7-8-беттер

9-бет 15-бет

5-бет

№17 (28495)28 ҚАҢТАРСƏРСЕНБІ2015 ЖЫЛ

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

Қызылорда облысында Индус-трия ландыру картасы бой ынша жұмыс істеп жатқан кəсіп орын ның бірі – «Рза» акционерлік қо ғамы. Қазалы ауданында орна лас қан бұл ұжым шетелден əке лінген асыл-тұқымды сиырды жа зы ыстық, қысы қатал, жел дің өтін дегі біздің аймаққа да үйре туге бо ла тынын, сол арқылы пайда табу ға жол ашы-латынын дəлелдеп берді.

Негізі «Рза» 2000 жылы құры-лыс мекемесі ретінде ашылған. Кейіннен заман ағымына сəйкес кəсіпорында əртараптандыру жұ-мыстары жүрген. Бүгінде ол тамақ өнеркəсібі, ауыл шаруашылығы, құрылыс, логистика жəне көлік қызметтері саласын қатар дамы-туда жұмыс атқарып келеді.

Акционерлік қоғамда 1200-ден астам адам жұмыс істейді. Олардың қатарында инженер, экономист, агроном, зоотехник, құрылысшы, ауыл шаруашылығы жəне өнеркəсіп мамандары бар.

Ал жұмысшыларының орта-ша еңбекақысы 56 мың теңгені құрайды. Айлықтың жыл сай-ын өсіп келе жатқанын, оның үстіне кəсіпорынның қалада емес,

ауданда орналасқанын есептесек, онда бұл аз ақша емес.

Енді «Рза» АҚ-тың түрлі сала бойынша атқарып отырған жұ мыстарына тоқтала кетейік.

Ең алдымен, «Рза-Агро» тура-лы айтайық. Бұл мекеме дəн д і дақылдар мен мал азығына қа -жет ті дақылдарды егу жəне өткі-зу мен айналысады. Барлығы 35 мың гектарға жуық жер учас ке-сін иемденетін серіктестік жы-лына 1 миллиард теңге көле мін-де өнім өндіреді. Оның ішінде 5 мың тонна ақталған жоға-ры сапалы күрішті Ресей, Ук-раина, Белоруссия, Тəжікстан, Түрік менстан нарығына экс-порттайды. Серіктестік ауыл-шаруашылық дақылдарын өн-ді руде қуаттылығы жоғары, бір уақытта барлық техникалық қыз меттерді жоғары əрі сапалы деңгейде жасайтын шетелдік құрал-жабдықпен қам тылған. Мысал ретінде, Гер манияда шыға рылатын əйгілі «Джон Дир» фир масының ауылшаруашылық тех никаларын айт сақ та жеткі-лікті шығар.

«Рза» кəсіп орнына ел риза

Испания аумағында-ғы НАТО əскери базасын-да гректің жойғыш ұшағы апатқа ұшырады. Ұшақ əуеге көтеріле бере ан гар-дың үстіне құлап, жа рыл ған. Оқиға салдарынан Испа нияға біліктіліктерін жетіл діруге келген 8 франция лық əскери ұшқыш пен 2 гре киялық əскери ұшқыш қаза тапты. Тағы 13 адам түрлі дең гейде дене жарақатын алды. Күрд көтерілісшілерінің

күштер і Сирияның Айн əл-Араб (Кобани) қаласын толықтай өз бақылауына алды. Қала түрік шекарасына жақын маңда орналасқан. Қаланы «Ислам мемлекеті» қарулы жасақтарынан тазартуға бір-неше айға созылған ұрыс қи-мыл дарынан кейін қол жетіп отыр. АҚШ-тың əскери-əуе күш тері сириялық күрдтерге əуеден қолдау көрсеткен. Пəкістанның арнайы

қызметтері терроризмге қаты сы бар деген күдікпен кем де генде 9 мың адам-ды тұт қын даған. Қамауға алынған дар дың арасында 3 мыңнан ас там молда мен ме-дресе мұға лім дері, сондай-ақ, 3,5 мың дай ауғандық босқын бар. Ұс тал ғандардың ең көбі, яғни 6702 адам негізінен пуш тун дар тұратын Хайбер-Пахтунхва провинциясының үлесіне тиеді. 2011 жылдың қаң-

тар ында жаппай наразылық шерулері барысында та ғы-нан тайдырылған Мысыр президенті Хосни Мүбəрактің екі ұлы түрмеден шығарылды. «Ассошейтед Пресс» агент-тігінің хабарлауына қарағанда, Аля мен Гамаль қамаудан боса-тылғаннан кейін ел астанасы – Каир қаласының оңтүстігінде орналасқан өз үйлеріне жол тартыпты. Куба революция сы-

ның көсемі Фидель Кастро алғаш рет АҚШ пен Куба арасында дипломатиялық қарым-қатынас қайта ор-науына байланысты түсінік берді. «Рейтер» агенттігінің хабарлауынша, ол АҚШ президенті Барак Обама мен қазіргі Куба басшысы Рауль Кастро бастаған жақындасу туралы қадамдарды құп-тай тынын білдіріпті. Бірақ АҚШ саясатына сенбейтінін де ашық айтқан. Ресей Тəжікстандағы

əскери базасын күшейту ниетінде. Мұндай шешімге тараптар Ресей қорғаныс министрінің орынбасары Анатолий Антоновтың Ду шан-беге сапары барысында келсе керек. Антоновтың сөзіне қа-рағанда, Тəжікстан қарулы күштерін нығайту арқылы Ресей өзінің қауіпсіздігін де нығайта түседі. Аргентина президенті

Кристина Фернандес де Кирш нер елдің барлау ведомс твосын тарату тура-лы жоспары бар екенін жа-рия етті. Оның пікірінше, атал ған ведомство жемқор-лықтың ошағына айналған. Прокурор Альберто Нисман-ның қазасы сыртында да агенттіктің жемқорлыққа салынған қызметкерлері тұруы ықтимал. Америкалық милли-

ардер Дональд Трамп рес-публикашылар тарапынан президенттік сайлауға қайта түсуге уəде беріп отыр. Мен бұл лауазымды атқара алаты-ныма толық сенімдімін, дейді ол. Трамптың пікірінше, рес-публикашылар қатарынан басқа лайықты үміткер көзге көрініп тұрған жоқ. Трамп 2008 жəне 2012 жылдарғы президенттік сайлауға түсемін деп алып, артынан тайқып шыққан еді.

Ақпарат агенттіктерінің материалдары негізінде

əзірленді.

24саєат

Елбасы Нұрсұлтан Назар-баев «Астана» велоко ман-дасының бас менеджері Алек-сандр Винокуровты қабыл-дады, деп хабарлады Пре-зиденттің баспасөз қызметі.

Кездесуде велокоманданың қазіргі маусымдағы міндеттері, елдегі велосипед спортының даму перспективалары талқыланды.

Мемлекет басшысы Қазақ стан -да велоспортты дамыту жə не кеңі-нен таныту үшін қажет ті барлық жағдай жасалып жатқа нын айтты.

– Астанада мүмкіндіктері жағы-нан ең үздіктердің бірі сана латын «Сарыарқа» респуб ли калық вело-трегі салынды. Жоғары нəтижелер көрсетіп жүр ген кəсіби велоко-манда құрылды, – деді Қазақстан Президенті.

Нұрсұлтан Назарбаев өскелең ұр-пақты велосипед спортына бау лу дың маңыздылығын да атап өтті.

А.Винокуров команданың та-быстары туралы, сонымен қатар, Велосипедшілердің халықаралық одағының бастамасымен өтетін « Т у р А л м а т ы » ж а р ы с ы н а

деген қызығушылықтың өсіп келе жатқандығы туралы əңгімеледі.

– Велокомандамыз биыл онын-шы маусымын өткізеді. Біз өзіміз қатысып жүрген барлық жарыс-тар да жеңуге тырысамыз. Еуро-пада елеулі жарыстардың барлы-ғын да жеңіп, жақсы беделге ие

бол дық, – деді велокоманданың бас менеджері.

Кездесу барысында А.Ви но-куров Мемлекет басшысына был-тыр «Тур де Франс» көпкүндік велобəйгесінде жеңіске жеткен «Астана» велокомандасының май-касын тарту етті.

Кездесу барысында Б.Байбек Мем-лекет басшысы – партия Төра ғасына пар тия қызметін жетіл діру жəне қайта қалыптау жұмыс тары ның нəтижесі ту-ралы баяндады.

Қазақстан Президенті партия Саяси кеңесінің кеңейтілген отырысын да ауқымды «Нұрлы Жол» бағдар лама сы қабыл данғанын, ол əлемдік экономи када-ғы дағ да рыс тық құбылыстарға қарсы іс-қимыл жасауға бағытталғанын атап өтті.

– Бұл бағдарлама партияның қолдауы

аясында жүзеге асырылатын болады, өйткені, оның беделі бар, бүкіл еліміз бойынша көптеген адамдар партия са-пында тұр. «Нұрлы Жолды» қабылдау – елдің болашақ дамуы мен ха лықтың игілігі үшін зор мəні бар маңызды шара. Осыған байланыс ты партия бастауыш ұйымдарға сүйене отырып, халыққа түсіндіру жұмыстарына ден қоюы тиіс, – деді Мемлекет басшысы.

Нұрсұлтан Назарбаев инфра-құ рылымды сапалы дамыту, жұмыс

орындарын құру, шағын жəне орта биз-неске мемлекет тарапынан ілкімді қолдау көрсету «Нұрлы Жол» бағдарламасының міндеттеріне кіретінін айтты.

– Кəсіпкерлер несиемен қам тамасыз етілуде, бизнес ашу ға жағдай жасалып, тексерулер саны азаюда. Барлық кедер-г ілер жойы луда. Жалпы, кəсіп кер лік Ин дус триялық-иннова ция лық да му, «Нұрлы Жол» бағдар ла ма лары, жол жəне баспана құры лысы, тұрғын үй-коммунал-дық ша руа шылықты жаңғыр тулар арқы-лы ұсынылатын мүмкіндіктерді пай-далануы тиіс. Егер партия Ұлттық кəсіп керлер палатасымен осы ба ғытта тығыз ықпалдасатын болса, қажетті нəтижелерге қол жетеді. Эко но миканы дамыту арқылы халық тың əл-ауқатын жақ сар ту үшін жұмыс істеу қажет, – деді Қазақ стан Президенті.

Төрағаның бірінші орынба сары пар-тияның сайлауал ды тұ ғыр намасындағы міндет те ме лерінің іс жүзінде 70 пайызға жуығы орын дал ғанына тоқталды. Ол Мем лекет бас шы сы на Сыбай лас жем -қор лық қа қарсы іс-қимыл бағ дар ламасын жүзеге асыру жөнін дегі жол картасының бекітілгенін де айтты.

Б.Байбек, сонымен қатар, «Нұр лы Жол» бағдарламасын жү зе ге асыру ісіне партияның қаты суы туралы баяндады.

– Сіздің тапсырмаңызға сəйкес, Мə-жілістегі жəне мəслихаттардағы партия фракцияларында «Нұрлы Жол» бағдар-ламасының орындалуы мен Ұлттық қор қаржысының пайдаланылуын қадағалайтын 4 комиссия құрылды, – деп хабарлады партия Төрағасының бірінші орынбасары.

Б.Байбек Президентке партия мүше-лері бағдарламаны табысты орын дау үшін бар күш-жігерлерін жұмылдыратынын айтты.

Кездесу қорытындысы бойынша Мем лекет басшысы бірқатар нақты тап-сырмалар берді.

Кездесу барысында отандық мəдениет жəне балет өнерінің Қазақстандағы қазіргі жағдайы мен даму перспективалары тал-қы ланды.

Нұрсұлтан Назарбаев елдегі мəде ниет саласының елеулі рөлін, оны дамыту үшін тиісті инфра құ рылым қалыптастыруды да қоса қамтитын қажетті жағдайларды жақсартудың маңыздылығын атап өтті.

Мемлекет басшысы, сон дай-ақ, ел ішінде де, сырт та да мойындалып үлгерген

қазақ стан дық мəдениеттің əлеуеті зор екеніне назар аударды.

А.Асылмұратова өзін қабыл да ғаны үшін Қазақстан Прези дентіне алғысын білдіріп, шығар машылық жоспарлары жөнінде жəне болашақта еліміздің шығар-ма шылық ұжымдарымен ынты мақтасуға дайын екендігін айтты. -----------------------------------------

Суреттерді түсіргендерС.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

Бїгінгі нґмірде:

«Нўрлы Жол» – мəні зор маѕызды баєдарлама

Елдегі мəдениет саласыныѕ орны елеулі

Ґскелеѕ ўрпаќќа ґріс кеѕ

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Мəдениет жəне спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлын жəне танымал педагог-хореограф, Ресей Федерациясының халық əртісі Алтынай Асылмұратованы қабылдады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

(Соңы 2-бетте).

Динара БІТІКОВА, «Егемен Қазақстан».

«Құрметтi съезд делегатта-ры! Бiздiң елiмiзде 1 млн. 200 мыңнан астам кəсiпорын мен жеке кəсiпкер жұмыс iстейдi. Шағын жəне орта бизнес са-ласында 3 млн.-ға жуық адам ең бек тенуде. Республиканың əлеу меттiк жағдайы олардың жұ мы сына тəуелдi. Отандық нарық тық экономиканың негiзiн құ рай тын кəсiпкерлiктi дамы-ту – Қазақстанның стратегия-лық басымдығы. Ел экономика-сындағы шағын жəне орта бизнес

үлесi 2050 жылы 50 пайызға жетуi тиiс. Алға қойған бұл мiндетке қол жеткiзу бизнес орта мен мемле-кет күшiн бiрiктiрген кезде ғана мүмкiн болады», делiнген Елбасы сөзiнде.

Сонымен қатар, Президент соңғы жылдары отандық кəсiп-кер лiкке қолдау көрсету мен инвес тиция тартуға қолайлы шарттар жасалып жатқандығын да тiлге тиек еткен.

«Теңдессіз жағдайлар жа-салды жəне бүгiнгi нарықтық жағдайда маңызы артып келе жатқан жеке кəсiп керлiктiң бас тамаларын қолдау ды қолға

алу қажеттiлiгi туын дады. Бұл ретте Ұлттық кəсiп кер лер па-латасы маңызды рөл атқа руы тиiс. Ол өткен жылдың iшiн-де тұрақты тəуелсiз институт ретiнде өзiн көрсеттi жəне биз нес қауымдастық мүддесiн қор ғау-да қыруар жұмыстар атқарды. Бүгiнгi күнi əлемдiк экономикада iшкi нарыққа əсер ететiн күр делi мəселелерге тап болып отыр мыз. Бұл бiр жағынан жаңа мүмкiн-дiктердi де туындатады. Кəсiп-керлер палатасы елдегi кəсiп кер-лiктi одан əрі дамытуға бағыт-талған тиiмдi шараларды жасау үде рi сiне белсендi түрде араласу-да. Бұл өзара қарым-қатынас əлеу-е тi кез келген қиындықтарды бас-тан өткеруге мүмкiндiк бередi», – де лін ген Мемлекет басшысының құттық тауында.

Ўлттыќ кəсіпкерлер палатасыныѕ кезектен тыс съезінде оныѕ атауын ґзгерту туралы шешім ќабылданды

Кеше Астанада Ұлттық кəсiпкерлер палатасының ке-зектен тыс ІІ съезі болып өтті. Оған Премьер-Министрдің бірінші орынбасары Бақытжан Сағынтаев қатысып, съезд делегаттарына Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың жолдаған құттықтау хатын оқып берді.

(Соңы 4-бетте).

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Нұр Отан» партиясы Төра ғасы ның бірінші орынбасары Бауыржан Байбекті қабыл дады, деп хабарлады Пре зи денттің баспасөз қызметі.

«Атамекен» атауы ќайта оралды

Тазарєыѕ келсе, театрєа бар

Сəбит ОРАЗБАЕВ:

«КАТЮШАНЫҢ» КОМАНДИРІ

БелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетБелесебетпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлықпен байлық

5-бет

«Омбы – екі елге ортақ қала»

Андрей МОТОВИЛОВ,«Омская правда» газетініѕ бас редакторы:

Ең алдымен, «Рза-Агро» тура-

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz2

Парамджит С.САХАЙ,белгілі үнді дипломаты, саясатшы жəне ғалым.

Президент Нұрсұлтан Назар-баев өткен жылдың 11 қара ша-сындағы ұлтқа жасаған өзінің Жолдауында Қазақстанның «Нұрлы Жол» деп аталатын жаңа саясат тұжырымдамасын ұсынды. Аталған Жолдауда Мемлекет басшысы болашаққа жолды бүге-шігесіне дейін көрсетіп берді.

Аталған тұжырымдама бүгін-гі аумалы-төкпелі заманда Қазақ-станның сол құбылмалы дү ни еге нақты жауабы болып табы лады. Өйткені, қазіргі таңда əлем дік архитектура түрлі өз ге ріс тер ге ұшырап жатқаны бел гілі. Ал оның ебін табу үшін үл кен біл гірлік талап етіледі. Қа зақ стан Президенті өзінің жаңа Жол дауында уақыт өткен сайын қадам басып келе жатқан қиын дық т ардан шығудың жолын нақ ты көрсетуімен ерекшеленіп отыр.

Тұжырымдаманың, сондай-ақ, Қазақстанның əлемдік экономикаға интеграциялануына, сөйтіп, жақын

арадан бері пайда болған сын-қатерлерге батыл қарсы тұруға көмектесетіні анық байқалады. Осы орайда, шикі затқа əлемдік бағаның түсіп кетуіне қарамастан, Қазақстан бас шылығы өзінің əлеуметтік жауап к ершілігін толық көлемінде атқаратынын айтып отыр.

Жаңа Экономикалық Саясат-тың негізінде экономикадағы құ-рылымдық реформалар, сондай-ақ, басқа да инфрақұрылымдарды дамыту үшін қаржы бөлуге мүм-кіндік қарастыру қала беретін болады. Осы жоспарларды жүзеге асыру мақсатында Президент 2014-2015 жылдары елдің Ұлттық қорынан 1 триллион теңге бөлі-нетіні туралы хабарлады. Ал бұл қор экономикадағы сыртқы естен тандыруларды еңсеру үшін жəне Қазақстан əлі де болса тəуел ді-ліктен толық арыла қой маған та-биғи ресурстарға бағаның қандай

да бір түсуіне қарсы тұру үшін құрылған болатын. 2014-2015 жылдары экономикалық өсім жəне еңбекпен қамтуды қол дау үшін сəйкесінше екі транш бойынша 500 миллиард тең ге ден 1 триллион теңге (5,6 мил лиард АҚШ доллары) бөлу жоспарланған.

500 миллиард теңге көлемін-дегі екінші траншты банк секто-рын (250 млрд.теңге) нығайту, шағын жəне орта бизнесті жеңіл-дікпен (100 миллион теңге) не-сиелеу, Қорғас кеден бекеті ауда-нында ерекше экономикалық аймақ («құрғақ порттар») құры лы сын салу (81 миллиард тең ге), ЭКСПО-2017 құрылысы (40 мил лиард теңге) мен Аста на ны Қазақ станның кейбір облыс тары мен байланыстыратын инфра құры лымдарды дамыту (2,9 мил лиард теңге) үшін пайдалану жоспарланған.

Қазақстан ішкі, сондай-ақ, ха-лықаралық инфра құры лым дарды дамытудың маңызы зор екенін толық көлемінде сезі не алып отыр. Бұл арада ойға алған жоспарларды ішкі өткізу ресурстары, сонымен қатар, Каспий теңізіндегі порттар

ар қы лы жүзеге асыру көзделеді. Осы қатарда алда өндірістік инфра құрылымдарды дамыту, жұмыс істеп тұрған арнайы эко-номикалық аймақтарды аяқтау, жаңа өндірістік аймақтар салу міндеттері тұр. Бұл міндеттердің барлығында шағын жəне орта кəсіпкерлік мəселелері, сондай-ақ, туристік инфрақұрылымдарды дамыту назардан тыс қалмайды.

Ішкі инфрақұрылымдарды дамытуда тағы бір маңызы жоғары мəселе энергетикалық секторды, тұрғын үй-коммуналдық шаруа-шылығын, сумен жəне жылумен жабдықтау жүйелерін жаңғырту болып табылады. Осы мақсатқа бюджеттен 2020 жылға дейін жылына 200 миллиард теңге бөлу арқылы 2 триллион теңге қарас тырылған. Тұрғын үй инфра құрылымдарын нығайту « Ə л е у м е т т і к т ұ р ғ ы н ү й »

бағдар ламасы бойынша жүретін бола ды. Ал бұл бағдарлама ел тұрғын дарын қолжетімді баға арқылы бас панамен қамтамасыз етуді көздейді.

70 миллиард жəне 10 мил-лиард теңгені кейбір орта білім беру мекемелері мен 10 жоғары оқу орнын жаңғырту үшін бөлу жоспарланған. Ойға алынған бұл жоспар 2017 жылы толық орында-луы тиіс. Жəне де, Президенттің Жолдауына сəйкес, шағын жəне орта бизнеске, сонымен қатар, субсидиялы несиелер арқылы кəсіпкерлік қызметке қолдау көрсету қарастырылған. Ал несиелер барынша төмен пайыздық мөлшерлемемен, яғни 10 жыл бойы 6 пайыздық қана өсіммен берілетін болады. Бұл шағын жəне орта бизнестің үлесін 2050 жылға қарай ІЖӨ-нің 50 пайызына жеткізуге бағытталған.

Ағымдағы жобалар мен бағ-дар ла маларды жүзеге асыру үшін Президент Назарбаев 2015-2017 жылдар кезеңінде Ұлттық қордан 3 миллиард АҚШ доллары көлемінде қосымша ассигнация бөлінетіні туралы хабарлады. Аталған қар-жыны пайдалану экономиканың түрлі саласында құрылымдық рефор малармен қатарласа жүруі ық тимал. Прези дент Назар баев-тың пікірінше, мұндай қадам Дүние жүзілік банктен, Азия даму банкінен, Еуропа Қайта құру жəне даму банкі мен Ислам даму банкі-нен 9 миллиард АҚШ доллары көлемінде қаржы тартуға жəр дем-деседі. Ал аталған қаржы құры-лымдары Қазақстандағы 90 ба сым жобаны қолдауға дайын екен-діктерін мəлімдеген болатын.

Қазақстандағы инвестициялық қызмет, сондай-ақ, тұрғындар табысы азаюының алдын алу мен жаңа жұмыс орындарын құруды ынталандыру үшін де маңызды болып табылады. Осымен бір мезгілде, Қазақстан өзінің білім беру, денсаулық сақтау жəне ауыл шаруашылығы салаларындағы бағдарламаларын жүзеге асыруды жалғастыруды жоспарлап отыр. Жаңа Экономикалық Саясаттың түпкі мақсаты – Қазақстанды əлем-дегі аса дамыған 30 мемле кет тің қатарына енгізу. Қазақстан даму-дың аталған бағдарламалары елдегі тұрақтылық пен үй лесім ділікті сақтауға көмек те с етініне сенімді. Осы арада «Қазақстан, тек қана алға!» қағидатының терең мағы-насы бар екені айқын дала түседі.

Қазақстан үшін кеңестен кейінгі кезең табысты болды. Үндістан 1992 жылдың ақпанында Президент Назарбаев сапармен барған алғашқы ел атанды. Мен сапар шеңберіндегі шараларға қатысқаныма қуаныштымын. Сол кезде бірқатар екіжақты құжат-тарға қол қойылды. Үндістан мен Қазақстанның өзара қарым-қатынас жасауына жақсы негіз дер бар. Бұл негіздер екі елді энер-гетика, денсаулық сақтау жəне білім беру салаларында іл гері летуге жəрдемдесе алады.

Тұтастай алғанда, Қазақстан Үндістанның стратегиялық серік-тесі болып табылады. Жалпы, Үндістан Қазақстанның маңызды серіктесі, атап айтқанда, «Нұрлы Жол» жоспарларын жүзеге асы ру-да маңызды серіктесі болу ға қашан да дайын. Үндістан Сыртқы істер министрлігінің жаны нан серіктес-тік бойынша жоспар жасау жəне əкімшілендіру жұмыстарымен ай-на лысатын жаңа бөлім құрылған. Ал бұл бөлім Қазақстан тарапымен ынтымақтаса отырып, екі ел мен халықтың ынтымақтастығын арт-тыра түсіру үшін кешенді жос-пар лар жасауға əбден қабілетті дер едім.

Сырт көз – сыншы

Бўл – ќўнды нўсќаулыќ Наваз Марви МЕМОН,Пəкістан Ұлттық Ассамблеясының (Парламент) депутаты.

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев-тың жаңа Жолдауы – бұл мемлекеттің қазіргідей күрделі кезеңде өсуі мен дамуын қамтамасыз ету үшін іс-қимыл жасауда бағалы нұсқаулық болып табылады. Қазақстан өңірдің экономикалық күші болу үшін жақсы перспективаларға ие.

Жолдаудың негізгі идеясы халықтың өмір сүру деңгейін арттыру болып отыр. Елдің басшылары қолда бар ресурстар мен оларды бөлудегі басымдықты дəл осылайша айқындауы тиіс.

Бұл жерде Қазақстан Президентінің ұлттық резервтерді пайда-лану бойынша шешімдерінің дұрыстығына қатысты ұлттың сенімі аса маңызды.

Маѕызы жоєары баєдарМасум ЯСИНЗАЙ,Халықаралық Ислам университетінің ректоры, доктор (Исламабад).

Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев-тың жаңа Жолдауы – прагматикалық жəне алысты болжайтын құжат. Аталған бағдарлама Қазақстанның қазіргі аумалы-төкпелі кезең дегі экономикалық саясаты үшін маңызды бағдар болып табылады.

Ауыл шаруашылыєы – ўтымды сала

Фасих УДДИН,сарапшы, Пəкістанның бұрынғы Бас экономисі.

Жолдауда белгіленген басымдықтар елдегі істің нақты жағ дайын дұрыс есепке алуымен ерекшеленеді. Қазақстанның ауыл шаруа-шылығы саласында үлкен əлеует бар екені бізге де белгілі. Ал бұл өз кезегінде нақ осы саланы дамыту мен инвестициялау үшін алғы -шарт тар жасайды. Сонымен қатар, аталған салада жаңа жұмыс орын -дарын құрып, ауыл шаруашылығы өндірісі бойынша қызмет көр-сету ді ынталандыру елді алға қарай айтарлықтай ілгерілететіні анық.

Ќазаќстан «Нўрлы Жолєа» ќадам басты

Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Брифингте журналистерге заң ғылымдарының докторы про-фессор, «Еуразиялық құқық қор-ғау орталығы» қоғамдық қоры-ның президенті Еңлік Нұр ғалиева осыдан үш жыл бұрын жоға ры санаттағы заңгерлердің қоғам-дық қор құрғанын ортаға салды. Оның айтуынша, азаматтық қо-ғамда жүріп жатқан жұмыстарда ком мерциялық емес ұйымдардың əлеу меттiк тапсырыстарды жүзеге асы ру барысында туындайтын мəсе лелерде, оның ішінде, əсi-ресе, олардың заңдармен рет-телуін де қандай олқылықтар бар лығын қарап, жаңа заңдарға қан дай өзгерістер енгізу қажет-тігін екшеу өте маңызды. Осы рет те ҮЕҰ-ларға қоғамдық са-р а п ш ы р е т i н д е с а р а п т а м а беру ге ат салысып жүрген қормем лекетте орын алған құқық

қор ғау саласындағы өзгерiстер мен оқи ғаларды назардан тыс қал дыр-май отырғанын атап көрсетті.

«Егер де осы коммерциялық емес ұйымдарды реттейтiн заң-дар ды одан əрі дамытудың жол-дары қандай, не болмаса олар ды сараптай отырып, басқа елдер-дегіден айырмашылығы қанша-лықты деп сұрайтын болсаңыздар, ТМД елдерiнің iшiнде бiздiң Қазақ-станның үкiметтiк емес ұйымдарды қорғайтын, олардың қызметiн жүзеге асыратын заңдарын ең либе ралды деп айтар едiм. Бiрiн-шiден, олар өздерi тiркелген кезiнде қандай салада жұмыс жасайтынын көрсетпейдi. Ал, халықаралық тəжірибеде олар өздерiнiң қандай салада жұмыс iстейтiнiн көрсетуi міндетті. Екіншіден, біздің елде ҮЕҰ-лар дəл бүгiнгi күнi қандай да бiр салада жұмыс iстегiсi келсе, сол саладағы конкурсқа құжаттарын тапсырып, оны ұтып алатын мүмкіндігі бар. Бұл да либералды

түрде жасалған деп айта алар едiм», – деді Еңлік Нұрғалиева.

Сонымен қатар, ол үкiметтiк емес ұйымдардың мемлекеттiк органдарға қаржылық есеп бермей-тініне тоқталып, олардың тек салық туралы, статистикалық есеп берумен шектеліп, қаржыны тиын-тебенiне дейiн қай жерге жұм сағаны туралы есеп бермесе, ешқандай құқықтық жауапкершiлiкке тартылмайтынын ортаға салды. Əрине, бұл оларды ешкім қадағаламайды деген сөз емес, алайда, дəл АҚШ, Ресей-дегi дей қатаң түрде қаржыны қай-да жұмсайтынына есеп берудің жоқтығы да заңның либералды екендігінің көрсеткіші, деген ойы-мен ортақтасты. Конкурсқа қаты-сып, келісімді қамтамасыз ету үшін төленетін міндетті ақшалай жарна алынып тасталғанын, 2014 жылы енгізілген тəртіп бойынша ҮЕҰ үшін тендерге қатысу үдері-сінің оңайландырылғанын айта келіп, «Қазақстанның азаматтық Альянсының» елде он жыл бұрын қабылданған «Əлеуметтiк тап-сырыстар туралы» Заңды жетiлдiру үшiн толықтырулар мен өзгерiстер енгiзу туралы жаңа заң жобасын жасағанын, оның қазіргі күні

орталық мемлекеттiк органдарда қаралуда екенін жеткізді.

Е.Нұрғалиеваның айтуынша, жаңа заң жобасы халықаралық стандарттарға сəйкес жасалып, онда халықаралық донорлардың қызметiне қатысты жаңа шектеулер болмайды, алайда, заңның қандай күйде қабылдануы Парламент қабырғасында шешіледі. Жалпы, елімізде 2014 жылдың қараша айында халықаралық донорлардың тiзiмi кеңейтiлгені есімізде. Сон-дықтан үкiметтiк емес ұйымдар-дың халықаралық донорлар арқылы қаржылану мүмкіндігі бар. Тек олардың iсi мемлекетіміздің жəне азаматтарымыздың мүддесiне қайшы келмеуі тиіс, солай еткен жағдайда ғана шектеу жасалатыны да белігілі.

Брифинг барысында шешен ҮЕҰ-лар жұмысын нəтижесіне қарай бағалау керектігіне мəн берді. Əлеуметтік жоб аларды жүзе-ге асыруда Үкімет мойнындағы жүк ті жеңілдетіп жүрген мұндай ұйымдарға деген сенімді арттыру маңызды деген, ол жаңа заң жобасының азаматтық қоғамның тынысын аша түсетініне үміт артты.

Біздегі заѕдар ќандай?Қ а з а қ с т а н П р е з и д е н т i ж а н ы н д а ғ ы О р т а л ы қ

коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Үкіметтік емес ұйымдардың іс-əрекеті мен ондағы еңбек қатынастарын құқықтық қамтамасыз ету жұмыстарын сараптамалық сүйемелдеуді ұйымдастыру жайы сөз болды.

Айгүл СЕЙІЛОВА,«Егемен Қазақстан».

Мəдениет жəне спорт министр-лігінің Мəдениет жəне өнер істері департаменті бүгінгі күні ұлттық фильмдердің бағдарламасын жасап, соның аясында көркемсуретті, дерект і жəне анимациялық фильм дерді жарыққа шығару жұмыстарымен айналысуда екен. Де партаменттің директоры Ақ-тоты Райымқұлованың айтуын-ша, 10 бөлімнен тұратын «Қазақ елі» телесериалының сценарийі жазылып, 6 бөлімнен тұратын «Ел аманаты» анимациялық фильмін түсіруге дайындық жұмыстары жүргізілуде көрінеді.

«Қазақ елі» фильмінің авторлары – Смағұл Елубаев пен Тимур Жақсылықов. Фильм де Керей мен Жəнібек хандар дан бастап Қасым мен Бұрын дық хандарға дейін біздің тарихы мыз қамтылады. Осы фильмді халықаралық аренаға шығару мақсатында шетелдердің де, өзіміздің де көрнекті ұлттық кино саласында жұмыс істеп жүр ген азаматтарымыздан тұра-тын топ құрылуда. Қазақ хан-ды ғының құрылу тарихын баян-дайтын фильмнің əрқайсысы 30 минутқа созылады. Фильмге ғы-лыми-тарихи, фотодеректер де жинақталу үстінде. Сондай-ақ, «Ел аманатына» келер болсақ, онда Керей мен Жəнібек хандардың жас

шағынан бастап таққа отыруына дейінгі кезең, əз-Тəуке, Абылай хан, Наурызбай, Қабанбай, Қарасай сынды батырлар мен Аңырақай шайқасы мультфильмге арқау болады. Аталған киножо балар тари хымыздың ұлттық құн ды лық -тар мен ел тарихында өш пес із қал дырған тарихи тұлға лары мыз-ды кеңінен таныстыра отырып, ұр па ғымызды ұлттық-патриоттық тəрбиеге баулуды көздейді» деді ол.

Көбінде шетелдік тарихшы-лардың қазақ мəдениетіне бір-жақты баға беретіні, көшпелі халық болған деген пікірде екені бүгінде көбімізге белгілі жайт. Брифингке қатысқан тарих ғылымдарының докторы, про-фессор Зейнолла Самашев қазақта көшпелі жəне отырықшы мəдениет қосарлана дамығанын айта келе, жоғарыдағы пікірді теріске шығару тарихшылардың басты міндеті екенін атап көрсетті. «Жалпы, Қазақ хандығының құрылуы – біз үшін əлемдік маңызы бар оқиға. Дегенмен, ол өзінен өзі құрыл ған мемлекет емес, оның ал дында мыңдаған жылдық тари хи үдерістер болған. Бұған қатысты Елбасы Ұлытау төріндегі сұхбатында «шығыста – Берел, батыста – Сарайшық, оңтүстікте – Түркістан» деп ертеден бергі мəдени құндылықтарымызды атап өткен болатын. Енді біздің алдымыздағы міндет – Қазақ

хандығы құрылғанға дейінгі тарих пен Қазақ хандығы қалай құрылды деген мəселені тарихи сабақтастық тұрғысынан зерттеу», дегенді айтты профессор.

Ол, сондай-ақ, Қазақ еліндегі бағалы тарихи мұраның бірі – Сарайшық қаласының жағдайына алаңдаушылық білдірді. З.Са-машевтің айтуынша, Қазақ хан-дығының тарихымен тығыз бай-ланысты Сарайшық қаласы бүгінде құрып кетудің аз-ақ алдында тұр. Сондықтан осы мерейтойдың тұсында қаланы қалпына келтіру жұмыстарын қолға алу керек жəне оған жергі лікті билік араласуы қажет.

Елдегі басқа ескерткіштердің жағдайы қандай деген заңды сауал туындайтыны айқын. Бұл туралы журналистер сауа лына «Қазқайтажаңғырту» рес пуб-ликалық мемлекеттік кəсіп-орнының директоры Қанат Тұяқбаев жауап берді. Оның айтуынша, биыл елімізде өте құнды деген 14 ескерткіш қал-пына келтіріледі екен. «2004 жылы Елбасының бастамасы-мен қабылданған «Мəдени мұра» бағдарламасының аясында 73-тен аса республикалық маңызы бар тарихи-мəдени руханият ескерткіштері қалпына келтірілді», деген Қ.Тұяқбаев Қазақ хандығы дəуіріндегі қалаларда салынған ескерткіштерге де тоқтала кетті.

«Қазақ хандығының ау ма-ғы қазақ жеріндегі тоғыз қала -ны қамтиды. Түркістан, Сауран, С ы ғ а н а қ қ а л а л а р ы Қ а з а қ

хан ды ғының маңызды орталық-тары болған. Солардың бірі – Сауран қаласына тоқталайық. Сауран қаласындағы XV, XVI, XVII ғасыр ларда салынған тарихи-мəдени ескерткіштердің көпшілігі оқу орындарына арналған. Яғни, сол заманда қабырғасы қаланған мешіт-медреселер білім беру мақсатында салынған. Сауран қаласының аумағындағы мешіт-медреселер қалпына келтіріліп, ашық аспан астындағы музейге айналған. Сондай-ақ, Сығанақ қаласындағы мешіт-медреселер де қазір ашық аспан астындағы музей қызметін атқаруда. Ал, біздің мекеменің 2015-2017 жыл-дарға арналған жұмыс жоспа-рына сəйкес, 30-дан аса тарихи-мəдени мұрамен жұмыс істеу көзделіп отыр. Солардың ішінде 14 ескерткіш биыл қалпына келтіріледі», деді Қ.Тұяқбаев.

Ал қоғамда үлкен резонанс туғызып, ғалымдар тұрмақ жай қызы ғушылардың өзіне «Кене-сарының басы қайда?» дегізген мəселеге бұл мерейтойдың тұсында да нүкте қойылмайтын сыңайлы. Шоқан Уəлиханов атындағы Тарих жəне этнология институтының директоры Ханкелді Əбжанов енді ханның басын Батыс Сібірден іздеу керек деген байламын айтты. «Кенесары бабамыздың басын қайтару – күн тəртібінен түспеген мəселе. Қазір біздің институт мемлекеттік қолдау аясында осы мəселе бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Кенесарының басы Мəскеу-ден де, Петербургтен де табыл-майтын сияқты. Ең қымбат дүние-лерді сақтайтын «Мемлекеттік қор-ғау» деген бар. Кенесары ханның басы сол жерде болуы мүмкін деген болжам бар. Сондықтан, Кенесары ханның басын Батыс Сібірден, Омбыдан іздеу керек деген тағы бір байламға келіп отырмыз», деді ол.

Ұ л т т ы қ к ə с і п к е р л е р палатасы – бизнес пен биліктің тиімді əріп тестігі негізінде кəс іпкерлікт і дамыту үшін қолайлы жағдайларды қа лып-тастыру мақсатында Үкімет жəне «Атамекен» Одағы» ҚҰЭП бірлескен шешімімен 2013 жыл-дың 9 қыркүйегінде құрылған, өзін өзі басқаратын коммерциялық емес ұйым екені белгілі. Оның негізгі қызметтері – кəсіпкерлер құқық тарын қорғау жəне мүдде-леріне өкілдік ету, кəсіпкерлік белсенділігінің, өңірлердегі кəсіп -керлік қызмет жағдайының қо-ғам дық мониторингін жүргізу, кəсіп керлікті қолдау жəне дамыту мемлекеттік бағдарламаларына қатысу, отандық өндірісті қол-дау жəне ұйымдардың сатып алу-ларын да жергілікті мазмұндағы үлесті арттыру, техникалық жəне кəсі би білім беруді дамыту жəне кадр ларды дайындау, қайта дайын дау, біліктілікті арттыру, серти фикаттау жəне аттестаттау, кəсіп керлік субъектілерінің сырт-қы экономикалық қызметін ынта-ландыру, инвестицияларды тарту жəне экономиканы əртарап тан-дыру болып табылады. Соны мен қатар, Қазақстанның индус трия-лық-инно вациялық дамуының 2015-2019 жылдарға арналған тұжырымдамасы аясында да ҰКП-ның міндеттері зор.

Ал кешегі съезде палата атауы өзгертiлдi. Делегация мүшелерiнiң дауыс беруiмен палата атауы

бiрауыздан «Атамекен» ұлт-тық кəсiпкерлер палатасы деп а т а л а т ы н б о л д ы . « Ұ л т т ы қ кəсiпкерлер пала тасы «Атамекен» ұлттық эконо микалық пала-тасының заңды жалғасы еке-н iн б iлес i здер . Өз кез iнде «Атамекен» ұлттық эконо ми ка-лық палатасы Қазақстан Прези-дентi Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен құрылған жəне бүгiнгi палатаның iргетасы сол болды. 2014 жылы кəсiпкерлердiң ықпалдасуы, олардың заңды құқықтарын қорғау саласында атқарған қыруар жұмысы «Ата-мекен» ҰЭП салып кеткен жол дың негiзiнде ғана мүмкiн болып отыр. Сондықтан Ұлттық кəсiпкерлер палатасының атауын «Атамекен» ұлттық кəсiпкерлер палатасы деп өзгерту жөнiнде ұсыныс айтылды. Мұндай өзгерiс тер палатаның тиiстi жарғыларына енгiзудi талап етедi», деді Ұлттық кəсiп керлер палатасы төралқасы ның төрағасы Тимур Құлыбаев.

Тағы бір айта кетерлігі, съез-де Ресей Федерациясында пала-та өкiлдiгiн ашу туралы шешiм қабылданды. Ресей Феде ра-циясында ҰКП өкiлдiгiн ашу ұсы нысын орта ға салған палата төрағасының орынбасары Рақым О ш а қ б а е в м ұ н д а й ш е ш i м -нің туын дау себебiне тоқ тал-ды. «Қазақстанның кəсiп кер лiк қауым дастығы мүдде сiн таныс-тыру бойынша ЕЭК-пен сапалы өзара əрекеттестiк мақса тын да 2014 жылдың қыркүйек айында ҰКП ЕЭК-тегі өз өкiлдiгiн ашқан

болатын. Оның ашылуы бiзге түрлi бағыттағы отандық кəсiпкер-лiк мəселелерiн жедел шешуге мүмкiндiк бердi», деді Р.Ошақбаев.

Сондай-ақ, съезде Ұлттық кəсiп керлер палатасы орта биз-нес төлейтiн мiндеттi мүшелiк жарна мөлшерiнің 50 пайызға төмендегені айтылды. Бүгiнгi күнi мiндеттi мүшелiк жарна төлеуге жататын бизнес субъектiлерi жылдық жалпы табы сының көлемiне байланысты екi санатқа бөлiнедi. Бұл санаттар үшiн 160 АЕК жəне 4 400 АЕК жарна төлеу белгiленген. Съезд барысында делегаттар бiрiншi санат бойынша қосымша 6 iшкi санат белгiлеу, ал екiншi санат бойынша қосым-ша 4 iшкi санат белгiлеу мəселе-сiн қарастырады. «Мүшелiк жар-наларға қатысты қол даныс тағы заң бойынша бекi тiлген градациялар икемсiз болып келдi. Оларды жетiлдiру қажеттiлiгi туындаған болатын. Заң нормаларына сəйкес мұн дай жеңiлдiктi тек Үкiмет қарастыра алатын. I съезден кейiн бiз Үкiметпен осы мəселеге қатысты кеңес өткiздiк. Үкiмет те, Парламент те мұны қолдады. Бұл өзгерiстер заңға енгiзiлдi», дедi ҰКП төрағасы Абылай Мырзахметов.

С о н д а й - а қ , « K A Z N E X INVEST» компаниясының 50 па йыз акциясын «Атамекен» ҰКП-ның сенiмдi басқаруына беру көзделуде. Бұл туралы «Атамекен» ұлттық кəсiпкерлер палатасының басқарма мүшесi Рустам Жүрсiнов мəлiмдеді. Оның

айтуына қарағанда, ҰКП туралы заң бойынша, палата кəсiпкерлiктi қолдау жəне дамыту, сыртқы экономикалық қызметтi атқару, инвестицияларды тарту бағы-тында жұмыстарды атқара алады. Соның iшiнде экспортты алға жылжыту бойынша қызметтердi жүзеге асыруға жəне халықаралық ұйымдармен iскерлiк кеңестердi құруға, Қазақстанда жəне өзге мем лекеттерде халықаралық көрме лер ұйымдастыруға құқылы.

Ұлттық кəсiпкерлер палата-сының заңмен бекiтiлген осы қызметтердi ұлттық дамыту институты – «KAZNEX INVEST экспорт жəне инвестициялар бойынша ұлттық агенттiгi» АҚ-та қатар атқарып жүр. Бұл компания да қазақстандық экспортты дамыту жəне қолдау, тiкелей шетел инвестицияларын тарту арқылы ұлттық экономиканы əртараптандыруға үлес қосу үшiн құрылған. Қазiр акционерлiк қоғамның мемлекеттiк акциялар пакетi Инвестициялар жəне даму министрлiгiнiң құзырында. Басшылықтың тапсырмасымен б ү г i н г i т а ң д а « K A Z N E X INVEST» компаниясының 50 пайыз акциясын «Атамекен» ҰКП-ның сенiмдi басқаруына беру мүмкiндiгi қарастырылуда. Бұл қадам мемлекет атқарып жатқан қызметтiң сапасын жəне корпоративтiк басқару деңгейiн едəуiр арттыруға септiгiн тигiзедi, акцияларды сенiмдi басқаруға беру ҰКП-ның шығындарын арттырмайды деп көзделуде.

«Атамекен» атауы ќайта оралды(Соңы. Басы 1-бетте).

Мерейтойєа мекемелер ќалай дайындалуда?

Елордадағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойына дайындық жұмыстары əңгіме арқауына айналды.

«Егемен Қазақстан».

ЖОЛДАУ ЖАЅЄЫРЫЄЫ

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 3

Айгүл СЕЙІЛОВА,«Егемен Қазақстан».

«Дəрігердің, оның ішінде хирургтің жұмысы психологиялық, физикалық күшті, төзімділікті та-лап етеді. Мысалы, адам тағдыры қыл үстінде тұрған кезде хирург-ке оны құтқарып қалу үшін 8-10 сағаттық ота жасауға тура келеді», – дейді Бас əскери клиникалық госпиталь бастығының ғылыми-хирургиялық қызмет жөніндегі орынбасары, жетекші хирург под-полковник Ержан Смайыл.

Əскери хирургтердің жұмысы бір ғана қаламен шектеліп қал-майды, қажет болған жағдайда бри-гадалар Қазақстанның ең қашық деген өңіріне де баруға дайын.

«Бірде біз жедел шақырумен батысқа бардық. Сол жерге жет-кенде бір адам үшін тұтас бір

дəрігерлік бригаданың осынша қашықтықтан ұшып келгеніне таң қалған болатын. Нəтижесінде, біз сол жерде екі ота жасадық. Сосын бір пациентті Астанаға жеткіздік. Сол жерде тағы бір пациентке екі күрделі ота жасап, нəтижесінде оның өмірін сақтап қалдық», – дейді подполковник. Осы оқиғадан соң ол «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен марапатталыпты.

Əскери дəрігердің қызмет жыл-дарында бұл сияқты оқиғалар аз кездескен жоқ. Е.Смайыл: «Əс-ке ри дəрігерлердің жұмысы, ең ал дымен, Отан қорғаушыларға арнал ғанын, алда-жалда бақытсыз жағ дай орын ала қалса, оларға əске ри дəрігерлердің көмекке келе-тінін, оларды құтқару үшін дəрі-гер лердің қолдан келгеннің бəрін жасайтынына сенімді болулары керек», дейді.

СЎРАЌ КҐП, ЖАУАП ЖОЌҚазіргі таңда жаһандық экономикалық

дағдарыстан берекесі қашып отырған АҚШ пен Еуропалық одақ елдерінің билік өкілдері өз мемлекеттеріндегі ауыртпалықтар жеңілдеп, жоқшылықтың жолы кесіле бастағанын алға тартып, əлемдік ақпарат құралдары арқылы түрлі жағымды мəлімдемелер жасауда. Олардың арасындағы кейбіреулерінің сөздеріне қарағанда, бұл елдер «қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған заманға» бір-ақ адым ғана қалған көрінеді. Лайым, солай болсын. Бірақ əлгілердің ақпарат кеңістігін жаңғыртып тұрған, жұртшылыққа көтеріңкі көңіл-күй сый-лайтын жалынды, əсерлі сөздерінің соншалықты шындыққа жанаса қоймайтынын дəлелдейтін нақты деректер мен сүреңсіз көріністерді, жан жабырқатар жағдаяттарды қайда ысырып қоямыз?

«Жауырды жаба тоқу», қалыптасып отырған қиын ахуалды жете бағаламау, бүгінгі қабылданып отырған шешімдердің ертең бұрысқа шығып қалуы мүмкін екенін ескермеу, ықтимал қауіп-қатерлерді дұрыс болжап, оған қарсы іс-əрекеттердің əлеуетін күшейтуді қаперге алмау жəне өміршең идеялардың өзегінде

жатқан шындыққа тура қарай алмай, тайсақтау ешкімге абырой əпермесі дау тудырмас.

Негізінде, осы айтылған мəселелер басқаны былай қойғанда, АҚШ пен оның серіктес елдеріне тəн. Бұлай ұйғаруымызға мінəйі себептер де жоқ емес. Мəселен, 2007 жылы басталған дағдарыс АҚШ-тан бастау алып, бүкіл əлемді шарпыды. Ол əуелі банк секторы мен қор нарығын, содан кейін құрылыс, жылжымайтын мүлік жəне тағы да басқа салаларды тұралатып, адамзат-ты айран-асыр қалдырды. Қаперсіз тұрған жанның үстіне мұздай су құйып жібергендей болған бұл жағдай АҚШ билігі мен елдегі қаржы институттары өз ішкі есеп-қисаптарын жасау барысында асыра бағалауға, өзімбілермендікке салынуға, ықтимал қатерлерге көз жұма қарауға жол бергенін айғақтап берді. Сол сияқты, Еуропалық одақ мемлекеттерінде де əлгіндей кемшіліктер жоқ емес-тін (бұл кінəраттар аталған елдерде əлі де бар деп айта аламыз). Міне, осының барлығы АҚШ жəне еуроаймақ мемлекеттерінің осал тұсы деп тануымызға итермелейді.

Қазіргі таңда қанша жерден бүркемелегенімен, бұл елдердің əлгі қате-кемшіліктері қайтадан су бетіне

шығарып отыр. Қазақта кеңінен таралған «Бөрі арығын білдірмес, итке жүнін қампайтар» деген мақал бар. Осы нақыл тура соларға арналып айтылғандай. Өйткені, 2012-2014 жылдары бұл мемлекеттер тара-пынан жарқын-жарқын күлкілер естіліп, жағымды мағлұматтар сүйінші сұрағандай əлемді шарлап, экономикадағы өсім, барлық сала бойынша өрлеу, алға жылжу байқалғандай болған-ды. Алайда, осынау жан тербетер жақсылықтар легі 2014 жылдың соңына таман кенеттен кілт үзілді. Себебі белгілі. Жағдай ау-ырлады. Қордалы мəселелер тасадан шықты. Күшпен, жалаң жарнамамен əупірімдеп жүріп сомдалған бедел төмендеді. Оны көз көріп тұр. Бірақ соған қарамастан, бұл елдердегі билік өкілдері қиындықты жеңе бастадық, əлеуетіміз артып, даңғыл жолға қайта түстік дегендей мазмұндағы ақпараттарды еркін айтуда. Мейлі, өздері білсін. Ал біз əзірге олардың сөздеріне сене алмаймыз. Себебі, сол елдердегі халықтардың таршылықтан жапа шегуі, түрлі деңгейдегі бас көтерулердің орын алып, əлеуметтік салалардағы мəселелердің қалыңдай түсуі аталған мемлекеттер тізгінін ұстаған азаматтардың сөзіне иландыра қоймайды.

