, кірпіш жасау це х-та ры іске қосылды, құ ры лыс са ласының мате ри ал дық-тех никалық ба за сы ны ғай-тылды. Соның нә ти же сінде құ рылыс ісі өр кен деп, әр жыл да 23 мың шаршы метр-ге жуық тұрғын үй тұр ғы з-ылды. Салыстыру үшін айт-сақ, сол кезде облыстың қай ауданын алсақ та оларда бір жыл да салынған тұрғын үй көлемі 6-7 мың шар шы метр- ден аспайтын.

Кеңшарлармен қатар ау-дан орталығы – Степняк

қаласы да айтарлықтай көріктенді. Қала та-рихында алғаш рет 150 орындық «Ертөстік» қазақ балабақшасы өз есігін айқара ашты. Аудан орталығында әлеуметтік ахуал дың, әсіресе тұрғын үй құрылысының өркен-деуі не бірінші хатшының тың шаралар қол данғанын ерекше атап өтпеске болмай-ды. Ол кәсіпорындар мен мекемелер бас-шы ларының әрқайсысына ішкі өндірістік мүм кіндіктерді пайдалана отырып әр жыл-да кемінде 2-3-тен үй салып отыру міндетін жүктеп, бұл тапсырмасының орын далуын өзі қатаң бақылауға алды. Сөй тіп аудан орталығында жыл сайын ке мін де 20-25 үй пайдалануға беріліп, көп теген тұрғындар жайлы баспанаға қол жет кізіп еді.

Әлеуметтік саламен қатар, ауданның өн дірістік әлеуетін арттыруға да ден қой-ыл ды. Қалада Көкшетау тігін фаб ри ка сы-ның бөлімшесі, жаңа нан зауыты, Каз го ро -док ауылында 50 адам жұмыс істейтін жи-һаз құрастыру цехы, шағын ет комбинаты, Васильковка кенішінің көкөніс өсіру ша руа-шылығы және басқа да жаңа жұмыс орын-дары ашылды.

Міне, осылайша мәдени-әлеуметтік проб лемалардың табысты шешілуі кешік-пей ауылшаруашылық өнімдерін өндіруде айтар лықтай көрсеткішке қол жеткізуге тіке лей ықпал етті. Жыл сайын сүт пен ет өндіру орта есеппен 3-5 пайызға тұрақты ар тып отырды, ал 1990 жылы егіннің әр гек тарынан 18,5 центнерден астық алынып, бұл көрсеткіш бойынша облыста ең аст ықты деген өңірлердің қатарында бол ға нымыз әлі есімде.

1990 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Ке-ңесіне алғаш рет баламалы сайлау нау қа-ны басталғанда аудан тұрғындарының де-пу таттыққа кандидат етіп Қ.Жұмабаевты бірауыздан ұсынуы және оның сайлау күні қарсыласын басым дауыспен жеңіп шығуы халық алдындағы үлкен беделі мен оған де-ген шүбәсіз сенімінің айқын көрінісі болды.

Ол халық берген жоғары өкілеттілікті өз басыма қонған бақ деп бағаламай, оны жұрт игілігіне барынша тиімді жұмсауға тырысты.

Егемен елдің іргетасын қалаудың сан-алуан қиыншылықтарға толы алғаш қы кезеңі Қызыр Ыбырайұлының Көкшетау облысының әкімі болып қыз мет атқарған жылдарымен тұспа-тұс келді. Сол 90- жылдардағы жаңа мемле кет ті қалып тас-ты рудағы күрмеуі мол қиындық тар ке зін-де жаңа әкім облыстар арасында бі рін ші болып Көкшетау қаласында қазақ дра ма театрын ашты, облыстық ауру ха наның терапиялық корпусын салдырды. Сонымен қатар дүлдүл ақын, сазгер ән ші, Біржан салдың 150 жылдық мерейтойына орай, Степняк қаласында оның сүйе гі жатқан жерді өзара үйлесім тапқан архи тек туралық ансамблі бар алаңға айналды рып, бабамызға әдемі ескерткіш орнаттыр ды. Көкшетау қаласында, жұмысшы жас тардың кешкі мектебі басқа жайлы ме кенге ауыстырылған кезде, босап қал ған ғимаратты күрделі жөндеуден өткі зіп, онда даңқты жерлесіміз, майдангер, Ке ңес Одағының Батыры, ғалым Мә лік Ғабдуллиннің 80 жылдығына орай көркем де ліп жасалған мұражай аштырды.

Нарықтық қатынастар өмірімізге енді ғана дендеп еніп, күнделікті тұтынатын ең қажет тауарлар жетпей жатқанда, облыс әкі-мі өзі Түркияға барып сабын, кір жуатын ұн тақ, шампунь және басқа да гигиеналық зат тарды жасау технологиясын алып келіп облыс орталығында осы өнімдерді шыға ра-тын цехты іске қостырды. Осындай қиын уақытта, әсіресе қыс кезінде, қаланы жы-лытуда қиыншылықтар туындаған шақта, бар мүмкіндіктерді пайдалана отырып, қуатты екінші қазандықты іске қостыруы айтарлықтай іс болды. Осы игіліктерді Елбасымыз Көкше өңіріне арнайы келіп өз көзімен көріп, облыстық ауруханаға зама-науи үлгідегі томограф құрылғысын сыйға тартып, ризашылығын білдірді.

Сөз орайында Қ.Жұмабаевтың 1981 жылы КОКП-ның ХХVІ съезіне делегат болып сайланғанын, еңбегі жоғары ба ға-ланып, кеудесіне Халықтар достығы ор-денін таққанын, Ауыл шаруашылығы ми-ни стрінің орынбасары қызметін абырой-мен атқарғанын айта кеткен жөн. «Өнерді үй рен де жирен», дейді дана хал қымыз. Қа дірлі ағамыз 1999-2007 жыл дар ара лы-ғында Қазақстанның Өзбек стан дағы кон-су лы, уақытша сенімді өкі лі қыз меттерін ат қарған кезде де жаңа қыры нан танылды. Көрші бауырлас елмен тығыз қарым-қа-тынастар орнатуға өз үлесін қосты, абырой-мен зейнеткерлікке шықты, Елбасы арнайы Алғыс хатында елге сіңірген еңбегі үшін өз ризашылығын білдірді.

Бұлай деп тек ары таза, намысы биік адам ғана айта алса керек.

Орынбай ШӘЙКЕНОВ, Қазақстан Журналистер одағының

мүшесі, еңбек ардагері

Еңбегін еліне арнаған

10 17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛРУХАНИЯТ

Мәди АЙЫМБЕТОВ

Табанкөлді мекендеген мо-мын ғана балықшы шал күн сайын осы араға қайығымен ба-яу-баяу жүзіп келіп, ау құрады. Жағалауының өн-бойында қалың қамыс ұзыннан-ұзақ тұтасқан бұл шығанақтың балығы қашанда мол еді.

Міне, осы шығанаққа биыл жаз аққудың бір жұбы ала бөтен бауыр басып алды. Ау құ рып, өз тіршілігін жасап жү ретін балықшыдан төнер қатер-қауіп-тің жоқтығын кербез де сым-батты, ақылды құстар сезе тін бо луы керек, одан көп аса үрге-лек темеді. Көл айдынының кіш-кене ғана осы аясын емін-еркін жайлап, ұя салып, ұрпақ өсірудің қамымен күнделікті өз тіршілігін алаңсыз жасап жатты.

Ал балықшы болса кеш түсе ау құрады, содан соң келесі күні таңда торкөзіне балық шүпірлей ілініп қалған ауды судан асықпай тартып шығарып, қайығына са-лады. Балықшы шалға әбден үйірсек болып алғаны сонша, бір күндері аққулар су бетін ақырын сызып, оның қайығының соңынан әрлі-берлі ілесе жүзіп жүретін дағды шығарды. Бірде сәл ғана маңайласып, бірде тіпті қол со-зымдай жақындап, сұлу мойнын әдемі иіп, тіл қатысқандай ишара жасайтынын қайтерсіз!

Момын ғана дағдылы тірі-лігінен жазбаған балықшы шал мен қос аққудың бір-бір леріне деген шексіз сеніммен аялан-ған аяулы достығы осылайша жақсы басталып жалғаса берді.Тып-тымық көл айдынында жаңа басталған жаздың сайра-нын бір-бірінен ажырамай өт-кізіп жатқан киелі құстар мен өз тірлігін алаңсыз жасап жүр-ген балықшының мамыражай

өмірінің шырқ-берекесін әлде-қайдан пайда болған сұғанақ бірқазан бұзды.

Шалдың ауына түскен балық-ты оп-оңай олжаға айнал дырып, бас ауыртпай тегін қорегін тап-қан ұры неме соңғы екі-үш күн-нен бері шығанақтан шықпай қой ды. Арамза құс жегенін жеп, же мегенін мылжалап ауда ғы ба-лықтың сау тамтығын қал дыр май түп-түгел жайпап тас тай ды да, балықшының көзіне түс пей, кел-ген жағына ұшып кетіп, ұшты-күйлі ғайып болады.

