Diyalektik Materyalizm

8/3/2019 Diyalektik Materyalizm

1/58

Diyalektik materyalizm (dier adlar: eytiimsel maddecilik, eytiimsel zdekilik). Marksist felsefeninadlandrlma biimi ya da Marksizmin felsefi retisi.

Marx'n ve Engels'in nclk ettii, ancak Marks'tan ok -sistematik bir felsefe olarak- Engels'tealmlar bulunabilecek felsefe akm. Engels, Marks daha hayattayken szkonusu kuram

ekillendirmeye balamtr ve Marks'n bunlara ynelik bilinen itirazlari y oktur. Bununla birlikte,Marks kendi felsefi almalarn bu ekilde adlandrmaya ve kategorize etmeye ok eilimgstermemitir.

Marks, Diyalektik yntemin stnln ve Hegel'de "idealist bir kabuk" iinde sakl ve "baaaevrilmi" olarak bulunan diyalektiin rasyonel zn ortaya karabilmek iin onu tamamenmateryalist temelde yeniden ele almak gerektiini savunmutur. Bu anlamda,Marks'n diyalektikmateryalizmden sz ettigi ve onu calmalarnda kulland bilinir, ancak sistematize edilmi birdisiplin ya da yntem olarak diyalektik materyalizm daha ok Marks'n ardllar tarafndan onun teorikalmalarndan ve analizlerinden yararlanlarak gelitirilmitir.

"Benim diyalektik yntemim, hegelci yntemden yalnzca farkl deil, onun tam kartdr da. Hegeliin insan beyninin yaam -sreci, yani dnme sreci Hegel bunu "Fikir" ("Idea") ad altndabamsz bir zneye dntrr gerek dnyann yaratcs ve mimar olup, gerek dnya, yalnzca"Fikir"in dsal ve grngsel (Phenomenal) biimidir. Benim iin ise tersine, fikir, maddi dnyanninsan aklnda yansmasndan ve dnce biimlerine dnmesinden baka bir ey deildir." (DasKapital,Almanc kinci Baskya nsz)

Diyalektik Materyalizm uzun bir felsefi gelenei, kart eilimleri ve atmalaryla birlikte mas ettiive onu at iddiasndadr. Bir yandan Hegel'den diyalektii, te yandan Feuerbach'tan materyalizmialmtr. Bunlar belirli bir anlamda ilemlerden geirilmi ve birletirilerek her iki eilimin kendindetadklar teorik sorunlarn bu ekilde ald ve yepyeni bir felsefi dzleme ulald savunulmutur.Bylece teorik dzlemde, diyalektiin deiimci teorisi ile materyalizmin maddeci aklamasbirletirilmek istenmitir. Buradan da bilginin, dncenin, doann ve toplumun aklanmasndabaka tr bir teorik modellemeye gidilmitir. Buna gre srekli bir deikenlik iindeki madde budeikenlii ile birlikte bilinebilmekte, ve bilgi bu srelerin ak iinde maddi gereklie her gecengn daha ok yaklamaktadr. Dolaysyla tek ve biricik olan gerein, biricik yntemi ve teorisi dediyalektik materyalizmdir. Diyalektik materyalizmin bu noktada hem bir yntem hem de teoriniteliini kazanr.

Yansma teorisi ve Diyalektik Materyalizm *deitir+

Diyalektik Matery alizm, genel felsefi kategorileri ve kavramlar (var olu -z, biim-tz, gereklik-yanlsama, nesnellik -hakikat, nedensellik- olaslk, zorunluluk-zgrlk vb.) da kullanr ve onlarlaalr. Aydnlanma a'nda ki felsefi akmlarn attklar ve zmleyemedikleri konular (bilginin

kayna, dncenin temeli, akln yaps ve ileyii, duyumlarn yeri vb.) zgn -ve pozitif bilimlerce dekantland zere - zmlere balam, temel ald yasalarn, gerekliin yasalar olarak formle


2/58

etmitir. Yani, buna gre gerekliin(doann) ileyi srelerinin yasalar, diyalektik materyalizminbilgi mekanizmalarnn da yasalardr. Dnceyi maddenin, bilgiyi gerekliin bir yansmas olarakalmas dolaysyla Yansma Teorisi olarak bilinen teoriyle ayn zemine dayand sylenebilir. Bylecede kendisini gerekliin isleyi srelerine uyduran, daha dorusu o srelerin zihinsel yansmalarnnsonucu olan bir teori olarak ayrcalkl bir yere oturtur.

Rus-Sovyet Marksizmi ve Diyalektik Materyalizm *deitir+

Rus Marsksizminin kurucusu Georgi Plehanov ve ardndan lyi Lenin diyalektik felsefi materyalizmieitli eserlerinde gelitirmeye altlar. Plehanov Militan Materyalizm, Monist Tarih AnlaynnGeliimi gibi eserlerinde, Marks ve Engels'in lmlerinin ardndan Avrupa Marksizminde etkisinigiderek arttran "yeni -Kantlk" eilimine sava at. E. Bernstein gibi dnrlerin ban ektii buyeni eilimin Marksist felsefeyi ileriye deil, geriye gtren bir hareket olduunu kantlamaya alt.

Lenin de onun izinden giderek materyalist diyalektiin ok ynl ve gelimi bir bilimsel yntemolarak vazgeilmezliini savundu. Rusya'da kapitalist retim biiminin geliimi zerine ayrntlalmalarnda bu yntemi uygulamaya alt ve diyalektik materyalizm in yeterincekavranamamasndan doan yanl anlaylar gstermeye alt. Lenin bir dizi makalesinde FelsefeDefterleri'nde Marks, Engels ve Plehanov'un izinden giderek diyalektik dnceye Hegel'in yaptkatklarn nemini ve bykln vurgulad.

Lenin'in bu alandaki en nemli katks 1908 tarihinde yaynlanan Materyalizm ve Ampriokritisizmoldu. Burada Lenin bir tr fideizm olarak grd ve zellikle Avusturyal fiziki Ernst Mach'n felsefi

almalarnn etkisinde kalan Bogdanov, Bazarov, Lunaarski gibi baz nde gelen Rus Marksistlerinin"diyalektik materyalizmi aan" ve "en yeni bilimsel bulgulara uygun bir felsefe" olarak sunduklaryeni- Kant "Ampiriokritisizm" felsefelerini kyasya eletirdi. Bu eser ayn zamanda Lenin'in 1905 Rusdevrimi nin yenilgisinden sonra gerek halk kesimleri, gerekse de aydnlar arasnda hzla yaygnlaankaderci, fideist, tanr -yaratc grlere kar sert bir tepki niteliindeydi. Lenin'in eseri RusMarksistleri ve devrimci evreleri arasnda derhal byk bir yank uyandrdysa da, Avrupa'dakiMarksistler arasnda Lenin'in uluslararas ii hareketinin nde gelen bir otoritesi olarak kabulgrecei Ekim devrimi sonrasna kadar hemen hi bilinmeden kald. Lenin bu eserinde ayrca Marks,Engels ve Plehanov'un almalarndan olduu kadar, "diyalektik materyalizm" felsefesini Marks veEngles'den bamsz olarak gelitiren ii -filozof Joseph Dietzgen'in eserinden de yararland, byk

Rus devrimci yazar ernievski'nin bu alandaki katklarn tekrar hatrlatt.

Stalin'e gre "Diyalektik materyalizm, marksist- leninist partinin dnya grdr. Doa olaylarnayaklam, onlar inceleme ve anlama yntemleri diyalektik, doa olaylarn yorumlay, bu olaylarkavray ve teorisi materyalist olduundan, bu dnya gr, diyalektik materyalizm adn almtr."(Diyalektik ve Tarihsel Materyalizm, 1938)

Sovyet dncesinde oturmu olan anlaya gre : "Materyalist diyalektik, doay ve toplumuincelemenin felsefi yntemidir. Nesnel gerekliin karmak niteliini, bilimin gelimesinin heraamasnda, mutlak ile greli'nin, sabit ile deiir'in unsurlar arasndaki ilikiyi; bir dizi genelletirme

formundan, daha derin dier formlara geiin anlalmasn yalnz ve yalnz diyalektik yaklam tarz


3/58

salar. Hibir katlama ve kalplama tamayan materyalist diyalektik'in devrimci z, toplumunyeniden kurulmasnda anahtar vazifesi grr." (M. Rosenthal, P. Yudin, Materyalist Felsefe Szl)

SSCB'de diyalektik materyalizmin toplum bilimlerinde olduu kadar doa bilimlerinde de uygulanmas-her zaman eit baaryla olmasa da - tevik edildi.

Ge sovyet felsefesinde zellikle Evald lyenkov zgn almalaryla SSCB'de ve dnda adndan szettirebildi. lyenkov, Hegel diyalektiini inceledi, bir dizi almasnda, Marks, Engels ve Lenin'in,eserlerinde diyalektik yntemi eitli olgularn analizine nasl uyguladklarn ayrntl olarakgstermeye alt ve Lenin'in izinden giderek, yeni -Kant ve yeni-pozitivist okullarn adabiimlerini diyalektik materyalizm asndan eletirisine giriti.

Diyalektik Materyalizmin Edinimleri *deitir+

Daha ok ve asl olarak Marks sonras Marksizm'in benimsedii bir tanmlama olmutur DiyalektikMateryalizm; zellikle Engels'in bu disiplini belirginletirdii sylenebilirse de daha ok Lenin'densonra belirli yasalar ve formlasyonlar olan bir yntemsel disiplin olarak anlalmaya balanmtr.Lenin sonrasnda ise genel Marksizm yorumunda tamamen bir felsefi ilkeler ve prosedrler eklinialmtr. Sovyet Rusya'da, Stalin'in formlasyonlaryla "Dia -mat" olarak ald biim bunu gsterir.

Diyalektik Materyalizm zerine1.blm

Elif al Ocak 2007

Antika Yunan filozoflarndan Herakleitos (. 540-480) gnmzden alarca nce,her eyin aktn ve ayn nehirde iki kez ykanlamayacan sylemiti.Herakleitosun veciz szleri, nesneleri ve olgular duraanl iinde deil deiim vednm sreleri halinde kavrayan diyalektik dncenin bir ifadesidir. Akp gidennehir rneinde olduu gibi, doada her ey gzle grnsn ya da grnmesin sreklibir hareket halindedir. rnein yerkremiz her gn kendi etrafnda dnerken, bir yl boyunca da gnein etrafnda dnmektedir. Gne 26 gnde kendi etrafndakidnn tamamlamakta, galaksimizde yer alan dier yldzlarla birlikte 230 milyonylda galaksiyi dolamaktadr. Biz farknda bile deilken, atomlar ve atomalt paracklar her an hareket etmekte ve srekli olarak yer deitirmektedirler. Tmevren gibi, onun bir paras olan insann biyolojik etkinlii de neticede atomlarnhareket yasalarna dayanmaktadr. Diyalektik kavramnn kkeni Yunanca dialektikos (tartma) szcne uzanr.

Diyalektik eski Yunandatartma sanat anlamna geliyordu. Antika Yunandnrleri, kendi aralarnda yrttkleri mnazara tipi tartmalarda bu diyalektik


4/58

sanatn kullanmaya ok meraklydlar. Fakat zamanla diyalektik kavramnn kapsamgeniledi, kartlk ilikisinden hareket ederek doruya ulamaya alan dnme vearatrma yntemi anlamnda kullanlr hale geldi. Doada var olan hareketi dekapsayacak genilikteki ieriiyle diyalektik , deiim ve hareket demektir. Deiim vehareketin z ise elikidir ve diyalektik yntem de zaten elikinin mantdr. nsanlar diyalektiin modern yasalarna vakf olmadan alar nce diyalektik olarak dndler, nk doann ve yaamn kendisi diyalektik hareketin varln gzler nne sermekteydi. Eski Yunan filozoflarnn byk blm doal diyalektikilerdi.Bunun dnda, biimsel mantn yasalarn ortaya koyan nl bilgin Aristoteles (.384-322) bile diyalektik dncenin sorunlaryla ilgilenmiti. Ne var ki, doa bilimlerinin ve deneysel aralarn henz yeterli dzeyde gelimedii Yunan antika,materyalist dnce ve diyalektik yntem asndan bir ocukluk dnemi oldu. lerleyen tarih kesitlerinde 15. yzyln ikinci yarsndan itibaren Avrupadaykselmeye balayan burjuva dnmler srecine, doa bilimleri, dn ve sanatalannda muazzam atlmlar elik edecekti. Daha nce Avrupa Karanlk aniindeyken, Arap bilim dnyas felsefede ve tp, matematik, astronomi gibialanlarda pek ok parlak baarlar elde etmiti. Bu kaynak sayesinde doa bilimleriyle donanmave eski Yunana uzanan kklerini yeniden kefedebilme olanana kavuan Avrupada,zgr dnce serpilmeye balad. Sz konusu deiim 18. yzyl materyalizminin deyolunu amt. Bu materyalizm, kendini henz diyalektiin gcylesalamlatrmam olan mekanik bir materyalizmdi. Ama uras ak ki, aradan geenuzun tarihsel dnem boyunca saltanatn srdrm bulunan idealist felsefe, bilimselalanda salanan muazzam gelimelerin insan dncesinde yaratt deiim dzeyiyle byk bir atk iine girecekti. 19. yzyla, dnce srecinin idealist felsefenin vemetafizik yntemin egemenliinden kurtarlmas sanclar damgasn basyordu. Alman felsefesinde byk bir atlm salayan Hegel, 19. yzylda dnce srecinediyalektik yntemi tad ama kendisi idealist felsefenin snrlarn aamad. Bu yzdenonun diyalektii, varl dnceden tretiyordu, yani ters durmaktayd ve mistik bir klfa brnmt. Marx ve Engels diyalektii idealizmin mistik klfndan ekipkardlar ve ayaklar zerine diktiler. Marksizmin kurucular sayesinde diyalektik,doann ve insan tarihinin materyalist anlay ile btnletirilerek zenginletirilmioldu. Bu bilinli diyalektik, doann deviniminde kendilerini eninde sonunda kabulettiren yasalarn varln akla kavuturdu. Ayn ekilde, insan topluluklarnn

evrim tarihinde de byle belirli hareket yasalar mevcuttu. Diyalektik, doada ve toplumda varolan karmak srelerin kavranmasna alandnce biiminin bilimidir. Marksist nderlerin her vesileyle dikkat ektikleri zere, bilimsel diyalektik doaya ya da topluma birtakm kurgusal yasalar dayatmaz. Tamtersine, zaten varolan yasalar doann ve toplumun evrim srecinin hareketliliiiinden bulup kartmaya alr. Tasavvur edilebilecei gibi, bu aba derin bir bilimsel bilgi zerinde ykselen ve kuaktan kuaa ilerleyen diyalektik ve tarihseldnce srecinin rndr. Bilimsel diyalektiin bizzat kendisi de, olduu yerdedurmayan, kendi kendini sorgulayan, eletiren ve eskiyen ynlerini yeni bilgilerinnda amaya alan hareketli bir nitelie sahiptir.

