Dino Mujkic, Ekonomski Razvoj, Seminarski Rad

Fakultet za menadment i poslovnu ekonomiju

Univerzitet u TravnikuSeminarski radEKONOMSKI RAZVOJTema: EKONOMSKI RAZVOJ BOSNE I HERCEGOVINE

Profesor:Student:

Doc.dr. Sadik BahtiDino Mujki (br.indexa: 1725/13-XII)

Kiseljak, maj 2015. godine

SDRJ

1. Uvod3

2. Definisanje pojmova ekonomskog rasta i razvoja4

2.1. Definisnje ciljev ekonomskog rzvoj63. Pokazatelji ekonomskog razvoja8

3.1. Nturlno izreni pokztelji8

3.2. Ekonomsko-socijlni pokztelji8

3.3. Nuno-tehnoloki pokztelji83.4. Vrijednosno izreni pokztelji9

4. Mjerenje ekonomskog razvoja104.1. GDP ko nin mjerenj ekonomskog rzvoj104.2. Ostli indiktori ekonomskog rzvoj115. Faktori ekonomskog razvoja ............................................................................................... 13

5.1. Stanovnitvo (ljudski-humani kapital) .......................................................................... 14 5.2. Prirodni i energetski resursi .......................................................................................... 15 5.3. Kapital- kapitalna dobra ................................................................................................ 16 5.4. Tehnoloke promjene-progres ....................................................................................... 186. Ciljevi ekonomskog razvoja ................................................................................................ 19

6.1. Ekonomski rast .............................................................................................................. 20

6.2. Raspodjela i potronja ................................................................................................... 20 6.3. Rast zaposlenosti ........................................................................................................... 21 6.4. Rast efikasnosti ............................................................................................................. 21 6.5. Ekonomska otvorenost .................................................................................................. 22 6.6. Porast ivotnog standarda ............................................................................................. 227. Svjetski ekonomski razvoj .................................................................................................. 238. Ekonomski razvoj Bosne i Hercegovine ............................................................................. 25

8.1. Donacije i ulaganja u Bosnu i Hercegovinu .................................................................. 26

8.2. Globalna ekonomska kriza i njen utjecaj na ekonomiju BiH ........................................ 26

8.3. Regionalni razvoj Bosne i Hercegovine ........................................................................ 27

8.4. Pregled ekonomske situacije u Bosni i Hercegovini u 2009. godini ............................ 289. Zkljuk ............................................................................................................................ 31Litertur .............................................................................................................................32

1. UVOD

Osnov nstnk ekonomske nuke je postojanje resurs i dobr. Kao i sve elje, ljudske elje, su neogrniene dok je koliin resurs (rd, zemlj, kpitl) i dobr (koj nstju upotrebom resurs) ogrnien, te je na osnovu tog potrebno to efiksnije i efektivnije kombinovti resurse d bi to vie ljudskih elj i potreb bilo zdovoljeno.

Mjerenje ekonomskog rst je veom vno ko se eli ustnoviti stepen efiksnosti i efektivnosti koritenj rspoloivih resurs u jednoj zemlji. Na osnovu toga, to je ovj stepen vei moe se tvrditi d je i blgostnje stnovnik zemlje vee. Mada to ne mor uvijek biti sluj. Kada govorimo o ovom seminarskom radu, na osnovu ve spomenutog emo kroz ovj rd pokzti d su prmetri koji se koriste z mjerenje ekonomskog rst velikim dijelom pokztelji i ekonomskog rzvoj li, d je u cilju sticnj potpune slike o ekonomskom rzvoju jedne zemlje, potrebno uvesti dodtne prmetre koji govore o blgostnju ljudi.

Cilj ovog seminarskog rada jeste dotai se glavnih pojmova, faktora i poredbi ekonomskog razvoja jedne zemlje, to jeste konkretnije Bosne i Hercegovine, njenog razvoja, mogunosti, te investiranja i dosadanjih uspjenih razvoja na polju ekonomije.

Seminrski rd e razgraniit pojmove ekonomskog rst i rzvoj i nvesti njihove slinosti i rzlike. Slijedei dio je posveen definisnju ciljev ekonomskog rzvoj koji ukzuju n to t bi se zprvo treblo mjeriti ko se eli izmjeriti ekonomski rzvoj. Trei dio detljnije rzruje temu pokztelj ekonomskog rzvoj i njihove podjele. etvrti dio se bvi: GDP-om (ko jednim od pokztelj ekonomskog rzvoj i ninim njegovog runnj), i ostlim indiktorim ekonomskog rzvoj koji imju u fokusu blgostnje stnovnitv. Kao nastavak rada, obradit emo cjelinu ekonomskog razvoja pod nazivom faktori ekonomskog razvoja.Kao naredni dio seminarskog rada, pokuat emo detaljnije uvesti glavna obiljeja svjetskog ekonomskog rasta, te shodno tome, u narednom djelu rada emo detaljnije obraditi tematiku ekonomskog razvoja Bosne i Hercegovine. Zdnji dio rd predstvlj poreenje Bosne i Hercegovine s drugim zemljm regije i svijet po pokzteljim ekonomskog rzvoj u rzliitim vremenskim periodim.

2. DEFINISANJE POJMOVA EKONOMSKOG RASTA I RAZVOJA

Pojam ekonomskog razvoja definiemo kao dugoroni proces odrivog porasta proizvodnje i dohotka praen strukturnim poboljavanjem pri njihovom stvaranju i raspodjeli iji je cilj, dugorono poveavanje mogunosti zadovoljavanja ukupnih potreba te zajednice ili drave tj. neprekidan porast ivotnog standarda, finansijske samostalnosti i politikih sloboda naroda.

Prouavanje ekonomske teorije postalo je posebno znaajno u doba kada su se desila dva znaajna ekonomska i politika dogaaja novije vijeka. Prvi je bila Velika ekonomska kriza koja se desila 30-tih godina prolog stoljea iji je znaaj posebno pogodio SAD. U to vrijeme su se traila razumna rjeenja i istraivanja krupnih problema koji su se ispoljili u funkcionisanju tadanjih kapitalistikih privreda. Druga se desila nakon zavretka drugog svjetskog rata, a odnosila se posebno na ekonomsku i politiku situaciju u svijetu. U tom periodu je dolo do politikog osamostaljivanja velikog broja zemalja koje su iz uslova krajnje nerazvijenosti pokuavale nai to krai put do vlastitog ekonomskog razvoja.

Pojmovi ekonomskog rst i rzvoj, iko se esto koriste ko sinonimi ne predstvljju istu pojvu. P tko:

Ekonomski rst predstvlj povenje vrijednosti proizvodnje u jednoj drutvenoj zjednici (privredi) u jednom periodu (godinu dn) i on je kvntittivn dimenzij privrede.

Ekonomski rzvoj kvlittivn dimenzij privrede i predstvlj sloen, viedimenzionlni pojm koji pored ekonomskog rst obuhvt i mnogostruke strukturne promjene ko to su povenje ivotnog stndrd, rvnomjernij rspodjel dohotk i ztit okoli. (Ve oekivn ivotn strost, dostupnost pitke vode, nie stope smrtnosti novoroendi i slino.)

Iko je ekonomski rst kljuni fktor i odrednic ekonomskog rzvoj, ov dv pojm oznvju rzliite vrste promjen. Drugim rijeim, ekonomski rst sm po sebi ne vodi odrivom rzvoju. Prouavanje problematike ekonomskog razvoja je prolazilo kroz nekoliko faza koje izraavaju postepeni napredak i proirivanje teoretskih stavova.

U ranoj fazi, prouavanja ekonomske problematike su izraena u koncept ekonomskog razvoja (economic growth) koji podrazumijeva poveanje koliine proizvedenih dobara i usluga ili stvarnog dohotka, u ukupnom iznosu i po stavovniku, u odreenim zajednicama u odreenom vremenskom periodu. Dinamika ekonomskog rasta se mjeri na dva naina: poveanjem realnog drutvenog perioda ili poveanjem realnog nacionalnog dohotka. To se izraava procentom godinjeg prosjenog poveanja.

Ekonomski rast se moe ostvarivati na 2 naina:

poveanom koliinom upotrijebljenih faktora- inputa;

istom koliinom upotrijebljenih faktora- inputa ali rastuom efikasnou njihove upotrebe.

S obzirom da je ovaj koncept usmjeren i fokusiran samo na poveanje reprodukcije tj. na kvantitativno poveanje ekonomske aktivnosti, on uveliko zanemaruje jedan od najznaajnih i najbitinih faktora reprodukcije, a to je ovjeka. Time se gubi iz vida da je cilj svake ekonomske aktivnosti zadovoljavanje potreba upravo ovog faktora i razvoj svih njegovih potencijala.

Posmatrajui taj nedostatak koncepta ekonomskog rasta, koji nije obezbjeivao praenje i ostvarivanje niza vrlo znaajnih ekonomskih ciljeva (uee to veeg broja stanovnika zajednice u zadovoljavanju materijalnih, kulturnih i mnogih drugih potreba), postepeno je rasla spoznaja o drugom konceptu zvanom koncept ekonomskog razvoja (economic development). Ovaj koncept je sadravao i koncept ekonomskog rasta a i niz drugih karakteristika ekonomskog razvoja, kao to su: sloene transformacije u strukturi privreivanja, promjene koje imaju znaaj za inpute i njihovo uee u porastu ukupnog outputa, stepen zadovoljavanja razliitih ljudskih potreba, poev od onih najbitnijih tj. egzistencionalnih pa do onih koje podstiu kreativnost ovjeka, daju samopouzdanje ovjeku.

Ovaj koncept podrazumijeva:

porast materijalne proizvodnje i usluga, kao i rast realnog drutvenog proizvoda i nacionalnog dohotka;

promjene do kojih dolazi pod dejstvom naunog i tehnikog progresa;

stvaranje uslova za svestrani razvoj linosti;

Posebno se naglaava razumijevanje ekonomskog razvoja kao odvijanje sljedea tri procesa:

normativnog procesa usmjerenje ka realizaciji odreenih opredijeljenih ciljeva;

multidimenzionalnog procesa- povezivanja niza stanovita posmatranja ivota i potreba pojedinaca i zajednica;

konzistentnog procesa- potrebe usklaivanja razliitih ciljeva koje je razvojem potrebno ostvarivati.

