DİN SAVAŞLARI

7/28/2019 DN SAVALARI

1/48

DN SAVALARI ZNDEDN SAVALARI ZNDE SINIF SAVALARIDIR

"Teorik olarak, her savan, politikann baka aralarla bir devamolduunuunutmak byk bir yanlgdr." (Lenin, Sosyalizm ve Sava, syf 63) diyen

Lenin,sava snf mcadelesinin politik cephedeki en iddetli, yani "siyasimcadelenin en yksek biimi" olarak ifade etmitir. Lenin'in de ifadeettiigibi sava, iinde bulunulan toplumsal koullardan, snflarn rettiipolitikalardan ayr olarak ele alnamaz.Savalarn temelinde her zaman atan snflarn, uluslarn, politikgruplarnkarlar vardr. Snfl toplumlar tarihi snf savamlarnn tarihidir. Birsavan karakterini, onun halkn m, yoksa bir avu egemen snfn m

karlarna hizmet ettiini anlamnn tek yolu soruna bilimsel temeldesnfsalbakmaktr. Bunun iin sava yneten snflarn nitelikleri ve amalarincelenmelidir.Egemen snflarn tarihinde din etkili bir silah olarak nemli bir yertutmaktadr. Smrsn merulatrmak, smrge elde etmek, daha iyiyaamkoullar isteyen emeki halklara kar zor kullanmak iin ou kez din birmaske, bir ara olarak kullanlmtr. Egemen snflarn tarihine "dinsavalar" olarak geen Hal Seferleri, slam' Yayma Savalar,

Katolik-Protestan atmas vb... hepsi ancak snfsal, ulusal ve smrgeciamalarla aklanabilir.Avrupa'da gelien burjuvazinin Afrika, Asya ve Latin Amerika'da yrttyamave smrge savalar burjuva sermayesinin Avrupa'da daha sonra sanayisermayesine dnerek atlm yapmasnda temel bir ilev grmesineramen busavalar egemenlerin tarihileri tarafndan din adna yaplan, "HristiyanlYayma Savalar" olarak gsterilmitir. Oysa Avrupa burjuvazisinin nndeyryen Hal papazlarnn hemen ardnda egemenlerce dnemin en

modern ve tahripedici silahlaryla donanm ordular yrmektedir. Bunlar kimi zamanhammadde,kimi zaman ucuz igc, kimi zaman da sermaye ihrac iin Afrika'nn,LatinAmerika'nn, Asya'nn gelimemi toplumlarn talan etmi, egemenlerinkariin din adna onbinlerce insan gzlerini krpmadan katletmilerdir. Bunlarister aktan egemenlikleri, karlar iin yaplsn isterse de dini sylemlerinarkasna snlarak yaplsn nitelikleri itibaryla dini yayma amal deil,egemen snflarn smr amacna hizmet eden yaylmac savalardr.


2/48

DN NEDR?Din insanlarn anlayamadklar, karsnda gsz kaldklar doa vetoplumolaylarn gizemli doast glerle aklamaya ynelme olgusudur. Dinbelli

tarihsel koullarda ortaya kmtr. Dini var eden bu tarihsel koullarortadankalktnda dinin varl da son bulacaktr.lk insann ortaya k birka milyon yl ncesine kadar uzanmaktadr.Oysagnmzde yaplan arkeolojik kazlar ve bilimsel aratrmalar ilk dinseldncelerin son 40-50 bin yl ncesine dayandn ortaya koymaktadr.Bununnedeni insann doa olaylarnn d zelliklerini az ok kavrama veyorumlamaya

balamasyla ilgilidir.Toplumlarn geliimi ierisinde ilk toplumsal evre olan lkel Komnaltoplumdainsan topluluklarnn varln devam ettirebilmesi yaad blgeninevresindebesin bulabilmesine balyd. Bu besinlerse daha ok kolaycabulabilecekleri,avlayabilecekleri bitki ve hayvanlard. Bu nedenle de insanlar bu dnemkendilerine yararl olan hayvan ya da bitkinin suretini veya sembolnyaparak

veya temsili danslarla hayvann, bitkinin bollamasn salayabileceine yadadoal afetlerin nne geebileceine inanyordu. Bylece bu koullaraltndabaz hayvanlara, nesnelere doast gler atfedilerek tarihteki ilk dinolan"TOTEMZM" dodu.nsan toplumunun gelimesine paralel olarak ok, yay, ate vb. bulunmasinsanlarn avcla ynelmesini ve besin sorununu zmesini getirdi. Bukez

TOTEMZM'in yerini "ANAMZM" alr. ANAMZM'in z doa olaylarnatapnmayd. Budinde adn doa olaylarndan alan ve insans zellikler yklenen tanrlarbulunmaktayd. Toplumun gelimesiyle insanlar doadaki kt ruhlardankoruyacakbycler ortaya kar. Byclerin ortaya kt dnem topluluklarnihtiyalarn karlamaktan te fazladan rn elde edebildikleri dnemdir.nktoplumda tek ii byclk olan topluluk yelerini besleyebilecek bir artrnn olmas zorunluydu. Bu sre topluluk iinde snfsal ayrmalarnncelleri olarak bireyler arasndaki farkllklarn da ortaya kmayabalad


3/48

bir dnemdi.Yz binlerce yl sren ilkel toplumun son dnemlerinde (M..10-8 bin)tarmnbulunmas ve retimde hayvan gcnn kullanlmasyla gebe yaamyerini

yerleik, en azndan yar-yerleik bir yaama brakacaktr. Tarmla birlikteilkel topluluk iinde bir ok ey de deimeye balar. O ana kadartoplumda varolan ve kadn egemenliine dayanan anaerkil aile giderek yerini erkekegemenliine dayanan ataerkil aileye, toplumsal mlkiyet de yerini zamaniindezel mlkiyete brakacaktr. Tarmla birlikte insanlar daha iyi rn eldeedebilmelerini salayacak, yamur yadrmak, sellerden korunmak vb.eyler iintanrlara yakaracaklar, onlara ayinlerle ulamaya, gazaplarndan korunmak

iinkurbanlar vermeye balayacaklard. Tm bunlarn temelinde yatan ise akalmamakiin daha iyi rn almakt.

Snfl Toplumlarda Dinnsanlarn tarm, hayvanclk ve avclkta yaad gelimeler tuntan,demirdensilah elde etmesi giderek birlikte yaama zorunluluunu ortadan kaldrd.Toplumsal emek zorunluluu yerini bireysel emee, servet eitlilii de

yeriniservet eitsizliine brakmaya doru evrilecektir. Bunlarn sonucunda zelmlkiyet ortaya kacak, ortaklaa retim ve ortaklaa yaam dalmayabalayacaktr.lkel Komnal toplumdan snfl ilk toplum biimi olan Kleci Toplum'ageiteiki snf ekillenir. Bir yanda savalar yoluyla ya da ilk balarda zgryurtta olan bireylerin yoksullama ve borlanmas yoluyla oluan kleler,dieryanda ise kle emeiyle varlklarn iyice arttran kle sahipleri vardr. Yine

toplumsal yapdaki bu deiimle birlikte dinde de deiimler yaanacak;toplumsal gelimeye paralel olarak din de biim ve ama deitirecektir.Yanisnfl topluma geile birlikte din de snfsal bir ierie brnecektir.Yazmzn ilerleyen blmlerinde de grlecei gibi din toplumlarngeliiminebal olarak mevcut toplumun iinde bulunduu koullara, ihtiyalarna,gelikinlik dzeyine gre biimler almtr. Buradan da kolaylklaanlalabilecei gibi din toplumlarn kendi ihtiyalar erevesinde kendirettikleri inanlardr. lerleyen srelerde toplumlar iinde snflarnortaya kmas ile birlikte ise din asl olarak egemen snflarn hizmetindeezilen snflar bask ve smr altnda tutabilmenin bir arac olarak


4/48

kullanlacaktr.Tarihte bilinen ilk snfl toplum olan Kleci toplumda da din zellikle buamala kullanlmtr. Uzun yllar boyunca zgrce yaam bir insan (ki,atalar da zgr yaamlard) doal olarak klelii isteyerek kabuletmeyecekti. Her iki snfn karnn kar karya geldii bu durumda

devletbir bask ve egemenlik aygt olarak tarihteki yerini ald. Devletin ilevi; birkle ayaklanmas gndeme geldiinde onun zorla bastrlmas vesmrnn baskve zor yoluyla devamn salamakt. Ama devlet ve kurumlarndan doanbu denetimve zor mekanizmasyla bir klenin tm yaamnn denetim altna alnmasmmkndeildi. yleyse egemenlere yle bir ara gerekliydi ki, egemenliklerini,smrlerini merulatrsn; klelerin ve dier alanlarn yaamnn her

annkontrol edebilsin. Egemenler bu araca din vastasyla sahip oluyorlard.Ulu ve her eyi gren, bilen bir byk g vard. Bu g yani Tanr,kendisinedolaysyla da onun temsilcileri olan efendilere itaat etmeyenlericezalandrrd. zgr bir insann kleletirilmesi gndeme gelmise, butanrnnistei, yani onun kaderiydi. Eer bu insan buna itiraz ederse tanrya isyanetmi oluyordu. Efendilere boyun emenin dl ise cennet, yani ldktensonra

mutlu bir yaam olacakt.lkel toplumda insanlarn bilmedii ve dolaysyla da aklayamadolaylardandoan din bylece egemenlerin, kle sahiplerinin elinde kurulu dzeninsrdrlmesinde devletle birlikte en nemli aralardan biri halinegeliyordu."... Smrc snflar... kendi snf basklarn sonsuzlatrmak iinynlarn edilgenliine, eylemsizliine, onlarn tevekklne, yumuakballna, mutsuzluun kaderde yazl olduu inancna muhtatrlar, ama,ayn

zamanda, ynlarn mutluluk umutlarnn teki dnyaya doru evrilmesigerekir;gelecee ait avutucu cennet umudu, smrlen ynlara yer yzndeki'fedakarlklarnn' dl olarak sunulmutur..." (Georges Politzer,FelsefeninTemel lkeleri, syf.193-194)

Tek Tanrl DinlerM.. 5. yzyl ile M.S.7. yzyllar arasndaki dnem gnmzde bile halaengeni ynlar etkileme potansiyeline sahip egemenlik aralarndan biriolan


5/48

tek tanrl dinlerin ortaya kt ve belli bir sistematie sokulduu birdnemolmas asndan olduka nemli bir zaman dilimi olarak yaanmtr.Tek Tanrl dinler gemiteki dini inanlardan bir ok ynyle farkllkgsterirler. Bunlarn banda bireylerin en mahrem davranlarna varana

dekbtn hayat dzenlemeye almas gelmektedir. Bu nedenle tek tanrldinleriin "ahlak dinleri" tanmlamas da yaplmaktadr. Bu dinlerin bir diernemliyan ise, gemiteki dier dinlere nazaran insanlara bir "kimlik"desalamasyd; Musevi, Hristiyan, Mslman gibi...Yine bu dinlerle birlikte, dinin smrye dayal snfl toplumlardakimisyonunudaha iyi yerine getirebilmesi iin ok daha nitelikli bir ekillenme sz

konusudur. Ayrca tek tanrl dinlerin klarnda, iinde bulunduklarkoullara gre ilerici yanlar da vard. Ve bu yanlarndan tr de en genihalk ynlarnca kabul grmlerdi. Ama zaman ierisinde egemenler budinlerdevar olan bu yanlar trpleyerek hereyleriyle dinleri egemenliklerinindestekunsuru haline getirmeye almlardr. Bu tek tanrl dinlere srasylabakacakolursak;

YAHUDLK (MUSEVLK)Tarihsel kkeni M.. 1440'lara kadar uzanan Yahudilik, tek tanrl dinlerineneskisidir. Yahudilik kendi retisini zaman iinde sistemletirirken aynzamanda Hristiyanlk ve slamiyet'in de temellerini oluturacaktr.Hristiyanlk ve slamiyet ayrntl olarak incelendiinde, getirdikleri pekokeyin temellerinin Yahudilik'te olduu grlecektir. Zaten Hristiyanlk veslamiyet Yahudilii inkar etmez, onun hak dini olduunu kabul ederler.Fakat bu

dinin bozulduunu iddia etmektedirler.Kleci toplumun hkm srd koullarda Msr Firavunlar ve klesahipleribyk bir bolluk iinde yaarken, kle haline getirilen halk ar bir bask vesefalet iindedir. Msrl egemenler smrlerinin devam iin dinikullanyorlard. Bir yandan egemenlerin youn bask ve smrs, dieryandanise kabileler aras youn atmalarn yaratt koullar iinde tanrlargiderek inandrclklarn yitiriyorlard. nk var olan tanrlar ve dinselretiler ok ak bir biimde kleci smry ve basky "meru"gstermekteydi. Kabileciliin hala gl olduu bu dnemde yeni dinselaraylar


6/48

gndeme gelir. Yahudilik bu tarihsel ve toplumsal koullar iinde Musa'nnnderliinde doar.Musa farkl kesimlerin karlarn temsil eden "tanrlarn yaratt"kargaayason vermek iin tek tanr dncesini ortaya atar. srailoullar'ndan

Yetro'nunrencisi ve damaddr. srailoullar'n Msr kleciliinden kurtarmakamacyla yeni bir din ile donatan Musa srailoullar'ndan bir halkyaratmayaynelir. Bu tek tanrl din dncesi sadece srailoullar kabilesininkurtuluu iin dnlm olsa da, insanlk tarihinde nemli bir gelimeninoktanrclktan tek tanrcla geiin ifadesiydi.Yahudilik bir kabile dinidir. srailoullar kabilesinin karlarna greekillenmitir. Ve onlar dier halklardan stn tutmaktadr. Bu dinin en

dikkatekici yan, onun bir halka zg olmas ve bu halkn dier halklardan stnveayrcalkl olduunu ileri srmesidir. Bu duruma en arpc olan rnek,Yahudiliin temelini oluturan ve ahlaki deerleri savunan "On Emir"iniindeyer alan "almayacaksn" ve "komunun varlna gz dikmeyeceksin"kuralnnsadece Yahudiler aras ilikiler iin geerli olduudur. Dier halklarn malnalmak Yahudilie gre merudur; tanr da buna izin vermektedir.