Kukusuz dnce srecine bu itilimi veren nesnel nedenler vardr. Feodal Avrupatoplumlarnn kapitalist dnm, ekonomiden siyasete, bilimsel aratrmalardan


5/58

hukuk kurallarna dek hemen her alanda burjuva devrimlerini dayatmtr. 19. yzyldagerekleen bilimsel bulularla zenginleen doa bilimleri, diyalektik ynteminakla kavuturmaya alt hareket yasalarnn yeni gizlerini ele vermitir. Budurum, bu sramal tarih kesitinde dnyaya gzlerini aan Marksist dnceninniteliini de belirlemitir. Marksizm daha balangcndan itibaren, doay ve toplumukarmakl iinde kavramaya yatkn bir bilimsel younlua sahiptir.

Burjuva eitlik anlayndan bilimsel sosyalizme Tarihte dnsel planda nemli atlmlarn yaand dnemler incelenecek olursa, bunlarn insan topluluunun fiili yaam koullarnda devrimci sramalarnkaydedildii dnemler olduu grlr. Kukusuz bu tr denklikler basit aritmetik eitlikler dzeyinde deil, youn elikilerin, skma ve patlamalarn elik ettiikarmak sreler halinde gereklemektedir. Ama bir nokta ok nemlidir. Diyalektik harekette niceliin nitelie dnm srecinin balangta ok belirgin

hissedilemeyen mayalanma zellii nedeniyle, dncenin siyasal eylemin nnegeer gibi grnd tarihsel kesitler olmutur. Grngde byle bir gzlemkaydedilmi olsa bile, hareketin i yasalar daha yakndan incelendiinde, aslndasomut yaam alannda biriken elikilerin dnsel dzeydeki frtnalar ve devrimleritetikledii anlalacaktr. Avrupada eski siyasal dzenleri sona erdiren burjuva demokratik devrimler an,dnce ve kltr alannda bir canlanma ve atlm dnemi nceler. Rnesans (14.yzyln sonuyla 15 ve 16. yzyllar kapsayan dnsel ve kltrel yeniden dou),dinde reform (16. yzylda Bat kilisesinde gerekleen dinsel devrim) ve 18. yzyldagelien Aydnlanma hareketi (insan akln bilginin ls kabul eden felsefi geliim)bunu somutlar.1789 Fransz devrimi ncesinde, yaklaan devrimle ilgili olarak toplumu aydnlatan byk devrimciler tarih sahnesine frladlar. Din, doa anlay, toplum vedevletrgt, ksacas her ey amansz bir eletiriye tbi tutuldu.Toplum ve devletin btneski biimleri, btn eski geleneksel fikirler akld ilan edildi ve bir yana atld. Oan burjuva devrimcilerine gre, nihayet insanlk asndan gn douyordu. Artk insanl cehalete srkleyen nyarglar, tm hakszlk, ayrcalk ve basklar yeryznden sklp atlacakt. Dnyaya sonsuz doruluk ve sonsuz adalet egemenolacakt.

Engels, akln bu egemenliinin burjuvazinin idealletirilmi egemenliinden baka bir ey olmadn syler. Nitekim burjuva devrimin szde lmsz adalet savunusu,gereklemesini burjuva adaletinde bulmu, eitlik arzusu yasa nnde burjuvaeitliine varmtr. Burjuva mlkiyet egemenliini ilan etmi ve byk Franszdnr Rousseaunun toplum s zlemesiancak bir burjuva demokratik cumhuriyet biimi altnda dnyaya gzlerini amtr. Fakat Fransz devriminin eitlik, zgrlk,kardelik arlar altnda neticede burjuva egemenliine varlmas, burjuvadevrimcilerin zaaflarna ya da kt niyetlerine balanamaz. Tarihsel ak doru biimde kavrayabilmek iin, bu noktada da materyalist dnya grne ve diyalektik yaklama ihtiya vardr. Engelsin dedii gibi, 18. yzyln byk dnrleri de,

kendi alarnn kendileri iin saptad engellerincellerinin hibirinden okaamazlard.


6/58

19. yzylda Avrupada bilimsel alanda ve toplumsal retim srecinde kaydedilenilerlemeler, dnsel bakmdan da muazzam bir srama yaplabilmesini mmknkld. Bylece sosyalizm anlay da topik klfndan kurtarlabildi ve modern iisnfnn devrimci gcne dayanan gerek bir temele oturtuldu. 19. yzyldaAvrupada srp giden devrimci hareketlilik, sosyalizmi bilimsel dayanaklarnakavuturan esiz bir faktrdr. 1831de Lyonda patlak veren ilk ii ayaklanmas,yeni ada artk devrimlerin snfsal niteliinin deieceinin de habercisiydi. 19.yzyln ilerleyii iinde eitli Avrupa lkelerinde, dnyaya gerek eitlii, kardeliive zgrl getirecek olan ii devrimleri yava yava o soylu ban gstermeye balayacakt. ngiliz artist hareketi, ii snfnn bamsz bir rgtl g oluturmayetisini dosta dmana kantlamt. Bylece ileri Avrupa lkelerinde byk sanayideki atlma ve burjuva siyasalegemenliin pekimesine kout olarak, proletarya ile burjuvazi arasndaki snf savam da tarih sahnesinin n planna frlyordu. Kart iki snf arasnda giderek

olgunlamakta olan i mcadele, burjuva iktisadn lmsz dorular diye piyasayasrd mallarn taponluunu tehir edecekti. Sermaye ile emein karlarnn zdeolduu, serbest rekabetin herkese refah getirecei yolundaki retiler, somutgelimeler tarafndan birer birer rtld. Gerekler dnyasnda cereyan eden bugelimeler olumlu yansmalarn, Fransz ve ngiliz sosyalizminin gemie oranlaolgunlamasnda buldu. Ne var ki tarihin idealist anlayndan yakasn kurtaramadve kapitalizmin ekonomik ilikilerini bilimsel anlamda zmleyemedii iin, busosyalizm yine de topik ayak balarndan tamamen kurtulabilmi deildi. Sosyalistdncenin salam bilimsel dayanaklar zerinde ayaa dikilmesi, Marx ve Engels gibir ac devrimci nderler sayesinde gerekleti.

Marx, gemi tarihin bir snflar savam tarihi olduunu akla kavuturdu. Verilitoplumsal yaam koullar, birbirine kart snflar arasndaki ekonomik ilikilerin bir rnyd. Hukuk ve siyaset sistemlerinde ifadesini bulan toplumsal styapy sontahlilde toplumun ekonomik altyaps belirlemekteydi. Bu altyap, ayn zamandadinsel, felsefi ve dier fikirlerin kaynan aklamay da mmkn klyordu. Bylecetarihin bu doru yorumlan, yani tarihsel materyalizm insanlk tarihini prl prlaydnlatmaya balad. Marksizmin bilimsel rn olan tarihsel materyalizm, insanlarnvarlnbilinlerinin belirlemediini, tersine insanlarn bilincini onlarn varolukoullarnn belirlediini kantlad. Bu sayede sosyalist dnce, birtakm dhikiilerin kurgusal ve topik yaklamlarnn rn olmaktan kurtuldu. Ve komnisthareket de, tarih tarafndan oluturulan iki kart snfn, burjuvazi ile ii snfnnmcadelelerinin zorunlu bir sonucu olma dzeyine ykselebildi.Engelsin belirttii gibi, artk gerekli olan tek ey bu iki snf arasndaki ekonomik atmann bilimsel zmyd ve bu sorun da yine Marxn katks sayesindezmlenebildi. Marxn gelitirdii art-deer teorisi, iinin smrlmesinintemelinde yatan nedeni ve sermaye birikiminin srlarn parlak biimde ifaediyordu.Ksaca deinmeye altmz bu geliim srecinden de anlalaca zere,Marksist dncenin doumu devrimci eylemin ve devrimci dncenin devinimiiinde gerekleen diyalektik bir sretir. Marksist dnya gr, gerek doa gerek

toplum bilimleri alannda idealizme esasl ve devrimci bir darbe indirmibulunmaktadr. Marksizmin temel hareket noktalar diyalektik ve materyalizmdir.


7/58

Marksizm, bilincin maddeyi deil, maddenin bilinci belirlediini bilimsel adan karkonulamaz bir dorulukla kantlamtr. Doa bilimleri alannda olduu gibi toplumsal bilim alannda da dnce retimi, fikirlerin, tezlerin, analizlerin konusunu oluturanvarlktan ya da gerek sreten ve onun hareketinden bamsz olamaz, olmamaldr.dealist felsefe pek ok vesileyle bunun tersini iddia etmi olsa da iin dorusubyledir. Bilin diye adlandrdmz dnce sreci de, aslnda maddenin yani beyninrndr. Ve dnen beyin, canl maddenin evriminin sonucudur. Dnce dnyasnadair her eyin bilimden hukuka, sanattan politikaya ve ahlk anlayna dek kaynagerek hareket ve maddi dnyadr. Marksist dncenin temellerinin atld dnem, ii snfnn ve onun devrimcieyleminin geliimi bakmndan gnmze oranla erken bir dnemdi. Buna ramenMarksizm daha douundan itibaren, ann tm bilimsel ilerlemelerini devrimcidnce potasnda eriten stn bir sentez gcne sahip oldu. Bu sayede ii snfnn bu dnsel eylem klavuzu, toplumsal geliim yasalarn kavrama ve geliimin ana

eilimlerini kestirme kudretini ierdi. Snfn nesnel ve znel adan yeterinceolgunlamad bir tarihsel kesit boyunca, Marksizm dnsel bakmdan hep nesneldurumun ve devrimci eylemin nnde kouyormu gibi grnd. Fakat kapitalizmolgunlap ii snfnn devrimci hareketi de eylem alannda zenginletike ve deneyasndan eitlendike, son tahlilde dncenin ebesinin maddi dnya ve bu dnyadankaynaklanan eylem olduu gerei daha kolay kavranr duruma gelmitir. Gnmzngerei budur.

Marksizm dogmatizmin dmandr Eski Yunanl dnrlerin tartmalarnda birer diyalektik ustas olduklarnadeinmitik. Onlarn bu temelden ykselen diyalektik kavraylar, tez, antitez vesentez lemiyle sembolize olmaktayd. Tartmalar bir konuda ortayabir tez atlmasyla balatlyordu. Daha sonra bu fikir bir antitez ile yadsnmaya,rtlmeye allyordu. Nihayetinde tartlan konu eitli alardan irdelenen bir tartma srecinden gemi oluyor ve bylece ortaya bir sentez kartlyordu. Bumnazaralar, mutlaka bir fikir birliine varlmasn hedeflemeyen ve aslolaraktartma sayesinde bilgi ve kavray derinletirmeye alan bir eit beyin jimnastii gibiydi. Ancak tarihsel ak iinde felsefi dnce ve mantk yasalar pek ok deiime urad. Avrupann Karanlk a boyunca Kilisenin toplum zerindeki hkimiyeti yanssnidealist felsefenin ve skolastik anlayn (dinsel adan kabul gren felsefi grleredayanlmas) egemenliinde bulmutu. Avrupa Ortaa, eski Yunanla, diyalektik vemateryalist dnceyle tarihsel balar kopartan bir dnemdi. Bilimin ilerleyiiKilisenin zorba diktatrl tarafndan durdurulmutu. Avrupada bilim ancak burjuvageliimin yol at Rnesans ve Aydnlanma hareketinin uyandrc gcyle veKilisenin skolastik din anlayna kar reformcu bakaldrla ilerleme yolunakonulabildi. Nihayet 19. yzyla gelindiinde, diyalektik dnceyi yeni biimdecanlandran Hegelle birlikte eski diyalektik ald. Hegel, antik Yunan diyalektiininhatal ynlerini eletirdi ve diyalektik mant daha st dzeye tayacak yeni yasalar

formle etti.


