DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI - 1519 · zikre değer şahsiyetlerdir. Bununla birlikte, Hz. Peygamber’in gözetiminde yetişen Ashab-ı Suffe’nin; Ebû Hüreyre, Abdullah

DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI - 1519Gençlik Kitapları : 9

Yayın YönetmeniDr. Fatih KURT

Yayın Koordinatörü Dr. Faruk GÖRGÜLÜ

Editörler Elif ERDEMHale ŞAHİN

Baskı TakipMuhammed ACAR

TashihSümeyye ÖZGENZeynep ONAR

Grafik & Tasarım Ali YÜCEER

Baskı Özgün MatbaacılıkTel.: (0 312) 419 01 75

3. Baskı, Ankara 2018

ISBN 978-975-19-7016-9 2018-06-Y-0003-1519 Sertifika No: 12931Eser İnceleme Komisyon Kararı: 17.10.2018/62

© Diyanet İşleri Başkanlığı

İletişim:Dini Yayınlar Genel MüdürlüğüBasılı Yayınlar Daire BaşkanlığıTel: (0 312) 295 72 93 - 94Faks: (0 312) 284 72 88e-posta: [email protected]

Dağıtım ve Satış:Döner Sermaye İşletme MüdürlüğüTel: (0 312) 295 71 53 - 295 71 56 Faks: (0 312) 285 18 54e-posta: [email protected]

PEYGAMBERİMİZVE GENÇLİK

İÇİNDEKİLER

7 PEYGAMBERİMİZVEGENÇLİKProf. Dr. Ali ERBAŞ

13 HERDEMGENÇKUR’AN’DAN,HERDEMGENÇKALMAKİSTEYENLERE…

Prof. Dr. Asiye ŞENAT

27 İDEALBİRGENÇLİKİÇİNKUR’ANÎREFERANSLARDoç. Dr. Mahmut ÖZTÜRK

41 RAHMETPEYGAMBERİ’NİN GENÇLERLEİLİŞKİSİ

Prof. Dr. Bünyamin ERUL

53 ENGÜZELÖRNEĞİMİZPEYGAMBERİMİZ“ÖRNEKALMAKTANIMAKLABAŞLAR”

Doç. Dr. Ülfet GÖRGÜLÜ

63 GENÇLİĞİNİHZ.PEYGAMBER’İNHİMAYESİNDEGEÇİRENSAHABİLER:NÜBÜVVETFEYZİYLESULANANÇINARLAR

Salih ŞENGEZER

71 ASR-ISAADETTENBİRGENÇPORTRESİ:MUS’ABB.UMEYR

Doç. Dr. Salih KESGİN

83 KÜRESELLEŞENDÜNYADAGENÇLİKVEGENÇLERDEDİNÎHAYAT

Prof. Dr. Asım YAPICI

101 “ZENGİNBİRHAYATIMOLSUNİSTİYORUM,BUSUÇMU?”

Prof. Dr. Adnan Bülent BALOĞLU

117 AYNAYAİYİBAK: ARKADAŞARKADAŞINAYNASIDIR

Dr. Öğretim Üyesi Ümit HOROZCU

129 GENÇLERİANLAMAKAMANASIL?Dr. Elif ARSLAN

139 GENÇLİĞİNHAKKINIVERMEKF. Feyza GÜNER

147 GENÇLİKELDENGİTMEDENHilal KOÇ HANCI

159 SOSYALMEDYADAGENÇOLMAKMustafa SOYKÖK

167 ÖĞÜTALMAK:NASİHATNAMEGELENEĞİNEDAİRProf. Dr. Bilal KEMİKLİ

177 ATALARÖĞÜTSÖYLER:EYOĞUL!Emin GÜRDAMUR

189 HERÇAĞINGENCİ:FATİHSULTANMEHMETAyşegül GÜRBÜZ

197 YOLUNSONUNDABENSümeyye ÖZGEN

7

PEYGAMBERİMİZ VE GENÇLİK

Prof. Dr. Ali ERBAŞDiyanet İşleri Başkanı

Gençlik; insanın,kendini,Yaratıcı’yı ve evreni an-lamlandırmasürecinde,varlıkalanındakendiniöne

çıkararakkâinatı vehadiseleri yorumlamayı tercih ettiği,bununlabirlikte içdünya-dışdünyadengesindebazıgel-gitleri yaşadığı fırtınalıbirdönemdir.Buaçıdan, çevreyleiletişimkurmasürecindenkimlikinşasınailkadımlarınatıl-dığıgençlikdevresi,ömürsermayesininenönemlikazanımıveilerleyenyaşlardakikemaldönemiiçinesasındaoldukçabereketlibirhavzadır.NitekimHz.Peygamber (s.a.s.),budönemeözelbir anlamatfetmiş vekişinin, ahiret yolcu-luğunda “gençliğinnerede tüketildiği” sorusunamuhatapolmadanhareketedemeyeceğinibildirmiştir.1DiğertaraftanAllahResulûnünhesapgününde,arşıngölgesindetoplana-cakyedi sınıfkimsedenbirinin, “neşevehuzuruRabbineibadettearayan,O’nakullukederektertemizbirhayatiçindebüyüyengenç”2olduğunuhabervermesi,dinimiz İslam’ınkulluğunzirveboyuttayaşandığıgençlikdöneminehangiperspektiftenbaktığınadairönemlibirreferanstır.

Birdüşünce,tutumveeylemininsanlarvetoplumlartara-fındanbenimseniphayatayansıtılmasındanirenginoktalarıvemuharrikmerkezlervardır.Bunagöre,enfüsiboyuttakendini

1 Tirmîzî,Sıfatü’l-kıyâme,1.

2 Buhârî,Bed’ü’l-ezân,36;Müslim,Zekât,30.

8 PEYGAMBERİMİZ VE GENÇLİK

arayan,düşünceveaksiyonplanındabağlanmaveaidiyetaçısın-dandemiratacağılimanıtayinetmegayretindekigençiçindenizfenerimesabesindekienönemlimerkez;Kur’an’ın;“Andolsun, Allah’ın Resûlünde sizin için; Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman ve Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır.”3 şeklindetebcilettiğiResûl-iEkrem’dir.Bubağlamda,insanoğ-lununtarihîserüvenindemahlükatamerhameti,Yaratıcı’yaitaatitümboyutlarıylaifadeedenhayır,iyilikvegüzelliğinenbüyüktimsaliHz.Peygamber,bahsekonugençliğinevrenselrehberiolaraküstünahlakınıngereğidevamlısuretteiyiyi,güzeli,hakkı,hakikationlaraanlatarakrehberliktebulunmuşveheyecanlarınıimanvegüzelahlakileinsanlığahizmeteyöneltmiştir.

AllahResûlüilegençashabıarasındaçiftyönlühakikibirsevgininvarlığıaçıkçagörülmektedir.Dolayısıyla,dünyagö-züylegörmediğihâldeona imanedenbugününgençlerinindeaynımuhabbetleRahmetPeygamber’inibütünyönleriyletanıyıpörnekalmaları,onungüzelahlakınıyaşamalarımühimbir idealdir.Zirakötülüğünyeryüzünükuşattığıbirzaman-da,kendinimuhafazaedenbirgençolarakyetişenvevahyinsonelçisiseçilerekhayatınıKur’anahlakınadönüştürenSevgiliPeygamberimiz,çağlarıaşanörnekliğiylebugünedeışıktutanaydınlatıcıbirkandildir.

Peygamberimiz(s.a.s.),gençlerlegüven,sevgi,saygıvesami-miyetedayalıbiriletişimiesasalmışvebumuhkemyöntemle,onlarınkendisinigerçekleştirmesinevesileolmuştur.Nitekimhenüz20yaşındaikenHilfü’l-FudûlcemiyetinekatılarakMek-ke’ninemniyetininsağlanmasınakatkısunuphaksızlığakarşıolduğunudeklareedenSevgiliPeygamberimiz,gençyaştadün-yaveukbasaadetininbiricikvesilesiİslam’laşereflenenbirçoksahabiyle,Mekke’denâlemlereyükselenbirdeğişiminfitiliniateşleyerekidealbirhayatvemedeniyetinşaetmiştir.Konuyabuaçıdanyaklaşıldığında,gençlerikarşısındakonumlandırma-

3 Ahzâb,33/21.

9 PEYGAMBERİMİZVEGENÇLİK

dan,herşartvedurumdaonlarlakolkolahareketederekzihinvegönülyolculuğunaçıkanHz.Peygamber’in,yaşananhayatıntümalanlarındagençleriistihdamettiğimüşahedeedilmektedir.İnanç,teslimiyetvekahramanlığınsonrakinesillerinbelleğin-dekimümtazhatırasıHz.Ali;anlamdünyamızıaydınlatanvah-yinkâtipleriarasındayeralan,TebükSeferi’ninsancaktarı,Hz.EbûBekirdönemindeKur’an-ıKerim’icemedenkomisyonunbaşkanıZeydb.Sâbit;bizzatHz.PeygambertarafındanMedi-ne’yeöğretmenolarakgönderilenMus’abb.Umeyr;Yemen’indinîhayatınışekillendirenveolaylarayaklaşımtarzıylaiçtiha-dınalemiolanMuâzb.Cebel;Habeşistan’aİslam’ınmührünüvuranCaferb.EbîTâlib;AllahRasûlü’nünSuriye’yesevkettiğiorduyakomutanolaraktayinettiğiÜsâmeb.Zeydbuçerçevedezikredeğerşahsiyetlerdir.Bununlabirlikte,Hz.Peygamber’ingözetimindeyetişenAshab-ıSuffe’nin;EbûHüreyre,Abdullahb.Abbas,Abdullahb.Ömer,Muâzb.Cebel,Enesb.Mâlik,Zeydb.Hârise,Abdullahb.Mes’ûd,Zübeyrb.Avvâm,Sa’db.EbîVakkâsgibigençlikçağınımutlulukasrınadönüştürenseçkingençlerinİslammedeniyetininiman,bilgi,hikmet,marifetveahlaklaneşvünemabulmasındakidoğrudankatkılarıyadsınamazbirgerçekliktir.

Buradanhareketleifadeedelimkicinsiyetüstübirkavramolangençlik,kimlikvekişilikaçısındantoplumdavarolma-yakapıaralayanbelirleyicibirdönemolduğundan,buözelçağakadarkisürecibesleyenveHz.Peygamber’indeüzerindeihtimamladurduğuailekurumu,önemlibir fonksiyon icraetmektedir.Ziraidealaileyaşantısıolmadanidealbirgençlik-tensözetmekmümkündeğildir.Busebeplebireyin,gençlikdöneminekadaraileiçindetoplumundinîvekültürelkodla-rıylakolaylıklairtibatkurmasınaimkânsağlayanbireğitimlebuluşması, sonrakiyaşantısını idealboyuttaşekillendirmesiaçısındanhayatiönemihaizdir.Aynızamandamüstakimbirduruşuteminedenbuanayapı;genci,bedenveruhsağlığıaçısındanzararlıolabilecekhertürlümenfikişi,yapı,unsur,

düşünce,akımveanlayıştanuzaklaştırıponahuzurluvemutlubiryaşamınanahtarınısunmaktadır.Budahayatıntümşube-lerinikuşatanbirahlakdüzeniolandinveondanneşetedendeğerlerleharmanlanangence,Hz.Peygamber’inizindeeminadımlarlayürürkenyolişaretiolacakgüvenilirbirdayanaktır.

Bugüngelinennoktada,toplumsalhayatıtümveçheleriyleetkisialtınaalanbireysellik,dünyevileşme,sanalyaşam,popülerkültürpratikleri,yaşamsebebikulluktanvarestegündelikanla-yışlarmaalesefgençliğiidealboyuttanoldukçauzaklaştırmıştır.Bubağlamda,farklıyaklaşımvehareketlerianalizetabitutmadankabullenen,nevzuhûrakımlarahemenadapteolan,çağınilgivealgılarınakarşıedilgenbirtutumsergileyen,bitmeyenenerjisiyletüketimkültürününhızınayetişmeyeçalışangençler;bugünpo-pülerkültürün,modaakımların,marjinalyaklaşımların,sapkınideolojilerin,terörörgütlerininüzerindeoyunkurgulamakistedi-ğienmülayimkesimdir.Bumeyanda,ailededinîveahlakideğermerkezlibiryaşamkültürüedinmeimkânındanmahrumolan,eğitimveibadetyaşantısındaistikametproblemiyaşayan,tecrü-beylehenüztanışmamışgençlerimizinarzuedilmeyenmecralarasavrulmalarınatanıkolmak,hepimiziderindenyaralamaktadır.

Hâlböyleykenkuşanılmasıgerekentavır;erdemli,vicdanlı,ideal,sorumlulukveaksiyonsahibi,haksızlığaaslarazıolmayan,mazlumdanvedoğrudanyanatavıralanbirgençliğininşasıiçinHz.Peygamber’innirenginoktasıolduğuiman,ibadetveahlaklayoğrulmuşbirhayatıonlarasunmaktır.Buitibarla,gençliğinvarlıkalanınasaygıduyuponlarıkategorizeetmeyen,diyaloğumerkezealandilveüsluplakırmadan,incitmeden,küçükdüşür-medenonlarayaşamkılavuzluğuyapan,nasılveniçinsorularınacevapvererekonlarıbilinçlendiripyüreklendiren,mazininha-fızasınımuhafazaederekhâlveistikbaledairidealbirperspek-tifçiziponlarabudünyanınumuduolduğunuihsasettirenbiryaklaşım,nebevimirasolarakbizlerinomuzlarınayüklenmiş,ihmalegelmeyecekönemlibirşuurvesorumluluködevidir.

“Cennet ehline şöyle seslenilecektir... Sizin için gençlik vardır, ihtiyarlamayacaksınız...”

(Müslim, Cennet, 22)

13

Prof. Dr. Asiye ŞENATEskişehir Osmangazi Üniversitesi

HER DEM GENÇ KUR’AN’DAN, HER DEM GENÇ KALMAK İSTEYENLERE…

Kur’an insanın varlık sahnesine çıkmadan öncekidurumunubirçeşityoklukolarakdeğerlendirirve

budönemi“ölüm”olarakadlandırır.1BunagöreAllah“ölü”durumdakiinsanınbudünyahayatınagelmesinidilerveonacanbahşeder.“Birşeybilmeden”2geldiğibuhayatınbaşlan-gıcındainsanzayıfvebağımlıdır.Normalkoşullardahayatınsonundadabaşlangıcındaolduğugibiinsanıyinegüçsüzlükbekler. İnsanınbilirkenbilemez,yaparkenyapamazoldu-ğuyaşlılıkdöneminde,ömrünbu“enzor”çağında3 bebek çaresizliğinindoğalcazibesivesevimliliğideyokturartık.Böylecebiranlamdainsanzayıflıkdöngüsünütamamlarbudünyada.Kur’an’ın “Sizi zayıf (bir hâlde) yaratan, zayıflığı-nızdan sonra (size) güç veren ve güçten (Gücünüzü gösterdiğiniz bir dönem) sonra (yaşlılığın getirdiği) zayıflığa sizi duçar eden ve saçlarınıza aklar düşüren O’dur!...”4diyereközetlediğibudöngüdegençlik, iki zaafdönemiarasındakigüçvekud-ret;bilmeveyapabilmevaktidir.İş,eş,aş,edinmetelaşınınkıymetli çalışmalarıyanında,adıkonsunyadakonmasın,hayatınanlamınısorgulama,kendiniarama,tanıma,bulma

1 Bakara,2/28.

2 Nahl,16/78.

3 Nahl,16/70;Hac,22/5.

4 Rûm,30/54.


sürecininadıdırgençlik.Psikolojik,coğrafi,sosyal,ekono-mikşartlaragörebazıdetaylardeğişiklikgösterse5deözüitibarıyla“Böylegelmişamaböylegitmez.”demeninvakti…İnceincehesabıtutulançıkarilişkilerinin,gelecektelaşınınolgunlukdöneminenazarandahaazyaşandığıbudönemde“delikanlı”enerji,hatalarlamücadeleetme,doğrularasahipçıkma içingerekengüce sahiptir.6 Sosyal, siyasidönüşümvadedenhareketlerinhedefkitlesiningençlikolmasıbune-denletesadüfdeğildir.Tamdabuyönüyle,yaniyanlışakar-şı,doğrununardındadurmagücünübarındırmasısebebiylegençlik,sadeceyaşdeğişkeniyleölçülemeyecekbirdeğerdir.Bunagöreyaşıneolursaolsun,değişme/değiştirmekudreti-nesahip,yanlışınkarşısında,doğrununardındaolanherkesgençliğinikoruyabilmişdemektir.Akli,bedenîgelişmeyi,sosyalolgunluğugerektiren7gençlikdönemininyaşlaölçü-lememesi,insanömrününuzamasınaparalelolarakeskidenortayaşlılıkolaraktanımlananyaşlarıngençlikkategorisinedâhiledilmesitamdabusebepledir.İnsanhayata“engüzelişlerigerçekleştirme”8becerisiaçısındansınanmaamacıylagönderildiğinegöre, gençlikdönemikalıcıdeğerleri inşaetmevaktidemektir.

Hazinedeğerindekigençlik9döneminihemdünyahemdeahirethayatınımamuredecekyatırımlarladeğerlendirmekelbet-teemekister,çabaister.Haniderlerya,zahmetsizrahmetolmaz.Temizbirgönül,temizbirvicdan,günahlardanuzaktemizbiryaşam,temizdil…Bütünbunlarıgerçekleştirmekkolaymıdır?

5 TuncelYazgan,A.“DeğişmeyenBirAhlak:ÖbürünüKabullenişyadaÇocukHakları”,Çocuk Hakları,ÇiviYazıları,İstanbul,1998,s.76-78.

6 Onur,B.,Gelişim Psikolojisi,VersoYayınları,Ankara,1991,s.45vd.

7 Günay,İ.,Kur’an’da Gençlik ve Gençler,PınarYayınları,İstanbul,2016,s.35vd.

8 Mülk,67/1-2.

9 GençkelimesininFarsçakarşılığı“hazine”demektir.Arapça’daiseha-zine“kenz”demektirki;telaffuzda“genç”kelimesineyakınlığı, ikidilarasındakigeçişiçağrıştırmaktadır.

15 HER DEM GENÇ KALMAK İSTEYENLERE…

Hayır,ziraciddizorluklarıvardırkendiniaramanın,kendinol-manın,fıtratıbozmadantemizkalmayıbaşarmanın…Pekiyaçokmuzordur?Hayır.Çünkügençlik, fıtratkodlamasındankaynaklanangüceveimkânlarasahiptir.Hülasaçokbaşlı,çokuçluimkânlarvezorluklaryumağıdırgençlik…Zorlukbazenkenditabiatındankaynaklanırgencin,bazenailesinden,bazenarkadaşlarından…İmkânlariseçoğukezAllah’ınahsen-itakvimüzereyaratmasından…Ahsen-itakviminesfel-isafiline10dönüş-memesi,birbaşkadeyişleimkânlarınzorluklarateslimolmamasıiçinvahyinrehberliğineihtiyaçvardır.Bunoktadagelin,özelliklegençkarakterleriüzerindenKur’annelerifadeediyor,birlikteokuyalım.Merhamete,hayra,güzelliğeyatkıntemizgönülleribuhâliylekorumanın,gençenerjiyiebedîhayatıninşasındakullan-manınimkânınıberaberkeşfetmeyeçalışalım.

Gerçeğin İzinde, Yanlışın Karşısında Bir Genç: Hz. İbrahim

BelkideHz.Peygamberhürmetifadesiolarak“Dedemİb-rahim”diyebahsettiği içinHz.İbrahimdenincegözümüzünönüneaksaçlıbirihtiyargeliyor.Amaodabirzamanlargençti,hemdenegenç…İçinedoğduğuputperesttoplumun,aileningeleneklerinekarşıduran…“Onlardaniyimibileceğim,ba-bamputataptığınagörevardırbirbildiği.”demeyen…Tabia-tınınsesinidinleyen…Gerçeğiarayan…Yıldız,ayvegüneştevehmedilentanrısallığıarayan…Amadahailkadımda“YıldızbenimRabbimdir.”cümlesinisöylediğindeveardındanyıldızbatıverdiğinde…Fıtratınınkulağına fısıldadığını haykıran,böyleceheranheryerdehazır,nazırbir İlah’amuhtaçolaninsangönlününsesini“Benbatan/giden/terkedenilahsevmem,istemem.”diyerekanlatıveren…11Nihayetbuarayışı tevhitlesonlandıranİbrahim…12

10 Tîn,95/4-5.

11 En’âm,6/76.

12 En’âm,6/77-79.


Doğrununpeşinedüşen,bulduğundadayanlışatahammülüazalan,toplumunhâkimdeğeriolanputlaratapınmayakarşıiçindenbirsavaşbaşlatangençİbrahim…Nihayetbudurumonu,birbayramgünüputlarıparçalayıpatmayasevkeder.Ogünekadarputlaradüşmanlığı,putperestliğemuhalefetitop-lumtarafındanfarkedilmişolmalıdırki“Onlarıdilinedolayanİbrahimadındabirgençvar.”derler.Ekâbirtakımınınönünegetirilipsorguyaçekildiğindeverdiğicevapduyanlarınaklınıka-rıştırır:“Şubüyüğüyapmıştırbelki.Konuşuyorlarsakendilerinesorsanıza...”13Tekraredileedilegerçekyerinegeçenkabullerisorgulamayadavetedenbucevap,ellerinibaşlarınınarasınaal-dırıpinançlarını,hayattasavvurlarınısorgulatırmuhataplara.Hz.İbrahim’inbuçıkışı,tamdagenceyakışantutumdur,hatalarlamücadeleeden,zarifçıkışlarlahakikatisorgulayan,sorgulatan…

“Böylegelmişböylegitsin”cilerhakikatgözlerininönündebütünyalınlığıylacanlanmasınarağmensistemlerinideğiştir-meyecesaretedemezler,İbrahim’iyakarakondandadipdiriha-kikattendekurtulmayakalkarlar.14Ateşeatılırken“Allahbanayeter.”diyecekkadardavasınasadıktırİbrahim.15Gençolmakgözükaraolmaktıryabirazda…AmaAllah’agüvenerek,amayerliyerincetutumlareşliğinde…İçindeyaşadığı toplumunümitbeslediğibirgençken16sırfAllah’a inandıveO’nunyo-lunaçağırdıdiyetehditedilenSalihPeygambergibiİbrahim(a.s.)dediğerbütünpeygamberkardeşlerigibiimanuğrundamücadeleninbayraktarlığınıyapmışgençlerhanesinekaydedil-miştir.Gençliğinyaşladoğrudanalakalıbirdeğerolmadığınıhatırlatan,hakikatisorgulamavesorgulatma,bulduğundaar-dındadurmagücünesahipherkesinyaşıneolursaolsungençkalacağınadairkuvvetlibir ikazdırbu.Aksakallı,nuryüzlü

13 Enbiyâ,21/51-67.

14 Enbiyâ,21/68-70.

15 Taberî,Câmiu’l-Beyân an Te’vîl-i Âyi’l-Kur’ân,I–XXVI,(Thk.:Abdullahb.Abdulmuhsinet-Türki),DâruHicr,Kahire,2001,XVI/306.

16 Hûd,11/62.


dedegibigelsedegözümüzünönüne,değerleridipdiri,kendisideçakıgibidelikanlıdırbuyüzdenkocaİbrahim.

Kur’an,içindeyaşadığıtoplumakarşıgüçlübirmücadeleverenİbrahimPeygamber’inbabasıAzer’leyaşadığı tecrübe-dendebahseder.Şefkatin,destekolmanındestanınıyazmakençokanababayayaraşırken,peygamberolanoğlunadestekolamayanAzer…“Defolgit,yoksaseniöldürürüm.”diyebilenAzer.Babasındangörmesigerekenşefkationagösterenbabagönüllüİbrahim,nasıldaanlatırdeğerlerini“babacığım,baba-cığım”diyediye…17Kovuluncakalbiçokkırılsadakırıcıbirşeysöylemez,şefkatinanamenbaına,Mevla’sınasığınır,dönergider.18Yinededilindedualarvardırbabacığıiçin,Allah“artıkyeter”diyenekadarbabasıadınatevbeetmeyedevameder.19 Ebeveynindengörmesigerekenşefkati,değeri,desteği,sevgi-yibulamayanbütüngençlereörnekbirevlattırİbrahim.Çoksonrababaolduğundaoğlunakibarcameramanlatan,fikrinisoranyanigencindilindenanlayanİbrahim…20

İştebütünbuözellikleriyleherdemdelikanlıdırHz.İb-rahim…

Sabır Burcunda Bir Taze Can: Yusuf Peygamber

Bütünhikâyebirrüyaylabaşlamıştıonuniçin.Tamdagen-ceyakışanbirşeyyaptı,babasınaçıtlattıiçinedertolanrüyayı.İçindençıkılamayanbirmevzuolduğundagenç,akılalmalıydıkendisineyolharitasıçizmekiçin.Öyleya,ebeveyngençtendaha fazlayolyürümüştühayatta,dahaçokşeygörmüştü.BabasıYakub, tamtamınaşöylesöylediYusuf’una:“Rüyanı

17 Zemahşerî,el-Keşşâf an Hakâik Gavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vucû-hi’t-Te’vîl,I-IV,(Thk:MuhammedAbdusselâmŞahin),Dâru’l-Kütübi’l-İl-miyye,Beyrut,1995,III/18.

18 Meryem,19/41-48.

19 Tevbe,9/114.

20 Sâffât,37/102.


kardeşlerineanlatma.”Böylebirrüyaneanlamagelirdianlamışamaanlatamamıştıbaba.ÖyledeyaptıYusuf(a.s.),anlatmadıkimseye.21Budaöğütalmanın,fikirsormanınahlakındandı.Konuyubilennederseöyledavranılırdı.

İnsanlığıneskiyarası,kardeşkıskançlığıbirselolupkanadıYusuf’unhayatında.ÖndesürüklenenYusuf’tuamaasılboğulanYakubPeygamberoldubuselde.Yusufbambaşkabirhayatayel-kenaçtıkuyudançıkartılıpkölegibisatıldığında.Başkabirev,başkabirhayat,analıkmakamındakikadınınzehirliilgisi,ardın-daniftirası…Bize“engüzel”diyetanıtılanbukıssanın22bütünmerhalelerindetekbirtutumvardı,akıllıcaşekillendirilenbirtutum:Sabır.Babadan,kardeşten,memleketindenayrıkalmayasabır.Okumak,çalışmakvb.sebeplerleailesindenayrılanherbirgenceörnek,“Ailendenaldığınterbiyeseninleheryeregelir.”diyenbirtutum.Pazardabireşyagibisatılırkensabır,buişleringününbirindehayradönüşeceğikonusundaAllah’aduyulangüven.23AzdahaserpilipAziz’inkarısınıngözünegörünürhâlegeldiğindeharamabulaşmamakiçinsabır…Kadınınarzusuma-lumdaKur’an,YusufPeygamber’indeonameylettiğinibildirir.24 Kısacageçkin,pekdecazipolmayanbirkadınıniltifatıdeğildirYusufPeygamber’inhayırdediği…İçindeyaşadığımızzamandiliminde“karşıkonulamaz,zatenkonmasında”diyesürekligündemdetutulan;nezahati,nezaketimümkünmertebehederedilen,“haydiuçalım,kaçalım”denendürtülerekarşısabır.Oduygularıngazabasmasınekadardoğalsa,haramabulaşmaksözkonusuolduğunda,frenebasmanındaokadardoğalvemüm-künolduğunugösterenbirsabır...Tamoanda,iffeti,değerleri,RabbinindoğruveyanlışadairöğretilerigelirbulurYusuf’ungönlünü.Emirdemirikeser,kadınınhamlesiyleyırtılangöm-

21 Yûsuf,12/4-5.

22 Yûsuf,12/3.

23 Yûsuf,12/8-21.

24 Yûsuf,12/24.


leğininiçindekapıyayanigünahtankaçışayönelir.25Hz.Pey-gamber’inyarınmahşergünündeArş’ıngölgesinderahatedecekgruplararasındatamdabudurumu;hoşlandığıbirininharamagötürenteklifinisırfAllahyasakladıdiyereddedengençlerizik-retmesitesadüfdeğildirelbette.İffet,vahyinmuhafazasınaençoközengösterdiğideğerlerdenbiriolagelmiştirzira.AmaYusufPeygamber’insabırimtihanıbununlabitermi?Hayır.

Dedikodularayyukaçıkıpdakadın,gönlününöyleböy-lebirinedeğil,olağanüstüyakışıklıbirdelikanlıya aktığınıgöstermekiçineşraftankadınlarıeveçağırdığında…Kadın-largördüklerigüzelliğinetkisiyle,“Buinsanolamaz,olsaolsamelektir.”deyipellerinidoğradıklarındasabır…Güzelliğinin/yakışıklılığınınmağruruolmamayıbaşarmışgençlergibi,bö-bürlenmezYusufPeygamberparmakdoğratangüzelliğiyle.Asılgüzelliğinyüzde,bedendedeğilgönüldeolduğununterbiyesiniçoktanalmıştıro.Buyüzden,gönlüyüzündengüzeldirya!

Kendisinehayırdenmesinihazmedemeyenkadınıniftirasıylahaksızyerezindanaatılıncasabır…“İnsanolanınbaşınaherşeygelir.”sözünühaklıçıkarırcasınahayatınyokuşundadadüzündedeRabbebağlılıkkonusundasabır…26Kendisinebahşedilenrüyayorumlamayeteneğisayesindekocabirmilletikıtlıktankurtarıncamağrurolmamakonusundayinesabır…Komşumil-letleraçlıktankırılmariskiylekarşıkarşıyakaldığındaçarnaçaryardımtalebiylegelenabileresitemetmemekonusundasabır…Oysanelernelersöylenebilirdionlara,hemdeçoktanhaket-mişlerken:“Nasılgeldinizama…Nasılmuhtaçoldunuzelime…Bana,körkuyulardamerdivensizbıraktığınızYusuf’a…”demedi,“Bugünburadasizekınamayok!”deyipçıktı işiniçinden…27 Vurupkıracak,intikamalabilecekdelikanlıenerji,vahiyleter-biyegörmüştüdeondan…Vefinal…Rüyasıgerçekolduğun-

25 Yûsuf,12/24-25.

26 Yûsuf,12/31-35.

27 Yûsuf,12/88-92.


daenerjisinididişmeye,dalaşmaya,böbürlenmeyedeğil,duayaharcayanYusuf…Onunnefsiyokmuydu?VardıamamuktedirbirkralgibitahtakurulmaktansaRabbeniyazdabulunmayıseç-ti.28Nedeiyietti…Başarınınnasılkarşılanacağınıöğrettibütüngençlere,gençkalanlara…Vehepsindenönemlisi,hayatınınbiraşamasında“kuyuyadüşenyadaatılan”herbirAllahkuluna,sabırlaatılandoğruadımlaraRabbinihsanedeceğibereketsa-yesindeokuyudanbirgünçıkılacağını,karagününkararıpkal-mayacağınıenderinboyutuylayaşayaraköğretti.

Hayatı Macera Bir Genç: Hz. Musa

Onunhikâyesidebirrüyaylabaşladıderler.29Adızulümleözdeşleşen“Firavun,saltanatınıİsrailoğulları’nıniçindençıkacakbiroğlanyüzündenkaybedeceğinirüyasındagörünce…”diyedevameder.Gerisimalum.AldığıbütüntedbirlererağmenokorktuğuçocuğukendisarayındaailesindenbirigibiyetiştirirFiravun.30Hz.Musa’yahikmetveilimverilmeyaşı,erginliğeulaşmaveistikrarbulmayaşıolarakbildirilirKur’an’da.3118’denbaşlayıpşimdilerdegeçgençlikdönemiolaraktanımlanan30,33yada40’laraulaşanyaşlardırbunlar…32Derkenadıbircinayetekarışır,Medyen’egider.33Oradaoçaresizliğiniçinde,yolyorgun-luğu,endişehepsibirbirinekarışmışken…Rabbindengelecekenufakbirhayramuhtaçolduğunumırıldanırken…Çeşmebaşındahayvanlarınısulamakiçindiğerbütünçobanlarınyanındabekle-yenikikızailişirgözü.Durumdanvazifeçıkarırkendine,bütünçobanlarişlerinibitiripgidenekadarbeklemelerinerazıolmaz,

28 Yûsuf,12/100-101.

29 Taberî,Câmiu’l-Beyân,XVIII/151.

30 Kasas,28/8-9.

31 Kasas,28/14.

32 Taberî,Câmiu’l-Beyân,XVIII/180-182;Râzî,Mefâtîhu’l-Gayb,I-X,(Yay.Haz:MektebuTahkîkDâruİhyâi’t-Turâsi’l-Arabî),Dâruİhyâi’t-Turâ-si’l-Arabî,Beyrut,1997,VIII/583.

33 Kasas,28/15-22.


sırayaonlaradınagirerdehayvanlarısulayıverir.34Hemnazik,hemdüşünceli:Tamdelikanlıyayaraşır tutumişte.Delikanlıhoyratdeğil,düşünceli,nazikolurdiyenuygulamalıörneklik.

KızlarınbabasıteşekküretmeküzeredelikanlıMusa’yıya-nınaçağırtmakiçinyollarkızlardanbirini.Kızmeramınıan-latırgüzelce,amaedebiyle…HayâgençkızadagençadamadaçokyaraşırlakinKur’anonugençbirkızaatfetmiştir.Tamdakıvamındabirhayâbuama,onuişindengücünden,fikriniifadeetmektengeribırakmayan…Bugençkızbabasınaderki:“Babacığım,senbudelikanlıyı işeal!”35Babadaonuböyleceyetiştirmiştiranlaşılan,hemedeplihemakıllı,özgüvenli…“Senelininhamuruylaişimekarışma.”dadememiştir.Hâlâbubabamodelleriniyetiştiremedik fazlaca,öylemigençler?Nediyelim,bukıvamıtutturmaksizedüştü…

İmanları Uğruna Hayatlarından Vazgeçen Gençler: Ashab-ı Kehf

Onlarınmağaraya sığınmadanöncekihayatlarıyla ilgiliKur’ançerçevesindenetbirbilgimizyok.Neişyaparlardı,ev-lilermiydi,çocukları,annebabalarıvarmıydı?Bilemiyoruz.Tefsirlerinverdiğibilgilerışığındatoplumunelittabakasındanolduklarınıdüşünebiliyoruzancak.36Birdeomeşhur,herke-sinkenditoprağındagerçekleşmişolmasınıarzuettiği37büyükmucizegerçekleştiktensonrakisözlerinden;toplumudabireyideperişanedenşirkten38uzakkalıpsadeceAllah’akulolmakistedikleri için toplumları tarafındanbüyükbaskılaramaruzkaldıklarını…OnlariseAllah’adeğildekulunakulluketmeyiölümdenbeterbirzülgörmüşolmalılar,herşeyiarkalarında

34 Kasas,28/23-24.

35 Kasas,28/25-27.

36 Taberî,Câmiu’l-Beyân,XV/164-165;Râzî,Mefâtîhu’l-Gayb,VII/442.

37 Ersöz,İ., “Ashâb-ıKehf”.DİA. III,465-467,TDVYayınları, İstanbul,1991, III/465,467.

38 Yazır,M.H.,Hak Dini Kur’an Dili.I-X.İstanbul,1992,X/235.


bırakarakbirmağaradaköpekleriylebirlikteneredeyseölümeyattıklarınagöre.Peygamberleri,müminlerivurançileonlarıdagelipbulmuştur,doğupbüyüdüklerişehriimanvecankorku-suylabırakıpçıkmışlardır.Gençtirleramaefelikyapacakkadarucuzdeğildirdavaları,canları.

Uzunuykularındanuyandıktansonrakisözlerindengenç-lerinkörükörünebirrethâliiçindeolmadıkları,birergenlikkrizinde,itirazetmişolmakiçinitirazetmediklerianlaşılmak-tadır.Onlargençliklerinibukutluçileyiçekmeyeadamışlardı.OnlarhakkındaYüceRabbimizindeğerlendirmesişuşekildetecellietmiştir: “Onlar Rablerine inanmış gençlerdi.”BuhükmüntabiineticesiAllah’ındestekveyardımıdır,nitekimbubiravuçgenci insanlık tarihinemaledenyaşantıdabudesteğinbirsonucuolarakortayaçıkar.“Biz de onların doğru yola bağlılıkla-rını arttırdık.”39diyebuyuranYüceAllah,onlarıbirmağaradaasırlarboyukorumayaalmışvedinlendirmiştir.Böylecepey-gamberlerinhayatındagörülegelenmucizegeleneği,“sıradan”insanlarınhayatındadaortayaçıkmışolmaktadır.40Gençgö-nüllerinRabbeadanmışömürleri,böylecebereketlenmiş,onlarıhiçtanımayannesillerboyuanlatılanbirdestanadönüşmüştür.

Her Daim Genç İki Kuzen: Hz. Yahya İle Hz. İsa

Dahadünyayagelmedenonlariçinbolbolduaedenbiri-ninanası,hattaanneannesi,diğerinindebabasıvardı.41Odua-laryerinibuldu,biriKelimetullahdiyeanıldı,42diğerinehenüzçocuklukçağlarındahikmetbahşedildi,“Benoyuniçinyaratıl-madım.”43diyecekkadarsebat,Allahkatındanmerhametlilik

39 Kehf,18/13.

40 Şenat,F.A.,“GençliğinDeğişme/DeğiştirmeGücü:Ashab-ıKehfÖrne-ği”,UluslararasıİnançTurizmiveEshab-ıKehfSempozyumu,505-513,Kahramanmaraş,2013,s.512.

41 Âl-iİmrân,3/36,38;Meryem,19/5-6.

42 Nisâ,4/171.

43 Taberî,Câmiu’l-Beyân, XV/475.


hâlide…44Doğdukları,öldükleriveyenidendiriltildiklerigünselamlananbuikigençpeygamber45hepgençkaldılarzirahe-nüzyaşlanamadankavuştularRablerine,vadolunanoselamaeriştiler…46Hakdavaardındaolmanınbedeliydigençkengelenveonlarıherdemtazeeyleyenecelleri…Hz.İsaiçineceldedenemez,budünyadakisonzamanlarıdiyelim,üzerindekiih-tilafbitmektükenmekbilmeyenson.47Selamolsuncanlarına…

Sonuç

Budünyanındiğerpekçokhazinesigibigençlikdedeğeriancakeldençıkıncaanlaşılannimetlerdendir.Gençkenkişininöylesinetapulumalıgibidirkibuhazine,hiçeldençıkmaya-cakgibigelir,hattasırfbusebeptendeğeridebüyükbirnimetolduğudaanlaşılamaz.Ancakgözgörmemeye,eltutmamayabaşlayıncaanlaşılıryavaşyavaşeldençıkanınnedenli ikramolduğu…İşteovakitgelmeden,hemenşimdi,Kur’anrehber-liğindegençliğinsefasınısürmekiçinonundaimigençlikbah-şedenilkelerinekulakkabartalım,gönülverelim.Verelimkicennetinölümsüzgençleriyle48dostolabilelim.

44 Meryem,19/12-13.

45 Meryem,19/15,23.

46 Aydın,M.,“Yahyâ”,DİA,XXXXIII,232-234,TDVYayınları, İstanbul,2013, XXXXIII/233.

47 Harman,Ö.F.,“Îsâ”,DİA,XXII,465-472,TDVYayınları,İstanbul,2000,XXII/470.

48 Vâkıa,56/17.

(Hz. Lokman’ın oğluna tavsiyeleri:)“… Yavrucuğum! Allah’a ortak koşma! Doğrusu şirk¸ büyük

bir zulümdür… Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kötülük)¸ bir hardal tanesi ağırlığında bile olsa ve bu¸ bir kayanın

içinde veya göklerde yahut yerin derinliklerinde bulunsa¸ yine de Allah onu (senin karşına) getirir. Doğrusu Allah¸

en ince işleri görüp bilmektedir ve her şeyden haberdardır. Yavrucuğum! Namazı kıl¸ iyiliği emret¸ kötülükten

vazgeçirmeye çalış¸ başına gelenlere sabret. Doğrusu bunlar¸ azmedilmeye değer işlerdir. Küçümseyerek

insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Zira Allah¸ kendini beğenmiş, övünüp duran

kimseleri asla sevmez. Yürüyüşünde tabii ol¸ sesini alçalt. Unutma ki¸ seslerin en çirkini merkeplerin sesidir.”

(Lokmân, 31/13-19)

27

Giriş

SonilahîçağrıolanKur’an-ıKerim,1müminleriçinbi-reyvetoplumhayatınıtanzimedenenbüyükrehber

veyegânedeğerlerkaynağıdır.Kur’an’ınhayatayansımışbirpratiğiolansünnetdemüminleriçindiğerbirvazgeçilmezölçüdür.Kur’an-ıKerimbunu “Allah’aveResulü’ne itaat”şeklinde formüleeder.2 İnsanlarındünyaveahiret saadetiKur’an’a tabiolmalarıylaorantılıdır.Kur’an’a sımsıkı sarı-lanlardoğruyolubulupkurtuluşaerebilirler.3Ondanyüzçevirenler isekaranlık içindebocalamayamahkûmdurlar.4 Ohâldebirmümineyakışan tavır,hayatınınher safhasınıKur’an’dan ilhamalarakdüzenlemektir.

İslam’a görebireyin sorumluluğu ergenlikle başlasadagerçekanlamdasorumluluksahibiolmayaşıdahayüksektir.Fizikselgüçgerektirenbazı toplumsalsorumluluklarıyerinegetirebilmekiçinenidealzaman,yetişkinliğinilkevresiolangençlikçağıdır.İnsanınbireyselhayatındaçokönemlibirdö-nümnoktasıolangençlikçağı,mensupolduğutoplum/millet

1 İbrâhîm,14/52;Sebe,34/28.

2 Âl-iİmrân,3/32,132;Nisâ,4/13,69;Mâide,5/92.

3 Âl-iİmrân,3/103.

4 En’âm,6/39;Nûr,24/40.

İDEAL BİR GENÇLİK İÇİN KUR’ANÎ REFERANSLAR

Doç. Dr. Mahmut ÖZTÜRKHarran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi


içindehayatiönemtaşımaktadır.Medeniyetlerin inşasındatecrübeli/bilgeinsanlarındüşünceleri,gençleringücüilehayatbulur.Kimimilletleri tarihsahnesindensilen,kimilerinidehükümrankılangüçte,gençlerinpayıvardır.

Yönlendirmeninniteliğinebağlıolarakgençler, insanlıkiçinçokyararlıprojelere imzaatabileceklerigibikimlikbu-nalımınagirmeleriveyaşerodaklarınınetkisindekalmalarıhâlindebüyükfelaketleredesebepolabilirler.5Gençlerindinîyönelimlerinde,değişentoplumsalşartlaragörebazıdeğişik-liklerinolmasıkaçınılmazdır.Fakattemeldegençlikruhudineçokyakınvedinlebirçokyöndenilgilive ilişkilidir.Hayatınanlamı,kimliğintanımı,insanigörevvesorumluluklarınsınırıgibibaştaentelektüelkonularolmaküzere,duygusalvesosyalbirçokarzununtatmini,gençlerindinîgüdülenmelerindeetkiliroloynamaktadır.6Gençliğinbuözelliğininfarkındaolankötüniyetlioluşumlartarihboyuncatürlüoyunlarlaonlarıkendisaflarınaçekmegayretinegirişmişlerdir.Görülmektedirkigenç-liğinKur’anî referanslar ışığındayetişmesi/yetiştirilmesi sondereceönemlidir.

GenelolarakMüslümanları ilgilendirendavranış ilkelerigençleriçindegeçerlidir.Ancakbazenaynıniteliktekibirdav-ranış,zaman,mekânvekişiyegörefarklıbiranlamkazanabil-mektedir.Zenginbirinsanınsadakavermesielbettegüzeldir.Fakatkıtimkânlarlageçinenbirinsanın,-maddianlamdaufakbileolsa-sadakavermesidahagüzeldir.Kur’an-ıKerim’degü-zelahlakındansözedilengençleridetoplumunkadınerkekbütünfertlerinerolmodelolaraksunmakmümkündür.Bumo-dellerlegençlerdeahlakbilinci,dinduygusuvedinîdavranışlardahaiyioluşturulabilir.

5 Bkz.Bilgi,Levent,“KimliksizlikÇağınaAlternatifDuruşlar”,Harran Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi,Y.18,S.30,Temmuz-Aralık,2013,s.162-169.

6 Hökelekli,Hayati,Gençlik,Din ve Değerler Psikolojisi,AnkaraOkuluYayınları, Ankara, 2002, s.15.

29 İDEALBİRGENÇLİKİÇİNKUR’ANÎREFERANSLAR

1. Dinde Samimiyet ve Tutarlılık

Kur’an-ıKerim’egöre insanınyaratılışgayesisadeceAl-lah’akulluktur.7BuyüzdendirkiokuduğumuzFâtihasuresin-dekulluğumuzusadeceO’natahsisettiğimizi,gündeonlarcadefaikrarederiz.BüyükmüfessirMâtürîdî(ö.333/944),ayettekastedilenkulluğunöncelikletevhitolduğunu,Allah’akulluketmeyevesileolanher itaatindebukapsamdabulunduğu-nubelirtir.8DininbirbütünolduğunubelirtenM.Akif’egöreMüslümankimliğinitaşıyanbirisinin“BenMüslümanım.”di-yebilmesiiçinİslam’ınnekadarşartları,farzlarıvarsa,hepsinibirdenedaetmesigerektiğinihatırındançıkarmamasıgerekir.9 Yahudilereyöneltilen“Yoksa siz Kitab’ın bir kısmına inanıp bir kısmını inkâr mı ediyorsunuz?”10eleştirisidinîpratikleraçısındanMüslümanlariçindegeçerlidir.11

Kur’an,Müslümanları“ortayolututanbirümmet”olarakniteler.BununanlamıMüslümanlarınherkonudadengelivetutarlıbiryoltakipetmesidir.Kur’an-ıKerimtemelinançesas-larında, iktisatalanında, ibadetlerde, insan ilişkilerinde,malkazanmadaveinfaktaortayolutavsiyeeder.Bubağlamdadik-katedilmesigerekenenönemlihusus,inançesaslarıyönündedengelidavranmaktır.HristiyanlarveYahudileraşırıyakaçarakpeygamberlerinitanrılaştırmışlardır.GünümüzdedebazıMüs-lümanlarınsamimiduygularlabağlandıklarıkişilerieleştirile-mezvesorgulanamazgörmelerisevgideaşırılığınneticesidir.12

7 Zâriyât,51/56.

8 Mâtürîdî,EbûMansûrMuhammedb.Muhammedb.Mahmûd,Tefsi-rü’l-Kur’ani’l-Azim (Te’vilâtu ehli’s-sünne),Darü’l-Kütübi’l-’İlmiyye,Beyrut,2005,c.1,s.363.

9 Düzdağ,M.Ertuğrul,Mehmet Akif Ersoy, Tefsir Yazıları ve Vaazlar, Anka-ra,2013,s.286.

10 Bakara,2/85.

11 Zuhaylî,Vehbeb.Mustafa,et-Tefsirü’l-münir, Darü’l-Fikri’l-Muasır,Dı-maşk,1997,c.1,s.215.

12 Öz,Ahmet,Kur’an’ın Önerdiği Vasat Ümmet,ÇıraYayınları, İstanbul,2011, s.79-142,294.


