Deklarata e Politikës Monetare për gjashtëmujorin e parë të vitit 2002

Deklarata e Politikës Monetare 1

Fjala e Guvernatorit 2

I. Ecuria e inflacionit në gjashtëmujorin e parë 5

II. Zhvillimet monetare dhe ndikimi i tyre në inflacion. 12

II. 1. Ecuria e treguesve monetarë .......................................................14 II. 2. Financimi i deficitit buxhetor........................................................16 II. 3. Kredia për ekonominë...................................................................17 II. 4. Mjetet valutore neto ..........................................................................19

III. Ecuria e objektivave sasiorë. 20

IV. Tregjet e parasë dhe reagimi ndaj politikës monetare

të Bankës së Shqipërisë 22

V. Pritshmëritë për ekonominë shqiptare. 28

V. 1. Treguesit kryesorë të ekonomisë shqiptare. ..............................28 V. 2. Pritshmëritë për inflacionin. .........................................................28 V. 3. Politika monetare dhe ecuria e treguesve monetarë..................30

`

2

Fjala e guvernatorit Deklarata për zhvillimet monetare në gjashtë muajt e kaluar dhe perspektiva për gjashtë muajt në vijim, është një dokument me anë të të cilit Banka e Shqipërisë analizon politikën e hartuar dhe të zbatuar prej saj në funksion të përmbushjes së objektivit kryesor, që është arritja dhe ruajtja e stabilitetit të çmimeve. Gjashtëmujori i parë i vitit 2002 ka qenë një periudhë relativisht e vështirë për Bankën e Shqipërisë dhe me mjaft sfida. Megjithatë, me kënaqësi vërej që banka qendrore arriti të reagojë në kohë, në masën dhe drejtimin e duhur duke shfaqur pjekuri në të gjitha veprimet e saj. Për vitin 2002 Banka e Shqipërisë synon të arrijë një normë vjetore të inflacionit rreth 4 për qind. Duke ndjekur zhvillimet në çmimet e konsumit dhe në treguesit e tjerë të ekonomisë konkludohet që në tërësi presionet inflacioniste në vitin 2002 janë më të larta krahasuar me tre vitet e fundit. Kjo situatë ka çuar në zbatimin e një politike monetare me kah shtrëngues gjatë gjithë gjashtëmujorit të parë. Banka e Shqipërisë parashikoi të mos merrte pjesë në financimin e deficitit buxhetor për vitin 2002, duke synuar kontrollin e sasisë së parasë në qarkullim dhe duke u lënë më shumë hapësirë bankave tregtare në investimin e fondeve të tyre. Gjatë tremujorit të parë të vitit, inflacioni u shfaq në nivele të larta duke u luhatur në intervalin 6.5 – 7.6 për qind dhe duke tejkaluar ndjeshëm kufirin e sipërm të objektivit. Faktorët që kanë ndikuar në rritje të presioneve inflacioniste ishin disa. Prezantimi fizik i euros u shoqërua me një rritje të shpejtë të ofertës monetare në muajin dhjetor të vitit 2001 dhe veçanërisht të parasë në qarkullim, si pasojë e ndërhyrjes së Bankës së Shqipërisë në tregun valutor për të mos lejuar mbiçmimin e konsiderueshëm të lekut. Mbiçmimi i lekut që shoqëroi këtë proces ndikoi në zbutjen e presioneve inflacioniste në këtë muaj, por në muajt janar dhe shkurt të vitit 2002 situata ndryshoi në kah të kundërt. Leku filloi të nënçmohej, duke rritur më tej presionet inflacioniste. Këto presione u përforcuan më tepër nga sasia e lartë e likuiditetit në qarkullim. Gjatë muajit dhjetor, paraja jashtë bankave u rrit ndjeshëm, afërisht me 12 miliardë lekë. Norma vjetore e rritjes së saj arriti në 19.9 për qind. Kthimi i kësaj paraje në sistemin bankar në muajt e parë të vitit ishte më i ulët nga sa pritej. Niveli i ulët i normave reale të interesit, i ndikuar kryesisht nga rritja e inflacionit në ekonomi, duket se ka qenë një faktor në rritjen e ngadaltë të depozitave. Nga ana tjetër, kriza e energjisë elektrike e pranishme gjatë gjithë tremujorit të parë ndikoi në rritje çmimesh dhe krijoi probleme në tërësi me ecurinë e ekonomisë. E ndodhur përballë këtyre presioneve dhe pritshmërive për inflacion më të lartë gjatë gjithë vitit 2002, Banka e Shqipërisë, më 21 mars 2002 mori vendimin për rritjen e normës bazë të interesit me 0.5 pikë përqindjeje. Në fund të marsit 2002, në rradhët e popullatës u përhap paniku për sigurinë e bankave dhe filloi një tërheqje e konsiderueshme e depozitave nga dy bankat më të

`

3

mëdha të sistemit bankar shqiptar. Kjo ngjarje e paparashikuar dhe që nuk u shkaktua nga problemet që lidhen me ecurinë financiare të bankave kushtëzoi politikën monetare dhe atë fiskale në tremujorin e dytë të vitit. Situata e rënduar e detyroi Bankën e Shqipërisë të modifikojë politikën e saj monetare. Prioritet mori sigurimi i qëndrueshmërisë së sistemit bankar duke anashkaluar përkohësisht objektivin e inflacionit. Për pasojë, Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë mori vendimin që të lejohet devijimi i treguesve nga objektivat sasiorë të përcaktuar në programin monetar dhe Banka e Shqipërisë të shndërrohej në injektuese të likuiditetit në treg me synim frenimin e përhapjes së mëtejshme të panikut. Në këtë mënyrë u ndryshua kahu i operacioneve kryesore monetare, nga repo në repo të anasjellta. Përveç kësaj, Qeveria, e ndodhur përballë mungesës së likuiditetit ka qenë në vështirësi për të siguruar humarrje të brendshme, sidomos nga sistemi bankar. Duke synuar administrimin më të mirë të situatës së likuiditetit dhe plotësimin e nevojave të qeverisë, Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë miratoi devijimin nga programi monetar ekzistues dhe financimin e deficitit buxhetor, deri në kufirin 8 për qind të mesatares së të ardhurave buxhetore gjatë tre viteve të fundit, që lejon ligji “Për Bankën e Shqipërisë”. Financimi i deficitit buxhetor nga Banka e Shqipërisë është rreth 6 miliardë lekë dhe kryesisht është siguruar me anë të akordimit të kredive direkte, niveli i të cilave arriti në 4 miliardë lekë në muajin qershor. Injektimi i likuiditetit për bankat e nivelit të dytë, ndërmjet të tjerash, ka ndihmuar indirekt financimin e qeverisë. Tërheqja e depozitave, e cila vazhdoi edhe gjatë muajve prill dhe maj e bëri akoma më shqetësues problemin e rritjes së likuiditetit në ekonomi dhe ndikimin e mundshëm negativ të tij në inflacion apo në nënçmimin e lekut. Pra, sinjalet ishin që presioni inflacionit vazhdonte. Në këtë kuadër, Banka e Shqipërisë, përveç masave të marra për të kaluar rrezikun e momentit dhe moslejimin e përhapjes së panikut duhej të reagonte për të frenuar tërheqjen e depozitave dhe për të nxitur kthimin e parasë në sistem. Gjithashtu, në afat të gjatë duhej të sigurohej arritja e objektivit të inflacionit. Për këto arsye, u gjykua se rritja agresive e normës bazë të interesit ishte një instrument që do të ndihmonte në përmirësimin e situatës. Në 10 prill 2002 Këshilli Mbikëqyrës vendosi rritjen për herë të dytë të kësaj norme me 1 pikë përqindjeje. Ritja e normave të interesit kishte si qëllim edhe moderimin e pritjeve inflacioniste në ekonomi dhe kufizimin e përfshirjes së tyre në vendimet ekonomike. Paralelisht me këtë vendim drejtuesit e Bankës së Shqipërisë mbajtën kontakte të shpeshta dhe të rregullta me sistemin bankar me qëllim që të sigurohej një pasqyrim sa më i shpejtë dhe sa më i plotë i këtij vendimi në tregun e vendit. Nga ana tjetër, Banka e Shqipërisë synoi që të sqaronte popullsinë mbi situatën relativisht të shëndoshë të sistemit bankar duke u përqendruar në përdorimin më intensiv të medias. Rezultat i kësaj fushate është edhe rritja e konsiderueshme e investimit të individëve në bono thesari. Së fundi, Banka e Shqipërisë kërkoi nga të gjitha institucionet përkatëse shqiptare dhe të huaja, në veçanti nga Ministria e Financave, që të bëheshin palë e përpjekjeve për të frenuar këtë fenomen. Banka e Shqipërisë shfrytëzoi të gjithë

