Upload
dinhquynh
View
229
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Dorastanie
Zespół Personalitas nad podstawie
Oleszkowicz, A., Senejko, A. (2011). Dorastanie. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 259-286). Warszawa: PWN.
10/12 – 20/23 rok życia: • Wczesne dorastanie:
10-16 r. ż. – intensywne przemiany, okres burzy i naporu
• Późne dorastanie „ 17-20/23 r. ż. – czas stabilizacji, wejścia w dalsze życie społeczne
Okres życia pomiędzy
dzieciństwem a dorosłością.
Co to jest dorastanie?
Dorastanie
Rozwój biologiczny
Rozwój poznawczy
Rozwój społeczny
Rozwój osobowości
Rozwój moralny
Rozwój emocjonalny
Dorastanie
Ro
zwó
j bio
logi
czn
y Zmiany hormonalne
• Aktywność neurohormonalna na osi podwzgórze – przysadka – gonady • Aktywność podwzgórza we wczesnej fazie dorastania
– hormony wzrostu i hormony gonadotropowe, pobudzające jądra i jajniki
• Gonady – wydzielają hormony płciowe
• Poziom hormonów wzrasta
(w porównaniu z dzieciństwem): Chłopcy: 20-krotnie Dziewczęta: 6-krotnie
Dorastanie
Ro
zwó
j bio
logi
czn
y Pokwitanie
• Skok pokwitaniowy – gwałtowne zmiany prowadzące do znacznego przeobrażenia wyglądu zewnętrznego
• Przyrost wysokości ciała – 10cm
rocznie!
• U dziewcząt – skok pokwitaniowy następuje ok.
2 lata wcześniej niż u chłopców
• Wyraźny przyrost wagi ciała (ok. 5 kg/rok) – pogorszenie statyki ciała, przejściowa niezręczność ruchowa
Dorastanie
Ro
zwó
j bio
logi
czn
y Zmiany w mózgu
• Czas szybkiego dojrzewania i rozwoju mózgu
• Zwiększenie zdolności
poznawczych (zmniejszenie gęstości substancji szarej, utrata części synaps, a jednoczesne wzmocnienie pozostałych – plastyczność)
• Mielinizacja
Dorastanie
Rozwój cech płciowych
• Pierwszorzędne: gruczoły płciowe (gonady) oraz wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe
• Drugorzędne: niezwiązane
z narządami płciowymi: np. owłosienie, cechy twarzy, rozwój piersi, mutacja, proporcje ciała, umięśnienie
Ro
zwó
j bio
logi
czn
y
Dorastanie
Rozwój seksualny
• Kształtowanie się tożsamości płciowej
• Płeć psychologiczna
• Społeczna rola płciowa
• Potrzeba rozładowania napięcia
• Potrzeba więzi (więzi preintymne)
Ro
zwó
j bio
logi
czn
y
Dorastanie
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Rozwój myślenia
Stadia rozwoju myślenia wg Piageta: • I stadium sensomotoryczne • II stadium przedoperacyjne • III stadium operacji konkretnych • IV stadium operacji formalnych
Dorastanie
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Operacje formalne
• Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczania
• Rozumowanie dedukcyjne
• Rozumowanie na symbolach
• Można przewidywać, kontrolować i manipulować rzeczywistością
Dorastanie
Rozwój świadomości
Poziomy świadomości: • Świadomość praktyczna • Świadomość pojęciowa
– konceptualna • Świadomość refleksyjna Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
Relatywizm myślenia
operacje formalne
– prawa logiki
myślenie postformalne
vs
?