Мұнай бағасының құлдырауына қатысты Total энергетикалық компания-сы (Франция) 2015 жылы өз шығындарын 3 млрд. долларға қысқартуды жоспар-лап отыр. Нақтысын айтқанда, энерге-тика саласындағы алып құрылым мұнай

нарығындағы қолайсыз жағдайларға бай-ланысты тиімсіз кəсіпорындарын қайта құрылымдап, соның арқасында қаржы үнемдемек. Бұлардың ішінде еуропалық кəсіпорындар да бар. Аталған мəселе ту-ралы The Financial Times басылымына

берген сұхбатында компания басшысы Патрик Пуянне мəлімдеді. Дəлірегі, ол мұ-най бағасының арзандауына жəне өткен жылдың қараша айында ОПЕК-тің «қа ра алтын» өндіруге қатысты квотаны қыс-қартпау туралы шешіміне орай компания жоспарының негізгі мазмұнын түсіндіріп беру барысында шығындарды 2-3 млрд.долларға (10%) азайтуды қарастырып жатқандарын ашып айтқан. Сол үшін Солтүстік теңізінің Британ бөлігіндегі, Канададағы, сондай-ақ, Африканың ба-ты сындағы Габон, Конго республикасы сынды елдерде барлау жəне өндіру жұ-мыстарын қысқарту қолға алынбақ.

Сонымен қатар, компания осы жылы жалдамалы жұмыс күшін тоқтатуды жəне Еуропадағы тиімсіз кəсіпорындарды қайта құрылымдауды өз жоспарына енгізген. «Бізде көп күш жұмсауға тура келетін ак-тивтер бар», деген Пуянне олардың бірі – Ұлыбританияда, ал екеуі Францияда екенін жеткізді. «Жылына 100 млн. еуро-дан астам қаржы көлемінде залалға тап

болатын кəсіпорындар өзін-өзі қамтамасыз ете алмайды. Осы кезде ұтымды шешім қабылдау менің басты міндетім. Өйткені, біз көп мөлшерде шығынға ұшыраудамыз», деді Патрик Пуянне. Оның ойынша, энергетикалық нарықтағы бүгінгі қолайсыз кезеңді еңсеруге өзгелерден гөрі əлемдегі ірі компаниялар қауқарлы. Компания жетек ші сінің осы жөніндегі түсіндірмесін The Financial Times басылымы: «Ірі құры-лымдар қомақты қаржы көздеріне ие жəне олардың рекордтық деңгейдегі төмен пайызбен несие беру арқылы нарық тағы заемдық капиталдарды тартуға мүмкін дік-тері бар», – деп жазады.

Патрик Пуянне Total корпорациясының басшысы болып өткен жылдың қазанында тағайындалды. Оған дейін бұл қызметті 2014 жылдың 21 қазанына қараған түнде Мəс кеудің Внуково-3 əуежайында болған əуе апатында көз жұмған Кристоф де Мар-жери атқарып келді. Ол Еуропадағы іскер-лік ортаның Ресеймен жақындасуын қол-дайтын негізгі адамдардың бірі болған еді.

Дайындаған Жолдыбай БАЗАР,

«Егемен Қазақстан».

● Дүние жəне дағдарыс

Соңғы күндері АҚШ-тың еңбек нары-ғын дағы биржа айтарлықтай шығынға ұшы-рап, əлсірей түсті. Елдегі қор индексінің мəліметіне қарағанда, бұл сала бойынша статистикалық көрсеткіштердің барлығы нашар нəтиже көрсеткен. Нақтылай айтқанда, DowJones өңдірістік индексі – 0,61 пайызға, жоғары технологиялық NASDAQ – 1,48 пайызға, Standard & Poor’s (S&P) 0,92 пайызға төмендеген. Сондай-ақ, мемлекеттің Еңбек министрлігі жұмыссыздар қатарындағы азаматтардың саны өткен аптада 19 мыңнан 316 мыңға дейін өскені туралы мəлімет таратты. Бұл АҚШ сарапшыларының осыған дейін жасаған болжамы мүлде кереғар болып шыққанын көрсетіп берді. Өйткені, олар елдегі жұмыссыздық 291 мың адамға азая-ды деп шамалаған болатын.

Жалпы, АҚШ-тың еңбек нарығындағы ахуал əзірге оңала қоймайтын тəрізді. Бұлай деуімізге мұнда өз қызметкерлерін қысқартып жатқан ірілі-ұсақты ком па-ниялардың қатары күн санап өсіп келе жатқаны себеп болып отыр. Мəселен, алғашқы несие картасын сонау 1958 жы-лы қолданысқа енгізген, əлемдегі үздік үштіктен көрініп жүрген Amеrican Exprеss Visa (АЕV) төлем жүйесі 4 мың қызметкерін қысқартатынын жариялады. Бұл компания-да жұмыс істеп жүрген азаматтардың 6 пайызы қысқарады деген сөз. Компания

өткен жылға қатысты қаржылық есебінің қорытындысы шыққаннан кейін осын-дай жағымсыз шешім қабылдауға мəжбүр болған көрінеді. Соңғы мəлімет бойынша, оның акциялары 2 пайызға кеміген. Алдын ала ұсынылған түсініктемелер көрсетіп отырғандай, құрылымның қаржылық құлдырауды басынан өткеруіне төлем жүйесі клиенттері шығындарының күрт өсуі мен несиелер бойынша қалдықтардың артуы тікелей əсер еткен.

Тағы бір ерекше тоқтала кетер жайт, АҚШ-тың қаржы саласындағы жүйе сіз-діктің салдары талайдың жүйкесін жүн-дей түтіп бітті. Таяуда Барак Обама əлем-нен сүйінші сұрағандай болып, доллар бағамының өсе түскенін мəлімдеді. Алайда, АҚШ ақшасының нығаюы көптеген ком-панияларды тығырыққа тіреуде. Əсіресе, тауар экспорттаушы құрылымдар көп зардап шегіп жатыр. Мұның барлығы ел экономикасына ғана емес, əлемдік жағдайларға да кері ықпал ететіні айтпа-са да түсінікті. Бұдан бөлек, елге келетін шетелдік саяхатшылардың қатары сиреп кеткен. Бұл АҚШ бюджетіне туризм сала-сынан құйылатын мол қаржының ағысына бөгет болары сөзсіз. Дəлірегі, бюджеттің саяхатшылар тарапынан қалыңдап кел-ген қалтасы жұқарады. Статистиканың соңғы дерегінше, елге қыдырып келген шетелдіктер мемлекет қазынасына 200

млрд. долларға дейін тастап кетеді екен. Енді ол едəуір азаяды. Өйткені, 2015 жылы саяхатшылар саны 3,5 пайызға кемігелі тұр. Осыған байланысты АҚШ-тың саяхат-шылар қауымдастығының өкілі Давид Хь юзер: «Еуропа мен Африка елдерінің саяхатшылары алдын ала тапсырыс беріп қойған конақ үйлердегі бөлмелерден жап-пай бас тартып жатыр. Мұндай жағдай бұрын-соңды болмаған», дейді.

Енді, мемлекеттегі ірі қаржы инсти тут-тарында орын алып жатқан кері кету ші-ліктер жөнінде бірер сөз айта кетейік.

Флорида штатында орналасқан First National Bank of Crestview банкі осы айда тақырға отырып, осының салдары нан құрылымның басшылығы банкрот жарияла-ды. Бұл туралы газетімізде жазылғандықтан оны қайталап жатпаймыз.

Қазіргі таңда АҚШ-тағы ірі екі банктің

табысы нашарлап кетті. Соның бірі – əлемдегі ең ықпалды қаржы ұйымы – Citi-group банкі. Өз тарихын 1812 жылдан бас-тайтын, əлемнің 100 елін қамтып отыр ған банк тің таза табысы өткен жылдың қоры-тын дысы бойынша 1,9 есеге төмендеп, 2013 жылмен салыстырғанда 7,31 млрд.-қа қыс қар ған. Ал екіншісі – Bank of Amerika (BofA). Сонау 1904 жылы құрылған, жаһан-ның 150 мем лекетінде клиенттері бар қар жы инс ти ту тының таза кірісі 2013 жылға қара -ғанда 2,7 есеге азайған. Бұл банк тің 3,79 млрд. доллардан қағылғанын айғақ тайды.

Міне, жоғарыда айтылған деректер дағ дарыс жағдайындағы АҚШ-та шеші-мін күткен мəселелер жетіп-артылаты нын білдіреді. Ал бұл сан қатпарлы қиын дық-тарды еңсеруде АҚШ билігі қандай нақты қадамдар жасайтынын алдағы уақытта көре жатармыз.

АЌШ-ты алаѕдатар мəселе мол

Өткен жылдың қорытындысы бойынша Еуропалық одақ елдерінде жаппай дефля-ция белең алғаны белгілі. Ал бұл жағдай қазіргі уақытта одан сайын асқына түсіп, тіпті, бақылаудан шығып бара жатқан секілді. Егер еуроаймақ мемлекеттері қалыптасқан қиын ахуалды реттеуге шама-лары жетпесе, онда олар 2009 жылы орын алған экономикалық дағдарыстың кебін киюі əбден мүмкін.

Бүгінде қаржы саласындағы қабыл-данған шешімдер, қолға алынған шаралар экономикалық ауыртпалықты жеңілдетуге ешқандай əсерін тигізер емес. Дегенмен, осы бағыттағы əрекеттер жалғасуда. Мəселен, Еуропа Орталық банкі (ЕОБ) еу-роны нығайтып, оның инфляция деңгейін белгілі бір межеден асырмау үшін QE (quantitative easing-мөлшерлі жеңілдету) бағдарламасын қолға алды. Бұл бағдарлама бойынша, банк еуроаймақтағы облигация-ларды ай сайын 60 млрд.-қа сатып алуды көздеуде. ЕОБ бұл бағытқа 1 трлн. еуродан астам қаржы жұмсамақ. Осы орайда банк басшысы Марио Драги: «Құнды қағаздар мемлекеттік мекемелер мен инвестициялық

деңгейдегі несиелік рейтингі бар жалпы еуропалық ұйымдардан жəне жекеменшік сектордағы құрылымдардан сатып алына-ды», деді. Оның айтуынша, алдағы наурыз-да бастау алатын бағдарлама келер жылдың қыркүйегіне дейінгі аралықты қамтымақ. Егер осы уақыт ішінде еуроаймақтағы

эко но микалық ахуал жақсара қоймаса, атал ған шара одан ары жалғаса беруі мүм-кін. Осы арада айтуымыз керек, Марио Драги ұсынған аталмыш жобаға қарсы бол-ғандар да баршылық. Олардың бірқатары бағдарлама бюджетін 600 млрд. долларға дейін қысқартып, құнды қағаздарды

сатып алуға ай сайын 50 млрд. шамасын-да қар жы жұмсау қажеттігін алға тартып отыр. Ал америкалық миллиардер Джор-дж Сорос Давос қаласында өткен 45-ші Дүниежүзілік экономикалық форумда ЕОБ-тің бұл қаржылық саясатын қатты сынады. Ол банктің аймақ экономикасын ынталандыру бағытындағы аталған ша-расы Еуропалық одақ елдері мен жекеле-ген адамдар арасындағы теңсіздікті одан сайын тереңдететінін айта келіп, оның əдеттегідей жылжымайтын мүлік иелерін байытатынын, ал халықтың еңбекақысын төмендететінін жеткізді. Сондай-ақ, 84 жас-тағы Д.Сорос ЕОБ-тің қазіргі қабыл даған шешімі саяси ауыр зардаптарға апарып соқтыратынын да ескертті.

Айта кетейік, соңғы деректер бойын-ша биржа саудасы барысында еуроның бағасы тағы да арзандады. Оның долларға шаққандағы бағасы əзірге 1 доллар 15 центті құрап тұр. Америкалық ірі коммерциялық Goldman Sachs банкінің сарапшылары жасаған болжамға қарағанда, егер əлем нарығындағы жағдай дұрысталмаса, 2017 жылдың басында еуроның құны АҚШ дол-ларымен теңесуі ықтимал. Бұдан бөлек, мамандар 1 еуроның құны 2018 жылы, тіпті, АҚШ-тың 90 центіне пара-пар болуы мүмкін екенін айтуда.

Ќаржы жїйесіндегі ќарбалас

Total компаниясы да тыєырыќта

Ќазаќстанєа тўѕєыш ретАЌШ Ќарулы кїштері їш тїрініѕ жоєары сержанттыќ ќўрамыныѕ ґкілдері келді

Астанадағы Ұлттық қорғаныс университетінде Қазақстан Республикасы мен Америка Құрама Штаттары қарулы күш-тері жоғары сержанттық құрамының симпозиумы басталды.

Екі елдің өкілдері өткен жыл-дар дағы екіжақты əскери ынты-мақ тастық саласындағы жетіс-тік тер мен сержанттар жүйесі нің даму перспективаларын тал қы-лайды деп жоспарлануда. Аталған сим позиумның ерекшелігі – Қазақ-станға тұңғыш рет АҚШ Қару-лы күштерінің бірден үш түрі-нің жоғары сержанттық құра-мының өкілдері келуінде. Олар: командалық сержант-майор, АҚШ ҚК Орталық қолбасшылық құрлық əскерлерінің (ARCENT) бас сер-жанты Ронни Келли, командалық шебер бас старшина Скотт Флеминг, АҚШ ƏТК (NAVCENT) 5-ші флотының бас старшинасы-командалық шебер-сержант Рэймон Колон-Лопес, АҚШ ƏƏК (AFCENT) қолбасшылығының бас сержанты. Олардан басқа, АҚШ ҚК қатардағы жауынгерлер мен сержанттар құрамын даярлау жүйесін дамыту саласындағы са-рапшылар тобы келді.

Екі елдің сарапшылар тобы-ның міндеті – бірлесе отырып

келісімшарт бойынша əскери қыз-метке кандидаттарды іріктеу жəне даярлау саласында дүниежүзілік тəжірибені зерттеу, оқу-жаттығу орта лықтарында жас буынды оқы-ту бағдарламасы, сонымен қа тар, оқы ту дың жаңа əдісін қол да на оты-рып, сержанттық құ рам ның білік ті-лігін арттыру курс тарын жаңғырту.

Қазақстан тарапынан симпо-зиумға Қарулы Күштер Бас шта-бы сержанттық құраммен жұмыс жөніндегі басқармасының өкілдері, Құрлық əскерлері, Əскери-теңіз күштері, Əуе қорғанысы күштері, Əскери-əуе күштері, Əуе шабуы-лына қарсы қорғаныс əскерлері, Əскери полиция бас басқармасы, Қорғаныс министрлігі Кадет кор-пусының өкілдері жəне басқа да əскери қызметшілер қатысуда.

Қазақстан Республикасы мен Америка Кұрама Штаттары қарулы күштері жоғары сержанттық құ-рамының симпозиумы 30 қаңтарға дейін жалғасты.

«Егемен-ақпарат».

Одаќќа Тїркия да ќызыєушылыќ танытты

Анкарада Қазақстан елшісі Жансейіт Түймебаевтың, Ресей елшісі Андрей Карловтың, Беларусь елшісі Андрей Савинных пен Қырғызстан елшісі Ибраһим Жүнісовтің қатысуымен жетекші түрік бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне арналған баспасөз мəслихаты өтті. Іс-шара 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап іске қосылған Еуразиялық экономикалық одаққа (ЕАЭО) арналды.

Іс-шара барысында спикерлер ЕАЭО құру мақсаттарына, атап айтқанда, Одаққа мүше мемле-кеттер халықтарының өмір сүру деңгейін көтеруді көздейтін ел экономикаларының тұрақты да-муына бағытталған мəселелер туралы əңгімеледі. Тауарлардың, қызметтердің, капиталдың жəне еңбек ресурстарының Одақ ішінде еркін айналымына, ғаламдық эко-номика жағдайында ұлттық эко-номикалардың кооперациялан-уын жəне бəсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мəселелеріне баса назар аударылды.

Ж.Түймебаев еуразиялық инте грация идеясын алғаш рет 1994 жылы Қазақстан Респуб ли-касының Президенті Н.Ə.Назар-баев айтқан деп атап өтті. Ол ел дері міз 20 жыл бойы Тəуелсіз Мем ле кеттер Достастығы, Еура-зия лық экономикалық қоғамдас-тық, Кеден одағы жəне Бір тұтас экономикалық кеңістік тəжі-рибелерінен өтіп, енді жүзеге асырылғанын атап көрсетті.

Қазақстан елшісі ЕАЭО-ның

баршаға ортақ халықаралық құқық қағидалары, оның ішінде Одаққа мүше мемлекеттердің егемендік теңдігі мен аумақтық тұтастығы, саяси құрылымын өзара сыйлау, өзара тиімді ынтымақтастықты, тараптардың ұлттық мүдделерін жəне тең құқықтарын қамтамасыз ету, нарықтық экономика мен жауапты бəсекелестікті сақтау қағидалары негізінде құрылғанын мəлімдеді.

Ресей, Беларусь жəне Қыр-ғызстан елшілері ЕАЭО-ға қаты-сушы елдер эко но мика ларының жəне əлеуметтік салаларын дамы-ту, халықтарының хал-ахуалын кө-те ру сияқты мақсаттарды көздей-тінін айтты. ЕАЭО оның мақсат та-ры мен қағидаларын бөлісе ала тын əр мемлекеттің қосылуына ашық.

Іс-шараға қатысушылар Еу-разиялық экономикалық одақ қа жəне оның Түркиямен ынты мақ-тастығына қызығушылық таныт-қан түрік журналистерінің сұрақ-тарына жауап берді.

«Егемен-ақпарат».

Кґрінбейтін майдан жауынгер-дəрігеріекі мыѕнан астам ота жасаєан

Көрінбейтін майданның жауынгерлері əскери хирургтердің күрделі міндеттерді орындайтыны сөзсіз. Ондай оташылар ондаған Отан қорғаушыларға ем жасап, олардың өмірін сақтап қалады.

● Бəрекелді!

«Егемен Қазақстан».

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz4 МЕМЛЕКЕТТІК

МƏСЕЛЕ

НАУРЫЗ – ЖАҢА ПІШІМДЕ Қазақстан Республикасының Пре-

зи денті Н.Ə.Назарбаев «Жыл басы Наурызбен бірге ызғарлы қыстың ор-нын шуақты көктем басып, тіршілік қайта түлейді. Бұл күні адамдар бұлақ көзін ашып, тал еккен, жоқ-жітікке жəрдемдескен. Алыс кеткен ағайын қауышқан, араз жандар татуласып,

қайта табысқан» деп, Наурыздың тəлім дік əрі тəрбиелік мазмұнын ашып көрсетіп берді.

Ал, Ұлытау сұхбатында Мемлекет басшысы «Біз ұлттық мəдениетіміз бен салт-дəстүрімізді қастерлеуіміз керек» деп қадап айтты.

Енді заман талабына сай Наурыздың пішімін түбегейлі өзгерту қажет. Наурыз дың айрықша тəлім-тəрбие, қадір-қасиет беретін түрлері өте ерек-ше. Сондықтан, Наурыз мейрамына жаңа пішім беру үшін, адамның ұлтына, діни бағыныстылығына қарамастан, адамгершілік құндылықтарға мəн бере отырып, Қазақстан халқы түгел қамтылатындай мазмұнын жасау керек.

Ел арасында «Наурыз мерекесі бұқара лық сипаттан ажырап, сахна-лық кейіпке еніп, аздаған жұрт-шылықтың қызықтауына ғана айналған фольклорлық қойылым көрінісінен аспауда» деген пікір қалыптасты. Сондықтан мерекенің өзіне сəйкес атрибуттарын қалпына келтіріп, фольклорлық-этнографиялық ауқымнан жалпы қазақстандық мере-ке дəрежесіне жеткізген жөн. Мерекеде бақылаушылар болмайды, бəрі де қатысушы.

Наурыз мерекесінің негізгі мағынасы:Ұлттық намыс пен рухани болмысы-

мызды жаңғыртуСондықтан да Наурызға іргелі

ізденістер мен тарихи, əрі заманауи ша-ралар керек. Мұның бірнеше жолы бар. Атап айтқанда:

БАСТЫ ҚҰНДЫЛЫҚ – БҮЛДІРШІНДЕР

Жаңа жылда Аяз Атаның, Рождествода Санта-Клаустың сəбилерге сыйлық беруі, отбасы мүшелерінің бір-біріне тарту-таралғы жасауы сияқты дəстүрдің берік орнығуы бұл мерекелерді халыққа барынша жақындатқаны мəлім. Жаңа жылдан əрбір бала тосын жаңалықтар күтеді. Наурызда да балалардың есінде қалатындай мереке сыйлағанымыз жөн.

Демек, Наурызды тойлау арқылы біз бар жақсылығымызды, шарапатымызды бүлдіршіндерге арнауымыз керек.

Қазіргі заманға лайықтап, шоколадпен көмкеріп, көрнекі қаптамасын жасап, көз тартар қорапқа салып, ұлттық тағам аясын-да əзірленетін жент, талқан, балқаймақ, кілегей, құрт, сүзбе, уыз, ірімшік жəне тағы басқаларын əдемі де шағын етіп əзірлеу процесін жолға қоюымыз қажет.

НАУРЫЗ НЫШАНЫЖауқазын, бəйшешек немесе

қызғалдақ Наурыздың атрибуттық белгісі, эмблемасы ретінде бекітуді қажет етеді. Гүлдің адамға деген əсері өте мол. Себебі, гүлден ерекше сұлулықпен бірге адам нəр алады. Гүл тұрған жер-де биік сезім пайда болады. Мереке күні аналарға, қыз-келіншектерге

гүл сыйлау көңілдерге құштарлық сыйлайды. Бұған қоса мекемелер, көшелер, саябақтар жауқазын гүлімен көмкеріліп, абаттандырылса нұр үстіне нұр. Сол арқылы біз Еуропаға ерекше қастерленетін қызғалдақтың, жауқазын мен бəйшешектің түпкі отаны қазақ да-ласы екенін де ұрпақ санасына сіңіре түсер едік.

НАУРЫЗ СИМВОЛИКАСЫКүн мен түннің теңелуі – астрономиялық

көктемнің тууы. Астрономдардың тілімен айтар болсақ, бұл кезде Күннің орталығы өз қозғалысы барысында Жер экваторын кесіп өтеді. Ғылымда көктем туатын мезгілді түрліше шама-лау əдісі қалыптасқан. Күн қозғалысына негізделген есеп бойынша нағыз көктем осы – КҮН мен ТҮННІҢ (21-нен 22-не қараған түні) теңелу сəті. Түн ортасы ауғанда жаппай ЖАҢА КҮНДІ қарсы алу дəстүрін түлеткеніміз абзал. Елбасы өз сөзінде «Халқымыз қашанда жаңа жылдан жақсылық күтіп, келер күннен үмітін үзбеген. Бүгінін болашағымен байланыстыратын бар ізгіліктің ба-стауын игі ниеттен іздеген. Сондықтан тіршілік жаңаратын наурызда əр адам жақсылыққа ниет етуі тиіс» де-ген. Ендеше жарықтың ұзаратын, күн нұрының молығатын ЖАҢА КҮННЕН үлкен де, кіші де жақсылық тілейтін.

БАСҚА ХАЛЫҚТАРҒА ҚАРАҒАНДА, ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНЫҢ ЖАҢА ЖЫЛ – НАУРЫЗДЫ ҚАРСЫ АЛУЫ ОСЫ ҚАСИЕТІМЕН БАСЫМ.

АҒАЙЫНМЕН КӨРІСУҰлыс күні Елбасы ел дамуының кепілі

ретінде белгілеп берген бірлік, татулық, отбасын қастерлеу сияқты адамзаттық құндылықтарға құрылған.

Осыған орай, Наурыз мейрамының рухани-мəдени тəрбиелік мəнін іс жүзінде өмірге енгізуді ұсынамыз.Бұл мақсатта Наурыздың сипатын ашатындай əрі ұлттық таным мен дəстүр салтты жаң-ғыртатындай көрісу күні, қайырым-дылық жасау күні, ата-бабаны еске алу күні, тал егу күні, ақ дастарқан күні деп мазмұн бере отырып, рухани іс-шараларды қалыптастыру қажет.

ƏЛЕУМЕТТІК ШАРАЛАРДəл осы «Наурыз мейрамы» күндері

аясында еліміздің іскер азаматтары, ме-ценаттар, қоғамдық ұйымдар мен меке-мелер балалар үйлеріне, тұрмысы төмен отбасыларға жəне қоғамның əлеуметтік қорғалмаған топтарына жəрдем жа-сап, қайырымдылық шараларына көңіл бөлгені жөн. Бұл игі істе Қазақстанның белсенді жастарының басын біріктіріп,

волонтерлар корпусын Наурыздың жаңа тұрпатта тойлануына жұмылдыру керек.

Наурыздың рухани мəртебесі арта түсуі үшін, жыл сайын қыс айларында дəстүрлі берілетін əдебиет пен өнер саласы қайраткерлеріне арналған Президенттік жəне Мемлекеттік стипендияларды табыс ету мерзімін Наурыз мейрамына ауыстырған абзал.

ҰЛТТЫҚ КИІМСондай-ақ, Наурызға əбден жаттанды

болған шапан мен камзолдың орнына, осындай қасиетті де ерекше күндері əркім өзіне жарасатындай, сəн-салтанатымен, мақтанышпен киетіндей қазіргі заманғы ұлттық киім үлгілерін тіктіргені абзал.

Сонымен, гүл сыйлау үрдіс і , ұлттық тағамның ықшамдалған үлгісін əзірлеу, əдемі киім үлгілеріне сұраныс туғызу, наурыз белгілерін айшықтайтын кəдесыйлар, сувенирлер жасау – бəрі айналып келгенде, ысырапқа емес, керісінше экономикамыздың да қозғаушы күштерінің біріне айналар еді деп ойлаймыз.

ҚЫРЫҚТЫҢ БІРІ – ҚЫДЫР Қыдыр баба (Қызыр) бар жақсы-

лықтың, молшылық пен берекенің иесі, үміттің шырағын жағатын кие. «Қырықтың бірі – Қыдыр» сөзінің аста-рында осындай түсінік жатыр. Əдетте, біз Қыдыр бабаны көбінесе көпшіліктің алдына шығарып, ақ тілек айтқызып, ақ бата бергізумен шектелеміз. Ал, оның қиялды ұштай түсетін мүмкіндіктерін ескермейміз. Ендеше, Қыдыр бабаны Наурыз мейрамын өткізу барысында ұтымды пайдаланған абзал. Айталық, ол жұртқа бата берумен ғана шектелмей,

сыйлықтар да үлестіретін болса. Əсіресе, Қыдыр атаның мейірімі бүлдіршіндер көңілімен ұштасса, мерекенің мəні мен сəні арта түседі.

Еліміздің батыс өңірлерінде Наурыз мейрамына алдын ала үлкен дайындықтар жасалады.14 наурыз күні таңғы сағат 6-дан бастап жұрттың бəрі үй-үйді жағалап көріседі. «Кім ерте тұрып, 40 үйге кіріп, көрісетін болса, соған Қыдыр ата несібесін береді» деген де сөз бар. Сол несібені алып қалу үшін кішкентай бүлдіршіндер таң атпай ерте тұрып, үй-үйге жүгіріп, ата-əжелерге ба-рып көрісетін. Үлкен адамдар «Бүгін көрісуге адамдар келеді» деп, үйінің айналасын, ішін тазалап, жаңа киімдер киіп, күтіп отырады.

Наурыз мейрамы тек той тойлау ғана емес, сонымен қатар жаппай тазалық шараларын өткізу керек. «Бір тал кессең, он тал ек!» дегендей көшет отырғызуды дəстүрге айналдыру қажет.

СПОРТТЫҚ ШАРАЛАРНаурыз мейрамы аясында мемлекеттік

деңгейдегі дəстүрлі мəдени жəне спорттық іс-шаралар ұйымдастыруды жандандыру керек. Сондай-ақ, бұқаралық спортты жəне халықтық дəстүрлерді насихаттау мақсатында, велошеру, марафон секілді бүкілхалықтық сипаты бар спорт сайыс-тарымен қатар, ұлттық ойындардан жыл сайынғы республикалық «Наурыз» спар-такиадасын ұйымдастыруды ұсынамыз.

НАУРЫЗДЫ НАСИХАТТАУБАҚ мүмкіндіктерін пайдалануға

айрықша назар аударғанымыз абзал. Барлық бұқаралық ақпарат құралдары Наурыз мейрамын тойлау барысында өткізіліп жатқан шаралардың танымдық жəне мазмұндық жағына мəн берсе игі.

Наурыз идеясын насихаттау барысында аймақтар арасында телекөпірлер өткізу, телемарафондар мен тақырыптық бағдарламалар, ақпараттың басқа да формаларын ұйымдастырудың маңызы зор.–––––––––––––––––––––

Жоғарыда айтылғандарды қоры-тын дылай келе, ежелгі Наурыз мей-рамы қазіргі заманға бейімделіп, қоғамда саяси тұрақтылықты, достық пен келісімді нығайтудың, жалпы қазақстандық, отбасылық мерекенің тетігіне айнала бастайды деген қоры-тынды жасауға болады.

80 жылдық тарихы бар байырғы білім орда-сы саналатын О.Таңсықбаев атындағы Алматы сәндік-қолданбалы өнер колледжінде КСРО Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, қазақ сахнасының анасы Сәбира Майқанованы еске алуға арналған театрландырылған кеш өтті.

Саєындырєан Сəбира апа

Гүлзейнеп СƏДІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Иə, былтырғы жыл – қазақ сахна өнерінің майталманы, аналардың анасы атанған Сəбира Майқанованың жылы десек те болғандай. Мəселен, наурыз айында Алматыда ұлы актрисаға арналған театр фестивалі өтсе, қыркүйек айында туған жері Қызылорда қаласы мен облысында Сыр елі ұлан-асыр той жа-сап, шынайы құрмет көрсетті. Алматыда қазан айында өзі ұзақ жылдар қызмет істеген академтеатрда, желтоқсанда Астанадағы Қ.Қуанышбаев атындағы мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрында жүз жылдық мерейтойына арналған салтанатты кеш өтті. Міне, Сəбира апайдың тойы əлі де жалғасып, Алматы сəндік-қолданбалы өнер колледжі актрисаның туған-туыстарын, сахнадағы бірге ойнаған əріптестерін, алматылық зиялы қауымды шақырып, əдемі кеш сыйлады. Онда Сəбира апайдың фотогалереясы, сахналық костюмдерінің демонстра-циясы, Қазақстанның халық суретшілері Айша Ғалымбаева мен Гүлфайрус Исмаилова салған кескіндемелік портреттері, сондай-ақ колледждің театр сахнасын безендіру бөлімінің спектакльдерге арналған макеттері мен эскиздері қойылды.

– Ел болып қазақ сахна өнерінің анасы Сəбира апайдың ме-рейтойын атап өтіп жатқан кезде, біз де сырт қалмауды жөн көрдік, – дейді өнер колледжінің директоры, профессор Сейітқали Шалабаев. Себебі, сексен жылдық тарихы бар (бұрынғы Гоголь атындағы көркемсурет училищесі) білім ошағында кеңес заманы-нан өзгермей келе жатқан театр сахнасын безендіру бөлімі бар. Сондықтан мұндай кештің бүгінде бізде оқып жатқан студенттер-ге тəрбиелік мəні зор. Түлектеріміздің атақты əртістердің ойнаған классикалық туындыларындағы сахналық көріністерін, декорация-ларын көріп, бойларына сіңіру мақсатында осындай кездесулерді жиі-жиі ұйымдастырып тұрамыз. Бұл жолы С.Майқанованың қазақ əйелі, аналарының бейнесін сомдағандағы эпизодтарын, сахнаның безендірілуін бүгінгі жастарға ұмыттырмай, тарихпен бірге бау-лып, тəжірибе мен білім, тəрбиені қатар беруді жөн көрдік.

Əсіресе, кеште студенттерді саналы ғұмырының 63 жылын қазақ сахна өнерінің қара шаңырағы М.Əуезов атындағы академ-театрына арнаған Сəбира Майқанованың «Шоқан Уəлихановтағы» Зейнептің, «Қаракөздегі» Маржан, Абайдағы Қаныкейдің, «Ана – Жер-Анадағы» Толғанайдың рөлдерін орындағанда киген сахна киімдері қызықтырды. Ал актрисаның ұрпақтары атынан қызы Гүлдар Əбдірашитова анасы жайлы естелік айтып, тебірене сөйледі.

– Өздеріңіз білесіздер, анам көптеген тарихи рөлдерді сом-дады. Оның ішіндегі шоқтығы биігі «Ана – Жер-Анадағы» Толғанайдың рөлі. Сол спектакль болатын күні ешкіммен сөйлеспейтін, ешкімді көрмейтін, телефонға да шақырмайтынбыз. Ол кісіге ешкім қарсы келмейтін. Анамыздың мінезі «Қарагөздегі» Маржанға ұқсайтын. Бірақ жүрегі өте жұмсақ, адамдарды өте жақсы көретін. Қолынан келген көмегін, жақсылығын аямай-тын, – деп Гүлдар Əбділқызы анасын еске алса, актрисамен бірге қызмет істеген суретші-декоратор Есенгелді Тұяқов ол кісінің өзі ойнаған рөлдеріне берілетіні соншалықты, спектакль біткенде киімдері су болып, терлеп шығатынын, бұл актрисаның керемет талантты, еңбекқорлығын көрсететініне тоқталды. Сондай-ақ, ҚР еңбек сіңірген қайраткері Алла Молдағалиева, белгілі суретші В.Сидоркин, т.б. естеліктер айтты.

Кештің өн бойында актриса жайлы өлеңдер оқылып, деректі фильм, дефиле көрсетілді.АЛМАТЫ.

Бұдан кейінгі серіктестік «Рза-Асыл түлік» деп аталады. Бұл еліміздегі индустриялық даму бағдарламасын іске асы-рып, көмегін көріп жатқан ұжым. Аталмыш бағдарлама шегінде кəсіпорын 2010 жылы ірі инвестициялық жобаны жүзеге асырды. Үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында қолға алынған «Рза» АҚ-тың «660 басқа арналған ірі қара өсіру кешені жəне сүт өңдеу зауы-ты» жобасы бар. Жобаның құны 2 миллиард 228,4 миллион теңгені құрайды. Асыл тұқымды мал саны 1714-ке жеткен. Өткен жылдың 9 айында 4121,4 тонна сүт өнімдерін өндірді. Германия, Италиядан əкелінген озық технологиялық құрал-жабдықтар қойылған сүт зауытында дайындалған пастерленген, ультрапастерленген сүт, айран, қаймақ, ірімшік, сары майдың сапасы жоғары. Сондықтан сұранысқа ие. Бұл өнімдер көршілес аудандарға, Қызылорда, Байқоңыр қаласына, Атырау, Ақтөбе облыстарына сатылуда. Келешекте балмұздақ, йогурт секілді өзге де өнімдер дайындау жоспарда бар. Ірі қара өсіру кешені мен сүт өңдеу зауытында 120 адам тұрақты жұмыспен қамтылған. Типтік жобадағы 1200 бас сауын сиырға, төлін қосқанда 3000 басқа арналған тауарлы сүт фермасының кешенді құрылысы салынды. Кешенге Венгриядан жеткізілген 660 бас «гольштин-фриз» атты асыл тұқымды қашарлары өз төлі есебінен көбеюде. Бір жерде тұрып бағылатын асыл тұқымды ірі қараларға қажетті жем-шөпті қоғамға қарасты «Рза-Агро» ЖШС дайындайды.

Елбасының қатысуымен өткен тікелей телекөпірде «Рза» АҚ вице-президенті Нұрлан Имандосов есеп берді. «Бұрын-соңды Қызылорда облысында мұндай көлемде жұмыс атқарылмаған. Осының бəрі мемлекеттің нақты қолдауының арқасында іске асып отыр»,– деді Мемлекет басшысы.

Ал «Рза-Сүт», аты айтып тұрғандай, сүт өнімдерін өңдеу жəне сатумен шұғылданады. Тəулігіне 30 тонна сүт өңдейтін зауыт Еуропаның озық технологиялық құрал-жабдықтарымен жабдықталған. Онда пастерленген жəне ультрапастерленген сүт, айран, қаймақ, ірімшік, сары май, құрт өнімдері шығарылады.

Өз өнімдерін Қызылорда облысының аумағымен бірге Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарында да сатады. Зауыт өнімдері 2011 жылы «Қазақстанның үздік тауары» республикалық көрме-конкурсының «Үздік азық-түлік тауарлары» номинациясы бойынша ІІІ дəрежелі дипломмен марапатталды.

Айтпақшы, Елбасының қатысуымен өткен телекөпір баста-лардан бұрын Астана төрінде жүзден жүйрік шыққан мекеме-лер марапатталды. Осы салтанатты шара барысында «Рза» АҚ-тың президенті Самұрат Имандосовқа Үкімет басшысы Кəрім Мəсімов «Алтын сапа» сыйлығын тапсырды. Осының өзінен-ақ, Қазалы ауданындағы кəсіпорынның ел экономикасын дамытуға, əлеуметтің əлеуетін арттыруға үлкен еңбек сіңіріп жатқанын байқауға болады.

Қызылорда облысы,Қазалы ауданы.

«Рза» кəсіпорнына ел риза

Наурызєа – жаѕаша кґзќарас

(Соңы. Басы 1-бетте).

Арыстанбек МҰХАМЕДИҰЛЫ, Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрі.

Әлемнің ең көне мерекелерінің бірі – «Наурыздың» ауы-лы алыс емес. «Наурыз» жаңа күн деген мағынаны береді.

Халық арасында ерекше қолдауға ие бұл мереке XVIII ғасырға дейін Ежелгі Грекияда, Ежелгі Римде, Ұлыбританияда, 1700 жылға дейін ежелгі Русьте де тойланып келген.

Наурыз мерекесі 1991 жылы, 15 наурызда Қазақстан Президенті Жарлығының негізінде мемлекеттік мәртебеге ие болды. Елбасы наурыз айының 22 жұлдызын «Наурыз мейрамы» деп жариялады. Ал 2009 жылдың 24 сәуірінде ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев наурыз айының 21, 22, 23 күндеріне «Наурыз мейрамы» деген атақ берді.

Нақ, осы күннен бастап, республикамызда Наурыз мейра-мы кеңінен атап өтіле бастады.

жəне спорт министрі.

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 5ДОСТЫҚ ДƏНЕКЕРІ

– Омбы облысы Қазақстанның Ақмола, Павлодар жəне Солтүстік Қазақстан облыстарымен шекте-седі, – деп бастады əңгімесін Андрей Мотовилов. – Өңіріміздің аталған осы үш аймақпен, сон-дай-ақ, Қазақстанның өзге де жерлерімен əр саладағы ынты-мақтастығы жыл өткен сайын нығайып келеді. Бұған екі мемлекет басшыларының қосқан үлесі ерек-ше зор екенін қазақстандықтар да, ресейліктер де жақсы біледі. Оның үстіне бүгінде біздің облыста 79 мыңнан астам жергілікті қазақтар тұрады. Бұл Омбы аумағында тұратын халықтың 4,1 пайызын құрайды. Көпшілікпен бірге олар да ел экономикасының дамуына өз үлестерін қосып жүр.

– Өзара ынтымақтастықты тереңдетуде экономикалық салалардағы қатынастардың орны ерекше екендігін өзіңіз жақсы білесіз. Алдымен осы мəселелерден хабардар болсақ дейміз.

– Бүгінде Қазақстан мен Омбы облысы арасындағы экономикалық қатынастар орнықты дамып келеді. Оны экономиканың əр саласын-да жүзеге асырылып жатқан жұ-мыстардан көруге болады. Мысал үшін біздің облыс экономикасы-на тартылған шетелдік инвести-цияны алайық. Көлемі жағынан қазақстандық инвесторлар бірінші орында тұр. Қазақстандық əріп-тестер, əсіресе, химия өндірі сін, қайта өңдеу өнеркəсібін, көлік құралдарына қызмет көрсету жəне көтерме сауда салаларын көптеп қаржыландыруда. Жалпы, 2013 жылы Омбы облысының Қазақстанмен сыртқы сауда айна-лымы 405 498,3 мың АҚШ дол-ларын құрады. 2014 жыл статис-тикасы наурыз айында белгілі болатындығына қарамастан, оған байланысты көрсеткіштер де артық болмаса кем емес деп толық сеніммен айта аламыз.

Қазіргі кезде облыста 150-ден астам ресейлік-қазақстандық бірлескен кəсіпорын жұмыс істейді. Алдағы уақытта өзара ын ты мақтастықты дамыту мақ-сатында Омбы облысының үкі-меті Алматы, Ақмола, Шығыс Қазақ стан, Павлодар, Қостанай жəне Солтүстік Қазақстан об-лыс тарымен экономикалық, ғы-лы ми-техникалық жəне мəде-ни ынтымақтастық туралы ке-лісімдер жасады. Омбы облы-сы ның губернаторы жыл сайын Қазақстанмен шекаралас облыс-тардың əкімдерімен кездесулер өткізіп, түрлі салалардағы қарым-қа тынастарды дамыту мəсе ле леріне назар аударып отырады.

Жыл сайын мемлекет бас-шы ларының қатысуымен Ресей Федерациясы мен Қазақстан Рес-пуб ликасының өңіраралық ынты-мақтастық форумы өтетіні белгілі. Бұл форум екі елдің шекаралас жатқан облыстарының бір-бірімен тиімді қатынастар орнатуына игі

ықпалын тигізуде. Көршілерді жақындастыратын мұндай жиын-дардан омбылықтар ешқашан сырт қалған емес. Біз дің іскер топ өкілдері қазақ стан дық əріптестерімен тығыз ынтымақтастық орнатқан. Мыса лы, өткен жылдың соңында омбы лық де-легация Қазақстанның мемлекеттік органдары, ұлттық компанияла-ры, сондай-ақ, алыс-жақын шетел кəсіпорындары өкілдерімен бірге «Ертіс-Инвест-2014» форумына қатысты.

Екіжақты ынтымақтастықта Омбы – Павлодар логистикалық торабын құру жобасы басымдыққа ие болып отыр. Өйткені, бұл жобаға Павлодар облысы мен Омбы об-лысы аралығындағы темір жол телімінің құрылысы ғана емес, со-нымен қатар, Павлодар облысы мен Қытай арасындағы су көлігі қатынасы да кіреді. Бүгінде Ертіс өзенімен кеме қатынасын кеңейту мəселесіне федеральды үкімет қолдау көрсетіп отыр. Егер жоба жүзеге асырылатын болса, ол біздің өңірге де, көршілес Павлодар облы-сына да тиімді болар еді. Себебі, су арқылы жүк тасымалдау теміржолға қарағанда едəуір арзан.

– Қазақстанға да, Ресейге де ортақ осы Ертіс өзенінің мүм-кіндігін омбылықтар қалай пай-даланып жүр?

– Ертіс өзені біздің ортақ бай-лығымыз. Ол – екі ел аймақ тарын бір-бірімен байланыстыратын көпір. Жалпы, Ертіс өзені бойы нан қысы-жазы тіршілік үзіліп көрген емес. Өткен жылы Омбыда осы өзеннің жағасында бағалы балық тұқымы өндірісі бойынша алғашқы зауыт ашылды. Жаңа жыл қарсаңында дүкен сөрелеріне «Бородино» деп аталатын сол кəсіпорында өндірілген бекіре балықтарының алғашқы партиясы түсті. Зауыттың қазіргі кездегі қуаты 50 тоннаға дейін балық, 500-700 килоға дейін уылдырық өндіруге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, ол жылына Ертіске жіберілетін бір миллионға жуық шабақ та өсіре алады. Міне, бұл осы су бассейнінде ауланған балық түрлерінің азаймауына ықпал етеді.

– Ауыл шаруашылығына қолайсыздау болған өткен жылдың өзінде омбылықтар мол астық жинады деп естідік.

– Біраз жылдардан бері ауа райының құбылмалы мінез таны-туына байланысты егін шығым-дылығы төмен болып келген еді. Ал өткен жыл омбылық аграршы-лар үшін өте табысты болды. Бітік шыққан егін алқаптарында механи-заторлар мен комбайнерлер күндіз-түні еңбек етті. Өкінішке қарай, мол астықтың барлығын жинап алуға мүмкіндік болмады. Мəліметтерге қарағанда, астық алқаптарының 3-4 пайыздайы орылмай, қар астында қалған. Ал жиналған астық 3,2 мил-лион тоннаға жуықтайды.

Кезінде белгілі себептермен үзіліп қалған агротехникалық салалардағы ғылыми байланыс тар

соңғы жылдары қайта жандана бастағаны қуантады. Мысалы, Омбы облысын ғылыми қамтамасыз ету орталығы Қазақстанның бір-қатар мекемелерімен бірлес кен ғылыми жұмыстарды белсен-ді жүргізіп келеді. Сібір Ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты Қазақстандағы ғылы-ми мекемелердің көпшілігімен кешенді зерттеулер жүргізуге ар нал ған ұзақ мерзімді шығар-машылық шарттар жасасқан.

– Андрей Евгеньевич, Омбы облысының оқу орындарында білім алып жатқан қазақстандық студенттер аз болмаса керек. Олардың жағдайлары қалай?

– Облыстағы жоғары оқу орындары мен кəсіптік білім беру мекемелерінде оқитын қазақ-стандық студенттердің саны үш мыңнан асады. Кəсіптік білім беру мекемелерінің күндізгі бөлімінде білім алатын студент-тер федералды бюджет есебінен қаржыландырылады. Сондай-ақ, оларға шəкіртақы беріледі жəне қазақстандық студент-тер жатақханамен қамтамасыз етілген. Сіздердің елдеріңізден келген қыз-жігіттердің көпшілігі Ф.М.Достоевский атындағы Омбы мемлекеттік университетінде, Омбы мемлекеттік педагогикалық университетінде жəне П.А.Столы-пин атындағы Омбы мем ле кеттік аграрлық университетінде білім алады. Білім беру саласындағы ынтымақтастықтың негізгі бір бағыты – қазақстандық ұстаз-дардың, жас ғалымдар мен сту-денттердің Омбы облысында өтетін халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференцияларға қатысуы болып табылады.

Біздің ынтымақтастығымыз мəдени салада да ойдағыдай да-мып келеді. Мəселен, өткен жылы Омбы қаласындағы Шоқан Уəли-ханов көшесі толықтай қайта жөндеуден өткізілді, коммуника-циялары жаңартылды жəне көше бойы түгел көгалдандырылды. Ұлы ғалым, атақты саяхатшы атын дағы бұл жер бүгінде қала-дағы ең көрікті мүйістердің біріне айналып отыр. Сондықтан да, сөз етіп отыр ған көше бойынан

демалу шы ларды, сондай-ақ, көршілес Қазақстаннан келген қонақтарды жиі кездестіресіз. Оның үстіне Қазақстанның Ресейдегі консул дығының ғимараты да осын-да орналасқан. Əрі мұнда Шоқан Уəлихановтың ескерткіші бар. Омбылықтар ағартушы ғалымды ерекше құрметтейді. Өйткені, олар Шоқан Шыңғысұлының Омбы қаласының даңқына өзіндік зор үлес қосқанын жақсы біледі.

– Біздің білуімізше, Омбы облысы Ресейдегі көпұлтты өңірлердің бірі болып саналады. Аймақта ұлтаралық қатынастар қалай дамытылуда?

– Бұл өңір Ресей Федерация-сында ұлтаралық қатынастарды дамыту жөніндегі субъектілердің бестігіне кіреді. Облыста 120-дан астам ұлт тұрады, өңір халықтар достығы ретінде өзге аймақтарға үлгі болып табылады. Қазір 60-тан астам ұлттық-мəдени бірлестік жұмыс істейді. Олар өздерінің салт-дəстүрлерін, мəдени құн-дылықтарын жаңғыртумен қатар, халықтар достығын ны ғайтуға да өз үлестерін қосып келеді. Солардың бірі əрі бірегейі – «Мөлдір» қазақ мəдени орталығы мен «Шоқан жолы» мəдени қоғамдық ұйымы.

Облыста ұлтаралық ынтымақ-тастықты нығайтуға арналған ша-ралар да тұрақты өткізіліп тұрады. Сондай жиынның бірі өткен жылдың қазанында «Омбы облысы – халықтар достығы ай мағы» деген тақырыпта өтті . Халық аралық ғылыми-тəжірибелік бұл конференцияға өңірлік жəне муниципальдық билік орган дарының өкілдері, ұлттық-мəдени бірлестіктер мен қоғамдық ұйым дардың жетекшілері, сондай-ақ, студенттер қатысты. Жиында Қазақстан Республикасының Омбыдағы консулы Елдар Қонаев құттықтау сөз сөйлегенін атап өту лəзім.

– Əңгімеңізге рахмет. Екі елдің достығына дəнекер бола беруді тілейміз.

ƏңгімелескенЖанболат АУПБАЕВ,

«Егемен Қазақстан».

АСТАНА – ОМБЫ – АСТАНА.

Ермак ЖҰМАБАЕВ,Ресей Федерациясындағы «Қазақ салт-дəстүрлерін жаңғыртудағы «Шоқан жолы» Омбы аймақтық қоғамдық ұйымының төрағасы.

Үш жүз жыл тарихы бар Омбы қаласы – Батыс Сібір аймағының іргелі экономикалық жəне мəдени орталығы, сонымен бірге Ресей Федерациясының саяси-əлеуметтік өмірінде ерекше орын алатын өңір. Тəуелсіз Қазақстанмен көршілес қоныс тепкен Омбы облысының Қазақ елінің тарихында алатын орны да ерекше. Кезінде бүкіл Батыс Сібір мен ұлан-ғайыр қазақ даласының орталығы болған Омбы қаласы та-лай қазақ зиялыларының білім алған, азамат болып қалыптасқан ортасы.

Бүгінде Омбы облысының аумағы 140 мың шар-шы шақырымға созылып жатыр. Мұнда 6 қала, 25 қала типтес кент, отызға тарта ауылшаруашылық ау-даны бар. Омбы шаһарында 1 миллион 200 мыңнан астам адам тұрса, облыс көлемінде 1 миллионнан астам халық тұрады. Ежелден бері бұл өңір қазақтар үшін құтты қоныс болып келеді. Қазір Омбы об-лысын 80 мыңға жуық жергілікті қазақтар мекен етеді. Омбы қаласында кезінде халқымыздың ұлы ойшылы Шоқан Уəлиханов оқыған кадет корпусы бар. Жүздеген жылдарға созылған тарихы бар бұл оқу орны қазір де толыққанды жұмыс істеп тұр. Тарихи білім ошағы өзінің атақты түлегі Шоқан есімін ерекше құрмет тұтады. Кадет корпусының қабырғасына ескерткіш тақта ілінген, Шоқан мұражайы ашылған. Біз, осындағы жергілікті қазақтар Шоқанды қанаттандырып, Сегіз серінің самғау тұғыры болған, Мағжан Жұмабаев пен Сəкен Сейфуллинге, Смағұл Сəдуақасов пен Қошке Кемеңгерұлына білім берген Омбы қаласын, туған өлкемізді барынша қадір тұтамыз.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, халқымыздың біртуар перзенті Шоқан Уəлихановтың өмірі Омбы өңірінің шежіресімен өте сабақтаса өрілген. Ол осы қаладағы кадет корпусында білім алды, осында өзінің алғашқы ғылыми еңбектерін жазды, осында алғашқы махаббатын тапты. Сондықтан Шоқан есімі біздерге, Омбы қазақтарына өзгелерден гөрі етене жақын. Бұл өңірдегі Шоқан қалдырған із білімге де-ген құштарлық, туған халқының тарихы мен ұлттық құндылықтарына деген сүйіспеншілік, ғылыми-ағартушылық ізденіс жолдары болғаны белгілі. Омбы өңіріндегі қазақтардың ұлттық салт-дəстүрлерін жаңғырту мақсатында құрылған қоғамдық ұйымның атын «Шоқан жолы» деп атауымыз да осындай игі ниеттен туындаған еді.