Шыдамның да шегі бар, боза-ла таңнан тұрған балықшы шал шығанақтың көлге ұласатын арғы тұсындағы жағалауға қайы ғымен жүзіп барып қалың қамыстың нуы на енді де, қолға түспей жүр-ген бірқазанның ұшып ке ле тін сә тін аңдыды. Ызы ңы нан құлақ тұнатын аш масаға таланғанына қарамастан балығын ұрлап жүрген қаскөй ұрының келуін ол асқан шыдамдылықпен тосты. Соңғы кездері қолына көп ала бермейтін қосауыз мылтығын еппен ұстап, ұңғысын қайық тұмсығына қаратып сүйеп қойды.

Аз күтті ме, көп күтті ме, күн табағының бір шеті көк жиек-ке жартылай иек арта берген шақтағы сарыала таңның жа-рығымен ілесе көл үстінде әр тұстан құстың үздік-создық қи-қуы естіле басталды. Ал өзінің күнделікті таңғы қорегін дайын-дап тұрған шығанақтың қалың қамы сына қарай әккі бірқазан қиқу салмай-ақ, сала құлаш қана-тын баяу-баяу қағып ұшып өтті де, заматта көзден таса болды.

Мысықтабандап, тым-тырс ұшқан бірқазанның ау құрылған шығанаққа барып қонғанына еш күмәні қалмаған балықшы қамыс арасын қайық тұмсығымен қақ жа-рып, шығанақтың өкпе тұсынан

бір-ақ шықты. Құрылған аудың төңірегінен сәл ұзап әрмен жүзіп бара жатқан аппақ түсті жалғыз құсты, әлгі бірқазанды шұ ғыл көздеп, мылтық шүріппесін кілт еткізе басып қалды. Осы мезетте қамыстың арғы басынан шыға келген жұп аққудың бірі қос қанатымен суды сабалап, мой-ны қайырылып майып болған

бірқазанға қарай көл бетімен жү-гіре жүзді.

Балықшы әуелі таң-тамаша болған күйі, қайық үстінен көтеріле бере состия тұрып қалды. Мылтықтың шығанақ үстін жаңғырықтыра гүрс еткенінен де шошынбай, жұмыртқа басып жатқан жылы ұясын тастай са-лып жандалбасалаған ұябасар

аққудың оққа ұшқан «бірқазанға» шырқырай ұмтылған жағдайын қапелімде түйсіктей алмады. Осы сәтте ғана барып шығанақтың көлге ұласар аузына таяу жерден барқырай қиқулап ұша жөнелген бірқазанды оқыстан көзі ша-лып қалды да, асығыс-қапылыс әрекетінің нендей сұмдыққа ұрындырғанын бір-ақ білді.Ұры бірқазанның орнына қапияда оққа байлағаны қос аққудың аталық сыңары еді.

Қас қағымда өн-бойын оқыс бір діріл билеп, көз жанары лық-сып келген жастан буалдыр тар-тып бара жатты. Көңілі әлем-жәлем болған балықшының кеудесіне ащы өксік тығылды. Ол қолдары қалтырап, тізесі діріл-деген күйі: «Апыр-ай, не істе-дім мен?.. Не істедім?.. Жаз ған басым»!.. – деп сылқ етіп оты-ра кетті.

Қолға түспей құтылып кет-кен мол сұмпайы бірқазанның лаңынан тып-тымық шыға нық-тың таңғы айдынында шал дың аяулы дос-құсы, жазықсыз аққу осылайша ажал құшты.

Балықшы шал көзінен пар-лаған жасқа ерік беріп, өң мен түстің аралығындағы халден бір әудем уақыттай арыла алмады. Күн арқан бойы көтерілгенше ор-нынан тапжылмады. Қайықтың бауырын шылп-шылп жанап сипалаған судың дыбысынан өзге ештеңені естімеді. Айнала жүзіп сыңарының қасынан кете алмаған жалғыз аққудың сұлбасы енді бір сәтте көзіне еміс-еміс шалынды да, есін аз-кем жиып, ескекті жайлап қолына алды.

...Балықшы су бетінде жансыз қалқыған киелі құсты қайығына салып алып, жағаға қарай жүзді. Ұябасар аққу қайықтың соңынан мойнын қайта-қайта қылтыңдата созып, мұңдана қаңқыл салып,

жағаға жеткенше еріп отыр-ды. Мұңлы құстың жылап келе жатқаны анық еді.

...Азалы оқиғаға куә болған сол шығанақтың жағалау жиегіне апарып аққудың мерт болған сыңарын көмген балықшы нар қамыстың бір тал үлпек басын қоңыр топырақтың үстіне қадай салды. Жас қамыстың үлпегі аққу қалған жердің жападан-жалғыз белгісіндей боп жаздың баяу самалымен үлпілдей желбіреп қала берді.

...Ақшам намазынан соң фа-тиха сүресін қайталай ұзақ-ұзақ оқып, Алладан қапияда жазықсыз құсты өлтіріп алған күнәсіне балықшы шал жан-дүниесі егіле кешірім тіледі. Адал жүрегінен шыққан дұғасының қабыл бола-рына кәміл сеніп тіледі...

Маусымның басын ала ұядан төрт көгілдірін өргізген ұябасар аққу осы жаз өзіне құтты ме-кен болмаған шығанақты бала-пандары әбден есейіп қара қа-наттанғанша жайлады. Ал қазан айының соңына таман көл үстін екі-үш мәрте айналып ұшып қош десіп, жас түлек терімен бір ге түстіктің алыс қиы рындағы жы-лы мекендерге қарай бет түзеді.

...Киелі құстар бұдан соң «Ақ қу кеткен» деп аталатын бұл шы ғанаққа қайтып оралмады. Балығы мол суды барылдақ үй-ректер мен шүрегейлер, то йым-сыз арамза бірқазандар алаң сыз жайлап алды...

* * *...Қаз-қалпында жазылған бұл

әңгімені мен өзім аса қадірлеп сыйлайтын, бір қауым әулеттің сөзін ұстаған абзал жүректі, мәрт көңілді, батагөй қорғалжындық Сағындық ақсақалдан Алматыда сапарлас болып жүрген осы таяу күндердің бірінде естіген едім.

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Алтай-Қобда өңірінде Жарас-байдың жаналғышы жайлы аңызға бергісіз әңгімелер көп. Ағайынды Жарасбай, Борасбай, Есілбай атты бір атаның бала-лары шетінен бүркіттің бабын білетін құсбегілер екен. Бұлар кез келген таудың құсына құмар емес, тек Көксерке шыңынан ғана балапан алатын әдеті бо-лыпты. Себебі, бұл таудың құз-қиясын, яғни, бүркіт ұя салатын биігін жылдың он екі айын-да қалың бұлт торлап жатады. Шілденің ортасында оншақты күн ашық тұрады. Дәл осы тұста ағайындылар да тауға аттанады. Қиядан балапан алып қайтады.

Бірақ бұлар соңғы үш жыл қатарынан құр қайтып жүр. Жыл аралатып балапанын ала берген соң запы болған құс ұя-сын ауыстырған ба, әлде басқа себебі бар ма, ол жағы бел-гісіз. Барған сайын ескі ұя бос тұра ды. Төртінші жыл дегенде Көксеркенің Күреңті бетінде жаңа ұяда бүркіт жұмыртқа басқаны жайлы хабар алады. Құдай бұйыртса, енді үш айдан соң ақ үрпек балапан аламыз деп қуанысқан құсбегілердің жоспа-рын ойда жоқта пайда болған жаугершілік бұзады.

Батыстан ауып келе жатқан ақ орыстың ашынған әскерінен қорқып ел басқа жаққа ауады. Жарасбай құсбегі ауған елмен бірге үй ішін аттандырып жі беріп, қасына жылқышы досы Ны-санбайды ертіп Көксеркеге тар-тады. Ара қонып келсе шынында Күреңті бетінде бүркіт жұ мыртқа басыпты. Жұмыртқа жарғанға дейін кем дегенде отыз күн бар сияқты. Бір кетсе қайта оралу жоқ. Жаудан қашқан ел анау.

Ақыры ойлана келіп Жарас-бай ауылдан алып шыққан тай-тұяқ күміс жамбысын сый-лап, қағылез қалмақ баласын керегеге таңып ұяға түсіреді. Бала жұмырт қаға қол тигізбей шапаны на орап алып шығады. Жұмыр т қаға адамның қолы тимеуі керек дегенді естігені бар Жарасбай құсбегі шапандағы жұмыртқаны қара қойдың жүніне құндақтап орап, жылы қойнына салып, көшкен елдің соңынан тартады. Бесінші қонақта көшті қуып жетеді. Ел Қобының құ-мына барып ты ғылған екен.

Жарасбай Қобының жайпақ тауларын кезіп дала бүркіті қуқарақ құстың ұясын іздейді. Ақыры оны тауып, қуқарақтың жұмытқасын алып тастап, ор-нына құндақтағы жұмыртқаны орналастырады. Қуқарақтың

бүр кіттен көп айырмашылығы жоқ. Тіпті әдеттенбеген адам бүр-кіт пен қуқарақты айыра алмай-ды. Айыр машылығы қуқарақ аңға түс пейді. Тышқаншылап күн көреді.