SamimibirMüslümaniçinhiçbirdüşünceİslamakidesininönünegeçemez.İslam’ınbirlikteçalışmailkesi, İslam’ınanagövdesindenkopma,ondanayrı,müstakilbircemaatoluştur-maşeklindeyorumlanamaz.

2. Disiplin Sahibi Olmak

Başarıtesadüfüzerineinşaedilemez.“İnsan ancak çabasının sonucunu elde eder.”13ayetiçalışmayıbaşarınınönşartısaymak-tadır.Çalışmanınöneminidilegetirenayetinhedefi tahminedildiğigibiplansızbirçalışmadeğil,özverilivedisiplinlibirçalışmadır.Disiplinherşeydenönceazimvefedakârlıkgerek-tirir.AllahTeâlâbuikihususaişaretetmeküzereHz.Peygam-ber’e“Azim ve kararlılık sahibi peygamberlerin sabrettikleri gibi sen de sabret.”14tavsiyesindebulunmuştur.Mâtürîdî,sıkıntılaragö-ğüsgerme,ibadetleriaksatmamavenefsinhoşunagidenoyunveeğlencelerdenuzakdurmahususlarındadiğerMüslümanla-rındabutavsiyeninmuhataplarıolduklarınıbelirtmiştir.15Birmümin“İşlerin en hayırlısı az da olsa devamlı olanıdır.”hadis-işerifinidüsturedinerekçalışmasınaaravermedenancakbede-ninivezihninidefazlayormadançalışmalıdır.16

“Hayırlıişlerinmuzırmanileriçokolur.”diyebirsözvardır.Müminbuengelleretakılmadanveçevresindekilerinolumsuztelkinlerinealdırmadançalışmalarınısürdürmelidir.17Dikkatedilmesigerekenbirdiğerhusus,Kur’an’ınifadesiyleyararsız

13 Necm,53/39.

14 Ahkâf,46/35.

15 Mâtürîdî,Tefsirü’l-Kur’âni’l-Azîm, c.9,s.260.

16 Buhârî,EbûAbdullahMuhammedb.İsmail,Sahîh-i Buhârî,el-Kutu-bu’s-Sitte,(Mevsûatu’l-Hadîseş-Şerîf içinde,Haz.Sâlihb.Abdülazîz),Dâru’s-Selâm,Arabistan,2000,Rikâk,18;Muslim,Ebu’l-Huseyinel-Ku-şeyrien-Nisâbûrî,Sahîh-i Muslim,el-Kutubu’s-Sitte,(Mevsûatu’l-Hadîseş-Şerîfiçinde,Haz.Sâlihb.Abdülazîz),Dâru’s-Selâm,Arabistan,2000,Salat,30.

17 A’râf,7/199.


bilgilerinpeşinedüşmemektir.18Hz.PeygamberdefaydasızvegereksizişleriterketmesinikişininiyiMüslümanolmasınınbirişaretisaymaktadır.19

Hz.Nuh,yıllaröncesinden,kopacakolantufaniçindüzen-liveplanlıbirşekildeönceağaçdikmiş,kendisinialayaalan-laraaldırışetmedengemiinşasıtamamlanıncayakadarsabırlaçalışmasınısürdürmüştür.20İsrailoğulları’ndanoluşanordununkumandanıTâlût,askerlerininitaatvesadakatinisınamakiçin,susuzlukçektiklerindeuğradıklarıbirnehirdensadeceavuç-larıylasu içmeleriniemretmiştir.Disiplinieldenbırakmayıpnefsinehâkimolanvesudanölçülüiçenlersuyakanıpdüşmanıkarşılayabilecekhâlegelirkenonunemrineuymayanlaranidensaldırandüşmanatlılarınınayaklarıaltındaezilmişlerdir.21

3. Zamanı Etkin Kullanmak

AllahTeâlâzamandenilensermayedeninsanlarahergüneşitmiktardapayvermektedir.Geceyidinlenme,gündüzüiseçalışıpkazanmazamanı22olarakbelirleyenYüceAllah,ibadet-lerinvaktindeedaedilmesişartıylageriyekalanzamanınnasıldeğerlendirileceğinikullarınabırakmıştır.Kimipahabiçilmezbirkaynakolanzamanınkıymetinibilmeyiponuhorkullana-rakisrafederkenkimidezamanıdoğruyöneterekvakitlerinisalihamellerlebereketlendirir.

OhâldeMüslümanbirgenç,çağıngenelkabulgörmüşilkelerinigözönündebulundurarakzamanınıyönetmelidir.“Erkenkalkanyolalır.”sözü,vaktindebaşlananişlerindahave-rimliolacağınıvurgulamaktadır.“Ağaçyaşikeneğilir.”sözüde

18 İsrâ,17/36.

19 Tirmizî,EbûİsaMuhammedb.İsab.Sevrees-Sulemî,Sünen-iTirmizî,el-Kutubu’s-Sitte,(Mevsûatu’l-Hadîseş-Şerîfiçinde,Haz.Sâlihb.Abdu-lazîz),Dâru’s-Selâm,Arabistan,2000,Zühd,11.

20 Hûd,11/32-44.

21 Bakara,2/24.

22 Nebe,78/9-11.


eğitimdezamanlamanınönemineişaretetmektedir.Özelliklesanat,sporvemusikigibibeceriyedayalıeğitimlerinerkenyaş-lardabaşlamasıbüyükönemarzetmektedir.Bugibiuğraşlarındahaönemliişlereayrılmasıgerekenzamandançaldığıdüşün-cesibiryanılsamadanibarettir.Aksinebugibietkinliklerboşaakıpgitmekteolanzamanınsağınısolunubentlerleçevreleyiponuyönlendirmeişlevigörmektedir.Günlük,haftalıkveyılınbellizamanlarındaedaedilenibadetlerdeaynıişlevesahiptir.

Zamansızlıktanyakınanlarınbirçoğuzamanıiyikullanma-sınıbilmeyenlerdir.Boşzamanlarladinarasındakiilişkininelealındığıbirçalışmada,dininboşzamanlarıdeğerlendirmedeönemli fonksiyonlar icraettiği tespitedilmiştir. İslam’ınboşzamananlayışının,anlamsızvehedefsiz tüketilecekbirboşzamanageçitvermediği,boşzamanınbiramaçuğrunadeğer-lendirilmesigerektiğisonucunavarılmıştır.23PeygamberEfen-dimizin“İki nimet vardır ki insanların çoğu onları değerlendirme hususunda aldanmıştır: Sağlık ve boş vakit.”24sözüİslam’ınön-gördüğühayatsistemindeisrafedilecekbirzamandilimindensözetmeninimkânsızolduğunugöstermektedir.

Nitekimİnşirâhsuresindehayırlıişlerdearavermemekge-rektiğibelirtilmiştir:“O hâlde önemli bir işi bitirince hemen diğe-rine koyul.”25ÇağdaşmüfessirlerdenİbnÂşûr,ayettezikredilenişiöncekimüfessirlerinyaptığıgibibelliibadetlerlesınırlıtut-maz.Onagörebuemirönemlivehayırlıbütünişleriçingeçer-lidirki,Müslümanbütünvaktiniönemliişlerledeğerlendirmişolsun.26“BuyorumagöreayetteResûlullah’aveonunşahsındaMüslümanlarabütünvakitlerinihayırlıveyararlı faaliyetlerle

23 Okumuş,Ejder,“BoşZamanlarveDin–II”,Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,2002,cilt,4,sayı:1,ss.35-53,s.53.

24 Buhârî,Rikâk,1.

25 İnşirâh,94/7.

26 İbnÂşûr,MuhammedTahirb.Muhammedb.Muhammedet-Tûnusi,Tefsirü’t-tahrîr ve’t-tenvîr,ed-Dârü’t-Tûnisiyye,Tunus1984,c.30,s.416-417.


değerlendirmeleri; ibadet,dua, tebliğve irşatgibidinî faali-yetlerinde;çalışma,üretme,öğrenme-öğretme,yardımlaşmavedayanışmagibidünyevi faaliyetlerindehakkınıvermeleriemredilmiştir.”27

Vefatıüzerindenasırlargeçmesinerağmenhâlâadındansözettirenşahsiyetlerinhayatıincelendiğindeonlarınzamanıçoketkinbirşekildekullandıklarıgörülür.Süyûtî’nineserlerininlistesiniyapanlarenaz295eserdensözetmektedirler.28Bunubirömresığdırmakiçinhayatıbütüngereksizşeylerden/zamantuzaklarındanarındırmakgerektiğiaçıktır.Yemeveuykuyuabartmak,düzensizçalışmak,aynıandaçokişleuğraşmak,te-lefonvetelevizyonafazladanzamanayırmakgibihususlarıza-mantuzaklarıarasındasayabiliriz.Nasihatnamevependnameolarakbilinenöğütvericikitaplardadaokuyucularagençliğinkıymetinibilmelerivezamanıgüzeldeğerlendirmeleritavsiyeedilmiştir.29

4. Pozitif Düşünce ve Müspet Hareket

Kur’an-ıKerimöngördüğüsosyaldüzeniçerisindeMüs-lümanıkonumlandırırkenaslaötekileştirenbirdilkullanmaz.O,insanlarafarklıyaratılışlardaolduğuönkabulüileyaklaşır.30 İnançboyutundadabunugözardıetmediği için insanlarınzorlaMüslümanlaştırılmasıdiyebirgündemidebulunmaz.31 SırdaşedinmemekşartıileMüslümanlarınbaşkadindenolan-larla,sosyalilişkilerdebulunmasınamüsaadeeder.32

27 Karaman,Hayreddinvediğerleri,Kur’an Yolu,DiyanetİşleriBaşkanlığıYayınları,Ankara,2017,c.5,s.644.

28 Özkan,Halit,“Süyûtî”,DİA,TDVY,İstanbul,2010,c.38,s.191.

29 YeğinHüseyinİbrahim,“Nâbi’ninHayriyyesindeÇocukEğitimi”,Şair Nabi Sempozyumu,ŞanlıurfaBelediyesiKültürveSosyalİşlerMüdürlüğü,Şanlıurfa,2009,s.438.

30 İsrâ,17/84.

31 Yûnus,10/99-100;Kehf,18/29.



HayatınıKur’anîreferanslarlaşekillendirenbirMüslüman,din,akılvevicdanınemrettikleriniyerinegetirmekveyasakla-dıklarındankaçınmakiçingayreteder.33Daimaiyiliğiemredervekötülüktensakındırır.34Eleştirilerihakaretboyutunageçmezvebaşkainançsistemlerinindeğerlerinesövmez.35BirMüslü-mançevresindekilerihorgöremez.Onlarıgıyabındahoşlan-mayacaklarışekildeanmazveönyargıdankaçınır.36Sözündedururvegüvenilirliğinizedeleyendavranışlarsergilemez.37İn-sanlarakabadavranmaktankaçınır38vezorbainsanlarabileyu-muşakbirdillehitapetmeyeözengösterir.39Müslümankardeşiileilgilikendisineulaşanolumsuzhaberlerihemendoğrulamakyerinegerçeğiaraştırır.40Doğruyusöyler,doğruolanıtavsiyeeder.41Öfkesinehâkimolur.42Sosyalsorumluluğunuyerinegetiriptoplumundezavantajlıbireylerineeluzatır.43Yakınçev-resindekileriekonomikaçıdankollar.Emrialtındaçalışanlarıezmez.44

Kur’an’dabupozitifharekettarzınaverilebilecekdahaçokörnekbulunmaktadır.ÖzetlesöylemekgerekirseKur’anahla-kıylaahlaklananbirmümindensadeceerdemlidavranışlarzu-huredebilir.Hz.Peygamber’inifadesiyleMüslüman,insanların,elindenvedilindeneminolduğukişidir.”45

33 Karamanvediğerleri,Kur’an Yolu,c.5,s.683.

34 Lokmân,31/17;Tirmizî,Birr,15.

35 Lokmân,31/18;.

36 Hucurât,49/11,12;Müslim,Birr,9.

37 Mü’minûn,23/8.


39 Tâhâ,20/48.

40 Nûr,24/12;Tirmizî,Birr,56.

41 Asr,103/3.

42 Âl-iİmrân,3/134;Müslim,Birr,30.

43 Âl-iİmrân,3/134;Nisâ,4/1,36.

44 Nisâ,4/1,36.

45 Buhârî,İmân,3.


5. Büyük Şahsiyetleri Örnek Almak

Kur’an-ıKerim’de zikredilenkıssalarmüminlereörnekolabilecekpekçokşahsiyettensözeder.Buşahsiyetlerçoğun-lukla,karakterlerindekigüzelliklerigünyüzüneçıkartantürlüimtihanlarlayüzleşen,sergiledikleritavırlarlaAllah’ınövgüsünemazharolanpeygamberlerdenoluşmaktadır.Bazıpeygamber-lerHz.Muhammed’e(s.a.s.)örnekolarakgösterilirken,Hz.Muhammedde(s.a.s.) İslamümmeti için izindengidilmesigerekenengüzelörnekolaraktakdimedilmektedir.46Bireyselhayatında,aile ilişkilerindevebeşerîmünasebetlerdeondandahagüzelbirörnektahayyületmekmümkündeğildir.

Peygamberleregelince,onlarınKur’an-ıKerim’dezikredi-lenhayathikâyeleri,pekçokalandaörnekalınabilecekgüzeldavranışlariçermektedir.Herkeskendisiniilgilendirenyönle-riylebukıssalardandersalabilirvebirdavranışgeliştirebilir.Hz.Muhammed(s.a.s.)biröğretmeniçinmükemmelbirmo-deldir.Keza,problemlibirgrupla ilgilenmekzorundakalanbirisiiçinHz.Yakub’unsabrıiyibirörnekolabilir.

Kur’an’datekbaşınabirümmetolarakzikredilenHz.İb-rahim47kimsedendersalmadanaklınıkullanaraktevhitinan-cına ulaşabilmiştir. Bu hakikatleri güzel bir dil kullanarakçevresindekilereanlatmış,zorzamanlarındaAllah’tanbaşkahiçkimseyebelbağlamamıştır.48Hz.İbrahim’e inanansınır-lısayıdakikişidenbirisiolanHz.Lut,doğruzamandadoğruyerdebulunmuş,Allahtarafındannübüvvetlemükâfatlandırıl-mıştır.49Kehfsuresindekıssalarıanlatılangençler,zalimyöne-ticilerekarşıkorkmadanimanhakikatlerinihaykırmış,ihtiyaçduyduklarındaAllah’ınyardımıyladüşmanlarıntasallutundan

46 Ahzâb,33/21.

47 Nahl,16/120.

48 Nisâ,4/125.

49 Ankebût,29/26.


kurtulabilmişlerdir.50BütünbuörneklerhakikiimanıeldeedenbirkişininAllah’tanbaşkahiçkimsedenkorkmamasıvesadeceO’nagüvenmesigerektiğiniçokgüzelaçıklamaktadır.

Ayrıca,Hz.Yusuf’taniffetinikorumanınerdeminiveaffet-meninyücegönüllülüğünü,51Tâlût’unordusundagençbiras-kerolanvesavaşmeydanındaherkesinkendisindençekindiğiCâlût’uöldürereksavaşınkaderinideğiştirenHz.Davud’dancesaretinkodlarınıöğrenmekmümkündür .52

Rol-modelbağlamındagençsahabeefendilerimizdendeçok şeyöğrenilebilir.Hicret esnasında suikast teşebbüsünerağmenkorkusuzcaHz.Peygamber’inyatağınayatanHz.Ali,müşriklerekarşıcesaretleilkdefaKâbe’deaçıktanKur’anoku-yanAbdullahb.Mes’ûd,TaifSeferi’ndeHz.Peygamber’eatılantaşlarakarşıkendinisiperedenZeydb.Hârise,hicretesnasındaHz.PeygamberiçinistihbaratgöreviyürütenHz.EbûBekir’inkızıEsma,Hz.Peygamber’inemriyleikihaftadaİbraniceyiöğ-renenZeydb.Sâbit,gençliğininbaharındababasınınyaşındasahabilerinbulunduğubirorduyaHz.PeygambertarafındankomutanolaraktayinedilenÜsâmeb.Zeyd53debuvazifelerigördüklerindegönülleriniAllah’ınyolunarametmişbirergençidiler.

Kur’an-ı Kerim’de doğrudan veya dolaylı olarak bahsigeçenHz.Sare,Hz.Hacer,Hz.Asiye,Hz.Meryem,Hz.LutveHz.Şuaybpeygamberlerinkızlarıdasitayişlehatırlanacakşahsiyetlerdendir.Hz.Peygamber’inilkeşiolansevgilianne-mizHz.Hatice’ninnasıl fedakârve itaatkârbirhanımefendiolduğunudaunutmamakgerekir.54Keza,Hz.Peygamber’den

50 Kehf,18/10-19.

51 Yûsuf,12/33.

52 Bakara,2/251.

53 Bakkal,Ali,Komutan Peygamber ve Yetiştirdiği Komutan Sahâbîler,RağbetYayınları,İstanbul2015,s.72-73.

54 Bkz.SabuncuÖmer,Son Peygambere İlk İnanan İnsan Müminlerin Annesi Hz. Hatice, Semerkand,İstanbul,2011.


rivayetedilenpekçokhadisekaynaklıkederekMüslümanlarınailehayatınıntanzimedilmesinebüyükkatkısağlayanHz.Âişevalidemizdemesaisinihepilmetahsisedengençbirhanıme-fendiidi.55

Sonuç

GençlikAllahtarafındaninsanabahşedilenenbüyükni-metlerdenbirisidir.Budönemdeeldeedilecekkazanımlarbirgencinbütünhayatınıyönlendirebilir.Müslümanbirgencinbudönemdekendisineverilenimkânvenimetleringeçiciolduğu-nuhesabakatarakzamanındakendisiniyetiştirmesiönemlidir.

Müslümangençiçinensağlıklıtercih,Kur’an’ınyolgösteri-ciliğindehayatınıbütünyönleriyleşekillendirmesidir.Kur’an’ınönerdiğigüzelahlak,disiplinliçalışma,zamanınıdeğerlendir-me,doğrubilgikaynaklarınaulaşma,sözveeylemlerindeaşı-rılıktankaçınmagibihasletler,birmüminiçinyoldakiişaretlermesabesindedir.

Kur’an-ıKerim’debaştaPeygamberEfendimizolmaküze-re,diğerpeygamberlerinhayatındandersalınabilecekörnekdavranışlarzikredilmiştir.Sabır, sebat, tevekkül,bağışlama,hayâ,cesaret,disiplin, iyilik, ilimmerakıbunlardanbazıları-dır.Sahabeefendilerimizinhayatıdahayatımıza ışıktutacakgüzelliktetablolarladoludur.Kur’an’ıneleştirdiğidavranışlarıdabunlardanuzakdurarakyinebirkazanımadönüştürmekmümkündür.

BirMüslümanındünyaveahiretsaadeti,hertürlüaşırılık-tanuzak,dinitamamenAllahrızasınahasredenbiryaşamdayatmaktadır.Aşırılıklarheyecandanvenefsi tatminetmektenkaynaklanmaktadır.İradesininefsininarzularınaramedenbirkişininsahil-iselameteulaşmasıgüçtür.

55 Bkz.Sabuncu,Ömer,“Aişebt.EbûBekir”Müminlerin Anneleri,Editör:AdnanDemircan,ÖmerSabuncu,SiyerYayınları,İstanbul,2017,139-246.

Hz. Peygamber’in Abdullah b. Abbas’a tavsiyesi: “… Allah’ı gözet ki Allah da seni gözetsin. Allah’ı gözet ki

Allah’ı (daima) yanında bulasın. Bir şey istediğinde Allah’tan iste! Yardıma muhtaç olduğunda Allah’tan yardım dile!

Şunu bil ki bütün insanlar sana fayda vermek için toplansa Allah’ın takdiri dışında sana fayda veremezler. Ve yine bütün

insanlar sana zarar vermek için toplansa Allah’ın takdiri dışında sana hiçbir şeyde zarar veremezler. Bu konuda

kalemler kaldırılmış (karar verilmiş), sayfalar kurumuştur (hüküm kesinleşmiştir).”

(İbn Hanbel, I, 293; Tirmizî, Sıfatü’l-kıyâme, 59)

41

Hayatıboyunca çevresindeki insanlarla iyi ilişkileriçerisindeolanAllahResûlü,çocuklarla,gençlerle,

kadınlarla,engellilerleveyaşlılarladaimasamimibiriletişimkurmuştur.Toplumun tümkesiminiönemseyenHz.Pey-gamber’in(s.a.s.)gençlerleolandiyaloğunundiğerlerindendahafazlaolduğurahatlıklasöylenebilir.Ziratoplumunendinamiktabakasıolangençler,gelecekdemektiveonunhe-deflediğiİslamtoplumu,ağırlıklıolarakgençlerüzerindentesisedilecekti.

Hz.Peygamber(s.a.s.) İslam’ı tebliğederken, toplumunyeniliğeaçık, idealistveenerjikkesiminioluşturangençler-denbüyükölçüdedestekalmıştır.Nitekimilksahabeneslinebakıldığında,onlardançoğunungençlerolduğugörülür. İlkMüslümanlardanbirkaçkişi50yaşcivarında,birkaçkişi35yaşınüzerinde,gerikalançoğunlukise30yaşınaltındabu-lunuyordu.Meselagençyaşta İslam’ıkabuledenlerdenHz.Ali10,Abdullahb.ÖmerveUbeydeb.Cerrâh13,Ukbeb.Âmir14,Câbirb.AbdullahveZeydb.Hârise15,Abdullahb.Mes’ûd,Habbâbb.EretveZübeyrb.Avvâm16,Talhab.Ubeydullah,Abdurrahmanb.Avf,Erkamb.Ebü’l-Erkam,Sa’db.EbûVakkâsveEsmâbintEbûBekir17,Muâzb.CebelveMus’abb.Umeyr18,EbûMûsâel-Eş’arî19,Caferb.EbûTâlib22,Osmanb.Huveyris,Osmanb.Affân,EbûUbeyde,Ebû

RAHMET PEYGAMBERİ’NİN GENÇLERLE İLİŞKİSİ

Prof. Dr. Bünyamin ERULDin İşleri Yüksek Kurulu Üyesi


HureyreveHz.Ömer25-31yaşlarında idiler.1BaşlangıçtanitibarenHz.Peygamber’in(s.a.s.)yanındabulunanbugençler,nübüvvetinilkyıllarındaonaengüçlüdesteğivermişlerdi.Me-dineyıllarındadaonunlabirliktebirmedeniyetinşaedenvemüşriklerekarşısavaşanlarınçoğuyinegençlerdi.

Eğitimmetodunungereğiolarakhermuhatabınadeğerve-ren,onlaradeğerliolduklarınıhissettirenResûlullah,geleceğinteminatıolangençlerleözelolarakilgilenir,onlarıneğitimineayrıönemverirdi.Mescidininyanıbaşındaki“suffe”denilenbölümdekendini ilmeadamışgençlerediniöğretir,onlarınihtiyaçlarıylayakındanilgilenirdi.Bununyanısırabayanol-sunerkekolsuntümgençlere tavsiyelerdebulunur,onlarıniyiyetişereknezihbir toplumoluşturmaları içingayretsarfederdi.“İnsanoğlu kıyamet günü Rabbi katında beş şeyden hesaba çekilmedikçe ayakları hiçbir yere hareket edemeyecektir; ömrünü ne yolda tükettiğinden, gençliğini ne uğurda yıprattığından, malını nereden kazanıp nerede harcadığından ve öğrendiği bilgilerle nasıl amel ettiğinden.”2diyenAllahResûlü,gençliğinenkıymetlini-metlerdenbiriolduğunadikkatçekervebuverimliçağıAllahyolundagüzelamellerlesüslemeninönemineişaretederdi.YineonunhaberverdiğinegöreAllah’ınarşınıngölgesindenbaşkahiçbirgölgeninolmadığıkıyametgünündeAllah’ıngölgesin-degölgelenecekyedisınıfinsandanikincisi,Rabbineibadetleyetişengençti.3

AllahResûlü’nünhedefi, inançlı,dindar,ahlaklıve iffetlibirgençlikoluşturabilmektivetümgayretibuyöndeydi.Bu-nuniçinherfırsatıdeğerlendirir;kimizamançarşıdapazarda,kimizamanevlerdeveyamescitte,bazenyoldagiderkenkısa-casıuygunbulduğuherortamdavehervakitteİslam’ınaydın-lığındayürümeleri içingençlereyolgösterirdi.Birseferinde

1 İbrahimSarıçam,Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı,Ankara2001,s.304-305.

2 Tirmizî,Sıfatü’l-kıyâme,1.

3 Buhârî,Ezân,36.

43 RAHMETPEYGAMBERİ’NİNGENÇLERLEİLİŞKİSİ

aynıbineküzerindeyolculukyaptıklarısıradaarkasındaoturangençyeğeniAbdullahb.Abbas’aşunlarısöylemişti:“Delikanlı! Sana bazı şeyler öğreteceğim. Allah’ı gözet ki Allah da seni gözet-sin. Allah’ı gözet ki Allah’ı daima yanında bulasın. Bir şey istediğin-de Allah’tan iste! Yardıma muhtaç olduğunda Allah’tan yardım dile! Şunu bil ki bütün insanlar sana fayda vermek için toplansa Allah’ın takdiri dışında sana faydalı olamazlar. Ayrıca bütün insanlar sana zarar vermek için toplansa Allah’ın takdiri dışında sana hiçbir şeyde zarar veremezler. Bu konuda kalemler kaldırılmış, sayfalar(daki yazılar) kurumuştur.”4

Hayatıntabiiakışıiçerisindenebevieğitimsürecidetabiibirşekildedevamediyordu.AllahResûlü,neredeolursaolsundiniöğretmektenvazgeçmiyor,gençdimağlaraİslammesajınıyerleştirmeyeözengösteriyordu.BenîMustalikGazvesisırasın-dayaşananbirolaysonrasındabiriensardandiğerimuhacirler-denikigençkavgayatutuşmuş,herikitarafda“Yetişineymu-hacirler!”ve“Yetişineyensar!”nidalarıylakendikabilesindenyardımtalepetmişti.AllahResûlü,olaydanhaberdarolunca“Bucahiliyeçağrılarıdanedir?”dedivebuayrılıkçıhareketlerindoğruolmadığınıbelirterekkabiletaassubunudeğildeİslamkardeşliğinitavsiyeedenşusözlerisöyledi:“Kişi zalim de olsa, mazlum da olsa din kardeşine yardım etsin. Eğer kardeşi zalimse, onu engellesin. Çünkü zalimi yaptığı işten döndürmek ona yapılacak bir yardımdır. Eğer mazlum ise ona yardım etsin!”5

Gençlerintertemizhayatlarkuraraksağlıklınesilleryetiş-tirebilmesioldukçaönemliydi.Gençolmanınbelkideenzortaraflarındanbirinin,karşıcinseduyulanilgivearzuolduğu-nubilenPeygamberimiz,onlaraevlenmelerinitavsiyeederdi.Abdullahb.Mes’ûd’unanlattığınagöreAllahResûlü,birgünçevresindekigençlereşöylebuyurmuştu:“Ey gençler toplulu-ğu! Evlenme imkânı bulanınız evlensin. Çünkü evlenmek, gözü

4 İbnHanbel,I,293;Tirmizî,Sıfatü’l-kıyâme,59.

5 Müslim,Birr,62;Tirmizî,Tefsîr,63.


haramdan çevirmek ve iffeti korumak için en iyi yoldur. Evlenme imkânı bulamayan da oruç tutsun. Çünkü orucun, kişi için şehveti kesme özelliği vardır.”6SevgiliPeygamberimiz,gençlerievliliğeteşviketmeklekalmaz,onlarabuhusustamaddivemanevidestektedebulunurdu.Ailekurumununsağlıklıkurulmasıka-darsağlıklıdevamedebilmesideönemliydi.Busüreçteeşlerinbirbirlerininhaklarınıgözetmesi,çocuklarınısevgivesaygınınhakimolduğusıcacıkyuvalardayetiştirebilmelerimühimdi.Al-lahResûlübukonularüzerindeısrarladurur,gençlerinhiçbirsuretteailehuzurunuaksatacakfiillerdebulunmamalarınıister-di.RisaletöncesindeMekke’ninahlaklı,dürüstveiçkiiçmeyengençlerindenbiriolanOsmanb.Maz’ûn,HavlebintHakîmileevlenmiş,bugenççiftbirlikteilkMüslümanlararasınagir-meşerefineermişlerdi.FakatbirsüresonraOsmanb.Maz’ûn,RabbininrazıolacağıbirkulolmaümidiyletümhayatınıO’naibadetlegeçirmeyekararverdi.AllahResûlübile,geçmişvegelecekgünahlarıbağışlanmışbirkulolmasınarağmengün-düzleyetinmeyipgeceleriniibadetlegeçiriyorsaonunhiçboşdurmaması,bütünömrünüibadetlerledoldurmasıgerekirdi.Gündüzleriheporuçtutuyor,gecelerinamazkılıyor,dünyahayatındanyüzçevirmişbirhâldeyaşıyordu.Neevleilgileniyornedeeşininyüzünebakıyordu.Onunbudurumundanşikayet-çiolaneşiHavle,durumuPeygamberimizeanlatıncaRahmetElçisi,Osman’a:“Ey Osman! Bizde ruhbanlık yoktur. Ben senin için güzel bir örnek değil miyim?” buyurarakonuölçülüolmayadavetetti.7Öyleyaoengüzelrehberyerigeldiğindekişiselihtiyaçlarınıgideriyor,yerigeldiğindebaşkalarınınihtiyaçlarıylaalakadaroluyor,Rabbinekarşıgörevlerinideihmaletmiyordu.AslındadiğerherşeyideO’nunrızasınıumarak,O’nundilediğişekildeyapıyordukiböylecetümyaptıklarını ibadeteçeviri-yordu.“Allah’tan kork Ey Osman! Çünkü senin üzerinde ailenin de hakkı vardır. Senin üzerinde misafirinin de hakkı vardır. Senin

6 Buhârî,Nikâh,3.

7 Abdürrezzak,Musannef,VII,150;İbnHanbel,VI,226.


üzerinde nefsinin de hakkı vardır. Bundan dolayı bazen oruç tut, bazen de tutma. Bazı geceler namaz kıl, bazı geceler de uyu.”8söz-leriyleOsman’ınşahsındatüminananlarıbukonudauyarmıştı.

Gençleri zinadan sakındıran Allah Resûlü, bu uyarıyıdikkate aldıkları takdirdemükâfatlarının cennet olduğunubildirmişti.9 İffetinikoruyan,Allah’akarşı sorumluluğununbilincindeve istikametüzereolangençleri, ilahîazabınkar-şısındakiengellerdenbiriolarak tanıtmışve“…Huşu duyan gençler, (namaz kılarak) rükû eden yaşlılar, emzikli bebekler ve otlayan hayvanlar olmasaydı başınıza muhakkak azap yağardı.” buyurmuştu.10Birgünhuzurunagençbirsahabigelerek,“EyAllah’ınelçisi!Zinaetmememüsaadeet.”dedi.Gencinbuisteğikarşısındaoradakilerdenbazılarıonuazarlarken,bazılarıdamüdahaleetmekiçinüzerineyürüdüler.OnlarınaksineAllahResûlü(s.a.s.),enginşefkatiyleöncesusupgencidinledive“Senannenlezinaedilmesiniistermisin?”dedi.Genç“Anambabamsana fedaolsun,eyAllah’ınElçisi!Elbette istemem.”diyekarşılıkverdi.Hz.Peygamber(s.a.s.)sırasıylakızını,ha-lasını,teyzesinivekızkardeşinidehatırlatarak,hiçkimseninkendisiveyakınlarıylazinaedilmesinerızagöstermeyeceği-nibugenceanlattı.Sonraonaeliyledokunarak“Allah’ım, bu gencin günahlarını bağışla, kalbini temizle ve iffetini koru!” diyeduaetti.Gençsahabi,buduadansonraneböylebir istektebulundunedeböylebir işeyöneldi.11Genç,şeheviarzuları-nınyoğunbaskısıaltındakalarakAllahResûlü’ndenzinaizniistemişti.OnunpsikolojikdurumunuanlayanEfendimizonukınamadan,kırmadanyanınaoturtmuşveempatikurmasınısağlayacakşekildesorularsorarakkendiyakınlarınayapılma-sınıistemediğibirfiili,başkalarınayapmasınınnekadaryanlışolacağınıkavratmıştı.Kime,nasıldavranacağınıgayetiyibilen

8 EbûDâvûd,Tatavvu’,27.

9 Hâkim,Müstedrek,VIII,2865(4/358).

10 EbûYa’lâ,Müsned,XI,287.

11 İbnHanbel,V,256-257.


Hz.Peygamber(s.a.s.),yakınilgivediyalogsayesindebugençilegüzelbiriletişimkurmuşveonun,büyükgünahlardanbirisiolanzinayı işlemesineengelolmuştu.

GençlerinyoğunbirduygudeğişimiyaşadıklarınıbilenRahmetPeygamberi,onlarla ilişkilerindebudurumudikka-tealır;onlarakarşısonderecemakulvemutedildavranırdı.Onunnedereceinceruhluveanlayışlıolduğunugörengenç-lerin,AllahResûlü’nemuhabbetleribirkatdahaartardı.Ley-soğulları’ndanMâlikb.Huveyrisvearkadaşlarındanoluşanbirgrupgenç,İslam’ıkabulettiktensonraİslamhükümleriniöğ-renmekmaksadıylamemleketlerindenyolaçıkarakMedine’ye,Hz.Peygamber’i(s.a.s.)ziyaretegelmişlerdi.Yaklaşıkyirmigünonunyanındakalmışlarveartıkgeridekalanlarıözlemeyebaş-lamışlardı.Resûlullahbudurumusezmiş,anlayışlakarşılamışveduygularınıdilegetirmelerinegerekkalmadan“(Memleke-tinize) dönün onların yanında bulunun ve onlara da (burada öğ-rendiklerinizi) öğretin...” tavsiyesiyleonlarıgerigöndermişti.12 Birdefasındada iman ettikleri diningereklerini öğrenmekiçinMedine’yegelenvebirkaçgünkalanYemenlibirheyet,memleketlerinegeridönmekiçinizinistemişti.Peygamberimizbuözelheyetedahaöncehiçbirheyetevermediğihediyelervererekihtiyaçlarınıkarşıladı.Sonolarakheyettenhediyesinialmayankimseninolupolmadığınısorunca,heyetinbinekle-rininyanındabekleyenveyaşçaonlarınenküçüğüolanbirdelikanlınındahaolduğunusöylediler.Peygamberimiz“Onudabizegönderin.”buyurdu.Heyettekilergencehaberverdiler.ÇağrıldığınıöğrenendelikanlıhemenkoşarakResûlullah’ınhu-zurunageldi.“EyAllah’ınResûlü!BenEbzâoğulları’ndan,birazöncesanagelenveihtiyaçlarınıgiderdiğinkafiledenim.Benimihtiyacımıdakarşılayıver.”dedi.Resûlullah,buheyecanlıde-likanlıya“Pekala,seninihtiyacınnedir?”diyesordu.Delikanlışöylededi:“Arkadaşlarımhernekadarİslam’ıarzulayarakgel-dilervezekâtlarınıgetirdilersedebenimihtiyacımonlarınki

12 Buhârî,Ezân,17-18;Müslim,Mesâcid,292.


gibideğil.Allah’ayeminolsunkibenimemleketimdenburalarakadargetirenşey,sadeceseninAllah’abenimiçinduaederekO’ndanbenibağışlamasını,banamerhametetmesinivegönülzenginliğivermesiniistemendir.”BuhikmetlitalebiişitenHz.Peygamber(s.a.s.),“Allah’ım! Sen onu bağışla, ona merhamet eyle ve gönlünü zenginleştir!” diyegenceduaetti.Ardından,arkadaş-larındanherbirineneverilmişse,onadaaynısınınverilmesiniemretti.Veheyettekilerdönüpailelerinegittiler.BiryılsonrahacmevsimindeMina’daEbzâoğulları’ndanbirgrupResûlul-lah’ınyanınageldiğinde,“Geçenyılsizinleberaberbanagelenogençneyapıyor?”diyesormuşvegıyabındaonaduaetmişti.Buduanınbereketiyledelikanlı,hayatınıngerikalanınıkanaatkâr,onurluveerdemlibirşekildegeçirecekti…13

Kur’anîöğretilerinyanısıraHz.Peygamber’in(s.a.s.)busıcakvesamimiilgisi,nebevieğitimveöğretimisayesindegençsahabiler,canlarını,mallarını,ailelerini,varlarını-yoklarınıAl-lahyolundafedaedecekkıvamagelmişlerdi.Müslümanolurolmazbirçoklarınınbaştaailesiolmaküzere,Mekkelilerdengördükleribaskılar,ezavecefalar,korkunçişkenceler,açlıkveablukayıllarıaslaonlarıyıldırmamıştı.

AllahResûlü,çeşitlikonulardagençlerle istişareederveonlarıngörüşlerinebaşvurur,budurumubilengençlerdeaçıkyüreklilikleonagörüşbeyanederlerdi.AllahResûlübugörüş-lerdenmakulolanlarauyar,olmayanlarlailgiliolarakdaonlarauygunbirşekildeaçıklamayapardı.BedirSavaşıöncesindeHz.Peygamber’inorduyuyerleştirdiğiyerinsukuyularındanuzakolduğunuvebusebeplesavaşstratejisiaçısındanpekuygunolmadığınıdüşünenHubâbb.Münzirisimligençsahabi,AllahResûlü’nebukararınınkaynağınınbirvahiyolupolmadığınısormuş,bununvahiyleilgiliolmayıpsadecebirtaktik/stratejiolduğunuöğrenincededüşmanısusuzbırakmak içinonla-raenyakınsukuyusununyanınayerleşilerekdiğerkuyuların

13 İbnKayyim,Zâdü’l-meâd,III,569.


kapatılmasınıteklifetmişti.Resûl-iEkremdeonunbugörü-şünüuygunbulmuşveorduyuHubâb’ınteklifettiğibölgedekonuşlandırmıştı.14

Kendilerinehasbirruhhâliiçerisindeolangençler,hernekadaristek,arzu,heyecan,gurur,şiddetgibiduygularıyoğunbiçimdeyaşasalardahayattecrübesindenyoksundurlar.BunubilenRahmetPeygamberi,gençlerle ilişkisindeonurlandırıcı,güvenverici,cesaretlendirici,akılcıveılımlıbirtarzbenimse-mişti.Onlarabirişverdiğizamanmuhatabınagüvenverirveonucesaretlendirirdi.GençyaştaYemen’ekadıolarakHz.Ali’yigörevlendirdiğizamanonuntereddütlühâlinigörüncekendi-sineşusözlerledestekolmuşvetavsiyedebulunmuştu:“Allah senin kalbini doğruya iletecek ve dilini (doğru üzerine) güçlendi-recektir. İki hasım gelip önüne oturduğunda, birincisini dinlediğin gibi diğerini de dinleyinceye kadar hüküm verme. Bu, (vereceğin) hükmün ortaya çıkması için daha uygundur.”15

Resûlullah,gençlerinözgüveneksikliklerinigidermeklekalmamış,aynızamandaçevreningençlerekarşıgüvensizliği-nideortadankaldırmayaçalışmıştı.GençyaştakiazatlıkölesiZeydb.Hârise’yiaralarındaileriyaştasahabilerindeolduğubirgrubakomutantayinetmişti.Ashabdanbazıları,onunkomu-tanlığıhakkındatereddütgöstermişlersedeResûlullah’ınem-rinekarşıçıkamamışlardı.AynışekildePeygamberEfendimiz,dadısıÜmmüEymenileZeyd’inevliliğindendünyayagelenÜsâme’yideRumlarüzerinegönderilecekbirorduyakomutantayinetmişti.16

BütünbuörneklerdenanlaşılacağıüzereRahmetPeygam-beri,gençdostlarınaoldukçadeğervermiş,onlarıeniyişekil-deyetiştirmiş,onlarıniman,ibadet,amel,eğitimveevlilikle-riyleçokyakından ilgilenmiş,onlarla istişareetmiş,onların

14 İbnSa’d,Tabakât,II,15.

15 EbûDâvûd,Kadâ(Akdiye),6;Tirmizî,Ahkâm,5.

16 Buhârî,Megâzî,88;Müslim,Fezâilü’s-sahâbe,63.


uyarılarınave itirazlarınakulakvermişveonlaragüvenerekkendileriniuygungördüğügörevlerdede istihdametmiştir.Resûl-iEkrem’ingençlerleolanbuideal iletişimi, tümMüs-lümanlariçintambirnumune-iimtisaldir.Geleceğinteminatıolangençlerinsözkonusunebeviöğretigereğincedikkatealın-masıveonlaraaynıitinanıngösterilmesi,enönceliklisünnet-lerdendir.Unutulmamalıdırkigençliğinkazanılması,idealbirtoplumunkazanılması;aksiisetoplumunyitirilmesidemektir.Oldukçagençbirnüfusasahipolantoplumumuzdagençliğinhertürlüolumsuzglobaltesirekarşıkorunmasıihtiyacıkaçı-nılmazdır.

Herkesçe beğenilen asıl güzellik, ahlak güzelliğidir. Çünkü ahlakı güzel insan her yaşta güzeldir.

Başkasının kanaat ve inancına hürmet et. Ta ki başkası da seninkine hürmet etsin.

Yalan söyleme. Yalan söyleyen, yakalanmak korkusu içinde yaşayan hırsız gibidir.

Çok konuşma. Yerinde ve özlü konuş. Kıymet ve tesir çok sözde değil, yerinde ve özlü sözdedir.

Kişinin kıymeti dilinin altında ve kaleminin ucunda gizlidir. Onu söz ve yazı açığa vurur.

En yakın arkadaşlarınla bile şakaların zarif olsun.Hayatta cesur ol. Fakat bil ki cesaret, gözü kapalı tehlikeye

atılmak değildir.(Ali Fuat Başgil)

53

“İçinizden Allah’ın lütfuna ve ahirete ümit bağlayanlar, Allah’ı çokça ananlar için hiç şüphe yok ki, Resulullah’ta güzel bir örnek vardır.”1buyuruyorHz.MuhammedMustafa(s.a.s.)EfendimiziâlemlererahmetolarakgönderenRabbimizşugerçeğibizedu-yurmasınıbildiriyor:“De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Çünkü Allah çok bağışlayıcı ve çok merhametlidir.”2

Rabbimizehamdolsunkimilletçebüyükçoğunluğumuz,kadını,erkeği,genci,yaşlısıylakalbindeAllah’aimanvesevgitaşır.PeygamberEfendimizehürmetvemuhabbetbesler.Al-lah’ainanmakveO’nusevmekimanınilkşartıolmaklabirlikte,mealiniverdiğimizayetlerdendeanlıyoruzkibizzatRabbimiztarafındanyeterligörülmemektedir.Allah’ısevmemizinyansı-masıPeygamberimiziörnekalmakveonatabiolmaklakendinigöstermelidir.Bu,Müslümanolarakkişilikvekimliğimizininşasındatartışmasızatacağımızenönemliadımdır.Örnekal-mak,modelolarakbenimsemekvetabiolmakisetanımaklabaşlar.

Ohâldehangiyaştanveeğitimseviyesindenolursakola-lımkendimizeşusorularıyöneltmenintamzamanıdır:Hâte-mü’n-nebi,RahmetPeygamberiEfendimizinekadartanıyoruz?

1 Ahzâb,33/21.


EN GÜZEL ÖRNEĞİMİZ PEYGAMBERİMİZ “ÖRNEK ALMAK TANIMAKLA BAŞLAR”

Doç. Dr. Ülfet GÖRGÜLÜ Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı


Sîretinivesünnetininederecebiliyoruz?Onunbizeörnekverolmodelolmasındanneanlıyoruz?Evimizde,işyerimizde,ca-mimizde,okulumuzda,dost/arkadaşmeclisimizde,sözümüzde,sohbetimizdeEfendimizenekadaryerveriyor,hayatınkoştur-macasıiçindeonunlanederecehaşırneşirolabiliyoruz?Haydi,dahaaçıkvenetşunusoralım:Peygamber’eimanbizimiçinnemanaifadeediyor,hangigerçekliğekarşılıkgeliyor?

Herbirimiz,busorularıncevabınıkendimizverebilirizan-cak.Çünkübizieniyiyinebizbiliriz.Hamuruimanlakarılmış,kulluğuihlaslayoğurulmuş,ibadetlehuzura,ahlakiolgunluğaerişmişmüminolmakistiyorsak,hepimizinEfendimizitanıma-ya;onunhayatınayönverenilkeleri,davranışlarınışekillendi-renzihinkodlarınıbilmeye,getirdiğitevhithakikatinianlama-yaihtiyacımızvar.“Benkimim?Niçinyaratıldım?Yeryüzündebulunuşgayemne? İnsanolarakyaratılmanınhakkınınasılverebilirim?”gibientemelhayatisorularımızacevapbulabil-mek,varoluşumuzuanlamlandırmak,yaratılışgayemiziidraketmekveyaşarkenkarşılaştığımızsorunlarımızaaklıseliminışığındaçözümüretebilmekiçinPeygamberimizinrehberliğineveörnekliğinemuhtacız.

Hayat yolculuğumuzda ergenlikle birlikte çocukluktanyetişkinliğedoğruadımattığımızandan itibarenYüceAllahtarafındanmuhatapalınan,dinîhükümlerleyükümlükılınan,yapıpettiklerindenmesulolan“sorumlubirbirey”oluyoruz.Fizyolojikvebiyolojikolduğukadarpsikolojikvesosyalyön-dendeenhassasveönemligelişimdönemidirgençlik.Birta-raftançatışma,sorgulama,kararsızlıkvearayışlarıyladiğeryan-danümitler,hayaller,heyecanlarvekendini ispatçabalarıylagelgitlerinyoğunolarakyaşandığıbuevredesağlamvesağlıklıbirkişilikinşasıiçindoğruörneklereduyulanihtiyaçkendinidahaçokhissettirir.Şubirgerçekki,PeygamberEfendimizdendahainanılır,güvenilir,doğruvegüzelbirörnekbulabilmemizmümkündeğildir.ÇünküobizzatRabbimizinşehadetiyleyüce

55 EN GÜZEL ÖRNEĞİMİZ PEYGAMBERİMİZ

birahlakasahiptir.3Efendimizinahlakınınkemaliniikraredenbuayettenbirhakikatidahaöğreniyoruzki,Allahkatındain-sanıyüceltipkıymetiniartıran,servet,makam,mevki,kariyerveyaunvansahibiolmakdeğil,güvenilir,dürüst,merhametli,iffetli,adil,cesur,cömert,sabırlı,vefalıhasılıahlaklıolmaktır.TıpkıHz.MuhammedMustafaEfendimizgibi.Hz.Âişean-nemizin ifadesiyleahlakıKur’anolan4birpeygambere imanetmişbuümmetin,bumilletin,genç,yaşlı,kadın,erkekhepi-mizin, imanettiğimizEfendimizinahlakınıkuşanmak,herişvedavranışımızdaonuörnekalmak,onunsünnetiniyaşamakveyaşatmakbaştagelensorumluluklarımızdandır.

