Demokracja szlacheckaDemokracja szlachecka To system ustrojowy Rzeczypospolitej To system ustrojowy Rzeczypospolitej

gwarantujący stanowi szlacheckiemu prawo gwarantujący stanowi szlacheckiemu prawo decydowania w sprawach państwa, zarówno w decydowania w sprawach państwa, zarówno w polityce zagranicznej, jak i wewnętrznej.polityce zagranicznej, jak i wewnętrznej.

Wykształciła się w XV i XVI wieku, dzięki Wykształciła się w XV i XVI wieku, dzięki uzyskiwanym przez szlachtę przywilejom.uzyskiwanym przez szlachtę przywilejom.

Jej ukoronowaniem była konstytucja Jej ukoronowaniem była konstytucja nihil novi nihil novi w 1505 roku.w 1505 roku.

Ustrój demokracji szlacheckiej utrzymał się w Ustrój demokracji szlacheckiej utrzymał się w Polsce do rozbiorów.Polsce do rozbiorów.

Podstawą modelu demokracji Podstawą modelu demokracji szlacheckiej były przywileje, czyli szlacheckiej były przywileje, czyli

korzystne uprawnienia dla szlachty.korzystne uprawnienia dla szlachty.Panujący w zamian za określone Panujący w zamian za określone ustępstwa wobec jego postulatów ustępstwa wobec jego postulatów nadawał stanowi szlacheckiemu nadawał stanowi szlacheckiemu

szczególne uprawnienia polityczne, szczególne uprawnienia polityczne, gospodarcze i sądowniczo-gospodarcze i sądowniczo-

administracyjneadministracyjne

Szlachta a inne stanySzlachta a inne stanyW XV i XVI wieku szlachta osiągnęła całkowitą W XV i XVI wieku szlachta osiągnęła całkowitą

przewagę polityczną i gospodarczą nad przewagę polityczną i gospodarczą nad mieszczaństwem i chłopstwem.mieszczaństwem i chłopstwem.

„„Panowie bracia” pilnowali, by do Panowie bracia” pilnowali, by do współrządzenia państwem nie zostali współrządzenia państwem nie zostali

dopuszczeni przedstawiciele innych stanów.dopuszczeni przedstawiciele innych stanów.Dlatego ustrój Rzeczypospolitej w XVI – XVIII Dlatego ustrój Rzeczypospolitej w XVI – XVIII

wieku nazywa się: wieku nazywa się: demokracją szlacheckądemokracją szlachecką

Stany szlacheckieStany szlacheckieSzlachta dzieliła się na:Szlachta dzieliła się na: Magnatów (możnowładców)Magnatów (możnowładców)i ogół szlachty, który się dzielił na:i ogół szlachty, który się dzielił na: posesjonatów (zamożna szlachta, posesjonatów (zamożna szlachta,

posiadała folwarki i wsie razem z posiadała folwarki i wsie razem z chłopami)chłopami)

średnią szlachtę (mało zamożna, średnią szlachtę (mało zamożna, często sama uprawiała swoje ziemie)często sama uprawiała swoje ziemie)

gołote (nie mogła zostać urzędnikiem, gołote (nie mogła zostać urzędnikiem, nie posiadała ziemi, najbiedniejsza nie posiadała ziemi, najbiedniejsza część szlachty). część szlachty).

SEJMIKI SEJMIKI były to zjazdy szlachty, zamieszkującej były to zjazdy szlachty, zamieszkującej

województwo lub ziemię, na które województwo lub ziemię, na które dzieliła się Korona i Litwa np. dzieliła się Korona i Litwa np. województwo krakowskie czy ziemia województwo krakowskie czy ziemia dobrzyńska;dobrzyńska;

na mocy przywileju z 1454r. sejmiki na mocy przywileju z 1454r. sejmiki uzyskały ogromny wpływ na politykę uzyskały ogromny wpływ na politykę państwa – zwłaszcza na jego finanse;państwa – zwłaszcza na jego finanse;

Rodzaje sejmikówRodzaje sejmików DeputackieDeputackie – na których wybierano – na których wybierano

reprezentantów do Trybunału Korony;reprezentantów do Trybunału Korony; Generalny (generał)Generalny (generał) – większy zjazd – większy zjazd

senatorów i szlachty danej prowincji, senatorów i szlachty danej prowincji, uzgadniano na nim stanowisko w sprawach uzgadniano na nim stanowisko w sprawach jakie miał rozpatrywać następny sejm;jakie miał rozpatrywać następny sejm;

PrzedsejmowyPrzedsejmowy (elekcyjny)(elekcyjny) – zbierał się – zbierał się przed sejmem walnym w celu wybrania przed sejmem walnym w celu wybrania posłów i ustalenia instrukcji posłów;posłów i ustalenia instrukcji posłów;