«Қазақ салт-дəстүрлерін дамытудағы «Шоқан жолы» Омбы аймақтық қоғамдық ұйымын құрудағы біздің мақсатымыз, қазақ тілін дамы-ту, ұлттық салт-дəстүрлерімізді жас ұрпақ бойы-на дарыту, ұлттық сананы оятып,өңірдегі қазақ қауымдастығын топтастыру болатын. Əрине, бұл игі мақсаттарды іс жүзіне асыру барысын-да біз белгілеген межелерді алдық деуге əлі ер-терек. Алайда қол жеткізген жетістіктеріміз де жоқ емес. Мəселен, «Шоқан жолы» қоғамдық ұйымы жұмыс істей бастаған уақыттың ішінде, қазақ жəне орыс тілдерінде басылатын газет шығаруды, талантты қазақ жастарын қолдау шара-ларын ұйымдастыруды, атақты батырларымыздың есімдерін есте қалдыру мақсатында ескерткіштерін орнатуды жəне басқа игі шараларды қолға алдық. Жақында біздің қоғамымыздың белсенді мүшесі, Ресей Федерациясына еңбегі сіңген сəулетші Сəкен Хұсайыновтың жетекшілігімен Байдалы ауылында Байболат батырға арналған мемориалдық кешен орнатылды. Бұл біздің қоғамдық ұйымның ұлттық рухты көтеру, өңіріміздегі қазақ жастарының төл тарихына деген сүйіспеншілігін қалыптастыру де-ген ұмтылысқа қосқан өзіндік үлесі екендігі даусыз.

Өңірдегі қазақ қауымдастығының туған тілі мен ұлттық құндылықтарын жандандыру мақсатында құрылған қоғамдық ұйымдар қатарында біз жалғыз емес екенімізді де жақсы сезінеміз. Олардың ішінде көп жылдардан бері осы өңірде қазақ тілі мен мəдениетін жандандыруда үлкен жұмыстар атқарып келе жатқан «Мөлдір» атты Сібірдегі қазақ мəдени орталығының игі бастамаларын ерекше атап өткен орынды. Бұл орталық Ресей Федерациясындағы қазақтардың ана тілі мен ұлттық дəстүрлерін жаңғырту, мəдени байланыс-тарды кеңейту арқылы халықтар арасындағы достықты нығайту мақсатындағы ауқымды істерді атқаруда ұйытқы бола білді.Сонымен бірге Омбы қаласында бүгінде қазақ тілі мен мəдениетін дамы-ту мақсатында құрылған Қазақ ұлттық мəдени ав-тономиясы, Омбы қазақтарының «Единство» атты қоғамдық ұйымы, Қазақ ұлттық мəдени орталығы жəне «Омбы қазақтары» қоғамдық ұйымы жұмыс істейді. Омбы қаласында тіркелген бұл қоғамдық ұйымдардың барлығының да алға қойған мақсаты біреу, ол Ресейде тұратын қазақ қауымдастығының туған тілі, ұлттық мəдениеті мен дəстүрлерін дамыту болып табылады.

Бүгінгі таңда Ресей Федерациясындағы қазақтар өзінің туған тілі мен ұлттық салт-дəстүрлерінен алшақтай бастады. Бұл жəйттің Омбы қазақтарына да тікелей қатысы бар. Көптеген жерлестеріміз туған

тілі мен ұлттық дəстүрлерінен мүлде қол үзіп барады. Тіпті, жас буын өкілдері өздерінің ұлттық болмысы-нан айырыла бастағаны да жасырын емес. Омбы өңірінің қазақтары үшін бүгінде этно-мəдени қауіп төніп тұр. Жерлестеріміз ана тілінде сөйлемейді, өздерінің ұлттық салт-дəстүрлерін білмейді. Міне, сондықтан Омбы өңірінде құрылып, жұмыс істей бастаған ұлттық мəдени қоғамдық ұйымдар осы бір қауіптің алдын алу мақсатында күш біріктіре жұмыс істеуі қажет.

Өкінішке қарай, Омбыда жұмыс істейтін қазақ ұлттық мəдени қоғам-дарының бірде-біреуі өңірдегі бүкіл қазақ қауымдастығының ба-сын біріктіріп, ауқымды да жүйелі бағдарлама жүргізіп отырған жоқ.

Олардың барлығы дерлік өз бетінше жұмыс жасап, же-ке-жеке іс тындырғандарын көңілдеріне медет тұтады. Біздің басты проблемамыз барлық Омбы қазақтарының басын қосып, ұлттық мүддемізді жаңғыртуда бір орталықтан басқарылатын қоғамдық ұйымның бол-май отырғандығы. Жұмыс істеп тұрған қоғамдардың барлығы өз мүшелерінің, қалалық əкімшілік пен үкіметтің қолдауына сүйеніп, жеке-жеке жұмыс жүргізуге тырысады. Қоғамдық күшті жұмылдырып, «Бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығару» қажеттігі барлық мінберлерден айтылады. Бірақ іс жүзінде əрбір қоғам басшысы өзінің дербестігінен айырылғысы келмейді. Бұл мəселеде біз ортақ бір мəмілеге келуіміз керек деп ойлаймыз. Қазір соған қажет мүмкіндіктер жолын қарастырудамыз.

Қазақ халқының ұлттық дəстүрлерін жаңғырту мақсатында «Шоқан жолы» қоғамдық ұйымы бірқатар жүйелі іс тындырды. Біздің ұйым мүшелерінің

қатарында еңбегімен елге танылған ғалымдар, мұғалімдер, дəрігерлер, шығармашылық кəсіп иелері, ауыл шаруашылық мамандары көптеп саналады. Сонымен бірге, орта жəне шағын бизнес өкілдері мен студент жастар да біздің қоғамның ұйытқысы болып табылады. Біз халқымыздың ұлттық құндылықтарын қалпына келтіріп, туған тілімізді, салт-дəстүрлерімізді жаңғырту мақсатындағы игі жұмыстарымызды қандай орталық немесе қоғаммен болса да бірге атқаруға ниеттіміз. Бұл орайда Қазақстандағы мəдени-қоғамдық орталықтармен тығыз жұмыс жүргізетіндігімізді атап көрсеткім келеді. Мəселен, Қазақстандағы философия ғылымдарының док-торы, профессор Раушан Көшенова басқаратын «Шоқан жолдары» қоғамдық бірлестігімен, сондай-ақ, Ш.Уəлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетінің жанындағы «Шоқан» магистрант-тар клубымен жан-жақты шығармашылық байланыс орнатып, жұмыс істеп келеміз. Бұл шығармашылық байланыстар біздің жұмысымыздың нəтижелі де жемісті болуы үшін елеулі ықпал етуде.

Халқымыздың ұлттық дəстүрлерін жаңғыртып, туған тіліміздің мерейін өсіру Омбы өңірінде жұмыс істейтін барлық мəдени-қоғамдық ұйымдардың көкейкесті мақсаты. Осы биік мұратқа жету жо-лында бірлігімізді нығайтып, бірге жұмыс атқару негізгі міндет. Алдағы уақытта осы межеден көрінуге сеніміміз зор.

Ресей Федерациясы,Омбы қаласы.–––––––––––––––––––––

Суреттерде: Омбыдағы Ш.Уəлиханов атындағы көше; Осы көшедегі Шоқан ескерткіші.

Андрей МОТОВИЛОВ,«Омская правда» газетініѕ бас редакторы:

«Омбы – екі елге ортақ қала»

Ресейдің Қазақстанмен шекаралас жатқан Омбы облысына барған іссапарымыз кезінде қонақ үйге «Омская правда» газетінің бас редакторы Андрей Мотовилов арнайы іздеп келіп, бізбен танысты. Мақсаты – мүмкіндік болып жатса, «Егемен Қазақстан» арқылы рес публика жұртшылығына Қазақстан мен Омбы облысының арасындағы ынтымақтастық жайын таныстыру екен. Біз келістік.

«Шоқан жолының» мұраты

Алыста жүрген ағайын Əріптеспен əңгіме

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz6Кәсіби дирижер, талант-

ты аранжировка шебері, сазгер, Қазақстан ның еңбек сіңірген қайраткері

Нұрлан Байкөзов тің «Үш бақытым» атты жеке шығармашылық кеші үлкен табыспен

өтті. Кон церт тен түскен қаржы түгелімен қайырым дылық мақсатқа жұмсалмақ.

Гүлзейнеп СƏДІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Зады, өнердің ауқымы кең. Əр салалы. Əсіресе, музыка əлемінде əншілер, сазгерлердің танымалдығына қарағанда, инстру-ментальды музыканттардың, эстрадалық-симфониялық оркестр, ансамбль, топ құрып, оған жетекшілік жасаушылардың, əндерді əрлеушілердің есімдері өз араларында болмаса, тасада қалып, көп айтыла бермейді. Қазақстан Композиторлар одағының мүшесі Нұрлан Байкөзов те дəл сондай көп қырлы талант.

Оның өнердегі негізгі қадамы студенттік күндерден-ақ басталған. 1973 жылы Шымкент музыкалық училищесінде жүріп, «Степные маки» («Қыр қызғалдақтары») деп аталатын вокальдық-аспапты ансамбль құрады. Арада бір жыл өткенде ансамбль Мəскеуде өткен байқауда жеңімпаз атанады. Кейіннен кезінде

дүркіреп шыққан «Гүлдер» ансамблінің бес жылдай бас дирижері (1979-1984) болса, атақты «Дос-Мұқасан» ансамблінің музыкалық жетекшісі (1984-1988), төрт жыл Мақпал Жүнісова құрған «Назерке» ансамбліне көркемдік жетекшілік жасайды. Қазақтың цирк өнерін тұңғыш рет əуенмен өрнектеген де Нұрлан Байкөзов еді. Сегіз жыл бойы өзі құрған алғашқы эстрада ұжымын басқарып, Алматы мемлекеттік цирк оркестріне бас дирижерлік жасады (1992-2010 жж.). Ал 2005-2012 жылдары Алматы қаласы əкімінің эстрадалық-симфониялық оркестрінің көркемдік жетекшісі жəне бас дирижері болған ол бүгінде А.Жұбанов атындағы дарынды балаларға арналған республика лық мамандандырылған қазақ музыка мектеп-интернатында эстрадалық-симфониялық ор-кестр құрып, жетекшілік етеді. Оның аранжировкаларын бүкіл Қазақстанда ойнайды.

Нұрлан халыққа композитор ретінде де танымал. Бүгінде əндерінің саны 60-тан асқан. М.Шахановтың сөзіне жазылған «Қорықпаймын түсінігі жоқтардан...» деп келетін, Өкім Жайлауовтың «Қуыр-қуыр қуырмаш», Мақпал Жүнісованың орындауындағы «Деме сен», «Ғашықтар мұңы», «Назерке», М.Мақатаевтың сөзіне жазылған «Үш бақытым», т.б. əндері халыққа танымал. Бұдан бөлек, 50-ден астам симфониялық, эстрадалық-симфониялық оркестрлерге, аспапты ансамбльдерге арналған шығармалары бар. Оның көпшілігі Еуропа елдерінің сахнасында орындалған.

Қалай десек те, шығармашылық кеш қазақ эстрада жанрының, оның ішінде инструментальды музыканттардың мерекесі болды. Өйткені, Нұрлан кəсіби гитарист те. Үлкен симфониялық оркестр, аспапты ансамбльдерге дирижерлік жасағандықтан, ол əр инстру-ментальды музыкантпен жеке-жеке айналысып, олармен қоян-қолтық байланыста болады. Міне, осыншама жыл дирижерлік, жетекшілік жұмыс істеген Нұрланның достары да көп екен. Бірі сахнаға өзімен бірге шығып өнерлерін көрсетсе, бірі көрермен за-лында отырып ықыласпен қол соғып, ұстаз, тəлімгерлеріне деген ниеттерін білдіріп жатты. «Шəкіртсіз ұстаз тұл» деген, Нұрланның өзі дайындаған талантты шəкірттері де баршылық. Солардың бірі Александр Фиша бүгінде Американың Бостон қаласындағы Джаз колледжінде оқиды. Концертке Александр келіп өз өнерін көрсетсе, жас талантты шəкірті Башкатов дирижерлік жасап, Нұрлан гитарада ойнады. Маржан Арапбаева орындаған əндері «Славян базары», «Азия дауысы», Шанхайда өткен фестиваль-дерде бас жүлдесіз оралмаған.

Кеште орындалған шығармалардың ішінде зайыбы марқұм Айымгүлге арнаған күрделі, сүбелі еңбегінің бірі «Махаббат балладасы» пьесасының көңілден шыққанын көрермендердің ықыласынан байқау қиын емес еді. Ондағы солист шымкенттік Серік Ғаббасовтың өнерін ерекше атап өткен жөн. Тағы бір айта кетерлігі, Нұрлан өзінің ұл-қызын да өнерге баулыған. Ол балала-рына: «Өнерге деген махаббат жеткіліксіз, өнерді шексіз сүю керек», дейді. Кеште қызы Əлия Байкөзова «Сен ғана» əнін орындаса, өнерді қашанда жоғары бағалап, ата тəрбиесін көрген, əке жолын берік ұстанған кештің əдемі өтуіне дəнекер болған ұлы, ақын Ерболдың еңбегі зор. Ербол кеште өзінің өлеңдерін оқыды.

– Қазақ эстрадасының өсіп-өніп, етек жаюына Нұрлан Байкөзов көп еңбек сіңірді, – дейді белгілі композитор Алтынбек Қоразбаев. – Еліміздің атын шығарып, қазақтарда да осындай кəсіби білікті музыкант бар екенін білдіріп, Ресейде, Украинада, шетелде эстрада саласында қызмет жасады. Оның дирижерлік етуінің өзі ерекше. Өйткені, ол практик дирижер. Себебі, ол өзі көптеген ансамбль-дерде ойнаған. Яғни, осы тəжірибеден өткен адам оркестрдің ішкі құрылымын жақсы біледі. Ал дирижерлікті оқыған, бірақ тəжірибесі жоқ адам оны сезінбейді.

Кешке Бағдат Сəмединова, Медеу Арынбаев, Жұбаныш Жексенұлы, Айжан Тəженова, Дəурен Сейітжанов, Сая Маханбетқызы, Ералхан Əбішев, «Жетіген», «Мюзикола» топтарымен қатар, өзге де өнер жұлдыздары қатысып, Нұрланның əндерін шырқады.

АЛМАТЫ.

ЗАМАНДАС

Рекеңнің əкесі Төлеутай Түсіп беков – Қарағанды қаласында отызыншы жылдары ашылған Жамбыл атындағы тұңғыш қазақ орта мектебінің түлегі. Бүкіл ғұмы рын бір-ақ салаға – ішкі істер қыз метіне арнаған ол өз əріп тес тері нің, тіпті былайғы жұрт-шы лық тың арасында беделі биік бол ған абзал азамат еді. Ол мұндай атақ қа жо ғары азаматтық парасаты жəне адал еңбегінің арқасында қол жеткізді.

– Оның жарқын жүзі, аңқылдаған пейілі көңілімізден бір сəт те кеткен емес, – деп жазды кейінірек Төкең нің тағы бір сыныптасы қарт журналист Қали Аманбаев. – Ол үйде де, түзде де бірқалыпты шуақ-ты жан еді. Ол бəрімізге өмір дің мəні мен шындығын айқара ашып беріп кетті. Оның əлі күнге келбеті көмескіленбей, арамызда тірі жүрген адамдай көрінуінің де бір сыры осында болса керек.

Өз қызметін өмір бойы адал атқарып, əрқашан əділдіктің ақ туын биік ұстап өткен Төкең полковник шенінде зейнеткерлікке шықты. Бар тірліктің тізгіні қызыл имперя-ның астанасы Мəскеудің қолында бол ған ол кезде бұл қазақ азаматына бұйырған үлкен олжа болатын. Ол үш ұл, үш қыздың асқар таудай əкесі атанды. Осы үш ұлдың бəрі де кейін əке жолын берік ұстанып, құқық қорғау саласының белді де беделді, білімді де білікті офицерлері болды.

От иесі əке болса, оның киесі ана дер едік. Шыңырақ – отағасы болса, əйел-ана оның босағасы. Аталарымыздың: «Шаңырағың-биік, босағаларың берік болсын» деп ақ баталарын ақтарып жататыны содан болса керек. Шаңырақ иесі мың жерден мықты болса да босағаң мықты болмай, берекенің бай лауы, тұр-мыс тың тұрлауы жоқ. Түсіпбековтер əуле тінің терең тамырланып, əуелеп өсіп, мəуелеп жапырақ жайып, өсіп-өркен-деуіне, ұлдарының самғап-ұяға, қыздары-ның қанат қағып қияға қонуына Балкен ананың еңбегі өлшеусіз.

Балкен апамыз бен оның құрбыларына өмірдің ең бір қиын кезе ңін бастан кешіруге тура келді. Олардың балалық шағы да, бойжеткен бұла кезі де сұрапыл соғыс тұсына дөп келді. Буындары қатпай жатып ауыр жұмысқа жегілді. Барлық ауыл тұрғындарымен бірге ертеден қара кешке дейін еңбек етіп, жеңістің жақындауына хал-қадерінше өз үлестерін қосты. Бал кен Саздықұлқызы ауылда жүріп соғыстың адам айтқысыз алапат ауыртпалығын қаршадай басымен қайыспай көтерді.

Соғыстың соңына таман ол тағдырдың айдауымен Қарағанды қаласына келіп қалалық болды. Ол бар бақытын, өмірлік қосағын осында тапты.

Өмірдің ащы-тұщы дəмін татпай жатып, мектептен кейін бірден қайнаған қан майданға аттанып кеткен ол кездегі ұрпақ

үшін былайғы өмірге бірден араласып, өмірдегі өз орнын бірден тауып кету оңай болған жоқ. Тұралап қалған тұрмысты түзеп, лайықты жұмыс тауып, білім алу, отбасы құрып, шаңырақ көтеру, міне, осының бəрі соғыстан кейінгі қиын кезеңде оңайға соқпағаны анық. Сол бір сұрапыл жылдардың төлдері Төлеутай мен Балкен қол ұстасып жүріп, татулық пен табандылықтың арқасында осы қиындықтың бəрін жеңе білді. Балкен ана үй шаруасы, бала тəрбиесімен қатар жұмысынан да қол үзген емес. Сол бір қиын кезең де əйелдерге осылай екі май-данға бірдей араласуға тура келді.

Сол заманның алапат қиыншы лығына қайыспай жүріп екеуі алты балапанын аман-есен өсірді. Олар бала тəрбиесінде «Бұлақ көрсең көзін аш» деген халқымыздың қасиетті қағидасын берік ұстанып, əр бала-сының бойынан жылт еткен жақсы қасиет көрсе, соны суырт пақтап бері шығарып, əрі қарай дамытуға күш салатын. Бұл енді қазіргі ұғыммен айтсақ халықтық педагогиканың нақ өзі еді.

– Олардың отбасы қонақтан арыл-майтын, – деп жазады Қали Аманбаев. – Ол отырыстар жай ырду-дырду емес, міндетті түрде тəлім-тəрбиелік жағына көңіл бөлінетін. Шақырылған қонақтар-дың дəмді де мəнді сөздері, өрелі өнегесі байқалса, Төкең мен Балкен солардың бір дəнегі болса да бала ларының көкірегіне егіп жіберуге əрдайым дайын отыратын.

Түсіпбековтердің жора-жолдас тары кейін олардың балаларының жан дүние-лерінің тап-таза болып желкілдеп өсіп келе жатқандарын көріп, риза болатын. Оларды əрдайым үлгі тұтатын.

Қарапайым қазақы тəлімге құрылған бұл тəрбие ақыры өзінің тамаша жемісін берді. Олардың отбасыларының барлық балалары өмірден өз орындарын ойып тұрып алып, алды ауызға іліккен азамат болды. Ата-аналарының қадір-қа сиетт ері мен тəлім-тəрбиесін бой лары на қапысыз сіңіре білген олар өмірдегі өз биіктерін адаспай тапты.

Бар бақыттың бастауы Балкен апа өзі өмір бойы сауда саласында істесе де күнделік жазады екен. Сөздері нық, ойлары анық. Асыл ананың балаларына деген күн шуағындай мейірімі, ананың балаға деген ақ пейілі сол дəптердің ішінде мөлдіреп тұнып тұр.

– Алла қуат беріп, күндіз дем алмай, түнде тыныш ұйықтамай, осыларға ақыл, бақ бере гөр, деп Алладан тілек сұраумен болдым. Тілегім періштенің құлағына шалын ған шығар, шүкір, балаларым ізгілік ті, кісілікті болып ержетті. Аллаға мың тəубе! Екі дүниеде ри замын, – деп толғаныпты асыл ана өз күнделігінде.

Кейін ол кісінің ұлдарының бірі де

бірегейі Рашид Төлеутайұлының қол ас-тында он жыл істеп, анасы айтқан сол ізгілігін көріп, кісілігін сезіну бақытына ие болған жан ның бірі мен мін. Президенттің Жар-лығымен, ел Парламентінің мақұл дауымен Бас про курор болып тағайындалғаннан кейін көп ұзамай-ақ мені өзінің баспасөз хатшылығына шақырды.

Сол кездегі ұрпақтың үрдісіне сай ол бұл қызметке бірден ие бола қойған жоқ. Бұл биік лауазымның барлық сатысынан абыроймен өтіп, бұл қызметке мол тəжіри-бемен келді.

Өміріне бір сəт көңіл қойып, көз жіберсек, оның өзінің еңбек жолын өрт сөн-діру бөлім шесінде қарапайым жүргізушіден бастаға нын көреміз. Бір қызығы содан бері бетімен жіберсе ие бермей кетіп, қоғам өмірін өртше жалмап, көктей солдыратын қылмыс атаулымен талмай күресіп, оны өршітпей өшірумен келеді.

Кейін Қарағанды универси тетінің заң факультетіне түскеннен кейін де ол бұл жұмысынан ажы раған жоқ. Ол кезде қосағынан айырылып, бар ауыртпалық өзінде қалған, анасына салмағын салмады. Сөйтіп жүріп, оқуын да бітірді. Жəне қалай бітірді десеңізші, қатарының алды болып, үздік атанып, қызыл дипломға ие болды. Болашақ генералдың таланты осылайша сол кезде-ақ танылған еді.

Ол оқу бітіргеннен кейін Қараған ды қаласының Совет аудандық сотында үш ай тағылымдамадан өткеннен соң, сол кездегі үрдіс бойынша халық судьясы болып сайланды. Тек адал еңбекті ғана мақсат тұтатын ұядан ұшқан ол 28 жасында Нұра аудандық сотының төрағасы болды. Бұл орында сот сала сының алдыңғы шебін де тоғыз жыл жүріп, толымды тəжі-рибе жинап, ерен еңбекшілдігімен көз ге түскен ол облыстық сот төрағасы бо лып тағайындалады. Сөйтіп, оты зында орда бұзған ол қырқында қорған да бұзып, айтулы азаматқа айналды. Өзінің құдай қосқан қосағы Күлəш Аташқызы екеуінің төрт ұлының біреуінің Нұраби деп есім алуы сол тұс.

Адал еңбек пен арлы жол оны əрдайым алға жетелеп отырды. Білімді маман, білікті басшы болып танылған ол тəуелсіз еліміздің жаңа астанасына шақырылып, енді Жоғарғы Соттың Қылмыстық істер жөніндегі алқасының төрағасы болып тағайындалды. Осы Жоғарғы Сот жанын-да құрылған Сот əкімшілігі жөнін дегі комитеттің де алғашқы төрағасы бол ған осы Рашид Төлеу тайұлы еді. Осы қыз-меттердің қай-қайсында болса да ол оларды тəуел сіз еліміздің жаңа үрдісіне сай жа-ңаша жаңғыртуға үлкен үлес қосты деп ауыз толтырып айта аламыз.

Жаңа басшылардың ішінде тізгін-ге ие болысымен бұрынғы қалып тасқан

қалыптың бəрін тəрк етіп, жаппай өзгертуден көз аштыр май, өзіне тапсы-рылған саланы сапырылыстырып жата-тындары болады ғой. Жаңа Бас прокурор бойын ондайдан əу бастан-ақ аулақ ұстады. Бəрін де бұрынғы тəжірибелі қызмет-керлермен, орынбасарлары Оңал сын Жұмабеков, Ілияс Бақтыбаев сияқты осы саланың айтулы білгірлерімен ақылдаса отырып шешті. Соның арқасында шалт басқан жаңылыс қадамға жол берілген жоқ.

– Рашид Түсіпбеков келгеннен кейін прокуратура еліміздің Ата Заңында белгіленген өзінің негізгі қызметімен неғұр лым түбегейлі айналысатын болды, – деп еске алады Ілияс Бақтыбаев. – Яғни, заңдардың қолданылуына жоғары қада-ғалауды жүзеге асыруға осы тұста ерекше бетбұрыс жасалды.

Бұрынырақта халық арасында «Құқық қорғау органдарының қылмыстылар арасында шабақтарға ғана əлі келеді, ал жайындары болса жайына кетеді» деген əңгіме болатын. Ал Түсіпбеков тұсында заң алдында жұрттың бəрінің де бірдей жауап беретіндігі нақты іспен дəлелденіп, жұртшылықтың құқық қорғау органдарына деген сенімі еселеп артты.

– Түсіпбековтің тұсында жоғары қадағалау органының жұмысы жаңа сапалық деңгейге көтерілгені даусыз шындық, – дейді Ілияс Бақтыбаев. – Бүгінгі күні оның сан-салалы қызметінің өз деңгейінде жалғасып жатқанының өзі сол тұста дұрыс бастау алғанының анық белгісі.

Халықаралық ынтымақтастықты дамыту саласында да салиқалы қадамдар жасалып жатты. Шетелде ұсталған қыл-мыс керді алғаш рет экстрадиция жасап, елімізге алып келгенін кеңінен жариялап, алғаш ақпарат бергеніміз əлі менің есімде.

Айтпақшы, Қазақстан Респуб ликасы Бас прокурорының баспасөз қызметі ресми түрде тұңғыш рет арнайы бұйрықпен осы тұста құ рыл ды. Ол бойынша мен Бас про к у ратураның тұңғыш ресми бас-пасөз хатшысы (Баспасөз қыз метінің басшысы) болып тағайын далдым. Сөйтіп, Рекеңнің арқасында ел прокуратурасының тарихына ілігіп қалғанымды əрқашан мақтан тұтамын.

Бас прокуратураның ресми өкілі-нің жұртшылықты жеті сайын осы салада жасалып жатқан жаңа лықтармен таныстырып тұру үрдісі де Рекеңнің тікелей бас та машылығымен жүзеге асты. Қыс қасы бұрын жабық мекеме болып саналатын прокуратура саласының есігі журналистер мен жұртшылық үшін айқара ашылды.

Рекеңнің тағы бір ерлік ісі про куратура қызметкерлерінің ерекше есінде қалды десем шындық тан аулақ кетпес пін. Кейбір шенеу нік тердің, əсіресе, сыбай-лас жем қор лыққа жақын жандардың арасында прокуратураның мықты лы ғын қаламайтындарының бар лығы шындық. Олар көбіне өз дерінің жеке бастарының қамы үшін прокуратураны əлсіретуге тырысатыны да рас. Бірде сондай бір жасырын, жымысқы күштердің ық палынан ба, бүкіл прокуратура қыз меткерлерінің формасын алу керек деген əңгіме бұрқ ете қал ды. Бұл бəріміз, əсіресе, форма киюді талай жыл армандап келіп, қолы енді жеткен жастар үшін кəдімгі қиын іс болды. Тіпті, осы саладан кетпекші бол-ған дар да табыла бастады. Не керек, аса бір асылымыздан айырылғандай болып бəріміз де абдырап қалдық. Рекеңнің сонда табандап отырып дəлелдеп, ақыры прокуратура қыз мет керлеріне формасын қайта кигіз г енін ерлік демегенде не дейсіз.

Бүгінде Жоғары Сот Кеңесінің Төрағасы болып отырған Рашид Төлеу-тайұлы Түсіпбековтің Əділет ми нистрі, Қаржы полициясының басшысы кезіндегі келелі істері де халықтың көз алдында демекпін.

Сəулебек ЖƏМКЕНҰЛЫ,əділет полковнигі.

АСТАНА.

ДАРА ТҰЛҒА, ДАРЫНДЫ БАСШЫ

Батыр Баукеңнің, яғни Бауыржан Момышұлының «Ұшқан ұя» деген кітабын кезінде қалың жұртшылық қолдан-қолға өткізіп, қызыға оқыған еді. Онда Баукеңнің өзі туралы «мен өйттім, мен бүйттім» деген сөзді әсте де кезіктірмейсіз. Алайда шығар маның атының өзі айтып тұрған дай, батырдың ұшқан ұясы, ол тәр биеленген орта туралы толық мәлі мет алып, болашақ қыранның түлеп ұшқан ұясын толық көз алдыңызға келтіресіз. Ақыр соңында «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген ұлттық тәмсілдің ұлылығы мен ұлағаттылығына басы бүтін бас иесіз.Біздің бүгінгі кейіпкеріміз, еліміз дің заңдылық тұғырын бекіту ге елеулі еңбек сіңіріп, ел туының асқақ желбі-реуіне өзіндік үлесін қосқан әділет генералы Рашид Түсіпбеков туралы әңгімемізді ол кісінің де ұшқан ұясынан бас тағанды жөн көріп отырмыз.

Сондай-ақ, энергетика жəне шикізат са-ясаты саласындағы əлемдік сараптамалық орталықтар арасында алғашқы отыздықтан көрінді. Олардың арасында РЭНД корпо-рэйшн (5-орын), Америка Стратегиялық жəне халықаралық зерттеулер орталығы – CSIS (11-орын), Британияның энергетикалық қауіпсіздік мəселелер жөніндегі зерттеу орталығы – EUCERS (18-орын) сияқты сараптамалық құрылымдар бар.

А т а л ғ а н р е й т и н г П е н с и л ь в а н и я университетінің «Сараптамалық орталықтар жəне азаматтық қоғам» атты зерттеу бағдар-ламасы аясында түзіледі. Сараптамалық құрылымдардың жетістіктеріне қарай бағалау 1989 жылдан бері жүргізіліп келеді. Зерттеуге əлемнің барлық өңірінен 6500-ден аса «ақыл-ой» орталықтары алынады.

Енді 2014 жылдың рейтингі мен аталымда-ры қандай критерийлер негізінде түзілгеніне тоқталайық:

- ғылыми-сараптамалық жұмыстар-дың сапасы мен беделі – жоғары сапалы, объективті, саяси зерттеулер. Жəне оның мемлекет басшылығына, БАҚ пен қоғамға қолжетімділігі;

- орталық қызметкерлерінің кəсіби лігі мен абыройы – біліктілігі жоғары, тəжірибелі

ғалымдар мен сарапшыларды жинауы, зерт-теулер саласына мойындалған мамандарды тартуы;

- жүргізілген зерттеулердің ғылыми объек-тивтілігі, орталықтың ғалымдары мен сарап-шыларының ресми аттестациясы, ғылыми жарияланымдардың сапасы мен түрлері – кітап, журнал, конференциялар материал-дары, ғылыми жəне кəсіби іс-шаралардағы баян дамалардың, орталық мамандары жазған ғылыми мақалалардың саны;

- нақты бағдарламаларға, брифинг-тер мен ресми кездесулердің санына, сая-си материалдардың шығуына байланысты танымалдығы;

- зерттеулердің нəтижесін тарату мақ-сатында электронды жəне дəстүрлі ақпарат құралдарын пайдалана білу мен негізгі ауди-ториямен байланыс орнатуы.

ҚСЗИ Елбасының Жарлығымен 1993 жылдың 16 маусымында ашылған. Инсти-туттың құрылған сəтінен бергі негізгі міндеті мемлекеттік ғылыми-зерттеу мекемесі ретінде Қазақстан Президентінің жұмысын ғылыми-сараптамалық тұрғыда қамтамасыз ету болып табылады.

«Егемен-ақпарат».

Рейтингте їздіктер ќатарындаСараптамалық орталықтар дың 2014 жылға арналған əлем дік индекс-

рейтингісінде Қазақстан Президенті жанын дағы Стратегиялық зерттеулер ин-ституты (ҚСЗИ) Кавказ, Орталық жəне Оңтүстік Азия елдері орталықтарының арасында үздік үштікке еніп отыр.

Ќазаќ эстрадасыныѕ маэстросы

Тараптар Қазақстан мен Румыния-ның жəне жалпы Орталық Азия мен Шығыс Еуропа өңірлерінің эконо ми-калық жағдайы жөнінде пікір алмас ты. Туризм, ауыл шаруашылығы, құры лыс, көліктік-транзит салаларын да екіжақ-ты экономикалық байла ныс тардың қолда бар, бірақ толы ғы мен жүзеге асырылмаған мүмкін діктерін, Қазақстан мен Румыния арасындағы сыртқы сау-да көлемінің елеулі өсуін атап өтті. Осы орайда, қазақстандық дипломат М.Дарабанды еліміздің экономикалық əлеуетін толық көр сететін Президент Н.Ə.Назар баев тың «Нұрлы Жол» Жолдауының, «Қазақстан-2050» Стра-тегиясының, 2015-2019 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының негізгі қағида-лары жөнінде хабардар етті.

М.Дарабан Қазақстан мен Румы-ния ның іскерлік топтары арасындағ ы екіжақты байланыстарды нығайту мен арттыруға мүдделілігін білдірді.

Оның ақпараты бойынша, Румыния СӨП құрамына елдің 630 мыңға жуық шағын жəне орта бизнестің мүше лері кіреді. Сонымен қатар, ол Қазақ станның Констанца теңіз портының терминалда-рын (жүк, мұнай жəне астық) пайдалану мүмкіндігін қарас тыруды ұсынды.

Келіссөздер қорытындылары бо-йын ша, екі ел кəсіпкерлері арасын-да тікелей байланыстар орнату мақ-сатынд а Қазақстанның Сыртқы сау-да пала тасы ның басқарма төрағасы С.Есім бековтің Бухарестке сапары туралы жəне Қазақстан мен Румыния іскер топтары бизнес-форумының өткізілуі жөнінде уағдаластықтарға қол жеткізілді.

Кездесуге, сонымен қатар, Қазақ-стан ның Құрметті консулы Петру Лифичиу мен СӨП-тің халықаралық мəселелер жөніндегі кеңесшісі, елші Петру Руссу қатысты.

«Егемен-ақпарат».

Бухарест қаласында Қазақ станның Румыниядағы ел шісі Дəулет Батырашев Румы ни я ның Сауда-өнеркəсіп пала та сының (СӨП) президенті Ми хай Дарабанмен кездесті. Кез десу барысында Қазақстан мен Румыния сауда-экономикалық ынты мақ тас ты ғының даму мүмкін дік тері, соның ішінде екі ел сауда-өнер кə сіп палаталары бағыты бо йын ша ықпалдастығы жайы талқыланды.

Іскерлік байланыстар орнату ќолєа алынды

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 7

...Əнге ќосылып, шырќап кеттi

Астананың 10 жылдығында Президенттiң мəдени орталығында талантты ақын Несiпбек Айтұлының «Бəйтерек» деп аталатын поэма-сы бойынша дайындалған қойылым көрсетiлдi. Астананың белгiлi əртiстерi қатысты. Мен де қатысып, Жыраудың бейнесiн жасадым.

Спектакльдi көруге Президенттiң өзi келдi. Қойылымның соңы сценарий бойынша, Елбасы-ның сөзiне жазылған Алтынбек Қоразбаев тың əнiмен аяқталды. Мiне, ғажап, Елбасы əнге қосылып шырқап кеттi. Көрермендердiң де, сах-нада тұрған əртiстердiң де делебесi қозып, əндi хорға айналдырып жiбердi. Қойылым соңында Нұрсұлтан Əбiшұлы алғысын айтып, ризалық көңiлiн бiлдiрдi. Сонан соң сахна жаққа қарап: «Дана бабаларымыздың толғауын айтқан Сəбең, Сəбит Оразбаев – академтеатрда елу жылдан астам қызметте келе жатқан ақсақалымыз. Бiз Сəбеңмен отыз жылдай араласып, сырласқан жан-дармыз. Жастық шағымызда тауға да шықтық, күннiң батысынан таңның атысына дейiн əн шырқадық. Өткен өмiрде жақсы сəттерде, қиындық кезеңдерде де бiрге болдық. Құдайға шүкiр, Сəбең сақал-шашы қауғадай болып, ақ-сақал дық дəрежеге жеттi», – дедi. Бұл мен үшiн күтпеген жағдай болды. Елбасының қысқа болса да айтқан естелiгiнен əрi қуат алып, əрi қысылып қалдым. Төбем көкке жеткендей сезiндiм. Шынында да, Елбасымен бiр заманда өмiр кешу мен үшiн зор мақтаныш едi…

«Патшаєа ел баєынуы керек»

Қазiр елiмiзде демократия деген сөздi пайда-ланып, артық кетiп жүрген жағдайларымыз бар. Көршi қытай елi Конфуцийдiң данышпандық сөзiн пайдаланып, сол арқылы алып мемлекетке айналып отыр. Оның сөзi өте қарапайым.

«Бала əкеге бағынуы керек. Əйел күйеуiне бағынуы керек. Қызды анасы тəрбиелеуі керек. Патшаға ел бағынуы керек. Ол жөнiнде лағнет сөз айтпау керек. Билiктiң басында отырған адамға қарамағындағылар бағынуы керек». Бар айтып отырғаны осы ғана. Бiрақ қаншалықты қарапайым болса, соншалықты нақты, көкейге қонымды. Ең соңында «егер де осының бəрi сақталатын болса, мемлекет мықты болады» де-ген. Мiне, қытайлар осы қарапайым кеңестердi сақтай отырып, əлемге танылып, жер жүзiн мой-ындатып отыр.

Қытайдың мемлекеттiк дiнi – конфу ций-шiлдiктiң негiзiн салушы – Конфуций. Оны Кун-цзы, Құнфу-цзы, Цзоу деп атайды. Ол қазiргi Қытайдың Шандунь провинциясындағы Цюйф қаласында туып, сонда қайтыс болған. Халық ара-сында ұстаз Кун деген есiммен кеңге танылған. Ол – Қытай ойшылы, философ, тарихшы, мем-лекет қайраткерi. Өмiрге келген ортасы – кедей-ленген ақсүйектер отбасы. Осы данагөй негiзiн қалаған iлiм (Конфуций идеясы) кейiн жапон қоғамының ұлттық жалпы психологиялық, мiнез-құлықтық жəне идеологиялық қондырғысы болып қалыптасты.

«Жыєам деп жалєандыќтыѕ ќыш ќорєанын...»

Кешегi өткен ғасырда қазақтың ел биле-ген парасатты да асыл азаматы Асанбай Асқа-ровқа нақақтан-нақақ жала жабылып, түрмеге отырғызылды. Сотталу себебi – адам айтса сенбейтiн қызылдардың қандықол саясаты. Шымкент қаласының шығысынан халық дем-алатын дендрарий паркiн салғызғаны үшiн ай-ыпталды.

Асекеңнiң шəкiртiмiн деп кеудесiн қаққандар үндемей бұғып қалған кезде, иманды болғыр ба-тыр ақынымыз Фариза Оңғарсынова Асанбай ағасына арнап «Түрмеге хат» деген айбынды өлең жазып, дүниенi дүр сiлкiндiрдi.

Салғандай тыпырлатып жанды мұзға,Шырылдап күн кешсем де қарлы мұзда,Жүргенде сiз биiкте, бiлесiз ғой,Бармап ем ағатайлап алдыңызға.

Өлеңнiң сəттерi көп жылар-күлер,Мен үшiн жайлы тiрлiк мұнарлы бел.Өзiме пайда бермес əдетiм бар –Жуыспай, билiктiден жырақ жүрер.

Хат жаздым бүгiн сiзге, шыдамадым,Шетiнде тұрғандаймын құламаның.Бұл хатым жүрек сөзi қазақтағыҚарындас атаулының, мың ананың.

...Жақсының соңында елден алғыс қалар,Артында кей бастықтың қарғыс қалар.

Жығам деп жалғандықтың қыш қорғанынБүгiнде жiгiттер аз жалғыз шабар.

...Бұл өмiр ұршық екен айналмалы,Кейде мен шабақтаймын қайраңдағы.Обал деп күрсiнедi Əбдiлда ағам,Қазақтың өлеңiнiң пайғамбары.

... Жұмақ бар жер бетiнде, тамұқ та бар,Қоршайды қоғам деген алып қамал.Шара жоқ қарындаста, кептер жырымКөңiлiмдi сiзге деген алып барар.....

Иə, қазақтың маңдайына сыймай кеткен Асанбай ағасын қазақтың маңдайына сыймай кеткен Фариза ақын осылайша жырлап едi. Бұл жəй ғана жыр емес, бүкiл бiр халықтың мұң-зары едi. Фаризаны жоқтайтындар қатары да əлi көбейе беретiнiне еш күмəн жоқ...

Саябаќты ќалпына келтiру Сапарбаевтыѕ єана

ќолынан келдiТөрт жылдай абақтыға жабылған Асқаров

мерзiмi бiткесiн үйiне келдi. Көп адам жағдайын сұрап бардық. Асекең нағыз ер екен! Түрiне, сөзiне қарасаң, тiптi, еш нəрсе болмағандай. Өзi үлкен ғұлама. Тарихты тереңнен бiлетiн адам. Нағыз сөздiң шешенi. Ағып тұрған ақын. Қысқасы, қазекең айта беретiн сегiз қырлы, бiр сырлының өзi. Бұл кiсiнiң маңайына жақындаудың өзi оңай шаруа емес. Жақындау үшiн өз бойыңда да бiр жақсы қасиет пе, талант па, бiрдеңе болу керек. Ал бiр жақындап алсаң, қызыққа, қазынаға батасың.

Облыс басшылығына Бердiбек Сапарбаев деген азамат келдi. Шынында да азамат екен. Саябаққа бiрден назар аударды. Саябақты қайта қолға алу, жұмысын жандандыру соның ғана қолынан келдi. Ол Асекеңнiң үйiне телефон ша-лып, аман-есен отбасына оралғанына шын көңiлiн бiлдiредi.

– Асеке, өзiңiз басқарған елге келдiм. Көптеген шаруалар атқарыпсыз, көрдiм. Естiп те жатыр-мын. Алдыма қойған жоспарларым бар едi. Сол төңiректе сiздiң кеңесiңiз керек, – дейдi. Сөйтiп, бiр орайы келгенде əңгiмелесуге рұқсатын ала-ды. Осылайша Асекеңмен кездесiп, сөйлесiп, Шымкентке шақырып, Асекеңнiң құрметiне ип-подромда ат жарысын өткiздi.

Сол басқосуда саябаққа Асқаровтың есiмiн беру туралы ұсыныстың шет жағасын шығарды. Қазiр Дендро саябағы Асанбай Асқаровтың атын-да.

Бердiбек Сапарбаев бiлiм саласын да қолға алды. Ақсап жатқан жерлерiн қалыпқа келтiрдi. Асарлатып мектептер салдырды.

Қаңырап, ескiрiп бара жатқан театрға күрделi жөндеу жүргiздi. Түркiстан шаһарынан Бердiбектiң қолдауымен, өлкемiзден шыққан өте дарынды Қазақстанның халық əртiсi, Мемлекеттiк сыйлықтың иегерi, менiң сүйiктi досым, марқұм Райымбек Сейтметовтiң басқаруымен музыкалық драма театры ашылды. Бұл өнер саласындағы елеулi оқиға болды.

Қай елге барсаңыз да елдiң қадiр-қасиетiн, керек десеңiз, мəдениетiнiң қай деңгейде екенiн жолынан бiлесiз. Жол деген – елдiң күре та-мыры. Осы салада Өмiрзақ Шөкеев қала мен елдi мекен арасында жақсы жолдар салдырды. Қазiргі əкiм Асқар Мырзахметов Сапарбаевтың iсiн жалғастырып, саябақтың iшiне көл, бала-лар ойнайтын, үлкендер тынығып отырып ас-су iшетiн түрлi орындар жасатты. Шiрiген ағаштар кесiлiп, жас шыбықтар отырғызылды. Қазiр қала тұрғындарының денi сол жерде. Əсiресе, ақсақалдардың құрметтi орнына айналған.

Асанбай Асқаровтың 90 жылдығына орай Алматыда бiраз шаралар өткiзiлiп жатыр. Мұндай игi iстердiң Оңтүстiк Қазақстан мен Жамбыл об-лыстарында да өтуi – заңды көрiнiс. Асекеңнiң қайраткерлiгi, ойшылдығы, ақындығы, iскерлiгi – бiрер шарамен бiтпейтiн, түгесiл мейтiн қыруар дүние. Бiрнеше ғылыми еңбекке, том-том кiтапқа арқау болатын тəлiмi мол, тəрбиесi зор қазына.

Ќўрекеѕдей əншi болуды ќаладым

Құрманбек Жандарбеков аса талантты актер болатын. Қайырымдылығы да мол, əншiлiгi де ерен едi. Бiздiң елден шыққан ғой, ауылымыз жақын, арада ел жоқ. Ауылдастарымыз сол кiсiнi ауыздан тастамайтын. Мен де бала кезiмнен əн мен жырға жақын болдым. Қарттар ортаға алып, «əн салшы» десе, шырқап жiберетiнмiн. Аудандық оқу бөлiмiнiң бастығы Молдияр Оразалин дейтiн ақсақал: «Айналайын, сен Құрманбектiң жолын қу, бойыңда өнерiң бар екен» деп ылғи айтып жүретiн. Сол кiсiнiң сөзi əсер еттi ме, əйтеуiр iштей Құрекеңдей əншi

болуды қаладым. Бiрақ, ағайын-туыс қарсы болды. Сөйтiп, бəрi менi ортаға алып, мал дəрiгерi болуға көндiрдi. Ол кезде үлкендердiң айтқаны бiз үшiн заң едi. Сөйтiп, Алматыға келiп малдəрiгерлiк институтқа түстiм. Онда конкурс үлкен болмайтын. Бiрақ, кейiн ол оқуды тастап кеттiм. Себебiн бұрынғы əңгiмелерiмде айтқанмын. Малдəрiгерлiк институтқа менiмен бiрге түскен жiгiттердi кейiннен кездестiр дiм, көбi кеңшар директоры болыпты. Мен бедел емес, өнер қуып кеттiм.

Ағам əскерден əлi келмеген, əкем қайтыс болған, үйде бiзбен бiрге əпкем бар едi, «Жалғыз шешеңдi тастап кетпекпiсiң» деп ауылдағылар гуiлдеп кеттi. Бiрақ, анам мықтылық танытты. «Алған бетiңнен қайтпа, балам», – дедi. Содан нартəуекел дедiм де, Алматыға тартып отыр-дым. Көп қиындық көрдiк, не туыс жоқ, не таныс жоқ, не қол ұшын беретiн адам жоқ. Жертөледе, жатақханада тұрып жүрiп, əйтеуiр оқуымды бiтiрдiм. Содан берi, мiне, 56 жыл болыпты, əкемтеатрда қызмет етiп келе жатырмын...

Өмiр деген қызық қой. Кейiн атым шығып, елге танылған кезiмде сол баяғы ағайындар «сенiң осындай болатыныңды баяғыдан бiлiп едiк» деп қолпаштап қояды. Оларды да түсiнемiн, əрине. Шындап келгенде бəрi менiң қамым ғой.

Маєан кґлеѕке жасап,кїннiѕ кґзiн тїсiрмейтiнБiздiң балалық шағымыз соғысқа дөп келдi де,

қиындықты көп көрiп өстiк қой. Оның ендi айтары жоқ. Бiздiң жақта мақта егедi. Шыбынқара деген атым бар едi. Колхоздікi ғой, менiкi емес. Менде мал қайдан болсын. Жануар өте ақылды бола-тын. Күндiз күн ыстық, сол аттың көлеңкесiнде жатамын. Мақтаның iшiне шығатын құмай деген шөп болады. Соның бiр құшағын аттың алдына саламын. Ат соны жеуге кiрiскенде мен соның көлеңкесiнде ұйқыға кiрiсемiн. Күн қозғалып, көлеңке ауысып тұрады ғой. Сонда менiң Шыбынқарам да қозғалып, маған көлеңке жасап, күннiң көзiн түсiрмейтiн едi.

Өзi жорға болатын. Шыбынқараны мiнбеген адам жоқ. Парторг та мiнген, профкомның бастығы да мiнген, бригадир де мiнген, солардың бəрiнен кейiн бұл жазған соқаға түстi ғой, окош-каға. Мақтаға күтiм жұмысы жүргiзiлген кезде əрқайсы мызға бiр-бiр аттан бередi. Мойнына қамыт кигiзiп, соңына жалғыз тiстi соқа байлай-мыз. Сосын таңның атысынан күннiң батысына дейiн мақтаны күтiп, жап салып, арам шөбiн таза-лап жүремiз. Осы жұмысты окошка дейдi.

Ол кезде күн ұзақ, тiптi батпай қояды. Ымырт үйiрiле қайтамыз үйге. Қарап жүрмей, сол əбден шаршаған атпен, өзiмiз де жетiсiп тұрғанымыз жоқ, Əлiпбек, Исабай бəрiмiз жарысамыз ғой. Сонда менiң Шыбынқарам əлгi екеуiнiң аттары-нан озып кетушi едi.

Жұрттың бəрi аттарын тұсап, кейбiрi арқандап қояды, менiкi тұсамасам да кетпейдi. Қажет кезiнде өзi келiп тұратын. Кəдiмгi жыр-дастандағы Тайбурыл сияқты едi.

«...Ќалыѕ ќардан жол ашып келе жатќан жоќпын ба?»Тағы да Əбдiқадыр ағам есiме түсiп отыр.

Бұл кiсi туралы үнемi жазып жүрмiн. Өзiмнің бiр жақсы көретiн адамым əрi жанашырым едi.

Əбдiқадыр ағам – Ұлы Отан соғысына қатысты, от кештi. Бiрақ ауыр жарақат алып, елге ерте оралды. Оқтың бiр жарық шағы иегiне тиiп, жартысын жұлып кеткен, бетi бұжыр-бұжыр. Бiрақ барынша өнерпаз кiсi болатын. Домбыраны жақсы тартады.