Құдайдың құдіретін-ай, бір айға жуықтағанда қуқарақ құс басқан жұмыртқа жарылып аппақ балапан шығады. Жарасбайдың қуанышында шек жоқ, ақ үрпек балапанды үйіне алып келеді. Балапан құсты жаздай семіртіп, түлетеді. Күздің салқын желіне кеудесін ұрғызып, төс сүйегін қатайтады. Бітіміне қараса бұл құс болашақта нағыз қыран бола-тын түрі бар. Қашан көрсеңіз көзі жайнап тұрады, мінезі сондай кең, ашу шақырмайды, қыңыр-лығы жоқ, санының бұл шық еттері бөлек-бөлек қайыңның то шындай қатты, кеудесі шалқақ, төбесі жалпақ, маңдайы кең, тұмсығындағы тыныс тесігі зор, мүйізгек пен кеңсіріктің тұтасқан түбі етекті, аузы кере қарыс, жұтқыншағы үңгірдей, тегеуіріні қысқа, жембасары жуан, тұяғы өткір, көзі шүңірек, қабағы биік, шүйдесі нығыз... нағыз қыранға тән сипаттың бәрі бар. Құдай сәтін салса алдағы қансонарда бір байқар.

* * *Көптен күткен қансонар да

келіп жетті. Жарасбай қасына қағушысын ертіп, қолында бала қыраны аң қағуға шығады. Құстың томағасын тартқаны сол еді, шартарапқа ұмсынып өліп барады. Тура табан асты-нан сумаң еткен түлкінің бұлаң

құйрығын көзі шалып қалған Жарасбай құсына қарап еді, ол да байқаған екен, иығын қомдап сұранып тұр. «Бисмиллаһ» деп босатып қоя береді. Бүркітті аң ғар ған қу түлкі бұталы жыл-ғаны қуалап өрге қарай тартып барады. Бала қыран бір дүркін шүйіліп кеп, жалт беріп орай соғып түлкіні шеңгелдеп алды. Жер қия болғандықтан ілген жерінде түлкіні баспай сүйрете көтеріп жазыққа алып түсті. Егер ана қияда басқанда құстың өзі тепе-теңдік сақтай алмай аунап кетуі әбден кәдік-тін. Бұл нағыз айлалы қырандарға тән қимыл.

* * *Келер жылдың қысында әйгілі

Қожамжар төре Алтай-Қобда бетінің барлық құсбегілеріне сәлем айтып, Лақшын тауындағы қара түлкіні ұстап, терісін әкеліп берген бүркітшіге үйірімен үш тоғыз сыйым бар деп жар са-лады. Үш тоғызға қызығып, әрі қара түлкіні алдырды де-ген атақ үшін не бір құсбегілер келіп, шарасыз қайтады. «Ойбай, Жұмабайдың құлашкеріне қара түлкі сарып кетіпті», «Жүністің қоңыр бүркітін қара түлкі жер соқтырып мерт қыпты», «Бұл-ғындық Қибадаттың қыраны топшысын сындырып, аяғын шайнатыпты» т.б.

Ақыры қара түлкіні алдыр-маққа құсын көтеріп Жарасбай да жолға шығады. Қыстың қақаған аязында бүркіт тоңбасын деп оны тері ішікке орап бөктеріп алады. Бірнеше күн жол жүріп Қожамжар төренің ауылына

келеді. Алғашқы күн бүркітінің бойын жаздырып, қауырсынын тарап, баптайды. Ертеңінде таң қараңғысында биік шоқыға ба-рып тұрады. Жерге жарық түсе қағушылар қара түлкіні інінен қуып шығарады. Кәнігі қу түлкі қарсыз жиек жолды қуалап оқтай зулайды. Жарасбай бүркітін бо-сатып жіберіп, өзі де қапталдай шабады. Түлкі жақын мойнақты асып көзден ғайып болды. Бүркіт те одан бұрын алдын орап қарсы ағызады. Жарасбай атын қамшылап жетіп келсе түлкі жоқ, бүркіті жер қауып отырып қалыпты. Жарекең аттан түсіп құсын қолына қондырып еді, ол ұмсынып болмады. Қараса қағушылар қара түлкіні қайыра қуып келеді екен. Бүркітін тағы қоя береді. Бұл жолы алдан-баспын дегендей қыран әбден биіктеп алды да, екі рет орай шүйіліп кеп, құйрығын көтеріп сақылдап тұрған түлкіге түспей қайқаң етіп шыға берді. Үшінші рет қайта шүйлікті. Қара түлкі тағы да түспейді деп ойласа ке-рек, бұлт етіп ойыса бергенде қыран қара тұмсықтан шеңгелді салды да, орнында омақастырып басып қалды. Жарасбай шауы п жетіп, көзі қызарып кеткен құ-сына екі түйнек жұдырықтай қарды сығымдап асатып-асатып жіберді. Таңғы аяздан ба, бүркіті дір-дір етеді. Қара түлкінің қабырғасын сөгіп, жылы өкпесін жегізді де, бүркітін ішікке орап құндақтап қойды. Түлкінің үлкендігі сондай, терісін сыпы-рып қанжығалағанда, құйрығы салбырап жерге тиіп тұрыпты. Қара түлкінің терісін көрген Қо-жамжар төре, Жарасбайға үш тоғыз сыйын беріп, бүркітке «Жа рас байдың жаналғышы» деп ат қойып, төренің бәйбішесі оған кілем жапқан екен.

* * *Тағы бір жылы қыста Жа-

расбай жаналғышын көтеріп Қо бының құмында жылқы отар-латып жатқан ағайындарына ба-рады. Олар айтады: осы маңда үлкендігі төбет иттей, тұя ғы ешкінікі сияқты, құйрығы сі-леу сінге ұқсайтын аң бар, он-дай мақұлықты бұрын-соңды көрмеген едік, дейді. Ертеңінде құсбегі құмнан жылқышылар айтқан мақұлықтың ізін көреді. Шынында қызық жануар екен. Ізді қуалай отырып алыстан өзін де байқайды. Құсының томағасын сыпырып қоя береді. Айлалы құс биіктемей құм төбелерді қуалай ұшып барып, аша тұяқ мақұлықты бір айналып шығып, осал тұсың осы болар дегендей сауырынан ұстайды. Сауырына

қонған пәлеге ұмтылған аңның тұм сығын бүре шеңгелдеп басып қалады. Бұл мақұлық зіңгіт дей-тін аң екен. Қазақта бойжеткен ұл мен қызға «зіңгіттей бопты» дейтін теңеу бекер айтылмапты.

* * *Жыл сайын Жаналғыштың

атағы шығандап құлақ естір жер-ге жетеді. Алмаған аңы қалмайды. Содан тағы бір қыста Жарасбай бүркітін алып, аңға шығады. Күні бойы ештеме кездеспей күн ұясына ауған кешке салым үйіне қайтып келе жатса, құсы сұранып болмайды. Жан-жағын байқаса тірі тіршілік нышаны жоқ. Құс тағы сұранады. Болмаған соң жібереді. Құс білекті қатты теуіп ұшады. Мұндай қылығын бұрын-соңды көрмеген Жарекең атын тебініп, құсы кеткен жаққа шаба-ды. Құсы жоқ. Тағы бір белегірді асып түсіп байқаса, жерде тамған қызыл қанның ізі жатыр. Қанның кеппегендігіне қарағанда бұл сөзсіз жаналғыштың әрекеті тәрізді. Біраз жүрген соң, қан тамшылағанды қойып, сигек-теп ағып отырыпты. «Япырай, бүркітім жазым болмаса игі еді» деп алаңдаған құсбегі шау-ып жетсе, анадай жерде таудың үлкен бұғысы сұлап жатыр. Бұғының жұқа қолтығын тесіп жіберіп, қолқасын суырып жеп бүркіті отыр.

Сөйтсе, әбден зарына келген құс тұяғына түлкі ілікпей құ са-ланып сұранып ұшқанда алыс-тан мына бұғыны байқаған екен. Барған да шоқтығына жабысқан. Арқасындағы құсты тұмсығымен қағып түсірмек болған бұғының қара танауын бүркіт бір аяғымен шеңгелдеп ұстайды да, екінші аяғын шоқтықтан айырмай қатып қалады. Біраз жүрген соң бұғы әлсірейді. Сол сәтте дәніккен бүр-кіт өткір тұмсығымен бұғы ның кү ретамырын орып жіберген. Үш ша қырымдай жүріп барып тау дың қоңыр аңы қансырап құлаған.

* * *Құсы қартайғанда иесі Жарас-

бай «жануар дала сермендесінің қызығын бір адамдай көрдім, бұдан былай еркін өмір сүрсін!» деп қоя беріпті. Балақбаудан босаған құс еркін қалықтап ұшып кеткен. Бір айдан соң айна-лып соғыпты. Жарасбай құсына қозы сойып беріп қонақ қылған. Қонақасын жеген соң қайта ұшып кеткен. Жаналғышты соңғы рет біреулер атақты Көксеркенің Күреңті жақ бетінен көрген...

Суретті салған Айдарбек ҒАЗИЗҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»

ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

Аққу кеткен...

ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ ӘҢГІМЕ ТАНЫМАЛ ӘННІҢ ТАРИХЫ

Жарасбайдың жаналғышы

Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Өткен бір мақаламызда атақты Балуаншолақтың «Ғалия» әніндегі «ауған түйе секілді, бейімделсең» деген тұсын талдап едік. Дәл осы әннің «Ақбоз үйге сүйенген» жайын да арнайы сөз еттік. Енді осы әнге мәтіндегі «бұйда пышақ» сөзіне байланысты қайта айналып соғуға тура келіп тұр. Бұл енді аса күрделі емес. Тек осы күнде қолданыста жоқ құрал жабдықтардың қата рын-да көзден бұл-бұл ұшқан «бұй да пышақ» сөзі жөнінде айта кетпекпіз.

