Contents · 2016. 5. 1. · kuu nuwareb keroon, komo komo kuu inamen arewa o amun kuu kaadkeroon kowe. Kwani kowe, yembed wadkeri ye ayob kuukande ananeen ne dowakenban, amboromkuuananeenkuu

ii

Contents

God Ye Weng Karadmo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Andowoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Yook . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190Maak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246Luk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279Yoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333Kwamiwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373Romdan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4221 Korindan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4472 Korindan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470Galasiadan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486Efesusdan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494Filipaidan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502Kolosedan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5081 Tesalonaikadan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5142 Tesalonaikadan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5191 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5222 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529Taitus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534Failimon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 537Hibrudan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 539Yems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5571 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5632 Pita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5691 Yoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5742 Yoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5803 Yoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581Jud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582Korokboon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584

iii

iv

GOD YE WENG KARADMOGenesis, Psalms, and The New Testament in the Yongkom Language (also called

the Yonggom language) of Papua New GuineaBuk Stat, Buk Song, na Nupela Testamen long tokples Yongkom long Niugini

Copyright © 1995, 2003 The Bible Society of Papua New Guinea

Language: Yongkom (Yonggom)

Translation by: Wycliffe Bible Translators

This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-noncommercial-noderivatives license. You have permission to port the text to different file formats, as long as you don't change any of thetext or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that:

You include the above copyright information.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures anddocuments. For other uses, please contact the respective copyright owners.2012-10-23

PDF generated on 1 May 2016 from source files dated 30 Apr 2016b3f9b0a2-8cdb-5470-8e3c-8250231eee99

http://www.ethnologue.org/language/yon

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

1

God Ye Weng KaradmoThe New Testament in theYongkom language of Papua

New GuineaNupela Testamen long tokples

Yongkom long Niugini

God Ye Weng KaradmoThe New Testament in the Yongkom

language of Papua New Guinea[yon]

Translation by Wycliffe Bible Translators

© 1995, 2003 The Bible Society of PapuaNew Guinea

Print publication, 2003 The Bible Societyof Papua New Guinea

Web version© 2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.

www.Wycliffe.org

http://pngscriptures.org

www.ScriptureEarth.org

This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in any way that suggests that theyendorse you or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,

as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution, youmustmake clear to others the license termsof this work.

Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No DerivativeWorks license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantim ol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

Table of ContentsAndowe Korokbi Weng

Buk kemaom kee Yariman Yesu Keresuye dowad wongkiwen. Ye weng amunye dowad buk kemaom kee dakmoon.Kwane, unyeman anukbed Kingkin Karad-mombed karub yaa inamen kaadkeri kon-doone weng amun kee wongkiwen. YesuKeresu wooneen yaronbed mene ari kibikweng amun kee Yongkom wengbed ong-miwen kuu weeb 2003yiib, nub kalendaaye weeb kimingki yeman kii. Buk keenimakarub komarewa God yaa ikakmankunum keri ye kiwaan dakmenaboon. Ke-maom kuu buk 27iib, kumban yi korem kuukiwaan mimo God ye Mingki Yesu Keresuye kerekmen korokbiwen.

Matyu yoomMaak yoom Luk yoomYoonyoom Pool yoom karub yena yoom yimbedbuk kee Gurikdan yi wengbed wongki-wen. Amaanbed karub yenambed Gurik

2

weng kee wedmekorib, ben nengkire wengmaa maa yi weng yaa nongkobiwen. Bukkee kwane nengkire wongkiwen. Wengkee aningko mimo mimo ben nengkirewongkindo, Gurik ye weng id kuu bennengkire, weng id mim kuu kwamunemoYongkom wengbed ben nongkobe wongki-wen. Gurik weng kande weng mimim an-ingko wongkiwen ye kiwaan kerene wenenengkidmiwen karen weng id kuu kirodkandimokban karen. Kwanekob, ves yenakuu ben dabokne Yongkomweng dakmi yekiwaan yaambed nengkidmiwen kowe, vesnamba kangkon ben dabokne wongkiwen,ves 2-3 o 10-12 kwamune areb kui.

Yesu bobnoonbed ari wene weeb 300iibareb keruune kuristen korok korok yimene nedbenib buk maa maa andangkenibweng mimo kerenib buk 27iib kuu Yesuye weng amun anam kii ande ben nong-kobiwen. Kwaneweeb yemoon kere amaanarimbed karub yena kuu saptayiib vesiibben dabokne winiwen, kirodmo kuyaakii ande baamoni kaadkeri dowad. Bukibduruk wongkiwen ye kuru kuu kwa-mune yenayiib dingkimbed wongkanabi-wen. Kwane wongkanabe kopis yemoonkeriwen. Kumban amaanbed wedmiwenkuu kopis yena kuu ves yena ariyiib kunedkopis yena kuu dowan. Kwani kowe, kwa-mune keroon ye dowad ambobi weng yenakuu dabderem dungkun yiri wongkoon,buk keyaombed.

Buk Matyumbed wene Buk Korokboon,buk korem kuu andowe ambobi wengwengiib. Kuye weng kuu buk kuukanembed wongkoon ye wengiib komodowad wongkoon ye wengiib komoaron areb wongkoon ye wengiib wengyenayiib. Kukuu yiib awandi dowadwongkanabiwen. Kwane, dungkud ambobiweng wongkanabiwen, wongkoonmanye meeni inamen darewoob korokbi yedowad.

Kwane, buk korem aombed ves yena benwenore korok wengiib wongkiwen. Korokweng kuu God Ye Wengban, kukuu Godye weng id korokbi dowad weng dukmenwongki yeman. Korok weng yena yiri kuuweng id ibmoyewengGodyeweng aombedkarub maambed wongkoon kuye buk an-ingkoyiib ves nambayiib wongkiwen.

Kwane, buk aom beegod yena dungkunyiri nongkobiwen kuu weng id ambobiwengiib wongkiwen. Ambobiwen ye veskuyaa kekamune bereng * kowiwen. Kuyebereng kuu dungkun yiri ambobi wengangkeen andi yeman.

Ves yena andowe wongkiwen kuu benaom kobkokmo keriwen, kukuu komkumkui. Komkum yena kuu God Ye Wengwongkoon-manbed God Ye KerekmenKorokbi Ye Weng Ibduruk yaambed boonkowe, kunayambed boon ye bukiib vesiibkuu beegod dungkun yiri nongkobiwen.Kuyaa kuu buk aningko kuu dukmenwongkiwen, dukmen wongki ye kiwaankuu Buk Aningko Korokbi Weng aombed.

God Ye Weng ye buk yeenbon ye yomankuu kumkam ayoob, mim kuu Weng YenaYe Ambobandi Weng, maa kuu AmbobiKorok Weng, Kiwaan Maa Maa KedmengkiWeng Nekwiwen. Weng maa ye id o karubye kuu kane ande kaadkerandameb kuuWeng Yena Ye Ambobandi Weng yaa wenekuye weng wedme kimingke. Ambobi Ko-rok Weng kuu korok wengiib, korok wengmaa yaa inamen ariyiib kaadkerandamebkuu korok weng yiri ye vesiib kimingke.Kuye ves kuu korok weng yaa korobe ked-mengkandi yeman.

God Ye Weng kee komo dowad wongki-wen kuu God yekareb dakme korokboon,kuu Yesu yaa anam andi dowad, Yoon 3:15-17a, 36 kimingke. God ye kangkon korok-boon kuu Buk kembed nub awandodnedkaadkere ye dowaken yaambed dobiri yekiwaan arimbed dobirime anded, 2 Timoti3:16 kimingke. Kwani kowe, inamen ayoobkeyaa Godbed awabdoko anammo awinekande.

PrefaceThis book is a translation of the New

Testament into the Yongkom language.This is the language of approximately 4,000people who live along the west side of theOk Tedi River from the Birim River in thenorth to south across the Fly River and tothe northern tip of LakeMurray inWesternProvince of Papua New Guinea.

Andowoon 1:1 3 Andowoon 1:30

Andowoon Ye Weng(Genesis)

Andowoon 1

Andowe Ongmenaboon Ye Weng1 Yimin andowoon yiri kuu Godbed

ambidiib okadiib ongmenaboon, 2 kumbanokad kuu wuub nimingkindo, angkonkumkam maayiibban. Kwane kumunkumbed kebenoon. God ye Kingkinkuu ok animari wedyambed yarebeen.3 Godbed yedmoon “Namborok.” andoonanamboroon. 4 Namboroone, wedmekore“Amun kii.” andoon. Andekore, yembednambiriyiib kumuniib kuu andokbe yekayeka keroon. 5 Kwanekore, nambiriyaningko kuu “Awingyab” andekore,kumun yaningko kuu “Amnoom” andekeroon. Mirikne ware amkimo keroone,aron mimo keroon.

6Kwanoone, Godbed yedmoon, “Ok yirikuu yuka keruko, ok ari kuu yeka keroko,wedya kuu nuub yeman kerok.” andoonakwanoon. 7Godbed mindong yi dangimbonongmekore ok ari dore ok yiri dore wedyakowoon. 8Kowe Godbed mindong yi dan-gimbon yaningko kuu “Ambid” andoon.Mirikneware amkimo keroone, aron ayoobkeroon.

9Kwanoone, Godbed yedmoon, “Ok yirikuu kanmimyirimo keruko, bid kuu yaroangkimburuko.” andoona, kwanoon. 10Bidkuu “Okad” ande, ok kuu “Karamok” andekeroon. Kwane wedmekore “Amun kii.”andoon. 11Kwanandekore yedmoon, “Ayakereeka nonga yuma oma mongkob an-iman maa maa animaibka animaibbankakorem dembok.” andoona, kwanoon. 12Yikorem kuu yi kawiib yowiib. Wedmekore,“Amun kii.” andoon. 13 Mirikne wareamkimo keroone, aron ayoobmim keroon.

14 Kwanoone, Godbed yedmoon, “Nam-biri kuu ambid arimbed menebok. Yidowad kuu awingyab yemaniib amnoomyemaniib weeb kimingki yemaniib 15ambidarimbed okad yiri yuri yemaniib.” an-dekore, 16aroniib woodiib mindongiib ong-menaboon. Aron kuu awingyab ye nam-biri darewoob yeman. Wood kuu aron

arebban amnoom ye nambiri embeng ye-man. 17Ongme dowan kerekore, ambid arinongkoboon. Ambid ari nongkoboon kuuokad yiri yuri ye dowadiib, 18 awingyawiibkumuniib andokbi ye dowadiib nongko-boon. Yuriiwe, wedmekore, “Amun kii.”andoon. 19Mirikne ware amkimo keroone,aron kaning keroon.

20Kwanoone, Godbed yedmoon, “Ok yiridingkan maa maayiib muubnoko ayari onmaa maayiib dembe ambid ari wanyare-bime.” andekore, 21karamokyiri ye dingkanmiin kambari maa maayiib ok yiri dingkanyena koremiib kuu ongmenaboone ok yirimuubniwen. Ok yiri ye dingkan ko-rem komarewa ongmenaboon kuu kwa-munemo. Ayari on maa maa kangkonongmenaboon. Ayari on korem komarewaongmenaboon kuu kwamunemo. Wed-mekore, “Amun kii.” andoon. 22 Godbedyi yaa amun kerunde yedmendoon, “Yiibok yiri ye dingkan kuu mana yemoon kereok yiri muubne wonok. Ayari on yiibkangkon mana yemoon kere wonok.” an-doon. 23 Mirikne ware amkimo keroone,aron angko keroon.

24 Kwanoone, Godbed yedmoon, “Bidari dingkan maa maayiib amongkowiibkiiwiib kuu okad yaambed dembenib yiibkomarewa ongmenabaan kuu kwamunemoyemoon kerime.” andekore, 25 bid aridingkan maa maa korem ongmenaboon.Dingkan korem komarewa ongmenaboonkuu kwamunemo. Wedmekore, “Amunkii.” andoon.

26 Kwanandekore yedmoon, “Nubbednimakarub nuwareb ongmem. Yi kuu okyiri ooniib ayari oniib dingkan kiiwiibamongkowiib darewoowiib embengiibdingkan korem yariman kerok.” an-doon. 27 Andekore, God ye kuruwakareb nimakarub ongmenaboon, ambiyiibyingkiyiib. 28 Yi yaa kuu amun kerundeyedmoon, “Dana yemoon woongkanabime.Okad yimin yimin yaa muubnime. Okadkumundin yaa oonime. Dingkan koremkuu yariman kerime, ok yiri ooniib ayarioniib dingkan korem bid ari yarebimaiwiibkui.” andoon. 29Kwanandekore yedmoon,“Kedi, yob irimaan yeman koremiibayowiib yiib yaa kondaan, yiib animankui. 30 Bid ari dingkaniib ayari oniib


dingkan korem bid ari yarebimaiwiibyaa kuu kereekiib bukiib kondaan, yianiman kui.” andoona, kwanoon. 31Godbedongmenaboon korem yaa wedmendekore,“Koremamunyemankii.” andoon. Mirikneware amkimo keroone, aron benmekeroon.Andowoon 2:1-4a, 7-9, 15-25

21 Kwane ambidiib okadiib kuna kuna

dangoon ye kumkam korem ongmenabedowankeroon. 2Kowe, Godkuuaron edkuudeme korem dowan keroon kowe dibereyiidkoon. 3Kwane, yembed aron kee amunkerunekore karadmo yeman ande kowoon,amborom kuu ongmenabi deme koremdowan keroon ye dowad dibere yiidkoonkowe. 4 Kuye weng kuu Godbed ambidiibokadiib kumkam korem ongmenaboon yeweng kui.

Karuwiib Wonongiib OngmenaboonYariman Godbed ongme dowan kerindo

kuyaronkuu 5yongbonkawa ayanonga kuudeedirindo amborom kuu am yedmindokowemonokban keroon. Kwane kuyaa kuukarub maa yongbon kaab deme ambangka-neen ye karuwiibban. 6Am minindo kunedok kuu okad yirimbed deedereen. Deed-ereenu, bid ari kuu okiib dange wuneen.

7 Kuyaron kuu okad aandune karubongmene miiddem aombed inum konoonedemboon. 8 Demboone, Yariman Godbedaron dembimaun angka yongbon kaabarumoone demboon, Iden aom kuu. Arumedowan kerekore, kuyaom kuu karubongmoon kuu kowoona doboroon. 9Kwane,Yariman Godbed at amun maa maayiibdembok andoone daare wonoon kuu, atani yemaniib wedme kubi yemaniib kui.Yongbon kidangka kuyaom kuu at ayoobdemboon. At mimo kuu wadkeri ye at. Atmamaa kuu arewa o amun inamenkaadkeriye at.

10Yongbon Iden kuyaombed ok kuuweneari bokon kaningiib danganabeen. 11Ok ib-duruk doween kuu yaningko Paison, Havilaambibkin aom awanewandeen. 12 (Havilaambibkin aom kuu gold amuniib at nunungbaeb amuniib od darewoob ye botiib dan-goon.) 13Ok mamaa yaningko kuu Gihon,Kus ambibkin aom awanewandeen. 14 Ok

mamaa yaningko kuu Taigris, Asiria am-bibkin kangkambed awanewandeen. Okmamaa yaningko kuu Yufretes.

15Yongbon Iden aom karub kuu YarimanGodbed kowoon ye dowad kuu oone dobereambangki yeman. 16 Kwamune YarimanGodbed yedmoon, “Eb kuu ayob koremkee ananeeb kuu yimin, 17kumban arewa oamun inamen kaadkeri ye ayob kuu anaab,kuu amob kowe. Ananeeb kuu anam bob-naneeb kowe.” andoon.

18Kwamune Yariman Godbed yedmoon,“Yembedmo dobiri kuu amunban kowe,nembed ye yaa awaneni ye angkodmiyiibongmaniin.” andoon. 19 Kwanekore,okad andune dingkan koremiib ayarion koremiib ongmenabe karub yaa ben-monoona, yi aningko korem yeengkanan-doon. 20 Yeengkanande dowan keroon,kumban yangkodmi ma wedmindo.21 Kwanoone, Yariman Godbed karub yaameenoone unuk darewoob angkoone,karub ye anaatok mimo daandekore, yekad ika ongmekore, 22 angkon anaatokbedwonong ongmekore, ye yaa nenmene23 domonenoona, karub kuu yaro wed-mendekore yedmoon,“Kwamune kowe, yu kono kuu ne

konombed kandene,yu yom kuu ne yombed kandene

keroon kowe,yu aningko kuu Wonong kowaan,

amborom kuu karub yaambed kan-doon kowe.” andoon.

24 Kwamunekob, karub kuu yarian yaadomonde ye amban yoom dabokne yi ay-oob kuu id mimo kerimaib. 25 Yi ayoobebkadiibban idmo doriib kuned karakiib-ban.

Andowoon 33

God Ye Amob Wengamberedandiwen1 Yariman Godbed ongmenaboon ye

dingkan korem yaa kuu niinbed ne-mengkandi kuu burudandoon. Kwane,niinbed wonong yaa kaamondoon, “Anamkuu Godbed ayob korem yaa kuu anaibande amob kowoon dee?” andoon.2 Andoone, wonongbed niin yaa manyedmeen, “Nub kuu ayob korem kuuanimaub kuu yimin, 3 kumban ayob mimokee nub animokban Godbed amob kowoon


nub yaa. Yembed yedmoon, ‘Anaib,awinaib. Kwane ananiib o awinaniib kuubobnaniib.’ andoon.” andeen.

4 Anduune, niinbed yedmendoon,“Dowan, anam kuu yiib kuu bobnaibban.5 God yekaad yiib kuu ayob kee ananiibkuu yiib inamen nandaneene God arebkeraniib. Kwane komo komo kuu inamenarewa o amun kuu kaadkeraniib.” andoon.

6Andoona, wonong ayob wedmeen kuuani yeman amun dangoone wedme anidowakeniib meeneen, “Ne dowaken kuuaneni meeni kangdom kandandid.” an-dekoru kande aneen. Anekoru, yu karuwiibkanwene konuune yeyiib anoon. 7 Anedowan kerekoriwa, yi inamen nandoonewedme binangkiwen ebkadiibban idmokowe. Kwani kowe, yi ayoob yedob biidwane kaarangke borokiwen.

8Kwane, oobnon yaambed wengambiri-iwe Yariman God kuu mongkob kidan-gkambed meneen. Wengamberekoriwa,awunumbon yaa bikniwen. 9 Biknedoriiwe, Yariman Godbed karub yaabaande kaamonoon, “Kuna yaa doreeb?”andoon. 10 Andoone, karubbed nemanyedmoon, “Mongkob kidangkambedmeneewe wengambaraan kowe, ebkadi-ibban idmo kowe uneni wene biknaan.”andoon. 11 Andoone, Godbed kaamonoon,“Kanembed yedmebdoonkob ebkadiibbanidmo doreeb? Ayob amob kowaan kuuanewenoo?” andoon. 12Andoone, karubbedneman yedmoon, “Wonong ebbed ne yaakawewen kumbed ayob kee kawuuneanaan kii.” andoon. 13 Andoone, YarimanGodbed yu yaa kaamondoon, “Komarewakwamewen kee?” andoon. Andoone,wonongbed man yedmeen, “Niinbed neyaa nemengkawoone anaan kii.” andeen.

Dabab Darewoob Kandiwen14Kwani kowe, Yariman Godbed niin yaa

yedmenoon,“Kwanewen kowe, eb kuu butun darewoob

kandeeb,dingkan amongkowiib dingkan kiiwiib ko-

rem arebban.Kibirebyambed wene aron korem,

eb kuu kabeyob din ingkud ari irinwananeeb.

15Dabab darewoob ke kowaan kee,eb yoom wonong yoom neman bon

bon kamimamaniib kii.

Kwani kowe, eb yob kuu wonong yu yowiibaron korem bon kerimamaniib.

Yu yobbed eb korok kuu wowe monmara-neene

ebbed yu yob ye yon daandum yaadomondaneeb.” andoon.

16 Kwanandekore, yembed wonong yaayedmendoon,“Ongmaniina kub dana wooni yaron kuu

yewed darewoob ariyiib.Dana woonaneeb kuu yewed dare-

woob kandaneeb kui.Kumban kub karub yaa dowaken kera-

neeweye kuu kub korok keraneen.” andoon.

17Kwanandekore, yembed Adamyaa yed-menoon,“Eb wonong yu weng wengamberekoreb

anaib ande amob kowaan ye ayobkuu anewen kowe,

okad kuu butun kande arewa keruunkii.

Kwani kowe, ebkareb yongbon demekuu yobdoodmo ambangkanebananeeb,

kibikbed wene eb bobni yaron ker-anuun.

18 Kumban nongyikiib orikiib eb yongbonaom dembimamaneen kowe,

animan kuu yiminban kerimama-neene dura animan bad wenebima-maneeb kii.

19 Ebkareb deme ambangke nimin kande-newe animan ananeeb.

Eb kuu okadbed ongmaan kowe,bobnaneeb kuu okad keraneeb.

Amborom kuu eb kuu ingkudmo kowe,bobnaneeb kuu ingkud ika keraneeb.”

andoon.20 Adambed yamban yu aningko Iv

kowoon, amborom kuu yu kuu nimkarubkoremyi ena kowe. 21Kwani kowe, YarimanGodbed ba kadbed ebkad ongmekore, yiyaa bangkandoone borokiwen. 22 Kwane,Yariman Godbed yedmoon, “Karubkuu nuwareb keroon, komo komo kuuinamen arewa o amun kuu kaadkeroonkowe. Kwani kowe, yembed wadkeriye ayob kuu kande ananeen kuu nedowakenban, amborom kuu ananeen kuubobnindeban keraneen kowe.” andoon.23 Andekore, mongkob Iden aom kuu“Winime!” andoone bunangka winiwen.Winiiwe, Yariman Godbed yedmoon, “Eb


kuu wene yongbon deme ambangke.Amborom kuu eb kuu okadbed ongmoonkowe. Yiib angkon mongkob Idenaom ika manaib, amob kowaan kowe.”andoon. 24 Mongkob Iden kangkambedengyus ayoowiib kerewang arimbed amotyumbuyiib nongkoboone kerewang kuukanawadmeen. Kerewang kee wadkeri yeat ye kiwaan ari kebenoon.

Andowoon 4:1-12,25-264

Kein Yoom Abel Yoom1 Adam yamban yoom dangiiwe

oyoomiib kereen. Kwanekoru, danamingki wooneen. Woonekoru, yedmeen,“Yarimanbed awawoonkob mingki woonekandaan kii. Kwani kowe, yaningko kuuKein.”* andeen. 2 Amaan, angkon danamingki mamaa Abel wooneen. Abel kuudingkan amongkob oonembirimaan. Keinkuu yongbon deme ye karub keroon.

3 Amaanbed Kein kuu ye yongbonbedbene nengkane agedmo keroone baebkuu Yariman yaa konoon. 4 Kwane, Abelkuu ye dingkan wonob dana aye ye yomkowiib kumbed bunge kanmene nengkaneagedmo keroone baeb kuu Yariman yaakonoon. Kwane, Abelbed konoon kuuYariman ye dowaken kerenoon, 5 kumbanKeinbed konoon kuu ye dowakenbankerenoon. Dowakenban keroone, Kein kuunorin ye murubia anammo keroon.

6 Kwanoone, Yarimanbed Kein yaayedmenoon, “Eb kuu komandewed norinwandewen? Komoyiibkob norin yemurubia kerewen? 7 Amun kamaneebkuu dowaken kerubdaniine kubaneewoo?Kumban, amun kamaabban keraneebkuu ambarakmimbed eb awinebdaneen.Ambarakmi inamenbed burudandubdan-dameen, kumban ebkareb ambarakmi yaaburudande dore!” andoon.

8Kuye yoman kuu Keinbed ye daman yaayedmenoon, “Mongkob angkawenem.” an-doone winiwen. Wene dorekoriwa, yedaman kuu ayoone bobnoon.

9 Kwanoona, Yarimanbed Kein yaa kaa-monenoon, “Eb daman Abel kuu kunayadoreen?” andoone, Keinbed neman yed-moon, “Nekaadban. Ne kuu ye oone dobiri

ye karuwoo?” andoon. 10 Kwanandoone,Yarimanbed yedmenoon, “Komo kamewenkee? Wengambere. Eb daman ye umkanokad yiri kubudoroon kumbedne yaa baan-doona wengambaraan. 11Kwani kowe, bu-tun kabdaan kii, eb kuu yongbon demeawinideban amborom kuu ebbed eb damanaye wene ye umkan okad yiri kubudoroonkowe. 12 Eb yongbon kuu dembaanban.Eb kuu nane kibine dobiri ye karubbankereeb! Eb kuu wedyamo dewenebi yekarub kereeb kii!” andoon.

13 Andoone, Keinbed neman yedmoon“Kee dabab darewoob oi! Ne kuu yim-inban! 14 Kibikee ne kuu yongbon demeambangkideban, eb amob kaweeb kowe.Angkon ne kuu eb dia minideban. Nekuu wedyamo dewenebi ye karub keraankowe, karub mamaambed wedmewaneenkuu naneene bobnaniin!” andoon.

15 Andoone, Yariman Godbed yedmoon“Dowan, kanembed eb aneen kuu nemankarub kurubmim inaniin.” andoon. Kwane,Yariman Godbed Kein ye binad ari amobakmi yeman kowe yedmoon “Kane amobakmi yemanwedmenaneen kuu ayi yeman-ban.” andoon. 16Kwamunekore, Kein kuuYariman God domonene wenene Dewenebiambibkin angka doboroon. Aron dembi-mamuun angka Dewenebi ambibkin Idenyaa doboroon.

Kein Ye Awoya17Kein yoom ye wonong yoom yi mingki

Inokwooniwen. Kwanekore, Keinbed kam-bong nare yidmene ambib yenbekore kam-bong kuu ye karub dana yaningko Inokkowoon. 18 Inok ye mingki kuu Irad. Iradye mingki kuu Mehudyael. Mehudyael yemingki kuu Metusael. Metusael ye mingkikuu Lamek. 19Lamek kuu nima ayoob awan-moon, Adah yoom Silah yoom. 20Adahbeddana mingki Yabal wooneen. Ye kuudingkan amongkob ooni ye karub yi awoya.Yi kuu parai kombon aombed dobiri-mamiib. 21Ye daman yaningko kuu Yubal.Ye kuu yok kuweng amun wangkenabi yekarub yi awoya. 22 Silahbed dana mingkiTubal-Kein wooneen. Ye kuu yeengbedkumkam korem ongmenabi ye karub. Yenengkan kuu Naama. 23Lamekbed ye nimaayoob yaa daandoon

* 4:1: Kein yaningko ye id kuu “Kandaan”.


“Wengambirime! Kewedmanbed noonkowe ayaane bobnoon.

24Kwani kowe, Kein ayaniib ye kakman kuukarub kurubmimiib yeene inaniib,

kumban ne naniib ye kakman kuukarub 77iib yeene inaniib kumbedyimin.” andoon.

Set Yoom Inos Yoom25 Amaanbed, Adam yoom ye wonong

yoom dangiiwe karub dana maa wooni-wen. Woonekoru, yedmeen, “Godbed neyaa mimyob keewene karub dana maa ka-woon. Dana kee Abel kuu Keinbed ayoonye yumbon kandi yeman. Kwani kowe,ne dana yaningko Set† yedma.” andeen.26Angkon amaanbed Set yoom ye wonongyoom dana mingki Inos wooniwen. Ku-yaron kumbed karub Yariman yaa baandiye inamen andowiwen.

5Adam Ye Awoya

1 Adam ye awoya kuu kei. (Godbedkarub kuu ye areb ongmoon. 2 Karuwiibwonongiib ongmekore amuniib kerun-doon. Kerundekore, yedmoon “Yiib kuukaruwa wononga kii.” andoon.) 3 Adamkuu weeb 130yiib doberekore, ye mingkiSet kuu woonoon. Ye kuu Adam areb.4 Kwanekore, Adam ye dana yenayiib ariwanaboon. Kuyaom doboroon kuu weeb800iib doboroon. 5 Ye weeb korem kuu930yiib doberene bobnoon.

6 Set kuu weeb 105iib doberekore, yemingki Inos kuu woonoon. 7 Kwanekore,Set ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 807iibdoboroon. 8 Ye weeb korem kuu 912iibdoberene bobnoon.

9 Inos kuu weeb 90yiib doberekore, yemingki Kenan kuu woonoon. 10Kwanekore,Inos ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 815iibdoboroon. 11 Ye weeb korem kuu 905iibdoberene bobnoon.

12 Kenan kuu weeb 70yiib doberekore,ye mingki Mahalalel kuu woonoon.13 Kwanekore, Kenan ye dana yenayiib ariwanaboon. Kuyaom doboroon kuu weeb

840yiib doboroon. 14 Ye weeb korem kuu910iib doberene bobnoon.

15Mahalalel kuu weeb 65iib doberekore,ye mingki Yared kuu woonoon.16 Kwanekore, Mahalalel ye dana yenayiibari wanaboon. Kuyaom doboroon kuuweeb 830yiib doboroon. 17Ye weeb koremkuu 895iib doberene bobnoon.

18Yared kuuweeb 162yiib doberekore, yemingki Inok kuu woonoon. 19Kwanekore,Yared ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 800iibdoboroon. 20 Ye weeb korem kuu 962yiibdoberene bobnoon.

21 Inok kuu weeb 65iib doberekore,ye mingki Metusela kuu woonoon.22 Kwanekore, Inok ye dana yenayiib ariwanaboon. Kuyaom doboroon kuu weeb300iib God ye dowakeniib doboroon. 23Yeweeb korem kuu 365iib doboroon 24kunedGodbed nendoon, amborom kuu ye kuuGod ye murubia ari amunmo doboroon yekarub kowe. Kwani kowe, korem wonoon,okad yiri dobirindo.

25Metusela kuu weeb 187iib doberekore,ye mingki Lamek kuu woonoon.26Kwanekore,Metusela ye dana yenayiib ariwanaboon. Kuyaom doboroon kuu weeb782yiib doboroon. 27 Ye weeb korem kuu969iib doberene bobnoon.

28 Lamek kuu weeb 182yiib doberekore,ye mingki kuu woonoon. 29 Woonekore,Lamekbed yedmoon “Yariman Godbedarewa kondoon okad kiri kee kowe danakee nub yaa awandi ye kiwaan ongmaneen.Kwani kowe, dana kee yaningko Noa*andaan kii.” andoon. 30Kwanekore, Lamekye dana yenayiib ari wanaboon. Kuyaomdoboroon kuu weeb 595iib doboroon. 31Yeweeb korem kuu 777iib doberene bobnoon.

32Noa kuuweeb 500iib doberekore, karubdana ayoobmim Sem yoom Hem yoomYeefet yoom wanaboon.

6Karub Yi Inamen Arewa Darewoob

1 Kuyaambed karuwa nimaya okadyemoon muubniwen. 2Kuye niindem aomkuu okad yiri ye nimakoyu kerengkandim-boniib dobiriwen. God ye karubbed wed-mibka nimakoyu kerengkandimbonmokowe, ebka neka kame biwen. 3 Angkon

† 4:25: Set yaningko ye id kuu “Kondoon”. * 5:29: Noa yaningko ye id kuu “Nenkankuni”.

Andowoon 6:4 8 Andowoon 7:8-16

Yariman Godbed yedmoon “Kwana kowe,ne kuu kerendobaraina karub weebdarewoob dobaraibban, amborom kuu yidobiri arewa keroon kowe. Weeb 120iibkwari burudande dobaraibban.” andoon.4 Kurin kuyaron yaa dobiriwen kuu karubdareb dareb doboob doboob dobiriwen. Yikuu God ye karubbed wene Godiibban yinima biwen yi dana. Yi kuu kanangkodkayirin kamenabidan.

Andowoon 6:5-225 Kwane, Yariman wedmoonka ni-

makarub yi dobiriyiib inameniib koremkuumiin arewamokeroonkowe 6yedmoon,“Ne niindemaommiin kubiyiibban keroon,komande nimakarub ongmaankob okadyiri doriib? 7 Kwani kowe, nimakaruwiibdingkaniib ayari oniib korem kuu okadyirimbed araniin kumbed yimin, amboromkuu ne mimyob darewoob kowaan,komande ongmaanka.” andoon. 8KumbanYariman kuu ye kubi dowakeniib Noa yaa.

Noa Ye Weng9 Kekee Noa ye weng. Noa yembedmo

inamen yorokmo awine doboroon. Ku-yaron dobiriwen ye nimakarub kuu yem-bedmo ambarakmiyiib kii ande dedmonedaandiyiibban ye karub keroon. Noamokuu God yemurubia ari amunmo doboroonye karub. 10 Ye karub dana ayoobmimiibkuu Sem yoom Hem yoom Yeefet yoom.11Amunmo meenme doboroon kumban ni-makarub korem korem kuu ambarakmiyiibayub aya yaambed dobiriwen, God ye kir-ingkono ari. 12 Godbed wedmoonka ni-makarub yi dobiri korem kuu ambarak-mimo.

13 Kwani kowe, Godbed Noa yaayedmenoon, “Nimakarub korem mon-maraniin, amborom kuu ayub ayayambedmo doriib kowe. Anamaa, ni-makaruwiib okadiibmonmaraniin. 14Kwanikowe, ebbed at kamkonombed motodyenbe. Motod aombed ambinam yemoonongmenabe. Angkon, at nunungbedmotodaomiib angkayiib kuu ambe, ok aomnokbankeri yeman. 15Ku yenbaneeb kuu motod yedoboob kuu dingki bendom dore dingkibirid dore kumbed kimingkanmo wene300iib kere. Angkon, angkara angkarakuu dingki bendom dore dingki biriddore kumbed kimingkanmo wene 50iib

kere. Angkon, yiri dore ari dore kuukimingkanmo wene 30iib kere. 16Ari kuuwidbed kebene. Motod amkan dore atenidore wedkuyaa nuub yeman ambongkodingki bendom dore dingki birid doremimo aande. Ambongko mimo motodwedyambed aande. Motod aom kuu ambibyiriyiib ariyiib ayoobmim ongme. 17 Kedi,urok darewoob ongmaniina mananeenkumbed kane kane yi korem okad yiri waddoriib kuu duknaniib. 18 Kumban eb yaane weng ke yedme kowaan kei. Eb yoomeb karub dana yoom yiib amered yoommotod aom aomnaniib. 19-20 Ayari on maamaa koremiib dingkan maa maa koremiibwad doriib yeman maa maa koremiibambiyiib yingkiyiib kuu menebiiwo motodaom be aomnekoreb oone. 21 Wad doriibyeman maa maa korem yi animaniib yiibanimaniib korem be nongkobe.” andoon.22Noambed God ye weng kunduk dakmoonareb kuu korem kwanoon.

Andowoon 7:1-5,17,237

Urok Ye Weng1 Kwane dowan kerekore, Yarimanbed

Noa yaa yedmenoon, “Kibik yaron kuuebbedmo amunmo doberewen kowe, ebyoom eb wonong yoom eb karub danayi amered yoom motod aom aomnime.2-3Dingkan ani yemanmaamaa korem ambiediib yingki ediib ayari on maa maa ko-rem ambi ediib yingki ediib durukmanye dingkan maa maa korem ambi mi-moyiib yingki mimoyiib be aomnibko oon-ime. Dingkan be aomne oonibko amaanbedyemoon kereniwe muubnaniib. 4Wene arikuu aron ediib dowan keranuune nem-bed am darewoob yedmaniine mananuun.Aronki 40yiib amnoom 40yiib menem-baranuun kii. Kwani kowe, nimakaruwadingkana yi korem okad yiri dobirimaibkuu monmaraniin.” andoon. 5 Andoone,Noambed Yariman ye weng kunduk dak-moon kuu korem kwamunemo kamoon.

6 Noa ye weeb 600iib yaron kuu 7 Noayoom ye wonong yoom ye karub dana ay-oobmim yi amered yoom motod aom aom-niwen. 8-16God ye weng kunduk dakmoonareb kuu dingkan korem amongkowiibkiiwiib darewoowiib embengiib ambiyiibyingkiyiib Noa yaa menebe motod aom


aomnekoriwa, Yariman Godbed ambongkokebenoon. Aron ediib dowan keroon kowe,wood ayoob aron 17 arimbed kuu ok dare-woob okad niindem yirimbed bangkanand-edeerebeenanwunuune ambid arimbed amdarewoob okad yimin yimin yaa munuunekameen kowe, urok muneen. Kuyaron kuuaron 40yiib am darewoob menembureen,amkiyiib aronkiyiib.

17 Aronki 40yiib kuu urok derebeenu,motod kuu ok animari kanawaneen.18 Kanawanekoru, ok animari kanawad-menmo dewenebuun. 19 Urok derebeenu,aangko darewoob korem kuu yukneen.20 Derebe dowan kerekoru, okad koremkuu yukneen. Aangko dungkunbeddingkimbed kimingkanmo wene ok ani-marimbed ye ambab kuu 15iib. 21-22Yuknedowan keruune, wadkeri yeman koremkaruwa dingkana korem kuu dukniwen.23 Nimakaruwiib dingkaniib ayari oniib,okad yiri wad doriibdan korem kuumonmare dowan keroon kuned, Noaawene yoom dingkan yoom motod aomaomniwendan kuu yimbedmo dobiriwen.24Okad korem yukneen yaron kuu 150yiib.