Efendimizinörnekalmamızgerekenilkveenbarizahla-kiözelliğininneolduğusorusunahiç tereddütsüz“eminvegüvenilirolması”cevabınıverebiliriz.Peygamberolarak ina-nılırlığının,herşeydenöncegüvenilirliğindengeldiğindekuş-kuyoktur.O,akraba,yabancı,erkek,kadın,çocuk,yetişkin,hür,köletoplumunherkesimininnezdinde“Muhammedü’l-Emin”dir.Güvenmek,entemelmanevi ihtiyaçlarımızdanol-duğugibi,güvenvermek, insanvemüminolarakenönemlisorumluluklarımızınbaşındagelmektedir.Müslümanlarolarakbugüngerekaileveakrabaçevremizdegerekkomşu,arkadaşveişilişkilerimizdegüveneksenliyaşananproblemleriaşmadaEfendimizinrolmodelliği imdadımızayetişecektir.

Rabbimizin,enbüyüklütufveikramlarındanbiriinsanlığakendiiçindenbirkulu,elçiolarakgöndermesidir.O,içimiz-denbiriolduğu için5bizeörnekolabilmekte,modelolaraktakdimedilmektedir.Peygamberimizbirbeşerdeğildemelekolsaydışayet,onunlanasılözdeşleşecektik?Oysayaşımız,cin-siyetimiz,eğitimdurumumuz,sosyalstatümüz,işvemesleği-mizneolursaolsunherbirimizEfendimizinhayatında,sözve

3 Kalem,68/4.

4 EbûDâvûd,Tatavvu’,26.

5 Âl-iİmrân,3/164;Tevbe,9/128.


davranışlarında,“iştebenimhikâyem,buhadisbanasöylenmiş,şutespitbenianlatıyor,tamdabunasihateihtiyacımvar”di-yebileceğimizpekçokbenzerliklerbulacaktır.Sîret-inebiyevâkıfolupsünnetinaydınlığındayolalabilenlereEfendimizinrehberliğicansuyuolacaktır.

Dahadünyayagözleriniaçmadanbabasınıkaybeden,anne-sini,dedesiniçokküçükyaşlardayitiren,yetimliği,öksüzlüğüyaşayarakbilendio.Bugününyetimlerine,gariplerine,kimse-sizveçaresizlerineEfendimizinhayathikâyesinicetesellilersunacaktır.

Yanındakaldığıvemaddidurumu iyiolmayanamcası-nınevbütçesinekatkıdabulunmakiçinerkenyaşlardadağdaçobanlıkyapannebiyy-imuhtereminbuhâli,çocukdenecekyaştaekmekderdinedüşmekzorundakalannicelerinemoral,güçolacaktır.

Geçiminihelalyoldan teminedebilmek içinMekke’ninöndegelentüccarlarındanHz.Haticevalidemizinyanındaça-lışmayabaşlayıp,kervanlarlayollarakoyulanResûlümüzünbumücadelesi,günümüzgençliğinemarifetin;hazıryiyiciolmak,yorulmadan,emekvermedenkazanmak,haketmedeneldeetmekdeğil,alınterinin,üretkenolmanınvehelalkazancınpeşinedüşmekolduğunuhaykıracaktır.

Kurucuüyelerindenolduğu“Hilfü’l-Fudûl”cemiyetinde,mazlumların,mağdurlarınhaklarınısavunupzulmeuğramış-laradestekolansevgiliPeygamberimizinbuuğraşı,gençliğinenerjivedinamizminin,mertlikveçevikliğininhayırişlerine,sosyal faaliyetlerekanalizeedilmesinin, toplumsalsorunlaraduyarlılıklarınıarttırmasınaveböyleceşahsiyetleriningeliş-mesinenedenliolumlukatkısunacağınınörnekliğini teşkiledecektir.

Kırkyaşınagelipderisaletvazifesiyleİslam’ıtebliğebaş-ladığındakarşılaştığışiddetlimuhalefetealdırmaksızınyoluna


devameden,hertürlüeziyetvesindirmepolitikasınasabırlagöğüsgeren,müşriklerin,davettenvazgeçmekarşılığındapara,makam,kadınneisterseönünesermetekliflerinibiranbiledüşünmedenreddedip“Bir elime güneşi, öbür elime ayı verseniz bu yoldan dönmem.”diyerekdavasınasahipçıkanFahr-iKâinatEfendimizinbukararlılığı,yirmibirinciasrıngünübirlikya-şayan,neistediğinibilmeyen,hiçbirşeydentatminvemutluolmayaninsanınahuzurunvemutluluğunhangiamaçveça-balarıniçindegizliolduğunuduyuracaktır.

Mekke’dekiolumsuzşartlaryenibirbeldeyehicretige-reklikıldığında,Medine’yedoğruyolaçıktıklarıvakit, içindedoğduğu,toprağındandoyduğu,havasınısoluyupsuyunuiç-tiğiyurduna,Mekke’sinesonbirkezdahabakarken,hüznünügözyaşlarınaemanetedenResulümüzünbuvedasıyla,vatansevgisininimandanolduğuhakikatindenherbirimizinhisse-sinenicederslerdüşecektir.

Hâtemü’n-nebiEfendimizinimançağrısınailkicabetedenHz.Ali,Zeydb.Hârise,Ammârb.Yâsir,Sa’db.EbûVakkâs,Mus’abb.UmeyrveHabeşliBilalgibiMekke’ningençleriol-muştu.Bugençler,İslam’laşereflendikleriandanitibarensonnefeslerinekadarAllahveResûlü’neitaatetmiş,din-imübinehizmetyolundaherbiribüyükgayretgöstermişti.Erkam’ınevindegizliceyapılanKur’anderslerinde,Kâbe’ningölgesindecemaatle ilkkılınannamazda,hicretyolculuğunda,Mescid-iNebevi’nininşasında,“suffe”mektebinde,Bedir’de,Uhud’da,Hendek’tehepbugençlerigörüyoruzResûlullah’ınyanında.Sadecedelikanlılarındeğilelbet,Âişe,Esma,Zeynep,ÜmmüGülsüm,Rukıyye,Fatımavediğergençsahabihanımefendi-leriniman,teslimiyetvesadakatleri,ilmeveirfanagönülver-meleri,hayıryarışındaipigöğüslemeleri,sabır,cesaret,azimvegayretlerigünümüzdelikanlılarıvegençkızlarınaidealveşuuraşılayacaktır.


Mekke’deikenbirkısmınıvahiykâtipliğiilegörevlendirdi-ğigençsahabileri,Medine’dekurduğuİslamdevletinde,hâkim,diplomat,komutan,valiolarakoldukçastratejikgörevlerdeistihdamedenHz.Peygamber’inbutavrı,gençlereduyduğusonsuzgüveniortayakoyduğugibi,günümüzgençlerininken-dideğerlerininvepotansiyellerininfarkınavararak,toplumungeleceğineimzaatacakhedeflereyönelmelerinerehberlikede-cektir.

Gönülistiyorkigençlerimiz,Kur’an’danvesünnettenaldı-ğıruhveilhamla,imanvecesaretleYüceMevla’nın;“…Onlar Rablerine inanmış birkaç genç yiğitti. Biz de onların hidayetlerini arttırmıştık.”6methinemazharolan,bugününAshab-ıKehf’i,ilimveirfanıylaAshab-ıSuffe’siolsunlar.İslamdünyasındaiş-lenenzulümlerigüngelipbitiren,akanmasumkanınıdindi-ren,yüreklerdeaçılanyaralarışefkatleriyleiyileştiren,ümmet-iMuhammed’inyüzünügüldürenonlarolsunlar.

Duavedileğimizodurki,gençlerimiz,gözünükıskançlıkbürüyen,nefretineyenikdüşenvehiçdüşünmedenkardeşiniöldürenKabildeğil,“Andolsun sen beni öldürmek için bana elini uzatsan da ben seni öldürmek için sana elimi uzatacak değilim…” 7 diyenHabilolsunlar.Enbüyükcihadıncehaletekarşıverileceksavaşvekişininkendinefsiylemücadelesiolduğunuidrakedipbuyolabaşkoysunlar.

Gençlerimizİsmail (a.s.)misalicanını tereddütsüzAllahyolunakurbanedecekkadargözüpekveteslimiyetli,“…Ba-bacığım emrolunduğun şeyi yap. İnşallah beni sabredenlerden bu-lacaksın.”8duruşuylasabırlıveazimlibirkulolsunlar.Dünya-nınbütüngayrimeşruarzularıönlerindearzıendametsedönüpbakmasın,Yusuf(a.s.)misali“…Ben Allah’a sığınırım.”9diyerek

6 Kehf,18/13.

7 Mâide,5/28.

8 Sâffât,37/102.

9 Yûsuf,12/23.


haysiyeti,onuruveiffetinesahipçıkankimselerolsunlar.Mer-yem(a.s.)misali,musibetveimtihanınenağırındangeçselerde imanvesadakattengeçmeyen,Allah’agüvenive itimadısarsılmayanedepligençlerolsunlar.

Herbirdelikanlımızvegençkızımızanne-babasınınameldefterinikıyametedekkapatmayan,arkalarındanhayırdua-larlayâdettirensalihevlatolsunlar.Düşmanlıklarıdostlukvekardeşliğe,kinvenefretlerimerhametvemuhabbete,ayrılıkvetefrikalarıbirlikveberaberliğedönüştürecekgönülköprülerinionlarkursunlar.

İmandenizininyücedalgalarındakaybolanvevarolan,büyükdavalaragönülverip,ulvisevdalarlasevdalanangenç-lerimiz;milletimizinvealem-iİslam’ınümidi,RabbineibadetleyetişengençlerinkıyametteAllah’ınarşıaltındagölgelenecek-lerini10bildirenEfendimizinmüjdesiolduklarınıhiçunutma-sınlar.

10 Buhârî,Ezân,36.

Oğlum,İnsanlıkla şöhret kazan, kibirden pintilikten uzak dur.

Cömert ol, alçak gönüllülüğe alış ki kalbinin yüzü parlak ay gibi olsun.

(Feridüddin Attar)

63

Genç,sözlükte ‘yenigelişmekteolan,ihtiyarkarşıtı’diyetarifedilir.Belkidebutanımlamayüzünden,

ileriyaştaki insanlarlagençlerarasındabazen fikir ayrılığıgörülür.Olgunluğun sükûneti ile gençliğinheyecanıheptatlıbirmüsabakaiçindedir.Çünkügençlikdönemi,insanbedenininvezihnininyükseliş döneminiyaşadığısüreçtir.Birbaşkaifadeylegençlik,hemfizikiolarakhemdezihnîolarakenparlakzamanıdırinsanın.Buenverimliçağdabirey,herşeyiöğrenmeyeaçık,bütünyeniliklereyakın,tümzorluklarakarşı güçlüvecesurdur.Gencin sınırları yoktur,hayallerivardır.Vebirgençiçindaimaati/gelecek,maziden/geçmiş-tenbüyüktür.Bununlabirliktegençmuhtaçtır;bilmedikleri-niöğretecek,gücünüyönlendirecek,cesaretinikörükleyecekvehayallerinihayatınaindirgeyecekrehberlere.

HerkonudaolduğugibigençlerleiletişimkonusundadabuümmeteengüzelrehberResûlullahEfendimizdir(s.a.s.).Onungözetimindeverehberliğindeyetişipmümtazbirerşah-siyetolarakhayatlarınıtamamlamışsahabilerinsayısıbaşkabirnumunearamaya ihtiyaçbırakmayacakkadarçoktur.Onunhimayesindeyetişenhanımlar,mükemmelbireş,harikabireranne;erkeklerdeadaletliidareciler,cesaretlikumandanlarvekendileriniAllahTeâlâ’nınyolunaadayanfertlerhâlinegeldiler.Onuntamamaerdirdiğiahlakınyücelikleriylebezenenashab

GENÇLİĞİNİ HZ. PEYGAMBER’İN HİMAYESİNDE GEÇİREN SAHABİLER: NÜBÜVVET FEYZİYLE SULANAN ÇINARLAR

Salih ŞENGEZERDin İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı


arasındanâbidlerin,zahitlerin,sadıkların,âlimlerin,mücahitle-rinvedahanicegüzelşahsiyetlerinöncülerivücutbulmuştur.İştebuörneklerdenbirkaçı:

Hz. Ali (r.a.)hicrettenyaklaşıkyirmiyılöncedoğmuştu. Mekke’debaşgösterenkıtlıkzamanındaHz.Peygamber,amcasıEbûTâlib’inyükünühafifletmekiçinonuhimayesinealdı.BusayedeHz.Alibeşyaşındanitibarenhicretekadaronunyanın-dabüyüdü.Yaklaşıkonyaşındaolmasınarağmen,İslamdiniileşereflenenilkbirkaçkişidenbiriydi.Hz.Ali;Bedir,Uhud,HendekveHayberbaştaolmaküzerehemenhemenbütünsavaşlarakatılmış,Resûl-iEkrem’insancaktarlığınıyapmışvebüyükkahramanlıklargöstermişti.Hz.Ali,Hz.Peygamber’ekâtiplikvevahiykâtipliğiyaptı,HudeybiyeAntlaşması’nıdaoyazdı.Ashab-ıkiramarasındaKur’an,hadisveözelliklefıkıhalanındakibilgileriylekendinikabulettirdi.1Hz.PeygamberonuyetiştiripbelirlibiryetkinliğeulaştığızamanYemen’egön-dermekistedi,fakatoEfendimize(s.a.s.)“YâResûlallah!Benigönderiyorsunuz,bendebirgençolarakonlararasındahükümvereceğim.Oysabenhükümvermeyibilmem!”diyeözürbeyanetti.BununüzerineHz.Peygamberelinionungöğsünekoyarak“Allahım onun kalbine hidayet, diline de sebat ihsan eyle!”diyeduaetti.Buduadansonra,ikikimsearasındahükümverirkenaslatereddütetmediğinikendiağzıyla ifadeettiğigibi2,onunbumaharetiHz.Ömertarafından,“EnisabetlihükümverenimizAliidi.”şeklindedilegetirildi.3

İbn Abbâs (r.a.) hicettenyaklaşıküçyılöncedünyayagel-diği içinçocukluğunuvegençliğinin ilkyıllarınıResûlullahEfendimizin(s.a.s.)gözetimindegeçirdi.

Hz.Peygamber’infiilvehareketleriniöğrenmekarzusuylaonunyanındakalmayaçalışır,teyzesiMeymûne,Peygamber’in

1 Fığlalı,E.Ruhi,“Ali”,DİA,II,375vd.

2 İbnMace,Ahkâm,2,hadisno:2310.

3 Buhârî,Tefsîru’l-Kur’an,9,hadisno:4481.

65 NÜBÜVVET FEYZIYLE SULANAN ÇINARLAR

zevcelerindenolduğuiçinbazıgecelerPeygamberevindeko-nuk olurdu. Peygamber’e (s.a.s.) karşı sevgisi, bağlılığı vesamimihizmetlerisebebiyleonuntakdirinikazandı.Resûl-iEkrem’inabdestalacağınısezip,abdestsuyunuhazırlamafe-rasetinigösterdiğinde,Efendimizin(s.a.s.)“Allahım, ona Kitab’ı öğret ve dinde derin anlayış ver!”4suretindekiduasınanailoldu.5 Birbaşkavakitteisearalarındaşöylebirsohbetgeçti:

AllahResûlü(s.a.s.):

“Eyoğul!SanaAllah’ın(c.c.)faydalanmanısağlayacağıbirşeyöğreteyimmi?”diyeseslendişefkatlibirbabaedasıyla.Aynıbineğinterkisindebulunangençsahabi İbnAbbas(r.a.) iseşöylecevapverdi:

“EvetYâResûlallah!”

“Allah’ı (c.c.) hatırında tut ki Allah (c.c.) seni korusun, Allah’ı (c.c.) hatırında tut ki O’nu önünde bulursun. Allah’ı (c.c.) bolluk zamanında tanı ki, darlıkta Allah (c.c.) seni tanısın. İstediğinde Allah’tan (c.c.) iste, yardım dilediğinde Allah’tan (c.c.) yardım dile. Kıyamet gününde olacakları (yazan) kalem(in yazdıkları) kurudu; bu yüzden yaratılmışlar bir şeyle sana fayda sağlamaya çalışsalar, Allah’ın (c.c.) senin için yazmadığı bir faydaya güç yetiremezler. Yine yaratılmışlar sana bir şeyle zarar vermeye çalışsalar, Allah’ın senin için yazmadığı bir zarar vermeye güç yetiremezler.”6

İbn Ömer (r.a.), peygamberliğinüçüncüyılındadoğdu.Mekke’dedahaçocukkenbabasıHz.Ömer(r.a.) ilebirlikteMüslümanoldu.BedirveUhudMuharebeleri’neyaşıküçükolduğuiçiniştirakedemedi.Ziradaha14yaşındaolduğundan,Hz.Peygamber(s.a.s.)ona izinvermedi.Ancakdahasonra-kiseferlerininhiçbirindeResûlullahEfendimizinyanından

4 Buhârî,Vudû’,10,hadisno:143.

5 Çakan,İ.Lütfivd.,“Abdullahb.Abbasb.Abdülmuttalip”,DİA,I,76.

6 Taberânî,Mu’cemu’l-Kebîr,XI,223;hadisno:11560.


ayrılmadı.7Resûl-iEkremEfendimizinkayınbiraderiolduğuiçin,daimaonunyakınındabulunanmümtazkişilerdendi.Busebepleashabınenfakihlerindenolduveyaklaşıkaltmışbeşyılboyunca insanlara fetvaverdi.

BekarbirgençikenbazıgecelerimescittegeçirenİbnÖmer(r.a.)osıralardabirrüyagörmeyiveburüyasınıashab-ıkira-mınyaptığıgibi,Hz.Peygamber’e(s.a.s.)anlatıptabirettirme-yiarzuediyordu.Birgün,birrüyagördü.Hz.Peygamber’in(s.a.s.)ezvac-ı tahiratındanolanablasıHafsa’nınaracılığı ilerüyasınıResûl-iEkrem’eiletti.BununüzerinePeygamber-iZi-şanEfendimiz(s.a.s.),“Abdullah ne iyi insan, bir de gece namazı kılsa!”buyurdu.OvakittensonraİbnÖmerhazretlerigeceleriçokazbiruykuuyuyupgerikalankısmınıibadetlegeçirmeyiâdetedindi.8

Cüveyriye bint Hâris (r.a.) 19veya20yaşlarındaHz.Pey-gamber(s.a.s.)ileizdivaçşerefineerişti.Buizdivaçsayesindekendikabilesininesirlerinindeazatedilmesinevesileoldu.BirgünCüveyriyeannemizeuğradığındaonunamazkıldığıyerdegörenPeygamberimiz,dahasonragünortasındatekraryanınageldiveonuaynışekildegörüncekendisine;üçdefa‘yarattıklarısayısıncaAllah’ıtespihederim’,üçdefa‘zatınırazıedecekşekildeAllah’ıtespihederim’üçdefa‘arşınınağırlığın-caAllah’ıtespihederim’üçdefa‘kelimelerimiktarıncaAllah’ıtesbihederim’diyerekduaetmeyiöğretti.9ResûlullahEfendi-mizdenaldığı terbiyeninveöğrendiğibuduanınbereketiyleolsagerekCüveyriyevalidemizibadeteçokdüşkünbirhanımolaraktanındı.10

Ömer b. Ebî Seleme’nin (r.a.) babasıveannesi ilkMüslü-manlardandı.Ömer,hicrettenyaklaşık ikiyılöncedünyaya

7 MehmetZihniEfendi,Hakâik,I,22vd.

8 Buhârî,Teheccüt,2;hadisno:1121-1122.

9 Tirmizî,Deavât,103,hadisno:3555.

10 Savaş,Rıza,“CüveyriyebintHâris”,DİA,VIII,146.

67 NÜBÜVVET FEYZIYLE SULANAN ÇINARLAR

geldi.Hicretinüçüncüyılındababasınınvefatetmesiüzerine,annesiÜmmüSeleme(r.a.)Hz.Peygamber’le(s.a.s.)nikâh-landı. BundansonraİbnEbîSeleme(r.a.)Resûlullah’ın(s.a.s.)gözetimindehayatınısürdürdü.Gençlikyıllarınadairrivayet-leri,Hz.Peygamber’in(s.a.s.)gençlereveçocuklaraeğitimveterbiyeverirkennasılbirmetotizlediğinedairönemlidetaylariçermektedir.Ömerb.EbîSelemeküçüklüğündeyaşadığıbirolayışöyleanlatır:BenResûlullah’ın(s.a.s.)evindeyaşayanbirgençtim.(Onunlayemekyerken)elimsofranınetrafındadola-nırdı.BununüzerineNebi(s.a.s.)“Ey Oğul! Allah’ın (c.c.) adını an, sağ elinle ye, önünden ye! “ buyurdu.11İbnEbîSeleme(r.a.)Hz.Peygamber’in(s.a.s.)buikazındansonrahepbuşekildeyemeğiniyediğinibizzatkendisiifadeetmiştir. İbnEbîSeleme(r.a.)iyiyetişmiş,dirayetliveçokyeteneklibiriolduğuiçinHz.Ali(r.a.)onaBahreynveFarsvaliliklerigibiönemligörevlerverdi.OnunvefatındansonradaİbnEbîSelemeMedine’yedönüpömrününkalankısmınıoradageçirdi.

Genelbirkaidevardır;zayıfınüzerinekuvvetlibinaedil-mez.Dolayısıylagençliğindekişiliğine,sağlambirterbiyete-meliatılmayanfert,gelecektesağlıklıbirkişiliğesahipolmak-tazorlanacaktır.Busebepleinsanlardanbeklenenkazanımlar,kendilerinegençlikyıllarında,uygundozdavemünasipyollaverilmelidir.ZiragençliğinhassasdengelerininbozulmamasıiçintitizdavranılmasıgerektiğiHz.Peygamber’in(s.a.s.)sün-netindegörülmektedir.

“Dünyalıklardan yücelttiği her bir şeyi alçaltması, Allah Teâlâ’nın hakkıdır.”BuilahîkanunuResûlullah(s.a.s.)dilege-tirmişti.Bunuifadeetmesininsebebide,dahaöncehiçbirya-rıştageçilmemişolanAdbâadlıdevesininbirbedevininbinekdevesitarafındangeçilmesiidi.Adbâ’nınyarıştageçilmesias-habaçokağırgeldi,‘Adbâgeçildi’diyemahzunoldular.Bunun

11 Buhârî,Et’ime,2,hadisno:5376;Müslim,Eşribe,109,hadisno:2022;İbnHibbân,Sahîh, XI,12,hadisno:5212.


üzerineResûlullahEfendimiz(s.a.s.)onlarıtesellimahiyetindebudeğişmezfermanıhatırlattı.12Aslındabubuyruk,ashab-ıkiramınhüznüiçinbirteselliikenaynızamandabirhakikatinifadesivekaçınılmazsonhakkındasemavibirikazdır.Builkeyikonubaşlığımızauyarlarsak,coşkunveheyecanladoluolangençliğindebirnihayetiolacak,onumutlakabirdinginlikvesükûnet takipedecektir. İştebu ilahiuyarıyıdikkatealarakhayatındanebevisünnetidüsturedinengeçler,hemkendilerihemdecemiyetleriiçinbirerumutolarakkalacaklardır.AhlakıKur’an-ıKerimolanNebi’nin(s.a.s.)yaşantısınıvehayatınıöğrenipyaşamak,aslındaonunşahsındaKur’an’ıyaşamak,ya-şatmakvehayatımızakatmakolacaktır.

12 Buhârî,Rikâk,38;hadisno:6501.

Çalışmak için müsait vakit ve saat bekleme. Bil ki her gün her saat çalışmanın en uygun zamanıdır.

Çalışmak için müsait yer ve köşe arama. Bil ki her yer her köşe çalışmanın en uygun yeridir.

Çalışmaya oturduğun zaman tıpkı ateş hattında düşmanı gözleyen bir asker gibi uyanık ol ve dikkat kesil; bütün ruhi¸

bedenî kuvvetinle kendini işine ver. Bir iş üzerinde yorulursan dinlenmek için işini değiştir ve

çalışma hızını yavaşlat. Fakat dinlenme bahanesi ile asla boş oturma. Boş oturanın içi, işlemeyen demir gibi pas tutar.Her günün derdi ve işi ayrıdır. Sıradan bir kimse zamanı nasıl harcayacağını düşünür. Akıllı insan ise zamanı nasıl değerlendireceğini düşünür. Zira kaybedilen bir saniyeyi

dünyanın bütün hazineleri getiremez. (Ali Fuat Başgil)

71

BizsenihiçanlayamadıkyaMus’ab!

Senbize,hâldiliyle,inanmaksözleolmaz;“imanfedakâr-lıktır”,“imansamimiyettir”diyordun.

Yesrib’iMedine’yedönüştürebilmekiçin, içindeyaşadığı-mız“Yesrib”lerimizi“Medine”leştirmekiçin,“Mus’ab”olmamızgerektiğinigösteriyordun,kısahayatınadörthicretisığdırarak.

Dünyanınbütünnimetleriönündeolsada,hepsinielinintersiyleiterek“hayatkariyervekonfordanibaretdeğildir”,“ha-yatimanvecihattanibarettir”diyordun,çağlarötesinden.

BizsenianlayamadıkyaMus’ab!Anlayamadık!..

***

Takvimyapraklarımiladi610yılınıgösterirkenKâi-natın Efendisi’ne ilk vahiy indiğinde Mus’ab b.

Umeyr25yaşlarındaydı.İslamdavetiyavaşyavaşMekke’deyayılmayabaşladığında;Mekke’ninenzarif,enkibarveenyakışıklıdelikanlısıdaduymuştubudaveti.

Mekke’ninenzenginailelerdenbirisininevladıydıMus’ab.Üçerkekkardeşinenküçüğü,ennazlısı,annesiningözbe-beğiydi.Engüzelelbiseleri,ayakkabılarıogiyinir,engüzelkokularıokullanırdı.ÖylekiMekkesokaklarındangeçtiğindeinsanlarkokusundan,oradanMus’ab’ıngeçtiğinianlarlardı.

ASR-I SAADETTEN BİR GENÇ PORTRESİ: MUS’AB B. UMEYR

Doç. Dr. Salih KESGİNOndokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi


HerkesingıptaettiğiMus’ab’ıHz.Peygamber(s.a.s.)şöylean-latır:“Mekke’de Mus’ab b. Umeyr’den daha güzel giyinen, daha yakışıklı ve nimetler içinde yüzen başka bir genç görmedim.”1

Dünyevi Haz ve İsteklerden Allah ve Resûlü’nün Yoluna Hicret:

Çocukluğunu, ilkgençliğinivarlıklıbiraileninsunduğuimkânlarlageçirdiMus’ab,takiResûlullah’ınmesajınıduyanakadardevametti,bugörkemlihayat.

Ancakbirgecevakti,HacunDağı’ndasohbetederken;ar-kadaşlarının“DuydunuzmuAbdulmuttalib’inyetimiMuham-med, ‘BenAllah’ınpeygamberiyim, tapmaktaolduğunuzbuputlarboştur,hiçbirfaydasağlamaz,Allahisebirdir,herşeyigörenvebilendir,yaratanO’dur,O’na ibadetediniz.’diyor-muş.”ifadeleriyleyüreğinebiralevdüştü.Duyduklarıgönlüneyeretmişti,içindeolduğuboşluğabircevapbulmuştu,işittik-leriyle.Evegeldi,yağmalanmışyüreğiyledüşünmektensabahakadargözlerineuykugirmedi.

İslam’ı ilkkabuledenaltıkişidenbirisiolanHabbabb.Eret’le(r.a.)karşılaşanakadardevametti,buhâl.DemircilikyapanHabbab’a(r.a.)“Busıcakdemirinasılelindetutuyorsun,elinyanmıyormu?”diyeyönelttiği soruya, “Yüreğimdeöylebiryangınvarki,bedenimdekiacıyıhissetmiyorum.”cevabınıaldığında“Benimdeyüreğimyanıyorfakatseninkadarcesurdeğilim,seningibibukızgındemirielimletutacakcesaretimyok.Senbucesaretineredenbuluyorsun?”sorusunusorması,kendisiniResûlullah’ınmesajınaulaştıracakbirkapıaraladıkarşısındaMus’ab’ın.Habbabb.Eret(r.a.)ogünekadarResû-lullah’tanöğrendiğibütünhakikatlerianlattı,Mus’ab’a.Bütünduyduklarıkarşısında iseverdiği tepki“Muhammednerede,beniorayagötür.”oldu,Mus’ab’ın.

1 İbnSa’d,et-Tabakâtü’l-kübrâ,Beyrut:DaruSadr,1968,III,116.

73 ASR-I SAADETTEN BIR GENÇ PORTRESI

VakithicretvaktidirMus’abiçin;karanlıktanaydınlığa,zul-mettennura,küfürdenimanahicret.Fahr-iÂlemEfendimizin(s.a.s.)yanınavarmakiçin,EbuCehil’inyeğeniErkam’ınevin-debuluşmaküzeresözleşirlerHabbabb.Eret’le(r.a.).NihayetMus’ab,Darülerkam’agelirveAllahResûlü’nü(s.a.s.)görürgörmezgözyaşlarıarasındaşehadetgetiripMüslümanolur.2

Müslümanolmak;birvazgeçiştir,birkimlikbeyanıdırdün-yevihazlarkarşısında.AçıktanbildirmesedeailesineartıkMüs-lümanolduğunu; tavırlarındakideğişikliklereleverir içindebulunduğudurumu.AnnesiHünas,çağırırHz.Mus’ab’ıyanı-navesorar:“Oğlum!Öğrendiklerimdoğrumu?”Hz.Mus’ab,hiç tereddütetmeden“Evetdoğru,benMüslümanoldum.”dediğindeçeşitlisözlerleonudinindendöndürmeyeuğraşır,başarısızolduğundadaonutehditetmeyebaşlar.Onudinin-dendöndürmekiçinbiricikyavrusunukölelerinekamçılatarakişkenceetmeyebaşlar,hapsederekaçvesusuzbırakır.AmaHz.Mus’abimanındanbiradımdahigeriatmaz.3

Mekke’den Habeşistan’a Hicret

Nübüvvetinbeşinciyılındatakvimmiladi615yılınıgöste-rirken;Mekke,Mus’abb.Umeyr(r.a.)içinailesindengördüğüeziyetlernedeniyleartıkkatlanılamayacakbiryerdurumun-dadır.Hicretimkânıçıkınca,dininidaharahatbirşekildeya-şayabilmekiçinikincihicretinigerçekleştirirveResûlullah’ınizniyleişkenceleremaruzkalandiğerondörtMüslümanlabir-likteHabeşistan’ahicreteder.4

BirmüddetHabeşistan’dakaldıktansonraMekke’ninilerigelenlerininMüslümanolduğuşeklindebirhaberkendilerine

2 İbnHacerel-Askalânî,el-İsâbe fi temyizî’s-sahâbe, Beyrut:Dâru’l-Kütü-bi’l-İlmiyye,1415,VI, 98.

3 İbnAbdülber,el-İstîâb fi mârifeti’l-ashâb,Beyrut:Dâru’l-Cil,1992,IV,1473.

4 İbnHacerel-Askalânî,el-İsâbe fî temyizi’s-sahâbe, VI,98.


ulaşıncaMekke’ye,oeşsizsevgiliye,Allah’ınResûlü’nedöner.Hâlbukiduyulanhaberasılsızdır,yumuşamamıştırsiyahkaya-lar,Mekkeilerigelenlerininİslam’aolandüşmanlığıdevamet-mektedir.AmaayrılamazResûlullah’ınyanındanbirkezdaha,BirinciAkabeBiatı’na(621)kadarMekke’dekalır.

Hz.Ali (r.a.),onunMekke’dekihâlinişöyleanlatır:“BirgünResûlullahileoturuyordum.BusıradaMus’abb.Umeyr(r.a.)geldi.Üzerindeyamalıbirelbisevardı.Onunbuhâlinigörünce,Resûlullah’ınmübarekgözleriyaşladoldu.Çünküo,Müslümanolmadanönceservetiçindeidi.Diniuğrunabun-larınhepsiniterketmişti.PeygamberEfendimiz(s.a.s.)onunhakkındaşöylebuyurdu:“Kalbini, Allah Teâlâ’nın nurlandırdığı şu kimseye bakın. Anne ve babasının onu en iyi yiyecek ve içecek-lerle beslediklerini gördüm. Allah ve Resûlü’nün sevgisi, onu gördü-ğünüz hâle getirdi.”5

Yaşadığıhayat,Hz.Mus’ab’ınsamimiyetinin,teslimiyetininbirgöstergesidir.Birgencin,kendiiradesinenekadarmuktedirolabileceğininbirnişanesidiraynızamanda.Hiçbirbahaneninarkasınasığınmadan,kalabalıklaragöredeğil, inancınagöreyaşamanınsembolüdürHz.Mus’ab.İştebunedenleEfendimiz(s.a.s.),onu“Mus’abu’l-Hayr”(hayırlıMus’ab)diyeanmıştır.6

Mekke’den Medine’ye Hicret

“Allahyolundahiçbirkınayıcınınkınamasındankorkma-yacağımıza,Allah’aaslaşirkkoşmayacağımıza,hırsızlıkvezinayapmayacağımıza,çocuklarımızıöldürmeyeceğimize,hiçkim-seyeiftiradabulunmayacağımıza…sözveriyoruz!7”

Medine’dengelenonikikişininBirinciAkabeBiatı’ndakibağlılıkifadeleridirbucümleler.Artıkİslam,Mekkedışındada

5 Beyhâkî,Şuabü’l-îmân,Riyad:Mektebetü’r-Rüşd,2003,VIII,255.

6 EbûCaferel-Bağdâdî,el-Muhabber,Beyrut:Dâru’lÂfakî’l-Cedîde,ty.,I,103; İbnSa’d,et-Tabakatü’l-kübrâ, III,116.

7 İbnSa’d,et-Tabakatü’l-kübra,I,219.


kabulgörmeyebaşlamıştır.621yılınınZilhicceayındabubiravuçinsan,inançlarınıResûlullahkarşısındakesinbirşekildemühürlediktensonraMedine’dekendilerineİslam’ıanlatmakvetebliğetmekiçinbiröğretici isterler.HzMus’abiçinmu-hacirolmavaktidiryeniden.Zira,buönemligöreviçinAllahResûlü(s.a.s.);güleryüze,tatlıdileveüstünbirahlakasahipolanMus’abb.Umeyr’igörevlendirir.8Böylece,Allah’ınelçisi-ninelçisiolarak,Medine’yeilkhicretedensahabi,Hz.Mus’abb.Umeyrolacaktır.9O,İslam’ınbaşkabeldeyegönderilenilkdavetçisi…O,Medinelilerinönderiveİslam’ıengüzelşekildeyaşayarakgönüllereaktaracakörnekinsan…

Mus’abb.Umeyr(r.a.),Resûlullah’ınverdiğigöreviüstlenirveMedine’yeulaşmaküzeredüşeryollara.Buteslimiyetiylebize,hâldiliyle“İnanmaklaflaolmaz,başkoymakgerekir.”derçağlarötesinden,ermeydanınaçıkacakkişininkenardaköşedesaklanmahakkınınolmadığını, “benyapmayayımda filancayapsın”deme lüksününolmadığınıgösterir, samimiyetiyle.Hiçbirakrabasınınolmadığı,sabitbirgelirinvadedilmediğibirşehre,“zorunluhizmetimidoldurayımdabiranöncegerigelirim”diyedüşünerekdeğil,Yesrib’iMedineyapabilmekiçindüşeryollara.VeMedine’yeulaştığında,Medineli ilkMüslü-manlardanEs’adb.Zürâre’nin(r.a.)evineyerleşir.10

Yer:Es’adb.Zürâre’nin(r.a.)evinininbahçesi,

Mus’ab(r.a.)etrafındabulunanMüslümanlaraİslam’ıan-latıyor,busıradagüçlübirsesduyulurileriden:“Burayazayıfakıllılarıaldatmakiçinmigeldiniz!Hayatınızdanolmakistemi-yorsanızterkedinburayı!”ElindemızrağıilebütünhiddetiylekonuşanEvskabilesininreislerindenÜseydb.Hudayr’dır.Et-raftabulunanlartelaşlanırlar,amapekçokişkencevehakarete

8 İbnHişâm,es-Sîretü’n-nebeviyye,Beyrut1971,II,76;İbnü’l-Esîr,el-Kâmil fi’t-târîh,Beyrut1965,II,96.

9 Buhârî,et-Târîhu’l-Evsat, Halep:1977,I,26.

10 İbnSa’d,et-Tabakâtü’l-kübrâ,III,118.


AllahveResûlühatırınakatlananveResûlullah’ınözelterbiye-sindeyetişenMus’ab(r.a.),onunbutaşkınhâlinigayetsakinbirşekildekarşılar.Hakikatnasılanlatılır,bunubizegösterir-cersineseslenirÜseyd’e:“Birazsoluklanıpsözümekulakverirmisiniz?Hoşunuzagitmezsesöylenenler,ozamanengelolur-sunuz”.Üseyd,bunezaketdoluifadelerkarşısındateslimolur,saplarmızrağınıyerevebaşlarMus’ab’ıdinlemeye.Dinledikçeufkundaşimşeklerçakar,sonsuzlukçiçekleriyledonanıryüreği,“Bunekadargüzel,nekadariyibirsözdür.”dervetekrarederMus’ab’labirliktehayatınahayatkatanocümleyi: “Lâ ilâheillallahMuhammedünResûlullah.”11

Üseyd’i,Sa’db.Muaz takipeder,nedirbubaşımızage-lenler,derkendikendine,herkessınırınıbilmelidironagörede.Ancak,Mus’ab’ın(r.a.)yanınakılıcınıkuşanmışbirhâldegirdiğindeduyduğuKur’anayetleriyle,tereddütoymakoymakkemirirruhunu,duyduklarıdanedirböyle?Veçokgeçmeden,Üseyd’iteslimalanhakikat,Sa’d’ındaruhunukaplarvedökü-lürdudaklarındanteslimiyetmuştusu.

Medine’ninikibüyükkabilesindenbirisiolanEvskabilesiiçinartıkvakit,bulanıksulardanarınmavaktidir.Sa’db.Muaz(r.a.)seslenirlideriolduğukabilesine:“Eykavmimbeninasılbiliyorsunuz?”

-Senbizimbüyüğümüzveüstünümüzsün,derler.

-“ÖyleiseAllah’aveResûlüneimanetmelisiniz.İmanet-medikçesizinerkekvekadınlarınızlakonuşmakbanaharamolsun.”12

Mus’abb.Umeyr’in (r.a.) samimiyeti,nezaketive tebliğüslububütünbirEvskabilesininMüslümanolmasınınyolunuaçar.EvvelakendibaşınıkoyarÜseydb.Hudayr’ınveSa’db.

11 İbnü’l-Esîr,Üsdü’l-gâbe fî marifeti’s-sahâbe,Beyrut:Dâru’l-Kütübi’l-İlmiy-ye,1994,I,111.

12 İbnü’l-Esîr,Üsdü’l-gâbe fî marifeti’s-sahâbe,II,221.


Muaz’ın tehdidininönüne,öncedurunvedinleyin,diyerekonlarındabaşınıkurtarırebediyen.VeogünSa’db.Muaz(r.a.)önderliğindebütünEvs, İslam’la tanışır.13ArtıkMedi-ne’ninbütünevleritektekaydınlanmayabaşlamıştır,Es’adbinZürâre’nin(r.a.)evibirKur’anokulunadönüşür;Medine’ninDârülerkam’ıdırartıkevi.O,namazkılacaklarızamanimamla-rı,ihtilafettiklerizamanhakemleridir.İnsanlara,yalnızcadinenasılgirileceğinigöstermemiştir,o. İslam’ınnasılyaşanmasıgerektiğiniöğretmiştirasıl,bütünhâlvehareketleriyle.

Vebiryılsonra,miladi622yılında,Mus’abb.Umeyr(r.a.)Medine’denyetmişbeşMüslümanilebirlikteResûlullah’laAka-be’debuluşmaküzereMekke’yedoğruyolaçıkar.Tekkişiola-rakayrıldığıMekke’yeyetmişbeşkişiyledönüşümemnunederEfendimizi.VeRahmetPeygamberi’nin(s.a.s.),Kanınız kanım-dır… Affınız affım… Ben sizdenim, siz de benden!...”14ifadeleriyle,İkinciAkabeBiatı’ndaonurlananheyetinbaşındadır.Yesrib’deilkcumanamazınıkıldırandır15;Yesrib’i,ÂlemlerSultanı’nınhicretinehazırlayandır…

İkinciAkabeBiatı’ndansonragünlergeçmekbilmemek-tedir.ÂlemlerSultanı’nınteşrifinibekler,Yesrib.AllahResûlüilebirliktesecdeetmenin,onunlabirlikteelleriAllah’a(c.c.)açmanın,“VedaTepesi’ndenaydoğduüzerimize.”diyebilmeninumuduiçindedir,Yesrib.

622yılınınRebîülevvelayı,Mus’ab(r.a.) içinbütünbubekleyişebirsonvermevebaşkentlerbaşkentindeEnSevgili’yekavuşmavaktidir.16

İrşatvetebliğdekıyametekadaranlatılacak,yöntemleröte-sindebiryöntemibenimseyenvebiryılgibikısabirzamandaYesrib’dehemenhemenhereveulaşanMus’ab(r.a.),İslam’ın

13 İbnHişâm,es-Sîretü’n-nebeviyye,II,77-79.

14 İbnü’l-Esîr,el-Kâmil fi’t-târîh, Beyrut:Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, 1997, I,692.

15 İbnAbdülber,el-İstîâb fî mârifeti’l-ashâb,IV,1473.

16 İbnSa’d,et-Tabakâtü’l-kübrâ, III,119.


ilköğretmeniolarakMedinehalkınıngönüllerininurlandırmış-tır.ÂlemlerinEfendisi(s.a.s.);onu,muhacirlerdenSa’db.EbiVakkas(r.a.)veensardanEbûEyyübel-Ensari(r.a.)ilekardeşilaneder,Medine’yehicretinitakiben.17O,Resûlullah’ınsan-caktarlığınıyaptığıBedir’de18, özkardeşiEbuAzizbinUmeyresirdüştüğündeonunellerinibağlayansahabeye,“Onusıkıcabağla,çünküannesiçokzengindir.Buyüzdensanaoldukçafazlamiktardafidyeverir.”19diyecekkadarbenimsemiştirİs-lamkardeşliğini.

Dünyadan Ukbaya Hicret

“Onlar öyle kimselerdir ki, insanlar kendilerine, ‘(Düşmanları-nız olan) bütün insanlar size karşı (tekrar) asker topladılar, onlar-dan korkun!’ dediklerinde bu, onların imanlarını arttırdı ve ‘Allah bize yeter, O ne de güzel vekildir.’ dediler.”20

Medine’denyürüyerekbirsaatötedebirdağ:Uhud,göz-yaşıdağı…

ÂlemlerSultanı’nın(s.a.s.), “Mus’abu’l-Hayr”diyevasıf-landırdığıgözbebeğiMus’ab(r.a.) içinyenidenhicretvakti-dir.Hicret:Değersizdenendeğerliye,fâniolandanbakiolana,dünyadanukbaya…

Uhud’dabirkezdahamübareksancağıtaşımaşerefibah-şedilirMus’ab’a.Öyleki;giydiğizırhileAllahResûlü’neben-zer,müşriklerdenİbnKâmia’nıngözünde.Efendimize(s.a.s.)saldırırkenİbnKâmia,Mus’abb.Umeyr(r.a.)çıkarkarşısına.RahmetPeygamberizannederekonu,öncesancağıtuttuğusağkolunaindirirkılıcını,sancağısolelinealıncaisesolkolunaindirir…İkikesikkoluylasancağıgöğsünebastırıpÂl-iİmrânsuresinin144.ayetini“Muhammed ancak resûldür. Ondan evvel

17 İbnSa’d,et-Tabakâtü’l-kübrâ,III,120.

18 İbnü’l-Esîr,Üsdü’l-gâbe fî mârifeti’s-sahâbe,V,175.

19 EbûNuaym,Mârifetü’s-sahâbe,Riyad:Dâru’l-Vatan,(h.)1419,V,2967.

20 Âl-iİmrân3/173.


daha nice peygamberler geçmiştir.”okuyarakHz.Peygamber’esiperolmayadevamederMus’ab (r.a.).Venihayetinde İbnKâmia’nınmızrağıylasonhicretini tamamlarvekırkyaşındaşehadetmakamınayükselir. 21

Uhud’da,gözyaşıdağında,şehitedilinceMus’ab,üzeriniörtecekbirkefendahibulunamaz,birzamanlarınenvarlıklıdelikanlısıiçin.Öyleki,ÂlemlerSultanı(s.a.s.) “Seni Mekke’de gördüğümde, senden daha güzel giyinen, senden daha yakışıklı kim-se yoktu. Şimdi ise, kefen olarak sarılmış hırkayı başına örtseler ayakların, ayaklarına örtseler başın açıkta kalıyor.”22buyururvehüzünlügözlerleseslenirashab-ıkirama:“O elbiseyi baş tarafına çekiniz! Ayaklarını izhir otuyla kapatınız!” 23

Mus’abb.Umeyr(r.a.),çağlarötesindenbugüne,kendi“Yesrib”lerimizi“Medine”yapacakinsanyetiştirmekiçinnasılbirsamimiyeteihtiyaçduyduğumuzunörneğidir.Sadecebilgisahibiolmayadeğil,bildiklerimizisamimiyetlehayatageçir-meyemuhtaçolduğumuzunbirnişanesidir.İştebunedenle;kim,neredebulunuyorsa,bulunduğuyeri“Yesrib”kabulet-meli;gençler,Allah’aveResûlü’neimanedenherkes,kendisiniResûlün“Mus’ab”ıolarakgörmelidir.Vakit;hiçbirbahaneninarkasınasığınmadanköyümüze,mahallemize,şehrimize,ülke-mize,insanlığaMus’abb.Umeyr(r.a.)ufkunutaşımavaktidir.Vakit,kendimizideğiştirmediğimizmüddetçe,insanlarındeğiş-mesinibekleyemeyeceğimizianlamavaktidir...Vakit“Mus’ab”-laşmavaktidir.

Vakteyeminolsun…

21 İbnAbdülber,el-İstîâb fâ mârifeti’l-ashâb,IV,1474.

22 İbnSa’d,et-Tabakatü’l-kübra,III,122.

23 Buhârî,Cenâiz,27;Megâzi,17,26;Müslim,Cenaiz,44.

Bir gençlik, bir gençlik, bir gençlik… ‘Zaman bendedir ve mekân bana emanettir!’ şuurunda bir gençlik…

(N. Fazıl Kısakürek)

83

Giriş

Bu çalışmaMüslümankültürde büyüyen gençlerindinvedindarlıklailişkisinikonuedinmiştir.Amacı

isegünümüzdünyasındayaşanandeğişimvedönüşümle-ringençlerinibadethayatınınasıletkilediğinitespitetmeyeçalışmaktır.Ziragelenekselliktenmoderniteye,oradandapostmoderniteyedoğruevrilentoplumsalyapı“yenibirin-san”modeliniberaberindegetirmiştir.Sözkonusubuyeniinsanındinvedeğerlerleilişkisigelenekselinsandanoldukçafarklıdır.Bubağlamdaşuikisoruyacevaparamakistiyoruz:

Yaşanansosyaldeğişimgençlerbaştaolmaküzereinsanlarınasıletkilemektedir?

Günümüzgençlerinindinîilgisi,dinîyönelimivedinîya-şayışınasıldır?