Musa'nnMsr'dan kmadan nce srailoullar'na seslenii bu erevede oldukailgintir; "Msr'dan eli bo kmaynz. Her kadn, Msrl komusundangml, altnl taklar, ssl deerli giyitler alsn. Bunlar oullarnza,kzlarnza datn, arn, Msr' soyun."Yahudilik retisi, ahlaksal deerlere nem veren (kendi iinde) dierhalklarkarsnda sava ve kendisini stn gren bir halkn dini olarakekillenirken, bir kabile dini olmas znde rkln da yaam bulmasnaneden

olmutur. Daha sonraki dnemlerde ortaya kan rk-oven Siyonizmanlaynnkkleri Yahudiliin bu anlayndan beslenmektedir.

HIRSTYANLIKDar anlamda Hristiyanlk 1. yzylda Kleci Roma mparatorluu'nun Doueyaletlerinde sa'nn vaazlar ve lmesiyle havarilerinin grleriniyaymasylavar olmusa da z olarak Museviliin yeni koullarla gelitirilmi biimidirdenilebilir.lk Hristiyanl kabul edenler o devirde Filistin'de yaayan Esseneadndaki


7/48

bir Yahudi tarikatyd. Bunlar kutsal kitaplarnda gelecei mjdelenenMesih'inbir gn gelip adaletsizlii, ktl ve yozlamay yok edeceineinanyorlar veortak yaam sryorlard. Hristiyanlk kleci dzenin son dnemlerinde

yaniartk iyice bozulduu, kleci retim ilikilerinin toplumsal gelime nndeengel olduu bir dnemde gndeme gelecekti. Kleci toplumun bunalmgiderekderinleirken halkn yaam da her geen gn ekilmez olmaktadr. Halkynlarnn yaamnn her geen gn daha da glemesi, keyfi ynetim,insanlarn bilincinde mutluluu getirecek Mesih inancn canl tutuyordu.eitli blgelere yaylan bir ok vaiz insanlara sabrl olmasn Mesih'ingelmek zere olduunu mjdeliyordu. Yoksul halkn tek umudu buydu vecanl

tutulmalyd.te bu toplumsal koullar iinde yaayan Marangoz sa, btn insanlarnkardeliine dayanan yeni bir dzen getiriyordu. Ona gre btn insanlartanrnn ocuklaryd ve insanlar sevgiyle balanmalydlar. sa retisibalangta herkesi eit bir yaayla mutlu klmak istiyordu. Ama buvarlkllarn dzeninde salanamazd. nk varlkllar yoksullar eziyordu.Buyzden sa gerek erdemin yoksullukta bulunduunu ve tanr katna ancakyoksullukla ulalabileceini sylyordu. Yine, ona gre insanlarn yzlerinibile grmeyecekleri miraslarna servet biriktirmek iin birbirleriyle

boazlamalar mutluluu yok eden eitsizliin tek nedeniydi.Aslnda bu grlerin bir ou sa'dan nce biliniyor ve pek ok vaiztarafndanda yaylmaya allyordu. Oysa hibiri sa'nn yaratt etkiyiyaratamamt.nk sa hibir ayrm gzetmeksizin dnyann btn yoksullarnasesleniyordu.Dierleriyle arasndaki temel fark buydu. Bu seslenile birlikte zellikle, budnyadaki egemen glerle herhangi bir uzlamann reddedilmesi, ilkHristiyanln halka desteklenmesini salad. Ayrca Kleci Roma

mparatorluu'nun balangta bu yeni dine kar sert tavr almas halkndesteinin ve ilgisinin artmasn salad. nk her eyiyle gerici birkonumdaolan imparatorluk halk zerinde korkun bir bask kurmutu. Ezilenler iinyaamlarndan kaynakl olarak bu yeni dinden baka umut ve sonlarndankorkmalarn gerektirecek bir ey yoktu. Bu nedenlerden tr Hristiyanlkksasrede zellikle byk kentlerde ezilen snflarn zlemlerini temsil edensiyasi bir hareket ve egemen snflarn bask aralarna kar Douhalklarnngelitirdii bir tepki haline geldi. Dnemin koullarnda bilimsel olarak


8/48

zmlenmese de toplumsal dzensizliin ar zenginlik tutkusundankaynanald grlyordu. sa bunun iin yoksulluu vd, zenginlii knad.Ancak bu toplumsal dzensizlii, halkn byk kesiminin ac iindeolmasn

engellemiyordu. Bu nedenle de grlerini metafizik bir sevgi anlayyla,hmanizmle pekitirmek istiyordu. "Kutsal yasay ykmaya geldiimisanmayn. Benykmaya deil, tamamlamaya geldim. ldrmeyeceksiniz dendiiniiittiniz, benbunu kardelerinize kzmayacaksnzla tamamlyorum. Komularn sevdendiiniiittiniz, ben bunlar dmanlarn da sev ile tamamlyorum. Sayananza kimvuruyorsa, sol yananz da uzatn. nsanlarn sularn balarsanz,

babanzda sizi balar. Yarglamayn ki, yarglanmayasnz. nk naslyarglarsanzyle yarglanacaksnz." (ncil)sa'nn lmnden sonra ikiye ayrlan rencilerinden byk bir blm,sa'nnretisini, yenilenmi bir Yahudilik olarak srdrmek istediler. OysaTarsusluPaulus, Yahudi olmayanlar da bu retiye ararak sa'nn retisiniglendirmek ve yaymak istiyordu. Bunun iin de birok Yahudi

geleneindenvazgeerek, insanlar Yahudi kurallarndan vazgeirilmi bir "Yahudilie"ararak ilk Hristiyanl kurmu oldu. Hristiyanlarn Saint Paul olarak daand Tarsuslu Paulus'un kurduu bu yeni din balangta egemensnflarnkarlaryla att iin ezilmeye alld."Bundan hemen hemen 1600 yl nce Roma mparatorluu'nda da tehlikelibirdevrimci parti ortal kasp kavuruyordu. Bu parti, dinin ve devletin btntemellerini oyuyordu. mparatorluun iradesinin en yce yasa olduunu

akareddediyordu. Vatanszd, enternasyonaldi. Galya'dan Asya'ya kadar btnimparatorluk yzeyinde yaylyor, imparatorluun snrlarndan teleretayordu. Bu parti, uzun zaman yeraltnda gizli baltalama eylemlerindebulunmutu ama uzunca bir sreden beri gn na kacak kadar glolduunainanyordu. Hristiyan ad altnda tannan bu devrimci parti ordu da glbirbiimde temsil ediliyordu..."(Engels'in Marks'n Fransa'da SnfSavamlar,1848-1850 adl eserine yazd nszden)


9/48

Zaman iindeyse geleneksel Yahudi kavramlar, kleci egemen snflarnkarlarynnde deimeye balad. Bu sre kleci toplumun feodal toplumadntdnemdi. Ve bu yeni din eski toplumun yenilenmesinde devrimci bir e

oldu. Yanisa'dan yaklak 300 yl kadar sonra, Hristiyanlk bir devlet dini oldu.Gelecekteki yaygn egemenliin salam temellerini atmakla berabertamamengericileti ve zellikle Ortaa diye anlan ada ad baskyla bir zamankarolduu ikence ile anlmaya balad. Hristiyanlk daha sonra zaman iindeOrtadoksluk, Katoliklik ve Protestanlk olarak byk mezhebe ayrld.Balangta zellikle klelerin ve ezilenlerin dini olarak ortaya kanHristiyanlk dininde eitlik nemli bir yer tutuyordu. Ama egemenler

arasndayer almakla birlikte eitli nedenlerle dzenden memnun olmayankesimlerintemsilcileri Hristiyanla katlnca, ilikilerdeki eitlik ve topluluun kimiilerici yanlar, yava yava kayboldu. Ezilen halk ynlarn sabr vetevekklle egemenlere kar savamdan uzak tutan Hristiyan retisiegemenlerin isteine karlk vermekteydi. Yaplmas gereken bazyanlarntrplemekti. Egemenlerin ideologlar ksa zamanda grdler ki,Hristiyanla

zg kadere ballk, boyun eme ve yumuak ballk vaazlaregemenlerinyararnayd. Bunun zerine daha nce sa'y armha geren, ilkHristiyanlararenalarda aslanlara yem eden Roma egemenleri "ilahi gerei"kefederektutumlarn deitirdiler. M.S. 313'te Hristiyanlk Roma mparatorluu'nunresmi dini ilan edildi. Hristiyan kilisesi nemli ayrcalklar elde etti.Ezilen halk ynlar imdi sadece kle sahipleri iin almyor, smryekilise de katlarak ifte smrnn kaplarn ayordu.

Kleci toplumun miadn doldurmas ve bunun yerine feodalizmin ortayak veevrimi ile birlikte Hristiyanlk da feodalizme uygun bir biim almaktagecikmedi. Feodalizm dnemi aslnda Hristiyanln "altn a"yd. Oysaayndnem halk iinse "kabusa" dnmt. Hristiyanln, yani kilisenin enbanaz, en gerici ve en yobaz bir biimde hkm srd bir dnem. Budnemdekilise her eye tamamen egemen bir durumdayd. Ekonomiden, sanata,astronomidenhukuka, felsefeye kadar her eyi tekeline alm ve her ey tanr biliminegre


10/48

ekillendirilmiti. Kilise'nin dogmalarna kar kan, bilime ynelen bir okaydn, dnr, bilim adam bu ada engizisyon mahkemelerindeikencelisorgulardan geirilmi, kimi zaman yaklarak, kimi zaman da ikenceylekatledilmiti.

nk kilise bilimsel gelimeyi iktidar iin tehlike olarak gryordu: "...Romal idarecilerin sallanan ellerinden Devletin btn yetkilerini ok daharesmi bir kuruluun hzla aldn, bu kuruluun adnn kilise olduunu dabiliyoruz. Bu andan itibaren Hristiyanln sosyal yan, zlemleri,kararmt..." (Henri Lefebre, aktaran Burhan Ouz,Trk Halk Dnce veHareketlerinin deolojik kkenleri-1, syf 12)Bu hzl gericileme anlalrdr. nk artk kilisenin kendisi en byktopraksahiplerinden birisiydi. Kilise topraklar iinde iftlikler, atolar, balar,ormanlar, otlaklar, byk srler ve deirmenler yer alyordu. Bundan

baka herkyl gelirinin onda birini kiliseye vermek zorundayd. Kylnn vezanaatlarn ar smrs kilise zenginliinin temelini oluturmutu.Engelsbu gerei yle anlatmakta: "feodal kilise hiyerarisi, aristokratik snfoluturuyordu; piskoposlar ve bapiskoposlar, manastr bapapazlar,manastrbakanlar ve br yksek aamal papazlar. Bu yksek kilise grevlileri.Yaimparatorluk prensleri ya da baka prenslerin metbuluu altnda, birok

serflerve angaryallar ile birlikte, geni topraklar egemenlikleri altnda tutanfeodal beylerdiler. Uyruklarn sadece soyluluk ve prensler kadaracmaszcasmrmekle kalmyor, ama bu ii daha tipik bir biimde yapyorlard.Dolayszzor dnda, dinin btn mzklklarn; uyruklarnn son mangrlarnskmekve kilise varln arttrmak iin, ikencenin korkunluklar dnda aforozve

gnah balamann tm korkunluklarn kullanyorlard. Belge sahtecilii,buulu kiiler iin, gnlk ve allm bir para szdrma aracyd. Ama sradanfeodal ykmllk ve vergiler dnda, ayrca r de aldklar halde tmbugelirler onlara gene de yetmiyordu." (Engels, Kyller Sava, syf 41-42)

Dou Akdeniz lkelerini Smrgeletirme SeferleriHal Seferleri XI. yzyln balar Bat Avrupa feodallerinin kilise tarafndankutsanan Hristiyan ordularnn Dou Akdeniz lkelerine yaptklarseferlerle


11/48

dikkat eker. 1095-1270 yllar arasnda sekiz sefer ile 1291'den sonra birdizikk seferler dzenlenmitir. Bu seferlerin grnrdeki nedeni dinseldir.Dinadna yola kan ordular Hristiyanlarn bata Kuds olmak zere "Kutsal

ehirlerini" Mslmanlar'dan geri almaktr. Din egemenlerin yoksul halkahkmetmede kulland bir silahtr. Egemenler bu kez bu etkili silah yenitopraklar ele geirmek, yama ve talan elde etmek iin baka egemenlerekarkullanyorlard. Geni halk ynlarn da bu savaa ekecek olan "kutsalehirlerin kurtarlmas" sylemiydi.Oysa gerek hi de byle deildi. Avrupal feodaller mlklerinin vemakamlarnnblnmemesi iin btn ocuklar arasnda paylatrmaya yanamyorlard.Kaltsal Yurtluklar Sistemi denen miras ynteminde miras byk oula

kalyor,kk oullar ise malsz, mlksz ortada kalyorlard. Bunlar yenitopraklarnyamas ile zenginlemeyi, ele geirilecek topraklarda kendi iktidarlarnkurmay hedefliyorlard. Dou'nun, hayal gcn zorlayan zenginliklerizerineanlatlan masallar da bu isteklerini kamlyordu. Bu masallarsa kaynanAvrupal tacirler ve Hristiyan haclardan almaktayd. Avrupa ve Akdeniz'intacirleri zellikle talyanlar, Anadolu ve Kuzey Afrika'daki karlarnsalamlatrmak, bu pazarlarda egemen duruma gelmek istiyorlard. Bu

nedenletacirler de bu "din savana" ellerinden gelen destei sunuyorlard. zolarakistekleri Dou'nun ticaret yollarn ve limanlarn Mslmanlarndenetimindenkarmak ve ele geirmekti.Bat Avrupa'daki feodal krallklar 10. yzyldan balayarak byk bir nfuspatlamas yaam, tarmsal alanlarn artmasyla birlikte 11. yzylnbandanitibaren feodal krallklar yeni, yeni topraklar daha zcesi pazarlar aray

iine girmitir. Yeni topraklar, hkmedecek yeni kullar isteyen Avrupahkmdarlar Dou'nun zenginliklerine gz dikmilerdi. spanyann 8.YzyldaMslmanlar tarafndan Fethi Hristiyan dnyay bir slam kuatmas altnasokmutu. Hristiyanln Yakndou'daki gl kalesi Bizans mparatorluuEmeviler ve Abbasiler karsnda byk yenilgiler alm ve toprak kaybnauramt.1071'de Malazgirt Sava'yla Anadolu'ya giren ve znik'i merkez edinerekAnadoluSeluklu Devleti'ni kuran Trkler de Hristiyan egemenliini tehditediyordu.Seluklu Trklerinin Fetihleri Dou Akdeniz ve Ortadou'daki gl Abbasi