8Urok Dowan Kereen

1 Noa awene yoom dingkan yoommotod aom aomniwen kuu Godbednonondandindo. Kwani kowe, yedmoon“Nuub monok.” andoone monoone okkuu igakman andowe keekne wuneen.2Kwanoone, okad niindem yirimbed ok kuumenebuunkuukebene amkebenekeroone,3 aron 150yiib kuyaron kuu ok ika keeknewuneen. 4 Wood 7 aron 17 arimbed kuumotod kuu aangko Ararat ari angkibureen.5Ok keekne wuneene wood 10 arimbed kuuaangko maa maa kuu dian kereen.

6 Wene aron 40yiib dowan keruunewene ari kuu Noambed bunangka wedmiyeman ambongko nandene 7 ayari onbinmo on kurud areb yaningko Revenkankoraroone wanwene ok animariwedyambed dewenebeen. 8 Amaan onkawanmo on kawa areb yaningko Davkankoraroon amborom kuu ok kuukeekne dowan kereen ande meenoon.9 Kankoraroone wanwuneen kuned okadakmindo kowe, ika wanmuneen amboromkuu ok kuu keekne dowan kerindo kowe.Ika wanmunuune, Noambed nende motod

aom kowoon. 10 Wene aron ediib dowankeruune, on kawanmo ika kankoraroone,11 wanyarebuune oobnembed ika wan-muneen kuu atbiidiib domone kanmuneen.Kwani kowe “Ok keekne dowan kereen yo.”ande meene yekaadkeroon. 12 Wene aronediib dowan keruune ika kankoraroonewanwuneen kuned kuu ika minindo.

13Noa ye weeb kuu 601iib kuyaron kuuwoodmimo aronmimo keruune ok keeknedowan kereen. Kwanoone, Noambed widyena bongme benkatmekore kerekanabeokad yiri wedmoon kuu okad kuu kamkonokere weneen. 14Wene wood ayoob aron 27keruune, okad kuu kokne kamkono kerewuneen.

(Aronki yemoon dowan keruune, urokkuu keekne dowan keroone okad kuukamkono kere kereen.)

Andowoon 8:15-2215 Kwane, Godbed Noa yaa yedmoon,

16“Eb yoom ebwonong yoom eb karub danayoom yi amered yoom 17okad yiri yemaniibayari yemaniib dingkan maa maa koremiibbunangka angkanime. Dingkan korem kebe angkaneeb kee wenebe yemoon keremuubnaniib kii.” andoon. 18Kwanandoone,Noa yoom ye wonong yoom ye karubdana yoom yi amered yoom kuu bunangkaangkaniwen. 19 Angkaniiwa, dingkan maamaa koremkuuyeka yeka angkanewenebi-wen.

20Angkon, Noambed bot wuube dingkannengke agedmo keri yeman ye bonongmekore, dingkan durukmanbaniibayari oniib yaa maa maa bene kwarikiribekore, nengkane agedmo keroonebaeb kuu Yariman yaa konoon. 21Kwane,Yarimanbed kuyaa kuwekore yekarebyedmoon, “Amaan angkon okad kamunene ika arewa kerundainban, kwanekarubbed komo kamaniib yaa kui. Nenekaad aron korem kuu nimakarubdanambed wene aamkono yaa yi inamenkuu arewamo. Kumban, angkon nembedokad yiri wad doriibdan kuu angkonika monmarainban, kibikee monmaraankwamune.” andekore, ika yedmoon22 “Aron kwane okad angkibaranuun yaa

kuuaniman kaab arumenabi yaroniib wanabi

yaroniib,angkon yuruk aroniib nimin aroniib,


angkon amaroniib yongkonbi aroniib,angkon amkiyiib aronkiyiib keremborok,dowan keraanban.” andoon.

Andowoon 9:1-159

Godbed Noa Yaa Amun Keendoon1 Kwane, Godbed Noa yoom ye karub

dana yoom yaa amun kerunde yedmoon,“Yiib dana yemoon yidwarok. Okad koremmuubnok. 2 Dingkan koremiib ayari onkoremiib okyiri oon koremiib kuu yiib yaakonob une dobirimamaniib. Yi kuu yiibdowakenmo komo kamaniib kuyaa kirib-aana doriib. 3 Ne dingkan ye amob du-rukman bongmaan kowe, korem kuu aniyeman. Anuk kuu okad yirimbed kab kainiyeman kuu yiib ani yeman andaan kwa-mune areb kuu, kibikee dingkaniib ayarioniib okyiri ooniib korem kangkon yiib aniyeman andaan.

4 “Amob mimo kuu kei, dingkan idyaa umkaniib kwane anaib, amboromkuu umkanbed wadkeriyiib angkeenkowe. 5 Kanembed karub maa ayaneenebobnaneen kuu bobni ye dabab kandaneen.Dingkan kanembed karub ayaneenebobnaneen kwangkon bobni ye dababkandaneen.6 “Karub kuu God ye kuruwak areb ong-

moon kowe,karub kanembed karubmaa ayaneene bob-

naneen kuuman kangkon karub yenambed aye

kowaniib.” andoon.7Kwanandekore, ika yedmoon, “Kwane,

yiib kuu awoya dana yewudmo yidwarok,yiib kuu okad korem muubnok. Okad yiriyidwarok.” andoon.

8Weng kee Godbed Noa yoom ye karubdana yoom yaa yedmendoon, 9 “Kedi, kibi-kee nekambed ne weng kunduk eb yoomeb awoya ari dobaraniibdan yoom yaa kon-daan kii. 10 Weng kunduk kee dingkaniibayari oniib wadkeri yeman korem motodaombed angkadiriwen yaa kondaan. 11Neweng kunduk ke ongmaan kei, amaan okurokbed wadkeri yeman korem ika mon-marainban, kwane ok urokbed okad koremika monmarainban.” andoon.

12-13Kwanandekore, Godbed ika yedmoon,“Weng kunduk akmi yeman ke niinarikurukei wiib wedaom kowaan, ne dore okad

dore wedya kowaan kui. Weng kun-duk akmi yeman kee kowaan kuu yii-wiib wadkeri yeman yenayiib korem yaakowaan. Weng kunduk kuu nimakarubyaro dobere dobere yaro wananiib ko-rem yiman. 14 Komo aron amokambidiibongmaniine niinarikuruyiib keraneen kuu,15 ne ika meenaniin ne weng kunduk yiibyoom dingkan maa maa korem yoom yaakowaan kowe, angkon amaan ok urokbedwad doriibdan korem yainban andaniin.”andoon. 16Ne kuu niinarikuru amukambiidari wedmaniin kuu angkon ika meenaniinkaruwiib dingkaniib yaa ne weng kundukkowaan kuu. 17 Kukuu weng kunduk kuuwadkeri yeman yaa kondaan.” andoon.

Noa Ye Karub Dana18 Sem yoom Hem yoom Yeefet yoom

kuu Noa ye karub dana. Yi kuu motodaombed angkadiriwen. (Hem kuu Keenanye awodki.) 19 Karub dana ayoobmimkuyaambed karub korem yi awoya.

20Noa kuu yongbon deme ye karub kowenong yob ibduruk yembed andowe kiiboon.21 Kiiboona demboona, nong yob wandeondoobkekore, angkimberene wain okkeroona, wain ok kuu anoon. Anekore,awarak ayuuna ebkad biandekore, idmoye kombon aom angkeen. 22 HemKeenan yawodki kumbed yawodki Noakombon aom idmo angkeena wedmenoon.Wedmenekore, wene ye ambanga ayoobyaa yedmendoon. 23 Sem yoom Yeefetyoom tabua awine kankoone, yi kandomangkorom anuk kowe, kanwene yiangkorom korokbe weneniiwa kombonaom aomne yi awodki dabuneniwen.Yi murubia angkorom koniwen kuu yiawodki idmo angkeen kuu yi dowakenbanwedmeni kuu. 24Ok awarak dowan keroona,Hembed komo kamoon kuu Noambedwengamberekore, 25yedmoon“Keenan yaa butun kamoon.Ye awoya kuu Hem ye ambanga ayoob yi

awoya yi dabderem yirimo dobereyi dememo awine yaraniib.” an-dekore, ika yedmoon,

26“Kubi konem, Sem ye Yariman God yaa.Keenan ye awoya kuu Semye awoya yi dab-

deremyiri dobere yi dememoawineyaraniib.” andekore, ika yedmoon,

Andowoon 9:27 11 Andowoon 10:3127“Godbed Yeefet ye okad kuu irin angkane

darewoob kere.Kwane Sem yoom Yeefet yoom yi awoya

kuu ibmo dobaraniib.Keenan ye awoya kuu Yeefet ye awoya yi

dabderem yiri dobere yi dememoawine yaraniib.” andoon.

28 Urok yondem kuu Noa kuu weeb350yiib doboroon. 29 Ye weeb korem kuu950yiib doberene bobnoon.

10Noa Ye Meed Yi Awoya

1 Noa ye karub dana Sem, Hem, Yeefeturok kee ye yondem yi dana meed wanabi-wen.

2 Yeefet ye karub dana kuu Gomeryoom Megog yoom Madai yoom Yavanyoom Tubal yoom Mesek yoom Tirasyoom kwane wanaboon. Kuyaambedambibkin maa maa andowoon.

3 Gomer ye karub dana kuu Askenasyoom Rifat yoom Togarma yoom kwanewanaboon.

4 Yavan ye karub dana kuu Elisayoom Taasis yoom Kit yoom Rodanyoom kwane wanaboon. 5 KekeYeefet ye awoya ambibkin maa maawenebe dobereniiwa weng maa maadakmenabiwen. Yi kuu karamok dudbiariyiib karamok kebed yayiib dobiriwen.

6 Hem ye karub dana kuu Kus yoomMisraim yoom Put yoom Keenan yoomkwanewanaboon. Kuyaambed ambibkinmaa maa andowoon.

7 Kus ye karub dana kuu Seba yoomHavila yoom Sabta yoom Raama yoomSabteka yoom kwane wanaboon.

Raama ye karub dana kuu Seeba yoomDedan yoom kwane wanaboon.8Nimrod kuu Kus ye mingki. Yembedmo

nangmenmo wene okad yimin yimin yaakorok keroon. 9Ye kuu dingkan yemoon biye karub keroon, Yariman God ye murubiaari. Kwanikob yikareb yedmimaib “Nimroddingkan biman Yariman God ye murubiaari areb kerime.” andimaib. 10 YembedBabilonia ambibkin aom taun BabiloniibErekiib Akadiib Kalneyiib kuyaambedibduruk korok keroon. 11 Ambibkinkuyaambed wene Asiria ambibkin aombedtaun Ninevayiib Rehobotiiyiib Kalayiib

12Reseniib yenbenaboon. Kambong Resenkuu Ninevayiib Kalayiib wedyirimbedyenbenaboon. Nineva taun kuu amaanbeddarewoob kereen.

13 Misraim ye awoya kuu RuddaniibAnamdaniib Lehabdaniib Naftudaniib14Patrusdaniib Kasludaniib Kaftordaniib.Kasludan yena andokbe yika dobereniibFilistiadan keriwen.

15Keenan ye awoya kuu SaidondaniibHitdaniib 16 Yebusdaniib AmorodaniibGirgasdaniib 17 Hivdaniib ArkdaniibSindaniib 18 Arvaddaniib SemardaniibHamatdaniib. Saidon kuu Keenan yewonob dana.Kwane yi awoya wenebiwen. 19 Yi bid

yimin kuu Saidonbed wene kuri kam-bong Kerar, kambong Kasa dia. Kwanewene kangka taun Sodomiib GomorayiibAdmayiib Seboyimiib, kambong Lasa dia.20Hem ye awoya kuu yi ambibkin maa maayi amyenibon maa maa wenebe dobereni-iwa yi weng maa maa dakmenabiwen.

21 Sem kuu Yeefet ye daman. Sem yeawoya maa kuu Hibrudan.

22 Sem ye karub dana kuu Elam yoomAsur yoom Arfasad yoom Lud yoomAram yoom kwane wanaboon.

23 Aram ye karub dana kuu Us yoomHul yoom Geter yoom Mesek yoomkwane wanaboon.

24Arfasad ye mingki kuu Sela. Sela yemingki kuu Eber. Eber ye awoya kuuHibrudan.

25 Eber ye karub dana ari wanaboonkuu Peleg yoom Yoktan yoom kwanewanaboon. Peleg* yaron yaa kuuambibkin maa maa andokbe yemoonkeroon.

26Yoktan ye karub dana kuu Almodadyoom Selef yoom Hasarmavet yoomYeraa yoom 27Hadoram yoom Usal yoomDikla yoom 28Obal yoom Abimael yoomSeeba yoom 29 Ofir yoom Havila yoomYobab yoomkwanewanaboon. Yi koremkuu Yoktan ye karub dana.30Yi dobiriwen kuu kambong Mesambed

wene kambong Sefar kangka aangko am-bibkin yaa. 31Semye awoyakuuyi ambibkinmaa maa yi amyenibon maa maa wenebedobereniiwa yi weng maa maa dakmenabi-wen.

* 10:25: Peleg yaningko ye id kuu “Andokbi”.

Andowoon 10:32 12 Andowoon 11:3032 Kuu Noa ye awoya kui. Kuyaambed

urok yondem ambibkin korem yaa wenebemuubniwen.

Andowoon 11:1-911

Babilon Ye Ambib Ambon Darewoob1 Kurin anuk kuu nimakarub korem

kuu weng mimo dakmimaib, yeka yekaandokbindo. 2Kuyaron kuu yi korem arondembimaun angka awanawanmo yaronibwene okaddabonyiri Babilonia aomdobiri-wen. 3Yi koremmene nedbenib yedmiwen,“Okadbed boyambib yeman ongmenabem.Ongmenabe aron nimin nongkobubkoerebne kamkono kerok.” andiwen. Botbanokadbed kwane ongmenabekoriwa, atnunung biwen, boyambib yeman dabokneawini yeman. 4 Kwamekoriwa yedmiwen,“Menebe boyambib yemoon taun keridowad yenbenabem. Kwane, boyambibkongam darewoob yenbenmo daaneambid burudandem. Kwananuub kuu nubaningko kumbed darewoob keraneen. Nubaningkomo keruko okad yimin yimin yaawenebe buyokbayok keraubban.” andiwen.

5 Kwanoona, Yariman kuu ambibkongamiib tauniib yenbiib kuu wedmokkamene 6wedmekore yedmoon, “Yi wengmimo kumbed kwane andowe ongmiibkowe, komo meene ongmandamaniibkuu kwane ongmaniib. 7 Kwani kowe,nub kawenenub yi weng amonombeweng maa maa yeka yeka keroko nemanwengambere wengambere kerindebankerok.” andekore, 8 Yarimanbed beenbuyokbayok keroona bidambib maa maawenebene boyambib taun darewoobyenbiib kuu korondiwen. 9 Kowe, taunyaningko kuu Babel* ande yedmiwen,amborom kuu Yarimanbed nimakarubkorem yi weng amonombe weng maa maakere wene karub kuu ben buyokbayokkere okad yimin yimin yaa nongkobenmowonoon.

Sem Ye Awoya10 Sem ye awoya kuu kei. Urok yon-

dem weeb ayoob dowan keroona, Sem yeweeb 100iib kerekore ye mingki Arfasadkuu woonoon. 11Kwanekore, Sem ye dana

yenayiib ari wanaboon. Kuyaom doboroonkuu weeb 500iib doboroon.

12Arfasad kuu weeb 35iib doberekore yemingki Sela kuu woonoon. 13 Kwanekore,Arfasad ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 403yiibdoboroon.

14 Sela kuu weeb 30yiib doberekore yemingki Eber kuu woonoon. 15Kwanekore,Sela ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 403yiibdoboroon.

16 Eber kuu weeb 34yiib doberekore yemingki Peleg kuu woonoon. 17Kwanekore,Eber ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 430iibdoboroon.

18 Peleg kuu weeb 30yiib doberekore yemingki Reu kuu woonoon. 19 Kwanekore,Peleg ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 209iibdoboroon.

20 Reu kuu weeb 32yiib doberekore yemingki Serug kuu woonoon. 21Kwanekore,Reu ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 207iibdoboroon.

22 Serug kuu weeb 30yiib doberekore yemingki Nehor kuu woonoon. 23Kwanekore,Serug ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 200iibdoboroon.

24 Nehor kuu weeb 29iib doberekore yemingki Tera kuu woonoon. 25Kwanekore,Nehor ye dana yenayiib ari wanaboon.Kuyaom doboroon kuu weeb 119iibdoboroon.

26 Tera kuu weeb 70yiib doberekore yemingki Abram yoom Nehor yoom Haranyoom wanaboon.

Tera Ye Awoya27 Tera ye awoya kuu kei. Tera kuu

Abram yoom Nehor yoom Haran yoom yiawodki. Haran kuu Lot yawodki. 28KwaneHaran kuu ye taun Ur Babilonia ambibkinaombed bobnoon kuyaron kuu yawodkikuu doreen. 29Abram kuu Serai awanoonaNehor kuu Milka awanoon. Haran kuuMilka yoom Iska yoom yi awodki. 30 Seraikuu kurong kowe yu dana kuu woonindo.

* 11:9: Babel yaningko ye id kuu “Kerebkarab”.

Andowoon 11:31 13 Andowoon 12:1631 Kwane, Tera yaro ye mingki Abram

yoom ye awo Lot yoom Abram ye wonongSerai yoom kuu bekore Ur taun yaa ko-ronde Keenan ambibkin yaa wene wedyaHaran taun yaambed doboroon. 32Tera yeweeb korem kuu 205iib doberene bobnoon,Haran taun aom.

(Weeb yemoon ari keruune, Noa ye danamingki Sem ye awo aman ari Abram kuuwooneen.)

Andowoon 12:1-712

Godbed Abram Yaa Baandoon1 Kwane, Yarimanbed Abram yaa yed-

menoon,“Ewambe yokadiib eb karubkimiib

eb ambibkiniib domondekorewa,nembed ambibkin maa korokbeb-

daniin yaa wene.2Kwane, nembed eb awoya yemoon bangk-

abdaniina ambibkin yeweb kereyemoon kai keraniib.

Kwane, amun kerubdaniin.Kwane, ongmaniina eb aningko kuu dare-

woob keraneen.Kwani kowe, eb yaambed yena kuu

amun kerundaneen.3Kanembed eb yaa amun kerubdaneen kuu

nembed amun kerunaniin,kuned kanembed arewa kerubdaneen

kuu nembed arewa kerunaniin.Eb yaambed ambibkindan korem yaa kuu

amun kerundaneen.” andoon.4 Yarimanbed kwanandoone Abram

wengamberekore kwanoon, ye kuu Harantaun angkambed Lot yoom domondewiniwen. Kuyaron kuu Abram ye weebkuu 75iib. 5 Yembed ye wonong Seraiyoom ye daman ye mingki Lot yoom kuuye deme karuwiib ye yiribman koremHaran angkambed booniib kuu be Keenanambibkin yaa wonoon. Kwane weneKeenan ambibkin nandene, 6 wene Moreye at kubun keedbon kambong Sekem diakwane kuyaa doboroon. (Kuyaron kuuKeenandan kuu kuyaa doriib.)

7 Doboroone, Yarimanbed wadbareangkaderene Abram yaa yedmenoon, “Am-bibkin kee eb yob yaa kondaniin.” andoon.Kwanandoona, Abrambed bot wuuboon,Yarimanbed ne yaa angkadoroon kii andekorokbi yeman.

(Abram yoom ye yoom winiwendanyoom kuu Keenan ambibkin aom dewini-maib, ye dingkan kab kuu kereek yemoonanimaib kowe. Yi kuu ambib anamyenben-abindo, dingkan kadbed ongmiwen ye am-bib kombon aombed dangimo kamen yari-wen. Kwane, bidambib maa yaa wanandekaimaib kuu yi ambib kombon yemankuu bedmenabe be kemo yi angkurom arinongkobekorib bewinimaib.)

(Yi kuu animan kab ma kibingkindo,dingkanmo bangkanandiwen. Yi dingkanyena kuu animaib, yena kuu ari berengki-maib, karub yena yi berengke yeen anidowad. Kuye od kuu Abram ye nimakarubyoom kuu karub yena yaambed yongbonaniman berengkimamiwen. Wiid yobkangkon berengkekorib flawa ongmenibbred nengkimamiwen.) 8 Amaan angkonkoronde kuri wene aangkobon ambibkinangka angkanoon. Kambong Betel kaomkere kambong Ai kangka kere wedyirikombon be arume doboroon. Kuyaambedangkon bot wuube dingkan nengkeagedmo keroone baeb kuu Yariman Godyaa koni yeman ye bon wuubekore,kurikuriyiib kubiyiib Yariman God yaakonoon. 9Kwane, mim kuyaamo dobirindo,wene kuyaambed dobere dobere Keenanaom kuri doboroon.

Abram Idyip Yaa Wonoon10 Keenan ambibkin aom am kainoona

animaniibban keroonamungimodobereni-iwa koronde anuk ambene wene Idyipambibkin anuk wonoon. 11Wene Idyipdanyi okad dia aomnande yedmoon yewonongyaa “Kub kuu kerengkandimbon kowe,12 Idyipdanbed meenaniib kuu kub kuune wonong ande meenenekoriwa, nekuu nekoriwa, ub kuu nendaniib kowe,13 minibka yedmende kub kuu ne damanande. Kwane kub yaambed ne kuu nokbankere amun amun kamaniib.” andoon.14 Andekore, Idyip bid aom aomnoonaIdyipdan kuu ye wonong kuu wedmendi-wen kuu kerengkandimbon wonong.15 Kwane Idyip yi king Fero ye korokkorok yena wedmendekoriwa, king yaayedmeniiwa yembed yi yaa yedmendoone,wene Serai kuu nende king yambiwoomwiniwen. 16 Yu dowadbed Abram kuu


kingbed ongme oonenoon. Kwane,sibi yemooniib naningkod yemooniibburomakau yemooniib donki yemooniibkemo yemooniib kakmaniibban deme yekarub yemooniib bangkanoon, Abram yaa.

17 Serai nende yambiwoom kowoon yedowadbed ye yoom yambiwoom karubdoriib yoom yaa Yariman Godbed yi ko-rem yaa korere darewoob maa maa kon-doon. 18 Kwanoona, kingbed Abram yaakaamonoon “Eb komo kamewen, ne yaa?Komoyiibkob Serai kuu ne wonong andeyedmewindo kerewen? 19Komande yu kuueb daman andekorewa, yu kuumunuunkobne wonong keraan? Eb wonong kei nen-wene keyom koronde yaro wene!” an-dekore, 20 king ye korok korok yaa yed-mendoona Abram nendeniiwa ye wonongnendeniiwa ye barang korem bekoriwaambibkin kuyom kuu be wene bunangkadomondiiwe winiwen.

13Abram Yoom Lot Yoom Andokbiwen

1 Abram yoom ye wonong yoom Lotyoomyi yiribman korembe Idyip ambibkindomonde ari wene Keenan ambibkin yaawiniwen. 2Abram kuu yiribman yemoon yekarub, sibiyiib naningkodiib buromakauiibod yeman silva yemooniib gold yemooniibboon. 3Kwane angkon dobere dobere weneBetel kere Ai kere anukbed kombon bedoboroon yaa ika monoon. 4Menekore, botwuube dingkan nengke agedmo keroonebaeb kuu Yariman God yaa koni yeman yebon wuubekore, kurikuriyiib kubiyiib Godyaa konoon.

Andowoon 13:5-185 Lot, ye kuu Abram yoom wini-

wenman, ye kangkon ye nimadanayiibdeme karuwiib sibiyiib naningkodiibburomakauwiib. 6 Abram ye dingkankawiib Lot ye dingkan kawiib kuu yemoonkeroon kowe, kereek kirod dowan keroonayi ayoob ibmo dobiri yiminban keroon.7Kwane, Abram ye dingkan kab oonidaniibLot ye dingkan kab oonidaniib arud wengdakmiwen. (Kuyaron kuu KeenandaniibPerisdaniib Keenan ambibkin aom doriib.)

8 Kwani kowe, Abrambed Lot yaa yed-moon, “Eb kuu ne daman kowe nub kuuwengbaraub, nub deme karub kangkon

wengbaraib. 9Okad kumundin kemaombednub dewenebi kuu yiminaa. Kwani kowe,nub kibikee andokbem. Eb dowaken anangka wene dobarande meenewen kuyaawenebko, ne kuu wiwi angka wene do-barako. Eb dowaken wiwi angka wenedobarande meenewen kuyaa wenebko, nekuu an angka wene dobarako.” andoon.

10Kwane, Lot kuu indob kankoone darobewedmoon kuu kankubunen yiri yaningkoYoodenbed wene kambong Soar yiminok yemoon wedmoon, kukuu Yarimanye yongbon Iden areb Idyip okad areb.(Kuyaron kuu God kuu Sodom tauniibGomora tauniib monmarindo.) 11 Kwanekuyaambed, Abram yoom Lot yoom kwaneandokbiiwe, Lot kuu Yooden kankubunenyiri kangka angkanoon. 12 Kwane, Abramkuu Keenan bid ari doboroona, Lot kuuwene Sodom taun dia kankubunen yiridoboroon. 13 Sodomdan kuu Yariman yemurubia ari miin arewa kame ambarakmidarewoob kamembirimaib.

Abram Hebron AomWonoon14Lot wonoona kuye yoman Yarimanbed

Abram yaa yedmenoon, “Ebbed doreebkuyaambed indob kankoone kangka kerekaom kere kuri kere kari kere okad koremongme wedme. 15Okad korem ke wedmeebkee eb yoom eb yob yoom yaa kondaniin,aron korem. 16 Nembed eb yob yemoonbangkabdaniin kuu karub ma kimingkedorinban, ingkud korem kimingkindebanareb. 17Keenan okad korem kee eb yaa kab-daniin kowe, wene okad korem kee yiminyimin yaa dewene dore wedme.” andoon.18 Kwanandoone, Abrambed Hebron aomweneMamreye at kubunkeedbondiawenekombon yenbe doboroon. Kwane, Yarimanyaa meeni yeman ye bon botbed wuuboon.

14Abrambed Lot Ika Nendoon

1-4Sodom taun yi king kuu Bera. Gomorataun yi king kuu Birsa. Kambong Admayi king kuu Sinab. Kambong Seboim yiking kuu Semeber. Yi kaningiib yoom Soaryi king yoom, yi korok kuu Kedolaomer.Yembed oonoon kuu weeb wad ayoowiibdowan kereen kumban yikareb keremande meeniwen, yi king angkoyiib kuu.Kedolaomer kuu Elam ambibkindan yi

Andowoon 14:5-6 15 Andowoon 14:22

king. Amrafel kuu Babilonia ambibkindanyi king. Ariok kuu Elasar ambibkindan yiking. Tidal kuu Goim ambibkindan yi king.Yi kaningiib yi ana nangmidaniib taunangkoyiib yi king yaa nangmok winiwen.Kambong angkoyiib yi ana nangmidaniibyi kingiib kankubunen yiri yaningko Sidimyaa nedbiwen. (Kibikee Sidimkuu karamokyaningko Ded Si.)

5-6Weeb 14iib ari kuu Kedolaomer yoomye king angkodmi yoom yi ana nangmidanyoom kambong Asterot Karnaim yaawene Refaim karub yaa nangmene,kambong Hem yaa wene Sus karub yaanangmene, kambong Save Kiriataim yaawene Em karub yaa nangmene, aangkoSeir ambibkin aom wene Hor karubyaa nangmene, kambong Elparan dianangmeniwen. Kwanekoriwa, Kedolaomeryoom ye king angkodmi yoom yi korokkeriwen. Kambong Elparan kuu amiibbankoknoon ambibkin dia. 7 Kwanekoriwa,amonombe kambong Kades yaa weneAmelek karub korem yaa wene nangmeneAmoro karub yaa kambong Hasason Tamaraom wene nangmeniwen. Kwanekoriwa,Kedolaomer yoom ye king angkodmi yoomyi korok keriwen.

Andowoon 14:8-20Abrambed Lot Ika Nendoon

8Aron maa, Sodoma Gomoraya AdmayaSeboima Soara yi ana nangmidaniib yikingiib kankubunen yiri yaningko Sidimyaa nangmok winiwen. 9Yi kuu Elamdanyi king Kedolaomer yoom Goimdan yi kingTidal yoom Babiloniadan yi king Amrafelyoom Elasardan yi king Ariok yoom yi ananangmidaniib yaa nangmok winiwen. Kingangkoyiibbed king kaningiib yaa nangmokwiniwen kui. 10Kankubunen yiri yaningkoSidim kuu kolta bot dem yemoon dangoon.Nangmenib, Sodom yi ana nangmidanyoom Gomora yi ana nangmidan yoom yiking ayoob yoom kuu kirikmone wenenibdem yiri kirobiiwe, king yenayiib yi ananangmidaniib kuu kirikmone wene aangkoari daaniwen. 11 Kedolaomer yoom yeking angkodmi ayoobmimiib yoom yi ananangmidan yoombed Sodoma Gomoraya yiyiribmaniib yi animaniib korem kuu bewiniwen. 12Abram ye daman ye mingki Lot

kuu Sodom aom doreen kowe, ana nangmi-danbed yeyiib ye yiribmaniib kangkon bewiniwen.

13 Karub mamaa kombere dore wenenekomo keroon kuu Abram yaa daanoon.(Abram yaa kuu “Hibruman” andimaib.Ye kuu Mamre ye at kubun keedbon diadoboroon. Mamre yoom ye damana Es-kol yoom Aner yoom yi ayoobmim kuuAmorodan. Yi kuu Abram yangkodmi.)14 Abram wengamboroone ye mingki Lotkuu bondanbed nenwiniwen kowe, yenangmi karub korem 318iib benwene kingkaningiib yaa nangmok wenene kambongDan yaa nandekore, 15 amnoombed Abramkuu ye karub andokboone, wene nang-miiwa kirikmoniiwa nangmenmo wenekambong Hoba dia winiwen. Hoba kuuDamaskus taun burudande ari. 16 Kwane,Abram kuu benwiniwen ye yiribman ko-remiib Lotiib ye yiribmaniib Sodoma Go-moraya ye nimayiib nimakarub yenayiib beika monoon.

Melkisedekbed Abram Yaa AmunKerunoon

17 Abram kuu Kedolaomer awene yaanangmeburudandedorekore ikamonoona,Sodom yi kingbed Abramiib yaawedmenokwonoon, kankubunen yaningko Save yiri.18 Kuyaron kuu Melkisedek kuu kambongSalem yi kingiib Korem Ari ye God dorekarub dore wedyiri dobiri ye karuwiib.Kwane, yembed flawayiib nongyob ok am-bodiib Abramiib yaa be menene, 19Abramamun kerunok ande yedmoon,“Korem Burudandoon Arimbed Ye God,

ambidiib okadiib ongmenaboon-man,

Abram yaa amun kerunok.20 Yembed awabdoone nangmeneb buru-

dandewen kowe,Korem Burudandoon Arimbed Ye God

yaningko kankoonem.” andoon.Kwanandoone, Abrambed nangmene

boon ye yiribman kuu andokbe wenoreangko angkoyiib nongkobekore andedmimo kuu Melkisedek yaa konoon.

21 Konoone, Sodom yi kingbed Abramyaa yedmoon “Nangmenib biwen yiribmankuu awine, kumban ne nimakarub kuu ikabangkawe.” andoon. 22Andoone, Abrambedman yedmoon “Korem Ari ye YarimanGodbed yedmoonkob okadiib ambidiib


kereen. Yaningko yaambed yedmaan kuu23eb yiribman kuu ma awinainban. Koremebka bangkabdandamiin, ebkad nong oyonkad nong awinainban. Kwani kowe,ebbed kekane yedmaabban ‘Abram kuunembed yiribman yemoon bangkanaankowe, ye kuu yiribman yemoon ye karubkeroon.’ andaabban. 24Ne kuu eb yiribmanma kandainban, kuned ne karubkimbedani yeman aniwen kumbedmo awinaniin.Ne angkodmia Mamre yoom Eskol yoomAner yoom yimbedmo yi nangmenib biwenyiribman kuu bime.” andoon.

Andowoon 15:1-1815

God Ye Weng Kunduk Abram Yaa1Kwane, amaan Yarimanbed Abram yaa

wane korokbene yedmenoon,“Abram, eb unaab.Arud ye barang yaa kuu kombe areb kuk-

bebdembaraniin.Ne kuu eb kakman amun miin dare-

woob keraan.” andoon.2 Kumban, Abrambed yedmoon, “O Ya-

riman Ambengkan, ne kuu danayiibbankowe, ne yaa kakmankuu komokawaneeb?Ne yumbon kandaneen ye karub kuu nedeme karub Elieser, Damaskus ye karubkii.” andoon. 3 Kwanandekore Abrambedika yedmoon, “Ebbed ne yaa danayiibkawindo kowe, ne deme karub yembed neyumboniib yiribmaniib kuu baneen.” an-doon.

4 Kwanandoone, Yarimanbed yed-menoon, “Eb deme karub kuu eb yum-boniib yiribmaniib baanban. Eb bobnaneebkuu eb dana mingki eb umkan anamkumbed eb yumboniib yiribmaniib kuubaneen.” andoon. 5Kwanandekore, Abramnenwene bunangkambed yedmenoon,“Eb indob kankoone ambid ari wedme,mindong kimingke. Ebkareb kimingki kuuyiminoo? Eb awoya kuu mindong yemoonkwamune areb keraniib kii.” andoon.

6Abram kuu Yariman ye weng yaa anamande meenoonkob, Yarimanbed ye dowadmeenoon kuu “Ye kuu yorokmo ye karubande kowaan kii.” andoon.

7 Kwanandekore, yembed Abram yaayedmoon, “Ne kuu Yariman, Ur taun Ba-bilonia ambibkin aombed nenyaro manaan

ye id kuu okad kee eb yaa kabdandid.”andoon.

8Kwanandoone, Abrambed kaamonoon,“O Yariman Ambengkan, komarewakerenidned okad kuu neman keraneen kuunekaadkeraniin?” andoon.

9 Andoone, Yarimanbed yedmenoon,“Buromakau ingkod mimoyiib naningkodmimoyiib sibi ambimimoyiib, yi koremkuuweeb ayoobmim dowan kereen kumbed,ayari on kawanmo mimo yaningko daviibayari on kerekerek ingkod mimo yaningkopidyoniib kuu be mene.” andoon.

10 Kwanandoone, Abram kuu kuyedingkan yeene be monoon. Bemene, dingkan kuu wedyirimbedbunge baangkane angkara angkaranongkobekore, on kuu bunge baangkindoon maa angkara kowe on maa angkarakowoon, kiwaan wedyiri angkuun. 11 Bobid animaib ye ayari on kumbed wanmenedingkan yom kuu anandamiiwa Abrambedwangmoon.

12 Aron kuu kubune wenuune, Abramkuu unuk darewoob angkoone, kumundarewoob kebenenuune, uniwon karak-won keroon. 13Kwane, Yarimanbed Abramyaa yedmoon, “Weng keyaa anam ande. Ebawoya ari kuu wene ambibkin mamaa yaadobaraniiwe kuye ambibkindanbed yi benkakmaniibban no deme awinembiridankerundenib miin arewa kamendaniib,kwane dobaraniibbed wene weeb 400iibdowan keranuun. 14 Kumban, kwamen-daniib ye kakman kuu nembed kuyeambibkindan yaa wengyundeni dababkondaniin. Kwananiina, eb awoya arikuu yiribman yemoon ben ambibkin yaroangkane wananiib. 15Kumban eb kuu keyaayewenubmo dobere wene kiomne anamkerekoreb bobnaneewe mangkaniib. 16 Ebawoya awoya kaningiib keraniib yaronyaa kuu ika mananiib. Kuyaron kuuAmoro ambibkindan yi dobiri arewa kuudarewoob keraneena dabab darewoobkondaniin kuyaambed eb awoya ari ikamananiib.” andoon.

17Kwanandoone, aron kuu kubune miri-knoone, flawa nengki yeman amarengiibangkadkok amot yumbuyiib angkaderedingkan yom dangoone wedyirimbeddewonoone, 18 Yarimanbed Abram yaaamob weng yedme kowoon, “Okad


keembed kuri wene Idyip okad yimin,kari wene ok Yufretes yimin, eb awoyaari yaa kondaniin.” andoon. 19 Okadkee Ken ambibkiniib Kenis ambibkiniibKadmon ambibkiniib 20 Hit ambibkiniibPeris ambibkiniib kambong Refaimiib21 Amoro ambibkiniib Keenan ambibkiniibKirgas ambibkiniib Yebus ambibkiniibkukui.” andoon.

Andowoon 16:1-3,1516

Hagar Yoom Ismael Yoom1 Abram ye wonong Serai kuu kurong

kowe, yu deme no awinembiri ye Idyipwonong yu aningko Hagar konandameenkuu meeneen. 2 Kwana kowe, Abram yaayedmeen, “Yarimanbed ne dana nendi ki-waan kebenoon kowe, ne dowaken kuu nedeme no awinembiri yewonong yoomdan-gime. Dana woonanuun kuu ne danayiibkera.” andeen. Seraimbed kwananduuneAbrambed “Ee” andoon. 3 Kwana kowe,yumbed yu ambi Abram yaa Hagar konu-une awanoon. Kuyaron kuu Abram awenekuu Keenan ambibkin aom weeb angkoangkoyiib dobiriwen. 4 Awanoona, Hagarkuu oyoomiib kereen. Oyoomiib keruunewedmekoru, kerengkan inamen kameenuSerai yaa karak kondeen.