8/58

Hegel byk bir diyalektik ustasyd. Ama onun iin insan beyninin yaam sreci, yanidnme sreci gerek dnyann yaratcs ve mimaryd. Gerek dnya yalnzcafikirin dsal ve grngsel biimiydi. Ksacas, idealizmin glgesindenkurtulamam olan Hegel diyalektii gerek dnyay fikirin yansmas olarak elealyordu. Diyalektii bilimsel, yani materyalist yapya kavuturanlar Marx ve Engelsoldu. Marksizmin ayaklar zerine oturttuu materyalist diyalektik, fikirin maddidnyann insan aklndaki yansmasndan ve bylece dnce biimlerinednmesinden baka bir ey olmadn kantlad. Marx, kendi diyalektik yntemininHegelci diyalektik yntemden yalnzca farkl olmakla kalmadn, onun tam kartolduunu belirtmiti. Marksizm diyalektik dnceyi idealist ayak balarndankurtard gibi, onu metafizik yntemin uzants olan mutlaklklardan veduraanlklardan da azat etti. Bylece diyalektiin geliimi de yine diyalektik bir srecin rn oldu.Diyalektik materyalizmin ortaya koyduu zere,uzay ve zaman iinde

hareket maddenin varolu biimidir. Madde hibir zaman ve hibir yerde hareketsiz var olmamtr ve olamaz da. Ancak burada maddenin hareketi ile kastedilen yalnzcamekanik hareket, yani basit bir yer deitirme hareketi deildir. Hareket, s ve k,elektrik ve manyetik gerilim, kimyasal bileim ve ayrm, yaam ve nihayet bilindemektir. Fizik, biyoloji, kimya gibi doa bilimleri alannda kaydedilen ilerlemeler,gerek yaamdaki hareketin mutlak ve sert kartlklar, ak ve almaz ayrm izgileritemelinde gereklemediini kantlamtr. Bu bilimsel gelime,gerekliin grelilik temelinde kavranmasn salamtr. Doada ve toplumda belirli koullar altnda gerekleen evrim neticesinde ulalandzey, ondan evvelki koullara kyasla bir ilerlemeyi temsil edebilir. Ama bu mutlak deil greli bir ilerlemedir. Zira yalnzca gemie oranla mukayese yaplmas yeterliolmaz. Her varlk ve olgunun bir gemii bir de gelecei vardr. Gemie oranla ilericisaylabilecek bir tarihsel adm, gelecee oranla gericileebilir. arpc bir rnek olarak,tarih iinde burjuva demokrasisinin tuttuu yer hatrlanabilir. Burjuva demokrasisigemiin mutlakyeti ynetim biimlerine gre ileri bir adm nitelii tarken, iidevriminin rn olacak ii demokrasisine kyasla gericidir. O halde toplumsalolgular verili tarihsel koullardan kopartarak tek ynl biimde deerlendirmek tamamen yanl olur. rneimizdeki burjuva demokrasisi bir ynyle ilerici, dier bir ynyle gerici nitelik tamaktadr. Gereklik ite bu ekilde gemie ve geleceekyasla, deien somut koullara gre deiir. Gerekliin bu deiken karakterindenrahatszlk duyup, szde daha tatmin edici grnen keli dorular arayanlar iyi bir diyalektiki olamaz ve metafiziin tuzanda rpnrlar. Bilimin kendisi ve ilerlemesi de diyalektik bir nitelik tar. rnein kimyasalelementlerin atom arlklar tablosunun bulunmas, trlerin dnmne ve evrimineilikin yasalarn kefedilmesi, bilimde gemie oranla gerekleen byk atlmlardr.Darwinin evrim teorisi, organik maddeler (yapsnda karbon bileimleri ierenmaddeler) alannda niceliksel birikimlerin niteliksel farkllklara dntnkantlayarak diyalektie byk katk salamtr. Keza Engelsin vurgulad bir bakahusus da ok nemlidir. Doa bilimlerinde hareketin temel yasas olarak

nceenerjinin saknm yasas bulunmutur. Bu yasaya gre, hareketi (veya enerjiyi)yok etmek ve yaratmak olanakszdr. Ne var ki daha sonraki bulular sayesinde, bunun


9/58

hareketin ya da enerjinin yalnzca nicel ynden kavranmas anlamna geldiianlalmtr. Enerjinin dnm yasasnn bulunmasyla birlikte bu eski bilgialmtr. Bu gelinen noktada, evrendeki toplam enerjinin yaratlamayaca ya da yok edilemeyeceiniifade etmek yetmez. Daha da nemli olan, enerjinin bir durumdan bir baka duruma dnebileceini bilmektir. Bilimdeki ilerleme sayesinde diyalektik kavray da bir st dzeye sratlabilmi veharekete veya enerjiye dair srecin nitel yn bilince kartlabilmitir. Aslnda tmevren, madde ya da enerjinin sonsuz hareketidir. Bir hareketin sonlanmas dierini balatr, enerji maddeye madde enerjiye dnr, madde bir halden dier bir halegeebilir, kimyasal enerji elektrik enerjisine dnebilir ve bubyle devam eder gider.Bu bitmez tkenmez devinimin ba ya da sonu yoktur, o her eydir, uzay ve zaman dakendisidir.Teorik doa bilimleri bu gibi nemli bululardan nce snrl ve metafizik bir nitelik tayordu. Zira hareket noktasn, uzlamaz ve zlmez olarak tasavvur edilenkartlklar, mutlak ayrm izgileri ve deneysel olarak kantlanmam nsel birtakmkategoriler oluturuyordu. Toplumsal yaamda olduu gibi doada da kukusuzkartlk ve ayrmlar mevcuttur, ama bunlar ancak grece bir geerlilikle varolurlar.Doadaki ayrm izgilerine ve kartlklara yklenen mutlak deimezlik aslndadoada mevcut deildir, doay kavramaya alan insan dncesinin yanl bir rndr.Tm yaam (evren, varlk) zaman ve uzay iinde sonsuz yinelenen bir evrimdir.Engelsin dedii gibi, ister gne ya da bulutsu buhar olsun, ister bir bitki ya dahayvan cinsi olsun, ister kimyasal birleme ya da ayrma olsun, znde geici olan veiinde hibir eyin sonsuz olmad bir evrimin unsurlardr. Bu evrim, sonsuzolarak hareket eden, hareketini ve deiimini birtakm i yasalara gre yapanmaddenin sonlu biimdeki varln ierir. Bu gerei kabul etmek doann diyalektik anlaynn zn oluturur. Evrim zinciri iinde baz bitki ve hayvan trleri bakalam geirir veya yok olur, yeni trler ortaya kar. Gne de dahil tm yldzlar ve gezegenler doar ve lrler. Doa bilimleri alannda gerekleen gelimeler, doay diyalektik dnce yntemidnda kavrayabilmenin mmkn olamayacan kantlar. Bilimsel dzeyde ilerleyendeneylerle ulalan sonular bilimsel kavramlarda ifadesini bulur. Kavramlar doayyaratmaz, doann hareketi kavramlara can verir. Bu gerekliin kavranabilmesi,

gzlem ve deneylerden elde edilen snrl bilgi ve kavramlara mutlak deerler atfedilmesinin yanlln da gzler nne sermektedir. Ulalan bilgi ve buradantretilen kavramlar gereklie yaklamaya alan greli sonulardr. Bilimselkavrayn greli doruluunun kabul, dnce alannda kaydedilen nemli bir devrimdir. Bilimsel dnce retimini idealizmin ve metafiziin tutsaklndankurtaran bu devrimin yaratt olanaklar, Marksizmin kurucular tarafndan toplumsalhareket yasalarnn ve insann kavranmas srecine de baaryla tanmtr. nsann varl, dncesi, yaam tarz, bunlarn tm de diyalektik bir dnmsrecinin rndr. Bu gereklik hem biyolojik hem de toplumsal bakmdangeerlidir. nsan tek hcreli canllardan memelilere doru ilerleyen organik evrimsrecinde doann meydana getirdii en karmak organizmadr. Dier yandan insanngeliimi tarihsel-toplumsal bir sretir. Doayla binlerce yllk mcadele iinde


10/58

insann atas maymundan farkllam, dik yrmeyi becermi, heceli sesler kartarak dil oluturmu, beyni gelimi, elini nce uzmanlam bir alet gibi kullanrken dahasonra elleriyle yeni aletler retmi ve bylece bildiimiz insan ortaya kmtr. nsan, bitkilerin ve hayvanlarn yerini deitirmekle kalmayp, ayn zamanda oturduu yeringrnn, iklimini deitirerek doaya damgasn vurmay da baarmtr. Elinretici faaliyetine ve dilin oluumuna bal olarak gelien insan beyni, tarihin ilerleyiiiinde buhar makinesi gibi nice nemli icatlara imzasn atmtr. Bu geliim sreciiinde insan, ayn zamanda doay ve evresini tm karmak ilikileri iinde kavramaabasn da ilerletmitir. nsan bilgisi srekli bir deiim ve hareket halindedir. Basit gerekleri veya gzlegrlr anlk durumlar bir yana brakacak olursak, genelde bilimler alannda karmak gereklii mutlak anlamda doru yanstabilen bilgi yoktur. Gereklie olabildiinceyaklamaya alan doru bilgi vardr. Bilimsel bilginin stnl, somut koullardakideiimi kavramaya almasdr. Marksizm bize, btn tanmlarn ve kavramlarn,

tezlerin, aklama ve deerlendirmelerin, ksacas bilginin mutlak olmadn greli bir deer tadn retmitir. Ama mutlak ile greli arasndaki farkllk da diyalektik tarzda kavranmaldr. Skolastik ve metafizik dnce mutlakl savunmakla naslyanl bir uca savruluyorsa, grelilii mutlaklatran bilinemezci felsefe akm da bir baka yanl ucu temsil etmektedir. Bilinemezci felsefe, yzeyde grnenler dndaze dein hibir eyi bilemeyeceimizi iddia eder. Oysa greli bilgimiz, bildiimiz, bilebileceimiz hususlar ierir. Ve bu bilgi, hem bilinenleri sorgulamakta hem de bilinmeyenleri kefetmekte bilimsel bir dayanak noktas oluturur. Yaamn kendisini tm zenginlii iinde kavrayabilme abas, diyalektik dnmeyive dogmatizmden uzak durmay gerektirmektedir. nceleme ve dnme srecindeilerlememizi salayan bilimsel dayanak noktalar gerekliin ta kendisi deil,zihindeki yaklak ifadeleridirler. Bunlarn her zaman birtakm eksiklikler ve kusurlar ierebilecekleri unutulmamaldr. Bilimin her dalnda, tpk doann diyalektik hareketinde olduu gibi, yeni bulgular eliinde eskiyi yadsyan ve bu sayede bir st basamaa srayan sarmal bir hareketlilik vardr. Doa bilimleri, var olan bilgiyleyetinmeme, gzlem ve deneyi gelitirme ve bunu baarabilmek iin gerekli aralarzenginletirme abas sayesinde ilerleyebilmitir. Bilimsel kukuculuk, mevcut bilgiyi sorgulama ve yeni bilgilere ulama tutkusutoplum bilimi alannda da kesinlikle gereklidir. stelik organik doada gzlemlenen

sreler nispeten benzer biimde tekrarlanabilirken, toplum tarihinde incelenen olgularsomut koullardaki farkllklara bal olarak srekli deien ynler ierirler. Bilim veteknikteki her yeni keif, ya da toplumsal yaama dair her yeni bilgi kavraymzilerletir. Fakat dier yandan da, zerinde dnlmesi ve yant bulunmas gereken yenisorular nmze koyar. Marksizm dogmatizmin, yani deien gereklik karsndadeimez olduu varsaylan aklama ve formllere saplanp kalmann dmandr.Dogmatizme dmemek iin diyalektik dnme yetisi kazanlmaldr.

dealizm ve materyalizmMarx ve Engels, bilimin esasnda doann ve toplumun tarihinden ibaret olduunu

vurguladlar. nsanlar doann ve toplumun tarihi konusundaki bilgi yetersizliklerinedeniyle, kendileri hakknda, ne olduklar ya da ne olmalar gerektii hakknda her


11/58

zaman yanl fikirlere sahip oldular. Toplumsal ilikilerini, beyinlerinde insana vetanrya dair olumu ba aa duran dncelere baml olarak dzenlediler. Kendi beyinlerinin bu rnleri, onlar yaratan beyinlerini esir ald. Dnceyi ve tanr fikriniyaratanlar, kendi yarattklar eyler nnde secdeye vardlar.

Dnce ile varlk arasndaki iliki ve bu ilikide hangisinin nde geldii alar boyufelsefenin temel konusu oldu. dealist felsefe dnceyi varln nne geirdi. Bufelsefeye ya da bu dnya grne gre evren ve d dnya, dnce bunlar beyindeyaratt iin var oldular. nl felsefeci Descartesin dnyorum, o halde varmzdeyii bu ters kavray arpc biimde dile getirir. Oysa gereklik byle deildir.Var olduumuz iin dnrz. Materyalist felsefe, evreni, d dnyay ve kendivarlmz bu doru yaklam temelinde kavrar ve aklar. Marksizm, doann vetoplumun, biz dnsek de dnmesek de var olduunu ve dncemizin zaten buvarolutan trediini kantlayan bilimsel ve materyalist dnya grdr. Aslnda dnce denen ey, yaamn insan beyninde doru ya da yanl yansmasdr.Yaam alanna gerekli bilgi donanmyla ve geni bir ufuktan bakan kii, dorudnce yntemi sayesinde gerekliin ba aa edilmemi dnsel yansmasnzihninde retebilir. Bu sayede elde edilen bilgi gerek yaamdan tretilmi salkl bilgi olacaktr ve bu durum dncenin kaynann gerek yaam sreci olduunuispat eder. En soyut grnen matematik alannda bile bilimsel olarak kantlanmformller, simgeler, saysal ifadeler birtakm dhilerin kafalarndan ylesine frlaypkm rnler deildir. Bunlar gerek yaamdaki karmak bantlarn matematik dilindeki karlklardr. Pek ok kii bunun bilincinde olmasa da, saylar ve geometrik biimler, gerek dnyada varolan nesnelerin, hareketin ve bunlar arasndaki eitlitrden ilikilerin ifadesidirler. Ne var ki idealist felsefe gerekleri ters yz eder. Tarihin ve toplumsal yaamn vednce retiminin idealist aklamasnda dnce gerek yaamdan nde gelir. Bunagre en basitinden en karmana kadar her tr dnce, salt dnen beyninrndr. Ve dnce yaamn deil, yaam dncenin yansmasdr. Yaamdakinesneler,mutlak akl bunlar dnd iin varolmulardr. Bu yanl kavraya gre,rnein soyut dnce tamamen kerameti kendinden menkul biimde saylar ya dageometrik ekilleri icat etmitir. Gerekliin bu ters yz edilmi felsefesine gre,yaamsal gereksinmelerin eitlenmesi bizzat insann retici faaliyetinden kaynaklanmam da birtakm byk dnrler dnd iin byle olmutur.