«Ғалияның қолында бұйда пышақ,

Ғалияны көрдім де жайдым құшақ»

дейді ғой Балуаншолақ атамыз. Бұл енді ғашықтықтың бір сипа-ты ғой. – Өлейін, тірілейін, менде енді ешқандай шегінер жол, ойла-нар жайы жоқ, – деп оның жолына өзін арнаған ғашықтың тәуекел сөзі. Бұл жерде, әрине, «бұйда пышақты» ауыспалы мағынада қолданып отырғаны түсінікті бо-лар. Оның қолында пышақ болса да, пышақ болғанда да жай пышақ емес, бұйда пышақ болса да мен құшағымды жайдым дейді. – Мен бастадым, сен қоста, мен аянба-дым, сен не етесің деген салмақ та, өлтірсе де, өпсе де өзі білсін, – деп ессіз құла ған еркелік те бәрі-бәрі сыйып жатқандай бұл сөзге!

Ендеше, Балуан атамыздың ғашығының қолындағы бұйда пышақ жайлы аз-кем ақпарат бере кетелік. Бұйда пышақ – жүзі жалпақ, әрі ұзын, пышақ тәрізді қарудың бір түрі. Сабын бөкеннің, тауешкінің мүйізінен немесе қатқан ырғайдан жасайды. Бұл мағына қолөнер аталымдарына байланысты сөздікте де бар. Сөздікте мағынасы болса, музейде бұйда пышақтың өзі де бар. Төлеу Мәншарипов есімді жылқышы әкесінен мұраға қалған бұйда пышағын музейге өткізгені туралы журналист Н.Жолбарыс жазған «Бұйда пышақ» деген шағын мақаладан білгенбіз. Қазір көзайым жәдігер Қызылорда облысының Жалағаш аудандық музейінде сақтаулы екен.

Ғалияның қолында бұйда пышақ...

17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛ 11АЙМАҚ

–––––––––––––––––––Алматыдағы Офицерлер үйінде ауған соғысында «Қара майор» атымен даңқы шыққан полков-ник Борис Керімбаевтың 70 жасқа толу мерейтойы атап өтілді. –––––––––––––––––––

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:Астана 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: adv@egemen.kz

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 11 желтоқсан №402 Астана қаласы

Қазақстан Республикасының аумағына шикі құрақ қантын бажсыз әкелу үшін 2018 жылға арналған квота көлемін бекіту туралы

«Сауда қызметін реттеу туралы» 2004 жылғы 12 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабының 2) тармақшасына және «Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының және Ресей Федерациясының кеден одағын бірыңғай кедендік-тарифтік реттеу туралы» Кеден одағы комиссиясының 2009 жылғы 27 қарашадағы № 130 шешімінің 5-тармағына сәйкес бұйырамын:

1. 2018 жылы 370 000 тонна көлеміндегі дәмдік-хош иістік немесе бояғыш қоспалары жоқ шикі құрақ қантын (бұдан әрі – шикі қант) (ЕАЭО СЭҚ ТН кодтары 1701 13, 1701 14) әкелу Қазақстан Республикасының аумағына ішкі тұтыну үшін шығарудың кедендік рәсімінде кедендік баждар төлемей жүзеге асырылады деп белгіленсін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Сыртқы сауда қызметін дамыту департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ және орыс тілдеріндегі

қағаз және электрондық түрдегі көшірмесін ресми жариялау және Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін ресми жариялауға мерзімді баспасөз басылымдарына жіберуді;

4) осы бұйрықты ресми жарияланғаннан кейін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің интер-нет-ресурсында орналастыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрі Т.СҮЛЕЙМЕНОВ

«КЕЛІСІЛГЕН»Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрі ______________ А.Мырзахметов2017 жылғы 14 желтоқсан

«КЕЛІСІЛГЕН»Қазақстан Республикасының Қаржы министрі ______________ Б.Сұлтанов2017 жылғы 21 желтоқсан

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 29 желтоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №16167 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 6 желтоқсан №11-1-2/576 Астана қаласы

Құжаттарды заңдастыру қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2016 жылғы 25 сәуірдегі № 240 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының Консулдық Жарғысының 62-тармағына сәйкес бұйырамын:

1. Осы бұйрықтың 1-қосымшасына сәйкес Құжаттарды заңдастыру қағидалары бекітілсін.2. Осы Бұйрықтың 2-қосымшасына сәйкес Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің кейбір шешімдерінің

күші жойылды деп танылсын.3. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Консулдық қызмет департаменті:1) осы бұйрықтың заңнамада көрсетілген тәртіппен Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның

қазақ және орыс тілдеріндегі қағаз және электрондық түрдегі көшірмелерін ресми жариялау және Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркеуден өткізгеннен кейін оның көшірмесін күнтізбелік он күн ішінде мерзімдік баспа басылымдарында ресми жариялауға жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды;5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы

тармақтың 1), 2), 3), 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Құқықтық сараптама басқармасына ұсынуды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің жетекшілік ететін орынбасарына жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушы М.ТІЛЕУБЕРДІ

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурс-тары комитеті және «Қазсушар» РМК ұжымы ғалым, кәсіби гидротехник

Тұрсын Қанағатұлы ӘБІШЕВТІҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасына, туған-туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ұжымы «Абай университеті» газетінің бас редакторы, Қазақстан Жазушылар және Журналистер одақтарының мүшесі, ақын Болат Шарахымбайға туған інісі

ТАЛҒАТТЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«Дауыс-Периодика» ЖШС-нің ұжымы Серіктестіктің бас директоры Асқарбек Сагедилұлы Смаиловқа зайыбы

Лиза Нұрхатқызы СМАИЛОВАНЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты орны толмас ауыр қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

«ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ ұжымы «ҚазТрансГаз Аймақ» АҚ Шығыс Қазақстан өндірістік филиалының директоры

Айдар Маратұлы НИЯЗОВТЫҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты марқұмның анасына, отбасы мүшелері мен туған-туыстарына ауыр қайғыларына ортақтасып көңіл айтады. Мар-құмның топырағы торқа, жатқан жері жарық болсын. Қайғы жамылған отба-сына Алла сабыр мен қуат берсін!

ХАБАРЛАНДЫРУ

«Қазақстан Эксимбанкі» АҚ-тың сенім жүктелген тұлғасы кепіл мүліктің сауда-саттығын өткізеді: «КазСтройМонтаж» Концерні» ЖШС-нің жарғылық капиталына қатысу үлесінің 100% (заңды мекенжайы: Павлодар облысы, Екібастұз қ., Шідерті ауылы).

Кепілдік жарнасының сомасы 50 000 теңге. Кепілдік жарнасы төмендегідей реквизиттерге аударылады: Қазақстан Республикасы, 050010, Алматы қ., Бөгенбай батыр көш., 80, www.eximbank.kz, e-mail: info@eximbank.kz, КБЕ 14, БСН 980 940 000 054, ЖСК KZ099420028700000029 «Қазақстан Эксимбанкі» АҚ-та, БСК EXKAKZKA

Сауда-саттық 2018 жылғы 30 қаңтарда, cағ. 14.30-да өтеді, өтінімдерді қабылдау күн сайын, жұмыс күндері сағ. 9.00-ден 18.00-ге дейін, Астана қ., Б.Момышұлы даңғ., 4/1, «Қазақстан Эксимбанкі» АҚ Астана қаласындағы филиалы мекенжайы бойынша жүргізіледі және сауда-саттық басталуына дейін 2 (екі) сағат бұрын аяқталады.

Сатып алу бағасын төлеу мерзім – сауда-саттық өткізілген күннен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде кепілдік жарнасын енгізу үшін көрсетілген «Қазақстан Эксимбанкі» АҚ реквизиттері бойынша.

Қосымша ақпарат алу үшін «Қазақстан Эксимбанкі» АҚ www.eximbank.kz сайтына немесе 8 (7172) 28-37-47 телефоны арқылы сенім жүктелген тұлға – Мухаметкалиева Бибигуль Болатовнамен хабарласыңыз.

ТОО «Казахский научно-исследовательский институт пере-работки сельскохозяйственной продукции» БИН 071140002143 сообщает о своей реорганизации. Претензии принимаются в те-чение двух месяцев со дня опубликования объявления по адресу: г. Астана, ул. Акжол 26.

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушының 2017 жылғы

6 желтоқсандағы №11-1-2/576 бұйрығына 1-қосымша

Құжаттарды заңдастыру қағидалары1-тарау. Жалпы ережелер

1. Құжаттарды заңдастыру қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 25 сәуірдегі № 240 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Консулдық жарғысының 62-тармағына сәйкес әзірленді және құжаттарды заңдастыру тәртібін белгілейді.

2. Құжаттарды заңдастыру құжаттарды басқа мемле-кетте пайдалану мақсатында лауазымды адамның қойған қолы мен құжаттардағы мөрдің төлнұсқалығын белгілеу және куәландыру болып табылады.

3. Құжаттарды заңдастыруды:1) Қазақстан Республикасының аумағында –

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Консулдық қызмет департаменті (бұдан әрі – Консулдық қызмет департаменті);

2) Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде – Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелері (бұдан әрі – шетелдегі мекемелері)жүзеге асырады.