`

4

kuadrin e instrumenteve në dispozicion të saj, si dhe nxiti rritjen e aktivitetit në tregun ndërbankar për të përballuar situatën. Ajo ka përdorur gjerësisht kredinë me afat njëditor, kredinë lombard, repo të anasjellta njëmujore, blerjen e bonove të thesarit me të drejta të plota si dhe ka punuar për të nxitur huamarrjen në tregun ndërbankar. Në të gjithë tremujorin e dytë, kthimi i besimit të lëkundur të një pjese të publikut në qëndrueshmërinë e bankave ka qenë një prioritet i politikës monetare. Ndërkohë, ka dhe një sërë faktorësh që kanë zbutur disi presionet inflacioniste. Faktorë të tillë ishin rritja e konsiderueshme e prodhimit bujqësor në gjashtëmujorin e parë; zbutja e problemeve politike si dhe reagimi në kohë dhe në drejtimin e duhur i politikës monetare dhe i asaj fiskale. Të gjitha këto kanë bërë që norma vjetore e inflacionit të reduktohet gjatë gjashtëmujorit të parë për të arritur në 3.8 për qind në fund të tij. Mesatarisht, inflacioni vjetor në gjashtëmujorin e parë është në nivelin 6.12 për qind, nga 0 dhe 3.1 për qind përkatësisht për vitet 2000 dhe 2001, ndërkohë që nga fillimi i vitit inflacioni është negativ prej –1.76 për qind. Ritmi i rritjes së ofertës monetare zbriti në 13.9 për qind në muajin maj, nga 19.9 për qind në fillim të vitit. Tërheqja e depozitave është faktori kryesor që ka ndikuar në këtë ngadalësim. Rritja vjetore e agregatit M1 arriti në 26.4 për qind nga 12.4 për qind që ishte planifikuar. Kjo përbën një premisë për inflacion më të rritur. Kjo situatë, e detyroi Bankën e Shqipërisë të rishikonte parashikimet e saj për rritjen e treguesve monetarë. Parashikimi i rritjes së ofertës monetare u ul nga 11.3 për qind në 5.4 për qind ndërsa ai i M1 u rrit nga 11.3 për qind në 13.2 për qind. Megjithatë, normalizimi i shpejtë i situatës bëri që, në fund të muajit maj, oferta monetare të ishte 1.3 miliardë lekë më e lartë se parashikimi, si rrjedhojë e frenimit të tërheqjes së depozitave. Gjithashtu, edhe kredia për ekonominë është rritur 16 për qind më shumë se parashikimi, duke përbërë një zhvillim pozitiv për ekonominë shqiptare. Duke patur parasysh ecurinë e treguesve tashmë mund të thuhet se është kapërcyer momenti i krizës, është qetësuar fenomeni i tërheqjes së depozitave dhe ka filluar kthimi i parasë në sistem. Por, intensiteti i kthimit të parasë në sistem ende nuk është i mjaftueshëm për të kompensuar efektet negative. Gjithashtu, veprimi i faktorëve të tillë si problemet me energjinë elektrike, ecurinë e depozitave dhe të likuiditetit në ekonomi, të kursit të këmbimit dhe të situatës politike, përfaqësojnë rreziqe që mbeten të pranishme për arritjen e objektivit të inflacionit. Banka e Shqipërisë, me qëllim që të sigurojë arritjen e objektivit do të ndjekë një politikë monetare aktive me kah shtrëngues, në rast se shihet e nevojshme. Shkëlqim Cani Guvernator

`

5

I. Ecuria e inflacionit në gjashtëmujorin e parë Gjashtëmujori i parë i vitit është karakterizuar nga nivele më të larta të inflacionit krahasuar me tre vitet paraardhëse. Norma mesatare e inflacionit vjetor, në këtë gjashtëmujor, ishte 6.12 për qind; 2.12 pikë përqindjeje më e lartë se kufiri i sipërm i objektivit të Bankës së Shqipërisë. Megjithatë, inflacioni vjetor ka ndjekur përgjithësisht një trajektore rënëse dhe në fund të muajit qershor norma vjetore e inflacionit arriti në 3.8 për qind, duke qenë brenda objektivit të Bankës së Shqipërisë.

Grafik 1: Norma vjetore e inflacionit dhe objektivi i saj (në përqindje).

-4.0

-2.0

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

Janar, 1999S

hkurtM

arsP

rillM

ajQ

ershorK

orrikG

ushtS

htatorTetorN

entorD

hjetorJanar, 2000S

hkurtM

arsP

rillM

ajQ

ershorK

orrikG

ushtS

htatorTetorN

entorD

hjetorJanar, 2001S

hkurtM

arsP

rillM

ajQ

ershorK

orrikG

ushtS

htatorTetorN

entorD

hjetorJanar, 2002S

hkurtM

arsP

rillM

ajQ

eshor

Norma vjetore e inflacionit Kufiri i poshtëm Kufiri i siperm

Në muajin janar inflacioni mujor arrin pikën më të lartë, 1.53 për qind duke u shmangur nga vlerat e inflacionit në dy vitet paraardhëse, përkatësisht 0.64 dhe –1.29 për qind. Gjatë muajve shkurt-prill vlerat e inflacionit shënuan ulje, ashtu siç ishte parashikuar edhe nga Banka e Shqipërisë. Ndërsa, në muajt maj-qershor kemi një rënie të theksuar të vlerave të inflacionit mujor, prej –1.64 për qind dhe -1.5 për qind përkatësisht. Kjo ndikoi në reduktimin e ndjeshëm të inflacionit vjetor duke arritur në fund të muajit qershor respektim të objektivit për herë të parë gjatë vitit 2002. Norma e inflacionit mujor, gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2002, është luhatur nën ndikimin e efekteve sezonale të kësaj periudhe. Por, ajo ka regjistruar gjithashtu shmangie të ndjeshme nga mesataret disavjeçare të saj duke u ndikuar edhe nga faktorë që nuk kishin vepruar më parë ose kishin ndikuar pak në zhvillimet inflacioniste.

`

6

Tabelë 1: Ecuria e normës mujore të inflacionit (në përqindje).

1998 1999 2000 2001 2002

Janar 3.46 0.91 0.64 -1.29 1.53

Shkurt 1.82 -0.61 -0.61 -1.34 -0.21

Mars 1.16 -0.29 -1.11 0.29 0.15

Prill 1.61 0.01 0.72 0.84 -0.10

Maj -0.18 -0.64 0.67 0.21 -1.64

Qershor -1.74 -2.28 -2.10 -0.66 -1.54

Korrik -2.01 -1.30 -2.67 -1.20

Gusht 0.41 -0.28 0.40 -0.99

Shtator 1.44 0.10 1.70 1.10

Tetor 0.26 0.39 1.26 -0.45

Nëntor 0.22 0.78 0.85 1.88

Dhjetor 2.05 2.24 4.58 5.30

• Kriza energjitike veproi gjatë fundit të vitit 2001 dhe fillimit të vitit 2002. Kjo krizë

çoi në mënyrë të pashmangshme në rritjen e drejtpërdrejtë të çmimeve të disa artikujve të grupeve “qira, ujë, lëndë djegëse dhe energji”, "restorante dhe hotele" etj.. Duke filluar nga muaji prill, veprimi i këtij faktori erdhi duke u zbutur. Megjithatë, ajo ndikoi në ruajtjen e një mjedisi spekulativ për rritjen e çmimeve në ekonomi, mjedis i cili u përforcua nga efekti i motit të ftohtë dhe izolimi i një pjese të vendit në fillim të vitit.

Grafik 2: Inflacioni vjetor i grupit "qira, ujë, lëndë djegëse, energji" (në

përqindje).

-505

101520253035

qershor '01

korrik

gusht

shtator

tetor

nëntor

dhjetor

janar '02

shkurt

mars

prill

maj

qershor '02

totali qe ra mirëmbajt je f u r n iz im me ujë lëndë d jegëse dhe energ j i

`

7

Grafik 3: Inflacioni vjetor i grupit "hotele, kafene dhe restorante" (në përqindje).

• Shpenzimet e përqendruara buxhetore të dhjetorit të vitit 2001, rritën presionet

inflacioniste në ekonomi, duke ushtruar ndikim në ruajtjen e niveleve të larta të çmimeve në ekonomi edhe gjatë të paktën tre muajve pasardhës. Gjatë muajit dhjetor shpenzimet buxhetore ishin pothuaj dyfishi i shpenzimeve në muajin nëntor.

Tabelë 2: Përqendrimi i shpenzimeve buxhetore në muajin dhjetor dhe niveli i tyre.

1998 1999 2000 2001 Përqendrimi (në % ndaj totalit të shpenzimeve vjetore)

15.7 16.7 15.7 16.8

Niveli (në mld. lekë) 22.3 27.8 26.8 28.4 Rritja kundrejt nëntorit (në %) 18.6 20.2 87.7 91.5

Megjithatë, politika fiskale gjatë vitit 2002 ka qenë përgjithësisht e kujdesshme. Duke parë edhe situatën e rënduar të sistemit bankar, mungesa e likuiditetit ka kufizuar huamarrjen e brendshme nga ana e qeverisë duke mos krijuar presione të mëtejshme për likuiditete. Shpenzimet buxhetore gjatë gjashtëmujorit të parë kanë qenë përgjithësisht më të ulëta.

Tabelë 3: Ecuria e shpenzimeve buxhetore (në miliardë lekë).

SHPENZIMET T I

2001 T II 2001 T III 2001 T IV 2001 T I 2002 Gjithsej 35.8 48.46 43.64 57.8 36.9 Korente 31.2 34.9 33.8 41.3 33.1 Kapitale 4.5 11.9 9.9 16.4 3.8

• Tërheqja në masë e depozitave, kryesisht gjatë muajve mars-prill, solli rritjen e

likuiditetit në qarkullim duke rritur presionet inflacioniste gjatë kësaj periudhe nga kahu i kërkesës.

0123456789

1 0

qershor '01

korrik

gusht

shtator

tetor

nëntor

dhjetor

janar '02

shkurt

mars

prill

maj

qershor '02

`

8

• Inflacioni i importuar vlerësohet të ketë ndikuar në rritjen e vlerës së inflacionit gjatë pjesës së parë të këtij gjashtëmujori. Inflacioni në eurozonë ishte në rritje. Faktorët kryesorë që kanë nxitur rritjen e inflacionit kanë qenë: çmimet e larta të naftës, dobësia e euros ndaj dollarit gjatë katër muajve të parë të vitit, hyrja e euros fizike e cila llogaritet të ketë rritur çmimet me rreth 0.16 për qind, rritja e pagave në disa prej shteteve europiane, moti i keq si pasojë e të cilit u rritën çmimet në zarzavate dhe në fruta, rritjet në taksat e duhanit. Ai që vuajti më shumë nga këto efekte është grupi i mallrave “ushqimorë”, një pjesë e të cilëve importohet nga vendet e eurozonës. Inflacioni i importuar ka ndikuar në rritjen e çmimeve në Shqipëri.

Tabelë 4: Ecuria e inflacionit vjetor në eurozonë (në përqindje).