70-tih godina prolog stoljea nastao je do tzv. indeks kvaliteta ivota POLI INDEKS kao pokazatelja kojim se mjeri stepen zadovoljavanja osnovnih potreba stanovnitva a koji se izraavaju u 3 pokazatelja:

1) oekivanog trajanja ivota;

2) stope djeijeg mortaliteta;

3) stope pismenosti.

Na osnovu analize ovih pokazatelja moemo doi do podataka ocjene ekonomskog razvoja neke zajednice ili drave.

Poetkom 90-tih godina nastaje koncept odrivog humanog razvoja (sustainable human development). U ovom konceptu su eksploatacija resursa, smjer investiranja, tehnoloki razvoj usklaene sa ciljem zadovoljavanja sadanjih i buduih potreba pojedinaca i zajednice.

Cilj odrivog- humanog razvoja:

ekonomski: rast, efikasnost, stabilnost;

socijalni: jednakost, kulturni identitet..

okolinski: zdrava okolina, racionalna upotreba resursa koji se mogu obnoviti..

Da bi se ovi ciljevi mogli ostvariti potreban je politiki, drutveni, proizvodni, tehnoloki i administrativni sistem. Afirmacija ovog koncepta dovela je do novih pokazatelja: pr. Indeks blagostanja, indeks ljudske slobode. Meu mnogobrojnim pokazateljima najee je u upotrebi indeks humanog razvoja (human development indeks) koji je prihvaen na nivou Ujedinjenih Nacija kao najpogodnije mjerilo ivotnog standarda stanovnitva.

Za izraunavanje ovog indikatora se koriste 4 pokazatelja:

1. oekivani ivotni vijek

2. stopa pismenosti odraslih

3. prosjene godine kolovanja

4. drutveni proizvod po stanovniku.

2.1. Definisnje ciljev ekonomskog rzvoj

Ekonomski rzvoj im mnogo ciljev, li emo mi izdvojiti etiri njvnij:

Smnjenje siromtv,

Urvnoteenje rspodjele dohotk,

Smnjenje nezposlenosti,

Podsticnje rurlnog rzvoj.

Odnosno prem Todru, ciljevi ekonomskog rzvoj su:

Poveti rspoloivost i proiriti rspodjelu osnovnih dobr z egzistenciju,

Poveti nivo kvlitet ivot,

Proiriti dijpzon ekonomskih i socijlnih izvor koji stoje n rspolgnju pojednim zemljm.

Smnjenje siromtv

Siromtvo moemo definisti ko nemogunost dijel stnovnitv d si obezbijedi egzistencijlni nivo hrne, sklonit i odjee i nemogunost odrvnj minimlnog ivotnog stndrd. U njsiromnije zemlje svijet spdju s GDP per cpit od 900 do 600 $ : Mlwi, Somlij, Komoros, Solomonsk otoj, Kongo, Burundi, Istoni Timor, Tnznij, fgnistn i Jemen.

Urvnoteenje rspodjele dohotk

U nekim zemljm ekonomski rst je veom brzo smnjio broj siromnih dok se tj broj u drugim zemljm zprvo poveo. Dkle, smnjenje siromtv direktno zvisi od rspodjele dohotk i prilike siromnih ljudi d im pripdne dio beneficij od ekonomskog rst.

Smnjenje nezposlenosti

Historijski, industrijlizcij je posticl ekonomski rzvoj smnjivnjem nezposlenosti. Kko se urbn industrij iril, stvrl su se nov rdn mjest. Budui d su rurlni rdnici migrirli u grdove, kko bi iskoristili prilike koje su pruli novi poslovi, industrijlizcij je tkoer pogodovl rzvoju poljoprivrednih tehnologij koje su zhtijevle mnje rdne snge. Ov migrcij je smnjil potrebe z rurlnim rdnicim i posticl urbnizciju i rzvoj. Uprkos ovoj historijskoj injenici, industrijlizcij i ekonomski rst u mnogim zemljm u rzvoju tokom 1970-ih i 1980-ih nisu vodili smnjenju broj nezposlenih i potplenih ( ljudi koji rde mnje nego to bi eljeli) ve je broj nezposlenih zprvo rsto. Jedn tkv primjer je predstvljen grfikonom:

Grfikon 1: Stop nezposlenosti, 1982-1998 Kolumbij, Pnm i Filipini

Izvor: World Development Indictors 2001

Prem izvjetju Meunrodne orgnizcije z rd (Interntionl Lbor Orgniztion) 'Svjetski izvjetj o nezposlenosti 2001' (2001 World Unemployment Report),gotovo jedn trein svjetske rdne snge, oko 3 milijrde, ''su ili nezposleni, ili rde mnje nego to bi eljeli, i zruju mnje nego to je neophodno d bi porodice suvli od siromtv.'' N primjer, u junofrikim zemljm ko to su Nmibij, Jun frik i Lesoto stop nezposlenosti je iznosil 19.5, 23.3 i 43% respektivno.

Ovo je rezultt drstino promijenjenog mkroekonomskog okruenj. U rzvijenom svijetu, rst u nezposlenosti je bio smo trenutni rezlutt stnj u kome je stvrnje rdnih mjest ksklo z industrijskim rstom. Ovo nije bio sluj u svijetu u rzvoju. Vnjski fktori, ukljuujui pogorn blns u plnju, povenje dugov i meunrodn primjen progrm koji su u kombinciji prouzrokovli pd u industrijskom rstu to je dlje vodilo do povenj nezposlenosti. Zbog tog, problem nezposlenosti u zemljm u rzvoju je jedinstven. Ukrtko, problemi nezposlenosti u zemljm u rzvoju su mnogo kompleksniji od onih u rzvijenim zemljm.

Posticnje rurlnog rzvoj

Budui d otprilike 70% svjetskog siromnog stnovnitv ivi u rurlnim podrujim i primrno je ukljueno u ivotno znjnu poljoprivedu, rurlni rzvoj je kljuni cilj ekonomskog rzvoj. iroko rsporostrnjeno siromtvo, rstue nejednkosti i nezposlenost su svi povezni s ekonomskom stgncijom u rurlnim podrujim. Ilustrcije rdi, procijenjeno je d 800 milion ljudi (od ukupno 3 milijrde rurlne populcije) nem dovoljno hrne d zdovolji svoje prehrmbene potrebe. Zbog svoje uloge u proizvodnji jeftine hrne i rdne snge z rstui industrijski sektor, poljoprivredni sektor je trdicionlno smtrn podrom cjelokupnom rzvoju. Ipk, kko se rezultti u globlnoj ekonomiji mijenjju, industrijlizcij se vie ne smtr primrnim ciljem rzvoj. Generlno je prihveno od strne ekonomist koji se bve rzvojem, d je rurlnim ekonomski rzvoj nezmjenjiv dio ekonomskog rzvoj, nroito u 63 njmnje rzvijene zemlje svijet.

3. POKZTELJI EKONOMSKOG RZVOJ

Ekonomski rzvoj, ko i mnoge druge ekonomske pojve, imju odreene pokztelje, indiktore, pomou kojih se prte promjene veznu z tu pojvu. Pokztelji ekonomskog rzvoj slue ko putokzi n osnovu kojih se donose zkljuci i odluke koje jednu zemlju treb d dovedu do ostvrenj nvedenih ciljev ekonomskog rzvoj, odnosno blgostnj.

Postoje etiri osnovne grupe pokztelj ekonomskog rzvoj:

Nturlno izreni pokztelji,

Ekonomsko-socijlni pokztelji,

Nuno-tehnoloki pokztelji,

Vrijednosno izreni pokztelji.

3.1. Nturlno izreni pokztelji

U ovu skupinu spdju pokztelji z iskzivnje i uporeivnje dostignutog nivo poljopriverednog, privrednog i industrijskog rzvoj pojedinih zemlj po nekim znjnijim vrstm proizvod (mlijeko, meso, nft, elektrin energij, uglj, elik...) iskzno po glvi stnovnik.

3.2. Ekonomsko-socijlni pokztelji

Smtrju se sve snnijom ktegorijom pokztelj dostignutog nivo rzvoj, jer direktno ili indirektno odrvju nivo ostvrene dobrobiti i promjene u ostvrenoj dobrobiti. Nvedeni indiktori odrvju kvlitet ivot ljudi u odreenoj zemlji:

oekivn duin ivotnog vijek pri roenju,

stnje tekueg opteg zdrvlj stnovnitv,

struktur porodinih izdtk,

uee izdtk z hrnu u ukupnim izdcim,

stepen pismenosti (ili nepismenosti),

obrzovni nivo stnovnitv,

stepen obuhvenosti populcije progrmom socijlnog,

osigurnj i

uslovi stnovnj i drugi socijlni indiktori.

3.3. Nuno-tehnoloki pokztelji

Nuno-tehnoloki pokztelji su pokztelji rzvoj nuke i tehnologije. U novije vrijeme ovj fktor sve je oblikuje dinmiku ekonomskog rzvoj to potvruje injenic d dns, ekonomski njrzvijenije zemlje svijet imju i njrzvijeniju tehnologiju i njihovu primjenu: U ove pokztelje spdju:

obim i struktur izdtk z istrivko rzvojni rd,

nuno istrivk bz (kdrovi),

obim i oblici trnsfer i usvjnje tehnologije,

udio proizvod novih tehnologij u svjetskom izvozu,

ptenti i rzvijenost proizvodnje i trit porizvodnje,

tehnoloki i trgovinski bilns zemlje.3.4. Vrijednosno izreni pokztelji

Oni govore o finnsijskim iznosim mkroekonomskih gregt, tj. zsnovni su n ostvrenom outputu. U ovu skupinu pokztelj spdju:

Bruto domi proizvod (GDP),

Bruto ncionlni proizvod (GNP),

Neto ncionlni proizvod ili ncionlni dohodk (GNI),

Ncionlni dohodk po stnovniku (NI per cpit),

Ncionlni dohodk po rdniku (NI per worker),

Ncionlni dohodk po rdnom su (NI per hour),

tednj (kumulcij) po stnovniku,

kumulcij po rdniku,

Stope promen u ncionlnom proizvodu, dohotku i kumulciji.