12/48

halifeliinin ve Bizans'n iyice zayflamasnn ve dalmasnn nedenioluyordu.Blgede grnte iktidarlar olmasna karn ak bir otorite ve iktidarboluuyaanyordu. Avrupal feodaller bunu gryor, yeni topraklar ele

geirmeninzaman geldiini, byk glklerle karlalmayacan dnyorlard.AyrcaAvrupa'daki kyller ar bask ve smr altnda eziliyorlard. Bunlarntepkilerini "Kutsal yerlerin kurtarlmas" iin Dou Akdeniz'e aktmak hemtepkileri yumuatacak hem de Hristiyanl, dolaysyla da egemenleriglendirecekti.Feodallerin ve varlkl tacirler snfnn eitli tabakalarnn yama amacylabirlemi olan temsilcileri, Gney ve Dou Akdeniz lkelerine yaplacakaskeri

bir zafer hazrlklarna etkin olarak katldlar. zellikle Roma Katolikkilisesi, bu hazrlklarda etkin bir rol oynad. Papaln hkmet rgt yenitopraklarn ele geirilmesi ve Hristiyanlatrlmas ile gelirlerinin bir hayliartacan umuyordu. Ayrca kilise kendisine rakip olarak grd DouHristiyanlk dnyasn da ele geirmek, kendi bnyesinde eritmekistiyordu.Feodaller ve tacirlerle kar birlii ierisinde olan kilisenin hkmet rgt,Mslmanlara kar bir hal seferi ile sa'nn mezarnn ve kutsal toraklarnkurtarlmas slogann ortaya att. Hristiyanlara, kutsal topraklar almakiin

Hal seferlerine katlrlarsa, bu hizmetlerine karlk kendilerine elegeirilen hazine ve topraklardan pay verilecei syleniyordu. Bununlabirlikteteki dnyayla ilgili vaatler de unutulmuyordu. rnein sefere katlanlarnbtn gnahlarnn tanr tarafndan affedilecei, cennetten kendilerinetoprakverilecei vb. kilise tarafndan aklanyordu.Din adna hal ordularna katlan kyller aslnda egemenlerinzenginliklerineyeni zenginlikler katmak iin savayorlard. yi rgtlenmemi, yaya,

glsilahlardan yoksun ocuk yataki kyllerden yal kyllere kadaronbinlercekyl egemenlerin zenginlik elde etme seferlerinde yaamlarn yitirdiler.Savan sonunda yaamlarnda iyileme bir yana daha ok smrldler,daha okbask grdler.Balangta hallar Dou Akdeniz'de ele geirdikleri baz toprakparalarndabirka feodal devlet kurdular. Ama sefere katlan kyller ne toprak ne deyamalanan hazinelerden pay alamadlar. Yerel Mslman halklaracmaszca


13/48

katledildi, smrld. Sonunda daha fazla bask ve smryedayanamayan halklarhallarn Dou Akdeniz'deki feodal devletlerine son verdiler. Bu seferlersrasnda ilgin olan "din adna" yola kan bu ordulardan yerel Mslmanhalk

gibi yerel Hristiyanlarn da bask grmeleriydi.

Avrupa'da Snf Savamlarnda Din rtsFeodal smrnn en nemli ayaklarndan birisini oluturan HristiyanKilisesiayn zamanda kylln zerindeki temel bask aralarndan birisiydi.Oluturulan engizisyon mahkemeleri "dini korumak" adna iktidarn tehditedenher hareketi ak zorla bastrmakla ykmlyd. Ortaa boyunca birokkyl

hareketi egemenlerce bastrlrken, on binlerce kyl de kilise tarafndanaforoz ediliyor, din dman ilan edilerek katlediliyordu. Feodal smrnnkyller ve zanaatlar zerindeki azgn smr ve basks emeki halkynlarnn direnilerini de beraberinde getiriyordu.Kyllerin snf savam ou zaman ehirlerdeki yoksul halk tarafndandadesteklenmekteydi. Ezenlerle-ezilenler arasndaki eliki bata Avrupaolmakzere dnyann bir ok yerinde kendisini isyanlarla ifade etti. "13. ve 14.Yzylda, kyl ve yoksul kentli ayaklanmalar dalgas hemen hemen

btnAvrupa'y kaplad. 'Kk obanlar' isyan denen 1251 isyann;Hollanda'nnGneyindeki ve Fransa'daki 1320 halk hareketini; 1305 ve 1307 yllararasndatalya'y sarsan ve Dolcino tarafndan ynetilen hareketi; Fransa'da 1357ve1358'in Etienne Marcel ve Jacgueire ayaklanmasn; ngiltere'de 1381'deWatTyler syann; Bohemya'da 15. yzyln banda Hussite'ler (hscler)

devrimcihareketlerini belirtmek gerekir. Byk halk ayaklanmalar, Asya'da alpgelimi feodalite an belirledi. Badat Halifelii'nde 8. ve 9. yzyllardahalk ayaklanmalarndan; Delhi'de (Kuzey Hindistan) 14. yzyln bandan,HacMolla ynetimindeki yoksullarn bakaldrmasndan, in'de 9. Yzyldakylsavandan ve 14. Yzylda "Krmz Mendilliler" hareketinden; Kore'de,1233'teki ve 15. Yzyln ikinci yarsndaki bakaldrmalardanszedilmektedir.15-16. Yzyllarda Japonya'da isyanlar oldu vb..." (lkel, Kleci ve FeodalToplum / Zubristki-Mitropolski-Kerov Syf.185-186)


14/48

Ortaa'da insanlarn yaamnn her ann belirleyen dinsel olguydu.Savamkilisenin bask ve smrsne kar Hristiyanln ilk dnemine dnnamalayan "mezhep sapknlar" kendilerini ok eitli biimlerdegsterebiliyordu. Belli bal ayinlere ya da dinsel dogmalara kar kma

bunlarn en faal biimleriydi. Ancak gerek olan uydu ki, her "mezhepsapknlnn" temelinde st rtl de olsa ekonomik ve toplumsalsorunlarvard. "Kaytlara gre 'kk obanlar', topik bir ie giritiler; 'Her eydennce ruhban zmresinin, sonra keilerin kkn kazmak; en sonuvalyelerin vesoylularn hakkndan gelmek.' Hareket zalimlere kar ak bir isyan halinednt. Katolik kilisesine kar savam iinde, tanr tanmaz anlaylardouyordu. Ama o ada ynlar, henz genel anlamyla dine karmdahalede

bulunamazlard. Bunun iindir ki, 'Kk obanlar', Katolik kilisesininyerine,yoksullarn artk smrye boyun emeyecekleri baka bir rgt koymakistiyorlard. syanclarn Katolik tren ve ayinlerini reddetmeleri buradangeliyordu. 'Kk obanlar'n dinsel fikirleri, isyann en yksek aamasndayoksul kyl ve kentlilerin karlarn dile getiren bir tr mezhepsapmasyd... Ynlarn Katolik kilisesinin egemenliine kar savam,Hsler hareketini de nitelendiriyordu. Huss, kiliseye ait topraklara elkonmasna, bilisiz, zevk ve elenceye dkn agzl kiileri ruhbanzmresi

saflarndan kovmaya ve bylece yeniden 'gerek Hristiyan kilisesini'yaratmayaarda bulunuyordu. 'Kpeklerin nnden kemii al, boumaybrakacaklardr;kilisenin maln elinden al, kiliseden yana olan bir tek papazbulamayacaksn'diyordu." (lkel, kleci ve Feodal Toplum, syf 188-189)Bu rnekleri oaltmak fazlasyla mmkndr. Bu hareketlerin biimindekidinimotifler hareketlerin zn belirlemez. Hareketlerin zn oluturan yan

iindebulunduklar somut yaam koullarndan kaynakl ekonomik-toplumsalamalard."... 16. yzyln din savalar ad verilen eylerde bile, her eyden nce,okolumlu maddi snf karlar sz konusuydu ve bu savalar da, daha sonrangiltere ve Fransa'da ortaya kan i atmalar kadar, snf savamlaridiler. Eer bu snf savamlar o ada, dinsel bir nitelik tayor, eereitli snflarn kar, gereksinme ve istemleri din maskesi altndagizleniyoridiyseler, bu hibir eyi deitirmez ve an koullar ile kolaycaaklanr."


15/48

(Engels, Kyl Savalar, syf 52-53)

Ykselen Burjuvazi ve Hristiyanlk16. yzylda smrye kar kyllerin isyan giderek daha dakeskinlemeye

balad. Feodal dzen iinde gelimekte olan kapitalist retim ilikileriylebirlikte glenen burjuvazi, kylln bu isyanlarn kendi kar iinkullanmaya balad. Pazara tek bana sahip olmak, iktidar ele geirmekisteyenburjuvazi, serfliin kaldrlmas, eitlik, zgrlk gibi taleplerle birliktekylln gcn arkasna alarak feodal iktidarlara kar isyan bayranat.

Gelien kapitalist retim ilikileri feodal retim ilikilerini alt yapdatasfiye ederek hakim retim tarz haline gelmi ve gelimesinin nnde

engeloluturan, devlet ynetimi, din vb. kurumlarda da deiiklii zorunluklmt.Burjuvazinin geliim anda balayan snf savalarnda kilise hi dekendisinibu savan dnda tutmad. Hedeflenen feodal egemenlerdi. Ve kilise deen bykfeodal egemenlerden birisiydi. te bu nedenle Katolik kilisesi kesin olarakgerici feodal glerin yannda tm gcyle saf tuttu. Birok kar devrimcihareket gcn ve esin kaynan Katolik kilisesinden ald. Katolik

kilisesininbu tavr karsnda emeki halk kitleleri, Katoliklie ve din adamlarnngericieylemlerine kar ideolojik ve fiili savaa giritiler.Burjuvazi Katoliklie, yani feodal toplumun ideolojik temelini oluturan dinolgusuna kar savarken snfl toplumun smrc bir snf olarakdindenvazgemedi. Onun iin ama her eyiyle dini ve kiliseyi ortadan kaldrmakdeil,kendi karlar nndeki kiliseyi kendi karlar dorultusunda

ekillendirmekti.Bylece burjuvazi kendi snfsal karlarn daha iyi yanstan Protestanlayneldi. Katolikliin kapitalist retim tarz nnde engel oluturan birokdogmas ya kaldrlyor ya trpleniyor ve bu kez burjuvazinin karlarntemelalan dogmalara yneliyordu. Bylece Hristiyanlk dinsel retisinde yeniegemensnflarn karna uygun deiiklikler yaparak, egemenlerin koltuk deneiolarak varln srdryordu. Feodalizm miadn doldurduundan; feodalegemenler ve kilise ne kadar direnseler de burjuvazinin gelimesiniengelleyemiyorlard. Burjuvaziyse geliebilmek iin Hristiyanl kendiihtiya


16/48

ve karlarna uygun bir kalba dkmeye almt. Protestanln ortayakda bunun iindi.Burjuvazinin geliebilmesi iin kiliseyi amas gerekliydi. Ama bu onundine

ihtiyac olmad anlamna gelmiyordu. Bu dnem ban Almanya'daLuther'in,Fransa'da Calvin'in ektii ksa bir sre sonra da Avrupa ve ngiltere'yisaranreform hareketlerinin, Protestanlk mezhebi al altndaki burjuvazininemekisnflar da peine takarak gerekletirdii ayaklanmalarn olduu dnemdi.Ancak bu hareket Almanya'da yenildi, Fransa'da ise baaryla sonuland.ngiltere'de ise burjuvazinin stnlk elde ettii bir uzlamayla son buldu.Ama

bir sre sonra Calvincilik de Fransa'da ezildi.Ancak ne varki rzgar ykselen burjuvaziden yanayd. Bu sreten sonraburjuvazifeodalizmle politik, ekonomik, kltrel her dzeyde, radikal birmcadeleyegirdi. Burjuvazinin bu sefer mcadelesi aktan sahip olduu ideolojiksilahlave byyen ekonomik gcyle iktidarn en byk glerinden olan kiliseylecepheden bir mcadele eklinde srd. Ve bu sre burjuvazininfeodalizmi alt

etmesiyle sonuland.Burjuvazinin, yani ykselen gcn karsnda tutunulamayacanngrlmesiyleHristiyanlk retisi kendisini ilk olarak Protestanlk biiminde sreceuyarlamt. Ancak bu tarihsel ak karsnda duramayacan grenKatoliklerve Ortadoksluk da ok gemeden kendilerini yeni dzene uyarlamlardr.Burjuvazi iktidar ele geirene kadar kilisenin dogmalarna kar biliminnclnde savamt. Ama bu sava iktidarn alnmasyla sona ermektegecikmedi.

Burjuvalar da snfl toplumlardaki yeni tip bir egemenlerdi. ktidarlar dasnfl toplumlarn hepsinde olduu gibi temel olarak bask, iddet veinsanlarn bilinlerinin esir alnmasna balyd. te bu nedenle burjuvaziiktidar ele geirdikten sonra daha ksa bir sre nce amanszca savatkiliseyi yanna almakta ve onu emeki halklara kar kullanmakta hibirsakncagrmedi. nk burjuvazi kendi kartn da var etmiti ve proletaryannbilinlenmesine, dinsel dogmalara kar inanszlna bir yerde noktakoymalyd. "Fransz ve Alman burjuvalar iin son are, tpk bir geminingvertesinde almla tttrd purosunu, deniz tutunca, usulcack denizebrakverin delikanl gibi, zgr dncelerini sessizce brakvermekti. (dinekar -bn) alayc kiiler, birbiri ardna, grnte sofulatlar, kiliseden,


17/48

onun dogmalarndan ve ayinlerinden saygyla sz ettiler ve hattasonunculara,kanamadklar lde uydular. Fransz burjuvas, Cuma gnleri perhiztuttu; veAlman burjuvalar, Pazar gnleri kilisedeki yerlerinde uzun Protestan

vaazlarnsonuna kadar dinlediler. Materyalizm balarna belaya sokmutu." (Marks-Engels,Din zerine, syf 293)Burjuva devrimler anda burjuvazi kendi pazar doyunca baka pazarlaraynelir. Bunun anlam ise hala feodalizmi yaayan halklarnsmrgeletirilmesi,dolaysyla da bu tr lkelerin igal edilmesiydi. lerleyen on yllar iindeBatl kapitalist lkeler, dnya halklarn teker teker smrgeleri halinegetiriyorlard. Bunu yaparken de bazen ak zoru bazen de dini sylemlerle

"ikna" yntemini kullanyorlard. Dnyann smrge lkelerindeki bir okhalknilk nce ncil'le ardndan da smr ile tanm olmas bu adan oldukadikkat ekicidir.zellikle Afrika ve Latin Amerika'da yaananlara bakldnda bunu somutolarakgrmek mmkndr. yle ki, bu durum halklarn ataszlerinde bilekendine yerbulabiliyordu. "Beyazlar lkemize geldii zaman, onlar ncil'e biz topraasahiptik; imdi ise bizim ncilimiz, onlarn topra var". Afrika atasznde

dile getirilenler her eyi yaln plaklyla ortaya koyuyor.Latin Amerika, Asya ve Afrika ilerine ilerleyen ve burjuvazininsmrgeleriniarttran igal ordularnn silah kadar ayrlmaz bir paras da misyonerlerdi.Askeri zorla ele geirilen, hammadde kaynaklar, doal zenginlikleri veinsangc yamalanan smrgelerde misyoner papazlar tanrnn diniHristiyanlyaymak adna smrge savalarn, igal ordularn kutsuyordu. Elegeirilen

lkelerdeki halklar arasnda smrnn kalcln ve halklarn uysal,boyuneen, kaderini kabul eden topluluklar olmasn salamak iin din adamlarhalklarn eski din inanlarn, kltrlerini paralyor; onlara ncil'isunuyorlard.