Janar Shkurt Mars Prill Maj Qersh. 2.7 2.4 2.5 2.4 2.0 1.7

• Nënçmimi i kursit të këmbimit të lekut gjatë gjashtëmujorit të parë ka ndikuar në

rritjen e çmimeve të konsumit në ekonomi. Ai ka përforcuar më tej ndikimin e inflacionit të importuar.

Tabelë 5: Ecuria e kursit të këmbimit.

Dhjetor 01 Janar Shkurt Mars Prill Maj Qersh

or

Lekë/usd 137.04 140.2 141.5

7 143.8

1 144.0

6 144.9

1 142.9

Lekë/euro 122.01 123.7 123.1

9 124.3

1 127.6

4 132.9

4 136.4

Zhvillimet në tregun e brendshëm gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2002, në përgjithësi, u karakterizuan nga mbiçmimi si i monedhës europiane dhe i asaj amerikane, fenomen ky i kundërt me atë që u shfaq në tre muajt e fundit të vitit 2001, kur leku pati një mbiçmim të dukshëm.

Ndërsa ecuria shumëvjeçare e kursit të këmbimit me dy monedhat kryesore, europiane dhe amerikane, shfaqet në mënyrë simetrike, por me kahe të kundërta, duke filluar nga tremujori i fundit i vitit 2001, të dyja monedhat në raport me lekun ose nënçmohen njëkohësisht (periudha tetor-dhjetor 2001) ose mbiçmohen njëkohësisht (periudha janar-qershor 2002).

`

9

Grafik 4: Ecuria e kursit të këmbimit euro/lek dhe usd/lek . Tabelë 6: Nënçmimi i lekut gjatë vitit 2002 (në përqindje).

Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor

Gjashtëmujor

Usd 2.29 0.99 1.58 0.17 0.59 -1.38 6.8 Euro 1.40 -0.41 0.91 2.68 4.15 2.6 14.9

Ndryshimi i sjelljes ka çuar në zbutje të efektit balancues në inflacion. Kështu, deri në tetor 2001 mbiçmimi kundrejt njërës monedhë dhe njëkohësisht nënçmimi kundrejt monedhës tjetër reduktonte ndikimin e kursit të këmbimit të inflacion. Pas këtij muaji jo vetëm që ecuria e të dy kurseve të këmbimit nuk kompensohet, por është rritur mundësia që të shtohet ndikimi në inflacion për shkak se ndryshojnë në të njëjtin drejtim.

Megjithatë, nënçmimi i dukshëm i dollarit në qershor i shoqëruar me mbiçmimin e euros duket se po rivendos tendencën simetrike të mëparshme të lëvizjes së kursit. Kjo mendojmë se do të shoqërohet edhe me tendencën pothuajse balancuese të efektit në normën e inflacionit.

Faktorët që ndikuan në nënçmimin e lekut gjatë kësaj periudhe mendohet të jenë: Ø situata e shkaktuar nga tërheqja e depozitave vlerësohet të ketë ndikuar

edhe në ecurinë e kursit të këmbimit, duke bërë që të rritet kërkesa për valutë;

Ø prezantimi fizik i euros u shoqërua me mbiçmim të lekut si pasojë e këmbimit të valutave përbërëse të euros në monedhën kombëtare. Ndoshta me krijimin e sigurisë për ecurinë e monedhës së re, grupe të caktuara kanë realizuar këmbimin e kundërt duke rritur kërkesën për valutë;

110115120125130135140145150155

qershor, 2001

korrik

gusht

shtator

tetor

nëntor

dhjetor

janar, 2002

shkurt

mars

prill

maj

qershorEuro Dollari Amerikan (USD)

`

10

Ø zhvillimet në tregun ndërkombëtar dhe mbiçmimi i euros kundrejt dollarit amerikan, jo vetëm që ndikuan në nënçmimin e monedhës së vendit, por, për pasojë, leku u nënçmua më tepër kundrejt euros sesa kundrejt dollarit amerikan;

Ø reduktimi i diferencës midis normave të interesit në lekë dhe atyre në valutë të axhustuara me kursin e këmbimit gjatë viteve të fundit, mund të përbëjë një nxitës për t’u zhvendosur nga mbajtja e parave në lekë drejt atyre në valutë dhe duke rritur kërkesën për valutë. Ky skenar përforcohet edhe nga niveli mesatarisht i rritur i inflacionit për vitin 2001 dhe gjysmën e parë të vitit 2002.

Tabelë 7: Interesi mesatar vjetor për depozitat me afat tremujor në lekë dhe në valutë i konvertuar në lekë (në përqindje). Interesi në lekë Interesi në usd Interesi në euro 1996 16.00 10.92 6.87 1997 30.25 9.15 6.37 1998 21.75 1.00 1.91 1999 12.79 3.07 1.59 2000 7.14 4.71 1.86 2001 6.88 2.71 1.58 Mars 2002 6.93 1.57 1.80

• Ndikim negativ në inflacion gjatë kësaj periudhe kanë patur edhe veprimet e

faktorëve psikologjikë dhe pritshmëritë. Situata e paqëndrueshme dhe problematike politike në vend, që pati intensitet të lartë, sidomos në tremujorin e parë të vitit 2002, ndikoi negativisht në inflacion.

Inflacioni ka shfaqur tendenca rënëse gjatë tremujorit të dytë. Ndër faktorët që kanë ndikuar në rënien e inflacionit në këtë periudhë vlerësohet të jenë:

• Futja e hershme dhe e bollshme e prodhimit bujqësor vendas. Kjo ka ndikuar në

uljen e çmimeve, gjë e cila u bë më e dukshme në muajt maj-qershor. Hyrja e prodhimit bujqësor vendas në treg pas muajit shkurt solli uljen e çmimit të artikujve të “grupit ushqimor”.

`

11

Grafik 5: Norma vjetore e inflacionit të grupeve kryesore të shportës së konsumit (në

përqindje).

Në uljen e inflacionit ndikoi veçanërisht nëngrupi “zarzavate, përfshi patate” në muajin maj dhe po ky nëngrup dhe nëngrupi ”fruta” në muajin qershor.

Grafik 6: Indeksi mujor i nëngrupeve kryesore të grupit “ushqime dhe pije joalkolike”.

60

70

80

90

100

110

120

qershor2001

korrik

gusht

shtator

tetor

nëntor

dhjetor

janar2002

shkurt

mars

prill

maj

qershor

Ushqime Buke dhe drithera Fruta Zarzavate perfshirw patate

• Rritja e normave të interesit nga Banka e Shqipërisë dhe moderimi i politikës

fiskale në përgjigje të mungesës së likuiditetit në sistem ndikuan në zbutjen e presioneve inflacioniste dhe të pritjeve për të.

• Ulja e tarifave të komunikimit të telefonisë celulare e pasqyruar në reduktimin e

theksuar të çmimeve të grupit "komunikimi". Grafik 7: Norma vjetore e inflacionit të indeksit të çmimeve të komunikimit (në përqindje).

-10.00

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

janar, 1998

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 1999

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 2000

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 2001

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 2002

mars

maj

Ushqime dhe pije joalkolike Veshje dhe Kepuce

Qera, Uje, Lende Djegese dhe Energji Komunikimi

`

12

-3.00

-2.00

-1.00

0.00

1.00

2.00

3.00

4.00

5.00

janar, 1998

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 1999

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 2000

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 2001

mars

maj

korrik

shtator

nëntor

janar, 2002

mars

maj

`

13

II. Zhvillimet monetare dhe ndikimi i tyre në inflacion Ecuria e zhvillimeve monetare në gjashtëmujorin e parë të vitit 2002 ka ndikuar në rritjen e presioneve inflacioniste në ekonomi. Kjo periudhë, u karakterizua nga një ngadalësim i ritmit të rritjes së ofertës monetare. Megjithatë, presionet inflacioniste të rrjedhura nga zhvillimet monetare nuk pësuan ulje. Niveli i lartë i përbërësit më likuid të ofertës monetare, agregatit M1, dhe i bazës monetare, ishin një faktor me ndikim rritës në inflacion. Ecuria e inflacionit dhe studimet mbi të kanë sugjeruar se niveli i çmimeve në ekonomi ka një lidhje më të ngushtë me agregatin M1, se me matësin më të përgjithshëm të mjeteve monetare, agregatin M31. Grafik 8: Inflacioni, baza monetare dhe oferta monetare (ritmet vjetore të rritjes në përqindje).

0

5

10

15

20

25

30

Dhj-00

Jan-01

Shk-01

Mar-01

Pri-01

Maj-01

Qer-01

Korr-01

Gsh -01

Sht-01

Tet-01

Nën-01

Dhj-01

Jan-02

Shk-02

Mar-02

Pri-02

Maj-02

Inflacioni Baza monetare M3

Likuiditeti i hedhur në qarkullim në muajin dhjetor nuk arriti të thithej në masën e pritur nga sistemi bankar në muajt vijues, duke devijuar nga sjellja historike. Nga 12 miliardë lekë të dalë në qarkullim në muajin dhjetor, vetëm 4.4 miliardë u kthyen në sistemin bankar në formën e depozitave në lekë gjatë muajve janar-shkurt. Tabelë 8: Kthimi i parasë jashtë bankave në sistem gjatë dy muajve të parë të vitit (në përqindje).

1996 1997 1998 1999 2000 2001 93.1 -142.7* -135.0 28.3 -74.1 -37.3

*Shenja negative tregon kthim të parasë në system. Rritja e inflacionit në muajt e parë të vitit dhe prezantimi i euros fizike mendohet se janë dy faktorët kryesorë, që përcakuan kthimin e ulët të parasë në sistemin bankar. Norma e lartë e inflacionit në muajt janar-shkurt rriti sasinë e parasë të nevojshme 1 Në vijim të punës kërkimore për përmirësimin e ekuacionit parashikues për periudha afatshkurtra për gjetjen e faktorëve monetarë më përcaktues në sjelljen e inflacionit, sidomos pas zhvillimeve të fundmarsit 2002, u verifikua empirikisht që agregati monetar M1, filloi të rezultonte shumë më shpjegues se M3 për inflacionin. Për më tepër ndikimi i M1 shtrihej në në një periudhë kohe që fillonte të bëhej statistikisht i rëndësishëm për një periudhë 3 deri në 5 muaj më vonë.