Sve nvedene skupine pokztelj bi trebo, brem godinje, d prti drvni institut z sttistiku, ili nek drug institucij tog krkter zduen z sttistik mjerenj nivou drve. N tj nin vlde zemlj lke mogu prtiti kretnje cjelokupnog ekonomskog rzvoj te shodno tome prilgovti svoju ekonomsku politiku.

Ipk, ove vrste sttistikih prenj su dost skupe i zhtijevju koordinirne sisteme unutr zemlj, to vein zemlj, koje bi imle njvie koristi od ove vrste pokztelj zprvo nem. Ovu situciju n neki nin ublv injenic d postoji nekoliko meunrodnih orgnizcij koje se bvem pitnjim ekonomskog rzvoj i koje z svoje potrebe vre ovkv prenj i istrivnj koj su uglvnom jvno dostupn. Neke od tih orgnizcij su Svjetsk bnk (World Bnk), Ujedinjeni nrodi (United Ntions), Meunrodni monetrni fond (Interntionl Monetry Fund), OECD i slino, koji su i smi kreirli neke od indiktor ekonomskog rzvoj.

4. MJERENJE EKONOMSKOG RZVOJPrenje ekonomskog rzvoj je veom vno z jednu zemlju koj tei ostvrenju ciljev ekonomskog rzvoj. U svrhu prenj rzvijene su etiri osnovne skupine pokztelj, unutr kojih postoji veliki broj rzliitih ekonomskih prmetr. Budui d se prmetri iz pojedinih grup sutinski meusobno rzlikuju po oblsti ljudskog ivot n koju se odnose, ninu mjerenj, mjernoj jedinici, metodm koje koriste i td, tko su one pogodnije z donoenje konne ocjene ekonomskog rzvoj od drugih. Vrijednosno iskzni pokztelji su z sd njpogodniji pokztelji ekonomskog rzvoj jer se runju mtemtiki i sttistiki i brojno su iskzni, te omoguvju obuhvtnje cjelokupnih pojv koje treb d prte i isku. Njee koriten mjer je GDP (Bruto drutveni proizvod).4.1. GDP ko nin mjerenj ekonomskog rzvoj

Bruto drutveni proizvod, BDP odnosno GDP (eng. Gross Domestic Product) je osnovni mkroekonomski pokztelj jer predstvlj njsveobuhvtniju mjeru ukupne proizvodnje dobr i uslug u jednoj zemlji.

Tko GDP moemo definisti ko ukupnu vrijednost proizvodnje svih mterijlnih dobr i uslug koje se relizuju n tritu u toku jedne godine izrenu u US dolrim.

U usluge se ubrjju: trgovinske, sobrjne, bnkrske, zdrvstvene, obrzovne, nune, kulturne i usluge orgn uprve. Nveden, ir, definicij vi z sve zemlje svijet, p i nu, osim Rusije i Kine koje GDP runju neto drugije.

Nime, bive socijlistike zemlje, dns smo Kin i Rusij, od veih zemlj, u vrijednost ukupnog proizvod obrunvju vrijednost ukupne proizvodnje mterijlnih dobr i smo ''proizvodnih uslug'' ko to su usluge u oblsti sobrj, komunikcionih vez, trgovinskog promet i drutvene ishrne. To zni d ukupn proizvod biv zntno mnji od onog koji smo prethodno predstvili.

Drutveni proizvod se izrv u bruto i neto veliini i to ko:

Bruto drutveni proizvod (GDP)- koji izrv ukupnu vrijednost finlnih proizvod i uslug proizvedenih tokom godinu dn.

Ukupni GDP,

GDP per cpit (GDP po glvi stnovnik) koji je relniji, reltivn pokztelj,

GDP per cpit iskzn u PPP (Pyment Power Prity) - pritet kupovne moi,

GDP per cpit (per hour) po stnovniku po stu,

Neto drutveni proizvod (NDP) kog dobivmo umnjenjem GDP z iznos mortizcije. 4.2. Ostli indiktori ekonomskog rzvojIko postoje mnogi pokztelji ekonomskog rst, oni dju mlo informcij o ekonomskom rzvoju. To je vodilo stvrnju pogodnijih, potpunijih indiktor z mjerenje ekonomskog rzvoj. Dv dns njzstupljenij su:

WDI (World Development Indictors) Svjetske bnke

HDI (Humn Development Index) UN-

WDI Indiktor svjetskog rzvoj

Iko se Svjetsk bnk do sd, uglvnom, vie brinul o ekonomskom rstu nego ekonomskom rzvoju, ko rezultt meunrodnog pritisk on sd u svojim ocjenm rzvoj rzmtr iri spektr socijlnih fktor. Njpotpuniji index je WDI indiktor.

WDI pru irok i potpun prikz rzvoj. On ukljuuje socioekonomske i podtke o okoliu iz rzliitih izvor drvnih sttistikih publikcij, istrivkih institucij i meunrodnih orgnizcij. Izdnje od 2001.godine im oko 800 indiktor u 87 tbel koje su orgnizovne u est sekcij: svjetski pregled, ljudi, prirodno okruenje, ekonomij, drve i trit i globlne veze. Tbele pokrivju 148 ekonomij i 14 grup zemlj s osnovnim indiktorim z jo 59 ekonomij. Ovi indiktori pruju generlni pregled nivo rzvoj zemlj i omoguvju njihovo uporeivnje.

HDI Index humnog rzvoj

Stvoren je 1990. kko bi se pobio predrsude Svjetske bnke d je ekonomski rst mjer ekonomskog rzvoj. Cilj HDI index Ujedinjenih nrod je d ''ljude stvi nzd u sredite rzvojnog proces u smislu ekonomske rsprve, politik i podrke.'' Drugim rijeim, HDI se fokusir n ljudske ishode, ne smo ekonomske podtke prilikom mjerenj rzvoj. Index je kreirn n osnovu uvjerenj d bi ivotni uslovi, ne prost ekonomski rst, trebli biti njvniji kriterij z ocjenu rzvoj jedne zemlje. Ko to nredni grfikon pokzuje, postoje znjne rzlike izmeu GDP i HDI index u nekim zemljm.

Grfikon 2 : GNP per cpit nsprm HDI (1999)

Izvor: World Development Report 2000/2001, Worl Bnk

Humn Development Report 2001, UNDP

HDI, mjeri dostignu drve u tri spekt ljudskog rzvoj: duinu ivot, znnje i ivotni stndrd

Duin ivot se mjeri u odnosu n oekivnu ivotnu strost pri roenju

Znnje se mjeri kombinovnje stepen pismenosti odrslih i kombinovne stope ukljuenih u primrno, sekundrno i tercijrno obrzovnje

ivotni stndrd se mjeri GDPom po glvi stnovnik iskznom u PPP ( pyment power prity) (US$)

Ove vrijble mogu poprimiti vrijednosti od 0 do 1, gdje 1 predstvlj njvei stepen rzvoj. N ovoj skli, njnii stepen rzvoj je 0,5 i ispod, srednji stepen je od 0,5 do 0,79 i visok stepen rzvoj je od 8,0 nvie.

HDI pokzuje npredk rzvoj jedne zemlje. Od 174 nlizirne zemlje u 2001. po HDI indexu:

46 je imlo visok stepen rzvoj,

93 je imlo srednji stepen rzvoj,

35 je imlo nizk stepen rzvoj.

Znimljivo je d je, 20 zemlj, uglvnom iz subshrske frike, imlo nii HDI u 2000. nego u 1990.Iko ov ob indiktor 'pte' od dostupnosti i pouzdnosti podtk, stndrdizcijskih problem i nedovoljno rzvijenih sttistikih sistem u zemljm u rzvoju; oni pruju mnoge pogodnosti. Neke od njih su:

Ukzuju n znjne trendove,

Nglvju rzlike meu zemljm,

Omoguvju uvid u proces rzvoj,

ine osnovu z odbir drvnih politik,

Podstiu uporeivnje meu zemljm.

Ukrtko, oboje i WDI i HDI pokzuju d dohodk nije jedini fktor rzvoj te d nedosttk dohotk nije jedini uzrok zpostvljnj ljudi. Budui d se fokusirju n druge stvri osim dohotk i ne tretirju dohodk ko ekvivlent ivotnog stndrd, ovi indiktori su pogodnij, potpunij mjer ekonomskog rzvoj od vrijednosno iskznih pokztelj.

5. FAKTORI EKONOMSKOG RAZVOJA

Proces ekonomskog razvoja predstavlja sintezu djelovanja velikog broja ekonomskih i vanekonomskih faktora koji se meusobno razlikuju po prirodi, znaaju i intenzitetu u procesu ostvarivanja rezultata tog procesa. U veoma obimnoj ekonomskoj literaturi moe se naii na razne klasifikacije ekonomskih faktora, a sve teorije su zavisile od vremena i prostora u kojima su iste nastajale.

Primjer:

J. Schumpeter formulie tezu da ekonomski razvoj poiva od 3 elementa i to: 1. nove kombinacije, 2. preduzimaa koji realizuju nove kombinacije i 3. krediti koje preduzimai dobijaju za realizaciju novih kombinacija.

Poznati ameriki ekonomisti P. Samuelson i W. Nordhaus smatraju da su 4 osnovna ekonomska faktora: 1. ljudski resursi, 2. prirodna doba, 3. akumulacija kapitala i 4. tehnologija.

Druga dvojica amerikih autora B. Herrick i Ch. Kindlberger smatraju da su bazni 7 ekonomskih elemenata i to: 1. zemlja i ostali izvori, 2. proizvodna sredstva, 3. rad i ljudski kapital, 4. zaposlenost i raspodjela dohotka, 5. tehnoloke promjene, 6. ekonomija obima i 7. organizacija.

D. Hatibovi u svome radu ekonomske faktore dijeli u 2 grupe i to: posredne i neposredne.

R. Stojanovi ekonomske faktore dijeli na: 1. spoljni i unutranji, 2. faktori sa razliitim stepenom promjenljivosti-postojani i promjenljivi faktori, 3. faktori sa konanim pozitivnim i negativnim dejstvom na privredni razvoj, 4. faktori sa razliitim primarnim i sekundarnim efektima, i 5. ekonomski i neekonomski faktori.