4. Заңдастыру бойынша функциялар:1) Консулдық қызмет департаментiнде диплома-

тиялық қызметтің уәкілетті қызметкерлеріне (бұдан әрi – уәкілетті қызметкер);

2) шетелдегі мекемелерде - консулдық лауазымды адамдарға (бұдан әрі – консул) жүктеледі.

5. Құжаттарды заңдастырғаны үшiн «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Кодексінің (Салық кодексі)» (бұдан әрі – Салық кодекс) 552-бабына сәйкес консулдық алым алынады, Салық кодекстің 553-бабында көзделген жағдайлардан басқа.

6. Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының заңдарынан басымдығы болады. Қазақстан Республикасы қатысу-шысы болып табылатын халықаралық шарттардың Қазақ-стан Республикасының аумағында қолданылу тәртібі мен талаптары Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

2-тарау. Құжаттарды заңдастыру тәртібі7. Құжаттарды заңдастыру үшін Консулдық қызмет

департаментіне немесе шет елдегі мекемеге еркін ны-санда жасалған өтінішке қоса келесі құжаттар беріледі:

жеке тұлға үшін:1) жеке басын куәландыратын құжаттың көшірмесі

(тұпнұсқасын салыстырып тексеру үшін);2) заңдастыруға жататын құжат;3) консулдық алымның төленгенін растайтын құжат-

тың түпнұсқасы;заңды тұлға үшін:1) өкілетті тұлғаның жеке басын куәландыратын құ-

жат тың көшірмесі (тұпнұсқасын салыстырып тексеру үшін);

2) заңдастыруға жататын құжат;3) консулдық алымның төленгенін растайтын

құжаттың түпнұсқасы;4) құрылтай құжаттардың көшірмелері;5) өкілеттікті растайтын құжаттың көшірмесі.8. Заңдастыруға құжаттардың тұпнұсқалары, сондай-

ақ олардың нотариалдық куәландырылған көшірмелері қабылданады.

Қазақстан Республикасының нотариустары куәлан-дырған және Қазақстан Республикасының тысқары жер лерде әрекет жасауға арналған құжаттар Қазақстан Рес пуб ликасы Әділет министрінің 2012 жылғы 31 қаң-тардағы № 32 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7445 тіркелді) бекітілген Нотариаттық іс жүргізу жөніндегі ереженің 10-тарауында бекітілген талаптарға сәйкес болуы тиіс.

9. Құжаттарды заңдастыру өтініш берілген күннен ба-стап 3 жұмыс күн ішінде жүзеге асырылады, ал қосымша зерделеу немесе тексеру жүргізу қажет болған жағдайда, мерзім күнтізбелік 30 күннен аспайтын мерзімге дейін ұзартылуы мүмкін.

10. Консулдық қызмет департаменті:1) Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде ұсыны-

латын құжаттарды куәландыру бойынша әрекеттерді жасауға Қазақстан Республикасының уәкілеттіұйымдары мен мекемелерiнің, нотариустардың және тұлғалардың шығыс құжаттарын;

2) егер олар құжат шыққан шет мемлекеттің Қазақстан Республикасында аккредиттелген дипломатиялық өкілді-гінде немесе консулдық мекемесiнде олар алдын ала заң-дас тырылған болса,шетелдiк ұйымдар мен мекеме лер дің шығыс құжаттарын;

3) егер олар құжат шыққан шет мемлекеттің Қазақ-стан Республикасында аккредиттелген және қоса атқа руы бойынша өкілдікті Қазақстан Республикасында жүзеге асыратын дипломатиялық өкілдігінде немесе консул-дық мекемесiнде алдын ала заңдастырылған болса, шет-ел дiк ұйымдар мен мекемелердің шығыс құжаттарын заңдастырады.

11. Консулдық қызмет департаменті құжаттарды заңдас тыруды жүзеге асыру үшін:

1) құжаттарды куәландыру бойынша әрекеттерді жа сауға Қазақстан Республикасының уәкілетті мемле-кет тік органдарының лауазымды тұлғалары мен нота-риус тардың;

2) Қазақстан Республикасында аккредиттелген шетелдік дипломатиялық өкілдіктер мен консулдық ме-кемелерде құжаттарды заңдастыруға уәкілетті лауазым-ды тұлғалардың қолтаңбалары мен мөрлердiң үлгiлерiн пайдаланады.

Тиісті қолтаңба және мөр үлгілері болмаған жағдайда Консулдық қызмет департаменті құзыретті органға сұра-ныс жолдайды.

12. Заңдастыруға ұсынылған құжаттың осы Қағи-даларға сәйкестігіне көз жеткiзген уәкілетті қызмет кер осы Қағидалардың 1-қосымшасына сәйкес құжат тың өзіне Консулдық қызмет департаментінің заңдастыру жазбасын қою арқылы құжатты заңдастырады.

13. Консул заңдастыруға:1) егер олар алдын ала болатын елінің заңнамасына

сәйкес заңдастырылған болса,болатын мемлекеттің билеушілерінің;

2) егер олар болатын елінде аккредиттелген шет мем-ле кеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консул дық мекемесінде заңдастырылған болса, шетелдік ұйымдар мен ме кемелердің;

3) Қазақстан Республикасының ұйымдары мен ме-ке мелерiнің және Қазақстан Республикасынан тыс жер лерде ұсынылуға арналған шығыс құжаттарын қа-был дайды.

14. Құжаттарды заңдастыруды жүзеге асыру үшін консул:

1) болатын мемлекетінің ұйымдары мен мекемелерінің шығыс құжаттарын заңдастыруға болатын мемлекетінің биліктегі уәкілетті лауазымды тұлғаларының;

2) болатын мемлекетінде аккредиттелген шет мемле-кеттердің дипломатиялық өкілдіктерінің және консул дық мекемелерінің заңдастыруға уәкілетті лауазымды тұлға-ларының қолтаңбалары мен мөр үлгілерін пайдаланады.

Тиісті қолтаңба және мөр үлгілері болмаған жағдайда шет елдегі мекеме құзыретті органға сұраныс жолдайды.

15. Жекелеген азаматтардан, ұйымдардан және ме-кемелерден Қазақстан Республикасының аумағында әзiрленген, бiрақ Консулдық қызмет департаментiнде заңдастырылмаған құжаттар келiп түскен кезде консул құжаттардағы қолтаңба мен мөрдің төлнұсқалығын анықтау мақсатында мұндай құжаттарды Консулдық қызмет департаментіне жiбереді. Оң жауап алынған жағдайда, консул аталған құжаттарды осы Қағидалармен көзделген тәртiпте заңдастырады.

16. Қазақстан Республикасынан құжат сұрату тәртiбi бойынша Қазақстан Республикасында әзiрленген, бiрақ Консулдық қызмет департаментiнде заңдастырылмаған құжаттар консулға келiп түскен жағдайларда және

егер болатын мемлекеттiң заңнамасы бойынша мұндай құжаттарды заңдастыру талап етілсе, консул оларды заңдастырады.

17. Заңдастыруға ұсынылған құжаттың осы Қағи-да ларға сәйкестігіне көз жеткiзген консул осы Қағида-лардың 2-қосымшасына сәйкес құжаттың өзіне Кон-сулдық қызмет департаментінің заңдастыру жазба сын қою арқылы құжатты заңдастырады.

18. Заңдастыруға ұсынылған құжаттардың немесе құжатта баяндалған ақпараттың дерексіздігі анықталған жағдайда жағдайларда Консулдық қызмет департаменті және шет елдегі мекеме құжатты заңдастырудан бас тар тады.

19. Заңдастыру жазбасы құжатқа, ал құжатта орын болмаған жағдайларда, ол жазба қоса тiркелетiн, заңдас-тыруды жасаған адамның мөрi мен қолы қойылған жеке парақта жасалады.

Заңдастыру жазбасын мастикалы мөртабанмен жасауға рұқсат етіледі.

20. Консулдық қызмет департаменті және шет елдер-дегі мекемелер заңдастырудан өткен құжаттарды есепке алу бойынша тізілімді осы Қағидалардың 3-қосымшасына сәйкес жүргiзедi.

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушының 2017 жылғы

6 желтоқсандағы №11-1-2/576 бұйрығымен бекітілген Құжаттарды заңдастыру қағидаларына

1-қосымша

Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгi Консулдық қызмет департаментiнің заңдастыру

жазуыОсы құжат Қазақстан Республикасы Сыртқы істер

министрлігінің Консулдық қызмет департаментінде заңдастырылды.

This document is legalized in the Department of Consular Service of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan.

20___ жылғы «___» ___________, № _____________Лауазымды қызметкер/Official______________________Лауазымды қызметкер құжатта баяндалған фактілерді

растамайды. Official does not confirm the facts stated in the document.

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушының 2017 жылғы

6 желтоқсандағы №11-1-2/576 бұйрығымен бекітілген Құжаттарды заңдастыру қағидаларына 2-қосымша

Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелерінің заңдастыру жазуы

Осы құжат ______________________ заңдастырылды. (Қазақстан Республикасының шетелдік мекемесінің атауы)This document is legalized in _______________________.(name of the embassy/ consulate general/consulate of theRepublic of Kazakhstan)20___ жылғы «___» ______________,№ _____________ Консулдық лауазымды тұлға/consular officer ________Консулдық лауазымды тұлға құжатта баяндалған

фактілерді растамайды.Consular officer does not confirm the facts stated in

the document.