Қыстың күнi едi, қар қалың, тiзеден асады. Үйдiң жанында ағам атпен кетiп бара жатыр екен, «Ассалаумағалейкум, аға!» – деп сəлем бердiм.

«Уағалейкумассалам!», – дедi. Артында Хатша жеңешем сүйретiлiп əзер бара жатыр. Жүрiстерiне қарап, бiр қолайсыз жағдайдың болғанын байқадым.

– Оу, аға, не болды, тыныштық па? – дедiм. – Е, тыныштық болушы ма едi, мына жеңешең

ауырып қалыпты, соны докторға алып бара жа-тырмын, – дедi.

– Ауырып қалса, докторға алып бара жатсаңыз, неге атыңызға мiнгестiрiп алмадыңыз? – дедiм қарап тұрмай.

– Тəйт, қайдағыны айтпай. Қатынды атқа мiнгестiрiп, не болды. Мен оған қалың қардан жол ашып келе жатқан жоқпын ба? Анау жерге дейiн алып барамын, арғы жағына өзi бара бередi, – дедi.

– Ей, шырағым-ай, нең бар сөзiңдi қор қылып. Бiз осы кiсi не айтса соған көнген адамбыз, – дедi жеңешем қалың қарды омбылап бара жатып...

«... Кїйеу жiгiттей былќ-сылќ етпей,

аяќ-ќолыѕа ие болсайшы»1979 жылы Қазақстанның халық əртiсi,

ұлттық театр өнерiнiң негiзiн қалаушылардың бiрi – Социалистiк Еңбек Ерi Серке (Серəлi) Қожамқұлов 83 жасында дүние салды. Жарықтық, кесек тұлғалы, жүрiсi де, тұрысы да бөлек, өтiрiк-өсекке жаны шыдай алмайтын, иманжүздi, таза адам едi. Бүкiл өмiрi осы қасиеттi қара шаңырақта өттi. Естен кетпейтiндей бейнелер жасап, халықтың сүйiктiсiне айналды...

Театрдың екiншi қабатындағы үлкен зал-да қоштасу шаралары өтуде, халық көп. Жанұя мүшелерiне көңiл айтып келгендер бiр-бiрiмен көрiсiп, қимастық сезiммен көздерiне жас алып жатыр. Дəл осы кезде бөлектеу жерге тұрып алған Сəбира Майқанова көзiне жас алып, ерекше жылағаны. «Не боп қалды?» дегендей, Жұмабай Медетбаев екеумiз қасына бардық. Бикен Римова көңiл айтып: «Не болды соншама? Серi ағаның ар-маны жоқ. Құдайдың берген жасында қиындықты да, жақсылықты да көрдi. Жұлдызды шақтары да жеткiлiктi» деп жұбатқандай болды. Сəбира апам: «Осыдан бiр апта бұрын Серағам Фурманов көшесiнiң бойымен томпаңдап жүрiп келе жатыр екен, «Нағашы, екпiнiңiз күштi ғой, жол болсын!» – деп едiм. «Əлей болсын! Осы да екпiн болып па. Тыпың-тыпың бiрдеңе ғой» деп күлдiрiп едi. Амандық-саулықты сұрасқанбыз, тың едi...». Жұмабай қарап тұрмай: «Иə, нағашым деушi едiңiз...» дегенiнде, Бикен: «Апаңның шешесi – Қыпшақ руынан, сол жағынан...», – дедi.

Сəбира апам көзiне жас алып: «Серағаң бəрiмiзге əкедей қамқоршы, арқа сүйер Алатауымыз едi ғой... Мен кооптехникум-да (кооперативтi техникум ) оқып жүргенмiн. 1932 жылы қолымнан жетектеп «Саудада нең бар, жүр менiмен бiрге! Осы Сəбирадан жақсы əртiс шығады», – деп жарықтық, театр ұжымына алғызып едi...Əкем жасай алмаған жақсылықты осы кiсiден көрiп едiм, иманды болғыр», – деп көз жасын сүрттi...

Қасиеттi қара шаңырақтан ел-жұрты, қара ормандай көрерменi шығарып салды. Жер-ананың құшағына тапсырар алдында қаралы жиын болды. Театрдың көркемдiк жетекшiсi Əзiрбайжан Мəмбетов қысқаша сөз сөйлеп, сөзiнiң аяғын: «Қызмет бабында артық айтылған сөз, оғаш мiнездерiмiз болса кешiрiңiз, Сераға!» – деп бiтiрдi. Артқы жағымызда тұрған жазушы жiгiттер «Соңғы кездерi Əзiрбайжан екеуiнiң арасы нашар болған-ау, сiрə! Серағаң өкпелегенi сонша, тiптi үн қатпады ғой, жарықтық», – деп əзiлдедi. «Күлкi — арсыз» деген осы ғой.Үндерiн шығармай, тұншығып күлгендерi сонша, қып-қызыл болып қызарып кетiптi. Жұмабайдың теке күлкiсi бар едi, аяғын жөтелмен бiтiрдi.

Осындайда Серағаңның бiр əзiлi еске түседi. Замандасы, Абайдың алғаш бейнесiн жасаған Қалибек Қуанышбаев дүниеден өткенде Серағаң мəйiттi жуу рəсiмiне (сүйекке кiру) қатысады. Сол арада əзiлi қалтасында жүретiн ағамыз «Əй, Қалибек, қайын жұртыңа келген күйеу жiгiттей былқ-сылқ етпей, аяқ-қолыңа ие болсайшы», – деп жуып-шайып жатқандарды бiр күлдiрген екен. Осындай адал еңбектерiнiң жемiсiн халқы көрген, дақпырты мен даңқы жер-көкке сыймай жүретiн құдыреттi де қасиеттi қара шалдардың тəрбиесiн көрген Сəбира Майқанова тiрi жүргенде бұл күнде 100-ге келер едi. Бiрақ... Құдайдың құдіретiне амал жоқ.

Тазарєыѕ келсе, театрєа бар

«Менің бес томдығымды жүйелеп, баспаға əзірлеп берген, бəрін өзі басқаратын «Алматы ақшамы» газетіне жариялаған Қали ініме риза-мын. Өнерді нəзік сезінетін, ойы терең жігіт. Қали Сəрсенбаймен бірлесіп, бұйыртса, алдағы кезде жеті томдығымды шығару жоспарымда бар. Қазір газетіне Сəбит досымның жазғандарын жүйелі түрде басып жүр. Жақсы кітап болады. Сəбит Оразбаев – ұлттық өнеріміздің бəріміз мақтаныш етер тұлғаларының бірі».

Журналист Сауытбек Абдрахмановқа берген сұхбатында («Шеберліктің шыңы – шындық»,

«Егемен Қазақстан», 2013 жыл, 30 қазан) атақты актеріміз Асанəлі Əшімов осылай деген еді. Одан бергі уақытта Алматының «ARNA-B» баспасы Сəбит Оразбаевтың «Өмірдің өзі – театр» аталатын кітабын жарыққа шығарып үлгерді. Ол кітаптан үзінділер өткен жылғы «етжеңді» нөмірлеріміздің бірінде (2014 жыл, 29 қаңтар) жарияланып, оқырмандар қызығушылығын туғызған. Өнердегі өмірінде өзі куə болған ғибратты, тағылымды неме-се күлкілі жайларды қазақтың ауызекі əңгіме айту дəстүрімен əсерлі баяндай білетін актер таяуда өз естеліктерінің екінші кітабын шығарды. Сөйтіп,

«Өмірдің өзі – театр», «Тазарғың келсе, театрға бар» деп аталған қос томдық жарық көрді. Дəл ертең, 29 қаңтарда 79 жасқа толып, сексеннің сеңгіріне аяқ басатын «алаштың ақтаңгер актері, суреткер сахнагері» (Мархабат Байғұт) Сəбит Оразбаевтың қысқа қайырым ой-толғаныстарының бір тобын оқырмандар назарына ұсынамыз. Сөз соңында актердің өткен жылғы топтамасына берілген аннотацияның түйінін қайталай кетпекпіз: «Ал енді бұл жазбаларды не үшін мұндайлық үлкен көлеммен жариялап отырғанымызды айтайық. Қазақтың көптеген қайраткерлерінде өмірден

оқыған-тоқығанын, көкейге түйгенін қағазға түсіре жүру дəстүрі қалыптаспай-ақ келеді. Алысқа бармай-ақ өзімізге етене орыс жұртын алсақ та, ел таныған тұлғалардың талайының қолынан шыққан тамаша кітаптарды атауға бола-ды. Демек, Сəбит Оразбаевтың бұған дейін небəрі 500 данамен тараған кітаптағы естеліктерінің біразын 200 мыңдық басылым бетінде насихаттау арқылы өмірден көргені көп замандастарымызға өнегелі немесе қызғылықты жайларды қағазға түсіре жүрген актердің игілікті ісін «етжеңді» нөмірде үлгі етпекпіз».

ӨМІР ӨРІМДЕРІ

Сəбит ОРАЗБАЕВ:

(Соңы 8-бетте).

«Мию хатите?»Алматыдағы «Алатау» демалыс орнын-

да Қазақстанның халық əртiсi Кəукен ағамен бiрге демалудың ретi келдi. Өнер адамдарының тағдыры, қызықты кезеңдерi мен қасiрет шеккен сəттерi айтылып едi сонда.

Мен: «Кəукен аға, ол апамыз көп жылдар театрдың партия ұйымын басқарды. Ол кiсi-нiң қызығы көп», – дедiм. «Естiгем», — деп қарқылдап күлдi де, «Дегенмен, кəнi бiр-екеуiн айтшы», – дедi. Мен бастадым.

«Тамашаның» тарланы марқұм Құдай бер-геннен естiгенiмдi айтып бердiм. Сұлтанбаевтың айтқаны: «Қостанай облысын 15 күн аралап, Алматыға қайтар алдында облыстың 1-хат-шысы Бородиннiң өзi бас болып Əуезов театры-ның Сəбира бастаған əртiстерiне шəй бердi. Дастарқанның үстiнде колбаса көптеу екен. Сəбира апамыз жақтырыңқырамай, «орыспысың деген» деп бiр қойды. Бiрнеше тостан кейiн, əңгiме арасында Серағаңның елiмен қатысып тұратыны, Елубай ағаны да облыс басшыларының бiлетiнi сөз болды. Ал Қапан ағаның елмен (ол кiсi де осы аталмыш аймақтың тумасы) мүлде қатынасы жоқ екен. Сонда Сəбира апамыз: «У Қапана жена русская, ана аулу не пүстить», – деп едi, отырғандар қарқылдап күлдi.

Ет келдi, басты апамыздың алдына қойды. Құйқасы таратылып, миынан алып бiрiншi хатшыға қарап: «Мию хатите?» – дедi. Хатшы түсiнiңкiремей: «Что, что!» – дедi. Апамыз да қайтпай:«Мию!Мию! Человеком нұжна гова-рят», – дедi. Бiрiншi хатшы: «Спасибо, берите сами, я не хочу» десе, апамыз: «Напрасна» деп аузына салып кеп жiбердi. Отырғандар бiраз күлiп алды».

«Апа, ол ќоятын араќ емес ќой!»

Сəбира апамыз көп жылдар Əуезов атындағы театрда партия ұйымының хатшысы болды. Тəртiп күштi. Орынбасары – Ыдырыс Ноғайбаев, кейiн Жұмабай болды. Жиналысты қазақша жүргiзедi, орысшасын Ыдырыс сөйлейдi. Апамыздың орыс-шасында мужской, женский род деген болмай-тын. Орысша сөзiнiң аяғын, иу-мен бiтiретiн. Жарықтық сол орысшасы өзiне жарасып тұрушы едi. Көре алмайтын бiреулер жоғарыдағы билiкке «орысшасы ұяттау» десе керек. Ол сөз Димаш Қонаевқа жетпей ме.

«Сəбираға тиiспеңдер, сол орысшасымен-ақ театр коммунистерiн тамаша басқарып отыр», – дептi. Жастарға үлгi көрсету, жас тар шы-ғармашылығы, жас тар тəртiбi деген бағдар-ламалар бойынша жұмыстар жүрiп жатты.

Бiр күнi «Не дейсiң, театр жанындағы студияның екi студент қызы мен театрдың екi актер жiгiтi грим бөлмесiнде шəй iшiптi-мiс» деген сөз гу ете қалды. «Театрдың iшiнде ме?!». «Бұл не деген масқара!..». «Кiм көрiптi?» Осындай сұраулы сөйлемдер көбейiп кеттi.

Сөйтсек, екi жiгiтiмiз – Əнуар Молдабеков пен Асанəлi болып шықты. Екеуi де ел-жұртқа танымал болып қалған. Театрдың шаруашылық бөлiмiн басқаратын (үш əрiптен келген) орыс шал көрiп қалып, басшыларға жеткiзiптi. Ең қызығы, театрымызда Əзiрбайжан Мəмбетов немiс тiлiнде жазатын швейцариялық драма-тург Макс Фриштiң «Дон Жуанның думанын» (аударған – Əбiш Кекiлбай) сахнаға шығару үшiн қызу жұмыс үстiнде едi. Мен Дон Жуанның əкесiн ойнаймын. Балам қыз-келiншек дегенде есi шығып кететiн. Оған ғашық болғандарда есеп жоқ...

Дон Жуанның сөздерi мынадай: «Қырғидай қызға тием анталасып, ысқыртам сұлуларын жан-таласып...». Əкесi маған: «Əке, батаңды бер!» – дейдi. Күнде бiреуiн əкеледi. Сонда ұяты бар əкесi:«Айналайын балам, осы қызбен тұрақтан, үйленуiңнiң ең алғашқысы һəм соңғысы болсын! Əумин!» – дейдi. Тыңдап жатқан бала қайда?... Ай, жастық ит-ай, бүлдiрмей жүрмейсiң-ау! Сонымен партия ұйымы мен кəсiподақ ұйымының бiрлескен жалпы жиналысы бастал-ды. Хатшымыз Сəбира Майқанова, кəсiподақ ұйымының төрайымы Шолпан Жандарбекова. Қабақтары қатулы. Дүйсенбi əртiстерге дем-алыс күнi болғандықтан, қатысушылар аз бол-ды. Себебi, бұл əртiстердiң дубляжға, радиоға, теледидарға барып, қысқасы, көлденең нəпақа табатын күнi. Қаралған мəселе – күтпеген жағдай. ЧП (төтенше жағдай) десе де болады. Кiнəлi екi жас əртiс Əнуар мен Асанəлi тұр ор-тада. Айыбы – күндiз студияда оқып жүрген екi қызды театрдағы өз бөлмелерiне əкелiп, күндiзгi сағат 14-тен 17-ге дейiн болуы. Жиналыстың шақырылу себебi жайлы Сəбира апам айтып, жастар тəрбиесiндегi кемшiлiктердi қолға алу ке-рек екенiн қатты ескерттi. Кəсiподақ ұйымының төрайымы Жандарбекова: «Жаңа осында бiреулер театрдан шығару керек» дедi, мүмкiн ол да дұрыс шығар» деп айтты. Алдында «Театрдан шығару керек» деп бiр əйел дауыс күңк еткен. «Дон Жуанның рөлiне дайындалудың бастама-сы осы шығар» деген əзiлдер де естiлiп жатты.

Екеуiне қатты шүйлiккен Бикен апаның даусы көтерiңкi шықты. «Екеуiңдi театрдың болашағы деп мақтан тұтып жүрсек, мыналарың не? Мұхаңның атындағы өнер ордасына кiр келтiрдiңдер ғой. Сендердi не қара басты. Үйлерiңде Жiбектей сұлу келiншектерiң бар! Бедiрейiп тұрыстарын қарашы? Мəймөңкелеудiң керегi жоқ, шығару керек», – дедi.

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz8Манадан берi үндемей тұрған Əнуар:«Апай,

ештеңе де бүлiнген жоқ», – дедi. Бикен апа: «О, шiркiн-ай, сөздерiңе сенгенiм-ай? Бүлдiрмей жүресiңдер ме сендер?». Тағы да сөйлегендерден ақыл-кеңестерiн айтқандар, бiрдеңенiң шетiн шығарып, «Қыздар неге келе қалған, əлде зорлық болды ма, ол жағын да тексеру керек» дегендер болды. Сəбира апам: «Сынды қабылдау керек, жiгiттер, бiздiң театр тəртiптiң ордасы», – дедi.

Асанəлi бедiрейiп тұрып алды. Парторг апа-мыз Асанəлiге қарап: «Əй, бауырым, сөйле! Бұдан былай бұндай болмайды, кешiрiңiздер деп айт», – дедi аузына сөз салып. «Ең оңай нəрсе — ақыл айту. Адамдар өздерiне қарау керек қой...Сiздердiң не iстегендерiңiздi бiз де бiлемiз. Театрдан шықпай-ақ жүрсiздер ғой. Шығару ке-рек дейсiздер, бiздiң жасағанымыз сiздердiкiнiң бiр пайызына да жетпейдi...», – дедi Асанəлi. Сəбира апам оның сөзiн бөлiп: «Əй, шырағым, не деп кеттiң? Одан да ендi жасамаймыз, ондайды қойдық демейсiң бе!» – дедi. Ашынған Асанəлi: «Апа, ол қоятын арақ емес қой!» – дегенде жұрт ду күлдi.

Қойылым тамаша шықты. Қысқасы, бұларды аман алып қалған — «Дон Жуанның думаны» болды.

Тазарєыѕ келсе, театрєа бар

ӨМІР ӨРІМДЕРІ

(Соңы. Басы 7-бетте).

«Елу жыл бiр əйелмен тўру не деген азап...»

Қалтай Мұхамеджанов ағамыз: «Креслоға отырғызып қойып, екi сағат сенi мақтағанда, құдай-ай, соған шыдап отырудың өзi бiр батырлық» деушi едi. Мен 75 жасқа толып, салта-натты жиын өткенде ел-жұрт шығып Оразбаевтың жасаған рөлдерiн, шеберлiгiн айтып жатты. Бiр кезде бiрге оқыған досым Асанəлi шықты мiнбеге.

– Бəрiң мақтадыңдар Оразбаевты, ал ендi мен кемшiлiгiн айтайын, – дедi. Жұрт елең ете қалды.

– Бұл кiсi 50 жылдан берi театр сахнасын-да қызмет жасап келе жатыр. Қанша сұлуларды құшақтады, құшты. Қаншасы менен сүйiстi. Мұның кемшiлiгi – сонша сұлулармен бiрге жүрiп, бiрге ойнап-күлiп, осы уақытқа дейiн бiр-ақ əйелмен өмiр сүрiп келе жатқандығы. Не деген азап. Мұның бар айтатыны – «əйелдердiң бəрi бiрдей... немесе тоқал иттiң құйрығы» деп ке летiн əлгi бабасының пəлсапасы. Оразбаев сол «иттiң құйры ғынан» қорқатын болу керек, – дедi. Жұрт қыран-топан күлiп жатыр.

«Кеттiк онда Созаќтаєы тойєа!!!»

Ыбрайым деген көкемiз Шымкенттiң шығыс жағына шығып, Қаратау жаққа баратын қара жолда машина күтедi. Мiне, құдай тiлеуiңдi бергiр бiреуi тоқтай қалады.... Тоқтаған машинаға «Айналайын, менi ала кетiңдер, түнгi жұмыс кезегiнен шығып едiм», – дейдi. Iшiнде төрт жiгiт карта ойнап отыр екен. «Мiнiңiз», – дейдi. «Менi Теспе деген жерде оятыңдар», – деп көкемiз ұйқыға басады.

Көлiктiң жүрiсi жаман емес. Жолда Боз арықтан өтедi. Шiркiннен өтедi. Теспеден де, Қайнар бұлақтан да өтедi. Арыс өзенiнен өтiп бара жатып қарта ойнап отырған жiгiттiң бiреуi «Оу, мына кiсiнi ұмытып кетiппiз ғой, масқара...», – дейдi. Содан амал жоқ керi қарай жүредi. Жiгiттер карталарын ойнап отыр. Ұтқаны мəз, ұтылғаны қапалы...

Сонымен, Теспеге келiп, «Келдiңiз, көке», – дейдi ғой. «А, солай ма? О, аналайын, бəрекелдi... қазiр-қазiр...». Аузындағы ескi насыбайды сұқ қолымен алып тастап, жаңасын салады да, иегiн кемсең еткiзiп: «Ал, жiгiттер, тартыңдар Созаққа!» – деген екен.

Жiгiттер: «Ойбай-ау, мiнген кезде бiрден айтпадыңыз ба? Созақ қайда, бiз қайдамыз...Ендi алға қарай əлi сексен шақырым жүру ке-рек...», – деп шулап қоя бередi. Ыбрайым көкемiз: «Кешiрiңдер, айналайындар, түнгi кезек ауыр ғой, сiлем қатып ұйықтаппын. Бүгiн Созақтағы Жорабай деген құдамның тойы едi ...», – дейдi.

«Жорабай..! Ойбай-ау не дейдi. Ол кiсi бiздiң көкемiз ғой, бiздi де шақырған... Кеттiк онда Созақтағы тойға!», – деп жiгiттер бұл жолы қуанғаннан шулап қоя берiптi...

Хадиша апай «быт-быт» деп ўрсуды да бiлмейтiн

Хадиша Бөкеева апамыз 98 жасқа келiп дүниеден озды. Бұл кiсi 95-ке дейiн тура Хабиба апам секiлдi болатын. Абайдың, Қадырдың, Мұқағалидың, Фаризаның өлеңдерiн жатқа оқитын. Ақыл-есi қаз-қалпында едi. Сонымен қатар, татардың атақты ақыны Мұса Жəлелдiң өлеңiн де көп бiлетiн. Ерекше ықыласпен оқитын.

Хадиша апамыз Ленинградта оқыған. Актри-са лардың iшiндегi бекзаты едi. Бiздiң кез келген актриса өте шебер ұрысады ғой. Ұрысқан кезде қай-қай дағы сөздердi тауып алып айтады. Тапқан сөздерiне таңқаласың. Ал Хадиша апай «быт-быт» деп, ұрсуды да бiлмейтiн. Мұның өзi үлкен мəдениет деп бiлемiн.

Тағы бiр қасиетi – өте қарапайым болатын. Гастрольде жүр генде қонақта көп боламыз ғой. Сондайда төрге шықпай тын, төменде отыратын. Тiптi кейде, қаныңды қайнатып, босағада отыруға таласатын.

Сїртiбаевтыѕ сiлiкпесi шыќты

Əзiрбайжан Мəмбетов Алексей Яковлевич Кап лер дiң «Ленин 1918 жылы» деген спектаклiн сах на лай тын болды. Мүлiкке Лениннiң рөлi берiл-дi. Дай ындық кезiнде Сүртiбаевты қайта-қайта тоқтатады.

– Тым жеңiлсiң...

емес. Максим Максимович Штраух деген бар. Ол да сен сияқты емес. Олардың ойланып тұратын жерi бар, қимылдарында салмақ, əрекеттерiнде құлшыныс, алдарына қойған мақсаттары бар. Айтса ренжисiң... Мейлi, осылай болса, осылай бола қойсын, – дедi де, Əзекең басқа мəселеге ойысты.

Екi күннен кейiн Лениннiң рөлiне Семейден Əбiлқасым Жаңбырбаев деген актер келдi. Ол бұрыннан пьесамен таныс сияқты, бiрден кiрiстi де кеттi.

– Дұрыс! Дұрыс! Мiне, актер осындай болу керек, даусы, жүрiсi қан дай жарасып тұр, – деп Əзекең оны бiрден қолдай жөнелдi. Ой, Мү-кеңнiң қара терге түскенiн көрсең. Ойпырмой, бой-бойы шықты. Ұрысу да, айты су да жайына қалды. Əбден бiр үлкен сынға түстi. Спектакльден кейiн қа лып, ыңқылдағанын тоқтату үшiн барлық мəтiндi судай сiмiрiп жаттап алды. Əйтеуiр үлкен еңбекпенен бетiн берi қаратты. Сөйтiп, Ле ниннiң рө лiн өзi ойнады-ау. Өзiнiң де қан-сорпасы шықты. Жасыратыны жоқ, Ле нин нiң бейнесiн жасады, бiрақ өз дəрежесiне көп ойындардан соң жеттi.

Жаңбырбаевты театрға алатын болып едi, бала-шағасын, үй-жайын желеу етiп, қалмады. Елiне кеттi.

Оспанханныѕ атаќты ґлеѕi осылай жазылды

Актерлiк бөлiмге қабылданған соң бiздi екi топқа бөлдi. Жартымыз Моисей Гольдблатта қалдық та, жартымыз Асқар Тоқпановқа бардық. Мен алғашқы топтың iшiнде болдым. Оқуға өзi қабылдағанмен, Тоқпанов менi өз тобында қалдырмады. Неге олай жасағанын сол күйi бiле алмадым.

Моисей Исаакович Гольдблат ерекше дарын-ды ұстаз əрi режиссер болатын. Студенттердiң жағдайына қарайтын. Дауыс көтерiп ұрсу дегендi бiлмейтiн. Ауыл баласының мiнез-құлқына сай тəрбиеледi. Бiздiң əке-шешемiз сияқты едi. Қалай киiну керек, қандай киiм жарасады, аудиторияға кiргенде қалай сəлемдескен жөн, есiктi қалай жабамыз, осының бəрiн айтып оты-ратын. Сабақтың өзiн осындай iшкi мəдениеттен бастады. Шындығында да, осының бəрi əртiс үшiн, жалпы өнер адамы үшiн керек екен ғой. Сосын барып театрға көштi. Өкiнiшке орай, ол кiсi бiздiң маңдайымызға сыймады. Арада бiр жыл уақыт өткенде Моисей Исааковичтi қызметтен босатты. Ол кiсi бiзге сабақ берумен қатар, қазақ драма театрының бас режиссерi едi. Үстi-үстiне жазылған дəйексiз арыздар себеп болды. Мықты маман, талантты режиссер едi.

Алғашқы топтағы 12 бала Асқар Тоқпановтың сыныбына қайта қосылдық. Iшiмiзде əдебиетке бейiм жастар да болды. Солардың бiрi – Оспанхан Əубəкiров. Өзi əзiлкеш болатын. Болмайтын жерден сөз тауып, оны əзiлге айналдырып, жанындағыларды күлдiрiп жүретiн. Тiлiнiң уы бар-тын. Тiлiн төсеп сөйлейтiн мүкiсi де болатын. Асқар Тоқпановтың кəрiне iлiктi. «Сенен актер шығуы қиын. Қалжыңбассың. Оспақтан басқаға бейiмiң жоқ», – деп ұрсатын.

Ерегiскенде Оспанхан актерлiктi бiтiрдi. «Қозы Көрпеш – Баян Сұлудағы» Жантықтың рөлiн өзiнiң дипломдық жұмысы ретiнде ойнап шықты. Кəдiмгi актерлердей сенiмдi ойнады. Комиссия мүшелерiн тəнтi еттi.

«Ойнаймыз деп Жантықты,Қалмады ғой жан, тiптi.Оспан əртiс болмас деп,Кейбiреулер тантыпты», – деген уытты жыры осы кезде жазылды.

Жалғыз ауыз шымшыма шумақ талайларды тулатқан болатын. Əсiресе, Асқар Тоқпанов ұстазымыздың шым байы на шындап батып едi. Консерваторияның қабыр ға газетiнде жазылған бұл жалғыз жыр шумағы сол күннен бастап-ақ ауыздан-ауызға тарап, атақты өлең болып кеттi. Атақты болғаны ғой, арада жарты ғасырдан астам мерзiм өтсе де, əлi жадымызда жүргенi.

Асқар Тоқпановтың қазақтың актерлiк мекте бiн қалыптас тырудағы еңбегi ересен. Оны əсте жоқ қа шы ғаруға болмайды. Бұған тарих куə. Қа зақ теа тры ның көркiне айналған Бикен Римова, Шол пан Жандарбекова, Байдiлдə Қалтаев, Мұхтар Бақ ты гереев, тағы да басқа атақты актер лерiмiздiң бəрi дерлiк – осы Асқар ағамыздың алдын көрген дер, тəлiм-тəрбиесiн алғандар. «Тоқпанов тоқпа ғының» мықтылығы да осында болса керек. Райым бек

– Ұшқалақсың...– Ол – оратор...– Ол – данышпан... – Ол дүние жүзiнiң бетiн өзiне бұрған адам...

Сенiң мына жасап жүргенiң не? Жүрiс-тұрысың жалған....Ешкiм сенбейдi сенiң Ленин екенiңе, – деп үстiн-үстiн ескерту жасайды.

– Мен ендi орыстың актерлерiн көрдiм. Щукиннiң ойнағанын көрдiм. Ол да мен сияқты ойнады...

– Жоқ, Борис Васильевич Щукин сен сияқты

те, Асанəлi де, мен де осы мектептен шықтық.Тоқпанов керемет ұстаз болатын. Адамды

жазбай танитын. Оспан ханға да «Сенен əртiс шықпайды, əзiл-оспаққа бар» деп жүргенi сол. Асанəлiнi де ауылшаруашылық институтында агрономның оқуына түсейiн деп жүрген жерiнен консервато рияға сүйреп əкелген. Тұңғышбай Жаман құлов ты да өнерге шақырған осы ағамыз. Ол – Жамбылдың су шаруашы лы ғы институтының үздiк студентi екен. Осындай мысалдар толып жа-тыр.

«Ќазаќстанныѕ халыќ əртiсi едiм, шəйдi кезексiз бершi,

жаным...»«Əр елдiң салты басқа, иттерi қара қасқа» де-

ген ғой қазекең. Сол рас екен. Орал өңiрiнде кiсi күту оңтүстiктен өзгешелеу. Əсiресе, шəй бергенi ерекше. Еттен артық баптап, барынша ыстық қылып бередi. Шəй құйылған ыдыстарды тара-тады. Сосын бəрi iшiп болғанша күтедi. Бəрiнiң ыдысын бiр-ақ жинап алады. Ешкiмнiң ыдысын ауыстырмайды. Мен əдейi байқап отырдым.

Құм да ыстық, күн де ыстық. Аңқасы кеуiп отырған адамға бəрiн күтiп отыру өте қиын. Сейфолла Телғараев ағам шыдай алмай, шəй құйып отырған келiншекке: «Əй, айналайын, келiн. Мен Қазақстанның халық əртiсi едiм. Маған шəйдi кезек күттiрмей бершi, жаным», – дейдi. Сонда да əлгi келiншек кезексiз бермейдi. Бəрiне бiрдей құйып, бiрдей таратады. Сосын ағамыз бiзге жалынады. «Сендер де айтып көрсеңдершi, менiң жасым үлкен, егде адаммын, жағдайыма қарауға болады ғой», – дейдi. Мен: «Аға-ау, бұл елдiң заңы осындай. Қай жерде жүрсек, сол жердiң дəстүрiне көнуiмiз керек», – деймiн.

Ќалай «бўйрабас» атандымҚызылжарға да жеттiк. Кездесу қала шетiндегi

орманның iшiнде өтетiн болды. Ол жақта негiзгi ағаш – қайың екен. Бiздердiкiндей тiзiлiп, сап түзеп өспейдi, əр жер-əр жерде шоғырланып, топ-танып тұр. Жол олай да, бұлай да кетiп жатыр. Күнде жүрiп жүрген адам болмаса, адасып кету оп-оңай екен. Бiз де адастық. Үлкен керуеннен қалып қойып пыз. Жү сiпбек Елебеков алдында отырған. Шопырға қатты ренжiдi. «Арқада қанша

сенi iздеп үлкен кiсiлердiң дегбiрi кетiп жатыр. Осы уақытқа дейiн қайда жүрсiңдер?» – дейдi. Мен шопырдың жол бiлмегендiгiнен адасып кеткенiмiздi айттым.

Осы кезде «Сəбит! Сəбит!» деген Сырағаңның жуан қоңыр даусын естiген Сəбең үйден атып шықты. Менi кiм iздедi дегендей аңтарылып, жан-жағына қарады. Өзiнiң оғаштау əрекетiн сезген Сырбай ағамыз дереу: «Оу, Сəбе, кешiрiңiз, осын-да сiзбен аттас бiр əртiс жiгiт бар екен. Мен соны шақырып едiм. Бұл өзi қолайсыздау болды-ау. Той сiздiкi, 60 жас та сiздiкi. Мына жiгiттi сiзбен ша-тастырмау үшiн бұйрабас деп атасақ қалай бола-ды?» – дедi. Сəбең менi бастан-аяқ бiр шолып өттi де: «Бұйрабас болса болсын. Бұйра шаш та ақылы бар басқа шығады ғой», – дедi де, iшке қайта кiрiп кеттi. Сөйтiп, мен бұйрабас атанғанмын.

«Əкеѕ – ґмiрге ќўштар, əзiлге ўста, сґзге шешен едi»

Жақында бiр түс көрдiм. Түсiмде анамды көрдiм. Үстiндегi киiмдерi ақша бұлттай аппақ, бiрақ, аяғы жалаңаяқ. Мен сұрақ қояйын де-сем, қойғызбайды, маған қарап: «Мен Алматыға емес, келесi жылы (осы сөзiн көзi тiрiсiнде, бұрынырақта да айтқан болатын) алғашқы қар жауғанда тауға кетемiн дегенмiн. Аппақ болуым содан», – дедi де бұрылып кете бердi.

Анамның аты – Апақай. Аппақ ай деген сөзден алынған ғой. Бар көргенiм осы. Осылайша түн ортасында шырт ұйқымнан оянып кеттiм. Ұйқым ашылып кеттi. Света:

– Не болды, терлеп кеттiң ғой? – дедi. – Анамды көрдiм. Анық көрдiм. Аппақ

торғындай едi, – дедiм де, жүгiрiп үстел басы-на барып, айтқан сөздерiн жазып қойдым. Көп нəрсе есiме түстi. Анашым Алматыға келiп қанша қиындық көрсе де шыдады ғой. «Мен көп қиындық көрген адаммын. Əкең Қоңырбай өмiрге құштар, əзiлге ұста, сөзге шешен адам едi. Ұжымшарда бригадир болып еңбек еттi. Айтатын сөзiн əзiлмен, астарлап жеткiзетiн жарықтық. Тоғыз құрсақтан қалғаны – қызы Зерхан, ең кенжесi мынау сен едiң, балам. Айтпақшы, ағаң Мырзабай – мұғалiм едi. Көп оқитын, көп бiлетiн. Əскерден қайтып оралмады», – деп айтып оты-рушы едi.

Зерхан əпкем жақында, 96 жасында дүние салды. Маған «неменеге жап-жас болып ауыра бересiң» деп ылғи ұрсатын.

Жўмыс жасау тəсiлi ерекше едi

Иннокентий Смоктуновскийдiң жасаған образдарының бəрi шедевр. «Идиотта» князь Мышкиндi, «Гамлетте» Гамлеттi, Чеховтың Ваня ағайын, «Берегись автомобиля» фильмiнде Деточкиндi ойнады. Бұл адамның жұмыс iстеу тəсiлi ерекше, маған ұнады. Үш айға дейiн жұмыс кезiнде режиссерден бастап ешкiмнiң мазалағанын қаламайды екен. «Менi мазаламаңдар, мен iзденiп жүрмiн» деп оларға тiптi, ескертiп қоятын да көрiнедi. Бiр ғана мысал келтiрейiн.

Алексей Толстойдың «Царь Федор Иоаннович» деген шығармасы бар. Сонда Иннокентий Федор патшаның бейнесiн жасайды. Өте күрделi рөл. Тəжiрибелi актерлердiң де ол образды жасауға тəуекелi жете бермейдi. Сол кезде Смоктуновский режиссерге «Маған ештеңе айтпаңыз. Өзiм iздеп табамын», – деп ескертедi. Өзге актерлердiң бəрi таңғалады.

– Бұл қалай болғаны?..– Режиссерсiз тiрлiк бiте ме?..– Бұл сонда ненi таппақшы?..Осылайша əрiптестерiнiң əрқайсысы əртүрлi

ой айтып, кекетiп-мұқатады. Үш айдан кейiн спектакльдi байқау сəтi келедi. Мiне, ғажап! Иннокентий сахнаға тiптi басқаша актер болып шығады. Жүрiс-тұрысы, сөйлеу мəнерi – бəрi, бəрi бұрынғысынан бөлек, ұқсамайды. Осылайша патша Федордың бейнесiн əлемдiк деңгейде жасап шығарады. Бұл өзi өте бейнеткер адам, киноларға көп түскен. Теледидардан да қалмайды. Осыншама еңбектенiп, мемлекетке, халыққа қызмет көрсетiп жүргенде жөнi түзу пəтерi де болмаған. Тек өмiрден өтерiнiң алдында ғана Мəскеудiң нақ ортасынан 4 бөлмелi үйге əзер қолы жеттi. Бұрын Кутузов даңғылындағы көне де шағын пəтерде тұрып келдi.

– Сəбит Қоңырбайұлы, көрдiңiз бе? Қыруар еңбегiмнiң қайтқаны осы болды-ау, – дедi бiр кездес кенде пəтерiне риза болып. Өзi,

жыл жүрсiң, жол бiлмейсiң бе? Елден-жұрттан ұят болды ғой», – деп кейiдi.

«Ағатай-ау, менiң жұмысым қалада ғой. Даланың ойы-қырын, орманның ықпыл-жықпылын қайдан бiлейiн», – деп ол да ақталып жатыр. Бiр кезде баратын жерге де жеттiк-ау.

Сахна құрулы тұр. Халық жиналыпты. Бiздi күтiп отыр екен. Бiр кезде Сырбай ақын: «Əй, Сəбит, өй, Сəбит, қайда жүрсiң сен?!» – деп айқайлап менi шақырды. Сол жерде Нүкетай ұшырасып: «Өзiң қызық екенсiң ғой, тiптi,

зайы бы Саломея Михайловна, қызы Мария мен ұлы Филипп – бəрi бiрге тұрды. Барынша қара-пайым, адал, жаны жұмсақ жан. Қабақ шытқанын, дауыс көтерiп сөйлегенiн көрмейсiң. Үнемi жүзi-нен күлкi кеткен емес. Iшкiлiк iшпейтiн. Мен де тентек суға телмiрген адам емеспiн. Бəлкiм, соның да əсерi болған шығар. Мен осы кiсiмен достас-тым, сыйластым. Егер iшетiн адам болғанымда олардың кез келгенiмен достасуға болар едi.

Дамылсыз жұмыс, есепсiз бейнет есесiн жiбер-мейдi екен. Үнемi ой қимылы, жүйке шарша ған-дығы жүректiң талмасына алып келедi. 69 жасын-да дүниеден озды. Иннокентий Смоктуновскийдiң өлiмi əлемдiк киноөнерi үшiн орны толмас қаза болды.

«Аќтоќты бiр мґлдiр бўлаќ, ќўяр жерi – дария...»

Өткенде бiздiң театрда бiр сенсация болды. Бұл өзi сенсация ма, жоқ па, ол жағын дөп ба-сып айта алмаймын. Əйтеуiр, жұрт таңғаларлық оқиға екенi анық. Жүрегiмiз жылып, көзiмiзге жас алдық.

Биыл театрдың жазғы демалысынан кейiн бəрiмiз басымызды қосу, аман-есен келгенiмiздi бiлу, қауышу ниетiмен театрға жиналдық қой. «Кiм қайда демалды? Жағдайлары қалай, аман-есен бе?» деген сұрақ төңiрегiнде жəне театрдың алдағы жұмыс жоспары жайында сөз қозғамақшы болып театр басшысы Есмұхан Обаев лездеменi бастай бергенi сол едi, сексеннiң сеңгiрiндегi Зəмзəгүл Шəрiпова iшке кiрiп келгенi... Екi жылға жуық уақыттан берi аяғынан жүре алмай жүрген едi. Бүкiл ұжым ду қол шапалақтап қарсы алдық.

– Айналайындар, мен сендердi сағындым! Бiр жарым жылдан астам уақыттан берi қозғала алмай, төсек тартып жаттым. Газет оқимын, теледидардан көзiмдi алмаймын. Əрбiр əртiс экранға шыққанда қатты қуанамын. Осы қасиеттi ғимаратта өстiм, өндiм. Атақ алдым, абырой-лы болдым. Ел-жұртымның сүйiктiсi атандым. Кешегi Қаллекей, Өмiрзақ, Құрманбек, Қапан, Камал, Атайбек, Сəбира, Шолпан, Хадиша, Хабиба сияқты, тағы да басқа, аға-апаларымызбен қызметтес болдым. Бүгiн ендi өзiмнiң барлық күшiмдi жинап, орнымнан тұрып, сендерге келiп отырмын, – дедi. Одан сайын қол ұрдық.

Сол күнi театрдың жалақы беретiн күнi екен. Ол да бiр мереке ғой.

– Бұрын айлығыңызды апарып беретiн едi, бүгiн өзiңiз алатын болдыңыз. Бұдан былай қарай өзiңiз өстiп келiп, алып тұрыңыз, – деп жұртшылық шулап жатыр.

Зəмзəмның буындары дiрiлдеп, даусы жарықшақтанып, ерiндерi жуыспай, көзiне жас алған кейпiн көрiп, менiң де көңiлiм босады. Шiркiн-ай, Зəмзəм қандай едi! Кешегi Шəкен Аймановпен, Шахан Мусинмен бiрге Ақтоқтыны ойнаған, қараса көз тоймайтын сұлу едi ғой.

«Ақтоқты бiр мөлдiр бұлақ. Құяр жерi – дария. Кеудесiнде құстар шулап...»,– деп ақырын ғана тақпақтатып бара жатты да:

– Ах! Мен ендi отырайын, – дедi. – Отырыңыз! Отырыңыз! – деп шулап жа-

тырмыз. – Жоқ, менiң тағы айтатыным бар, – деп қайта

кiдiрдi. Сөйттi де:– Айтатыным, құлындарым, аянбай еңбек

етiңдер. Өнердiң жолы өте ауыр. Бiрде сенi аспанға шығарады, бiрде сенi сүрiндiредi, бiрде құлатады, осының бəрiне шыдау керек. «Сабыр түбi – сары алтын» деген əртiстерге арналған сөз сияқты. Шыдамай, қайғырып, iшкiлiкке салынып, шала бүлiнсең, өз түбiңе өзiң жетесiң. Тағдырдың сынағына, теперiшiне төзе алмай, азғындаған достарым есiме түскенде төсекте жатып жылай-мын. Егер солар тiрi болғанда менiң қатарымды, театрдың қабырғасын толты рып жүрмес пе едi.

Мынау Сəбит, анау Асанəлi отыр. Осылардың қаншама жолдастары бар болатын. Ойбай-ау, Сəбит, мен сенiң жазған дарыңның үтiр-нүктесiне дейiн қалдырмай оқып жатырмын. Сен бiздiң ара-мызда жүрiп, сен өзiң... Қойшы, көз тимесiн, – деп ар жағын айтпады. «Жазушы болып кетiпсiң» деп айтқысы келген болар.

«Кїн сайын саєан, Отаным, аќ тiлеу тiлеп жатамын»

Адамның биологиялық өсу жолының өзi бiр керемет құбылыс қой. Бұл туралы кезiнде бұрынғы өткен ақындарымыз бен шешендерiмiз айтып кеткен. Мысалы, Балуан Шолақтың өлеңi:

«Бес жаста безiп үйден тал ат мiнiп, Он жаста жарға ойнаған лақтайсың. Келгенде жиырмаға сазда өсетiн, Балауса бейне балғын құрақтайсың», – деп басталып, əрбiр атаулы жастың

ерекшелiгiн екшеп айтады.«Отызда ор қояндай аспанға атып,Қырықта мүшеленген құр аттайсың.Елуде ақыл-ойың тегiс толып,Төскейден сарқыраған бұлақтайсың...». Осылайша жалғаса бередi. Бəрi рас, бəрi нақты.Мен былайша топшылаймын: 1 мен 13 жас

арасын жас бала деймiз, 13 пен 29-дың арасын бозбала деймiз, жiгiт деймiз, нағыз ғашық болып, жер-көкке сыймай жүретiн кез осы мезгiл. 29 бен 49 жас аралығы – кемелдену шағы, дəл осы кез-де мемлекетке де, халыққа да, ағайын-туғанға да жақсылық жасайтын кез. Бұл аралықта өмiрдiң қиындығын көрiп, басы талай тасқа тиiп, одан тəжiрибе жинақтайды, өз бойындағы немесе отбасындағы кем шiлiктердi аңғарып, соны түзеуге тырысады. 49 бен 61 жас – егде тартқан кез. Көптi көрген, сезген мезгiл. Елге ақыл айтатын шақ.

Оның арғы жағы – абыздық, ол 80 жасқа дейiнгi аралық. Бұл – бiр отбасының ғана емес, бүкiл елдiң тiлеуiн тiлеп, елде дау туса татулық айтып, екi жақты жарастырып, игi iстермен ай-налысатын кез. Бұл кезде қарттықты да айқын сезiнесiң.

«Мен бүгiн аппақ шашы бар Əбдiлда деген атамын.Күн сайын саған, Отаным,Ақ тiлеу тiлеп жатамын», – деп атақты

Тəжiбаев ақын жетпiс жасында жазған.Абыздықтан əрiсiн қауса дейдi. Абыздықтан

биiктiк, ол – əулиелiк, көрегендiк. Көрегендi болу үшiн көргендi болу керек. Мен де қазiр абыздықтың ауылына беттеп барамын...

ДайындағанАйгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 9

...1975 жылдың мамыр айы бола-тын. Жиырма бір жастамын. Соның алдында ғана колхоздың парторгы қоярда қоймай партияға өтуге көндіріп, құжаттарымды реттеп, аупарткомның бюросына дайындалдым. Ол кезде интеллигенция өкілдеріне қарағанда жұмысшының партияға өтуі оңайлау. Қырықтық науқаны қызып тұрған күндердің бірінде аудан орталығына келдік. Аупарткомның бірінші хатшысы В.Кравчук іссапарда жүрсе керек, бю-роны екінші хатшы өткізіп жатыр деді. Кезегім келіп бөлмеге кіргенде төрдегі үлкен үстелдің басындағы қағылез қара кісіні көзім шалып қалды. Одан беріде отырған оншақты адамның жанарлары мені тесіп барады екен, маңдайымнан шып-шып тер шыққанын сездім. Соны білгендей төрдегі хатшы қолындағы менің құжаттарымды тез қарап шықты да: «Дұрыс, əскерге барып келген, бел -сенді жұмыс істеп жүр, болашағы бар. Ал, қане, не дейсіздер?», деп жағалай отырғандарға қарады. Партия жарғысы-нан бір-екі сұрақ қойғаны болмаса олар мені көп қинамады. Көп ұзамай екін-ші хатшы Бейсехан Мірəзімовтің қолы қойыл ған партия мүшелігіне кандидат-тық карточкасы қолыма тиген болатын.

Бір жылдан соң аупарткомның бірінші хатшысы болып Берден Байқошқаров тағайындалды да, екінші хатшы орыс ұлтынан болуы керек деген қағидамен Мірəзімов Красногор ауданына ауат-ком төрағасының орынбасары болып ауысты. Содан кейін ол кісімен бетпе-бет кездескен емеспін, бірақ ол туралы көп естідім. Кейіннен аудандық газетке жұмысқа орналасқанымда редактордың орынбасары, майдангер Жапар Көпбаев ағамыз өзімен түйдей жасты досы

Бейсеханның өмір жолы, соғыстағы ерліктері жайлы үнемі айтып отыратын.

Кешегі қан кешуден өткен соғыс сарбаздарының бірі Бейсехан Мірəзімов 1923 жылы Красногор ауданының Шарбақты ауылында дүниеге келеді. Оның балалық шағының кісі қызығарлық жайы жоқ, сол заманға тəн біріне бірі ұласқан қасіретпен жанына жара салған тұстары көп. Əкесі Мірəзім азын-аулақ малымен күнелткен кедей шаруа, оты-зыншы жылғы ашаршылықта бар малы-нан айырылып, айналадағы жұртпен бірге қатты күйзеліске түседі. Тіпті, талғажау етерлік ештеңе қалмаған соң қырғыздар жаққа барып жан сауғаламаққа əйелі Алтынай екеуі он жасар қызы Ұлтай мен алты жастағы Бейсеханды алып босқан жұртқа ілеседі. Алайда, бұл са-пар оларға қайырлы болмай, аштыққа ауру жамалған əке жол үстінде қайтыс болып, сормаңдай ана амалсыз екі бала-сымен кері қайтады. Содан Красногорда колхоздың əртүрлі жұмыстарына жегіліп, мал бағып балаларын өсіріп жеткізуге тырысады. Кисе киімге, ішсе тамаққа жарымаған зар заман Бейсеханды ерте есейтіп, 1940 жылы тоғызыншы сынып-тан кейін Жамбыл қаласындағы ФЗУ-ге (фабрика-зауыт училищесі) түсіп паро-воз машинисінің көмекшісі мамандығы бойынша оқиды. 1942 жылы тамыз айын-да оқуды бітірген бойда жасы да толып əскерге шақырылады. Бірден Мəскеуге түсіп, сол кезде «Катюша» деген атпен белгілі бола бастаған реактивті миномет дивизионының командирлерін дайын-дайтын жеделдетілген курстан өткізіліп майданға жіберіледі.

Бейсехан Мірəзімовтің өз қолымен жазған өмірбаянында оның 312-ші гвардиялық минометтік, полктың

4-дивизионының командирі ретінде Дон, Брянск жəне бірінші Украина май-дандарынан сонау Берлинге дейінгі майдан жорықтары бір-екі сөйлеммен ғана қысқа қайырылған екен. Есесіне оның партиялық жеке парақшасындағы мемлекеттік наградаларына зер салатын болсаңыз, соғыстан І дəрежелі Отан соғысы, «Қызыл Жұлдыз» ордендерімен, «Ерлігі үшін», «Сталинградты қорғағаны үшін», «Берлинді алғаны үшін», Варшаваны, Праганы, Венаны жау-дан азат еткені үшін деген самсаған медальдерді, «Үздік артиллерист» белгісін омырауына тағып оралуы көп сырды аңғартады. Осынау наградалардың əрбірінің өмір мен өлім белдесулерінде жауынгердің талай мəрте ажал аузынан қайтқан жанкешті ерлік қимылдарымен келгені даусыз. Ол қандай ерліктер болды екен? Соның біріне жауапты жоғарыда айтқан Бейсеханның бала жастан досы Ж.Көпбаевтың кезінде жергілікті га-зетке басылған шағын ғана естелігінен тапқандай болдық. Ол кісі 1975 жылы жазда «Түрксиб» санаториінде дема-лып жатқанында қолына орыс тілінде жазылған «Катюшалар» ұрысқа кіреді» деген кітап тиіп, оның 118-ші бетінен «Қазақ батыры» деген екі беттік естелікті оқығанын айтады. Ол өзінің досы Бейсехан туралы екен.

1943 жылы Орталық майдан əскерлері қорғаныстан шабуылға көшіп, жүзден аса деревнялар мен үш қаланы азат етеді. Гвардияшылар майдан шебімен 80 шақырымдық жорық жасайды. Бұған реактивті миномет полкының жауынгерлері зор үлес қосады. Жаудың əскерлері мен техникаларын талқандай отырып, олар гвардияшыларға жол ашқан. Бұл тамыз айының соңғы күнінде

болатын. Бейсеханның дивизионы алдын ала дайындалған ұрыс шебіне жетіп ор-наласу үшін таңертеңнен жолға шығады. Фашистер үш «Катюшадан» тұратын дивизионды байқап қалып, алапат соғыс машиналарын қалайда қолға түсіруге қам жасайды.