U dananjim uslovima privreivanja sljedea 4 faktora bi mogla biti bazna:

- stanovnitvo (ljudski-humani kapital)

- prirodni i energetski resursi;

- kapital- kapitalna dobra;

- tehnoloke promjene-progres.

5.1. Stanovnitvo (ljudski-humani kapital)

U uobiajenim pristupima ovaj faktor se analizira iz pozicije njegovog ukupnog broja, polne i starosne strukture, broja aktivnog u odnosu na broj izdravanog stanovnitva, uee broja zaposlenih u ukupnom broju stanovnika, nivou obrazovanja, itd. Faktor stanovnitva- radna snaga- ovjek ostaje zauvijek najznaajniji inilac ekonomskog i svakog drugog prosperiteta, bez obzira na promjene koje se deavaju u ekonomskim okruenjima. Dakle analizi stanovnitva moemo pristupiti sa 3 aspekta i to:

1. ljudski potencijal;

2. etniki stav;

3. istorijsko nasljee.

5.1.1. Ljudski potencijal

Ljudski potencijal se moe prikazati u 3 aspekta i to:

ukupan broj stanovnika

obrazovni nivo stanovnitva

zdravstveno stanje stanovnitva

* Ukupan broj stanovnika je svakako jedna od najelementarnijih komponenti ljudskog potencijala. Znamo da u svijetu postoje zemlje sa milionskim brojem stanovnika, te i one male zajednice sa nekoliko miliona ili stonina hiljada stanovnika. Sa ekonomske take gledita od posebnog znaaja za aktivnost ljudi su dva procesa: proizvodnja i potronja. Ljudski faktor se u ova dva procesa pojavljuje na razliit nain. U prvom dijelu proizvodnji uestvuje samo jedan dio stanovnika zajednice, dok u drugom dijelu potronji- uestvuju svi.

Porast ukupnog stanovnitva je rezultat djelovanja 2 komponenti. Prva je prirodni porast- prirataj koji predstavlja razliku izmeu broja roenih (natalitet) i broja umrlih (mortalitet) stanovnika u odreenom periodu. Drugu komponentu ini mehaniki porast- prirataj koji predstavlja razliku izmeu broja iseljenih (emigranti) i broja useljenih (imigranti) stanovnika u odreenom periodu t. u i iz zemlje.

Podjela stanovnika po polu utie na ekonomsku aktivost, posebno iz razloga to su ene, u veini zemalja manje zaposlene.

Starosna struktura utie na ekonomski razvoj u zavisnosti od visine radnog kontigenta radno sposobnog stanovnitva ( za mukarce od 15-65, a za ene do 59.godina). Uobiajena mjera radnog kontigenta je 55-65% u odnosu na ukupno stanovnitvo.

Za ekonomska prouavanja veoma je bitno upoznavanja ekonomske strukture stanovnitva tj. djelatnosti u kojoj je angaovano i zanimanje koje obavlja radno sposobno stanovnitvo.

Vezano za djelatnosti koje obavljaju stanovnitvo se dijeli na : 1) ekonomski aktivno stanovnitvo (koji imaju zasnovan radni odnos, svi koji obavljaju aktivnost a nemaju zasnovan radni odnos i nezaposleni) i 2) ekonomski neaktivno stanovnitvo (lica koja imaju vlastiti izvor prihoda, izdravana lica).

Zaposlena lica obavljaju najvaniju ekonomsku aktivnost proizvodnju tj. ostvaruju i pokreu ekonomski razvoj. Stanovnitvo s druge strane stvara i odreuje veliinu tritva, tj. njegova kupovna mo odreuje obim i strukturu proizvodnje u okviru jedne zajednice.

* Obrazovni nivo stanovnitva: Brojnost stanovnitva nije, naravno, bazni faktor ekonomskog razvoja, ve je to sigurno, kvalitativna karakteristika stanovnitva tj. stepen obrazovanja i kvalifikovanosti, odnosno znanje i radno iskustvo u funkciji uspjenog ekonomskog razvoja.

Kvalitet ljudskog faktora, posebno nivo obrazovanja, kao i sposobnost rjeavanja postojeih tehnolokih, ekonomskih i politikih problema, u savremenim uslovima je jedan od najznaajnijih i najvanijih faktora ekonomskog razvoja.

* Zdravstveno stanje stanovnitva: U savremenim uslovima zdravlje ljudi se sve vie tretira kao faktor sa dugoronim dejstvom na privredni razvoj. Bez obzira na sve ostale fa ovaj faktor je imao i uvijek e imati izuzetan i viestruki uticaj na ek.razvoj.

* Etniki sastav: se analizira sa 3 karakteristike: nacionalnost, jezik i religija. * Istorijsko nasljee: Shvatanje radnih obaveza, postojea tradicija i iskustvo stanovnitva u bavljenju pojedinim ekonomskim disciplinama, tradicija naroda u razliitim vidovima ekonomske saradnje itd.5.2. Prirodni i energetski resursi

Predstavljaju veoma znaajan fa ekonomskog razvoja, jer od veeg ili manjeg obima ovih potencijala zavisi dinamika i struktura razvoja neke zajednice.

Resurse dijelimo:

a) prema vrsti: zemljini, energo, mineralni, vodeni, umski, ribarski, flora i fauna;

b) prema porijeklu: kosmiki (sunce, toplota), prirodni iz zemlje, prirodni resursi biosfere (voda, vazduh, tlo..)

c) sa stanovnitva pripremljenosti za uoptrebu: tekui, resursi upotrebljivi na kratki rok i perspektivni

d) sa stanovnitva spremnosti za iskoritavanje: zalihe koje su utvrene koliinski i prema mogunostima ekonomskog koritenja, pretpostavljene zalihe iju je koliinu potrebno odrediti i dopunski istraiti kvalitet.

Prirodni resursi na strukturu i efikasnost razvoja djeluju:

neposredno (u smislu formiranja teritorijalne strukture proizvodnje privrede: specijalizacija regiona),

indirektno (preko trokova eksploatacije i reprodukcije prirodnih resursa, npr radne snage.)

Pri analizi ovih faktora treba imati na umu da se ovaj fa uzima samo kao potencijal, jer se stvarni efekti koritenja mogu mjeriti tek nakon koritenja koliko i kako- u procesima proizvodnje. Neke zemlje imaju jako skromne prirodne resurse, a dostignut je visok stepen ekonomske razvijenosti npr. Japan. Danas u savremenim uslovima, najvaniji prirodni resursi su energetski izvori i rudna bogatstva. U vezi sa povezanou ovog fa sa ekonomskim razvojem zajednice, veoma je bitno naglasiti 2 znaajna momenta.

Prvi se odnosi na neophodnost razlikovanja tog fa pri njegovom koritenju, u zavisnosti od toga da li se radi o onom njihovom dijelu koji se prirodnim procesom obnavlja (ume, vode..) ili o dijelu gdje to nije sluaj (rudno bogatstvo).

Drugi momenat se odnosi na mogunost zamjene prirodne materije nekom novom koja je rezultat savremene proizvodnje (surogati). U novije vrijeme neke prirodne materije su se poele stvarati u laboratorijama. Trokovi ovih predmeta rada su daleko nii od onih koji se dobiju prirodnim procesima, a s druge strane su trajniji od prirodnih.Osnovni zadaci pri upravljanju prirodnim resursima su:

maksimalna mobilizacija prirodnih resursa za razvoj;

racionalna alokacija i koritenje prirodnih resursa;

stimulisanje aktivnosti na sektoru supstitucije neregenerativnih prirodnih resursa;

obezbjeivanje normalne nadoknade ali i uveavanja reproduktivnog dijela prirodnih resursa i prirodne sredine.

5.3. Kapital -kapitalna dobra

Fiziki kapital predstavlja koliinu novca koja je uloena u neki oblik imovine kapitalna dobra (opreme, maine, zgrade..) i investicije s ciljem da se tom imovinom proizvode dobra i usluge.

Za ekonomski razvoj od posebnog znaaja su osnovni proizvodni fondovi (fiksni fondovi) kao to su mehanika sredstva za rad, proizvodni objekti, putevi i komunikacije itd. Znaajnu ulogu u razvoju imaju i fiksni fondovi neproizvodnog karaktera (stambene zgrade, kole, bolnice..) i fondovi koji ulaze u javna dobra (ceste, plovni kanali, pristanitva..).

Od veliine i kvaliteta ovih razliitih fondova zavisi mogunost i veliina angaovanja ostalih faktora proizvodnje, ime je odreena i dinamika i struktura ekonomskog razvoja. Materijalni osnov za uveavanje tih fondova ini mogunost zajednice za stvaranje potrebne koliine akumulacije.

Akumulacija predstavlja dio novostvorene vrijednosti- nacionalnog dohotka- kojim se obezbjeuje stalno proirivanje materijalne osnove proizvodnje. Dakle, poveanje akumulacije osigurava bri razvoj, veu proizvodnju, s jedne strane i dalje pretpostavke za povoljan ekonomski razvoj neke zajednice. U savremenim uslovima akumulacija se tretira kao fa koji direktno neposredno odreuje dinamiku ekonomskog razvoja. Strateki znaaj koji akumulacija ima moe se iskazati u:

sloena (proirena) reprodukcija, koja predstavlja normalan oblik reprudukcije u kojem svako drutvo od dijela proizvodnog rezultata stvara akumulaciju kako bi podmirili budue proizvodne i druge potrebe;

Obim-nivo akumulacije zavisi od dva faktora:

1. dostignutog nivoa ekonomske razvijenosti odreene zajednice i

2. proporcije pri raspodjeli novostvorene vrijednosti-nacionalnog dohotka na fond akumulacije i fond potronje.