dealist anlay gereklii bylece arptp dnceye mutlak g atfettiinden,kendini doa bilimlerinin belirleyiciliinden de bamsz klmtr. Bu nedenle, aslndakendi yarats olan bir dnce dnyas iinde debelenip durmutur. eitli idealistdnce okullar arasndaki tartmalar d dnyadan neredeyse tamamen kopuk bir isel tartma nitelii tar. Dnyada nemli altstlkler yaanrken kiliselere kapanmdin bilginlerinin meleklerin cinsiyetini tartmakta olduklar, idealist felsefeninglnln arpc biimde dile getiren bir rnektir. dealizm, felsefenin ayaklarnyeryznden kopartarak adeta glgelerden oluan bir gerekler leminde saltanatsrmtr. Oysa materyalist anlayn kantlad gibi, dnce, trettii ilkeleri, kategorileri vekavramlar, kendi dnda varolan evrenden, d dnyadan alr. rnein sermaye veemek gibi iktisadi kategoriler, toplumsal retim ilikilerinin teorik ifadeleri ve varolan


12/58

gerekliin dnsel soyutlamalardrlar. Fikirler ve kategoriler, ifade ettikleriilikilerden bamsz ebedi varolua sahip deillerdir. Bunlar tarihsel ve geicirnlerdir. Sermaye ve emek kartlna dayanan retim ilikileri ortadan kalktnda, bu kategoriler de mevcut toplumsal yaam ifade etmek bakmndan geerlilikleriniyitireceklerdir.Materyalist dncenin geliimi de bal bana nemli bir konudur. Marx ve Engels,nemli Alman felsefecisi Feuerbachn da savunduu eski materyalizmineksikliklerinitespit etmilerdi. Bu materyalizm kimya ve biyoloji gibi alanlarda salanan songelimeleri hesaba katmamt, dolaysyla mekanik yan ar basyordu. Hareketi basite mekanik yer deitirme dzeyinde alglyor ve evrendeki dnmmakinelerde olduu gibi zorunlu bir nedensellik srecine balyordu. zetle diyalektik deildi, metafizik grlerden kendini kurtaramam ve tarihsel materyalizm dzeyineykselememiti. Devrimci pratik eylemin roln kavrayamamt, dnyay yalnzcayorumluyordu. Marx, Feurbachn felsefesini eletirirken bu aksakl zellikle dile

getirdi. Filozoflar dnyay yalnzca eitli biimlerde yorumlamlard, oysa sorun onudeitirmekti. Marx yalnzca dini dncelerin yanstt idealizmi deil, idealist felsefeninbilimselkisvelere brnen eitlemelerini de eletirdi. niversite krslerine egemen olan veakademik evrelerde byk otoriteler olarak kabul edilen kimi Avrupal dnrlerinsavunduu bilinemezcilii (agnostisizm) ve olguculuu (pozitivizm) tehir etti. Herkesiin geerli nesnel bilgi olabileceini reddeden bilinemezcilik ve bilimcilii savunduuhalde aslnda nesnel gereklii yadsyan olguculuk , her zaman metafizikle uzlamaya,egemen dzene kar kmamaya kap at. Marx, bu tarz dncesistemlerininidealizme verilmi gerici dnler olduunu son derece parlak biimde kantlad. Modern materyalizm isel zellikleriyle tamamen diyalektiktir ve dier bilimlerinstne taht kurmu bir felsefeye hi de ihtiyac yoktur. Kendi ekseninde dnp duranve d dnyadan kopuk bir felsefenin, modern ada insan dncesini ilerletmeyehibir faydas dokunmamtr ve dokunamaz da. nsann yaam koullarn bilinli biimde dzenlemesi iin, dnyada olup bitenleri kavramay mmkn klacak bilgilere, deneylere, doa bilimlerine ihtiyac vardr. Burjuva bilimciler doa bilimleri alannda materyalizmi ve diyalektii benimsediklerioranda yol alabildiler. Ne var ki sra toplum bilimleri alanna geldiinde, bu bilimcilerin tipik bir idealist gibi dnp tutum aldn ortaya koyan saysz rnek

vardr. Fizik, kimya, astronomi ya da biyoloji alannda bilimi ilerletici byk bilimsel bululara imza atp, toplumsal yaamda gerici fikirleri destekleyen kiileri bulupkarmak zor olmayacaktr. Hatta bizzat kendi bilim alanlar dahilinde eklektik bir dnsel yapya sahip olan bilimcilerin says da az deildir. rnein mekaniin vegk cisimlerinin hareket yasalarna bilimsel aklamalar getiren byk bilgin Isaac Newton, evrendeki hareketin tanr tarafndan verilen ilk itkiye bal olduunainanabilmiti. Gemite olduu gibi gnmzde de, bir taraftan bilimsel grleriyletanry evrenden kovarken, dier yandan bir yaratcnn olmas gerektii fikrine drtelle sarlan nice bilim insan var. Bylesi rnekler kimi durumlarda kiilerin idnyasndaki yanlglara balanyor olsa da, genelde ve son tahlilde burjuva toplumda

snfsal tutum alla yakndan ilintili bulunuyor.


13/58


14/58

kategoriler dncede mutlaklatrlmakta, gereklik yalnzca siyah ve beyaz gibi sertkartlklara indirgenmektedir. Ara renkler ve geisel sreler gz ard edilmektedir.Metafizik yntem gereklii ok ynll ve zenginlii iinde kavrayabilmektenuzaktr. Oysa yaamn kendisi, kartlarn birbirinden yaltk olmad, bir arada var olduu, i ie getii, birbiriyle att, bir eyin bir dierine dnt ok renkli veok ynl hareketli bir sretir.arpc bir rnek olmas bakmndan yaam ve lm kartl ele alnabilir. Keskintanmlamalaryla metafizik yntem, yaayan ve lm olan varlklarn birbirinden ayrtedilmesini salayabilir. Ama doann canl ak iinde gereklik hi de bundan ibaretdeildir. Yaam ve lm adl zt kutuplar evrende her dzeyde bir arada var olur vearalarnda kyasya ekiirler. Yaam lme meydan okuyan bir sreken, lm deanlk bir olay olmayp yaam yenilgiye uratmaya alan bir sretir. Aslnda her canl, yaam-lm diyalektiini iinde tar. nsan dahil her organik varlk gzlegrnmeyen bir yaam-lm mcadelesi iinde yol alr. Somutlamak zere belirtmek

gerekirse, her an bedenimizde baz hcreler eskir ve lrler, fakat yan sra yenihcreler doar ve yaarlar. Bylece yaadmz srece bedenimizin maddesi yenilenir ve deiir. Yaam ve lm rneinde grld zere, zt kutuplarn varl ve bu zt kutuplar arasndaki gerilim madde ve hareketin ieriidir. Tm evren ve toplumsal yaam, ztkutuplarn birlii ve mcadelesi temelinde biimlenir ve dnme urar. Her trlhareket ve deiim, ztlarn karlkl etkileimi ve mcadelesinden kaynaklanr.Evrenin kendisi tam anlamyla diyalektik bir devinim srecidir. Ksacas, her trlvaroluun z diyalektiktir ve bu zn ifresini zebilmek de ancak diyalektik dnce sayesinde olanakl hale gelebilmitir. Doa bilimlerindeki byk bulular metafizikilerin bo iddialarn yerle bir etmi, diyalektiin zafer anlarn almtr.Bilim, btn organik doann, bitkilerin, hayvanlarn ve insann milyonlarca yl sren bir evrim srecinin rn olduunu kantlamtr. Ve diyalektiin nemi ite bunoktada belirginleir. Zira diyalektik, doann, insan toplumunun ve dncenin genelhareket ve gelime yasalarn inceleyen ve kavrayan bilimdir. Eskiden metafizie saplanm yerbilimciler, gezegenimizin ktasal sistemini tanrtarafndan o ekilde yaratlm duraan bir sistem olarak kavrayp, o ekildekavratmaya alyorlard. Oysa modern jeoloji bilimi, ktalarn doduklarn veldklerini, kaydklarn, yer deitirdiklerini ispatlad. Benzer biimde, aslnda

dnyann manyetik kutuplar da uzun bir sre iinde yer deitirmektedir. Bilimselaratrmalar, dnyamzn manyetik kuzey kutbunun yaklak yedi yz bin yl nce uanki corafi gney kutbunun civarnda bir yerlerde bulunduunu ortaya koymaktadr.Yine bu aratrmalara gre, bu tr deiimler son 65 milyon yl iinde iki yz keredenfazla gereklemi bulunmaktadr. Engels,doann diyalektiin deneme tezgh olduuna deinir. Modern doa bilimleridoann deneme tezghna her gn artan malzeme sunmaktadr. Bilimsel bulular,doada her eyin metafizik deil ama diyalektik yasalara gre yrdnkantlamaktadr. Doa kesintisiz bir var olu ve yok olu sarmalnda, spiral basamaklarda ilerleyen sonsuz bir ak halindedir. Ve zaten diyalektik dncenin

kendisi de, sonsuz hareketin doru tarzda dnen beyindeki yansmasndan ibarettir.Hareketin sonsuzluk zelliini kavramaya alan diyalektik asndan, o halde hibir


15/58

ey kesin, mutlak ve deimez deildir. Diyalektik yaklamn stnl, her eydekive her eyin iindeki geici nitelii aklayabilmesidir. Karmak gereklii kabaca basite indirgemesi nedeniyle indirgemecidnce diye deadlandrlan metafiziin temel kusuru, sonsuz hareketten oluan varln hareketsiz

izlenimleriyle yetinmesidir. Oysa diyalektik dnce, Trokininifadesiyle, daha derinyaklamlar, dzeltmeler, somutlamalar araclyla kavramlara bir ierik zenginlii veesneklik kazandrr. Onlar, yaayan olgulara bir lde daha yakn klan bir lezzetekavuturur. Diyalektik dncenin indirgemeci dnceyle ilikisi, hareketicanlandran bir filmin hareketsiz bir fotorafla ilikisine benzemektedir. Metafizik ve diyalektik dnce biimi arasndaki ayrmn nemi, doann vetoplumsal yaamn canl ak iinde kavranmaya allmas noktasnda belirgin halegelir. Zira nesneleri duraan halde, cansz ve dierlerinden yaltk biimdedndmzde, mevcut elikilerin ve hareketliliin farkna varamayz. rnein bir toplu ine ile bir mknats kabaca dtan incelediimizde birbirine benzer ya dabenzemez pek ok zellik kefedebiliriz. Ama bu dnce basamanda nihayetinde bir mknats u ya da bu zelliklere sahip bir mknatstr, toplu ine alt taraf bir topluineden ibarettir. Bilim alan dnda, insanlarn gndelik yaamnda sz konusu ikinesneyi bu ekilde kabaca alglamak ve bunlarn belirli ilere yarayan iki ayr nesneolduunu bilmek yeterli grnr. Bu adan bu kadar da gerekli ve yararl bir bilgidir.Ama bu gzlem snrlar iinde henz olaylarn derinine inmi deilizdir, incelememizialldk metafizik dnce biimi ile yrtmekteyizdir. Fakat mknats ve toplu ineyi karlkl hareketleri (rnein mknats toplu ineyikendine eker), ilikinin neden olduu isel deiim (toplu inenin mknatsn etkialanna girmesiyle atomlarnn diziliinde deiim olur) vb. noktasna kadar ilerleterek dndmzde diyalektiin alan iine gireriz. Bu alanda elikilerle yz yzegelmek ve elikiye dmek kanlmazdr. rnein mknats tarafndan ekilentoplu inelerin, ona dokunduklar anda birbirlerini itmeye baladklarna tank oluruz.nk mknatsa dokunan toplu inelerin her biri artk sradan bir ine deil, birer mknatstrlar! Daha nce her biri mknats tarafndan ekilen toplu ineler, bu deiimnedeniyle artk birbirlerini itmeye balamlardr. Diyalektik dnce hareketin esasnda bir eliki olduunu, fakat ayn zamanda daelikinin zmn kendinde ierdiini kantlar. En basitinden mekanik yer deitirme hareketinde bile, hareketin balangc ile sonulanmas arasndaki sre bir

elikinin ortaya kn ve zmn ierir. rnein bir masay odann bir kesinden dier kesine tadmzda srecin btnn ifade etmek istersek, ayncisim bir uzay ve zaman iinde belirli bir noktada hem var olmu hem de olmamtr.Ama mekanik hareketin kendisi elikiyi imdilik zm ve masaya odann dier kesinde yeni bir konum kazandrmtr. Basit bir mekanik yer deitirme hareketi bile znde bir eliki ieriyorsa, maddenindaha yksek hareket biimleri, organik yaam ve geliimhaydi haydi ve daha stdzeyde elikiler ierecektir. Yaam ve lm kartl hatrlanacak olursa, organik yaam zaten her an baz hcrelerin lmesi ve yenilerinin domas (yani canlnn her anhem kendisi olmas hem de olmamas) eklinde ilerleyen bir sretir. Bu nedenlecanlln kendisi srekli ortaya kan ve ancak atmalarla zlen bir elikidir.Zaten herhangi bir canl varlk asndan bu elikinin bitmesi, canll var eden


16/58

yaam-lm atmasnn lm lehine sonulanmas anlamna gelmek tedir. Ancakunutmamal ki, bu lm baka canllar asndan yaamn balangc ya da devamolacak, yani eliki ve hareket mutlak anlamda asla sona ermeyecektir. Diyalektik elikinin bilimsel ifadelerini ieren alanlardan biri de matematiktir ve bu

alandan da bir rnek verilebilir. Matematikle har neir olmaya baladmzda, doalsaylar alannda iler nispeten kolay grnr. En temel aritmetik ilemlerinden toplamailemini dnelim. 1+1 2 eder ve dz mantkla bu say dizisini gcmz yettiinceuzatmak mmkndr. Ne var ki, bir baka temel ileme, karma ilemine bavurduumuzda durum deiir. lkokul andaki ocuklara akllar karmasndiye kk saydan byk say kmaz denir. Ama ayn ocuklar birka yl sonra,kk saydan byk saynn da kartlabilecei gereini hazmetmek zorundakalrlar. Bu eliki, onlara yeni bir saylar kmesi (negatif saylar) tantlarak alr. Negatif saylarn varl bu tr bir elikiyi alglamamz salar ama yepyenielikilere de yol aar. Negatiflik kavram akn ocuklarn son aknl

olmayacaktr! Neticede evren tm para ve paracklaryla birlikte bir btn olarak kendini sonsuz bir elikiler sreci halinde yeniden ve yeniden yaratr. O halde idealist felsefenin vemetafiziin konusunu oluturan u mehur yaam balatan ilhi d kuvvet ya dahareketi oluturan ilk iti gibi kavraylar tamamen dayanakszdr. Maddenin (veyaenerjinin) kendi i elikilerinden kaynaklanan hareket ve bu hareketin sreklilii vednm dnda bir balang ya da son yoktur.