Toplumsal Değişim ve Dönüşümlerin Bireysel Yansıması

Toplumsalyapınıntarımayahutsanayiyedayalıolmasısa-decesosyoekonomikyapıyıdeğil,bununlabirlikteinsanlarındeğertercihlerini,dinanlayışlarınıvediniyaşamabiçimleri-nidederindenetkiler.Buanlamdamodernleşmesüreciningençlerbaştaolmaküzereheryaşgrubunundinîyaşantısını

KÜRESELLEŞEN DÜNYADA GENÇLİK VE GENÇLERDE DİNÎ HAYAT

Prof. Dr. Asım YAPICIÇukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi


dönüştürdüğünüsöyleyebiliriz.1Çünküyaşanandeğişimlerlebirlikteinsanlarduygu,düşüncevedavranışolarakfarklılaşma-ya,nihayetindeyeni bir insan modeliortayaçıkmayabaşlamıştır.Busüreçtedogmatikdüşünceyekarşıakıllasavaşılması,dinvegeleneğinetkiliolduğualanlardaakılvebiliminyenibakışaçılarıveçözümönerileriüretmesihedeflenmiştir.Neticedeakledilebilirkabullerdışındakalanhertürlügelenekseldinîdünyagörüşüakıldışıilanedilerekdışlanmıştır.Bauman2budurumuifadeederken:“Hedef,yeryüzündemetafizikhiçbirunsurunolmadığı,özgürlükvemutluluğunegemenolduğuinsanibirdüzenkurmaktı.”der.Anlaşılanokimoderniteken-disinitahkimedebilmekiçindinleolanilişkisiniyatamamenkesmişyadaminimumseviyeyeindirmiştir.

Gelenekselliktenmodernliğegeçiştehemtoplumsalhemdebireyselbakımdanköklübirzihniyetdeğişimigerçekleş-miştir.Örneğingelenekseltoplumlardaakıl-kalp,beden-ruh,din-ahlak,şekil-öz,madde-mana,fizik-metafizikvebilim-dinvahdetimerkezdedir.Böylebirdünyadahakikatisadeceilahîvahiytemsiletmektedir.Moderniteylebirliktesözkonusuvah-detkaybolmuş,akılvebilimhakikatinölçüsühâlinegelmiştir.Buyenidüzendedinvevahiydenbesleneniyi,doğruvehaki-katgibikavramlarönemsizleşmeyebaşlamış,sontahlildedinvegeleneksadecekişiselbirtercihedönüşmüştür.3

Modernitevesekülerleşmeileruhunukaybedenmoderninsanınilahîbirvarlığainanma,sığınmavebağlanmaihtiyacı,akılvebilimdâhilbaşkaşeylerlebirtürlüdoyurulamadığıiçindindarlıkolgusuyakurumsal boyutunu koruyarak bireysel bir

1 Yapıcı,A.,“GeleneksellikileModernlikArasınaSıkışanDinAnlayışlarıveDindarlık”, DEM Dergi1(2),24-29.,2007,s.24.

2 Bauman,Z.,Postmodern Etik,(Çev.A.Türker),AyrıntıYayınları,İstanbul,1998,s.245.

3 Wagner,P.,Modernliğin Sosyolojisi: Özgürlük ve Cezalandırma,(Çev.M.Küçük),SarmalYayınları,İstanbul,1996,s.29;Giddens,A.,Modernliğin Sonuçları,(Çev.E.Kuşdil),AyrıntıYayınları,İstanbul,1994,s.100.

85 KÜRESELLEŞEN DÜNYADA GENÇLIK VE GENÇLERDE DINÎ HAYAT

karaktere yadakurumsal dinle bağı kopuk bireysel maneviyatçılığa bürünmüştür.Yenidendinedönüşyadadindarlıktaartışmese-lesinibubağlamdaelealmakmümkündür.Ancakyenidendinedönüşgelenekseldinîyaşantıyarücuetmekyerinegenelliklebireyselmaneviyatçılığasığınmaşeklindetezahüretmiştir.Kuş-kusuzyenidendinevemaneviyatayönelişigüdüleyenneden-lerinbaşında“anlamarayışı”merkezîönemesahiptir.Çünkümoderndönemdeinsanlarınbirkısmıruhsalahenginiyitirmiş,birkısmıisedininvetoplumunkabuletmeyeceğiiçgüdüleriyleyüzleşincepsikolojiksağlığınıkaybetmeriskiylekarşıkarşıyakalmıştır.4Budagençlerbaştaolmaküzeretoplumunfarklıke-simlerindedinevemaneviyatayönelişiberaberindegetirmiştir.

Günümüzdemodernitenindeaşıldığıveadınapostmoderndenilenyenibirtoplumveyenibirinsantipininzuhurettiğisöylenmektedir.Bubağlamdasanalilişkileriönplanaçıkaran,sürekligörünürolmayı isteyengençlerdenbahsedilmektedir.Bunlarziyadesiylebencil,huzursuz,kaygılı,güvensiz,rantçı,tüketicivehazcıdır.Parçalanma,gelipgeçicilik,kaotikdeğişim,kuralsızlık,belirsizlik,süreksizlik,melezleşmeveçeşitliliğinkutsandığı5 budönemde tekbirhakikatinolmadığı,bakışaçısınagörefarklıhakikatlerinolabileceğiilerisürülmektedir.Bununanlamışudur:Herkesaynıandahaklıolabilir,çünkügerçek(ler)karmaşıktır,görelilikesastır.6Zamanınruhunutem-siledenbudüşüncelerinbilhassagençleriderindenetkiledi-ğinigörmekteyiz.Gençlerkişiselbakışaçılarınıâdetahakikatsöyleminedönüştürmekte,hattakendibakışaçısınauymayanhususlarıçabucakreddetmektedirler.

4 Yapıcı,A.,PostmodernDönemdeDin,KimlikveAnlamProblemi.A.Tüzer(Ed.)DininKaderi:ÇağdaşSorunlarınKıskacındaDiniçinde(ss.117-174),ElisYayınları,Ankara,2017,s.129.

5 Harvey,D.,Postmodernliğin Durumu, (Çev.S.Savran),MetisYayınları,İstanbul, 1997, s. 133.

6 Bauman,Z., Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları,(Çev.İ.Türkmen),AyrıntıYayınları,İstanbul,2000,s.25.


Ulaşımvekitleiletişimvasıtalarıyladünyahergeçengündahafazlaküçülmekte7,farklıtoplumlarbirbirlerinebenzerbirhâlalmayabaşlamakta,ulusalveyerelolanpekçokşeyyokolmaktadır.8Çünküartıkdahafazlainsan,dahasıkseyahatet-mekte;elektronikiletişim,dünyanınuzakbölgeleriarasındakimesafeyikaldırmaktadır.Fikirler,kültürler,inançlarvedeğerlerdünyaölçeğindeyayılmaktadır.Âdeta“coğrafyanınsonu”yada“mesafeninölümü”ilanedilmişgibidir.Busüreçteherkesdünyanınküçüldüğünühattaküreselbirköyedönüştüğünühissetmektedir.9

Küreselleşmesüreciylebirlikte insanlaraemniyetvegü-vendeolmahissiniverenkaynaklarzayıflamaya;samimiyetvehakkaniyetduygularıkaybolmayabaşlamıştır.Varoluşavegün-delikhayataanlamkatandinîveahlakideğerlerbelirsizleşmeyeyüztutmuştur.Aslındabütünbunlarbiryönüyle,milletveailegibitoplumuayaktatutandeğerlerinciddibirsarsıntıgeçirme-sindenkaynaklanmaktadır.Bunundagençlerdeyurtsuzluk,sahipsizlikveyalnızlıkduygusunuhareketegeçirdiğinigörüyo-ruz.Ayrıcakültürelmelezleşmevekimliklerinbelirsizleşmesi,bireyinemniyetteolmahissinibesleyenkaynaklarınzayıflama-sınanedenolmuştur.10Günümüzinsanıbirşeyleresahipolmakyani tüketmeksuretiyleyurtsuzluk,yalnızlıkvegüvensizlikduygusundankurtulmakistemektedir.Çünküiçindeyaşadığı-mızbuçağherşeyimetalaştırmaktadır.Dahası“olma”nındeğil,“sahipolma”nınevrenselleştirildiği,bireylerinyalnızcaüretimve tüketimleriyle tanımlandıklarıbirdünyasözkonusudur.

7 Robertson,R.,Küreselleşme Toplum Kuramı ve Küresel Kültür, (Çev.H.Ü.Yolsal),BilimSanatYayınları,Ankara,2000,s.21.

8 Hirst,P.&Thompson,G.,Küreselleşme Sorgulanıyor(Çev.C.Erdem,E.Yücel),DostYayınları,Ankara,2000,s.26.

9 Friedman,J.,KüreselSistemKüreselleşmeveMedemiteninParametrele-ri.A.Topçuoğlu&Y.Aktay(Der.),ModernizimveİslamKüreselleşmeveOryantalizmiçinde(ss.81-112),VadiYayınları,Ankara,1996,s.83.

10 Sayar,K.,KüreselleşmeninPsikolojikBoyutları,YeniSymposium39(2):79-94,2001,s.84-85.


Dinselsemboller,kavramlarveibadetlerdegündelikyaşantınıntüketimevreniiçindebirermetahâlinegelmektedir.11Reytinguğrunapazaraçıkarılandinîilgivebilgilerpopülerkültürünbeğenisinesunulmakta,neticededinalgısıdönüşmeye,dindar-lıkdaözünükaybetmeyebaşlamaktadır.12ÖzelliklekritikdinîkonularınTVveinternetüzerindenuluortatartışılmasıgençlerbaştaolmaküzerehemenheryaşgrubunundinebakışınıvedinîhayatınızedelemektedir.

Süreklilik ve Değişim Sarmalında Genç ve Gençlik

Farklıgörüşlerolmaklabirliktegenellikle14-25yaşaralı-ğındaolanlara“genç”,budönemede“gençlik”denilmektedir.Bunagöreergenliklebaşlayangençlikdönemi,zihinselveduy-gusalolgunluğa(rüşt)ulaşanakadardevametmektedir.

14-25yaşarasındabiyolojik,psikolojikvesosyalaçıdangelişmeveolgunlaşmayaşayangençleryoğunarayışlarveyenideneyimlerpeşindedir.14-18yaşarasındaduygusalbağım-sızlaşma,akranlarlayakın ilişki,kimlikbunalımıvekimlikkazanmaçabası,karşıcinseyönelik ilgi,kendineözgüdün-yagörüşünüoluşturma, ideolojilerekarşıduyarlılık,dinîvemistikkonulara ilgininartmasısözkonusudur.18yaşındansonragelecekplanlarınınyoğunbirşekildeyapıldığını,buan-lamdaiş,eşveaşkaygılarınınönplanaçıktığınıgörmekteyiz.Bunoktadahatırlatmakgerekirkiözellikle14-18yaşarasındaAllah,peygamber,ahiret,şeytan,cinvemelekgibikonularafazlacaduyarlıolangençler18yaşındansonrayavaşyavaşbuhususlardanuzaklaşmaeğilimigösterir.Bununlabirlikteka-derinancı,kötülükproblemi,cennetvecehennem,kıssalarınanlamlarıüzerindeazyadaçokdüşünmeyevebukonularda

11 Turner,B.S.,Oryantalizm, Postmodernizm ve Globalizm, (Çev.İ.Kapak-lıkaya),AnkaYayınları, İstanbul,2003,s.27.

12 Aktay,Y.,Postmodern Dünyada Din: Bir Anlatı mı, Tanrı’nın İntikamı mı?Y.Aktay,E.Köktaş(Ed.)Din Sosyolojisi İçinde(ss.299-313),VadiYayınları,Ankara,1998,s.310.


konuşmayadevamederler.Yapılançalışmalar18-30yaşarasıgençlikdönemininhayatınenazdindarolunansafhasınadenkgeldiğinigöstermektedir.13Budurummuhtemelensözkonusudönemdeiş,eşveaşbaştaolmaküzeredünyeviarzuvebek-lentilerin,dinî ilgiyenispetledahafazlaönplanaçıkmasıylailişkiliolabilir.Burayakadarbahsedilenözelliklerhemenherdönemdegençlerdevarolduğukabuledilenniteliklerdir.Bu-nunlabirlikteküreselleşendünyadagençlerinciddibirdeğişimvedönüşümyaşadığınısöylemekdurumundayız.

Twenge14 günümüzgençlerini “bennesli”diye isimlen-dirmektedir.Onagöre“bennesli”biryandanhoşgörülü,özgüvenli,açıkfikirlivehırslıykendiğeryandansinik,depresif,yalnızvekaygılıdır.Dahasıgünümüzdünyasındanormalol-makhergeçengündahazorbirhâlalmaktadır.Yapılançalış-malargençlerinnormalvedinginbirruhhâliniyakalamak-tazorlandığını teyitetmektedir.Beklentileriniyüksek tutangençlerhayatıngerçeklerikarşısındabocalamaktadır.Aslındaben neslininyükselenbeklentilerininkökenindekendilerineaşırıodaklanmalarımevcuttur.15Kuşkusuzbuodaklanmadagelenekvedinîotoritedenkopuşu teşvik edenmodernleş-mesüreciziyadesiyleetkilidir.Hassatenvurgulamakgerekirkipostmodernite,varoluşsalkaygıvehedonizmkıskacındaegoistdavranışlarısüreklibeslemektedir.Eğitimpolitikalarıveailetutumlarıdabusürecekatkısağlamaktadır.İşhayatlarıveevlilikleriistediklerigibiyürümeyengençlerbireyselarzularınısınırsızcadoyuracaklarımükemmelbiryaşamarzulamakta,ancaknekadarçokşeyesahipolurlarsaolsunlariçdünyala-rındabirtürlühuzurvedengebulamamaktadırlar.Budurumgeneldekalabalıkiçindeyalnızlık,duygu,durumbozukluğuve

13 Hökelekli,H.,Din Psikolojisi,DiyanetVakfıYayınları,Ankara,2005,s.282.

14 Twenge,J.M.,Ben Nesli,(Çev.E.Öztürk),KaknüsYayınları,İstanbul,2009,s.11.

15 Twenge,Ben Nesli,s.72-73.


depresyonlasonuçlanmaktadır.16Gittikçeartanintiharoranla-rınıdabukapsamdadeğerlendirmekmümkündür.

Sadece“bennesli”değil,“bencillik”ve“kaygınesli”olarakdaadlandırılangünümüzgençlerininenbelirginözelliklerdenbirisidenarsistolmalarıdır.17Bundandolayıgençlerkitleselolanıdeğilkişiyeözelolanıseverler,otoriteryapıvesöylem-lerdenhoşlanmazlar.Teknolojidegöçmendeğilyerlidirler.Yenişartlarauyumsağlamakapasiteleriyüksektir.Değişimidoğalkabulederler.Hayattanbeklentileriyüksekolduğuiçintatmin-sizlik(doyumsuzluk)veyoksunlukduygularıönplandadır.18 Gençlergündelikhayat içindebirşeyiarzulamailedoyumaulaşmaarasındakizamanaralığınınkısaolmasınıister.Budaaceleciliğivesabırsızlığıberaberindegetirmektedir.Kanaatkârdeğildirler.Çağıngenelruhunauygunolarakhızlıbirertüketi-cidirler.Özbolat19yaptığıçalışmadaortasınıfdindarlarıntüke-timeeklemlendiğinivehayatınanlamınıtüketimdebuldukları-nıtespitetmiştir.Moderndünyadakonumlanmanınvesosyalstatününgöstergesiolantüketimaynızamandamutluluğundaanahtarıkabuledilmektedir.Çünküonlarparayaulaşmaklamutluluğaulaşmakarasındadoğrudanilişkikurarlar.20Buara-davurgulamakgerekirkiaşırıtüketimsadeceeşyaveparaylasınırlıdeğildir.Din,kimlikveaşkdâhilpekçokduyguveolgudatüketimçılgınlığındannasibinialmaktadır.Markavekurumbaştaolmaküzerepekçokkonudasadakatduygularıoldukça

16 Twenge,Ben Nesli,s.152.

17 Twenge,J.M.&Campell,W.K.,Asrın Vebası: Narsisizm İlleti,(Çev.Ö.Korkmaz),KaknüsYayınları, İstanbul,2010,s.28-29.

18 Yapıcı,A.,“Modernleşme-SekülerleşmeSürecindeTürkGençliğindeDinîHayat”,Din ve Hayat 25.sayı,46-50,2015,s.46.

19 Özbolat,A., Kapitalizme Eklemlenme Dindar Orta Sınıfta Tüketim Kültürü, KarahanKitabevi,Adana,2015,s.283-284.

20 Özbolat,A.,“PostmodernPerspektifteTüketiminToplumsalAnlamınaSosyolojikBirYaklaşım”,Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (1),117-129,2012,s.119.


zayıftır.21Gençlerdegözlenendindeğiştirme,yenisosyalha-reketlerekatılımvebirbirinezıt ideolojikgörüşlerarasındasavrulmalardabubağlamdadeğerlendirilebilir.

Günümüz Gençlerinde Dinî Hayat

Modernite,hayatınsunduğuhazlarısınırsızcayaşayanbi-reylerüretmekister.Ancakhazlardininkuşattığıahlakvekül-türelyapıtarafındansınırlandırılmaktadır.Dolayısıylahazlarlayaşamanınyolunuaçmakiçininsanlarındininetkisindenkur-tarılması,böylecesekülerbirdüzeninkurulmasıplanlanmıştır.Anlaşılanokimodernitebireyselleşmevehazcılığınartışındabaşarılıolurkeninsanıngerekruhivemanevi tarafını ihmaletmesindengereksedininsosyalyapıdakirolünütamfarkede-memesindendolayıdinîduygularıkurutamamıştır.Bunoktadamoderniteyeeleştiriolarakortayaçıkanancakonunbirdevamımahiyetindekipostmodernitenin,bireycilikvehazcılıkladin-darlığıbirleştirmeyeçalışarakortayolubulmagayreti içindeolduğunugörüyoruz.Şimdi“hazcıdindarlık”diyebileceğimizyenibirtipilekarşıkarşıyayız.Bunu“safbireyseldindarlık”,“kurumsaltemeligevşekmaneviyatçılık”,“ahlakitemelleriza-yıfdinsellik”olarakkavramlaştırmakdamümkündür.AslındatümbuisimlendirmelerWeber’in22dünyayadönükzahitdiyebahsettiğiProtestandindarlıkkavramınadaoldukçayakındır.GelenekselkodlarıkuvvetliolanancakBatı’danhareketleveBatı’yadoğruevrilenTürkgençliğininyaşadığıhazcıdindarlık,Doğululuk-Batılılıkarasındayaşanansıkışmışlıkladayakındanilişkilidir.

Gençlermutluolmakistemekte,fakatisteklerinigerçekleş-tirmekiçinneyapmalarıgerektiğihususundakararsızlıkveye-tersizlikyaşamaktadır.Ben(cillik)duyguları,yerinevedurumu-nagöre,“Mademölümvar,hayatıdilediğimgibiyaşamalıyım.”

21 Yapıcı,Modernleşme-Sekülerleşme Sürecinde Türk Gençliğinde Dinî Hayat, s.47.

22 Weber,M.,The Sociology of Religion,BeaconPres.,Boston,1964,s.166.


“Benvarsamdünyaanlamlıdır,benyoksambananedünya-dan!” tarzında ifadeedebileceğimizanlayışıöncelemektedir.Hazcıbiryaşampeşindekoşmalarıdabutürdüşüncelerdenbeslenmektedir.Bununlabirliktetoplumunbeklentileriilebi-reyselarzularıarasındasıklıklaçatışmayaşadıklarıiçinmoder-nliklegeleneksellikarasındaşizofrenbilinçyarılmasıylaâdetakimlikkarmaşasıyaşamaktadırlar.Kayganbirkimlikzeminin-deyaşamayaçalışangençlerdeaidiyetduygusuzayıflamakta,bireyselleşmesürekliartmaktadır.Budurumülkemizinyeninesilleilgilienciddisorunlarındanbirisininkimlikkrizioldu-ğunuortayakoymaktadır.Bunoktada,“Kimlikkarmaşasınınyaşandığıgençlerdeinançvedinselliknedenartışgösteriyor?”sorusunucevaplamakhayatiönemesahiptir.Hazzadayalıbiryaşamlatüketimkültürününbirparçasıhâlinegelengençleriçdünyalarındakizenginliklereodaklanmagüçlüğüçekmekte,neticedemekanikbiryaşamınsıradanbirdişlisihâlinegelmek-tedir.Esasenonlarböylebirhayatınberaberindegetirdiğizor-luklarlabaşaçıkabilmekiçinmaneviyattemellibirdindarlığayönelmektedirler.Ancakgençleregöresözkonusudindarlık,İslamidünyagörüşündenveMüslümanlıktankopukolma-malıdır.Nitekimtarafımızdanyapılanbirçalışmada23gençle-ringünümüzMüslümanlarını“inancınıyaşamayan”,“ibadet-leridüzenliyapmayan”,“bazendindarbazensekülerolan”,“samimiyetsiz”,“riyakâr”,“gösterişmeraklısı”,“güvenilmez”,“bencil”,“menfaatçi”ve“ahlakideğerleriyitirmiş”şeklindede-ğerlendirmeleridikkatçekicidir.“Kendimdâhil iyibirMüs-lümanlahiçkarşılaşmadım.”diyengençlerinsayısıhergeçengünartmaktadır.Gençler,MüslümanlaraatfettiklerisözkonusuolumsuzözellikleriAllahsevgisiveAllahkorkusununkişiliğivedavranışlarıgüdüleyicibirfaktörolmaktançıkmasınabağ-larkenbudurumudöneminruhuylailişkilendirmelerioldukçamanidardır.GençleregöreMüslümanlardünyaveahiret,din

23 Yapıcı,A.,AlgısalAçıdanMüslümanKimliğiveDindarlık,Ü.Günay&C.Çelik(Ed.)DindarlığınSosyo-Psikolojisiiçinde(ss.206-258),Kara-hanKitabevi,Adana,2006.


veahlak,gelenekvemodernlikdengesinikurabilirsehemiçsel(bireysel)hemdedışsal(toplumsal)anlamdahuzuruyakala-yabilir.Buaradaşuhususuhassatenanmakgerekir:Gençlerİslam’ınçağagöredeğil,çağınİslam’agöreyorumlanmasınıistemektedir.Zirayaşanançağagöreİslam’ıanlamayaçalışmakİslam’ınbelirsizleşmesinenedenolmaktadır.

Tarafımızdanyapılanbirbaşkaçalışmada24tespitedilmiştirkigençleregöreİslamdiniMüslümanlardangündelikhayat-larınıAllah’ın taleplerinegöredüzenleyipyaşamalarını ister.BusebepleİslamdeninceAllah’ınbildirdiğiemirveyasakla-ra itaatve teslimiyetaklagelmektedir.Bu isebireyinkendihürriyetiniAllah’ıniradesineteslimederekO’nunbelirlediğiemirveyasaklarçerçevesindehayatınayönvedüzenvermeyeçalışmasıylamümkündür.Gençleregöreibadetleredevamlılıkda itaatve teslimiyetkapsamındadır.Buanlamdagençlerinbazengenelbirifadeyleibadetlere,bazendeözelanlamdaİs-lam’ınşartlarıolannamazveorucaatıfyaptığınıgörmekteyiz.Ancaknamazveoruçbaştaolmaküzerevakteveşeklebağlıibadetlereyapılanvurgular,imanveteslimiyeteyapılanvurgu-larkadarkuvvetlideğildir.Çünkümodernleşme-sekülerleş-mesürecindeibadetdavranışındabelirginbirzayıflamaortayaçıkmıştır.Ancakgençlerin ibadetetmedüzeylerindeazalmagörülsedebireyselbilincindinîduyguyla temasıdevamet-mektedir.Gençlerinzihnindeİslamkavramınınhuzurvemut-luluk kaynağıolarakçağrışımyapmasıdikkatçekicidir.Buiseteknolojikilerlemelerlebireyselvesosyalhayatıkolaylaştıranmoderndünyanıninsanıyalnızlaştırdığı,onutatminsizlikvemutsuzluklakarşıkarşıyabıraktığı,bunakarşındininbireyeanlamvehuzursağladığışeklindeyorumlanabilir.Buradanha-reketleTürkgençliğiaçısındandinintaşıdığıanlamvedeğerinartarakdevamettiğisöylenebilir.Esasenyapılanmeta-analiz

24 Yapıcı,A.,Modernleşme-SekülerleşmeSürecindeTürkGençliğininAn-lamDünyasındaDininYeri:ÇukurovaÜniversitesiÖrneği,ÇukurovaÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi9(2),1-37,2009.


sonuçları25göstermektedirkiözellikle1990’lardansonrana-mazveoruçbaştaolmaküzeregençlerindinîyaşayışlarındasüreklibirartışgörülmektedir.11786gencikapsayan23araş-tırmanınsonucunagöregençlerinyaklaşık%30’unamazlarınıdüzenliolarakkılmaya;yaklaşık%70’iramazanayındaoruçtutmayagayretetmektedir.Buaradabelirtmekgerekirkipsi-kolojik,ekonomikvesosyalsıkıntılarıarttıkçagençlerinibadetetmedavranışıdahadaartmaktadır.Gerekdüzenliibadetetmegerekse ihtiyaçanındaibadetleridahafazlayapmadavranışıüniversiteliolmayangençlerenispetleüniversiteligençlerdeyaklaşık%8dahadüşüktür.Buaradatahsililedindarlıkara-sındatersyönlübirilişkidenbahsedilebilir.Seküleralanlardayüksektahsilyapmanıngenelanlamdadindarlık,özeldedinîinançveibadetlerüzerindeolumsuzetkiyaptığıtespitedilmiş-tir.26 Çünkügençlerinakademikbilgibirikiminebağlıolarakdüşünceyapılarıda irrasyonalitedenrasyonaliteyedoğruev-rilmektedir.Esasenbuözelliğindendolayıeğitim,özellikledeüniversiteöğretimiyüksekdüzeydesekülerleştirmepotansiyelitaşımaktadır.Türkmodernleşmesürecindedebupotansiyelaçıkçakendinihissettirmiştir.27Kuşkusuzbusürecibesleyendahafarklınedenlerdesözkonusudur.Sekülereğitimverenfakültevebölümlerdezamanzamandinilebiliminkarşıkar-şıyagetirilmesi,yükseköğrenimsürecininberaberindegetirdiği

25 Yapıcı,A.,“Modernleşme-SekülerleşmeSürecindeTürkGençliğindeDinîHayat:Meta-AnalitikBirDeğerlendirme”,Çukurova Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi12(12),1-40,2012;Yapıcı,A.,ReligiousLifeofTurkishYouthintheProcessofModernizationandSecularization.In:Ağılkaya-ŞahinZ.,StreibH.,AytenA.,Hood,R.H.(Ed)PsychologyofReligioninTurkey(pp.107-136),Brill,Leiden,2015.

26 Argyle,M.,Religious Behaviour,KeganPaul,London,1965,s.44;Yapıcı,A.,“YeniBirDindarlıkÖlçeğiveÜniversiteliGençlerinDininEtkisiniHissetmeDüzeyi”,Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6(1),65-115,2006,s.106.

27 Kirman,M.A.,DinveEğlenceKültürü:KSÜİlahiyatFakültesiÖğren-cilerininMezuniyetGecesihakkındaSosyolojikBirDeğerlendirme,M.A.Kirman,A.Özbolat(Ed.)KültürveDiniçinde(ss.97-121),KarahanKitabevi,Adana,Kirman,2014,s.115.


sorgulayıcıakademikzihinselyapıyladinineleştirelbirtarzdadeğerlendirilmesi,üniversitesürecindeöğrencileringöreceliolarakbireyselleşmeyebaşlamasıveözgürleşmesibubağlamdadeğerlendirilebilir.Özellikleeğitimsistemininpozitivistyapı-sınınbilinçile inançarasındakibağızayıflatıcıbir fonksiyonüstlendiğiilerisürülebilir.Nitekimeğitimdüzeyiartanbireylerarasındadinemesafelidurma,ibadetlerefazlarağbetetmeme,ateistikeğilimlervedindeğiştirmeoranınınfazlaçıkması28ge-nelanlamdamodernitevesekülerizmingeleneğisorgulayıcı,hattadışlayıcıtutumununyansımasıolarakkabuledilebilir.

Hernekadartahsilsürecidinîilgiveeğilimlerizayıflatsada1990’lıyıllardabaşlayan2000’liyıllardansonragençlerindinîyönelimveyaşantısındafarkedilebilirbiryükselişizlen-mektedir.KuşkusuzTürkiye’deüniversitesayısınınartmasıvekırkökenligençlerinyüksektahsilimkânıbulmasısözkonusuyükselişteetkilidir.AncakABD’de1960’lardaortayaçıkanyeni-dendinevemaneviyatadönüşeğilimininyaklaşık30yılsonraTürkiye’dekendisinihissettirdiğinivurgulamakgerekir.Buradabiziasılilgilendirenhususdinîyaşayıştagözlenenartışınah-lakvedeğerkonusundayaşanmaması,hattabualandaciddigerilemelergözlenmesidir.29Dinselliktegöreceliartışı,risktop-lumundabireyinkendinikorumagüdüsüyleifadeetmekmüm-kündür.DiyanetİşleriBaşkanlığıtarafındanhazırlananTürki-ye’deDinîHayatAraştırması’ndan(2014)eldeedilenbulgulardagençlerdâhiltümyaşgruplarındadinselliğinarttığınıteyitedicimahiyettedir.Bununlabirlikteülkemizdede“aitolma-daninanmak”ve“inanmadanaitolmak”diyekavramlaştırılan

28 Sherkat,D.E.&Ellison,C.G.,DinSosyolojisindeSonGelişmelerveGündemdekiTartışmalar(Çev.İ.Çapcıoğlu).AnkaraÜniversitesi İla-hiyatFakültesiDergisiXLV(1),225-262,2004,s.230;Yapıcı,A.,Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık,KarahanKitabevi,Adana,2007,s.265.

29 Yapıcı,A.,Kutlu,M.O&Bilican, I.F.,ÖğretmenAdaylarınınDeğerYönelimleri,ESOSDER:ElektronikSosyalBilimlerDergisi11(42),129-151,2012.


tiplemelerin tezahüretmeyebaşladığıgörülmektedir.Örne-ğinSEKAM(2013)tarafındanyapılançalışmadaateistlerdâhilfarklıideolojikvedinîkimliğemensupgençlerinortalama%95oranındaAllah’ınvarlığına inandıkları,hattakendileriniateistolarakniteleyenlerin%13’ününnamazkıldığı,bununlabirliktekendisiniİslamcıolarakisimlendirenlerin%17,8’inin,Müslümanolarakniteleyenlerin ise%25,6’sınınhiçnamazkılmadığıtespitedilmiştir.Benzerdurum,cumanamazıkılmaveoruçtutmadadakarşımızaçıkmaktadır.

Dinî,sosyalhayattanvebireyselbilinçtensöküpatamayanmodernite,postmodernadıylaifadeedilenyenibirgörünümebürünmüş,böylecehemdininkamusalalandakigörüntüsü-nü,hemderuhsallıkvemaneviliğikendibelirlediğiölçülerdeserbestbırakmıştır.Postmoderniteninölçüsüiseaçıktır.Müslü-mankimliğizayıflayacak,böyleceötekinemeydanokumaktanvazgeçecek,ziyadesiylebireyselleşilecek,hazcılıklatüketimsü-reklibirbirinibesleyecek,kısaca“dünyevidindar”yada“dün-yevihazlarıönceleyendindarlık”olaraktanımlanabilecek“yenidinsellikler”ortayaçıkacaktır.Günümüzgençliğininyaşadığısorunlarveyaşayacağımuhtemelproblemlerbubağlamdade-ğerlendirilmelidir.Gençlerinbilinçleriziyadesiylebulanıktır.Dinalanındaneyindoğru,neyinyanlışolduğunukestirmektegüçlükçekmektedirler.Sonzamanlardaateizmvedeizminar-tışgösterdiğiyönündekiiddialarıdabukapsamdaelealmakmümkündür.Önceliklesöylemekgerekirkigençlerarasındaklasikanlamdaneateizmnededeizmmevcuttur.Zirakendisi-niateistyadadeistolaraktanımlayangençlerdardakaldıklarıanlardaelaçıpduaederekinandıklarıvarlığasığınmaktadırlar.Buanlamdaonlarateistyadadeistdeğilinançlıdırlar.Ancakkendilerinesunulduğuşekliylegelenekselİslam’ıkabuldezor-lanmaktadırlar.Hazlarıvearzularıylainançlarıarasındasıkış-mışlıkyaşamaktadırlar.Budaonlarıkadimgelenektenkoparakbireyselbirdindarlığasevketmektedir.


Sonuç

Yapılanaraştırmalargöstermektedirkidinîilgiveyaşantıitibarıylagençler,a)kurumsal dine bağlılığı devam edenler,b)kurumsal dinle bağlantısı zayıflamış bireysel maneviyatçılar, c)kurumsal dine mesafeli durup yeni dinsel hareketlere yönelenler,d)din ve inancıhayatlarınadâhil etmek istemeyenler olmaküze-redört temeltipteelealınabilir.Sözkonusudört tipiTürki-yebaştaolmaküzerehemenhementümdünyadagözlemekmümkündür.

Birincitip,arzularıylainançlarıarasındakaldığıvakitbazeninançlarındanbazendearzularındanyanatavıralabilmektedir.İnançlarlaarzulararasındayaşananbusıkışmışlıkonlarıduygu-salvedüşünselaçıdanrahatsızetmekte,ibadetleredevamlılıklapsikolojikrahatlıksağlamayaçalışmaktadırlar.Ancakarzularıhareketegeçtiğindeyenidensuçlulukduygusuyaşarlar.Sıklıklagünahvetövbeikilemindebocalayabilirler.Bunlarınbirkısmıdiningünaholaraktanımladığıeylemiyapmaktanrahatsızlıkduymamayabaşlayabilir.Neticedehemhazlarınıyaşamayahemdeibadetleriniyapmayadevamederler.Buhâliyleonlarıhazcı dindarkategorisindedeğerlendirmekmümkündür.Arzularıylainançlarıarasındasıkıştığıvakit inançları lehinetavıralanlarisegünahadüşmemekveinançlarınıdahaiyiyaşamakiçindinîgruplarayönelebilirler.

İkincitip,kendisinibirdineaithissetsedeodinintemelilkelerini,ibadetlerini,emirveyasaklarınıönemsemez.Bununlabirlikteiçdünyalarındavarolanboşluğudinîtemelizayıfma-neviyatçılıkladoldurmayaçalışırlar.Enönemliibadetleridua-dır.Bütünüylebireyselolduklarıiçinherhangibirdinîgrubakatılmazlar.Gündelikhayatlarınıarzularındanpektavizverme-denyaşamayaçalışırlar.Buanlamdaonlarıseküler maneviyatçı şeklindetanımlayabiliriz.

Üçüncütip,kurumsaldinlebağlantılarıkopukyenidin-selhareketlerekatılanmaneviyatçılardır.Aidiyet vekimlik


duygularınımensupolduklarımaneviyattemelligruplariçin-dedoyurmayaçalışırlar.Bunlar,gelenekseldinîsöylemlerian-lamsızbulurlar. İnancıniçdünyayahitapetmesigerektiğineinanırlar.Dahası,maneviyatıruhsalbunalımlarındançıkışiçinkullanırlar.

Dördüncütip,dinvemaneviyattantamamenkopuktur.Bunlarınbirkısmıateizmekayarkenbirkısmıkültürelanlamdabirdinemensupolmaklabirliktedineyabancılaşmıştır.

Butiplemelerdışındagençlernamazveoruçbaştaolmaküzere ibadetlerinidüzenliyapmayaçalışanlar,bunlarızamanzamanyapanlarvehiç ibadetetmeyenlerşeklindeüçgruptadeğerlendirilebilir.Sözkonusuüçgrubundeğerlerveahlakalanıylailişkisiçeşitlilikarzetmektedir.Dintemelliahlakibiryaşambirincigruptaortadüzeyde,ikincigruptakısmen,üçün-cügruptaiseçokzayıfbirşekildedevametmektedir.Bunun-labirliktedüzeyleribirbirindenfarklıolmaklabirlikteherüçgruptadahazcı vedünyevidindarlıkgittikçeartmaktadır.

Burayakadaryapılananalizlergenellemeleriçermektedir.Hergenellemeözelbirtakımdurumlarıvearaformlarıihmaletmeriskiylekarşıkarşıyadır.Buanlamdadinîilgiveyaşantı-sındasamimigençlerindeolduğunusöylemekdurumundayız.Butürgençlerinsamimiyetlerinimuhafazaetmelerinisağlamak,kapitalizmeeklemlenmişhazcıgençlerideİslamahlakıvedinîdeğerlersistemiüzerindeneğitmekgerekir.Bukonudayetkilikurumlarcaseferberlikilanedilmeli,STK’lardaonlaradestekvermelidir.Ancakgençlereyöneliknasılbirdindiligeliştirmekgerektiğihususundaözenliolmakgerekir.Aksihâldeönümüz-deki20yıllıkzamaniçindekurumsaltemelizayıfyenidin-ma-nevihareketlerdeciddibirpatlamayaşanabilir.İçerikveyön-temaçısındandineğitimisağlambirzemineoturtulmalı,dinileahlakın,şekilileözün,fizikilemetafiziğin,nihayetdünyaileahiretinayrışmadığıvahdetesasınadayalıeğitimprogramlarıgeliştirilmelidir.

Gençler;Bir millet, mektebiyle millet olur. Bir millet, mektebinde

yükselir. Mektebin büyüklüğünü görmek mi istiyorsunuz? Mektebin hayatına girin, koridorlarında dolaşın, sıralarının

üstünü yoklayın, gençliğin alnında parıldayan necabet damgasına bakın. Her birinin yüzünde ilahî nazardan

nişane olan hayâ menbaında kaynaşan bin sevimli manayı seyredin: Biliniz ki toplumun en temiz unsurları sizlersiniz.

Bir milleti büyük yapan, içinde bulunduğu medeniyet âlemine bayrak yapan, mekteplerinin kan değil de dimağ

usaresi harcayan sinesidir. Medeniyet kervanına yol gösteren maariftir, kültürdür.

(Nurettin Topçu)

101

Gelinöncebirgencimizekulakverelimveoradanyolumu-zadevamedelim:

“Arkadaşlarımıngenelizenginaileçocuklarıvehayatların-dankeyifaldıklarındaneminim;şikâyetçiolanıyokzaten.Geç-mişvegelecekumurlarındadeğil.Gerçibenimdepekumu-rumdadeğil,amatarihromanlarınıçokokurdum,buyüzdentarihebirazilgimvar.Geçengeçmiş,gelecektenemindeğiliz,bizşimdiyiyaşayalım,keyfimizebakalım,diyorlar. İçlerindeyüksekbirhedefiolanyokdesemyalanolmaz.Zenginha-yatımızhepsürsün,gelecektedahazenginolalımpeşindeler.Zenginlikkonusundabendeonlargibidüşünüyorum.Annebabalarımızıneldeettiklerindençokdahafazlasınasahipola-bilmeninhayalinikuruyoruz.Bencebundakınanacakfazlabirşeyyok.Bizgenciz,çevremizdeveözellikledefilmlerde,rek-lamlarda,dizilerdegördüğümüzlüksvezenginyaşamaçoközeniyoruz.Bunubirisrafolarakgörmüyoruz.Aynılüksevlereveaynısonmodelarabalarasahipolmakbizimiçinbirtutku.Benimböyletutkumyokdersemyalansöylemişolurum.Bütünarabamodelleriniveözellikleriniezberebiliyorum.Hayalim,ilerdeçok lüksbirarabayasahipolmak.Babamaarabamızısatıpyerinelüksbirarabaalalımdediğimde,‘Benarabamdançokmemnunum,iyibirmesleksahibiol,çokkazan,lüksünüsenalbizbinelim.’diyor.

“ZENGİN BİR HAYATIM OLSUN İSTİYORUM, BU SUÇ MU?”

Prof. Dr. Adnan Bülent BALOĞLUDİB Başkanlık Müşaviri


OkuldışındakibuluşmayerlerimizgenellikleAVM’lervekafeleroluyor.Arkadaşlarımınbazenpub-restorantürüyerleregittiğideoluyoramabengitmiyorum.Kafelerbirincitercihimizdiyebilirim.Güzelfilmolursaaydabirveyaikikezsinemayagidiyoruz.Bazendesuşikeyfiyapıyoruz.Sohbetlerimizçoğun-luklamoda,markagiyim-kuşam,ceptelefonları,lüksarabalarvekız-erkek ilişkilerietrafındadönüyor.Kimkimeâşıkol-muş,kimkiminlebuluşuyor,kimkimiterketmiş,kimkimenedemişfalan.Hemenhemenbütününlükişilerivepiyasadakibellibaşlımarkalarıtanıyoruz,tanımadığımızçıkarsainternetebakıpöğreniyoruz.

Siyaset,din,ekonomi,ülkeninvedünyanınsorunlarıgibikonularpekilgimiziçekmiyor.Zamanzamanokuldanveders-lerdendekonuştuğumuzoluyor, fakatbugenellikleokulunvederslerinbizevermekistediklerideğildedahaçoköğret-menleriçekiştirmek,dersteolankomikliklerianlatmakamaçlıoluyor.Derslerikolaycageçmekiçinbirbirimizetüyolarveri-yoruz.Dersçalışmakhemzorhemdeilerisiiçinkurduğumuzhayalleridüşününcegereksizgeliyor.Sınavlarışimdiliksadecegeçmemizgerekenbirerengelolarakgörüyoruzvesınavson-rasınıönemsemiyoruz.Örneğinben,sınavlarıatlattıktansonrabildikleriminçoğunuunutuyorum.Öğrendiğimpekçokbilgibanagörelüzumsuzvehayattabirdahakarşımaçıkmayacak.

Haberleri evde annemle babamdan başka izleyen yok.Dünyanınsorunlarıbitmez.Ülkemizdekivedünyanınbaşkayerlerindekifakirlerbiziilgilendirmiyor.Hayatagüzelyaşamakvezevkalmakiçingeldik,felakethaberleriylestresegirmeninanlamıyok.Dinlesemdezatenanlamıyorum.Arkadaşlarımdabenimgibidüşünüyorlar.Birararomantikvekomikbulduğu-muziçinKoredizilerinemeraksarmıştık.Şimdionubıraktık,artıkeskisikadarzevkvermiyor. İnternetüzerindenbirbiri-mizlecanlıbağlantıkurarakoyunoynamayıdahaeğlencelibu-luyoruz.Biraraminecrafthastasıydım.Onubıraktım,şimdidahaçokberaberoynananoyunlaroynuyorum.Buoyunları


bilhassatatilakşamlarındaoynuyoruz,geceüçedördekadarveyabirimizinuykusugelenekadarsürdüğüoluyor.

Kitapokumaktanpekhoşlanmıyorum,kitapokumayıcansıkıcıbuluyorum.Kitapişibanagöredeğil.HerkesokuduğuiçinbendebiraramerakedipbirkaçHarryPotterkitabıoku-dum,hepsiokadar.Arkadaşlarımdakitapokuyorsayılmaz.Doğrusunusöylemekgerekirse,oturupdabirkitabı,birfikri,birolayıadamgibihiçtartışmadıkdesemyalanolmaz.İçimiz-deokuyanyokki,neyitartışalım.Arkadaşlarımdanbirisadecepopüleryayınlarıokuyor.Okuduğukitaplar,bir fikir içeren,tartışmayakonuedilebilecektürdenkitaplardeğil.Neredenmibiliyorum?Merakettim,birikisiniistedimvesıkılarakdaolsaokudum.Büyükkitabevlerinegittiğinizdesiziilkkarşılayanbukitaplaroluyor.Önrafların,çoksatanlarbölümününbüyükbirkısmınıonlarişgalediyor.Bukitaplargeneldebizimyaşlarımız-dakigençlerinaşkilişkilerindenbahsediyor.Ödünçaldığımbukitaplarıokurkenevdekimseyegöstermedim.

Arkadaşlarımveben,internetsizbirhayatınçekilmezol-duğunudüşünüyoruz; internetsizhayat tatvermez.Yaklaşıkher15dakikadabirsosyalmedyayıkontrolediyoruz.Kimneyazmışnetwitlemiş,bunlarıkaçkişipaylaşmışmerakederiz.Şuanneyapıyoruz,neredeyiz,kiminleyizbilinsinistiyoruz.ÇektiğimizfotoğraflarıiseInstagramüzerindenyolluyoruz.Ta-kipçisayımızıartırmakiçinbirbirimizleyarışıyoruz.Birarayageldiğimizdesohbetlerimizinbirkısmınıdabunlaroluşturu-yor.Sosyalmedyadavekendiaramızdakisohbetlerdeküfürveargokelimelerhiçeksikolmuyor.Ailemdeküfüredenyok,babamdanhiçduymadım,istemememerağmenbendealıştım.Annemvebabambenimbuyönümübilmiyorlar,bilselerçoküzüleceklerindeneminim.Küfürlükonuşmayıkomikvedahaerkeksibuluyoruz.İşintuhafı,kızarkadaşlarımızınağzındandaargoveküfüreksikolmuyor.


Aileminarkadaşlarımı tasvipettiğini söyleyemem, fakatbenimonlardankopmammümkündeğil.Onlardankoparsamyalnızkalırımkorkusuyaşıyorum.Huylarını,davranışlarını,fikirleriniuygungörmesemdeeleştirmiyorum.Zatenhiçbi-rieleştiriyegelmiyor,eleştirirsensaldırganoluyorlar.Onlarlaiyigeçinmekveonlaraayakuydurmakzorundahissediyorumkendimi.

Arkadaşlarımdanbiribenartıkvejetaryenimdemeyebaşla-dı.Birbaşkaarkadaşımdadeistolduğunusöylüyor.‘Bizgenciz,Allahbizekarışmaz.Dünyadaokadarçokkötülükveuğraşıl-masıgerekenokadarkötüadamvarkibizesıragelmez.’diyor.Deizminneolduğunusorduk,pekbirşeydiyemedi,amagenç-liğeeniyigidendinindeizmolduğundaısrarediyor.Benken-dimAllah’ainanıyorum,dinimivepeygamberimiseviyorum.Arkadaşlarımıninançlarıvedüşünceleribeni ilgilendirmiyor.Aramızdadinsiz,ateistyok,enazındanbenöylebiliyorum;varsadabizdengizliyorolmalı.Arkadaşlarımdanbiridearasırameditasyonseanslarınakatıldığınısöylüyor.Birsüresonrareenkarnasyonada inanmayabaşlamış.Öncekihayatındaneolduğunusorduk,hatırlamıyorumdedi.Ogüngerçektençokgüldük.Hattaepeyalayettik,öncekihayatındaşuolmuşsun-dur,buolmuşsundurdiye.Opekaldırışetmedi.Allah’tanşakakaldıranbiri,yoksakavgaçıkardı,çünküçoküstünegittik.Arkadaşlarımdansadecebiricumanamazlarınagidiyor,bazendenkgelirsebirliktegidiyoruz.Onunailesibenimailemeçokbenziyor.Annemvebabambeşvakitnamazlarınıkılıyorlar,benidezorluyorlaramabenşimdilikcumanamazıileyetini-yorum.Namazkılacakkadarsurevarezberimde.Bazencumayıkılamadığımdasuçlulukhissediyorumamabunuçokdertet-miyorum.Tatillerdebabamlabirliktegidiyoruzcumaya.Geceyatarkenduaetmeyi ihmaletmem,küçüklüğümdenberisü-rekliyaptığımtekşeybu.