Uee akumulacije u novostvorenoj vrijednosti nacionalnom dohotku se izraava stopom akumulacije = odnos akumulacije i nacionalnog dohotka:

AKUMULACIJA

STOPA AKUMULACIJE = ---------------------------------------------------- x 100

NACIONALNI DOHODAK

Sredstva (izvori akumulacije) se obezbjeuju kao:

a) osnovni izvori predstavljaju rezultate procesa proizvodnje, to je dio novostvorene vrijednosti razliitih subjekata drutvene reprodukcije koji se usmjerava za potrebe drutvene reprodukcije;

b) dopunski izvori- koji se dijele na negativne i pozitivne negativni izvori- koritenje amortizacije, prekomjerno neracionalno iskoritavanje prirodnih bogatstava...

pozitivni izvori racionalno koritenje svih razvojnih faktora, zajmovi i strana pomo, promjene u strukturi stanovnitva..

Akumulacija se razvrstava:

prema djelatnostima: privredna i neprivredna;

da li slui proizvodnji ili ne: proizvodna ili neproizvodna;

bruto i neto akumulaciju;

vlastita i tua akumulacija;

prema oblicima u kojima se javlja: 1. novana i realna i 2. materijalna i nematerijalna.

Pretvaranje novane akumulacije u realnu akumulaciju (faktore procesa proizvodnje) u cilju nastavka proizvodnje je PROCES INVESTIRANJA (lat. rije INVESTIRE uloiti u).Proces invesiranja ima dvostruku ulogu u ekonomskom razvoju:

investicije podrazumijevaju nabavku:

maina, alata i opreme

graevinskih objekata, zaliha roba i materijala

zaliha roba i materijala.Nabavka ovih elemenata proizvodnje ekonomski znai porast potranje za investicijskim dobrima, a ovaj vid potranje, zajedno sa potranjom dobara od strane stanovnitva ini ukupnu drutvenu potranju.

1. aktiviranje investicija, to znai poveanje kapitalne opremljenosti proizvodnje.

Investicije se mogu posmatrati sa razliitih gledita:

planirane i stvarne investicije;

prema svrsi: investicije za zamjenu, invest. za proirenje..

prema vremenskoj distribuciji ulaganja i efekata na: jednokratna ulaganja sa jednokratnim efektima, ..

sa stanovita izvora sredstava : realne i nepokrivene investicije;

sa stanovita oblasti i privredne fuknkcije: privredne i neprivredne, proizvodne i neproizvodne..

Osnovni faktori investicija su:

1. kamatna stopa: veliina profita ovisi od oekivane stope profita. Ukoliko je ova rentabilnost po procjenama nia, do investicija nee doi. Ukoliko je oekivani profit vei od utvrene kamatne stope investicija e biti realizovana i obratno.2. oekivani profit: preduzimai prilikom donoenja odluka o investicijama raunaju sa oekivanim profitom, ali nakon odbitka poreza. To znai da svako poveanje poreskih stopa dovodi do smanjenja rentabilnosti i uzdravanja od investicionih odluka i obrnuto.3. tehnoloke promjene: velike tehnoloke promjene imaju snaan pritisak za stalnim investicionim ulaganjima.Efekat investicija na ekonomski razvoj zavisi od njihove veliine i strukture.

Veliina investicija je odreena veliinom novostvorene vrijednosti.

a) Bruto i neto investicije

Bruto investicije obuhvataju sva ona ulaganja koja su neophodna za obnavljanje proizvodnje i dio novostvorene vrijednosti.

Neto investicije predstavljaju dio bruto investicija nakon odbitka amortizacije i stvaraju preduslove za sloenu-proirenu reprodukciju.

b) Demografske i ekonomske investicije

Demografske investicije predstavljaju iznos koji se investira, kako bi se zbog porasta stanovnitva, dohodak po stanovniku odravao na dostignutom nivou.Ekonomske predstavljaju iznos investicija iznad nivoa demografskih

c) Privredne i neprivredne investicije

d) Investicije iz domaih sredstava investicije iz inostranstva;

e) Individualne i javne investicije.

5.4. Tehnoloke promjene progres

Tehnoloke promjene su:

stalni proces usavravanja sredstava za rad i izvora energije, uvoenje novih proizvodnih metoda i novih naina organizacije i upravljanja proizvodnjom iji ukupni rezultati doprinose porastu produktivnosti rada;

stvaranje novih proizvoda;

stalno unapreenje proizvodne tehnike.S obzirom da su oznaka XX stoljea brza, eksplozivna kretanja u toku razvoja tehnologije, moe se rei da ovaj element ekonomskog razvoja posjeduje najveu dinamiku svog razvoja, kako danas takoi za budui period. Svaka tehnoloka promjena prolazi kroz 3 faze i to:

1. IZUM INVENCIJA: je faza tehnoloke promjene koja predstavlja raanje neke nove ideje. 2. INOVACIJA: je faza realizacije neke nove ideje, a to je ustvari neko novo rjeenje.3. DIFUZIJA: je faza tehnolokog unapreenja koju karakterie proces najire primjene inovacija. Vrijeme pretvorbe iz jedne faze u drugu se zove inkubacioni period. Ovaj se period sve vie skrauje, i to posebno zbog ukupnog razvojnog perioda koji ekspanzivnom brzinom ide unaprijed sa tehnolokim promjenama.

Ekstenzivan tip predstavlja razvoj pri kojem se njegovi rezultati preteno ostvaruju kvantitativnim uveavanjem koliine kapitala i broja zaposlenih.

Intenzivan tip rezultate dobiva iz porasta produktivnosti .

6. CILJEVI EKONOMSKOG RAZVOJA

Pojam ekonomskog razvoja predstavlja jednu od najkompleksnijih drutvenih kategorija. Neki polaze od stava da su ciljevi odreene drutvene zajednice poeljna stanja kojima ta zajednica tei u svom ukupnom razvoju.

Prema miljenju veoma isknutog savremenog autora Amartya Sen-dobitinika Nobelove nagrade za ekonomiju 1998., razvoj se def. kao proces poboljavanja ivota i poveanja slobode i to slobode izbora i kontrole nad vlastitim ivotom. Prema ovom autoru razvoj je proces u kome se postie: 1. zadovoljavanje osnovnih ivotnih potreba, 2. osjeaj vrijednosti i samopotovanja i 3. proces u kome se stie sloboda od neznanja, siromatvu.

Razvoj je paket promjena kojim se cjelokupni drutveni sistem prilagoava potrebama i eljama individua i njihovih grupa u smislu stvaranja metrijalno i duhovno bolje situacije.na ovoj osnovi se razlikuju tri cilja:

vea proizvodnja dobara neophodnih za ivot;

poveanje standarda ivota i samopotovanja pojedinca;

proirenje ekonomskog i drutvenog izbora, te smanjivanje straha.

Najvaniji ciljevi ekonomskog razvoja su:

1. brz, uravnoteen i stabilan ekonomski rast praen strukturnim promjenama u proizvodnji, raspodjeli i potronji;

2. rast zaposlenosti;

3. rast efikasnosti;

4. ekonomska otvorenost, odnosno snanije povezivanje sa meunarodnom privredom,

5. ravnomjerna raspodjela i

6. porast ivotnog standarda.6.1. Ekonomski rast

Tj. rast proizvodnje materijalnih dobara i usluga je produslov poveanja ivotnog standarda ljudi. ak i u ovim savremenim vremenima nema nijednog drutva u kome su ak i neke od osnovnih potreba svih graana u potpunosti zadovoljene.

Aspekt uravnoteenog rasta podrazumijeva, ne samo srazmjer u dinamici ek. razvoja, nego i srazmjer u razvoju izmeu pojedinih djelatnosti i grana. Privredne djelatnosti i grane su u ekonomskoj cjelini meusobno zavisni i uzajamno povezani, pa prema tome imaju svoje sasvim odreeno mjesto po znaaju i uticajima. Aspekt uravnoteenosti procesa takoe podrazumijeva znaaj kontinuiranog odvijanja procesa ekonomskog rasta na cjelokupnoj teritoriji pojedinih zajednica.

Aspekt stabilnosti ekonomskog rasta podrazumijeva:

odsustvo jae izraenih ciklusa ekonomske aktivnosti konjukturnih ciklusa;

odravanje to nie stope nezaposlenosti;

stabilan nivo cijena- odsustvo inflacije;

povoljna situacija u ekonomskim odnosima sa inostranstvom.

Aspekt strukturnih promjena naglaava da se svaka ekonomska cjelina sastoji od odreenih dijelova koji svojim odnosima, srazmjerama i vezama ine njenu strukturu. Strukturne promjene se deavaju u svim dijelovima, ali su najznaajnije one koje se dogaaju u proizvodnji, raspodjeli i potronji. Do strukturnih promjena najee dolazi pojavom novih djelatnosti, pri emu se neke od njih razvijaju bre od drugih. Za praenje ovih promjena koristi se podjela ekonomskih aktivnosti.

Strukturne promjene u proizvodnji, a zatim i u raspodjeli dovode do promjena u strukturi potronje. Najprije se zadovoljavaju egzistencijalne potrebe, a zatim po prioritetima potrebe vieg reda.

6.2. Rast zaposlenosti

Rast zaposlenih predstavlja jedan od osnovnih razvojnih ciljeva. Visoka stopa zaposlenosti znai max iskoritavanje raspoloivih kapaciteta, poboljanje ivotnog standarda, i lake rjeavanje mnogobrojnih socijalnih probelma u drutvu. Zaposlenost moemo posmatrati sa 3 aspekta: ekonomskog, socijalnog i psiholokog. Ekonomski aspekt obiljeava zaposlenost kao faktor razvoja i zaposlenost kao faktor raspodjele i potronje. Socijalni i psiholoki aspekt utie na drutvenu stabilnost i socijalni mir.

Istorijski posmatrano ova 3 aspekta zaposlenosti nisu imali istovremeno jednak drutveni znaaj. Prvo ga je stekao ekonomski aspekt. Socijalni i psiholoki aspekt su fenomeni kasnijeg razvoja.