`

14

për transaksione. Nga ana tjetër, u reduktua norma reale e interesit të depozitave duke reduktuar më tej nxitjen për kthimin e parasë në sistem. Prezantimi i euros fizike u shoqërua me konvertimin në lekë të një pjese të kursimeve të qytetarëve të mbajtura jashtë sistemit bankar. Për pasojë, rritja e parasë në qarkullim dhe e ofertës monetare në këtë periudhë është rrjedhojë edhe e matjes më të mirë të parasë. Duke qenë se në këtë proces u nevojit hedhja në qarkullim e lekut për të zëvendësuar kursimet në valutë me kursime në lekë, nuk u ushtrua presion i konsiderueshëm për rritje inflacioni sepse kjo sasi nuk u përdor gjerësisht për konsum. Pamundësia e sistemit për të siguruar tërheqjen e parasë në formën e depozitave, u rëndua më tej nga tërheqja e papritur e depozitave gjatë muajve mars-prill. Muaji mars krijoi një situatë paniku që preku dy bankat më të mëdha të sistemit bankar shqiptar. Fluksi i tërheqjes së depozitave ishte i ndjeshëm edhe në muajin prill, për të vazhduar me një ritëm më të ulët në muajin maj. Fakti që tërheqjet u përqendruan vetëm në disa banka tregon që ato nuk ishin të motivuara nga shenja krize në sistemin bankar. Arsyet e tërheqjeve ishin të karakterit psikologjik, të nxitura nga spekulimet me procesin e privatizimit dhe nga keqinterpretimet e ligjit “Mbi garantimin e depozitave”. Gjatë periudhës mars-qershor 2002, tërheqjet e depozitave nga bankat arritën në 19.7 miliardë lekë, nga të cilat 13.8 miliardë në formën e depozitave në lekë dhe 5.9 miliardë lekë në formën e depozitave në valutë. Tërheqja e depozitave u shoqërua me rritje të shpejtë të parasë jashtë bankave dhe me mungesë likuiditeti në sistem. Banka e Shqipërisë e mbuloi këtë mungesë duke injektuar likuiditet në sistemin bankar. Ky qëndrim i Bankës së Shqipërisë, i cili binte ndesh me përmbushjen e objektivit të saj të inflacionit, ishte i motivuar nga nevoja e ruajtjes së qëndrueshmërisë në sistemin bankar. Nga ana tjetër, ai u shoqërua me rritje të normave të interesit për të nxitur kthimin e parasë në sistemin bankar dhe për të ulur presionet inflacioniste që sillte ajo. Gjithashtu, Banka e Shqipërisë modifikoi kursin e programuar të politikës së saj monetare duke marrë pjesë në financimin e deficitit buxhetor gjatë këtij viti financiar. Politika buxhetore e ndjekur gjatë pjesës së parë të vitit ka qenë e kujdesshme duke kontribuar në ruajtjen e stabilitetit të sistemit bankar. Kështu, deficiti buxhetor gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit ishte vetëm 58 për qind e deficitit të krijuar gjatë të njëjtës periudhë të vitit të shkuar. Financimi i brendshëm i deficitit, i cili mat presionin që ushtron politika fiskale në tregjet financiare, ishte sa 88 për qind e financimit gjatë vitit të shkuar. Ai ishte 81.4 për qind e nivelit të planifikuar të financimit të brendshëm. Në përgjithësi, treguesit fiskalë dhe financimi i deficitit buxhetor kanë qenë sipas parashikimeve. Megjithatë, mungesa e të ardhurave të parashikuara të privatizimit solli një rëndim të papritur të situatës fiskale. Tërheqja e depozitave solli ulje në nivelin e agregatëve monetarë dhe të mjeteve valutore në ekonomi. Megjithatë, sistemi bankar arriti ta përballojë këtë situatë pa e shndërruar atë në një krizë kreditimi. Aktiviteti kreditues, gjatë gjashtëmujorit të parë, ka ecur përgjithësisht sipas parashikimeve të Bankës së Shqipërisë.

`

15

Normat e interesit në tregun bankar kanë patur tendencë rritëse. Nën ndikimin e rritjes së normës së interesit nga Banka e Shqipërisë, duke filluar nga muaji prill, bankat tregtare kanë rritur normat e interesit. Rritja ka qenë më e shpejtë në tregun ndërbankar dhe atë primar të bonove të thesarit dhe më e ngadaltë në tregun e depozitave. Edhe normat e interesit në tregun e kredive kanë qenë në rritje. Megjithatë, është e vështirë të matim ndikimin e rritjes së normës bazë të interesit nga Banka e Shqipërisë në rritjen e normave të interesit të kredive. Tregu i huadhënies në lekë mbetet një treg jokonkurrent, me aktivitet relativisht të ulët dhe që reagon ngadalë ndaj sinjaleve të normës së interesit. Luhatjet e normave të interesit në të, janë në pjesën më të madhe të tyre, pasojë e ndryshimit të strukturës së kredive dhe peshave të bankave të ndryshme në të. II. 1. Ecuria e treguesve monetarë. Tendenca kryesore e muajve të parë të vitit 2002 ka qenë ngadalësimi i ritmit të rritjes të ofertës monetare. Ritmi i rritjes vjetore të ofertës monetare ka rënë nga 19.9 për qind në dhjetor 2001 në 13.9 për qind në maj 2002. Si pasojë e tërheqjes së depozitave, oferta monetare pati ulje në vlerë absolute në muajt mars-prill2. Ngadalësimi i ritmit të rritjes nuk është vërejtur në të gjithë treguesit monetarë. Tërheqja e depozitave solli një përshpejtim të ritmit të rritjes së parasë jashtë bankave dhe të bazës monetare. Edhe financimi i deficitit buxhetor nga Banka e Shqipërisë ka ndikuar në rritjen e bazës monetare. Grafik 9: Ritmi vjetor i rritjes së treguesve monetarë (në përqindje).

Megjithë uljen e ofertës monetare, presionet inflacioniste të rrjedhura nga zhvillimet monetare nuk kanë pësuar ulje, sepse mjetet monetare kanë pësuar një zhvendosje drejt përbërësve më likuidë, parasë jashtë bankave dhe agregatit M1.

2 Ulja e ofertës monetare është e barabartë me uljen e depozitave në valutë. Pjesa në lekë e ofertës monetare, agregati M2, nuk ka ndryshuar. Tërheqjet e depozitave në lekë shkaktojnë vetëm zhvendosje brenda këtij agregati, nga depozita në lekë në para fizike jashtë bankave.

0.0%

5.0%10.0%

15.0%

20.0%

25.0%30.0%

35.0%

40.0%

Maj-00

Korrik-00

Shtator-00

Nentor-00

Janar-01

Mars-01

Maj-01

Korrik-01

Shtator-01

Nentor-01

Janar-02

Mars-02

Maj-02

0.0%

5.0%10.0%

15.0%

20.0%

25.0%30.0%

35.0%

40.0%M3 PjB LD FXD

`

16

Grafik 10: Përbërja e ofertës monetare (në përqindje). Paraja jashtë bankave, e cila u ul me 4.4 miliardë lekë në muajt janar-shkurt, pati një rritje prej 14.3 për qind ose 16.4 miliardë lekë vetëm në muajt mars-prill. Ritmi i rritjes vjetore të saj arriti në 35.6 për qind në fund të muajit prill. Qetësimi i situatës së tërheqjes së depozitave në muajin maj bëri që ritmi i rritjes së parasë jashtë bankave të ngadalësohet ndjeshëm pas muajit prill. Gjatë muajve maj-qershor, paraja jashtë bankave u rrit me 1.9 miliardë lekë. Tërheqja e depozitave në lekë ka bërë që niveli i tyre, në fund të muajit maj, të jetë 10.2 miliardë lekë më i ulët se ai i muajit dhjetor. Ritmi vjetor i rritjes së tyre në maj ishte vetëm 1.8 për qind, më i ulti ndër përbërësit e ofertës monetare. Megjithatë, rritja modeste e depozitave në lekë në muajin maj është zhvillim shpresëdhënës për normalizimin e situatës. Në rritjen e depozitave në muajin maj mendohet se ka dhënë ndikim edhe rritja e normave të interesit. Këto norma kanë qenë pothuaj të pandryshuara gjatë muajve të mëparshëm. Grafik 11: Norma mesatare e ponderuar e interesit të depozitave në lekë (në përqindje).