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушының 2017 жылғы

6 желтоқсандағы №11-1-2/576 бұйрығымен бекітілген Құжаттарды заңдастыру қағидаларына

3-қосымша

Заңдастырудан өткен құжаттарды есепке алу жөніндегі тізілім

р/с№

Заңд

асты

ру к

үні

Құж

атта

рды

ң ат

ауы

, кі

мні

ң ат

ына

, кім

ж

әне

қаш

ан б

ерді

, бе

рілг

ен к

үні ж

әне

нөм

ірі

Өті

ніш

бер

ушін

ің

аты

-жөн

і, әк

есін

ің а

ты

(бол

ған

жағ

дайд

а)Ө

тіні

ш б

еруш

інің

тө

лқұж

аты

, кім

жән

е қа

шан

бер

діК

онсу

лды

қ ал

ым

ның

сом

асы

Түб

ірте

ктің

№Ө

тіні

ш б

еруш

інің

қо

лыУ

әкіл

етті

қы

змет

кер/

конс

ул

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушының 2017 жылғы

6 желтоқсандағы №11-1-2/576 бұйрығына 2-қосымша

Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің күші жойылған кейбір

бұйрықтардың тізбесі 1. «Консулдық заңдастыру Ережелерін бекіту тура-

лы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2000 жылғы 21 қарашадағы № 264 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тізілімінде № 1350 тіркелген, Қазақстан Республикасы орталық атқарушы және өзге де мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық актілері бюллетенінде жарияланған, 2001 жылы, № 2.).

2. «Қазақстан Республикасының Сыртқы істер минис-трінің «Консулдық заңдастыру Ережелерін бекіту туралы» 2000 жылғы 21 қарашадағы № 264 бұйры ғына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2006 жылғы 7 қыркүйектегі № 08-1/262 бұйрығы (ҚР Әділет министрлігінің нормативтік құқықтық актілердің мемле кеттік тізілімінде № 4418 болып тіркелген, 2006 жылғы 11 қарашадағы № 46 (307) «Заң га-зет» газетінде жариялан ған).

3. «Консулдық заңдастыру Ережелерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2000 жылғы 21 қарашадағы № 264 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің міндетін атқарушының 2013 жылғы 11 желтоқсандағы № 08-1-1-1/613 бұйрығы (ҚР Әділет минис трлігінің нормативтік құқықтық актілердің мемле кеттік тізілімінде № 9068 болып тіркелген, 2014 жылғы 20 ақпандағы № 35 (28259) «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған).

4. «Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрінің «Консулдық заңдастыру Ережелерін бекіту туралы» 2000 жылғы 21 қарашадағы № 264 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Сырт қы істер министрінің міндетін атқарушының 2014 жылғы 17 қазандағы № 08-1-1-1/463 бұйрығы (ҚР Әділет министрлігінің нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тізілімінде № 9875 болып тіркелген, 2014 жылғы 12 желтоқсанда «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған).

5. «Консулдық заңдастыру ережелерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрінің 2000 жылғы 21 қарашадағы № 264 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2015 жылғы 20 тамыздағы № 11-1-2/348 бұйрығы (ҚР Әділет министрлігінің нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тізілімінде № 12087 болып тіркелген, 2015 жылғы 13 қазаңда «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған).

6. «Консулдық заңдастыру Ережелерін бекіту тура-лы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2000 жылғы 21 қарашадағы № 264 бұйрығына толықтыру енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 11-1-2/567 бұйрығы (ҚР Әділет министрлігінің нормативтік құқықтық актілердің мемлекеттік тізілімде № 12836 болып тіркелген, 2016 жылғы 21 қаңтарда «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған).

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 25 желтоқсанда Нор ма­тив тік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеу дің тізіліміне №16116 болып енгізілді.

Талғат СҮЙІНБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Ол туралы қаншама кітап жа-зылды, кинофильмдер түсірілді. Бұл күнгі мерейтойда Қазақстан Қарулы Күштерінің ардагері, полковник Борис (Бақыт) Тө-кенұлы Керімбаевтың бұған дейін еш жерде айтылмаған сыр-лары ақтарылды, тіпті жаужүрек командир халқына бұған дейін еш жерде ашылмаған бірқатар қырларымен де танылды. 1980 жылы оны КСРО Қорғаныс министрлігі Бас штабының Бас барлау басқармасы Эфиопия армиясының жаяу әскерлері құрамының бас қолбасшысына әскери кеңесшілік қызметке тағайындайды. Алайда ісса пар белгісіз себептермен кешік-тіріле берген. Содан 1981 жыл-дың басында мотоатқыштар батальонының командирі майо р Керімбаев Мәскеуге шұғыл ша-қы рылып, Бас штабтағы Бас бар лау басқармасының іші-нен төтенше құрылған 177-ші арнаулы мақсаттағы айры қша отрядтың командирі етіп та-ғайындалғаны туралы мәлім-дейді. Офицердің құпия әскери қызметтегі тағдыр жолы осылай басталған.

Сол жылдың қыркүйегінде Кеңес Одағының құрамындағы Орта Азия халықтары өкілдерінен – 500 қазақ, өзбек, тәжік, қырғыз жауынгерлерінен құралған ар-найы топ Ауғанстанның Фарьяб ауданындағы Меймене қаласына бір түнде «ың-шыңсыз» келіп кіреді.

Сахна төрінен мерейтой иесіне арнап сөз сөйлеген даңқ-ты «№2 мұсылман батальоны» деген атаққа ие болған топтың бір кездегі өрімдей жап жас сардарлары – бүгінгі қазақ армиясының полковниктері мен генералдары қолдарын жүректеріне қойып, тебірене сөз сөйледі. Олардың барлығы да бірінші сөзін жалпыға бірдей әскери тәртіптің жазылмаған заңымен «командир» деп бас-тап жатқаны тектен-тек емес. Өйткені қан майданның нағыз өтіне айналған Паншер аума-ғының «королі» атанған «қара майор» Керімбаев сол тұста қарамағындағы әрбір жауын-гердің өміріне қал қан болған. Осы арада Қазақстанның қазіргі Қорғаныс министрі ге-нерал-полковник Сәкен Жан-ұза қовтан бастап бір топ ге-нералдар мен жоғары құрам-дағы офицерлердің ауған соғысында осы Керімбаевтың «шинелінен шыққаны» атап өтілді. Жамбыл ауданының (Алматы облысы) Ақ қайнар

ауылында туып-өскен Бо рис Төкенұлы Керімбаевқа ар-найы мадақ айтып, ат мінгізіп, шапан жапқан аудан әкімі Жандарбек Далабаев «Ке шегі Қарасай мен Сұраншы-Саурық-тың жолын қуған қаһарман аға мыздың ерлік жолы бүгінгі жас буынға әрқашан да үлгі-өнеге» деп жігерлі сөз түйді. Әкімнің сөзін қолдай кеткен жігері тасыған болашақ офи-церлер – Алматыдағы әскери оқу орындарының курсантта-ры Отан қорғауда Керімбаев ерлігінің қашан да жүректерінен орын алатынына ант етті.

Салтанатты жиынның ең қызықты сәті – сахнаға «№1 мұс ылмандар батальонының» ко мандирі Өзбекстан әскерінің ардагері Хабиб Халбаев шық-қанда туды. Күллі зал орны-нан тұрып қос қабыланның құшақтары жазылмай айқасып тұрған сәтіне дамылсыз ұзақ қол соқты. Ауған жерінде от-жалын кешкен майдангерлер араға 35 жыл салып алғаш рет қазақ жерінде осылай қауышты. Ауған

соғысының тарихында кеңестік майор Халбаев бастаған 600 мұсылман жастарынан жа сақ -талған айрықша отряд (Мус-бат-333) бастарын өлімге тігіп сол кездегі Ауғанстан пре-зиденті Аминнің резиденция-сына түн жамыла басып кіріп, ел басшысының көзін жою опе-рациясына қатысқан еді...

Ол кезде Отан тапсырмасын орындаған отан солдатының мінбеден сөйлеген сөзі қысқа да нақты шықты. «Мен жаңа ғана осы көркем саябақты ара-лап жүріп, Кеңес Одағының Батыры, гвардия полковнигі Бауыржан Момышұлының ес керткішіне тағзым еттім, – деді өзбекстандық мейман. – Құр метті ағайындар, ауған соғысында Отан алдындағы әскери борышын абыроймен орындаған даңқты командир Борис Керімбаевқа не Ресей Феде рациясының Батыры, не Қазақ станның Халық Қаһарманы атағын алып беретін күн туды. Ол үшін екі ел Президенттеріне хат жазуға тиіссіздер. Даңқты Мо мышұлына лайықты атағы кеш те болса оралды емес пе?! Ен деше «Қара майордың» да ерлік істері әділ бағасын алуы тиіс».

Даңқты барлаушы-коман-дир ге ұмтылғанмен тілдесіп үл г ере алмадық, ол сахнаға қа-лай тап болса, көзден солай таса болды.

«Қара майор» Борис Керім-баевтың мерейтойынан жұрт есінде сақталған ерекше оқиға осы еді...

Мерейтой соғыс ардагерінің құрметіне арналған балғын жас-тар дың салтанатты концертіне ұласты.