5Kwamune kowe, Seraimbed Abram yaayedmeen “Hagarbed ne yaa karak kaweenkuu ebbed ongmi yeman kii. Anam, nem-bed eb yaa kabdaan kumban oyoomiibkerekoru, ne yaa karak bangkawimamuun,kowe Yariman Godbed wengyundandok ebdee ne dee!” andeen. 6Anduune, Abrambedyedmoon “Eyoka, yu kuu kub deme ye kak-maniibban wonong kereene, ub kuu yu ko-rok kowe, kubbed yu yaa komo kamaneebkuu kub dowakenmo.” andoon. SeraimbedHagar yaa wenbanduune koronde wuneen.

7Yariman God ye engyumbed wene Ha-gar yaa amiibban koknoon ambibkin aomkambong Sur ye kiwaan ari kirub okdobonyaa wengandene 8 yedmoon “Hagar, Seraiyu deme ye kakmaniibban wonong, kunayaambedmenebko, kuna yaa weneeb?” an-doone, man yedmeen “Ne kuu ne korok

yaambed kombere dore meniin.” anduune,9 yembed yedmoon “Angkon ika wene, yudeme ye kakmaniibban wonong ika kere.10 Nembed kub awoya yemoon bangkab-daniin kuu karub kane ma kimingkaan-ban.” andekore, 11angkon ika amun keruneyedmoon“Kub kuu karub dana woonaneeb kuu yan-

ingko Ismael* andaneeb,amborom kuu Yariman Godbed kub

ameng kami kuu wengamboroon.12Kumban, kub karub dana kuu awon kiib

areb dobaraneen.Ye kuu karub korem yaa bon keraneene

karub korem kwangkon ye yaa bonkerunaniib.

Ye karubkim yaa domonde yekamodobaraneen.” andoon.

13Andoone, Hagar kuuGod anamwedme-naan manok andeen. Kowe, Yariman Godyaa yaningko baandeen “Wedmewewen yeGod.” amborom kuu Godbed yu yaa daan-doonkowe. 14Kwanikob, okdobonyaningkokuu Beyalahairoi† andimamiib. Okdobonkuu kambong Kades dore kambong Bereddore wedyiri angkuun.

15 Amaan, Hagar kuu karub danawooneene Abrambed dana yaningkoIsmael andoon. 16Kuyaron kuu Abram yeweeb kuu 86iib.

17Andowoon 17Kad Wadmi Kuu God Ye Weng Kunduk

Akmi Yeman1Abram ye weeb kuu 99iib keroone, Ya-

rimanbed angkaderene yedmenoon, “Nekuu Aromkono Darewoob Arimbed Ye Godkowe, ne dowaken yaambed dobereneb ebyaa ambarakmoon kii ande kadwoniyiib-ban dobere. 2Nembed eb yaa amob wengyedme kowaan kuu kwananiin. Kwane,eb awoya yemoon kai bangkabdaniin.” an-doon.

3 Abram ye korok kankibene ye kir-ingkonombed okad badmendoone, Godbedye yaa yedmenoon, 4“Kedi, nembed kekanekamaniin kei. Ne amob weng yedmekowaan kuu kei, eb kuu ambibkin yemoon

* 16:11: Ismael yaningko ye id kuu “Godbed wengambereen.” † 16:14: Beyalahairoi yaningko ye id kuu “Doreenye God Wedmewoon ye Okdobon.” * 17:5: Abram yaningko ye weng id kuu “Awodki yaningko darewoowiib”.† 17:5: Abraham yaningko ye weng id kuu “Yemoon ye Awodki”.


ye ambokab keraneeb kii. 5Kibireb kei ebaningko Abram* korondaan, kumban an-ingko yeeb Abraham† kabdaan, amboromkuu ambibkin yemoon ye ambokab kera-neeb kowe. 6 Eb awoya yemoon bangkab-daniin. Eb awoya kuu yemoon kerenib an-dokbe ambibkin yena keraniib. Eb awoyayena kuu king keraniib. 7Amob weng keearon korem eb yoom eb awoya yoom yaaangkimberembaraneen kuu ne kuu eb Godangkon ne kuu eb awoya yi God. 8KibikeeKeenan ambibkin okad kee eb okadban,kumban okad korem kuu eb awoya yaakondaniine yiman keranuun, aron korem.Angkon, ne kuu yi God keraniin.” andoon.

9 Godbed kwanandekore, Abraham yaaika yedmoon, “Amob weng yedme kowaankuu korobe awinime, eb yoom eb awoya ariyoom, yi yaro dobere dobere yarowananiibaom kuu. 10 Eb yoom eb awoya ari yoomyaa amob weng yedme kowaan kuu kei,karub dana korem kuu wekonokad wad-menabime. 11 Kad wadmi kuu eb dorene dore amob weng yedme kowaan yeakmi yeman. 12-13 Karub dana woonibkaaron kaning kaningiib dowan keruko yikorem yi kad wadmenabime. Eb danaanam yoom, eb demedan yi dana yoom,owoddan yaambed deme no awinembiri yedowad odbedmoonaneeb ye dana yoom, ebdana anamban kui, yi kad wadmenabime.Kad wadmi ye amob weng kuu aron ko-rem korem ye amob. 14 Karub kanembedkadwadmindo kuu nembed yedme kowaanye amob weng domokboon kowe, ye kuudankarime.” andoon.

15 Andekore, angkon ika yedmoon “Ebwonong yu aningko Serai kuu koronde,kumban aningko yeeb Sera‡ ande. 16 Yuyaa amun kerundaniin, angkon eb yaayu yaambed dana mingki kabdaniine, yukuu ambibkin yemoon yi awoya keranuun.Angkon, yu awoya yena kuu king keraniib.”andoon.

17Andoone, Abrahamyekorokkankibeneye kiringkonombed okad badmendenemeendobekore ambon kamoon. Ye meenikuu “Karub weeb 100iib kuu danayiibkeraneen dee? Sera weeb 90yiib kuudana woonanuun dee?” ande meenekore

ika demboon. 18 Dembekore, God yaakaamonenoon “Ismael kuu ne yumbonkandaneen kuu yimin dee?” andoon.

19 Andoone, Godbed Abraham yaa yed-moon “Yii. Ebwonong Sera kuu karub danawoonanuun kuu yaningko Aisek§ ande. Neweng kunduk kee ye yoom ye awoya yoomyaa kondaniin. 20 Eb dowaken Ismael yaawengamberekoreb, ye yaa amun kerunani-ine dana yemoon keraneene, king wad ay-oowiib yi awodki keraneen. Ye awoya yaakuu ambibkin aromkonoyiib kerunaniin.21 Kumban ne weng kunduk kuu Aisekyaamo konaniin. Ye kuu Serambed woo-nanuun weeb mimo dowan keranuun ari.”andoon. 22Dakme dowan kerekore, GodbedAbram domonene kawonoon.

23Kuyaron kwarimbed Abraham kuu Godye weng wengamberekore, ye dana mingkiIsmaeliib ye deme ye kakmaniibban yekaruwiib karub yambiwoom doriiwiib ko-rem kuu kad wadmenabiwen. 24Abrahamye weeb kuu 99iib dowan keruunkob kadwandiwen. 25Angkon, Ismael kwangkon yeweeb 13iib dowan keruunkob kad wandi-wen. 26-27Aronmimo arimbed yi ayoowiib yedeme karub koremiib kuu kad wadmenabi-wen.

18Andowoon 18

Abraham Ye Dana Ye Weng Kunduk1 Kuyaron kuu Abraham kuu Mamre

ye at kubun keedbon dia ambib kombonyenbe doboroon. Kwane, aronkobbedAbraham kuu ye ambib kombon ki-waan ari diboroone Yarimanbed meneangkadoroon. 2 Kwane, Abrahambedwedmoone karub ayoobmim kuu doriib.Wedmendekore, kirodmo wene wen-gandande wonoon. Wenene, ye korokkankibene ye kiringkonombed okadbadmendene 3 yedmoon, “Ne yariman, ebdememan ne yaa dowakeniib kerebko,nambib yaa mene burudandaab. 4 Yiibkuu ee andibka ok yunmonoko yiib yonogekorib at kubunkeyaomdibere yiidkime.5 Ne angkon animaniib kanmanako, anearomkono kandekoriwa yiib dowakenmowinime. Yiib dememanneyiib yaaminiwen

‡ 17:15: Aningko Seraiyiib Serayiib yi id kuu “King ye wonong dana”. § 17:19: Aisek yaningko ye id kuu “Yembedambon kameen”.


kowe.” andoon. Andoone, yimbed inandeyedmiwen, “Eyoka, eb weng dakmewenkuu kwamune kame.” andiwen.

6Andiiwe, Abraham kuu kirodmo weneambib kombon aom Sera yaa yedmendoon,“Kirod, flawa yemoon nengke.” andoon.7 Kwanandekore, ye kirodmo dingkandoriib yaa wene buromakau mana kowiibkanmene kowoone ye deme karubbedkirod ayekore bunge nengkoon. 8 Kwane,Abrahambed naningkod muk ambodkodkobmo kerooniib naningkod mukambodiib buromakau yomiib be karubayoobmim yaawene at kubun dem aombednekwekore doboroone yi ayoobmimaniwen.

9Anekoriwa, yimbed Abraham yaa kaa-moneniwen, “Ebwonong Sera gude?” andi-wen. Kwanandiiwe, yembed yedmoon, “Yukuu ambib kombon aom yakui.” andoon.10 Yi ayoobmim ye karub maambed yed-moon, “Anam kuu wood wad ayoowiib arikuu angkon ika mananiine eb wonong Serakuu dana mingki woonanuun.” andoon.Sera kuu ambib kombon ye ambongko di-ambed wengambureen. 11 (Abraham yoomSera yoom kuu kiomniwen kowe Serayu dana nendi kuu yiminban.) 12 Kowe,Sera kuu yemyeb ambon kamenu yukarebyedmeen, “Dana nendi kuu kubi yemankuned, ne kad kombaraan angkon ne korokkuu kiomnoon kowe, kwane kubaniinoo?Dowan.” andeen.

13 Kwananduune, Yarimanbed Abrahamyaa yedmenoon, “Sera kuu komo andudambon kamenu ‘Kiomnaan kuned dananendaniinoo?’ andeen? 14 Nembed komokamandamiin kuu kwananiin. Nembedyedmaan kuu wood wad ayoowiib dowankeranuune angkon ika mananiine Sera kuudana mingki woonanuun.” andoon. 15Serakuu uneen kowe dude yedmeen, “Ne am-bon kamindo.” andeen. Anduune, Godbedman yedmoon, “Yii, anam kuu ambonkamewen.” andoon.

Sodom Ye Dowad Dakmiwen16 Kwaniiwe, karub ayoobmim kuu yaro

dembenib Sodom taun yiri andowe wini-wen. Kwane, Abraham kuu yi domondokwonoone, 17Yarimanbed yedmoon, “Komokamandamiin kuu Abraham yaa kuubiknenainban. 18 Ye awoya kuu ambibkinaromkono darewoob keraniib. Angkon,

Abraham yaambed ambibkin korem kuuamun kerundaniin. 19 Ye kuu nembedkinaan kowe, yembed ye danayayiib yeawoyayiib yaa ne weng daandaneenewengamberekorib, inamen yorokmoyiibinamen yiminmoiib kamaniib. Kwamaniibkuu ye yaa ne weng kunduk yedmaan kuukamaniin.” andoon.

20Kwanandekore, Yarimanbed Abrahamyaa yedmoon, “Wengambaraan kuuSodomiib Gomorayiib yi inamen kuu miinarewa kai, kwane yi ambarakmi kuu miindarewoob kai kowe, 21 nembed yiri weneweng kee anam dee anamban dee kuyaawedmandamiin.” andoon. 22 Andoone,karub ayoob Sodom yaa winiiwe, Abrahamkuu Yariman ye arinambo doboroon.

23Abrahambed ye yaa yaro menene kaa-monoon, “Ebbed arewa kamenabidanmon-maraneeb kuu yorokmodan kangkon mon-maraneewoo? 24Siti aom kuu yorokmodan50iib keraneen kuu arewadaniib koremkuumonmaraneeb dee? Yorokmodan 50iibdobaraniib kuu taun domondaneeb deeyorokmodaniib arewadaniib ibmo mon-maraneeb dee? 25 Eb kuu okaddan koremye Wengyundi Ye Karub kowe, yorokmowengyundaneeb dee? Anamaa, ebbed makamaabban. Ebbed yorokmodaniib are-wadaniib yaa ibmo wengyundande ukummimo kondaabban, yorokmodaniib are-wadaniib ben dabokne yenbandaawe duk-naibban.” andoon.

26Kwanandoone, Yarimanbed yedmoon,“Yorokmodan 50iib Sodom aom wed-maniin kuu taun kuu monmarainban.”andoon.

27 Kwanandoone, Abrahambed God yaainande yedmoon, “Ne kanangkod dakmaankumban eb kuu Yariman, ne kuu karubmo,ingkud o yikbot areb. 28Ma, yorokmodan50iibban 45iibmo dobaraniib kuu komokamaneeb? Karub angkoyiib kuyiibbankumbed taun kumundin monmaraneebdee?” andoon. Kwanandoone, Godbedyedmoon, “Yorokmodan 45iib dobaraniiwewedmaniin kuu monmarainban.” andoon.

29 Kwanandoone, Abrahambed ika yed-moon, “Yorokmodan 40iib dobaraniib kuukomo kamaneeb?” andoone, Godbed yed-moon, “40iib dobaraniiwe wedmaniin kuumonmarainban.” andoon.

30 Kwanandoone, Abrahambed God yaayedmoon, “Yariman, ne yaa kongewaab,


angkon ika dakmandamiin. Yorokmodan30iibmo dobaraniib kuu komo kamaneeb?”andoone, Godbed yedmoon, “30iib do-baraniiwe wedmaniin kuu monmarain-ban.” andoon.

31 Kwanandoone, Abrahambed yed-moon, “Eb kuu Yariman kumban, ebyaa kanangkod dakmaan kuu amunban.Kumban, yorokmodan 20iibmo dobaraniibkuu komo kamaneeb?” andoone, Godbedyedmoon “20iib dobaraniiwe wedmaniinkuu monmarainban.” andoon.

32Kwanandoone, Abrahambed yedmoon,“Yariman, ne yaa kongewaab, angkonika mimo dakmaniin kuu yimin dee?Yorokmodan angko angkoyiibmo do-baraniib kuu komo kamaneeb?” andoone,Godbed yedmoon, “Angko angkoyiibdobaraniiwe wedmaniin kuu taun kuumonmarainban.” andoon.

33 Kwanandekore, Yariman kuu Abra-hamdomonenewonoone Abrahamkuu ko-ronde ambiwoom ika wonoon.

Andowoon 19:1-2919

Sodomdan Yi Ambarakmi1Kuye oobnembed Lot kuu taun ye kuuk

botbed wiriniwen yambongko yaambeddiboroon. Kwane, engyus ayoob keemene Sodom yaa miniiwe, Lotbed wed-mendekore yaro wene ye korok kankibeneika dembe 2 yedmoon, “Ne korok korokee! Ne kuu yiib yaa angkodmandamiinkowe nambiwoom minime. Yiib yonogibko angkekoruwa, awari amkimombedwananiib kuu yimin.” andoon. Kwanan-doone, yimbed yedmiwen, “Yii, taunkidangkambed amnoom kuu dobaranuuwewaraneen.” andiwen. 3 Kwanandiiwe,Lotbed daande nangkandoone “Ee”andekoriwa, yambiwoom winiiwe, Lotbedye deme karub yedmoone kabayingkindoye flawayiib orok animaniib nengkiiwenekwoone aniwen.

4Anekoriwa, amnoombed owoddan kuudibiiwe, Sodom ye karub aamkonoyiibkewediib korem kuumene yambib angkaraawanewandiwen. 5Kwane, yimbed Lot yaabaande yedmiwen, “Karub kibik eb yoomdoberemandeminiwen kuu kuna? Nub yaabenmenebko yi yaa nenem kamendem.”andiwen.

6 Kwanandiiwe, Lotbed bunangkawene ambongko kebenekore 7 yedmoon,“Nangkodmia! Mokorondime, yiib kuuarewa kamendaib! 8 Ne dana koyu ayoobkuu karub yoom dangindo kumbed yiib yaabe mene domondaniine komo kamaniibkuu yiib dowakenmo. Kumban owoddanayoob keyaa arewa kamendaib! Yi kuunambiwoom miniwen kowe, nembed yikukbaraniin.” andoon.

9 Kwanandoone, Sodomdanbed yedmi-wen, “Angkane! Eb kuu nub ambibkinman-ban kumban, eb kuu nub wengyundi korokkerandameewoo? Yiminban kii! Angkane!Angkanokban kuu yi ayoob yaa kuu arewakerundanuub kuu burudande eb yaa kuuarewa darewoob arimbed kerubdanuub.”andiwen. Andekoriwa, Lot dedmonenibambongko monmarande kamiwen.

10Kumban owoddan ayoobbed bunangkayire Lot kuu angkon ika ambiwoomkirodmo binge wande nen aomnekorib,ambongko kuu kebeniwen. 11 Kwane,yimbed karub korem ambib bunangkadoriib yi indob kuu kebengkiiwe, indob tutkeroone, yi korem ambongko wedminde-ban keriwen.

Lot Ye Nimadana Yoom Kuu SodomYaambed Kirokmoniwen

12 Kwanekoriwa, owoddan ayoobbedLot yaa yedmiwen, “Eb kuu eb danayiibeb wonongkimiib eb karubkimiib taunkeyaom doriib kee ben angkane,13 amborom kuu taun kee monmaran-damuub kowe. Yariman ye kiringkonoarimbed ambarakmi yemoon keriwenkowe, yembed Sodommonmari dowad nubben yuroone munuwen.” andiwen.

14Kwanandiiwe, Lot kuu wenene ye danakoyu ayoob awadmandamiib ye karub ay-oob yaa yedmendoon, “Kirod minibkowenem, Yarimanbed taun kee monmaran-dameen kowe!” andoon, kumban ye kuubirondok monoon manok ande meeniwen.

15 Warandameen yaambed, engyusayoobbed Lot yaa yedmiwen, “Kirod!Eb wonong yoom eb dana koyu ayoobke doriib kee yoom be angkane. Kirodangkanokban keraneeb kuu taun keemonmaranuuwe yiib kangkon duknaniib.”andiwen. 16 Kwanandiiwe, kerebkarabkamoon kumban, Yarimanbed mimyobkeenoon kowe, engyus ayoobbed ye yoom


yewonong yoomye dana koyu ayoob yoomkuu taun bunangka be winiwen.

17 Winiiwe, engyu ayoob ye karubmaambed yedmoon, “Bobnaub andekabaanmo winime! Ika anuk wedmaib!Kankubunen yiri wene yinmonaib!Kabaanmo wene aangko daanime! Kwa-munaniib kuu duknaibban.” andoon.18 Kwanandoone, Lotbed yedmoon, “Nekorok, kwamunaabned, nub kuu yiminbanii! 19 Ebbed ne yaa dowakeniib keruwoon,kwane ne yaa amun kai kamewen kowebobnainban. Kumban kombiri weneaangko daani kuu ne kuu yiminban kowe,neyiib monmaraneewe bobnaniin. 20Kedi,kambong meb yaa kuu wedmeewoo?Kambong kuu dia kowe kombiri wananiinkuu yimin dee? Kambong kuu embengaa.Kukuu embengoo? Kambong embengyaa wananiin kuu yimin andaneeb kuubobnainban.” andoon.

21 Kwanandoone, engyumbed yedmoon,“Ee, eweng kuu wengambaraan. Kambongke dakmewen kee monmarainban. 22Kowe,kirod kabaanmo wene! Ma kamainban, ebkuu wene yakuyaa nandaneeb kumbed.”andoon. Lotbed kambong kuu embeng an-doon kowe yaningko kuu Soar* andimaib.

Sodomiib Gomorayiib Monmaroon23 Aron kuu yaro menuune Lot kuu

wene kambong Soar yaa wene nan-doone, 24 Yarimanbed yedmoone ambidarimbed bot sulfa amotiib taun SodomiibGomorayiib ari kirobeen. 25 Kwane,kankubunen yiriyiib nimakarub koremiibaya nonga buuk koremiib kuumonmaroon.26 Kumban, Lot ye wonong kuu ika anukwedmuune yu kuu karam kere at kongkabareb kereen.

27 Mirikne ware amkimo keruune,Abraham kuu uniyambed Yariman yearinambo ari doboroon kuu ika wonoon.28Ye wene doberene Sodomiib Gomorayiibkankubunen yiriyiib yaawedmoone, ambibyemoon amot denemoon yi amareng dare-woob yeederebeen. 29 Godbed Abrahamyoom dakmiwen ye weng kuu nonon-dandindo kowe, Lot yaa awanenoone taunmonmaroon kuu kombiri wonoon.

Moab Yi Karuwiib Amon Yi Karuwiib YiWeng

30 Lot kuu kambong embeng aom do-biri kuu unoon kowe, ye yoom ye danakoyu ayoob yoom kuu koronde weneaangko daane aangko dem aombed do-biriwen. 31 Angkaanbed nengkaan yaayedmendeen “Nub ambe kuu kiomnoon.Angkon, nub yaa awani ye dowad kuukaruwiibban kowe, danayiib keraubbankii. 32 Awarak ayi yeman ye ok yaningkowain konubko anekore awarak ayuko yeyoom dangenub danayiib kerem.” andeen.33 Anduune, amnoombed wain ok koni-iwe anoone awarak ayuune angkaan yoomdangiwen. Awarakbed ayeen kowe komokamoon kuu yekaadban.

34 Awarimbed angkaanbed nengkaanyaa yedmeen “Ne yoom danguwen kowe,amnoom kuu angkon ika wain ok konubkoanoko awarak ayuko kub yoom dangime.Nub ayoob kuu nub ambe yaambeddanayiib kerem.” andeen. 35 Anduune,amnoombed wain ok koniiwe anooneawarak ayuune nengkaan yoom dangiwen.Awarakbed ayeen kowe komo kamoon kuuyekaadban.

36Kwanekoriwa, yi awodki yaambed oy-oomiib keriwen. 37 Angkaan kuu danamingki woonekoru, yaningko Moab† an-deen. Moab kuu Moab ambibkin yi awoya.38Nengkaan kuu dana mingki woonekoru,yaningko Benami‡ andeen. Benami kuuAmon ambibkin yi awoya.

20Abraham Yoom Abimelek Yoom

1 Abrahambed Mamre ye okad yaa kuudomonde kuri wene Keenan ambibkin aomkambong Kades dore kambong Sur dorewedyiri doboroon. Amaan, kambong Geraraom wene doberene 2 yedmoon “Sera kuune daman.” andimaan. Kwanoone, Gerarye king ye aningko Abimelekbed ye demekarub yaa yedmoone, Sera kuu ye yaa nen-winiwen.

3 Amnoom mamaambed kiyuumangkambed Godbed wene Abimelek yaayedmenoon “Wonong kee awaneenbednenminiwen kowe, bobnandameeb kii.”

* 19:22: Soar yaningkoyeweng id kuu “Embeng”. † 19:37: Moabyaningkoye id kuu “Awodki yaambed”. ‡ 19:38:Benami yaningko ye id kuu “Ne karubkim yi dana”.


andoon. 4 Kumban Abimelek kuu ayoobdangindo kowe, YarimanGod yaa yedmoon“Ne ambarakmindo kowe, neyiib nenimakarub koremiib monmaraneebdee?5 Abraham yembed ne daman andooneangkon yu kangkon yembed yedmoonareb yedmeen kowe, inamen amunmokere nendaan kowe, ne ambarakmindo.”andoon. 6 Godbed kiyuum angkambedAbimelek yaa yedmoon “Ee, nekaadkeraan,eb kuu inamen amunmo kerewen kowe,ebbed ne yaa ambarakmaab andid kuukebenaan, angkon yu yaa badmendaabandid kuu kebenaan. 7Kwani kowe, kibirebkee ebbed wonong kuu domondene, yukarub yaa. Ye kuu ne weng dakmi yekarub kowe, yembed eb yaa kurikurikeraneene bobnaabban. Kumban, angkonika konokban keraneeb kuu nembedyedmebdaan kuu eb yoom eb nimakarubyoom duknaniib.” andoon.

8 Ware amkimo keruune, Abimelekbedye korok korok baandoone menebiiwekiyuum weng kuu dakmoone yi unidarewoob keriwen. 9 Kwani kowe,Abimelekbed Abraham baandoonemonoone kaamonenoon “Eb kuu komokamewen nub yaa kuu? Ne kuu ebyaa ambarakmindo kumbed ne yoom nenimakarub yoom yaa dabab kee kondewenkuu komo dowad kerewen? Ebbed neyaa ambarakmi darewoob kwamewen kuukwamuwi yemanbanbed kwamuwewen.10Komandewed kwamunewen?” andoon.

11 Abrahambed man yedmoon “Nembedmeenaan kuu ambibkin kee ye karubkorem kuu God yaa meenindodan kowene nene kowekorib, ne wonong nendaniibande meenaan. 12Yu kuu ne daman anamamborom kuu nambe ye dana kowe.Kumban, awaan mamaa kowe, nembedawanaan. 13 Godbed ne kuu daawoonewengamberekori, nambe yambiwoomkuu domonenekori, ambibkin mamaa yaawanaan kowe, yu yaa yedmaan “Ne yaainamen amun ye inamen keraneeb kuu neyaa ‘Ye kuu nambang’ andimamaneeb.”andoon.

14 Andoone, Abimelekbed Sera kuuAbraham yaa konekore, angkon sibiyiibburomakauiib ye deme no kakmaniibbanawinembiri ye karuwiib baangkanekore,15 Abraham yaa yedmoon “Keke ne okad

kowe, eb dowakenmokuna yaa dobaraneebkuu kui.” andekore, 16 Sera yaa yedmoon“Nembed kub ambang yaa od yemansilva 1,000iib konaniin kuu anam kub kuuambarakmindo ande yi korem yikaadkeriyeman.” andoon.

17 Andoone, Abrahambed God yaakurikuri keroone Godbed Abimelekyoom ye wonong yoom ye deme nokakmaniibban awinembiri ye nima yoomyaa ongmoone wadkeriwen 18 amboromkuu Abimelekbed Sera nendoone yi kuuoyoomiib kerindeban, Yariman Godbedkebendoon kowe.

Andowoon 21:1-1321

Aisek Kuu Wooneen1Kwane, Yarimanbed Sera yaa komoyed-

moon kuu kwanoon, kwane angkon yem-bed Sera yaa yeweng kundukdakmoonkuukwamunemo yu yaa kerundoon. 2 Kowe,yu kuu oyoomiib kerekoru, Abraham kuukiomnoon yaambed danamingki wooneen.Dana wooneen kuu Godbed aron kowoonarimbed wooneen. 3 Abraham kuu Ser-ambed wooneen ye dana mingki kuu yan-ingko Aisek ande kowoon. 4 Aron kan-ing kaningiib dowankeruune, AbrahambedGod ye weng yedme kowoon areb danamingki kad wandoon. 5 Aisek wooneenyaron kuu Abraham ye weeb kuu 100iib.

6 Kwane, Serambed yedmeen, “Godbedkube ambon kamiyiib kawoon kowe,kuyaa wengambaraniibdan korem kuu neyoom kube ambon kamanuub.” andeen.7Andekoru, ika yedmeen, “KarubmaambedSera yu dana woonenu oonenanuunandoonoo? Dowan, karub maa kwaneandindo. Kumban, nembed Abrahamkuu kiomnoon yaambed dana mingkiwoonaan.” andeen.

Hagar Yoom Ismael Yoom Yaa YedmooneWiniwen

8 Dana kaine muk animokban keroonyaron arimbed, Abrahambed orok dare-woob ongmoone aniwen. 9Kwane, Ismaelkuu Hagar Idyip wonongbed Abraham yedana mingki wooneen kuu Aisek yaa daan-imo kamoone, 10 Serambed wedmekoruAbraham yaa yedmeen, “Dabderem yiridobere no deme awinembiri ye wonongiibyu dana mingkiyiib kee yedmebko winime!


Amborom kuu dana kee eb yiribman bi yeyumbon kandi kuu yiminban. Eb bobna-neeb kuu Aisekmo baneen.” andeen.

11 Kwananduune, Abraham kuu ye ni-indem aom miin yiminban keroon, am-borom kuu Ismael kwangkon ye mingkikowe. 12 Kumban Godbed Abraham yaayedmenoon, “Hagar yoom yumingki yoomyaa miin yiminban keraab. Serambed yed-mebduka wengambere kwane, amboromkuu eb yob kuu Aisek yaambed andekowaniin kowe. 13 Nembed Hagar yumingki yaa dana yemoon konaniine am-bibkinmimodan keraniib, amboromkuu yekwangkon eb dana kowe.” andoon.

14 Ware amkimo keruune, AbrahambedHagar yaa animaniib ok yowo dingkankadbed ongmiweniib kuu bene yu kan-dom ari nongkobekore, yedmendoone, yumingki yoom winiwen. Amiibban ko-knoon ambibkin Berseba yaa kirinwanmowuneen. 15Ok dowan keroone, dana kuu atkubun aom kowuune diboroone 16100 mitaareb wenenu dibereenu yukareb yedmeen“Dana kuu bobnandameen kowe, ye bobniwedmaniin kuu ne dowakenban.” andeen.Andekoru, dibuun yirimbed ameng ka-mande kameen.

17 Godbed dana ye ameng wengam-berekore, ambid arimbed God ye en-gyumbed Hagar yaa dandoon “Ko-mandewed meeni darewoob kerewen?Unaab! Godbed dana ye ameng kuuwengamboroon kowe. 18 Dembe wenedana kuu nenkone nemengkane. Nembedye awoya amun kerundaniine ambibkindarewoob keraniib.” andekore, 19 Godbedyu indob nandoone okdobon wedmeenkowe, wene ok yowo aom yuundekoru,yu danayiib yunkonuune anoone weneokad maa doberekoriwa, 20 God kuudana yaa oonenoone kainoon. Kaine,amiibban koknoon ambibkin yaningkoParan yaa doboroon. Dobere, anambeddingkan yenbandi ye karub keroon.21 Kainoone, yawaanbed Idyip wonongbenuune awanoon.

Abraham Yoom Abimelek Yoom Yi Amob22 Kuyaron kuu Abimelek yoom ye ana

nangmidan yi korok yaningko Faikol yoomweneniiwa Abraham yaa Abimelekbed

yedmenoon “Godbed eb yaa komokamaneeb kuu dore awabdimameen. 23Godyaningko yaambed yedme kowe ebbedneyiib ne danayiib ne awoyayiib yaanemengkandaab. Ne kuu eb yaa inamenamunmo meenimamiin kowe, nemankangkon ne yaa ambibkin kee doreeb aomkee God yaningko yaambed yedme koweinamen amunmo meenimame.” andoon.24Andoone, Abrahambed yedmoon “Ee, ebweng kuu God yaningko yaambed yedmekowaan.” andoon.

25 Andekore, Abrahambed Abimelekyaa kongewoon okdobon ye dowad,amborom kuu Abimelek ye deme karubbedAbraham ye okdobon kuu kandiwenkowe. 26Abimelekbed yedmoon “Nekaad-ban, karub kanembed kwamunoon?Eb kuu ne yaa yedmewindo kowe,kibirebmo wengambaraan kii.” andoon.27 Andoone, Abrahambed sibi yenayiibburomakau yenayiib kuu Abimelek yaabaangkanoone yi ayoob dakmenib amobongmiwen. 28 Abrahambed ye sibi ediibbe nongkoboone, 29 Abimelekbed ye yaakaamonenoon “Komandewed kwamunekameeb? andoon. 30Andoone, Abrahambedyedmoon “Sibi ediib kee baneeb kuuanam nembed okdobon kuu nidkoon andiye kumun.” andoon. 31 Kowe, okdobonyaningko Berseba* andiwen, amborom kuuamob ongmiwen kowe.

32 Amob ongme dowan kerekoriwa,Abimelek yoom Faikol yoom kuu angkonika Filistia ambibkin yaa winiwen.33 Winiiwe, Abrahambed at kaab yan-ingko Tamaris Berseba yaa kibenekore,kurikuriyiib kubiyiib Yekawono yeYariman God yaa konoon. 34 Abrahamkuu Filistia ambibkin aom aron doboobdoboroon.

Andowoon 22:1-1922

Godbed Abraham Yaa Komboon Kaa-monoon

1Amaanbed Godbed Abraham yaa kom-bon kaamonoon kuu kei. Yembed baan-doon, “Abraham!” andoone, “Ne kei.” andeinandoon.

2 Kwane Godbed daanoon, “Ebdana mingki mimo, mimyob dowaken

* 21:31: Berseba yaningko ye id kuu “Amob weng ye okdobon” o “Ediib ye okdobon”.


kerunewen ye dana Aisek kui, ye kuubidambib Moraia aom nenwene. Kwane,ayekoreb ningkaneewa agedmo keraneenebaeb kuu ne yaa kawe. Nembed aangko ko-rokbebdaniin ari kumbed komo daabdaankuu kwane.” andoon.

3Kuye awari amkimo kai, Abraham yaroye donki nekwene atok kuu nengkaneagedmo keri ye dowad baangke ye donkiari nongkobe yerengke yuwekore, yedonkiyiib ye deme karub ayoowiib yemingki Aisekiib be wonoon, Godbedbidambib yedmenoon yaa. 4 Kwane wenearon ayoobmim arimbed, Abraham korokkankoone bidambib yedmenoon kuuambabbed wedmoon. 5 Wedmekore, yedeme karub yaa yedmendoon, “Yiib yoomdonki yoom kiri dobirime. Ne yoomne dana yoom kuu wene yakuyaambedkurikuri kere angkon ika yiiwiib yaamananuub.” andoon.

6 Andekore, atok be ye dana mingkibangkanoona karinoona, ye kuu wekiyiibamoyiib kuu yembed boona, yi ayoobwiniwen. Wenoniiwa, 7 Aisekbed awodkiAbraham yaa yedmoon, “Ambe?” andooneAbrahambed inande “Ee ne dana, dakme.”ande yedmoon.

Kwanandoona, Aisekbed kaamonoon,“Nub kuu amoyiib atokiib buwen kumbanaye ningkane agedmo keri ye sibi kuukuna?” andoona, 8 Abrahambed inandeyedmoon, “Ne dana, Godbed yekarebmosibi kuu kondaneenaningkanuuwa agedmokeraneene baeb kuu konanuub.” andoon.Kwane ibmo weniib.

9 Wenenib Godbed bidambib kuyaa kiiandoon yaa nandiwen. Nandiiwa, Abrahamkuyaa bot be dingkan nengke agedmokeri yeman wuubekore, animari atok benongkobekore, dana mingki Aisek kuunong yerengkane kande atok animarikowekore, 10weki kan oone ye dana mingkiayandamoon, 11 kumban ambid aombedYariman ye engyumbed, “Abraham!Abraham!” ande baandoona, Abrahambed“Ee, ke doriin kei.” ande inandoon. 12Kowe,engyumbed yedmoon, “Eb dana kuu ayaab!Kibireb kee eb wengambere anam andekwami God yaa kuu wedmaan, eb danamingki mimo kuu ebka amuknokban, neyaa kuu.” andoon.

13 Kwane, Abraham korok kankoonewedmoone sibi ambi durub yaambedamanayod dem aom angkanoon. Wed-mekore, ye dana kuu dudmungkoone yarodemboone, sibi kuu Abraham ye danaye dowad kande aye ningkane agedmokeroone baeb kuu God yaa konoon. 14Kowe,Abrahambed aangko kuyaa aningko kuu“Yarimanbed kondimaan” ande kowoon.Kuyaronbed mene kibikee, kangkonkwane yedmimaib “Yariman ye aangkokwarimbed kondaneen.” andimaib.

15 Angkon ika Yariman ye engyumbedambid arimbed Abraham yaa baande16 daanoon, “Yarimanbed yedmoon, ‘Ebdana mingki mimo kuu ne yaa kuu ebkaawine amuknindo kowe, eb yaa nekananingko yaambed wiim aangke wengyedme kowaan kuu kei. 17 Anam kuu ebyaa amun kerubdeni eb awoya yemoonkabdaniin. Yi kuu ambid ari mindongyemoon areb o karamok kebed yaakubukbon mimmim kimingkindeban arebkeraniib. Kwane yi bondan yi kambongkuu yimbed yeene burundadme doreoonaniib. 18Eb yob yaambed ambibkindankorem okad yimin yimin yaa kuu amunkeendaniin, amborom kuu eb kuu ne wengwengamberewen kowe.’ ” andoon.

19Andoone, Abraham yoom Aisek yoomye demedaniib yaa ika winiiwa igakmanBerseba yaa yambiwoom winiwen. Kwane,Abraham kuyaa doboroon.

Nehor Ye Karub Dana20 Keke kwane dowan keroone, aron

maa karub maambed Abraham yaa yed-moon “Eb aagorok Nehor yoom ye wonongMilka yoom kuu karub danayiib wanabi-wen. 21Nehor ye mingki ibduruk kuu Us,kumbed kuu Bus, kumbed Kemuel (Amaan,Aram yawodki keraneen.), 22 kwane kuyeyondem kuu Kesed, Haso, Pildas, Yid-laf, Betuel yoom wanabiwen.” andoon.23 Amaan Betuel kuu Rebeka yu awodkikeroon. Milka kuu karub dana kaningkaningiib kei wanabiwen, Abraham yeaagorok Nehor yaambed. 24 Kwane, Ne-hor kuu karub dana yena kaningiib wan-aboon, ye dungkud wonong Reumambedkuu. Yi aningko kuu Teba yoom Gahamyoom Tahas yoom Maaka yoom.