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

Maj-00

Korrik-00

Shtator-00

Nentor-00

Janar-01

Mars-01

Maj-01

Korrik-01

Shtator-01

Nentor-01

Janar-02

Mars-02

Maj-02

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%COB/M3 FX/M3

`

17

Edhe depozitat në valutë kanë shënuar ulje gjatë muajve janar-maj, megjithë nënçmimin e vazhueshëm të lekut në këta muaj. Ato janë zvogëluar me 2.9 miliardë lekë duke e ulur me 0.7 pikë përqindjeje peshën e tyre në ofertën monetare. Ulja e peshës së depozitave në valutë brenda ofertës monetare ishte një zhvillim i pritshëm. Ai ishte një rikthim i situatës së para muajit dhjetor, kur depozitat në valutë u rritën ndjeshëm si pasojë e shmangies së komisioneve në konvertimin e nënfishave të euros në euro fizike. Duke përjashtuar ndikimin e kursit të këmbimit depozitat në valutë janë ulur me 8.4 miliardë lekë. II. 2. Financimi i deficitit buxhetor. Financimi i deficitit ishte 8.7 miliardë lekë, nga i cili 8.3 miliardë është mbuluar nga burime të brendshme. Mungesa e likuiditetit në sistemin bankar gjatë gjysmës së parë të vitit solli ndryshime në strukturën e financimit të deficitit buxhetor. Ndonëse në programin monetar të Bankës së Shqipërisë ishte parashikuar se ajo nuk do të ndërhynte në financimin e deficitit, ngjarjet në fillim të tremujorit të dytë të vitit treguan të kundërtën. Mungesa e të ardhurave nga privatizimi, të planifikuara për këtë vit, dhe pamundësia e bankave të nivelit të dytë për të ofruar likuiditet në gjysmën e parë të vitit, sollën një situatë të paparashikuar në tregun primar të bonove të thesarit. Banka e Shqipërisë u detyrua të bëhej financuesja kryesore e deficitit buxhetor. Financimi u realizua kryesisht nëpërmjet kredisë direkte. Banka e Shqipërisë ka marrë pjesë në financimin e deficitit buxhetor edhe nëpërmjet blerjes me të drejta të plota të bonove të thesarit në tregun ndërbankar. Gjendja e ulët e likuiditetit në sistem ka bërë që Banka e Shqipërisë të vazhdojë financimin e deficitit edhe gjatë muajve në vazhdim. Në fund të gjashtëmujorit ky

6.00

6.50

7.00

7.50

8.00

8.50

maj-00

qershor-00

korrik-00

gusht-00

shtator-00

tetor-00

nentor-00

dhjetor-00

janar-01

shkurt-01

mars-01

prill-01

maj-01

qershor-01

korrik-01

gusht-01

shtator-01

tetor-01

nentor-01

dhjetor-01

janar-02

shkurt-02

mars-02

prill-02

maj-02

`

18

financim arrin shifrën 6 miliardë lekë, duke qenë pranë kufirit të lejuar nga ligji, prej 6.06 miliardë3. Nga ana tjetër, vetë qeveria është munduar të tregohet e kujdesshme në kryerjen e shpenzimeve gjatë muajve mars dhe prill, kur edhe mungesa e likuiditetit ishte më e theksuar. Në mars financimi i brendshëm u rrit me vetëm 0.5 miliardë lekë ndërsa në muajin prill ai u ul me 0.87 miliardë lekë. Pretendimet neto të bankave tregtare ndaj qeverisë janë rritur me 1.5 miliardë lekë ndërsa ato të Bankës së Shqipërisë me 3.7 miliardë lekë. Një zhvillim i rëndësishëm në këtë gjashtëmujor ka qenë rritja e pjesëmarrjes së individëve në financimin e deficitit. Portofoli i tyre i bonove të thesarit, në fund të muajit maj, arriti në 4.2 miliardë lekë, duke u rritur me 1.7 miliardë lekë kundrejt muajit dhjetor. Kjo dukuri konsiderohet pozitive pasi rrit konkurrencën në tregun e bonove të thesarit, krijon mundësinë e investimit të kursimeve të popullatës në instrumente financiare dhe njëkohësisht konfirmon dobishmërinë e masave të marra nga ana e Bankës së Shqipërisë. II. 3. Kredia për ekonominë. Gjatë pesë muajve të parë të vitit 2002 kreditimi i ekonomisë nga sistemi bankar ka vijuar me ritme të larta krahasuar me ecurinë historike. Gjatë vitit 2001 dhe në vazhdim të vitit 2002, pjesa që zë krediti për ekonominë në kërkesën për para ka ardhur duke u rritur. Bankat po tregojnë gjithnjë interesim në investimin e burimeve të tyre për kreditimin e ekonomisë, krahasuar me periudha më të hershme kur burimet e tyre investoheshin në letra me vlerë të qeverisë. Tabelë 9: Ecuria e disa treguesve kryesorë.

1999 2000 2001 T-1 2002

Maj 2002

Oferta e parasë (në miliardë lekë) 292.9 328.1 393.6 396.4 393.0 Kredia për ekonominë (në përqindje ndaj M3) 6.8 7.9 9.3 9.6 10.4

Kredia për ekonominë (në përqindje ndaj PBB) 3.9 4.8 6.2 5.9 6

Raporti kredi / depozita (në përqindje) 9.4 11.3 13.3 14.2 15.7

Teprica e kredisë në fund të muajit maj arriti në 414 miliardë lekë. Krahasuar me fundvitin 2001, kreditimi i ekonomisë është rritur me 4.4 miliardë lekë duke tejkaluar 3 Limiti, sipas ligjit “Për Bankën e Shqipërisë”, i korrespondon nivelit 5 për qind të të ardhurave mesatare buxhetore për tre vitet e fundit.

4 Në tepricën e kredisë është përfshirë dhe teprica e saj e transferuar pranë ATK prej 8.7 miliardë lekësh.

`

19

nivelin e parashikuar për kreditimin e ekonomisë në programin monetar të Bankës së Shqipërisë me 16 për qind. Megjithatë, duhet theksuar se 41 për qind e rritjes së tepricës së kredisë ka ardhur, kryesisht, si rezultat i nënçmimit të lekut gjatë pesë muajve të parë të vitit. Grafik 12: Ritmi vjetor i rritjes së kredisë për ekonominë (në përqindje).

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1998 1999 2000 2001 T-1 2002 Pril l 2002 Maj 2002

Kredia totale Kredia në lekë Kredia në Valutë

`

20

Tabelë 10. Struktura e tepricës së kredisë (në përqindje). Viti 2000 Viti 2001 T-1 2002 Maj

Kredi afatshkurtër 40 53 52 51 Kredi afatmesme 31 25 26 27 Kredi afatgjatë 29 22 22 22 Sektori shtetëror 6 5 4 2.9 Sektori privat 94 95 96 97.1 Lekë 40 35 32.5 31.1 Valutë 60 65 67.5 68.9 Teprica e kredisë(në mld lekë) 25.9 36.6 38.2 41.1 Kredia e re për periudhën janar-maj 2002 arriti në 23.1 miliardë lekë kundrejt 9.3 miliardëve në të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Kredia afatshkurtër përbën 73.1 për qind të kredisë së re të akorduar, kredia afatmesme 20 për qind, ndërsa kredia afatgjatë vetëm 6.9 për qind. Kredia e re në valutë përbën 81 për qind të kredisë së re. Krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, kredia e re e akorduar në lekë është rritur rreth 90 për qind, megjithatë vazhdon të preferohet nga ana e bankave dhe e klientëve kreditimi në valutë. Gjatë periudhës dhjetor 2001- maj 2002 sektori i tregtisë vazhdoi të mbetej si sektori më i preferuar për kreditim. Një rritje në preferencë duket për sektorin e shërbimit për shkak të perspektivës interesante që paraqet turizmi në vendin tonë. Ndërsa preferenca për ndërtimin ka shfaqur rënie të ndjeshme. Deri në fund të muajit maj 2002 kreditimi i ekonomisë është realizuar në masën 48.4 për qind të nivelit të parashikuar për rritjen vjetore të tij (9.1 miliardë) në programin monetar të Bankës së Shqipërisë, përfshirë efektin e kursit të këmbimit. Kredia bankare në mbështetje të ekonomisë pritet të vijë duke u rritur në periudhën e mbetur të vitit 2002. Ecuria e aktivitetit kreditues të bankave tregon për ritme më të larta kreditimi në pjesën e dytë të vitit. Gjithashtu, gjallërimi i aktivitetit ekonomik në periudhën në vazhdim dhe kalimi i pasojave negative të tërheqjeve të depozitave, do të ndikojnë pozitivisht në rritjen e kërkesës së ekonomisë për kredi dhe në mundësinë e sistemit bankar për t'iu përgjigjur asaj. Pavarësisht nga nevojat për zgjerimin e aktivitetit kreditues është e nevojshme të rritet kujdesi për ruajtjen dhe përmirësimin e cilësisë së kreditimit, gjë që ndikon në zhvillimin afatgjatë të këtij aktiviteti. Vlerësimi i kujdesshëm i kërkesave për kredi, mbështetja e tyre në planbiznese reale dhe garantimi i mjaftueshëm me kolateral, do të ndihmojnë në konsolidimin e këtij aktiviteti. Ky i fundit do të ndihmojë në formimin e lidhjeve afatgjata dhe të qëndrueshme midis bankave dhe klientëve të tyre dhe në garantimin e rentabilitetit dhe të stabilitetit të sistemit bankar.

`

21

Edhe vetë kreditimi në valutë përbën një problem për politikën monetare. Në një plan të përgjithshëm, ai ul nivelin e informacionit që përmbajnë normat e interesit në interpretimin e gjendjes së ekonomisë. Kreditimi në valutë zvogëlon, gjithashtu, efektivitetin e politikës monetare të Bankës së Shqipërisë. Përveç kësaj, përqendrimi në kreditimin në valutë rrit ekspozimin e bankave ndaj rrezikut të kursit të këmbimit. Në këto kushte, Banka e Shqipërisë gjykon se rritja e kreditimit në lekë do të ishte një zhvillim i mirëpritur në ekonominë shqiptare. II. 4. Mjetet valutore neto. Mjetet valutore të sistemit bankar që nga dhjetori 2001 e deri në fund të muajit maj 2002 janë rritur me 1.6 për qind ose 2.4 miliardë lekë. Rritja e tyre ka ardhur tërësisht si pasojë e nënçmimit të lekut me 6.8 për qind kundrejt dollarit. Duke hequr efektin që ka kursi i këmbimit në këtë rast, rezulton se mjetet valutore në fakt janë ulur me 5.3 për qind. Grafik 13: Rezerva valutore, sipas kursit fiks të këmbimit dhe sipas kurseve të çdo muaji.