Rodzaje sejmików Rodzaje sejmików c.d.c.d. RelacyjnyRelacyjny – zwoływany po sejmie walnym, – zwoływany po sejmie walnym,

posłowie zdawali sprawozdanie z obrad posłowie zdawali sprawozdanie z obrad sejmu walnego;sejmu walnego;

Powiatowe Powiatowe – skupiały szlachtę danego – skupiały szlachtę danego powiatu;powiatu;

ZiemskieZiemskie – gromadziły szlachtę danej ziemi – gromadziły szlachtę danej ziemi np. na Mazowszu, w ziemi dobrzyńskiej itp..;np. na Mazowszu, w ziemi dobrzyńskiej itp..;

Wojewódzkie i generalneWojewódzkie i generalne – zwoływane – zwoływane dość rzadko, skupiały szlachtę całej dość rzadko, skupiały szlachtę całej prowincji. prowincji.

W 1493 roku, szlachta utworzyła obok W 1493 roku, szlachta utworzyła obok senatu odrębną senatu odrębną izbę poselskąizbę poselską, w której , w której

zasiadali posłowie wybierani przez sejmiki.zasiadali posłowie wybierani przez sejmiki.To wydarzenie uważa się za początek To wydarzenie uważa się za początek istnienia istnienia sejmu walnegosejmu walnego, składającego , składającego

się z trzech „stanów sejmujących”:się z trzech „stanów sejmujących”:KrólaKróla

SenatuSenatuIzby poselskiejIzby poselskiej

Stany sejmująceStany sejmująceKażdy z trzech „stanów sejmujących” miał Każdy z trzech „stanów sejmujących” miał

odmienne uprawnienia.odmienne uprawnienia. 1. Monarcha1. Monarcha zwoływał sejm,zwoływał sejm, przewodniczył posiedzeniom,przewodniczył posiedzeniom, sprawował sądy,sprawował sądy, przedstawiał własne projekty,przedstawiał własne projekty, bez jego zgody żadna uchwała nie miała bez jego zgody żadna uchwała nie miała

mocy prawnej.mocy prawnej.

Stany sejmujące Stany sejmujące c.d.c.d.

2. 2. SenatorowieSenatorowie wyrażali swoje opinie o królewskich i wyrażali swoje opinie o królewskich i

poselskich projektach ustawposelskich projektach ustaw 3. 3. PosłowiePosłowie przedstawiali własne postulaty,przedstawiali własne postulaty, omawiali projekty ustaw królewskich.omawiali projekty ustaw królewskich.

Do przyjęcia ustawy przez sejm Do przyjęcia ustawy przez sejm potrzebna była jednomyślna zgoda potrzebna była jednomyślna zgoda

trzech jego stanówtrzech jego stanów

Sejm Walny

K r ó l

izba poselska izba senatorska

170 posłów 140 senatorów

Sejm walny Sejm walny c.d.c.d.

Po 1569 roku sejmy odbywały się Po 1569 roku sejmy odbywały się najczęściej w Warszawie – najczęściej w Warszawie – „w pół drogi „w pół drogi

między stolicami Polski i Litwy”między stolicami Polski i Litwy”..Od 1573 roku przyjęto zasadę zwoływania Od 1573 roku przyjęto zasadę zwoływania

sejmu zwyczajnegosejmu zwyczajnego raz na dwa lata na raz na dwa lata na okres sześciu tygodni.okres sześciu tygodni.

Gdy tego wymagały okoliczności król Gdy tego wymagały okoliczności król mógł zwołać dwutygodniowy mógł zwołać dwutygodniowy sejm sejm

nadzwyczajnynadzwyczajny..

Podczas obrad sejmu obowiązywały Podczas obrad sejmu obowiązywały dwie niepisane zasady: dwie niepisane zasady:

jedności i jednomyślnościjedności i jednomyślności..

Stosowanie tych zasad przynosiły Stosowanie tych zasad przynosiły jednak największe szkodyjednak największe szkody

Zakres działania sejmu Zakres działania sejmu walnegowalnego

praca ustawodawcza – uchwalanie ustaw, praca ustawodawcza – uchwalanie ustaw, konstytucji,konstytucji,

polityka zagraniczna,polityka zagraniczna, uchwalanie podatków,uchwalanie podatków, ustalanie liczebności wojsk,ustalanie liczebności wojsk, decydowanie o wydatkach i dochodach państwa,decydowanie o wydatkach i dochodach państwa, sądownictwo szlacheckie – prawo łaski i amnestii,sądownictwo szlacheckie – prawo łaski i amnestii, wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego wyrażanie zgody na zwołanie pospolitego

ruszenia,ruszenia, nobilitacje – nadanie szlachectwa.nobilitacje – nadanie szlachectwa.