23(Andowoon 23-24)

(Kwane, Sera kuu weeb 127iib kerekorubobneen. Abraham kuu ye wonong andemimyob wandemboroon, kumban yukuyaom mangki ye dowad kuu ye kuuokadiibban. Kowe, ye kuu nimakarubkuyaom doriibdan yaa okad manamoonekore ye wonong kuu mangkoon.Amaanbed Abraham kangkon bobnooneye meed ayoob Aisek yoom Ismaelyoombed ye bob id kuu ye wonong yu diamangkiwen. Abraham ye weeb korem kuu175iib.)

Sera Bobneen1 Sera dobureen yu weeb kuu 127iib

2 kwane bobneen, kambong Kiriat Arbaaom, Keenan ambibkin aom. (KibikeeKiriat Arba kuu Hebron andimaib.) Kwane,Abraham mimyob kowene bobon wene yudowad ameng kamoon.

3 Ameng kamekore, ye wonong yu bobangkuun yaambed yaroHitdan yaa dakmokwonoon. Dakme yedmoon 4“Ne kuu norodmanaan kwane ne kuu owodman. Okadmaa kawibko moonekori, ne wonong yubob mangka.” andoona 5 Hitdanbed Abra-ham yaa inandiwen 6“Angkodmi, wengam-bere. Eb kuu kayabak aromkono dare-woowiib, nub aom kuu. Eb dowakenmokuna yaambed nub bot bob mangkimbonamun kandaneeb kuu yimin. Nub kuukane ye bot bob mangkimbon keya kee ebdowakenmo kandande meenewen kuu nubma eb wonong yu bob mangki yaa kuukebebdaubban.” andiwen.

7 Andiiwa, Abraham yaro dembekoreHit ambibkindan yaa bumangke kir-ingkonombed okad badmenekore ikademboon. 8 Dembekore, yi yaa yedmoon“Yiib kuu ne yaa ‘Mangkaneeb kuu yimin’anam andibka, Sohar ye mingki Efron yaane dowad kaamonime. 9 Kaamonibko yemongkob yerenbon yaa botdem yaningkoMakpela kuu ne yaa moonoko, nembedye od kumundin kuu komoyiib kowaneenkuu od amodane moona.” andoon. 10Efronkuu Hitdan numun dabokne yi taunkuuk darewoob wiriniwen yambongkokuye nedbimbon yaa dibiib. YembedHitdan yi arinambo arimbed Abraham yaainandoon 11 “Ne aamkono, kwamunemban.

Wengambere, okadiib botdemiib kwaomkuu eb kabda, ne kambongdan keeanam kwanoon andi ye dowad nub wengwengambarande doriib. Eb wonong yu bobkuu mangke.” andoon.

12 Andoone, Abraham ika yaro dem-bekore Hit ambibkindan yaa bumangkekiringkonombed okad badmenekore ikadembekore 13 karub korem yi arinamboarimbed Efron yaa yedmenoon “Ne yaawengambere. Ne dowaken kuu okad keekumundinmo od amodani, nod kee kan-debko, ne bob kee kuyaa mangka.” an-doon. 14Andoone, Efron Abraham yaa inan-doon 15“Ne aamkono, ne yaa wengambere.Okad kuu yu kakman kuu od yeman silva400iibmo kumban od kakman komoyiibkuye dowad wengbaraubban. Okad kuukande, eb wonong yu bob mangke.” an-doon.

16 Andoone, Abraham ee andekore,Hitdan yi arinambo arimbed Efron yaa odkonoon. Kumundinmo amodoon kuu odyeman silva 400iib od kimingkidan yaakorokbendoona kimingke anam andiiwakowoon 17-18 kowe, Efron ye mongkobonokad Makpela aom, Mamre kangka, kuutaun kuuk ambongko yaambed Hitdan yiindob yi arinambo arimbed Abrahambedamodekore, okadiib botdemiib ayiibmongkoboniib kuunekwane koremkwaomkuu yariman keroon. 19 Kwanekore,Abraham ye wonong Sera kuu mongkobonMakpela yu botdem aom mangkoon,Keenan ambibkin aom,Mamredia. (Mamrekuu amaan ari Hebron andiwen.) 20Kwanikowe, Abrahambed mongkoboniib bot-demiib kuuHitdan yaambedbobkonombonyeman okad moone amodoon.

24Aisek Ye Wonong Boon

1 Kuyaron kuu Abraham kuu anamkiomnoon kumban Godbed od yemooniibaniman yemooniib dingkan amongkobyemooniib deme karub yemooniib amunkerunoon kowe, 2-4ye deme karub yembedyiribman korem oonoon ye korok yaayedmoon “Ne dana ye awani dowadwonong kuu Keenan ambibkindan keyenimambed benaab. Kowe, nambibkin neokad angka igakman wene ne karubkim


doriib yaambed ne dana Aisek ye wonongkuu bene. Kwani kowe, ne dowakenkuu eb dingki kanmene ne yon muudkukdabderem aom kowekore, Yariman Godambidiib okadiib ye God kuye aningkoyaambed ne yaa kwananiin ande amobongme.” andoon.

5Andoone, ye deme karubbed Abrahamyaa kaamonoon “Wonong yu dowakenbanmini korondanuun kuu komo keraniin?Kwamunanuun kuu eb danambed igakmaneb ambibkin angka nenwananiin dee?”andoone, 6 Abrahambed yedmoon “Yii.Ne dana nambibkin kuyaa igakmankuyaa nenwanaab. 7 Yariman, AmbidAri ye God, yembed nambe yambiwoomyaambed ne wooneen ye okad yaambednenmonoon. Kwane weng kundukbedyedmewoon ‘Keenan ambibkin kee ebawoya* yaa kondaniin.’ andoon kowe,Yariman God ye engyumbed yedinarinambo weneneena awabdaneena nedana ye dowad wonong kuu kuyaambednenmananeeb. 8 Wonongbed eb yoomigakman mini kuu yu dowakenbankeranuun kuu nub amob ongmuwen kuueb dabab kandaabban. Kumban, ne danamingki igakman nenwanaab.” andoon.9Kwane, ye dingki kuu ye korok Abrahamye mudkuk dabderem aom yiri koweneyedmoon “Weng kee dakmuub keye dowadkuu kwananiin.” ande amob ongmoon.

10 Kwane deme karub kuu ye korokAbraham ye yiribman amun amuniib be,Abraham ye kemo angko angkoyiib arinongkobe yerengke yuwekore, kemoyiibbe wonoon. Kwane wene Nehor ye taunAram ambibkin ari wonoon. 11Wenekore,ye kemo kuu taun bunangka okdobon di-ambon nongkoboona bumangke dibere yi-idkiwen. Kuyaron kuu oobnonya, nima okyuungkok bad winimaib yaron. 12 Kwaneyembed kurikuri keroon “Oo Yariman God,ne korok Abraham ye God, kibik aronkee ne yaa ne korok ye dana ye dowadwonong kawe, eb amob ne korok yaa ong-mewen kwananeeb kuu amun yeman, nekorok yaa. 13 Ne kee doriin kei, okdobondia. Okdobon kee kibireb yaa taundan yidanameed nima koyumbedmene yuungki-maib. 14Wonong eb deme karub Aisek ye

dowad kowewen ne nekaadkeri yeman kuukui. Yu mananuun kuu ‘Ok maa yunkawe-bko ana.’ andaniina yedmanuun ‘Ok ane.Angkon, nembed eb kemo ok bangkanda.’andanuun. Kwananuun kuu eb weng kun-duk ne korok yaa kwananeeb kuu nekaad-keraniin.” andoon.

15 Andeene, Rebeka kuu ok pot dare-woowiib kandom ari karine menuun.Yu kuu Abraham ye ayi Nehor yoom yewonong Milka yoom yi mingki Betuel yemungkan. 16Yu kuu koyu kerengandimbonamun yeman, angkon karub yoom dan-gindo. Kwanedewene okdobonyiri kubuneok yuundekoru muneen. 17 Dewunuune,deme karub kirodmo angkane yedmoon“Okmaa yunkawaneewa ananiin kuu yimindee?” andoon. 18 Andoone yedmeen “Ee,aamkono, ok ane.” andekoru kirodmook nande yiri kowekoru ok koneen.19Kwane ane dowan keroone, yedmeen “Ebkemo kwangkon ok bangkanda.” andeen.20 Kwane, kirodmo ok ani yeman yabadaom bunekoru angkon kirodmo wenenuok yena ika bune yuungkane kemo kuu okbangkanduune aniwen yimin.

21 Kwane karub kuu iwari kwanedoberene kerendoboroon, anam YarimanGodbed wonong kee kondoon dee kuyaakomboon darobeen. 22Kemo ok ane dowankeriiwa, karub kuu yaro gold kumkumkande yu yangdem yaa derenendekoregold yeed ayoob been yu dingki arideebendoon. 23Kwane, kaamondoon “Kubambe kuu kane? Yambiwoom ne yoomne karub yoom kibik amnoom kuu yeyoomdanganuubkuuyimindee?” andoone24 yedmeen “Nambe kuu Betuel, Nehoryoom Milka yoom yi mingki. 25Dingkan yianimaniib yi dangimboniib yiib kwangkonyiib dangimboniib nub ambiwoom kuu.”anduune 26 karub kuu yiri bumangkeYariman God yaa yubudkane 27 yedmoon“Kubem, Yariman God yaa, ne korok yedowad kuu Godbed ye weng kunduk yaamokwane ambangkoon. Yariman God kuunenmene ne korok Abraham ye karubkimdoriib yaamo nenmonoon.” andoon.

28 Kwane, Rebeka kuu kabaanmo weneambiwoom awaan awene yaa komo keroonkuu kwane dandeen. 29-30 Rebeka kuu yu

* 24:7: Hibru weng anam kuu yob. Yob weng id angkara kuu awoya.


ambangiib, yaningko kuu Leban. Ye kuugold kumkumiib gold yeed ayoob dee-beeniib wedmekore, yu weng wengam-berekore, kirodmo wene wedmoone karubkuu kemoyiib okdobondiambonyaa doriib.31 Wene wedmendekore, yedmoon “Yiibminime, yiib Yariman Godbed amun kwen-doondan yiib komande keyaa doriib? Yiibdowad nambib kuu nekwendaan, yiib kemokwangkon yi dangimbon nekwendaan.”andoon. 32 Andoone, karub kuu weneyambiwoom aomniiwa, kemo ari yiribmankuu Lebanbed be okad yiri nongkobekore,kemo kuu yi animaniib yi dangimboniibkondoon. Kwane ok yunmonoon Abrahamye demedan yi yon ogi yeman.

33 Kwane animan bemene yi arinamboari woriwen kumban Abraham ye demekarubbed yedmoon “Animan anainban.Ibduruk kuu nembed komo mene manaankuu yiib yedmendekorid, yoman ananiin.”andoone, Lebanbed yedmoon “Dakme.”andoon. 34 Andoone yedmoon “Ne kuuAbraham ye deme karub. 35 Yiribmanyemoon Godbed ne korok yaa amunkonoone ye kuu yiribman yemoon yekarub keroon. Yiribman yemooniib,sibi yemooniib, naningkod yemooniib,buromakau yemooniib, silva od yemanyemooniib, gold od yeman yemooniib,deme nimakarub yemooniib, kemoyemooniib, donki yemooniib bangkanoon.36 Ne korok ye wonong Sera kiomneenyaambed ye karub dana mimo wooneen.Kwane yiribman korem kuu ye dana yaakonoon. 37 Ne korokbed amob ongmeneyedmewoon kuu ye dana ye awani dowadwonong kuu ‘Keenan nimambed wonongbenaab. 38 Kumban ne dana ye awanidowad wonong kuu wene ne karubkimdoriib kuyaa kuu ne amyenimbon yaambedwonong kuu bene.’ andoon. 39 Andoonekaamonaan ‘Ma wonong kuu ne yoommonokban kuu komo keraniin.’ andaan.40Andaane, yembedmanyedmoonkuu ‘Godye weng aron korem wengambaraan kowe,ye engyumbed yedin wene awabdaneenenambe aweneyiib yaa ne amyenimbonyaambed wonong benaneeb. 41 Neamob ongmaan kuyaa kuu ne karubkimyaa wananeewa yi yiminban andaniibkumbedmo eb kuu dabab kuu kandaabban.’

andoon. 42 Kumban kibik okdobon yaamanaan kuu kurikuri keraan ‘YarimanGod, ne korok Abraham ye God, nembedmene kwane andemanaan kuu ne korok yedana ye dowad wonong kawe. 43Okdobondiambon kee doriin kei, wonong koyukane mene ok yuundok mananuun kuukaamondaniin ‘Ok maa yunkawaneewaananiin kuu yimin dee?’ andaniine44 yedmanuun ‘Ok ane. Angkon, nembedeb kemo ok bangkanda.’ andanuun kuu nekorok ye mingki ye dowad wonong beniyeman kuu kui yoo andeni baamonaniin.’andaan.

45 Kurikuri dowan kerindo kuned Re-beka ok pot darewoowiib kumbed weneok yuundeen, kurikuri kere dowan ker-aankin. ‘Ok maa yunkawebko ana.’ an-daane 46 ok kirodmo yu kandom arimbednanyiri kowenu yedmeen ‘Ok ane. Angkon,nembed eb kemo ok bangkanda.’ andu-une, ok kuu anaane ne kemo kuu okbangkandeen. 47 Kwane yu yaa kaamon-daan ‘Ub ambe kuu kane?’ andaane ‘Nambekuu Betuel, Nehor yoom Milka yoom yimingki.’ anduune kumkum kande yang-dem yaa derenendekore yeed dingki arideebendaan. 48 Kwane ne korok Abra-ham ye God yaa bumangkane yubudkanekubiyiib konaan, amborom kuu ne kuuGodbed ne korok ye dana mingki awani yedowad nenmonoone, ne korok ye ayi yeawo wedmaan kowe.

49 Kibireb kee yiib kuu ne korokyaa mimyowiib dee dowan dee, komomeeniwen ee o yi ye weng kuu mayedmibko, kaadkerekori komo keraniinkuu kwana.” andoone, 50 Leban yoomBetuel yoom yedmiwen “Weng maakunambed ma yedme kebenebdaubbanamborom kuu kiwaan kee Yariman Godbedkorokbebdoon kowe. 51 Rebeka kuukei, nenwene. Nenwenebko eb korokye mingki ye wonong kerok, YarimanGodbed korokbe kabdoon kowe.” andiwen.52 Kwane, Abraham ye deme karub kuuwengamboroonkin God yaa bumangkekiringkonombed okad badmenoon.Badmenekore demboon. 53 Kwanekore,goldiib silvayiib ebkadiib Rebeka yaa beenbangkandekore, yu awaan yoom yu ayiyoom kwangkon yiribman miin amunamuniib been bangkandoon. 54Kwane, ye


yoom karub yena ye yoom miniwen yoomokiib animaniib ane amnoom kuu kuyaadangekoriwa, yaro awari amkimombedyedmoon “Ne korokiib yaa domowibkowana.” andoon.

55 Andoone, awaan mingki yoombedyedmiwen “Wonong koyu kuu korondebkoaron angko angkoyiibmo nub yoomdoberekoruwa kumbed domobdukonenwene.” andiib, 56 kumban Abrahamye deme karubbed yedmoon “Ne kiwaankebengkawaib, keke Yariman Godbedkee kwanuwoon kowe. Korondibko, nekorok yaa wana.” andoon. 57 Andoone,yedmiib “Wonong koyu kumbed baandekaamonubko yuka komandundanuun kuukwananduk.” andekorib, 58 yi baandiiwaRebeka munuuna kaamondiwen “Kubdowaken kuu karub kee yoom wanan-dameewoo?” andiiwe “Ee, ne dowakenwanandamiin.” andeen kowe, 59 yimbedRebeka yoom yu deme wonong yoomAbraham ye deme karub yoom karubye yoom miniwen yoom “Winime.”andekorib, 60yi kwane amun kwende wengkee Rebeka yaa wengobendiwen“Nub odak ee, kub kuu wene ari dana

yemoon yemoonbed wanabebko,kub awoya yewudmo kerok.

Angkon yimbed yi bondan burudaandeni-iwa

yi bondan yaa yimbed korokkeraniib.” andiwen.

61Kwane, Abraham ye deme karub yoomRebeka yoom yu demewonong yoom kemoari yi yiribman nekwane yi korem igakmanwiniwen.

62 Okdobon Beyalahairoi kuyaa kuuKeenan kanuk Aisek kuu mene doboroon.63Ye kuu oobnon yaa yirokaba mongkobonanuk yarone korok kankoone wedmoonekemo kuu meniib. 64 Rebeka Aisekwedmenekoru, kemo ari kuu kubureenu65Abraham ye deme karub yaa kaamoneen“Karub mongkobon aombed nub yaawengandok meneen kuu kane?” andeeneyedmendoon “Ye kuu ne korok.” andoone,yu kuu dabua nande yu murubia kir-ingkonombed kirimo kebeneen, yu kuuinamen amunmo ye wonong kowe.

66 Kwane, deme karubbed koremkomo kamoon kuu kwane Aisek yaawengkobenoon. 67 Kwane Rebeka kuuAisekbed nende ye awaan Serambed

dobureen ye kombon aom nenaomneyu kuu awanoon. Awanoone, yu yaamimyob dowaken keroon kowe, ye awaanyubobneen yumimyob kowoonkuudowankeroon.

25Wene Abraham Bobnoon Yaron Keroon

1Abrahamwonongmaa yaningko Keturaawanoon. 2 Yumbed Abraham ye karubdana yena wanabeen kuu Simran yoomYoksan yoom Medan yoom Midian yoomIsbak yoom Sua yoom kui. 3 Yoksan yekarub dana kuu Seeba yoom Dedan yoomkui. Dedan ye awoya kuu Asur ambibkin-dan yoom Letus ambibkindan yoom Leumambibkindan yoom kui. 4Midian ye karubdana kuu Efa yoom Efer yoom Hanok yoomAbida yoom Eldaa yoom kui. Yi korem kuuKetura yu awoya.

5 Yiribman korem Abraham boon kuumingki Aisek yaa yedmoon “Ne bobnakane yiribman korem ebbed be.” andoon.6 Kumban Abraham kuu wad doreenyaambed, ye dungkud nima yi karubdana yaa munob yena bangkandekoreyedmendoonkob Aisekiib yaa kuu yikoronde ben ambibkin kangka winiwen.

7-8 Abraham ye weeb kuu 175iib kerekiomne anam keroon yaambed bob-nekore, ye karuwayiib yaa daboknoon.9 Bobnoona, Hitman Soar ye mingkiEfron ye mongkobon Mamre kangkayaningko Makpela botdem aom ye meedAisek yoom Ismael yoombed mangkiwen.10Bobkonombon kukuu Abraham yoom yewonong Sera yoom kuyaom mangkenabi-wen. Mongkobon kuu Hitman yaambedAbrahambed moonoon. 11 Abrahambobnoon ye yondem, Aisek kuu OkdobonBeyalahairoi dia doreen. Doreena, Godbedye yaa amun kerenoon.

Ismael Ye Awoya12 Keke Ismael ye weng. Ismael kuu

Abraham yoom Hagar yoom yi mingki,Yu kuu Sera yu kakmaniibban ye demeIdyip wonong. 13 Ye karub dana yi an-ingko kuu kei, Nebaiot, Kedar, Adbiil,Mibsam, 14 Misma, Duma, Masa, 15 Hadad,Tema, Yetur, Nafis, Kedema yoom kui.Nebaiot kuu wonob dana, angkon Kedema


kuu yeenbon dana. 16Yi andokbe amyen-imbon wad ayoowiib yi ambokab keri-wen. Angkon, yi aningko kuu yi kam-bongiib yi kombonboniib yaambed kondi-wen. 17 Amaan, Ismael kuu weeb 137iibdobere kiomnekore bobnoon. 18 Ismaelawene kuu bidambib Havila kere Sur kerewedkuri Idyip yimin kere wene Asiriakangka ye kiwaan kebed yaa dobiriwen.Abraham ye awoya yena yaa dowakeniib-ban keriwen kowe yi dia dobirindo, yi kuuyika angkara dobiriwen.

Andowoon 25:19-34Isau Yoom Yekob Yoom

19 Keke Abraham ye mingki Aisek yeweng. 20 Aisek kuu weeb 40yiib kere Re-beka kuu awanoon. Yu kuu Aram am-bibkin ye okad dabonmo ye karub Betuelye mungkan. Yu kuu Aramman Leban yedaman.

21 Rebeka kuu kurong kowe, Aisekbedyu dowad Yariman yaa kurikuri keroon.Kwanoone, Yarimanbed inandoon koweRebeka oyoomiib kereen. 22 Yu kabeyobaombed ayoob dabak dana neman kanko-rare kankorare kamiwen. Kwanoone,“Kwana kowe, ne yaa komarewa keroon?”andekoru, Yariman yaa kaamonuune,23yembed inande daandoon,“Kub kabeyob aomkuu ambibkindan ayoob

yi ambokab.Kwane, ambibkindan ayoob kuu an-

dokbaniib.Ningki ye awoyambed ayi ye awoya yaa

burudande aromkono arimbedkeraniib.

Kwane, ayi kuu ningki ye dabderemyiri dobaraneen.” andoon.

24Amaan, wooni yaron munuuna karubdana ayoob dabak dana wooneen. 25Danaibduruk kuu dodmo, ye kuu kimimungkumkowe yaningko Isau* ande kowiwen. 26Maningki kuu ayi Isau ye yon daandumyaa awinoon kowe yaningko Yekob† andekowiwen. Yi wooneen yaron kuu Aisek yeweeb kuu 60yiib keroon.

27Karub kewed ayoob kuu kainenib, ayiIsau kuu dingkan kiib bi ye karub kere

dura angka yari ye karub keroon. Kum-ban Yekob kuu yongbon deme awine kam-bong aom iwari dobiri ye karub keroon.28 Aisekbed Isau yaa mimyob dowakenkeenimaan, amborom kuu dingkan kiib anikuu ye dowaken darewoob kowe, kunedRebekambed Yekob yaa mimyob dowakenkeenimaun.

29Aron maa, Isau bad yaro meneen. Yekuu mungi darewoob bobne mene wed-moonka, Yekob kuu katang dodmo dinaankowe 30 yedmoon, “Ne kuu mungimbedkombaraan kowe, animan dodmo kuukirod maawe!” andoon. (Kwanikob yan-ingko mamaa kuu Idom‡ ande yedmi-maib.) 31Kwanandoone, Yekobbed inandeyedmoon, “Eb ayi ye yumbon nub ambebobni ye yiribman bi ye dowad kawebkoaniman kabda.” andoon. 32Kwanandoone,Isaumbed yedmoon “Kedi, bobnandamiinkowe, ne ayi ye yumbon kuu kabamoonkii!” andoon.

33 Kowe, Yekobbed yedmoon, “Ibdurukkuu ne yaa amob weng ongme kawebka.”andoone, Isaumbed amob weng ongmeayi ye yumbon kuu Yekob yaa konoon.34 Konoone, Yekobbed flawayiib katangokiib bangkanoona anoon. Kwane Isau ayiye yumbon kuu arewa ande meenoon.

Andowoon 26:1-626

Aisek Yoom Abimelek Yoom1 Kurin Abraham doboroon yaambed

am kaine animaniibban keroona dobiri-wen kwane kuu Aisekbed doreen yam-bibkin aom kuu ika am kaine animani-ibban keroon. Kowe, Aisekbed Filisti-adan yi king Abimelek ye oonimbon aomkambong Gerar yaa wonoon. 2 Wonoone,Yarimanbed angkaderene Aisek yaa yed-moon, “Idyip yiri wanaab. Nembed ku-naya dobere ande yedmebdako kuyaombeddobere. 3Ambibkin keyaom doberebko, nekuu eb yoom doberenub amun kerubda.Nembed eb yoom eb awoya yoom yaa keyeambibkin korem wedmeeb kee kondaniin,ne amob eb ambe Abraham yaa ongmekowaan kuu eb yaa kangkon kowaniin.

* 25:25: Isau yaningko yeweng id kuu “Kimi Yemooniib” areb. † 25:26: Yekob yaningko yeweng id kuu “DaandumAwinoon”. “Daandum Awinoon” yi weng id angkara kuu “Nemengkandi”. ‡ 25:30: Idom yaningko ye weng id kuu“Dodmo”.

Andowoon 26:4 30 Andowoon 26:254 Nembed eb awoya yemoon bangkab-daniin kuumindong yemoon kimingkinde-ban ambid ari kwamune areb, angkon keyeambibkin okad korem wedmeeb kee yi yaakondaniin. Angkon eb yob yaambed am-bibkin koremdan okad yimin yimin yaakuu amun kerundaniin. 5 Nembed kwa-maniin ye id kuu amborom kuu eb ambeAbraham kuu ne amob nongkobaan ko-rem kuu wengambere kwamoon kowe.”andoon. 6Kwani kowe, Aisek kuuGerar aomdoboroon.

7 Kambong karubbed Aisek ye wonongRebeka yu dowad kumbed Aisek yaa kaa-moniwena, “Newonong” andindo, “Yu kuune daman” andoon, amborom kuu Aisekkuu unekore, “Yu kuu kerengandimbonkowe, kambong karubbed ne nenekorib, yukuu nendaniib.” ande meene unoon kowe.

8 Aisek kuu aron doboob kuyaomdoboroon ye yondemkuu, aronmaa Filistiayi king Abimelekbed kerekni ambongkoangkambed wedmoone Aisek kuu Rebekayoomkarub yewonong yoomareb awineneawinene doriib. 9 Doriiwe wedmekore,Abimelekbed ye deme karub yaa yed-menoonkob wene Aisek nenmonoone,Abimelekbed Aisek yaa kaamonoon “Yukuu eb wonongoo? Komandewed ‘Yukuu ne daman’ andewen?” andoone,Aisekbed yedmoon “Ne kuu unaan kuu‘Ne nenekorib, yu kuu nendaniib’ andemeenaan.” andoon. 10Kwane, AbimelekbedAisek yaa kaamonenoon “Eb kuu komokamewennub yaa kuu? Karubmaambed ebwonong yoom dangiwen karen, eb dowadnub kuu dabab kanduwen karen.” andoon.11 Kwani kowe, Abimelekbed karub koremyaa daandoon “Karub kanembed karub keeyoom yewonong yoom yaa badmendaneenkuu ayanuuwe bobnaneen.” andoon.

12 Aron maa, Aisekbed kaawiib yowiibkibingkoon. Kibingkekore, kuye weebaombed yemoon wane wenore mimyamokeroon kuu yob mimo kibingkoon kuuid 100iib boon, amborom kuu Godbed yeyaa amun kerenoon kowe. 13 Kwanoone,Aisek kuu yiribman yemoon be wenoremimyamo keroone daane darewoobkereen kowe, yiribman karakiib ye karubkeroon. 14 Ye kuu demedan yemooniib

dingkan karakiib kowe Filistiadanbedye yaa wungkaneniwen 15 kowe, Abra-ham kuu doboroon yaron yaambed yedeme karubbed okdobon nidkiwen kuuFilistiadanbed okadbed kebengkiwen.16 Kwanekoriwa, Abimelekbed Aisek yaayedmoon “Nub ambibkin keyaom keekoronde wene, amborom kuu eb kuuaromkono darewoob kerewen nub arebbankowe.” andoon.

17 Andoone, Aisek kuu koronde wenekankubunen Gerar yiri parai kombon baneongme kuyaa doboroon. 18 Kurin Abra-ham doboroon kuu okdobon nidkanaboonkumban ye bobnoone Filistiadanbed ok-dobon kuu kebengkiwen kowe, Aisekbedangkon ika nidkanabekore, ye ambembedaningko yeengkanandoon kuu kwane ikayengkanandoon.

19 Aron maa, Aisek ye deme karubbedokdobon maa kuu kankubunen yirimbednidkiiwe ok kuu yeederebeen 20 kumbanGerar yi sibi ooni yi karubbed Aisek yedeme karub yaa wengberenib yedmiwen“Ok kee nub ok.” andiwen kowe, Aisekbedokdobon yaningko kuu Esek* ande kowoon.Ye id kuu ye yaa wengbereniwen. 21Kwane,ye deme karubbed okdobon maa nidkiwen.Nidkiwen kumban ye yaa angkon weng-biriiwe okdobon yaningko kuu Sitna† andekowoon. 22Kwane kuyaa kuu koronde we-neene okdobon maa nidkiiwe karub maaye yaa wengbirindo kowe okdobon yan-ingko kuu Rehobot‡ ande kowekore, ikayedmoon “Yariman Godbed dobiri yiminnub yaa kondoon kowe, okad keyaom keeyewenubmo dobaranuub.” andoon.

23Kwane kuyaambed Aisek kuu Bersebaari wonoon. 24 Wonoone, kuye amnoomaombed Yariman God kuu angkaderene yeyaa yedmenoon “Ne kuu eb ambe Abra-ham ye God. Eb unaab, amborom kuune kuu eb yaa dore awabdimain kowe.Kwani kowe, nembed eb yaa amun kerub-deni, eb awoya yemoon kabdaniin, am-borom kuu ne deme karub Abraham yaane weng kunduk kowaan kowe.” andoon.25 Andoone, Aisekbed bot wuube dingkannengkane agedmo keri yeman ongmekore,Yariman God yaa kurikuriyiib kubiyiib

* 26:20: Esek yaningko ye id kuu “Wengbiri”. † 26:21: Sitna yaningko ye id kuu “Nangmi”. ‡ 26:22: Rehobotyaningko ye id kuu “Dobiri yimin”.


konoon. Angkon ye parai kombon baneongme doboroone ye deme karubbed ok-dobon nidkiwen.

26Nidkiiwa, Abimelek kuuGerar yaambedAisek wedmenande monoon. Ye yoomongkanimameen karub yaningko Ahusatyoom ana nangmi ye korok yaningkoFaikol yoom kwane miniwen. 27 Miniiwe,Aisekbed yi yaa kaamondoon “Yiib kuu ko-mandiwed mene ne yaa wedmewok mini-wen? Yiib kuu ne yaa dowakeniibbankerekoriwa, yiibbed ne yaa ‘Nub ambibkinaom kuu koronde wene’ andiibkob man-aan kowe.” andoone, 28 yimbed man yed-miwen “Nubkaadkeruwen eb yaa kuu Ya-riman Godiib kowe, nub dore eb dorewiim aangkenub amob ongme kowem.29Nub eb yaa mayindo kowe, neman ebbednub yaa yab. ‘Wene!’ anduwen kum-ban nub kuu eb yaa amunmo keruuwamene yewenubmo doreeb. Angkon Ya-riman Godbed eb yaa amun kerubdoonkowe.” andiiwe, 30 Aisekbed orok ongmenekwoone yi koremanimaniib okiib aneko-rib, 31 dangiiwe waroone, amkimokaimbedyi korem kuu wiim aangke amob wengongmiwen. Kwanekorib, Aisek kuu ku-biyiib yi yaa andoonkob yi kuu domoneneyewenubmo winiwen.

32 Winiiwe, kuyaron arimbed Aisekye deme karubbed okdobon nidkiwenye dowad mene yedmeniwen “Okdobonnidkuwen kuu ok wedmuwen.” andiwen33 kowe, Aisekbed okdobon yaningko kuuSiiba§ ande kowoon. Kuu kowoon kuu kibikkwangkon kambong darewoob yaningkoBerseba* andimaib.

34 Isau kuu weeb 40yiib kerekore Hit am-bibkin yi nima ayoob, Beeri ye mungkanYudit yoomElon yemungkanBesmat yoomkwane awadmoon. 35Nima ayoob kuu Aisekyoom Rebeka yoom yaa kongendimaib kuudabab kondiwen.

27Yekobbed Aisek Yaa Nemengkandoon

1Amaan, Aisek kuu kiomnoon kowe, in-dob kuu wiib yonoon kowe, korobe wed-mimokban. Aron maa, ye dana ayi Isauyaa baande yedmoon “Ne dana.” andooneIsaumbed yedmoon “Ne kuu kei.” andoon.

2 Andoone, Aisekbed yedmoon “Ne kuukiomnaan. Bobnaniin dee, nekaadban.3Kwani kowe, eb anangkawiib anayiib anaye kud aombed beneeb dura angka nedowad dingkan kiib bad wene aye kan-mene. 4 Kwane, animan ambod amun nedowaken yaa nekwe nengke kanmenebkoana. Anekori, eb yaa amun kerubda,amaanbed bobnaniin kowe.” ande daa-neene 5Rebeka kuu wengaun. Wengambu-reene, daane dowankeroone, Isau kuuduraangka dingkan bad wonoon.

6 Wonoone, yumbed yu dana Yekobyaa yedmeneen “Wengambere. Nem-bed wengambaraane eb ambe Aisekbedeb ambang Isau yaa daanoon 7 ‘Dingkankuu ayekoreb animan ambod amun nekwenengke kanmenebko, anekori nembed Ya-riman God ye arinambo arimbed amunkerubda, amaan kuu bobnaniin kowe.’ an-doon 8kowe ne weng kee ongme wengam-bere. Ne dana yee, nembed komo yed-maka kwane. 9Ebbed wene nub naningkodmana amun ayoob yeene benmenebko, an-iman ambod amun eb ambe ye dowakenyaambed nekwe nengka. 10Kwanako ebbedaniman kuu ambeyiib yaa benwenebkoanekore, yembed eb yaa amun kerubdeko-reka, bobnaneen kowe.” andeen.

11 Kumban Yekobbed awaan Rebekayaa yedmoon “Nambang Isau kuu kimiyemooniib ye karub, kumban ne kuukimiyiibban 12 kowe, ambembed ne yaaangkorowe yekaad ne kuu Isaumban an-dekore, yembedne yaa amunkeruwaanbankerene butun kamewaneen, amboromkuu ye yaa nemengkandandamaan kowe.”andoon. 13 Andoone, awaanbed manyedmeen “Eb ambembed eb yaa butunkamaneen kuu nembed kandaniin kowe,nembed kwane ande yedmaka kwane,wene naningkod benmene.” andeen.

14 Anduune, Yekob kuu wene nan-ingkod ayoob yeenekore, awaaniib yaabenmonoone, yumbed animan ambodamun yawodki ye dowaken yaambednengkanabeen. 15Kwanekoru, Rebekambedayi Isau yebkad amuniib ambiwoomdangoon kuu benu ningki Yekob yaadeebeneen. 16Kwanekoru, angkon yumbednaningkod kad benu Yekob ye dingki

§ 26:33: Siiba yaningko ye id kuu “Amob Weng”. * 26:33: Berseba yaningko ye id kuu “Amob weng ye okdobon”o “Ediib ye okdobon”.


yaa deebenekoru, ye kongkono yaakowe kereen. 17 Kwane animan ambodamuniib flawayiib nengkeen kuu Yekobyaa bangkaneen.

18 Bangkanuune Yekob kuu be weneawodki yaa yedmoon “Ambe.” andoone,“Ee, ne dana, eb kuu kane?” andoon.19 Andoone, Yekobbed yawodki yaa yed-moon “Ne kuu Isau, eb wonob dana.Ebbed ne yaa yedmewen kuu kwanaankowe, yaro dibere ne dingkan yom keeanekoreb, ne yaa amun keruwe.” an-doon. 20 Kumban yawodki Aisekbed yedana yaa kaamonenoon “Komarewa keredingkankuukirodmowedmeayewen?” an-doon. Andoone, Yekobbed yedmoon “EbYariman Godbed awawoon kowe, wedmeayaan.” andoon. 21Andoone, Aisekbed yed-moon “Ne dana, dia menebko angkorobda.Kwananiin kuu nekaadkeri yeman, eb kuune dana Isau anam dee andid.” andoon.22 Andoone, Yekob kuu yawodki Aisek yedia wonoone awodkimbed angkoronekore,yedmoon “Weng kuu Yekob ye weng areb,kumban dingki kuu Isau ye dingki.” an-doon. 23Kwane, ye korobe meene yekaad-kerindo, amborom kuu ye dingki yaa kuukimiyiib, yambang Isau areb kowe, yem-bed ye yaa amun kerenoon. 24 Angkon,yembed Yekob yaa kaamonoon “Eb kuune dana Isau anam dee?” andoone “Ee, nekei.” andoon. 25Kwanekore, Aisekbed yed-moon “Ne dana, dingkan yom ebbed kan-menewen kuu kawebko ana, anekori nem-bed eb yaa amun kerubda.” andoon. An-doone, Yekobbed animan kuu kankonooneanoon. Aneene, ok yaningko wainiibkonoone anoon.

26Anekore, awodki Aisekbed ye yaa yed-moon “Ne dana, keya meneneeb ne yaamandamuk kere.” 27 andoone, Yekob kuuwene awodki yaa mandamuk kerunoone,Aisek kuu Isau yebkad baeb kuuwekoreamun kerune yedmoon“Aa, ne dana eb baeb kuu dura Yariman

Godbed amun kerundoon ye baebareb.

28 Yariman Godbed eb yaa ambid arimbedam yimin kabdene okad amunmokabdoko,

yowiib ok yaningko wain yeewiibyewudmo kerok.

29Ambibkinmaamaa yi karubbed eb yaa bu-mangkekorib, eb deme awingkok.

Ebbed korok kere eb aagoroka yaa kuu, yikuu eb yaa bumangkime.

Eb yaa butun arewa ambengkanebde kab-dibka Godbed butun arewa konda-neen.

Angkon eb yaa amun kerubdibka Godbedamun kerundaneen.” andoon.