Formel (biimsel) mantk Dncenin geliim sreci iinde biimsel mantk insanlarn gndelik yaamlarnsrdrebilmeleri iin gereken kimi bilgileri ve kyaslama olanaklarn salamtr.Biimsel mantn zaman iinde gelitirilmi baz yasalar vardr. Bu mantk yasalarnn gelitirilmesinde Aristotelesin rol byktr. Fak at bu byk bilginyalnzca formel mantn yasalarn ileri srmemi, ayn zamanda diyalektik konusuylada ilgilenmitir. Kyas (mukayese) yntemi, Aristoteles tarafndan yasalar belirlenmiolan ilk mantksal tmdengelim sistemidir ve bir sonu karma yntemidir. Bu mantk sistemine gre her kyas iki ncl nerme ve bir sonu nermesi olmak zere nermeden oluur. Bilinen bir rnei hatrlatalm. Diyelim iki ncl nerme srasylayle olsun: 1) Btn insanlar lmldr. 2) Ali bir insandr. 3) Sonu nermesi: Ohalde Ali de lmldr eklinde olacaktr. Biimsel mantn en nemli yasas olan zdelik yasasna gre bir ey kendisineeittir ve baka bir ey olamaz. te bu yaklam, biimsel mantkla diyalektik mantk arasndaki byk farkn kavranabilecei hassas noktay oluturur. Biimsel mantk asndan A Aya eitken, diyalektik mantk eit olduu varsaylan bu iki Annfarkl olabilecei zerinde odaklar. rnein ayn arlkta olduunu sandmz bir kilo pirin, kuru bir ortamda tarttmzda baka, rutubetli ortamda tarttmzda baka bir arl ifade edecektir. Yaam, biimsel mantn duraan kategorilerini ezip geen karmak bir etkileimler sistemidir. Bir btn oluturan paralar olarak, diyelim A ve Byi ayr ayr tanmaihtiyacmz ne kadar gerekse, bu paralarn aslnda birbirleriyle srekli ve karlkliliki iinde olduklar da o kadar gerektir. rnein tp bilimi vcudumuzdaki tm


17/58

organlarn tek tek yapsn, ilevini ve nemini bilmekle yetinemez. Zira bu organlar birbirleriyle etkileim halindedirler. Hastalklar tehis edebilmek ve tedavi aresi bulabilmek iin bunlarn btnsel bir sistem olarak nasl altklarn, birinin bozukluunun dieri zerinde nasl bir etkide bulunduunu bilmek gerekir. nsanvcudu bylece para ve btn ilikisinin nemini gzler nne serer. Vcudumuzunileyii birbirinden yaltk tek tek fonksiyonlarn basit bir toplam deildir, diyalektik bir btndr. rnein sinir sistemimizin ileyii en gelikin bir bilgisayarnileyiinden ok daha karmaktr. Biimsel mantk kurallarnn yetersizliini vurguluyorsak da bunlar tamamen bir kenara frlatp atamayz. Marksizm biimsel mantn yetersizliini gzler nne serer,ancak onu toptan reddetmez. nk somut yaamda bu kurallar a da belirli bir dzeydeihtiya duyarz. Matematik biimsel mantk kurallarna dayanr. Toplama, karma,arpma, blme gibi temel ilemleri renebilmek bu sayede mmkn olur. Ayrca biimsel mantk, kimya, biyoloji, mekanik bilgisinin geliimine de temel oluturmu,

ama bilim bu noktada durmam ve diyalektik dnce sayesinde inanlmaz mesafeler kat etmitir. Bilimsel ilerlemenin hem biimsel mantn hem de diyalektiin yasalarndanyararland aktr. Biimsel mantk, farkl kategorileri kaydetmesi ve eitli dzeydesnflandrmalar yapmas bakmndan yarar salamtr. 18. yzylda biyoloji alannda bitki ve hayvan trleri iin gerekletirilen snflandrma, bitki ve hayvanlarnsistematik incelemesini ve farkl trlerin birbirleriyle karlatrlmasn mmknklmtr. Fakat biimsel mantk ayn zamanda da duraan ve deimez biimdealglanan bir sistem yaratmtr. Buna gre bir ku bir kutur, bir memeli bir memelidir. Oysa doada bu trler arasnda nice gei halkalar bulunur. Varlklar ve olgular dinamik biimde, yzeysel deil de derinlemesine kavramaya altmzda biimsel mantk kurallarnn yetersizlii ortaya kacaktr. Ve bu noktada imdadayetiecek olan diyalektik mantktan bakas olamaz. Biimsel mantk elikininvarlndan rahatsz olur ve dlamaya alrken, diyalektik dnce elikinintmvarln zn oluturduu gereinin bilincindedir. Hareket ve deiim, yaam vegelime kaynan elikide bulur. Dnce retiminde kullanlacak yntem sorunu her zaman felsefeninnemli konusuolmutur. Biimsel mantk soyut dnceyi hareket noktas olarak alm ve geneldetmdengelim yntemine dayanmtr. Biimsel mantkta soyuttan tretilen

dncesomutu aklamak iin kullanlr. Bu da bir eyin ya da olgunun bilimsel deneyve gzlemin zenginlii iinde deil de, yalnzca soyut genellemelerden (ncllerden)hareket ederek aklanmas demektir. Doru bir sonuca varabilmek iin ncllerin doru olmas gerektiini, kukusuz biimsel mantk da genelde kabul eder. Ama adndan da anlalaca gibi, bu mantk sistemindebiim yani dnce srecine dayatlan kurallar nemlidir. Bylece kat biim, zengin z ezer. Biimsel mantn kategorileri, gerekliin duraanfotorafndan tretilen soyutlamalarla, aslnda son derece zengin ve har eketli birnitelie sahip somut gereklii aklamaya almaktadr. Bu abann bu ieriinedeniyle, belli bir dzeyden sonra ne denli yetersiz kalaca aikrdr. Doru grnen

ncllerden hareket edilmesi ve kat kurallara uyulmas sayesinde ortaya kacaksonu, biimsel mantk asndan kesinliklegeerli grnebilir. Ancak gerekliin


18/58

deiken ynlerini hesaba katmayan genellemeleredayanlmas halinde yanlsonulara kmak iten bile deildir. Gndelik yaam iinde insanlarn ou yanlgenellemelerle birtakm doru sonulara vardklarn sanrlar. rnein ii snfnnrgtsz kesiminin srklendii iler acs duruma bakp, bu iilerle hibir eyolmaz genellemesiyle snftan tamamen umut kesilmesi ska karlalan bir durumdur.Kyas muhakeme tarz Ortaa Avrupasnda egemen olduu gibi, 17. yzyl Franszfelsefe geleneinde de (rnein Descartes) yaygn kabul grmtr. Fakat biimselmantn kurallarna dayanan bu tmdengelimci dnce ekolnn yetersizlikleri,ngilteredeki hummal kapitalist gelimenin gereklerine yant veremez hale gelmitir.Bylece Anglo-Sakson dnyasnda ampirizme (deneycilik) ve tmevarmcmuhakemeye nem verilmeye balanmtr. Ampirizm dine ve ortaa dogmatizminekar mcadelede olumlu bir rol oynam, ama zamanla onun da tek yanll ortayakmtr. Ampirizm, geni kapsaml teorik btnlemeleri dlayan ar parac

yapsyla materyalizmi yoksullatran bir zellie sahiptir. Materyalizm, ancak Marksizmin diyalektik yntemiyle zenginlemi ve bilimsel derinlie ulaabilmitir.

Diyalektik mantk Evrendeki ve insanln evrimindeki hareket yasalarnn gereklie olabildiinceyaklaan tarzda kavranabilmesi iin, dinamik biimde dnmeye ihtiya olduu sonderece aktr. Bu da ancak diyalektik mantk sayesinde mmkn olabilmektedir.Diyalektik mantk biimsel mantn kyas gibi geerli baz kurallarn toptanyadsmasa bile, ondaki yetersiz ynleri eletirmekte ve tamamen amaktadr. Bylecediyalektik, muhakeme ve inceleme srecine arzulanandinamizmi kazandran etkinyntem olarak ykseklere trmanmaktadr. nsan zihni, sonsuzluk, enerji ve maddenin dnm gibi soyut kavramlar kolayhazmetmez ve gndelik yaamn yansmalar olan somut ifadelerle dnmeninrahatln arar. Ne var ki, soyut grnen karmak formller ve kavramlar vastasyla bilinmeyene ulamaya almak, bilimin vazgeilmez zelliidir. Matematik,yaamdaki ilikilerin dnce dnyasnda kompleks ifade ve bantlarn retmek bakmndan soyutlamann en arpc biimde uyguland bilim daldr.Buradasoyutlama kavram, metafiziin yetersizliini sergilerken deindiimizanlamda somut yaamdan kopuk soyut kurallar tretmeyi deil, somutunzenginliini kavramaya alan bilimsel yntemin bir unsurunu ifade eder. Latincekkeni itibaryla soyutlama szc, bir ey-den almak anlamna gelir. Geometrik biimlerle ilgili kavramlarn ya da saysal ifade ve formllerin tretimi iin, somutuneitlilii iinden soyutlanan (kartlp alnan) bir zelliin belirtilmesi, dier ynlerinise ihmal edilmesi gerekir.rnein 2 says iki ekmein saysal ifadesi olabilecei gibi, pekl iki iiden ibaret bir oklua da denk debilir. Saysal olarak 2 kavram ile izah edilen niceliin, ikiekmek mi ya da iki ii mi olduunun hibir nemi yoktur. Keza diyelim silindirdiye adlandrlan bir geometrik biimin bir ila tp m yoksa bir su tank m olduuda, silindir soyutlamasn yapmak ve bu ekle dair formlleri tretmek bakmndan bir

nem arz etmez. te bu rnekler birer dnsel soyutlamadr. Ve yaamdaki somutolgulardan elde edilen bu soyutlamalar, daha sonra yaamn somutuna geri dnecek ve


19/58

orada ok i greceklerdir. Nitekim toplumsal yaamn ilerleyii iinde insanndoayla savamn ve yaamn kolaylatran pek ok bulu ve icat bu sayede mmknolabilmi ve retilebilmitir. eitli dzeylerde soyutlamalar yapmak bilimsel aratrma ynteminin zorunlu bir

unsurudur. Bilim, varlklar ve olgular karmak hareket ve ilikileri iindekavrayabilmek iin onlardan paralar almaya, onlar kesitlere blerek incelemeye,ksacas soyutlamayapmaya ihtiya duyar. rnein bir kurbaann btnsel anatomisihakknda fikir sahibi olabilmek iin, nce kurbaann eitli paralarn incelemeyetbi tutmak (bu paralar tek tek btnden ekip kartarak, yani soyutlayarak mikroskop altna yatrmak gibi) gereklidir. lk bakta belki bir eliki gibi grnebilir, ama bu soyutlamalar olmakszn somutuzenginlii iinde kavramak olanakszdr. te yandan, btnden soyutlanm bilgikukusuz btnn yalnzca belirli ynleri zerinde odaklam bilgidir, tek yanldr vesnrldr. Somutun btnlnn paralanmasyla elde edilen bu soyutlamalar sayesinde gelitirilen bilginin, daha sonra yine somuta ulaarak btnletirilmesigerekir. te ancak bu sayede, varlk ve olgularn karmak i bantlaryla yaamn vehareketin zengin somut kavrann elde edebiliriz. Ayrca unutmamak gerekir ki,hakikat her zaman somuttur. Zengin, btnsel, karmak olan ve daha yksek basamaklarda yer alan soyut genellemeler deil, somut gerekliktir. Diyalektik yntem,tmdengelim(btnden paraya, genelden zele, somuttan soyuta)vetmevarm(paradan btne, zelden genele, soyuttan somuta) srelerini btnsel bir inceleme, muhakeme ve sonulandrma srecinin bileenleri olarak kullanr.Tmdengelim srecinde btnden paralar ayrtrlr, bir baka deyile somutungenelinden baz zel ynler ekilip kartlr. Bylece incelenen varlk ya da olguanaliz edilir, paralar hakknda ayrntl bilgi toplanr. Bu sayede btnn paralarhakknda, nceki evreye oranla ok daha fazla bilgi elde edilir. Fakat imdi de paralara ilikin bu bilgileri bir araya getirmemiz, yani btnletirmemiz gerekir. Butmevarm srecidir ve dncemiz bu kez soyuttan somuta iler ler. Bilimsel incelemeve bilimsel sonulara varma srecindeki btn bu faaliyetlerin anlam, analizinsentezle, tmdengelim ynteminin tmevarm yntemiyle birletirilmesidir ve zatendiyalektik yntemin z de budur. Leninin szleriyle, canl algdan soyutdnceye ve buradan pratie: hakikati bilmeye, nesnel gereklii bilmeye gidendiyalektik yol ite budur. Marx kendi inceleme ve sunu yntemini aklarken bu

nemli husus zerinde durmutur. Devrann salt rastlantlarla m, yoksa birtakm i yasalarla m dnp durduu hususuda felsefenin nemli bir tartma konusu olmutur. Aslnda rastlant ve yasa arasndada diyalektik bir iliki vardr. Doada ve tarihte rastlantlar kukusuz belirli bir roloynarlar. Bilinen bir rnektir ama nemlidir. Ekim Devriminin banda Lenin gibi bir nder olmasayd devrimci hareketin ak deiebilirdi. Tarih, mutlaka Lenin gibi bir nderi karmak zere nceden kurgulanm deildir. Geliim srelerini, her eyin d etkenlere kapal ve deimez bir i yasa tarafndanbelirlendii ksr bir dng eklinde alglamak, aslnda tm sonularn nceden kesin biimde kurgulanm olduunu iddia etmek anlamna gelir. Bu, doann ve tarihinkaderci bir aklama tarz olurdu ve eitli faktrlerin etkisiyle deiiklie urayangerek hareketin nitelii ile badamazd. Diyalektik kavray, rastlantnn roln