6.3. Rast efikasnostiPredstavlja jedan od najznaajnijih ciljeva ek razvoja jer izraava ostvarivanje maksimalnih razvojnih rezultata sa minimalnim trokovima. Postoje 3 oblika efikasnosti:

a- proizvodna efikasnost se definie kao kriterij da se uz najnie trokove proizvede odreeni obim i kvalitet proizvoda;

b- alokativna efikasnost se definie kao zahtjev za alociranje resursa kojima se raspolae na proizvodnju dobara koje je mogue trino valorizovati;

c- distributivna efikasnost se odreuje kao nastojanje da uz uslov stabilnih cijena i dohotka, potroai troe svoj raspoloivi dohodak upravo na isti nain kao to su to do sada radili.Mogue je razlikovati slijedee naine tretiranja ekonomske efikasnosti:

statistika i dinamika efikasnost

Statistika efikasnost izraunava mjerenje ekonomskog rezultata u odnosu na koliinu upotrijebljenih resursa. Izraava se promjenama tog odnosa u vremenskom periodu.

Dinamika efikasnost se mjeri stepenom u kojem ukupni proizvod raste bre nego ulaganja u kapital i novo zapoljavanje.

Razlika izmeu stope porasta zapoljavanja i kapitala u odnosu na stopu rasta je tzv. ukupna faktorska produktivnost.

makro i mikro efikasnost

Makro efikasnost oznaava upotrebu i alokaciju faktora proizvodnje i proizvedenih dobara izmeu kupaca i prodavaca i fa procesa razvoja koja svakom uesniku omoguava postizanje max cilja.

Mikro efikasnost se izraava meusobnim uporeivanjem pojedinanih subjekata koji se sa stanovitva raspoloivosti ljudskim i materijalnim faktorima, te poloaju na tritu, nalaze u priblino slinim uslovima.

6.4. Ekonomska otvorenostU uslovima stalnih tehnolokih napredaka savremenog svijeta, veoma je bitno prilagoditi domau proizvodnju i reakciju domaih ef faktora uslovima praenja novih tehniko-tehnolokih otkria i njihove proizvodne primjene.

3 savremene tendencije efikasnog razvoja:

a- tehniko tehnoloki progres ima veoma znaajan i snaaj uticaj na sve aspekte razvoja (promjene u proizvodnji, potrebe za poveanjem kapitala, kadrovskog potencijala..)

b- na bazi sve obimnije proizvodnje nastaju veliki centri moi u svijetu: veliki proizvodni sistemi, moni bankarski koncerni..)

c- stvara se sve vei broj ekonomskih saveza izmeu pojedinih zemalja.

Uspjenim razvojem moe se ocijeniti samo razvoj u kome svi njegovi faktori dovode sve njegove uesnike u takav poloaj da se u vlastitom interesu moraju otvarati prema svijetu i ukljuivati u savremene tokove svjetskog razvoja.

6.5. Ravnomjerna raspodjelaU savremenim uslovima kriteriji i veliina uea pojedinih subjekata u procesu raspodjelu imaju odreujuu ulogu u njihovoj ekonomskoj i ukupnoj drutvenoj poziciji.

S obzirom da svi subjekti ne ostvaruju jednake rezultate, javljaju se velike razlike, a time i nejednakosti i nezadovoljstva meu njima. Idealna situacija bi bila kada bi svi raspolagali istom koliinom dohotka, te kada bi im ta raspodjela bila ravnomjerna.

Nejednakost u raspodjeli se moe utvrditi:

ueem donjih siromanih grupa u odnosu na bogate grupe;

preko tzv. LORENZOVE KRIVE koja pokazuje odnos izmeu procenta stanovnika i procenta dohotka koji prisvaja odreena grupa stanovnitva.

Tenja savremenog svijeta je smanjivanje nejednakosti u raspodjeli dohotka i smanjivanje siromatva, posebno u nerazvijenim zajednicama.

6.6. Porast ivotnog standarda

Porast ivotnog standarda je ustvari zadovoljavanje potreba stanovnitva. Porast proizvodnje automatski dovodi do porasta ivotnog, ai drutvenog standarda. Najosnovnije komponente definisanja kategorije ivotnog standarda su:

Materijalni uslovi su zadovoljavanje potreba za materijalnim dobrima i uslugama, a ove potrebe se zadovoljavaju individualnom i zajednikom potronjom.

Radni uslovi se posmatraju sa gledita zaposlenosti i sa gledita uslova rada

Drutveni uslovi su odreeni karakterom proizvodnog odnosa, odnosno vlasnitvom nad srestvima za proizvodnju ali se mora voditi rauna o korigiranju odnosa vlasnika kapitala i vlasnika radne snage.

7. SVJETSKI EKONOMSKI RAZVOJ

Najznaajniju karakteristiku dosadanjeg ekonomskog razvoja predstavljaju ogromne razlike izmeu razvijenog i nerazvijenog dijela savremenog svijeta. Nastanak i odravanje takvih razlika u razvijenosti tj. JAZ ima dugu istorijsku prolost. Npr. u ukupnom rezultatu dohodak u razvijenom dijelu svijeta do 2000. se uveao za 14, dok se u nerazvijenom dijelu svijeta uveao za samo 5 puta. Odnos visine drutvenog proizvoda po stanovniku 2000. god. na relaciji razvijeni-nerazvijeni je iznosio 67:1!

Razlozi za isto su:

visoka stopa nataliteta uz smanjenu stopu mortaliteta;

visok udio radne snage angaovane u poljoprivredi, uz nisku produktivnost poljoprivredne proizvodnje;

nizak nivo primijenjene tehnologije;

skroman nivo tednje stanovnitva, itd.U nastojanjima svjetske zajednice da se iznau metodi za ublaavanje ovakve situcije najvea panja se posveivala zaaranom krugu siromatva.

Prvi korak predstavlja identifikacija potencijala kojima zemlja raspolae. Uspjena kombinacija faktora stvara pretpostavke za vii nivo produtivnosti, a to obezbjeuje bolju konkurentnost na domaem i stranom tritu. To je osnova za stvaranje relativno visokog dohotka, koji pored podmirivanja osnovnih potreba obezbjeuje i tednju tj. akumulaciju. tednja je osnovni uslov za obezbjeenje investicija koji su opet uslova za proces razvoja. Visoki novi investicija znai nove tehnologije, tj. znai poveanje ukupnog razvojnog potencijala, ime se obezbjeuju resursi i nastavlja ponovo krug razvoja na viem nivou razvijenosti.

Svjetska banka kao pokazatelj stepena ekonomske razvijenosti zemalja u svijetu koristi nacionalni bruto proizvod po stanovniku (GNP-GNI).

Narazvijene zemlje: karakterie najnii dohodak po stanovniku u svijetu, najvei broj zaposlenih u poljoprivredi, oskudica kvalifikovane radne snage, nizak stepen pismenosti, kratak ivotni vijek stanovnitva, .. najvei broj ovih zemalja nalazi se u Africi.

Tranzicijske zemlje: sainjavaju zemlje biveg SSSR, socijalistike zemlje Centralne i Istone Evrope koje prolaze kroz proces tranzicije od komandno planskih ka trinim ekonomijama. Ove zemlje raspolau solidnim nivoom obrazovanja stanovnitva, znaajnim industrijskim sektorom i razvijenom ali zastarjelom infrastrukturom. Njih karakterie jo: visok stepen inflacije, nezaposlenosti, nizak nivo produktivnosti, nizak nivo konkurentnosti roba i usluga, visok nivo unutranje i vanjske zaduenosti..

Zemlje u razvoju: ove zemlje su na nivou prve grupe, ali ostvaruju izvjestan razvoj (rast dohotka po stanovniku, malo vei nivo industrijske proizvodnje..) u ovu grupu spadaju zemlje Azije, Afrike, Latinske Amerike.

Nove industrijske zemlje: ine zemlje koje su u posljednje dvije decenije XX vijeka postigle izvanredno dinamian razvoj na osnovu znaajnih napora u obezbjeivanju akumulacije i investicija to je dovelo do visoke stope rasta i dohotka po stanovniku R. Koreja, malezija, Izrael, Irska, Tajvan, Hong Kong, itd.

Visoko razvijene zemlje: SAD, zemlje zapadne evrope, kanada, japan, australija, novi zeland. Zajednike karakteristike su:

veliki kapital uloen u opremu, visoka produktivnost rada, stalni rast uea sekundarnog i tercijarnog faktora u ukupnoj proizvodnji, visoko uee u svjetskoj trgovini, stabilan politiki i pravni sistem..

stabilan demokratski sistem, viestranaki politiki sistem, line slobode, odsustvo diskriminacija;

briga za socijalne i siromane, hendikepirane stanovnike, stalan porast visokog nivoa obrazovanja, zdravstvena zatita..

Zemlje izvoznice nafte (OPEC): zemlje koje visok nivo razvoja ostvaruju zahvaljujui ovom energetskom izvoru.

* Tri karakteristike: globalizacija- integracija tranzicija

a) Globalizacija: Globalizacija bi se mogla definisati kao proces ekonomskog, socijalnog i kulturnog i politikog djelovanja koji prelazi granice samostalnih drava. b) Integracija

c) Tranzicija

8. EKONOMSKI RAZVOJ U BOSNI I HERCEGOVINI

Krajem 1980-ih i poetkom 1990-ih Bosna i Hercegovina je pored Makedonije bila najsiromanija republika u sastavu SFRJ. Infrastruktura unutar drave kao i industrijske grane su bile loe razvijene. Poljoprivreda je uglavnom bila u privatnim rukama, ali posjedi su bili mali i neprofitabilni, dok se hrana uglavnom uvozila. Infrastruktura unutar drave kao i industrijske grane su bile loe razvijene. Za vrijeme socijalizma u BiH je forsirana teka i vojna industrija, pa je republika imala velik dio jugoslavenskih vojnih postrojenja. Tri godine ratovanja unitile su bosansku ekonomiju i infrastrukturu, pa je proizvodnja pala za 80%. Nakon 1995., proizvodnja se malo oporavila1996-98., ali rast se znatno usporio1999 godine. BDP je i dalje duboko ispod razine1990godine. Nezaposlenost je2002.godine iznosila 35%. Teko je tono ocijeniti stanje ekonomije, jer iako oba entita obavljavaju svoje statistike, statistike za cijelu dravu su ograniene. Osim toga, slubene statistike se ne bave sivom ekonomijom, koja je vrlo prisutna u cijeloj zemlji i u svim slojevima drutva. Prema procjenama iz2005. godine BDP iznosi otprilike $24.31 milijardi, a raste 3,5% godinje. BDP po glavi je $6.100. Po sektoru, 13% BDPa otpada na poljoprivredu, 40.9% na industriju, te 46.1% na servisne djelatnosti. 28 % radnika je nezaposleno.