Kwane ande amun kerunoon.30 Kwane, Aisek kuu Yekob yaa amun

kerune dowan keroone, yawodki yaambedkuu koronde wonoone, Isau bad wonoonkuu mene awudoroon. 31Ye kangkon ani-man ambod amuniib nekwe nengkekore,awodkiyiib yaa kanmenene yedmoon“Ambe, yaro dibere ne dingkan yomkee anekoreb ne yaa amun keruwe.”andoon. 32 Andoone, yawodki Aisekbedye yaa kaamonoon “Eb kuu kane?”andoone “Ne kuu eb wonob dana Isaukei.” andoon. 33 Andoone Aisek kuukiringmi darewoowiib kumbed yedmoon“Kanembed bad yarene aye nekwe nengkene yaa kanmonoon? Kibireb yaa ne anekoriye yaa amun kerunaan kowe, anam, yekuu amun kerundimamaneen!” andoon.34 Andoone, Isau kuu awodki ye wengwengamberekore, ye niindem aom yewedkandekore, naawonmo ameng kameneyambe yaa yedmoon “Ambe! Ne kangkonamun keruwe!” andoon. 35 Kumbanyembed yedmoon “Eb damanbed menenemengkawene eb yaa amun keri yemankuu kanwonoon.” andoon. 36 Andoone,Isaumbed yedmoon “Yekob yaningko yeid* ye yaa kuu anam. Ye kuu ne yaanemengkawe ayoob keroon. Yembed ebbobni ye yumbon ne kandi yeman kuunemengkawe kandoon kumbed angkonne yaa amun keri yeman kibireb yaanemengkabde kandoon kii!” andekore,angkon kaamonoon “Amun keri yemanmamaayiib ne yaa keruwaneeb dee?”andoon. 37 Andoone, Aisekbed Isau yaaman yedmoon “Nembed ye kuu eb korokkankoweni, ye karubkim kuu ye demekarub kereni, yowiib ok yaningko wainyeewiib yewudmo kerok kwane andaan

* 27:36: Yekob yaningko ye id kuu “Daandum Awinoon”. “Daandum Awinoon” Yi weng id angkara kuu“Nemengkandi”.


kowe, ne dana, eb kuu komo yaambedamun kerubdaniin?” andoon. 38Andoone,Isaumbed yawodki yaa yedmoon “Ambe,eb kuu amun keri yeman mamaayiib dee?Ne kangkon amun keruwe yaa!” andekorenaawonmo ameng kamoon.

39Awodki Aisekbed ye yaa amun keruneyedmoon“Eb kuu ambibkin amun amiib aom kuu

korondeokad arewa ambab angkambed do-

baraneeb.40Eb kuu kerewangmo kande dobaraneeb.Eb daman ye deme karub keraneeb,

kumban ebkareb aromneneb ye demekorondeeb ye dabderem aom ko-rondeeb ebkareb dobaraneeb.” an-doon.

41 Andoone, kwane Isau ye niindemaom kuu norin ye inamen mene doreen,Yekob yaa, amborom kuu Aisekbed amunkerunoon kowe. Yekareb yedmoon“Nambe bobni aron kuu dia kereen.Bobaneene mimyob koweni yaron dowankeraneen kuu ne daman Yekob kuuayaniine bobnaneen.” andoon. 42Andoone,Rebeka kuu karub maambed daandooneayi Isaumbed Yekob yaa anambo wengdakmoon kuu kowe wene Yekob yaayedmeen “Ne dana, eb ambang Isaumbed‘Ne daman ayaniin kuu amun kii!’ andeinamen aom meenoon. 43 Kwane kowe,nembed yedmebdaka kwane. NambangLebaniib yaa Haran taun aom kombiriwene. 44 Wene ye yoom doberebko ebambang kuu ye norin dowan keroka.45 Kwane eb ambang ye norin ebbedye yaa kwanewen kuu dowan kerenonondandoka, nembed weng kowako,kumbed kuyaa kuu koronde mene. Yiibayoob aron mimo aombed bobni kuu nedowakenban.” andeen.

46 Andekoru, wene Aisek yaa yedmeen“Ne kuu Hitdan yi nima keya kee otkenebkerundaan. Angkon Yekob kwangkonambibkin keyaom wonong maa awana-neen Hit wonong kwamune areb kuu bob-naniin.” andeen.

Andowoon 28:1-1928

Yekob Leban Yaa Andowe Weneen

1Kowe, Aisekbed Yekob yaa baandoonemonoone, amun kerunekore yedmekowoon “Keenan wonong kuu awanaab.2 Kibireb kee, eb ena yu ambe Betuelawenembed Aram ambibkin ye okaddabonmo doriib yaa wene, wonong kuueb mom Leban ye dana kuyaombed awane.3Aromkono Korem ye Godbed eb yaa amunkerubdene dana yewudmo kere daanokoambibkin yemoon kerok. 4 YembedAbraham yaa amun kerunoon areb kuu ebyoomeb awoya yoomyaa kangkon kondok,kwanoko ambibkin kibireb kee doreebkuu ebmanban kuned Godbed Abrahamyaa konoon kowe awabdoko okad kee yaayariman kere.” andoon. 5 Kwanandekore,Aisekbed Yekob yaa yedmoonkob Aramambibkin ye okad dabonmo yaa Lebaniibyaa andowe weneen. Leban kuu ArammanBetuel ye dana, ye kuu Rebeka yu ambang,yu kuu Yekob yoom Isau yoom yi awaan.

6 Kwane, Isau kuu yekaadkeroon,Aisekbed Yekob yaa amun kerunekoreyedmoon, “Keenan ambibkin wonongkuu awanaab.” andoone Aram ambibkinye okad dabonmo yaa wonoon kuuwonong awani ye dowad wonoon.7 Yangkon yekaadkeroon kuu Yekob kuuawodki yoom awaan yoom yi wengwengamboroon. 8 Wonoone, Isau kuuKeenan wonong awani kuu yawodki Aisekye dowakenban ande meenoon kowe,9 Ismaeliib yaa wenene Nebaiot ye damanMahalat awanoon, yu kuu Abraham yedana Ismael ye mungkan. Kowe, Isau kuunima ayoobmim awadmoon.

Yekob Kuu Betel Yaambed Kiyuum Wed-moon

10Yekob kuu Berseba yaambed korondewene Haran yaa andowe wonoon. 11Kwanekiwaan wedya kuu obonmo okad yaanandoone, aron kuu kubuneen kowe, botkande ambongkone angkene 12 kiyuumwedmoone, kuumkuu ambid arimbed okadyiri dedmonoon kuyaambed God ye engyuskuu kubune daane kamiib. 13 Kwari kuuYariman doroon, kwane yembed yedmoon,“Ne kuu Yariman, eb awo Abraham yeGod, angkon Aisek ye God. Nembed okadkee angkeeb yiri kuu ewiib eb awoyayiibyaa kondaniin. 14 Eb awoya kuu yewudmokeraniib, ingkud mimim kimingkindeban


kwamune areb keraniib, kwane yi kuukuriyiib kariyiib kaomiib kangkayiibwenebenib, yi okad kuu irin angkanedarewoob keranuun. Angkon karub koremokad yimin yimin yaa kuu eb yoom ebawoya yoom yaambed amun kerundaniin.15 Kedi, ne kuu eb yaa dore awabdimainkowe, ebbed kuna yaa wananeeb kuukeebdombereni, angkon nembed eb kuuokad keyaom ika nenmananiin. Ne kuu ebyaa domobdainban, nembed eb yaa komoyedme kowaan kuu kwananiin.” andoon.

16 Kiyuum wedmekore, Yekob kuuangkoon yirimbed dembene yekameenoon, “Anam, Yariman kuu keyaomkumbed ne kuu nekaadkerindo keraan.”andoon. 17 Ye kuu unekore yedmoon,“Keyaom kee unimbon, okad keyaom Godyambib kii! Ewen ari daani ye kiwaankuda!” andoon.

18 Amkimo kaimbed Yekob kuu ye botambongkone angkoon kuu kande ongmenumone kowoone angkimboroone kwarikuu meeni yeman ande kowekore oiyobunoon. 19Bunekore, yembed okad kuyaomyaningko Betel* kowoon, kuned kurin kuukambong doreen yaningko Lus andimaib.

20 Kwanekore, Yekobbed amob ongmeyedmoon “Ne dowaken kuu nembedwanandamiin yaa kuu Godbed dore ooneawawimamaneen animaniib ebkad debiyemaniib kuu bangkawimamaneen kowe,21kengbonmo ika nambe yambiwoomman-aniin. Kwananeen kuuYarimanGod kuuneGod andimamaniin. 22Angkon nembed botkuu meeni yeman ambongkone angkaankuu God yambib andaniin, angkon yembedkorem bangkawaneen kuu ne kuu andokbewenore angko angkoyiib nongkobekoreanded mimo God yaa konaniin.” andoon.

29

Andowoon 29-33(Kwane, Yekob kuu Haran yaa wenene

Leban ye meed ayoob Lea yoom Rek-sel yoom awadmoon. Ye kuu Leban yedeme weeb 14iib yi berengki dowad am-bangkoon. Kwane, Godbed ye yaa anodki

yaa koronde yambeyiib yaa ika wene an-doon. Ye kuu kwane ika weneen kum-ban, Isau yoom ye karub yoombed yeyanimadanaya yaib ande unoon.

Kwane, kiwaan wedya amnoom maakuu Yekob kuu God yoom nangme aw-ine kanyiri kowoon kanyiri kowoon kami-iwa, indob yaamo waroon. Kowe, GodbedYekob yaa amun kerunekore aningko maaIsrael ande konoon. Kwane, Isau kuuYekob durunenoone yi ayoob kuu angkonika angkodmi keriwen. Kwane, Isau kuuye dobirimaan ye ambibkin Idom yaa ikawonoon.)

Yekob Leban Yaa Wonoon1Kwanekore, Yekob kuu angkon wenene

kangkadan yi karub yi ambibkin yaa aom-noon. 2 Aomnekore, wedangka wedmoonkuu okdobon kuyaambed sibi nimingkedobaraiwa nimingke dobaraiwa nimingkedobaraiwa ayoobmim kamimamiib kuumenebe dibiriwen, amborom kuu okdobonkuyaambed sibi kuu ok bangkandiiweanimamiib kowe. Okdobon animaridabunimamiib ye bot kuu darewoob.3 Kwane sibi nimingke dobiriwen koremkuumenebe nedbaiwe sibi ooniwendanbedokdobon animari bot darewoob kuukanangkanekorib ok yuungke bangkandi-mamiib. Bangkandekorib, angkonika bot kuu kande okdobon anim arikebenimamiib.

4 Yekobbed sibi ooniwendan yaa kaa-mondoon “Nangkodmia! Yiib kambongkuu kane?” andoone yimbed man yed-miwen “Nub kambong kuu Haran.” andi-iwe, 5 yembed yi yaa yedmoon “Yiib kuuNehor ye awo Leban kuu yiibkaadoo?”andoone, “Ee, ye kuu nubkaadaa.” andi-wen. 6 Kwane Yekobbed yi yaa kaa-mondoon “Ye kuu amun dee?” andoone,yimbed yedmiwen “Ee, ye kuu amunmodoreen. Ye mungkan Reksel kuu sibikee be menuun kei.” andiwen. 7Andiiwe,yembed yedmoon “Wedmime. Kuu oob-nonban, kuu aron angkaramo kowe, sibikuu nedbi yaron kuu mokeed. Kwanikowe, ok bangkandekorib bewene kereekyemoon yaawenebime.” andoon. 8Kumbanyimbed man yedmiwen “Nubbedmo kuu

* 28:19: Betel yaningko ye weng id kuu “God yambib”.


yiminban, sibi korem yoom yi oonidankorem yoom kuu mimyamo nedbaniiweokdobon ari bot dabuniwen kuu nub ko-rem kanangkonekorub kumbed ok kuubangkandanuub.” andiwen.

9 Ye kwane yi yoom dorone dakmi-iwe, Reksel kuu yu ambe ye sibiyiib benumuneen, amborom kuu yu kangkon sibioonimamuun ye wonong kereen kowe.10Kwane Yekob kuu ye mom Leban ye danaReksel wedmendekore, wene okdobon ani-mari bot kebeniwen kuu kanangkanekore,ye mom ye sibi kuu ok yuungke bangkan-doon. 11 Kwanekore, Yekob kuu Rekselyaa mandamuk kerunde ameng kamandekamoon. 12 Kwane yembed yu yaa yed-mendoon “Ne kuu kub ambe ye karubkim,angkon ne kuu Rebeka yu dana.” andoone,yumbed kabaanmo wene yu ambe yedme-neen.

13 Yedmenuune ye yangkura yu mingkimonoon Lebanbed wengamberekore,kirodmo wene wenganok wonoon.Wenene yembed nenkangkunekore man-damuk kerekore, yambiwoom nenwonoon.Kuyaambed Yekobbed weng korem kuudaanoon. 14daanoone, Lebanbed yedmoon“Eb kuu ne umkan anam.” andoon. KwaneYekob kuu ye yoom doriiwe, wood mimokereen.

Yekobbed Lea Yoom Reksel Yoom Awad-moon

15Lebanbed ye yaa yedmoon “Eb kuu nekarubkim kuned ne deme ogoodmo am-bangkeeb kuu amunban. Ebbed yedmewe,eb dowaken deme ambangki ye kakmanyaa kuu komo andaneeb?” andoon. 16Lebankuu nimadana koyu ayoowiib, angkaan yuaningko kuu Lea, angkon nengkan yu an-ingko kuu Reksel. 17Lea yu indob kuu wuudkorobe wedmindeban, kumban Reksel kuukerengandimbon. 18Yekob kuu Reksel yaaawani inamen meenendekore yedmoon“Ne kuu weeb ediib eb deme ambangkakoeb dana nengkan Reksel kuu ne yaa do-mowe.” andoon. 19Andoone, Lebanbed yed-moon “Eb yaa kabdaniin kumbed amun,karub maa yaa koni kuu amunban kowe,neyiib yaa keya dobere.” andoon.

20Andoone, Yekob kuu weeb ediib Lebanye deme ambangkoon, Reksel awani ye

dowad. Kumban ye dowaken kuu Rekselyaa meenendoon kowe aron doboobbanande meenoon. 21 Kwane, YekobbedLeban yaa yedmoon “Weeb ediib dowankereen kowe, Reksel kuu kawebko awana.”andoone, 22 Lebanbed orok ongmoonekarub korem kuyaom doriib kuu nedbiiwaaniwen, 23-24 kumban miriknoone yedana angkaan Lea nenwene Yekob yaadomonenekore, angkon ye deme wonongSilpa kuu ye dana angkaan yaa yu demeambangki yeman kondekore, Yekob kuuLea yoom dangiwena, 25 amkimo kerune,Yekob kuu yaro wedme binangkoon, “Ii,Lea kii!” ande meene wedmekore, Lebanyaa wene yedmoon “Ne yaa kee komarewakerewen? Ne kuu Reksel yu dowadeb deme ambangkaan, komandewedne yaa nemengkawewen?” andoone,26Lebanbed neman yedmoon “Nengkandinawanekore angkaan yoman awani kuunub ambibkin keyaom ma kwanimokban27 kowe, ne mungkan kee yu awani yedowad orok yaron ediib dobereewo dowankeruka, angkon Reksel kuu kabdubkoawanekoreb, angkon ika weeb ediib nedeme ambangke.” andoon. 28 Andoone,Yekobbed yedmoon “Ee kwananiin.”andoon.

Kowe, Yekob kuu Lea yoom orok yaronediib doberekoriwe, Lebanbed ye dananengkan Reksel konoone ye wonongkeroon. 29 Angkon Lebanbed ye demewonong Bilha kuu ye dana Reksel yaa yudeme ambangki yeman kondoon. 30Rekselkonoone, Yekob kuu yu yoom dangiwen.Ye kuu Reksel yaamo dowaken darewoobkerundekore, Lea kuu dowakenbankerundoon. Kwanekore, angkon weebediib Leban ye deme ambangkoon.

Yekob Ye Meed31 Kuu ye weeb ediib kuyaombed, Yari-

man Godbed wedmoone Lea yaa kuu Yekobye dowakenban keroon kowe, Godbed yudana wooni ye kiwaan nandoon, kumbanReksel kuu kurong kereen. 32 Lea kuu oy-oomiib kerekoru, dana mingki wooneen.Woonekoru, yumbed yedmeen “YarimanGodbed ne yaa dabab kandaan kuu wed-mewoon kowe, anam ne ambimbed ne yaa

* 29:32: Ruben yaningko ye weng id kuu “Dabab Kandaane Wedmewoon”.


dowaken keraneen.” andekoru, dana yan-ingko Ruben* ande koween.

33Amaan angkon ika oyoomiib kerekoru,dana mingki wooneen. Woonekoru,yumbed yedmeen “Yariman Godbedwengamboroon ne yaa kuu ne ambimbedmeenewindo kowe, Godbed dana keekawoon.” andekoru, dana yaningkoSimion† ande koween.

34Amaan angkon ika oyoomiib kerekoru,dana mingki wooneen. Woonekoru,yumbed yedmeen “Kibikee, ne ambimbedne yaa yubudkawaneen, amborom kuunembed ye karub dana ayoobmim baankowe.” andekoru, dana yaningko Livai‡ande koween.

35Amaan angkon ika oyoomiib kerekoru,dana mingki wooneen. Woonekoru,yumbed yedmeen “Kibikee, Yariman Godyaningko kankoonaan.” andekoru, danayaningko Yuda§ ande koween. Yoman, Leakuu ika kurong kereen.

301 Kwane Reksel kuu Yekob yaa dana

woonimokban kere wedmekoru, yu oni yaawungkandeen. Wungkandekoru, Yekobyaa yedmeen “Dana kawe! Kawaabbankuu bobnaniin!” andeen. 2Anduune, Yekobkuu arud wandene yu yaa yedmoon “Nekuu God areb dee? Yembed dana nendikebenoon kowe.” andoon. 3 Andoone,yumbed yedmeen “Kwane kowe, ne demewonong Bilha kee eb yoom dangimokamenib dana woonuko nendekori,kuyaambed ari kuu ne danayiib kera.”andeen.

4 Andekoru, yumbed yu deme wonongBilha ye yaa dana wooni ye dowad konu-une, dungkud wonong areb awanoone,yu yoom dangiwen. 5 Yu kuu oyoomiibkerekoru dana mingki wooneen. 6KwaneRekselbed yedmeen “Godbed ne yaawengyundane ne weng wengamberekore,dana kawoon.” andekoru, dana yaningkoDen* ande koween. 7 Amaan angkonReksel yu deme wonong Bilha kuuoyoomiib kerekoru, Yekob ye dana

mingki mamaa wooneen. 8 Woonuune,Rekselbed yedmeen “Ne oni yaa kuudedmone dedmone nekareb aromneniburudandaan.” andekoru, dana yaningkoNaftalai† ande koween.

9 Kwane, Lea yu dana wooni kuukebenoon kowe, yu deme wonong Silpakuu Yekob yaa dana wooni ye dowadkonuune, dungkud wonong areb awanoon.10Lea yu deme wonong Silpa kuu oyoomiibkerekoru, Yekob ye dana mingki wooneen.11 Woonuune, Leambed yedmeen “Ne kuuamun kandeni kubaan!” andekoru, danayaningko Ged‡ ande koween. 12 Amaanangkon Lea yu deme wonong Silpa kuuYekob ye dana mingki mamaa wooneen.13 Woonuune, Leambed yedmeen “Ne kuukubaan kowe, nimambed ne yaa kubiyiibandaniib.” andekoru, dana yaningko Aser§ande koween.

14 Yob wi yaron arimbed, Ruben kuuwene mongkobon angka ane oyoomiibkeri yeman yaningko mandreek kuu wed-mekore, ye ena Leayiib yaa mandreekid benmonoon. Benmonoone, RekselbedLea yaa yedmeen “Anam, kub dana yemandreek id kuu neyiib maawe.” andeen15kumban yumbed man yedmeen “Kubbedne ambi kuu nenwenewen kumbed angkonne dana ye mandreek id benwanandewe-doo? Kuu yiminbanaa!” anduune Rek-selbed yedmeen “Kub dana yemandreek idkuu kawebko, ne korondaka kibik amnoomkee kub yoom nub ambi yoom dangime.”andeen. 16 Kwane oobnune Yekob kuumongkobon angkambed menene Lea kuuwenganande muneen. Meneenu, yedmeen“Kibik eb kuu ne yoom danganuub, am-borom kuu eb yoom dangi yeman kuu nedana ye mandreek idbed moonaan kowe.”anduune, amnoom keruune ye yoom yuyoom dangiwen. 17 God kuu Lea yu wengwengamboroon kowe, Lea kuu oyoomiibkerekoru, Yekob yaambed yu dana mingkiangko wooneen. 18 Woonekoru yedmeen“Godbedne yaa kakmankawoon, amboromkuu ne deme wonong kuu ne karub yaakonaan kowe.” andekoru dana yaningko

† 29:33: Simion yaningko ye weng id kuu “Wengamboroon”. ‡ 29:34: Livai yaningko ye weng id kuu “Yubudkani”.§ 29:35: Yuda yaningko ye weng id kuu “Aningko Kankooni”. * 30:6: Den yaningko ye weng id kuu “Wengyundi”.† 30:8: Naftalai yaningko ye weng id kuu “Dedmone Dedmone”. ‡ 30:11: Ged yaningko ye weng id kuu “AmunKandeni Kubaan”. § 30:13: Aser yaningko ye weng id kuu “Kubiyiib”. * 30:18: Isekar yaningko ye weng id kuu“Kakman”.


Isekar* ande koween. 19Amaan angkon Leakuuoyoomiib kerekoru, Yekob yaambedyudana mingki kung wooneen. 20Woonekoruyedmeen “Godbed ne yaa amun yeka ma-maa kawoon kowe, ne ambimbed ne yaakuu amun meeni kawaneen, amborom kuunembed ye karub dana kungiib woon-aan kowe.” andekoru dana yaningko Se-bulun† ande koween. 21 Amaan angkondana wonong dana woonekoru, yu aningkoDaina ande koween.

22 Kwane, Godbed Reksel yaa ika mee-nendekore, yembed dana wooni ye kiwaannandoon. 23Nandoone, oyoomiib kerekorudanamingkiwoonekoru yedmeen “Godbedne karak kuu kankoraroon.” andekoru,24 ika yedmeen “Ne dowaken kuu YarimanGodbed ne yaa dana mamaa ari kawa-neen.” andekoru, dana yaningko Yosef‡ande koween.

Yekob Ye Dingkan Kab Kuu Yemoon KereWuneen

25Kwane, Reksel kuu Yosef wooneen yeyondem kuu Yekobbed Leban yaa yed-moon “Ne kuu domowebko, nambibkinyaa wana. 26 Ne amerediib ne danayiibkuu domondebko benwana, eb ebkaadnembed eb deme yemoon ambangkaankowe, domowebko nambibkin kiwaan yaawana.” andoon. 27 Kumban Lebanbed yeyaa man yedmoon “Ne yaa eb dowakenkerebka keyaa dobere. Ne kuu kombonyorokmi yemanbed nekaadkeraan kuu Ya-riman Godbed ne yaa amun keruwoon, am-borom kuu ewiib doriin kowe. 28 Kwanikowe, ne deme ye kakman eb dowakenmokuu komoyiib kowok andewed kuu yedme-bko, nembed eb yaa bangkabdimamaniin.”andoon.

29 Andoone, Yekobbed ye yaa yedmoon“Ebkaadkerewen, nembed eb demeambangkaan kuu eb sibiyiib naningkodiibkuu nembed amunmo oonaan. 30 Kurinkuu eb dingkan kuu yemoonban kunednembed mene oonaan kumbed YarimanGodbed eb yaa amun kerubdoonkobdingkan kab yewudmo kere daaneen.Kumban kibikee nekareb ne awene yaaandowe bangkandandamiin kuu yiminoo?”andoon. 31Andoone, Lebanbed kaamonoon“Eb kuu komo kabdaniin?” andoon.

Andoone, Yekobbed man yedmoon“Yiribman ogood kuyaa kawaab. Kumbanebbed ma ne yaa kwananeeb kuu nembedangkon ika eb sibiyiib naningkodiib kuuoonimamaniin. 32 Ee andebko, kibikeenembed wene eb sibiyiib naningkodiibkuu nekweni sibi bodbod embengiibsibi bodbod darewoowiib naningkodbodbod embengiib naningkod bodboddarewoowiib yi mana kimi binmoyiibkuu andokbe kera kwananiin kuu ebdeme ye kakman nembed awini yeman.33Ne yaa kakmanmo nembed baane akmeanam andi yeman kuu ebbed wedmaneebkuu ne dingkan kab nimingkaan aombedkuu dingkan bodbodiibbaniib angkon yimana kimi binmoyiibbaniib kuu anam yidkandaan ebkaadkeri yeman.” andoon.

34Andoone, Lebanbed yedmoon “Eyoka,ebbed yedmeeb kuu kwane.” andoonkuned 35 kuyaron arimbed yembed yekarub danameed yaa yemyeb yedmoonkobdingkan bodbodiib dingkan ambi ak-berekiniib yi mana kimi binmoyiib koremkuu ye dana meedbed yemyeb bene36 aron ayoobmim ye ambab wenekoribnongkobiwen. Kwaniiwe, Yekob kuu Lebanye sibiyiib naningkodiib yemyeb bindo kuuoonimameen.

37 Kumban, Yekob kuu at yi aningkoPoplariib Almoniib Pleeniib yi nondongkuu aangkekore kad yena doon kuu non-dong id kawanmo angkaderebok anded,at nondong kuu akberekin areb keriwen.38Kwanekore, at nondong akberekiniib kuusibiyiib naningkodiib yi arinambo arimbedok yuungke bangkandimamiib yaambednongkoboon kowe, dingkan kuu mene okanandamenib at nondong dia yaambeddurutkim keri yeman. 39Kwanekorib, manawanabiwen kuu bodbodiib akberekiniibkowe, Yekob yeman keroon. 40 Yekobbedmana kee andokbe yeka nongkoboon,kumban ambiyiib yingkiyiib kuu yi mu-rubia kuu Leban ye dingkan kab binmoyiibakberekiniib yaa dedmobiwen. Kwanekoreye dingkan kuu yeka nongkobekore,angkon Leban ye dingkan kuu yekanongkobe keroon. 41 Kwane dingkanyingki aromkonoyiib kuu amimbon ari

† 30:20: Sebulun yaningko ye weng id kuu “Nimakarub Maa Yaa Amun Meeni”. ‡ 30:24: Yosef yaningko ye wengid kuu “Ma Kowi”.


dibarande kamiiwe, Yekobbed at nondongakberekiniib kuu kanwene yi indob arikowoon kuu at nondong akberekiniibdiambed durutkim dobiriwen, 42 kumbandingkan aromkonoyiibbanbed amimbonari dibarande kamiiwe, Yekobbed atnondong akberekiniib kuyaa nongkobindokowe, dingkan aromkonoyiibbanbed manakiween kuu Leban yeman, angkon dingkanaromkonoyiibbed mana kiween kuu Yekobyeman. 43 Kwamunimaan kumbed Yekobkuu sibi yemooniib naningkod yemooniibboon kowe, ye kuu yiribman yemoon yekarub keroon. Kwane, ye kuu dingkanyemooniib ye deme karuwa nimayayiibkemoyiib donkiyiib.

31Yekob Leban Yaambed Kombiri Wonoon

1 Yekob wengamboroonka Leban yekarub danambed dakmiib “Yekobbed nubambe ye yiribman korem kuu boon kii. Yeyiribman korem kuu nub ambe yaambedboon.” andiwen. 2 Ye kwane wedmoonLeban kwangkon ye yaa amun amunkamindo, anukbed kamimaan arebbankeroon. 3 Kwane Godbed Yekob yaayedmenoon “Eb ambeya yi okad yaaangkon eb karubkim yaa ika wene. Ne kuueb yaa dore awabdaniin.” andoon.

4 Andoona, Yekobbed Reksel yoom Leayoom yaa weng kowoon “Yi ayoob kuune dingkan kab oone doriin yaa minime.”andoon. 5 Miniiwa, yembed yi yaa daan-doon “Ne nekaadkeraan, yiib ambe kuu neyaa kubiyiibban keroon anukbed ne yaakamimaan arebban. Kumban nambe yeGod kuu ne yaa awawe doreen. 6 Yiibkuu yiibkaad, ne kuu yiib ambe ye dowadne aromkonoyiib korem ye deme awinaan.7 Kumban ye birawe ye deme awinaan yekakman yeka mamaa kowe yeka mamaakowe yeka mamaa kowe angkara angkaraangko angkoyiib kere kowoon, kumbanyembed ne yaa dabab maawindo amboromkuu Godbed ye yaa kebenoon kowe. 8Aronyena yaa Lebanbed ne yaa yedmimaan“Naningkod bodbodiib sibi bodbodiib kuueb deme ye kakman kii” andimaane ari kuunaningkod koremiiwa sibi koremiiwa kuumana bodbodiibmo wanabiwen. Amaan,sibiyiib naningkodiib Lebanbed akmekore,

inamenmaa kere ne yaa yedmimaan “Nan-ingkod akberekiniib sibi akberekiniib ku ebdeme ye kakman kii.” andimaane ari kuunaningkod koremiiwa sibi koremiiwa kuumana akberekiniibmo wanabiwen. 9Kwanikowe, Godbed yiib ambe ye sibiyiib nan-ingkodiib kuu bene ne yaa bangkawoon.”andoon.

10Andekore ika yedmoon “Anuk kuu du-rutkim dobiri yaron muneen kuu kiyuumangkambed wedmaan kuu naningkod ambibodbodiib akberekiniib kumbedmo yingkiyaa durutkim dobiriwen. 11 God ye en-gyumbed kiyuum angka ne yaa baandoon‘Yekob’ andoone ‘Ee, kee doriin kei.’ an-daane, 12yedmewoon ‘Wedme. Andaankobnaningkod ambi bodbodiib akberekiniibkumbedmo yingki yaa durutkim doriib,amborom kuu Lebanbed eb yaa komokameen kuu ne korem wedmiin. 13 Nekuu God, Betel yaambed wane angkarenewengabdaane ebbed bot doboob numonekowekore, oil bune amob ongmewen neyaa kii. Kibireb yaa eb yiribman koremnekwekoreb, ambibkin kee koronde ebwooneen ye okad yaa ika wene.’ andoon,kiyuum angkambed ne yaa.” andoon.

14 Andoone, Reksel yoom Lea yoomYekob yaa man yedmiwen “Nub ambebobnaneene ye yiribman nekwiiwe nubkuu yiribman mimo maandaubban.Dowan! 15Yembed nub yaa owoddan arebande meenimameen. Nub konid boonkuu korem anene kiradme dowan keroon.16Yiribman korem ye yaambed Godbed bekabdoon kuu nub man nub danaya yi mankeroon. Kowe, Godbed komo eb yaa kwaneandoonka kwane.” andiwen.

17 Andekoriwa, Yekob ye amerediib yemeediib korem be kemo ari nongkoboonadibiriiwe, 18 yembed Aram ambibkin yeokad dabonmo aombed ye dingkan kabkoremiib yiribman koremiib boon kuukorem nekwekore, dingkan kab yidin beye awodki Aisekbed Keenan ambibkindoreen yaa ika andowe wonoon. 19 Kuyeniindem aom Leban kuu wene ye sibi kimiwanabande wonoon, Reksel yaro dorenuyu ambe ye awad darewoob yi kuruwakakme meeni yeman (wedkongkono yidowad areb) yid bene wuneen. 20AngkonYekobbed Leban yaa nemengkanoon kuuye yedmindo yemyebmo kombiri wonoon

Andowoon 31:21 39 Andowoon 31:4121 kowe, Yekob yoom ye amered yoom yemeed yoom ye yiribman koremiib kombiriwene ok Yufretes yara yane wene aangkoambibkin Giliad aomnande winiwen.

Lebanbed Yekob Yaa Kerenenmo YomanWonoon

22Aron ayoobmimdowan keruuna, Lebanwengamboroonka Yekob kuu kombiriwonoon. 23 Kowe, Leban ye karubkimnekwane be yaro dore kerenenmo yomanwonoon. Aron ediib dowan keruune,Lebanbed Yekob durunenoon, aangkoambibkin Giliad aom. 24 Kuye amnoomkuu God kiyuum angkambed meneAram ambibkinman Leban yaa daanoon“Ebkaadkere! Weng amun o weng arewaYekob yaa daanaab.” andoon.

25Kwane Yekob aangko ambibkin Giliadaombed parai kombon banaboon yaa Lebanyoom ye karubkim yoom menekorib yikwangkon yi parai kombon banabiwen.26 Kwanekoriwa, Lebanbed Yekob yaayedmoon “Komarewa kerewen? Ebnemengkawene ne dana mungkana bemenewen, ana nangbane be wenemoonareb kerewen. 27 Komande nemengkawe-neeb yemyebmo kombiri menewen?Yedmewindo kuu komoyiibkob kamewen?Yedmewewen karen, yiib wini dowadnubbed kubiyiib yok yeman haawatamborinawangkanabe yokiib wingkanabekamuubkob domowe miniwen karen.28 Kumban, eb korondeewa ne awoyayiibne mungkanayiib yaa be mandamukbangkandi kuu kebenewen, eb kuu miinamunban korokiibban anam kamunewenkii. 29 Ne enbandi kuu yimin, kumbanamnoom eb ambe ye Godbed daaweneyedmewoon ‘Ebkaadkere! Weng amuno weng arewa Yekob yaa daanaab.’andoon. 30Ne nekaad, eb dowaken ika ebkurin doberewen yaa wanande menewen,kumban komande ne awad darewoob yikuruwakiib yid benmenewen?” andoon.

31Andoone, Yekobbed Leban yaa inandeyedmoon “Ne unaan, amborom kuu ebmungkana ayoob kee ebka baneeb andemeenaan. 32Kane yaambed eb awad dare-woob yi kuruwak wedmaneeb kuu ayiwedbobni yeman, nub karubkim yi arinamboarimbed, ebka kereknewedmebko eb yirib-man keroka kande.” andoon. Kumban

Yekob kuu ye yekaadban, Rekselbed Lebanye awad darewoob yi kuruwak kuu yidbenbikneen.

33 Kwane Leban kereknoon Yekob yeparai kombon aomiib deme nima ayoobyi parai kombon aomiib Lea yu paraikombon aomiib ongme kereknoon kum-ban ma wedmindo. Lea yu parai kom-bon aombed angkanekore, Reksel yu paraikombon aom aomnoon. 34 Rekselbed yuawodki ye awad darewoob yi kuruwak kuubenbikneen kuu yu kemo animari kurunedibiri yeman ye dabderem aom kowekorukwari dibuun. Leban kombon dem ko-rem kereknoon kumbanwedmindo 35kowe,Rekselbed yu awodki yaa yedmeen “Ambe,ne yaa kabawaab. Ne kuu yere yaro dobirieb arinambo ari kuu yiminban, amboromkuu ne wood wedme dibiin kowe.” an-deen. Kwane, Leban kombon dem koremkereknoon kumban ye awad darewoob yikuruwak kuu ma bindo, dowan.

36 Ma bindo kowe, Yekob kuu norinwande yedmoon “Ne komo ambarakmaan?Amob komo domokbaankob ne yaanenmo menewen? 37 Ebka onmewen, neyiribman korem yuraan yaa, kumban ebyiribmaniib ma dabokne angkiboroonaakmindo, dowan! Ma akmewen kerokakanmene nub karubkim arinambo arikorokbende, yi wedme kanembed am-barakmoon kanembed ambarakmindokamime. 38 Ne weeb 20yiib eb demeambangkaan. Kuye niindem aom aronkorem kuu eb naningkod manayiibsibi manayiib kuu ma dana woonandebobnindo. Angkon, ne kuu eb sibi ambima aye anindo. 39Aron maa maa dingkankiibbed eb sibi o naningkod ayimaib kuukanmene korokbebdimokban, nembed sibibobnoon ye dowadmo ne sibi maambedkankabdimamiin. Aronki o amnoomyaambed kanembed ma yid kandimaibkuu ebbed ne yaa baande yedmimaab‘Yid kandiwen kowe, ye kakman kawe!’andaawa kabdimain. 40Aronki kuu aronbedne aromkono monmarimaun, ma amnoomkuu yuruk darewoob kandimain, unukangkindeban. 41Kwamune, deme darewoobweeb 20yiib awinaan, ma ibduruk weeb14iib kuu eb dana mungkana ayoob yiawadmandid, ma ari kuu weeb kungiibkuu eb sibiyiib naningkodiib berengkandid


awinaan. Kuyaron kumaom kuu ne demeye kakman ebbed yeka mamaa ande koweyeka mamaa ande kowe yeka mamaa andekowe angkara angkara angko angkoyiibkere ande kowewen. 42 Kumban nambeAisek ye God, Abraham ye God kuu neyaa dore awawimameen. Godbed neyaa dore awawindo karen, ne yaa kuuebbed kwane ‘Wene!’ andeebkob kwanekamboknong manaan karen. Kumban Godwedmoon dabab nembed kandaan kuudeme darewoob nembed ambangkimainkowe, eb yaa amnoombed ongkabdoonkui.” andoon.

Yekob Yoom Leban YoomWeng Mimo KereAmob Ongmiwen

43 Lebanbed Yekob yaa yedmoon “Nimakee ne mungkana. Angkon, yi meedkwangkon ne man. Angkon, sibiyiibnaningkodiib kee kangkon ne dingkankab. Angkon, yiribman korem akmeebkuu ne yiribmanmo, kumban neka nemungkanayiib yi meediib ika baniindee? Yiminbanaa! 44 Kowe, nub ayoobweng mimo kere amob ongmem. Bot bewuubekoruwa, amaan kuyaa wedmekoremeeni yeman kerem.” andoon.