Arkadaşlarımdanayrılıp evegelincedünyamdeğişiyor,çok farklı bir dünyaya gelmiş gibi hissediyorumkendimi.


Hangisiningerçekolduğundanpekemindeğilim,birbirindenapayrı ikidünyadabirdenyaşıyorum.İkiayrıkimliktaşıyorgibiyim.Bu iki farklıdünyamsıklıklabirbiriyleçatışıyorvebirbiriniitiyor.Çözümüevdesessizkalmaklabuldum.Bendenküçükikikardeşimdahavar,birikızbirierkek.Onlaraodamıyasakladım,odamagiremezler.Yemekharicindegerekmedikçeodamdançıkmam.Birkedimizvar,oyundüşkünü.Benonunlaoynamayıdaçokseviyorum.Yemeklergeneldebabamınnasi-hatleriylegeçer.Arkadaşişinifazlaabarttığımı,ayrıcafazlaparaharcadığımısöylüyor.Doğrusunusöylemekgerekirse,arkadaşortamıbenimiçinevdekidisiplindenbirkaçışoluyor.

Aileminveçevreminbendenbeklentilerininçokyüksekolduğunubiliyorum.Budurumbenigermiyordeğil.Bazenai-leminümitleriniboşaçıkarmaihtimaliaklımageldikçebeniha-fakanlarbasıyor.Çoğuarkadaşımınailesiçokrahat,nesürekliöğütveriyorlarnebaskıyapıyorlar.Bendearkadaşlarımınkigibitatminedici,keyifverici,rahatvezenginbirhayatımolsunistiyorum.Busuçmu?”

Samimidüşünceleriniisimvermemekkaydıylapaylaşma-maizinverenbugencimizinkimolduğuönemlideğil.Önemliolanşuki,birkısımgençlikvarkibunlar,hayatıvurpatlasınçaloynasıngötürüyorlar.Hani,dünyayansahasırıyanmazcin-sinden.Eleavucasığmayanbugençlerbesinlerini tamamenpopülerkültürdenalıyorlar.Tüketimbağımlısı,markaçılgını,bir idealvehedefyoksunuvezihnenkısırolanbugençler,memleketvedünyameselelerinehiçmihiçilgiduymuyorlar.Dinveinançkonularıiledearalarındaciddimesafevar.

Buradaanlatılangençlerimizininançsorunlarınadairbirfikrinizvarmı?Hangisindenbaşlamakistersiniz?Sizdüşüne-durun…

GelinbirbaşkagerçekgençlikhikâyesiiçinDanimarka’yauzanalım…


Danimarka’dayaşayan,gittiğibirArapcamisindezihninekazınanbirkaçcihatayetiyleüçaygibikısabirsürederadikal-leşen,etrafındakilerihattaannebabasınıbilemümin-kâfiray-rımınatabitutanbirgençkızımızıdatanıdım.Çaresizbabaylabirliktebirgünmüşavirlikofisindekabulettimkendilerini.Öncebabakonuştu:“Hocamevimizdehuzurkalmadı.Bizipe-rişanediyor!Kardeşlerinederahatvermiyor.”Anlattıhikâyeyi.Gözlerihariçbaştanaşağı tamamenkapalıolanyirmiliyaş-lardakigençkızımızadöndüm.Annesininyaptığıyemeklerinhelalolmadığınısöylüyordu.Niçindedim,annesişeriatınem-rettiğişekildetesettüretamriayetetmediğigibibaşınıdayarımörtüyormuş,namazlarınıdadüzenlive tadilierkânauygunolarakkılmıyormuş.Laptopunakaydettiğicihatayetlerindendördünüönümeaçtıvebabasınasert,azarlarbirsestonuyla,“HocabudörtayetiKur’an’danbaşkaayetlerleçürütsün,birdahagitmeyeceğimocamiye!”dedi.Sesinintonundantaşan‘ihtiraslınefret’,EricHoffer’agöre,bukızımızınboşveamaçsızhayatınaanlamkazandırmaişlevigörüyordu.Hoffer,hayatla-rındakiamaçsızlıksebebiylesıksıkhuzursuzlukhissedenböylekişilerinkendilerinikutsalbiramacaadadıklarını,amabununlayetinmeyipaşırıbirakımıveyaörgütüdesteklemeksuretiylekendilerineyenibirtatmindebulduklarınısöyler.1

Kızımız,Hoffer’ınmeşhurtabiriyle,bir‘kesininançlı’idi.Tavırlarındanvebakışlarından,benliğininderinlerindekikafatutmagücününveiçteniçekemirenhuzursuzluğununâdetabirfırtınabulutugibiüstüneçöktüğünü,heranpatlamayaha-zırolgunbirçıbanmisaliolduğunuhissedebiliyordum.Ailesineveiçindebüyüdüğüçevreyeyabancılaşmasıarttıkça,gözündedünyabirhiçmesabesinedönüşmüştü.Onutatminetmekzorolduğugibi, inandığıyoldançevirebilecekbirgüçdeyoktu.Sankiomuzlarındatonlarcayükvardı,gencecikyaşındahayat-tanbezmişgibiydi.Herhâlvehareketiylebuhayatınsolumayadeğmezolduğunuanlatmayaçalışıyordu.Üzerindebirbomba

1 EricHoffer,Kesin İnançlılar,İstanbul,2007,s.112.


olsaoanpatlatabilecekgözükaralıktaolanbir‘ölümcülkimlik’(AminMalouf’untabiri)oturuyordukarşımda.Ürpermedimdesem,yalanolur.

‘Büyüsübozulan’vedolayısıylahiçbirkıymetiharbiyesikalmayanbirdünyanınkaranlıklabirentlerindedolaşmaktanmecalikesilmiş,kavrayamadığıgerçekliklerkarşısındaönüneçıkan ilk ‘sterilbirvakumuniçineçekilerek’ (ZygmuntBau-man)ayaktakalmayıumanzavallıbirbiçare!..

Cehalet,gözükaralıkveukalalıkyanyanageldiğindeönü-nedurmanınakıntıyakürekçekmekolduğunubirkezdahaanlamıştım.Nedediysem,iknaedemedim.“Bababendemedimmisanaçürütemezdiye!”Çaresizbabaya,“KızınıalvebiranöncedönTürkiye’ye.Yoksaonuburadakaybedeceksin.”diye-bildim.Döndülermibilmiyorum.

Aynışekildesoruyorum:radikalsözdedinîörgütlerinağı-nadüşenbukızımızınveonungibiolangençlerimizininançsorunlarınadairbirfikrinizvarmı?

PopülerkültürünAmerikanvarimeleziklimihayatımızınherkaresinikuşatmışvaziyette.Kıskacınaaldığıhayatlaraaşırıtüketimi,israfı,tasasızvegamsızbirhayattarzınıdayatıyor.

Vurpatlasın,çaloynasın!Toplumadahafazlaözgürlük,amahernehikmetsesadecetüketmeözgürlüğüpompalayanyenikapitalizmkültürühayatlarıkuşatıyorveesiralıyor.Hertürlüveheryönden…

Birbirinezıtgibigörünsedebuikiaşırıörnekdeaçıkçagösteriyorki,gençlikileilgilisorun,saltbirinançsorunude-ğildir.Meseleyesadecebuaçıdanbakmakyanıltıcıolacaktır.Başkabirifadeyle,dinehaylimesafeliolanla,dineyanlışyerdenhoyratçatutunan,gerçekte,ikifarklızemindeymişgibigörün-selerde‘ifratvetefrit’dediğimizaşırılıktabuluşmuşlardır.Fut-boltabiriyleikisideofsaytpozisyonundadır.Dinihafifealanyadayoksayanlar,Allah’ıhayatındançıkaranlarilediniideoloji,


istismar,baskıvetahakkümünsosyokültürelvepsikolojikaracıhâlinegetirenleresasenaynıkamptadır.

Herikisinindekadimkökleriinkârdaortaktır!

Birbirleriniitekleselerveyoksaysalarbile,fikirfukaralığın-da,zihnîkısırlıkta,sabitfikirlilikte,kafakarışıklığında,tarihiyoksaymada,bayatklişelerlehayatıgötürmede,ahlakiçökün-tüde,kimlikkaybındavepatolojikhâllersergilemedeikigrupbirbiriylebirebirörtüşür.

Dahası, ikiside insanları,olaylarıvenesnelerigönülvekalpgözüylegörmemelekesiniyitirmiştir.Şefkatvemerhametyoksunudurlar.Herikisidezihnîçelişkilerinkucağındagelgit-leryaşamaktadırveyineherikiside,İranlıdüşünürDaryushShyegan’ınifadesiyle,birer‘yaralıbilinç’tir.

Gerçektesorunsaltbirdinsorunudeğildir,ziradinîeğiti-mikatıksızalanla,dinlebağıpamukipliğindenibaretolanni-hayettebuluşuyorsa,sorunaynızamandabireğitim,birkültür,birahlaksorunudur;sorunaynızamandabiraile,biryetişmevetopyekûnbirtoplumsorunudur!Birmemleketsorunudur!

Sorununçokyönlübileşenlerivar…Sorun,dininanla-tılmasıveanlaşılması,yaşanmasıveyaşatılmasısorunudur…

Bütüngençliğimiziyukarıdakikategorileredâhilettiğimizasladüşünülmesin.Bunuözelliklevurgulamakisterim.Kas-tımız‘birkısım’gençlerimizdir.Sözlerimizvedemekistedik-lerimizbiryanlışanlamayamahalvermeyecekkadaraçıktırsanırım.

Para,güçveteknolojininmoda,cinsellik,futbol,neskafe,pubverestoranlaharmanlandığıkapitalistmoderniteninkentkültürügençlerimizinbirkısmınıkendinederinbirtutkuylabağlamaktadır.Aynışekilde,fanatikideolojilerincehalet,istis-mar,acımasızlık,bağnazlık,gaddarlıkveradikalliklebuluştuğu‘sözde’dinîbirşiddetkültürüdebirkısımgençlerikendinederinbirtutkuylabağlamaktadır.


Herikigrupdamodernitedenbağımsızdeğildir.Modernitekendikentkültürünüürettiğigibikendişiddetkültürünüdeüretmiştir.Çıkarcı,bencil,hazcı,gamsız,aylak,hafifmeşrepbirgençlikileacımasız,fanatik,şiddetbağımlısıbirgençliğinnasılvehangişartlardatürediğikonusuoldukçakarmaşıkvederinbirkonudur.

Birkısımgençlikvarki,bilgiçtavırlılakinokumadığıiçincahil;emeğinvealınterininsafiyetindenvekutsallığındanbi-habervaziyettezenginlikhayalikuruyorvebuuğurdaherşeyimübahgörüyor.

Birkısımgençlikvarki,pervasızcageçmişine, tarihine,kültürünevedininedesövebiliyor.Yinebirkısımgençlikvarki,cinselserbestliğiözgürlüksayıyor,eşitlikveözgürlüğüağ-zınasakızediyoramaişinegelmediğindehak-hukuktanıma-yabiliyor.

Özetle,mutluluğuanınzevklerindearayan,zevktenzevkekoşupdeligibieğlenen,hayatıngerçekliklerinizevkveeğ-lenceninsahtevegeçicitatminleriiletakaseden,‘akılçelen’,‘hazveren’uyarıcılarabağımlı,ayaklarıyerebasmayanuçarıbirkısımgençlikvarkarşımızda…

Amerikanfilmlerininvedizilerininsabırlave ısrarla ide-alizevepropagandaettiğigençliktipolojisiniaşılamafaaliyetinihayetindebizdedetutmuştur.İlerici,çağdaşvemodernsı-fatlarıyladahadaalbenilikılınanbutipolojininsözde inançboyutudaihmaledilmişdeğildir.Buradagörevinbirkısmınıdakitaplarıçoksatanlarlistesindehaftalarcagezinen,pekçokdileanındaçevrilenveyeniateizmintemsilcisikonumundaolanyazarlar(RichardDawkins,SamHarris,ChristopherHitchens,DanielDennettgibi) ileHintliGurular(SriPremBaba,PriyaKumar,Asaram,Oshogibi)üstlenmişlerdir.

Kitapları büyük yayınevlerinin kitap raflarını boy boyişgal eden,gerçekadıChandraMohan Jain (ö.1990)olan


HindistanlımistikvespiritüelOsho’nun“İnsanOlmaYolcu-luğu”(İst.2013)adlıeserindennakledeceğimbirkaçsatır,nedemek istediğimhakkındasizeyeterli ipucusunacaktır.

“Tanrıolmaması iyibirşey,çünküsenkendibahçıvanınolabilirsin…Tanrı’yıelindenalıyorum…Tanrıolmazsaolmazbirşeydeğildir.(s.7,62);Tanrıolmayaçalış,insanolmayagi-dentekyolbudur…Tanrısallıkhedeftir…BelkiTanrıyoktur.Benbunuumursamıyorum.(s.10vd.);Biryandaölümvardır,diğeryandaysayenidendoğuş.(s.49);Meditasyonseniefendi,zihniyseköleyapar.(s.50);Çocuğaherhangibirdinaşılamayaçalışanbirkişimerhametlideğil,acımasızdır:Yenitazebirruhukirletmeyeçalışır…Kimseninböylebirtekeliyok.(s.61);Top-lumlarcinselprovayaizinvermezler.Cinselprovaiçerenoyediyılkesinliklegereklidir.Kızlarveerkeklerokullarda,otellerde,havuzlardaveyataklardabiraradaolmalıdırlar.Gelmekteolanhayatınprovasınıyapmalarıgerekir;ohayatahazırlanmalarıgerekir.(s.69vd.);Dinbirtüruyuşturucudur.Çaresizliğini,mutsuzluğunuunutmanayardımcıolur.Dilediğinherşeyedairhalüsinasyongörmeneyardımcıolur.Vemantıkşudur:Tanrıyoksasorunyok.DeistolursakenazındanTanrıvarsa, ‘Bizibağışla,gençtik,tecrübesizdik.Hiçbirşeybilmedensanainan-mamayabaşladık.’diyebiliriz.(s.82)”

Osho’nuneserlerininneredeysetamamıdilimizeçevrilmişoluphepsideancakbirkısmınınakledebildiğimbunevifikir-leriveçokdahafazlasınıiçeriyor.Deizm,meditasyon,reenkar-nasyon,insanıntanrılıkiddiası,diniaşağılamavb.gibiinançladoğrudanbağlantılıpekçokhususuiçeriyor.

Eğergençliğinbiranlamarayışıvarsa,kivarvebukaçı-nılmaz,buminvaldeonagidenmesajlarınönemlibirkısmıateşliateistlerden,birkısmıdasözdemütevazıgörünümlüHintgurularındangeliyor.İngilizProfesörTerryEagletonda,haya-tınanlamısorusununşimdilerdeguruların,ruhanimasörlerin,


teknolojistlerinveüfürükçülerinelinekaldığınısöylüyor.2 Ona göre,eğergündelikhayatanlambakımındaneksikidiyse,ıvırzıvırşeylerleyapayolaraktamamlanmalıydı.(s.38).Nitekimöyledeoluyor…

Kapitalizminpopülerkültürübufırsatçılarafevkaladeel-verişlibiriklimsunuyor.

“Eğeryüzbinlerceinsan”,diyorAvusturyalıpsikiyatrVictorE.Frankl,“yaşamınanlamınadairçokazşeyvadedenbirkita-bayöneliyorsa,bu,insanlarıniliklerindehissettiklerikavurucubirsorundemektir.”Frankl,bukavurucusorunaparmakbasankitabınınhaftalarcaençoksatankitapolmasınıbirbaşarıdeğil,içindebulunduğuçağın“acınasıbirdışavurumu”olarakgörür.Kitabınınbelkideyegânevurgusu,hayatın,herdurumda,enacınasıdurumlardabilepotansiyelbiranlamtaşıyorolmasıdır.3

Hayatınenacınasıanlarındabilebiranlamasahipoluşu,insanınçağlarboyuanlamarayışındanniçinvazgeçmediğinianlatanönemlibir ipucuolsagerek.Anlamıolanşeydeğerliisehayatdeğerlidir.Hayatanlamıolanbirşeysemutlaksurettedeğerlidir.Veyaheranlamifadeedenşeyaynızamandabirdeğer ifadeeder.

Hayataanlamkatanşeylerdedeğerlidir:mesela,anlamarayışı!

Buradanyolaçıkarak,anlamarayışının, insanınbitiptü-kenmekbilmeyenhayatmücadelesininmihveriniteşkilettiğinirahatlıklasöyleyebiliriz.

Buarayışınenyoğunolduğudönem,hiçkuşkusuz,gençlikdönemi…

Birkısımgençlikiçindin,moderndünyanınmodernbireyiiçinanlamsız,kuru,modasıgeçmiş,aklavebilimeaykırıbir

2 TerryEagleton,Hayatın Anlamı,İstanbul,2017,s.36.

3 VictorE.Frankl, İnsanın Anlam Arayışı,İstanbul,2018,13vd.


dizisafsatavehurafedenibaret.Yukarıdanberibunusöylüyo-ruz.

Birkısımgençlikiçinisedin,biraidiyet,birkimlik,vaz-geçilmezbirhayattarzı…

Birkısımgençlikiçindin,tıpkımüzik,tıpkısporveyatıpkıherhangibirboşzamanhobisimesabesinde:canınıznezamanisterse ilgiduyabileceğinizbirşey. İyi, faydalıveçokyönlüolabilir,fakathayatınzorunlubirparçasıdeğil.

İnatçıbirözgürlük tutkusunun,sınırsızbir tüketimçıl-gınlığınıntıpkıbirvebavirüsügibiheryerikasıpkavurduğubiriklimdeumutsuzarzularının,dürtülerininvefantezilerininpeşindenkoşankafasıkarışıkepeycegençvar…

Gençliğedinadınaverdiğimizpekçokkavramvar:Allah,peygamber,melek, ibadet,namaz,oruç,zekât,hacvb.Amabununyanındadinadınaveremediğimizdepekçokşeyvar:ruh,heyecan,arzu,aşk,samimiyet,ihlasvb.

Dinisırfdiniöğretmekadınabellettiğimizkavramlarınar-dınahapsederek,ondanruhu,heyecanı,arzuyu,aşkı,samimi-yeti,ihlasıvedeimanısoymak…Diniçocuklarımızasalt,soyutbirkavramlarbütünündenibaretmişgibisunmak!

Yapılanhatalar,yanlışdinsunumlarıbilhassagençdimağ-lardaderinhasarlarayolaçabiliyor,bunubilmemizgerekir…

AlanWattsderki,“SonsuzhayatveTanrıileilgiligerçek,saf,aşikâr,yalınveherkesingörebileceğinetliktedir.Fakatnetbirşekildegörebilmekiçinnasılgözlerindüzeltilmesigereki-yorsa,anlamakiçindezihnindüzeltilmesigerekir.”4

Birkısımgençlerimiz,kendilerinecennetibudünyadava-dedenlerinçekimalanınagirmişken,azınlıkdaolsabirkısımgençlerimizdecennetinanahtarınıAllahyolundacihatetmeveşehitolmaşartınabağlayansözdedinîaşırıoluşumlarınçekim

4 AlanWatts,Güvencesizlikteki Bilgelik,İstanbul,2018,s.32-33.


alanındadır.Buradagenelbir‘inançsorunları’adıaltındasadraşifabirşeylersöylemekmümkündeğildir.

Nihayette,gençlerimizedinianlatmanınüslupveyolları-nıanlatmakiçinçabalarımızhepsürecekvesürmelidir.Evet,gençlerininançsorunuvarvebu,inançesaslarınıtemellendir-mesorunundanziyadeinanmayani imansorunudur.Sorun,onlarıninançproblemlerinitektektespitedereksıralamanınçokötesindedir…

Küçüklere şefkat göster. Ta ki büyüdükleri zaman onlardan şefkat görmeye hakkın olsun.

Büyüklere hürmet et. Ta ki büyüdüğün zaman sen de küçüklerden hürmet göresin.

Ana baba ahı alma. Ana baba ahının zehrini içen kurtulamaz.Kadınlara hürmet et. Düşün ki kadınlık, insanlığın anasıdır.

Yaşlıların tecrübesinden faydalan ve tecrübe edilmişi yeniden tecrübeye kalkışma. Ta ki pişman olmayasın. Sonunda

pişman olacağın bir işi başında düşün.Arkadaş olacağın kimsede arayacağın şart çalışkanlık,

dürüstlük ve iyilikseverlik olsun. Bu meziyetlerle bezenmiş olan bir insan, diğer bütün iyi vasıfları da haiz demektir. Bunu unutma ve bu şartı bulamadığın kimse ile sakın arkadaş olma.

(Ali Fuat Başgil)

117

Arkadaşlararasıetkileşimvearkadaşseçimisadecepsiko-lojikvesosyalaçıdandeğilaynızamandadinîsorumluluklarbakımındandazannedildiğindendahaönemlibirkonudur.Arkadaşlarınbirbirlerineolanetkisikimidurumlardaailelerinveyasalarınetkilerindençokdahakuvvetliolabilmektedir.Bukuvvetlietki,olumluveolumsuzhempsikososyalhemdedinîsonuçlarınortayaçıkmasınanedenolmaktadır.Haddizatın-dapsikososyaletkileriledinîetkileribirbirindenayıramayız.Çünkü insanlarabireyselveya toplumsalzararverendavra-nışlarumumiyetledinendeyasaklanmışdavranışlardır.Aynışekildebireyevetoplumafaydasağlayandavranışlardadinenemredilmekteveyatasvipedilmektedir.Dolayısıylaistendikveistenmediktümsöz,fiilvehâllerkişininherikidünyasınadaetkietmektedir.Bubölümdearkadaşetkisininpsikolojikarkaplanına ışıktutmaya,bunuyaparkende işindinîboyutunugözlerönünesermeyegayretedeceğiz.Önceliklekişilerarasıetkileşiminkısabirbilimselanalizinisunmakistiyoruz.Buas-lındadinlededoğrudanilişkiliolansosyal ilişkilerebilimselbakıştameydanagelendeğişimintarihçesiniiçerenbiranalizolacak.Okuyucuyasıkıcıgelmemesiniumduğumuztespitlerisunmanın,arkadaşındinimizevedünyamızayönelikyararlıvezararlıetkisinianlamanınçarpıcıbiryoluolduğunudüşünü-yoruz.Kaldıkibilimçağıdediğimizgünümüzdeinsanlaradinî

AYNAYA İYİ BAK: ARKADAŞ ARKADAŞIN AYNASIDIR

Dr. Öğretim Üyesi Ümit HOROZCUİstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi


nasihattebulunurkendahibilimdilinikullanmanıngereklili-ğiniinkâredemeyiz.

Tıpçılaruzunyıllarinsanıntümduygu,düşüncevedav-ranışlarınınonunbiyolojiközellikleriyleaçıklanabileceğinisa-vundular.Bilhassatıbbıngüçlüatılımlaryaptığı19.yüzyılbo-yuncainsanıneredeysediğerhayvanlarlabirtutaraktamamenkemik,kas,sinirsistemivesalgıbezleriyleaçıklamakgerektiği-nisavundular.Bukonudahiçdetavizkârdeğillerdi.Sözgelimieğerbir insankorkakisebu,birüstnesildenaldığıgenlerinyapısındankaynaklanıyordu.Genleri,onunsinirsisteminivesalgıbezleriniböyleşekillendirmişti.Dolayısıyla,onlaragöre,korku,kaygı,üzüntüveöfkevb.duygularınnedenitamamenfizyolojiksüreçlerdi.Onlaragöredinîyaşantılar,mistikde-neyimlervebenzerleridesadece insanvücudundakisinirlervekimyasaldeğerlerleilişkiliydi.20.yüzyılagelindiğindebuyaklaşımakarşıçıkanikihâkimpsikolojikparadigmadevreyegirdi.Bunlardanbirincisidavranışçıyaklaşımdediğimizakım-dı.Buakım,insanlarınsahipolduklarıduyguvedüşüncelerinnedenininonlarınsahipolduğubiyokimyasalsüreçlerolmayıp,buduyguvedüşüncelerinbirşekildeödüllendirilmişolmasın-dankaynaklandığınısavunuyordu.Örneğinbuakımagörebirhanımefendieleştiriyemaruzkaldığındaherdefasındaağlaya-raktepkiveriyorsabununnedenisinirleriningevşekolmasıdeğil,ağlamasınınödüllendirilmişolmasıdır.Olumlubirörneküzerindenifadeedecekolursak,kendisinekarşıyapılanhatalarıhoşgörüylekarşılayanbir insanınbudavranışınıngerisindemutlulukhormonlarıveyagerginolmayansinirsistemide-ğil,hoşgörülüdavranışınınbirödülününolmasıdır.Bu,bazendışarıdangörülenaçıkbirödülbazendekişininkendisininbilefarkedemeyeceğigizliamagüçlübirödüldür.Ödüllerdedenemeveyanılmaylaortayaçıkar.Ağlamaörneğindekişiağ-lamayıdener,eğerağlamaişeyararsabenzerdurumlardaönceağlamayabaşvurur.Ödülsıklaştıkçadavranışdasıklaşır.Yanisıkçaödüllendirilenağlamadavranışıkalıcıveotomatiktepki

119 AYNAYAİYİBAK:ARKADAŞARKADAŞINAYNASIDIR

hâlinegelir.Sözüarkadaşetkisinegetirecekolursak,buyakla-şımagörebirtoplumdaarkadaşebeveyndendahaetkiliysebu,arkadaşlığınödüllerininebeveynleilişkilerinödülündendahakuvvetlioluşuylaaçıklanmalıdır.

Buyüzyılın ikinciyarısınagelindiğinde isedavranışçıla-rınödülaçıklamalarıbirazfazlamekanikbulunmayabaşlandı.Kişinin,bedeniöyleemrettiği içinveyaödüllendirildiği içinagresifolmadığını,agresifolmakgerektiğinidüşündüğüiçinagresifolduğunuiddiaedenbilişselyaklaşımveyabilişselcilikdediğimizpsikolojiakımıortayaçıktı.Bilimsahasındaetkiliolanbuakımıntesiriylebazıtıpçılarbirçokinsaniduygu,dü-şüncevedavranışınfizyolojiksüreçlerdenöncedüşünselsü-reçlerdenetkilendiğinikabuletmeyebaşladı.Elbetteiçlerindedirenenlerdaimaolduamaartıkhatırısayılırorandabilimin-sanı,düşüncelerimizinsadeceduygularımızvedavranışlarımızüzerindedeğilfizikselözelliklerimizüzerindedeetkiliolduğu-nusavunurhâlegeldi.Öylekibirinsan,sözgelimi,aşırısinirliolduğunusöylüyorsabununnedenisinirlenmesinekonuolanhususlarhakkındasahipolduğudüşüncelerdir.Meselaeşinekarşısertvetahammülsüzkişi,sinirselyapısındakigerginliktendolayıdeğil,eşininazarlanabilir,hakaretedilebilirbirioldu-ğunudüşündüğüiçinbutarzduygusaltepkilervermektedir.

Günümüzde tümbuanlayışlarınherbirinindoğruamaabartılıveeksikyanlarınınolduğunubiliyoruz.Düşünceleri-mizinveduygularımızınbedenimizüzerinde,bedenimizindeduyguvedüşüncülerimizüzerindeetkiliolduğundan;ödüllen-dirilendavranışlarınkalıcılıkkazandığından,düşüncelerimizinotomatikgibigörünenpekçokdavranışımızıngerçeknedeniolduğundanşüpheetmiyoruz.Bununlabirliktekonuyagirişyapmamızıkolaylaştıracaksonbirpsikolojikgerçekliğidahaortayakoymakistiyoruz.Bunudaaçıklayıncamevzumuzolanarkadaşlıkvedinmeselesineilişkinsöyleyeceklerimizyerliye-rineoturacaktır.


Sözünüettiğimizsonpsikolojikgerçeklikdavranışçıvebilişselci yaklaşımabir sentez de getiren sosyal öğrenmeciyaklaşımdır.Buyaklaşım,insanlarınbaşkainsanlardanöğren-diklerini ilerisürer.Buöğrenmebaşkalarınındavranışlarınınödüllendirilmesiyahutcezalandırılmasınaşahitolunduğundaortayaçıkar.Çocuklarüzerindeyapılandeneyselaraştırmalar,şiddet içerikli filmizletilençocukların, filmdeşiddetuygula-yanınbirşekildeistediğinekavuşmasıyahutfilminiçeriğininşiddetiolumlutakdimetmesihâlindefilmsonrasındaşiddetdavranışlarındaartışmeydanageldiğinigöstermiştir.Yani iz-ledikleri filmdeşiddetdavranışınınbirşekildeödüllendiril-mesiçocuklardakişiddetdavranışınıartırıyor.Bununarkadaş-lıkkonusundabizeverdiğiönemlimesajlarbulunmaktadır.Arkadaşlıkettiğimiz insanlarıdaimagözlemler,yaşamlarınayakındanşahitoluruz.Onlarındavranışlarındanödüllendiri-lenleriyapmamız,cezalandırılanlardankaçınmamızoldukçatabiidir.Arkadaşlarımızınödüllekarşılıkbulan,dinengüzelkabuledilendavranışlarınıyapmayabaşlarız.Örneğinsadakaverencömertarkadaşımızıntoplumdangördüğüsaygıveitibarbizidecömertvediğerkâmolmayasevkeder.Öteyandandinîdavranışlarınolumsuzkarşılıkbulmasıbizlerinbudavranış-lardanuzaklaşmasınıberaberindegetirir.Meselaborçverenbirininborçlutarafındanaldatıldığınıgörmekbizibufedakâr-cadavranıştanuzaklaştırabilir.Buradaidealistbiryaklaşımladoğrusuneiseonuyapmakgerektiği,güzeldavranışödüllen-dirilsedeödüllendirilmesedebizimyapmamızgerektiğiilerisürülebilir.Bilhassaanne-babalarergençocuklarınıeleştirirkenbutarzcümlelerisıkçakurarlar.Nevarkiinsan,zannedildiğikadarbilerekvedüşünerekdavrananbirvarlıkdeğildir.Aksi-nebirçokdavranışınıkararvermeden,farkındabileolmadan,otomatikolarakyapar.Yanihernekadaristendikveistenmedikdavranışlarınlistesinikolaycasayabilsekdeonlarınyapılmasıveyapılmamasıylailgiligizlidirektiflerimizinetkisindenkur-tulamayız.Meseleyi tersindendüşündüğümüzdetablodaha


daciddiyetkazanmaktadır.Dineuygunolmayandavranışlarınödüllekarşılıkbulduğunugözlemlediğimizdeokötülüköncebizimiçinnormalleşir,ardındantekrarlandıkçadabizimdav-ranışımızhâlinegelebilir.Örneğinağzınakötüsözalmazkenarkadaşlarıarasındaönceküfretmeyebaşlayıpsonrabunualış-kanlıkhâlinegetirenkimselereşahitolmayanımızyokgibidir.

Sosyalöğrenmekuramınınbelkideençarpıcıvurgususos-yalöğrenmeninbilinçdışıgelişenkısmınadır.Meselayukarıdaşiddet filmi izletilençocuklarla ilgiliverdiğimizaraştırmanınbirdiğerbulgusudaşiddetinödüllendirilmediğidurumlar-dadaçocuklarınşiddetdavranışlarındaartışolması idi.Yaniizlediklerifilmhiçbirşekildeşiddetiiyigöstermesebilesade-ceizlediği içinçocuklarınşiddetdavranışındaartışmeydanageliyordu.Buna“sirayet” dediyebilirizkibudaarkadaşlarındavranışlarınındoğrudanmodellenmesianlamınagelmektedir.Kişifarkındaolmadanzamanlaarkadaşıgibidavranmayabaş-lamaktadır.Esasençocuklar,rolmodelolarakgördüklerian-ne-babalarınındavranışlarınıbuşekildesosyalöğrenmeyoluylakazanırlar.Ebeveynindavranışlarıçocukiçinsorgulanmadankabuledilenmutlakdoğrulardır.Ancakbazendeanne-baba-mızıntasvipetmediğimizdavranışlarınıbileaynenyaptığımızıfarkederiz. İştebu,bilinçdışısosyalöğrenmenin,yanisira-yetinaçıkgöstergesidir.Çocukkenanne-babadansirayetedendavranışlarınhâkimiyetisözkonusuyken,ergenlikçağındanitibarenengüçlüsosyalfaktörolanarkadaşçevresi,hâkimiyetielealır.Bilhassaçocuklarıyla iletişimisorunluailelerinergençocuklarınındünyasındaarkadaşlarebeveyninönünegeçer.Ergen,kısasüredetıpkıarkadaşınındavrandığıgibidavran-mayabaşlar.Üstelikbenzeşme,arkadaşındavranışınındoğrubirödülüolmadığıhattacezasıolduğuhâldededevameder.Sigara,alkolvemaddebağımlılıkları,gecehayatlarıherkesingözündeaçıkçakötüolduğuhâldebunlaraneredeysetamamenarkadaşetkisiylealışılır.


Arkadaşlarınbirbiriüzerindekibugüçlüetkisinihangipsikolojikmekanizmayadayandırabiliriz?Sosyalpsikolojiala-nındayapılanaraştırmalaraslındabusoruyaçokyalıncevaplarveriyor.BirincisiAllah’ınbiz insanlarısosyalvarlıklarolarakyaratmışolmasıdır.Evet,bizlersosyalvarlıklarızveherzamanhayatımızıntammerkezindebaşkalarıvar.Öylekidiğerleriyleiletişimveetkileşimegirmediğimizderuhsalvebedenselaçıdanzarargörüyoruz.Diğerleriyleuyumluolamadığımızdakısasü-rederuhsağlığımızı,ardındanbedensağlığımızıkaybediyoruz.Psikologlarbunuüçlüformülasyonlaifadeediyorlar:Toplumileuyum,aile ileuyumvekendiyleuyum.Kaybolanuyum,ruhsalgerilemeninyahabercisiyahut sonucuolarakkabuledilmektedir.Cevaplarınikincisiinsanınuyumluolmayısev-mesidir.Genelliklefarkındaolmadanbaşkasıneyapıyorsaonuyapmakeğilimindeoluruz.Yapılanbirsosyaldeneydesokakortasındayerdeyatmaktaolanbirininyanındandiğerinsanlarıngeçipgittiğinigöreninsanlarıntıpkıöncekilergibigeçtiği,fakatbirilerininkonuylailgilendiğinigörenlerinderhalilgilenmeeği-limisergiledikleritespitedilmiştir.Birbaşkadeneydeşiddetlibirgürültününardındanyardımçığlıklarıduyandeneklerinetraftakilerinyardımagitmesihâlindeyardımakoştukları fa-katetrafındakiinsanlarınumursamamasıhâlindeyerlerindenkalkmadıklarıbelirlenmiştir.Önlenemeyençarpıkgöçhare-ketleri,ekonomikkrizler,moda,düşünmedensatınaldığımızürünlervs.aslındauymadavranışından ibarettir.Bunlarvegünlükyaşamdakarşımızaçıkansayısızörnekaslındainsanlarolarakçokdarasyonelolmadığımızıaksinemodeliizlediğimiziaçıkçagöstermektedir.İzlediğimizmodelçoksıkvakitgeçir-diğimizarkadaşımıziseelbetteiyikötünevarsamodellemekeğilimindeoluyoruz.Üçüncücevap ise insanlarınkendisinebenzeyeninsanlarıdahaçoksevdiklerive insanlarısevdikçeonlaradaha fazlabenzeme eğilimindeoldukları şeklindekisosyal,psikolojiktespittir.Şüphesiz insanlarırasyoneldeğer-lendirmelerdenbağımsızolarakbizebenzerlikleriölçüsünde


seviyoruz.Arkadaşlarbirbirlerinisevdikçearalarındakiben-zerlikleriarttırmakistiyorlar.Özelliklekimliktesisininbaşatolduğuergenliktebubenzeşmehadsafhayaulaşıyor.Yanyanayürüyenikiergeningiyimleri,saçstilleri,kullandıklarıkelime-lervejargondantutunyaşamgörüşüvezevklerininbilebirbi-rinebenzediğinigörüyoruz.Onlarınbirbirinebenzedikleriiçinbiraradaolduklarınıdüşünebiliriz.Ancakbuizahgerçeğitamolarakaçıklamıyor.Ziraarkadaşlarınbenzerlikleriarttırmakadınaolmayanalışkanlıklarıhızlakazandıklarıinkâredilemezbirhakikattir.

İnsanlar arası etkileşimyasaları bize etkinin yukarıdanaşağıdoğruolduğunugöstermektedir.Yanigüçlüolanzayıfolanıetkiler.Bu,zayıfıngüçlüyühiçetkilemediğianlamınagelmezelbette,ancakarkadaşlararasıetkileşimdedahazeki,dahabilgili,dahayakışıklı,dahazengin,dahakarizmatik,dahakuvvetli,daha iyikonuşandahaetkilidir.Buetkininnedenisadeceüstünolanveonungücüdeğil,düşükolanınkendinitamamlama,üstünleözdeşleşmeisteğivekendisiniüstününözelliklerininistilasınaaçmasıdır.Bununlabirliktepekçokar-kadaşlıkilişkisindearkadaşlardanbirininüstünolduğubiryöndiğerindedüşük,birinindüşükolduğuyöndiğerindeüstünolabilir.Budurumdaikiarkadaşbirbirlerini farklıaçılardanetkiler.

Durumadinîaçıdanyaklaşırkenbugerçekliklerinherbiri-nizihindebulundurmakgerekir.Arkadaşımızdindariseşüp-hesizonundindarlığındanetkileniriz.Arkadaşımızdindarlık-tanuzaksaşüphesizondandaetkileniriz.Güçlübirkarakteresahipisekdindarolmayanarkadaşlarımızınbizdenetkilenmesiolasıdır.Zatendinimizinemriolaniyiliğiemretme,kötülüktenalıkoymainsanlaratemasetmeden,onlarlaarkadaşlıketmedenmümkünolmaz.Fakatkişininbunoktadaikişeyedikkatet-mesigerekir.Birincisi,gerçektenarkadaşlık ilişkisindegüçlütarafınkendisiolduğundaneminolmalıvemisyonunudaimazihnindetutmalıdır.İkincisidindışıyaşantısıolanarkadaşların


arasındatekbaşınaolmak, farkındaolmadanasimileolarakonlarauymariskinikuvvetlişekildetaşımaktadır.Karakteriti-barıylagüçlüolmayankimselerin isearkadaşlarınıdaimaenazkendikadarahlaklı,mümkünsekendindendahaahlaklıvedindarinsanlardanseçmesikritikönemesahiptir.Günümüzdegiderekyaygınlaştığınaşahitolduğumuzdeizmveateizmprob-lemininarkaplanındayeralanengüçlüfaktörlerdenbirininarkadaşçevresiolduğunuunutmamakgerekir.

KonuyuPeygamberEfendimizin(s.a.s.)bazısözveuyarıla-rınagetirerekyavaşyavaşsonlandıralım.Resûlullah(s.a.s.)“İyi arkadaşla kötü arkadaş misk taşıyan kimse ile körük üfüren kimse gibidir. Misk taşıyan ya sana onu ikram eder yahut sen ondan (mis-ki) satın alırsın ya da ondan güzel bir koku duyarsın. Körük üfüren kimse ise ya elbiseni yakar ya da ondan kötü bir koku duyarsın!”1 buyururkentamdasosyalöğrenmekuramcılarınınbilimselaraştırmalarlayaptıklarıbuluşlarayüzlerceyılöncesindenişaretetmektedir.Üstelikhadis-işerifteherhangibirüstünlükkay-dıkonmaması,arkadaşseçiminedikkatedilmesihususundagüçlübir tembihmesabesindedir.KâinatınEfendisi’nin“Kişi dostunun dini üzeredir. Bu yüzden her biriniz, kiminle dostluk et-tiğine dikkat etsin.”2sözü,arkadaşlarınbirbirinidinîaçıdannasıletkileyebildiğiniortayakoymaktadır.Yineçokbilinenbirhadis-işeriftegeçen99kişiyiöldürenadamınhikâyesininönemlimesajlarındanbiridearkadaşetkisinedairdir.99kişi-yiöldürdüktensonrapişmanoluptövbeetmekisteyen,fakattövbesininkabuledilmesininmümkünolmayacağınısöyleyenkişiyideöldürenadama,salihbirzataffedilmesininmümkünolduğunuvemekândeğiştirerekiyiinsanlarınolduğubiryeregitmesinisöylemiş,butavsiyeyeuyarakyolaçıkanadamyoldavefatetmişvesalihlerzümresinedâhiledilmiştir.3Efendimizbuhadisindebizekötüalışkanlıklarınnedenleriarasındaarkadaş

1 Müslim,Birr,146.

2 EbûDâvûd,Edeb,16;Tirmizî,Zühd,45.

3 Buhârî,Enbiyâ,54.


çevresivekötümuhitinbulunduğunubildirmekte,düzelmenintekyolununisekötülerdenuzaklaşıpiyilerinbulunduğuyeregitmekveiyilerlearkadaşlıketmekolduğunuvurgulamaktadır.

Sonuçolarak,gerekEfendimizinhikmetliuyarıveemirle-rindengereksesosyalpsikolojikaraştırmalardanbaşlıcaikidersçıkarmakmümkündür.Birincisi insanakötülerdenkötülük,iyilerdenise iyiliksirayetetmektedir. İyi insanve iyibirkulolmakiçinhuylarıgüzel,ahlakıgüzel insanlarınmeclislerin-debulunmakelzemdir.Aynışekildearkadaşlarınıkötülerdenseçenkimseninkendini tamamıylakoruyabilmesineredeysemümkündeğildir.Ziraböylesiyanlıştercihler“Vay başıma! Keş-ke falancayı dost edinmeseydim.”4ayetindeifadeedildiğigibigeridönüşüolmayannoktalaravarılmasınanedenolabilir.Buba-kımdanHz.Peygamber’inyazımızınbaşlığınadauygundüşen“Mümin, mümin kardeşinin aynasıdır.”5 şeklindekihadis-işerifimucibincearkadaşçevresiniveyaşamortamınıbelirlemekko-nusundasondereceseçiciolunmalıdır.İkincisiiyiliğiemretmevekötülüktenalıkoymayolundabazenhiçbirşeysöylemekud-retvecesaretimizolmadığındabilesadeceiyidavranarak,güzelkulolarakdainsanlarıetkilemek,yanigüzelliğionlarasirayetettirmekmümkündür.Arkadaşseçimikonusundaki tümbusözlerinaynıylaeşseçimiiçindegeçerliolduğunubelirtelim.Vesselam.

4 Furkân,25/28.

5 EbûDâvûd,Edeb,49.

Ana babalara ve eğitimcilerimize ne tavsiyelerde bulunabiliriz?Her şeyden evvel, gençlerde bulunan güçleri öldürmemelerini

tavsiye edebiliriz... Onlara tevazudan çok şeref ve haysiyet, teslimiyetçilikten çok cesaret, merhametten çok adalet hakkında

konuşsunlar. Kendi yolundan gidecek ve bunun için kimseden izin istemeyecek şeref sahibi bir nesil yetiştirsinler.

(Aliya İzzetbegoviç)

129

Gençlikhayatınbelkideenözeldönemlerindenbiridir.Birtaraftanengüzelyıllarıdırhayatın.Oyüzden“hayatınba-harı”denmiştirona.Enerjiktirgenç,gücükuvvetiyerindedir.Haniderlerya,taşısıksasuyunuçıkarır!Bembeyazbirsayfadırhayatı.Kirlenmemiştir.“Ahgençlik!”serzenişleribellibiryaşıdevirmişolanlartarafındanboşuboşunadilegetirilmez,değilmi?Gençlikteneleryaşanırsayaşansın,nasılgeçersegeçsin,oyıllara,oradayaşananduygulara,saflığa,temizliğe,hayatabakışaçısınabirözlemdirbu,serzenişlerbelkide.Hâlböyleykenbirtaraftandagençvegençlikkelimelerineredeyse“problem”leözdeşleşmiştirpekçokzihinde.“Gençlikvesorunları”,“eyvahçocuğumbüyüdü”,“ergenliksorunlarıveçözümyolları”gibikonunundoğrudan“problem”liboyutlarınıelealankitapvesempozyumbaşlıklarıveya“gençliğianlamak”,“gençlerleile-tişim”gibidahaortadagibiduranyazıvekitapbaşlıklarıdaaslındagençlikkonusununsadeceromantikveolumluçağrı-şımlarakapıaralamadığınıgösteriyor.Bununsebebibelkidegençliğinbirgeçişaşamasıolması.

İnsanınensafhâliolançocukluktanyeniçıkılmış,yetiş-kinlerindünyasınaadımatılmıştırgençlikle.Buadımbirazür-kektir,tecrübesizcedir,acemicedir,kimizamansaacelecihattaukalacadır.Yetişkinliğeadımatarkenvücudununorganlarındabüyümeninverdiğietkiylebirorantısızlıkoluşangenç,sıksık

GENÇLERİ ANLAMAK AMA NASIL?

Dr. Elif ARSLANDİB Süreli Yayınlar Daire Başkanı


sakarlıklarveacemilikleryapar.Sankioeller,kollar,bacaklarkendisineyeniverilmiştirdenasılkullanacağınıöğrenmeyeça-lışıyordur.Vücudubiryetişkinvücuduhâlinialıpoturdukçabusakarlıklarzamanlaazalırvekaybolur.Benzerşekilde,ruhundadabüyükdeğişimlerveçalkantılaryaşayangenç,budeğişimlebağlantılıolarakdabirtakımacemilikler,tabiricaizsesakarlık-laryapabilecektir.Belkidekendisiiçinenzorolandabunlarolacaktır.Çünküvücudundakideğişimdışarıdanbakanhergö-zünrahatlıklagörebileceğibirseyirdeilerlerancakruhundakideğişimi,çalkantılarıgörmekokadardakolaydeğildir.Bazenhaykırırgörsünler,farketsinlerdiyefakatduyanyadaanlayanolmaz.Bazendekimsegörmesin,farketmesinister.Kendiiçdünyasınaçekilir,yalnızlaşır.