SLAMYET NCES ARAP YARIMADASIAraplar slamiyet ncesi Arap Yarmadas'nda gebe olarak yayorlard.Geimlerini ise hayvanclkla salyorlar, ayrca baz Araplar da Arabistan'ni kesimindeki vahalarda tarmclk yapyorlard. Bunlarn yannda nemligeimkaynaklarndan biri de l adeti olan Kervan soygunlaryd. Araplarn slam


18/48

ncesi rgtlenme biimleriyse Bedevi klasik sistemidir.Bu sisteme gre kabilenin saygn yelerinden oluan bir meclis bulunurdu.Kabileyaamnda kurallar daha ok atalarn adetlerine gre ekilleniyordu vetoprakta

zel mlkiyet yoktu. Otlaklar, su balar, hatta yer yer srler kabileninortakmal durumundayd. Mekke ise bulunduu konum itibaryla ticaret merkezihalinialm ve burada yerleik hayata geilmeye balanmtr. Yerleik yaam,ticaretin gelimesi ve bu yolla edinilen kiisel servet kabile yaantsnnkn hzlandryordu. Kabile balar gevedi. Kabileler arasdayanmannyerini ticari kayglar ve daha fazla kazanma anlay ald. Mekke'nin gitgide

ehirlemesi, kabile yeleri ve kabileler arasnda doan hiyerari nedeniyleburada ayr bir ynetim biimi ortaya kt. Bu ynetim biiminde ehir, birmeclis tarafndan ynetiliyordu. Meclis ise yetkileri babadan oula geenveyetkili olanlarn yetki alanlar birbirinden ayr on reisten meydanageliyordu.Tapnan Kabe sayesinde Mekke kutsal kent kabul ediliyordu. ehirynetimitarafndan ticaretin gelimesi iin kabileler arasnda bar ilan ediliyor vebu

dnemde kabileler Mekke'deki tapna ziyaret ederek hac ziyaretleriniyerinegetiriyorlard. Ekonominin temelini oluturan Kervanlara, yani ticareteyneliksoygun ve talanlar bu dnemlerde azalsa da devam ediyordu. Srensavalar veparalanmaya yz tutsa da kabilecilik ticaretin ve toplumsal yaamnnndeki enbyk engeldir. Yaam ve kabileler aras ilikileri dzenleyecek bir rgteihtiya duyulmaktayd. Bu rgtte devlet olacakt.

Arabistan'da Kabile yaam kknden sarslyordu. Ama gelien birklecilikyaanmyordu. lkel komnal toplumdan sonra doal geliim seyri iindeyaanacakevre, kleci toplumdu. Oysa Arabistan'da kleci ilikiler gelimemi, yanikleemei toplumsal retimin ve geliimin temelini hibir zamanoluturmamtr.Sosyal yaam ierisinde kleler ve kle sahipleri bulunmasna karnklelerdaha ok ev ilerinde, kervanlarn korunmasnda ve cariye olarak


19/48

kullanlmaktayd. retimde kle emeinin kullanlmas ok ender grlenbireydi.Dinsel anlamda ise slamiyet ncesi egemen olan din putperestlikti. Herkabilenin, her biri bir tanry simgeleyen ok sayda putu vard. Putlar

genellikle kadn, ku, aslan vb. ekillerde tasvir edilmiti. Tm kabilelercekutsal kabul edilen Kabe'nin ii putlarla doluydu. Arabistan'da Kabe dndabudnemde yz kadar daha tapnak bulunuyordu. Yahudilik ve Hristiyanlkdazamanla tccarlar araclyla Arabistan'a girmiti. Ancak Araplarkendilerineyabanc grdkleri bu dinlere ilgi gstermemilerdi. Bu dinler Arabistan'datektk taraftar bulmaktan teye gidememiti. slamiyet, Hristiyanlktan farkl

olarak bu tarihsel koullar ierisinde var oldu. Hristiyanlk doduundaRomadevleti Kleci bir devletti. Hristiyanlk da bu kleci devletin otoritesinireddederek ezilen kesimlere umut tayarak var olmutu. Oysaslamiyet'inkt koullarda Arap Yarmadas'nda kabile ilikileri yklmaya yztutmasnakarn hala egemendi. Bu nedenle de geliim izgisi Hristiyanlktan farklbirhat izleyecekti.

slam mparatorluunun Douu ve GeliimiMekke'nin Kurey Kabilesi'nin Haimi ailesinden olan Muhammed (570-632) ilkolarak Allah'tan kendisine vahiy geldiini aklad. Ksa srede toplumunaltkesimlerinde kleler, mlkszler ve kk zanaatlar arasnda bu yeni dinyaylmaya balad. Mekke'nin ileri gelenleri bu tektanrl dinin Mekke'ninkabileler zerindeki siyasal etkinliine son vermesinden ve bylece ticaretbalarnn baltalanmasndan korkuyorlard. Bu nedenle Mslmanlar

zerinde baskkurmaya baladlar. Hatta bu basky Muhammed'in ldrlmesiniplanlamaya kadargtrdler. Bu basklar ve suikast giriimleri karsnda Muhammed ve azsaydaki Mslman 622 ylnda Mekke'den ayrlarak Medine'ye g (Hicret)ettiler.Muhammed'in Medine'ye geliindeki nedenlerden birisi buradakiYahudilerinkendisini kitaplarnda vaat edilen Mehdi olarak tanyacaklar umuduydu.Bunedenle de birok Yahudi geleneini slam bnyesine almt.Muhammed'in


20/48

beklentisi gereklemedi, Yahudiler slamiyet'e ynelmediler. BununzerineYahudi gelenekleri terk edildi ve Yahudilere kar dmanca tavr alnd.rnein balangta Mslmanlar dua ederken yzlerini Yahudilerin kutsalehri

Kuds'e eviriyorlard. Ama artk Kabe'ye evirdiler. 624 ylna gelindiindeise, Medine'deki Yahudi Kabilesi'nden ikisi Medine'den zorla karld.Medine'de kalan Kurazya isimli Yahudi kabilesinin ise tm erkekleri kltangeirildi. Kadn ve ocuklar ise kle haline getirildi. Her kabilenin mallarda Mslmanlar arasnda paylald. Yahudiler'e ynelik srgn vekatliamnnedeni dinsel bir konudayd. Ama bu dinsel elikilerin temelini aslndaekonomik karlar oluturuyordu.Hayber Vahas'nda bulunan Hurmalklar byk bir zenginlik kaynayd veMedine'deki Yahudilerin elindeydi. Yahudilerin elindeki bu zenginlii ele

geirmek isteyen Mslmanlarn ne srecei ilk ve en nemli bahanedinlerarasndaki elikiydi. Medine'de gelimeye balayan Mslmanlar Eyuk veHazdarjArap Kabileleri'nin reisleriyle ittifak kurdular. Muhammed 8 yl boyuncaMekkeile savat. Sava Hicaz'n Bedevi kabilelerinin Mslmanlar'n safnagemesiyle Mslmanlarn lehine sonuland. Muhammed, BedevilereMslmanlarlabirlikte Mekkeli zenginlerin kervanlarn yamalatyordu. Elde edilen

ganimetlerin bete biri slam adna bteye ayrlyor; geri kalan iseMslmanve Bedeviler arasnda bltrlyordu.lk zamanlar slamiyet Bedeviler arasnda pek yaylmamt. Muhammeduyguladpolitikalarla Bedevilerin sava yanlarna seslenmesini bildi.Ganimetlerdenverilen paylarla ekonomik yanlarna da seslenilmi ve bedeviler arasndaslamiyetin yaylmasnn zemini yaratlmtr. Medine'de geliip glenenslamiyet karsnda tutunamayan Mekke ileri gelenleri 630 ylnda ehri

savasz teslim ettiler ve Mslman oldular. Bylece Mekke slamiyetinmerkeziolurken Kabe de Mslmanlarn yllk kutsal hac yeri oldu. MuhammedMekke'yi elegeirdikten sonra devlet rgtlenmesini yaratrken Mekkeli zenginlere denemligrevler verdi. Bu ticaretle uraan kesimin arayp da bulamad frsatt.Kervanlara yaplan saldrlar durmu, Mekke'nin slamiyet'in merkeziolmasylakonumunda bir deiiklik yaanmam, ticaret yeniden hz kazanmt.Bylece


21/48

zenginliklerine zenginlik katmalarnn nnde engel kalmamt. Mekke'ninelegeirilmesinden sonra Arabistan'n byk bir blm Mslmanlar'n elinegeti.ok gemeden 632 ylnda Muhammed'in karsnn babas olan Ebubekir

Muhammed'indamad olan Ali'yle girdii iktidar savan kazanarak Halifelii ele geirdi.Bylelikle slam tarihinde "4 Halife Devri" olarak adlandrlan blmbalad.Bu dnem esas olarak dta fetihlerle, ite ise ayaklanmalar bastrmaklasrd.

Ebubekir'in halifeliinin ilk dnemi "Ridde" ad verilen "Dinden kma"savalaryla geti. Ayrca Ebubekir dneminde Suriye ve Filistin'in nemlibir

blm slam topraklarna katld. 634 ylnda len Ebubekir'in vasiyetiyleHalifelie ikinci halife mer geti.Halife mer dnemi fetihler dnemi olarak da adlandrlmaktadr. BudnemdeSuriye ve Filistin'in tamam ve ran, Irak, Msr, Tarablusgarp da yenifethedilen topraklar arasna katld. slam devleti imparatorluk halini ald.Halife mer 644 ylnda zgrln isteyen bir kle tarafndan ldrld.mertarafndan lmnden nce oluturulan bir kurul tarafndan halife olarakMekke'nin nde gelen slalelerinden birisi olan Emeviler'den Osman

atand.Osman'n halifelii dneminde Bizans'la yaplan savalar nemli bir yertutar.slam ordusu Kayseri'ye kadar ilerler, oluturulan gl donanmayla daartkdenizlerde de sz sahibi olunur. Kbrs ele geirilir. 655 ylnda Finikeyaknlarnda yaplan deniz savanda Bizans donanmas bozguna uratlr.Doudaise fetihlere devam edilir. Horasan ve Toharistan yaplan savalarla slamimparatorluuna katlr. Osman'n halifelii dneminde o gne kadar pek

grlmeyen uygulamalara rastlanlr. Bunlar; mparatorluk hazinesindenEmevislalesine yksek miktarlarda servetler datlmas, "slam adna" elegeirilentopraklarn bir blmnn Osman'n akrabalar arasnda datlmas,devletinetkin noktalarna Emevi soyundan olanlarn yerletirilmesi ve Kur'an'ntartmal bir ekilde kitap haline getirilmesi vb. Bylelikle mer'insertlikleriyle balayan tepkiler Osman dneminde dorua kyordu.Bunlarnsonucunda ite isyanlar ba gsterir ve 656 ylnda Halife Osman Msr'dangelen


22/48

gebelerce ldrlr. Osman'n yerine bu kez bandan beri Halifelikmcadelesinin iinde yer alan Ali halife olur.Ali'nin halifeliinin Emevilerce tannmamas slamn en byk blnmesinidourdu. Snnilik ve ia'lk (Ali yandal). Ali'ye desteini sunankesimler

Kffe, Medine gibi merkeze uzak kalan, bu nedenle de iktidarnnimetlerindenyararlanamayan yoksul halkt. Bu durum Ali'nin toplumsal adalet ve eitlikkavramlarn ne karmasn getiriyordu. Bu Ali ve yandalarnademokratik birmuhteva yklemekteydi. Bata Kurey aristokrasisi ve Emevi slalesiolmak zereegemen kesimler ise Ali'ye kar Emevi slalesinden am Valisi Muaviye'yidesteklerler. Sonuta iki farkl kar temsil eden taraflar ilk olarak 656ylnda Muhammed'in ei Aye'nin de Muaviye safnda yer ald ve adna

(Cemelvak'as) denen savata kar karya gelir. Sava Ali yandalar kazanr.Alive Muaviye bir yl sonra yeniden halifelik iddiasyla savaa tutuurlar. Aliyandalar karsnda zor durumda kalan Muaviye'nin ordusu hileyebavuraraksorunun belirlenecek hakemlerce zlmesini ister. Nihayet Muaviye hileileHalife ilan edildiyse de Ali ve yandalar bunu hibir zaman kabul etmezler.Ali

yandalarnn bir blm ise bandan beri bu grmelere kar karakorduyuterk etmilerdi. Bunlara "Hariciler" ad verildi. Ali daha sonra Hariciler'iMuaviye'den daha tehlikeli ilan ederek 658'de Irak'ta byk bir blmnkltan geirdi.Hariciler halifelik sorununu zmek, slamn ilk dnemindekiuygulamalarna geridnebilmek ve var olan iki balla son vermek iin Ali, Muaviye veMuaviye'ninnde gelen komutanlarnda Amr' ldrme karar aldlar. Yaplan suikastlar

sonucunda sadece Ali (661) ldrld. Muaviye ve Amr ise suikastlardankurtuldular. Ali'nin lm ile "4 Halife Devri" sona erdi. Ali'nin lmyleMuaviye tm slam mparatorluu'nun iktidarn ele geiriyor ve bakentideam'a tayordu. Bylelikle slam tarihinde yeni bir dnem alyor veadnaEmevi mparatorluu deniyordu.Ali'nin lm sonrasnda yandalar byk olu Hasan'n etrafndatoplandlar.Ancak Muaviye'nin artan basklar karsnda Hasan, bir anlamaylaHalifelikten