45 Kwane, Yekobbed bot doboob kannu-mone kowoona doboroon. 46Yembed yed-moonkob ye karubkim kwangkon bot bewuubiwen. Kwamunekoriwa, kuyaambeddibere animan aniwen. 47 Leban kuye botwuubiwen kuyaa kuu ye wengbed Yegasa-haduta* ande kowoone, Yekob kwangkonweng id mimo Hibru wengbed Galid† andekowoone kamiwen.

48 Lebanbed yedmoon “Kibikee bot keewuubuwen keembed ewa neya amobweng ongmuwen akme meeni yeman.”andoon. Kwanikob aningko Galid andi-mamiib. 49 Angkon aningko maa Mispa‡andimamiib, amborom kuu Lebanbedyedmoon “Kwane, nub kuu andokbe yekayeka wenebanuub kuu Yariman Godbedewa neya yaa kerendobere wengyundedoborok. § 50 Meenem, karub yenanub amob wedmindo kumban nub amobongmuwen kuu Godbed wedmoon kowe,

ne meed yaa arewa kamaneeb o nimayena ma awadmaneeb kuu Godbed wedmeyekaadkeraneen.” andoon. 51 Andekore,Leban ika yedmoon “Eb dore ne dore botkee wuubaaniiwa bot doboob kannumonekowaaniiwa kuu kui. 52Keye bot wuubaankeyiiwaa, keye bot doboob kannumonekowaan keyiiwa kuu wedme meenikeriwen, nembed bot kee burudande meneeb yaa arewa kamainban, man kwangkonebbed bot kee mene burudande ne yaaarewa kamaabban. 53 Korondubko, amobkee domokbanuub kuu Abraham ye God,angkon Nehor ye God, angkon yi ambeyayi God kumbed ewaneyawengyunde dababkondok.” andoon.

Kwamuneene, Yekobbed amob wengyambe Aisek ye God yaningko yaambedande kowoon. 54Kwane, Yekobbed aangkoambibkin aombed dingkan ma ayeneningkaneene agedmo keroone baeb kuuGod yaa konoon, angkon Leban yoom yikarubkim yoom yaa baandoona koremminiiwa orok mana aniwen. Anekorib,amnoom kuu kuyaa kwari dangiwen.55 Awari amkimokaimbed Leban yeedereyaro ye awoyayiib ye mungkanayiib yaamandamuk kerunde amun kerundekore,domonde ika yambib angka wonoon.

32Yekobbed Isau Wengani Ye Dowad Nek-

woon1Kuye aronYekob kwangkon ye okad yaa

wini ye dowad weneena God ye engyusbedwedya wenganiwen. 2Kwane, Yekob wed-mendekore, yedmoon “Keke, God ye Kom-bonbonkibi kii!” andoon kowe, aningkokowe yedmoon “Bid kari kee, Mahanaim*kii!” andoon.

3 Yekob yaro dore ye weng kanwini yekarub baandoona miniwen, ye dowakenkuu yambang Isaumbed Idom ambibkinaom okad Sia yiri doreen yaa ye wengkanwinime anded kowe, 4Yekobbed yi yaadaandoon “Weng kuu kwamune dakmedaanime, ne korok Isau yaa. Eb deme karubYekobbed yedmoon ‘Ne kuu Lebaniibbed

* 31:47: Yegasahaduta yaningko ye id kuu “Bot wuubimbon kee Nub Meeni Yeman”. † 31:47: Galid yaningkoye id kuu “Bot wuubimbon kee Nub Meeni Yeman”. ‡ 31:49: Mispa yaningko ye id kuu “Ambib doboob ari dorekerendobiri yeman”. § 31:49: Mispa yaningko ye id kuu “Ambib doboob ari dore kerendobiri yeman”. * 32:2:Mahanaim yaningko ye weng id kuu “Kombonbon ayoob”.


doberembaraan kuned kibikee manaan.5 Ne kuu buromakauiib donkiyiib sibiyiibnaningkodiib deme nimakaruwiib kii. Ebkuu ne korok kowe, ne weng kowaana ebyaa munuun kuu, ne yaa dowaken kerebkaandid kaamonaan.” andoon.

6 Weng kanwenekorib, ika mene Yekobyaa yimbed daaniwen “Nubbed eb am-bang Isau yaa wunuwen kowe, kibirebyembed eb yaa wengabdande meneen,angkon ye karub 400iib dabokne dori-iwa meniib.” andiwen. 7 Yekob wengam-berekore, uni darewoob kubiyiibban kere-bkarab kamene meenoon. Yembed yarodore ye yiribman korem andokboon, ni-makaruwiib sibiyiib naningkodiib buro-makauiib kemoyiib yiribmaniib yeka yekaandokbe ayoob nekwoon. 8 Yekob yemeeni kuu Isaumbed mene karub yenayiibdingkan kab yenayiib nekwoon kuu yoka,yena angkara nekwoon kuu kirikmonewananiib kowe yaibban ande meenmoon.

9 Kwamune, Yekob kurikuri kereyedmoon “Oo nawo Abraham ye God,nambe Aisek ye God! Yariman oo! Ebbedyedmewewen ‘Ika eb ambibkiniib eb enaambeyiib eb karubkimiib yaa wene. Ebyaa oone amun amun kamaniin.’ andewen.10Ne kuu eb deme karub kuned ebbed aronkorem ne yaa mimyob kewembirimameeb,ne yaa meenmewembirimameeb kuu nekakmanban, ebbed munob kawewen.Kurin kuu nembed ok Yorden yanaan kuune yonamadmo awine yanaan. Kumban nekibikee yiribman yemooniib baan kowe,nekwanabe ayoob keraan. 11Nambang Isauye arud wandi ne yaa kebene, amboromkuu ne kuu unaan, yembed mene ne yoomdanaya awaana yoom kuu yaneen andemeenaan. 12 Ebbed ne yaa yedmewen ‘Nekuu korobe ooneni awabdeni ongmaniinadobere dana yemoon kereneeb, karamokkebed yaa ye kubuk mimim kimingkiyiminban areb keraniib.’ andewen.”andoon.

13 Yekob kuyaa dobere miriknoonaangkoone waroone ye yiribman yena Isauyaa munob bangkani yeman nekwoonkuu 14naningkod yingki 200iib, naningkodambi 20yiib, sibi yingki 200iib, sibi ambi20yiib, 15 kemo yingki 30yiib yi danayiib,buromakau yingki 40yiib, buromakau

ambi angko angkoyiib, donki yingki20yiib, donki ambi angko angkoyiibkwamune nekwoon. 16 Yekob ye demekarub mimo mimo kwamune nekwoonkwane ooni yeman. Yembed yedmoon“Yiibdin arinambo winime. Karub mimoye dingkaniib wonoko, karub mimo yedingkaniib yoman wonoko yeka yekakamime, ika daboknaib.” andekore, 17karubarinoon yaa daanoon “Ewiib dingkaniibwiniiwo nambang Isaumbed wedmebdewengabde kaamondene ‘Yiib kane yekarub, kuna yaa weniib, dingkan kabkee kane yeman?’ kamoonka, 18 eb kuukwamune yedme ‘Dingkan kab koremkee eb deme karub Yekob yeman kii! Yikuu munob dingkan ye korok Isau yaabangkanoon. Angkon ye kuu nub yomanmeneen.’ ande.” andoon. 19 Ye kwamuneangkon yoman wonoon ye karub yaakwangkondaanoon. Yi yomanwenebiwen-dan yaa kangkon weng mimo kwanamobangkandoona yi kuu dingkan kawiibandowe benwiniwen. 20 daandekore, ikayedmoon “Yiib nonondandaib yedmenime‘Eb deme karub Yekob kuu nub yomanmeneen kii!’ andime.” ande Yekobbedyedmoon, amborom kuu yembedmeenoonkuu “Mokuro, munobmo dingkan kab keebangkananiin kuu, Isaumbed wedmekore,mimyob kewene ne yaa norin dowan kerokanded, ne yaa amunmo kame durunewokmeneen dee?” ande meenoon. 21KwamuneYekob ye munob bangkandi yeman kuu yedeme karubbed arinambo benwiniwena,ye kuu ika parai kombon aom doboroonemiriknoone angkoon.

Yekob Yoom God Yoom Nangme AwineKanyiri Kowoon Kanyiri Kowoon Kamiwen

22Kuye amnoom Yekob yarone ye nimaayoowiib deme nima ayoowiib karubdana 11iib kuu bene yuroone ok Yabokyara okeed yaambed yaniwen. 23 Kwanebenyuroone yaniiwe, ye yiribman koremkuu yomanbed benyuroone yaniwen.24 Kwamune, Yekob kuu yembedmodomoneniwen kuye niindem aom amnoomkuu karub maa monoona, Yekob yoomnangme awine kanyiri kowoon kanyirikowoon kamiiwa, indob yaamo waroon.25 Karub kumbed wedmoonka, ye kuuburudankorare winindeban keroon kowe,karub kumbed Yekob ye mookono God


ye aromkonombed dedmonoon kobdoomboroon.

26 Kwamune karub kumbed yedmoon“Ware weneen kii! Kui yaa, kwamune do-mowebko wana yaa!” kamoone, Yekobbedman yedmoon “Kwamaubbanaa! Ebbedne yaa amuniib kawewedned domobdainoo!” andoone, 27 karub kumbed yedmoon“Eb aningko kuu kane?” andoone “Ne kuuYekob.” andoone, 28 karub kumbed yed-moon “Kibikee eb aningko kuu Yekobandimban, Israel† andaniib kii, amboromkuu eb yoom God yoom nangme awinekanyiri kowoon kanyiri kowoon kameni-iwa burudandewen, angkon eb yoom karubmaa maa yoom nangme awine kanyirikowoon kanyiri kowoon kameniiwa buru-dandewen.” andoon. 29Yekobbed yedmoon“Kwani kowe, eb aningko kuu kane, yed-mewe.” andoon, kumban karub kumbedyedmoon “Komandewed naningko kaad-kerandewed?” andekore, Yekob yaa amunkerunekore wonoon.

30 Kumbed Yekobbed yedmoon “God neindobbed wedmaan kumban ne bobnindokowe, okad keyaa kee Peniel‡ andekowaan.” andoon. 31Andekore, aron yaromene darewoob keruun yaambed yarookad Peniel kuu domonde wonoon. Yeyon kuu kanenanmo wonoon, amboromkuu mookono doomboroon kowe. 32Kwanakowe, wene kibikee, Israeldan kuudingkan mookono yaa mekmeed yom kuuanimokban, amboromkuuGodbed yomkeeyaa kuu Yekob dedmonoon kowe.

33Yekob Yoom Isau Yoom Duruniwen

1-2 Yekob korok kankoone wedmoonkayambang Isau kuu meneen kowe, Yekobmene deme nima Bilha yoom Silpa yoomyi dana yoom kuu be nekwekore yedmoon“Yiib kuu yiibdin wini yeman.” andekore,ma Lea yoom yu meed yoom kuu be nek-wekore yedmoon “Yiib kuu wedya winiyeman.” andekore, Reksel yoom yu mingkiYosef yoom kuu be nekwekore yedmoon“Yiib kuu yoman wini yeman.” andoon.3 Andekore, yekareb yedinmo arinamboIsau yaa wenene bumangkane okad yiri

korok kankibinene ika dembe kame ediibkere yambang Isau ye dia monoon.

4 Kumban Isau kabaanmo wene Yekobawinene nenkangkunekore mandamukkowoone, yi ayoob amengiib kamenabi-wen. 5 Kwamunekoriwa, Isau kerekanabewedmoona nimayiib danayiib yayaa doriib.Wedmekore kaamonoon “Kee kaneya ebyoom meniib?” andoone Yekobbed manyedmoon “Ne korok ee! God kuu ne yaaamun kewoon kowe, yi kuu dana yembedne yaa bangkawoon.” andoon.

6 Andoone, deme nima yoom yi danayoom kuu menekorib, bumangkane okadyiri korok kankibine yeediriwen. 7Kwane,angkon yoman Lea yoom yu meed yoomkuu menekorib, bumangkane okad yirikorok kankibine yeediriwen. Kwane,angkon yoman Yosef yoom Reksel yoomkuu menekorib, bumangkane okad yirikorok kankibine yeediriwen.

8 Kwanekoriwe, Isaumbed kaamonoon“Komo dowad eb deme karub dingkankawiib kuu kwamune nekweebkob ari-nambo miniwen?” andoone Yekob manyedmoon “Yi kuu eb munob bangkabdan-did kwamunaan kuu mimyob kewe andid.”andoon. 9Kumban Isaumbed yedmoon “Nedaman ee, ne kuu yiribman yimin baankowe, ebka amukne.” andoone, 10Yekobedman yedmoon “Ne dowakenbanaa. Kwa-mune ne yaa eb niindem aom kuu dowak-eniib kerebka, nembed komo bangkabdaankuu be yaa. Angkon ebbed ne yaa ebniindem aom dowakeniib kerewen kowe,eb murubia wedmaan kuu God ye mu-rubia wedmemoon areb keraan. 11 Godkuu ne yaa amun amun keruwoon kuu,ne kuu animan yiminiib, dingkan kab yi-miniib, od yiminiib kwamune doriin kowe,anam kuu bewed yimin.” ande kwamuneyedme yedme kamoone Isau kuu inamenamonombekore dingkan boon.

12 Kwane Isaumbed yedmoon “Nubkandabokne ibmo kere wenem.” andoon.13 Kumban Yekobbed yedmoon “Ne korokee, eb ebkaad, dana kuu yi aromkonoyi-ibban kerene ne dingkan kab kwangkonmanayiib kowe, emambed benwini kuuyimin. Ma ne dingkan kawiib kirodmo

† 32:28: Israel yaningko ye weng id kuu “Ye yoom God yoom nangme awine kanyiri kowoon kanyiri kowoonkamiwen”. ‡ 32:30: Peniel yaningko ye weng id kuu “God ye murubia”.


kabaanmowenemoonareb kere aronmimowananiin kuu dingkan kab kuu ma yoworewananiib. 14 Kwani kowe, koronde ebdinwene. Eb deme karub ne kuu yomanmananiin, emamo dingkan kawiib danayiibyi wini kara areb be menembaraniin kowe,emamo mene eb Idom ambibkin aomdoreeb yaa daraniin.” andoon. 15Andoone,Isaumbed yedmoon “Ne karub yenayiibdomobde wananiina dore awabdaniiwamananeewoo?” andoone Yekobbed yed-moon “Dowanoo! Kwamaawaa! Ne yaa ebniindem aom dowakeniib kumbedmo kuuyiminaa.” andoon.

16 Kwanoone, kuyaron ari Isau andoweika Idomyiriwonoon. 17KumbanYekob kuuokad mamaa yiri wenekore, yambib yenbeangkon dingkan kab yi dobiri ye kombonarumenaboon. Kwana kowe, okad kuyaakuu aningko Sukot* andiwen.

18 Yekobbed Keenan ambibkin aomaomnekore, wene Sekem taun yiri monoonkowe, anukbed Aram ambibkin ye okaddabonmombed mini kuu dowan keroon.Taun diambed parai kombon yenbedoboroon. 19Ye kuu parai kombon yenbedoboroon ye okad kuu Hamor ye mingkiSekem yaambed od yeman silva 100iibmoonoon. 20 Kuyaa God yaa dingkan ayeningkane agedmo keroone baeb God yaakoni yeman botbed wuubekore, aningkoEleloheyisrael† ande kowoon.

34Daina Yoom Sekemdan Yoom

1 Kwane, Yekob yoom Lea yoom yimungkan Daina kuu ambibkindan yi nimayaa ogood dakmokwuneen. 2Kuye niindemaom Hiv ambibkin ye karub yi taun Sekemye korok Hamor ye mingki Sekem kuuDaina wedmendekore, awine yu yaa am-barakmoon. 3Ambarakmekore, ye mimyobdowaken darewoob yu yaa keroon kowe,angkon yu yaa mimyob dowaken ye wengdaandoon. 4 Kowe, yambe yaa wene yed-moon “Wonong koyu kee yu arian yaadakme amodebko awana, newonong kera.”andoon.

5 Amaan Yekob wengamboroonka, yemungkanDaina kuu karubmaambed awineambarakmoon andiwen kumban, ye karub

dana kuu mongkobon angka dingkan kabkereek ooniwena ano doriib kowe, wengkee dakmindo. Yiyiib miniwed wengdakmaub ande meene doreen. 6 Kwane,SekemyambeHamormbedYekobyaawengdakmok wonoon. 7 Weneene, Yekob yekarub dana wengamberekorib, dingkankab oone doriib angkambed miniwen.Yi korem niindem aom kubiyiibbankere noriniib wande miniwen, amboromkuu yembed Yekob ye mungkan awineambarakmoon kuu karak bobni yemanarewa anam Yekob awene yaa kamoonkowe. Kwamuni kuu yiminban anam.

8 Mene doriiwa, Hamormbed mene yiyaa yedmendoon “Ne dana Sekem kuu yemimyob dowaken darewoowiib eb danamungkan kuyaa keroon. Yu kuu ne danakonebko, awanene ye wonong keraneenkuu amunoo? 9Neman neman awadmem.Yiib nima koyu nub kewedbed awadmibko,man nub nima koyu yiib kewedbed awad-mibko kamem. 10Kwamenub yiib kuu nubyoom doberem, amborom kuu okad kuuyiib yaa amowiibban kowe. Dobereni-iwa deme maa maa ambangkanabe yi-ibbed nub yaa berengkiiwo, man nubbedyiib yaa berengkuuwo kamenabe doberem.Angkon bidambib yena amodaniib kuuyimin.” andoon.

11Kwane Sekembed Daina yu awodki yaayu ambanga yaa angkon daandoon “Kwa-mune ne yaa yiib niindem aom kuu dowak-eniib keribka, yiibbed komo yiribman yed-maniib kuu kwane kondaniin. 12Yu konidkomoyiib kuu kwane yedme koweniiwa yu-maniib yu karubkim yimaniib yedmaniibkuu yimin, yiibka yiib dowakenmo. Kum-ban no koronde wonong koyu kumbedmokawibko awane ne wonong kera.” andoon.

13 Yekob ye karub danambed nemanyedmiwen kuu Sekem yoom yambeyoom yaa birondiwen, amborom kuu yiyangkura yaa Sekembed awine kanweneambarakmoon kowe. 14Yimbed yedmiwen“Nub kuu ee andauwa nub yangkuraawanaabban, amborom kuu yiib kuu nubarebban, wekono kad wanabindo kowe.No kwane kabdanuuwa awananeeb kuunub kuu karak darewoob kandanuub.15 Nub deme mimo yiib yaa kondanuuwa

* 33:17: Sukot yaningko ye id kuu “Kombon”. † 33:20: Eleloheyisrael yaningko ye id kuu “Israel Ye God kuuAromkonoyiib Kii”.


ee ande ambangkaniib kuu yimin, demekuu wekono kad wanabenib nub arebkeraniib kuu yimin. 16 Kwamuniwed,nub nima koyu yiibbed awadmiweda,man yiib nima koyu nubbed awadmuwedkami kumbed yimin. Yiib yoom daboknedoberenuwa, nimakarub weng mimokeranuub. 17Kumban nub weng wengam-bere ee andokban wekono kad wokbankeraniib kuu nub yangkura nendenuwanub koronde wananuub.” andiwen.

18 Andekoriwa, Hamor yoom Sekemyoombed meeniib kuu Yekob ye karubdanambed weng ongmiib kuu yiminamun andiwen. 19 Kewedman Sekem kuuwengamberekore, “Kibireb kwananuubkii!” ande meenoone yambe yoomkirod koronde winiwen, amborom kuuye dowaken darewoob kuu Yekob yemungkan awananded kowe. Ye kuuye karubkim burudandoona taundanbedye yaa karub amun ande yedmimamiib.20 Kowe, Hamor yoom ye mingki Sekemyoom wene yi taun ye kuuk darewoobyambongko yaa nedbimbonbed doreyi taundan yaa daandiwen. 21 “Keyeekarub kee nub yaa amun amun kamiibkii! Kowe, korondanuuwa nub okad aridobaraniib kuu yimin. Nub kumkamyi yaa berengkanuuwa yi kumkam nubyaa berengkaniiwa kamanuub kwangkonyimin, bidambib kuu darewoob yiminyiyiib nuwiib dobiri kuu. Nubbed yi koyuawadmubko, man yimbed nub nima koyuawadmibko kamanuub kwangkon yimin.22Kumban, yimbed yedmiwen nuwiib yiyiibdabokne dobiri yeman kuu kei. Nub karubkorem kuu wekono kad wanabi yeman, yiareb keri yeman. 23 Kwamanuub kuu yisibiya buromakauya yiribmana dingkankawa kuu korem nub man keraneen kii!Kowe korondekoruwa, weng mimo kereyi weng wengambere kere ee andekorub,ibmo doberem.” andiwen.

24Karub korem taun ye kuuk darewoobyambongko yaa miniwendan kuu weng keiwengambiriwen kowe, yi korem Hamoryoom Sekem yoom yaa ee andekoriwa, yikorem yi wekono kad kuu wanabiwen.

25Aron ayoobmim dowan keruune, karubkorem wekono kad wiwendan kuu yewedbobne dangiwena, Yekob ye karub danaayoob Simion yoom Livai yoom, Daina

yu ambangambed yaro yi kerewang bewene karub wekono kad wiwen koremkuu yenbandiwen, taun aom doriibdanyikaadkerindo kowe, korem yiwen, angkon26 yi ayoobbed Hamor yoom Sekem yoomkangkon yenib, angkon Daina Sekem yam-biwoomkuunenkorondewiniwen. 27Yekobye karub dana yena kuu yi aagoroka ay-oobbed karub yiwen yi bob id akmekorib,karub bob yi yiribman taun aom dangoonkoremiib yi yid biib, amborom kuu Sekem-bed Daina yaa taun angka ambarakmoonkowe. 28 Yid biiwa, Sekem taun aomiibambunangka dingkan kab korem sibiyiib,naningkodiib donkiyiib komo komo kuuYekob ye meedbed bekorib, 29danayiib ni-mayiib ambiwoom korem yiribman amunamun dange weneen kuu korem yimbed yikakman areb be winiwen.

30 Yekobbed ye karub dana Simionyoom Livai yoom yaa daandoon “Yiibkuu dabab darewoob kawekoriwa, neari kereknewiib kii. Kowe, kibikeeambibkin Keenandaniib Perisdaniib kuunub yaa bondan keraniib. Nub karubkuu yemoonban kowe, yi daboknekoribnub yaa ana nangbaniib kuu nub koremyenbandaniiwe duknanuub.” andoon. 31Yiinande yedmiwen “Kumban, yembed nubyangkura kuu kande kiwaan ari ye wonongareb meenekore ambarakmoon kuu miinarewa kii!” andiwen.

35Yekob Betel Ari Ika Wonoon

1 Kwani kowe, Yekob yaa Godbedyedmenoon “Betel ari wene. Kuyaa dobere,eb ayi Isau yaa une kombiri weneewa, nem-bed wane angkadaraane wedmewewenkuyaambed botbed dingkan agedmokereene ne yaa baeb koni yeman wuube.”andoon 2 kowe, Yekobbed karubkimiibkarub ye yaa doriiwiib yaa yedmoon “Am-bibkin maa yi awad darewoob yi kuruwakkorem kuu benkirariiwa, ogambekorib,ambarakmaib, ebkad yeeb ben inwarime.3 Kwane minime. Minibko, nub koremBetel ari wenem. Wene kwarimbed Godyaa nembed botbed dingkan agedmokeri yeman wuubaniin. Yembed nedabab kandimain yaa awawembirimaan,angkon kuna yaa yarebimain yaa yembeddore awawembirimaan kowe.” andoon.

Andowoon 35:4 45 Andowoon 35:264Kwanandoona, yi korem awad darewoobyi kuruwakiiwa kenooged witkon arebyi kenood dem aom nongkobiweniibkorem Yekob yaa be miniiwa Sekem taunye at kubun keedbon yiri mangkoon.5Mangkoona, yi korem winiwen. Winiiwa,taun yi angkara dobere weniib kuu Godbeduni kondoona yi dowad emderene mawinindo.

Andowoon 35:6-29Yekob Betel Ari Ika Wonoon

6Kwane, Yekob yoom ye nimakarub ko-rem yoom Keenan ambibkin aom Lus taunkuyaambed winiwen. (Kibikee Lus kuuBetel andimaib.) 7 Wenekoriwa, dingkannengke baeb koni yeman kuu botbed wu-uboon. Anuk yiri kuu ayi yaambed unekombiri weneenkob kuye okad yaa nan-dekore God kuu wane angkadere wed-menoon kowe, wuubimbon yaningko Elbe-tel* ande kowoon.

8Kuyaron kuu Rebeka yu awandiwonongDebora kuu bobneen. Bobnuuna, okadBetel dia at ook ambokab dia mangki-wen. Kwane, at yaningko Alonbakut† andekowoon.

9 Yekob kuu Betel ika monoon kowe,Aram ambibkin ye okad dabonmo yaambedye yare ika mene dowan keroon. Kwanikowe, Godbed ika wane angkadere amunkerune 10 yedmenoon, “Eb aningko kuuYekob kumban, kibikbed nare ari kuu ebaningko yeeb Israel‡ ande kowaan.” an-doon.

Godbed Yekob yaa aningko yeeb Israelande kowekore, 11 ari yedmenoon, “Nekuu Aromkono Darewoob ye God kii. Ebkuu dana yemooniib kerebko eb awoyayemoon kerime. Ambibkin yemoon kuu ebyaambed andowaneen, angkon eb kuu kingyemoon yi ambokab keraneeb. 12Okad am-bibkin kee Abraham yoom Aisek yoom yaakondaan kuu eb yoom eb awoya ari yoomyaa kangkon kondaniin.” andoon. 13Dakmedowan kerekore, Godbed Yekob domonenekawonoon.

14 God yoom dobere dakmiwen yiri kuuYekobbed bot doboob kan numonekore,

God yaa amun dakmuwen andi ye dowadwain okiib oiyoyiib bunoon. 15Kwanekore,yumbon kuu Yekobbed Betel§ ande ikayedme kowoon.

Reksel Yoom Aisek Yoom Bobniwen16 Amaan, Yekob yoom ye nimadana

yoom Betel koronde winiwen. Wene kam-bong Efrat dia weniib yaambed Rekselodibin woona dana woonande yewed dare-woob kandeen. 17 Odibin waan kuu yim-inban yewedbed darewoob keroone, yudeme wonongbed yedmeen, “Dana keekangkon karub dana kowe unaab!” an-deen, 18kumban Reksel kuu bobne wenenuinum yeenbon narenu yedmeen, “Danayaningko kuu Benoni*.” andeen, kumbanyawodkimbed yedmoon kuu Benjamin† an-doon. 19 Reksel bobnuuna, yu kuu kam-bong Efrat kiwaan kebed dia mangkiwen.(Kibikee Efrat kuu Betlehem andimaib.)20Kuyaa kuu Yekobbed bot doboob kan nu-monoon. Kibik kangkon kuyaa kuu Rekselyu bobkonombon ye bot kan numonoonangkeen.

21Kwane, Israel kuu wenene Migdalederburudandekore parai kombon banedoboroon. 22 Israel kuu ambibkin kuyaomdoreen kuu ye dungkud wonong Bilha yaakuu ye mingki Rubenbed nenem kamoone,Israel wengamberekore norin wandoon.

Yekob ye karub dana kuu wad ayoowiib.23 Leambed yu karub dana wanabeen

kuu kei, Ruben yoom Simeon yoom Livaiyoom Yuda yoom Isekar yoom Sebulunyoom kui. Ruben kuu Yekob ye wonobdana.

24 Rekselmbed yu karub dana wan-abeen kuu kei, Yosef yoom Benjaminyoom kui.

25Reksel yu deme wonong Bilhambedyu karub dana wanabeen kuu kei, Denyoom Naftalai yoom kui.

26 Lea yu deme wonong Silpambed yukarub danawanabeen kuu kei, Ged yoomAser yoom kui.

* 35:7: Elbetel yaningko ye id kuu “Betel ye God”. † 35:8: Alonbakut yaningko yeweng id kuu “InokWi”. ‡ 35:10:Israel yaningko ye weng id kuu “Ye yoom God yoom nangme awine kanyiri kowoon kanyiri kowoon kamiwen”.§ 35:15: Betel yaningko ye weng id kuu “God yambib”. * 35:18: Benoni yaningko ye weng id kuu “Ne dababye dana”. † 35:18: Benjamin yaningko ye weng id kuu “Wibi angkambed dobiri ye dana”.


Yekob ye karub dana Aram ambibkinye okad dabonmo aombed wanabiwen kuukui.

27Yekob kuu awodki Aisekiib Mamre yaawonoon, Abraham yoom Aisek yoom do-biriwen yaa. Mamre kuu Hebron dia.28 Aisek ye weeb korem doboroon kuu180yiib 29 amunmo doberekore, bobnekoreye karuwayiib yaa daboknoon. Bobnoona,Isau yoom Yekob yoombed ye kuu mangki-wen.

36Isau Ye Awoya

1Keke Isau ye awoya yi weng. Isau yan-ingko mamaa kuu Idom. 2-3 Isau kuu Besmatyoom Keenan nima Ada yoom Oholibamayoom awadmoon. Ada kuu Hitman Elon yemungkan. Oholibama kuu Hitman Sibeonye dana Ana ye mungkan. Besmat kuuIsmael ye mungkan, Nebaiot ye daman.4Adambed Isau ye dana Elifas wooneen. Be-smat kuu Reuel wooneen. 5Oholibama kuuYeus yoom Yalam yoom Kora yoom kwanewanabeen. Isau ye karub dana Keenanaombed wanabiwen kukui.

6Isau kuu ye amerediib ye karub danayiibnimadanayiib yambiwoom doriib yekaruwiib ye dingkan kawiib ye dingkanyenayiib ye yiribman koremiib Keenanaombed boon kuu ye daman Yekob kuudomonene wene okad ambab angkambeddoboroon. 7Kurin kuu yimbed ooniwen yiyiribman kumbed yemoon keroone, okadkuyaom yi ayoob dobiri kuu yiminban,amborom kuu yi dingkan kab yemoonkeroon kowe yi animaib kuu kirod dowankerimaan. 8 Kowe, Isau kuu aangkoambibkin Idom yaa wene doboroon.

9 Isau ye awoya yi weng kuu kei. Yeawoya kuu aangko ambibkin Idomdan kui.10Keke Isau ye karub dana yi aningko.

Elifas kuu Isau yoom Ada yoom yidana mingki. 11 Elifas ye karub danakuu Teman yoom Omar yoom Sefo yoomGatam yoom Kenas yoom kwane. 12 Isauye mingki Elifas kuu dungkud wononganimari awanoonyu aningkokuuTimna,yumbed dana mingki Amalek wooneen.Kukuu Isau ye wonong Ada yu awoya.

13 Reuel kangkon Isau yoom Besmatyoom yi dana mingki. Reuel ye karub

dana kuu Nahat yoom Seera yoom Samayoom Misa yoom kwane. Kukuu Isau yewonong Besmat yu awoya.

14 Isau ye wonong Oholibama, yukuu Ana yu mungkan, Sibeon ye awo.Yumbed karub dana kuu Yeus yoomYalam yoom Kora yoom kwamunewanabeen.15Keke Isau ye awoyambed korok korok

keriwen.Isau ye wonob dana Elifas ye karub

dana kuu korok korok keriwen kuu Te-man yoom Omar yoom Sefo yoom Kenasyoom 16Kora yoom Gatam yoom Amalekyoomkwane. Keke yi kuu Elifas ye awoy-ambed Idom aom korok keriwendan. Yikuu Ada ye awoya.

17Isau ye dana Reuel ye karub dana kuukorok korok keriwen kuu Nahat yoomSeera yoom Sama yoom Misa yoomkwane. Yi kuu Besmat yu awoya.

18 Isau ye wonong Oholibama yu karubdana kuu korok korok keriwen kuu YeusyoomYalam yoomKora yoom. Keke Isauye wonong Oholibama, Ana yu mungkanyaambed korok korok keriwen.19Kukuu Isau ye karub dana, Idomdan yi

korok korok.20Keke Horman Sia ye karub dana, am-

bibkin kuyaom doriib kuu Lotan yoomSobal yoom Sibeon yoom Ana yoom21 Dison yoom Eser yoom Disan yoomkwane. Yi kuu Idom aom Hordan yikorok korok keriwen.

22Lotan ye karub dana kuu Hori yoomHomam yoom. Timna kuu Lotan yeyangkura.

23Sobal ye karub dana kuu Alvan yoomManahat yoom Ebal yoom Seefo yoomOnam yoom kwane.

24Sibeon ye karub dana kuu Aia yoomAna yoom kwane. Ana, yembed awodkiSibeon ye donki bene amiibban koknoonye okad yaa benwonoone kereek aniiwakirubdem ok niminiib wedmoon.

25 Ana ye dana mingki kuu Disonangkon ye wonong dana kuu Oholibama.

26 Dison ye karub dana kuu Hemdanyoom Esban yoom Itran yoom Keranyoom kwane.

27Eser ye karub dana kuu Bilhan yoomSaavan yoom Akan yoom kwane.

Andowoon 36:28 47 Andowoon 37:428 Disan ye karub dana kuu Us yoom

Aran yoom.29Keke Hordan yi korok korok, Lotan

yoom Sobal yoom Sibeon yoom Anayoom 30 Dison yoom Eser yoom Disanyoom kwane. Kukuu yi kuu yi amyen-imbon yi korok korok Hordan Idom am-bibkin aom doriib.Idom Yi Korok Korok

31Keke Idom aom king kere ooniwen yiweng. Israeldan kuu yaro korok kerindoyaron.

32 Beor ye dana Bela kuu Idomdan yiking keroon. Ye taun yaningko kuuDinhaba.

33 Kwane bobnoone, Seera ye mingkiYobab, Bosra taun ye karub kumbed kingkeroon.

34 Kwane bobnoone, Husam, Temanambibkin ye karubbed king keroon.

35Kwane bobnoone, Bedad ye mingkiHadadbed king keroon. Ye kuu Moabambibkin kambong Midiandan yaanangmene burudandoon. Ye taunyaningko kuu Avit.

36Kwane bobnoone, Samla, Masreka yekarub kumbed king keroon.

37 Kwane bobnoone, Saulbed kingkeroon. Ye kuu ok Yufretes kung ariye taun Rehobot ye karub.

38Kwane bobnoone, Akbor ye mingkiBaal-Hananbed king keroon.

39 Kwane bobnoone, Hadadbed kingkeroon. Ye taun yaningko kuu Pau, yewonong yu aningko kuu Mehetabel. Yukuu Matred yu mungkan, Me-Sahab yuawo.

40Keke Isau ye awoyambed yaro korokkorok keriwen yi amyenimbon ambo-gawiib yi aningko kuu Timna yoom Alvayoom Yetet yoom 41Oholibama yoom Elayoom Pinon yoom 42Kenas yoom TemanyoomMibsar yoom 43Magdiel yoom Iramyoom kwane. Kukuu Idomdan yi amyen-imbon yi korok korok kerenib yi wenebeyi bidambibmaamaa kuyaom doberenibyi kambong maa maa nariwen.Idomdan yi awodki kuu Isau.

37Andowoon 37-50

(Yosef ye ayia kuu ye yaa wungkaniwenkowe, yena yi dabderem yirimo dobere

deme awinembiri ye karub keri dowadIdyipdan yaa mooniwen, kumban Godiibye yaa dorene ye dabab korem yaa kuunenkoone burudandoon. Kwane Godbeddobiri amuniib wengyunde inamen amu-niib konoone Idyip yi king Ferombed Yosefyaa kubene Idyip ambibkin koremiib yam-bib darewoob aomiib yi ooni ye korokkowoon.

Kwanoon ye yoman kuu Idyip am-bibkiniib Keenan ambibkiniib kuu ani-maniibban kere wonoon kowe, yemoonkuu mungi ye yewed darewoob kandiwen.Yekob yoom ye nimadana yoom kwangkonanimaniibban. Kwane Yekob wengam-boroonka Idyip aom kuu animaniib kowe,ye meed yedmoona ibduruk winiwen.Idyip yiri ika winiwen kuu Yosefbed yekuu kane kuu ayia yaa korokbendoon.Kwane King Fero kwangkon Yosef yariankuu yekaadkeroon.

Kwane Yosefbed awodki Yekob yoomyarian korem 75iib yoom yaa wengkowoona, yi korem Idyip yiri winiwen.Kwane Yekob yoom ye nimadana yoomkuu kurimbed dukniwen.)

Yosef Ye KiyuumWeng1 Yekob yambembed Keenan ambibkin

aom doboroon kuyaa kumbed kwaneYekobbed doboroon.

2 Keke Yekob awene yi weng. Yosefkuu kewedmanweeb 17iib kuu ye ambangayoom ibmo dingkan kab oone dobiriwen.Ye ambanga kuu yi awodki ye amered Leayoom Bilha yoom Silpa yoom yi meed.Kwane angkon yi komo komo arewa kami-wen kuu Yosefbed awodki yaa daanimaan.3 Yekob yaningko mamaa kuu Israel. Is-rael ye mimyob dowaken darewoob kuuYosef yamo, angkon ye karub dana yenayaa kuu embengmo, amborom kuu Yosefkuu kiomnoon yaa ye dana kowe. Yembedebkad doboob kuu yeka amun yeman man-imaniyiib yaambed ongme karane Yosefyaa konoona derenoon. 4 Kwane dorone,aron maa wedmibka yi ambe kuu Yosefyaamo dowaken darewoob, ma ayi yaa kuudowan. Yi niindem aom arudiib keriwenkowe, yi damanYosef yaa kongeniwengmodanimamiib.