Glavni poljoprivredni proizvodi Bosne i Hercegovine su: ito, kukuruz, te razne vrste voa i povra. Glavne industrijske grane su: proizvodnja elika, ugljena, eljeza, automobilska industrija, tekstilna industrija, proizvodnja duhana, namjetaja i prerada nafte. Glavni partneri za izvoz su Italija (16 %), Hrvatska (20 %), Njemaka (12 %), Austrija (5 %),Slovenija (9 %), vicarska (4 %) i Srbija (15 %). Glavni partneri za uvoz su Hrvatska (18 %), Slovenija (9 %), Njemaka (14 %), Italija (9 %), Maarska (5 %), Austrija (5 %) i Srbija (10 %).

Prije rata Bosna i Hercegovina je bila koncentrirana na proizvodnju sirovina ( drvo, poljoprivredni proizvodi, eljezo) i poluproizvoda (dijelovi za automobile, dijelovi za obuu, dijelovi namjetaja).Ostale jugoslavenske republike su uzimale ove proizvode i od njih pravile finalne proizvode, uslijed ratnih okolnosti, kupci su morali da pronau nove dobavljae.Jo od trenutka od kada je 1995. godine potpisan Dejtonski mirovni sporazum, Bosna i Hercegovina je u dugom, sporom i bolnom procesu ekonomskog oporavka. Proces reformi je spor iz raznoraznih razloga. Nema provjerenog recepta za ekonomsku revitalizaciju zemlje, koja je svjetsko trite napustila kao centralizirana jedinica, a sada se kao ratom opustoena zemlja pokuava vratiti u konkurentnu slobodnu trinu ekonomiju.Ipak nije sve tako crno. Valuta je stabilna, inflacijska stopa je veoma mala, zemlja nije prezaduena a veina infrastrukture je do sada obnovljena. Bosna i Hercegovina je na putu da postane lanica Evropske unije. Zemlja je usredotoena na smanjenje birokratskog aparata, privatizaciju javnoga sektora te privlaenju stranih investitora. Strategija ekonomskoga napretka oslanja se na razvoj drvopreraivake industrije, poljoprivrede, turizama, rudarstva, metalopreraivake industrije, kao i industrije tekstila. Najvee bogatstvo Bosne i Hercegovine su bogate ume, kristalno iste planinske rijeke, a prema posljednjim istraivanjima smatra se da ima i nalazita nafte.

8.1. Donacije i ulaganja u BiHBosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji sa tekim nasljeem rata koje optereava i proces tranzicije i proces ekonomskog razvoja. Paralelno sa procesom rekonstrukcije, koji je zapoet poslije potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, Bosna i Hercegovina ulazi u fazu pozitivnog ekonomskog razvoja i ekonomske stabilnosti. Na pet do sada odranih donatorskih konferencija, meunarodna zajednica zemlje i meunarodne organizacije prijatelji BiH obavezale su se da doniraju 5,582 milijarde USD za rekonstrukciju BiH. Od ukupnog iznosa obeanih sredstava oko 2/3 je realizirano ili je realizacija u toku. Najvei donatori za rekonstrukciju BiH su Europska unija (EU), Svjetska banka, Sjedinjene Amerike Drave,Japaniislamske zemlje. U dosadanjem procesu rekonstrukcije obnovljena je gotovo sva glavna infrastruktura, veliki broj stambenih objekata, a stvoreni su i realni uvjeti za poslovna ulaganja i razvitak ekonomije. Iako BiH jo uvijek nije lan Svjetske trgovinske organizacije (WTO), izvozne i uvozne aktivnosti u BiH prilagoene su, u velikoj mjeri, postojeim principima WTO-a. (www.bhmc.ae)

Direktne strane investicije po sektorima:

Prizvodnja 57,9 %

Bankarstvo 15,8 %

Trgovina 6,8 %

Usluge 4,4 %

Transport 4,2 %

Turizam 1,8 %

Ostali sektori 9,1 %

8.2. Globalna ekonomska kriza i njen utjecaj na ekonomiju BiH

Globalna financijska kriza u zemljama u razvoju, pa tako i u BiH, prouzrokovala ne samo znaajan pad izvoza i direktnih stranih ulaganja, nego i pad u prilivu doznaka iz inostranstva i nedostatak finansijskih izvora uz poveanu cijenu kapitala. Na polju trita rada odrazila se porastom stope nezaposlenosti, jer su mnoge kompanije propale ili izvrile optimatizaciju radnih mjesta i otpustile viak radne snage. Ekonomski gledano, kriza u zemljama u razvoju se oituje najvie krozsmanjenje ulaganja i niu stopu rasta. Ako gledamo iru socijalnu sliku, krizu moemo prepoznati u padu kvalitete javnih usluga, kao i poveanju stope siromatva i kriminala.

Situacija u BiH izgleda ovako: izrazit spoljno-trgovinski deficit i nepovoljna struktura budeta uz UNDP (United Nations Development Programme) stopu nezaposlenosti od 23%. Proizvodna ali i izvozna struktura (izvoz sirovina i proizvoda sa niskom dodanom vrijednou) su nepovoljni, to jo dodatno pogorava nedostatak kvalificiranih ljudskih resursa. Sve je to nepovoljan ambijent za ulagae i otud nedovoljan nivo stranih investicija. Prema prognozama ekonomskih strunjaka ekonomija Bosne i Hercegovine tek naredne godine doivjeti e blagi oporavak, a njen BDP u ovoj godini past e za 3 %.

8.3. Regionalni razvoj Bosne i Hercegovine

U nastojanju da se prevaziu brojni socijalni i ekonomski problemi sa kojima se Bosna i Hercegovina suoila u poslijeratnom periodu, lokalna zajednica je uz podrku meunarodne zajednice pokrenula inicijativu za oporavak i stimuliranje ekonomskog razvoja. Rezultat ove inicijative je pokretanje procesa ekonomske regionalizacije, osnivanjem regionalnih razvojnih agencija. Regionalne razvojne agencije su kljuni sudionici u izradi i provedbi strategija za ekonomski razvoj na lokalnom nivou. Tamo gdje postoje regionalne razvojne agencije, postoji i institucionalni okvir za povezivanje niza djelatnosti i za dovoenje istih u vezu sa raznovrsnim zajednikim ciljevima oko kojih su se zainteresirane strane usaglasile.

Meu zainteresirane strane spadaju:lokalne vlasti,mjesne zajednice,privredne komore i udruenja poslodavaca, istraivake i obrazovne institucije, lokalne razvojne organizacije,nevladine organizacije,pruatelji poslovnih usluga,organizacije trita rada,sindikati, itd.

Jedinstvena struktura i organizacija regionalnih razvojnih agencija im omoguava da putem svojih veza sa ekonomskim i institucionalnim akterima iz regije stvaraju, na svim institucionalnim nivoima, horizontalne i poprene veze koje nedostaju. Ove veze nastaju aktivnim ueem zainteresiranih strana u strategiji regionalnog ekonomskog razvoja, te njihovim temeljnim razumijevanjem samog procesa regionalnog razvoja.Regionalne razvojne agencije moraju graditi vrsta regionalna partnerstva za planiranje i provedbu razvoja. Regionalni ekonomski razvoj je dugoroni proces u kome je najvei izazov potreba da se iskombiniraju ili pomire kratkoroni, srednjoroni i dugoroni prioriteti. Dakle, kako bi trajno odrali kvalitet u planiranju razvoja, te ispunili zajednika oekivanja regionalnih aktera, njihovi predstavnici moraju biti aktivno ukljueni u kontinuirani proces planiranja i provedbe.

Razvoj regionalnih razvojnih agencija u BiHRegionalne razvojne agencije su u sutini neprofitne organizacije koje finansiraju javni, privatni i nevladin sektor kako bi doprinijele optem ekonomskom razvoju. One su instrumenti za podrku obnovi ekonomije, stvaranje radnih mjesta i razvoj ljudskih resursa i infrastrukture u razliitim regijama.

Regionalni proces u BiH je nastao u okviru projekta EURED Podrka Europske unije regionalnom ekonomskom razvoju (mart 2003 oktobar 2005). Pet agencija (ARDA, NERDA, REDAH, REZ i SERDA) rade na ispunjenju svojih zadataka, a to je jaanje ekonomije svojih regija.

ARDA obuhvata ekonomsku regiju Sjeverozapadna BiH

NERDA obuhvata ekonomsku regiju Sjeveroistona BiH

REDAH obuhvata ekonomsku regiju Hercegovina

REZ obuhvata ekonomsku regiju Centralna BiH

SERDA obuhvata Sarajevsku makroregiju

Svaka od Agencija ima svoj tim obrazovanih i visoko motiviranih uposlenika koji su proli znaajnu obuku i edukaciju od strane meunarodnih strunjaka tokom trajanja EURED projekta (faza I).

Pet regionalnih razvojnih agencija postat e vremenom katalizatori regionalnog ekonomskog razvoja u BiH. Agencije e biti zaduene za niz djelatnosti kojim e se pruiti prodrka sektoru malih i srednjih preduzea, a posebno e:

1. Jaati komunikaciju, razumijevanje i saradnju izmeu javnih tijela (na svim nivoima) i privatnog sektora

2. Provoditi konkretne projekte vezane za poslovnu infrastrukturu, kao to su industrijski i tehnoloki parkovi, poduzetniki centri i slino

3. Provoditi konkretne projekte vezano za finansijsku podrku, kako bi se odgovorilo na potrebe malih i srednjih preduzea za fondovima. Regionalne razvojne agencije bi mogle imati kreditno-garancijski fond za razvoj malih i srednjih preduzea

4. Pruati posebnu savjetodavnu i tehniku pomo, kao to su poslovne i informacione usluge za novoosnovana preduzea

8.4. Pregled ekonomske situacije u Bosni i Hercegovini

Kao to je navedeno u prethodnom tekstu, sadanja financijska i ekonomska kriza nije mogla zaobii BiH. Industrijska proizvodnja je znaajno pala, kao i proraunski prihodi, dok su proraunski deficit i kamatne stope porasli, a obujam trgovine i vrijednost indeksa na burzama u BiH su pali. Kriza nije imala isti utjecaj na FBiH i RS, uglavnom zbog spore pripreme i reakcije na krizu. Kao rezultat, u 2008, obujam industrijske proizvodnje u FBiH je porastao za 7,9% u odnosu na 2007.U RS-u, obujam industrijske proizvodnje je bio 92,7% vii u etvrtom tromjeseju 2008. nego u treem. tovie, obujam industrijske proizvodnje bio je 55,1% vii u prosincu 2008. nego prethodnog mjeseca i 99,6% vei nego u prosincu 2007. U 2008. u RS-u, obujam industrijske proizvodnje je porastao za nekih 16,8% u odnosu na 2007.