23/48

Muaviye lehine ekildiini aklad. Emevi Hanedanl dneminde ikinciHalifeOsman'n lmyle duran fetihlere yeniden ynelindi. lki 668'de olmakzerestanbul iki defa kuatldysa da alnamad. Kuzey Afrika'ya kar birok

baarl seferler yapld. Hindistan'n Sind blgesinin igal edilmesiyle slamordular ilk kez Hindistan topraklarnda yaylmaya baladlar. Daha sonraspanya ele geirilip bura zerinden Fransa'ya yrndyse de baarlolunamad.Afrika ve Avrupa'ya ynelik bu fetih ve yama akmlar srdrlrken,Dou'da daimparatorlua yeni topraklar katlyordu. Buhara, Semerkant yaplansavalarsonucunda Trkler'in elinden alnd.Dta bu yaylmac fetih hareketleri srerken ite ise olduka sancl bir

dnemyaanmaktadr. Muaviye 672'de Ali'nin byk olu Hasan' zehirleyerekldrr.680 ylnda da olu Yezid'i slam geleneine aykr olarak Halife ilan eder.Yezid, iktidarna ynelik tek tehdit olarak grd Ali'nin kk oluHseyin'iyanndaki peygamber soyundan 72 kii ile birlikte Kerbela'da katleder.Katliamdan sadece Hseyin'in kk olu Zeynel Abidin kurtulur. Kerbelakatliamslam tarihinde silinmez bir etki yaratr. Yezid'den sonra gelen Emevi

paratorlar'nn da Ali soyuna kar saldrlar srer. Mervan bin Hakem veAbdl Malik dnemlerinde yz binlerce ii ldrld. Ancak bu katliamlarii'lii daha da glendirdi, Emevi ynetimine olan tepkileri bytt. Emevidneminde halka ynelik zulm inanlmaz boyutlara ular. Halk smrve zulmnnedeni olarak iktidarn meru sahiplerinde olmamasna inanyordu.ktidarn aslsahipleri olarak da Ali soyundan imamlar grlmektedir. 740 ylndaHseyin'inolu Zeyd iktidara kar Kffe'de ayaklanr. 746-750 yllar arasnda

ayaklanmaran'a srar ve burada da devam eder. Ebu Mslim Horasani tm Emevidmanlarn bir araya toplar. Emeviler bozguna uratlarak iktidarlarnasonverilir. Baz tarihilere gre Ebu Mslim Horasani, Emevilere yaknlylabilinen 200 bin kiiyi bir gecede ldrr. Ayaklanmann nderliiniPeygamberinamcas Abbas'n ve Ali'nin soylar yapmaktadr.Emeviler yok edilince taraflar birbirine ynelir. Ali soyu taraftarlar ileAbbas soyu taraftarlar arasnda savalar birbirini izler. Abbas kendinihalife


24/48

ilan eder. Ali soyunun direnii de yeniden balar. Abbas'n lmndensonraHalife olarak yerine kardei Mansur geer. Mansur Emevi iktidarn ykanEbuMslim Horasani'yi kendisi iin tehlike olarak grr ve ldrr. Abbasiler

muhalefette olduklar dnem boyunca halk sylemlere sahip olsalar daiktidarele geirdikten ksa sre sonra gericileir, halktan koparlar.Sonuta umduunu bulamayan halkn pe pee isyanlar ba gsterir.Abbasiiktidar dnemi byk oranda iteki bu halk hareketlerini bastrmaklageer.Ayaklanmalar devleti ypratr, gten drr. Birok yerde bamszdevletlerortaya kar. Nihayet lhanl hkmdar Hlag, son halife Mustasm'

ldrerekAbbasi mparatorluu'na son verir.

slamiyet'in Toplumsal Yapsslamiyet doduu 610 ylndan itibaren ok ksa zamanda byktopraklarayaylmtr. Bunun balca nedeni ise daha nce de belirttiimiz gibi Araptoplumunun geldii aama toplumsal ilikiler nedeniyle bir srama, yanigeliimi zorunlu klyordu. Muhammed de slamiyeti tam bu aamadayaymaya

balamt. "Yzlerce yl lde dank topluluklar ve kabileler halindeyaayan, birlikte savap, savatan kazandklarn birlikte tketen ura adverilen herkesin ynetime belli llerde ortak olduu bir tarzla Araplar,Hz.Muhammed'in dnyaya geldii koullarda, yeni bir evrene adm atmakzereydiler.ehirlerde younlaan ve ticarete dayanan zenginlik, eski eitlikiilikilerinzeminini ortadan kaldryor, herkesin yeniden dzene sokulduu vebaboluun

sona erdii yeni dnemi zorluyordu. Byle bir gelimeye nderlik edecekinsan dayine gelimeye en elverili ehirden Mekke'den, bu ehrin en etkili ailesiolanKurey'ten kyordu. Gelimenin ekirdei Mekke'de olgunlamt." (Oralallar, Hz Ali-Muaviye atmas, syf 55-56)Sosyal ilikiler asndan da bir tkanklk yaanyor, kabileler aras savalardurmakszn sryordu. Fuhu yaygnd. Kervanlara ynelik saldrlarticaretingelimesi nnde nemli bir engeldi. Adam ldrme, kan davas gtmeson derece


25/48

sradanlaan olaylard. Bu duruma kar Muhammed, hak, hukuk,dayanma, iyiahlak gibi insancl sylemlerle ortaya kmt. Bu sylemler insanlartarafndan ok abuk kabul grd ve bunun sonucunda yeni bir dzenkuruldu.

slamiyet Arabistan'da gelien yeni snfn yani ticaret zenginlerinin"ideolojisi" olarak ilerici bir rol oynamtr. Ancak bu ilericilik tpkHristiyanlk gibi k aamasyla snrldr. Bu sre Arabistanyarmadasndafeodalizmin yerlemesi ve geliip glenmesiyle snrl kalmtr. zcesislamiyet toplumsal ilikileri ileriye tayabildii oranda ilerici olmutur. Buaamadan sonra ise tarihin kanlmaz yasas olarak toplumun vegelimeninnnde engel olmutur.slamiyet bir kent, kasaba dini olarak domutur. Yerleik yaam tevik

etmi,gebelii ayplamtr. yle ki, gebelikten yerleik yaama geiMuhammed'inMekke'den Medine'ye g (Hicret) ile edeer tutulmutur. Toplumsalyaamda isesnf farkllklarn kaldrmaya deil daha da kalclatrmaya hizmetetmitir.Muhammed konum itibaryla devlet bakan durumundayd. Altnda isesahabeler(yakn dostlar) olarak nitelenen bir rgtlenme vard. slam toplumunda

oluansnflar; Egemenleri oluturan snflar; Sahabeler, Mekke aristokrasisi.Ezilenleri oluturan snflar; Savalar, Mekke toplumu ve kleler.slamiyetklelerin yaamnda bir takm dzeltici uygulamalar getirmise de klecilikhaladevam etmekte, birok yerde kle pazarlar kurulmaktadr. AncakArabistan'dakiekonomik yaam ve retim dzeyi gz nne alndnda fazla kleemeine ihtiya

yoktur. Daha ok kleler dier lkelere satlmaktadr. Bunlarn dndaAraptoplumu ile sonradan Mslman olanlar arasnda da byk farkllklardomutur.Bu farkllklar zellikle Emeviler dneminde bymtr.Devletleme ile birlikte dzenli bir smrnn yaratlmas iin dzenli birretim fazlasnn da olmas gerekir. Bu yzden slamiyet zekat kurumunuyaratmtr. Zekat slamiyet'in ilk aamalarnda yoksullara verilse de ilk ikiyl sonunda devlete verilmeye balanmtr. Zekat vermek mecburidir vezelolarak zekat toplama memurlar da vardr. Devletin dier nemli gelirkaynaklar


26/48

da fethedilen lkelerin halklarndan alnan izye ve haralardr.

slam Adna Cihat Ya Da Smrge Ve Yama Savalarslamiyet douundan itibaren askeri bir yaplanma ierisinde oldu.slamiyet'in

knda her Mslman erkek savalara katlmak zorundayd. Szde bukiilerinistei deil, Allah'n kullarna verdii "grevdi". Muhammed ve Kur'anslamadna sava, yani Cihad' kutsal ilan etmilerdi. Muhammed dahaMedine'debulunduu dnemde Mekkeli tccarlara ait birok kervan kafirlere aitolduugerekesiyle yamalatmt. Gene Medineli Yahudiler de bu saldrlardanpaylarna denleri almlar, "Allah'n dinini kabul etmedikleri" gerekesiyle

kendileri ldrlrken mallarna el konulmu, kadn ve ocuklar dakleletirilmitir.slamiyet doduu topraklardaki snfl toplumun egemenlerince iktidarideolojisi olarak kabul edilmiti. Bu yzden slam'n kl zoruna dayal,savalara dayanan yaylmaclyla feodal Arap smrgecilii birbirindenayrdnlemez. slamiyet'in yaylmas adna yaplan savalarda ve elegeirilentopraklarda smrgecilik dneminin karakterine uygun olarakekilleniyordu.

slam tarihine bakldnda grlecektir ki, slamiyet'in yaylndaki temeletken dinin yaylmas gibi maddi karlardan arndrlm, saf bir dinselinandeil, yama ve smrgecilik yani maddi karlar olmutur.Din adna igal edilen yerlerdeki farkl inan ve milliyetlerden olan halklarbyk bir yama ve talan beklemektedir. Bunun dini sylemlerle yaplyorolmasgerei deitirmez. Yaplan savalarn temelini elde edilecek ganimetlerinoluturduu bir ok slam nderlerince de eitli olaylar vesilesiyle dilegetirilmitir. Maddi kar elde etme istei ylesine gldr ki, kimi zaman

slamiyet'i kabul etmi ama hara vermeyi reddetmi Kabileler de "kafir"ilanedilip onlara kar da "slam adna" savalmtr.Halife Ebubekir, slamiyet'i semi 18 kabile daha nceden dedikleriharalarvermek istemeyince, bu tavrlar ayaklanma olarak deerlendirir ve orduilezerlerine yrr. "Ebubekir daha nce de deinildii zere buayaklanmalargerek anlamda kan ve atele bastrd. O kadar ki, bu olaylarnbastrlmasnaHz. mer balangta itiraz ederek unu sylemiti: 'bunlara kar nasl


27/48

arprsnz. Bize mriklerle arpmamz emrolundu. nk Resulullah'agre"La ilahe illalah" deyinceye kadar putataparlarla arpmamz gerekir.Kimkiehadet kelimesini getirmise maln ve cann bizden korumu olur. Bu

isyanedenler daha nce ehadet kelimesini, azna alm ve Mslmanlk'tandnmemilerdir' bunun zerine Ebubekir aadaki cevab verdi: 'vallahikim ki,namaz klp da zekat vermiyorsa onunla savarm. Resulullah'a verdikleribirkeiyi benden esirgeyenin boynunu vururum..." (Buhari ve MslimRivayetleri'ndenaktaran Faik Bulut, Allah devletinde Demokrasi, syf 211-212)slamiyet "Cihat" anlayyla egemenlerin karlar dorultusunda yama

vesmrgecilie dayanan savalar "din adna" kutsam, merulatrmayaalmtr. Cihad, yani Allah yoluna verilen savata "kafirlerin" malMslmanlar'a "helal" klnmtr. "harbi meruiyet kazanmas iin dmannceAllah'a imana, slam dinini kabule, bu olmad takdirde vergi demeyearlmas gerekmektedir. Aksi takdirde meselenin zm klnlarahavaleedilirdi." (Z Kitap, Aktaran Erdoan Aydn, nasl Mslman Olduk, syf 42)Ancak uygulamada kafirleri slam'a arp din deitirmelerini beklemek

oukez gereksiz, brokratik bir uygulama olarak grlr. gal edilen biryerdekihalklar slamiyeti kabul etseler dahi, bu da onlar tek bana kurtarmayayetmez. Ele geirilen yerlerdeki ortak mallara, byk topraklara,ibadethanelerdeki zenginliklere el konulur. Ayrca halk vergi vermekzorundabraklrd. slamiyeti semeyenlerden ise alnan vergiler, ok daha yksekmiktarlarda olurdu.Aka grlmekte ki, dinin yaylmas adna yaplan, kl zoruyla

bakalarnnegemenliklerini ellerinden almak, zenginliklerine el koymak, gcedayanarakyamaya girimektir. Halife mer dneminde ele geirilen, igal edilenyerlerdendaha fazla ve dzenli vergiler alnabilmesi iin dzenli bir ekilde nfussaym ve defter dzenlemesi yaplmas salanmt.slam Hukuku da baka lkelerin igalini dinin yaylmas olarak kabul edip,insanlar bu ynde maddi ve manevi dllerle tevik etmitir. Fethedilenlkelerin zenginliklerinin bete biri slam devletine ayrlrken geri kalanganimetler ise savaa katlanlarn snfsal konumuna gre datlyordu.Savalar srasnda lenlerin ise ehit olduklar cennette ebedi mutlulua