Дивизион белгіленген орынға келіп техниканы ұрысқа əзірлей бастайды, сол мезет минометшілер де өздерін аңдыған жауды көріп қалады. Бейсехан дереу ра-циямен полкке хабарлайды. Командир: «Катюшаларды» жау қолына түсірмеудің барлық амалын жасаңдар, тіпті болмаған жағдайда жарып жіберіңдер» деп бұйрық береді.

Бейсехан жауынгерлерін жинап жоспар құрады. Алдымен «Катюшаның» көмегімен жауға өлтіре соққы беріп, сосын тез кері қайту керек. Бірінші «Катюшаның» түймесін басуы сол-ақ екен, бірінің артынан бірі аспанды тілгілеген отты снарядтардың ышқын-ған даусынан құлақ тұнады. Жойқын атыстан əуе айналып жерге түскендей, дүниені бет қаратпас өрт шалғандай бір алапат болады. Жау жақтың естен тан-дыра ойранын шығарған осы ұрымтал сəтті пайдаланып дивизион кері ора-лады. Полк командирі майор Захаров дивизионның адамдары да, техникасы да аман келгенін көріп, əр жауынгерді құшағына ала ризашылығын білдіреді. Кейіннен полк барлаушылары «Катюша» болған маңда 33 немістің күйіп кеткен денелері жатқандығын айтып келеді. Осы ерлігі үшін командир Бейсехан Мірəзімов І дəрежелі, ал жауынгерлері тегіс ІІ дəрежелі Отан соғысы ордендерімен ма-рапатталады. Полк комиссары Давыдов əлгі кітапта осы жайларды айтқан екен.

Бұл ерліктен кейін іле-шала қыркүйек

айында Бейсехан кезекті ұрыс қа шы-ғар алдында партия мүше лігіне қа был-данады. Ол оның бұдан кейінгі өмі-рінің өзегіне айналған еді. Ақыры 1945 жылы желтоқсан айында əскери бөлім-нің командирі майор Брыкин мен сая-си жетекші Гусевтің Крас ного р ау парт-комына жолдаған саяси мінез демемен оралады. Онда «...комму нист Мірəзімов жолдастың соғыс жылда рын дағы тəрізді еңбек майданында да Отан алдындағы борышын қалтқысыз орындайтынына сенім білдіреміз», деген жолдар бар.

Қаруластарының бұл сенімін ол еселеп ақтады да. Соғыстан кейін Жамбыл облыстық Красногор ауданы атқару комитетінің жауапты хатшы-сы, аупарткомның ауыл шаруашылығы бөлімінің меңгерушіс і , ауатком төрағасының орынбасары, Свердлов аудандық атқару комитеті төрағасының орынбасары қызметтерінде болды.

Мен осы мақаланы дайындау ба-рысында майдангер хатшы Мірəзімовті жақсы білген, қызметтес те болған біраз адамдармен тілдескен едім. Бəрі де оның іскерлігімен қатар адалдығын алға тартады. «Мен алпысыншы жыл-дардың екінші жартысында алды мен аупарткомның нұсқаушысы, сосын ұйымдастыру бөлімінің мең герушісі болдым, дейді бүгінде зейнеткер Мырзақұл Үйсімбаев ағамыз. Бейсехан Мірəзімұлының мен хатшымын деп кеуде кергенін бір байқамадым десем болады. Өте қарапайым, сыпайы, тіпті, ашулануды білмейтін адам еді. Біз дайындаған құжаттардағы кейбір қатенің өзін кейбіреулерше ұрсып жекімей-ақ, «мына жерін былай түзетсек дұрыс бо-лар» деген сияқты сөздермен басың-нан сипағандай бипаздап түсіндіріп

жіберетін. Сенбілікте де жұртпен бірге кірпіш тасып, ағаш кесіп жүргенін көргенде басқалар оған қарап бой түзеуге тырысатын. Əйгілі 69-дың қысында мал көп қырылды. Бейсекең «Қордай» кеңшарына бекітілген уəкіл еді. Бір күні сол шаруашылыққа мені де ертіп барды. Қырылып жатқан мал көп. Мамандар өлекселерді түгендеумен əлек. Өте ая-нышты да қорқынышты көрініс. Хатшы ешкімді кінəлап дауыс көтерместен, «қиналып жүрсіңдер ғой, қайтеміз, бəрімізге де қиын» деген сөздермен жұбату айтып қайтып еді».

Иə, сұрапыл соғыста «Катюшаның» командирі болған майдангер еңбек май-данында да жұртты жасампаздық істерге жұмылдыруда парасатты да сырбаз еңбектің шынайы үлгісін көрсетіп еді. Оның жауынгерлік наградалары кейін «Құрмет Белгісі» ордені, «Ерен еңбегі үшін» медалі, үкіметтік грамоталар, алғыс хаттар түріндегі марапаттаулар-мен толықты. Ол туралы облыстық, аудандық мұражайларға да фотодерек тер қойылған. Қордай ауылында əлдеқан-дай себептермен кейбір көшелердің ел алдындағы еңбегі айтарлықтай алып бара жатпаған əлдекімдердің есімімен аталып кеткенін білеміз. Ал Отан үшін, ел үшін қан мен терін қатар сығып берген, кезінде басшы, жұртына аға болған Бейсехан Мірəзімов сияқты əдебі бөлек азамат тұлғаға Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай, аудан орталығындағы бір көшеге есімі берілсе рухына құрмет, бізге мəртебе болар еді.

Құрманбек ƏЛІМЖАН,Қазақстан Журналистер

одағының мүшесі.

Жамбыл облысы.

«КАТЮШАНЫҢ» КОМАНДИРІ

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан».

– Зауыттан 1942 жылы шыққан, – деді əулие мазарының шырақшысы, көрнекті коллекционер Болат Тағабай.

– Бəсе, Ұлы Отан соғысы туралы кино-лардан көрген көліктер сияқты, – дейміз

ағамызға қарап. Бөкең езу тартты. Бір ризашылық əлпетінен есті. Айтуынша, екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан көлік көрінеді. Таяуда кесенеге зиярат ете барғанда есік алдында тұрған көлікке тағы көзіміз түсті. Осы жолы індете сұрадық. Польша жерінде жүрген екен. Жай жүрмеген, қан майданның, от пен

оқтың ортасында жүрген. Əрине, қай офи-цер мінді, қандай ерлік көрсетті, нендей тағдыр кешулерге куə болды? Оны айтып берер көлікте тіл жоқ. Бір білерлігі, біраз жылдар бұрын аманатпен Шығыстағы рухани орталықтардың біріне айналған əулие Ырғызбай кешеніне жеткізілген.

Осыдан үш жыл бұрын аудан орталығы – Ақсуатта өткен əскери шеруге қатысыпты. Тарбағатайлық тұрғындар Жеңіс күніндегі шаттықты бөліскен «ардагер көлікті» қызықтап, оған отырып көріп, баршасы суретке түскен. Таңғаларлығы, көне көлік 80 шақырымдық қашықтықта орналасқан аудан орталығына қақалмай, шашалмай, желдей есіп, жап-жақсы барып келіпті. Болат Құнанбайұлының айтуынша, көне көлік биыл да Жеңістің 70 жылдық мерейтойлық шеруіне қатыспақ.

Əлбетте жүргеніне 30 жыл болған көліктердің қаңқасы металл қабылдайтын орындардан табылып жатса, мына көліктің техникалық паспорты мен барлық құжаттары бар болып шықты. «Газ-67Б» маркалы көліктерді Қызыл Армияда «козел» немесе «козлик» деп атаған. «Руский вилис» деп те атайды.

– Мəшиненің газ шығару жəне от-алдыру бөлшектерін ғана ауыстырдық. Двигателі мен қалған бөлшегінің бəрі өзінікі. Бұл кеңестік конвейерден көп мөлшерде шығарылмаған мəшине. Белгілі партиядан соң тоқтап қалған. Яғни 4 мыңнан астам данасы ғана шыққан. Өте мықты көлік. Осы кешен-ге зиярат етушілерді тасып, тау-тас-ты аралатып жүрген осы – «Газ-67Б». Оның үстіне күн сайын Күмістібұлақтан су тасиды. Көрген жандардың бəрі көнбістігіне таңғалады, – деді Болат Тағабай.

Бірде киностудиядан келген мейман-дар көлікті фильмге түсіруге сұратқан

екен. Қомақты қаржы ұсынушылар да бар көрінеді. Оған кесене шырақшысы келіспепті.

Бөкеңнің осы орайда өз ойы бар. Коллекция жинаумен тиянақты түрде айналысып келе жатқан ол Ұлы Отан соғысына қатысты біраз жəдігерлерді жинап үлгеріпті. Айталық, антикварлық дүкендерді жиі аралайтын азаматтың жеке қорынан кеңестік жауынгерлердің соғыс кезінде пайдаланылған сусын құятын торсығын көрдік. 99,5 пайызы таза алю-минийден жасалған ыдыстың ішіндегі су бұзылмайды деседі. 1904 жылы шыққан кофе қайнатқыш ыдыстың ернеуіне лупа əйнегімен қарағанда немістің свастикалық белгісін көруге болады. Ал оқ тескен кас-каларды Нижний Новгородтан əкелген. Оның ішінде кеңестік жауынгерлердің де, неміс басқыншыларының да каска-лары бар. Сондай-ақ соғыстан қалған тат басқан миномет, граната, сапер күректері, танк минасы, соғыс уақытында шыққан чемодандардың түр-түрі бар. Ерекше құнды дүниенің бірі – 1941 жылы Германиядан шыққан неміс велосипеді. Оның шар-шар еткен қоңырауы əлі жұмыс істеп тұр. Өте сапалы шыққан əрі жақсы сақталған велосипед майлап, дөңгелегін үрлесе бүгін де тебуге жарап тұр. Қолына пулемет ұстаған кеңестік жауынгердің мүсіні де үлкен естелік екенін байқауға болады. Мүсінге «Коспанову Сартай Букановичу за излечение от тяжелого недуга. Деркач. Г.Е. ІІІ.08.1947г» деп бе-дерлеп жазылған. Ал генералдардың шені іспетті үш жұлдызды портсигар штабта тұратын сəнді дүниелердің бірі болса керек. Ашылғанда жағымды музыка ой-найтын портсигардың «Беломорканал», «Север», «Прибой» атты папиростар салуға арналған бөліктері бар.

Болат Тағабай əкесі Құнанбайдың наградаларын, Жұмабай жəне Тұмарбай

есімді екі ағасымен бірге түскен суретін көрсетті. Бір үйден соғысқа аттанған үш ағайындының бірі Тұмарбай 1942 жылы тамызда қаза тауыпты. Оның жерленген жері жақында ғана табы-лыпты. Тұтқынға түскені, концлагерьде атылғаны, Польшаның Отвоцк ауданын-да жерленгені анықталды. Жауынгер зи-раты қазір ит тұмсығы өтпес қалың орман болып кеткен. Тіпті, ертеректе соғыс тех-никалары жүрген жол да көрінбей қалған.

– Бұл жердегі бауырластар зиратында «Захоронения монголов» деп жазылған екен. Яғни олар үшін азиялықтар моңғолдар болып саналады. Негізі, по-ляктар Қызыл Армияны дəріптемейді. Тіпті, Польшада Ұлы Отан соғысына қатысты мұражай да жоқ. Олар өз жерін «əлемдік зират» деп атайды. Өйткені, басқыншылардың бəрі, олардың ішінде түрлі кезеңде түріктер де, француздар да, немістер де, орыстар да поляк жерімен өткен. Қайсысы өтсе де жергілікті халық зардап шеккен. Сол сияқты 1942 жылы Польша немістердің оккупациялауын-да болды. Немістер концлагерьде жа-рамсыз болып қалған тұтқындарды атып отырған. Соған орай жүргізілген картотека ғаламторда жарияланды. Картотекада «48-зират» деп белгіленген жер Зродборов деген шеткі елді мекенде орналасқан. Онда «Тагабаев Туманбай» деп көрсетіліп, туған жері «Кезик» деп жазылған. Кезик дегені – оларды соғысқа аттандырып салған Қызылкесік ауылы.

Емдеу лазаретінде болған Тұмарбай 1942 жылы 22 қыркүйекте атылған. Əкеміз өмір бойы ағасының зиратын іздеп, тап-пай кеткен еді. Осы зиратты 73 жылдан кейін тауып отырмыз. Себастьян есімді мұражай қызметкерінің көмектесуімен таптым. «Мұнда 1941-1945 жылда-ры соғыста қаза тапқан Қызыл Армия əскерлері жерленген» деп жазып қойыпты. Ағаштан жасалған белгі, қоршау о баста болғанымен 70 жыл қараусыз қалған қорымның орнында жуан ағаштар өсіп, орман болып кетіпті. 1921 жылы туған Тұмарбай майдан даласынан жолдаған хаттарын өлеңмен өріп отырған. Мəселен, 1942 жылы ақпанда жазған хатында:

– Əуелі хат жазайын анамызға,Берсеңіз ықыласты балаңызға, Мені ойлап деймін ана жылай берме,Көп емес, екі-ақ жылда барамыз да.Қарады Көкпектіде комиссия,Капитан кеткен екен əскер жия,Денсаулық «здоровый» жарайсың

деп, Қағазға шимай салды қара сия.Ішінде қызыл вагон жарқыраған,Алдында «қара бұқа» арқыраған,Тау мен тас, ел-жұртымды ойыма

алсам,Қалдың ғой қайран Боғас сарқыраған,

– деп бастап, бүкіл ағайын-туыс, жақын-жұрағатын аттарымен атап, ақ өлеңмен сəлемін жеткізген. Сондай-ақ Алматы, Мəскеу сияқты алып қалаларда болғанын, Еуропаға енгенін, елге деген ішкі сағынышын параққа түсірген. Ал əкеміздің Жұмабай есімді үлкен ағасы соңғы хатында Батысқа қарай бет алғанын жазған. Əрі қарай із-түзсіз, хабарсыз кет-кен. Сондықтан Ұлы Отан соғысындағы боздақтарымыз мен ардагерлерімізге арнап, Жеңістің 70 жылдық мерейтойы қарсаңында Ақсуаттағы əкеміздің үйін мұражайға айналдыруды көздеп отыр-мын. Осы заттар мен жəдігерлердің барлығын сол мұражайға қойылатын болады, – деді Болат Тағабай əңгімесінің соңында.

Оның ішінде көне көлік те бар.

Шығыс Қазақстан облысы,Тарбағатай ауданы. ––––––––––––––––––

Суреттерді түсірген автор.

Уақыт та адам жадынан өшіре алмас, қандай қоғамда да мәнін жоғалтпас құндылықтар қатарында Ұлы Отан соғысы жылдарындағы халықтық ерлік аталады. Міне, Жеңіс туы желбіре-гелі 70 жылға таяп келеді. Арада бүтін бір ұрпақтар алмасты. Қатары мықтап селдірей түскен кешегі соғыстың қарт сарбаздары ең құрметтілеріміз. Ал Батыстан қайтпаған боздақтар өз алдына, қан майданнан аман келіп бейбіт өмірде де лайықты іздерін қалдырып бақилық болған әкелер рухы ешқашан ұмытылмайды. Бейсехан Мірәзімов те нағыз соғыстың өрт-жалынынан өтіп келіп, туған жерді көркейтуге мол еңбек сіңіргендердің бірі болатын. Мен оны қырық жылдай бұрын алғашқы рет көргенім күні кешегі-дей жадымда сақталып қалыпты.

Көлік «ардагері»Ўлы Отан соєысына ќатысќан «Газ-67Б» мəшинесі Барќытбел бауырында су тасып жїр

Жазда көргенбіз. Тарбағатай ауданындағы жұмыс сапарымыздың түйіні еді. Біз арнайы келген Ырғызбай әулиенің кешені жаңғыртылып жатты. Күмісті жайлауындағы құрылыс қызу. Кесене жанына ызғытып келіп тоқтаған әлдебір көліктен жұмысшылар жүк түсірді. Алыстағы Баянауылдан әкелінген қызыл тасты қашап жатқан шеберлерге сүйсіне қарап тұрғанбыз. Енді назарымыз ескі көлікке ауды. Елуінші жылдардың көлігі ме?.. Әлде, алпысыншы жылдар ма екен?! Әйтеуір, ерте шақта ерттел-ген техника екені анық.

ЗЕРДЕ

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz10 ТУЫСТЫҚ ТУЫ

Мардан ата және Сұлтан апа Еменовтер Ахмет ата және Рәбия апа Еменовтер Әбу аға және Баттон апа Еменовтер Мәжит ата және Нәзән апа Жұмаевтар

Қощы ата және Асма апа Оджахлиевтер Өмәр ата және Гүлсім апа Әлиевтер Мизам аға Жұмаев Али аға Еменов Кермаш аға Раджабов

Теміраз дада, Нәжіп ата және Хуршут аға Жұмаевтар

Ілияс аға және Айдар аға Жұмаевтар туыстар арасында

Еменовтердің үлкендері кездескен кезде

Өндіріс озаттары Күнболат Сейітов, Ілияс және Айдар Жұмаевтар ауылдың қазақ және түрік жастары арасында

Теміраз дада және Әдәлат апа Жұмаевтар балаларымен

Хуршут аға және Мәдина тәте Жұмаевтар балаларымен

Әлемнің Түркия секілді беделді де күшті мемлекетімен қатар Орталық Азия респуб ли каларын, Ресей, Германия секілді бір қатар басқа алып елдерді мекен етіп, тірлік кешіп жатқан үлкен ұлттың мейлі шағын ғана бір бөлігін болса да кішкентай ауылымызға меншіктеу қаншалықты дұ рыс болатынын қайдан білейін, бірақ Еменов­тер дің, Жұмаевтардың, Оджахлиевтердің, Раджабовтардың тегін естісем болды, бұлардың біздің ауылдың түріктері, біздің ағайындар екені бірден ойға оралады. Олардың түріктер екенін әбден кейін білдік, өздері ақырын ғана айтып жүргенімен, түрік екендерін ашық айта бастағаны еліміздің тәуелсіздігін жариялауына байланысты бол­ды. Әйтпесе, көкем Өзібектің қатарластары, достары Ибрагим мен Исмайылдың, Әнвар мен Әнсардың, Ләтив пен Афиздың ағалық қамқорлығын көріп жүргенде, ағаларым Әбдіқайым мен Бәкеңнің до­стары Міләдімнің, Абдолдың, Асанның, Үсеннің арттарынан қалмай, соларға еліктеп баққанда, Нәжіп атаның қызы Сәниямен бірге оқығанда, Теміраз даданың оғыланы Халетпен күліп­ойнап өскенде оларды әзербайжандар деп білдім. Апам екеуміз Шаймерден ағалардың үйіне барғанда Назли жеңгем қолдан қайырған сарымайын қойып, балаларынан тығып ұстайтын тәттілерін салып, әпкесіне шай бергенде арнайы са­тып алынған радиоладан Бакуден берілетін музыка ойнап тұратын. Әлде ол кездегі қабылдағыштар Ыстам бұлды ұстамайтын, әлде олардың өздері де әзербайжандармыз деп сенгені болар.

Ауылдағы түріктердің еркек кіндіктісінен қазіргі жасы үлкені Ілияс Жұмаев ағамен кездесіп, біраз жайға қанығып едім.

– Аға, осы сіздер әзербайжандар емес, түріктер екендеріңізді бұрыннан білуші ме едіңіздер?

– Үлкендер жағы оны жақсы білдік. Бірақ дауыстап айтпайтынбыз, дұрысы – айтқызбады. Біздің Фрунзе ауылынан басқа жаққа баруға құқымыз болмады. Менің жа­сым жеткенде рұқсат сұрап, паспорт алу үшін Талғарға барғанмын. Құжат толтырып отырған әскери жігіт қырсығып: «Сен пас­портсыз да жүре берсең болар еді», дейді. «Сельсоветтегі ағай тәртіп солай деп жіберді», деп жатырмын. Басқалар қажетті құжаттарын өздері толтырса, бізге, біз сияқтыларға әскери киімдегілер толтырады екен. Жазып болып, қол қоюға бергенде байқадым, ұлты дегеннің тұсына әзербайжан деп жазыпты. «Бізді Кавказдан жер аударғанда түрік деп көшіріп еді, мұнда келгенде әзербайжан деп көрсеткенің қалай?» деп едім: «Жұмаев, сен осы тұрғаныңда Сібірге кеткің келме­се, үндемей қолыңды қой», деді. Ауылға келген соң үлкендерге айтып едім, олар өзара ақылдасып: «Балаларымызға обал жасамайық, әзербайжан болып­ақ жүре берсін», десті. Қазақ пен қырғыз немесе қазақ пен қарақалпақ секілді түрік пен әзербайжан екі ұлт қой. Өзіміз білсек те балаларға айтпадық.

Алғаш түрікпіз дегенді ашық айтуы­мыз, сен ол кезде бала едің ғой, 1958 жылы ауылдағы түріктер, Мардан Еменов әулетінен басқалары, түп көтеріліп, Әзербайжанға кететінімізде болған. Екінші рет 1986 жылғы желтоқсанда қазақ жаста­ры Алматыда көтеріліске шыққан кезде ай­тылды. Колбиннің көтерілісті қанға бояуы біздің ішіміздегі толқуды да басып таста­ды. Бірақ, білесің ғой, сонда сол көтерілісті Қазақстанда қолдаған тек түріктер болатын. Үшінші рет ашық айтуымыз және толық мойындалуымыз Қазақстан тәуелсіз ел болған соң жүзеге асты.

Сол тұста қолайсыз бір жағдай болды. Бұл кейбір менің қандастарым жағынан да, сондай­ақ бірен­саран қазақ ағайындар тара­пынан да орын алды. Соны ойласам, жаным ауырады. Кей түрік жігіттері тәуелсіз болып, мәз­мейрам жүрген қазақтармен бірге біз де тәуелсіз болдық деудің орнына, жарты ғасыр бойы, нақтысы 47 жыл қазақтардың езгісінде жүргендей, Мәскеу Алматыны қалай қақпайлап ұстағанындай, дауыста­рын қаттырақ шығарып жіберді. Мұндай жағдай қазақтарға ұнай қоймады, содан кейбір жігіттер түріктерді көшіру керек де­ген сияқты сөздер айтып қалды.

Біріншіден, не үшін көшуіміз керек? Екіншіден, қайда көшуіміз керек? Мен осын­да ержеттім, осында үйлендім, балаларым­ның бәрі осында туды, қазір өмірдің әр са­ласында жұмыста. Қолдан келгенше еңбек етеді, Қазақстанға, қазақтарға адал. Мен жарайды, ептеп Кавказды білермін, ал бұлар өмір бойы осында ғой. Олардың жалғыз ме­кен­жайы, жалғыз ел­жұрты – Қазақстан.

Жаңа айттым ғой, 1958 жылы түріктер бір жел сөзге сеніп, түп көтеріле көшкен. Сонда біреулер баяғы Месхет жаққа ба­рамыз деп шықты ғой. Ал ол жақта біздің аталарымыз бен әкелеріміз күндіз­түні бел шешпей, кетпен шапқан, жалдар мен төбелерді тегістеп, егіншілікке қолайлы еткен, мал өсірген. Ол жерлерге біз кет­кен соң­ақ грузин шаруалары қоныстанды емес пе? Біз бара қалғанда, кім жерін бере қойсын, төбелес шығады, қан төгілер еді. Оны айтасың, грузиндер месхет түріктерін танымаймыз деп шықты, ал әзербайжандар өздері сыйыспай жатқанда, соншама адамды қалай қоныстандырсын?

Ілияс ағаның көзіне жас келгендей бол­ды. Ақырын ғана қолымен сүртіп қойды. Мұны Мұғдеттің мектептегі мұғалима қызы, құлағы ауырлау еститін қарияға менің сұрақтарымды түсінікті етіп қойып отырған Катина Жұмаева да көрді. Жуырда ғана сүйікті баласы Мұстафаның қайтқаны есіне түсті ме, әлде бауыр басқан Месхетиядан қалай көшірілгендері ойға оралды ма екен?..

1999 жылдың ақпанында редакция­мыз Алматыдан жаңа астанамыз Ақмолаға көшкен. Сол жылдары вокзал басында көшіп жатқандардан гөрі шығарып салушылар

көп болатын. Біз мінетін вагонның тұсында да адамдар көп еді. Біреулер көңілдене әңгімелесіп тұрса, біреулер туыстарымен қимай қоштасып жатыр. Сондай кезде жас түрік жігіті келіп амандасты. «Менің атым – Мұстафа, сіз туралы ағам Мұрат ай­тып еді. ҚТЖ­ның жолаушылар тасымалы жағында жұмыс істеймін. Жолсеріктеріңізге тапсырдым, күн суықтау болып тұр, от жағып, купелерді жылытып қойды», дейді. Мұстафаны кейін де талай рет көріп, әңгі ­ме лескенбіз. Жақсы інім болып кетіп еді...

1943 жылдың қара күзі қысқа ұласатын шағында күн түнеріп тұрып алды. Күндегі әдетімен ерте тұрған Ілияс түске таман талғажау ететін наны мен айранын салып қойған дорбаны алды да, қойлары мен сиыр­ларын ауыл маңындағы жотаға қарай айдай жөнелді. Ауыл тыныш сияқты. Аурулығына байланысты жуырда ғана майданнан оралған Мардан қарияның әйелі Сұлтан апа да қойларын бұған қосу үшін шығарды. Әдәлат тәте кішкентай Әнсарын арқасына таңып, жалғыз сиырын айдап шықты. Ілиястың си­ырларына қосты да, үйіне қайтты. Ауылдың шетіндегі қорғанда үлкендер жатыр. Мұнда бұрынырақ әкесі Мақсутты, жуырда ана­сы Чешмиді жерлеген. Екі баласы – інісі Айдар екеуі топырақ салды. Ауылдан ұзай бергені сол еді, биік төбені қиялай салынған жолмен 5­6 әскери жүк мәшинелері ауылға келіп тоқтады. Солдаттар түсіп, үйді­үйге жүгіре жөнелді. Сәлден кейін­ақ әйелдердің айғайлап жылағаны естіліп, ауыл үсті шаң­шұң болды да кетті. Ілияс үйіне қарай жүгірді. Келсе, есіктің алдында інісі жылап тұр. Үйдегі анау­мынау жүктерді аулаға шығарып қойыпты. «Барлық түріктер бүгін көшесіңдер дейді, заттарды буып­түйіп аулаға қойыңдар, арттарыңнан жібереміз дейді». «Қойларды, сиырларды қайтеміз?» «Оларды алуға болмайды екен». Осы кез­де әкесі Мақсуттың інісі Мәжит ағасы келді. «Аға, малдарды алуға болмаса, мен осында қалайын». «Қой, Ілияс, бірге кетеміз, басқалар соғыстан қайтқанда мен не деймін? Мал барған жерден де табылар, аман болайық». Сөйткенше болған жоқ, жүк мәшинелері әр үйдің маңына тоқтап, солдат­тар шал­кемпірлерді, әйелдер мен балаларды мәшинелерге тией бастады. Әйелдер шашын жайып, дауыс салып жылады. Ауылдың шет жағында күйеуі мен баласы соғысқа кеткен ауру кемпір тұратын. Екі солдат сол кейу­ананы сүйретіп жете беріп, тастай салды. «Кемпір өліп қалды».

Ілияс жота жаққа қарап еді, қойлар мен сиырлар жайылып жүр екен. Сәлден кейін ауылдың шеткі үйлерінен өрт шықты. Өртеніп жатқан тастан салынған үйлер емес, артынан жібереді деп аулаға жинап қойған жүктер болатын. Ешкім кері қайтпасын дегендері екен. Мәшинеден секіріп түсіп, жүктеріне жүгіре беріп еді, винтовка дүмінің желкесінен тиген ауыр соққысы мұрттай ұшырды. Ескі сандықтың түбінде әкесі мен шешесінің бірге түскен суреті бар еді. Алғызбады. Екі солдат аяқ­қолынан алды да, кузовқа лақтыра салды. Айдар жылай бастады. Бұлардың жүгіне де от қойылып, жаңағы сүйретіп әкелген кемпірді сол отқа тастапты. Мұны кейін інісі айтқан.

– Аға, сонда ешқайсыңыз ештеңе демедіңіздер ме?

– Не дейміз оларға? Бір кездері Месхе ­тияның біраз жеріне түріктер қоныстанған дейді. Советтер кезінде Тбилисиге қарадық. Соғыс басталғанда бас көтеретін жігіттер майданға алынды. Біздің Жұмаевтардан Камал Мәулітоғлы, Шавкат Мәжнүноғлы, Алы Нидайоғлы, Торын Нидайоғлы, Бинали Нидайоғлы, Байран Бураноғлы, Абдул Бураноғлы, Аджикарим Бураноғлы, Агалы Бураноғлы, Шабан Амидоғлы, Мажилис Муратоғлы, Сулейман Муратоғлы, Пашалы Кайяоғлы, Тәмәл Тәәроғлы, Камал Тәәроғлы, Мұстафа Муртазаоғлы, Агалы Шадыманоғлы, Теміраз Мәжитоғлы, Хуршут Мәулітоғлы, Нәжіп Жұмаев – барлығы 20 адам соғысқа кетті. Еменовтерден Мардан, Ахмет, Әбу майданға кетіп, жер аударудың алдында ғана Мардан аурулығына, ал немере

інісі Әбу қолынан жаралануына байланысты соғыстан қайтқан. Кім бас көтереді, анау­мынау деген, қашпақ болған кейбіреулерді сол жерде атып кетті.

– Содан бәріңізді пойызға отырғызды ма?

– Теңіз айналып жүрмес үшін кемеге салды. Біраз жүзген соң неміс самолеттері бомбалай бастады. Әйелдер Сталинді де, Гитлерді де қарғап, балалар жылады. Бізді қорғаушы екі катер самолеттерді атқылай бас тады. Бір кемеге бомба түсіп, күл­талқаны шықты. Оған мінген түріктер айғайлап, аспанда самолеттер гүрілдеп, сұмдық бол­ды. Біз мінген кеменің жанынан бомба жа­рылып, ауып қала жаздадық. Қасымыздағы катерден атқылап, жаңағы самолетті өртеді. Жауынгерлер де айғайлап жатты. Сонда Нәжіп қария пулеметте отырған Кермаштың әкесі Адил екенін көріпті. Айғайлап екеуі қол бұлғасыпты. Сөйткенше болмай, само­леттер енді катерді бомбалауға кірісіпті. Сол бомбалардың бірі жаңағы катерге түсіп, ержүрек жауынгерлермен бірге Адил Раджабов та опат болыпты. Кермаш пен інілері, қарындасы кейін әкелерін іздестіре бастағанда, яғни қырық жылдай өткен соң Нәжіп қария болған жағдайды айтып беріпті.

Балам­ау, мен мұндай азапты көрген емеспін. Жүк вагондарға мал сияқты тиеді, стансаларға тоқтағанда пешке аздап от жағып, ауқат бергенсиді. Күн суық, қарттар мен балалар жаурап, ауруға ұшырады. Көп кешікпей балалар өле бастады, шалдар да көз жұмды. Тоқтаған жерде солдаттар келеді де, сүйретіп апарып, сыртқа тастай салады.

Әр жерге тоқтап, көп жүрдік. Қазақ жеріне ілінгенде ғой, пойыз солтүстікке жүре ме, әлде шығысқа бет ала ма деп үлкендер қатты мазасызданды. Содан шығысқа қарай қозғалғанда шүкіршілік жасады. «Қазақтар – мұсылман халық, құдайымыз бір, құранымыз бір», десті. Ал көп білетін кейбіреулер айтты: «Қазақтар да біз сияқты түркілер, қор болмаймыз», деп. Сонымен, бір айдан артық жолға кетіп, 1944 жылдың басында Жетіген деген стансадан түсірді.

Арнайы әскерилер мен билік өкілдері біздерді аудандарға, ауылдарға бөлді. Еш жаққа баруға болмайтынын, арнайы адам апта сайын түгендеп тұратынын айтты. Сонда Жұмаевтар, Еменовтер, Оджахлиевтер, Раджабовтар Іле ауданының Фрунзе атындағы колхозына бөлінді. Бізді күтіп тұрған үш­төрт

өгіз арбаға әйелдер мен жас балалар отырып, қалғанымыз жаяу шұбырдық. Арбаларды айдап келген Наурызбай, Әбзәкір ағалар және екі бала еді. Жолда тоқтап, от жағып жылындық. Арбакештер әкелген нанды жеп, ауқаттандық. Күн еңкейе ауылға жеттік. Шағын ғана ауыл болып көрінді. Кеңсенің алдында біраз адам тұр екен...

«Қырманда жұмыс қыста да бір тоқтамай­тын, молотилкамен астық бастырамыз, темекінің жапырағын жіпке тізіп, кептіреміз, – деп бастайтын әңгімесін апам. – Бір кезде бәрімізді кеңсенің алдына шақырды. Барсақ, жадау­жүдеу, киімдері жыртық­жыртық, аяқтарына шоқай киіпті, кейбір балалардың аяқтарын ескі­құсқымен орап қойыпты. Әйелдері беттерін көрсетпейді екен, орамал­дарымен жауып алыпты. Әзербайжандарды алғаш көруіміз. Мұсылмандар деген, бірақ бір қарағанда сығандар шығар дескенбіз. Колхоз бастығы Әкімжан аға үлкендермен қол алысып амандасты.

– Жолдастар, біздің колхозға Грузия ше­карасынан көшірілген әзербайжан ағайын­дар келіп тұр. Қандай күйде екенін көрдіңіз­дер. Қалғанын кейін нақтылай жатамыз. Қазір екі егіс бригадасына бөлеміз. Бүгін­ертең орналассын, содан кейін жұмысқа шығамыз. Жаңадан келген әйел жолдастарға ескертемін, қазақ әйелдері паранжа киме­ген, бетін бүркемеген. Оншақты әулет по­ляк ағайындар бар, екі­үш орыс семьясы бар, қалғанының бәрі қазақтар. Мен колхоз бастығы ретінде бәріңізден өтінемін, жоқ, талап етемін, беттеріңізді ашып жүріңіздер. Әлі­ақ қазақтармен туыс болып кетесіздер,

– деп алған колхоз председателі бригадаларға бөле бастады.

Ілияс аға ауылға келген түріктерді атай бастады. Еменовтер немере ағалы­інілі үшеу екен – Мардан, Ахмет, Әбу. Төртіншілері басқа пойызға мініпті де, Жетіген ауылына бөлініп кетіпті. Мардан мен әйелі Сұлтан жеті баласымен – қыздары Назли және Әсиямен, ұлдары Яйя, Халет, Ибрагим, Исмайыл және Исрапилмен келіпті. Ауылға соғыс біткен соң жеткен Ахметтің Сардал, Әнсар, Міләдім, Асан, Үсен деген ұлдары бар болатын. Қалған ұл­қыздары осында туған. Кішілері Әбудің Фируза деген қызы мен Абдол деген ұлы келді, тағы екі ұлы мен екі қызы Фрунзеде өмірге келіпті. Еменовтер бірінші бригадаға бөлінді де, қыста бос тұрған балалар бақшасына қоныстанды.

Екінші бригадаға бөлінген Оджахлиевтер мен Раджабовтарды бастап келген Қощы қария мен әйелі Асма апаның Гүләлі, Биналы, Паша, Афиз деген ұлдары, ал Раджабовтарда Кермаш, Эмдиша, Памбух, Ләтив болған. Қалғандары өмірге осында келді. Жұмаевтар ағайынды төртеу болатын. Үлкендері Мақсут пен оның әйелі Чешми Кавказда қайтыс болған. Балалары Ілияс пен Айдар Жұмаевтардың екіншісі Мәжит пен әйелі Нәзәннің қамқорлығында екен. Мәжиттің өз баласы Теміраз және інісі Нәжіп майданда жүрген. Сондықтан қарияның қамқорлығында Нәжіптің әйелі Бәллай мен балалары Ислам мен Әнвар, қызы Ұғрия және Теміраздың әйелі Әдәлат бар еді. Жұмаевтардың төртіншісі Мәуліт пен әйелі Лейла бір баласы Мұғдетпен келген, ал екі ұлдары Камал мен Хуршут май­данда болатын. Камал соғыстан қайтпады. Жұмаевтардың және бір аталас туыстары Муртазаның әйелі Әдәлат пен баласы Әнсар бригадир Әбіттің ескі үйіне, Мұғдет әке­шешесі үшеуі қойшы Сыбанқұлдың ескі тамы­на кіреді. Қалғандары ауылдағы қазақтардың қоржын тамдарының бір­бір бөлмесіне орна­ласыпты.

– Соғыс кезі ғой, балам, қазақ ағайын­дардың өздері де жүдеу тұрады екен. Соған қарамастан, барымен бөлісті, көрпе­жастығын берді, бір таба нанды бөліп жедік.

Алдымен жұмысқа әйелдер шықты. Әдәлат, Шухрат, Асылы, Бәллай, Гүлбатон, Назли жұмыс істеді. Қырманда бидай сапыруға, тұқым тазалауға еркектер де шықты. Бригадиріміз Қара Нүсіп колхоз бастығына айтып жүріп, бізге сауу үшін

ешкілер бергізді. Азын­аулақ бидаймен қарайласты. Солай көктемге де іліктік. Балаларыма ылғи айтып отырамын, қазақ – бауырың деп, қазақтар бізді қорлаған жоқ, балаларымыз дос болды. Сондықтан тез ба­уыр басып кеттік, осыннан туыстар таптық. Қазақтармен құдандалы болдық...

Апам негізінен құдалары Мардан, Ахмет, Әбулерді жақсы білетін. Еменовтер бірінші бригадаға бөлініп, егістік жер көлемін ұлғайту қажет болғанда Лепті­Қарасу жағын игеру үшін Есікті өзенінің сол жағалауына көшкен еді. Алғашқы үйлер жар жағалай салынған жертөлелер болатын. Соның үшеуіне әзербайжан ағайындар кіріпті.

Жеке өзім үшін түріктер­әзербайжандар дегенді алғаш естуім төрт­бес жасымда бо­луы керек. Ол кезде Есікті өзенінде су көп

болатын да, жаздайғы өміріміз осы өзеннің бойында өтетін. Шомылудың көңілді бола түскені қарамыздың көбейгенінен болуы керек. Үйлері дәл жардың басындағы Әбу атаның Абдол, Ахмет атаның Міләдім, Асан және Үсен деген балалары бізге өзеннің та йыз жерлерімен жүгіріп жарысуды, қуаласпақ ойнауды үйреткен. Өздері биіктігі үш­төрт метрдей болатын жардан қорықпай суға секіре береді. Әбдіқайым мен Бәкеңнен кішірек мені олар да еркелетіп, «шожық­шожық» десіп, қастарынан қалдырмайтын. Күн дәл төбеге көтеріліп, ойынымыз қызған кезде басына дәке сияқты ақ орамалын жамылып Әбу атаның әйелі Баттон апам жертөледен шығады. Бәріміздің мәз бола ой­нап жүргенімізді қызықтап біраз тұрғаннан кейін: «Шожықлар, бурия гел, бурия гел» деп шақырады. Барғанда бәрімізге кішкентай күлше наннан береді. Етегіне салып әкелген күлшелердің соңғысы маған тиеді. Ол кісі және мені қасына ұстап қалып, көлеңкесіне тұрғызып, күлшені жегізеді. Сосын жалаңаш құйрығыма «бара ғой» дегендей ақырын ұрып қояды. Мұндай күлшелерді кейде Ахмет атаның әйелі Рәбия апам тарата­тын. Әбден сусорды болып, қарынымыз ашқандықтан ба, әлде апалардың мейірімді алақандары басымыздан сипағандығынан ба, сол күлше нанның дәмі айрықша бола­тын. Кейін ауылда оқып жүргенде мектеп­тен қайтқанда жолдағы Тұтқышбай атаның әйелі Күлшебала апамыз алдымыздан жеті күлше алып шығатын. Сол бала күнгі дәм қайтадан санада жаңғырып сала беретін. Қазір әйелім Жақан электр плитаның

Туғанбайдың Қиын кезеңде – соғыс жылдарында жер аударылып келіп,

ауыл адамдарымен бірге ауыртпалықтарды еңсеруге жұмылған, сөйтіп қазақтармен бір туғандай болып кеткен түрік ағайындар туралы

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 11астыңғы қыздырғышына осындай күлше нан пісіреді. Қара нан ғана жеуге рұқсат етілгендіктен, маған біреуі тиеді. Баяғы Есіктінің бойындағы Баттон апам үлестіріп, ең соңғысын жегізетін күлше нанның дәмі аузыма келеді. Сонда кешке қарай анамызға Баттон апам күлше нан бергенін айтатынбыз. «Сендердің қарындарың ашпасын дегені ғой», дейтін апам. Ал кейін есейген кезімде апам күле отырып, сол кемпірдің Абдолын, ал Рәбия апаның Асаны мен Үсенін әкеміз Смайылдың емдеп, аман өскенін жеткізген. Осыны Ілияс ағаға айтып едім, күлді.

– Сенің әкең мені де емдеген, – деп бас­тады ол. – Екінші бригадада, Нүсіп ағаның қол астында істеймін. Наурызбай екеуміз жер жыртамыз, бидай орамыз, бауларды қырманға тартамыз, ал күзге қарай бала­

лармен бірге Жетіген стансасына бидай тасыдық. Біз келген соң, оның үстіне май­даннан жаралы болған солдаттар қайтты, адам күші көбейді ғой, егістік көлемі есе­леп ұлғайды. Тамақ ішуге ғана отырамыз, әйтпесе тыным жоқ. Еңбеккүнге ақы жа­зады екен, бірақ оның бәрін салыққа ұстап қалады. Сондағы бар табатынымыз – жыл соңында еңбеккүнге беретін бидай. Соның өзіне мәз боламыз. Алғашқы қыста қатты ауырдым, ыстығым көтеріліп, түспей қойды, жұтқыншағым ауырып, мең­зең болып жүремін. Нәукең: «Ауылда Смайыл деген тәуіп бар, соған көрін», деді.

Әкең трудармия дегеннен денсаулығы жарамай келіпті. Өңі жүдеулеу екен...

– Түр­түсі есіңізде ме? – Былай сұңғақ бойлы, беті сопақтау

келген, сенің бетіңнің дөңгелектігі, бетіңдегі шұбарыңа дейін шешеңе, Күләш тәтеге тартқан, ал әкелеріңе ағаң Байжұман келіңкірейді, беті жұқалтаң, шоқша сақалы бар болатын. Көзі өткір екен. Тамағымды қарады, тамырымды ұстап, басын шайқады. «Дұрыс келіпсің, енді кешіксең кәріп болғандай екенсің, – деді де оймақ сияқты кішкентай ыдысымен төрт түрлі дәріден өлшеп, шүберекке орап берді. – Бүгін кешке ішетін дәрі өте күшті, оны дұрыс ауқаттанған соң ішесің, үйдегі барыңды жамылып жат. Сен Мәжиттің үйіндесің ғой, кіші шешең Нәзәнге айт, қорықпасын, түнде мазасыз боласың, ертең үйіңде бол, дәрілеріңді іш, бүрсігүні жұмысыңа шыға бер».

– Ертең жұмысқа шықпасам болмайды. Бригадир ұрсады...

– Жүр қазір Қаратоған жаққа барайық, өзім айтып түсіндіремін, – деп бірге жүрді. Ауылдан шыға бергенде Қара Нүсіп қарсы жолықты. Сен ол кісіні көріп пе едің, өте сұсты адам болатын. Қазір айқайға басатын шығар деп едім, Смайылды көріп, атынан түсіп амандасты. Соған қарағанда, оны да емдеген болар деп ойладым. Кейін білсем,

туыстықтары бар көрінеді. Нүсіптің әйелі Мақаш Өтемістен тарайтын қыз, ал сенің әкең – Өтемістің ағасы Өтештен қалған ұл екен, сонда Нүсіп күйеубаласы болғаны ғой. Рұқсат беріп, үйге келген соң айтқан дәрісін іштім. Түнде денем от болып жа­нып, сандырақтап шығыппын. Нәзән тәтем қатты қорқып, түнде Смайылға барыпты. Сондағы айтқан сөзін ол кісі ылғи есіме салып жүретін: «Сен, хатун, қорықпа, інің жазылады, бұл аурумен енді ауырмайды, бір жазатайым болмаса, ол жүз жасайды», депті. «Смайылдың айтқаны келсін, жүз жаса», деп кеткен ол кісі қайтыс боларында.

– Содан кейін ешқандай жазатайымға ұшыраған жоқсыз ба?

– Бір рет іш құрылысымда бірдеңе бо­лып, Мұстафа балам теміржолдың больни­

цасына апарып, операция жасатқан. Кейін жазылған соң өзім іздеп барсам, бір сары бала отыр екен. Хирургімді сұрап едім, ол КНБ­ның больницасына ауысыпты. Сен кімсің деп сұрадым, сенің балаң екен. «Сізге жасалған операцияны білемін, дәрігеріңізге айтайын, күтініп жүріңіз, жүз жасайсыз», деді балаң.

Көріп тұрсың ба, бір менің тағдырыма әкең де, балаң да араласыпты. Мен жазылған соң біздің түріктердің үлкені де, кішісі де Смайыл тәуіпке қаралатын болған. Соғыс біткен соң бірінші бригаданың адамдары Есіктінің сол жағалауына көшіп, сендер сонда туғансыңдар. Сол жақта жүргенде ғой, Смайыл бір өзі бүткіл Еменовтермен соғысатыны. Әкең шақар бо­латын, бұл жағынан ағаң Өзбек көп ұқсаған. Қалай болғанда да барша түріктер оған қарыздармыз. Өзі ештеңе сұрамайтын, әркім қолда барын ұсынатын. Кейде Есіктінің бо­йынан шөп шауып, түсіріп беретінбіз.

Сен білуің керек, Шаймерден ағаларың Назли қызды алып қашқанда Еменовтердің үш әулиеті де көтеріліп, оған Жұмаевтардан қосылып, алдарына келген Шаймерденнің әкесі Молдағали кісіні есіктерінен кіргізбей қойғанда, Молдекеңнің айтуы­мен ауылдың бастықтары жұмысына адам жіберіп, Смайылды алғызды. Әкең айт­ты: «Ай, Мардан, Ахмет, Әбу ақсақалдар, Молдағалидың баласы – менің де балам. Шабамын десеңдер, міне, менің басымды шабыңдар. Әйтпесе, мұнда келгендеріңізге бес жыл болыпты, екеуі соғыс кезінен бері бірге жұмыс істеді, бірін­бірі жақсы білетін болды. Сендер қазір балаларыңа қазақ қызын алғызбайсыңдар, бірақ кейін солай да бо­лады. Ауылдың үлкен молдасы дастарқан жайып отыр, ашуды ақылға жеңдіріңдер, дастарқанды аттап кетпеңдер, бар мұсылман баласы дастарқан басында пәтуаға келген». Сол сөзге тоқтап, қазақ пен түріктер құда болдық. Ал Смайыл білген болуы керек, кейін

көрнекті актер Әнуар Молдабековтің Құралай деген қызын менің балам Мәмедке беруін сұрап, құданың алдына барған адаммын мен.

...Біздің ауылдың түріктерінің әйелдері өте инабатты. Кішкентай ұл бала келе жатса да алдын кеспейді, өтіп кетуін күтіп тұрады. Ал енді ашуға мінсе, оларды тоқтату еш мүмкін емес. Ұл балаларының өжет болып өсуіне сол аналары көбірек үлес қосатын секілді. Бала кезімізде кешке қарай Мардан атаның жер тамы жаққа жиналамыз. Күн бата бергенде Сұлтан апам қызарып сөніп бара жатқан күнге қарап тұрып: «Сталин, өл, өл, өл!» дегенді үш рет қайталап айта­тын. Мұны Әбіт бригадирдің қорқытқаны да, күйеуі Мардан шалдың өтінуі де қойдыра алмаған. Сталинге қарата айтылған лағнетте месхет түріктерінің көрген қасіреті мен билік

тарапынан тартқан қорлығы көрініс беретін. Аурулығы да болған шығар, бірақ Сталинді Сұлтан апам сияқты аналардың қарғысы құлатқандай болады да тұрады.

– Соғыстың соңғы жылдарында Фрунзе атындағы колхоз дүрілдеп тұрды, балам, – деп жалғастырды әңгімесін Ілияс аға. – Егістік көлемі ұлғайды, ауылда кәрістер аздап күріш өсірді, овощ өсірді, егістікпен, қызылшамен қатар темекі егілетін. Соның бәрінен тәп­тәуір өнім алынатын. Колхозшылар өткізетін май, сүт тағы бар, жылы киім де жөнелтеді майданға. Әкімжан бастық өте жақсы кісі еді, ал бригадирлер апшымызды қуыратын. Ол кезде бірін­бірі аңдып қалған заман еді ғой. Сәрсейітті жұрттың көбі жамандайды, мен де мақтай қоймаймын. Бірақ пленде болған оны аңдушылар көп болатын. Өз жаны үшін ол әйелдердің қойны­қонышынан бидай дәндерін қағып түсіретін. Әлде сол кезге сон­дай тәртіп керек пе еді. Менің балам Мұратты Гүлбатон Құрөзектен өте бере туып қалған. Сен өзің де емшектегі кезіңде қылшаның басындағы балағанда жататынсың. Күләш тәте жас келіндерін жіберіп, қарататын.

Жұрттың бәрінің майдан үшін деп жан аямай еңбектенуінің арқасында колхозымыз озат болды. Әрине, қазақтармен, поляктар­мен бірге түріктер де бел шешпей жұмыс істеді. Нүсіп ағамыз ылғи: «Сендерді маған берген құдайдан айналып кетейін» дейтін. Соғыстан кейін ауылға ЧТЗ деген трактор­лар келіп, Городецкий мен атын ұмытып қалдым, бір орыс кісі жүргізген. Сенің шешең Городецкийдің сменшігі болған. Жыл сайын жағдай жақсара берді.

Еменов Ахмет соғыстан бірден ауылға келді. Балалары біреулер арқылы хат жазғызып, оны Алматыдан салыпты. Әбудің інісі Али Абидоғлы жаудың төбесінен талай рет жай түсірген әскери ұшқыш болған. Бір рет ауыр жараланып, жазылған соң қайта аттанған. Ерлікпен қаза тапты деген қағаз келіпті. Ал Жұмаевтардан үшеуі ғана Нәжіп,

Теміраз және Хуршут, онда да бір жылдан соң, алдымен Месхетияға барып, одан қайда кеткенімізді білмей, іздестіріп, сұрастырып жүріп тапқан ғой. Ал соғысқа қатысқан Жұмаев Мизам біздің ауылға кейін келген.