140,000

145,000

150,000

155,000

160,000

165,000

Dhjetor'01 Janar Shkurt Mars Prill Maj

kursi dhjetor'01 kursi i muajit

Mjetet valutore neto të sistemit bankar, të shprehura në dollarë amerikanë, janë ulur me rreth 57.7 milionë dollarë. Rënia e mjeteve valutore ka ardhur si rrjedhojë e rënies së mjeteve valutore të bankave tregtare, të cilat janë ulur me rreth 88.5 milionë usd, ndërsa rezervat valutore të Bankës së Shqipërisë janë rritur me rreth 30.8 milionë usd. Rënia e mjeteve valutore neto të bankave tregtare ka ardhur kryesisht si pasojë e tërheqjes së depozitave nga sistemi bankar, tërheqje të cilat arritën afërsisht në nivelin 44 milionë dollarë.

`

22

III. ECURIA E OBJEKTIVAVE SASIORË5 Rezervat valutore neto të Bankës së Shqipërisë, gjatë gjithë gjashtëmujorit të parë të vitit kanë qenë mbi nivelet e objektivit të tyre. Niveli i rezervës valutore ka shënuar një rritje të ulët krahasuar me vitet e mëparshme. Mungesa e mbështetjes buxhetore në nivelin e parashikuar gjatë tremujorit të dytë, bëri që niveli i rezervës valutore të jetë lehtësisht mbi objektivin e tij gjatë të njëjtës periudhë. Tabelë 11: Realizimi i objektivit të RNN gjatë vitit 2002 (milionë dollarë).

Janar Shkurt Mars Prill6 Maj Qershor* Objektivi 500.4 516.1 531.9 534.6 532.6 530.6 Aktuale 539.2 537 539.1 549.4 550.5 548.9 Diferenca 38.8 21.1 7.3 14.8 17.9 18.3

*të dhëna operative

Rritja e rezervës valutore të Bankës së Shqipërisë parashikohet të jetë më e vogël se vitet e tjera. Ulja e të ardhurave të privatizimit gjatë këtij viti do të ndikojë në rritjen e ngadaltë të rezervës valutore. Sipas objektivave të rishikuar, rezervat ndërkombëtare neto të Bankës së Shqipërisë parashikohen të rriten me 16 milionë usd gjatë vitit 2002. Megjithë nevojën e injektimit të likuiditetit në sistem dhe financimin e deficitit nga Banka e Shqipërisë, objektivi i mjeteve të brendshme neto u realizua gjatë muajve maj-qershor. Kjo është një arritje e rëndësishme, kur dihet se niveli i tejkalimit të objektivit në muajin mars ishte rreth 13 miliardë lekë. Rreziku që paraqiti për sistemin bankar tërheqja e depozitave, bëri që Banka e Shqipërisë të adoptojë një politikë monetare, e cila kishte si prioritet ruajtjen e stabilitetit të sistemit bankar. Kuadri i ri i politikës monetare mori parasysh shkeljen e përkohshme të objektivave monetarë, të cilët ishin të parealizueshëm në kushtet e tërheqjes së depozitave. Tabelë 12: Realizimi i objektivit të MBN gjatë vitit 2002 (miliardë lekë). Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor* Objektivi 69.7 68.0 66.2 85.5 87.3 89.1 Aktuale 67.2 68.1 79.3 88.0 87.1 88.4 Diferenca -2.5 0.1 13.1 2.5 -0.2 -0.7

5 Objektivat sasiorë janë korrektuar në mazë të marrëveshjes me FMN, për shumën e kredisë së Bankës Botërore e cila nuk u lëvrua brenda muajit qershor.

6 Mbas muajit mars 2002 paraqiten objektivat e rishikuar sipas marrëveshjes së PRGF të nënshkruar me FMN.

`

23

*të dhëna operative. Në muajin prill në bazë të marrëveshjes së re të PRGF, objektivat e Bankës së Shqipërisë u rishikuan. Niveli i këtyre objektivave ndryshoi në përputhje me situatën e vështirë të likuiditetit të sistemit bankar si dhe me mungesën e të ardhurave të parashikuara nga privatizimi. Rishikimi i objektivit të MBN dhe kufizimi i rritjes së bazës monetare dhe parasë në qarkullim në muajt vijues bënë të mundur realizimin e objektivit në muajt maj-qershor. Niveli i kredisë së brendshme neto për qeverinë ka qenë mbi objektivin e saj që nga fillimi i vitit 2002. Mungesa e të ardhurave nga privatizimi ka ndikuar në mosrespektimin e këtij objektivi. Tabelë 13: Objektivi i kredisë së brendshme neto për qeverinë (miliardë lekë). Dhjetor Janar Shkurt Mars Prill Maj Objektivi 231.1 233.4 235.8 238.5 239.7 241.0 Aktuale 229.5 236.5 237.5 241.3 242.0 244.3 Diferenca -1.6 2.1 1.7 2.8 2.3 3.3

`

24

IV. Tregjet e parasë dhe reagimi ndaj politikës monetare

të Bankës së Shqipërisë

Gjatë këtij viti Banka e Shqipërisë ka marrë dy herë vendime për shtrëngim të politikës së saj monetare: më 21 mars dhe më 10 prill, norma e interesit të marrëveshjeve të riblerjes u rrit përkatësisht me 0,5 dhe 1 pikë përqindjeje. Pas vendimit të parë, reagimi i sistemit bankar nuk ishte i menjëhershëm. Situata u ndërlikua dhe nga tërheqjet e papritura të depozitave dhe një pjesë e mirë e bankave pretenduan të qetësohej disi situata, për të reflektuar sinjalet e dhëna nga Banka e Shqipërisë. Por, bankat tregtare reaguan dukshëm pas vendimit të marrë në datën 10 prill 2002. Kjo u ndihmua nga rritja e nevojës për likuiditete, e cila bëri që bankat të rrisnin gradualisht normat e interesit të depozitave në lekë, dhe nga puna e Bankës së Shqipërisë me bankat tregtare për sqarimin e situatës. Grafik 14: Ecuria e normave të interesit në tregun primar, në tregun e depozitave

dhe të kredive (në përqindje). Sikurse

shihet në grafik, deri në muajin prill, tregu i depozitave dhe tregu primar qëndruan në po ato nivele interesash, ndërsa rritja në tregun e kredive ka ardhur kryesisht nga ndryshimi i strukturës së kredive të reja. Bankat kanë qenë shumë më të shpejta në rritjen e normës së kthimit që ato kërkojnë për investimet e tyre (rritja në yield-in e bonove të thesarit, huadhënieve në tregun ndërbankar), krahasuar me normën e interesit që ato paguajnë për depozitat. Nëse në pamje të parë kjo do të konsiderohej si një "dëshirë" e bankave për të përfituar nga situata duke rritur marzhin e fitimit, ky reagim mund të jetë i kushtëzuar edhe nga fakti që tërheqjet e fondeve kanë shkaktuar mungesën e financimeve të nevojshme për investimet dhe kanë reduktuar mundësinë e një kthimi më të lartë prej tyre. Ruajtja e marzhit të fitimeve, në kushtet e pakësimit të burimeve të financimit, do të ishte e pamundur për bankat, të cilat, edhe me presionin e ushtruar nga Banka e Shqipërisë, e kuptuan një gjë të tillë. Rritja e normës së interesit të

5 . 0 0 %

1 0 . 0 0 %

1 5 . 0 0 %

2 0 . 0 0 %

2 5 . 0 0 %

3 0 . 0 0 %

jana

r-00

shku

rt -0

0

mar

s -0

0

prill-

00

maj

-00

qers

hor-

00

korr

ik-0

0

gush

t-00

shta

tor-

00

teto

r-00

nent

or-0

0

dhje

tor-

00

Jan-

01

shku

rt -0

1

mar

s -0

1

prill-

01

maj

-01

qers

hor-

01

korr

ik-0

1

gush

t-01

shta

tor-

01

teto

r-01

nent

or-0

1

dhje

tor-

01

jana

r-02

shku

rt-02

mar

s-02

prill-

02

maj

-02

qers

h-02

In t . m e s . p o n d . k r e d i t e n e l e k eIn t . m e s . p o n d . d e p m e a f a t ( 3 , 6 & 1 2 M ) n e l e k eIn t . m e s . p o n d . b o n o v e t ë t h e s a r i t

`

25

depozitave, ishte rezultat i kuptimit më të mirë të situatës si edhe i pozicionit të bankave ndaj zhvillimeve të mundshme. Grafik 15: Normat e interesit në tregun e depozitave në lekë sipas afateve (në përqindje).

Grafik 16.

Normat e interesit në tregun e kredive në lekë sipas afateve (në përqindje).

Grafik 17: Normat e interesit në treg primar sipas afat

eve (në përqindje).

0 .0 7

0 .0 7 8

0 .0 8 6

0 .0 9 4

0 .1 0 2

0 .1 1

0 .1 1 8

y i e l d i i b . t h . 3 M y i e l d i i b . t h . 6 M y i e l d i i b . t h . 1 2 M

6 .8%

7 .0%

7 .2%

7 .4%

7 .6%

7 .8%

8 .0%

qers

hor-

01

korr

ik-0

1

gush

t-01

shta

tor-

01

teto

r-01

nent

or-0

1

dhje

tor-

01

jana

r-02

shku

rt-02

mar

s-02

prill-

02

i n t. d e p . 3 m u jo re i n t.d e p 6 m u jo re in t . dep 12 m u jo re

0 .0 9

0 .1 1

0 .1 3

0 .1 5

0 .1 7

0 .1 9

0 .2 1

0 .2 3

0 .2 5

qers

hor-

01

korr

ik-0

1

gush

t-01

shta

tor-

01

teto

r-01

nent

or-0

1

dhje

tor-

01

jana

r-02

shku

rt-02

mar

s-02

prill-

02

k r e d i d e r i 6 m u a j k r e d i 6 m u a j - 1 v i t k r e d i 1 - 3 v j e t k r e d i m b i 3 v j e t

`

26

Tregu i vetëm ku u shfaq i menjëhershëm reagimi i bankave ishte tregu ndërbankar7. Në marrëveshjet e lidhura në tregun ndërbankar të parasë norma e interesit u zhvendos me 1.5 pikë përqindjeje rritje nga interesi i zbatuar më parë. Për marrëveshjet njëditore interesi u fiksua në nivelin mesatar 6.5 për qind nga 5 për qind që ishte në muajin mars 2002 (ose 0.5 pikë përqindjeje më i lartë se norma e interesit të depozitave njëditore në Bankën e Shqipërisë) ndërkohë që për marrëveshjet shtatëditore interesi i akorduar ishte i njëjtë me normën bazë të interesit (8.5 për qind).