Andowoon 37:5 48 Andowoon 37:275 Kuye niindem aom Yosef kuu kiyuum

wedmoon. Wedmekore, ye ambanga yaadakmok wonoon. 6 Yembed yi yaa yed-moon “Wengambirime. Keke ne kiyuumwedmaan. 7 Nub korem flawa yemanye yob imkonokawiib wanane anded yen-benabekorub, anded kuu okad yiri ded-mone dobiriib, mongkobon angkambed,kwane kirodmo ne anded kuu yere do-boobmo doboroona yiib anded kuu nemanyaa nedbe okad yiri bumangkiwen.” an-doon. 8Ye ambangambed ye yaa yedmiwen“Eb kuu kwane nub korok kere oonan-dameewoo? Eb anam nub korok keran-dameewoo?” andiwen. Ayiya korem kon-gendi darewoob kerenib niindem aom arudkuu miin darewoob keriwen, amboromkuu kiyuum kuu yembed wedme dakmeenkuyaambed.

9 Kwane amaan angkon ye kiyuum ma-maawedmekore, ye ambanga yaa dakmoon“Wengambirime. Ne kuu angkon kiyuummamaa wedmaan kii. Kowe kekamunewoodiib aroniib mindong 11iib kuu ne di-ambed ne yaa kirobe bumangkiwen kii!”andoon. 10 Kwane awodki yaa kwangkonkiyuum weng kuu daanoon. Yambembedyedmoon “Eb kwamune dakmembaraab,amob kowe, koronde. Komo kwamuneye kiyuum id kuu? Anam, neya ebenaya eb ambanga nub mene eb yaa okadyiri bumangke kirobanuuwoo? Kwamaub-banaa!” andoon. 11Ye ambanga kuu ye yaawungkaniwen, kumban yambe kuu kiyuumkee ye id kuu komo manok ande meeni-maan.

Yosef Ye Ambangambed Ye Kuu Kan AriMooniwen

12Aron mamaa, ye ambanga kuu Sekemtaun dia winiwen, yi ambe ye sibi awene bewene ooniiwe kereek ane doriib. 13Kowe,awodki Israelmbed Yosef yaa yedmoon“Ebkaadkerewen kuu eb ambanga kuudingkan kab ooniiwe kereek ane doriib,Sekem taun dia. Ne dowaken kuu ebambangayiib yaa wene.” andoone Yosef-bed “Eyoka” andoon. 14Kwane, IsraelmbedYosef yaa yedmoon “Wene eb ambangawedmende amunmo doriib dee? Dingkankab kwangkon wedme yi weng kandekanmene.” andekore yedmoona Hebronkankubuneen yirimbed wonoon. Wene,Yosef Sekem taun nandoon kuu yaron

kuu 15 ye ambanga ande odmenmo ya-reena karub maambed wengane kaamo-nenoon “Eb komo odmenmo yareeb?” an-doone, 16 yembed yedmoon “Nambangaande odmenmo yariin. Eb ebkaadoo, kunayaa yi dingkan kab oone doriib?” andoon.17 Yembed man yedmoon “Yi kuu keyaakoronde winiwen kii. Ne wengambaraanadakmiwen kuu Dotan yiri wenem andekamiwen kii.” andoon. Kwamune, Yosefye ambanga yi yomanmowenenewedmen-doon, Dotan dia doriib.

18 Kumban yi kangkon man ambabmeneen kumbed wedmeniwen, yi yed-miib komarewa ayanuub ande dakmiib.19 Yikarebmo yedmiib “Kuned kuu kiyu-uman meneen kii! 20 Wenem, ye ayenubkande okdobon dem kee dange wenuunkiri ma kaanem. Kwanekorub yedmem‘Dura ye arud dingkanbed Yosef kuu ayebirinde aniwen kii!’ andem. Kwanekorub,wedme ye kiyuum kuu komo keraneenkuyaa?” andiwen. 21 Andekoriwa, Rubenwengamberekore yembed meenoon“Yimbed ne daman ayi kuu kebenda.” andemeenekore, yembed yedmoon “Nub ayaub.22Ayauwe ye umkan okad yiri onduknaan.No dem yiri awine kankaanem, amiibbankoknoon ye okad keyambed. Kumbanayaib!” andoon. Ruben kuu meeneyedmoon ye id kuu ye angkon ika meneneYosef dem yiri kuu yemyeb nenyarokowene ika ye ambeyiib yaa nenwonokande ye meenoon.

23 Kwane, Yosef ye ambanga yaamonoon, yi yaro dore awingkaneniiwaye ebkad doboob manimaniyiib derenoonkuu biangkandiwen. 24 Kwane ye kuunendore wene ok dobon dem yirikaaniwen. Ok dobon dem kuu okiibbandowan bidmo kereen yiri kankaaniwen.25 Kwamunekoriwa, yi dibone animan anokorok kankoone wedmibka, Ismaeldanyenayiib yi animan ambod mooni ye-maniib, kad arewa ye muramura mooniyemaniib, baeb amun mooni yemaniibkemo ari nongkobekorib, Giliad ambibkinarimbed Idyip yiri deweniib. 26Diboniiwa,Yudambed ye aagoroka yaa yedmoon“Nub daman ayekorub, ye bob id mangkebiknanuub kuu od kandanuub dee?27Kwana kowe, korondem, anam kuu no ye


kuukan arimoonem, Ismaeldankeemeniibkeyaa. Nub ayaubban amborom kuu yekuu nub daman umkan mimo kowe.”andoon. Yi korem weng mimo kerekoriwa,kwamunem andiwen. 28 Andekorib wed-miiwa, Midian ambibkin yi berengkanabiye karub deweniib kowe, Yosef kuu yeambangambed dem yiri kowiwen doreenkuu awine nenyaro kowekoriwa, od yemansilva 20yiib murudkowiibbed mooniwen.Ismaeldan yaa kwaniiwa, nende Idyip yirinenwiniwen.

29 Kwane yomanbed Ruben meneneok dobon dem yiri Yosef kuu dorewedmoonka, dobirindo dowan keroon! Yekerebkarab kamene mimyob darewoobkowene yebkad kuu biringkoon, yemimyob darewoob keroon kowe. 30 Yeika wenene ye damana yaa yedmoon“Kewedman ok dobon dem yiri kuu dowan!Komo kamaniin?” andoon.

31 Kwamunekoriwa, Yosef yebkad do-boobmanimaniyiib kuu nandekoriwa, nan-ingkod maa ayekorib, yebkad kuu kandeumkanbed ambiwen. 32 Yi kwame dowankerekorib, ebkad kuunande awodkiyiib yaawenene yedmiwen “Nub kuu ebkad keekitangkambed wedmuwen. Darobe wedmeanduwed, mokuro eb dana yebkad dee?”andiwen. 33 Ye darobe wedmekore yed-moon “Oo anam, ne dana yebkad doboobkei! Arud awaan dingkan mamaambedayoon kii! Anam Yosef kuu aye bungeaniwen!” andoon. 34 Kwamune, Yekobkwangkon yebkad biringkekore ebkad ko-robob arewambed bendebekore, aron do-boob darewoob ye dana dowad amengkamemboroon. 35 Ye dana korem kuumenene awodki yaa daane ongkanuuwokorondok ande kamiwen, kumban yembedyi yaa wengambirindo. Yembed yedmoon“Ne kwamune amengmo kamoni, neyiibbobneni ne danayiib angka angkanan-damiin.” andekore, ye korondindo kwaneamengmo kameboroon.

36Kuu yaron kuuMidiandan kuu ari Yosefkandeniiwa Idyip ambibkin aom aomneko-riwa, karub maa yaningko PotifambedYosef moonoon. Potifa kuu Idyip ye kingFero ye ana nangmidan yi korok mamaa.

38Yuda Yoom Tamar Yoom

1 Kwanoon kuyaron yaa, Yuda kuuye aagoroka domondekore, kambongAdulam ye karub yaningko Hirayiib yaadoborok wonoon. 2 Kuyaambed karubyaningko Sua ye mungkan wedmendekoreawanoon. 3 Awanekore, dangimamoniiweoyoomiib kere, dana ibduruk wooneen kuukarub dana, yaningko kuu Er yedmiwen.4Angkon ika oyoomiib kere karub danamaawooneen yaningko kuu Onan yedmiwen.5Angkon ika maa wooneen kangkon karubdana kowe yaningko kuu Sela yedmiwen.Ye kuu kambong Kesib yaambed wooneen.

6 Amaan arimbed, Yudambed ye danamingki wonob Er ye wonong benoon yuaningko kuu Tamar. 7Er God yaa wengam-birimokbankowe, ye dobiri kuumiin arewakeroone, God ye dowakeniibban kerekore,ayoona bobnoon 8 kowe, Onan yaa Yu-dambed yedmoon “Eb ambang ye danawanabi dowad eb ambang ye wonongyoom dangiiwo dana wanabuk, ayi yeyumbon kandi yeman. Nub kara kui.Kwane.” andoon. 9 Kowe, Onam kuu ayiye wonong yoom dangimaib kumban, yekawad kuu bunangka okad yiri kirari-maan kumbed, ayi ye meed wanabi kuukebenoon. Yekaadkeroon kuu ye dana ker-aanban kowe. 10Onanbed kwamimaan kuumiin arewakowe, Goddowakeniibbankere,ye kangkon ayoona bobnoon.

11 Kwanoon kowe, Yudambed “Selakuu ye ayi areb bobnaneen dee?” andemeene unekore, Tamar yaa yedmendoon“Kwani kowe, wene kub ambeyiib yaairib kwane doberebko, ne dana Selakuu kainoka.” andoona, Tamar kuu yuawodkimbed doreeniib yaawuneen. 12Kuyeyondem amaan dobere wene, Yuda yewonong bobneen. Bobneena, mimyobkowe doreene dowan kerekore, ye yoomyangkodmi Hira Adulam karub yoomTimna ari Yuda ye karubbed ye sibi wungwiib yaa wedmok winiwen. 13 Tamarwengamburuunka “Yuda kuu Timna ariye sibi wung wok deweneen kii.” andiib14 kowe, irib ebkad kuu biangke nongkobekiwaan ari ye nima yi ebkad areb bedebekoru, dabuambed kiringkonombednare kirimo kebenekoru, wene kambongEnaim ye kuuk darewoob wiriniwenyambongko dia, Timna kiwaan kebed yaa


Yuda biranande dibuun. YukaadkereenSela kuu kainoon kumban yu kuu yewonong keri dowad konindo kowe.

15Yu murubia kiringkonombed nare kirikee kebeneen kowe, Yuda wedmendekoreyembed meenoon kuu kiwaan ari yewonong andoon. 16 Ma, ye kuu ye danamingki ye wonong ande ma kaadkerindokowe, kiwaan kebedbed wene yu yaayedmoon “Kub yoom ne yoom wenedangem.” andoone, yumbed kaamoneen“Komo kawaneebkob eb yoom kuu wenedanganuub?” anduune, 17neman yedmoon“Ne naningkod mana kankebdaniin.”andoone yumbed kaamoneen “Komoamukni yeman kawaneebkob awinedobaraniinkob naningkod kuu kewaneeb?”anduune, 18“Kubbed yedme. Nembed komoamukni yeman kub yaa kabdaniinkobawine dobaraneeb?” andoona, yumbedneman inandeen “Eb yonamadiib, eb kerekkebeni yemaniiwa ye nongiiwa bangkawe.”anduuna, yu yaa bangkandekore yu yoomdangiiwa yu kuu oyoomiib kereen. 19Kwaneyu kuu wuneen kuu yu murubia ari dabuakebeneen kuu biangkendekoru, angkonirib ebkad ika bendebe doruun.

20 Kwane kuye yoman, Yudambedyangkodmi Adulam ye karub yaa nan-ingkod kowoona, kanwene ye amukniyeman wonong kuyaa kondoon kuuigakman bemonok anded, kuned yembedyu wedmendindo kowe, 21 karub kuyaomdobiriib yaa kaamondoon “Keenan yi godyi kiwaan ari wonong Enaim kiwaan kebedyaa dibureen kuu kuna?” andoona, yimbedyedmiwen “Kemaom kee Keenan yi godyi kiwaan ari wonongiibban.” andiwen.22 Kowe, Yuda yaa ika wene yembedyedmoon “Nembed yu wedmendindo,angkon karub kuyaomdanbed yedmiib kuukemaom kuu Keenan yi god yi kiwaanari wonongiibban andiib.” andoona,23 Yudambed yedmoon “Naningkod kab-daankob wonong kee kondaneeb manokande wenewen kumban wedmendindokowe, korondubko, ne yonamad awenekondaan kuu kwane yumbed buk. Koron-daubban ika ika onme yarebbanuub kuukarub yenambed nub yaa daandi ye ambon

yeman kerundaniib.” andoon.24 Kwane wood ayoobmim dowan keru-

una, weng muneen “Eb wonongkim Tamarkuu kiwaan ari wonong areb kere oyoomiibkereen kii.” ande Yuda yaa yedmeniiwa,yedmoon “Nende, wat amotbed nengkibkodene bobnuk.” andoone, 25 kwane wonongkuu nende ningkandamiiwe, yumbed yuwonongkimyaawengkoween “Kee kane yeyonamadiib ye kerek kebeni yemaniiwa yenongiiwa kawoonkob awinaan kee? Yem-bed yedmoonkob dangekorub oyoomiibkeraan. Mene wedmebka, kumkam keekane yeman ande.” andeen. 26Yuda wed-mekore, “Ii neman kii!” ande meenekoreyedmoon “Yu inamen kuu amun kumbanne inamen kuu amunban, amborom kuune kuu anam ne dana Sela yaa konaniinandaan kuu kwanindo kowe, ne kuu anamambarakmaan kii.” andoon. Kwanekore,Yuda yu yoom kuu angkon ma ika dan-gindo.

27 Wooni yaron munuune wedmuunka,karub dana ayoob dabak dana woonan-damuun. 28 Kowe, dana maa kuu yedindingki yiroona, yu demewonongbed ebkadnong dodmombed dingki yaa yuweenkuu yedin wooneen andeen, 29 kumbanye dingki angkande ika aomnoon kowe,dana maa yedin wooneen. Kowe, yudeme wonongbed yedmeen “Keke kwanebamdaane yaro wenewen kii.” andeenkowe, yaningko kuu Peres* yedmiwen.30 Kwane ye yondem kuu ye aagorok kuuebkad nong dodmoyiib kumbed wooneenkowe, yaningko kuu Seera† yedmiwen.

39Yosef Yoom Potifa Ye Wonong Yoom

1 Kwane Yosef kuu Idyip yiri nenwini-wen. Nenwiniiwe, Idyipman yaningkoPotifambed moonoon. Ye kuu Idyipdanyi king Fero ye deme karub. Ye kuuana nangmidanbed king oonimaib yikorok. Yembed Ismaeldanbed Idyipyiri Yosef nenwiniwen kuu moonoon2 kowe, ye korok Idyipman yambiwoomdoboroon. Yariman God kuu Yosefyaa dore awanimaan kowe, komo komokamoon kuu amunmo keroon. 3Kwanoone,

* 38:29: Peres yaningko ye weng id kuu “Bamdaane yaro wini”. † 38:30: Seera yaningko ye weng id kuu “Dodmo,yirim areb”.


ye korok kuu wedmoonka, Yariman Godkuu ye yaa dore awanimaankob, yembeddeme ambangkimameen kuu amunmokerimaan. 4 Yosef kuu kwanimaan kowe,Potifambed karub amun yeman andemeenekore, yeka ye deme karub nendoon.Kwani kowe, Potifa ye deme nimakarubkorem yi korok kerekore, angkon Potifaye yiribman korem yi ooni karub keroon.5Nendoone Yosef ambiwoom korok keroonyaron yaambed ari kuu Yariman GodbedPotifa awene yambib aom doriibdanyaa amun kerundoon, amborom kuuYosefiib kowe. Potifa ye yiribman koremambiwoomiib yongbonbon angkayiibkuu Yariman Godbed amun kerundoon.6Kwane ye yiribman korem kuu Yosefbedoonene korok keroon kowe, Potifa kuuye yiribman meenimokban, animan aniyeman yaamo meenoon.

Yosef kuu aromkonoyiib angkon yekuu kerengkanimbon 7kowe, dobere weneye korok ye wonongbed ye yaa neneminamen meenenekoru, wengwadmeen“Menebko ne yoom dangem!” andeen8 kumban, Yosefbed yu yaa yedmoon “Yii!Ne korokbed ne yaa yambiwoom yiribmankorem kee oonaan yaa anam ande korokkowoon kowe, yembed ye yiribman yaaamun dee ande meenimokban. 9 Ambibkeyaom kuu ne kuu korok darewoob.Karub maa kanembed kuu ne arewiibban.Kowe, ne korokbed ne yaa kuu ‘Ne kumkamkee araben awinaneeb kuu yimin.’ andoon,kumban ma kwamune andindo kubbedkwaneeb kii, amborom kuu kub kuuye wonong kowe. Komande kub yaaambarakmi arewa kamaniin? Kwananiinkuu God yaa ambarakmaniin.” andoon.10 Yii andoon kuned, angke ware, angkeware, yumbed Yosef yaa wengwadmeenkumban, Yosef kuu yu yoom dangindo,angkon yu yoom dobirindo.

11Aron mamaa, ambiwoom deme karubkuu wenebiiwe yembedmo ambiwoomdeme ambangkaane 12 yumbed ye yurukebkad yaa awinenekoru, wengwadmeen“Menebko ne yoom dangem!” andeenkumban, amonombe kombiri weneeneye yuruk ebkad kuu yu dingkimbedawine bianduune domonekore, ambiwoomkuu kombiri dore bunangka wonoon.13 Kwane, yumbed wedmuune kwanoone

yuruk ebkad kandekoru, 14 yu ambiwoomdeme nima yaa yumbed baanduuneminiiwe yedmeen “Wedmime. Hibrumankee nenmene kowako nub yaa kwaneemdangke doborok ande nenmonoon kii!Yembed mene neyiib yaa dangem andemonoon, kumban ne kuu kabang kamaane15 ye yuruk ebkad kuu kee korarundekorebunangka kombiri dore wonoon kii!”andeen.

16Kwane ye yuruk ebkad kuu kankowu-une ye korok monoone, 17 weng kuu yeyaa daaneen “Eb dabderem yiri dobere nodeme awinembiri ye Hibru karub nub yaakee nenmenewen kumbed ne yaa menenewengwaroon 18kumban, ne kuu kabang ka-maane, ye yuruk ebkad kuu kee korarun-dekore, bunangka kombiri dore kabaanmowonoon kii!” andeen. 19 Kwanuune, yekorok kuu ye wonongbed daaneen kuuwengamberekore, ye niindem aom nor-inbed amot nimin areb keroon 20 kowe,Yosef kuu nenwene wii aom kamonoon,Idyip ye kingbed ye wiidan nongkoboonkuyaom kowoon.

Kowoon kumban, wii aom kuu 21YarimanGodbed amun kerune dore awanimaankowe, wii yariman kuu Yosef yaa amunamun kamenekore, 22 yembed Yosef yaakuu wiidan ooni yeman nendoone, wiiaombed komo kamimamiib kuu yembedkorok keroon. 23 Wii yariman kuu Yosef-bed wiidan oonoon yaa kuu ma komomeenindo, amborom kuu Yariman GodbedYosef yaa dore awanimaane yembed komokamimameen kuu amunmo kerimameen.

40Wii Aom Ye Karub Yi Kiyuum Yosefbed

Kedmengkandoon1Aron maa amaan ari, Idyipdan yi king

yaa ye wain ok koni ye karub yoom Idyip-dan yi king ye flawa ongmidan yi ko-rok yoom, yi ayoobbed Idyipdan yi kingFero yaa ambarakmiwen 2 kowe, Fero kuukarub ayoob yi yaa norin wandekore,3 yedmoonkob yi ayoob awingke benweneFero yaa oonidan yi korok yambiwoomkiribekorib, wii ambib Yosefiib doreen aomnongkobiwen. 4 Fero yaa oonidan yi ko-rokbed wii karub ayoob kuu be Yosefyaa domondoon, yembed oonoko dobirime


anded. Kwamune wii aom doriib ye niin-dem aom aron doboob keroon.

5 Aron maa, amnoom kuu king yaa yewain ok koni ye karub yoom king yeflawa ongmidan yi korok yoom, yi ay-oob kiyuum wanabiwen, amnoom mimokuyaombed. Yi kiyuum kuu idiibmo yekayeka. 6Kwane awari amkimo Yosef dawuromenene wedmendoonka, yi ayoob kubiyi-ibban dibiib 7 kowe, yembed yi yaa kaa-mondoon “Komoyiibkob yiib kubiyiibbankeriwen, kibikee wedmaan kee?” andoon.8 Yi ayoob inande yedmiwen “Nub ayoobibonmo kiyuum wanabuwen kii! Kum-ban nub kiyuum weng id kuu kanem-bed kedmengkandaanban.” ande yedmi-wen. Yosefbed yedmoon “God, yembedmokuu kiyuum weng id kedmengkandi yekarub. Yiib kiyuum weng kuu dakmibkowengambara.” andoon.

9Kowe kwane king yaa yewain ok koni yekarub ye kiyuum weng Yosef yaa daanoon“Ne kiyuum wedmaan kuu nong yob wainok ongmi ye nong ne kiringkono ari ka-monoon 10kuu nondong ayoobmimiib dan-goon. Kirod kirodmo kwamunene dem-bene wuung ire yob dibere amnene yu-mundereboon. 11Ne king Fero ye kabus kuunembed awinaan kowe, nembed nong yobawine ondoobkaana ok kuu Fero ye kabusaom meneboona, nembed kabus nanweneFero yaa konaan.” andoon. 12Kwane Yosef-bed yedmoon “Ye id kuu kei. Nong yobnondong ayoobmim kuu aron ayoobmim.13 Aron ayoobmim ari kuu Ferombed wiiaombed eb nenangkane kowekore, eb ko-rok nenkone ika eb deme yaa nenkowa-neena, angkon Fero ye wain ok konimama-neeb, kurin kwanewen areb kii. 14Kumbankuu dakmaan kwamune amunmo eb yaaambangkoka ne nonondandaab. Meenewemimyowiib kewe ne yaa ne kangkon Feroyaa daanebko ne wii aom kee nende am-bun angka kowoko deedara. 15 Kwamunene kuu dudimbed awine Hibru yi okadaombed kanminiwen, angkon kwamunenekibik keyaom kuu anamma ambarakmindokumbed ogoodmo kande wii kaaniwenkobdoriin.” andoon.

16 Kwane king ye flawa ongmidan yikorok wengamboroone, Yosefbed karubmaa ye kiyuum woon kuu amunmo ked-

mengkandoone, ye kwangkon Yosef yaayedmoon “Ne kangkon kiyuum kwamunewedmaan kii. Ne korok ari kuu kabedayoobmimiib dangoon kumaomkoremkuuflawayiibmo. 17 Kabed animari angkeenkuyaom kuu flawa yeka maa maa ningkan-abiwen kumaom dangoon. Yi kuu Feroyeman, kumban ayari onbed benaniinmokamiib kii.” andoon. 18 Kwane Yosefbedyedmoon “Kiyuum kuye id kuu kei. Kabedayoobmim kuu aron ayoobmim. 19Aron ay-oobmim ari kuu Ferombed wii aombed ebnenangkane kowekore, eb korok nenkonewandekore, eb id kuu kan at yitkangarimbed kaaraneena ayari onbed ananiib.”andoon.

20 Aron ayoobmim ari kuu king Fero yewooneenye aron kowe, ye orok ongmekoreye korok korok baandoona menebe ani-wen. Anekoriwa, orokbon arimbed kingyaa ye wain ok koni ye karub yoom kingye flawa ongmidan yi korok yoom kuuwii aombed benangkane nongkobekore yekorok korok yi arinambo arimbed yi ay-oob yi korok benkonoon. 21 King yaa yewain ok koni ye karub kuu Ferombed ikaye deme yaa kowoona, wain ok kabusaom onduknekore Fero yaa konimameen.22Kumban king ye flawa ongmidan yi korokkuu Ferombed ye korok wandekore, yeid kuu kan at yitkang arimbed kaaroon.Kwamune yi ayoob yaa Yosefbed komodakmoon arebmo kamoon. 23 Kuned kingyaa ye wain ok koni ye karub kuu Yosefmeenenindo ye nonondandoon.

41Yosefbed Fero Ye Kiyuum Weng Id Ked-

mengkandoon1 Weeb ayoob dowan kereen ye yon-

dem, Idyip yi king Fero kiyuum wed-moone, ye kuu ok Nail kebed yaa doreen.2 Kwane, buromakau darewoob darewoobbingbingmo ediib kuu ok yirimbed yeedereyaroniib, kereek doboob ok kebed yaaane doriib. 3 Kwane, buromakau yenakonokonomo murubia didban ediib ok yir-imbed yeedere yaro miniwen. Mene yenaok kebed yaa doriib yaa dabokne doriib.4Kwane, buromakau konokonomo kumbedburomakaudarewoobbingbingmokuuani-wen. Kwane, Fero kuu yaro demboon.

Andowoon 41:5 53 Andowoon 41:335 Ye angkon ika angkene kiyuum maa

wedmoone, yakom irok mimo yaambedid ediib darewoob darewoob amun amunire yumune weneen. 6 Wonoone, yakommaa konokonomo dembene id ediibiroone nuub niminbed wuuroone koknoonkumbed 7 yakom id darewoob darewoobamun amun kuu been yoobkoon. KwaneFero yeederene wedmoonka kiyuumwaan.

8 Ye kuu meenmi darewoob kameenamkimo kereene, Idyip aom indob ayoobyi karub, inamen bangbangiib kuye karubweng kowoone meneniiwa, kiyuum kuudaandoon, kumban karub kuu miniwenkuu weng id anam kuu ma korokbenindo.9 King yaa ye wain ok koni ye karubbedFero yaa yedmoon “Ne kibik ikameenmaankuu ne anuk kuu ambarakmaan. 10 Kurinkuu ne yoom flawa ongmidan yi korokyoom ebbed norin wandenekore, nub kuueb yaa oonidan yi korok yambiwoom wiikamberewen. 11Kuyaom kuu amnoombednub kiyuumye idiib yeka yekawanabuwen.12Hibru kewedman kuu nub yoom doruuwaye kuu eb yaa oonidan yi korok ye demekarub keroon. Nub kiyuum kuu daanuuwa,13 kiyuum weng id kuu yembed nub yaakedmengkandoon. Kwamune yedmoonarebmo, nub yaa komo kwanandameenkuu nub yaa kwanoon. Yedmewenkob,flawa ongmidan yi korok ye korok kuuwande ye id kuu kan at yitkang arimbedkaaroon. Ne kuu ne deme yumbon kuu ikanenkowewen.” andoon.

14 Kwane, Ferombed weng kowoone,wii ambiwoombed Yosef nenminiiwe,bomi de ebkad yeweb debe kwanoone,kirodmo Feroyiib yaa nenminiwen.15 Kwane, Ferombed Yosef yaa yedmoon“Ne kiyuum wedmaan kumban, karubkanembedma kedmengkandindo. Kumbanne wengambaraanka eb kuu kiyuumwengambere id kedmengkandimameeb.”andoone, 16 Yosefbed Fero yaa inandeyedmoon “Ne kuu yiminban, kumban ebdowaken kuu kwamune kowe, Godbed ebkiyuum weng id kuu kedmengkabdaneen.”andoon.

17Kwane, Ferombed Yosef yaa yedmoon“Ne kiyuum angka wedmaane, ne kuuok Nail kebed angka doriin. 18 Kwane,buromakau darewoob darewoob bing-bingmo ediib kuu ok yirimbed yeedere

yaroniib, kereek doboob ok kebed yaa anedoriib. 19 Kuyi yondem buromakau yenakonokonomo miin murubia didban ediibyeedere yaro meniib kii. Kwamune kuuIdyip ambibkin korem keyaom kee ne makwamunewedmindo. 20Kwane, buromakaukonokonomo murubia didban ediibkumbed buromakau ibduruk dembiwenkuu korem ane dowan keriwen. 21Kwaneaniwen kumban, yi ma kwanindo areb,yi kuu konokonomo miin murubia didbankuu kwanamo. Kwane ne dembaan.

22 Kiyuum maa kuu kei. Yakom irokmimo yaambed id ediib darewoob dare-woob amun amun ire yumune weneen.23Wonoone, yakommaa konokonomo dem-bene id ediib iroone, nuub niminbed wu-uroone koknoon kumbed 24yakom id dare-woob darewoob amun amun kuu beenyoobkoon. Indob ayoob yi karub yaa nekiyuum daandaan kuu weng id ne yaamaawindo.” andoon.

25Kwane, Yosefbed Fero yaa yedmenoon“Godbed komo awinandameen kuu eb yaakorokbebdoon. Kiyuum ayoob kuu yeweng id kuu ibmo. 26Buromakau darewoobdarewoob amun amun ediib, yakom dare-woob darewoob amun amun ediib ye wengid mimo kuu weeb ediib. 27 Buromakaukonokonomo murubia didban ediib yomanyeediriweniib, yakom konokonomo nuubniminbed wuuroone koknoon ediib yeweng idmimokuuweeb ediib kuu animani-ibban keraneen.

28 Eb yaa nembed kee yedmebdaan kuukui. Godbed komo awinandameen kuueb yaa korokbebdoon. 29 Weeb ediibkuu Idyip ambibkin korem aom kuu ani-man yewudmo kere wananeen, 30 kumbanyoman kuu weeb ediib aom kuu am kaina-neena animaniibban keraneen. Kwane,Idyip aom kuu animan yewudmo kuunonondandaniiwa am kaini kuu Idyip okadyimin yimin yaa waneene monmaraneen.31Anam, animan yewudmo kuu ika meen-maibban amborom kuu animaniibban kerikuumiin arewa keraneen. 32Eb kuu kiyuumayoob wedmewen ye id kuu anam Godbedaron doboobban kwanandameen, angkoninamen ma kerokban.

33Eb kuu Fero kowe, inamen bangbangiibkedmengkandi yemoon ye karub wed-mekore, Idyip ye okad yi korok nenkowe.

Andowoon 41:34 54 Andowoon 41:5734 Kwane, ebbed okad yimin yimin yaaaniman ooni ye korok be nongkobe. Yidowad kuu animan yewudmo ye weebediib aom animan wanabi kuu bekorib,andokbe wenore angkoyiib nongkobeanded mimo bekorib, animan angkaraaniman yi yariman ika bangkandima-maniib. 35Animan baniib kuu taun aombedeb animan nongkobi yi ambiwoom kuubenwenoraniib. Kwanekorib, oonaniib kuuamun. 36 Animan wenore oonaniib kuuweeb ediib aom Idyip aom animaniibbankeraneen ye niindem aom angkonbangkandaniib yeman. Kwananiib kumbedkarub mungi bobnaibban.” andoon.

Ferombed Idyip Ooni Ye Dowad YosefNenkowoon

37 Kwane, Fero yoom ye korok korokyoom weng kandekorib, weng amun andemeeniwen 38 kowe, Ferombed yi yaa yed-moon “Karub mim kwamune kee ma wed-maubban, God ye kingkiniib kee.” an-dekore 39 Ferombed Yosef yaa yedmoon“Korem kee Godbed korokbebdoon kowe,eb kuu inamen bangbangiib kedmengkandiyemooniib kuu karub ma kwaneyiibbankowe, 40eb kuu nembed ne ambibkindaniibne korok korokiib ye korok nenkowaniine,eb weng kondaneeb kuu eb wengmo aw-ine kandaniib. Nembedmo kuu eb korokkii.” andekore, 41 ika yedmoon “Kibik keeIdyip ambibkin korem aom kee ebbed oonikorok nenkowaan.” andekore, 42Ferombedye dingki kanding ye kuruyiib biande Yosefye dingki birid ari derenekore, ebkad do-boob amuniib derenekore, gold itoob yekongkono yaa niinenoon 43kowe, Fero yaawengongke ye dabderem aom dobiri yekarub keroon. Kwane, Ferombed yed-moonkob ye hos mamaayiib ye hos yomanari dobiriwed kirod yarebi yeman aningkoseriot mamaayiib nekwiiwe, Yosef kuunenkowoone, karub yena yidin wene ikaika baandiib “Angkane karub keyaa bu-mangkime.” andiiwe, Yosef kuu Fero yaawengongke ye dabderem aom dobiri yekarub keroon kuu Ferombed Idyipdan yaakorokbendoon.

44Kwane, Ferombed Yosef yaa yedmoon“Ne kuu Fero, kumban karub kanem-bed eb yimin andiyiibban kuu yoon o

dingki ma kankoonaanban, Idyip koremaom.” andekore, 45-46 Ferombed Yosef yaaIdyip wengbed aningko maa Sefenat Faneakonoon. Kwane, taun aningko On yikarub dore yi god dore wedyiri dobiri yekarub Potifera ye dana mungkan Asenatkonoona awanoon. Yosef kuu weeb 30yiibyaambed Idyipdan yi king Fero ye yum-bon aombed wene Fero ye deme andoweIdyip korem aom yeka awine deweneboon.47 Weeb ediib ibduruk kuyaom okad kuuaniman yewudmo id ire wonoon kowe,48 Yosefbed animan korem Idyip aom kuuid ire wonoon taun dia kuu taun kwa-mune aom be wenoroon, taun mimim kui.49 Animan id korem kuu kimingkindeban,karamok kebed yaa kubuk mimim arebkowe, Yosefbed kimingki kuu korondoon.

50 Kuu yaron kuu Yosef ye meedkarub dana ayoob ye wonong Asenatbedwanabeen. 51 Yosef ye mingki ibdurukwooneene yedmoon “Nambe awene yaameeniyiib ne durud yewed koremiibGodbed boona nonondandaan koweyaningko kuu Menase*.” andoon. 52Yosefye mingki maa wooneene yedmoon“Ne kuu okad maa aom dobere durudyewed kandaan, kumban Godbed amunkeruwoone yowiib keraan kowe, yaningkokuu Efraim†.” andoon.

53 Idyip aom animan yewudmo yeweeb ediib kuu mene yimin wandoone,54 animaniibban ye weeb ediib andowemuneen. Kwane, Yosefbed komo dakmoonkuu kwanoon. Ambibkin maa koremaom kuu animaniibban kere wonoon,kumban Idyip aom kuu animan yemooniib.55 Idyipdan animaniibban keroona wed-mekoriwa, mene Fero yaa animan dowadameng kamiwen kowe, Ferombed Idyipdanyaa yedmendoon “Yosefiib yaa winibko,yembed komo yedmendoka kwanime.”andoon. 56 Animan kuu Idyip korem aomdowan kere weneene, Yosefbed animanambib nandoone Idyipdanbed Yosefyaa andowe berengkiwen. 57 Ambibkinkorem kwangkon animaniibban mungiye yewedbed yiminban kowe, koremmeneniiwa, Yosefiib yaa Idyip aombedaniman andowe berengkiwen.

* 41:51: Menase yaningko ye weng id kuu “Nonondandi”. † 41:52: Efraim yaningko ye weng id kuu “Ne yob kuuayoob keraan”.


42Yosef Ye Aagoroka Kuu Idyip Yaa Winiwen

1 Kwane, Yekob awene yi kwangkonyi animan kuu dowan kowe, Yekob kuuwengamboroone Idyip ambibkin yaa kuuyob ani yeman (nati areb) kuu dangoon.Kwani kowe, yembed ye karub danaya yaayedmendoon “Yiib komande ogood diberekeenombere keenombere kamiib? 2 Nekuu wengambaraan, Idyip yaa kuu yobani yeman dangoon kowe, wene yiri nub-man berengke benminime. Kwananiib kuuanekorub bobnaubban dobaranuub.” an-doon.

3 Andoone, Yosef ye aagoroka angkoangkoyiib kwane wene Idyip yaa yob aniyeman kuu berengkok winiwen. 4Kumban,Yosef ye daman Benjaminiib winindo, am-borom kuu yawodki Yekob kuu ne danaayaan ande unoon. (Yekob yaningko ma-maa kuu Israel) 5 Kowe, Israel ye mingkikuu Idyip yiri wene yob ani yeman kuuberengkande winiwendan numun wini-wen, amborom kuu Keenan aom kwangkonanimaniibban keroon kowe.

6 Yosef kuu Idyip ambibkin kuyaomye korok kowe, karub kuu yob aniyeman ye yaa berengkande minimamiib.Kwane Yosef ye aagoroka kuu mene yeyaa bumangke yi kiringkono okad yirikankubuniiwe, 7Yosef kuu wedmendekoreyi kuu yekaadkeroon kumban, ye kuuyekaadban areb kerene yeka mamaa kereyi yaa amun amunban kamendene yi yaadaandoon “Yiib kuu kunambed miniwen?”andoone, yimbed yedmiwen “Keenanambibkin yaambed munuwen animanberengkanduwed.” andiwen.