...Бұрынғы Фрунзе, қазіргі Туғанбай ау­ылында «Өлгенде көрген бір қызық» деген сөз бар. Бұрындары өліп қалғаннан кейін несі қызық екен дейтінмін. Сөйтсем, өлдік­талдық дегенде жеткен қызығымыз деген мағынада екен ғой. Бала кезімізде көкем Өзібектің қатарластарынан ересектеу Ілияс Қоспаев, Тұртай Ақпаев, Қазтай Сейсенбинов секілді ағаларымызға көп еліктейтінбіз. «Осылай болып өссем, осылай киінсем» дейтін үлкендеріміздің бірі Мұғдет аға бола­тын. Бала кезден жұмыс істеп өскен ол пысық еді. Үйдегі шаруаға да, колхоздың төменгі сатыдағы шолақ етектерінің қызметіне де үлгеріп жататын. Үлкендердің бәрі оның жақсы болып өскенін айтатын. Мектепке бармай тұрып­ақ кейде апама ілесіп, қылшаға баратынбыз. Бәкең сол кезде екінші класқа көшкен, маған қарағанда әлдеқайда пысық. Қылшаны сиретуге, жалғыздауға апам оны қолайлы санайтын. Менің еруім Бәкеңнің көңілін аулау үшін болса керек. Міндетім – қалың шөптің көлеңкесінде тұратын арнайы ыдыстан ожауға құйып, апам мен Бәкеңе су тасу. Сондай кездерде әдемі атқа мінген келісті жігіт – Мұғдет аға келеді. Атын балаған жақта қалдырып, жұмыс істеп жүргендерге араласып кететін. Қызылшашылар күн тас төбеге көтерілгенде балағанға жиналып, әркім үйден әкелгендерін ортақ дастарқанға салып, шай ішеді. Біз каналға шомылуға кетеміз. Ал Мұғдет аға шақырайған күннің астында Памбух қызбен әңгімелесіп, екеуі жұмысты жалғастыра беретін. Кешке ауылға жаяу қайтып келе жатқанда қазағы бар, әзербайжаны бар барлық әйел Памбухты ортаға алатын.

– Памбух, мына жігіт келгіштеп кетті, тойдың ауылы көрініп қалды ғой деймін...

– Сенің жеңгең жақсы, айтпайды ғой, әйтпесе Кермаш дадаң біліп қойса, сазайыңды берер...

– Сен Мұғдетке келісіміңді бермесең, басқа қыздар қағып кетер...

Сұңғақ бойлы, талдырмаш келген сұлу қыз үндемейді. Үндемей құтылады. Бір күні «Мұғдет үйленіпті, Кермаштың қарындасы Памбухты алыпты» деген хабар бүкіл ауыл ды дүр сілкіндірді. Үлкендер жағы ауылда жақсы бір отбасы пайда болғанына қуанысқан. «Ертең шабаш болады екен» де­генде манағы «Өлгенде көрген бір қызықты» айтысып, бүкіл ауыл жиналған.

Апам көрші келіндерін, өз қатарларын ертіп шыққанда біз де ергенбіз. Әйелдер жағы алдымен Зылиха тәтемнің үйіне бас сұқты. Осындағы ауызғы бөлмеде аппақ көйлек киіп, басына орамал жамылған Памбух тәтем тұр екен. Иіліп, сәлем салды. Кейін балалар бөлек кіргенде де тәтем күліп тұрып, бізге де иілген. Өзімен бірге жұмыс істеп жүргендерді көрген ол көзіне жас алды. Апамдар: «Қой, Памбух, жылама, адам бақытына жылай ма екен», деп бетінен сүйген. Былай шыға бере Нұрқия тәтем: «Әпке­ау, әзербайжандарда жас келінге ешкім қолын тигізбейді деуші еді, біз бетінен сүйіп жатырмыз», деді. «Е­е, бұлар келгелі бері он жыл болды, әлдеқашан біздің ауылдың қызы болып кетті», деп күлді апам.

Ал жолдың қарсы бетіндегі Найман кісінің есігінің алды үлкен алаң болатын. Төр жақта дауылпаз қағып, сырнай тартып, сыбызғыда ойнаған музыканттар тұрды. Ортада асаба болуы керек, «Шабаш! Шабаш!» деп жар са­лып жүрді. Біз әзербайжаны бар, қазағы бар қаптаған балалар алаңды қоршай отырдық. Ортаға қаншама ер­азамат шығып, қолдарын ұстасып, әдемі билеп жүрді. Біраздан кейін дастарқан жайылған үйлерден шықты білем, Молдаш, Ұлан, Нұрбай, Қазтай, Оразхан ағалар да әзербайжандардың қатарына тұрып, билей жөнелді. Музыка жеделдеп, ортада ұлттық киімдеріндегі кәсіби бишілер қалғанда олар иықтарына біздерді отырғызып алып биледі. Осы шабаш кезінде біздің ауылдағы түріктерден басқа Жұмаев пен Еменов деген­дер Алматыда да, Талғарда да, Қаскелеңде де, Жетігенде де бар екенін естіп, таң қалғанмын. Және бір қызығы – жан­жақтан келгендер­ден жаңа үйленіп жатқандарға кім қанша сом әкелгені «Пәленше бес мың сом берді! Шабаш, шабаш!» деп хабарланып тұрады екен. Сол әкелген ақшадан болар, майда бір сомдықтарын біздерге таратып кетеді. Мен солай үш сом жинағанмын. Бір кезде ортаға ұлттық киімдерін киген Мұғдеттің туыстары – Хуршут, Ілияс, Айдар, достары Гүләлі, Яйя ағалар шығып, тәп­тәуір билеген.

– Ілияс аға, сол тойда сіз де билеп едіңіз ғой...

– Балам­ау, ол кезде жас болатынбыз. Оның үстіне біз Кавказдан көшірілгендер емес, жер аударылғандар едік. Бақылауда жүрдік. Соғыс кезі. Кейін де қаншама жыл бел шешпей жұмыс істедік. Сол он жыл бізге бәрін ұмыттыруға тиіс еді. Бірақ, халық қанында бар әдет­ғұрпын, салт­санасын ұмыта ма! Және сол той қашаннан бергі бір бой жазуымыз еді ғой. Қазіргі жастар той­ларда тиіп­қашып солай билейді. Әйтпесе, бәрі өзгеріп барады емес пе? Бұрын қазақтар да той жасағанда ешқандай әнші жалдамай­ақ, өздері бірігіп ән сала беретін. Қазір бәрі тойға концерт көруге немесе әрі­бері майысып, бүгінгіше билеуге барады.

...Мен Талғардың қазақ мектебінде 9 класта оқып жүргенімде демалыс күндері интернатта қалатынмын. Апамдар қойда болды да үлкен каникулдар болмаса, бір­екі күнде малды ауылға жетіп үлгермейтінмін. Сондай бір сенбіде қаланың орталығындағы кітап дүкенінен шығып келе жатып, Мұғдет аға мен Памбух тәтемді кездестірдім. Ауылдағы бозбала біткеннің бәрі Мұғдет ағаны жақсы көретін. Үлкен кісілерше қолымды ұсынып амандастым.

– Памбух, бұл біздің ауылдың жігіті, қой­шы Өзібектің кіші інісі, – деді Мұғдет аға.

– Иә, мен оны қылшадағы кезінен білемін. Күләш әпкемнің ұлы ғой, – деп тәтем бір қолын менің кеудеме тигізіп, сәл басын иіп, әдемі амандасты.

– Мына СХТ­ны бітіріп, диплом алған бетіміз ғой. Жүр, көпірдің арғы бетіндегі ресторанға барып атап өтейік, – деп аға бізді ресторанға бастады.

– Таңертең бірінші автобуспен шыққан­быз. Ағаң жөнді ауқаттана алмаған, – деп тәтем мән­жайды түсіндірді. Сөйтіп, алғаш рет ресторан дегенге кіріп, ағаның дипломын атап өткенбіз. Тәте екеуміз лимонад іштік, аға аздап арақтан алып отырды. Артынан екеуін автостансаға дейін шығарып салдым.

Кетерімде Мұғдет аға қарсы болғаныма қарамастан, үш сом берді. «Ұялма, өзімізсің ғой», деп тәтем де өтінді. Бұрын ескі Іледен өткенде базардағы дүкенде істейтін Әлила әпкем: «Ақшаң бар ма еді?» деп үш сом, бес сом беріп қоятын. Басқа бөгде адамдардан ақша алған емеспін. Тәтемнің «өзімізсің» дегені ұнап, сол үш сом бойымды жылытып, көпке дейін қалтамда жүрген.

– Ілияс аға, осы ауылда тұрып жатқан­дарыңызға жетпіс жылдан асып барады екен. Қазақтар мен түріктер әлдеқашан туысқан болып кеттіңіздер. Қалай дегенде де біздің ауылдың түріктері басқа жерлердегі ағайындарға қарағанда өзгеше бауырмал. Әлде маған солай көріне ме?

– Балам­ау, ол енді біздің Фрунзе, қазіргі Туғанбай ауылының табиғатына байланыс­ты қалыптасқан, тәрбиеленген қасиет қой. Ауылдағы қазақтар өте бауырмал болатын. Бүгінде олардың ұрпақтары сол қасиеттерді бойларына сіңіріп, сақтап келеді. Соған қарай түріктер де қазақшыл, көпшіл бол­ды. Бүгінде марқұм болып кеткен Ұлан мен тірі жүрген Яйяның достығы қандай еді. Хуршут пен Молдаш нағыз қардаштар бола­тын. Естаева Зылиха мен Бәллай кісі жақын құрбылар ретінде есте қалды. Ауылда ғы барша қазақпен мен де жақсы қатынас та болдым. Жаңа өзің көңіл айтқан Мұста­фа балам қайтыс болғанда жұмыс орны­нан кел гендерден былай, ауылдың оны білетін барлық қатарластары Алматы мен Талғардан, Есікті мен Қаскелеңнен келді, жы­лап келді. Жүрегім қан жылап тұрды, деген­мен баламның осыншама көп достары болға­нына шүкіршілік еттім, балам еліміздің кәде­сіне жараған азамат болғанына тәубе дедім.

Былтыр күзде Алматыға, үлкен ресто ран­ға үйлену тойына бардым. Жұмаев Мұғдет­тің кенжесі Сулейман жүріп­жүріп, аяқтан ды ғой. Жұмаевтардың қариясы ретін де отыр­дым. Бәрі келіп амандасып жатыр, түрлерінен танып тұрмын, ауылдағы қа зақтардың балала­рын, немерелерін. Тойда түріктерге қарағанда қазақтар көп болды­ау дедім. Бір кездері Наурызбай мен Нәжіп, Әбзәкір мен Мардан, Қасым мен Теміраз, Ахмет пен Әліқұл, Әбу мен Смайыл бастаған ағайыншылдық дәстүрін Кермаш пен Айнаш, Гүләлі мен Оразхан, Хуршут пен Ерміш сияқты ондағаны іліп әкетсе, бүгінде оны ауылдан жан­жаққа тарағаны бар, осындағысы бар жүздегені жалғастырып келеді.

Сен естіген боларсың, баяғыда түріктер Әзербайжанға көшпек болғанда, біз Жетіген стансасында 3­4 күн состав күтіп жатқанбыз. Келесі күні Молдаш Оспанов келе қалды. Ауылға кетіп бара жатқан мәшинені стансаға бұрғызып, бізге келіп амандасты. Ауылда науқан біткен бе, солардың біріне байла­нысты жүрген болар деп қойғанбыз. Бір кезде екі қой сойып, қазан­ошағын көтеріп, көк­сөгі мен қауын­қарбызын толтырып, екі жәшік арақ салып, бір мәшине жігіттер келді. Артынан Әбдіхан Тойбаев, Ерміш Жөтеев бастаған тағы бір тобы жетті. Сенесің бе, балам, фрунзеліктер Жетіген стансасының ба сында шығарып салу тойын жасады. Мұны көрген басқа түріктер: «Мұндай ау­ылдан кетіп нелерің бар?» деп таң қалысқан. «Қиналсаңдар, қайтып келіңдер», деп қалды. Содан қайтып келгенде ауылдың ортасын да бір бұқа сойып тұрып, екі күн той қылғанбыз.

Балам, біздің де көңіліміз сондай. Әзер­байжандар қабылдамағанға еш қапа лан­бадық. Үйлерімізге ешкім тимепті. Келдік те кірдік, үш­төрт ай демалыста болып орал­ғандай, жұмысымызды жалғастыра бер дік. Бұл – менің өз елім, өз Отаным. Біз – Қазақ­станның түрігіміз, Туғанбайдың түрігіміз.

Сен – оқыған адамсың. Ал мен – қара пайым еңбеккермін. Үлкен сөздерді білмеймін. Меніңше айтсам, біз қиындықта да, қуанышта да бірге жүрген ағайындармыз, сол арқылы бейбіт еңбек етіп жатқандармыз.

...Біздің ауылдың түріктері дегенде Баттон, Рәбия апалардың күлше нан үлестіріп, басымыздан сыйпаған мейірімділігі, Сұлтан апаның Сталинді қарғаған қайсарлығы, Сардал және Әнсар ағалардың қос ат жек­кен арбаның үстінде тік тұрып, ызғытып бара жатқаны, мектепте оқыған кездегі Міләдім, Абдол, Асан және Үсендердің басқа балаларға тигізбейтін қамқорлығы көз алдыма келеді. Мардан және Ахмет аталардың, Хуршут және Әбу ағалардың кет­пен шапқандағы жіті қимылдары, Нәжіп ата мен Теміраз даданың әбден қартайғанша есек арбамен төмен жақтан томарлар алып келе жататындары, Бәллай, Асылы, Гүлбатон, Памбух тәтелердің ауылдағы жұмыстың кез келген түріндегі оза шауып кететіндігі, Ілияс ағаның бастарын көтере алмай, майы­са ырғатылып тұратын бидай, арпа өсірген, Гүләлі ағаның атты кісінің бойынан асатын жүгері жайқалтқан, Кермаш ағаның дәмі тіл үйіртетін дарбыздары теңкиіп­теңкиіп жата­тын диқаншылықтары мақтаныш туғызады. Яйя, Паша ағалардың трактор, комбайн жүргізген механизаторлығы, Эмдиша, Афиз, Ләтив, Халет, Исрапил ағалардың мәшинені күтіп ұстап, жүргізу шеберліктері еске түседі. Қазақстан тарихын керемет білетін, қатардағы мұғалімнен оқу ісінің меңгерушісіне дейінгі жолдан өткен Әнсар ағаның білімдарлығы, Мұғдет ағаның кез келген қиын түйінді шеше білетін жақсы ма ­ғынасындағы пысықтығы, Ибрагим аға мен әйелі Тамара Гаврилова­Еменованың ауылда тұрып­ақ қалада жұмыс істеуге болатынын кейінгі жастарға ұғындырған іскерлігі ойға оралады. Ал қазіргі жастардың арасында сантүрлі мамандықтың иелері жүр. Теміраз даданың баласы Алы Акпар қажылыққа барып келсе, жарықтық Қощы қарияның шөбересі Байрам сауатын Әліппемен ашқан. 1944 жылдың басында ауылға келген елу­ге жетпейтін түрік ағайындардың бүгінгі немерелері мен шөберелерін қосса, мыңнан асып кететіні анық. Олардың балала­рын ауыл мектебінде оқытуға беруі, жас отбасыларға жеке үй салып жатуы, жастарды шаруа қожалықтарына бейімдеуі, Гюлнара Афизқызы сияқты қыздары мен келіндері егізден бөпе тапса, жаңа түскен келіндерін ауылға әкелуі осында орныға беретіндігін танытса керек. Үлкен бір ұлттың кішкентай ғана бөлшегі екенін сезінген, білген біздің ауылдың бүгінгі ұрпақ түріктері алдыңғы толқын ағалары секілді өздерінің бақыты мен қызығын, яғни өмірлік мүддесін осын­нан тауып отыр.

Ержұман СМАЙЫЛ.Алматы облысы, Талғар ауданы, Туғанбай ауылы.

түріктері

ТУЫСТЫҚ ТУЫ

Ілияс аға және Гүлбатон тәте Жұмаевтар

Шаймерден аға және Назли тәте Молдағалиевтер

Сардал және Әнсар Еменовтер Гүләлі аға Оджахлиев

Кәрім аға және Нануш тәте Жұмаевтар

Эмдиша аға Раджабов

Ибрагим аға және Тамара тәте Еменовтер Абдол және Еттивар Еменовтер Кәрім Жұмаев Паша және Фикрия Оджахлиевтер Кәзім және Рәмзә Айдыновтар

Мұғдет аға мен Памбух тәте Жұмаевтар балаларымен

Кермаш Раджабов, Доминик Мишкеевич, Аршан Нұрғазиев, Молдаш Оспанов, (екінші қатарда): Гүләлі Оджахлиев, Әуесхан Оспанов, Жүніс Жәнетов

Мизам және Муфталя ұл-қызымен және туыстары Әнсар Жұмаевпен

Әнвар және Есма Жұмаевтар балаларымен

Исрапил және Шайзар Еменовтер қыздары Нәзирамен

Асан, Үсен және Міләдім Еменовтер Ләтив Раджабов Афиз және Сабилла Оджахлиевтер

Қампаша Әлиев Ахмет Әлиев Алы Әкпар қажы Жұмаев

Гюлнара Афизқызы егіз сәбилерімен

Байрам Қощы шөбересі

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz12Киелі Əу лиеата өңірінің тума-

сы, курстасымыз, журналист Жантелі Ос пан ұлы ОМА РОВ 28 қаңтар күні ас қаралы 60 жасқа толып отыр.

Мерей той иесі 40 жылға жуық баспасөз саласын да – Жамбыл облы сының Бай зақ аудан дық «Ауыл жаңалығы» басылымында, Жамбыл облыстық теле-радио хабарларын тарату комитетінде (компаниясында), облыстық атқару комитеті жанындағы баспасөзде құпияны сақтау

басқармасында, Жамбыл облыстық «Қазақстан-Тараз» теле-арнасында еңбек етіп, ел өмірінде өз қолтаңбасын қал дырған, талантымен танылған қарымды қаламгердің бі рі. Бүгінде рес пуб ликалық – ай мақтық «Салық тəр тібі» газеті бас ре-дакторының орын басары қыз метін атқарып жүрген əріптес-досымызды туған күнімен құт тықтап, мықты ден саулық, сергек көңіл-күй тілей отырып, журналистік қызметіңде шығармашылық шабытың шалқи берсін дейміз. Жан жарың Жұмакүл замандасымызбен жанұя жылуына бөленіп, немере, шөбере қы зығына тоймаңдар. Отбасына аман дық, береке-бірлік, бақыт тілейміз.

Ізгі ниетпен: Астана қаласындағы курстастары.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын жалпы біліктілік талаптары:

В-2 санаты үшін: жоғары білім; мемлекеттік қызмет өтілі үш жарым жылдан кем емес, оның ішінде мемлекеттік органдарда басшы немесе өзге лауазымдарда бір жылдан кем емес немесе мемлекеттік қызмет өтілі екі жарым жылдан кем емес, оның ішінде жоғары білім бағдарламалары бойынша шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойынша оқуды аяқтаған жағдайда мемлекеттік органдарда басшы немесе өзге лауазымдарда мемлекеттік қызмет өтілі бір жылдан кем емес немесе мемлекеттік органдарда басшы немесе өзге лауазымдарда мемлекеттік қызмет өтілі екі жылдан кем емес немесе осы санаттағы нақты лауазымның функционалды бағыттарына сəйкес салаларда жұмыс өтілі бес жылдан кем емес, оның ішінде ұйымдардың басшылары жəне олардың орынбасарлары лауазымдарында бір жылдан кем емес немесе жоғары оқу орнынан кейінгі білім бағдарламалары бойын-ша мемлекеттік тапсырыс негізінде Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы білім беру ұйымдарында немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойын-ша оқуды аяқтаған жағдайда мемлекеттік қызмет өтілі бір жарым жылдан кем емес, оның ішінде мемлекеттік органдарда басшылық немесе өзге лауазымдарда бір жылдан кем емес немесе ғылыми дəрежесі болған жағдайда осы санаттағы нақты лауазымның функ-ционалды бағыттарына сəйкес салаларда жұмыс өтілі бір жарым жылдан кем емес.

Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2008 жылғы 10 қаңтарда №5084 болып тіркелген «Мемлекеттік əкімшілік лауазымдардың санаттарына үлгілік біліктілік талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасының бірінші орынбасарының 2008 жылғы 9 қаңтардағы N 02-01-02/5 бұйрығына сəйкес.

Мемлекеттік əкімшілік қызметшінің лауазымдық жалақысы

СанатыЕңбек сіңірген жылдарына байланысты

min maxВ-2 201798 272908

I. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі, 010000, Астана қаласы, Сейфуллин көшесі, 37-үй, анықтама үшін телефондар: 8 (7172) 909181, 909029, 909031, факс, 909031, e-mail: anticorruption@kyzmet.kz, «Б» корпусының мемлекеттік əкімшілік бос лауазымына орналасуға конкурс жариялайды:

Мемлекеттік қызмет жəне сыбайлас жемқорлық профи-лактикасы департаментінің Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сауаттандыру жəне жұртшылықпен өзара іс-қимыл жасау басқармасының басшысы, B-2 санаты (1 бірлік).

Функционалды міндеттері: басқарма жұмысын білім беру ұйымдарына арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мəселелері бойынша оқу əдебиетін жəне оқу-əдістемелік кешендерді, халыққа арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мəселелері бойынша оқу бағдарламаларын, сыбайлас жемқорлық қауіптерді анықтау жəне оның профилактикасы бой-ынша халыққа жəне мемлекеттік қызметшілерге арналған оқу-əдістемелік құралдарын əзірлеу, сыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырып бойынша бұқаралық дəрістерді, оқыту семинарларын, конкурстарды, дөңгелек үстелдерді жəне өзге де шараларды ұйымдастыру.

Конкурс қатысушыларына қойылатын талаптар: осы лауазымның функционалды міндеттеріне сəйкес келетін кəсіби жоғары білім, тиісті санат үшін мемлекеттік əкімшілік лауазым-дарына орналасуға кандидаттардың Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігімен анықталатын тестiлеу бағдарламасына сəйкес Қазақстан Республикасының заңнамасын, «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағытын», нақты лауазымның мамандануына сəйкес салалардағы қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерін білу; осы санаттағы лауазымдар бойынша функционал-ды міндеттерді орындау үшін қажетті басқа да міндетті білімдер.

Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттар: 1) белгіленген нысанға сəйкес өтініш; 2) 3х4 үлгідегі фотосуреті бар, белгіленген нысан бойынша толтырылған сауалнама; 3) бiлiмi туралы құжаттардың нотариалды куəландырылған көшiрмелерi; 4) еңбек қызметін растайтын құжаттың нотариалды куəландырылған көшiрмесi; 5) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығымен бекітілген (Қазақстан Республикасының Нормативтік-құқықтық актілерінің тізілімінде 2010 жылғы 21 желтоқсанда № 6697 болып тіркелген) нысандағы денсаулық жағдайы туралы анықтама; 6) Қазақстан Республикасы азаматының жеке куəлігінің көшірмесі; 7) құжаттарды тапсыру сəтінде шекті мəннен төмен емес нəтижемен тестілеуден өткені туралы қолданыстағы сертификат (немесе нотариалды куəландырылған көшірмесі); 8) бiлiмiне, жұмыс тəжiрибесiне, кəсiби шеберлiгiне жəне беделіне қатысты

(бiлiктiлiгiн арттыру, ғылыми дəрежелер мен атақтар берiлуi тура-лы құжаттардың көшiрмелерi, мiнездемелер, ұсынымдар, ғылыми жарияланымдар жəне өзге де олардың кəсіби қызметін, біліктілігін сипаттайтын мəліметтер) қосымша ақпараттар.

Егер азамат еңбек қызметін жүзеге асырмаған жəне конкурс жарияланған бос лауазым бойынша жұмыс өтілі талап етілмейтін жағдайларда Тізбенің 4-тармақшасында көрсетілген құжатты ұсыну талап етілмейді.

Мемлекеттік қызметшілердің тапсыратын Тізбенің 3 жəне 4-тармақшаларында көрсетілген құжаттарды олар жұмыс істейтін мемлекеттік органдардың персоналды басқару қызметі (кадр қызметі) куəландыра алады.

Құжаттардың толық емес пакетін ұсыну конкурс комиссиясының оларды қараудан бас тартуы үшін негіз болып табылады.

Əңгімелесуге жіберілген кандидаттар оны кандидаттарды əңгімелесуге жіберу туралы хабардар ету күнінен бастап бес жұмыс күн ішінде Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінде өтеді.

Конкурс комиссиясы жұмысының ашықтылығы мен объек-тивтілігін қамтамасыз ету үшін оның отырысына байқаушыларды қатыстыруға жол беріледі.

Конкурс комиссиясының отырысына байқаушылар ретінде Қазақстан Республикасы Парламентінің жəне барлық деңгейдегі мəслихат депутаттарының, Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тəртіпте аккредиттелген бұқаралық ақпарат құрал-дарының, басқа мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің (үкіметтік емес ұйымдардың), коммерциялық ұйымдардың жəне саяси партиялардың өкілдері, уəкілетті органның қызметкерлері қатыса алады.

Байқаушы ретінде конкурс комиссиясының отырысына қатысу үшін тұлғалар əңгімелесу басталуына 1 жұмыс күні қалғанға дейін кешіктірмей персоналмен жұмыс жасау басқармасына (кадр қызметіне) тіркеледі. Тіркелу үшін тұлғалар агенттіктің персо-налмен жұмыс жасау басқармасына (кадр қызметіне) жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесін, ұйымдарға тиесілілігін рас-тайтын құжаттардың түпнұсқасын немесе көшірмелерін ұсынады.

Сəйкес мемлекеттік органның басшысының келісімі бой-ынша конкурс комиссиясының отырысына сарапшылардың қатыстырылуына жол беріледі. Сарапшы ретінде конкурс жариялаған мемлекеттік органның қызметкері болып табылмайтын, бос лауазымның функционалды бағыттарына сəйкес облыстарда жұмыс тəжірибесі бар тұлғалар, сондай-ақ персоналды іріктеу жəне жоғарылату бойынша мамандар, басқа мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызметшілері, Қазақстан Республикасының Парламент жəне мəслихат депутаттары қатыса алады.

Конкурс кезеңдері туралы ақпаратт Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің ақпараттық қабырғаларында, баршаға көрінетін жерлерге, сондай-ақ оның anticorruption.gov.kz.интернет-ресурсына орналастырылады. Конкурсты өткізу ережесі мен құжаттардың үлгісі Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасының 2013 жылғы 19 наурыздағы №06-7/32 бұйырығымен бекітілген жəне агенттіктің anticorruption.gov.kz. ресми сайтында орналастырылған.

Құжаттарды қабылдау мерзiмi – конкурс өткiзу туралы хабарлан-дыру соңғы жарияланған күннен бастап 10 жұмыс күні.

Құжаттар Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі Əкімшілік жұмыс департаментінің Персоналмен жұмыс басқармасында (Сейфуллин көшесі, 37, № 610-бөлме) қағаз түрінде, телефоны: 87172-90-91-81, 90-90-31, 90-90-29 жəне e-mail: anticorruption@kyzmet.kz электронды түрде қабылданады. Электронды мекен-жай арқылы конкурсқа қатысу үшін құжаттарын берген азаматтар құжаттардың түпнұсқаларын тестілеу өткізілгенге дейін бір күннен кешіктірмей ұсынады.

Бос мемлекеттік əкімшілік лауазымға орналасуға үміткерлерге арналған тестілеу бағдарламасы:

В-2 cанаты үшін: мемлекеттік тілді білуге тест (20 тапсыр-ма); логикалық тест (10 тапсырма); Қазақстан Республикасының заңнамасын білуге арналған тестке Қазақстан Республикасының Конституциясын (15 сұрақ), «Қазақстан Республикасының Президенті туралы» (15 сұрақ), «Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы» (15 сұрақ) Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарын, «Мемлекеттік қызмет туралы» (15 сұрақ), «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» (15 сұрақ), «Əкімшілік рəсімдер туралы» (15 сұрақ), «Нормативтік-құқықтық актілер туралы» (15 сұрақ), «Жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қарау тəртiбi туралы» (15 сұрақ), «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» (15 сұрақ) Қазақстан Республикасының заңдарын бiлуге арналған тест сұрақтары кiредi.

Азаматтар конкурсқа қатысу шығындарын (əңгімелесу өтетiн жерге келу жəне қайту, тұратын жер жалдау, байланыс қызметiнiң барлық түрлерiн пайдалану) өздерiнiң жеке қаражаттары есебiнен жүргiзедi.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің сайты: anticorruption@kyzmet.kz.

«Казцинк» ЖШС Қарағанды облысының əкімі Нұрмұхамбет Қанапияұлы Əбдібековке анасы

Роза Балтайқызы БИҒАМБЕКОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Қарағанды мемлекеттік техникалық университетінің ұжымы Қарағанды облысының əкімі Нұрмұхамбет Қанапияұлы Əбдібековке орны толмас ауыр қазаға душар болуына – анасы

Роза Балтайқызы БИҒАМБЕКОВАНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл ай-тады.

Ақтөбе облысының судьялар қауымдастығы Қарағанды облысының əкімі Нұрмұхамбет Қанапияұлы Əбдібековке анасы

Роза БАЛТАЙҚЫЗЫНЫҢөмірден озуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті журна-листика жəне саясаттану факультетінің ұжымы осы факультеттің деканы, профессор Қайрат Өмірбайұлы Саққа анасы

Несіпкүл АҒАБАЙҚЫЗЫНЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

ХАБАРЛАМА2015 жылдың 18 ақпанында сағат 12.00-

де Атырау қаласы, З.Қабдолов көшесі, 1 мекенжайындағы «АтМӨЗ» ЖШС-нің орталық əкімшілік ғимаратында (мəжіліс залында) «Атырау мұнай өңдеу зауыты» ЖШС қатысушыларының кезектен тыс жалпы жиналысы шақырылады.

Қатысушыларды тіркеу 2015 жылдың 18 ақпанында сағат 10.45-тен бастап 11.45-ке дейін «АтМӨЗ» ЖШС-нің мəжі ліс залында жүргізіледі.

«АтМӨЗ» ЖШС-нің орналасқан жері: индексі 060001, Атырау қаласы, З. Қабдолов көшесі,1.

Күн тəртібінің мəселелері жөніндегі ма-териалдар танысу үшін «АтМӨЗ» ЖШС-нің активтерді басқару бөлімінде ұсынылады. Анықтама телефондары: 8 (7122) 259-699/265.

Кворум болмаған жағдайда, қайталама жиналыстың өткізілуі дəл сол күн тəртібімен 2015 жылдың 24 ақпанына сағат 12.00-ге жоғарыда көрсетілген мекен жайы бойын-ша белгіленеді.

Күн тəртібі:1. Серіктестіктің жарғысына өзгерістер

енгізу туралы 2. Серіктестіктің бақылау кеңесі

мүшелерінің уəкілеттерін мерзімінен бұрын жою жəне бөлек мүшелерін сайлау туралы.

«АтМӨЗ» ЖШС басқармасы.

Бос мемлекеттік əкімшілік лауазымға орналасуға конкурс жариялау туралы хабарландыру

Александр ТАСБОЛАТОВ,«Егемен Қазақстан».

Мəселен, жақында Бас про-куратураның алқа мəжілісі өтті. Онда Бас прокурор А.Дауылбаев баяндама жасады. Сонда ол: «Азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғай отырып, есептік кезеңде қылмыстық өн дірістің сотқа дейінгі сатысына қадағалау жасау аясында прокурорлар заңсыз ұсталған мың жарымнан астам (1506) адамды босатқан, тоғыз жүз отыз адамға қатысты заңсыз шұғыл іздестіру іс-шаралары тоқтатылған» деді. Мұндайға неліктен жол бе-ріледі? Мың жарым адамды заңсыз ұстағандарға неліктен шара қолда-нылмайды? Айтып қою аз, ең дұрысы оны болдырмау емес пе?

Өйткені, баяндамада: «Əлеу-меттік-экономикалық салада прокурорлар 395 мың заң бұзу-шылықты анықтады. 16 мыңға жуық заңсыз құқықтық актілердің күші жойылды. 746 мыңнан астам азаматтардың, оның ішінде 239 мың кəмелетке толмағандардың

құқықтары қорғалып, қалпына келтірілді» дейді. Көрдіңіз бе, адамдардың құқы үшін шырылдап араға түсіп жатқан прокурорлар ғана екен.

Бұл орайда Азаматтардың еңбек ақыларының төленуі сала-сындағы құқықтарын қорғау жөніндегі Президент тапсыр-малары да ойдағыдай орында-луда көрінеді. Былтырғы жылы барлығы 134 мың жұмысшының пайдасына 5 млрд. теңгеден астам қаржы өндірілсе, оның ішінде 92 кəсіпорында сомасы 1 млрд. теңгеден астам қарыз толығымен өтелген. Əсіресе, қолданылған шаралардың арқасында 500 млн. теңгеге жуық қарыз өтел-ген Қарағанды, Қостанай облыс-тарының жəне Алматы қаласының прокуратуралары ерекше көзге түскен.

Баяндамадан прокурорлардың құқық қорғау барысында бар-лық саланы қамтамасыз етіп жатқаны анық байқалады. Мəсе-лен, бизнесті заңсыз тексе-рістерден қорғау жөніндегі

Пре зидент тапсырмасын орын-дау ая сында Ұлттық кəсіпкерлер палатасымен ынтымақтастық жал ғасын тапқан. Былтырғы жылы прокурорлар 10 мың биз-нес субъектілерінің құқықтарын қорғап, мемлекеттік органдардың 880 лауазымды қызметкерін түрлі жауапкершілікке тартқан. Осының нəтижесінде Мемлекет басшы-сы жариялаған мораторий өткен жылы тексерулердің жалпы са-нын 176 мыңға немесе 67 пайызға азайтуға мүмкіндік берген. Бұл рет-те жеке кəсіпкерлік субъектілерін тексеру саны 142 мыңға немесе 82 пайызға азайып (173 082-ден 30 807-ге дейін), оның ішінде шағын жəне орта бизнес субъектілеріне қатысты тексерулер 136 мыңға не-месе 86 пайызға төмендеген (158 915-тен 22 050-ге дейін). Сөйтіп, бүгінде əрбір прокуратурада жұ-мыс жасайтын мобильдік топтар кəсіпкерлерді тиімді де жедел қорғайтын құрал болып отыр. Олар 2014 жылы кəсіпкерлердің құқықтары бұзылуының 750 фактісінің жолын кескендігін ескерсек, үлкен көмек.

Биылғы жылдың 1 қаң тарынан бастап Еуразиялық экономикалық одақтың жұмыс істей бастауына сай жəне шекара маңындағы тауар айналымы мəселелерінің өзекті бола түсуіне орай кеден саласындағы заңдылықты қамтамасыз ету жөнінен жұмыстар да жете жүргізіліп келеді. Осы жүргізілген тексерістердің қоры тындысымен 1400 астам заң бұзушылық анық талса, 2 млрд.-қа жуық теңге көлеміндегі мемлекет-ке келтірілген шығын өндірілген. Сол сияқты 2 млрд.-тан астам сома ның контрабандалық тауарын мемлекеттің кірісіне өткізуге шара-лар қабылданған.

Сол сияқты мемлекеттің мүд-делеріне соттарда өкілдік ете оты-рып, прокурорлар 35 мың нан астам қылмыстық, 113 мың нан астам азаматтық жəне 244 мыңнан астам

əкімшілік істердің қаралуына қатысқан екен. Прокурорлардың келтірген наразылығына сəйкес 1405 тұлғаға қатысты 1873 азаматтық жəне əкімшілік істер бойынша сот үкімдері заңға сəйкестендіріліпті. Осылайша, олардың тікелей араласуынан кейін мемлекет кірісіне 20 млрд. 600 млн. теңге, азаматтар мен заңды тұлғалардың пайдасына 3 млрд. 700 млн. теңгеден астам, соның ішінде 1 млрд.-тан астам теңгеге жалақы бойынша қарыздарды өндіріп алу туралы сот шешімдері орындалған көрінеді.

Ал үстіміздегі жылдың 1 қаң тарынан бастап Бас проку-ратураның жетекшілігімен ұлт-тық алдын алу тетігінің жұмысы басталды, бұл азаматтық қоғам-ның оң бағасын алып отыр. Сот талғандарға шартты түрде мерзімінен бұрын босату, қатаң жазаны неғұрлым жеңіліне ауыс-тыру тəрізді ынталандыру ша-раларын қолдану тəжірибесі де кеңейтілуде. «Түрмедегі адам-дар» санын азайтуға бағытталған осы шаралармен қатар өткен жылы Бас прокуратураның алқа мəжілістерінде пенитенциарлық денсаулық сақтау, қайталап жа-салатын қылмыстардың профи-лактикасы, бас бостандығынан айыру орындарында қылмыстық «көшбасшылар» мен экстремистік сипаттағы радикалдар əсерінің та-ралуына тосқауыл қою мəселелері қаралғаны белгілі.

Сонымен, жалпы алғанда, атқарылған іс аз емес екендігі көрініп тұр. Сондықтан биылғы жылы да Бас прокурор Мемлекет басшысының бағдарламалық құжаттары мен тапсырмаларынан туындайтын көптеген міндеттерді жүзеге асыруға тиістіміз дейді. Ендеше, қолдарындағы билікті пайдаланып, адам құқықтарын бұзып жатқандарға да бір шектеу болатын шығар.

Ќўќыќтыѕ ќўзырлы ќорєаны Дау неге көп? Адамдар

неге жиі арызданады? Бір қа-рағанда бұған жауап та оңай табылатын секілді. Алайда, бұрынғыдай «Даудың басы Дайрабайдың көк сиыры» дей тіндей жағдай алыстаған көрінеді. Сондықтан білетіндер адамдар құқын қасақана бұзатындар бар дейді. Олар кімдер? Себебі неде? Адамдар құқын құқық қорғаушылар қорғайды деп түсінеміз ғой. Олардың саны да жетіп арты-лады. Мұндай ізгілікті іске өзге

мемлекеттік органдар, партиялар, түрлі қоғамдық ұйымдар да барынша атсалысып бағады. Иə, көптік қылмасын. Алайда, азаматтардың конституциялық құқын үнемі қорғап, қадағалап отыру қажеттігін еліміздегі құзырлы орган – Бас прокуратураның өзі де айтып отыр.

Біз облыстық əмбебап-ғылыми кітапхананың /ОƏҒК/ жерлесіміз Сəбит Мұқановтың есімімен ата-латынын əркез мақтаныш тұтамыз. Өткен ғасырдың 70-жылдары атақты жазушы сайлаушылардың аманатына орай осы ғимаратты өз бастамасымен салдыртып, ұмы тылмас сый жасағаны əлі күн ге дейін жылы ілтипатпен еске алынады. Егер өткенге көз жүгіртер болсақ, кітапхананың тарихы əріден бастау алады. 1880 жылы қала басқармасы жанынан бірінші қоғамдық кітапхана ашы-лып, 1934 жылы облыстық мəртебе беріліпті. Содан бері талғампаз оқырмандардың сұранымын мінсіз өтеу мақсатымен қалтқысыз қызмет атқарып келеді. Бүгінде материалдық-техникалық база, кітапхана қоры, ұсынатын қызмет түрлері еліміздегі таңдаулы мəде-ниет мекемесі қатарынан орын алып отыр.

1996 жыл кітапхана өміріндегі үлкен өзгерістер кезеңі ретінде сипатталады. Өйткені, осы жыл-дан бастап ақпараттық, ком-пьютерлік технологиялар ен-гізіліп, қолданыла бастады. Кітап-ханашылар мен оқырмандар үшін жаңа мүмкіндіктер туғызылып, ноутбук, i-pаd, скайп, вэб-камера, флэш-карталар пайда болды, кітапхананың ақпараттық ре-сурстары мен қызметтерінің сұйық кристалды панельдер мен электрондық таблода жарнамала-нуы үрдіске айналды. Жаңа түс-кен кітаптар мен өтетін шара-лар туралы хабарламалар беру мақсатымен SMS-тарату жүйесін енгізуге кең жол ашатын жергілікті ұялы байланыс операторларымен ынтымақтастық орнатылды. Бүгінгі күні бұл қызмет түрін оқырмандар кеңінен пайдаланады. Компьютер үйренушілерге тегін курстар жүр-гізіледі. Былтыр оны 1500 адам бітіріп шықты. Енді интернет-технологиялардың болашақтағы зор даму мүмкіндіктерін ескере отырып, сандық ақпараттық ре-сурстар бағдарламаларын енгізу қолға алынды. «Электронды кітапхана» бөлімі ашылды. Бұл қашықтағы жəне жергілікті элек-тронды ресурстарға қатынау жүйесі дегенді білдіреді. ЭК-нің негізгі міндеттері ақпараттық ре-сурстарды шоғырландыру десек, ОƏҒК еуразиялық қарым-қатынас орталығы ретінде де кең қанат жай-ды. «ХХІ ғасырдағы еуразиялану. Шығыс-Батыс: кітапханалардың элек тронды ынтымақтастығы»

атты халықаралық семинардың өтуі осы сөзіміздің бір айғағы болса керек. 2005 жылы Пе-тропавл қаласы Қазақстанның Кітапханалар астанасы болып таң далғаны мəлім. Осы кезде біздің бастамашылдығымызбен «Электрондық кітапхана – мəдени мұраның сақталуы мен қолже-тімділігін қамтамасыз етудегі high-tech» тақырыбында халықаралық семинар ұйымдастырылып, зор кəсіби маңызға ие болды. Онда электронды кітапханалардың қоғамдағы рөлі , шекаралас кітап ханалардың электронды көкжиегін кеңейту мəселелері іскерлікпен талқыланды. «Шека-ралардағы кездесулер» жобасын жүзеге асырудың нəтижесінде Қазақстандағы алғашқы Қазақстан-Ресей электронды кітапханасы құрылды. Ондағы мақсат ТМД елдері халықтарының мəдени мұрасын сақтау жəне көбейтуге белсене атсалысу болып табыла-ды. Осыған орай дискілерде элек-тронды басылымдар депозитарийі жəне мұрағаттық мультимедиа көшірмелерін жасау қолға алы-нып, Омбы, Том, Қорған, Ке-мерово облыстық кітапханалары жіберген бірегей басылымдар жəне республикамызға, өңірімізге қатысты материалдар жинақталды. Ресей Мемлекеттік (Мəскеу), Ресей Ұлттық, В.Маяковский атындағы орталық (Санкт-Петербург қ.) жəне А.Пушкин атындағы Омбы мемлекеттік облыстық ғы лы ми кітапханалары жіберген цифр-ланған материалдар негізінде та рихи-əдеби танымға бай қор жасақталды. «Кітаби ескерткіштер» атты мультимедиялық ресурстар жүйеленді.

Ұлттық академиялық кітап-хананың ұйытқы болуымен 2007 жылдан бері республикалық «Бір ел – бір кітап» акциясы на жүйелі түрде қатысып келеміз. 2009 жылы жерлесіміз Мағжан Жұмабаевтың лирикасы таң-далып, «Қазақ елі, бір ауыз сөзім саған...» атты республикалық ғылыми-тəжірибелік конферен-ция ұйымдастырылды. Осы оқиға қарсаңында Мағжанға арналған веб-портал құрылып, 500-ден артық толықмəтінді ма қалалар топтастырылды. Жыл өткен сайын кітапхананың виртуал-ды оқырмандарының саны да артып келеді. Өйткені, сайты-мыз мағлұматтарға бай. Онлайн режімінде электронды оқырман билетін рəсімдеп, онлайн – тапсырыс беруге, виртуалды көрмелермен танысуға, кітапханаға виртуалды саяхат жасауға, кəсіби блогтармен танысуға əркез жол ашық. Былтыр 150-дей мəдени-ағарту, білімдік жəне ақпараттық сипаттағы іс-шараларға 25 мыңнан астам оқырман тартылды. Лондон кітапханаларының тəжірибесін пайдалана отырып, «Жанды кітап» шарасын өткізуіміз оқырмандар тарапынан үлкен қызығушылық тудырды. «Кітап сыйлау күнін» өткізу дəстүрге енген. «Кітапхана түні», «Кітапхана кеші» шаралары петропавлдықтардың бос уақытын өткізуге таптырмас шаралар са-налады.

Бүгінгі күні кітапхана көп қыр лы мекеме болып табыла-ды. Компьютерлік сауаттылық не гіздерін үйрететін оқыту ор-талығы, аз қамтылған адамдар үшін виртуалды ақпараттық əлеуметтік қызмет жүйесі, қазақ, ағылшын тілдерін үйрену курс-тары жұмыс істейді. Құлағының мүкісі бар мүгедектер үшін «Тең мүмкіндіктер жолында» əлеу-меттік жобасы жүзеге асырылып, Amigo сымсыз FM жүйесінің 5 аппараты алынды. Халықаралық байланыстар шеңбері кеңейіп, америкалық жəне неміс ақпараттық бұрыштары ашылды. Шетелдік жазушылармен скайп-сұхбаттар, чат-конференциялар өткізіледі. Елшілер, бас консулдар, Франция, Польша, АҚШ, Түркия елдерінің мəдениет қайраткерлері құрметті қонақтарымыз болды.

Кітапханааралық ын ты мақ-тастықты дамыту мақсатымен ха-лықаралық ақпараттық турларға жиі қатысып келеміз. Тəжірибе алмасу барысында АҚШ-қа

жолымыз түсіп, АҚШ Конгресі кі тапханасына қазақ əдебиеті клас-сиктерінің шығармалары тарту етілді. Франция, Сингапур, Швеция, Англияда ұйымдастырылған семи нарларға қатысып, Сəбит, Ғабит, Мағжан, Иван Шухов сияқты атақты жерлестеріміздің кітаптары сыйға тартылды. Бұл сапарлар кітапханалар қо-ғамдастығы арасында таны-мал болуымызға жəне көптеген халықаралық, республикалық кəсіби байқаулардың жеңімпазы мен жүлдегері болуымызға үлкен септігін тигізді. Ал өткен жылдың соңында Ұлттық академиялық кітапхана ұйымдастырған «Қазақ-станның ХХІ ғасырдағы үздік кітап ханасы» республикалық бай-қауында бас жүлдені жеңіп алу-ымыз жаңа жетістіктерге шабыт-тандырды.

С.Мұқанов атындағы облыстық əмбебап-ғылыми кітапхана өңір-дегі 311 кітапхананың əдіс те-мелік орталығы саналады. Кітап-ханашылардың жұ мыла еңбек етуі арқасында əлеу мет тік маңызы бар 16 жоба мен бағдарламаны жүзеге асыру жолдары жіті қарастырылған. «Облыстың кітапхана саласын жаңғырту бағдарламасы» бойынша кітапханаларды компьютерлендіру жалғастырылып, модельді ауыл -дық кітапханалар ашылуда. Се-минарлар, видео-конферен-ция лар, кəсіби шеберлік бай-қаулары, шығармашылық идея-лар фестивальдары, үздік ауыл-дық кітапхана байқаулары жиі өткізіледі. Қажырлы еңбегімен кітапхананың беделін арттырып, ұжым мақтанышына айналған мамандар мен қызметкерлердің іс-тəжірибелері жастарға үлгі етіледі. Бүгінде кітапхана қызметін пайдаланушылардың саны 30 мыңнан асып жығылады. 14 бөлім, 1 электронды кітапхана, 4 сайт, электронды каталог орналасқан.

Кітапхана – ақыл-ой мен мəде ниеттің мекені болса, кітап – өмір ұстазы. Онсыз рухани нəр алу, мəдени, ұлттық құн ды-лықтарымызды меңгеру мүм кін емес. Біздің алда тұрған басты міндетіміз – ақпараттық ресурс-тардың кең көлемде қол жетімді болуын қамтамасыз ету.

Бейбітгүл ƏБІЛМƏЖІНОВА,С.Мұқанов атындағы облыстықəмбебап-ғылыми кітапхананың

директоры.

ПЕТРОПАВЛ.

Еѕ їздік кітапханаатағын жеңіп алған ұжым оқырмандарды ақпараттық ресурстармен кең көлемде қамтамасыз ету жолында озық технологияларды жүйелі қолданып келеді

ХАБАРЛАНДЫРУ«Элеватормельстрой» акционерлік қоғамы (Алматы қ.,

Қожамқұлов к-сі, 163) акционерлердің жылдық жалпы жиналы-сын өткізу туралы хабарлайды. Жиналыс 2015 жылғы 27 ақпанда сағат 15.00-де «МСМП-12» филиалының əкімшілік ғимаратында мына мекенжайда болады: Алматы қ., Сүйінбай даңғылы, 314. Жиналысқа қатысуға құқылы акционерлердің тізімі 2015 жылғы 27 қаңтардағы жағдай бойынша жасалады.

Күн тəртібі:1. «Элеватормельстрой» АҚ-тың 2014 жылғы қаржылық-

шаруашылық қызметінің нəтижелері туралы басқарманың есебі;2. Ішкі аудит қызметінің 2014 жылғы есебі;3. 2014 жылдың қорытындысы бойынша таза пайданы бөлу;Жиналым болмауы жағдайында қайталама жиналыс сол

мекенжайда 2015 жылғы 6 наурызда сағат 15.00-де өткізіледі.

ОБЪЯВЛЕНИЕАкционерное общество «Элеватормельстрой» (г.Алматы,

ул.Кожамкулова, 163) объявляет о проведении годового общего собрания акционеров. Собрание состоится 27 февраля 2015 года в 15.00 часов в административном здании филиала «МСМП-12» по адресу: г.Алматы, пр.Суюнбая, 314. Списки акционеров, име-ющих право на участие в собрании составляются по состоянию на 27 января 2015 года.

Повестка дня:1. Отчет правления о результатах финансово-хозяйственной

деятельности АО «Элеватормельстрой» за 2014 год;2. Отчет службы внутреннего аудита за 2014 год;3. Распределение чистой прибыли по итогам 2014 года; В случае отсутствия кворума повторно собрание состоится

по тому же адресу 6 марта 2015 года в 15.00 часов.

Талап жəне тəртіп

Өңір өмірі

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 13ӨМІР-ӨЗЕН

Кезінде Əуезов пен Сəт-баевқа жармасып, құртып жібергісі келген қорқаулар Натайды аяйтын ба ед і? Кенесарин сондықтан елден кетті. Мұнда ғылым кандидаты болса, Ташкентке барған соң үйсіз-күйсіз жүріп докторлық диссертация қорғады. Өзбекстан ғылым академиясына коррес-пондент-мүшесі болып сай-ланды. Ұзақ жыл сондағы гео-логия ғылыми-зерттеу инсти-тутында директор болды. Əне, көрдің бе, Кенесарының ұрпағы кім екенін. Мен онымен өткен ғасырдағы 50-жылдардың ба-сында Ташкент театр-көр-кемсурет институтында оқып жүргенде танысып, ағалы-інілі болғандай жайымыз бар еді. Сенің естелігіңнен солар есіме түсіп, əсерден арыла ал-май тұрмын. Қысқасы, екеуміз жолығуымыз керек. Е, жалған-ай, Натай ағам не көрмеді. Бірге түскен суреттеріміз бар. Барлығын саған беремін. Ма-қалаңды толықтырып, қайта жазсаң дұрыс болар еді, қалай дейсің?..».