АЛМАТЫ

Суретті түсіргенНұрманбет ҚИЗАТҰЛЫ

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан»

– Елбасының салиқалы сая-са тының арқасында еліміздің денсаулық сақтау саласы жүйелі түрде дамуда, Қазақстанның түк пір-түкпірінде озық техноло-гия лармен жабдықталған меди-ци налық мекемелер ашылуда. Бү гін, міне 150 орындық ау-рухана ашылды. Бұдан бөлек, биыл осы аурухана жанынан 250 орындық емхана салуды көздеп отырмыз. Қазір емха-на құрылысын салу бойынша құжаттар әзірленуде,– деді ол.

Аймақ басшысы аурухана ұжымы ның жұмысына сәттілік тілеп, жаңа «жедел жәрдем» көлі гінің кілтін табыстады. Сон-дай-ақ аурухана үшін құны 400 миллион теңге тұратын ангио-граф медициналық қондырғысы мемлекет-жекеменшік әріп тес-тігі аясында алынуда. Бұл қон-дырғы жедел және сапалы ота жасауға септігін тигізіп, Қазалы, Қар мақ шы, Арал аудандары мен Байқоңыр қаласының тұр-ғын дарына қызмет көрсететін болады.

Аудандық аурухананың

ашы луына қатысқан Пар-ламент Мәжі лісінің депутатта-ры Бақты қожа Ізмұхамбетов, Абай Тасболатов, Мұхтар Ер-ман және Геннадий Ши повских пен аудандық ден сау лық сақтау саласының ар да гері Орақ Кеу-басов қаза лы лықтарды қуа-ныштарымен құттықтады.

Сондай-ақ облыс әкімі

аудан дық соттың жаңа ғима-ратының ашылуына қатысты. Ғимарат ішінде судья мен хат -шылардың кеңселері, сот мәжі-лісі залдары мен мұрағат, кең-се және қызметтік бөлмелер орналасқан.

Сонымен қатар Қырымбек Елеу ұлы Әйтеке би кенті мен Қазалы қаласының 2018 жыл-ғы даму жоспары мә се лелері бойын ша жи ын өт кізіп, жер-гілікті қоғам дастық өкіл дерімен кез десіп, аудан және облыстың өзекті мәсе лелерін талқылады.

Айта кетейік, соңғы 5 жылда Қызылорда облысында 57 ме-ди циналық нысан, оның ішінде

Арал, Қазалы және Шиелі аудан дарындағы орталық ауру-ханалар ашылды. 2018 жылдың қаңтар айынан бастап Байқоңыр қаласында 15 мың қазақстандық азаматқа қызмет көрсететін ем-хана жұмысын бастады. Бұдан бөлек, алдағы 3 жылда тағы да 100 денсаулық сақтау нысаны салынбақ. Сондай-ақ 2015 жылы медициналық нысандардың жаб дықталу көрсеткіші 43 пайы з болса, 2017 жылы 76,5 пайызды құрады, ал ағымдағы жылы 90 пайыз ға жетеді деген жоспар бар.

Қызылорда облысы

ЖАҒЫМДЫ ЖАҢАЛЫҚ

Жаңа жылға – жаңа аурухана–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазалы ауданының орталығы Әйтеке би кентінде 150 орындық жаңа аурухана пайдалануға берілді. Қызылорда облысының әкімі Қырымбек Көшербаев емдеу мекемесінің ашылу сал-танатына қатысып, дәрігерлер мен кент тұрғындарын жаңа аурухананың ашылуымен құттықтады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

МЕРЕЙ

Керімбаев ерлігі – әскери құпия өмір

12 17 ҚАҢТАР 2018 ЖЫЛДИДАР

––––––––––––––––––––––––––––Батырлар мен ғашықтар елі Аягөз ауданында жуықта ғибраты мол, тағылымы зор өзгеше той өтті. Өзгешелігі сол, бұл той аудандық әлеуметтік көмек көрсету орталығында өтіп, мүмкіндігі шектеулі қос азамат Темірлан мен Мәдинаның ақ некесі өздерін тәрбиелеген, әлі де қамқорлық танытып келе жатқан шаңырақтың төрінде қиылды. ––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––Өткен жылдың желтоқсан айы­н ы ң о р т а с ы н ­да редакция тап­сырмасы мен Се­мей ша һа рына ба­рып қайтқан едік. С а п а р к е з і н д е қаланың руха­ни ордасына ай­налған Абай дың «Жидебай­Бө­рілі» мемлекеттік та рихи­мәдени және әдеби­мемориалдық қорық­музейінің экс­позициясымен және қорда тұрған кейбір құнды жәдігерлерді көріп, марқайып оралдық. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамы

Басқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІ

Басқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, Қызылорда қ., Сұлтан Бейбарыс к-сі, 4, «Сыр медиа» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 6 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 206 459 дана

Нөмірдің кезекші редакторыБекен ҚАЙРАТҰЛЫ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

Мирас АСАН,«Егемен Қазақстан»

Не керек, әңгіме әріден бас­талды. Алдымен ауыл тарихы­мен таныстық. Біз ат шалдырған Жәмші кеңшары бүгінде Нұркен Әбдіров атындағы ауыл 1979 жылы Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің қаулысымен шаңырақ көтеріпті. Кеңшарға аты берілген Жәмші өзені, өзінің бастауын Көрпетай, Нұртай тауларынан ала отырып, Оңтүстік Балқаш көліне құяды. Бұл өңір бұрыннан атақты Машақ болыстың, Дүйсенбай батырдың, Тумабай, Жарықшақ, Аққыз, Талпақ қажылар өткен та­рихты өлке. Жалпаққайың, Қос­шоқы, Қызылтас, Айдай, Ұран­қай, Сораң, Төрешоқы сияқ ты шоқылар бар.

Жәмші кеңшарының қалып­тасуына, шаруашылығы мен инфрақұрылымының дамуы­на еңбек сіңірген ең алғашқы басшы – Қауаз Мұқажанов есімді айтулы азамат. Білікті басшы селоға сол кездің өзінде су құбырын тартып, орталық жы лу жүйесін енгізген. Қауаз

Мұқажанов басшылық етіп тұр­ған уақытта кеңшарда қой ма­лын 50­60 мың ға жеткізіп, рес­публика ға лымдарымен бірлесе оты рып құйрықты қой тұқымы ішінде дүние жүзінде бұрын бол маған етті­жүнді «Дегерес» қойын өсіріп, бүкілодақтық кон­курстың жеңімпазы атанады.

Міне, осындай жетістікті жемісті жылдар ішінде бірегей басшы Қауаз Мұқажанов Жәмші ауылына Бексейіт Түлкиевті де

арнайы шақыртып, қаламақы төлеп, майлы бояуда бірнеше сурет салдыртыпты. Солардың ішінде Түл киевтің тырнақалды туындысы «Көкпардың» да қайта салынған, толықтырылған нұсқасы бар. Әңгі меміздің ба­сында айтып кеткендей, Жәмші ауылы бүгінде қазақтың ерлігі елге үлгі батырларының бірі Нұркен Әбдіровтің атында. Қылқалам шебері Жәмшіге келген сапарында Нұркен ба­тырдың ерлікпен жау базасына өзінің жартылай өртеніп бара жатқан ұшағын бағыттаған сәтін де өз қиялында сәтті бей­нелеген.

«Бұл есімді естігенде елең етпейтін қазақ жоқ. Бірақ көбі оны тек шығыс жекпе­жегінің шебері, таэквондоның майтал­маны екенін ғана қаперге алып, суретшілік дарынымен аса та­ныс емес. Әрі кетсе Мұстафа Өзтүріктің шәкірті екенін айта­мыз», дейді ауыл әкімі Жантемір Есбергенов.

Бір таңғаларлығы, бүгінде Нұркен ауылының әкімі Жантемір Есбергенов те, мектеп директоры Сағындық Бәкіров те суретші. Біз айтқан «Көкпар», «Н.Әбдіров» туындыларын Бексейіт Түлкиев Жәмшіге 1989 жылы әкеліп тап­сырыпты.

Түлкиевтің таңғажайып туын­дылары әлем болмаса да, қазақ назарына жол тартатын уақыт әлдеқашан жеткен. Оның бір ғана «Көкпарының» өзі ұлттық бояу ға қанық сурет. Құнды кар­тинадан қазақтың болмысы мен бітімі, ондағы «өмірдің өзі – көк­пар» деген философияны аңға­ру аса қиын емес. Ұшып бара жатқан бөрік пен серке сілкілеп жүріп аттан ауып қалған қазақ жігітінің астындағы қазанат өз бетінше қарсылық қақпасында жанталасып жатуының өзі драма. Шындап келгенде «өнер – өнер үшін» ғой!

Қарағанды облысы,Ақтоғай ауданы

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Аудандық жастар ресурстық орталығының директоры Саят Ибраев өмірдің қиындығына қайыспаған қайсар жандардың бас біріктіріп, жұп жарастырған қуанышына өң ір жұртшылығы алғаш рет куә болып отырғанын айтады. «Жаратқан Иеміз бұл жандардың бір мүшесін кем жаратып, мүмкіндігін шектегенімен, мұқалмас ерік­жігер, қажымас күш беріп, жан жарасын жеңілдететіндей. Темірлан мен Мәдина бір­бірін 10 жылдан бері жақсы таниды екен. АХАЖ қызметкерлері

де, мешіт имамы да осында келіп, оларға неке куәлігін тапсырды. Тойы да осы жерде өтті. Қуанышқа аудан әкімінің орынбасары, мешіттің наиб­имамы, мәслихат депутат­тары, ішкі саясат бөлімі, аудандық көмек көрсету орталығының қызметкерлері мен

тәрбиеленушілері, қариялар, екі жақтың ата­анасы мен туған­туыстары да ортақтасып, ізгі тілектерін білдіріп, сый­сияпаттарын табыс­тады», дейді ол.