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
Przetwarzanie informacji
Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych
i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
Przetwarzanie informacji
Zmiany w zakresie:
• Wiedzy • Procesów poznawczych
i kompetencji – zdolności • Orientacji metapoznawczych
Wiedza: • Deklaratywna (wiem, że…) – fakty • Proceduralna (wiem, jak…) – dotycząca
zdolności ukierunkowanych na cel • Konceptualna (wiem, dlaczego…) • – rozumienie posiadanej wiedzy
deklaratywnej i proceduralnej
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
Przetwarzanie informacji
Zmiany w zakresie: • Wiedzy
• Procesów poznawczych i kompetencji – zdolności
• Orientacji metapoznawczych
Formy procesów poznawczych: • Rozumowanie (indukcyjne i dedukcyjne) • Rozumienie analogii • Podejmowanie decyzji • Rozwiązywanie problemów • Kodowanie • Uczenie się • Odtwarzanie z pamięci
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
Przetwarzanie informacji
Zmiany w zakresie: • Wiedzy • Procesów poznawczych
i kompetencji – zdolności
• Orientacji metapoznawczych
Orientacje metapoznawcze: • odzwierciedlenie stanu własnej
wiedzy i jej ewaluacja
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
Pamięć
Transformacje w zakresie czterech komponentów: • Pojemności • Procesów pamięciowych • Strategii zapamiętywania • Metapamięci
Ro
zwó
j po
znaw
czy
Dorastanie
• Przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi
• Ambiwalencja uczuciowa • Labilność emocjonalna • Depresja młodzieńcza
Od chwiejności do stabilizacji…
Ro
zwó
j em
ocj
on
aln
y
Dorastanie
Rozwój kompetencji emocjonalnych: • Regulacja emocji • Dostosowanie środków wyrazu • Umiejętność wyciszania się • Rozumienie konsekwencji wyrażania emocji • Odróżnianie uczuć od faktów • Podtrzymywanie związków z innymi
mimo emocji negatywnych • Doświadczanie i wyrażanie empatii • Rozumienie źródeł emocji
Dojrzewanie płata przedczołowego
Rozwój ku wyższej uczuciowości
Ro
zwó
j em
ocj
on
aln
y
Dorastanie
Rozwój koncepcji Ja
Koncepcja Ja – suma atrybutów, uzdolnień, postaw, wartości, jakie przypisuje sobie podmiot, charakteryzując siebie samego
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
• Przejście od niespójnego i niestabilnego Ja do Ja zintegrowanego
• Zamęt tożsamościowy • Zmiany w samoocenie • Orientacja przyszłościowa
Rozwój koncepcji Ja R
ozw
ój o
sob
ow
ośc
i
Dorastanie
Problemy doświadczane przez młodzież
• Konieczność weryfikacji celów życiowych • Nowe wyzwania • Problemy egzystencjalne • Lęk
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Tożsamość indywidualna
Erik Erikson (1902-1994) „przekonanie, że ego efektywnie zbliża się do namacalnej zbiorowej przyszłości, że rozwija się w jasno określone ego znajdujące się w ramach rzeczywistości społecznej” Dwa aspekty Postrzeganie swojej
niezmienności i stałości w czasie Przekonanie, że inni ludzie
również rozpoznają tę niezmienność i ciągłość R
ozw
ój o
sob
ow
ośc
i
Dorastanie
James Marcia „ Tożsamość indywidualna to struktura Ja, wewnętrzna, dynamiczna organizacja potrzeb, dążeń, możliwości, nadziei i wierzeń oraz historii indywidualnej.” Płaszczyzny tożsamości: • Orientacja seksualna • Postawa ideologiczna • Ukierunkowanie zawodowe
Tożsamość indywidualna
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
• Poszukiwanie – proces pogłębiania samoświadomości drogą rozpatrywania alternatywnych rozwiązań, eksperymentowania zarówno ze sobą, jak i z otoczeniem, co często przyczynia się do przeżywania dyskomfortu
• Zaangażowanie – osobiste sformułowanie planów, celów, wartości i przekonań, które nadają życiu jednostki znaczenie oraz kierunek
Tożsamość indywidualna
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Poszukiwanie Zaangażowanie
Tożsamość
osiągnięta
(dojrzała) + +
Tożsamość
lustrzana
(przejęta) - +
Tożsamość
dyfuzyjna - - Tożsamość
odroczona
(moratoryjna) + -
Tożsamość indywidualna
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Statusy typowe dla wczesnej fazy dorastania:
Tożsamość dyfuzyjna: zaabsorbowanie wyglądem zewnętrznym i kształtowanie na tej podstawie własnej tożsamości płciowej i tożsamości grupowej. Brak zainteresowania ze strony otoczenia otwieraniem dzieci na większą niezależność.