Осы жерде сөзін бөліп: «Сіз Орталық партия комитетінде істеп пе едіңіз?» – дедім бір түйткілді анықтамай болмасы-на көзім жеткен мен. Ол бірден: «Жоқ, – деді жұлып алғандай. – Танымай қалдың-ау деймін, ə? Мен Бағыбек ағаңмын ғой».

– Енді, Бəке, сəл солай боп қалды, сізді басқа біреу ме деп... даусыңыз тым ұқсас екен... – деп кешірім өтіндім.

Солайы солай-тын. Ал-ғашында телефонда бастыр-малата сөйлей жөнелген адам ды Орталық комитеттің ауыл шаруашылық бөлімінде ұзақ жыл жауапты қызмет істеген, кейін де биік лауа-зымдар атқарған, өзім жақсы білетін бір қадірлі ағамыз деп ойлағаным рас. Сөз ауаны өзгеріп, тереңге бойлап бара жатқан соң, амалсыз Бəкеңнің сөзін бөлуге тура келді. Мен білетін қадірлі жан сірə да Таш-кентте оқымаған болатын, оның үстіне театр-көркемсурет ин-ститутына қатысы жоқ. Бірақ, өнер, əдебиет, мəдениетке жа-қын, Маңғыстау облыстық ат-қару комитеті төрағасының орынбасары болғанда сол са-лаларға басшылық жасаған. Кейін зейнетке шыққанша Пре-зидент Əкімшілігі аппаратында істегенде де солай. Əдебиет, өнер өкілдері арасында жақсы біліп сыйласатын, араласатын адамдары аз емес. Бағыбек екеуінің дауыс ырғағы, сөйлеу мəнері егіздің сыңарындай ұқсас болса, мен қайтейін. Бағыбекке соны аңғарттым (сыпайылап).

– Ондай болады, – деді Бəкең. – Ал қашан кездесеміз, соны айт. Үй телефонымды жа зып аласың ба? Академияда істеймін ғой, қызмет бар, бірақ, онда көп бармаймын. Жұмыс үйде де тына береді.

– Дұрыс, Бəке, кездесуіміз керек екен, ал, қазір бір-екі сұраққа жауап беріңізші, – дей мін қызығушылық жеңе бастаған мен шыдамсызда-нып. – Мақаланы оқысаңыз, Натай Кенесаринді менің бір-ақ рет көріп, содан алған азын-

аулақ əсер аумағында жазғанымды да білген

болдыңыз. Байқауымша, сіз ол кісімен қоян-қолтық ара-ласып, сырлас-мұңдас болған сияқтысыз, солай ма?

– Солай, ол ұзақ əңгіме. Телефонға сия қоймас.

– Сонда да, Бəке, Натай Əзім ханұлымен тұңғыш рет қашан, қалай кездестіңіз? Ағалы-інілідей болдық дейсіз. Тым болмаса, солардың шет жаға сын айтыңызшы.

– Жарайды, асығыс ештеңе жоқ, – деді жайдары мінезді, жайсаң жан. – Айта берейін бе?

– Айтыңыз, Бəке!– 50-жылдары, жоғарыда

айтқандай, Ташкенттегі театр-көркемсурет институтында оқып жүрдік. Аталмыш оқу орнында қазақ ұл-қыздары аз емес-тін. Олардың ішінен кейін қазақ өнерінің даңқын асырған көптеген қайраткер шықты. Өзіміздің Нұрмұхан Жантөрин, өнер ошақ тарында ұзақ жыл басшы болған Тұр-лыбек Иманбаланов, Шым кент театрында істейтін Ақсақал Қалмырзаев, т.б. Нұр мұхан екеуміз жатақханада бір бөлмеде тұрдық.

Əне, сонда Ташкенттегі алу-ан түрлі жоғары оқу орын-дарында қазақ жастары көп оқумен қатар, оқу орындары басшыларының да біразы қазақ болатын. Өзің де Ташкентте оқыпсың ғой. Натай туралы мақалаңда біразының атта-рын атапсың. Менің оларға қосарым, Мелиорация инс-титутында Қашқаров, Ауыл шаруашылығы институтында Насыров, Алманиязов, Өзенбаев, Майлыбаев, Үркімбаев, Əлібаев сынды профессорлар істеді. Барлығының да атағы да, ай-быны да зор болатын. Біразы кейін Алматыға ауысты. Бе-кіш Насыров пен Əбдікəрім Үркімбаев Өзбекстанның Ауыл шаруашылығы министрлігін басқарды. Кейін ол қызметті Егемқұл Тасанбаев атқарды. Мангелдин Байланыс ми нис-трлігінің тұтқасын ұстады. Қайсы бірін айтайын. Тоқыма институтында директор бол-ған М.Оразбаев секілді біраз қазақ ғалымдары жоғары оқу орындарының директо-ры болды. Солардың бір де бі регейлерінің санатындағы Орта Азия политехникалық инс титутының директоры (онда ректор демейді) Ниязов ұлтжанды, батыл, кішіпейіл, қарапайым, мейірімді қазақ еді. Өнерге жақын болғандықтан ба, театр институтында оқитын бір топ студентті іздеп келіп, үйіне апарып қонақ етті, танысты. Мені оңашалау шығарып: «Енді сен бұдан былай біздің үйге қысылмай келіп жүр, маған іні боласың», – деген соң, неге бас тартайын. Аптасына кемі бір не екі рет көрінбесем, кəдімгідей ренжиді. Аға тапқаныма мен де төбем көкке жеткендей боп жүрдім.

– Ертең сабақтан шыққан бойда үйге жет, қонақ келеді, бірге күтеміз, – деді бір жолы кешкілік телефон соққанымда.

«Кім?» деп сұраған жоқпын. Директордың үйіне осал қонақ келсін бе? Ертеңіне айтқан уа-қытында бардым да, үй шаруа-сына араласып, жүгіріп жүр-меймін бе баяғы.

Бұл жолғы қонақ Алматыдан Ташкентке таяуда қоныс аудар-ған жігіт ағасы жасындағы

еңсегей бойлы, қара торының сым баттысы, қыран қабақ, қыр мұрын, өткір көзді, ат жақты, мінезі салмақты, байсалды адам екен. Жанында талдырмаш денелі, үріп ауызға салғандай сұлу келіншегі, дастарқан ба-сында басқа ешкім болған жоқ. Неге екенін, маған қонақтың көңіл күйі төмен, жүзі сынықтау көрінді. Көп сөзге бармай, онша жарыла бермейді. Менікі ауыз бағу, ағаның қас-қабағын бағу. «Əн сал», деді. Ептеп «əу» де-ген болдым. Анекдот айт деді. Оны да бірдеңе еттім. Бірақ, бəрібір, арқа-жарқа, ашық-жарқын, көңілді отырыс бола қоймады. Ниязов ағам əлгінде қонақтың кім екенін айтып, оны маған, мені оған таныстырған. Натай Əзімханұлы Кенесарин. Мамандығы геолог, ғылым кан-дидаты көрінеді. «Докторлығы дайын, амандық болса, ұзамай қорғайды», – деп те қойды үй иесі. «Бұл жер Алматы емес, қорқатын ештеңе жоқ», – дегенінің де мəнісін кейін түсіндім.

Содан, қысқасы, сен əң гі-мелеген Натай Əзім хан ұлы-мен мен алғаш рет Ташкент политехникалық институтының директоры Ниязовтың үйінде осылай танысып едім. Ниязов ағам мені босқа шақырмапты, ол жолы Натай Əзімханұлының «басбұзар хан» Кенесарының немересі, Абылай хан əулетінен болғаны үшін Алматыда қуғын-далып, осында бас сауғалап келгенін ашық айтпаса да, бар-лығын ұқтым. «Бұдан былай осы ағаңа да іні боп араласып жүр», – дегенін құп алдым. «Натайдың тұратын жері қа-ланың шетіндегі бір өзбектің екі бөлмелі үйі, аздап жөндеу керек, соған жəрдемдес», – деп те қойды Ниязов ағам.

Ас-су ішіліп, бата жасалған соң, Ниязов ағамның айтуымен, Натай Əзімханұлының үйіне олармен бірге бардым. Баспана шынында да жұпыны, нашар екен. Жер еден, есік-терезе алқа-салқа, төбеден тамшы ағып, азы-нап тұр. Натай Əзімханұлының ыңғайымен мұнда жиі келіп жүрдім. Тұрмыстары қораш. Екі кішкентайы Қызылорда жақ тағы жеңгейдің төркін жұр-тында құсайды. Кешкілікте жер ошақтағы қазанға кар-топ қуырамыз. Бірде май жоқ болғандықтан, жеңгейдің менің бетіме қарап: «Картоптың үстіне сүт тамызсақ қайтеді?» – дегені бар-тын.

Сен Натай Əзімханұлы гео-логия институтында директор боп тұрғанда Шыланзардан алған төрт бөлмелі үйінде болсаң, мен əлгінде айтқандай, бірінен соң біріне көшкен, бірінен бірі жұпыны төрт жалдамалы пəтерінің бəрінде болғанмын. Шыланзардағы əйбəт үйінде де болғанмын. Ташкентке жол түскенде соқпай кетпейтінмін.

– Сіз алғаш көргенде Натай Əзімханұлы қандай жұмыс істеуші еді?

– Ташкентке жаңа келген кезі ғой, қайбір жұмыс дейсің, ұмытпасам, лаборант сияқты еді.

– Кейін қалайша өсті?– Енді өзің шамаламайсың

ба, қалай өспейді, білімпаз ғалым, текті тұлға, қолдаушысы Ниязов болса. Ол өте беделді, айтқаны екі болмайтын адам еді.

Обалы не, Өзбекстан басшысы Шараф Рашидов талай қазақтың талантын бағалап, оң көзбен қарады емес пе? Оның тұсында министрлердің кемі үш-төртеуі қазақ болатын. Обкомда бірінші хатшы, облаткомда председа-тель болған Кəкімбек Салықов, Елібаев, Жанпайызовтай қа-зақтар қаншама. Жоғары оқу орындарында директор болған қазақтар жайында əлгінде айт-тым.

– Натай Əзімханұлымен кейін де араласып тұрдыңыз ба?

– Енді ше? Туған жерге сый-дырмай, қасақана қысастық, қуғын-сүргіннің қырсығынан өмірден ерте кетті. Бірақ, ұлы ата-лары Абылай, Кенесарылардың атына кір келтірген жоқ. Əй, сен дұрыс мəселе қозғапсың. Натай Кенесарин атаусыз қалып бара-ды. Мұны қолға алып, бір амал жасау керек. Осында Абылай ұрпақтары аз емес, олар неге үндемейтінін білмеймін. Натай Кенесарин қалай ардақтаса да болатын ірі тұлға. Жарайды, осымен доғарайын. Қалғанын кейін. Сен ақыры бастаған екенсің, енді жарты жолда тас-тама. Мен де қарап қалмаспын. Менімен жақсылап сұхбат жаса. Арғы жағын көреміз. Айтпақшы, На тайдың ұлы осында тұрады. Момындау. Көп көріспейміз. Сені сонымен жолықтырсам бола ма?

– Болады, Бəке. Натай Əзім ханұлымен бірге түскен суреттеріңіз бар шығар?

– Айттым ғой бар деп, жетеді. Ал, сау бол, көріскенше!

– Бəке, Бəке! Кешіріңіз, тағы бір сұрақ. Ташкентте Нұрмұхан Жантөринмен бірге оқыдым дедіңіз ғой. Сол кісі жайлы бір ауыз айтыңызшы. Студент кезін де қалай оқыды?

– Сырықтай ұзын бойлы, даусы өткір, əуезді, мінезі қат-қылдау, бірақ, қайырымы мол, адамгершілігі жоғары Нұрмұхан басқалардай емес, біздер қызық қуып, сəкəкулеп жүргенде, ол күні-түні кітап оқитын. Оқымаған кітабы болмайтын. Кейін соның бəрі актерлік қызметінде байқалып, көрініп жүрді. Біліп қой, кітап оқитын актер мен оқымайтын актердің айырмашылығы жер мен көктей болады. Бұл жағынан Нұрмұханға жететін актер жоқ. Егер қателеспесем, ертеректе Алматыда тұрған белгілі ау-дармашы-журналист Жүсіп Жантөринмен туыс сияқты еді. Кітап демекші, көп оқитын, оқымақ түгіл, кітап жазатын актер, актрисалар да аз емес, шүкір. Хабиба Елебековадан бастап, Бикен Римова, Асанəлі Əшімов , Есмұхан Обаев , Аман Құлбаев, Тұңғышбай Жаманқұлов – толып жатқан жоқ па? Елубай Өмірзақов, Қапан Бадыров, Қанабек Бай-сейітов марқұмдардың соңында қалдырған кітаптары барын өзің де білетін шығарсың.

– Өзіңіз ше? Актерліктен өскен сыншы-ғалымсыз.

– Əшірбек екеуміз солаймыз. Ол менен салмақтырақ. Атағы да үлкен. Өткірлігі өзінше.

– Сығаев па?– Иə. Екеуің бірге жүресіңдер

ғой. Сені аузынан тастамайды.– Рахмет, Бəке!– Көріскенше.

* * *Үш-төрт жыл бұрын – күз

айларының бірінде газетте Натай Əзімханұлы Кенесарин туралы шағын естелік жарыққа шыққан бойда телефон соққан Бағыбек аға онда бүгін-ертең бақилық бола қоятындай емес, тың, бақуатты сияқты еді. Бір-неше кітабы шыққан белгілі театртанушы, ғалым-сыншы, профессор Бағыбек Құндақбаев көптеген татымды, тұшымды дүниелер жазды. Енді, міне, ойламаған жерден қу жалғаннан өте шықты. Неткен өкініш! Білімі терең, санасы сара, жаны таза тұлғалардың табиғи бол-мысы да, жүріс-тұрысы да, ай-наламен қарым-қатынасы да қарапайым, елеусіздеу болмай ма? Бағыбек те сондайлардан еді. Енді амал жоқ, жоғарыда айтылған телефон арқылы болған азын-аулақ əңгімеге шүкірлік дейміз де. Студенттік жылдарда танысып-табысып, Кенесариндей асылдың сынығы, айтулы тұлғаға тыныс-тірек, бауыр болған Бəкеңнің Натай Əзімханұлы хақында өзі уəде еткендей, айтары мол-ақ сияқты еді, шіркін. Сұм ажал дегеніне жеткізбей, қиядан шалды. Аманаты ішінде кетті...

АЛМАТЫ.–––––––––––––––Суретте Натай КЕНЕСАРИН.

Сағыныш жүрегіңді қысқанда арсалаңдап ата-анаңның шаңы-рағына асығасың. «Үйге мына бір қырдан асқан соң жетіп қалам» де-генде, жол бойында еріксіз жүрек «лүп» ете қалады. Сол сəтте қара жолдың сол жағындағы анамның ақ мекені – ақ бейітіне көзің жасқа толып жалт қарайсың.

Ол кісінің мəңгілік мекеніне

бұрылмай ауылға өт іп кете алмайсың...

Əруақтарға құран бағыштап, əрі қарай туған жеріңе өтуге мүмкіндік берген Алланың шеберлігіне шүкіршілік етесің. Қарашаңыраққа жеткенше сол мəңгілік мекенде жай тапқан көптеген туған-туысың көз алдыңнан өтеді. «Біздер де сен-дей болғанбыз...» деп тұрғандай болады.

Тəубеге келіп, біздің де солар-дай болатынымызға көз жеткізіп тұру үшін бейіттердің жол бойында болғаны қандай ғажап?!. Күйбелең тіршілікте көп нəрсеге астамшылық жасап, ғұмырдың қамшының са-бындай екенін ұмытып кететініміз де рас қой.

Осындай ойлармен анашыммен сырласып келе жатып, жақында көрген түсімді есіме түсірдім:

– Сендер қайтқан күніме құран оқытып, құдайы тамақ өткізуді жос-парлап жүрсіңдер ғой. Ай, соны бір ерекшелеу өткізсеңдер жөн бо-лар еді. Аулаға көп шам жағып, кешкі салқында барлық туыстар мен құда-жегжаттарды, бізден тараған ұрпақты түгел шақырсаңдар. Əрине, ауыл тұрғындарының барлығына айтыңдар... Ешкім қалып кетпесін. Дастарқанға мен жақсы көретін тағамдардың бəрін қойыңдар. Келген қонақтарға көңіл бөліп, жақсы қызмет жасаңдар, – деп анам жыл-дам жүріп, көлікке мініп кетіп қалды.

Тапсырмасын орындайық деп шілде айының соңындағы өзі дү-ниеден өткен күнге құдайы өткі-зетінімізді ертеректен барлық жег-жатқа хабардар еттік. Сол күн биыл да салқын болды. Кеште ойдағыдай өтті.

Анамның көзін көргендерді көріп, құрбыларын құшақтап, дау-ыстарын естіп, мауқымызды бір сəт басқандай болдық. Кеш бойы қонақтар кезегімен сөз алып, анам туралы естелік айтып отырды.

Анам көзден кеткенімен кө ң-ілден кетпепті-ау...

* * *Ауылдас (арамыз бір үй) Назгүл

жеңгеміз (байырғы ұстаз) əңгімені бірінші бастады;

– Қарлыға абысынымның, əрі шешейдің жақсылығын көп көргендердің бірімін. Əруағы риза болғай. Айтқан сырымды сыртқа шығарған емес. Жас келін бо-лып үлкен əулетке түсіп, қарт ата-енемнің көңілінен шығу оңай болған жоқ... Бастан өткізген қиыншылығымды тек сол кісіге айтушы едім. Кейін, жан жарым өмірден өткен соң да, келіндеріммен

тіл табыса алмай қалсам, тек сол кісіге мұңымды шағып, көз жа-сымды төгіп алушы едім, – деп жеңгеміз көзіне жас алып қалды... – Сырымды ішіне сыйдырғаны үшін, кемшіліктерімді елге жа-рия етпегені үшін, абыройымды көтеріп, үнемі қолдау көрсеткені үшін шексіз ризалығымды ел ал-дында айтқым келеді. «Қиямет

күні – көршіден...» деп халық ара-сында айтылады. Ол кісі көршіге адал болды. Біз ризамыз. Апамыз да разы болсын.

– Менің есіме біздің отбасыға байланысты бір жағдай жиі орала-ды, – деп көрші жеңгеміз естелігін жалғастырды.

Екінші ұлымды əскер қатарына шығарып салғалы Шымқалаға аттанғанбыз, дəл сол күні түске та-ман солдаттық борышын өтеп үлкен ұлымыз оралыпты. Үйде ешкім болмаған соң, Қайрат Қарлыға апа-сына жүгіріп барған. Бір кесе айран ішкізіп, келген таксиге қаржысын төлеп, Шымқалаға қайта барып бауырын көріп, шығарып салуға кеңес береді. Өзі сол сəттен бас-тап барлық көршілерді шақырып, үй егелері келгенше дастарқанын жайғызып, малды сойғызып, ет астырып, құдайы тамаққа барлық дайындықты жасатып қойыпты.

Түн жарымға дейін ауыл тұрғындары ынтымағы жарасып, ахар-шахар болып, ұлының аман-есен келуін тойлап, бір-біріне ризалығын білдіріп тарасады.

Таңертең Тілеу көкем мен Назгүл жеңгем анама кешегі қызметін, ұлына көрсеткен қамқорлығын өле-өлгенше ұмытпайтынын қайта-қайта айтып, алғысын жаудырып-ты.

Бүгін де, сөз кезегі келгенде жеңгем тағы да сол естен кетпейтін қуанышты сəттерді байырғыдай жайып салды.

* * *Ауылдық əкімдікте жұмыс

істеп, бүгінде зейнеткер атанған Есенгелді ағамыз шілденің ерек-ше ыстық күнінде ауылдан салық жинауға келеді. Біздің үйдің есігін ашқанда түс мезгілі жақындап қалған уақыт болса керек. Анам əлгі ағаны қоймай үйге кіргізеді. Отбасымен бірге түскі тамақты ішіп, енді бір сағат салқын бөлмеде демалып алуын ұсыныпты.

– Шаңқай түсте көшеде еш-кім жоқ. Ыстықта жүрудің өзі денсаулыққа қауіпті. Қысылмай демалыңыз. Менің де балаларым мемлекеттік қызметкерлер, – деп анам жай салып беріпті.

Əбден шаршаған ағамыз кешке дейін ұйықтапты... Сағатына қарап, үйден атып шыққан ағаға анам, «аптықпай жуынып-шайынып шəйға келуін» өтінеді. Өзі қысылып тұрған кісі, қайта-қайта кешірім сұрап, шəйға қарамайтынын айтып, жөнелуге асығыс.

– Қарағым, «ағасы бардың – жағасы бар» деуші еді. Еркелігіңді ағаң мен жеңгең көтереді ғой. Барлық салық төлеушілеріңді үйге шақырып қойдық. Шəйдің үстінде жинап аласың, – деп бір жұмысымды бітіріп

тастаған еді, жатқан жерің жайлы болғыр жеңгем, – деп аға əңгімесін қорытындылады.

* * *– А п а « к е н ж е ұ л ы ң н ы ң

құдалығына өзім барамын» дейтін. Анаңның орнына енді өзің барасың. Біздің шақыруымызды қабыл ал. Бармасаң – ренжиміз. Оған себеп бар, – деп пысықтап алды жиен жеңгеміз.

– Себебін ашып айтпасаңыз, мен де ұсынысыңызды оң қабыл-дамаймын, – дедім мен де.

– Бұл ұзақ əңгіме. Тыңдасаң, сырымды ашайын, – деді жеңгем.

Анама қатысты əңг імені тыңдауға мен əрқашан дайынмын.

– Төрт баланы өсіріп, үй-жайды реттеп, енді жұмыс істейін деп сайланып отырғанмын. Мектептен сағат алып, қайта ұстаздығымды жалғастыру үшін дайындық бары-сында жүргем. Сол кездері жол-дасым қатты өзгеріп, үйде ұрыс-керіс көбейіп, тіпті, отбасының бірлігіне қауіп төніп тұрған кез еді. Іштен тынып, басым қатып, жүдеп кеткенмін. Апамен тұсау кесер той-да жолығып, үйге бірге қайттық. Жолда жағдайымды айтып, апама мұңымды шағып алдым.

– Əр отбасында кездесетін оқиға. Бірақ, осындай жағдайда тек сабырлық құтқарады, шырағым. Кең болсаң – кем болмайсың. Кеңдікке сал. Кешірімді бол. Жарыңды түсінуге тырыс. Құтқаруға ұмтыл. Пəледен басын алып шығуға жəрдем бер. Өз бақытың үшін күрес. Ұлылар «бұл күн де өтер...» дейді. Қиындығы бар күннен кейін – қуанышты күндер келеді. Ақырын күт, айналайын. Бір ақылымды тыңда... балаларыңның алдында беттесіп жүрмеңдер. Ата-енеңнің алдына баласын жамандап барма. Қайын жұртыңның алдын-да абыройсыз етпе. Жарыңның беделін бір түсірсең, жаман аты тез тарап кетеді. Ел-жұртқа жексұрын болған адаммен бір шаңырақтың астында өмір сүре алар ма едің?! Кетсең – келместей болып біржолата кет. Өйтпеген жағдайда сабыр-мен шыда... Дүниеде сыйластықты жоғалтсаңдар өмірде қандай мəн қалмақ? Ашуға бой алдырып, нəзік сезімнің жібін үзіп алма, – деді апа.

– Сен – текті жердің қызысың. Анаң өте ақылды адам болатын. Əкең таудай тұлға еді. Өз бақытыңа өзің ие бол. Қосағыңмен қоса ағар, – деп апа батасын беріп, маңдайымнан сүйіп, қоштасып кетті.

– Түсінбеушілік жалғасын тау-ып күндер, айлар өтті. Бір күні жас келіншек кішкентай сəбимен үйге келіп, жылап-еңіреп құндақтағы ба-ланы алып қалуын өтінді. Баланың əкесі – менің жан жарым... Жас қыздың обалына қалған екен. Төбеме жай түскендей есеңгіредім. «Бірге өмір сүріңдер. Мен кедергі жасамаймын...» десем, екеуінің алдағы жос парында бірге өмір сүру жоқ екен.

– Біліп істеген күнəңді мой-ныңмен көтер. Азаматсың ғой?! Жас қыз бен сəбидің алдын дағы жауапкершілігіңді өте. Мен қа-рашаңырақтан ешқайда кетпеймін! – дедім.

Таңертең апаға телефон шалып, үйге келіп-кетуін өтіндім. Барлық жағдайды жасырмай баяндадым. Түсте жолдасым үйге келіп қалып, апаны көріп қашқақтай бастап еді:

– Шырағым, үй сенікі. Осы шаңырақтың иесі – сенсің. Мен – қонақпын. Өз үйінен дені сау адам қаша ма? Жаман əдет көрсетпе, жиен! – деп апа шақырып, ағаңды қасына отырғызды.

Жиені апаға барлық жағдайды айтып, ақылдасуға кіріседі. Мəн-жайды мұқият тыңдаған апам, «мы-надай кеңес берер едім...» депті:

– «Бір қозы артық туылса – екі түп жусан артық өседі», дейді дана халық. Перзент пен дəулет артық болмайды. Сендерге құдай өзі беріп тұр екен. Айналайын келін, анасы сəбиден бас тартса, сен ал. Бауырыңа бас. Үлкен махаббаттан келген бала-дан айырылма. «Өгей шеше» болма, «Үл кен апа» атан. «Дана ана» бол. Бұл жағдай сендерге Алланың жі-берген сынағы. Ақылмен бірге ше-шіңдер. Ең бастысы – өсек-аяңға құлақ түре бермей, отбасын сақтап қалыңдар. Жүректеріңде бір-біріңді қимайтын сезімдерің əлі табылса, кешірімді болып, тығырықтан бірге шығыңдар, – дейді.

– Əділбек деген бала осы ша ң -ыраққа ырыс-несібесімен келген пер-зент болды. Отбасының тұрмыстық жағдайы көтеріліп, кішкентай нəр-ес те шаңырақтың еркесі, ақыл-дысына айналды. Мектептің ең үздік оқушысы. Анасының ең сүйікті ұлы, əулетінің кенжетайы болды. Бес перзенттің ішінде қызыл дипломның иегері. Ең сұлу жарды таңдаған жігіт. Талғамы – биік. Болашағы – алда. Ең бастысы – анасының көңіл күйін қас-қабағынан түсінетін ерекше бір перзент. Сондай жігіттің құдалығына қалай бармайсың?

Анамның сандығын ашып, жас келінге қандай сый қалдырды екен деп қараймын. Сандықтың түбінде үкі оралған ақ орамал бар екен.

Демек, менің анамның жолы мен жүретін жақсы келін келмек...

ШЫМКЕНТ.

АЙТЫЛМАЄАН АМАНАТ Белгілі ґнертанушы-єалым, профессор Баєыбек Ќўндаќбаевтыѕ

Натай Кенесарин туралы білетіні кґп еді

Анамның өмірден өткеніне үш жылдан астам уақыт болыпты. Бірақ, бейнесі күнделікті көз алдымда. Өз үйімде, жұмыста болғанда анам ауылдағы күнделікті тіршілікпен айналысып

жүргендей болып тұрады...

Зəкір АСАБАЕВ.

Күлия АЙДАРБЕКОВА.

Ана

Тіпті, ойламаған, өң түгіл, түске кірмеген жай. Күтпеген жерден соғылған телефон-

нан атымды атай сала апыл-ғұпыл сөйлеп жатыр (мені таныды деп ойлап тұрғаны анық). «Бүгін қалалық газеттен оқыдым» деп, Кенесары батыр Қасымұлының немересі туралы жазылған мақаланы атады: «Оқыған бойда көп нәрсе еске түсіп, қатты толқыдым. Басына күн туғанда Ташкентке барып жан сақтаған Натай Әзімханұлы Кенесариннің атын ешкім атай бермеуші еді, саған рах-мет. Атай бермеуші еді деймін, бізде шетке барып даңқы дүрілдеген қазақтар тұрмақ, өз елімізде кімді-кім қадірлеп жатыр?! Ұмыт қалғандар аз ба?

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz14 ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

«Єўлы-єўлы»Ермектің де түр-түрі бар. Қаланың қайнаған

тіршілігінен алыс, қызу өмірден шеткері, бұйығы жатқан ауыл баласы да түрлі ермекті қолдан ойлап тауып жатады. Сырттай қараған адамға əбес көрінуі мүмкін. Дегенмен, түкіріп те жарысатын. Май топыраққа қаз-қатар тұрып алып, сілекейін тілімен шиырлап, атып кеп жібергенде бірнеше метрге топ еткізетін де балалалар болатын. Жеңімпаз болған бала мəз-мейрам. Қалып қойғаны кəдімгідей қамығып отырады.

Қыр баласының ең үлкен қызығы жүгіріп жары-су. Аптап ыстықта жалаң аяқ зырылдап жүгіру түк емес оларға. Қалың жантақтың арасын қақ жарып өте шығады. Сонда аяқтарына бір тікен кірмейді ғой. Бас-көзге қарамай шауып келе жатқанында тырнағын тасқа соғады. Саусақтың басы қанға боялып, тырнағы салбырап-ақ қалады. Қыңқ еткенін көрмейсің. Қайта қанап тұрған аяққа топырақты сеуіп жіберіп, алдын-да ұзап кеткен достарына қарай ентіге жүгіреді. Қазір ғой, баламыз қолын абайсызда жаралап алса, түрлі дəрі сеуіп, инфекция түспесін деп, оны орап, əлек боламыз. Ал біздің дəріміз топырақ еді. Салбырап қалған тырнағың өзі түсіп, жараң қара қотырланып, түк болмағандай жүре беруші ек қой.

Ауыл шетінде құмырсқаның илеуі көп бола-тын. Сол илеуге таяқты салып жіберіп, арлы-бері қозғай берсең ішінен қоймалжың бір зат шығады. Балалар мұны «ғұлы-ғұлы» дейтін. Оның өзі бірден атып шықпайды. Сəн-салтанатымен, əнімен жасала-тын шара-тұғын. Кімнің шығарғанын, қашан пайда болғанын, Құдай білсін? Дей тұрғанмен, мынадай əні бар-тын: «Ғұлы-ғұлы, ғұлы, Əке-шешең өлді, Кетпен алып жүгір, жүгір». «Жүгір» сөзіне ерекше екпін салып жəне созып айтасың. Əйтпесе, «ғұлы-ғұлы» шықпайды. Кемі жиырма минут шұқылап отырғанда əлгінің төбесі көрінеді. Жалма-жан қолыңа алып, табаныңа жағып кеп жібересің. Сондағы масаттанудың жөні бөлек қой. Балалық түсінік «ғұлы-ғұлыны аяғыңа жақсаң, жүйрік боласың» дегенге саятын. Енді саған ешкім жете алмайтындай, жұрттың бəрін шаңға көміп кететіндей күйде боласың ғой. Əсілі, оның əсері емес. Соған қанаттанған бала шынымен қатты жүгіретін. Қара кешке дейін жүгіре берсең, өкпең де өшеді. Əй, бірақ, өкпем өшті деген баланы көрмедік. Қайта «Ғұлы-ғұлының əсері кетті. Тағы бір жағып, қуаттанып алмасам» деп илеудің басында əнін айтып отыратын. Сөйтсек, мұның өзі екпіндеп шауып жүрген бала үшін демалыс екен. Қатты жүгіртетін затты шығарам деп отырып, аз-кем тыныстап алады. Оны өзі де сезбейді. Сонан соң «допингін» жағып алып, қайта шабады. Дегенмен, əке-шешең жаңа аяқ киім сатып əкеп бер-ген күні «ғұлы-ғұлыға» қарамайсың. «Көрдің бе, маған көкем қатты жүгіретін аяқ киім алып берді?!» деп əр балаға мақтанып, масаттанып жүресің. Солай жүргенде оны шегеге іліп алып, жыртып тастайсың. Шешеңнен ендігі еститін сөзің де санаңда сайрап тұрады. «Жүгермек, осы саған не шақ келеді? Темірден аяқ киім жасап берсе де шыдатпайтын шығарсың сен!». Қолында шыбығы бар анаң көз алдыңа келгенде кешке дейін үйге кірмей жүре бересің далада.

Құмырсқаның илеуі демекші, күндіз тыным көрмей тіршілік етіп жүретін құмырсқалардың арасынан ди-лысын таңдап алып төбелестіріп жататынбыз. Өзі қап-қара, шымыр жəне шағынын «сəбет» дейтін ек. Ал қоңырқай түсті, сəл болбырлау, денесі де анаған қарағанда əлдеқайда ірісін «неміс» деп атаймыз. Бүгінде осылай десең, ұлтты кемсіткендей боласың ғой. Біздің балалық санамыз оны қайдан білсін?! Əйтеуір, «сəбеттердің» өзіміз, «немістердің» атамыз мылтық алып қарсы соғысқан халық екенін білеміз. Əлдебіреумен өштесіп қалсаң «немістен де əрі жауым менің» деп өрекпіп отырасың. Кеңестік идеологияның құдіреті дерсің. Бала кезден «жауыңды» біліп өсесің. Содан екі сүрлеумен кетіп бара жатқан құмырсқаларды жұлып алып, ортасына бір шөпті тастай салсаң, қырыла кетеді. Ал, қызықта!

Ақар-шақар болып, құмырсқалардың бір-біріне айбат шегіп, тістесіп жатқаны кəдімгідей қаныңды қыздырады. Құмырсқаларға қойылған ат та бекер емес. Өйткені, сенің балалық санаң қара құмырсқаның жеңімпаз екенін біледі. Қоңырқайы құмырсқаның беті тез қайтады. Аттары соған ыңғайластырылып қойылған. Кеңестік кинолардағыдай біздің «сəбет»

құмырсқа жеңеді. «Неміс» қашады. Кейде ана бəле жеңіп кетеді. Көңіліміз қоңырайып, басымыз салбырап қалатын да, «сəбеттер» жеңгенге дейін əлгі «неміске» тыныштық бермейтінбіз.

«Шыєасыѕ ба?»Сен құмырсқа төбелестірсең, сені үлкен балалар

төбелестіреді. Сен не, құмырсқа не, бірдей. Екі көшенің баласын ұстап алады да: «Мынамен шығасың ба?» дейді. Қоқиланып шығамын дейсің. «Шықпаймын» деуге болмайды. Олай десең, ағаңнан таяқ жейсің. «Өй, қорқақ неме?! Тілің сайрағанмен, жүрегің жоқ бəлесің ғой» деп басыңнан салып кеп жібергенде мойның былқ ете қалады. Сондықтан ағаңнан таяқ жегенше, төбелесіп тынғаның жақсы. Оның үстіне балалық на-мыс деген бар. «Пəленше түгеншемен төбелеспеймін деп қашып кетті» дегеннен ауыр сөз жоқ. Жұрттың бəрі саусағын безеп, күлетіндей əсерде боласың.

Себепсізден себепсіз, ештеңеге ерегеспей, бір нəрсеге таласпай қайтадан төбелесе кетесің. Алдымен əбден дайындаласың. Жыртылады-ау деген киімнің бəрін асықпай шешесің. Аяқ киімнің бауын мықтап байлайсың. Өзіңше жаттығу жасайсың. Психологиялық тұрғыдан шынығасың. Сонда да тап бере алмай тұрасың. Ана баланың жағдайы да сондай. Бар айбарыңды көзіңе жинап, айбат көрсетіп біраз жүресің. Екі шеттен ағаларың айқайлайды. Қайтсін енді, шы-дамдары таусылып барады. Іштері пысқан, қызық керек. Ондай да айтатын сөзің де дайын. «Бірінші өзі бастасын!». Ол да сені бастасын деп тұрғанымен шаруаң жоқ. Топырақты бұрқылдатып жүргенде шапшаң қарсыласың қақ шекеден шақ еткізеді. Осылай болатынын білгеніңмен, алғашқы соққы кəдімгідей есеңгіретіп-ақ тастайды. Сенің тайсалып қалғаныңды байқаған бала үстемелете, оңды-солды аяқ-қолын сермеп жатады. Бірі тиеді, бірін бұғып өткізесің. Бірнеше соққыны қатар алғаннан кейін шегінерге жол қалмайды. Ал, кіріс! Брюс Ли мен Жан Клод Ван Даммның киносын көріп, əдісін қайталап жүрген баласың ғой. Өзіңше соларды қайталайсың дə. Ван Даммның айналып тебетін əдісі бар. Тұрған жерінде тік көтеріліп, ауада бір рет айналады да, оң аяқпен жақтан тебеді. Балалардың барлығы осы тəсілді меңгергісі келеді. Жəне төбелесте орайын тауып пайдалана-ды. Таяққа етің үйреніп, қаның қызып, қарсыласыңа бірнеше соққыңды өткізіп, оның да бетін қайтарып алған уақытта осы тəсіл есіңе түсе кетпесі бар ма?! Міне, алдыңда адам тұр. Ал тік көтеріл де, айналып тебе қал. Аспанға шапшып атыласың-ау. Айналып та үлгересің. Аяғыңды да сілтеп қаласың. Бірақ ол қарсыласыңа тимейді. Қайта өзің май топыраққа май-лы жеріңмен былш ете түсесің. Шаң бұрқ, мойның сылқ етеді. Сенің жаман қораз секілді жасаған қораш əдісіңе ағаларың риза болып күледі. «Өй, қопал неме. Ван Дамм сенің не теңің? Одан да қазақша төбелесе бер», деп қояды. Жеңілдім дейтін бала жоқ. Ағасынан қорыққаннан төбелесе береді. Жеңімпаз бір критерий бойынша ғана анықталады. Кім бірінші жылайды, сол жеңілген.

Кейде күнде бірге ойнап, бірге жүрген достарыңа қарсы қоятыны бар. Досыңмен қайтіп төбелесесің?! Болмайды ғой. Бастапқыда, екеуің де қарсы боласың. Содан үлкен жігіттердің қайраған сөзі жетеді. «Кеше сені быт-шыт қылып сабап тастадым. Ол менен қорқады деді. Сонда сен осыдан қорқасың ба?». Ұрланып досыңа қарайсың. Оның да басы салбырап тұр екен. Онда айтпаған. Айтса, басы салбырамас еді. «Ей, өткенде есек көкпарда сені мінгестірмей қойды ғой мынау. Сол ма, достығы? Барлық бала көкпар тар-тып жүргенде сен ғана сопиып қарап тұрдың. Шын дос болса, астындағы есегін түсіп бермей ме?».

Араздастырудың келесі кезегі осылай өріледі. Ішің қылп ете қалады. «Шынымен досым болса, сөйтер еді-ау, ə?» деген ойға барып тірелесің. Бірақ бұл да төбелесуге себеп емес. Содан ең ақырғы əдіске көшеді. «Кеше мынау сені боқтады». Бұл сөз шыққанда ешбір

бала тыныш қалмайды. Ал екеуіңе қатар айтылса, қырғын басталады. Əбден төбелесіп, үлкендер қызыққа кенеліп, екеуің ғана қалғанда «шынымен боқтадың ба?» деген сұрақ қойылады. «Жоқ». «Мен де боқтаған жоқпын». Осыдан соң құшағың айқасып кетіп бара жатасың. Құр емес, «келер жолы ағалардың алдауына түспейік, төбелеспейік, біз доспыз ғой» деп. Қайдағы? Зеріккен жігіттер «мынау сені боқтады» дегенде тағы да қалай төбелесіп жатқаныңды байқамай қаласың ғой.

Мынандай да қызық болған. Қатты бір төбелескіш болмасақ та, өзімізден ығатын, жеңетін балалар бола-тын. Бір күні сондай баланың бірімен жекпе-жекке шықтық. «Жеңеміз, менен қорқады» деген паңдық бар. Шайқасты бастап кеп жібергенде, əлгінің бізден əлдеқайда əлді екенін байқадық. Жазғы демалыста жатпай-тұрмай ағаларымен қосылып қамыс орды деп еді. Содан күш алып кеткен бе, қалай? Сəлден соң жамбасқа алды да, атып ұрды. Үстімізге шығып алып, төмпештеп жатыр. Өзің үнемі жеңіп жүрген баладан жеңілгеннің ызасы сұмдық болады екен. Ашудан жарылардай болып жатып «қазір осыдан тұрайын, өлтірем, е!» деп айқайладық. Мына сөз қарсыласымызға қатты əсер етті, білем. Атып тұрып, қаша жөнелді. Жеңілгеніме қаны қарайып тұрған ағам қарқылға басты. Ал ананың ағасы артынан тұра қуды...

ЛəѕгіАуыл баласының «азартты» ойындарының бірі –

асық. Апаң тігіп берген қызыл қоржын болады. Іші асыққа толы. Бірақ оның ішіндегі жалғыз біреуі ғана сен үшін құнды, маңызды. Ол – сақа. Атқан кезде ай-нымайтын, шиіргенде шыр айналып алшы түсе қалатын сақаны табудың өзі қиын. Тапқаннан кейін оның жан жағын егеп, аздап қорғасын құйып, түрлі түске бояп, бойтұмарыңдай ұстап жүресің. Саусағыңның арасында сақаңды айналдырып, шиырып кеп атып жібергенде қаз-қатар тігілген асықты қиратып өтсе, мерейіңнің асқаны. Асық дегеніміз бүгінде жаппай ойнайтын боулингтің атасындай боп көрінеді маған. Мергендікке, дəлдікке, шыдамдылық пен төзімділікке үйретеді екен ол. Бəске тігілген бар асықтан айырылсаң да түгің кетпейді. Қой сойылмай тұрмайды. Содан жинайсың. Болмаса, жалғыз сақаңмен келіп балаларды қан-қақсатып қырып кетесің. Мұнда сақаңды бəске салып, ұтылып қалған ғой ең жаманы. Ішің удай ашып, бермеудің түрлі сыл-тауын тауып, ойынның əділетсіз болғанын дəлелдеп, қарсыласыңның бірнеше қарыс алға шығып кеткенін айтып, дауласып бағасың. Түбінде беруге тура келеді. Шарты солай. Сонан соң сақаңды қайтарғанша еш тыным көрмейсің. Біреудің қолында жалт-жұлт етіп тұрғаны жаныңды жегідей жейді.

Асықтан кейінгі ойынның қызығы – лəңгі. Сəл жастау кезіңде лəңгінің қалай жасалатыны түгілі, оны тебудің де əдісін білмей əбігерге түсесің. Аяқтың ішімен тепкенің бір ұпай боп саналады. Егер сырты-мен тепсең, 5 ұпайға бағаланады. Ал енді секіріп ба-рып, аяқты ішке орап барып соқсаңыз, ондық болады. Мұны балалар «люра» дейтін. Əуелгіде бір ұпайдан аса алмайсың. Теуіп қалсаң, қатты қорғасын тобыққа тиеді де, зар қақсатады. Ол іседі. Аяқты сылтып ба-сып бірнеше күн жүргесін, қайта лəңгіні қолға аласың. Содан қызды-қыздымен күннің қалай батқанын білмей қалатын кездер болатын. Бір ұпайлық соққыны ет қыздыру үшін теуіп бастайсың. Онға дейін апарған соң бестік ұпайға көшесің. Əбден қызынып, бабыңа кел-генде «люрадан» тоқтаусыз он рет тебесің. Тобығың іскенше, бүйрегің түскенше секеңдей бересің. Біреу-міреу сенен асып кетсе, құлағын қайшылаған тұлпардай елеріп тебесің. Лəңгіні жəй аяқ киіммен тебе алмайсың. Тобығың іседі. Саусақтардың басы ауыра-ды. Əйтеуір бір жарақаты болады. Сол себепті бəтеңке немесе етік киесің. Зіл батпан аяқ киімді көтеру, лəңгіні тебудің өзі спорт екен. Жаздың күні ауылда лəңгі ой-налмайтыны да сондықтан. Бұл өзі күз басталып, қыс түскенше қызыққа кенелтетін ойын. Ал оны жасаудың өзіндік сырлары бар.

Ең бірінші көліктің ескі аккумляторын табу шарт. Ауылдың қаңырап қалған бос гаражын аралайсың. Əркімнің қорасын жағалайсың. Бұл өзі жұрттың темір-терсек теріп, оны сатып, күнкөрісін айырып жатқан заман еді ғой. Сондықтан бейсауыт жатқан зат табылмайды. Тапқаннан кейін байыппен ішіндегі сұйықтықты төгіп тастау керек. Талай бала соған қолын күйдірген. Əбден іші кепкенде балтаға саласың. Қорабын бұзып, ішіндегі қорғасынды қолға аласың. Əншейінде қазанның астына от сал десе қашатын басың, сол күні өзің от жағып, су ысытасың. Себебі, ана қорғасынды еріту керек. «Кильканың» қорабына майдалап салып, балқытасың. Сынаптай болғанда, ал-дын ала бөтелкенің қақпағымен ойып жасалған жерге апарып құясың. Ортасында екі шырпысы бар ойықта лəңгінің қорғасыны жатады. Жердің өзін қуырып жіберетін қорғасын суығаннан соң ортасындағы шыр-пыны сындырып, тесігін ұлғайтып, айналасын егеуге салып, дап-дайын дүние жасап шығасың. Енді бұған қойдың терісі керек.

Қазір ғой, қойды сойып жатқанда терісін ойып алса ешкім қыңқ етпейді. 90-жылдардың басында сойылған қойлардың терісінде пышақтың ізі болмай-тын. Өйткені, оның өзі ақша. Саудагерлер ойылған, кесілген терінің бағасын бірден түсіріп жібереді. Осы себепті үлкендер теріні зақымдамауға тырыса-тын. Мұндай жағдайда саған лəңгіге деп кім тері бере қойсын? Оның үстіне қой сойылып жатқанда тері ала-тындар басында тұратын боп алды. Бірден келеді де, ақшасын төлеп алып кетеді. Барлық ауылда сондай жағдай. Амал жоқ, ағалардың көзін тайдыра бере бір

шетін опырайтып кетуге тура келеді. Басқа не істейсің енді? Теріні ары-бері ақтарып, сатып алайын деп жатқан Сəрсенбай «мынауың бүтін емес қой» дейді ағама қарап. Мал қораның түбінде пысылдап теріні тесіп отырған бізді ағамыз «тірідей» қолға түсіреді сосын. Тиесілі таяғыңды жейсің ғой. Бастысы, лəңгіге лайық тері бар. Соған мəз боласың.

Лəңгіге қорғасын құю кезінде тосын бір оқиғаға тап болдық. Бірдеңе істесең, үйдегі өзіңнен кіші балалардың айналып шықпай жүріп алатын əдеті емес пе? Оттан қорғасынды алып, дереу жердегі ойыққа құя қояйық деп асықтық. «Қашыңдар» деп келе жатып ойыққа да жеттік. Құйдық. Шыжғырылып жатқан. «Төбеден төнбей əрі тұрыңдар» деп орнымыздан көтеріле бергенде кəдімгі мылтық атылғандай гүрс ет-кен дауыс шықты. Екі құлақ шыңылдап кетті. Балалар тым-тырақай қашты. Жалғыз Елдос деген ініміз ғана бетін ұстап бүк түсіп жатып қалды. Сөйтсек, біз ойық жасаған жерге күл төгілген екен. Күл мен қорғасын бір-біріне аттас заряд па, қайдам, тарс етіп атылып кеткен. Ал бұрқылдап тұрған қорғасын Елдостың бетіне шашыраған. Бытыра сияқты. Бет-ауызының бəрі күйік. Тек көздері аман. Тіпті, кірпігіне дейін өртеніп кеткен. Жедел жəрдем шақырып, дереу ауруханаға алып кетті үлкендер. Біз жазалымыз. Əйтеуір, абы-рой болғанда қорғасын тереңдемепті. Терісін ғана күйдірген. Бірнеше айдан кейін жазылып кетті. Сол оқиғадан кейін қорғасын құюды да доғардық...

Жаздыѕ кґркі – суМына заманның балаларына бір жағы қызы-

ғатынымызды жасырмаймыз. Жазғы демалыс кезінде алды Анталияда, арты Алакөлде суға түсіп жатады. Бурабайда демалады. Қапшағайдың суында ойнай-ды. Ыстық көлде атасының үйінде жүргендей жүреді. Əйтеуір, бүгін жағдайы жеткен ата-ана балаларына ел мен жерді көрсетеді. Тым құрығанда қаладағы аква-парктерге əкеледі. Бұл да заманның түзелгені, елдің еңсесін тіктегені деп санаймыз. Əйтпесе, қалтаңда қаржың болмаса қарға адым жерге бара алмайсың ғой.

Ал біздің теңізіміз ауыл шетіндегі күрішке су жіберетін канал болатын. Осы каналды ата-əжелеріміз қолмен қазған дейді. Сырдариядан бастап. Ұзыннан ұзын созылып жатқан арнаны жалаң қолмен қазып шыққан олар шынымен де жанкешті екен-ау. Есік алдындағы бақшаның арығын аршуға шамамыз жетпейтін біздер аталарымыз қазған каналда балықша жүземіз.

Жазы өте ыстық Ақмешіт атырабында каналға түспей болмайды. Қараптан-қарап қара терге малшынасың. Біз секілді ойын баласының басында шəйнек қайнап жүреді. Ағысы қатты арнаға ата-анаң, аға-əпкелерің жібермейді. Суға батып кетесің деп. Түс əлетінде барлығы ұйқыға кетеді. Сені де бір бұрышқа жатқызып қойған. Əлден уақытта, бəрі ұйықтады-ау дегенде мысықтабандап сыртқа жылыстайсың. Ақырын ғана далаға шығып, есіктің сыртына ағаш тіреп, тұра қаш сосын. Осы есікке ағаш тіреп кету деген не əдет екенін əлі күнге дейін түсінбеймін. Əсілі, суға түсуге шығып бара жатқанымызды біліп қалған адам артымыздан қуып кеп берсе, есікті аша алмасын дейтін қулығымыз шығар. Екі өкпеңді қолыңа алып барғанда шүпірлеген қарадомалақтың асыр салып жүргенін көресің. Жүгіріп келе жатып киімнің бəрін шешіп үлгергенсің ғой. Сол екпінмен қолыңдағы киімді бір шетке лақтыра салып, каналға қойып кеткендегі сезім ерекше еді. Қара теңіз бен Ақ теңізге, Ыстық көлге түстік қой. Бірақ соның бірде-біреуі бала кездегі каналға түскен сəттегі ерекше күйді сыйлай алған емес.

Канал басында да түрлі ойын бар. Алдымен сүңгіп жарысасың. Ені он метрдей болатын арнаның бергі шетінен сүңгіп, арғы жағына бару шарт. Алғаш суға түсіп жүргенде ортасына жетпей атып шығасың. Жинаған ауаң тарылып, арасында су жұтып, өліп бара жатсаң, атып шықпағанда қайтесің? Күнделікті сүңги бергесін ауа мен күшті оңтайлы пайдаланып, шыдамдылығыңды шыңдай түсесің. Міне, сол кезде каналдың арғы бетіне дейін сүңгіп баруға шамаң жетеді. Бұған тоқтап қалатын бала бар ма? Балықтан бетер болған қатарластарың енді тағы бір қылық шығарады.

– Мен қазір мына беттен сүңгимін бар ғой, сосын арғы бетке барып, қолымды былай шығарып, осы жаққа қайтып келемін, – дейді қос танауы делиіп.

– Қой, ей-й-й, – дейсің керіле. «Бəстесесің бе?». «Давай».