28/48

ulatklar syleniyordu. "Kutsal deerleri kafirler arasnda yaymak" adaltnda yaanan Arap feodallerinin egemenlik alanlarn, pazarlarn vezenginliklerini bytmektir. Geni halk ynlarysa bir yandanganimetlerden azda olsa pay verilerek dier yandansa egemenlerin karlar iin cihat ad

altnda "kutsal bir hale" ile sslenip dini duygularna seslenilerek busavalara katlmalar salanmtr.Kutsal deerleri kafirler arasnda yaymak grnrdeki temel gerekedir.gal,yama, kleletirme ve katliamlar da dahil olmak zere her ey kutsalamacgerekletirebilmenin arac olarak meru grlr ve pervaszca uygulanr.Din;igal edilen lkelerdeki halklarn kendi ulusal ve dinsel deerlerineyabanclatrlarak kleletirilmesinin temel arac olmutur. Bunun iin

fethedilen lkelere youn gler yaanm, smrgeletirilen lke vehalklardanegemenlere youn bir servet ak yaanm, bunlar ksa srede bykzenginliklerin sahipleri olmulardr.Drt halife devrinde yeni fethedilen geni topraklarn nasl idare edileceiMslmanlar'n karlat nemli sorunlardan birisi olmutur. Halife merbusorunu buraya g eden Araplar'n tamamn bir ordu halindetekilatlandrarakve ordugah ehirler kurarak zd. Ayrca fethedilen yerlere bir de

merkezdenvali atanyordu. Bylelikle smrnn devam gvenlik altna alnmoluyordu."Bu noktada yinelemeliyiz ki, tm kutsal gerekelendirmelere karn szkonusuyaylmaclk ve bunun kanlmaz sonucu olan katliamlarn MslmanAraplarzglnde de temel nedeni maddi kar gds olmutur. Bu nesnelyargmzpekitirmek asndan, (Arap tarihisine 'tarihimiz' diyecek denli eriat)

bir Profesrmze Z. Kitap'ya kulak verelim: '... Genellikle fakr zaruretiinde yaayan Araplar harp eden askerlerin, verilen yksek maa veganimetlerdolaysyla, ksa zamanda byk bir servet ve zenginlie kavutuklarn vesosyal yaantlarnn bir anda byk lde deitiini grmlerdir. Onuniindir ki, Arap kabileleri eitli cephelerde savamak iin daha ilkdevirlerdeadeta Medine'ye ok byk kafilelerle akn akn gelmeye balamlardr...'zetle slamiyet, Arabn, komu din ve lke halklarnn birikimleriniyamalamaya ve onlara egemenlik salamaya ynelik genilemesininideolojik


29/48

gerekelendirmesi olarak biimlenmiti; znel olarak ona ne misyonbiersekbielim, tarihsel olgularn aa vurduu somut gerek budur." (ErdoanAydn,Nasl Mslman Olduk, syf 44-45)

slamda Zulme ve Yoksullua TepkiMuhammed'in 632 ylnda lmnn ardndan Abbasilerin yklna kadargeendnem srekli huzursuzluklar, katliamlar ve kesintisiz olarak srenmezhepatmalar eklinde kendisini gsteren snf savamlaryla geti. Budnemierisinde nispi olarak daha sakin grnen 4 Halife Devri bile bu dneminolgunlama aamasdr denilebilir. Bunun en somut gstergesi de 4

Halifedenyalnzca Ebubekir'in yatanda lm olmasdr. Dier 3 halife dzenlenensuikastlar ile lmtr. Mezhep atmas eklinde kendisini gsteren snfsavamlarnn kendini ak olarak ortaya vurmas ve sreklilik kazanmasAli'nin halifelik dnemine denk gelir. lk iki halife Ebubekir ve mer'indnemleri daha ok slam devletinin-mparatorluu'nun kurumlarylabirlikteekillendii, snflarn kutsand bir dnem olmutu. Fetihler srasnda elegeirilen ganimetler ve imparatorluk iindeki halklarn smrlmesiegemenlerin

servetlerine servet katmt. 3. Halife Osman dneminde snfsalsmrnntemelini oluturan slam mparatorluu Emevi slalesinin eline geti.mparatorluun olanaklarn alabildiince pervasz kullanan Emevi slalesihemezilen halk ynlarnn hem de Emevi slalesi dnda kalan egemenlerintepkisini artrmaktayd. Artan smr ve yoksulluk karsndadayanamayanMsrl gmenlerin kk apl bir isyanyla Osman'n ldrlmesiylesnflar

arasndaki iktidar mcadelesi ak savam halini ald.Ali'nin halifeliini kendi karlarna uygun grmeyen Emevi slalesi iseAli'ninkarsnda kendi karlar iin ayaklanr. znde yaanan HaimoullarsoyundanAli ile Emevi soyundan Muaviye'de odaklanan iki egemen kesimin iktidarsavadr. Muaviye bu iktidar mcadelesinde srtn her eyiyle egemenleredayarken, Ali ise; iktidardan srekli uzak kalmasyla halka yaknlamt.kikesimin kar farkllklar sonucunda yaanan atmalar sonu getirmez.slam mparatorluu artk ksa da srecek olsa iki ayr ynetim merkezinesahiptir. Mekke'de Ali iktidar, am'da Muaviye iktidar.


30/48

Ali'nin ynetiminde Muaviye'ye, daha dorusu zulme ve smrye kartavr alaneitli gruplar vard. Bunlarn temel istei o gnn koullarnda Muaviye veEmevi hanedanlnda somutlanan slam egemenleriyle hesaplamak,iktidar

smrc snflarn elinden almakt. Bunlarn o dnem en glsysetoplumun enyoksul kesimlerinden oluan Hariciler'di. Ortak bir yaam savunanHariciler'in temel istemi merkezi devlet basksna son vermekti. HaricilerAli'nin Sffn Sava'nda Muaviye'nin halifenin hakemlerce belirlenmesinerisini kabul etmesi zerine Ali'yi terk ettiler. Haricilere gre Halifeliinmeru mirass Ali'ydi ve hakem nerisini kabul ederek dine tersdmt."Hariciler'in Ali'ye, slam aristokrasisine tepkileri yalnzca hakemebavurulmasyla snrl deildi. Birok temel konuda daha farkl grlere

sahiptiler. Onlarn dnceleri genellikle eski gebe geleneklerinineitlikianlaylarn yanstmaktadr. Ali'nin Muaviye ile uzlamasna tepkilerininaslnedeni onun slam Aristokrasisi ile uzlamas, Kuzey'de iktidar elinegeireneski Mekke zenginlerine iradesini teslim etmesidir. Hariciler'in Ali'ye greyelpazedeki yerleri ondan daha radikal bir ekilde slam'daki eitsizliekarkmalardr... ...

Hariciler... 'hakem ancak Allah'tr, hkm yalnz Allah verir.' diyerek slamynetimini elinde tutan aristokratlara gvenmediklerini dile getiriyorlard.Tepkilerinin siyasi nedeni buydu. Hz. Ali'ye kzmalarndaki en byk etken,iktidar hakeme bavurmay kabul ederek slamn en gl kesimlerine,zenginlereteslim etmesiydi." (Oral allar, Hz Ali-Muaviye atmas, syf 119)Hariciler Ali'nin saflarndan ayrldktan sonra hem Ali'nin hem deEmevilerinbyk basksna maruz kaldlar. Birok Harici Ali yandalarnca atekuyularna

atlarak ldrld. slam'n yaad kargaay egemenlere balayanHaricilersonuta hem Ali'yi hem Muaviye'yi ve Muaviye'nin nde gelenkomutanlarndanAmr' ldrerek sorunu zme yolunu setiler. Her ne de dzenlenensuikasttayalnz Ali ldrld. Muaviye ve Amr ise suikasttan kurtulmay baardlar.Hariciler bundan sonra btn glerini Muaviye ve sonrasnda gelen Emevihalifelerine kar mcadeleye harcadlar. Birok Emevi Valisi'ni ldrdler.Binlercesi bu mcadele iinde ya kltan geirilerek ya da ikencelerleldrld.Srekli olarak egemenlerle atma halinde olan Hariciler, zaman ierisinde


31/48

kk gruplara blnerek etkisizletiler. Muaviye 660 ylnda Ali'ninldrlmesiyle slam dnyasnn tartlmasz hakimi durumuna gelmiti.Ali'ninbyk olu Hasan'n kimine gre dnya ilerine nem vermemesi, kiminegre de

iktidar eline geirecek gcnn bulunmamas nedeniyle halifelik iddiasnsrdrmemesi ile Emevi slalesi iktidar her eyiyle kucaklamt. Muaviyedahasonra Hasan' da zehirleterek ldrd. 680 ylnda Muaviye'nin lmyleoluYezid halife oldu. Bylelikle halifelik ilk kez babadan oula geiyordu. Yezidhalifelii ele aldnda ilk i kendisine muhalefet olabilecek, halkn tepkisinirgtleyebilecek kesimlere saldrmak oldu. Bu nedenle Ali'nin kk oluHseyin'den kendisine biat etmesini ister. Hseyin bunu kabul etmez.Kufe'deki

yoksul halktan kendilerine yardmc olmas iin ar alan Hseyin, Yezid'ekar tepkileri rgtleyebileceini dnerek yanndaki 72 kii ile birlikteKufe'ye gider. Ama Yezid'in basklar nedeniyle ehirde kimse Hseyin'lebirlikte hareket etmez. Hseyin ehri terk etmesi ynnde basklarnartmasylaehri terk eder. Daha sonra Kerbela l'nde yolu kesilen Hseyin,Yezid'inordusu tarafndan yanndakilerle birlikte katledilir. Yaanan katliamdansadeceHseyin'in olu Zeynel Abidin kurtulur.

Emeviler'in sreklilik kazanan basklar, yoksul halkn yaamn her geengndaha da gletiren smr, ahlaki yozlama ve bunlara ek olarak dayaananKerbela katliam tepkileri ykseltir. Bu hareketler giderek toplumsaldesteiniyitiren Emevi iktidarnn kknden sallanmasn da beraberindegetiriyordu. Sonnoktay vuracak olan ise en geni emeki halk ynlarnn katld venderliini Ebu Mslim Horasani'nin yapt halk hareketiydi. Ebu Mslim

ii'ydive Halifeliin Ali soyuna ait olduunu ileri sryordu. Ancak ayaklanmayvareden halkn dzene duyduu tepkiydi. Ebu Mslim, Emeviler'e kargelientepkiyi birletirmesini bildi. Halktan alnan yksek vergilere kar kan,zengin ile fakir arasndaki uurumun giderilmesi, Mslmanlara eitdavranlmasvb sloganlar hareketin sosyal yann oluturuyordu. Ebu Mslim Horasanihareketin ilk gnlerinde zenginlere basknlar dzenleyerek elde ettiklerinikyl ve ehirli fakirlere datt.


32/48

Bu eylemler ksa srede hareketin geliip glenmesine, imparatorluunhertarafndaki tepkilerin rgtlenmesine olanak salad. Ebu MslimHorasani'ninkitle gcn kleler, yoksul kyl ve ehirliler ile birlikte imparatorluk

snrlar iindeki Arap olmayan eitli halklar oluturuyordu.Muhammed'in amcas Abbas'n soyundan gelen ve iktidar yarnda olanAbbasilerde imparatorluun en cra kelerinde bile Emeviler'e kar gelienhareketisahiplendiler. Ellerindeki rgtl glerle am'a yakn bir yerde karargahkurarak Basra, Cizre, Kufe, Horasan, Yemen vb yerlerdekiayaklanmaclarlairtibat kurdular. Grnte ezilen emeki halklarn zulme ve smryekar

bakaldrlarn destekliyorlard. 750 ylnda Ebu Mslim Horasanikomutasndakiordu Dicle nehri kysnda Emevi ordusunu yenerek am'a girdi. Emevihalifesi 2.Mervan yllarca halka ektirdiklerinin karl olarak ldrld. ByleceEmevidnemi kapanrken, Abbasiler dnemi balyordu. Ayaklanmann her nekadargrnteki nedeni iktidarn Ali soyuna ait olduu iddiasysa da ayaklanmasonucunda rgtl olan Abbasiler iktidar ele geirmilerdi. Abbasiler,

iktidarele geirdikten sonra ok hzl bir ekilde gericiletiler ve halk tmsylemlerinden uzaklatlar. ktidarlar dneminde sosyal yap her eyiyleolduu gibi korundu. "Kurey kabilesinin Haimi kolundan Abbasoullar veyaknlarna byk imtiyazlar tandlar. Byk tccarlarla, byk toprakaalarnn egemenliini pekitirdiler. Dnemine gre bir hayli ileri olanmalioligarinin serpilmesine olanak tandlar. okuluslu irketler, faizle alanbankerlik kurumlar ve sarraflar, kentte oturup Irak'n verimli Sevvadtopraklarndaki rn ranta/kle emeine el koyan kabile aristokratlar ile

toprak aalar halk iliine kadar smrd. Kle ve kadn ticareti, hadsafhayakt... Badat ve Kahire sokaklarnda has ipek kumalardan defile yapacakkadarkendini ftursuzca sergileyen bir slam sosyetesi tredi. Muazzamservetleresahip bir tccar tabakas olutu." (Faik Bulut, slam Komncleri-Karmatiler,syf 35)Emevi dneminde younlaan ve kendisini eitli dini hareketler olarakgsteren


33/48

snf temeline dayanan halk hareketlerini var eden koullar Abbasilerdnemindede ayn ekilde varln koruyordu. Bu kanlmaz olarak yeni snfsavalarnvar edecek olguydu. yle de oldu. Abbasi dneminde de iktidar

hedefleyen halkhareketleri birbirini izledi. Resmi tarih kitaplarnda bunlara ynelik olarakbirok karalama getirildiyse de bu hareketlerde kesin olan yan bu snfsalolarak gcn ezilen halklardan alyor olmalaryd. "Badat Halifelii'nde(Abbasiler -bn) ayaklanmalar, kleliin dertlerini gzetiyordu. 8. yzylnsonunda Gurgan'da byk bir kyl hareketi kendisini gsterdi. Orada,belkitarihte ilk kez emeki ynlar, isyann amblemi olarak krmz bir bayrakkullandlar. Harekete katlanlar 'Kzl Bayrakllar'(Sourkh Alem) adntayordu. 9. yzyln birinci yarsnda banda Babek olmak zere kyl

savapatlak verdi; Babek isyan bu lkelerdeki en byk halk isyan oldu.Azerbaycan'a ve Kuzey-Bat ran'a yayld. Emekilerin kt yazglarnndzelmesini amalayan kyl savalar feodal toplumun retici glerininilerlemesine katkda bulundu. yleyse bu savalarn nemi, devrimci venesnelolarak da ilerlemenin etkeni olmasndayd..." (lkel, Kleci ve FeodalToplum,Zubritski, Mitropolski, Kerov, syf 187)Yenilgiye urayan her hareketin yerini ksa srede bir yenisi almakta

gecikmiyordu. nk Abbasiler ayaklanmalar sonras bask ve smryazaltmakbir yana daha da arlatrmaktan geri durmuyorlard. Afrika sahillerindenkleletirilerek getirilen on binlerce zenci Abbasiler dneminde en zorilerdealtrlyordu. Kleler daha nceleri yalnzca ev ilerinde ve istisnai olaraktarlada altrlrken imdi on binlercesi tarlada, su kanal almasnda, yolyapmnda en zor artlar altnda lesiye alyorlard. Yalnzca BasraBlgesi'nde altrlan zenci klelerin says 200 bini buluyordu. Zorkoullar

altnda lesiye altrma, aalanma 689 ylnda balayan ve 14 yl srenbyk zenci ayaklanmasn yaratt. Zencilerin isyanna sadece klelerdeil,bata Basra olmak zere ayaklanmann ba gsterdii yerlerdeki yoksulkyllerve gebeler de katld. Yoksul kyller, gebeler ve kleleri ayn kaderdebirletiren bask ve smryd. syanclar, Basra, Huzistan, Abadan bataolmakzere klelerin toplu olarak altklar birok yerde zgrlklerinikazandlar. syan giderek ran ve Irak ilerine yayld. zerlerinegnderilen