Grafik 18. Normat e interesit në treg ndërbankar (në përqindje).

7 Në grafik duket sikur në transaksionet njëjavore reagimi ka qenë më i ngadaltë, por në fakt kjo ka ardhur pasi në këtë periudhë nuk ka patur transaksione të tilla.

4.0%

5.0%

6.0%

7.0%

8.0%

9.0%

10.0%

01.0

6.01

28.0

6.01

26.0

7.01

20.0

8.01

03.0

9.01

13.0

9.01

21.0

9.01

02.1

0.01

12.1

0.01

02.1

1.01

21.1

1.01

04.1

2.01

21.1

2.01

17.0

1.02

28.0

1.02

07.0

2.02

18.0

2.02

28.0

2.02

11.0

3.02

20.0

3.02

2.04

.02

11.0

4.02

22.0

4.02

02.0

5.02

14.0

5.02

23.0

5.02

03.0

6.02

12.0

6.02

21.0

6.02

in t . t regut nderbank.1 di tor int . t regut nderbank.1 javor int . t regut nderbank. 1 mujor

`

27

Në tregun primar rritja e interesave u realizua në dy faza.

Fillimisht tregu reagoi me 0.4 pikë përqindjeje rritje në yield-in e bonove të thesarit me maturim tremujor, me 0.9 pikë përqindjeje rritje në yield-in mesatar të bonove të thesarit me maturim gjashtëmujor dhe 0.87 pikë përqindjeje rritje në yield-in mesatar të bonove me maturim dymbëdhjetëmujor. Ndërkohë që rritjet më të fundit në yield-in e bonove të thesarit i përkasin fundit të muajit maj me një ndryshim 1.4 pikë përqindjeje rritje për yield-in tremujor, 1.4 pikë përqindjeje rritje për yield-in gjashtëmujor dhe 1.3 pikë përqindjeje rritje për yield-in dymbëdhjetëmujor (si referencë janë mbajtur yield-et e bonove përpara ndryshimit të normës bazë të interesit). Tabelë 14. Ndryshimi i yield-it mesatar në tregun primar të bonove të thesarit (në pikë përqindjeje). 3-mujore 6-mujore 12-mujore 10 prill-fund qershori 1,8 1,41 1,26

Në tregun e depozitave, reagimi i bankave nuk ishte i njëjtë në kohë me atë në dy tregjet e sipërpërmendura. Theksojmë se karakteristikë për këtë treg ishte se bankat bënë rritje graduale të interesave në lekë, rritje e cila filloi në muajin prill dhe përfundoi në muajin maj 2002, me përjashtim të Bankës së Kursimeve, e cila bëri një rritje tjetër në muajin qershor për depozitat tremujore. Tabelë 15. Ndryshimi i interesit mesatar të ponderuar të depozitave në lekë8 (në pikë përqindjeje). 3-mujore 6-mujore 12-mujore 10 prill-fund qershori 1.09 0.68 1.00

Brenda një periudhe kohe të shkurtër, pati banka që bënë rritje të njëpasnjëshme të interesave të depozitave në lekë, ndër to ishte dhe Banka e Kursimeve. Ndonëse më parë, kjo bankë nuk ka qenë shumë aktive ndaj sinjaleve të politikës monetare, për rritjen e interesave të depozitave në lekë, duke filluar nga muaji maj, ajo i rriti dy herë interesat e këtyre depozitave, rritje e cila tashmë ishte e nevojshme, për të rekuperuar besimin e lëkundur të publikut, në muajt e fundit.

8 Ponderuar me strukturën e muajit qershor, sipas informacionit të marrë nga llogaritja e rezervës së detyrueshme.

`

28

Tabelë 16: Ndryshimet në normat e interesit në datën më të fundit (në përqindje).

Bankat 3-mujore 6-mujore 12-mujore Banka e Kursimeve 1.20 0.60 1.00 Banka Italo-Shqiptare 0.80 1.20 0.75 Banka Kombëtare e Greqisë 1.20 1.70 1.50 Banka Ndërkombëtare Tregtare 1.25 0.25 1.00 Banka Kombëtare Tregtare 0.60 0.75 1.00 Banka Tirana 1.00 1.00 1.00 Banka Amerikane e Shqipërisë 1.00 1.30 1.00 Banka Alfa 0.60 1.00 0.90 Banka Fefad 0.60 0.40 1.00 Banka Tregtare Greke 0.75 0.75 1.00 Banka e Parë e Investimeve 1.30 1.10 1.00 Banka Arabe Shqiptare Islamike 0.90 0.65 0.90 Banka Dardania 1.10 1.00 1.00 Në tregun e kredive, norma e interesit ka qenë në rritje. Norma e interesit mesatar të ponderuar për kreditë e akorduara në lekë ka ardhur kryesisht në rritje deri në muajin prill. Në maj, kjo normë zbriti me 1.15 pikë përqindjeje. Tendenca në rënie e interesit mesatar të ponderuar për kreditë e akorduara në lekë këtë muaj justifikohet me faktin që nivelin më të lartë të kredive të reja në lekë e ka patur Banka Alfa, e cila ka zbatuar një interes mesatar të ponderuar prej 14 për qind. Në muajt paraardhës, nivelin më të lartë të kredive e ka akorduar Banka Fefad, e cila ofron interesa më të lartë për to. Megjithatë, këtu ndikon mjaft dhe ndryshimi i strukturës së kredive. Rritja e normës së interesit të Bankës së Shqipërisë në muajin mars nuk ka ndikuar dukshëm në rritjen e normave të interesit të kredive në këtë muaj. Tabelë 17. Normat e interesit për kreditë në lekë dhe në valutë (në përqindje).

Periudha Në lekë Në usd Në euro Dhjetor 13.19 8.36 7.26 Janar 12.90 8.79 8.27 Shkurt 13.90 7.85 6.99 Mars 15.63 8.28 8.24 Prill 16.08 8.14 8.55 Maj 14.83 8.67 8.56

Në përgjithësi, mendojmë që përmirësimi i mekanizmit të transmisionit, më tepër sesa me përshtatjen e instrumenteve që përdor Banka e Shqipërisë, është i lidhur me rritjen e transparencës në vendimet që merr Banka e Shqipërisë dhe me mënyrën e përgatitjes së tregut për këto vendime. Në këtë drejtim, ka zhvillime të

`

29

ndjeshme pozitive, me deklaratat e vazhdueshme të politikës monetare dhe të Këshillit Mbikëqyrës, mbi pritjet e zhvillimeve në vazhdim. Takimet me përfaqësues të bankave, si edhe prononcimet e përfaqësuesve të Bankës së Shqipërisë për këtë qëllim, janë elemente të tjera, përdorimi i të cilave përmirëson përcjelljen e qëndrimit të Bankës së Shqipërisë. Vijimi i masave me qëllim përmirësimin e konkurrencës në treg, është një tjetër drejtim i cili ndikon në përmirësimin e mekanizmit të transmisionit të politikës monetare. Me rritjen e konkurrencës bankat bëhen më "kërkuese" ndaj investimeve si edhe burimeve të financimit të tyre, duke tentuar drejt rritjes së sasisë së tyre dhe duke pranuar marzhe gjithnjë e më të ulëta të fitimit. Në veçanti, gjykojmë se mekanizmi i transmisionit funksionon më dobët në tregun e kredive. Kjo si rezultat i disa faktorëve:

. tregu i kredive në lekë nuk është shumë i zhvilluar;

. kreditimi në lekë kufizohet jo vetëm për shkak të rrezikut dhe të vështirësive të tjera të kësaj natyre, por dhe si rezultat i mospërfshirjes së Bankës së Kursimeve në këtë treg, e cila ka peshën më të madhe të depozitave në lekë;

. preferenca për kreditë në valutë. Niveli i interesave të kredive në valutë, ndikohet më shumë nga ndryshimi i interesave në tregjet ndërkombëtare dhe shpesh është i lidhur me liborin. Pra, në të nuk ka ndikim të drejtpërdrejtë të konsiderueshëm ndryshimi i interesit repo;

. niveli aktual i interesave në tregun e kredive në lekë vazhdon të jetë i lartë kështu që sinjalet e një politike monetare në një drejtim apo në tjetrin, jo gjithmonë gjejnë reagim aktiv nga të gjitha bankat.

Nisur nga sa më sipër, si drejtime të funksionimit më të mirë të mekanizmit të transmisionit në tregun e kreditit mendojmë se do të ishin:

. përfshirja më aktivisht e të gjitha bankave në treg;

. rritja e konkurrencës në tregun e kredive;

. forcimi i zbatimit të ligjeve dhe ulja e rrezikut të kreditimit etj.. Ndryshe nga kreditë, mekanizmi i transmisionit ka funksionuar më mirë në tregun e depozitave në lekë, por megjithatë nuk ka qenë shumë fleksibël. Këtu ndikon fakti që Banka e Kursimeve ka dominuar tregun. Në tregun primar dhe në tregun ndërbankar mekanizmi i transmisionit ka funksionuar mirë, krysisht si pasojë e një konkurrence më të madhe krahasuar me tregjet e tjera.