Алыстан жүгіріп келген жүгермек суға күмп береді. Лай каналда оның қайда кетіп бара жатқанын аңғару мүмкін емес. Сəлден соң арғы беттен шошайып қолы шығады. Су астында бұрылып жатқанын бағамдайсың. Сөйтіп тұрғанда тап алдыңнан атып шығады. Екі езуі екі құлағында. Риза. «Ұтылдың сен», – дейді. Мойындамасқа лаж жоқ. Бір кезде барып «кеше сен-дер кетіп қалғанда үйренгем» деп ыржияды. Енді бұл əдісті сен жасауың керек. Досыңнан кемсің бе? Ақыры ол нəтижеге де қол жеткізесің.

Каналды кесіп өтетін көпір үстінен сальто айна-лып секіру де өзінше бір бəсеке. Алға қарап, арқаңмен тұрып айналып секірудің түр-түрін меңгересің. Ағысқа қарсы жүзуден жарыстың көрігі тіпті қызады. Бірнеше шақырымға дейін жүзгенде шын мықтылар ғана қалады. Өкпесі өшкендер жиекке шыға береді. Мұндағы ең ғажабы, соншама жерден шалқалап ағып келгенің. Шаршағаның басылып, жалақ ойнауға жарап тұрасың. Жұрт жазықта бірін-бірі қуып жалақ ойнаса, біз оны суға ыңғайлап алғанбыз. Əйтеуір қызығы ба-сылмайтын мезгіл еді жазыңыз.

Ал енді суға түсуге кластың қыздары келсе, онда Құдай берді деген сөз. Олардың алдында бар өнеріңді көрсетіп мақтануға, өзіңнің мықтылығыңды дəлелдеуге таптырмайтын құрал бұл. Əлгі жерде кəдімгідей кісі боп қаласың ғой. Қыздарға жүзуді үйретіп, тəлімгерлік қыласың. Сөйтіп, жүріп шаруаңды да шешіп аласың. Ертеңгі математикадан болатын бақылауда сыныптас қыз саған көшіртуге келісімін береді. Бұлардың суға түсуге келгені қандай жақсы болған? Əйтпесе, мате-матикадан екі алар едік дейсің ойша.

Үйдегілер ұйқыдан тұрмай жету қажет. Суға түскеніңді білдірмеу – өзіңе қойған басты талабың. Сондықтан əбден лай су мүжіп, торлап кеткен бетіңді топырақпен шаясың. Қызық та, суға түсіп-түсіп, ақырында бетіңе топырақ жаққаның. Бірақ қызарып кеткен екі көзің бəрібір сенің қайдан келгеніңді айғақтап береді. Қанша жерден жасырғаныңмен, үлкендер бəрібір біліп қояды. Кейде каналдың қызығынан шыға алмай, үйдегілерді сыртынан ағашпен жауып кеткеніңді есте қалмайды. Ондай сəтте таяқ жеуге өзің-ақ ыңғайлана бересің ғой...

ТҮЙІН: Құмның арасынан «құмсағыз» тергенің, қара жолдың асфальтін аузыңа шайнаңдап салғаның, велосипедті ортасына кіріп алып тепкенің, есектің бөксесіне отырып шапқаның, айырсадақ – рогатка-мен талай құсты атқаның, қалың қамыстың ара-сында қой баққаның, шөмеле шөптің үстінде қиялға батқаның; бəрі-бəрі ауыл балаларының алданышта-ры еді. Үйде өсіп келе жатқан бозөкпелерге осыны айтсам, ертегі сияқты қабылдайды. Компьютердің экранына үңілген күйі иығын қиқаңдатады да қояды. Заманның өзгергені, өзгеше өңге енгені осы да.

Қызылорда облысы.

Көшенің шаңын көкке шығарып жүрген қара сирақ баланы есекке бір жамбастап отырып алған шал шақырды. «Әй, құла тай, жо-о-жоқ, сары шымшық, бері кел!». Осы кісі балалардың атын айтпайды өмірі. Не малдың, не құстың атымен шақырады. Атаң қойған атыңды айтпағанына қиқарланғаныңмен, бәрібір барасың. Өйткені, шалдардың айтқанын істеу керек.– Атаң қайда?Атаң саған қайда баратынын айтып кетуші ме еді? Бірақ, бағана апаңа қайда баратынын айтып жатқанда бір құлағыңмен тыңдап тұрғансың. «Ауданға кетті. Бірінші хатшы шақырыпты». – Саған солай деді ме? – дейді шал көзін сығырайтып. «Апама айтқанын естігем». «Онда менің келгенімді ұмытпай айт», деген ақсақал есектің үстінде тұрып «насыбай» сұрайды. Күс басқан, күн қақтаған қолыңды белден төмен салып жіберіп, шалдың «кәйпін» өзіне қарай ытқытып ата саласың. Көзін тарс жұмып, бетін әбден әбіржітіп, екі иығы селкілдеп, басын біраз шалқайтып барып қатты түшкіргенде ішек-сілең қатып, күлкіге батасың ғой. Қуақы шал құр кетпейді. «Мынауың әнебір жылы жақсы еді. Биыл аши бастапты ғой, ә?». Состиып тұрғаныңда малақайы бір жағына қисайған қара шал есегіне қамшы салып кетіп бара жатады.Балалық шақтағы осы бір көрініс тап бүгінгідей көз алдымыздан кетпейді. Баланың атын айтпаудың өзі тектілік белгісіндей, салттың санасындай екен ғой. Көзі тимесін не сұғы өтпесін деп әдейі күшікке теңейді, жақсы көргенін солай білдіреді. Бүгінде немересінің асты-үстіне түсіп, бәйек қағып, бебеулеп отыратын аталарды көргенде баяғы сені мал-құс атымен шақыратын шалдарды сағынатындайсың ба, қалай?! Әлде...

«Асыл алма»

мəреге жетті

Алматыда «Саламатты өмір салтын қалыптастыруға барынша жағдай жасап отырған ең үздік жұмыс бе-руші» анықталды. Алматы қалалық денсаулық сақ-тау басқармасының ұйым-дастырып, Алматы қалалық əкімдігінің қолдауымен биыл бесінші рет өткізіліп отырған «Асыл алма» байқауының жеңімпаздары төрт аталым бойынша бақтарын сынап, марапатқа ие болды.

Гүлзейнеп СƏДІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Қалалық Саламатты өмір сал т ын қал ып т аст ыр у о р -талығының басшысы Гүлсара Сүлейменованың айтуынша, байқауға қатысушыларға негізінен бірқатар талаптар қойылған. Мəселен, «Кəсіпорын саламат-ты өмір салтын қалыптастыруға қанша қаржы бөледі? Спорт кешені бар ма? Медициналық пункт немесе орталықтары бар ма? Спортпен айналысуға ар-налған алаңқай, бассейндермен жабдықталған ба? Темекі тартпай-тын адамдарға қандай басымдық беріледі?» дегендей. Міне, байқау барысында осы өлшем деңгейлері мұқият ескерілген.

– Егер қаламызда 60 мыңға жуық кəсіпорын болса, осы бес жылдың ішінде оның 250-і аталған байқауда бағын сынап көрді, – деді салтанатты жиын-да жеңімпаздарды құттықтап, марапаттаған Алматы қалалық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Жанат Қасымжанова. – Бұл дегеніңіз – қаншама адам-ды спортқа баулып, саламатты өмір салтын насихаттауда үлкен күш. Əрине, қазылар алқасына жеңімпаздарды анықтау оңай болған жоқ. Өйткені, байқауға қатысқан барлық кандидаттар өз кəсіпорындарында саламат-ты өмір салтын ендіруде өте ауқымды жұмыстар атқарған. Көптеген мекемелер жұмыстарын өндірістік денешынықтырумен бастап, спорттық командалар құрған, көптеген қызметкерлер əртүрлі секцияларға қатысып, спорт залдары мен бассейндердің қызметін пайдаланған. Сондықтан «Асыл алма» байқауы кəсіпорын жетекшілерінің өз ұжымдарында, мекемелерінде саламатты өмір салтын қалыптастыруда ай-тарлықтай үлес қосып, оның беделін арттыруға күш салғанын атап өткеніміз жөн.

Сонымен биылғы байқауға 57 компания атсалысқан. Олардың 12-сі дараланып, финалға шық-ты. Сонымен «Компания жұ-мысшыларының денсаулығын сақтауға қосқан үлесі үшін» аталымында «АЗМК» ЖШС, «Алматы халықаралық əуежайы» АҚ, «Juldyz kenan Co. LTD» АҚ, «Алматы ашытқы зауыты» АҚ, «Халық арасында саламат-ты өмір салтын қалыптастыруға қосқан үлесі үшін» аталымын-да «Кселл» АҚ, «Цин-Каз» ЖШС; «Əлеуметтік тұрғыдан маңызды аурулармен күреске қосқан үлесі үшін» аталы-мында «Tamish textile» ЖШС; «Саламатты өмір сүруге жеке үлгі көрсеткені үшін» аталымында №1 қалалық клиникалық ауруха-на «ҚазҚұрылыс Əйнек» ЖШС, «Қорғау HR» қоғамдық қоры жеңімпаз атанды.

АЛМАТЫ.

Ауыл балаларыны� алданыштары

Басты байлық

«Егемен Қазақстан».

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz 15Н. уəлаятының оншақты олигархы қата-

рындағы Қанағат мырзаңыз қатты сыр қаттанып, айықпас ауруға шалдыққанда, еліңіздің егемендігіне жиырма екі жыл толған еді.

Сезді. Іш шіркініңіз шиша. Жүректің қырық қалтасы қосыла қалтырап, болжам біл дірді. Апаттың алдын алмақтан үміт-теніп, Алманияға аттанды. Неміс достары Қана ғат мырзаңызды қазақтардың тəуел-сіздік мерекесімен құттықтады. Салиқалы сұхбаттарын созалаңдатпас мінездерінен міз бақпай, техно логиялық жабдықтың аса жетілген түрі арқылы тексерістен өткізді. Өзге де өзгешерек əрекеттерін аямады.

Болмасқа кеткені белгілі еді бəрібір.Өз өтініші бойынша ақиқат айтылды. Ары

барғанда алты айлық ауа жұтар ахуал.«Алты айға да қанағат», – деді Қанағат

мырзаңыз. Əкесі болыстың баласытұғын. Орынборда оқыған екен. Біресе датталып, біресе ақталып жүріп, кеңестік өкімет тұсында облаткомға дейін өскен. Отыз жетінші жылдың қақаған қаңтарында қамалған. Осы облыстың орталығындағы тас түрмеде тергеу басталған. «Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі концла-герьлерде фашистер тұтқындардың тырнақтары астына ине сұққылады ғой. Соны сəбеттің отыз жетінші жылғы түрмелік тəжірибесінен алыпты. Тырнақтарымның астындағы ақтаңдақ жолақтар – жуалдыздың іздері. Отыз жетінші жылғы...» деуші еді əкесі жарықтық.

Тас түрме теңселіпті сонда. Тəулігіне бір жұтым ғана борсыған су береді екен. Резина қамшыдан басталатын қинау адам нанғысыз азаптарға жалғасатын болған. Тырнақ асты-на тызылдата сұққыланар жуалдыздар... Шыңғырған дауыстар көшеге естілмес үшін «Қытай серенадасын» ойнатар... Қазіргі Қазыбек би, бұрынғы Большевиктер көшесі ғой.

Əкесі сирек сөзуарланар. Сондайда, ойхой, шешендерше шешілер. Кей-кейде көз жасына ерік берер еді. «Бəрін қойшы. Ең-ең-ең тозағы – таза ауаның, жалғыз ғана жұтым ауаның жетпеуі екен, – дейтін ол кісі қалшылдай қиналып. – Бір жұтым ауа. Бір ғана жұтым. Жеті адамдық қуықтай қапаста қырық жігіт тікесінен тік тұрады. Бір-бірінің арасына біздің ұшы кірместей күйде. Жалғыз жұтым ауа – асыл арман. Мөлдір ауамен минөт мөлшерінде ғана тыныстап өлмекті аңсайсың. Өзгенің бəрі ұмыт. Басқаның баршасы мəнсіз. Мəніссіз. Жеті адамға арналған бөлмеде қырық жігіт қырылдайды...»

Болыстың баласы болған əкесі тұншыға демігіп, кеуде тұсын тырналап, тысқа қарата тырмысатын. Бұл жанұшыра жəрдемдесетін.

Қанағат мырза Мюнхен шаһарының Фридрихштрассе көшесіндегі керемет клини-када жатып, шүкіршілік шақырды. Алты айдай ауа жұтады. Аз емес. Тірі жүреді. Тіршілік кешеді. Ауруының аты жаман, əрине. Тырнақ астынан жуалдыз сұққаннан бетер шырқырар. Алайда, ауруының жанға батар жақтарын жеңілдетер «серенада» секілді септестерін де табар. Мюнхендегі серіктестері. Израильдегі əріптестері. Шүкіршілік. Қанағат етер Қанағат.

«Алты айда қанша жұтым ауа қармар екенмін-ей?!» – деп əзілдей əйбаттанбаққа əрекеттенді.

Алғашқы айда неміс достары денсаулығын жəне Алманиядағы фирмасын нығайтысты.

Екінші ай басқа да шет жұрттардағы қаржы-қаражатын нықтап, есеп-қисаптарын талдамаққа арналды.

Үшінші айдың бірінші жартысында үйіндегі қосағымен бірге Сарыағашта ем-делген. Екінші жартысында бес-алты жыл-дан бермен қарата құпия ғұмыр кешетін келіншегімен құпия аралдардың бірінде дем-делген. Əр жұтым ауа лəззатшылдықтың ұшар биік қабаттарында қалықтатқан. Аралдың аспанында ұлпалана ұшатын ақ бұлттар үстінде шалқалай жатып жүзгендей еді.

Амал нешік, төртінші айда басы мең-зең бола бастады. Меңірейіп отырып қалатынға айналды. Құпия келіншегіне жасырып жүрген сырын да, шынын да мағлұм етуге мəжбүрленді. Күндей көркемінің көкейіндегі діттерін ашып, тілеген дүниелері мен қалаған мөлшердегі қаржысын қамдастырды. Екеуі оңашалана жылап-еңіреп, біржолата қош айтысты.

Шет жұрттардағы шаруалардан гөрі өз еліндегі шытырмандау шараларды рет-тестіру, жықпылдарды жайбағыстау қиындау соққан. Əжептеуір əлсіреген. Əр бір жұтым ауаға қорғасынның уы мен фосфордың буы ара ласқандай ауырсынудан арылмады. Сырттай сыр бермеске бекінген беріктігінен танбас.

Бесінші айда бір аптадан астам уақыт төсек тартты. Жалғыз ұлы Зұлпықар заман-ға зайыр икемделгенін танытып, əкесінің жұтар ауасына жұпар дарытып, құнар қос ты. Осы облыстың орталығы мен бі-рер моноқалалардағы шағын зауыттар-да, мейрамханаларда мін байқалар емес. «Шүкіршілік. Қанағат еткін, Қанағат», – деп күбірлейді мырзаңыз. Соңғы айларда солғынданған жүзіне күлкі үйірілгендей күйде. Солай сезініңкіреп. Жүдеу тартқан тəнінің тылсым түкпірлерінен алапат апат-тар бас көтерердей қорқыныш қаумалайтын. Кейде. Тездетіп септес «серенадаларға» жүгіне қоятын.

Алтыншы ай маусымның саумал ша-ғытұғын. Əр сағат, əрбір күн зуылдай зау-лады. Зұлпықарының жəне үйіндегі əйелінің сүйеп-сүйемелдеуімен, бас күзетшісін ертіп, басқа ешкімге білдірместен, барлық шағын зауыттары мен мейрамханаларын, Алматы мен Астанадағы коттедж-кешендерін ара-лап қайтты. Қоштасты. Іштей. Кейде сырт-тай. Əйелі де, жалғыз ұлы да бəрін біледі. Түсінеді, əрине. Білмеген, білдірмеген болады. Көндіккен. Əбден. Бəріне дайын. Тас-түйін.

Маусымның көкмайса шалғындары, Алматының алуан алмалары жапырағындағы жалт-жұлт сəулелер, Астананың аққайыңдары, əлі бүрлеп үлгермеген тораңғыл тəріздес тал-дары мен бүрген-бұталары қатты əсер етті. Бұрындары байқай бермеген табиғаттың то-сын суреттері жанарын жасауратты. Құпия

келіншегімен алыс аралда отырып, екеуден-екеу еңірегендей-ақ жылағысы келді. Əйелі мен ұлының алдында байқатпай бақты.

Алматының ауасы аз ғана қапырықтау, ал Астананың ауасы салқындау, есесіне саф таза сезілді. Қомағайлана қарпыды. Ашқарақтана асады. Ауаны. Қайтарда: «Ей, Жаратқан Ие, енді қанша жұтым ауа бұйыртар екенсің?» – деді. Ішінен. Тұншығып. Жүрегі алқымында атқақтап.

Ақырында ақырғы аптасы жеткен. Түске кəдім-гідей-ақ маңыз беретін. Мазмұн үстейтін. Өзгелер не десе, о десін. Қаншаға бөлсе де, өз еріктері білсін. Түс көрмекті. Бұл екіге бөлетін. Шым-шытырық

шайтан түс жəне айқын тұспалы бар аян түс. Ақырғы аптадағы айрықша түсін аянға балады. Ол былайтұғын. Түсінде Тель-Авивтен Мюнхенге қаты-найтын алып ұшақта отырыпты. Дейді. Баяғыдағыдай. Ақұлпа мақта мəнзелдес ақша бұлттардың үстінде қалықтап келеді екен. Дейді. Бұрынғыдай. Күндей көркемі көрінбеді бірақ.

Кенет. Табан астынан тынысы та-рылып, жалғыз жұтым ауаға зар болып, азапқа буылғаны. Жан-жағына қараса, басқалардың бəрі жайбарақат. Ұйқыда. Тəп-тəтті тыныстап, тынығуда. Секілді. Тозақ қармағына қар малған өзі ғана. Сияқты. Жанына Жаналғыш кеп тұрыпты. «Өмірдерек!» – деп зіркілдеді Жаналғыш күнделікті газет-журнал тілімен. «Бұл өзі шынымен жаналғыш па, əлде көп журналистің біреуі ме? Сұхбат алмақ па? Əзілі ме, шыны ма?» – деп ойланыңқыраған Қанағат мырза миығынан күлмекке, аздап жағымпазданбаққа əрекет жасаған. «Жағымпаздық жүрмейді! Жылдамдат! Бүкіл ғұмырыңа жарық жылдамдығымен шолу жаса! Өмірдерек!» – деді əлгі. Қанағат мырзаңыз өткен ғасырдың елу жетінші жылы туғанын күбірледі. Əкесін ойлады. Шешесін елестетті. Балалық шағы. Əкесінің əңгімелері. Бір жұтым ауа. Жуалдыздар. Жендеттер. Алматыда халық шаруашылығы ин-ститутын бітіргені. Жылдам жылжып өскені. Қызметтері. Лауазымдары. Ғасыр соңына та-ман елінің егемендік алғаны. Оған дейін-ақ талай-талай бел-белестерге, асу-асу белдер-ге көтерілгені. Тəуелсіздіктің əуелгі кезінен-ақ кəсіпкерліктің кілтін іздемекке кіріскені. Бизнеске бел шеше бұлқынғаны. Құлшынғаны. Бірқанша жыл бұрынырақта бұны əкімдік басқару жүйесіне бұрғаны. Барғаны. Аудан əкімі. Облыс əкімінің орынбасары. Болғаны. Уақыт ағымдарының, қоғамдық даму ағыстарының алмағайыпқа айналғаны. Түсінікті-түсініксіз құбылыстардың қабыздағаны. Əлеуметтік жіктелістердің үдегені. Меншіктің мемлекет иелігінен алынуындағы анайылықтар. Жабайылықтар. Пейіл-пиғылдардың бұзылуы. Мүлік теңсіздігінің дертіп, кертіп қана емес, қарпып қалмақтың қабынуы...

«Өмірдерек дегеніңіз қысқа-нұсқа болушы еді. Жүдə шыли тереңірек кеттім-ау», – деген. Түсінде. Ұшақ үстінде түс көріп, түсінде не айтып отырғанын анық біледі-əй. Пауза жасап байқамақтұғын.

«Кідірме! – деді жаналғыш. – Еліңнің есі шығып, жұртың жадынан жаңылып, алып мемлекетіңнің алпауыт зауыттары арасындағы шынжырлар мен шылбырлар бырт-бырт үзіліп кеткендегі кепке қарай кейбір күнəларың кешірілер. Аздап-аздап ақталарсың. Алайда, Алла тағала көркемниетті ұлт етіп жаратқан қазақтың өз өрнектерін, өнегелі дəстүр-салттарын ескермей, елемей, бірыңғай еуро-паша еліргендер мен есіргендердің қатарындасың, Қанағат пенде! Атыңды ақтамаған жақтарың жетіп-артылар. Əдемі ұлтыңның əлеуметтік мінезін бүлдірушілердің бірінен саналасың сен! Білесің бе?! Көзің тіріде кемшіліктеріңді мойындасаң да, жасырсаң да, өз қалауыңда. Айта түс тағы да...».

«Айтайын... Айтайын... Мойындамай қайтейін... Жекешелендірудің қалың-қою қаймақтарынан қалқып ішіп, қылғыта жұтқанымыз рас. Бірақ, дəл сондай кезенейлі кезеңде өйтпеске де болмай-тын еді ғой. Жырғап жүргендер аз емес-ті, əрине. Қолынан келгендер қармады, əлбетте. Жалмады əбден-ақ. Алайда, асыра сілтеушіліктер асқына тұра, құнығушылық пен қанағатсыздық қабына тұра, бəрібір, жекешелендіруіміз жалпы байлықты, мүлік-мүкəмал атаулыны таланға түсіріп, таражға ұшыраудан, қоғамымызды қирандыға айналудан аман алып қалды емес пе? Жа-Жа-Жа...».

Қанағат мырзаңыз сонда: «Жа-Жа-Жақа-а-а-а!» деп жыламсырағандай болған. Жаналғышты Жақа деуге болмас деп тілін тістеген.

«Жалғай бер, – деді жаңағы бейне. – Жалғай түс, пенде».

«Жалғайын... Жалғайын... Жаңашаланған, басқашаланған тірліктің көзін таба білген тыным-сыз табандылардың, өрелері өрістілердің, шетелдік

алпауыттармен иық теңестіріп, тізе тірестіре ала-тындай, тіл табысатындай тұлғалардың арқасында ғана сақталып қалды ғой, Жаратушы Ие жаратқан бір ұлтыңыз. Бір еліңіз. Əрине, əлеуметтік мінездің бүлінгені, құлықтың бұзылғаны рас... Кінəміз де, күнəміз де көп...».

«Жарайды, – деді Жаналғыш. – Аспандағы арылуың да тіркелер. Нəт-ниетің де ескерілер. Жүгің жеңілдеді, күнəң кеміді дей алман, алайда. Осы облысыңдағы оншақты олигархтың бірегейі болғаныңмен, өзгелердей не мектеп салмадың, не мешіт тұрғызбадың, не көпір көтермедің. Мəдениетке меценаттық жасамаққа келгенде,

кежегең кегжеңдеп, тарылып, қатып қалар қазақсың. Жауап бересің əлі бəріне...».

Қанағат қалғып барып, қайта бір сергектеніп, санасы айқындалғанда, жаңағы түсі жалғасты. Əлгі бейненің орнында басқа тұлға тұрыпты. «Мə, бір жұтым ауаны асап алғын, – деді ол. – Ажалың жақын. Ақыл тыңдасаң, аңғартарым бар. Жаналғыш жаңа сездірді ғой. Көр азабы, қабір тергеуі мына сендейлер үшін аса ауыр бо-лары аян. Жеңілдетудің бір жолын ойыңа салайын. Алғашқы түнгі терге-уде жаныңда жатып, жазаңды бөлісер

жан табылар ма? Адал-аңғал, кедей-кембағал адам таба алармысың сен пенде? Ол адамың өлмейді. Тек бір түн өзіңмен бірге жатады. Ертеңіне көрден шығарып алатын шын жанашырларың жаңағы адал-аңғалға, кедей-кембағалға бүкіл байлығыңның тең жартысын беруі керек. Басты шарт – осы. Қисаңдар, əрине. Артыңда қалар мұрагер қиса, əлбетте. Қимаса, қабір тергеуі, көр азабы теңдессіз һəм төзгісіз болар. Ойлан. Ойланып көргін осыны».

Қанағат мырзаңыз ең сенімді саналатын күзет бастығы мен Зұлпықарын ақырғы аманат айтпаққа шақырды. Екі күннен кешіктірмей кедей-кембағал, адал-аңғал, аузына айрықша берік адам табылуы тиіс. Оның Қанағаттың артынша қабірге түсірілмегі, бірге түнеп, ертеңіне сыртқа шығарылмағы жа-сырын жүзеленуі жөн. Бəрі ойдағыдай орындал-са, бүкіл байлықтың, яғни шағын зауыттардың, фирмалардың, коттедж-кешендер мен мейрамханалардың, тағысын-тағылардың тең жартысы міндетті түр де, бір шөкіміне жəне жалғыз теңгесіне дейін тепе-тең бөлініп берілуі керек. Заң-зəкүнге сəй кес. Ресімделіп.

«Ақырғы аманат», – деді Қанағат. «Түсінікті ме?» – деп қосты тағы да. «Ант етіңдер», – деп үстемеледі үдете.

«Ант етеміз!» – десті күзет бастығы мен жалғыз ұлы қосарлана.

Үш күн өтер-өтпесте, не міс-ше дəлдікпен алғанда, алты ай-ыңыз толғанда, Қанағат мырза қатты қысылды. Оншақты олигарх қана сыятындай бөлмеде қырық шақты алпауыт тікесінен тік тұрыпты. Дейді. Араларында ине шаншылардай орын жоқ. Қалғандары емін-еркін, емен-жарқын сыңайлы. Жалғыз бұған бір жұтым ауа арманға айналыпты. Дейді. Тынысы тарылып, қырылдап, тұн шығады-ай қиналып. Кенет əлгі тар қапастан, тозақы қиналыстан əкесі жетелеп ала жөнелгенін қараңызшы.

Қанағат мырзаның ең соңғы сөзі: «Бір жұтым ауа!» болды.

Марқұмды ақтық сапарға шығарып салушылар шектен тыс көп еді.

...Осы облысыңыз бойынша Елеусіздейін адал-аңғалды, кедей-кембағалды табу қиындаутұғын. Табылуын табылған. Көнбеген. Ат-тонын ала қашқан. Күзет бастығы мен Зұлпықар мырзаңыз екі түн бойы екеулеп, Елеусізді ұйықтатпаған. «Кіжінумен келесің. Өкінумен өтесің. Бір балаң мен келінің, немерелерің үйсіз-күйсіз тентіреп жүр. Қолыңдағы екінші ұлың базарда арба сүйрейді. Оқуға əзер іліккен қызыңның бір жылдық ақшасын төлей алмай отырысың мынау. Қатыныңның ауырып жатқаны анау. Ойлансаңшы, бейшара. Сорлының сор күйін кешіп өте бермекпісің өмірден? Бұл бұйырмақ байлық – сенің несібең емес пе?! Біле білсең! Ойға салшы. Бір түнгі қабір қорқынышы түк емес. Ғасырлар бойы адал адамдар бейітке, молаларға түнеген. Мазараттардан сескенбеген. Бір ғана түн. Білесің бе?! Түсінесің бе?! Бір түн үшін пəлен зауыт, бірнеше мейрамхана, коттедж-кешен, «Джипке» қоса əлденеше көлік, миллиондаған теңге мен доллар. Кəллаң істей ме, көке-е-е?!».

Енді, міне. Елеусізіңіз қап-қараңғы, сұп-суық көрде жатыпты. Қанағат мырзаның қасында. Арнайы жабдық басында. Жарық дүниенің ауасын шым-шым жұтады. Топырақтың астында.

Түн жарықтық жылдам өтер деп ойлаған. Жүз жылға созылардай. Ыңырсып ышқынды. Іштей. Қайран жүрегі оқпан арыққа тығылған ырдуан

арбадай ошарылып барып, қайта соғатындай. Өлік тіріліп кетіп, бас салатындай. Қатты қапаланып, бармағын шайнағысы бар. Қозғалуға қорқады.

Талықсып барып, есінен танды-ау. Əлде көзі ілінді ме екен? Түсі ме, əлде өңі ме? Өлі ме, əлде тірі ме? Белгісіз. Екі жағында екі дəу пайда болды. Мəңкүр мен Нəңкүр деуші ме еді? Аңыз айтатындар. Білгіштер. Солар болар, сірə.

– Ей, күнəһар, ең алдымен, ұрлығыңды мəлімде! – деді бірі.

– Жасырма. Бəрі жазулы. Тек өз аузыңнан, өз тіліңмен, өз діліңмен баян етуге тиіссің, – деді екіншісі.

Елеусіз ойланыңқырады. Қалтырап.– Бол! – деді екі дəу дауыстарын бірге қосып.– Басқалармен салыстырғанда... Адал сияқтымын,

– деді дірілдеп.Осылай бастай бергенде, оншақты жуалдыз ба,

əлде отызшақты ине ме, он саусағының тырнақтары астынан кіріп кеп-кеп жөнелді. Есінен танды-ау. Елеусізіңіз. Ондай сұмдық ауырсынуды бұрын бас-тан кешпегені шүйдесін шаншылады. Санасында тіркелді.

– Бала кезіңде белесебет ұрлағаның тізімнің ба-сында тұр, – деді біреуі. Мүмкін Мəңкүр мұнысы.

– Басқалармен салыстырып сандалмағын өзіңді. Əр пенде өз күнəсі үшін тек өзі ғана жауап береді, – деді екіншісі. Нəңкүр шығар.

Ильич кентіндегі интернатта жүріп, онбіржылдық мектепте оқитын еді. Алыстағы мақталы ауылда жа-рымай өскені жасырын емес. Бес-алты жасынан-ақ белесебетті аңсаған. Армандаған. Əуелгіде селсе-беттің баласы белесебетті болды. Гагарин ғарышқа ұшқан көктемде. Бөлімше басқарушысының екі ұлы бірдей белесебет алды. Сол жазда. Ауылда белесебет көбейе берді. Бұларға бітпеді. Бақыт қонбады. Өзіне де. Інісіне де. Қарындасына да. Əкелері Киров ка-налына батып кеткен. Шешелерінің қолдары көсеу. Шашы сыпырғы. Мақтадан босамас. Бəрібір, бұлар жарымаған.

Ильичте де белесебеті барларға қарап, аузының суы құритын. Күндердің күнінде бел байлады. Апталар мен айлар бойы ойланған. Интернаттан таяқ тастам жерде екі қабатты, əмбебап дүкен болатын. Маңдайында «Универмаг» деген үлкен жазу бар. Сол универмагтың сұрғылт іргетасына белесебеттерін

сүйей сала ішке кіріп кететіндерді байқайтын. Бір жолы егде тартқан еңкіш орыс ескі белесебетін мұқияттап тікірейтіп қойып, əмбебап дүкеннің екінші қабатына көтерілді.

Міне, ұрымтал сəт. Деп түйді бұл. Белесебет ескі. Иесі егде. Онша обал бол-мас. Қатты қиналмас. Егесі. Беріле сарылып іздемес. Деп жұбатты. Өзін. Кей тұстарын тот басқан, жұмыр темірлері ақжемдене жұқарған тозыңқы белесебетті мінерде аяқ-қолдары қалтырады. Басы дың-дың етті. Беті ду-ду. Тісі-тісіне тимей сақылдады. Асфальт жолға түсердегі үрейді ойласа, осы уақытқа дейін үрегейленетін.

Ауылына қарай зуылдады. Болар іс болды. Əлдебір мəшиненің даусы зау-лай естілсе, өзінен-өзі: «А-а-а-а-а! А-а-а-а-а!» деп ай қайлайды. Көкқасқа деп ата-латын жүк мəшинесі басып оза тоқтаған. Елеусіз белесебетті тастай сала, жандал-баса күйде: «А-а-а-а-а! Ойба-а-ай, өлді-і-м-м!» деп қозапая кешіп, безіп қашқан. Балағы жыртылып, балтыры тілініп, қалың тұт ағашының арасына тығылған. Абайлап қараса, көкқасқадан түскен екеудің беле-себетте шаруасы жоқ. Ыш қырларымен əлектеніп, мəшинелеріне мініп жатыпты.

Абыройы аздап-аздап өскен. Ауылында. Елеусізіңіз елеулілер қатарына қосылғандай еді-ау. Ұзаққа бармады бірақ. «Ескі белесебет қой. Мақта терімнен тауып, сақтап жүрген он сом ақшама орыстан сатып алдым», – дейтін еді. Көп ұзамай-ақ кирелеңдеп, қирап, жыңғыл шарбақтың бір бұрышын нығайтты. Одан кейін Елекеңдерге ешқандай темір көлік біткен емес-ті. Екі ғасырдың тоғысында облыстың орталығына көшті. Жарымады.

– Белесебет ұрлағаным рас. Мойын-даймын, – деді Елеусізіңіз көрде жатқан күйінде кем сеңдей жылап. – Кешірім өтінемін. Өмір бойы өкінумен келемін. Күнəм кемірек, обалы азырақ болар деп, орыс кісінің тозық белесебетін алып қашып ем. Ескі еді.

– Мүсəпірленіп, мəймөңкелеуің қабыл-данбайды. Ақтала алмайсың! – деді бірінші бейне.

– Аласың жазаңды! – деді екіншісі.– Ойбай-ай! Ойбай-ай! Жаңағы жуалдыз-

дар белесебеттің жазасы емес пе еді-і-і-і?! – деп еңіреді Елеусіз. Өңі ме, түсі ме? Өлі ме, тірі ме? Белгісіз.

– Сол белесебет иесінің кемпірі он жыл бойы омыртқадан шойырылып жатқан мүгедек еді. Шалы алыстағы дəріханадан дəрмек таситын. Белесебетпен. Білдің бе? Сондықтан жазаң жеті есе ауырлайды! Сазайыңды тар тасың! – деді біріншісі. Мəңкүр-ау.

– Жаңағыдан жеті есе! Түсіндің бе? – деді екіншісі. Нəңкүр болар.

Сəл ғана пауза жасалғанда, Елекең кітап-тардан оқығандарын ойға оралтқан. Пайымдаса, баяғы отыз жетінші жылдың түрмелеріндегі жуалдыздар мен қырық бірінші һəм қырық бесінші жылдардың концлагерьлеріндегі инелерді сұмырай жендеттер сұққылайтын еді ғой. Ал, мына жағдайыңызда жуалдыздар мен инелер өздігінен-ақ сумаң қағады екен дə-ə-ə.

Тырнақтарының астынан шыңыл-ысылмен кірген жуалдыздар мен инелердің неше есеге көбейгенін кім білер. Жан баласы төзгісіз, адам айтса нанғысыз азапты шаншулар тұла бойын тінткілеп, сүйек-сүйектерін аралай, тамыр-та-мырларын қуалай жөнелгенде, Елеусізіңізге əуелгідегі, алғашқы ауырсынулар жай ғана ойыншық секілденгендей...

Ертеңіне таң атар-атпаста шала-жансар адал-аңғалыңыз қабірден шығарылып алынған.

Бұл басқашаланған Елеусіз еді.Қабір азабын тірідей тартқандығымен

айрықшаланатын адамтұғын.Ақысы қымбат ауруханада екі аптадай

емдел ді. Есі-басы əзер-əзер бері қарады. Зұл-пықар Қанағатұлы көмектесті, əрине. Рақмет, əлбетте.

Аманат пен анттың жүзеленбегі жөн ғой. Обалы нешік, Қанағат мырзаңыздың жалғыз ұлы мен бас күзетшісі барша байлықты түгел тізімдеп, тең жартысы тіркелген ақ қағазды алдына тастады. Елеусізіңіздің. Ресімдемекке.

Бірақ. Кедей-кембағал, адал-аңғал адамыңыз бұл ғажайып байлықтан біржолата бас тартты. Пəлен зауыт, бірнеше мейрамхана, коттедж-кешен, «Джиппен» қоса тағы да бірнеше темір көлік, миллиондаған теңге мен мыңдаған дол-лардан басын ала қашты. Дүние иелеріне де, о дүниелік болған алпауытқа да алғыс жаудырды. Ешқандай өкпесі де, өтініші де жоқ. Жүдə. Талап-тілекті атамаңыздар. Тіпті.

Бір ғана белесебет үшін басынан өткерген бір түндік азаптың ауыртпалықтарын, татып үлгерген тақсіреттерін жан баласына бермегей. Дейді. Ішінен ғана. Шегіп шыққан жапасын, кешіп көрген жазасын жауына да тілемес. Ойға алмаққа да шошынар.

Су жаңа олигарх саналар Зұлпықар Қана-ғатұлы мен бас күзетшісі Елеусізіңіздің ал-дына қайта-қайта барған. Көнбеген. Ең соңғы сұхбаттан кейін екеуі бүй деген:

– Елеке! Ең болмаса, бізден бірдеңе сұра-ңызшы. Қазақшалап «қаладым» деңізші. Өлетінге айналдық. Шаршадық. Ең құрығанда, «Джипті», əйтпесе кез келген басқа бір көлікті алыңызшы!

– Қоймадыңдар ғой, балдар, – деді сонда Елеусізіңіз қара жерге қадала қараған қалпында. – Жаратқан Иеміз кешіргей. Кіші немерем, əлгі базарда арба итеретін иттің күшігі, белесебет деп қыңқылдап жүр еді... Өздерің қоймадыңдар... Бір белесебет жетеді, балдар...

Осындай оқиғаның болғанына біреу бəлкім сенер, екеу мүлде сенбес, əрине. Мəселе кімнің иланып, кімдердің күдік келтіруінде емес, əлбет-те. Негізінен аталмыш жағдай құпия қалуы тиістұғын. Оқиғаға тікелей қатысқан үшеу ешкімге, ешқашан тіс жармасқа анттасқан. Деген-мен, сыпсың-сыпсың сусылдап барып басылған. Сеніңкірегендер: «Не шықса да Н. уəлаятынан шығады», – десті де, тез тыншыды. Иланбағандар заулаған заман илеуінен иық тіктей алмай, лез-демде ұмытып үлгерген.

ШЫМКЕНТ.

ƏҢГІМЕ ƏЛЕМІ

Мархабат БАЙҒҰТ. кежегең кегжеңдеп, тарылып, қатып Мархабат БАЙҒҰТ.

28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz16 28 қаңтар 2015 жыл

www.egemen.kz16 ХАБАР-ОШАР

Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №488 ek

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 341-08-12.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru, egemenkz@maіl.kzАлматыда: факс (727) – 341-08-12, электронды пошта – egemalm@mail.ru

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – 8 (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – 8 (712-2) 31-74-13;

Көкшетау – 8 (716-2) 25-76-91;Қарағанды – 8 (721-2) 43-94-72;Қостанай – 8 (714-2) 39-12-15;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (777) 496-21-38;

Өскемен – 8 (778) 454-86-11;Павлодар – 8 (718-2) 68-59-85;Тараз – 8 (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 362-63-76;Петропавл – 8 (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 341-08-11, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы203 394 дана.

Нөмірдің кезекші редакторларыБерік САДЫР,

Жолдыбай БАЗАР.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 8 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Ермеков к-сі, 33, «Қарағанды полиграфия» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9 К, «Хабар-Сервис» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

Аяз буєан Астана

Суретті түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан».

Мəскеу қаласында мүгедектер спорты онкүндігі шеңберінде өткен жарысқа Ресей мен Қа-зақ станнан барлығы 15 команда қатысқан екен. Өскемендегі «Ақ-тай» мүмкіндігі шектеулі бала-ларды қолдау қоры» қоғамдық бірлестігінің командасы еліміздің намысын қорғады. Бес спортшы-дан құралған құрама сапындағы мүмкіндігі шектеулі балалар үздіксіз жаттығу нəтижесінде ат құлағында ойнайтын дəрежеге жетіпті. Мəселен, аталған тур-нирде Айғаным Ермекова «Па-ралимпиалық жүріс» тəр тібіндегі паралимпиялық бағдарламада, Диас Ескермесов, Дарья Ива-нова, Əйгерім Құмарбекова, Фаик Насибов «Жүріс» жəне «Соқпақ» тəртібіндегі арнайы олимпиадалық бағдарламаларда өз өнерлерін паш етті.

Балалар аталған жарысқа ал-ғаш рет ата-аналарынсыз, тек ко манда жетекшісі мен жат тық-тырушыларының бас тауымен барды. Мəскеудегі «Планерная» олимпиялық оқу-спорттық орталығында өткен жарыста қазақстандық балалар 15-20 жылдық өтілі бар кəнігі спорт-шылармен бəсекеге түсіп, аз жылда айтарлықтай тəжірибе жинақтағандықтарын байқатты.

Т е м і р б е к Ж ұ м а қ ұ л ұ л ы Мəскеуде өскемендік өрендердің

жоғары деңгейде өнер көрсеткенін жеткізді. Мəселен, Диас өз ди-визионында үзд ік нəтиже көрсетіп, 1-орынды жеңіп алды. 1999 жылы туған Д.Ескермесов туабітті гидроцефалиямен ауы-рады. 2011 жылдан бері «Үлбі» орталығында ем алып келеді. Ата-анасы Диастың шығармашылық қ а б і л е т і н ш ы ң д а у ғ а к ө п көңіл бөледі. Ол фортепиано сабағына қатысып, вокалмен шұғылданады. Əсіресе, «Алға, қазақ жігіттері!», «Қазақстан»

сынды отаншылдық рухтағы əндерді айтқанды ұнатады. 2013 жылы иппотерапиямен айналыса бастаған ол былтыр ат спортына бейімделу тобына қосылды.

Жалпы, шығысқазақстандық команда қоржынында 1 алтын, 5 күміс жəне 2 қола медаль бар.

Жерлестерімізді жеңіске жете-леген жайттың бірі – бірнеше жыл бұрын облыс басшылығының қолдауымен бой көтерген «Ақтай» жабық манежі мен иппо-терапия орталығында жүргізілген сапалы дайындық деуге болады. Мүмкіндігі шектеулі балаларды атқа отырғызу арқылы емдейтін кешендегі кешенді шаралардың нəтижесі өткен жылы да көрінген. Өскеменде былтыр тамыз ай-ында мүмкіндігі шектеулі жан-дарды ат спортына бейімдеуден халықаралық жарыс өтіп, оған Қазақстаннан – 14, Ресейден 18 спортшы қатысқан болатын.

2013 жылдан бері иппотера-пия орталығы бюджеттік негізде қаржыландырылып келеді. Осы арқылы 112 мүмкіндігі шек-теулі бала атқа мініп, иппо те-рапиялық ем-дом алуда. Атал-ған жұмыстарға жүргізілген са-раптамалардың нəтижесі бойын-ша, иппотерапияның науқастарға физикалық тұрғыдан қимыл-қозғалысын жақсартуға, сондай-ақ, көңіл-күйін көтеруге ерекше ықпал ететіні байқалған.

ӨСКЕМЕН.

Мүмкіндігі шектеулілер мүмкіндігі Оқыс оқиға

ТЎЛПАРТЕРАПИЯтобы Мəскеуден жїлделі оралды

Алты жыл бұрын Шығыс өңірінде басталған иппотерапиялық емдеу шаралары бүгінде оң нəтижелерге қол жеткізе бастады. Бабаларымызға сыры мəлім жылқы те-рапиясы жөнінде былтыр егжей-тегжейлі жазған болатынбыз («ЕҚ», 12 наурыз, 2014 жыл). Таяуда өскемендік өрендер Ресей астанасында өткен Д.Хоппери атындағы ку-бок үшін болған турнирден олжалы оралды. Осы орайда Өскемен қаласының əкімі Темірбек Қасымжанов ат спорты бойынша өткен турнирдің қатысушыларымен кездесіп, жарымжан жасөспірімдерді жеңісімен құттықтады.

Қылмыс Мəссаған!

Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ,«Егемен Қазақстан».

«Қолыңнан келсе, қоны шы-нан бас», дейтін еді баяғының қариялары. Осының керін басқа емес, округ əкімдері келті ре-тіні, əрине, өкінішті жайт. Мə-се лен, Махамбет ауданын-да ғы Бейбарыс, Бақсай жəне Махамбет ауылдық округтері əкім діктерінің қызметкерлері дə лелсіз мəліметтер көрсетілген құжаттар негізінде заңсыз суб-сидия беруге жағдай туғызған.

Ал тиісті заңдылыққа сүйен-ген аудандық прокуратура мұ-ны сыбайлас жемқорлыққа

жағдай туғызатын іс ретінде қарастырып отыр. Бұл, əрине, аудандық прокуратурамен суб-сидияларды бөлу жəне берудің заңдылығына жүргізілген тек-серуде анықталыпты. Заңсыз берілген субсидияның жалпы со-масы 4 334 960 теңгені құрайды.

Осылайша сыбайлас жем-қор лыққа жағдай туғызатын құ-қық бұзушылықтар жасағаны үшін Бақсай, Бейбарыс жəне Махамбет ауылдық округтері əкімі аппараттарының 3 жауап-ты қызметкері тəртіптік жауап-кершілікке тартылды.

Атырау облысы.

Шекара қызметінің «Оңтүстік» өңірлік басқармасына қарасты Тараз шекара отрядының «Жас -өркен» заставасының наряды Қырғыз Республикасынан біз дің елімізге 2 бас мүйізді ірі қараны заң-сыз жолмен өткізбек бол ғандардың жолын кесті. Малды айдап келе жатқан белгісіз екі адам шекара нарядын көрісімен көр-шілес мем ле кеттің аумағына қарай қашып барып, жа-сырынады.

Аталған де рек бойынша ма те -риалдар Əкім ші-лік-про цес суал дық

кодексінің 426-бабы бойынша шара қолдану үшін Жамбыл об-лы сының Жам был аудан дық про ку ратурасы на жол данады, деп хабарлады ҰҚК ШҚ баспасөз қызметі.

Субсидияны заѕсыз беріпті Ўрлыќ мал ўсталды

елімізге 2 бас мүйізді ірі қараны заң-сыз жолмен өткізбек бол ғандардың жолын кесті. Малды айдап келе жатқан белгісіз екі адам шекара нарядын көрісімен көр-

қызметі.

Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ,«Егемен Қазақстан».

Ажалдың аяқ астынан екендігіне «Те-ңіз» кенішінде вахталық əдіспен еңбек-ке тар тылған жұмысшылардың біреуі нің өмір ден озуы дəлел болғандай. Осы оқыс оқи ға 26 қаңтарға қараған таңда тіркелген. «Теңіз» кенішіндегі мердігер компа-ния ның бірі – «Имстальком» серіктес-тігінде қыз мет ететін Шығыс Қазақстан облы сы ның 1973 жылы туған азаматы жұқпалы дерт тен клиникада таңғы 5 сағат 15 ми нутта көз жұмған. Алайда Жылыой аудан дық тұ тынушылар құқығын қорғау басқарма сына жергілікті уақытпен 9 сағат 15 ми нутта «Теңізшевройл» серіктестігінің вахта лық қала шығындағы клиникаға екі сырқат тың жеткізілгені ту-ралы ғана мəлімет түсіпті.

Көз жұмған азаматтың жанында жүр-ген тағы бір жігітке əуелі Жылыой аудан-дық орталық ауруханасының жұқпа-лы аурулар бөлімшесінде ем жаса лып, кейін облыс орталығына жеткізіліп ті.

Дəрігерлер науқас жанға əзірге «менин-гит-менингококкцемия» диагнозымен ауырған деп болжам жасап отыр. Нау-қастан мынадай ауру белгілері анық-талыпты, яғни оның дене қызуы 37 градусқа дейін көтеріліп, əлсіздік, аяғында гемморагациялық бөртпе пайда болған. Онымен бірге жұмыс істейтін тағы 3 адам «Теңізшевройл» серіктестігінің клиника-сында оқшауланып, дəрігерлердің қатаң бақылауына алынды. Бұл жігіттерден əзірге ауру белгілері анықталған жоқ.

«Қазір облыстық деңгейде құрамында инфекционист, эпидемиолог-дəрігер, вирусология жəне бактериология зерт-ханасының меңгерушілерінен жасақталған арнайы бригада құрылып, Жылыой ауда-нына іссапарға жіберілді. Қажетті ша-ралар атқарылып, ауру шыққан жерде эпидемияға қарсы жұмыстар жасалуда. Барлық жағдай жіті бақылауда», деп мəлімдеді Атырау облысы əкімдігінің баспасөз қызметі.

Атырау облысы.

«Жўлдыз сиреп кетіп еді»

Бір молда өзінше білгішсініп: «Бір адам бақидан өткенде, бір жұл-дыз ағып түседі», – депті. Қасында отыр ған Қали деген қушыкеш кісі: «Бəсе, 1941-1945 жылдары жұлдыз сиреп кетіп еді. Содан екен ғой», – деп «қостапты».

Шолжыѕ ќызЖоғарыда сөз болған жаңағы Қали балаларының

кенжесі болғандықтан бір қызын еркелетіп өсіріп, бетінен қақпапты. Əлгі қызы ер балаша киініп, жүр ген жері төбелес, дау-дамай болыпты. Сол қызы бойже тіп, тұрмысқа шығатын болып, құдалары келіп отыр са, Қали: «Келінге жарыған екенсіңдер», – депті күрсініп.

Шалќайтудыѕ амалыЖас кезінде көп ауырып, еңкіш тартқан күржік

жездесін көрген Қали: «Сенің басыңды кері қаратып салу керек. Сонда шалқайған жігіт боласың» –деп қағытқан екен.

Сопаќ жеѕгеҚағытпа сөзден қарап қалмайтын Қалекең бет

əлпеті сопақтау келген жеңгесіне: «Түрің самауыр-дағы сурет сияқты», – деп əзілдепті.

Адасќан шґпСайлау деген кісі кезекті бір рейстен кейін тірке ме-

сіне оншақты тайланған шөп қалдырып үйіне түсіргелі келеді екен. Сол екі арада кеңшар директоры кезігіп қалып: «Көлік үстіндегі шөп қайда барады?» – деп сұрапты. Сайлау: «Бұл негізінде үйге бағытталған еді, енді амалсыз шөп базасына барады ғой», – депті. Сайлаудың сөзіне риза болған директор қарқылдап күліп: «Жарайды, үйіңе түсіре сал», – деген екен.

Тґркінінен киіп келгеніКүзембай деген атамыз жиені Аманжанның үйіне

барса, оның келіншегі Қанжу жалаңаяқ жүр екен. Аяғы аздап кірлеу ме, қалай?.. Соны байқаған Күзем-бай ақсақал Аманжан əдейі көрсін деп: «Келін нің аяғындағы галошы нешінші размер?» – деп сұрап-ты. Онша қысыла қоймаған Аманжан: «Білмей мін, төркінінен киіп келгені ғой», деген екен.

ЖинағанЕрекен ҚОРАБАЕВ.

Маңғыстау облысы.

Ауылдың айтқыштары

«Теѕізде» эпидемия ошаєы бар ма?

Сур

етті

түс

ірге

н Ра

хым

ҚО

ЙЛ

ЫБА

ЕВ

.