20/58

yadsmaz. Onun hareketi yolundan saptrabileceini, yani yasay belirli derece vedzeyde deiiklie uratabileceini kabul eder. Ama dier yandan, ilk baktarastlant gibi grnen olaylar zaman iinde tekrarlayan bir nitelik kazanabilirler. Bugibi durumlarda, hareketin daha nceki yrngesinden sapt ve imdi de kendini buekilde ortaya koymaya balad anlalr. Bylece tekrarlayan rastlantlar yeniyasalar geerli klarlar, ama yeni rastlantlar da tekrar bu yasalarn ileyiinideiiklie uratabilirler. Diyalektik gelime, alt basamaklardan yukar basamaklara doru kvrlarak ilerleyensarmal bir nitelik tar. Ancak hareketin biteviye ayn tempoda ve kesintisizyukar kan biimde alglanmas tamamen yanl olacaktr. Zira diyalektik sre,niceliin nitelie dnt sramalarla, sreklilik iinde kopularla, eitli altstolularla, devrimlerle ilerler. Doada ya da toplumda eitli eilim ve kuvvetler elikive atma iindedirler. Kart kutuplar mcadele iinde birlikte var olurlar. Diyalektik gelime, gemi evreleri yadsyarak farkl nitelie ulaan bir zellie sahiptir. Bu

deindiimiz hususlar, yaniniceliin nitelie (ya da tersi) dnm, kartlarn birliive mcadelesive yadsmann yadsnmas diyalektiin temel yasasdr. Diyalektik dncenin bu temel yasalar, ayrca para ve btn, biim ve ierik, sonlu ve sonsuz,ekme ve itme gibi nemli kartlklar konusunu da aydnlatmakta ve bu zt iftlerinaralarndaki ilikileri kavramay mmkn klmaktadr. urasn da belirtmek gerekir ki, diyalektiin bu yasalar icat edilmemi, doann ve insan toplumunun tarihindenkartlmlardr.

Niceliin nitelie dnm yasas Diyalektik konusunda zerinde durulmas gereken birinci husus, hareketin ya daenerjinin dnmndeki yasaya ilikindir. Enerjinin veya maddenin varolu sreci,maddenin bir halden dier bir hale dnmn (rnein kat halden sv hale veyasv halden gaz haline ya da bunlarn tersi), yahut kimyasal enerjiden elektrik enerjisine, mekanik hareketten sya geii vb. ierir. Geisel sreler nicel birikimlerin rn olan nitel srama anlarna sahiptirler. Bir baka deyile, evrendekihareket her zaman tedrici (derece derece, yava yava) ve dzenli bir karakter arzetmez.Diyalektik adan evrim sreci, yalnzca tedrici bir geliim ve barl bir ilerlemesreci anlamna gelmemektedir. Doada ve tarihte uzun sren tedrici deiimsreleri, ani patlamalarla ve beklenmeyen olaylarla (doadaki depremler veyatoplumdaki devrimler gibi) kesintiye urarlar. Nicelik birikimi bir noktadan sonraniteliksel dnm tetikler. Deien nitelik ise zamanla kendi niceliini biriktirmeyekoyulur. Diyalektikte bu durum niceliin nitelie (ya da tersi) dnm yasas olarak adlandrlr. Bylece u ya da bu geliim sreci, nicel olarak deerlendirilebilen tedricideiimlerin yan sra nitel olarak ayrt edilebilen srama anlarn da kapsamaktadr. Doa bilimlerinden bir rnek vermek gerekirse, ok bilinen bir rneihatrlayabiliriz.Suya s vermeye baladmzda scakl artmaya ve buharadnmekte olan miktar da artmaya balar. Ancak bu buharlama henz suya sudemekten vazgememizi gerektirecek bir dzeyde deildir. Kaptaki su hl su olarak

durmaktadr, onda belirgin bir deiiklik gremeyiz. Ancak suyun scakl 100dereceye yaklamaya baladnda sudaki isel hareket gzle grlr hale gelir,


21/58

buharlamann artk fark edilmemesi mmkn deildir. Ama 99 derecede henzgrmediimiz bir eyi 100 derecede grmeye balarz. Su kaynamaya balamtr.Scaklktaki bu niceliksel art suyun niteliinde de ok hzl ve sramal bir dnme yol amtr. Su byk bir hzla ve ktlesel biimde buharlar. Nicel birikim sramal bir ekilde niteliksel bir dnme yol amtr, artk sv sudan deilgaz halindeki sudan yani buhardan bahsetmemiz gerekmektedir.Doada niceliin nitelie dnm yasasn trlerin geliimi balamnda da izlemek mmkndr. nsan ile maymunlarn ortak bir atadan evrilerek geldii biliniyor.Maymunlar ierisinde insana en yakn tr olarak bilimciler empanzeleri gsteriyorlar.Canllarn ierisinde insann evrimi hi kuku yok ki muazzam bir sramay ve kkl bir kopuu temsil etmektedir. Ancak en yakn akrabas olan empanze ile arasndakiniteliksel uuruma ramen, genetik yaplarnn yzde 96s ayndr. Bir baka deyile, bu denli byk bir niteliksel farkllk, yzde 4 gibi son derece kk bir nicelikselfarkllktan kaynaklanmaktadr. Benzer bir durumu esasnda tm canl trleri arasnda

da grmekteyiz. Demek ki, son derece kk niceliksel farklar ya da nicelikseldnmler, byk niteliksel farkllklara yol aabilmektedir. Doadaki geliim srelerinde niceliksel birikimler nihayetinde niteliksel deiiklikler yaratrlar. Marksizm insan toplumunun yaamnda da diyalektik srecin yasalarnnilemekte olduunu aklamtr. nsanlarn yaam koullarn retme tarz da, tedricideiim srelerinin yan sra kopular ve ani srama dnemelerini iermektedir.rnein feodal toplumun iinde nce tedrici geliimlerle ilerleyen burjuva retimilikileri, neticede eski feodal kabukla badamam ve kkl niteliksel deiimler burjuva devrimlerle gelmitir. Toplumsal alandan dier bir rnek Marxn Kapital de deindii elbirlii olgusununneminden hareketle verilebilir. Marx kapitalist retim srecinin zelliini pek ok adan analiz ettii gibi, sz konusu olgunun anlamn da akla kavuturmutur.Birok bireyin elbirlii, yani birok gcn birlemi bir g durumunda kaynamas,kendini oluturan gler toplamndan niteliksel olarak farkl ve stn yeni bir gdemektir.Aslnda insan toplumunun binlerce yllk yaam deneyinden szlm kimi ataszleri,insanlar bunun bilincinde olmasalar bile diyalektiin baz yasalarn ifa etmektedir.Hepimiz u ataszn biliriz: Bir elin nesi var, iki elin sesi var! i snfrgtlenmeye koyulduunda, glerini birletiren iki iinin artk o tek tek iilerden

niteliksel olarak farkl yeni bir g oluturaca aktr. in gereinde diyalektik hayatn o denli iindedir ki, ufak ufak birikimlerin byk deiimleri douracahemen herkes tarafndan doal ekilde bilinir. rnein, damlaya damlaya gl oluratasznn (kapitalistler bu gibi ataszlerini her zaman yalnzca paraya tahvil etmeyemerakl olsalar da) ill gemi zamanlarn kk kumbaralarn hatrlatmas gerekmez.Doada o su damlalar nice glleri oluturabilecei gibi devasa kayalarn altnoymakta, yeryz ekillerini deitirmektedir. Toplumsal yaamn diyalektik materyalist analizi yalnzca gemi tarihi anlamamzdeil, gelecekte olabilecekler konusunda da bilinli kestirimlerde bulunabilmemiziolanakl klmaktadr. Bilindii zere, ii hareketinde duraklama ve gerilemednemlerinin yaanmas doaldr. Bylesi dnemlerde ii kitleleri, bozuk dzeninaynen akp gidecei ve hibir eyin deimeyecei dncesiyle umutsuzlua


22/58

kaplrlar. Devrim fikrine pek itibar edilmez, rgtl devrimci mcadeleden kaeilimi ar basar. Oysa yzeydeki durgun grnmn altnda bu dneme son verecek bir birikim ve mayalanma iten ie oluur. Kapitalist dzenin yaratt ar smr, bask, yoksulluk ve isizlik koullar kitleleri bir anda devrimci klmasa da, iilerin bilincinde izler brakr. Balangta kk grnen izler byr ve derinleir. Zamanla devrimci propaganda vergtlenme arlarna kulak kabartan iilerin says artar. Bu adeta kimyasal bir yapiinde enerjinin birikimi sreci gibidir ve Troki tarafndan da devrimin moleklersreci olarak adlandrlmtr. Sre iinde oluan birikimler kendilerini ani sramave patlamalarla ortaya koyarlar. Her ey eninde sonunda kartna dnr. Aynekilde, uzun bir sre boyunca kendilerinden umut kesilen ii-emeki kitleler dedevrimci sramalarla durgunluk dnemlerine son verirler. Deindiimiz sreler kukusuz yalnzca nesnel faktrlerin etkisi altnda biimlenmemektedir. Her alandanesnel ve znel faktrler arasnda karlkl etkileim olmas da diyalektiin yasasdr.

znel f aktr yani ii snfnn devrimci bilin ve rgtllk dzeyi, srecinnesnelliini etkileyen ve sreci hzlandran ya da yavalatan bir etkendir.

Kartlarn birlii ve mcadelesiDoadaki varlklarn ya da toplumsal olgularn d grnlerindeki duraanlklayetinmeyip, onlar dikkatli bir incelemeden geirdiimizde ve isel hareket yasalarnkavramaya altmzda, hareketi var edenin kartlklar olduunu grrz. Bir btnn elikili paralarnn kavranmas diyalektiin zn oluturur. Yaam ve hareketi yaratan, kartlar arasndaki gerilimdir. Doada olduu kadar insan yaamnilgilendiren hemen her alanda da her ey kart iftler halinde bulunur. Yoksul olmazsazengin olmaz. Gzel, irkin kavramyla ifade edilene gre bir anlam tar, iyi varsakt de vardr. nsann i dnyas da diyalektiin yasalarna gre biimlenir.Benimsenen toplumsal deer yarglarna gre iyi kabul edilen ynlerle, kt kabuledilen ynler birlikte ve mcadele halindedirler.Hareketin sreklilii iinde doada zt kutuplar yer deitirebilirler. rneinyumurtann tavuktan ve tavuun yumurtadan kmas misali, neden sonu vesonuneden olabilir. Doann diyalektik sonsuzluu iinde, mutlak bir balang veson aramak beyhudedir. Zira aslolan, neden ve sonularn srekli yer deitirmesidir; balang addedilen eylerin bir baka adan son, son zannedilen eylerin ise dier bir bakmdan balang olmasdr. Yumurta asndan tavuk balangtr, tavuk olmadanyumurta olmaz. Oysa tavuk asndan yumurta balangtr vebu byle akar gider.Bir molekl oluturan atomlarn yaps da maddenin znde elikinin yattngzler nne serer. Atomlar kendi ilerinde art ve eksi elektrikle ykl paracklariermekte ve bu elikili birliktelik gzle grlmeyen srekli bir hareketin kaynaolmaktadr. Doa, kart eilimlerin bir arada varolma dinamiini sergiler. Pozitif negatifle, kuzey kutbu gney kutbuyla, itme kuvveti ekme kuvvetiyle, dii erkekle birlikte vardr. Zaten atomun varl da kart zelliklere ve elektrik yklerine sahipparacklarn birlii demektir. Hatta insan bile, birbirleriyle muazzam derecedeetkileen ve bylece btnsel bir sistem oluturan kk tanecikli art ve eksi

paralarn birliidir.


23/58

Manyetik g ancak kuzey ve gney kutbu gibi zt kuvvetlerin ayn sistem iinde btnlemesi sayesinde oluur. Gndelik yaamda hepimizin kulland basit bir pilancak art ve eksi kutuplarn varl ve bu kartln yaratt gerilim sayesinde ilevgrr. O halde bir elikinin olumlu ve olumsuz iki kutbu birbirlerine kart olduklarkadar ayrlmazdrlar. Toplumsal yaamdan rnek vermek gerekirse, kapitalizmde proletaryasz burjuvazi ve burjuvazisiz proletarya olamaz. Doadaki ve toplumsalyaamdaki gelime, temelde kartlarn mcadelesine dayanr. Nasl ki vaktiyleAvrupada ekonomik yaam ilerleten temel faktr burjuvazinin feodaliteye karmcadelesi olmusa, kapitalizme kar ii snfnn yrtt devrimci mcadele degnmzde toplumsal gelimenin ilerletici gcdr. Kapitalist toplum ii snf ve burjuvazi arasndaki kartla dayanmakta ve butemelde yol almaktadr. Kapitalist retim tarz bu iki kart snfn birlikte varoluunadayanmaktadr. Ama bu birlikte varolu, aslnda mcadele iindeki bir birlikteliktir.Aktr ki, kapitalist retim tarznn yaratt toplumsal sorunlar ii snf ile burjuvazi

arasndaki snf mcadelesini kanlmaz klmaktadr. Sermaye birikimi ve cretliemein smrs arasndaki iliki nedeniyle, ii snf ve burjuvazi arasndaki elikikesinlikleuzlamaz(antagonistik) bir elikidir. nk sermaye birikimi, ancak iisnfnn rettiinden alnan art-deer sayesinde gereklemektedir. Kapitalistin dahafazla refaha ermesi, iinin daha fazla smrlmesi ve yoksullamas anlamnagelmektedir. i snf kapitalizm altnda hem maddi yaam koullar bakmndan vehem de kendi emeine yabanclaarak manen yoksullamaktadr. Marx bir baka yabanclama konusundan, dinden rnek vererek bu konuyadeinmitir. nsan Tanrya kendisinden ne kadar ok ey hasrederse, kendisine okadar az ey kalmaktadr. Tpk bunun gibi, ii kendisini i srecinde ne kadar ok harcarsa, kendisinin yaratt nesneler dnyas karsna o denli gl ekildedikilmektedir. Bylece ii kendi retici faaliyetine ve bu faaliyetinin rnne o denliyabanclamakta ve dolaysyla i yaamnda o denli yoksullamaktadr. iyi budurumdan kurtaracak olan, kapitalist dzene kar yrtecei rgtl devrimcimcadele olabilir ancak.