`

30

V. Pritshmëritë për ekonominë shqiptare

V. 1. Treguesit kryesorë të ekonomisë shqiptare.

Ekonomia shqiptare parashikohet të rritet me 6.0 për qind gjatë vitit 2002. Ky ritëm rritjeje paraqet një ngadalësim nga viti 2001, kur ekonomia vlerësohet të jetë rritur me 6.5 për qind. Ndërprerjet dhe çrregullsia në furnizimin me energji kanë ndikuar në ngadalësimin e rritjes së disa sektorëve të ekonomisë. Gjithashtu, reduktimi i shpenzimeve të Qeverisë, veçanërisht i shpenzimeve kapitale me 0.3 pikë përqindjeje të PBB-së, si pasojë e mungesës së të ardhurave të privatizimit, do të ndikojë negativisht në ecurinë e prodhimit në vend. Shtyrja e procesit të privatizimit të Albtelekomit dhe të Bankës së Kursimeve vonon procesin e ristrukturimit ekonomik, ndikon negativisht në thithjen e investimeve të tjera të huaja dhe në klimën e biznesit në vend, ka ndikime negative në bilancin e pagesave dhe si përfundim edhe në rritjen ekonomike.

Sektori i jashtëm i ekonomisë do të vazhdojë të karakterizohet nga deficiti i ndjeshëm i bilancit tregtar. Deficiti i llogarisë korente, gjatë vitit 2002, pritet të arrijë në 8.1 për qind të PBB-së, duke u thelluar kundrejt vitit 2001, kur ai vlerësohet të jetë 6.3 për qind. Megjithatë, vazhdimi i dërgesave të emigrantëve në nivele të konsiderueshme dhe flukset hyrëse të llogarisë kapitale dhe financiare do të bëjnë që bilanci i pagesave të rezultojë pozitiv. Kjo do të reflektohet edhe në rritjen e rezervave valutore të Bankës së Shqipërisë. Dërgesat e emigrantëve gjatë vitit 2002 janë parashikuar të jenë rreth 510 milionë usd.

Megjithë mungesën e të ardhurave të privatizimit, treguesit fiskalë parashikohet të kenë përmirësime kundrejt vitit 2001. Deficiti buxhetor, është parashikuar të ngushtohet në 8.0 për qind të PBB-së nga 8.5 për qind në vitin 2001. Financimi i deficitit nga burimet e brendshme është parashikuar të jetë në masën 3.1 për qind të PBB-së, nga të cilat të ardhurat e privatizimit do të jenë vetëm 0.2 për qind. Huamarrja e brendshme do të jetë 3.0 për qind, afërsisht në të njëjtin nivel me vitin e kaluar kur përbënte 3.1 për qind të PBB-së.

Në përputhje me këtë parashikim, është përcaktuar edhe objektivi sasior i rritjes së kredisë së brendshme neto ndaj qeverisë, i cili është 17 miliardë lekë. Financimi i deficitit buxhetor nga sistemi bankar do të jetë në nivelin 2.6 për qind të PBB-së. V. 2. Pritshmëritë për inflacionin. Muajt maj-qershor 2002, faktuan ulje të parakohshme, megjithëse e parashikuar, të normave mujore dhe vjetore të inflacionit. Në këtë mënyrë edhe pritjet më të fundit të Bankës së Shqipërisë, për periudhën në vijim, paraqesin një tendencë disi më optimiste për arritjen e objektivit final në fund të vitit, drejt kufirit të sipërm prej 4 për qind. Megjithatë, kjo konsideratë nuk duhet shkëputur nga një seri faktorësh, që në mënyrë të paevitueshme mund të ndikojnë në kahun rritës të tij e për pasojë, të rrezikojnë arritjen e objektivit për të.

`

31

Së pari, rritja e parasë në qarkullim dhe e agregatit M1 në gjashtëmujorin e parë ushtron presion për rritje të inflacionit edhe për të paktën tre muajt e ardhshëm. Së dyti, sjellja e kursit të këmbimit. Së treti, zhvillimet e kënaqshme të sektorit bujqësor dhe të shfaqjes së sezonalitetit më shpejt se vitet e tjera, vërtet sollën një ulje të menjëhershme të IÇK-së për muajt maj dhe qershor, por siguria se cikli i hedhjes së produkteve bujqësore të vendit në tregun e brendshëm do të vijojë deri në muajin gusht, siç edhe ka ndodhur historikisht, nuk mund të konsiderohet e plotë. Muajt korrik dhe gusht do të luajnë deri-diku rolin përcaktues, për ecurinë e mëtejshme të inflacionit. Së katërti, projektet e ndryshme për vendosjen e taksave të reja si ato për financimin e ndërtimit të rrugës Durrës-Kukës, duket se do të ndikojnë në rritjen në tërësi të çmimeve e në veçanti të çmimeve të karburanteve dhe të shërbimeve të transportit. Së pesti, pritshmëritë për nivele të larta inflacioni apo inercia e inflacionit, është një tjetër faktor me ndikim psikologjik negativ në inflacion. Në grupin e faktorëve me ndikim psikologjik, do të përfshihej edhe ai shtimit të presioneve inflacioniste për shkak të rritjes së pagave në sektorin publik duke filluar që nga muaji korrik 2002. Së gjashti, megjithëse për momentin situata energjitike duket si më e stabilizuar, nuk ka tregues të qartë për vijimin e një përmirësimi të tillë edhe në të ardhmen. Ky faktor vlerësohet si më delikati, sepse nëse rifillon të veprojë, pa dyshim do të vërë në vështirësi jo vetëm situatën energjitike, por edhe vetë objektivat për inflacionin dhe për rritjen ekonomike. Po kështu, problemet mund të ndërlikohen edhe më shumë, nëse do të rëndohen parregullsitë në furnizimin me ujë. Së shtati, kujdesi i treguar në kryerjen e shpenzimeve buxhetore ka shërbyer si një zbutës i presioneve inflacioniste. Megjithatë, përsëritja e situatave të viteve të kaluara dhe kryerja e shpenzimeve të përqendruara në pak muaj mund të veprojnë në kah të kundërt. Ndërveprimet e të gjithë faktorëve të lartpërmendur, ndër të cilët do të veçonim atë energjitik, ecurinë e depozitave dhe të likuiditetit në ekonomi, të kursit të këmbimit dhe të situatës politike, janë rreziqe që mbeten të pranishme për objektivin e inflacionit.

V. 3. Politika monetare dhe ecuria e treguesve monetarë.

Tërheqja e depozitave, mungesa e likuiditetit në sistem dhe paniku i përhapur në lidhje me dy bankat më të mëdha të sistemit bënë që politika monetare e Bankës së Shqipërisë, gjatë gjashtëmujorit të parë, të ruante një balancë midis masave të nevojshme për ruajtjen e qëndrueshmërisë së sistemit bankar dhe kontrollit të nivelit

`

32

të çmimeve. Megjithëse Banka e Shqipërisë ka përmbushur nevojat e bankave për likuiditet, kjo nuk është parë si një qëndrim afatgjatë. Banka e Shqipërisë ka synuar në vazhdimësi nxitjen e hapësirave të tregut ndërbankar për zgjidhjen e situatës së likuiditetit.

Ecuria e likuiditetit në sistem do të kushtëzojë politikën monetare të Bankës së Shqipërisë dhe natyrën e operacioneve të saj gjatë gjashtëmujorit të ardhshëm. Një arsye më tepër kujdesi gjatë vitit në vazhdim është dhe mungesa e të ardhurave të privatizimit, e cila do të rrisë kërkesën për likuiditete për mbulimin e shpenzimeve buxhetore. Normalizimi i situatës në sistemin bankar dhe garantimi i qëndrueshmërisë të tij do të mundësojë orientimin tërësisht të politikës monetare të Bankës së Shqipërisë drejt objektivit primar, arritjes dhe ruajtjes së stabilitetit të çmimeve.

Banka e Shqipërisë do të mbikëqyrë në vazhdimësi situatën për të vlerësuar nevojën e ndryshimit të normave të interesit në kah rritës, në prani të një kursi të lirë këmbimi. Banka e Shqipërisë e vlerëson si të përshtatshëm kursin aktual të politikës monetare. Ajo do të synojë nxitjen e thithjes së likuiditetit nga sistemi, dhe nëse është e nevojshme, edhe një rritje të mundshme të normave të interesit. Banka e Shqipërisë është duke e ndjekur në vazhdimësi situatën për të përcaktuar dhe politikën e saj të normave të interesit dhe për të përdorur kuadrin e instrumenteve të saj në përputhje me nevojat e tregut.

Banka e Shqipërisë do të ndjekë respektimin e kufijve të rritjes së objektivave sasiorë monetarë, të ofertës monetare, të mjeteve të brendshme neto të saj, të rezervës valutore dhe të kredisë së brendshme për qeverinë.

Zhvillimet monetare për periudhën e mbetur të vitit do të varen shumë nga besimi në sistemin bankar. Banka e Shqipërisë parashikon një kthim të ngadaltë të likuiditetit në sistem gjatë gjysmës së dytë të vitit, duke sjellë një ngadalësim të shpejtësisë së qarkullimit të parasë. Duke u nisur nga kjo premisë, objektivi i rritjes vjetore të ofertës monetare gjatë vitit 2002 është 5.4 për qind. Rritja e ofertës monetare do të jetë kryesisht në formën e parasë jashtë bankave.

Rritja graduale e depozitave në gjysmën e dytë të vitit do të përmirësojë gjendjen e likuiditetit të bankave, duke i lejuar ato të mbajnë një barrë më të madhe të financimit të deficitit buxhetor dhe të garantojnë mbështetjen e ekonomisë me kredi. Kredia për ekonominë parashikohet të rritet me 9.1 miliardë lekë gjatë vitit 2002. Pjesa më e madhe e kësaj kredie, 7.6 miliardë lekë ose 84 për qind, do të jetë në valutë. Financimi i deficitit buxhetor nga sistemi bankar do të jetë në kufirin e 17 miliardë lekëve. Banka e Shqipërisë parashikon të mbulojë 9.7 miliardë lekë nga ky deficit, sipas kufirit ligjor të 8 për qind të mesatares së të ardhurave buxhetore gjatë tre viteve të fundit, duke e lënë pjesën tjetër për bankat tregtare.