Rodzaje sejmówRodzaje sejmów Sejm walny,Sejm walny, Sejm konwokacyjnySejm konwokacyjny – zawiązany po śmierci – zawiązany po śmierci

króla pod przewodnictwem prymasa wyznaczał króla pod przewodnictwem prymasa wyznaczał czas i miejsce wolnej elekcji,czas i miejsce wolnej elekcji,

Sejm koronacyjnySejm koronacyjny – odbywał się w Krakowie i – odbywał się w Krakowie i kończył bezkrólewie, król elekcyjny zaprzysięgał kończył bezkrólewie, król elekcyjny zaprzysięgał artykuły henrykowskie i był koronowany,artykuły henrykowskie i był koronowany,

Sejm obozowySejm obozowy – w czasie zbierania pospolitego – w czasie zbierania pospolitego ruszenia,ruszenia,

Sejm rokoszowySejm rokoszowy – w czasie zbrojnego – w czasie zbrojnego wystąpienia przeciw królowi.wystąpienia przeciw królowi.

Korzyści z demokracji szlacheckiej czerpała Korzyści z demokracji szlacheckiej czerpała grupa społeczeństwa, stanowiąca grupa społeczeństwa, stanowiąca

dziesiątą część mieszkańców kraju.dziesiątą część mieszkańców kraju.

W następnych wiekach rosnący egoizm W następnych wiekach rosnący egoizm szlachty spowodował zablokowanie szlachty spowodował zablokowanie koniecznych reform i ostatecznie koniecznych reform i ostatecznie pchnięto państwo ku katastrofie.pchnięto państwo ku katastrofie.

Posiedzenie sejmu w 1622 r., (miedzioryt)

Sejm polski. Król Aleksander Jagiellończyk w otoczeniu senatorów i posłów.

Unia Lubelska – w 1569 pod wpływem ruchu egzekucyjnego [ruch egzekucyjny] zawarto ściślejszą unię z Litwą. Zastąpione unię personalną, unią realną. Tabela przedstawia wspólne i różne rzeczy dla Litwy i Polski

Narodowości w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1569

Polacy 40%

Rusini 20%

Litwini 15%

Niemcy 10%

Inni 15%

WspólneWspólne RóżneRóżnePaństwoPaństwo TerytoriaTerytoriaKrólKról UrzędyUrzędySejmSejm WojskoWojskoMonetaMoneta PrawaPrawaPolityka Polityka zagraniczna i zagraniczna i obronnaobronna

SkarbSkarb

Języki urzędoweJęzyki urzędowe

Mapka

Rze

czpo

spol

ita p

o un

ii Lu

bels

kiej

Wolna Elekcja – jest to wybór nowego władcy dokonywany przez szlachtę w drodze głosowania, kandydatem mógł być każdy szlachcic z kraju i zagranicy.

W czasie sejmu elekcyjnego w 1573 roku głównymi kandydatami byli:

-Iwan Groźny (car Rosji)

-Piast (magnat polski)

-Henryk Walezy (Wybrany)

Król musiał, aby rządzić spełniać dwa rodzaje warunków:

1. Artykuły Henrykowskie:

-uznawać wolną elekcję

-przestrzegać postanowień

konfederacji warszawskiej

-co 2 lata zwoływać sejm

-utrzymywać 16 senatorów

kontrolnych

-jeśli król złamie postanowienia

poddani mogą wypowiedzieć mu

posłuszeństwo

2. Pacta conventa (z łac. Warunki uzgodnione):

Warunki ustalane przez szlachtę

oddzielnie dla każdego władcy

WOLNA ELEKCJAWOLNA ELEKCJA

Wolna elekcja - jest to wybór monarchy nieograniczony względami na dynastię (w Polsce

od 1572). Na elekcji szlachta głosowała województwami w obecności posłów, którzy

odnosili jej głosy do senatu: wybór króla ogłaszał marszałek, mianował natychmiast prymas. W

późniejszym terminie ustalono stałe miejsce, w którym odbywała się elekcja, była to Wola pod

Warszawą (obecnie dzielnica Warszawy).

Lista królów elekcyjnych Lista królów elekcyjnych panujących w Polsce:panujących w Polsce:

-Henryk Walezy 1573-1574

-Stefan Batory 1576-1586

-Zygmunt III Waza 1587-1632

-Władysław IV 1632-1648

-Jan II Kazimierz 1648-1668

-Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1673

-Jan III Sobieski 1674-1696

-August II 1697-1706

-Stanisław Leszczyński 1704-1709

-August III 1733-1763

-Stanisław August Poniatowski 1764-1795