Жаңа өмірге бет түзеген жандардың неке сін қиған Аягөз орталық мешітінің наиб­имамы Ержан қажы Төлеубаев мұн­дай қуанышқа алғаш рет куә болғанын, өзінің аздап толқығанын да жасырмады. «Қо бал жығанымыз рас. Өйткені қазір қоға­мы мызда қол­аяғы балғадай, тепсе темір үзе тін азаматтарымыздың арасында отбасын құрмай, салт аттылы, сабау қамшылы болып жүргені аз ба? Темірлан мен Мәдинаның шаңырақ көтеруін біріншіден, батылдық, екіншіден, көптеген адамдарға үлгі­өнеге деп есептеймін. Әлеуметтік көмек көрсету орталығының қызметкерлері бұрын томаға­тұйық жүретін екеуінің соңғы кездері көңіл күйлерінде оң өзгеріс байқалып, өмірге де­ген құлшыныстары арта түскенін бізге қуа на жеткізді. Сондықтан осы орталық қыз мет­керлерінің еңбегін де естен шығармай, алғыс айтуымыз керек», деді имам.

Шығыс Қазақстан облысы,Аягөз ауданы

Бақытгүл БАБАШ,«Егемен Қазақстан»

Атырауда әр сенбі сайын көкпардан жап пай жарыс өтеді. Бұл жолғы бәйгеге 25 көкпаршы қатысты. Облыстық әкімдік пен ұлт тық спорт түр лері федерациясы бір лесіп ұйымдастырған доданың бас жүл десін ең көп салым салған Нұрлан Би сенбаев иеленді. Ал Махамбет ауда нының тұрғыны Абылай Лұқ панов пен «Гүлсары» атты сәй гүліктің иесі Қанат Тұр­ға лиевқа арнайы жүлделер табы­сталды.

– Жаппай көкпар Атырау об лысындағы ұлттық спортты

дамыту мақсатында ұйым дас тыры­луда. Шебер маман дар жас тары­мызды көкпаршы болуға дайындап жатыр. Көкпар ойы ны халықтың қызығушылығын тудырып келеді, қатысушылар қа тары да артты, – дейді облыс тық ұлттық спорт түрлері федера ция сының прези­денті Асыланбек Жанбалаев.

Мұнайлы аймақта ұлттық құн ­дылықтарды насихаттауға арнал ған шаралар жиі ұйым дас тырылады. Соның нәтижесінде өткен жылдың қорытындысында Атырау рес­публика бойынша ұлттық спортты дамытуда үздік деп танылды.

АТЫРАУ

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Аталмыш мекеме басшысы Болат Жүнісбеков мұндағы ма­ңыз ды жәдігерлердің бірі – Абай­дың алғашқы кітабымен та ныс­тырды. Бұл жинақ 1909 жылы Петербург қаласында И.Бора ган­скийдің баспаханасынан басылып шыққан екен.

«Абайдың қазасынан (1904 жыл) кейін туыстары мен балала­ры ақынның мұрасын жинасты­рып, баспаға әзірлеуге кіріскен. Сөйтіп Кәкітай мен Тұрағұл 1905 жылы жазғасалым Абайдың өлең дерін, қара сөздерін жинап, түгендейді. Тапқандарын Мүр­сейіт Бікеұлының қолына беріп, әдемілеп көшіртеді. Ескіше құс­ни­көркем жазудың хас ше бері Мүрсейіт молда арнайы тігіл ген қоста отырып, бір айда жазып шық­қан», дейді музейдің аға ғылыми қызметкері Мұрат Мү фиұлы.

Кәкітай мен Тұрағұлға ұлы ақын ның қолжазбасын жинақ­тап, баспаға дайындауды тап­сырған адам Әлихан Бөкейханов. Әлекең 1915 жылы 18 қаңтар күні «Қазақ» газетінде жарияланған Кәкітайдың қазасы жайлы мақа­ласында: «...1904 жылы Абай мар құмның өлеңін кітап қылып басың дар деп, балаларына хат жаздым. 1905 жылы шілденің ая­ғын да Кәкітай Абайдың қолжаз­басын алып Омбыдағы маған келді...», дейді.

Осы орайда шәкәрімтанушы ғалым Асан Омаров жоғарыдағы кітаптың жарық көруіне және дайындалуына Шәкәрімнің де үлесі бар дейді. Ғалым дәлел ретінде, әлі ғылыми айналымға түс пеген маңызды дерек Мінәш Әрхамқызының 1995 жылы «Абай» журналында жарық көр­ген «Кәкітай» атты мақаласын көл денең тартады. Мақала Кәкі­тайдың әйелі Бибі әжейдің есте­лігі негіз інде жазылған.

Осындағы естелікте: төрт кісі (өзі және Тұрағұл, Шәкәрім, Кәкітай) Абайдың жылын бере­міз деп керек­жарақ алуға Се­мейге келдік депті. Дәл осы кезде Әлихан Бөкейханов та Се­мейде болған. Бәрі бас қосып, Абай дың өлеңдерін талқылаған,

жіктеп, жіліктеген. Одан әрі қа­рай Бибі әжей есте лігінде: қа сым­дағылардан «бұл кісі кім?» деп сұрағанымда, оқы ған, ақылды адам Абай ағаның өлең дерін қа­раттық деген еді дей ді. Бұл ара­да шынында Шәкәрім қа жы ның қатысқаны байқалып тұр.

«Әбден дайындалған қолжаз­баны Семейге Кәкітай алып кет­ті» деп жазады Әрхам ақсақал өзі нің естелігінде. Сонымен қатар жол шығынына арнап сатып, пұл қылу үшін екі семіз ат, екі семіз түйені бірге әкеткені айтылады.

Кәкітай осы сапарында Омбы қаласындағы Әлекеңе барған. Бұл туралы жоғарыдағы Әлиханның ес телігінде толық айтылған. Ом быға Кәкітай соңғы нүктесі қойыл ған дайын қолжазбамен келген. Жинақта Абай өлеңдері 17 бөлікке топтастырылып, әрбір бөлікке жекелей тақырып («Ха лық туралы», «Өлең туралы», «Өзі ту­ралы», «Ғашықтық туралы», «Ой тура лы», т.б) беріл ген деп жазады зерт теуші А.Омаров «Шәкәрім өмір баяны» атты қолжазбасында.

Жоғарыда Семейде жолыққан достар бірге суретке түседі. Бұл суретті көзі көрген Кәкітайдың неме ресі Мінәш апайдың: «Сол суретте Бибі әжемнің бір жағында беті боялған кісі, тағы бір жағында Кәкітай атам, сыртында Тұраш ағам, екінші жағында Кәкітайдың иығына қолын салып Шәкәрім атам тұрушы еді» деген естелігін келтіреді Асан Қайырбекұлы. Яғни бертінде Ә.Бөкейханов «ха­лық жауы» атанғандықтан сақтық жасап, оның бетін бояп тастаған сияқты. Бір әттеген­айы, бұл су­рет сақталмаған, аласапыран за­манда жоғалып кеткен.

Қысқасы, Абайдың жинағын кітап қылып бастыру мақсатымен Омбыдан Қазан қаласына кел­ген Кәкітай, ақыры қияндағы Петербургке бір­ақ барған. Әрине жол шығынын ағайын­туғандар көтеріскен. «Петербургке 200 сом қаражат жібердік» дейді Әрхам естелігінде.

Төрт жылға созылған шыр­ғалаңнан кейін Абайдың алғашқы өлеңдер жинағы 1909 жылы басы­лып шығады.

АСТАНА – СЕМЕЙ – АСТАНА

ЖӘДІГЕР ІЗГІЛІК ИІРІМДЕРІ

БУЫРҚАНҒАН БОЯУЛАР

Абайдың алғашқы кітабы

ФОТОЭТЮД БӘРЕКЕЛДІ!

Суретті түсірген Ерлан ОМАР, «Егемен Қазақстан»

Көкпар тартушылар көбейді

Аягөздегі айрықша той

Түлкиевтің туындысы––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақтан шыққан атақты қылқалам шеберлерінің бірі Бексейіт Түлкиев болатын. Кескіндемелік туындылары кезінде Бүкілодақтық және халықаралық көрмелерге койы­лып келген талантты бүгінгі ұрпақ біле ме осы? Таяуда жо­лымыз Ақтоғай ауданындағы Жәмші ауылына түсіп, ондағы мәдениет үйіне бас сұққанымызда, алдымыздан Бексейіт суретшінің бедерлі бояулары көзге шалынып еді. Бейнелеу өнері саласындағы шығармашылық енбегін спортпен етене ұштастырған бірегей тұлғаның біраз туындылары аталмыш ауылдағы мектеп қабырғасынан да орын тауыпты. Бізді қызықтырған бір жайт, ол бағалы туындылардың бұл ауылға қалай келгендігінде еді... ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––