Kanımcaburadakienşaşırtıcısorulardanbirihiçkimseçocukluktanyetişkinliğeatlamamasına,oveyabuşekildebirergenlikvepeşisıragençlikdönemiyaşamasınarağmenherdönemdegençliğinvegençlerinanlaşılmasınınbirproblemol-masıdır.Gençleranlaşılmadıklarındanşikâyeteder,yetişkinlerdegençlerianlayamadıklarındandemvurur,onlarıeleştirirler.Dahası“bizimgençliğimizde…”diyebaşlayancümlelerlesıksıknasihatleredilir.Nekibunasihatlerbirkulaktangirerdi-ğerindençıkarçoğunlukla.Onasihatiedendemuhtemelenbirzamanlarbenzerleriniduymuştur.Büyüklerionuniçin,onungeleceğiiçin,değerleriiçin,dünyasıveahiretiiçinendişelen-mişler,kendilerincedoğruolanbazıhususlardagenciuyarmış-lardır.Odönemdeanlaşılmadığını,sözünedeğerverilmediğinidüşünen,toplumsaldeğerlerdenveailedeğerlerindenkopma-sındanveyayanlışadüşmesindenailesiveçevresininendişeettiğidününgenci,bugünkendiçocuğuiçinbenzerendişeleriyaşamaktadır.İşinilginçtarafıiseşudur:Sankiböylebirtecrü-behiçyaşanmamışgibibiracemilik,birtecrübesizlik,birtelaş,birkorkuvardırgencinebeveyninde.Buhakikatendeyabanaatılabilecekbirendişedeğildir.Yaçocuğumhatalıbiryolasa-parsayageridönüşü,telafisiolmayanyanlışbirişebulaşırsa

131 GENÇLERİANLAMAKAMANASIL?

yayanlışarkadaşlaredinirse…Buendişelersaymaklabitmez.Evetböylerisklerherzamanvardır.Ohâldeburiskleraltın-daykencanıkabınasığmayan,enerjisienüstseviyelerdeolan,aynızamandaçocukluktangençliğegeçişintürlüzorluklarınıyaşayanvebunlarıaşmayaçalışançocuğumuza,gencimizena-sılyardımcıolabilir,onunlaberaberyürüyerekbuzorluklarınüstesindennasılgelebiliriz?Birbirimizeolangüvenimiziyoketmeden,aramızdauçurumlaraçmadanbusorunlarıaşmanınyolubüyükorandagencianlamaktangeçiyoraslında.Sadecekendikorkularımız,endişelerimiz,ümitlerimizvebeklentileri-mizüzerindentektaraflıbiriletişimkanalıkurarakdeğil,onuvedünyasınıanlamayaçalışarakköprülerkurmaktangeçiyor.

Pekçokayağıolanveüzerindeyüzlercekitapyazılanbukonuyuböylekısabiryazıçerçevesindeelealmanınzorluğunukabullenerekgençlerinnasılolmasıgerektiğiveonlaraneyinasılverebilirizeodaklanmışzihinlerimizibiraz“gençinsanı,onuniçindebulunduğuruhhâlini,tavırvedavranışlarınınse-beplerini,beklentilerininasıldahaiyianlayabilirizeyönlendir-mekistiyorum.Dolayısıylatemelamacımızgençlerimizisalihvesalihalarolarakyetiştirebilmekyolundaneleryapabilece-ğimizitefekküretmekvetartışmakolmaklabirlikte,oamacaulaşmanınyolununönceliklegençleridoğruanlamakveonlaradoğrudavranmayıöğrenmektengeçtiğibilinciylebuyazımızdabirazmasanınkarşıtarafınageçipmeseleleregençleringözüylebakmayıdeneyeceğiz.

Eğerbirgençebeveyniysenizmuhtemelenbuyazınınbaş-lığısizeolumluolumsuzpekçokşeyçağrıştırdı.Belkideaklı-nızahemen,dahadünekadardizinizindibindenayrılmayan,sizeitirazettiği,sözünüzüdinlemekistemediğizamanlardabilesizikahramanıolarakgörenyavrunuzunasidavranışları,siziçiledençıkaraniğneleyicisözleri,acımasızeleştirilerivebunla-rınsizincanınızınekadaryaktığıgeldi.Belkidefalarca,küçükçocuğuolanlara“Bunlardahaiyigünleri.Büyüsünlerdesizozamangörünçocukbüyütmeninnedemekolduğunu.”derken


yakaladınızkendinizi.Gerçektendeküçükçocuğunuzunbirnevi“Benartıkbüyüdüm,sizdenbağımsızbirkişiyim.”diyehaykırmasınınbiryansımasıolanbutürdentepkileripekçokannebabaiçin“canacıtıcı”dır.Kabuletmekzorolsadaküçükçocuğunuzbüyüyorvekendineözgübirşahsiyetolmayaça-balıyor.Busüreçtesizinbiruzantınız,birkopyanızolmadığınıispatlamakiçinbelkidebazenkasıtlıolaraksorunçıkarıyor.Böyledurumlardasoğukkanlıolmayıbaşarabilenebeveynlerkazançlıçıkıyor.“Yumurtadançıkmış,kabuğunubeğenmiyor,senkimsinkibanaakılveriyorsun,birşeyideeleştirmediğini,beğendiğinigörsemşaşırırım.”tarzıifadelerinoanbizimöfke-mizibirazolsunbastırsadagençleiletişimimizeenufakbirkat-kısağlamadığıbirgerçek.Sadecearamızaduvarlarörüyorveyavarolanlarıyükseltiyor.Bunubirsavaşadönüştürecekolursakşunubilelimkigençlegirdiğimizanlamsıztartışmalardabizsözdüellosunukazansakdakaybetsekdeaslındayinebizkaybedi-yoruzçünküçocuğumuzlaaramızaengellerkoymuş,duvarlarörmüşoluyoruz.Gencineleştirilerinin,itirazlarınınkendisinionaylatma,aileiçindekikonumunukeşfetmeçabalarınınveya-şadığıçalkantılarınbirsonucuolduğunubilirsekdahaanlayışlıdavranabiliriz.Söylediklericiddiyealınıyormu,kabulgörüyormu,itirazediliyormu,itirazediliyorsakörükörünemiitirazediliyor,yoksakendisiyleaçıkyüreklilikvesamimiyetleko-nuşuluyormu,mantıklıvekibarcevaplarveriliyormu?Bütünbunlargencinailevetoplumdanasılalgılandığıylailgiliolarakkendikendisinesorduğusorularıncevabınıoluşturuyoraslındazamanla.Buçabalarsırasındasürekliolarakönemsenmediğini,görülmediğini,duyulmadığınıyadaanlaşılmadığınıhissedengenç,gittikçeailesindenuzaklaşıyor.Zannetmeyelimkiher-hangibirsebepletartıştığımızçocuğumuzuazarlayarak,kızıpbağırarak,onuhafifealıpsöyledikleriylealayederektartışmayıkazandığımızdayadaçocuğususturupodasınagönderdiğimiz-desöylediklerimizikabulettirdik,onuinandırdık,iknaettik.Böyleyapmaklaonuaslındakendimizdenuzaklaştırdık.Evet


gençlerle iletişimkurmakta,onlarıanlamaktazorlandığımızzamanlarolabilirhattabusıksıkolabilirvebiziçokyorabilir.Ancakçocuğumuzdanvazgeçmemizmümkünolmadığınagörebuzamanlarındageçeceğinidüşünerekelimizdengeldiğincesabırlıveanlayışlıolmakdüşüyorbizyetişkinlere.Unutmaya-lımkigençlereyıkıcıveçoksertkonuşarak,onlarıacımasızbirşekildeeleştirerekhatayapmalarınaengelolamayız.Acıveserteleştirilerlegerçeklerigörmelerinibeklemekyanlışolacaktır.

Şunuda ifadeetmekgerekirki anlayışlıolmak sorunuhafifealmakyadayoksaymakdeğildir.Aksine,sorunkarşı-sındasoğukkanlıveçözümodaklıolmak,çözümügörmektir.Yadasorununtürünegöre,paniklehareketetmedendikkatlivekontrollübirşekildeçözümüzamanayaymaktır.Zirakimisorunlarınçözümükısasüredebulunabilir,kimisorunlarsahe-mençözülebilecektürdendeğildir.“Bensöyledimbuolacak.”deyipkestiripatmakçoğuzamançözümyerineçözümsüzlüğügetirir,hattayenisorunlarayolaçar.

Eğerbizgenceönemliolduğunuhissettirmezsekbilelimkikendisiniönemlihissetmesinikimsağlıyorsagençiçinokişiveyakişilerönemlidir.Biz“tahtımız”birazsarsılmışolsadaço-cuğumuziçinyinedeönemlikalmayadevametmekistiyorsakonadaönemliolduğunuhissettirmeliyiz.Biziçokzorladığızamanlardabile.Bu,çocuğumuzunheryaptığınagözyummak,hatalarınıgörmezdengelmekanlamınagelmiyor.Elbettekır-mızıçizgilerivardırherailenin.Annebabaortaktavıralarakbukırmızıçizgilerinetbirşekildebelirlemelidir.Amagençheradımattığındabirkırmızıçizgiyetemasediyorsaartıkokırmızıçizgileriçiğnemekonuniçinbiramaçhâlinegelebilir.Olmazsaolmazlardikkatlibelirlenmelidiryani.Annebabasının“Benböyleistiyorum,böyleolacak.”demesigençiçinyeterliolma-yabilir.Aileolarakçokönemlitemelkonulardakikırmızıçizgidışındakilerhakkındadakırmızıçizgilerkoyarsakmeselaoda-sınıdağıttığıiçinsaatlercesöylenipkızar,bununiçincezalandı-rırsakdahaönemlimeselelerdeçocuğumuzunsözdinlemesini


zorlaştırmışolabiliriz.Herannebabaçocuğununiyiliğiniister,bununiçinçabalar,ondanisteklerideçoğunluklabuamacayöneliktir.Amennaancakdüşünelimkibizdeoyaşlardaydık.Vemuhtemelenbizdeoyaşlardaykenşimdiolduğumuzveçocuğumuzunolmasınıistediğimizkişideğildik.Genççocuk-larımızelbettebugünolduklarıgibikalmayacaklar.Onlardadeğişecekler,amabugünolduklarındandahaiyiolmalarıiçinbizimdedahasabırlıolmamız,onlarlayakinenilgilenmemizgerekiyor.Kızgınolsakbile.Çocuğumuzaküserek,onunlaile-tişimikeserekonundoğruyuanlamasınısağlamamızmümküngörünmüyor.Onunla iletişimikeserek, ilgilenmeyerekbelkipsikolojikbaskıylapesetmesinisağlayabilirsinizamahatası-nıgörmesinisağlayamazsınız.Çoğumuztecrübeetmişizdirkiotoritekurmakçocuktan,gençtenuzakdurmaklasağlanacakbirşeydeğildir.Gençevladımızlailgilenerek,onundünyasınıanlamayaçalışarak,onayakınolarakdaotoritemizidevametti-rebiliriz.Aslındagençlerleiletişimdeproblem,otoriteninvarlığıdeğilnasılsağlandığıdır.Belkiburadaenbüyükgöreveşleredüşüyor.Hereşçocuğungözündediğerininotoritesinisağlam-laştırmayayardımcıolabilir.Herşeydenönceeşinesaygıdeğervesözünekıymetverilenbirinsanolarakdavranmak,çocuğu-nunyanındaonuyüzünekarşıveyaarkasındaneleştirmemek,birininsöylediğinediğerininmuhalifdavranmamasıgibidikkatedilecekbirkaçküçükhususlaherbireşdiğerininçocukveyagençnezdindekiotoritesineolumlukatkısağlayabilir.

Genççoğuzamanbağımsızhareketetmek ister.Zamanzamankendisineyakınlaşmak,onusarılıpöpmekisteyenannebabasınaizinvermeyebilir,onlarıitebilir.Ama“benbüyüdüm”sinyalinivermeyeçalıştığıbudavranışlarıgenelliklesosyalor-tamlardadır.Özelliklearkadaşlarınınyadayabancılarınbu-lunduğuortamlardabutürsevgigösterilerinireddedengencinaslındaannebabasıylayakınlaşmaihtiyacıvardır.Bazıgenç-ler içten içehissettiğibu ihtiyacıdilegetiremez.Zamanza-mansarıldıklarında,öptüklerinde,çeşitlişekillerdesevgilerini


gösterdiklerindebusevgigösterilerinireddedengençlerinannebabalarıdaonlarınböylebir ihtiyacıolmadığınıdüşünebilir.Oysasevgiyihissetmekçokönemlidir.Birtaraftaneliniziomu-zundanitençocuğunuzdiğertaraftansizinsarılmanıza,sevgiveşefkatinizeçokihtiyaçhissedebilir.Benbüyüdümmesajınıvermek içinreddettiğisevgiyi,davranışvesözlerimize içteniçehissettiği ihtiyacıkarşılamaktan,onlarayakın ilgigöster-mekten,onlarıbağrımızabasmaktan,öpüpkoklamaktanhiçvazgeçmeyelim.Bununherikitarafiçindenekadarsağaltıcıolacağınıfarkedeceğiz.

Gencinbüyüdüğünügöstermeisteğipekçokkonudaonundavranışvetavırlarınıyönlendirir.Annebabalarıvediğerye-tişkinlerizamanzamançiledençıkaran,çokdüşünülmedensöylenenvesağlambir temeleoturmadığı farkedileneleşti-rilerideaslındabuisteğinbireryansımasıdır.Böyledurum-lardabiryetişkininyapabileceğibelkideendoğruşeygencintartışmaisteğinigeriçevirmemek,biryetişkinletartışıyorgibionudikkatledinlemekvedüşüncelerinindikkatealındığınıhissettirerekdoğrukavramvedeğerleributartışmasırasındaona iletmektir.Tartışmaesnasındayetişkine itirazetmişolsadadoğrularzihnindeyeredecektir.Ayrıcagenç,dinlemeyiveinsanlarıngörüşlerinesaygıduymayıdabutartışmalarsırasındayetişkinlerdenöğrenecektir.

Karşılıklıkonuşmademişkendeğinmedengeçemeyeceği-mizbirhususdanasihatkonusudur.Yetişkinlernasihatetmeyiseverveönemserler.Zirabuncayıllıkyaşanmışlıklarıvardır.Ba-zenhatayapmış,bazendoğru;kimizamandoğruyuçabukgör-müş,kimizamangörmesiuzunzamanalmış,kimihatalarınıtelafietmesizorolmuş,kimilerinitelafietmiş,velhasılsaçlarınadüşenaklarınsayısındançoktecrübeedinmişlerdir.Veisterlerkigençlerbutecrübelerdenyararlansınlar,hatayapmasınlar,te-lafisizordurumlaradüşmesinlerveyaenerjileriniboşyerehar-camasınlar.Ancakgençdederki“Benkendimdeneyeceğim.Benaynıhatalaradüşmem.”Bufarklıbakışaçılarınınortasında


çokiyiniyetleyapılannasihat,tektaraflıbirkonuşmaşeklinedönüşürsehemamacınaulaşmazhemdegencinanlaşılmasıimkânsızhâlegelir.Bazensaatlerceyapılacakbirkonuşmaye-rinegencibirazdinlemek,onunneistediğini,nedüşündüğünügerçektenanlamayaçalışmakdahaolumlusonuçlardoğurur.Artıktecrübeylesabittirkigencinkendinianlatmaimkânınıbulmadığı,sadecetalimataldığıkonuşmalarfaydasızdır.

“Sabıracıdırancakmeyvesitatlıdır.”Rabbimizinemanetiolanyavrularımızındünyaveahiretsaadetineulaşmaları,annebabalarınındünyaveahiretsaadetinevesileolmaları temen-nisiylegösterilengayretlerzamanzamanzorlayıcıvesabırge-rektirensüreçleryaşatabilir.Ancakbusürecibaşarıylayönetenveyayönetmebilincindeolanannebaba,zamaniçindegörürkiuzlaşmadanuzak,asi,annebabanınheryaptığınıreddedenveyaeleştirençocuklarıonlarlasohbetetmek,yaşadığıbirha-diseyi,birduyguveyadüşüncesinionlarlapaylaşıpgörüşünüalmakiçinoldukçaistekliolmayabaşlamıştır.

Bütün bunlardan yola çıkarak söyleyebiliriz ki aslındagençlerianlamaknoktasındasöylenebilecekpekçokşeyvar.Ancakbircümleyleözetlemekgerekirsediyebilirizkiçatışmayaayıracağımızzamanveenerjiyigençlerianlamayaçalışmayaveonlarazamanayırmayaharcadığımızdaçokdahaolumluvehızlısonuçalabiliriz.

O çocuğu bekliyoruz. Dünyayı değiştirecek, yenileyecek, meşhur kelimemizle söyleyelim, diriltecek çocuğu. O

çocuğu ki, görüntüye değil, öze, dışa değil, içe baksın. O çocuğu ki, ön planı değil arka planı görsün. O çocuğu ki,

reklam ve propaganda edilenleri değil, edilmeyenleri bilsin. Kendine verileni aşan bir çocuk olsun o çocuk. Verilmeyeni

alabilen bir çocuk. Gizliyi, sır olanı kurcalayan, tarihin şifrelerini çözen bir genç. Derleyişleri dağıtan, dağılmışları

derleyen bir genç adam. (Sezai Karakoç)

139

“Kimvar!”diyeseslenilince,sağınavesolunabakınmadan,fertfert‘Benvarım!’cevabınıverenbirgençlik.(NecipFazılKı-

sakürek)

Mevlana’nın“atlasbirkumaş”dediği,

Kimininumut,heyecan,dinamizmdediği,

BehçetNecatigil’inşiirinde“...Avarelikgünleri…Duyma-makyokluğunudünyadahiçbirşeyin.”dediği,

Bazısınıntoyluk,deneyimsizlik,cahillik,asilikdediği,

Sözlüklerde;ergenlikveortayaşarasındakidönem,onbeşilayirmibeşyaşarasıdönemdiyeizahedilengençlikdönemi.İnsanhayatının,zirveçağıdiyebileceğimizdönemi…

Gençkimmidir?

Dikenliyoldayürürkenayağınabatandikenlerihissetme-denhedefedoğruyürüyendir.

Direnendir,

Rüzgâra, fırtınayakarşıdurupdaeğilmeyiaklındanbilegeçirmeyen,

Tuttumubırakmayan,dalgalarlaboğuşupdagemiyiterketmeyihiçdüşünmeyendir.

GENÇLİĞİN HAKKINI VERMEK

F. Feyza GÜNERKayseri İl Müftü Yardımcısı


Cesarettir,

Zoratalipolup,buyoldagözükaraolan,

Avuçlarınaateşialıpdaayasıyanmayandır.

Genç,yokuşyukarıyürüyüpdesoluklanmayan,

Yorulmabilmeyen,durdurakbilmeyendir.

Şahbazdır,yiğittir,merttir,kahramandır…

Onun gayreti, enerjisi, hayalleri toplum için ne kadarönemlidir.Toplumungeleceği,milletindevamı,ülkeninyük-selmesihepsiamahepsigençliğinadımlarındasaklıdır.

Gençlikkıymetlidir,emanettir,birlütuftur,nimettir.

Yeterkigenç,hakkınıversingençliğinin…

ÇağlarheponunlayazılırHabil’denberi:

Hz.Yusuf’averilengüzellikvekabiliyetonukibresürük-lememiş,arzularınınesirikılmamıştırveYaradankuyudançı-karıpMısır’asultanyapmıştıronu.

Rablerine imanetmişbirkaçgençyiğit:Ashab-ıKehf…Zalimekarşımücadelevermiş,inançlarınıyaşamauğrunalüksvedebdebelihayatlarınıterkederekmağarayasığınmış,Allah’ınmucizesiolmuş,imanlarıileörnekolarakyüzyıllarsonrasınamesajulaştırmış,yediimanlıgenç.

Vegençliklerininhakkınıverenbirgrupgenç;vahyinbo-yasıylaboyanmışlar, kalplerini süslemişler göklerdengelenemirle,âlemlererahmetolarakgönderilenMuhammedMus-tafa’nın(s.a.s.)öğretileriyleşekilvermişlerkendilerine.İşteozamankurtuluşaerdiklerinigörmüşler,cennettegölgelenenlerarasınagireceklerinibilmişler.Kur’an’la tanışınca;asilikleri,aceleciliklerimarufuemre,münkerinehyedönüşmüş.İşteozamanamaçlarınaulaşmışlar.Ataklıkları,yerindeduramayışla-rı,mertlikleri,yüreklilikleritıpkıyayındanfırlayanokunhedefibulmasıgibihedefinibulmuş.

141 GENÇLİĞİNHAKKINIVERMEK

VesaadetasrındayetişengençbirAlib.EbûTâlibolupimanlasüslemişkendini,destekaradığındasonNebi,ayağakalkıp “Ben varım.”demiştir. Peygamber’denhediye aldığı“Zülfikar”ınhakkınıvermiş,Bedir’inyiğitleriarasınagirmiş,Aliyyü’l-Murtazâ olmuştur.

BirErkamb.Ebü’l-Erkamolmuştur,onsekizinde,Mek-ke’deSafaTepesi’nineteklerindekievinitebliğfaaliyetleriiçinHz.Peygamber’etahsiseden.

BirMus’abb.UmeyrolupNebi’yitanıyıncaelinintersiyleitmiştirMekke’dekigösterişlihayatı,şan,şöhretvemalı.Vah-yesusamışgönlünüteslimetmiştirAllah’ınelçisine.İlkhicretedenlerdenolmuştur.Medine’yeöğretmenolup,karanlıklarıaydınlatanmeşaleolmuştur.

Akabe’de“Senikendinefsimizdenüstüntutacağız.”diyenbirgrupgençolmuş;Allah’aortakkoşmayacaklarına,hırsızlıkyapmayacaklarına,zinaetmeyeceklerine,kimseyeiftiraetme-yeceklerinedairsözveripNebi’ye,biatetmişler.Bubiatleöz-gürolduklarınıhissetmişler,Peygamber’itutanelleriylebirliktekalplerinindeışıldadığınıgörmüşlerdir.

BirHz.Âişeolmuş,ilmiilegünümüzeışıktutmuştur.

BirZeydb.Sâbitolmuş,SevgiliPeygamberimizinemriyleyabancıdilleröğrenip,çöldekivahaolmuştur.

PutperestatalarınınyolunuterkederekNebi’yebağlanan“Beniöldürsenizdedinimdendönmem.”diyenTalhab.Ubey-dullaholmuştur.

BirZübeyrb.Avvâmolmuştur;Peygamber’inyanındaAllahyolundasavaşırkenaldığıyaralarlabedeninisüsleyen.

Bir“suffe”ehliEbûHüreyreolmuş,kendiniPeygamber’insünnetini, sîretiniöğrenmeyeadamış, rivayetettiğibinlercehadis-işeriflenebevirehberliğinçağlarötesineulaşmasınave-sileolmuştur.


BirAbdullahb.Revâhagibi tümbenliği ile itaat etmişResûle, her emrine amade olmuştur Son Peygamber’in.

Abdullahb.Abbasolmuş,Resûldenaldığı ilmipekçoköğrenciyeaktararakonlarıyetiştirmiş,tefsirilmininkurucusuolmuştur.

Veosahabeninherbiri ışığıkıyametekadarsönmeyen,nesilleriaydınlatangöktekibiryıldızolmuştur…

Yeterkigençhakkınıversingençliğinin…

Tarihkayıtdüşeradını,cesaretini,mertliğini,kahraman-lığını;

BirOsmanGaziolur,nüvelerinioluştururkoca impara-torluğun.

FatihSultanMehmetolur,imkânsızdenilenibaşarır,kara-danyürütürgemilerini.

Bağdat’ınkapısınıaçanbirküçükuşakGençOsmanolur,cesaretiyüzyılsonrasınaulaşır.

İbn-iSînâolur,aldığı ilmigeliştiripbilimadamı, filozof,doktorolarak“moderntıbbınbabası”unvanınasahipolur.

ErzurumluNeneHatunolur,dahayirmisindeAziziyeSâ-vunması’ndabulunur,adınıyazdırırtarihe.

FatmaSeherHanım,namıdiğerKaraFatmaolur yirmiüçünde,üçayrısavaşakatılır,Balkancephesindeeşiilemüca-deleverirdüşmana,MillîMücadele’dekomutanolarakçarpı-şıp,ordudanüsteğmenrütbesiyleemekliolur,emeklimaaşınıKızılay’abağışlar.

Gençliğininhakkınıziyadesiyleverendahanicekahraman-larolur…Ruhlarışadolsun…

Yeterkigençhakkınıversingençliğinin…

Umutlabeklemektedirdevirleronu;

143 GENÇLİĞİNHAKKINIVERMEK

Yeterki,ömrününeredeharcadığısorulduğundacevabınıkolayverenlerdenolsun.

KalbininmührünüçözüpvahyeaçarakokusunRahman’ıngönderdiğini:“Allah sizi güçsüz olarak yaratan, sonra güçsüzlü-ğün ardından bir güç veren, sonra gücün ardından bir güçsüzlük ve yaşlılık verendir. O dilediğini yaratır. O hakkıyla bilendir, hakkıyla kudret sahibidir.”1Vebilsinbirgüngözleriningörürkengörmez,ellerinintutarkentutmaz,ayaklarınınyürürkenyürümezola-cağını,ayettegeçen“erzeli’l-ömr”üngelipçatacağınıbilsin…2 Hakkınıversingençliğinin,hazırlıkyapsınölümdensonrasına.Allahkatındadünyanın,sivrisineğinkanadıkadarbiledeğeriolmayıpgelipgeçiciolduğunubilipdeöyledavransın.

Eğerunutursadünyadabirgarip,biryolcuolduğunu,gözardıedersekiminkuluolduğunu,SevgiliPeygamberimizinta-biriylelezzetleriyokedenölümühatırlamazsa,kalbini,gözünükapatırsaHak’tangelenhakikate;oasi,ovurdumduymazben-liğini,ansızınperçemindenölümyakaladığındahuzur-uilahidesunacakbirşeybulamayacağınıbilsin.

Yeterki;farklıolayımderkenfıtrattanayrılmasın,hırçınlık-larınıtörpülesin,muhakemeyeteneğinikaybetmesin,hırslarınıterbiyeetsinazmeçevirsin.Hevavehevesiniterkediphayrayönelsin.Amaçsız,özdeğerlerindenhabersizolmasın.

Yeterki;bitiptükenmeyençabasını,yitiğiniyanihikmetiaramayaharcasın.Damarlardakanındolaştığıgibişeytanınzih-nindedolaşmasınaizinvermesin,Allah’asığınsın.

Yeterki;heyecanveenerjisinihayraanahtar,şerrekilityap-sın.Kafatutsunhurafelere,batılinanışlara.

Yeterki;musibetlerkarşısında“BanaAllahyeter.”deyipO’nadayansın.Zulmekarşıkatı,mazlumakarşıbirokadar

1 Rûm,30/54.

2 Hac,22/5.


merhametliolsun.Birkötülükgördüğündeeliyle,diliylemâniolsun.Buğzetsinbaştançıkarıcıtümhabisşeylere.

Yeterki;tümiyilikleriyiyipbitirenkıskançlıktankendinikorusun,sakınsınkendinibozuktabiatlıkimselerden.Gurur-dan,kibirdenuzakdursun.Bir tebessümü,birhâlhatırsor-mayıkimsedenesirgemesin.Versinsadakasınıgençliğinin…

Yeterki;aceleciliğini,hızınıbirgüzelişibitirdiktensonrahemenbaşkagüzelbirişeyönelerekgöstersin.Varayoğakaprisyapmasın,boşvegereksizişlerdenyüzçevirsinyeter.

Yeterki;hırsızlarınenkötüsündenolmasın,namazdançal-masın.Sorumluluğunubilipkendinikötülüklerdenalıkoyannamazıhiçterketmesin.

Yeterki;Reyyankapısındangeçmeyetalipolsun,orucukendinekalkankılsın.Taşısıksasuyunuçıkarangençiçinoruçsadeceaçkalmakolmasın;yalandan,hileden,kötülüktenalı-koysunkendinigenç.Nefs-iemmâreninisteklerineboyuneğ-mesin,gözleriniharamdansakınsın,iffetinikorusun,hayânınimandanolduğunubilsin.

Yeterki;özgürolacağımdiyeumarsızcahareketedipsonrapiş-manolacağıhatalarıyapmasın.Markalar,maskeler,şarkılar,parfüm-ler,arabalarvedahaniceçekicidünyanimetleriiçerisindekendinikaybedipdeölümdensonrasındanhaberverenKitab’ıunutmasın.

CahitSıtkınegüzeldilegetirmiş;“Gençlikböyledir işte,gelirgider.”Sonolarakdününgençleribugününbüyüklerineseslenmekgerek;artıksizlereyolaçıkmışgemininrotasınıbelir-lemekdüşer,şahakalkmışdörtnalagidenküheylanıdoğruyolayöneltmekdüşer.Gençlerekarşımutedildavranmak,aşırılıkla-rınıonlarıkırmadandüzeltmek,yanlışlarıgörmelerineyardımcıolmak,onlarıengellemekyerineyönlendirmekgerekir.Bazennasihatederek,bazendinleyerek,bazenyolgöstererek,bazenbirlikteyürüyerek,bazenelindentutarakfakatdaimadestekolarak,koruyarakveonlariçinbolbolduaederek…

“İmdi ey oğul gençliği gelişigüzel geçirme, ta ki yaşlılıkta bilgisiz kalmayasın, çünkü marifetli gençler pir sıfatlıdır, marifetsiz kocalar çocuk sıfatlıdır. Öyleyse pir sıfatlı gençler çocuk sıfatlı kocalardan

yeğ olur. O hâlde gençlikte yaşlılara öykün, ta ki yaşlılıkta gençlerden utanmayasın.”

(Keykâvus b. İskender)

147

Ağırağırçıktığımerdivenlerdenevinkapısınaulaştığında,yardımettiğimiçinteşekkürettive ‘Evladım,seninyaşların-daykenbirgünbukadaryaşlanıpacizkalacağımıhiçdüşün-mezdim.Gençliğininkıymetinibil,gençlikeldengittimibirdahagerigelmiyor.’dedi.

Üçüncükattanaşağıbirsolukta iniverdim. ‘Gençliğininkıymetinibil.’ tavsiyesiartıkbenidüşündürmeyebaşlamıştı.

Nedirgençlik?Nedenkıymetibilinmeli?İnsannedenelin-dengidenebukadarüzülür?Eldeedemediklerimi,yoksayap-tığıyanlışlarmıonubukadardüşündürür?Gençliğinigeçirip,ilerikiyaşlarda “ah”çekenlerin,gençliğinelinden tutmalarıgerekmezmi?Busorularvedahanicelerisorulupcevaplandı-rılmalıdırki,bugününgençleri,yarının“ahçeken”büyükleriolmasın.

Hayatkimileri içinuzunkimileri içinkısabiryolculuk.Dünyayagelmemizlebaşlayanbuyolculuğunçeşitlimerhalele-ri,inişçıkışları,virajlarıvar.Hayatınherbirkesitininkendinehasözelliklerivar.Yaşadığımızsafhanınözelliklerinibizyadabizimleyakınilişkiiçindekiinsanlarbilmezseyolkazalarınınyaşanmasıkaçınılmazolur.

Yolunbaşlangıcıolançocuklukevresi,aileilekuvvetlibiralışverişin,temasınolduğudönemdir.Odönemdeanne,baba,

GENÇLİK ELDEN GİTMEDEN

Hilal KOÇ HANCIKeçiören Müftülüğü Kur’an Kursu Öğreticisi


okulveçevrenederseolduğugibidoğrukabuledilir.Gençlikdönemiçocuklukevresiileyetişkinlikarasındaköprüvazifesigörenbirdönem.Budönemdebireyfiziksel,ruhsalvezihinselbirdönüşümgeçirmektedir.Yavaşyavaşailesindenbağımsızbirhayataadımatmaktadır.Dahaçokakranları ilevakitge-çiripsosyalleşmeyebaşlar.Birtakımsorunlar ilekarşıkarşıyakalınanbudönemde,insanyaşadığısosyalçevrebaştaolmaküzerebirçokkonuyadairsorgulamalaryapar.Hayatıanlamaya,yaşadığıdünyanındüzeninikavramayaçalışır.Bunuyaparkenyaşınınverdiğidoludizginlikleherşeyekarşıgelmek,düzenireddetmekçoğuzamanişinegelir.Olanıolduğugibisorgusuzsualsizkabuletmek“sıradanlık”belirtisidir.Kanıdeliakangençiçinisesıradanlıkbüyükbirhezimettir.

Hayatınenverimlidönemidirgençlik.Bedensağlıklı,dinç,zihinberrak,hafızakuvvetlidir.Yapılacakfaaliyetlerdeverimilerikiçağlaragöredahayüksektir.Busebepleyaşilerledikçebukuvvetinyitirilmesi,insanıgençliğeimrenerekbaktırır.

Ozanınsöylediğigibiuzunincebiryoldagidiyoruzgün-düzgece.Hayatbiryolvebenbuyolunyolcusuysam“Nereyegidiyorum?”sorusununcevabınıbulmalıyım.Nereyegittiğibel-liolmayanbirotobüsüniçindekendimizinekadargüvensizhissedersek,budünyadagidişimizinnereyeolduğunacevapbulamayışımızdaenazokadargüvensizliğesebepolur.Gü-venleyolalmakiçinöncekimolduğumu,buyolaniyekoyul-duğumu,yolunsonununnereyevaracağınıbulmalıyım.Erkenkalkmak,erkenyolalmakuzunbiryolculuğaçıkmaniyetindeolanşoföriçinnekadarönemliise,hayatyolculuğunabaşla-mışkimsenindegençyaştayoliçingereklihazırlığıyapmasıokadarönemlidir.İnsanilkolarakgençyaşlardasorgularvehayatıkavramayaçalışır.Gençliğinkendinehassorgusüreci,büyükbirnimettiraslınabakılırsa.

Varlığımı kime borçluyum? Kâinatın sahibi kim? TamdaHz. İbrahim’in sorgulamaya başladığı nokta.O, içinde

149 GENÇLİKELDENGİTMEDEN

bulunduğutoplumunyanlışâdetlerinden,batılinançlarındanhazzetmeyerekhakikatiaramayakoyulmuştu.Kendisinefay-dasıolmayanbirputatapmakdaneyinnesiydi?Hakikatbuolabilirmiydi?Hakikatyolculuğunda,yıldıza,Ay’a,Güneş’ebakanHz.İbrahim,Allah’ınherşeydenmünezzeholuşunaşa-hitliketmişti.1

İbrahimîbirduruşsergilemeliyimgençlikeldengitmeden.Allah’ınuyarısına2tabiolarak;deveninnasılyaratıldığına,gö-ğünnasılyükseltildiğine,dağlarınnasıldikildiğine,yeryüzü-nünnasılyayıldığınabakmalıyım.Aradığımbütünsorularıncevabıkâinattamevcut. İhlaslıbirkalp ile imanetmek içinararsam,hakikatigözlerönüneserenokadardelilvarki.Kâi-natıyaratan,herşeyibirdüzenekoyanYüceRabbiminvarlığınaşahitliketmeliyim.

Hakikatinneolduğunusorgulayıp,kalbimintatminolacağıcevaplarıbulmayamuhtacım.Çünkübugünhertürlü inançmensubuylailetişimhâlindeyim.Öncekidevirlerdefarklıinançmensuplarıylakarşılaşmakazrastlanırbirdurumdu.İletişimimkânlarısınırlıydı.Bugünöyledeğil,imkânlararttı.Uzaklaryakınoldu.Dünyanınöbürucundanbiriylesosyalmedyaüze-rindentanışıparkadaşlıkkurulabiliyor.Dünyaüzerindetaraftarbulanherinancainternetüzerindençokrahatulaşabiliyorum.Çokbilgiyedahaazzahmetleulaştığımbugün“Hakikatnedir,batılnedir?”sorularınısağlamdelillerlecevaplamalıyım.Haki-katibenitatminedecekşekildebulmazsam,karşılaştığımherfarklıdüşüncezihindünyamdagelgitleresebepolabilir.Gel-gitleriyidiraslında,kaptanınustalığıgelgitlerdekikontrolündeortayaçıkaramazayıfbirimanilefarklıinançlarınpropaganda-sıylakarşılaşırsambelkiderinsarsıntılaryaşayabilirim.Allah’ınvarlığınaşahitliğiminekadarsağlambirzemineoturtursam,hayattaokadarsağlamadımlaratabilirim.

1 Enʻâm,6/76-79.

2 Gâşiye,88/17-20.


KâinattamükemmelbirsistemvaredenAllah,buhayatıveiçindekileriboşunayaratmışolabilirmi?Allahayet-ikerimedeşöylebuyurupbizlerecevabıveriyor:“Göklerin ve yerin yaratı-lışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde selim akıl sahipleri için elbette ibretler vardır. Onlar ayaktayken, otururken ve yanları üzerine yatarken Allah’ı anarlar. Göklerin ve yerin ya-ratılışı üzerinde düşünürler.‘Rabbimiz! Bunu boş yere yaratmadın, seni eksikliklerden uzak tutarız. Bizi ateş azabından koru.’ derler.”3

Yaratılanhiçbirşeyboşunadeğil.Yaratılışımınbirgayesivarveonauygunyaşamakdavazifem.Bunudüşünürkenkocadünyadavarlığımıküçükgörüpbirazdagençliğinverdiğireha-vetilevazifemiboşlayabilirim.Busadecebenimzafiyetimdenkaynaklanır.Buzaafbenitembelliğe,adamsendeciliğeyöneltir.Amahayatımhiçdeöylehafifealınacakbirküçüklüktedeğil-dir.Binlerceparçasıolanbiryapbozda,elimealdığımbirparçabanagereksizgelmez,“Amancanımbirtanedeeksikolsaneönemivar?”demem.Benimdünyadakikonumumdabumisalebenziyor.Binlerceparça içindekibirparçanasılkibütününtamolmasıiçinvazgeçilmezise,bendebudünyadayaratılmışbirvarlıkolarakvazgeçilmez,kıymetlibirparçayım.Kendimi,imkânlarımıönemsizgörmemeliyim.Birbendenneolurki,dememeliyim.Denizeatılanbirtaşınetrafındaoluşandairelergibi,üzerimedüşeniyapmamın,çevremdenbaşlayarakbirçokkişiyefaydasıolacağınıbilmeliyim.

Allahyarattığıkulunayolgöstermedenonasorumlulukyüklemez,bununbilinciilevahyingerekliliğinikabuletmeli-yim.Vahiy,doğruluğutartışılmazbilgikaynağıdır.Allahilmiyleherşeyikuşatmıştır.Vahiy ile insanlarabilmedikleriniöğret-miş,hakikateulaşılabilmesiiçinyollargöstermiştir.İnsanhayatyolculuğundarotasınıvahyegörebelirlediğindehemdünyadahemdeahiretteiyiliğevesaadetekavuşacağındaneminolur.

3 Âl-iİmrân,3/190-191.


VahyibizeulaştıranHz.Muhammed’in(s.a.s.)hayatıdahabirönemkazanırböylece.Onuiyitanımalıyım,hayatınınheraşamasındanasıldavranmışöğrenmeliyim.Çünküo(s.a.s.),“And olsun, Allah’ın Resûlünde sizin için; Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı uman, Allah’ı çok zikreden kimseler için güzel bir örnek vardır.”4ayet-ikerimesindebildirildiğiüzere,bizimiçin“güzelbirörnek”tir.

Yaşadığı toplumdaher türlüçirkinliğe rağmenahlakenkendinimuhafazaetmiş,peygamberliktenöncedetoplumna-zarındasaygınlıkkazanmışbirkişiliğesahipti.OnunahlakıKur’anahlakıydıveogüzelahlakıtamamlamaküzeregönde-rilmişti.Onutanıdığımölçüdeörnekalabilirim.Aile içinde,okulda,çarşıdapazarda, işhayatında,komşularımla, insaniilişkilerinyaşandığıherortamdaonuntavsiyelerineriayetedip,izinitakipettikçehayatınanlamınaulaşırım.ÖrneğinPeygam-berimizİslam’ıanlatırkenkarşılaştığısıkıntılarasabırlagöğüsgermiş,inancınauygunyaşamakuğrunaazimli,sabırlıveka-rarlıbirduruşsergilemiştir.Sabırvesebatçağımızdaanlamınıyitirmişvaziyetteneredeyse.Teknolojininhayatımızakattığıhızsayesindeulaşmakistediklerimizekısazamandaulaşabilmemizbirişinsonunusabırlabeklememizesektevurdu.Herşeyiiste-diğimizandaeldeetmekistiyoruz.Beklemeyetahammülümüzyok.Uzunvadedegerçekleşecekplanlaryerinekısavadedeulaşacağımızhedeflerbelirliyoruz.Mücadeleetmektenkaçınıp,eldeedemediğimizşeylerinpeşinihemenbırakıveriyoruz.OysaHz.Peygamber(s.a.s.),cahiliyetoplumundahertürlüsıkıntıilekarşılaşmış,olmadıkteklifleralmış,uzunsürenboykotlaramaruzkalmıştı.O,zoradüştüğü ilkandapesetmişolsaydıİslamnasılyayılabilirdi?Hayatınhersafhasındakarşımaen-gellerçıkabilir.Karşımaçıkanherengelinbeniolgunlaştıracak,gücümegüçkatacakbirertecrübekaynağıolduğununfarkınavarmalıyım.Usulüneuygunçabasarfedildiğindebaşarıeldeedilir.Emekharcamadanhedefeulaşmakmümkündeğildir.

4 Ahzâb,33/21.


Sınavlarahazırlanangençlerçokerkenyaşlarındatecrübeediyorlarhedefegötürecekyolunnasılyürünmesigerektiğini.Sınavlardadereceeldeedenler“Disiplinlivezamanındadersçalıştım.Gerektiğikadarıylasosyalaktivitelerdendeuzakkal-madım.Planlıçalışmakbanabusonucukazandırdı.”derler.Küçükhedeflerden,dahabüyükhedeflereulaşmaksebatvekararlılıklaolur.

Hedefesebatlaulaşmakkadarönemliolanbirkonudahedefleridoğrubelirlemektir.Hayatbudünya ilesınırlıde-ğil.Dünyaveahiretbirbirininvarlığınaanlamkatanikifarklıyaşamboyutu.Bunuçok iyikavramalıyım.Dünyaveahiretdengesinikurmalıyım.Çalışmalarımıbudünyanınbaşarılarınaendekslisürdürdüğümdeilerikiyaşlarda,ahiretihesabakatma-manınpişmanlığınımuhakkakyaşarım.Arkadaşseçimim,okultercihim,evlilikhayallerimverızkımıteminedeceğimmesle-ğimbanahembudünyahemdeahiretsaadetinikazandırmalı.

Arkadaşlık,dostlukçokönemli;ortakhayallerkuruphe-deflereberaberyürüyeceğimiz,yorulduğumuzdabirbirimizeomuzvereceğimiz,beraberağlayıpgülebileceğimizarkadaş-lar…

ArkadaşseçimiileilgiliPeygamberEfendimizintavsiyeleri-nikulakardıetmemeliyiz,“Yalnızlık kötü arkadaştan daha hayır-lıdır, salih arkadaş da yalnızlıktan iyidir.”5 Kötüvasıflarasahipar-kadaşmutlakabizidekötüalışkanlıklarasürükleyecektir.İnsanbulunduğuortamdanetkilenir.BirdefasındaHz.Muhammed’e“Kendileriyleoturacağımızkişilerinenhayırlısıkimdir?”diyesorulur.Oda“Kendisini gördüğünüzde hâliyle size Allah’ı hatırla-tan, konuştuğunda ilminizi artıran ve yaptığı amellerle sizi ahirete yönlendiren kişidir.”6der.BirbirimizeAllah’ıhatırlatanseçimleryapmalıyızvesselam.

5 Hâkim,el-Müstedrek,III,387,hadisno:5466.

6 EbûYa’lâ,Müsned,IV,326,hadisno:2437.


Yineönemlibirmevzuolaneşseçimidegençkenaldığı-mızkararlararasındadır.Kişiyibütündünyalıkdertlerindenbirnebzedeolsauzaklaştıracakşey,huzurlubiryuvadır.Yuvayıhuzurlukılandakadınolsunerkekolsun,hayırlıeştir.Yüzünebaktığındagününyorgunluğunuunutturacak,nefsiharamayönelmektenkoruyacakbireşbüyükbirnimettir.Gelecekne-sillerinihyası,kurulacakiyiailelerlemümkündür.Furkânsu-resindebizeöğretilendualardanbiriailekurumunayöneliktir.Ayet-ikerimede“Ey Rabbimiz! Eşlerimizi ve çocuklarımızı bize göz aydınlığı kıl ve bizi Allah’a karşı gelmekten sakınanlara ön-der eyle.”7deniyor.Gençkenbuduayıönemsemeli,buduayla,tercihlerimizdeisabetliolmamıziçinAllah’ınyardımetmesinidilemeliyiz.Nefsinarzularınınüstseviyelerdeolduğugençlikte,haramdanuzakdurmak,Hz.Yusuf’uniffetiniörnekalmakge-rekir.Harambirilişkinin,bizevegeleceknesillerezararverece-ğiniaklımızdançıkarmamalıyız.Nikâhbağınıönemsemeli,ailekurulmadanyaşamanınbizeilerikiyaşlardatürlüzorluklarçı-karabileceğiniunutmamalıyız.Evliliğehevesetmek,hayırlıbiryuvakurup,hayırlıevlatlaryetiştirmekhayallerimizisüslemeli.

Meslekseçimideenazarkadaşveeşseçimikadarönemli.Rızkımızı temin içingayrimeşruyollara,haksızkazançkay-naklarına,harammalatevessületmemeliyiz.Tercihyaparkenkariyerimkânlarınıdüşündüğümüzkadarhelalkazancıdadü-şünmeliyiz.Helalamagörünüşegöreazkazanç,haramolançokkazançtanevladır. İnsanlığahayrıolacak,ebedîsaadeteulaştıracakmeslekleritercihetmeliyiz.Meşakkatlideolsain-sanlığafaydasıolacakbirişseçimininibadethükmündeolaca-ğınıbilmeliyiz.Yaptığımızherişieniyişekildeyapmagayreti-mizbizehembudünyahemahiretiyiliğigetirecektir.ÇünküAllah,muhsinolanları(işinieniyişekildeyapanları)sevdiğiniayet-ikerimelerdebizebildirir.

7 Furkân,25/74.


Tercihlerimiziyaparkenhayattecrübesiolanbüyüklerimi-zintavsiyelerinidinlemeli,istişareetmeliyiz.Sadeceaile,akrabaveöğretmenlerimizdendeğil,büyükmütefekkirlerineserleriniokumaksuretiyleonlardandaistifadeetmeliyiz.Özellikleyakıntarihimizde fikirdünyasınakatkılarıbulunmuşdüşünürlerinhayatlarınıveeserleriniokumalı,gönülvefikirdünyamızızen-ginleştirmeliyiz.

Gençlikeldengitmedenyapacakçokişvar.İşiçokolanınboşoturacakvaktiyoktur.Kollarısıvamalıişekoyulmalı.Amanemümkün?“Dahavakitvar,sonrahallederim.”düşüncesibizialdatır.Sonralarımızhiçbitmezgençken,bugünlerimizyarın,yarınlarımızöbürgünoluramaişlerbirtürlütamamlanmaz.Farkınavarmadanenönemlisermayemizolanömrümüzütü-ketiriz.Zamanı iyideğerlendirmeninformülünübiranevvelbulmalıyız.

“1. Müminler kesinlikle kurtuluşa ermiştir; 2. Ki onlar, namaz-larında derin bir saygı hali yaşarlar; 3. Anlamsız, yararsız şeyler-den uzak dururlar.”8Buayet-ikerimelerbizezamanıenverimlişekildekullanmanınformülünüveriyor.Kişiyararsızişlerdenuzakdurmalı.Günümüzünönemlibirsorununatemasetmişolduk.Sosyalağlardaömrümüzütüketiyoruz.Harcadığımızzamanınhesabınıyapmıyoruz.Bazıaraştırmalargüngeçtik-çeinternettegeçirdiğimizzamanınarttığınıgösteriyor.Gündeenaz3-4saatlikbirortalamasözkonusu.“İnternetkullanımamaçlarıdikkatealındığında,2016yılınınilküçayındainter-netkullananbireylerin%82,4’üsosyalmedyaüzerindeprofiloluşturma,mesajgöndermeveyafotoğrafvb. içerikpaylaşır-ken,bunu%74,5ilepaylaşımsitelerindenvideoizleme,%69,5ileonlinehaber,gazeteyadadergiokuma,%65,9ilesağlıklailgilibilgiarama,%65,5ilemalvehizmetlerhakkındabilgiara-mave%63,7ileinternetüzerindenmüzikdinleme(webradyo)

8 Mü’minûn,23/1-3.


takipetti.”9Buverilerebakıldığında“müminlerin,faydasıziş-lerdenuzakdurma”kıstasınapekuyduğumuzsöylenemez.Neyapmalıyızohâlde?Elimizeakıllı telefonumuzualdığımızdayapacağımızişingerekliliğinivefaydasınıdüşünmeliyiz.Oto-kontrolsistemimizdüzgünçalışmadığında,zamanımızıisrafet-tiğimizibilmeli,tükeneninömrümüzolduğunuhatırlamalıyız.