Korelaty • Niska autonomia • Niska samoocena • Brak integralności • Nieśmiałość • Konformizm
Tożsamość indywidualna - statusy
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Statusy typowe dla wczesnej fazy dorastania:
Tożsamość lustrzana: gdy rodzice, lub jeden z rodziców jest niepodważalnym autorytetem, wyznaczającym model życia. Może to skutkować np. wyborem zawodu niedostosowanego do predyspozycji.
Korelaty • Wysoki konformizm • Wysoki autorytaryzm • Posłuszeństwo
autorytetom • Uprzedzenia • Zamknięcie na nowe
doświadczenia • Niski lęk • Zewnętrzna
lokalizacja kontroli • Ale: wyższy
dobrostan psychiczny
Tożsamość indywidualna - statusy
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Statusy typowe dla późniejszej fazy dorastania (wyższe rozwojowo):
Tożsamość moratoryjna: budowana na bazie poszukiwania, eksperymentowania, sprawdzania, z wykorzystaniem operacji formalnych. Często procesowi temu towarzyszy niepokój i lęk oraz silne emocje. Eksploracja obejmuje stosunki intymne, wybór zawodu, eksperymentowanie z używkami, czynności ryzykowne.
Korelaty • Sceptycyzm • Krytycyzm • Skłonność do
weryfikowania • Otwarcie na nowe
doświadczenia i informacje
Tożsamość indywidualna - statusy
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Statusy typowe dla późniejszej fazy dorastania (wyższe rozwojowo):
Tożsamość osiągnięta: dotyczy obszarów, w którym po okresie poszukiwań nastąpiło zaangażowanie (w niektórych sferach może tak być, a niektórych może nadal być moratorium).
Korelaty wyższa samoocena sumienność ekstrawersja niższy neurotyzm niższy poziom wstydu niższy stopień
wykorzystania mechanizmów obronnych
wyższy dobrostan psychiczny
Tożsamość indywidualna - statusy
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Tożsamość – stabilność czy rozwój?
Tożsamość osiągnięta
Tożsamość dyfuzyjna
Tożsamość lustrzana
Tożsamość moratoryjna
Koncepcja A. Watermana
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Rola buntu w kształtowaniu tożsamości
Bunt – doświadczana w jednostkowym przeżyciu wyraźna potrzeba i chęć sprzeciwiania się wszystkim stanom rzeczy, które jednostka spostrzega jako ograniczające, zagrażające lub niezgodne z jej, często idealistycznymi oczekiwaniami.
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Funkcje buntu: • Ekspansywna • Obronna • Kreatywna • Odwetowa
Rola buntu w kształtowaniu tożsamości
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Style tożsamości
Michael Berzonsky
• Styl informacyjny • Styl normatywny • Styl dyfuzyjno-unikowy
Ro
zwó
j oso
bo
wo
ści
Dorastanie
Od heteronomii do autonomii moralnej
Koncepcja Kohlberga:
• Moralność przedkonwencjonalna • Moralność konwencjonalna
• Moralność postkonwencjonalna – autonomia moralna
Koncepcja Piageta: • Anomia moralna (okres
przedmoralny) - 0-2 r.ż. • Moralność heteronomiczna
(okres realizmu moralnego) - 2-7 r.ż.
• Okres relatywizmu moralnego - 7-11 r.ż.