34/48

birok orduyu dattlar. Denetimlerine geen yerlerde topraklar eitolarakpaylaarak aralarnda sosyal adaleti salamaya almlard. 14 ylboyuncayerel iktidarlarn koruyan isyanclar sonunda kanl bir yenilgiye

uramaktankurtulamamlardr. Abbasiler dnemindeki irili ufakl birok halk hareketiierisinde dikkat eken hareketlerden birisi KARMATLER HAREKET'dir."Genianlamda ise Karmat tabiri IX.-XII. yy'lar aras slam alemini sarsan bireitilik temeline dayanan geni bir sosyal slahat ve adalet hareketiniifadeediyor." (Burhan Ouz, Trk halk Dncesi ve hareketlerinin deolojikKkenleri, Cilt 2, syf 140)Karmatilerin ilk klar Hamdan Karmat nderliinde 890-891 yllarnda

KufeBlgesi'nde olmu ve buradan Abbasi Halifelii'nin drt bir yannayaylmtr.899 ylnda ise Ebu-Said Hasan nderliindeki Karmatiler El-Ahsa'y elegeirdiler. Bakenti Mmine olan bir devlet kurdular. 900 ylnda bu kezSuriye'de gl bir hareket balatmlardr. Hareket ksa srede btnSuriye'yeyaylm Damak, Hama, Homs ve daha baka ehirler Karmatilerin elinegemitir.Olduka glenen Karmatiler Bedeviler'in yardmyla slam

imparatorluunun eskimerkezi Mekke'yi ele geirdiler. Kabe'de bulunan Mslmanlar iin bykmanevideeri olan "Kara Ta" El-Ahsa'ya gtrdler. El-Ahsa'da kurduklar iktidar150yl ayakta kalmay baard. Ayrca Abbasi mparatorluu'nun bazblgelerindebirbirinden kopuk yerel iktidarlar da yarattlar.Karmati dncesi Teberistan, sfahan, Azerbaycan, Curcan vb. yerlerdede

kendisine yaygn olarak taraftar buldu. Karmatiler kendilerini kta Aliyanda olarak yanstmalarna kar dinle pek ilgilerinin olmadsylenebilir.Karmati hareketini ve dnce yapsn tamamlayacak olan dini bir sfatdeil,"ortaklk ve eitlikilik" anlaydr. ktidar olduklar yerlerde zelmlkiyeti kaldrmlar, savalardan elde ettikleri ganimeti, topraktanaldklarrn ortak olarak paylamlardr. Halkn elinde bulunan buday vb.bedavatmesi iin genel deirmenler kurulmas gibi birok uygulamay hayata


35/48

geirmilerdir. Hi kimsenin bir bakasna stnln kabul etmez,insanlarneitliini savunurlar. Kimin hangi dine inand, dinin farz kld ibadetleriyerine getirip, getirmedii kiinin kendisini ilgilendiren bir sorun olarakgrlr. ktidarlar altndaki yerlerde sadece bir cami ak tutarlar. Bu da

ehre gelen yabanclarn rahata ibadetlerini yapmas iindir. Karmatilerinnemli bir yan da doay anlama abasnda slam'n, en genelde ise dinindogmalarnn dna kmaya almalardr. Bilime nem vermiler, herpeygamberi bir filozof, her filozofu da bir peygamber olarak kabuletmilerdir.

Byk Seluklu Devleti Ve slamiyet10. yzylda Ouz boylarnn Orta Asya'dan balayan byk glerisrasndaSeluk adl Ouz Beyi'nin ynetimindeki gebe Trkmenler Siri-Derya

blgesinegelerek buraya yerletiler ve slamiyeti kabul ettiler. Burada blgedekiSamanidevletinin snr glerine katldlar. 985 ylnda da Buhara ehri evresineyerletirildiler. Ouzlar hayvanclkla urayor, yama ve talanekonomilerinintemelini oluturan bir gelenek olarak varln koruyordu. Samani devletiikiTrk ve Mslman devleti olan Karahanllar ve Gazneliler tarafndan yklr.Gaznelilerin snrlarn ran ve Kuzey Bat Hindistan Blgesi'ndeki topraklar

oluturuyordu. Gazneli Devleti'nin hkmdar Mahmut, Samani devletiykldktansonra Seluklu Trklerini Horasan'a yerletirdi. Daha bu dnemde SelukailesiSnnilikte ifadesini bulan slam tutuculuuyla zdeletirilmilerdir.Seluk Bey'in torunlar olan ar ve Turul Beyler zaman ierisindeGazneliler'in zayflamasndan yararlanarak evreye aknlar dzenlemeyeve bazyerleri kendi denetimleri altna almaya baladlar. Gazneliler'in arvergilerinden bunalan Horasan egemen evreleri asndan bir tercih

sorunugndeme gelir. Gelien gc temsil eden Ouzlar'dan yana tavr alrlar.slamHalifesi'nin tavr ise Gazneliler'i desteklemek olur. Bu koullar altndaHorasan'da ikili bir iktidar ortaya kar ve yaanan birka kkatmadansonra sonucu belirleyecek bir atma kanlmaz hale gelir. 1040 ylndaikig Mevr yaknlarndaki Dandanakan'da karlar, savata Gazneli SultanMesutyenilir.


36/48

Gazneli Devleti'nin bu sava sonucunda yok oluuyla Horosan'dan ranyaylarnakadar uzanan blgede Seluklular'n egemenlii balar. Arap slammparatorluu10. yzyla gelindiinde k srecine girmiti. Siyasi bakmdan birok

devletiklere blnm olan slam imparatorluu kendisini mezhepatmalarolarak gsteren halk ayaklanmalaryla temelinden sarslyordu. ii hareketiyiceg kazanarak Hilafet merkezinde de etkin hale gelmiti. Ortaya kankkdevletiklerle merkezi devlet yapsn byk oranda yitirmiti. Geni slamimparatorluu topraklarnda aka bir rme ve iktidar bunalmyaanmaktadr.Bu koullarda Seluklu egemenleri asndan itah kabartan bir ortam

olumutu.Dandanakan zaferiyle Seluklu egemenleri aradklar frsat artk yakalamoluyorlard. Seluklular'n egemen evreleri etki alanlarn geniletmek,iktidarlarn glendirmek iin Snnilii kurduklar devletin resmi dinihalinegetirirlerken arlkla muhalif slam anlay olan Alevilii benimsemiTrklerkendi var ettikleri iktidar tarafndan Snniletirme politikalaryla yz yzegeliyorlard.Merkezi Badat olan Abbasiler imparatorlukta halifeliklerini ve iktidarlarn

grnte korumalarna karn dizginler asl olarak ii olan BveyhoullarSlalesindedir. Seluklular'n byk bir gle Gazneli devletine sonvermesiAbbasiler ve Seluklu egemenlerini uzlatracak zemini yaratr. Abbasileriktidarlarnn zerindeki karabulut olan ii Bveyhoullar'ndan kurtulmakistemektedirler. Seluklular ise bir imparatorluk istemekte, imparatorluunyoluise slam halifesinin desteinden gemektedir. artlarn olgunlamasylaAbbasihalifesi Kaim bi- Emrillah, Seluklu hkmdar Turul'a bavurarak Abbasi

Hilafeti zerindeki Bveyhoullar iktidarna son vermesini ister.SeluklularBadat'a hareket eder. Bveyhoullar ve ordu ile birlikte Badat halk daSeluklular'n Badat'a girmesini ho karlamaz. 8 fil ve 60 bin kiilikordusuyla "halifeyi kurtarmak iin" Badat'a giren Seluklular ile halkarasndaatmalar balar. Direni her yana yaylr.Direnii bastran Seluklu ordusu ehirde katliam ve yamaya giriir.Halifeyikurtarmak iin Badat'a giren Seluklu ordusunun yamalad yerlerarasnda


37/48

halifelerin trbeleri de bulunmaktadr. "Sonunda her iki gcn el elevermesiyleBadat'a girilmitir. Buidler'in (Bveyhoullar -bn) Trk ordusununbakumandan el-Basari ise kamtr. Yz yl akn bir sreden beri askerikumandanlarn 'korumasna' katlanmak zorunda kalm Halifelik,

ncelerdekigcn yeniden ele geirmeyi bekleyemezdi. Fakat ona daha byk ldesayggsteren ve hi olmazsa Snni olan bu Trk beyinin korumas altnda, bazumutlar besleyebilirdi. Nitekim daha rahat bir yaam srdrmeye, bamlda olsagerek bir hkmet alan olan Badat ynetiminde daha byk roloynamayabalad. Halife, Turul Bey'e 'Dou'nun ve Bat'nn Hakan' unvan verdi.Bu

unvan ona btn Mslman topraklarn, zellikle Abbasi Halifelii'nitanmayanblgeleri fethetmek yetkisini ve grevini veriyordu." (Claud Cahen,Osmanllar'dan nce Anadolu'da Trkler, syf. 42)Badat ele geirildikten sonra buras artk Byk Seluklu Devleti'ninmerkeziolacak, yerleik ran kltr ksa srede Seluklu egemenlerini kendibnyesindeeritecektir. Devleti kuranlar, ynetenler Trklerdir ama devlet veegemenler

ranllamtr. Ynetimin st kademesinde ranl memurlar grlr.Trkmenlerhorlanr, aalanr. Turul Bey'in yanndaki Trkmen Beyleri onu o gnekadarBeylerbeyi olarak grmektedirler. Oysa o imdi ranl Mslman birhkmdar gibidavranmakta, atalarnn gelenekleri yerine iktidar hrsyla ran ve Snnigeleneklerini benimsemektedir.Ayrca Trkmenlerin temel ekonomik yaplanmas hayvanclk ve o gnnkoullarnda doal kabul edilen yama ve taland. Gebe bir yaam

srdryorlard. Seluklu egemenleri ise devletlerini merkeziletirerekyerleikdevletin zorunluluu olarak yamacl yasaklamlard. Ayn yerde uzunsrekalmak, iklim ve corafi koullarn hayvancla uygun olmamas tepkiyihzlaartrmaktadr. Tepkilerin younlamasyla birlikte Seluklu BeylerindenbrahimYnal, 1058'de Turul Beye kar ayaklanr. brahim Ynal, Msr'daki iiFatmihalifesi tarafndan desteklenir. Ve Sultan olarak ilan edilir. Bylelikle ipler


38/48

tamamen kopar. Grnrde ii Halife'nin destekledii brahim Ynal'la,AbbasiHalifesi'nin destekledii Turul Bey kar karyadr. Ama bu kar karyagelii salayan neden yerleik egemen feodal devlete kar Trkmenler'ineski

gnlerine dnme isteidir.Somut olan, iki farkl kesimin kendi karlar temelinde kar karyageliidir. karlarn savunan iki ordu kar karya gelir. On binlerce askerlr ve sava Turul Bey kazanr. Ancak Turul Bey rahatlayamaz.brahim Ynalisyanyla ezamanl olarak balayan baka bir Trkmen ayaklanmasiktidarntehdit etmektedir. Ouz Beyleri'nden Kutalm, Turul Beye karayaklanmtr.Trkmenler Byk Seluklu Devleti'ne kar ayaklanan her Bey'in yannda

yeraldklar gibi Kutalm'n da yannda yer alrlar. Aslnda her ayaklanmannTrkmenlerce desteklenmesi Trkmenler'le devlet arasndaki uurumugstermesiasndan ilgintir. "Bu mcadele Kutalm asndan salt bir tahtmcadelesiolarak belirmekte ise de Trkmenler asndan ekonomik ve toplumsalkapsamlolarak siyasal iktidar paylama, hakettikleri yeri elde etme abasdr.Trkmenler, bu amala Kutalm'n ynetimi altnda toplanmlardr."

(etinYetkin, Trk Halk Hareketleri ve Devrimler, syf 45)Ayaklanma 1061'de balar. Kutalm, zerine yollanan orduyu yener.1063'teSeluklu Veziri Girdkuh Kalesi'nde bulunan Kutalm ve on bin askerinikuatr.Bu srada Turul Bey'in lm zerine kuatma kaldrlr. Kaleden kanKutalm'n ordusu Trkmenlerin srekli katlmyla 50 bin savaya ular.Reykenti zerine yryen ayaklanmaclar ehri kuatrlar. Bunun zerine

Turul Beyyerine tahta oturacak olan Alp Aslan, Kutalm zerine yrr, sava balar.Savan sonunda Kutalm lrken yenilen ayaklanmaclar binlerce lvererekdalrlar.Byk Seluklu Devleti'nin bana geen Alp Aslan'n nnde duran ennemlisorun sava gebe Trkmenleri disiplin altna almakt. Trkmenler biryanylayamaclklar, gebe yaam tarzlar ve merkezi devlet yapsnayabanclklaryla Seluklu iin tehlikeliydiler. Dier yandansa stn sava


39/48

yaplar ve byk saylara varan kitleleriyle gzden karlamayacak glbirsilahtlar. Seluklu egemenleri iin adeta iki yan keskin haner gibiydilerveiktidarlar iin doru kullanlmalydlar. Sonuta Alp Aslan k dinde

bulur.

slam Cihad kutsamt ve Seluklu Devleti de Turul Bey ahsnda"meru"Halife tarafndan "Dou'nun ve Bat'nn Hakan" ilan edilerek dininyaylmasylagrevlendirilmiti. Yaplmas gereken Trkmenleri "kafir" Bizans ilerinedinadna aknlara gndermekti. Bylelikle hem Trkmenler'in tepkilerinin nalnacak hem de Seluklu Devleti ganimet ve yeni topraklar elde edecekti.