“Yaşadıkçaanlarızkineyapmakistiyorsak,neyapabilecek-sekşimdidenbaşlamalıyız.Ancakşimdiyehâkimiz.”10Şimdile-rinhakkınıvermedenyaşadığımızherbirgün,gerigelmemeküzeregeçipgidiyor.Şimdineilemeşgulüzvebununnefaydasıvar?Buikisorukulaklarımızdasürekliyankılanmalı.Öyleol-malıkifaydasızveboşişlerdenyüzçevirebilmeyiz.Neticeitiba-rıylabilmeliyizki,“Ençokaldandığımızsağlıkveboşvakittir.”11

9 TUİK,HanehalkıBilişimTeknolojileriKullanımAraştırması,2016.

10 PeyamiSafa,Eğitim Gençlik Üniversite,s.34.


“Mektep koridorları gerçek fetihlerin yeridir. Harp cephesindekinden daha derin ve trajik duygular sisteminin yaşandığı muhteşem ve ilahî sahnedir. Burada kendine irşat

aydınlığı arayan gençlik, aynı zamanda kendisine verilen irşat ışığını ellerinde taşıdığı için irşatçısına mürşit de olabilir. Bugüne

kadar vazifeyi yapan ben, yarının mürşitleri siz olacaksınız.” (Nurettin Topçu)

159

Öğrencilerinesadecebilgiyüklemeyideğilbilgiilebirlik-te,ahlakı;sağlıklı,huzurluvemutlubirhayatın formülünüdeöğretmeyihedefleyenbiröğretmen,onlarıödüllendirmekistediğiniveakşamahepberaberbirziyafetçekecekleriniha-berverir.Öğrencilersevinçlidir,ancaköncelikleherbirininyerinegetirmesigerekenbirödevivardır:Kümestenbirtavukalmaları,hiçkimseningörmediği,gözlerdenvegönüllerdenuzaktenhabiralanbulmaları,oradagizlice,aldıkları tavuğukesipaşçıefendiyeteslimetmelerigerekmektedir.Ziraziyafetonlarınhazırlayıpmutfağagetirdikleribumalzemelerleger-çekleşecektir.

Gençarkadaşlarbuvazifeninaynızamandabirsınavol-duğundanhabersiz,güleoynayagörevlerinitastamamifaeder-ler. İçlerindensadecebiri;uzunboylu,kırmızıyanaklıolanıgözyaşları içerisindegerigelir.Hayretki,kabiliyetlibirgençolmasınarağmenhocasınınverdiğiödeviyerinegetirememiştir.Meraklıbakışlararasında“Hocam!”der,“Sizbanahiçkimseningörmediğibiryerde,sessizsedasızbugöreviyerinegetirmemisöylediniz.AncakbenYüceAllah’ınbenigörmediği,vicdanı-mınbenimurakabeetmediğibirmekânvezamanbulamadım.”

Öğretmeninyüzündekitebessümlebirlikteanlaşıldı,bütünbukurgununöğrencilerebiröğütvermeyiamaçladığı.Sınavıbugözüyaşlıgençkazanmıştı.Vicdanınsesininkısılabileceği,

SOSYAL MEDYADA GENÇ OLMAK

Mustafa SOYKÖKDiyanet İşleri Uzmanı


Allah’tanvemeleklerindenhabersizceişlerçevirmeninmüm-künolabileceğibiryervezamansözkonusudeğildi.

“Evvelyokidiartıkvar.”diyemeyeceğizamasosyalmedyaileyüzleşmeyeburadanbaşlamalıyız.Sosyalmedyayıgeçmiş-tekimedyatiköğelerdenayıranenbüyüközellikdenetimsiz-liğidir.Sanalortamlarsoğukortamlardır. İnsanlarçokrahatbirbirlerininkalbinikırabilmekte,ağırhakaretlerdebulunabil-mekte,sahtehesaplaryoluylayüzlerininkızarmayacağıeylem-lerdebulunabilmektedir.

Kötülükleri işlemeyemeftunolannefis,kendisinesorgusualin,hesapkitabınbulunmadığı,helalveharamsınırlarıilekayıtlanmamışalanlaraçmanınderdindedir.Allah’ınolmadığı(!),meleklerinyazmadığı,vicdanınişlemediğialanlar.Hâlbukiasla ıskalanmamasıgerekenhususbaştasosyalmedyaolmaküzeresanaldünyanınbütünalanlarındaMüslümanlıkimtihanıveriyoroluşumuzdur.

Dedikodu,iftira,kötüzan,doğruluğundaneminolunma-yanbilgininpeşindengiderek insanlarıkaralamavb.davra-nışlargerçekhayattanasılharamkılınmışisesanalâlemdedeharamkılınmıştır.Kadın-erkekilişkilerihususundagerçekha-yattageçerliolankurallarsanalâlemdedegeçerlidir.IPnuma-rasıdeğiştirilebiliramameleklerinveorganlarınşahitlikleride-ğiştirilemez.Sanalâlemdebileişlensegünahmutlakaizbırakır.

Gençlerikonuştuğumuzdayaşlarıküçük,yüreklerikoca-man,erdemli,delikanlıinsanlaraklımageliyor.Sosyalmedyadadikkatverikkatlehareketedemeyengençlerinyürekküçülmesiyaşadıklarınıdüşünüyorum.Kin,nefret,düşmanlık,ötekileş-tirme,farklıolanasaygıgösterememegibiasosyalsöylem,tavırvetutumlarlakarşıkarşıyakalıyoruzsosyalmedyada.Nekadargaripkibuyenimedyaalanı,çoğuzamansağlıksızbirsosyal-leşmeyemeydanverdiği,hattabireyleriasosyalhâlegetirdiğihâldesosyalmedyaisminialabilmiştir.

161 SOSYALMEDYADAGENÇOLMAK

Tarihboyuncabütünpeygamberlerveonlarıngençarka-daşlarıdünyayıgüzelleştirmenin,dünyayıiyilik,güzellik,ada-letvemerhametledoldurmanınmücadelesinivermişlerdir.Birgençgerçekvesanaldünyadaiyiliğin,güzelliğinmücadelesiniveremiyor,kontrolsüzakıpgidenseledirenemiyor,kendisinikaptırıveriyorsaneyeyararkisosyalmedya?

Bilinmelidirkisanalolanherşeysonuçları itibariylebirgerçekliğetekabülediyor.“Her kim Allah’a ve ahiret gününe ina-nıyorsa ya hayır konuşsun yahut sussun.”1şeklindekiPeygamberöğüdünü,Allah’aveahiretgününeinanıyorsabirkimse,sosyalmedyadahayırlışeylerpaylaşsınyadabualandanuzakkalsındiyedeanlamalıyız.

Medyakavramınınlatince“medium”kelimesindentüretil-diği,kökanlamıitibariyle“aracı”anlamınageldiğiifadeedilir.Aslınabakarsanızmedyakaynakdeğil,kaynakilehedefkitlearasındabirenformasyonaracıdır.Ohâldebilgiyihangikay-naktanaldığımızveneşekildeaktardığımızayrıcaönemarzetmektedir.Hadis-işeriftekişininherduyduğunusöylemesininonayalan/günaholarakyeterliolacağıifadeedilir.2 Demek ki herhangibiraraştırmayapmadanhersöyleneni,herduyduğu-nuaktarmak,sosyalmedyadapaylaşmak,şayetopaylaştığımız,gerçeğeaykırıbirbilgiiseyalansöylemekanlamınagelecektir.“Bilmediğin şeyin ardına düşme! Çünkü göz, kulak ve kalp, bunla-rın hepsi ondan sorumludur.”3ayet-ikerimesigençleriçinsosyalmedyarehberiolmalıdır.

Gerekgerçekhayattagereksesanalortamlardasözsöyle-meninahlakiilkelerini,sosyalilişkilerinidealniteliğiniortayakoyanHucurâtsuresigençleriçinbirbaşkasosyalmedyareh-beridir.Suredehatırlatılanbaşlıcahususlarşunlardır:


2 Müslim,Mukaddime,5.

3 İsrâ,17/36.


1-AllahveResûlü’nünkoyduğusınırlarariayetedilmeli,AllahveResûlükonuştuğundasusmalı,kendisözünüonlarınsözününüstündetutmamalıdır.

2-Fasıkbirkişi,herhangibirhaberpaylaştığındabilgi-nindoğruolupolmadığıiyicearaştırılmalıdır.Aksihâldehemdünyadahemdeahiretteistenmeyensonuçlarlakarşılaşılabi-lecektir.

3-Müminlerinbirbirlerininkardeşiolduğu,birbirlerinekarşıbirtakımhakvesorumluluklarasahipolduklarıhatırlan-malıvebaşkalarınadahatırlatılmalıdır.

4-Hiçbirgrupdiğerbirgruplaalayetmemeli,birbirlerinikaralamamalı,birbirlerinekötülakaplartakmamalıdır.

5-Müminlerbirbirlerihakkındaolumsuzzanlarbesleme-meli,birbirlerininsırlarınıaraştırıp ifşaetmeyeçalışmamalıvebirbirlerinindedikodusunuyapmamalıdırlar.Hattagıybetetmek,ölükardeşininetiniyemekkadariğrençbirşeydir.

İnsanolarakherbirimizinbiryazarolduğunu,sağından,solundanveyaarkasındanverilecek“ameldefteri” isimlibirkitabıbizzatyaşadığımızhayat ilekalemealdığımızısıkdilegetiriyorum.Sosyalmedyada insanlarayeniyazarlıkalanla-rıaçmıştır.Facebook,Twitter, internetsözlükleri,bloglarvb.aracılığı ileartıkherkessadecebirdinleyiciyadapasifbirokuyucudeğil,biryayıncıveaktifbiryorumcurolündedir.Medyatikenformasyonutüketmemizeyarayanmedyagitmiş,yerinebizzatbireyolaraküretimyapabildiğimizbirmedyaağıkurulmuştur.Ameldefterigibidirsosyalmedyahesaplarımız,internetekoyduğumuzhiçbirşeyaslındasilinmez.Ohâldegelinensüreçteözelliklegençler içinsözkonusualanıaktifkullanmabecerisikadardoğrukullanmabecerisideönemarzetmektedir.

Uzmanlarsosyalmedyanınaşırıkullanımınınbirbağımlı-lıkçeşidiolduğunuifadeediyorlar.Sosyalmedyakullanırken

163 SOSYALMEDYADAGENÇOLMAK

zamanınkontroledilememesi,iş,aile,okulvb.sorumlulukla-rınihmaledilmesi,sosyalmedyadanuzakkalındığındahuzur-suzluk,uykusuzluk,öfkegibiyoksunlukbelirtilerininortayaçıkması,busahadabirbağımlılıkdurumuilekarşıkarşıyakal-dığımızıgösterir.

Kur’an-ıKerim’inpekçokayeti,sadecekitabınayetlerinideğil,kâinatınayetlerinideokumayıtavsiyeeder.Yerlerinvegöklerinyaratılışındaeşsizbirahenk,sanatsalbirgüzellik,fıtribirdinginlikvehuzurkaynağıvardır.Sanalınbüyüsünekapılıpkalanlarçoğuzamangerçekhayatınhuzurundanmahrumkalı-yorlar.Spordanuzak,hareketsizbirhayatıtercihedengençler,gençlikheyecanlarınısanalâlemdehebaetmişoluyorlar.Hayatıkaliteli hâlegetirebileceğimizpekçokaktivite,sanalâlemindışındapekçokgüzellikbizibekliyor,ohâlde“Turnoffpc,turnonlife.”Çünkühayatsosyalmedyayahapsedilemeyecekkadarbüyükveeğlencelibirşeydir.Sanalolan,gerçeğinyeriniişgalettikçeyaşamasevincimizikaybediyoruz.

İnsanzaaflarıvetutkuları ile insandır. İslamdiniaçısın-danönemliveöncelikliolanbunlardanarınmışolmakdeğil,bunlarıkontrolaltındatutarakiyi,faydalıvedengelibirhayatıinşaedebilmektir.Güç,servetveşehvet tutkusununyanın-dabeğenilmearzusu,elindekindendahafazlasınasahipolmatutkusu, takipçilerininçokluğu ileövünme isteği (tekâsür)özelliklesosyalmedyaalanındagünyüzüneçıkardığımızzaafnoktalarımızdır.

Birgencin,dahafazla“like”almakyadaInstagramveTwit-ter’datakipçisayısınıartırmakamacıylakişiliğiniyadabaşka-larınınkişiliklerinizedeleyecektavırlariçerisindeolması,yıllarsonramahcupolacağı işleryapması,kendisininveailesininmahreminiaçığaçıkarmasıelbettedoğrudeğildir.Gençlersa-nalâlemdekibaşarıvesaygınlığınmı,gerçekhayattakibaşarıvesaygınlığınmıdahadeğerliolduğunakararvermelidirler.


Ayrıcakameralarbirömürboyukayıttakalacak,enbaşarılı“youtuber”larhesapgünütespitedilecektir.

İzniolmadığıhâldebirbaşkasınaaitherhangibirfotoğrafyadabilgiyisosyalmedyahesaplarındapaylaşmak,buşekilde-kipaylaşımlarıbeğenmekveretweetetmekkulhakkıihlalidir.Benzerlerinesıkçarastladığımızbirmetaforuörnekolaraksun-makisterim:Yaşlıbiramcayadateyzeşehiriçihalkotobüsün-dedirekleresıkıcasarılmışseyahatediyor,enyakınındayolcukoltuğunaoturmuşikigençarkadaşımızvediğeryolcularfo-toğrafkaresindegörülüyor.Yaşlılarasaygıkalmadı,gençliknehâlegeldivb.iğneleyicicümlelerlebukareninFacebook’tapay-laşıldığınaşahitoluyorsunuz.Buvebenzeripaylaşımlardaüçhusussorgulanmalıdır:Birincisi,bufotoğrafıçeken,Facebook’ayükleyenvepaylaşanlarokaredebulunaninsanlardanizinal-mışlarmıdır?İkincisi,ogençlerinyaşlıyayervermekistedikleriyaşlının isebirazdanineceği içinoturmakistemediğigibi ilkbakıştaanlaşılamayanbirdurumolmuşolamazmı?Üçüncüsü,benzerbirşeyinbizekarşıyapılmasınıvebuyüzdenyabancıinsanlarınherhangibirhatamızsebebiylekınayıcıcümlelerlebizebakmalarınıarzuedermiyiz?

Ahlakkişininkendisiiçinistediğinibaşkalarıiçindeiste-mesi,kendisiiçinseviparzuetmediğinibaşkalarıiçindetercihetmemesişeklindetanımlanır.Ahlakınbutanımısosyalmedyaalanındadahafazlageçerliolmalıdır.SosyalmedyadaMüslü-manbirgençolmak;vicdanlıolmaktır,iyilikleriçoğaltmanıngayretindeolmaktır,sanaldünyanınsanalolmayangünahla-rındanuzakdurmaktır,kulhakkınariayetetmektir,ahirettedehesabınıverebileceğisosyalmedyahesaplarınasahipola-bilmektir.Sanaldünyatarafındanesiralınmışdeğil,bilinçlikullanımisimlisilahlasanaldünyayıteslimalmışazizgençlereselamveduaile.

Hiçbir şahsa karşı düşmanlık ve fenalık düşünme. Hırs ve düşmanlık duyguları insanı daima perişan eder.

Huzursuz olursun. Akıllı olan kimse bu duyguları uzatmaz. Elbette kusursuz insan ve arkadaş olmaz. Eğer arkadaşının her kusuruna kızar, münakaşa yaparsan arkadaşsız kalırsın.

Kur’an-ı Kerim’i okumayı sakın terk etme. Her gün az da olsa bir parça Kur’an-ı Kerim’i açıp okuyasın, hasıl olan

sevabı Sevgili Peygamberimize, bütün geçmişlerimize ve bütün müminlere hediye edesin.

Her niyetin halis olsun. Yani güzel ve faydalı düşünceli ol. Helal rızık yemeye gayret et.

(İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe)

167

YûnusEmre,“aşksızlaraöğütverme”der.Aşksızlaraöğütverme,ziraonlaröğütalmazlar.Öğütalmak, insanlıklaala-kalıdır.İnsanlıktabirini,ahlakiaçıdanolgunlaşmaanlamındakullanmaktayız.İnsanöğütalarak,dinleyerek,tecrübeederek,deneyerek,okuyupöğrenerek,seyahatederek,gözlemyaparak,farklılıklarıtespitederek,onlarıkarşılaştırarakolgunlaşacaktır.Bunlarınherbirisibirerolgunlaşmasürecidir…Öğütalmak,diğerbirifadeylesözvesohbetortamlarındabulunupnasihatdinlemekdikkatçekenbirolgunlaşmasürecidir.Peki,nediröğütalmak?Öğütalmak,tecrübeedilmişbilgiylebuluşmaktır.İnsan,elbettekendisidedeneyecek,tecrübeedecek;amaev-velceyaşanmışvedenenmişolanıbilirse,yenibilgiyedehazırhâlegelmişolacaktır.

Öğüt,sadecesözleverilmez;enkalıcı,enetkiliöğüt,hâldiliyleverilmiş,örnekdavranışlarvesükûtundiliyleyapılankonuşmalarmuhataplardakalıcı ilkeleroluşturmaya imkânvermiştir.Bazıelikalemtutanehlidil,edipveârifler,öğütleri,nasihatname,siyasetnameyahutusûl,erkânveahlakkitapla-rındaderleyiptoparlayaraksatırlardakaydetmişlerdir.Böyle-cezenginbiröğütedebiyatımeydanagelmiştir.MeselaTürkİslamEdebiyatı’nınilkeserlerindenolanKutadguBilig,esasıitibarıylahembirsiyasetname,hemdebirnasihatnamedir.BalasagunluYûsufHasHâcibtarafından1069yılındayazılan

ÖĞÜT ALMAK: NASİHATNAME GELENEĞİNE DAİR

Prof.Dr.BilalKEMİKLİUludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi


eser,tahkiye,hikmetvemükâlemetarzıylakalemealınmışna-sihatleri içerir.Hikâyelervemesellerlehayatadairsaadetvemutlulukdersleriverir.Zatenkitabınadı,“saadetvemutlulukverenbilgi”anlamınagelir.

İnsannasılsaadeteerer?Nasılmutluolur?YûsufHasHâ-cib,birbakımabugibisorularacevaparar.Onagöre,saadetvemutluluğunkaynağı,devletyönetimidir;hakveadaleteuygun,güvenliğitesisetmiş,bilgiyivehuzuruesasalaniyiyönetim,saadetvemutlulukvesilesidir.Temelmeselebuiyiyönetimisağlayacakinsanı,ideal lideri yetiştirmektir.Buidealinsan,liderinsanolacaktır;onunsağlıklıbirzihnîdonanımlayetişmesi,toplumunhuzurverefahıiçinelzemdir.

İbn-iSînâ’nınöğrencisiolduğusanılanBalasagunlubilgeYûsufHasHâcib’densonraEdibAhmedYüknekîdebenzeriyaklaşımlaeserinikalemealmıştır.“Ediplerinedibivefazıllarbaşı”olarakdaanılanEdibAhmed,“hakikatlerineşiği”an-lamınagelenAtebetü’l-Hakâyıkadlıeserinde,ahlakiöğütleritelkineder.İdealinsan,ahlakideğerlerebağlı,bilgili,gayretli,dürüstveçalışkaninsandır.Birbakımaahlakkitabıolarakdagörülmesimümkünolanbueser,MüslümanTürkçocuğununvizyonunuoluşturmuş;ahlaklı, ilkesahibi,çalışkanvemertinsanlarınyetişmesindeöncülüketmiştir.DahasonraAhmedYesevî,YûnusEmre,HacıBektâş-ıVelîgibimanaerleribenzeriahlakiilkeleriyenidensöylemişler,böyleceahlakprensipleriniiçerenniceeserlerinyazılmasınaöncülüketmişlerdir.

Edebiyatımızdaderin tesirleroluşturanahlakkitapları,sadecedoğrudandoğruyaahlakiilkeleriaçıklayaneserlerde-ğildir;nasihatname,pendname,siyasetnamegibieserler,oil-kelerialegorikbirüsluplatasvirvetarifederler.BuanlamdaFerîdüddin-iAttar’ın“Pendnâme”sibirçığıraçmış,tercümevetanziredilerekyenilenmiştir.KezaBeydebâ’nın“KelileveDim-ne”si,Sa’dî’nin“Bostân”ı,MercimekAhmed’in,Keykâvus’unaynıadlıeserindenyolaçıkarakuyarladığı“Kabusnâme”gibi

169 ÖĞÜTALMAK:NASİHATNAMEGELENEĞİNEDAİR

dahasonrakiyazarveşairlerideetkileyeneserlerizikretmekla-zımdır.AyrıcaPîr-iTürkistanAhmedYesevî’nin“Dîvân-ıHik-met”i,Atâullahİskenderî’nin“Hikem-iAtâiyye”si;Mevlânâ’nın“Mesnevî”si,HacıBektâş-ıVelî’nin“Makâlât”ıveYûnusEm-re’nin“Risâletü’n-Nushiyye”sigibitasavvufiahlakıöğreteneser-lerileHz.Peygamber’inahlakınıtelkinedenşemâil,hilyeveahlak-ınebikitaplarıdafevkaladeönemlihizmetlerifaetmiştir.Çünküinsansözle,nazarlamayalanır;butürdeneserler,insanağacınıkulağındansulayan,satırdansadraintikaledenahlakenolgunlaştıranvekaraktergeliştireneserlerdir.Birdebueserlercemiyetiçinde,camilerde,odalarda,tekkelerde,medreselerde,kahvehanelerdedersvesohbetortamlarındaokunmasıhase-biyle,hâlintikalinisağlamış;gözledeinsanımayalamıştır.

Bunlardanbaşka,KorkutAta’nın“Oğuznâme”yahut“DedeKorkutHikâyeleri”adıyladerlenenhikâyeler,şifahikültürdeyiğitlik,mertlik,bilgelikgibitemelahlakiilkeleriöğretir.DedeKorkut,buöğretmeişiniBayındırHan’danbaşlayarakYeğenek,SalurveDeliDumrulgibikahramanlarmarifetiyleyapar.DedeKorkut’unbıraktığıyerdendevamedenkahramanlıkdestanları,“gazavatname”,“cenkname”,“Hamzaname”,“Danişmendna-me”ve“Battalname”gibieserleraskerîkahramanlığın temelilkelerini,yiğitliğinhakikatiniaktaraneserlerdir.Bueserleriokuyanyahutdinleyensabır,gayret,dostluk,samimiyetvehasbilikyanındaadalet,merhametvesiyasetdeöğrenir.Keza“KöroğluHikâyesi”, “KeremileAslı”, “Ferhat ileŞirin”, “Ta-hir ileZühre”gibihikâyelerdesevmenin,sevdikleriuğrunaaşılmazdağlarıaşmanın,yoladüşmenin,yaralaramerhemol-manınveenönemlisihayatınanlamınıidrakederekbilgeliğeermeninyolunuyordamınıöğretmektedir.Buhikâyeleridinle-yenler,henüzhayatyolununbaşındaysalar,zihinlerindeörnekalacakları(prototip)muhayyelkahramanlaryaratır;onlargibiolmayagayretederler.Hikâyeningücü,tamdabuişaretedilenyerdedir.Doğrudandoğruyaahlakiilkeyi,usûlveadabıtelkinetmekyerinebirkahramanüzerindenaktarmakokuyucuve


dinleyicininzihnindehikâyeninyenideninşaedilmesineimkânvermektedir.Böylecemanadildendileaktarılarakçoğalmakta,herdilegetirilişindenasihatyenilenmektedir.

Türk-İslamkültürcoğrafyasındainsanınyetişmesi,olgun-laşması,devletevemilletehizmetedecekhâlegelmesinisağla-yansözvarlığıişaretedilenhikmetlerintekrarıylasağlanmıştır.Bununiçindersvesohbethalkalarıkurulmuş,hikmetlieserler,nasihatnameler,ahlakkitaplarıvesiyasetnamelertakriredilerekmanevigelişimsağlanmıştır.Bilhassakışgecelerindekonak-lardaveevlerde tertipedilenkışsohbetleri,kıraathanelerdeokunanhalkkitaplarıönemlidir.Bumeclislerdehalkdestanla-rınısöyleyenâşıklar,hikâyeleranlatankıssahanlarvehadiseyigüncelleyenmeddahlarbirerhalkmürşidi(öğretmen)olaraktasavvuredilebilir.Onlarkültürünintikalinisağladıklarıgibi,tevarüsedenbirikimiyenidengüncellemektedirler.Kezagerekodalarda,gereksekıraathanevesalonlardaokunan“cenkname”,“Hamzaname”gibieserlerinyanında,“Müzekki’n-Nufûs”,“En-vârü’l-âşıkîn”,“Muhammediyye”ve“Ahmediyye”gibikitaplarlada“ahlak-ıhamide”dediğimizgüzelahlâkıntemel ilkeleriniöğrenmektedirler.Bumuhitlerde,enazındantoplumiçerisin-deoturmasınıkalkmasınıöğrenengençkuşak,birmetinnasılokunur,nasıldinlenir,sorunasılsorulur,kimenasılhitapedilirgibisorularetrafındateşekküledeneskilerinadabımuaşeretdediklerigenel ilkeleri tahsiletmektedir.Devletmekanizma-sınınenaşağısındanenyukarısınakadargörevyapacakolaninsanınyetişmesindebudersvesohbethalkalarının,dolayısıylakitaplarınrolüolmuştur.

İlkedebîeseriöğütolanbumilletin,hikmetiöneçıkartanzenginbirgeleneğininolduğuaşikârdır.BuradaGermiyanlıŞeyhî,Fuzûlî,Nâbî,BağdatlıRûhî,ŞeyhGâlib;KocaRâgıpPaşaveZiyaPaşagibihikmetişiirformatındadilegetirenşairleriha-tırlamakmümkündür.HekimolanGermiyanlıŞeyhî,“Harnâ-me”demizahilehikmetibuluşturaraknasihatiniyapar.Günü-müzdilinde“eşeğinhikâyesi”olarakaktarılmasımümkünolan


bueserde,devrininönemlibinekvetaşımagücüolaneşektenyolaçıkarakhayvanlarınhukukunudilegetirir.Kötüahlaklıinsanlarıtavsifederekedebîveironikbirüsluplanitelikliinsa-nınyetişmesinedairtemelilkelerivazeder.Amanasihatedebi-yatıaçısındanklasikşiirimizdeönemlimetin,UrfalıNâbî’nin“Hayriyye”sidir.Nâbî’ninoğlunanasihatiolarakaktarılanbumetindedevrin ilimtelakkisi, sosyalhayat,meslekgruplarıve insantiplerinedairönemlibilgilerbulmakmümkündür.OnunizindegidenSümbülzâdeVehbîde“Lütfiyye”yikalemealmıştır.Kezaşarkılarımız,türkülerimiz,atasözlerimiz,mânivehalkhikâyelerimizidehatırdatutarsak,oldukçazenginbiröğütkültürünesahipolduğumuz,“Dinnasihattir.”emrineistinadenhepnasihatverenbirgelenektengeldiğimizanlaşılacaktır.

Tanzimatilebirlikteiçinegirdiğimizyenikültürhavzası,sadece idarikonulardavekurumlardadeğil, sanat,edebiyathayatındavedolayısıylasosyalhayattadadeğişimesebepol-muştur.Frenktarzı,hususenFransa’danesenkültürmodasınauygunolarakİstanbul’unmutenasemtlerindekendineyerbul-mayabaşlamıştır.Böyleceokunankitaplarda,dinlenenhikâye-lerde,sohbetsalonlarında,yemeksofralarındacariolanmoda-nınetkisibaskınkültürolarakvarlıkkazanmayabaşlamıştır.Buhâl,zamanlasokağadataşmış,tramvaya,devletdairesinekadarvaranyenibirtutuminşaetmiştir.Budönemdemekteplerdeokunmaküzereyazılanadabımuaşeretkitaplarıneşredilmeyebaşlanmıştır.Avrupaitarzdasosyal ilişkileribelirleyenbuki-taplar,klasikkültürdekiadabilezamanzamanfarklılaşmıştır.Nihayetalafranga-alaturka tartışmalarınasebepolmuştur.Budönemdegelenekselkültürünahlakibirikiminigençkulaklaraaktarmakiçinbazıeserlerdeyazılmıştır.Bueserlerdenbirisi,MuallimNâci’nin“Mekteb-iEdeb”idir.Bueser,“EdebEğitimi:Mekteb-iEdeb”adıylageçtiğimizyıllardayayımlanmıştır.

CumhuriyetDönemi’negelindiğinde,modernhayataadap-teolmayıteminedengörgükurallarınıanlataneserlerinkalemealındığıvebunlarınOlgunlaşmaEnstitüsübaştaolmaküzere


kimiokullardaderskitabıolarakokutulduğumalumdur.Bu-nunlabirlikteyazıldığıgündenitibarenbütünkuşaklarıetki-leyenbireservarki,onuburadahususenzikretmekicapeder.Bahsekonuolaneser,AliFuatBaşgil’in“GençlerleBaşbaşa”adlıkitabıdır.Buminvalüzerebaşarıyollarınıöğreten,konuşmaveiletişimkurmaçabasınıkolaylaştıranpekçokkitapyazılmıştır.Şehirleşmedekihızlıartış,göçvesiyasiçalkantılar insanlarıbaşarıyaendekslibirhayatanlayışına itmiş;böylecebaşarıyaendekslikitaplar, iletişimvepsikolojikitaplarıbilhassadok-sanlıyıllardanitibarendahadaartmıştır.Buartışnasihatede-biyatımızımenfiölçüdeetkilesedeBaşgil’inaçtığıçığırdaimavarlığınıkorumuştur.MeselaMustafaKara,onunizindegide-rek“GençlerleGönülGönüle”adıylabirkitapyazmıştır.Kezabendenizintelefatındanolan“OğulSenSenOl”ve“SenSenOlSevgiliKızım”isimlikitaplarbutürünbirdevamıolarakde-ğerlendirilebilir.Yenikeşifler,teknolojikilerlemelerveiktisadigelişmelerhayatanlayışınıdeğiştirmiştir.Bubakımdanzama-nınruhunauygunbirtarzda,gençkuşaklarınsorularınacevapverecekveanlamarayışlarınakatkısunacakeserleryazılmalıdır.

Bukısaizahtansonra,buradatekrarYûnus’unişaretettiğihususadönüp;nekadarnasihatedersenet,eğermuhatabınâşıkdeğilse,isteklideğilse,sözünkâretmezgerçeğinihatırla-yalım.NedemiştiYûnus’umuz?Şunusöylemişti:

“Aşksızlaravermeöğüt,

Öğüdündenalırdeğil.

Aşksızkişihayvanolur,

Hayvanöğütbilirdeğil.”

Öğütalmakdavermekdebirinsanlıkmeselesi…Aşkveilgimeselesi!Bendenizgeleneğeuyarak,oğlumudüşünüptes-pitettiğimveOğulSenSenOl’daelealdığımbirkaçöğüdümüburadakaydederekyazımıneticelendirmekisterim.Şöylenotalmışız:


“Oğul, işinizevkle,severekyap...Aşkla!Zevkleoku,se-verekdinle,aşklabak.Böyleyaparsan,harfler,seslerveşeylermanalarınıaçar.

Oğul,meselesadecedüşünmek,çalışıpçabalamakvebirfikreulaşmakdeğil;onudilegetirme, tebliğetmeyolunuveyordamınıdabilmelisin.

Azizim,buâlemdeHabilolmakdamukadder,Kabilolmakda...LakinbizHabilolmayagayretederizki,dünyamızhuzurvegüvenyurduolsun!

Azizim,varlığınkıymetlimeyvesidirsöz...Sözüzayiet-memeli!

Eyoğul, insanınkendinibilmesinebüyükbir lütuftur...Kendini,haddinibil!Lakinçoğumuzbunubeceremiyoruz.

Eyoğul,kadimdostlarıgıyabındahayırlaanmanseninde-ğeriniyüceltir.Kimimeclislerdeonlarıtahkirvetezyifetmenisesenialçaltır.”

Sebat et genç dostum, sebat et! Damlaya damlaya göl olur. Ve aynı noktaya düşen damlacıklar zamanla mermeri bile deler. İşinde ve dersinde herhangi bir fikri ve noktayı küçümseyerek

ihmal edip geçme. Küçük ihmalden bazen büyük zararlar doğduğunu unutma.

Bir işe öfkeli ve sinirli iken karar verme. Bekle, öfken geçsin. Zira öfke ile kalkan zararla oturur.

Hayatın ve tutacağın yol hakkında tereddüde ve kararsızlığa düşüp de, bir ışık aradığın zaman, fikrini soracağın kimseyi

iyi seç. Düşün ki, isabetsiz bir fikirden hareket ederek verdiğin karardan bütün ömür boyunca pişmanlık duyman mümkündür. Fakat isabetli bir fikirden aldığın ışık da bütün

ömrünce yolunu aydınlatır.(Ali Fuat Başgil)

177

Kadimzamanlardanberiinsanların,tecrübevedeğeryar-gılarınısonrakinesilleremirasbırakmakhususundaiştiyaklıolduklarıgörülür.Bumiraskimizamancemiyetinbilincindendamıtılmışnasihat,kimizamansöylence,şiirvedestanola-raktezahüreder. İnsanlığaaiteneskiyazılımetinlerde, taştabletlerdenasihatdilininegemenolmasıvebudilinözelliklegençlerimuhatapalması,nasihattarihiylebeşeriyettarihininyaşıtolduğunugösterir.Öğüt,nush,pendgibikelimelerledeifadeedilennasihat, temelolarakdoğruluğuve iyiliği telkinetmek,öğütvermek,kötüişvedüşüncelerdenuzaklaştırmakanlamlarınagelir.

Ana ilkelerindenbiri, “iyiliği emredip kötülükten sakındır-mak”1olanİslamdini,vazettiği inancınveahlakideğerlerintoplumsallaşması,yedidenyetmişekabulgörmesivecemiyetinkalbindemayalanmasıiçinnasihatiaslivesüreklibiryöntemolarakbelirler.NitekimCenab-ıAllah,Kur’an-ıKerim’i“öğüt”olaraknitelemekte2veHz.Peygamber’dende insanlarıdoğ-ruyola“güzel öğütle”çağırmasını3istemektedir.Türkveİslamedebiyatındanasihatevenasihatnamelereilhamverenanlayış,Kur’an’danbeslenir.ÖzellikleLokman’ın(a.s.)oğlunaöğüt

1 Hac,22/41.

2 Yâsîn,36/69.

3 Nahl,16/125.

ATALAR ÖĞÜT SÖYLER: EY OĞUL!

Emin GÜRDAMURDiyanet Aylık Dergi Yayın Koordinatörü


verirkenkullandığı,“Yavrum! Allah’a ortak koşma! Çünkü ortak koşmak elbette büyük bir zulümdür.”4gibiifadeler,ilkdönemdenitibarenâlimveediplerinsıklıklabaşvurduğubiryöntemindoğmasınazeminhazırlamıştır.“Eyoğul”nidalınasihatnamevependnameleredebi,dinîvetasavvufipekçokkonuyuihtivaeder.Temeldehepside insanınolgunlaşması,kemaleermesiyönündebiramaçtaşır.Fertkemaleermedentoplumdahuzu-runtesisedilemeyeceğivedevletlerin,medeniyetlerinolgun-laşamayacağıbilinmektedir.Bunevieserlerdeki“oğul”hitabıekseriyetlegençlerevegeleceknesillereseslenir.Çünküinsan-lar,doğruluğundaneminolduklarıdeğerlerin,sonrakinesillertarafındandabenimsenmesiniisterler.Bunaenmeşhurörnek,ŞeyhEdebali’nin,OsmanGazi’yeverdiğive“EyOğul!Beysin.Bundansonraöfkebize,uysallıksana.” ifadeleriylebaşlayanöğüttür.Geneldedidaktikeserlerolannasihatnameler,teorikahlaktanziyadepratikahlakıönemser,davranışlarıiseyapılma-sıveyapılmamasıgerekenlerdiyeikiyeayırırlar.Toplumlarınbozulmagözlenenalanlarınamercektutar,oalanlardaçözümönerilerisunarlar.Bueserlerindinî,siyasi,tasavvufiveiçtimaişeklindetasnifedilmesidemümkündür.5

Dede Korkut Hikâyeleri: Oğul Oğul, Ay Oğul

“DedeKorkutHikâyeleri”,Türklerinenönemliyazılıkay-naklarınınbaşındagelir.Hakkındayeterincetarihîbilgiolma-masınakarşın,zamanlatoplumtarafındanbilgeliğinveirfanınsembolükabuledilir,OrtaAsya’danAnadolu’yataşınır,Anado-lu’dazenginleşirveDedeKorkut’unşahsındaâdetatarihîbirfe-nomenedönüşür.FuatKöprülü,“BütünTürkedebiyatınıtera-zininbirkefesine,DedeKorkut’uöbürkefesinekoysanız,DedeKorkutağırbasar.”der.Kurgusuvediliyleemsalsizbirmetinolan“DedeKorkutHikâyeleri”,bilginin,iyiliğin,fedakârlığınveerdeminelüstündetutulduğubirmektebebenzetilebilir.

4 Lokmân,31/13.

5 İskenderPala,Nasihâtname,DİA,c.32,s.409,410.

179 ATALARÖĞÜTSÖYLER:EYOĞUL!

Bütünhikâyelerinodaknoktasıailedir.Kimizamangerçeküstü,mitolojikvarlıklaraevsahipliğiyapan,busayedeokuyucununilgisinidiri tutananlatılar,derindenderineailenin,yurdun,töreninöneminizihinlerenakşeder.

Cesaretin,merhametin,dayanışmanın,dürüstlüğünövül-düğühikâyelerdebabalar ileoğullarınbirbirine seslenişleriiçtenliklidir.“KazanBey’inOğluUruzBey’inTutsakOlması”adlıhikâyedeKazanBey,oğluUruz’aşusevgidoluifadelerleseslenmektedir: “Oğul,oğul,ayoğul!Karşıdayatankarada-ğımınyükseğioğul!Kararmışgözleriminaydınıoğul!Alacatanlayerimdenkalktığımsenin için.Alatımıyorultmuşumseniniçin.Benimbaşımkurbanolsun.Canımoğulseniniçin.”Hikâyelerdeevladakarşıdilegetirilensevgiifadeleriherzamanenüstdüzeydekarşılığınıbulur.Yine“BegilOğluErmen”hikâ-yesindeoğulbabasıBegil’e,“Babanesöylüyorsun,nediyorsun?Bağrımlayüreğiminedağlıyorsun?Altındakialaygırıbanaver.Kanterletipkoşturayımseniniçin.Sırtısağlamdemirzırhınıbanaver.Yeniyakadiktireyimseniniçin.Alagözlüüçyüzyi-ğidinibanaver.Yoldaşlığa,din-iMuhammedyolunaçarpışayımseniniçin.”sözleriyleseslenmektevebabasıiçinkâfirlecenketmektedir.Ailebağlarınınengüçlühissedildiğiyerlerbuvebenzeri ifadelerdir.“DedeKorkutHikâyeleri”ndeyeralanbusaygılıvesamimidil,günümüzdepekçokaraştırmayakonuolmuş,değeraktarımındailetişimdilininönemibaşlıklıçalış-malarakaynaklıketmiştir.

“DedeKorkutHikâyeleri”ninmerkezindeanne,babaveoğulvardır.Hemenbütünhikâyedeöneçıkangüçlüailebağla-rı,SelçukluveOsmanlıdevletlerininoluşumundaroloynayankültürelarkaplanıyansıtmasıbakımındanönemlidir.Babalarailesiniveoğlunukorumak,oğullarisebiradalıpcesaretlerinivekahramanlıklarınıispatlamakisterler.Sosyalhayattatekeşli-likegemendir.Çocuksahibiolmakgücünvebereketinsimgesi-dir.Ataya,babayavetöreyesaygıesastır.HikâyelerdegünümüzTürkaileyapısınınköklerinigörmekmümkündür.Çocuğun


doğduğuandanitibarenkarşılaştığıensaygınkişiannesidir.Nitekimanneyesaygıvehürmetinsonundadiğermanevide-ğerlerevesoyludavranışlaraulaşmasımümkündür.Bununlaberaberbüyüklerindili,baştaDedeKorkutolmaküzerehepdualıdır:“Yerlikaradağlarınyıkılmasın.Gölgeliceyüksekağa-cınkesilmesin.Hepakangüzelsuyunkurumasın.Kanatlarınınucukırılmasın.Allahseninamerdemuhtaçetmesin.Koşarikenakbozatınsürçmesin.Vuruştuğundakaraçeliközkılıcınufa-lanmasın.Allah’ınverdiğiumudunkesilmesin.Ahirsonu,arıimandanayırmasın.Akalnındabeşkelimeduakıldık,kabulolsun.Derlesintoplasın,günahınızıadıgüzelMuhammed’inyüzüsuyuhürmetinebağışlasın.Han’ımhey.”6

Dîvânü Lugâti’t-Türk: Öğüt Al Bilgisizliği Gider!

11.yüzyılınikinciyarısındaKaşgarlıMahmudtarafındanTürkçeyiAraplaraöğretmekamacıylakalemealınan“DîvânüLugâti’t-Türk”adlı ansiklopediksözlük, sadece içerdiği sözvarlığıaçısındandeğil,Türklerinİslam’ageçişsürecindeiçin-debulunduklarıdüşünceikliminiresmetmesibakımındandadeğertaşır.İhtivaettiğipekçokdeyimveşiirle“DîvânüLu-gâti’t-Türk”,Türkçeninhemsözcükvarlığınahemdeovarlığıortayaçıkarandüşünceufkunapencerearalar.Metinlerkimideğerlerevurguyaparkenkimizaaflarakarşıdainsanlarıuya-rır.Gençleribencillikten,kibirden,gururdanuzakdurmaya,hoşgörüvefedakârlığayönelmeyeteşvikeder.Gerçekiyiliğinkarşılıkbeklemedenyapılaniyilikolduğunuvurgular.Bahadır-lık,dostluk,misafirperverlik,cömertlikgibisoyludavranışlarınkorunmasıgerektiğine,cimrilikvetamahkârlıkgibihasletlerinsahibinezararvereceğinedikkatçeker.Güleryüzlüolmanın,büyüklerekarşıhürmetkârdavranmanınvedünyadaiyibiradbırakmanınerdemlitavırvedavranışlarolduğununaltınıçizer.

6 DedeKorkutKitabı,Han’ımHey,TOBB2014,c.1,s.462.


Milletlerinkültürel istinatduvarlarıdilleridir.Dilimuha-fazaetmek,onuyabancısözlerinistilasındansakınmak,odillekonuşanyedidenyetmişeherkesintabiisorumluluğudur.Ka-rahanlılardönemininünlüâlimiKaşgarlıMahmud,eseriylebusorumluluğunaltınıçizmiş,geleceknesillerehemkelimelerihemdekelimeleriaçıklarkenkullandığıöğütlerimirasolarakbırakmıştır:

“Oğulbendenöğütal, faziletdile,ulusarasındabüyükbilginol,bilginiyay.Oğlumsanafazilet,öğüt,mirasbırakıyo-rum,bilginbiradambularakonuntarafınabak.Oğlum,öğütalbilgisizliğigider,kiminkavutuvarsaonapekmezkatar.Bilginkimseyihoştutupsözünüdinle,faziletiniöğrenerekiştekullan.Hergünyanınagiderekonunbilgisiniöğren,gönülalçaklığıylaonahizmetet,gururubiryanakoy.Bilginadamlarınsözleriniöğütolarakal, iyisöztesirederseözesiner.Ananınbabanınsözünüişitereköğütlerinireddetme,malavetaliheeriştiğindeşımarıklıkyaparakazma.Seniyaşlıbiradamçağırırsaonadoğ-rukoş;kuraklıkyıllardamilletebak,nereyekonarlarsasendebirliktekon.Bilkiverdiğinsenindir,insanoğlukarnınatapar;kişimezaragirdiğindekalanmalbaşkasınındır.Eldekimalasevinirsin,onaazsevin;gidenmalaacıma,onaçokpişmanolma.”7

Kutadgu Bilig: Doğruluk İnsanı İkbale Erdirir

İslamiTürkedebiyatınınilkeserlerindenolan“KutadguBi-lig(MutlulukBilgisi)”,geçmiştengünümüzeanlamınıvegün-celliğiniyitirmeyennasihatlerledoludur.YûsufHasHâcib’in(ö.1078.)kalemealdığıeser,sadeceyöneticileredeğilgençyaşlı,kadınerkek,zengin fakir, toplumunherkesiminden insanahitapeder.Eseradalet,devlet,akılvekanaatolmaküzeredörttemelüzerinebinaedilir.

7 Dr.OsmanEsin,“DivanuLugati’t-Türk’tekiÖğütMetinlerÜzerineSti-listikBirİnceleme”,İdil Sanat ve Dil Dergisi,2018,cilt7,sayı45,s.524–527.