Tablica 1. Osnovni ekonomski indikatori za BiH: 2001-2008 (u % BDP-a, ako nije drugaije navedeno)Br.Indikatori2002.2003.2004.2005.2006.2007.2008.

1.Nominalni BDP (u milijunima KM) Trenutane cijene13,82114,50515,78616,92819,12121,75924,716

2.Realni BDP(stopa rasta %)4.93.86.33.96.96.05.4

3.Prosjena godinjainflacija0.40.60.43.86.11.57.4

4.Prihodi proraunaope vlade37.141.540.442.144.945.444.1

5.Rashodi proraunaope vlade37.240.838.839.642.044.146.1

6.Ukupna bilanca proraunaope vlade-0.10.71.62.42.91.3-2.0

7.Novac u irem smislu(M2)36.737.943.347.752.756.651.4

8.Kredit nevladinomsektoru30.535.037.344.348.354.757.8

9.Bruto zvanine rezerve(u milijunima KM)2,4842,7933,4794,2255,4526,6996,296

10.Deficit tekueg rauna(u milijunima KM)-2,450-2,814-2,579-2,933-1,505-2,252-3,675

Izvor: http://cbbh.ba/index.php?id=702&lang=hr

Tablica pokazuje nastavak rasta nominalnog BDP-a koji je dostigao 24,7 milijardi KM. Stopa rasta realnog BDP-a je varirala, ali je prosjena stopa od 6% tijekom protekle tri godine sigurno znaajna. Godinja stopa rasta indeksa potroakih cijena (CPI) je takoer znaajna, jer je dostigla prosjek od 7,4% u 2008. Ovaj porast cijena nastao je usljed izvanrednog poveanja cijena energenata i hrane na svjetskim tritima u prvim mjesecima 2008. Na kraju 2008, godinja inflacija je iznosila 3,8% i bila je znatno nia od godinje stope inflacije u srpnju (9,9%), to je uglavnom bilo uzrokovano veim cijenama nafte i hrane u prva tri tromjeseja. Tablica, takoer, pokazuje znatan rast u proraunskim prihodima i rashodima sredinje vlade i kreditima nevladinom sektoru. Uzeti zajedno, ovi indikatori sugeriraju da je u BiH zabiljeen pozitivan ekonomski rast proteklih godina. Krajem 2008. dravna godinja neto plaa je iznosila 785 KM, porast od 16% prema istom razdoblju prethodne godine. Neto plae su bile najvie u industriji financijskog posredovanja, u prosjeku 1,269 KM ili 484 KM (61,7%) vie nego dravna prosjena neto plaa. Vanjski dug BiH se uredno servisira. Iznosi 4,19 milijardi KM ili 16,9% BDP-a. Prole godine, deficit tekueg rauna je bio 3,6 milijardi KM ili 14,6% BDP-a. uglavnom zbog visokog vanjskotrgovinskog deficita koji je bio neto nii od deset milijardi KM. Jo jedan ekonomski problem je stopa nezaposlenosti koja je bila 23,4% (mjereno meunarodnim standardima). Godine 2008. strane investicije od 1,3 milijarde KM su takoer evidentirane. Tijekom prole godine, trend kreditnog rasta se nastavio, ali se usporavao kako se bliio kraj godine, kada su ukupni krediti iznosili 14,5 milijardi KM, nekih 21,7% vie nego na kraju 2007. Poduzea za proizvodnju su zabiljeila kreditni rast od 27,7%, dok se osobno pozajmljivanje povealo za 17,8%. Kao dravni agent sa odgovornou za transakcije vezane za dodjeljivanje kreditnog rejtinga, CBBiH je posredovala izmeu dvije meunarodne agencije za kreditni rejting i dravne institucije u pogledu dodjeljivanja kreditnih rejtinga Bosni i Hercegovini. Moody's Investor Service je ponovo potvrdio kreditni rejting BiH B2 sa stabilnim izgledima, dok su Standard&Poor's dodijelili B+ kreditni rejting sa stabilnim izgledima, za jednu razinu bolji od onog koji je dodijelio Moody's. Financijski sustav BiH nije ni dovoljno razvijen ni dovoljno diverzificiran. Prema nekim studijama (GfK, 27. 2. 2006), samo 9,5% graana BiH tede kod banaka. 21,5% dre novac kod kue, povlaei ga iz financijskih tijekova. U lipnju 2008, nekih 15,185 ljudi je radilo u financijskom sustavu BiH, to je 2% ukupnog broja zaposlenih ljudi. Od tog broja, gotovo 11,000 ljudi je zaposleno u bankama. Bankarski sektor BiH se sastoji od 31 banke, 21 u FBiH, 10 u RS. Dvadeset su strane ili veinom u stranom vlasnitvu, osam su lokalne banke u privatnom vlasnitvu, a tri su u dravnom vlasnitvu. Komercijalne banke imaju omjer kapitalizacije otprilike 16%, to je znatno vie nego u ostalim europskim dravama (otprilike 12%).Izmeu 2008. i 2013. bankarstvo e nesumnjivo odrati svoju vodeu poziciju u financijskom sektoru BiH i ekonomskom razvoju. Trita kapitala mogu ponuditi poduzeima i drugim ekonomskim akterima alternativu za financiranje i investicije. Ekonomski razvoj i financijsko produbljivanje e ii zajedno s veim financijskim tijekovima kroz trita kapitala. Tomu e znaajno pomoi konano rjeenje vezano za financijski paket - prestrukturiranje, bolje korporativno upravljanje, bolji institucijski okvir i bolja regulatorska supervizija, s jedne strane, i razvoj voen konvergencijom (tj. orijentiran ekonomskim pristupanjem u EU) kao i dolaskom stranih investitora9. ZAKLJUAK

Cilj rd je bio ukzti n vnost i nine mjerenj ekonomskog rzvoj. Moe se zkljuiti d mjerenje ekonomskog rst i mjerenje ekonomskog rzvoj njveim dijelom koriste iste prmetre.

Budui d je ekonomski rst vie orijentisn n isto ekonomske prmetre, z mjerenje ekonomskog rzvoj potrebno je bilo uvesti i dodtne indiktore koji e u fokusu imti blgostnje ljudi u odnosu n dostignuti stepen ekonomskog rzvoj.

GDP (Gross Domestic Product) je njee koriteni prmetr z mjerenje ekonomskog rst i rzvoj i on se moe runti n dv nin koji dju isti konni rezultt jer predstvljju mjerenje iste pojve s dv rzliit spekt.

Pored GDP-, u ovom rdu su obreni indexi koje su kreirle Svjetsk bnk i Ujedinjeni nrodi (WDI i HDI index). Ovi indexi uzimju u rzmtrnje rzliite druge indiktore ko to je oekivn duin ivot, stop ukljuenosti stnovnitv u obrzovni proces u kombinciji s GDP, GDP per cpit i slino, d bi kreirle konnu vrijednost.

Svi pokztelji koji se koriste z mjerenje ekonomskog rzvoj se izrvju u reltivnim vrijednostim (njee u US $ ili u vrijednostim od 0 do 1) kko bi bili komprbilni z sve zemlje svijet

Iako je Bosna i Hercegovina prola kroz ratna razaranja ije su posljedice vidljive u svim sferama drutva, danas Bosna i Hercegovina postupno ulazi u fazu pozitivnog ekonomskog razvoja i ekonomske samoodrivosti. Tako ona danas ima stabilnu konvertibilnu valutu konvertibilnu marku, potpuno vezanu za euro, a inflacija je pod kontrolom. Bosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji sa tekim nasljeem rata koje optereava i proces tranzicije i proces ekonomskog razvoja. Proces reformi je spor, ali uz velike napore i strana ulaganja mogue je rijeiti probleme i stvoriti pozitivnu ekonomsku situaciju u zemlji..

LITERTUR

1. Htibovi, D., Ekonomski rzvoj, Univerzitet u Bihu, Bih, 2003.

2. Todro, M. P., Smith, S. C., Ekonomski rzvoj deveto izdnje, shinpi, Zgreb/Srjevo, 2006.3. ebi, F., Ekonomski razvoj- Skripta

Interni izvori:

1) Svjetsk bnk - www.worldbnk.org2) Pyson centr z meunrodni rzvoj - www.pyson.tulne.edu3) www.bs.wikipedia.org4) www.plbih.info5) www. otvoreno.ba6) www. portal.monks.ba, www. bihinfo.com

7) http://cbbh.ba/index.php?id=702&lang=hr

ebi, F., Ekonomski razvoj- Skripta

Htibovi, D., Ekonomski rzvoj, Univerzitet u Bihu, Bih, 2003.

Todro, M. P., Smith, S. C., Ekonomski rzvoj deveto izdnje, shinpi, Zgreb/Srjevo, 2006.

CI World Fctbook, HYPERLINK "http://www.aneki.com/"http://www.neki.com/, preuzeto, 23.01.2014.


Pyson centr z meunrodni rzvoj - HYPERLINK "http://www.payson.tulane.edu/"www.pyson.tulne.edu, preuzeto, 21.01.2014.








www.bs.wikipedia.org

www.plbih.info

isto

www. portal.monks.ba, www. bihinfo.com

www. otvoreno.ba

http://cbbh.ba/index.php?id=702&lang=hr

2

Documents

Dino Mujkic, Ekonomski Razvoj, Seminarski Rad