Bizansa dzenlenecek seferler ncesinde baka bir "grev" durmaktadr.Msr'daki ii Fatmi Halifelii'ne son vermek. Bylece tm slamtopraklarndaki muhalefeti ezecek ve tm slam lkeleri onun denetiminegirecekti. lk elden Fatmilere bal kk devletlere saldrarak buralarald.Ardndan da 1071 ylnda Fatmiler'e dzenlenecek seferin hazrlklarnabalad. Hazrlklarn bitmesiyle Alp Aslan baka bir mezhepten de olsaMslmanolan Fatmiler'e kar "din adna" savamak iin yola kar. Oysa bu sradaHristiyan Bizans mparatorluu ile Seluklu devleti snrdr. Bu Alp Aslan'

ilgilendirmez. nk her ne kadar o bu sefere "din adna" ktn sylesedeamac tm slam lkelerini kendi egemenlii altnda toplamaktr. Alp AslanMsr'a doru ilerlerken Bizans ordusunun Dou seferine ktn renerekgeridner. ki ordu 1071'de Malazgirt'te karlar ve Alp Aslan Sava kazanr.Malazgirt sava ile Anadolu kaps da Trklere alr. Ancak Anadolu'nunTrklemesi de Seluklu slalesinin deil Seluklu'ya bakaldranTrkmenlersayesinde olmutur. Alp Aslan'n lmyle tahta nl Seluklu Veziri

NizamlMlk'n vesayetinde olu Melikah oturur. Byk Seluklu devleti Melikahdneminde Harezm'den Horasan'a, ran'dan Mezopotamya'ya ve Suriye'yeuzanantopraklaryla en byk snrlarna ular. Snrlarn bymesiyle orantlolarak ite de halka ynelik bask ve smr byr. "zetleNizamlmlk'nmimarl ve dier baskn faktrlerin belirledii dengelerde SelukluDevleti'nin kltrel olarak Trkmen'e yabanc, onu kmseyen, dilini bilehakirgrp konumayan, ancak profesyonel, cretli ordusuyla banda ceberrutgibi


40/48

duran, ondan vergi ve savalarda asker alan, ancak yeni igal alanlarndanesasolarak profesyonel orduyu (ikta datm yoluyla) faydalandran ve tabii budurumunu merulatrabilmek iin 'Hak mezhebi' diye Snnilii toplumaegemen

klma ve bunun iin katliam da dahil her yolu mubah gren bir devletgeleneidnemi balyordu." (Erdoan Aydn, Nasl Mslman Olduk, syf 243)Halk Snniletirme ad altnda sren bask ve smrye kar, halk daiiliikendisine kalkan yaparak karlarn savunur. Birok ayaklanma birbiriniizler.zellikle Hasan Sabbah nderliindeki smailiye Tarikatna bal fedailerbirokst dzey Seluklu komutan ve memurunu ldrrler. Devlet temelinden

sarslr.Fedailerin lmle cezalandrdklar arasnda Seluklu devletinin nl veziriNizm l Mlk de bulunmaktadr. Birok eserde Seluklu hkmdarMelikah'n dafedailer tarafndan ldrld ileri srlmektedir. Melikah'n lmyleSeluklu Devleti'nde balayan taht kavgalar devletin paralanmasyla sonbulur.Byk Seluklu iktidar dneminde Anadolu topraklarnda AnadoluSeluklu Devletikurulmusa da bu devletin mr ok uzun olmamtr. Anadolu Seluklu

Devleti'nekar gelien geni halk ynlarnn katld Babailer Ayaklanmas (1240)dinigrnmde gelien ve dneminin en geni planl ve iktidar hedefleyenayaklanmasdr. nderliini Baba shak'n yapt Babailer AyaklanmasSelukluDevleti'ni ciddi anlamda zayf drerek sonraki yllarda yklmasndanemlibir etken olmutur. Bu ayaklanma daha sonraki yllarda gerekleen birokayaklanmann da esin kayna olur.

Osmanl'da Din SavalarOsmanl mparatorluu'nda eitli dinsel grnmler altnda halkhareketleriningrlmesine 15. yzyldan itibaren rastlanr. Bunun nedeni devletin15.yy'dagl merkezi devlet yapsna karn aslnda en zayf dnemini yayorolmasyd. Osmanl Devletinin ekonomik yaps temel olarak dta fetihlereyaniyama ve talana ite ise topraa bal reayann yani kylnnsmrlmesine


41/48

dayanyordu. 15. yy'da Avrupa'da gelien ve ataa geen, kendisinePazar, dahauygun deyimle smrge arayan kapitalistler Osmanl'ya yeni fetih veyamaalanlar tanmyorlard. Osmanl'nn yapabilecei tek ey bir yandan yeni

fetihler iin yzn douya evirmek dier yandan da ite smry endizginsizekliyle artrmakt. yle de oldu. Emeki halk ynlarnn iler acsdurumdaki yaants her geen gn daha da zorlamaktadr. Bir yandanarvergiler, bir yandan salgn hastalklar bir yandan da kuraklk ve tmbunlarnstne bir de Osmanl'nn hrs yznden ard arkas kesilmeyen savalar...Osmanl'nn resmi tarihi sayabileceimiz Peevi tarihinde 16. yyOsmanl's;

"lke batan baa harap olup harabeye dnd, halk gebermi hayvanleleri yedi"denilerek anlatlmaktadr. Toplum dzeni tamamen bozulmu, harasz,rvetsizi grlemez olmutur. Adalet haktan, hakldan yana deil, glden,parasolandan yana ilemektedir. Rvet yemek yle bir noktaya gelmitir ki,"Allah'nyeryzndeki glgesi" Padiah bile vezirleri araclyla rvet almaktadr.Ltf Paa isimli bir saray mfettii 16.yy'da saraya sunduu raporunda

rvetinyaratt tehlikeyi, "Devlet adamlarnn rvet almas byk bir hastalk veilac olmayan kt bir derttir, devletin yklmasna nedendir" diyerekanlatmaktadr. Bu dnemde halk ise, Osmanl'ya bakn; "alvar altakOsmanlEeri kaltak Osmanl Eken de yok bien de yok Yiyende ortak Osmanl"diyerekifade etmitir.Osmanl padiahlar bile halktan tm kopmuluklarna, adaletsizliklerineramen

zulmn ve smrnn halkta yaratt memnuniyetsizliin, tepkilerinfarkndaydlar. 1509 ylnda stanbul'da yaanan 1610 ev ile yz camininykld deprem sonrasnda vezirlerini toplayan Beyazt "O kadar hakszlkvezulm yaptnz ki, ezilenlerin ikayetleri ge ykseldi" diyordu. Budnemekadar dtaki fetihler ve stratejik neme sahip ticaret yollarnnOsmanl'nnelinde bulunmas 15.yy sonlarna kadar ite snf elikilerininkeskinlemesininlyordu. Ama gelien Avrupa kapitalizminin bir yandan Bat'dakifetihlere son


42/48

vermesi dier yandan da denizciliin gelimesiyle ticaret yollarnn neminibyk oranda yitirip ticaretin deniz yollarna kaymas ve sonutaOsmanl'nnartan baskyla snf karlarna dayanan ama genellikle kendisini dinsel birklf altnda ifade eden ayaklanmalar hzla yayld. "Osmanl saltanatnn

egemenlik ideolojisi Snnilik olduundan, saltanatla eliki iinde olan,sarayakar 'dirlik dzenlik kavgas' veren halk kitlelerinin kar bir ideolojiyi,yani Alevilii kabul etmesi olduka doal. Ve yle de oluyor. Snnilik sarayveevresinin, Alevilik halkn ideolojisini belirliyor... Alevilik Osmanl'dayoksul halk kitlelerinin saraya kar balattklar halk muhalefetininideolojisi oluyor." (Sadk Eral Alevi Katliamlar syf.22)Osmanl Devleti'nin oluum ve geliim aamalarnda Anadolu'da yaayanhalklara

kar dini inan asndan yansz ve saygyla yaklat biliniyor. lkpadiahlar ve devlet ierisindeki etkin grevliler genellikle Aleviliesempatiduyan kimselerdi. Alevi Trkmen halkta Osmanl'nn kuruluuna katlm,Alevidnr ve din adamlar da bu aba ierisinde yeralmlard. II. Mehmet(Fatih)dneminde devlet hereyiyle kendisini halktan koparr. Fatih'in dlerinissleyen dnya imparatorluu iin Snni'lik en elverili 'ideoloji'ydi.Devletin

en yetkin dnemine ulam olmasyla da askeri ve brokratik yapdagereklideiim fazla zorlanlmadan salanr. Alevi Trkmen'ler hzla devletyaplanmasndan tasfiye edilir. Snni ve devirme grevliler ise ynetimyaplanmasnn basamaklarn hzla trmanrlar. Fatih Sultan Mehmetdneminden1550'lere kadar Osmanl'da grev yapan 48 vezirden sadece drdTrktr. Osmanlartk karlarna ulamada temel ara olarak grd Snniliibenimsemitir.

Bylelikle Osmanl snrlar ierisinde kurulu aamasnda varolan dinselhogr yerini zorla Snniletirme politikalarna brakr. Bata eitimolmakzere devletin tm kurumlar buna hizmet eder. Medreselerde AleviTrkmen'leriSnniletirme politikalar gdlrken, katliamlar vazgeilmez yntem olur.Busre Yavuz Sultan Selim dneminde yaanan katliamlarla doruatrmanr.Osmanl, zulmnden doan ayaklanmalar, yine zulmle bastrma yolunuseer.


43/48

Osmanl'nn15.yy'dan itibaren mezhep farkllklarn ne srerekkatliamlaraynelmesinin nemli bir nedeni de Anadolu'daki Alevi Trkmen'lerinyerleikyaama gemeyip genel olarak yar gebe yaamlarn srdryor

olmalardr. BuOsmanl'nn istedii gibi Alevi Trkmen'leri smrmesinin nnde engeltekilediyordu. stedii gibi vergi toplayamyor ordusuna asker alamyordu.Osmanl'nn artan smr ve basksna kar gelien en nemlihareketlerdenbirisi 1511 ylnda balayan ahkulu ayaklanmasdr. ahkulu isyanrgtl birisyandr. Antalya, Burdur, Sivas, Isparta ve Ktahya gibi geni bir alankapsam, dorudan Osmanl iktidarn hedeflemitir. Ayaklanmaya

katlanlarAlevi Trkmenler olmasna kar halk harekete geiren youn smr,topraklarnelinden alnmas ve sarayn zulmdr. Ayaklanma snfsal olarak toplumdaen okezilen, smrlen kyllere dayanmaktadr. Osmanl'nn Sultan Korkutkumandasndaki bir ordusunun ahkulu'na saldrmasyla ayaklanmabalar.ahkulu'nun arsyla etrafnda onbine yakn insan toplanr. ahkuluevresindekilere "devlet ve saltanat bizimdir" demekteydi. Ayaklanmaclar

ncezerlerine saldran Sultan Korkut'u ardndan da Antalya subas Hasanbeyinordularn dattlar. Osmanl'nn yenilgi zerine gnderdii Karagz AhmetPaaKomutasndaki orduyla savaa baladlar. Savan banda Osmanl ordusustnlkkurduysa da ahkulu sava kazanmasn bildi. Son olarak SvasyaknlarndaSadrazam Ali Paa ordusuyla savaan ayaklanmaclar sava

kazanmalarna karnahkulu'nun savata lmesiyle dalrlar.ahkulu ayaklanmasnn bastrlmasndan sonra da ayaklanmaya yolaannedenlervarln koruduundan ve Osmanl toplumsal yaps iinde kaldrlmasmmknolmadndan yeni ayaklanmalar ksa aralklarla birbirini takip eder. Biryandantarihsel artlarn olgunlamam olmas bir yandansa ayaklanmalarnbirbirindenkopuk ve gerekli deneyime sahip olunmamas Osmanl'ya zor anlaryaatmalarna


44/48

karn baarya ulamalarn nler.Bu ayaklanmalardan birisi de 1525'te gerekleen Baba Znnunayaklanmasdr.Baba Znnun ayaklanmas Osmanl'nn halka ynelik baskc politikalarnnve

halkn tepkisinin anlalmas asndan rnektir. Yozgat Sancak BeyiMustafaBey'in buyruu ile kyleri dolap vergileri belirleyen grevliler SlnKocaadl bir Alevi ileri geleninden ikiyz ake fazladan vergi yazarlar. Kyl buverginin haksz ve ok fazla olduunu syleyince beyin adamlar SlnKoca'nnzorla sakaln ve byn keserler. Dnemin koullarnda sakal ve bynkesilmesi byk bir hakarettir. Sln Koca bunun zerine kyllerdenyardm

ister. Osmanl'nn basksna tepkili olan halk ayaklanr. syann banayredeok sevilen Baba Znnun geer. Kyller ilk olarak beyin konan basar,beyi,kady, katibi ve beyin adamlarnn tmn ldrrler.Osmanl padiah Kanuni Sultan Sleyman'n akrabas olan beyinldrlmesisarayn byk tepkisini eker. Baba Znnun zerine Hrrem Paakomutasnda birordu gnderilir. syanclar Hrrem Paa ve yanndaki toprak aalarn

ldrpOsmanl ordusunu datrlar. Ardndan Rumeli beylerbeyi Hseyin Paa,Dulkadirliaskeri ve Mara hakimi Mahmut bey gnderilir. Malatya sancakbeyiskender beyide sonradan bin adamyla bu kuvvete katlr. syanclar, Rumeli BeylerbeyiHseyin Paa ile Hykl yaknlarnda arpmaya balarlar. Bu savataBabaZnnun ldrlr. Ancak ayn gnn akam nderlerini yitirdikleri haldetoparlanan kyller Osmanl ordusuna saldrarak bozguna uratrlar.

OsmanlOrdusunun kumandan Hseyin Paa da ldrlmtr. Hareket ndersizde olsadevam eder. Ancak ok gemeden byk bir gle ayaklanmaclarasaldranDiyarbakr beylerbeyi byk bir katliama giriir, ayaklanma bastrlr.Osmanl pek ok ulusal kkenden ve dini inantan bir ok halk bnyesindebarndran bir halklar hapishanesiydi. Osmanl'nn zulm ve smrs deeitliinan ve halklardan olupta egemenler arasnda yeralmayan herkesikapsyordu.


45/48

Bir yerde Osmanl egemenleri asndan nemli olan "kullar"nn hangi dinveinantan olduu deil, onu en fazla ve en rahat nasl smrebileceiydi.Doalolarak bu anlay imparatorluk snrlar ierisindeki tm halklarn azgn bir

smr ve bask ile karlamasn salyordu. Bask ve smr ise biryerekadard. Bundan tesi Ermeni olsun, Bulgar olsun, Sryani olsun...halklarnmeru isyan demektir. Osmanl ise zulme ve smrye kar gelien buayaklanmalar bazen direk ordusuyla, bazen de politikalarna emekihalklaralet ederek saldryordu. Elinde insanlar canevinden vur

Documents

DİN SAVAŞLARI