Diyalektik Materyalizm zerine /3 Elif al

25 Mart 2007

Yadsmann yadsnmas yasas Diyalektiin dier bir yasas ise yadsmann yadsnmas yasas olarak adlandrlr.Ancak en bata belirtelim ki, bir eyi diyalektik manada yadsmak o eyi ondan birtakm miraslar almakszn tamamen yok etmek anlamna gelmez. Yadsma kavramdiyalektikte, bir varlk ya da toplumsal olgunun eski koullara gre olumudurumunu, deien koullar erevesinde olumsuzlayarak amak demektir. Ziradoada ve toplumda hareket ve gelimenin yasas byledir. Daha nce var olan

ncller olmadan, hi bir ey birdenbire ortaya kmaz. Dier yandan, gelimenin seyriiinde doada herhangi bir varln herhangi bir hali veya herhangi bir toplumsal


24/58

iliki dzeyi yadsnr, alr. Ancak daha sonra, eskiyi yadsm olan bu hal veya dzeyde alacak ve bylece yadsyan da yadsnacaktr.

rnein topraa den bir buday tohumu elverili koullara sahip olduundafilizlenerek yeni bir buday baana dnr. Tohum, olgunlaarak yalanan bitkininyadsnmasdr. Fakat gen bitkinin yeermesiyle bu tohum da yadsnm olur. Ne var ki yaamn dnm bu noktada da durmayacaktr. Bir gn bu gen bitki deyalanacak ve verecei tohumlarn filizlenmesiyle o da alp geilecektir. Bu yasaykavramayan ya da kabul etmeye yanamayan biri, bu buday tohumunu ayannaltnda ezerek onu mutlak anlamda ortadan kaldracan iddia edebilir. Ama doadave toplumda iler bu kadar basit yrmez ve diyalektiin sz konusu yasasylaanlatlmak istenen de zaten bu deildir. Yadsmann yadsnmas yasas, byle ayak altnda ezilip giden tohum taneleriyle ilgilenmez. Yeermeye devam eden milyarlarcatohum tanesinin ve bunlarla devam edecek yaamn gelime srecinin zelliinianlatmaya alr.

Metafizikiler diyalektie saldrmak iin yadsmann anlamn, yadsnan eyildrmek, onuyok etmek eklinde saptrmak isterler. Zira elikiyi kabul etmeyenmetafiziki iin yadsmak demek, yadsnan eyin son bulmas demektir. Oysa doa veyaam bu tr bir mutlaklk temelinde ilerlememektedir. Canl yaamn srekliliindeherhangi bir yadsma ile sre son bulmamakta, yadsyan da gnn birindeyadsnmakta ve bylece hareket, dnm ve geliim devam etmektedir. Ayrca,doada ve toplumsal yaamda sreler ksr bir dng iindeymi gibi kendileriniaynen tekrarlamazlar. Geliim sreleri, birbiri ard sra gelen elikilerle yol alan ak ulu spirallere benzerler. Diyalektiin nc yasas, ite geliim srelerinin buzelliini ifade eder. Diyalektik harekette, basitten karmaa ve hareketin alt biimlerinden daha st biimlerine ykseli sz konusudur.

Yukarda verdiimiz buday tohumu rneinde olduu gibi, toplumsal yaamn vedncenin geliim sreci de yadsmann yadsnmas kural temelinde yol alr.Hatrlanacak olursa, gemiin snfsz toplumu, onun iinden kan snfl toplumlar tarafndan yadsnmtr. Ama kapitalizme son verecek olan ii devrimi sayesindetoplum komnizme ilerlediinde, bu kez de snfl toplumlar gerei yadsnmolacaktr. Bylece yadsmann yadsnmas ile, ilkel snfsz toplumdan gelikin snfsztopluma ilerleyi sz konusudur.

Mlkiyetin tarih iindeki deiimi diyalektiin bu yasasnn ileyiini somutlar.rnein ilkel komnal toplumun zl, eitli Avrupa lkelerinde kendi retimaralarnn sahibi olan kk reticileri de yaratmt. Bu bireysel zel mlkiyet, ilkelkomnal toplumdaki ortak mlkiyetin yadsnmasyd. Fakat tarihin ilerleyii iindeortaya kan kapitalist mlk edinme biimiyle, bu kez de, kiisel emee dayanan bu bireysel zel mlkiyet biimi yadsnacakt. Kapitalist gelime kk reticileri ykmasrkler ve onlarn kk zel mlkleri byk kapitalist zel mlkiyet tarafndanyutulur. Byk lekli retime dayanan ve sermayenin merkezilemesinin ifadesi olankapitalist zel mlkiyet, kk mlk sahibinin emeine dayanan kiisel zel mlkiyetiortadan kaldrr. Ama tarihsel devinim bu noktada da durmaz, nk bu kez dekapitalist zel mlkiyet kendini yadsyacak maddi koullar gelitirmeye koyulur.


25/58

Kapitalist retim biimi retim aralarn merkeziletirir, emei toplumsallatrr .Bunun neticesinde, retici glerin gelime dzeyi retim aralarnn zel mlk edinilmesiyle eliir. Kapitalist zel mlkiyet retici glerin geliimini engelleyen bir ayak bana dnr. Marxn deyiiyle, imdi mlkszletirilecek olan artk kendihesabna alan kk retici deil, birok iiyi smren kapitalisttir. Vaktiyle kk reticileri mlkszletirerek byk kapitalist olanlarn mlkszletirilmesinin zamangelmitir. Kapitalist zel mlkiyetin lm anlar almaya balar ve mlkszletirenler mlkszletirilirler. i snfnn tarihsel eylemi sayesinde retimaralar toplum tarafndan ortaklaa mlk edinilir. Yadsmann yadsnmas ile ilerleyen bu sre sonucunda insan toplumu yeniden ortaklaa mlkiyet koullarna kavumuolur. Ama bu ortaklamaclk, ilkel komnal toplumdaki dzeyi fersah fersah aanstn bir tarihsel basamaktr. Ksacas incelenen rnek her ne olursa olsun, dahancekini yadsm olann yadsnmas balang noktasna geri dn anlamnagelmemektedir. Gelime srelerini spiral bir merdivene benzetecek olursak, busayede bir st basamaa eriilmektedir.

Yadsmann yadsnmas konusunda bir baka rnek, bizzat dncenin geliimialanndan verilebilir. Engelsin Anti-Dhringde belirttii zere, antik Yunan felsefesiilkel bir materyalizme dayanm ve dnce ile madde arasndaki ilikiyi aakartmakta yetersiz kalmtr. lerleyen zaman iinde varlklar ve olgular dahaderinden kavrama abas, bu kez maddeden ayr bir ruhun olduu yolundaki idealistretiye can vermitir. dealist dnce tarz, ruhun lmszlnn savunusuna venihayetinde de tektanrl din anlaynn ortaya kmasna gtrmtr. Bylece ilkamateryalizmi, idealist felsefe tarafndan yadsnm, alm olmaktadr. Fakat dahasonraki bilimsel bulularn sonucu olarak, bu kez de idealizm artk savunulamaz bir duruma gelmi ve o da modern materyalizm tarafndan yadsnmtr. rneimizdesomutlanan yadsmann yadsnmasile biimlenen modern materyalizm, basite eskimateryalizme dn deildir. Felsefe ve doa bilimlerinin iki bin yllk evrimininrn olan birikimin kavranmas ve iselletirilmesidir. Engelsin deyiiyle, zaten buartk bir felsefe deil ama gerek bilimler iinde yararlln gsterecek vekullanlacak yaln bir dnya grdr.

Tarihin diyalektik materyalist kavran dealist tarih anlay, snflara blnm toplumlarda tarihi biimlendiren temelfaktrn snf mcadeleleri olduunu grmezden geliyordu. Bu tarih yazmnda,savalarn nedenleri olarak farkl snf karlar arasndaki atmalarn incelenmesini bulmak mmkn deildi. nsan topluluklarnn maddi yaamlarn retme tarz ve buradan kaynaklanan ekonomik ilikiler, idealist tarihi ve ideologlara hep uygarlk tarihinin ikincil unsurlar, ihmal edilebilir faktrler olarak grnyordu ya da onlar byle gstermeye altlar.

rnein eskiden Hintliler ve Msrllarda retici gler dzeyinin belirlediiiblmnn ilkel biimi, devlet ve din dzeyinde bir kastlar rejiminin domasnaneden olmutu. Ne var ki idealist tarih anlay, kastlar rejiminin bu ilkel toplumsal biimi douran g olduunu iddia etti. Gereklik ite byle ters yz edilmiti. Fakat bilimsel dncenin ilerleyiine paralel olarak, Marksizm tarafndan gelitirilen


26/58

materyalist tarih anlay sayesinde gereklik ayaklar zerine dikildi. Ve byleceidealizm son snandan da, tarih anlayndan da kovulmu oldu.

Tarihsel materyalizm, toplumsal bilinci belirleyenin toplumsal varlk koullarolduunu gzler nne serer. Doa bilimleri doann tarihi ile ilgilenirken,tarihselmateryalizmin konusunuinsanlarn tarihi oluturur. Marxn gelitirdii materyalisttarih anlay tarihe dayatlan bir model deildir. Bu bilimsel dnya gr, toplumunve toplumsal gelimenin yasalarnn dikkatli ve derinlemesine incelenmesinin esiz bir meyvesidir.

Tarihsel materyalizm, idealist tarih anlaynda olduu gibi birtakm keyfi nermeler ve dogmalardan hareket etmez. Onun hareket noktas gerek bireyler ve onlarn maddiyaam koullardr. Tm insan tarihinin ilk ve nesnel ncl, canl insan bireylerininvarldr. Bu bireylerin kendi geim aralarn retmeye balamalar onlarn ilk tarihsel eylemidir. Bu tarihsel eylem, ilkel insan topluluklarnn kendilerinihayvanlardan ayrt etmesini mmkn klmtr. nsanlar kendi geim aralarnretirlerken, bunun uzants olarak kendi maddi yaam tarzlarn da retmeye balamlardr.

Bununla kastedilen, bireylerin kendi fiziki varlklarn yeniden retmeleri deildir; bireylerin birbirleriyle karlkl iliki iinde toplumsal bir yaam tarz retmeleridir.Tarihte insan topluluklar yaamlarn srdrmek iin, deien ihtiya ve koullara bal olarak deiik yaam tarzlar retmilerdir. lkel komnal, asyatik, kleci, feodalve kapitalist retim tarzlar eklinde eitlenen bu farkl yaam tarzlar, insanlarn neler rettiklerine bal olduu kadar bunlar nasl rettiklerine de baldr. O halde tarihiinde insan topluluklarnn varlk koullar, retimin maddi koullarna baldr.nsanlk tarihi, insan nfusunun oalmasna da kout olarak bireylerin arasndagelien iliki ve iblmnn tarihidir. Bu tarih veya toplumsal ilikilerin biimi,esasen retim srecinin nitelii tarafndan belirlenir.

Bir ulusun retiminin geliim dzeyi, dier baz i ve d faktrlerin yan sra, o ulusundier uluslarla ilikilerini ve bizzat o ulusun kendi i yapsn belirleyen esas etkendir.retimin gelime dzeyi ise, retici glerin ulat gelime dzeyinden, en ak ekilde de iblmnn ulat gelime dzeyinden anlalr. rnein kr ile kentinayrma derecesi, o toplumun bir tarm toplumu mu yoksa bir kent toplumu mu ya da bir sanayi toplumu mu olduunu gzler nne serer. blmnn gelimesinin farklaamalar, farkl mlkiyet biimlerine denk der. rnein asyatik tarm komnlerinintarmsal retimine dayanan despotik Dou toplumlarnda toprakta zel mlkiyetyokken, kent medeniyetine ve zengin ticari ilikilere dayanan kleci Romamparatorluunda zel mlkiyet gelimitir. Ayrca iblmnn her yeni evresi,retici faaliyetin konusu, retim aralar ve retilen rnlerin nitelii ile birlikte bireylerin kendi aralarndaki toplumsal ilikileri de koullandrr.

Marx Ekonomi Politiin Eletirisine Katkya yazd nszde , tarihin materyalistanlayna dair vard sonucu zetler. Buna gre, insanlar varlklarnn toplumsalretiminde kendi aralarnda kendi iradelerine bal olmayan baz zorunlu ilikiler kurmaktadrlar. retim ilikileri olarak adlandrlan bu ilikiler, o insan topluluunun


27/58

maddiretici glerinin belirli bir gelime derecesine tekabl etmektedir. Sz konusuretim ilikileri, toplumun iktisadi yapsnn niteliini de belirler. retici gler veretim ilikilerinin btnlnden oluan retim tarzyani iktisadialtyap, belirlitoplumsal bilin ekillerine tekabl eden bir hukuki ve siyasal styapy biimlendirir.Baka bir ifadeyle, bireyler arasnda varolan retim ilikileri kendilerini zorunlu olarak siyasal vehukuki ilikiler olarak da ifade etmek durumundadrlar.