• Autonomia moralna - pow. 12 r.ż
Ro
zwó
j mo
raln
y
Dorastanie
Sądy społeczne i moralne
Sądy moralne – oparte na przekonaniach osobistych, dotyczących indywidualnych praw, krzywd i wzajemnego traktowania się ludzi. Opierają się na rozumieniu konsekwencji działania własnego i innych
Sądy społeczne (konwencjonalne) heterogeniczne – opierają się na społecznie wypracowanych poglądach na to, jak należy się zachowywać
Ro
zwó
j mo
raln
y
Dorastanie
Motywacja do zachowań etycznych
• Rozwijające się zdolności poznawcze
• Doskonalenie interpretacji zachowań
• Ocena moralna zachowań • Pogłębienie empatii Nastolatek chce mieć własne uzasadnienie dla posługiwania się zasadami moralnymi w swoim życiu.
Ro
zwó
j mo
raln
y
Dorastanie
Zmiany w relacjach z rodzicami
• intensywne konflikty • wzrost znaczenia
grupy rówieśniczej • delegowanie
autorytetu • Stabilizacja: późna
adolescencja
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
Rola grupy rówieśniczej
• Umacnia poczucie własnej wartości
• Stwarza okazję do uporządkowania własnej hierarchii wartości i poszukiwania odpowiedzi na pytanie, co jest w życiu ważne
• Pozwala angażować się w różne role społeczne i poszukiwać doświadczeń i informacji niezbędnych do kształtowania się tożsamości indywidualnej
• Pozwala „przejrzeć się w oczach innych”
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
Odnajdywanie swojego miejsca w społeczeństwie
• Potrzeba samotności • Poczucie samotności • Udział w kulturze • Język młodzieżowy
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
Przetwarzanie informacji
• Potrzeba samotności • Poczucie samotności • Udział w kulturze • Język młodzieżowy
Część zdrowego procesu dojrzewania, konieczność rozwojowa, przed którą staje młody człowiek budujący koncepcję swojego życia.
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
• Potrzeba samotności • Poczucie samotności • Udział w kulturze • Język młodzieżowy
Osamotnienie, wiąże się z emocjami negatywnymi, poczuciem pustki. Może być predyktorem problemów przystosowawczych.
Przetwarzanie informacji
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
• Potrzeba samotności • Poczucie samotności • Udział w kulturze • Język młodzieżowy
Ważny obszar aktywności młodych ludzi, odrębny sposób zachowania, postrzegania rzeczywistości oraz interakcji z nią.
Przetwarzanie informacji
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
• Potrzeba samotności • Poczucie samotności • Udział w kulturze • Język młodzieżowy
Coraz więcej pojęć abstrakcyjnych, logiczna argumentacja, perswazja. Wpływ zdobyczy techniki: niechlujność, błędy, skróty, agramatyzmy.
Przetwarzanie informacji
Ro
zwó
j sp
ołe
czn
y
Dorastanie
Zachowania pozytywne: • Rośnie liczba osób
zaangażowanych w wolontariat • Rośnie uczestnictwo społeczne • Młodzież uczy się budowania
konstruktywnych scenariuszy działań
Zachowania negatywne: • uzależnienia • ucieczki z domu • zachowania przestępcze • zachowania brawurowe • problematyczne używanie internetu • próby samobójcze
vs
Szanse i zagrożenia okresu dorastania
Dorastanie
Rozwój biologiczny
Rozwój poznawczy
Rozwój emocjonalny
Rozwój osobowości
Rozwój moralny
Rozwój społeczny
• Zmiany w ciele
• Zmiany w emocjach
• Zmiany w myśleniu
• Potrzeba niezależności
• Kryzys autorytetów
• Kształtowanie
tożsamości
• Ogromna rola grup
odniesienia
• Rozwój światopoglądu
• Otwarta ścieżka do
niezależności
Po
dsu
mo
wan
ie