“KutadguBilig”didaktikolduğukadarsürükleyicidirde.Ayrıcabirtiyatrokurgusunasahipolmasıbakımındanbenzer-lerindenayrıbirhususiyettaşır.HükümdarGündoğduadaleti,vezirAydoldumutluluğu,vezirinoğluÖğdülmüşaklı,vezirinakrabasıdervişOdgurmuşisekanaatitemsiletmektedir.Soruvecevapşeklindediyaloglarınyanısıraşahıslarınmonologları-nı,içkonuşmavemuhasebeleriniiçerir.Hernekadardöneminyöneticilerinenasihatlerledoludaolsaesergençlerevegençlerüzerindengeleceğeseslenmekte,geleceğiinşaetmeyeçalışmak-tadır:“Eyyolundasevinçleilerleyengenç,sözümüboşsayma.Gönüldenveiçindengelerekdinleveuy.Doğrulukyolundanşaşmamayaçabagöster.Gençliğinboşagitmesin.Ondanyeterikadaryararlanmayıbil,gençliğinideğerlendir.Çünkünekadarsıkıtutarsantut,obirgünelindenkaçar.Sendegençlikgücüvarkenboşaharcama.İbadettenhiçbirzamangeridurma,hepibadetet.Busözümüiyidinle,sonraeldengidincegençliğinözleminiçekerpişmanolursunamayararıolmaz.”8

YûsufHasHâcibsosyalsorunlarıkendinedertedinen,top-lumunrefahınıakameteuğratansosyalyaralarıniyileşmesiiçingayretgösterenbirâlimdir.İnsanlara ikicihansaadetinieldeetmeninyollarınıöğütleyenmüellifinönemleüzerindedur-duğukonularınbaşındabilgigelir.BilgiyeveonueldeetmeyollarınadikkatkesilenYûsufHasHâcib,herbilginineldeedilmemesigerektiğinidüşünür.Onundüşüncedünyasındabilgi,işeyarayanlarveyaramayanlarolarakikiyeayrılır.Dünyaveahirethayatındainsanakazançsağlayacakilminpeşindenkoşulmalı,diğerindeniseuzakdurulmalıdır.ÖğrenilenbilgiyihayatageçirmeninaltınıçizenYûsufHasHacib’egöreişletilme-miş,hayatlabuluşturulmamışbilgianlamsızdır:“İnsangönlüdibiolmayanbirdenizgibidir;bilgionundibindeyataninciyebenzer.İnsaninciyidenizdençıkarmadıkçao,isterinciolsunisterçakıl taşı farketmez.Karatoprakaltındakialtın, taştan

8 YûsufHasHacib,Kutadgu Bilig,TürkiyeDiyanetVakfıYay.,2.Baskı,Mart2002,s.xxııı.


farksızdır,oradançıkıncabeylerinbaşınatuğtokasıolur.”9Yû-sufHasHâcib,gençliğidaimaönemser,toplumsalmutluluğunancakgençlerinmutluluğuylasağlanacağınısöyler.Gençlerinisemutluluğaerdemlitutumvedavranışlarlaulaşabileceğini,buyoldadoğrulukvedürüstlüktenbaşkarehberbirdeğerol-madığınıvurgular.EserdevezirAydolduölümdöşeğinde,oğluÖğdülmüş’enasihatederkengerçektesadeceonadeğil,dünyaimtihanınatabiolanbütüngençlere,oğullara,kızlara,geleceknesillereseslenir:

“Eyoğul,sakınhaölümüunutma…Budünyahayatınainanma,yelgibigeçergider.Gafletedalma,uyanıkol,budün-yadançabukgöçersin.SeniYüceRabbimeemanetettim.Odilersesenigözetir,rızkınıçoğaltır,nimetiniartırır.Bedenson-raneyapacağınısana izahedeyim,dinle…Kalbinivedilinidoğrutut.Allah’akulluktakusuretme.Sakıngafildavranma.Yarınki işinibugündendüzenekoy. İyilikveyakötülük,herşeyiAllah’tanbil.NeyeihtiyacınvarsaAllah’tandile,bilkisanayardımedecekondanbaşkabiriyoktur.BugündeyarındaazizolmakistersenAllah’ınemirveyasaklarınauy.Davranışların,yaptıklarındoğruolsun.Doğruluktansapma.Doğruol,dürüstol,doğrulukinsanıikbaleerdirir.(…)Gönülsırrınıaçıklama.Başkalarınıkıskanma.Çokyemekyeme.Şarapiçme,zinaetme.Bunlardankendinikoru.Bunlar insanayoksullukelbisesinigiydirir.İçkiinsanıgünahateşvikeder.Mutlulukzinaedendenkaçar,hemdeyüzünetükürerek,iğrenerekkaçar.”10

Atebet’ül-Hakâyık: İnancın Alameti Alçak Gönüllülüktür

KutadguBilig’denyarımasırsonrayaşayanEdibAhmedYüknekî’ninbugünküTürkistan’ınTaşkentşehriyakınlarında

9 Dr.UmutKaya,“KutadguBiligveYûsufHasHâcib’inEğitimleİlgiliGörüşleri”, Düzce Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi, c. 1, s. 8.

10 YusufHasHacip,KutadguBilig,TürkiyeDiyanetVakfıYay.,2.Baskı,Mart2002,s.55,56.


âmâolarakdoğduğu,ünlüeseri“Atebet’ül-Hakâyık”ı(Gerçek-lerinHeybesi)12.yüzyılınilkyarısındaKarahanlıTürkçesiyleyazdığıbilinir.“Atebet’ül-Hakâyık”,İslamedebiyatıgeleneğineuygunolarakbesmeleilebaşlar.İlkonbeyitteAllah’ahamd,beşbeyitteHz.Peygamber’enaat,sonrakibeşbeyittededörthalifeyeövgüleryeralır.Kırkbeyit,yüzbirdörtlükolmaküzeretoplamdörtyüzseksendörtmısradanoluşaneserdahaçokahlakveöğütkitabıolarakbilinir.Yüknekî,düşünceleriniinsanlaraulaştırmakiçinşiiringücündenyararlanır.Nitekimeskiçağlardanberiinsanlar,hususiveiçtimaibilgilerinigeleceknesillereaktarmakiçinedebîformlarınkapısınıçalmışlardır.Enderinanlamlarıhaizhikmetparçalarıbileuzunömürlülükiçinedebîsanatlarınimkânlarınaihtiyaçduyar.Destanlar,maniler,menkıbevemesnevilerhepbusaiklevücudagetirilmiş,manayıdilin takatineemanetetmişlerdir.Dilinve ifadeninkudreti,sözgelimiYûnusEmre’yi,Mevlânâ’yı,Karacoğlan’ıçağdaşlarıarasındabenzerdüşünceleresahipniceinsandanayırarakbu-günleretaşımış, tarihemaletmiştir.“Atebet’ül-Hakâyık”içinibretlikhikâyelerle,deyişlerle,telkinlerledolubirnasihatkitabıdemekisabetliolacaktır.EdibAhmedYüknekî,geleceknesil-lereilminüstünlüğünü,dünyaveahiretinancakilimlekaza-nılacağını;cömertliğin,tevazuunvehilminölümsüzerdemlerolduğunu;kibrin,cahilliğinveihtirasınzararlarınıanlatmıştır.Eserbuaçıdaninsaniveİslamideğerlerinaktarımınıesasalır:

“Sanayineçokgereklibirsözümdahavar,banakulakveronusöylüyorumşimdi.Osözşudur:Kibriyereat,alçakgö-nüllülüğesarıl,onusıkı tut.Kibir,bütündillerdeyerilenbirhuydur.Huylarınen iyisialçakgönüllülüktür.Birkimsekibüyüklüktasladı,bencillikettiyseonuneAllahsevernedekul.Büyüklenmeelbisesinigiyindinisehemenüzerindençıkarıpat.Halkakarşıkibirlegöğüskabarttınsadilinihemendüzelt.Allah’ınvarlığınavebirliğine inancınbelirtisialçakgönüllüolmaktır.Eğersendemüminisenalçakgönüllüol.Allah,al-çakgönüllüolanıyüceltir,kibirliyideaşağılaradüşürür.Sakın


büyüklüktaslama,gerçekulu,yalnızAllah’tır.Allah, ‘Ululukbanamahsustur,onusizüzerinizealınmayın.’dedi.Büyüklen-men,büyüklüğeuzanmaneğerzenginliktendolayıiseçıplakgiderkenmalınsananeyararıolacakdersin.Kasanvecüzdanınburadakalacak.Eğerbüyüklenenkişi,kendisinisoyluolduğu-nusöylüyorsabenonakesincevabıvereyim:İnsanlarbaşlan-gıçtaanavebababirkardeştir;iyicearaştırırsanaralarındanegibifarklarbulabilirsin?”11

Pendnâme: Vurgunculardan Uzak Dur Oğlum

SelçukluDönemi’ndeyaşamışünlümutasavvıfFerîdüddinAttâr(ö.1221),baştaMevlânâCelâleddîn-iRûmîolmaküzerepekçokismiderindenetkileyen,kendindensonrakitasavvufedebiyatınınsınırlarınıbelirleyenönemlibirisimdir.Kendisi-nenispetedilen“Pendnâme”adlıeserindesıklıklavurguladığı“Oğlum”hitabınınardındannasihatlerdebulunur,takvanınveihlasınöneminevurguyapar:“Oğlum:Makbulveitibarlıinsanolmakistiyorsantakvayolundanayrılma.Dinyapısıtakvadanbayındırlaşır.Fakattamahyüzündendeharapolur.Takvail-mindendersalanlaraTanrı’danbaşkaherşeydenuzaklaşmakyaraşır.Allahkorkusutakvadandoğar.Takvasızyaşayankepazeolur.TakvailekendinidoğruyolagetirenkişininhareketidesükûtudahepAllahiçindir.TakvasızTanrı’dansevgiumanlarımuhabbetteyalancısay.”12

Nasihatnamelergenelliklekendidönemlerineaithastalıklıalanlaraişareteder.FerîdüddinAttâr’ınvurguncuvefaizcileredairöğüdü,hemkendidevrineışıktutarhemdesonrakiyüz-yıllardaanlamınıkorumayadevameder:“Vurgunculardandauzakduroğlum:ÇünküonlarındüşmanınursaçanTanrı’dır.Halktanfaizalankimselereaslamerhabademeyesin.Hastaların

11 EdibAhmedBinMahmudYüknekî,Atebetü’l-Hakâyık,haz.YaşarÇağ-bayır,ÖtükenNeşriyat,2.Baskı2009,s.24,25.

12 Feridüddin-iAttar,Pendname,Çev.M.NuriGençosman,MaarifBasıme-vi,2.Baskı1958,İstanbul.s.47.


ziyaretineuğra.ÇünkübuâdetinsanlarınenhayırlısıolanHz.Peygamber’insünnetidir.Elindengelirsesusuzlarısuyakandır.Meclislerdedostlarahizmetet.YetimlerinhâlvehatırlarınısorkiAllahsenidaimaazizetsin.”13

Tarihbirsüreklilik içindeakar. İnsanıdiğercanlılardanfarklıkılanveyeryüzündemirasçımevkiineoturtanhususiyetionunşuurudur.Buşuurkitecrübelerinnesildennesileakta-rımını,baştadinolmaküzereidealbirtoplumdizaynetmekisteyenbütün inançvedüşüncesistemlerinihareketegeçir-mektedir.Toplumlar,yaşadıklarıkültürhavzasındakendindenöncekilerinbirikimiyle insanlıkyürüyüşünedâhilolurlarvesonrakinesillerekendikazanımlarınımirasbırakırlar.Herçağkendindenevvelkizamanlarıntoplamı,sonrakizamanlarınisebileşenidirbirbakıma.Hz.Peygamber’in,“Din nasihattir.”14ha-dis-işerifiniesasalanpekçokâlimveedip,bildiği,duyduğu,tecrübeettiğihikmetlerikendindensonrakilereöğütolarakbırakmakistemiş;sözuçaryazıkalır,diyerekyazılıkültürünimkânlarınabaşvurmaksuretiylenicetecrübenin,niceöğüdünkendilerindenasırlarsonrasına,bugünlerekadarerişmesinevesileolmuşlardır.

13 a.g.e.,s.66.

14 Müslim,Îmân,95.

“Her devrin gençliği başka bir gurur ile yaşamıştır. Gurur, yani içten gelen büyüklenme, devrin değer hükümlerinden gıdalanarak şekil kazanır, konusunu cemiyette bulur, genç ruhlarda bu konuya bağlı

ateşli bir inanç halini alır. Bu inanç hayati enerji ile yüklü gencin hareketlerinin kaynağı olur. İmanın içselliği ve derinliği nisbetinde gençlik değerlidir, verimlidir, takdirlere layıktır. Her cemiyet, kendi gençliğinin çehresinde değer kazanır. Milletin hayatı içinde bütün

gençliğinin varlığı barınmaktadır. Tarihin satırları altında her devrin gençliğinin çehresi seziliyor.”

(Nurettin Topçu)

189

İnsanınömrüboyuncahiçbitmesin istediği,yaşamalaradoyamadığı,birsüresonra–kikişidenkişiyedeğişir-“Bakmayaşımınseksenolduğunaruhumhâlâonsekiz!”denilerekbe-denenolmasadaruhenyaşamayadevamettiğidönemegençlikdiyoruz.Ruhengençolanlarıhayatınacımasızgerçeğiylebaşbaşabırakırkenesaskonumuzayanihemruhenhembedenengençolanlaradönüyoruz.

Kendimizolmasürecinde ilkciddiyaşamdenemeleriniyaptığımız,çoğukereyanıldığımızhattahayatdenenbuşeyinpekdeçekilirolmadığınıdüşünmeyebaşladığımızgençlikça-ğındayaşadıklarımızokadarmühimki…Dönemsonunayaçoksıradanbirinsanolarakyadaçoksıradışı,bırakınyetmiş,seksenyılıyüzyıllargeçmişolsabilehiçyaşlanmayan,kaçya-şındaölmüşolursanızolsunhafızalardahep“genç”olarakyertutanenderbirkarakterolarakruhigençlikdönemineadımatmışbulunuruz.Tıpkı“Fatih”gibi…İsmigeçenFatih’in,FatihSultanMehmetolduğunutereddütsüzherkesbilir.

Peki,Fatih’ingençkalmasınınsırrınedir?Bukonudaİs-viçrelibilimadamlarınınbiraraştırmasıvarmıdır?OzamankiestetikcerrahiveteknikilerlemeninFatih’ingençkalmasındanekadaretkisiolmuştur?DüzenlisporvesağlıklıbeslenmekonusundaFatih’inbize tavsiyelerini içerenbelgelereulaşı-labilmişmidir?Bugünekadarçoktanulaşılmasıgerektiğini

HER ÇAĞIN GENCİ: FATİH SULTAN MEHMET

Ayşegül GÜRBÜZSinop İl Müftü Yardımcısı


düşündüğümüzbelgeleryoksabizdensaklanmakmı isten-mektedir?Aklımızdaoluşmasınaengelolamadığımızbudelisoruları tektekcevaplamayaçalıştık.

HergençgibihayallerivardıFatih’in…Kolaycaparakaza-nabileceğibirişbulmakveyaşıgeçmedenevlenipyuvakurmakönceliklitercihleriarasındadeğildi.Öncesindeyapmasıgere-kenhattakendisiniyapmakzorundahissettiğimühimişlerivardı.Gerçekleştirmekistediğihalisbirniyetivedin-iMübin-iİslamiçinbirgayretivardı.Ulaşılanbelgelerdebunuaçıkçaifadeettiğinigörüyoruz:

İmtisâl-i“câhidûfillâh”olupdurniyyetüm

Mülk-iİslâm’ınmücerredgayretidürgayretüm.

(Bütünniyetim ‘Allahyolundacihatediniz!’emrineuy-maktanibaret.Çabamdazatenbirİslamülkesiiçingösterile-bilecekçabadanbaşkadeğildir.)

ÇoğumuziçinhayatlabalayışeklindedevamedengençlikdönemindeşehzadeMehmet-kiFatiholacaktırkendileri-so-rumluluklarınınbilincindeolaraköğrenmeleredoymamış.Ta-mam,kabuledelimbirazhaylazbirçocukmuş.Derlerkieğitimsistemimizebirzamanlardamgasınıvuran,şimdilerdeevlerdenırakdüşüncelerarasındayeralan“Etisenin,kemiğibenim!”tabiriilkdefaFatih’inbabasıII.MuradzamanındabizzatFatihiçinkullanılmış.Koskocapadişah,padişahnamzedioğlunuzamanınotoriteâlimlerindenMollaGürani’yebuşekildeteslimetmiş.MollaGürani,velidesteğinidearkasınaalarakşehza-deMehmet’edersinidikkatealmayanbiröğrencininhocasıtarafındandövülmesigerektiği ile ilgili incedentehdit içerenbirmetniinceletince,şehzadeolayıanlamışvebundansonrahaylazlıkyapmadaneğitiminedevametmiştir.

BugünküeğitimsisteminegöreFatih’ibirsınıfakaydet-meyekalksakkaydedemeyiz.Zirakendisinesayısal,nesö-zelnedesosyalcidir.Bubölümlerin tamamınavakıfolacak

191 HERÇAĞINGENCİ:FATİHSULTANMEHMET

zenginlikteeğitimalmışsanatve felsefedendeuzakkalma-mıştır.İngilizceöğrenmeklematematikproblemiçözmeyiaynızorluktadeğerlendirenzamanebeyinlere inatsekizyabancıdili felsefikonuşmalaryapacakderecedeiyiöğrenmiştir.Ma-lumolduğuüzereadettendir,okuyanherkese“Okuyacandaneolacak?”diyenbirimutlakaolur.Bufikredurdukyeresa-hipolunmadıelbet.Ziraokumanınçoğuzamanasgarigeçimiteminebileyetmediğiniçokgördübumillet.Evet,okumaksaygınbiriştielbetamamutlakabirneticeyegötürmeliydizi-hinlerde.“Okumuşöğretmençıkmış,okumuşmühendisol-muş…”şeklindebirmesleğedönüşmeyenokumalarboşola-rakdeğerlendirilmiş.Bukişilerinvaktizamanındabirmesleklisesineyönlendirilmesitemenniedilsedebusaattensonrabudileğinmanasızlığıüzerindehemfikirolunmuştur.“Diploma”gençliğimizinamacı,hayallerimizinbaştacı,gönlümüzünön-celikliilkmuradıolmazdanevvelokumada“istikamet”çizilirdi.ŞehzadeMehmetdahaozamanistikametiniHz.Peygamber’in(s.a.s.)belirlediğişekildeçizmişti: İstanbul’ualmak!Padişahçocuğudaolsanızbazı işlergerçektenzorolabilir.Dahadazoruiliklerinizekadarhissettiğinizbirhayaleetrafınızdakileriinandıramamaktır.İstanbul,FatihiçinelletutulabilecekkadaryakınkendiğerleriiçinKafDağı’nınardında…Aşılamazdenensurlarıaşmak,yıkılamazdenenRoma’yıyıkmak!Hemdebuyaşta!Hiçkuşkusuzozamandaakılyaştadeğilbaştaydıamageldebunuyaşalmışlaraanlat!

Fetihlerbir toprakparçasınıbağlıolduğuyerdenkopar-makgibialgılansadaÖmerNasuhiBilmen’in“İstanbulveFa-tih”kitabındadediğigibifetihler,çoğukerebütünleştiricidir.Fatih’inİstanbulhayaliniimkânsızgibigörenlermuhtemelenKonstantinopolis’ikoparılmasımümkünolmayanparçaolarakdüşünüyorlardı.OysaFatihiçinbu,doğudakitopraklarınıbatı-dakilerilebütünleştirecekbirfetihti.Bütünleştirici,birleştiricifetihanlayışıonuikimilyonkilometrekarelikbirvatansahibiyapacaktı.Amaosıradakimseninbundanhaberiyoktu.


Gençkenyapılacakişlerlistesininbaşına“İstanbul’ualmak”maddesiniyazanbirgençolarakFatih-çokçokgençdediyebi-liriz-istikametinibelirleyerekçıktığıyoldakararlılığınıhazırlıkçalışmalarıylaherkesegösteriyordu.Henüzöğrenciliğidevamederkensabahlarakadaryaptığıçizimlerhocalarınıngözündenkaçmıyordu.Hayalinigerçekleştirmekiçinlazımolanplanlarınıtektekçizmiş,istişareleriniyapmış,çareleriniaramıştır.Yıkıl-mazolarakkabuledilensurlariçindahabüyüktoplargerekti-ğinidüşünüyordu.Şahidenilentoplarınçizimlerinidebizzatkendisiyapmıştı.Çizimlerihayatageçirecekustaları internetaracılığıolmaksızınbulmayıbaşarmıştı.DenemelersırasındaustasıölsedeFatihvazgeçmedi.Nihayetindeamacınaulaşmış-tı.Yaptırdığıtoplarvemermileriozamanakadargörülmemişbüyüklükteydi.Çiziminiyaptığıhavantoplarıyladikmermiyollu ilksilahıkeşfettiği söylenir.Yetmezmişgibinormaldesavaşsırasındasoğumasıbeklenentopvesilahlarızeytinyağıdöktürereksoğutmuşkısasüredeyenidenkullanılmasınısağ-lamıştır.Tarihteyağlamakinesoğutmasınıuygulayanilkkimseolduğubelirtilir.Helebirdegemilerikaradanyürütmesivardırkiakılhavsalaanlatmaktaçaresizkalır.Gençkenyapılacaklarlistelerindeherdaimyerbulan“İlginç fikirlergeliştir.”mad-desininkarşısınaFatihmuhtemelenşunuyazardı:Gemilerikaradanyürüt!İstikamet,azimvebilgiüçlüsününneleryapabi-leceğinibizzatkenditarihimizdegörmekbizleriçinşükürvesi-lesidir.KenditarihimizihakkıylayazamadığımızdanolsagerekeloğluçokçaizleyicisiolanyabancıbirdizideFatihSultanMeh-metHan’ındâhiyanefikrinibirViking’ebahşederekistediklerigibitarihyazmayaçalışıyor.Tamdaburada“Hoopgençlerotarihyazıldı!”diyecekgençyazar,senarist,yönetmenveakçelisüvarilere-sponsorolurkendileri-ihtiyaçbulunmaktadır.Buvefanındabirgereğidir.HazırvefademişkenFatihSultanMeh-met’e ismiherneşekildegeçersegeçsin“FSM”dememekdevefayadâhil.Kısaltmaveemojilerlehiyerogliftadındailetişimkurmayaçalıştığımızbuçağdaömrünüdevletinevemilletine

193 HERÇAĞINGENCİ:FATİHSULTANMEHMET

vakfedenbirsultanınadınısöylerkentasarruftankaçınmakye-rindebirifadeolacaktır.

Efendimiz(s.a.s.)odönemdedünyanınyönetildiğimerkezkonumundakiİstanbul’uişaretetmiş,FatihdebugayeileyolaçıkıpAllah’ınizniilemuzafferolmuştur.İstanbul’unfethibiz-lere“Zorubaşarırız,imkânsızzamanalır!”mesajınıiliklerimizekadarhissedecekşekildevermiştir.Fatih’inİstanbul’ufethettiğiyaştakigençleriçinyeniistikametleryenimuzafferiyetleriçinçalışmazamanıdır.FettâholanAllahyardımcımızolsun.

İçimi titreten bir sestir her gün,Saat her çalışında tekrar eder;

“Ne yaptın tarlanı, nerde hasadın?Elin boş mu gireceksin geceye?

Bir düşünsen! Yarıyı buldu ömrün.Gençlik böyledir işte, gelir gider;Ve kırılır sonra kolun kanadın;

Koşarsın pencereden pencereye.” (Cahit Sıtkı Tarancı)

197

1.Zamanınyıprattığızayıfyüzündekiderinçizgiler...Dün-yayauzakveuzaklarıseyredengözleri…Gözlerinde insanıdünyayaveinsanlaradairaldanmalarakarşıkoruyupkollayan,uyandıranbirşeylervardı.Yorgunamaanlatan...Birduanındudaklardakikıpırtısıgibi.Sessiz,amaçağıran…Durmadananlatan,sankiikisiyahaynaydıgözleri...Nezamanonudüşün-semdeğişen,yaşlananyüzü,amahiçdeğişmeyengençvedirigözlerigeliyorgözümünönüne.Kahkahadanuzakamadaimatebessümedenyüzü…

Ağaçlarınyapraklarıkımıldıyorüzerimde.Sanırımkavakağacıbunlar,diyorumiçimden.Otlarıdalgalandırarakgelen,yüzümüokşayarakgeçipgidenrüzgârıhissediyorum.Adınıbilmediğim,tanımadığımçiçeklerinkokusunuduyuyorumkısabiran.Kayboluyorsonra.Yapraklarhışırdıyor.Yalnızım.Et-raftakuşveotlarınarasındagezençekirgeseslerinden,araarahareketlenenılıkrüzgârıngeçtiğiyerdebıraktığıhışırtılardanbaşkahiçbirsesyok.Ölçemediğimbirzamanıniçindeyim.Hergünkendiyatağındaakıpgiden,saatlerlesınırlızamandanayrı,bağımsızyadayoğunlaşmışdemeliyim,öylebiran.Katman-laşmışbirzamanbu.

Çokuğramazdımmezarlıklaraoysa.Yapmadığımbirsürüşeygibi.Kimburadayatan?Gidişiyleyalnızlaştığımbuadamneyimbenim?Başındatahtavarsadece.Tahtadadoğumölüm

YOLUN SONUNDA BEN

Sümeyye ÖZGENDiyanet İşleri Başkanlığı / Öğretmen


aralığı...Adınınönemiyok.Önemiolmayantekşeyadı.Banaaynaolangözlerinebakargibi,başınadikilmiştahtayabakı-yorum.Yineanlatıyorbana.Bilmediğim,dahaçokdaunut-tuğumherşeyiyinetekkelimeetmedenanlatıyor.Zamanınzamansızlığaaçılmışgözleriyleizliyorsankibeni.Bukezölümüdinliyorumgözlerinden.Hayatınlezzetleriniyokedenölümühatırlatıyorbana.Hayatınölümeilişikliğini.Tutunduklarımıngeçiciliğini.Tekkelimeetmeden,ölümübanaanlatanbuadam,benimhayatımınneresindeydikiyeryüzündebirbaşımakalmışgibihissediyorum...Buyalnızlığıunutmuştumoysa.Geldiğimilkzamanlardansonrahiçbukadarsessizbulmamıştımburayı.

2.Köylekasabaarası, fazlacagelişmemiş, tarihîdokusubozulmamışbiryerdiburası.Enyükseği ikikatlıolanevler,sanırımsusıkıntısıyüzündenuzunserviağaçlarınınçoğun-luktaolduğuyereçevrelenmişti.Otobüstenindiktensonraka-lanyoludahaküçükbiryolcuotobüsüylegitmemgerekmişti.Şoförgeldikdediğinde,sabahındokuzuydu.Yeryersökülmüş,kimininaltınasudolmuşparketaşlarıylaörülübakımsızyolaadımımıattığımanbavulumualıpgeridönmekistedim.Öğ-retmenliktenvazgeçmek,herşeyibırakmakveyanımdanhızlauzaklaşanküçükotobüsebinipgitmek...Yirmiüçyaşınday-dım...Ortahâllibirailede,ençokdaannesininelbebekgülbebekbüyüttüğü,birdediğiikiedilmemiş,bulunmuşbuluş-turulmuşalınmış,yedirilmiş,giydirilmiş,heristediğiyapılmışdüpedüzşımarıkbiradamdım.Hayatakarşıdonanımsız,mü-cadeleetmeyibilmeyen,emekten,alınterindenhaberiolmayanhaddindenfazlaşımartılmışbiradam…

Okumaklasankionlarıödüllendiriyormuşumgibi,kendi-lerindenkısıpbanagöndereceklerinibildiğimiçinönünüardı-nıdüşünmedenharcardımcebimdekini.Geziptozmanınbinibirpara…Sonrakigünleradınıbilehatırlamadığıminsanlarlaüstelik.Ertesigünsınavdansonrahatırlamayacağımbilgilerharicindehiçbirşey,kafayorduğumfikirler,hayatadairhiçbiramacımyoktu.Aklımaeseniyapıyordum.Bomboşyaşıyordum

199 YOLUNSONUNDABEN

ozamanlar.Başkatürlüyaşamakgelmiyorduaklıma.Enkötüsüdedüpedüzvurdumduymazdım.Sabahotobüstenindiğimde,bukasabayayirmiüçyaşındatoybiröğretmenolarakgeldi-ğimdeböylebiradamdım.

Yenisayılamayacakkadaryıpranmışbelediyebinası,sağlıkocağı,ikisınıflıbirokul...Hepitopubukadardıişte.Atandımdiyeuçarakgeldiğim,maaşımlayapacaklarımlahayallerkurdu-ğumyer,buavuçiçikadaryerdi.Kapanakısıldığımıhissettimoan.Tanıdıkhiçkimseninolmadığıbuyer,içindehiçinsanyokmuşçasına,geridebıraktığımherşeyedairyakıcıbirözlemdoldurduiçime.İlkkezküçükbirçocukgibiağlamakistedim.İlkkez,benburadayaşayamamdedim...İştebenhayatıilkkezogüntanıdım...

3. Birodavemutfaktanibaretolanevimeyerleşmemçokuzunsürmedi.Birkaçtencere, tabakçanak,küçükbirsoba,biribenimiçindiğeriolurdamisafirimgelirdiyeikikanepe,birmasa,küçükbir televizyon...Hepsibuydu.Küçükyerdinihayetinde.Birihtiyacınvarmıdiyesoranlarçokoldu.Eksik-lerimvarsatamamlamakisterlermiş…Hattaşaşırdımbenimleilgilihaberlerinbukadarhızlıyayılmasına.Doğrusunusöyle-mekgerekirseeninceayrıntısınakadarneyaptığımıbilmelerihuzursuzettibeni.Yabancıbircisimdimonlar için.Benibuşekildeölçüptartmakistiyorlardısanırım.Belkidegerçektenyardımseverdiler.Bilemiyorum.Güvenemezdimkimseye.

İlkgünlersadeceokuldaneve,evdenokulagidipgeldim.Okulun,yürüyeceğimmesafedeolmasıiyiolmuştu.Vakitöldü-rüyordumkendimce.Uzuyordugünler...Gecelertelevizyonunkarşısındauyuklamaklageçiyordu.Nekadarsüreceğinibilme-diğimbirişkencegibiydibu.Nekadardayanabilirdimbilmi-yordum.İnsanlarlaiçlidışlıolmakistemiyordum.İşimigörecekcümlelerdenfazlasınıkurmaya,konuşmayaüşeniyordumâdeta.Burayabenizorlaonlargetirmişgibiçocukçabiröfkevardı


içimdeonlarakarşı.Dünyanındışınaitilmişgibihissettiğimbuyerdenolabildiğinceçabukkurtulmakistiyordum.

Kalabalıkların içindekendiniözgürhisseden,ne isterseyapmış,yaşamışbirininbütüngözleriüstündehissetmesi.Enzorudabuolsagerekti.Herhareketiminizlenecekolması…Hepböylemiolacaktıbu?Hephareketlerimedikkatetmekzorundamıkalacaktım?Kiminledüşüpkalktığıma,kiminlekonuştuğuma…Küçükyerindedikodusuçokolurderdiba-bam.Bunuhatırladığımdagüldüm.Babambuhâlimigörse,oholsunsana,derdimutlaka.Haytaoğlanınbirazburnusürt-sün.Annem...Ağlardıannem...Neçokinsanneçokanıkal-mıştıgeride.Geridebıraktıklarıma,getiremediklerimeneçoküzüldümoan.Etrafımdanhiçayrılmazsandığım,varlıklarınasınırsızgüvendiğimaileminbilebiryerekadarbenimleolabi-leceklerinihissettiğimodakikalardailkkez,insanındünyadakibüyükyalnızlığını iliklerimdetattım...Hayatadairherşeyinanlamınındeğiştiğiyadayitirildiğinoktalarvardır.Oradaydım.VesıfırnoktasınadüştüğümoanlardailkkezAllah’ıöylesineyakınımdahissettim...

4. İnsanlarınbiraradaoturabildiğitekyer,arasıraailelerin,dahaçoknişanlılarınutanasıkılageldiği,gizlisaklıköşelerdekimasalarındaoturduğu,küçükçaybahçesiydi.Üstüneçaprazçi-vilenendallaraasmalarsardırılmış,içindekiküçükdikdörtgenhavuzlaraençokdaçocuklarınilgisiniçekenbalıklarbırakıl-mıştı.Evdeoturmaktanbunaldığımgünlerdetamanlamıylaburayadadandım.Okuldançıkarçıkmaz,kasabanınenkala-balıkyeriolan-enfazlabeşaltıkişi-çaybahçesinegittimvesaatlerce,anlamsızcadüşünerekbalıkları izledim.Okuldakidiğeröğretmeninarkadaşlarıylaoturdukbirkaçkez.Doktorvebuküçükkasabadaneişyaptığınıhiçanlayamadığımmühen-dis.Benimbilealışamadığımbuavareliğeonlarçoktanalışmış-tıoysa.Boşmuhabbetlerleeğlendiklerinisanan,yaslandıklarıhiçbirfikirolmayan,maaşınıalıpyatmayaalışmış,herhangibirşeyedairiçindebirgrambilerahatsızlıkduymayankendince

201 YOLUNSONUNDABEN

elit,okumuşinsanlardıbunlar…Birkaçseferdensonraonlar-danayrılıpkendiyalnızlığımadöndüm.Uğramadımyanlarına.Hattadüpedüzumursamazdavrandım.Arkamdannesöyledik-leriumurumdadeğil.

Burayageldiğimdenberienmutluolduğumanlardanbirisıkılırsamokurumdiyerekbavulumaaleladeattığımbirkaçkitabı farkettiğimandı.Gül Yetiştiren Adamvebirkaçöykükitabı…OküçükçaybahçesindeherakşamgizlibirkitabıilkbenkeşfetmişimgibiokudumGül Yetiştiren Adam’ı. “Gü-nünüdeğerlendirmeyebakacaksın…Gününnasıldeğerlenirbakanlatayım:Şimdiömrünübitmişsay,ömrünbitmişdesenyalvarmışyakarmışsınsanagözyaşlarıniçincabadanbirgündahavermişler. İşteşuandadaobir teksongünün içindebulunuyorsun...İşteosongündeneyapacaksan,hergünonuyapacaksın.”Tekrartekrar,ezberleyecekkadarokuduğumsa-tırlardıbunlar...Üstüsteikigünkitapokumuşluğuolmayanben,buradakitaplarlaördümyalnızlığımınduvarlarını.Birşe-yin tadınavarabilmekiçinüstünegitmekgerekiyordubelkide.Birkitapbiletekrartekrarokunduğundaaçıyordugerçekmanasınınkapılarını.

5.Okuldanvekitaplardanartakalanzamanlardaetrafıdolaşmayaçıktığımbirgün,pazarsokağındakiatölyelerdenbirindekarşılaştımonunla.Lafolsundiyegirdiğimdiğerbirkaçyerdenbiriydi.İkindigüneşiatölyeninönüneözenledizilmiştestileri,çömlekleridahadakızıllaştırmıştı.Bubuğulukızılgörüntü,garipbiretkibıraktıüstümde.Sebepsiz...İkikanatlıkapıdaniçerigirdiğimdebenifarketmedi.Yadabenöylesan-dım.İçerideondanbaşkakimseyoktu.Dönençarkınuğultusuiçerdekisessizliklebütünleşmişgibiydi.Çarkınuğultusuolma-dığındabuodadakisessizliğinetkileyicidengesininbozulacağıhissinekapıldım.Tırmalamıyordu,rahatsızetmiyorduhattaiçerdekibüyülühavayıtamamlıyordu.


O,başınıhiçkaldırmadanayağıylaçevirdiğiçarkınüze-rindedönençamuraelleriyleşekilvermeyeçalışıyordu.Sağelinibirkabıniçindekisuyaarasıradaldırıpçıkardıktansonratekrar,aralıksızdönen,avuçlarınınarasındasonsuzdairelerçizerekkayançamurudüzeltmeyedevamediyordu.İzlediğimbuustaellerinbendebıraktığıetkininbirressamınkinden,birmüzisyeninkindenhiçbirfarkıyoktu.Budöngüyüseyretmek,zihnimikemiren,gitmeye,kaçmayailişikdüşüncelerisustur-muştuilkdefa.İlkdefahiçbirşeydüşünmeden,sadeceizledim.

Öyletuhafbiryüzüvardıki...Kararlıamakararsız,ken-dindeneminamaürkek,dalgınamahüzünlü...Zihnim,onuellerindenveyüzündenhareketleçiziyor,şekillendiriyoramatamamlayamıyordu... İlkkez içimdehiç tanımadığımbirinekarşısaygıyabenzerbirhisoluşmuştu.Belkiadıdahafarklıbirşeydibunun.Tarifedemediğim,bendeolmayanhislerinuyanışıydısanki...

“Oturmazmısın?Ayaktakaldın.”

Cevapvermedim.Oturmadımda.Hiçbirşeysöylemedençıktım.Bu,diğerlerindenhiçbir farkıolmayan,sıradanyaşlıadamınbenimüzerimdeyarattığıetkininsebebineydi?Ayrıl-dığımandanuyuduğumanakadarbütüngecesadecebunudüşündüm...

6. Birkapınınkapanışıvebirkapınınaçılışıarasındamısürüpgiderhayat?Cevabıbeniçokaşar.Bilmiyorum.Amaobenimkendimeaçılankapımdı…Bunuhissetmiştim.İlkkar-şılaştığımızgündensonrayineaynıvakittegittimatölyeye.

“Oturmazmısın?Ayaktakaldın.”

Cevapvermedimamaoturdumbukez.İşinedevametti.Yenimigeldimburalara?Kimim,neciyim?Sormadıhiçbirşey.Hiçbirşeyimeraketmiyorgibiydi.Bundanölesiyehoşnuttum.Benizledim,oelindeki,ıslakçamuruelleriyleşekillendirme-yedevametti.Hipnozolmuşgibiydim.Banabaşkahiçbirşey

203 YOLUNSONUNDABEN

düşündürtmeyenbuhâl,ruhumadokunmuştu.Birçamurunemekle,incelikleişlenerekböylesinezarifşeyleredönüşebildi-ğinisomutolarakgörmekilginçti.

“Çayıyenidemledim.Koyuverdeiçelim.”

Başınıhiçkaldırmadansöylüyordubunu.Gözleriniellerin-denayırmadan.Yadırgamadım...Kalkıpikimizedeçaydoldur-dum.Bubiremirdeğildi.Bubirricadadeğildi.Bu,ikiinsanınasılmanayagelenekadaraşmasıgerekenritüellerinaradankal-dırılmasıydısanki.Bu,aynışeyleretrafındayorulmuşikiruhungereksizcümleleriaradançıkaranmuhabbetiydi.Budostluktu.Uzunbirtepeyibirandaaşmışgibiydikvebunuosağlamıştı.

Akşamakadaryanındaoturdum.O,aralıksızçamurlauğ-raştı.Hiçkonuşmadık.Beniçeriyi inceledim.Evgibiydibu-rası.Buradakalıyordubelliki.Ailesininolmadığınıanladımamahiçbirşeysormadım.Kitaplarınıcamınönündekigenişçemermeredizmişti.EnbaştakiKur’an’dı.Hiçokumadığım,ba-baanneminelindegöregöreaşinaolduğumkitap.Diğerlerionayaslanmışyanyanakitaplar.İtirafetmeliyimonadairençokşaşırdığımanbuydu.Benimbilesadeceisimlerinibildiğimamaokumadığımdünyaklasikleri,modernyazarlar...Bukitaplarenazbenimkadareğretiduruyorduburada.Bukitaplarlabuyaşlıadamıbirarayakoyamadımzihnimde…

Çarkınuğultusukesildibirdenbire.Nekadardaldığımıoanfarkettim.Eşyalarınıkarıştırmamdanrahatsızolduğunudüşündüm.Utandım.

“Hadi!”dedi,“Ezanokunuyor,camiyakın.”

Ezanınsesinioanduydum.Elimdekikitabıyerinebırakıparkamıdöndüğümdeellerindekiçamuruyıkıyordu.Üzerinideğiştirdisonra.

“Geliyorsundeğilmi?”dedi,başkahiçbirşeysöylemedi.Bubirdavetti.Yapacakdaha iyibir işimyoktuoanveennihayetinde,enazındanbayramnamazıkılmışlığımvardı…


Kendim,uysallığımaşaşırarakamaçsızcayürüdümarkasından.Beniyeni tanıdığımbuihtiyaramabirokadardinçadamınsözlerinebukadarhürmetetmeyeitenohissinadınıbugünbilekoyamadım...

7. İkindivakitleri…Ağaçlaraveyıpranmıştaşlarınüzerinedüşenkızılgüneş...Dingingünler...Bubenimhayatımınyoluy-du.Hergünaynısaatlerdeorayagittim.Gelebilirmiyimdiyesormadan,yarındagellafınıduymadan…Aramızdakurulanoincebağınörülüşünüizledimhergün.Önceleriöylesinevakitgeçirmekiçinpeşinetakılıpgittiğimcamideherakşamnama-zındansonra,içimdeyıllarcaörülmüşhuzursuzlukyumağınınyavaşçaçözülmeyebaşladığınıhissettim…Ömrümboyuncaözlediğim,aradığımherneiseonayaklaştığımı...Omuzlarımdabirikmişbirşeylerinazarazardöküldüğünü…Hafiflediğimi...Endoğruifadebuydusanırım.Hafifliyordum.

Hiçbiryerdeydimburada…Busıradandanbileküçükatöl-yebenimiçindünyadansıyrılmış,hiçbiryerdisanki.Yorulmu-yordumsankidinleniyordum.Uzunuzadıyasohbetleretmedikhiç.Amabenonunsöylediklerinianlamlandırabilmekiçinçokdüşünürdüm.

“İnsanlar”,demiştibirkeresinde,“Bazılarıyaprakgibidir,rüzgârakapılıpgider,yalpalar;bazısıdayıldızlargibidir.Hiçbirşeyyörüngelerindençıkaramazonları,kendisinetutunanlarayönverirler.”

“Seniniçinöylebirivarmıpeki?Sanayönünübulduranbiri?”Anidençıkmıştıağzımdanbusoru.Onadairmeraketti-ğimçokfazlaşeyvardı.

“Elbette.Seninyokmu?”

“Hayır.Yanisanırım...”

Gülümsedibirmüddet.Sonra,“Senyönünüaramamışsın-dırbelki.Yaprakgibirüzgârdasavrulmayıseçmişsindir.”dedi.

205 YOLUNSONUNDABEN

Bukezkarşılıklıgülümsüyorduk.“Öylemidersin?”dedim.“Sanayönünübuldurankimpeki?”

“Peygamber…”

“Onudiğerlerindenayıranne?Ondasenibukadaretkile-yenşeyyani…”

Başınıkaldırıp ilkkezozamangözleriminiçineokadaruzunbaktı.Öylebirbakıştıkiruhumuenyalınhâliylegördü-ğünüsandım.Aklımdakileriokuduğunu...Yüzümüngittikçekızardığınıhissettim.Ogözleriniçekmedenkonuşmayadevametti.

“Çünküyumuşakserttengüçlüdür,sukayadangüçlü,sevgizorbalıktangüçlüdür.”

“Bunlarıomusöylüyor?”

“Hayır,birkitap…Obunlarıyaşantısıylasöylüyordu.Yaşa-yarakanlatıyorduençok.Sabrı,dürüstlüğü,tevazuyu…Biliyormusun?Bunlarancakyaşandığındainsanasirayeteder.Bunlarıanlataraköğretemezsin,başkalarınaanlatmakiçinöncekendinyaşıyorolmangerekir.”

Sanırımondabanaetkiedenşeybuydu.Etrafımdayıllarcaörülmüşçemberidaraltadaraltabana,özümeyaklaşıyordu...Sankibeniçevreleyenbirzarvardıdayavaşçayırtarakruhu-maulaşıyordu. İncitmeden.Zorlamadan.Sabrederek.Söyle-yerekdeğilyaşayarakanlatıyordu.Onuhiçyalansöylerkengörmedimmesela.Birinesesiniyükselttiğini,kimseyikırdı-ğını,isteyenigeriçevirdiğini...Söyleyeceğişeyiköpürttüğünehiçşahitolmadım.Obirmünzeviydi...Vebenhergeçengünonabenzemekistedim.Onun,hayatımıuysallaştıran,başkabirdünyanınrüzgârıylaruhumunenücraköşelerinedokunansayılısözlerininardındakisırrıöğrenmekistedim...Buderinlisanıhangikitaplarıokuyarakedindiğiniöğrenmekistedim.

“Yukardasöylediklerinhangikitaptan?Merakettimde.”


“Allah’ınhakkınıkoruki,Allahdasenikorusun.Allah’ınhakkınıgözetkiO’nuyanındabulasın…”

“Nedemekbu?”

“Kur’anokumayıbiliyormusun?”

Cevapvermedim.Cümlenindevamınıduymaktankork-tum.İşinaslıutandım.Buyaşımdabirkonudaeksikolmak,birindenbirşeyleröğrenecekolmakağırgeldioan.

“Yarın”dedigülümseyerek,“başlayalım.Öğretmenliğiniduydukbakalımöğrenciliğinnasıl.”

Bu,onundilindeokumayaönceKur’an’labaşlademekti…

Onunlabaşladım.Herşeyinbaşıydıbu.Yeniyenikurmayabaşladığımbircümleninilkhecesiydi…İşibuküçükodadasa-decetestiyapmakolanvebuişiyürektenkabuledereksadecetestiyapan...Hayatınilahîişleyişineelleriylekatılan...Gerekliolmadıkçakonuşmayanamayaşayışıylaherdaimanlatan...Dahaötesiiknaedenbuadamdanhayatı,hayatıokumayıvearadığımşeyeiçimdekiuzunyoldanulaşabileceğimiöğrenmeyebaşladığımdailkkez,öldürdüğümzamanıvegerigelmeyecekboşageçmişvakitleriminhesabınıdüşündüm…

8. Hiçbirgünbıraktığımızyerdenbaşlamıyorhayat…Ki-mileri içinyenibirdoğumunbaşlangıcıgün.Kimileri içinogünsonlanıyordünyadakizaman…Bazıanlar,ilahîbirmesajgibidoğruokunduğunda,hayatıngerikalanıiçinbüyükkırıl-malaradönüşüyor.Benbukırılmayı,beşyıldıryaşadığımbukasabadaonunlakarşılaştığımilkgünyaşadım.Banahayatıbugözleokumayıoöğretti.Tanıştığımızdayabancıolduğumiçinkonuşmadığınızannettiğimbuadamilkgünneysesongündeoydu.Uzunboylukonuşmadıhiç.Büyüsünekapıldığımouhrevihavahiçkaybolmadı.

Hiçşaşırtmayanbirdünyasıvardıonun.Yormayan,zor-laştırmayan,kolaylaştıran…Konuşmadananlattı. İzleyerek

207 YOLUNSONUNDABEN

öğrendim.Yaşayarakgösterdi.Yıllarınıadadığıoıslakçamuraşekilverirgibibirkaçdamlasuserperekruhuma,yoğurdu…Şekillendirdi…Kırmadan,incitmeden,şefkatledokunduruhu-ma.Fazlalıklarımıyonttu...Eksiklerimiyamadı…Anladımkiinsankendiyaşamadıklarınıöğretemezbaşkalarına.Peygamberîahlaktıbu...

…

Ölüm,küçükkıyametiinsanın…Veonun,biryanıylaya-şamakgüzel,gençliğininkıymetinibilderken;biryanıylahiçtedirginlikduymadankucakladığıölümeçağıranbirhâlivar.Ansızıngelenveonahiçyakıştıramadığımölümüylebilebanabirşeyleranlatanbirtarafıvaronun…Başındakitahtadado-ğumveölümaralığı…Banaaynaolangözlerinebakargibi,başınadikilmiştahtayabakıyorum...Yineanlatıyorbana...Bil-mediğim,dahaçokdaunuttuğumherşeyiyine tekkelimeetmedenanlatıyor.Zamanınzamansızlığaaçılmışgözleriyleiz-liyorsankibeni...Bukezölümüdinliyorumgözlerinden.Ha-yatın lezzetleriniyokedenölümühatırlatıyorbana.Hayatınölümeilişikliğini...Tutunduklarımıngeçiciliğini...

Buradayatankim?Gidişiyleyalnızlaştığımbuadamne-yimbenim?Bençokuğramazdımmezarlıklaraoysa.Ağaçlarınyapraklarıkımıldıyorüzerimde.Yüzümedeğipgeçenrüzgârıhissediyorum.Yapraklarhışırdıyor.Atölyeninbüyükanahtarıdemirsoğuğuyladeğiyoravuçlarıma.Artıknereyegideceğimiveyönümübiliyorum…

Documents

DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI - 1519 · zikre değer şahsiyetlerdir. Bununla birlikte, Hz. Peygamber’in gözetiminde yetişen Ashab-ı Suffe’nin; Ebû Hüreyre, Abdullah