Maddi hayatn retim tarz, genel olarak toplumsal, siyasal ve entelektel hayatsrecini de koullandrr. nsanlarn toplumsal varlk koullarn belirleyen faktr bilinleri deildir; tam tersine, onlarn bilincini belirleyen toplumsal varlk koullardr. Basite indirgeyerek ifade edecek olursak, hangi toplumsal koullar iindeyaar ve kendini yle var edersen yle de dnrsn. Ancak asla unutmamak gerekir ki, Marksizm mekanik bir ekonomik determinizme indirgenemez. Altyap ve styapveya toplumsal varlk koullar ve toplumsal bilin unsurlar arasnda karlkldiyalektik bir iliki vardr. Yine de son tahlildeesas belirleyici olan ekonomik temelve nesnel toplumsal koullardr.

Nasl ki doa srekli bir hareket halindeyse, toplumsal yaam koullar da duraandeildir, zamanla deimektedir. Gelimelerinin belirli bir aamasnda toplumunmaddi retici gleri, o zamana kadar iinde hareket ettikleri mevcut retimilikilerine, ya da bunlarn hukuki ifadesinden baka bir ey olmayan mlkiyetilikilerine ters derler. Vaktiyle retici glerin gelimesinin biimleri olan builikiler, imdi onlarn engelleri haline gelirler. O zaman bir toplumsal devrim a balar. ktisadi temelde yeni bir retim tarzna geii zorlayan mayalanma ve geliim,siyasi ve hukuki styapy da az ya da ok hzla sarsmaya ve altst etmeye koyulur.

Marksist tarih anlaynn aklad zere, fikirlerin, siyasi anlaylarn ve bilincinretimi, esasen insanlarn maddi faaliyetine ve karlkl maddi ilikilerine, yani gerek yaamn diline baldr. Bilin hibir zaman bilinli varlktan baka bir ey olamaz. Veinsanlarn varl, onlarn gerek yaam sreleridir. Buna ramen insan dncesiyleinsann varolu koullar arasndaki iliki, fotoraflktaki karanlk kutudaki gibi baaa grnebilir. Aslnda bu durumun da yine maddi bir nedeni vardr. rnein gzmerceinin yaps ve n krlmas nedeniyle nesneler gzn a tabakasnda tersgrnt olutururlar. Bu durum nasl ki fiziksel yaam srecinden kaynaklanyorsa,insanlarn kendi tarihsel yaam srelerini alglamalarnda da bylesi krlmalar gereklemektedir. Buna bal olarak, toplumsal yaamda gerekliin ters yz edilmiideolojileri biimlenir.nsan beyninin yaratt ahlk, din ve metafizik gibi olaanstdnceler, nihayetinde insanlarn yaam srelerinin rn olan birtakmyceltmelerdir. Ve bunlar neticede, u ya da bu tarihsel dnemde yaam olaninsanlarn verili maddi ve toplumsal koullarna baml olmutur. Bu nedenle bilinde, gerek tarihsel gelime erevesi iinde yol alr.

te deinmeye altmz tm bu hususlar tarihsel materyalizmin temelyaptalardr. Bu tarih anlay, idealist tarih anlaynda olduu gibi her bir tarihseldnemi aklamak iin kurgusal bir kategori yaratmak zorunda deildir. Tarihinmateryalist kavran, daima, insan topluluklarnn eseri olan gerek tarihin zeminine basar. Tarihsel materyalizm insan topluluklarnn pratiini, nereden geldii bilinmeyen


28/58

birtakm soyut fikirlere gre aklamaz. Tersine, mevcut fikirlerin oluumunu,insanlarn maddi pratiinin dzeyine ve snfsal karlarn farkllna gre aklar.Yine ayn ekilde tarihsel materyalizm, tarihin, dinin, felsefenin ve btn tekiteorilerin devindirici gcnn, saf dnceden kaynaklanan bir eletiri olmadnkantlar. Yaam koullarn deitirecek ve dntrecek olan, rgtl insanlarnmevcut dzene ynelik pratik eletirisi yani devrimdir.

Tarihte kiinin rol nem tayor olsa da son tahlilde tarihi yapanlar byk adamlardeildir, kitlelerdir. Asrlardr insanlar kendi tarihlerini kendileri yapmaktadrlar.Ortam ve koullar insanlar biimlendirdii kadar, insanlar da iinde yaadklar ortamve koullar biimlendirmektedirler. Ne var ki her dnemin verili koullar, insantopluluklarnn kendi tarihlerini yap tarzn da belirler. Her kuan iine doduuretici gler ve retim ilikileri dzeyi, ksacas retim tarztarihin somut temelinioluturur. nsanlk tarihinde tm byk atmalarn temelinde retici gler ile retimilikileri arasndaki eliki yatar.

Dnya zerindeki insan topluluklarnn kaderini birbirine balayan kapitalist retimtarz bu elikinin niteliini de kreselletirmitir. Artk sz konusu elikinin bir lkede snf atmalarna neden olmas iin, o lkede ar lde younlam olmasgerekli deildir. Sanayileri daha ok gelimi lkelerle rekabet, sanayileri daha azgelimi lkelerde de bu elikiyi alabildiine younlatrp keskinletirmektedir.Eitsiz ve bileik gelime yasasnn uzants olarak, devrimci durumlara yol aankrizler az ve orta dzeyde gelimi kapitalist lkelerde ok daha sk ve derin biimlerde patlak vermektedir. Kapitalizmin tarihi bu durumu kantlayan pek ok rnekle doludur.

Snfl toplumlarn tarihi incelendiinde, toplumsal yaamn elikilerle dolu olduugrlecektir. eitli uluslar arasnda atma ve savalar olduu gibi, ayn ulus iindede kar atmalar ve snfsal kartlklar temelinde bazen sinsi bazen ak bir i savayrmektedir. Yzeysel alglamada tam bir kaos gibi yansyan bu karmak tablonunnetlie kavuturulabilmesi iin bilimsel analiz yntemine ihtiya vardr. te diyalektik ve tarihsel materyalizm zerinde ykselen Marksizm, bu ihtiyac giderebilen yegnednya grn bize sunmaktadr.

Marx ve EngelsKomnist Manifestoda snfl toplumlarn tarihinin anlalmasnsalayacak anahtar dnya iilerine verdiler. Snfl toplumlarn tarihi, znde snf savamlarnn tarihidir. Manifestoda belirtildii gibi, zgr insan ve kle, patrisyenve pleb, efendi ve serf, lonca ustas ve kalfa, ksacas ezen ve ezilen arasnda uzlamazkartlklar olagelmitir. Bu nedenle bunlar arasnda kimi zaman gizli, kimi zaman ak bir kavga yrmtr. Ve bu kavga her defasnda, ya bir devrim sayesinde toplumungeni lde yeniden kurulmasyla ya da katlan snflarn ortak yok oluuylasonulanmtr. Feodal toplumun ykntlarndan yeeren modern burjuva toplum dasnf dmanlklarn giderememitir. Yalnzca eskilerin yerine yeni snflar, yeni baskkoullar, yeni savam biimleri koyabilmitir. Burjuvazinin a snf dmanlklarnyalnlatrmtr. Toplum bir btn olarak giderek daha fazla kar karya gelen iki byk dman kampa, burjuvazi ve proletarya olarak iki byk snfa blnmtr.


29/58

Grld zere, kartlk ve kartlarn mcadelesi yalnzca doada yer alansrelerle snrl bulunmuyor. Diyalektiin bu yasas, insanln toplumsal yaamsrecini de biimlendiriyor. Bu durum, iinde yer aldmz kapitalist a iin haydihaydi geerlidir. Kapitalist toplum var olduundan bu yana, burjuvazi ile ii snfarasndaki kartlk ve bu kartlarn mcadelesi temelinde yol ald. Onun sonunugetirecek olan da, diyalektiin yasalar gerei yine bu mcadele olacaktr.

Toplumsal yaamn tarihsel materyalist aklamas, idealist dnrlerin tepetaklak ettii neden-sonu ilikilerinin yerli yerine oturtulmasn ve kavranabilmesini imkndahiline soktu. dealist yaklam ya da Marksistyntemden uzak duran kk-burjuvaahlkl ise, toplumsal formasyonlar biimlendiren ve sras geldiinde deiiklieuratan elikilerin nesnelliini yadsyor. Onlar doada olduu gibi tarihte dezorunluluklar yasasnn ileyiini bilince karmaktan uzaklar. Kk-burjuvaahlkln dar prizmasndan dnyaya bakanlar, tarihsel olgular iyi ya da ktgibi idealist kategorilere ayrt ederek kavramaya (yani kavramamaya) yeminliler. Oysa bu gibi yaklamlarla toplumsal tarihin bilimsel yorumuna ulaabilmek asla mmknolmad ve de olmayacak.

Tarihin ilerletici gcTarihsel materyalizm, insan topluluklarnn yaam koullarnn ilerleyi vedeiiminde insan iradesinden bamsz olarak hkmn icra eden yasay kefetti.nsann yaamn srdrebilmesi iin karsna bir zorunluluk olarak dikilenihtiyalarn karlanmas ve karlanan ihtiyalarla birlikte yeni ihtiyalarn domastarihte ilerletici bir rol oynar. Zorunluluklarn basks, eski dnemlerin snfsztoplumunu zm ve snfl toplumlar ortaya kartmtr. Yani toplumun snflara blnmesi birtakm hain insanlarn eytanca fikirlerinin sonucu olmamtr. Snfltoplumlar, insanln ilkel dnemindeki ortaklamac yaam koullarna oranla,insanlar arasnda eitsiz ilikileri, saysz hakszl, basky ve ktlkleri yaratmtr.Ama beensek de beenmesek de tarihin tekerlei bu yolda ilerlemitir.

Tarihte zorunluluklarn yaratt deiimde yalnzca birtakm ktlkleri gren biri,olgular bilimsel tarzda kavrama abasndan tamamen uzak demektir. Zira insanlnretici glerinin gelimesi yaanan bu tarihin bir rndr. Diyelim snfl toplumlar gerei olmasayd, bugn ilkel komnal toplum koullar iinde yayor olurduk. Oysatm ktcl sonularyla birlikte o snfl toplumlar tarihidir ki, bugn ii snfngelecein stn snfsz toplumunu kurabilecek potansiyellere sahip bir toplumsal gkatna ykseltebilmitir.

Engels bu konuyu akla kavuturmak iin eski dnemlerden bir rnek verir. Antik Yunanda toplumun ileriye gidii, o gnn maddi koullar nedeniyle ancak klelik biimi sayesinde gereklemitir. Hatta gemi koullarla kyaslandnda, bu durumkleler asndan bile bir ilerleme olmutur. Zira kle, kle sahibi asndan korunmasgereken kymetli bir maldr ve retici glerin gelimesi klelerin efendileri tarafndandoyurulmasn, giydirilip baklmasn salamtr. Oysa daha eski dnemlerin ktlk koullarnda, eitli ilkel insan topluluklar ele geirdikleri sava tutsaklarn masrafaneden olmasn diye rahatlkla ldrebilmekteydiler. Avrupann ekonomik, siyasal ve


30/58

entelektel evriminin kkeninde yatan da eski Yunan ve kleci Roma mparatorluusayesinde bu alanlarda salanan ilerlemedir. Ksacas, tarihsel gereklerikavrayabilmek iin duygusal deil bilimsel yaklama ihtiya olduu aktr.

Eskiyi yadsyacak olan yeni ve daha yksek dzeydeki retim ilikileri, bu ilikilerivar edecek maddi koullar eski toplumun barnda iek amadan tepeden iradikararlarla indirilemezler. erdii retici gleri gelitirme potansiyelini tketmeden, bir toplumsal oluum tarih sahnesinden ekip gitmez. Fakat insanlk tarihi durduuyerde durmaz ve er ge diyalektik dnm noktalarna doru ilerlenir. Snf kartlklar zerine kurulu her toplumsal formasyon, retici gler ve retim ilikileriarasnda var olan ve zamanla daha da olgunlaan elikiler nedeniyle lmeyeyazgldr. Kapitalist retim tarz da bu yasann ileyiinden muaf deildir. Kapitalizmaltnda retici gler ile retim ilikileri arasndaki eliki, biz onun farknda olsak daolmasak da var olan ve varln srdren nesnel bir elikidir. Bilimsel komnizm ite bu gerek elikinin kavranmas ve devrimci zm zerinde odaklar.

Marksizmin anahtar tarihte bundan nce neler olduunu anlamamz salad gibi,tarihin gncel gelime eilimlerini kavrayabilmemizin kapsn da ayor. Marksizminkurucularnn gelitirdikleri diyalektik ve materyalist tarih anlay, genel olarak toplumsal devrimlerin ve zelde proleter devrimin yasalarn or taya koyuyor. Bunlara burada ok ksaca deinmek yararl olacak.

Tarihin incelenmesi, verili bir retim tarz erevesinde retici glerin gelimesininmevcut retim ilikileriyle artk badamad bir aamaya gelip dayandngstermektedir. Bu aamada retici gler mevcut retim ilikileri erevesinde artk zararl ve ykc glere dnrler. Kapitalizmde bu durum, ii snf iinde dzenekar devrimci bir isyan duygusunun gelimesiyle de yansmasn bulur. Proletaryaiinde komnist bir bilingeliir. Bilinlenip rgtlenen iiler, devrimci savamnegemen snfa ve onun devletine ynelmek zorunda olduunu kavramaya balarlar.

Tarihte kapitalizme ngelen tm snfl toplumlarda cereyan eden devrimlerdetoplumsal eitsizlik ve snflara blnme koullar devam etmi, yalnzca bueitsizliin ve snflarn varoluunun koullar deiiklie uramtr. Oysa iisnfnn tarihsel eylemi, toplumsal eitsizlik ve snf ayrm reten koullar temeldenortadan kaldracaktr. Dier yandan, snfsz,devletsiz ve smrsz toplum zleminiyaama geirip koruyabilmek, ancak bilinli kitlelerin aktif eyleminin eseri olabilir.Kitleleri bu komnist bilin dorultusunda dnme uratma

Documents

Diyalektik Materyalizm