8 Yosef kuu ye aagoroka yaa kuu ne-manmo yekaadkerundoon kumban, ne-man ye yaa kuu yikaadban, Idyipman arebkeroon kowe. 9 Kwanekore, ye kiyuumyi yaa kuu meenekore, yi yaa yedmoon“Yiib kuu darobidan ye karub mene nubambibkin yaa yi ana nangmidaniibban deekuna kuyaa wedmok miniwen kii!” an-doon. 10Andoone, yimbed man yedmiwen“Nub yariman, yii! Nub kuu eb demekarub kowe, mene animan berengkan-duwed, kumbedmo. 11 Nub kuu ambemimo ye meed. Nub kuu korem anam eb

deme karub, nub kuu darobidan ye karub-ban, nub kuu anam ye karub.” andiwen.12 Andiiwe, yembed yi yaa yedmoon “Yii,yiib kuu mene nub ambibkin yaa yi ananangmidaniibban dee kuna kuyaa wedmokminiwenkii.” andoon 13kumbanyimbedne-man yedmiwen “Nub kuu eb deme karub,nub kuu aagoroka wad ayoowiib, nub ambekuu mimo Keenan ambibkin aom dobir-imameen kowe, yeenbon dana kuu nubambe yoomdoriib, angkon aagorokmamaakuu dowan.” andiwen.

14 Andiiwe, Yosefbed yi yaa yedmoon“Yiib kuu yedmendaan kui, yiib kuudarobidan 15 kowe, Idyipdan yi king Feroyaningko yaambed amob yedme kowaanyiib yaa kuu kombon wedmi yeman kuuyiib kwangkon keyaom dobaraniiwe yiibdaman yeenbon kuu keyaom mananeenkumbed. 16Kowe, yiib kuyaom karub ma-maa yedmibko wene yiib daman yeenbonkuu nenmonok yena yiib kuu wii aomawunime. Kwananiib kumbed yiib wengdakmiwen kuu anam dee kombon wedmiyeman. Anam, Fero yaningko yaambedamob yedme kowaan kuu kwanokbankeraniib kuu nekaadkeri yeman, yiib kuudarobidan kii.” andoon. 17 Kwanekore,Yosefbed yi kuu bene wii aom aronayoobmim nongkoboon. 18Aron ayoobmimarimbed yembed yi yaa yedmoon “Ne kuuGodwengambiri ye karub kowe, kwananiibkumbed domondaniinawananiib, bobnaib-ban. 19 Yiib kuu anam ye karub keroka,yiib aagorok mimo kuu wii aom keyaadomonenekorib winime. Kwanekorib, yiibaweneya kuu mungi bobniwen kowe, yiibwene animan bekorib yiyiib yaa winime.20Kumban yiib daman yeenbon kuu ne yaanenminime. Kwananiib kumbed yiib wengdaawiwen kuu anam andaniine, yiib kuubobnaibban.” andoone “Ee, kwananuubkii.” andiwen.

21 Kwanekorib, yikareb neman yed-menoon yedmenoon kamiwen “Anamkii. Nub kuu nub daman ye dowaddabab kanduub kii! Nub kuu ye dababwedmuwen, ye wadkeri dowad nubyaa eekmoon kumban, nub kuu ye yaawengamberenindo kowe, dabab kee nubyaa monoon kii.” andiwen. 22 Andiiwe,Rubenbed yedmoon “Ne kuu yedmendaan‘Kewedman yaa ambarakmaib.’ andaan


kui. Kumban, yiib kuu wengambirindokeriwen kowe, ye bobnoon ye kakman yeukum kanduub kii.” andoon. 23Yi kuu Yosefkuu yekaadkerundoon ande meenindo,amborom kuu ye kuu Idyip wengbeddakmeene amenengki ye karub Keenanwengbed dakmendeen kowe.

24 Kwanekore, yi yaa kuu amonombeangkorom korokbendekore, ameng ka-mande kamoon kumban ye mimyob kirodkebenoon kowe, ika amonombe yi yaa ikadaandekore, yembed Simion kuu nende yiindob arimbed yengbenoon. 25Kwanekore,Yosefbed ye deme karub yaa yedmen-doone, yob ani yeman kuu aagoroka yiyowo aom age nambungkekorib, aagorokayi od kuu angkon ika yi yowo aom benkam-bungkekorib, angkon animan yenayiib ki-waan yaa wananiib yeman bangkandi-wen. Kwanekoriwa, 26aagorokambed yi an-imanyowokuudonki animari nongkobiiwewiniwen.

27 Wene wedya angkande kamenib, yiaagorok mamaambed ye donki yaa animanbangkandande kamene yowo aom dandewedmoone ye od kuu angkon ika kuyaomangkuun kowe, yembed ye aagoroka yaayedmoon 28 “Woyee! Ne yowo aom kuu neodiib kedi!” andoone, yi mimyob yaa yim-inban keroone une kiringmiyiib kamenibneman daane daane kame yedmiwen “KeekomoGodbednub yaa kee kamunoonkee?”andiwen.

29 Kwane mene yi Keenan ambibkinaom awuderekorib, yi ambe Yekobyaa yi yaa komo kamoon kuu kwanedaaniwen 30 “Karub okad yarimanbed nubkuu darobidan andekore, nub yaa yekamamaa kere, amun amunban kamendoon.31Kumban nubbed ye yaa yedmuwen ‘Nubkuu anamye karub, nub kuu darobidanban.32Nub kuu ambe mimo ye meed, aagorokawad ayoowiib, mamaa kuu dowan,angkon yeenbon dana kuu kewedmankowe, ambe yoom Keenan yaa doriib.’anduwen. 33 Anduuwe, okad yarimanbednub yaa yedmoon ‘Keke kwananiib kumbednekaadkerekori, yiib kuu anam ye karubandaniin kuu yiib aagorokmimo kuu keyaadomonenekorib animan kuu benibwinime,yiib awene kuu mungi bobniwen kowe.34Kumban yiib daman yeenbon kuu ne yaa

nenminime. Kwananiib kumbed ne kuunekaadkerekori, yiib kuu darobidanban,anam ye karub andaniin. Andekori,yiib aagorok kuu yiib yaa angkon ikakondaniin, angkon yiib kuu okad keyaomnubyaa berengkiiwoyiib yaa berengkuuwokamenabanuub kuu yimin.’ andoon.”andiwen.

35Kwane, yi animan yowo aom kuu agewedmiiwe, yi od kuu ika kuyaom dan-goon. Kowe, yi yoom yi awodki yoomkuu wedmekorib uniwen. 36 Kwane, yiambe Yekobbed yi yaa yedmoon “Yiibbedne dana benwiniiwe bikniwen. Yosefkuu dowan, Simion kuu dowan, kumbedangkon Benjamin nenwanandiwedoo? Neyaa kuu korem ne bonman keroon kii!”andoon.

37 Andoone, Rubenbed yawodki yaayedmoon “Kwane, Benjamin kuu eb yaaangkon ika nenmonokban keraka, nekarub dana ayoob kuu yengkadme. Ebbedne yaa ‘Ee, korobe oone.’ andekoreb,domowebko nenwenekori ika nenmana.”andoon 38kumban, Yekobbed yedmoon “Nemingki kee kuri eb yoom wanaibban. Yeambang kuu bobnoonkowe, Reksel yu danakuu yembedmo doreen. Nenwananeewe,kiwaan wedyambed ayaneen kuu ne kuumimyob kowe wene bobnaniin.” andoon.

43Yosef Ye Aagoroka Idyip Yiri Ika Winiwen

1 Keenan ambibkin aom kuu amminimokban kowe animaniibban keroon.2 Yekob awenembed Idyip ambibkinyirimbed animan be miniwen kuu anedowan kerekoriwa, Yekobbed ye danayayaa yedmendoon “Yiib Idyip yiri ikawinime. Angkon yob ani yeman yenaberengkime.” andoon 3kumban Yudambedyawodki yaa man yedmoon “Yi korokbednub yaa amob darewoob ongme yedmoon‘Yiib damaniib nenmanaibban kuu neyumbon aom aomnaibban.’ andoon kowe,4 ebbed Benjamin yoom winime andebkonub animan berengkok wenem. 5Kumbanebbed Benjamin yoom winime andaabbankuunubwanaubban amboromkuu yembednub yaa yedmendoon ‘Yiib damaniibnenmanaibban kuu ne yumbon aomaomnaibban.’ andoon kii!” andoon.

Andowoon 43:6 57 Andowoon 43:266 Kwane, Israelmbed yedmoon “Ko-

mande yiibbed yedmiwen ‘Nub kuudamaniib.’ andekoriwa, dabab ne yaakankawiib?” andoone, 7 yimbed inandeyedmiwen “Ye kuu nub yaa kaamobiyemoon keroon. Yembed nub yaa ‘Yiibambe kuu wad doreen dee? Yiib kuuaagorok maayiib dee?’ ande kwamunekaamondoon kowe, nubbed no inandeyedmuwen. Yembed amob ongmeyedmoon ‘Yiib damaniib nenminime.’andoon kuu anuk kuu nubkaadban kii!”andiwen.

8 Andekoriwa, Yudambed yawodkiyaa yedmoon “Eb yedmaneewa nembedkewedman kuu nendaniina kibireb keewananuub dee? Kwananeeb kuu ebyoom nub yoom nub dana yoom waddobaranuub, duknaubban. 9 Nembed yeyaa ongme oonaniin. Eb dana ooni kuunembedmo. Ye kuu nembed eb arinamboari ika nenkowokban keraniin kuu ne kuukarak dabab darewoob kandaniin. Dababkee eb kiringkono ari bongmindeban wenebobnaniin kii. 10Ogoodmo dobirindo karen,Idyip yiri wenekorub ika mene ayoobkeruwen karen.” andoon.

11 Kwane, yi awodki Israelmbed yi yaayedmoon “Anam, kiwaan mayiibban kowe,ambibkin keyaom ye barang amun ye-maniib yiib yowo aom kambungke animanooni ye karub yaa be wene bangkanime.Kad arewa ye muramurayiib, in okiib, an-iman ambod yemaniib, baeb amun ye-maniib, pistasio yowiib, almon yowiib*kui. 12 Od silva animan berengki ye-maniib be winime. Angkon od silva yiibyob yowo aom biknoone wedmiwen kuuyi kerebkarab kamiwen dee, nubkaadbankowe, ika be wene bangkanime. 13 Yiibdaman Benjamin kuu nende animan ooniye karub yaa ika winime, kibireb kei.14 Angkon Aromkono Korem Ye Godbedyiib yaa awandoko, animan ooni ye karubkuu yiib yaa mimyob keendekore, ikawini kuu yimin andaneene, yiib aagorokmaa yoom Benjamin yoom yiib yoomika minime. Ne dana maa bobnaneenemimyob kowaniin kuu kiwaan mayiibbanee!” andoon. 15 Kwane yimbed barangamun bangkani yemaniib od silva animanberengki yeman ayoowiib bekorib, Ben-

jamin nende Idyip yiri kirodmowene Yosefye yumbon aom aomniwen.

16 Kwane Yosefbed ye aagoroka yoomBenjamin yoom wedmendekore, yedemedan yi korok yaa yedmoon “Karubkee nambiwoom be wene. Dingkanaye animan nekwe ningkenabe. Yi kuune yoom aronkobbed ananuub kowe.”andoon. 17 Kwanandoone, yi kuu Yosefyambiwoom be wonoon. 18 Be weneene,uniwen amborom kuu “Od kuu nub yowoaom biknoon kowe, nub kuu keyaa keebenmonoon kii. Ye dowaken nub yaa kuuyenbande yerengkandaneene ye dabderemyiri dobere no deme awinembiridankeranuuwe angkon nub donki kuu baneenkii.” ande meene uniwen.

19 Kwane, yimbed Yosef ye demedan yikorok dia wenekorib, ambongko diambed20 yedmiwen “Nub korok ee, anuk kuu kirikee ibduruk animan berengkok munuwen.21 Berengkekorub igakman wunuwen.Wenenenub wedya angkandamenuwe,parai kombon yengbekorub, nub yowonande, animan berengkuwen ye odkorem kuu nub yowo aom biknoon kowewedmuwen. Kwanikob od kee ika bemunuub kii. 22 Kanembed od kee nubyowo aom kambungkoon kuu nubkaadban.Angkon od maayiib be munuwen kuuaniman maa berengkanduwed.” andiwen.23 Kumban Yosef ye demedan yi korokbedyedmoon “Meenimbanaa. Unaiwaa.Yiib God, angkon yiib ambe ye God,yembed yiib dowad yiib yowo aom kuu odmunob kambungkoon. Yiib od baan kii.”andekore, yi aagorok Simion nenmene yiyaa domondoon.

24Kwane Yosef ye deme karubbed yi kuuambiwoom be aomnekore, yon ogambi ye-man ye ok bangkandekore, dingkan ani-man yi donki yaa bangkandoon. 25Kwaneyimbed yi yowiib, iniib, muramurayiibambod yemaniib baeb amun yemaniibbangkandande nekwiwen, amborom kuuwengambiriiwe Yosef kuu aronkob arimananeene ananiib.

26 Kowe, Yosef kuu yambiwoom meneaomnoone, yimbed yi barang amun kuuYosef yaa bangkanekorib, bumangkekiringkonombed okad badmenekoriwa,

* 43:11: Pistasio yowiib almon yowiib kuu awe areb.

Andowoon 43:27 58 Andowoon 44:1527 Yosefbed yi yaa kaamondoon “Yiib kuuamun dee? Yiib ambe kiomnoon yiibbeddaawiwen kuu amun dee? Wat doreendee?” andoon. 28Andoone, yimbed yedmi-wen “Nub ambe kuu eb demekarub. Ye kuuamunmo wad doreenaa.” andekorib, Yosefyaa karub amun yeman ande meeniwenkowe, ika bumangke kiringkonombedokad badmeniwen. 29 Kwane, Yosefbedkerekanabe ye daman anam ye ena yudanaBenjaminwedmekore yi yaa yedmoon“Karub kee yiib daman yeenbon kwamuneyiibbed daawiwen kuiyoo?” andekore,Benjamin yaa yedmoon “Ne dana, Godbedeb yaa awabdok.” andoon. 30 Kwane yedaman wedmoon kowe, mimyob darewoobye yaa keenekore, Yosef kuu domondekombiri wene ye angkimbon ambinamaomaomnekore, ameng kamoon.

31 Ameng dowan kerekore, ye murubiaogambekore, ye mimyob kebene ika meneyedmoon “Animan akime.” andoone, 32 yedeme karubbed Yosef ye arak arimbedye animan akiiwe, arak mamaa arimbedYosef ye aagoroka yi animan akiiwe,arak mamaa arimbed Idyipdan yi animanakiiwe kamiwen, amborom kuu Hibrudanyoom ani kuu Idyipdan yi dowakenbananam. 33Yosefbed ye demedan yaa yemyebyedmoone, ye aagoroka kuu arak yaawonob dana arimbed wene yeenbon danayirimbed kwamune be nongkobiwen.Kwane Yosef ye aagoroka kuu kwamunediburuuwe wedmekorib, binangke nemanwedmene wedmene kamiwen. 34Yosef yearak arimbed animan be Yosef ye aagorokabangkandiwen kumban Benjamin yaa kuuye aagoroka angkoyiib yi animan bewenoriareb animan miin darewoob bangkaniwen.Bangkandekoriwe, Yosef ye aagoroka kuuaniman darewoob ane mikmoniwen.

44Yosefbed Ye Ambanga Yaa Anam Andi

Komboon Kaamonoon1Kwane, Yosefbed ye demedan yi korok

yaa yedmoon “Karub mimi mimi yi yowoaom kuu yi dembe yimin yaamo yob ani ye-man bangkande. Kwane yi yowo aom yobani yeman animari kuu yi od silva kuu ikakambungke, 2angkon daman yeenbon etariye yowo aom yob ani yeman animari kuune silva kabus od darewoob yemaniib ye od

silva animan berengkooniib kambungke.”ande Yosefbed kwane yedmoone, kwaneambangkoon.

3Warewini amkimombed yedmendoona,Yosef ye aagoroka kuu yi donki be andowewiniwen. 4 Taun domonde ambab winin-dombed Yosefbed ye demedan yi korok yaayedmoon “Karub kee weniib ye yondemkirod wene wedmende durundebka yed-mende ‘Ne korok kuu yiib yaa amunmokamoon, kumban komande yiibbed ye yaaarewa kameniib? 5 Komande yiibbed neyariman ye kabus silva od darewoob yemanyid kandiwen? Kabus kee ye ok ani ye-man angkon ye komon yorokmi yeman kii.Keke amob darewoob domokbiwen.’ andeyedme.” andoon.

6 Andoona, wene wedmende durun-dekore, weng komo dakmoon kuukwanemo daandoona, 7 yimbed inandeyedmiwen “Komande kwane andeeb kii!Nub kuu kwamune kamindo. 8 Nub kuuKeenan ambibkin angkambed od kuunub yowo aom dangeene wedmuwen kuueb yaa ika be munuwen. Kwani kowe,komande nub kuu eb yariman yambiwoomye od silvayiib od goldiib yid banubka?9Nub kuu eb deme karub areb kedi. Kowe,nub keyaom kee kabus yid boon kuuwedmaneeb kuu mim kuu ayiwed bobniyeman, angkon nub kuu eb dabderemyiri dobere no deme awinembiridankeranuub.” andiwen. 10 Andiiwe, Yosefye demedan yi korokbed man yedmoon“Eyoka, karub mim kane yid boon kuuwedmanuub kuu yembedmo ne dabderemyiri dobere no deme awinembiri ye karubkeraneen, kumban karub yena yid bindokuu koronde wananiib kuu yiminaa!”andoone, 11 yi korem kirod yi yowobeen okad yiri nongkobe yi yowo dananwiniiwe, 12 deme karub yi korok kumbedayi yaambed andowe yorokmenmo weneyi daman etari yaambed yimin wandoon.Kwane, kabus kuu ningki yimin ariBenjamin ye yowo aombed wedmiwen.13Kwanoone, yi ebkad biringkaniiwa amengkamekorib, yi yiribman donki ari ikanekwane, taun aom ika winiwen.

14Yosef kuu yambiwoom doreena, Yudayoom ye aagoroka yoom weneniiwa, Yosefye arinambo ari okad yiri bumangke kirobi-wen. 15Kowe, Yosefbed yedmoon “Yiib kuu


komo keriwen? Yiib yiibkaadbankob kami-wendee ne kuu ari komokerandameen kuuwedmaniin.” andoon. 16Kwane, Yudambedinande yedmoon “Nub yariman ee. Nubkuu eb yaa komo andanuub? Nub yidbindo yaa akmi yeman ye dowad kuu komokamanuub? Kumban nub ambarakmibiknuwen kuu Yariman Godbed been diankeroon kowe, karub mim kabusiib kuyoomnub korem yoom kuu eb dabderem yiridobere no deme awinembiridan keruubkii.” andoon. 17 Kumban, Yosefbed yi yaayedmoon “Yiminban oo! Ne kwanain-ban oo! Karub mimo kabusiib wedmiwenkumbedmo ne dabderem yiri dobere nodeme awinembiri ye karub keraneen kuuyimin. Yiib korem yena kuu igakmanamunmo yiib ambeyiib yaa winime.” an-doon.

18Kwanandoona, Yudambed yaro dore yedia wenene ye yaa yedmoon “Ne yarimanee! Nub kuu eb deme karub kedi! Ne yaakongewaab. Wengamberebko, ne wengyedma. Eb yoom Fero yoom kuu ibmo.19 Ee, ebbed nub yaa kaamondewen ‘Yiibkuu yiib ambeyiib dee? Yiib aagorokayenayiib dee?’ andeewa, 20 nubbed nemanyedmuwen ‘Nub ambe kuu kiomnoon.Angkon kuu ye kiomnoon yaambed danamingki mimo wooneen. Ye ambangmaa awaan mimombed wooneen kuubobnoon kowe, ye kuu ye awaan anamyaambed aagorok mayiibban. Kwanikowe, awodkimbed ye mimyob dare-woob kuyaa kowene ye dowaken danakeroon.’ anduwen. 21 Yariman ee! Ebbed‘Nenminibko nekarewiib wedmandamiin.’andewen, 22 kumban nubbed yedmuwen‘Dana kewedman kuu nenmananuubkuu ye awodki kuu bobnaneen kii!’anduwen. 23Kumban ebbed yedmewen kuu‘Kewedman kuyiibban kuu ne arinamboari angkon ma manaibban.’ andeewa,24 nub yoom nub ambe yoom kuu ebdeme karub areb kowe, nub ambeyiibyaa eb amowiib kwane kanwunuwen.25Wunuuwa, nub ambembed yedmoon ‘Yiibangkon wene animan embengmo mooneminime.’ andoon, 26kumban nubbed inandeyedmuwen ‘Kewedman kuyiibban kuu ikakarub kuye arinambo ari kuu wanaubban.’anduwen. 27 Kumban nub ambembedyedmoon ‘Ne wonong Rekselmbed karub

dana ayoobmo wanabeen kowe, 28 mimkuu ne domowe wonoone wedmindokeraane, kiib dingkanbed ayenane biringkekurubkurub kiriwen ande meenekorikorondaan, ika wedmindo 29 kowe, yedamaniib nenwananiibkob ye yaa arewakeraneen kuu ne kuu ye dowad mimyobdarewoob kowe wene bobnaniin.’ andoonkii! 30-31Kwani kowe, nub ambe ye wadkerikuu daman keembed ye wadkeri kuuawinemoon areb keroon kowe, kewedmankeyoom nub ambeyiib yaa ika wonokbankeranuub kuu dana kewedman keyemimyobbed aye kowaneene bobnaneen.32 Kowe, nembed ye dana yaa ongmeoonaniin andaan nambe yaa, angkonyedmaan ‘Ye kuu nembed eb arinamboari ika nenkowokban keraniin kuu ne kuukarak dabab darewoob kandaniin. Dababkee eb kiringkono ari bongmindebanwene bobnaniin kii.’ andaan. 33Weng keekwamune nambe yaa yedmenaan kowe,kewedman keyiib ye aagorokambed ikanenwananiib kuu yimin dee? Ne kuuyid bi ye kakman ye yumbon kandeni,eb dabderem yiri dobere no demeawinembiri ye karub keraniin kuu yimindee? 34 Nembed yeyiibban nambe yaaika wini kuu yiminban! Angkon, ne kuunambembed mimyob durud yewed kandodwedmi kuu yiminban.” andoon.

45Yosef Kuu Yekareb Kedmengkone Kaad-

keriwen1Yuda ye weng wengamberekore, Yosef

kuu ameng kamande kamoon kowe, yedeme karub kuu baandoone, ye dia kuukoronde winiiwe, ye aagoroka yoom yeyoommo wadnari ambiwoom kuu karubmamayiibban keroone, ye aagoroka yaa yekuu kane ande andowe kedmengkandoon.2 Kwanekore, naawonmo ameng kamooneIdyipdan kuu wengambereniwen, angkonIdyipdan yi king Fero ye deme karub am-biwoom doriibdan kwangkon karub ma-maambed daandoone wengambiriwen.

3Yosefbed ye aagoroka yaa yedmendoon“Ne kuu Yosef kii! Nambe kuu wad doreendee?” andoon kumban, ye aagoroka kuuyi neman ma inandindo, amborom kuu yeyumbon aom kuu uniwen kowe. 4 Kwane


Yosefbed yi yaa yedmoon “Ne dia min-ime.” andoone, ye dia winiiwe yedmen-doon “Ne kuu Yosef, yiib aagorok kii. Yi-ibbed ne kuu Idyipdan yaa mooniwen kui.5 Kowe, yiib kuu ne mooniwen kwandemeenenib yiibkareb norin keraib angkonunaib, amborom kuu duknaubban, Godbednedin keyaa nenmonoon kowe. 6 Kwaneweeb ayoob ambibkin keyaom kee ani-man kuu idiibban keroon, angkon weebangkoyiib kwangkon animan id wandaib-ban angkon animan kab kibingkaibban.7Kumban Godbed yiib yaa kuu nedin nen-monoone, dabab darewoob yaambed yiibkuu benmene awandanded, amborom kuuyiib yoom yiib awoya yoom korem duk-naniib kuu God ye dowakenban kowe.Kwanikob, yiib kuu dukni miin arewa ye-man koronde kombiri benmonoon kii.

8 Kwani kowe, keyaa manaan kuu yi-ibbed nenkondindo, Godbed nenmonoon.Yembed ne kuu awawoone Idyipdan yiking Fero ye wengongki ye karub kereni,yambiwoom doriibdan yi korok kereni,Idyip okad korem kuu nembed korokkeraan 9 kowe, kirod ika wene nambeyaa yedmenime, keke eb dana Yosefbedyedmoon ‘Godbed Idyipdan korem yaane kuu korok nenkowoon kowe, neyiibyaa mene, aron yena dobaraab. 10 Ebkuu ewiib eb danayiib eb awoyayiib ebdingkaniib dingkan oonidaniib eb yirib-man koremiib kuu benmeneeb okad Gosenaom ne dia yaambed dobirime. 11Nembedeb dowad kuu oonaniin, amborom kuuweeb angkoyiib kuu animaniibban kera-neen kowe. Kwananeeb kuu eb yoom ebambiwoom doriibdan eb awene yoom ebdeme karub yoom eb dingkan yoom, yiibkorem kuu mungi bobnenib duknaibban.’ande yedmime.” andoon.

12Yosefbed ye aagoroka yaa ika yedmoon“Yiib kuu ongme wedmiiwoo? Benjamin,eb kangkon ongme wedmeewoo? Keke nekuu anam Yosef nembed yiib yaa daandiinkii. 13 Kowe, nambe yedmenime, nem-bed Idyip aom korok darewoob keraan,angkon yiibbed komo komo wedmiwenkuu daanime. Kwane nambe kuu kirod kirinenminime.” andoon.

14 Kwanekore, ye dingki kuu ye damanBenjamin yaa awine nenkangkunekoreameng kamoone, Benjamin kangkon man

awine nenkangkunekore ameng kamoonekamiwen. 15 Kwanekore, ye aagorokakorem yaa mandamuk keendekore awinenenkangkune ameng kamoone, man awinenenkangkune ameng kamiiwe kamiwen.Kwanekoriwa, ye aagoroka yoom ye yoomdakmenabiwen.

16 Fero kuu wengamboroone Yosef yeaagoroka miniwen kii andiiwe, ye yoomye korok korok yoom kuu kubekoriwa,17 Ferombed Yosef yaa yedmoon “Ebaagoroka kuu yedmendebko, yiribmankuu nekwane yi dingkan ari nongkobeko-rib, Keenan ambibkin yaa ika winime.18 Wenenib, yi ambe yoom yi nimadanakoremiib kuu benib, ika neyiib yaa keyaaminime, minibko nembed Idyip aom okadamun yeman kondako, animan amunkuu keyaombed kubiyiib ane dobirime.19 Eb kuu kwamune yi yaa yedmende,kekamunime, kwame kuyaombed dibiri-wed benmini yeman yumboniib aningkowaigon kuyiib waigon yi hosiib kuuIdyip aombed benbangkandebko, beweneyi danayiib yi amerediib yi ambeyiibkuu keyaa benminime. 20 Yiib yiribmanyaa meenaib, amborom kuu Idyip aomamunmo dangoon kuu yiibman keraniibkowe.” andoon.

21 Andoone, Israel ye karub dana kuukwaniwen. Yosefbed kuyaom dibiriwedbenmini yeman yumboniib aningkowaigon kuyiib waigon yi hosiib animanwedya wene ananiib yemaniib kwanebangkandoon. Ferombed yedmoon arebkuu kwanoon. 22Kwanekore, ye aagorokakorem yaa kuu ebkad yeweb bangkandoon,kumban Benjamin yaa kuu od silva300iib ebkad yeweb angkoyiib kwanebangkanoon. 23Keke yambe yaa bangkaniye dowad Idyip aombed yiribman amunyeman kuu donki angko angkoyiib arikuu nongkobekore angkon donki yingkiangko angkoyiib animari kuu yob aniyeman yowoyiib flawayiib animan yenawedya ika mene ananeen yemaniib kwanenongkoboone nekwiwen. 24 Kwanekore,ye aagoroka kuu domondoone winiiwe,yembed yi yaa yedmoon “Ambiyaom wenewedya wengbaraib.” andoon.

25 Andoone, yi kuu wene Idyip domon-dekorib, yi ambe Yekowiib yaa Keenan am-


bibkin aom winiwen. 26 Yimbed yi ambeyaa daaniwen “Yosef kuu bobnindo, waddoreen kii! Angkon yembed Idyip okadkorem kuu yembed korok keroon.” andi-wen, kumban Yekob binangki darewoobkeroon kowe, yi weng kuu anam andemeenindo, kerebkarab kamoon. 27Kumbanyimbed ye yaa Yosefbed daandoon yeweng korem kuu daanekoriwa, Yosefbeddiborodned ika nenwini yeman aningkowaigon bangkandoone, benwiniwen kuuYekob wedmekore, ye wedme binangkidowan kerekore 28 yedmoon “Kibireb kee,ne kuu anam ande meenaan, ne dana Yosefkuu wad doreen kowe, wene wedmeneko-ridned bobnaniin.” andoon.

46Yekob Idyip Yiri Wonoon

1 Kwane, Israel awene kuu yi yiribmankoremiib benib andowe winiwen. Wene,Berseba nandekoriwa, yembed dingkanyeene ningkenaboone agedmo keroone,baeb kuu yambe Aisek ye God yaa konoon.2Miriknoone, Israel kuu angkoone, Godbedye yaa wane korokbenoon. (Israel yan-ingko mamaa kuu Yekob.) Kwangkambedyedmoon “Yekob! Yekob!” andoone “Nekei.” ande inandoon. 3 Kwane, Godbeddaanoon “Ne kuu God, eb ambe ye God.Eb Idyip ambibkin yiri wini kuu unaab,amborom kuu kumaombed amun kerub-daniine, eb awoya kuu ambibkin darewoobkeraniib. 4 Idyip yiri wananeeb kuu ooneb-daniin, angkon eb awene ika be mananiin.Angkon bobnaneewe, Yosef yembedmo ebindob kebenekore mangkaneen kii.” an-doon.

5-7 Kwanoona, ware amkimo keroone,Yekob ye karub danambed kuyaom dibiri-wed benmini yeman yumboniib aningkowaigon kuyiib waigon yi hosiib Ferombedaraben bangkandoon kuyaom kumbed yiyiribman korem Keenan aombed biweniibyi ambeyiib yi nimadanayiib, yi korembennongkobekorib, yi dingkan kab koremKeenan aombed biweniib kuu Idyip yiriwiniwen. Yekob ye dana yoom ye awoyayoom yi korem kuu winiwen.

8Yekob awene Idyip yiri winiwen yi an-ingko kuu kei. Ruben kuu Yekob ye wonobdana.

9 Ruben ye karub dana kuu Hanok,Palu, Hesron, Karmi yoom kui.

10 Simion ye karub dana kuu Yemuel,Yamin, Ohad, Yakin, Sohar, Saul yoomkui. Saul kuu Keenan wonongbedwooneen.

11Livai ye karub dana kuu Gerson, Ko-hat, Merari yoom kui.

12 Yuda ye karub dana kuu Er, Onan,Sela, Peres, Seera yoom kui. (Kuned Eryoom Onan yoom kuu Keenan aombedbobniwen.) Peres ye karub dana kuuHesron yoom Hamul yoom kui.

13 Isekar ye karub dana kuu Tola, Pua,Yasub, Simron yoom kui.

14 Sebulun ye karub dana kuu Sered,Elon, Yaleel yoom kui.15 Yekob yoom Lea yoom yi karub

dana awene kukui. Yekob yoom Leayoom yi karub dana Aram ambibkin yeokad dabonmo aombed wanabiwen. Yiyangkura kuu Daina. Yi korem kuu 33yiib.

16Ged ye karub dana kuu Sefon, Hagi,Suni, Esbon, Eri, Arodi, Areli yoom kui.

17Aser ye karub dana kuu Imna, Isva,Isvi, Beraia yoom kui. Yi yangkura kuuSera. Beraia ye karub dana kuu Heberyoom Malkiel yoom kui.18Yi kuu Lebanbed Lea yaa kondoon ye

wonong Silpa yoom Yekob yoom yi karubdana awene kui. Yi korem kuu 16iib.

19Yekob yoomReksel yoomyi karub danakuu Yosef yoom Benjamin yoom.

20 Yosef yoom taun aningko On yikarub dore yi god dore wedyiri dobiriye karub yaningko Potifera ye mungkanAsenat yoom kumbed Menase yoomEfraim yoom wanabiwen, Idyip aombed.

21 Benjamin ye karub dana kuu Bela,Beker, Asbel, Gera, Naaman, Ehi, Ros,Mupim, Hupim, Arid yoom kui.22 Yi kuu Yekob yoom Reksel yoom yi

karub dana awene kui. Yi korem kuu 14iib.23Den ye mingki kuu Husim kui.24Naftalai ye karub dana kuu Yahsiel,

Guni, Yeser, Silem yoom kui.25Yi kuu LebanbedReksel yaa kondoonye

wonong Bilha yoom Yekob yoom yi karubdana awene kui. Yi korem kuu ediib.

26 Yekob yoom ye dana meed yoom yeawoya yoom Idyip yiri winiwen kuu 66iib,kumban ye karub dana yi amered kuukimingkindo. 27Yosef yaambed Idyip aom


karub dana ayoob wanabiwen kowe, Yekobawene korem Idyip aom doriib kuu 70yiib.

28Kwane, Yekobbed Yuda yaa yedmoone,yedin Yosef yaa wene Gosen okad kuna yaaaom dobaranuub andi ye dowad wonoon.Gosen okad aomniwen kuyaron kuu29 Yosefbed yedmoone, ye deme karubbedye hosiib ye hos yoman ari dobiriwedkirod yarebi yeman aningko seriot kuyiibnekwiiwe, animari doberekore, Gosen yaayambe wenganok wonoon. Yambeyiibyaa angkaderekore, yambe yaa awinenenenkangkunekore ameng kamemboroon.30 Kwane Israelbed Yosef yaa yedmoon“Nembed wedmaane eb kuu wad doreebkowe, bobnaniin kuu yimin.” andoon.

31 Kwane, Yosefbed ye aagoroka yoomyawodki aweneya yoom yaa daandoon “Nekuu kari wene king Fero yaa daananiin‘Ne aagoroka yoom nambe awene yoomKeenan ambibkin aom dobiriwen kuu neyaaminiwen. 32Yi kuu dingkan kab oonidankowe, yi dingkan kawiib yi yiribman ko-remiib benminiwen.’ andaniin. 33Ferombedbaandaneene ye yumbon aom aomnaniiwekaamondaneen ‘Yiib deme komo awingki-maib?’ andoka, 34 neman inande yedmime‘Nub kuu eb deme karub. Nub kuu dingkankab oonidan, nub awoya yi deme arebkwane awingkimaub.’ andime. Yiib kuukwamune andaniib kuu yiib kuu Gosen yaadobaraniib kuu yimin ande yedmaneen,amborom kuu dingkan kab oonidan kuuIdyip yi dowakenban anam kowe.” andoon.

471 Andekore, Yosefbed ye aagoroka

angkoyiib be, king Fero yaa wenekoreyedmoon “Nambe yoom ne aagorokayoombed yi dingkan kawiib yi yiribmankoremiib Keenan ambibkin aombed Gosenyaa be winiwen.” andekore, 2 ye aagorokaangkoyiib kuu Fero yaa korokbenoon.

3Kwane, Ferombed ye aagoroka yaa kaa-mondoon “Yiib deme kuu komo awingki-maib?” andoone, man yedmiwen “Nub kuueb deme karub. Nub kuu dingkan kaboonidan, nub awoya yi deme areb kwaneawingkimaub. 4Nub kuu owoddan, Keenanambibkin aom kuu animaniibban keroon,angkon nub dingkan kab kangkon yi an-imaniibban keroonkob munuwen kowe,nub dowaken kuu okad Gosen aom araben

dobaranuub. Kuu yimin dee?” andiwen.5 Andiiwe, Ferombed Yosef yaa yedmoon“Eb ambe yoom eb aagoroka yoom eb yaaminiwen kowe, 6 Idyip okad amun amuniibyaa benwenebko ambib yenbe dobirime.Okad Gosen aom dobaraniib kuu yimin.Angkonyi yena kuudingkankaboonidanyiinamen anam yikaadkeriwen kuu ebbed bemenebko, ne dingkan kab yaa domondako,oonimamime.” andoon.

7 Kwane, Yosefbed yambe nenweneFero yaa korokbenoon. YekobbedFero yaa amun kerunoone, 8 Ferombedkaamonenoon “Eb kuu weeb komoyiib?”andoone, 9Yekobbed inande yedmoon “Nekuu okad ari dewenebaan ye weeb kuu130yiib. Ne dobiri ye weeb kuu yobdoodangkon doboobban. Angkon ne weeb kuune awoya yi weeb yi doboob arebban.”ande 10 Fero yaa amun kerunekore, Feroye yumbon aombed wonoon.

11 Kwane, Yosefbed yambe yoom yeaagoroka yoom be Idyip aom okad amunyeman Gosen yaa be wenekore, Gosen okadmaa kondoone, ambib yenbe dobiriwen,Fero ye weng dakmoon kwamune arebkeriwen. (Kibikee okad kee dobiriwen kuuRamesis andimaib.) 12Kwaniiwa, Yosefbedye aagoroka yi meed korem kimingkoonkowe, yi korem yaa animan yiminmobangkandimaan.

Animaniibban Aron Doboob Keroon13Kuyaronbed ari kuu Idyip ambibkiniib

Keenan ambibkiniib kuu animan idiibbankowe, animaniibban anam kerekore,mungi darewoob kere mungimbedaromkonoyiibban doberembiriwen.14 Nimakarub Yosef yaa wene yob animan(nati areb) berengkanabimaiwa yi odkorem kuu Yosefbed bekore, king Feroyambib amun yeman aom nongkobimaan.15 Kwanaane, Idyipdan yi odiib angkonKeenandan yi odiib kuu dowan keroon. Oddowan keroon kowe, Idyipdan korembedYosef yaa wene yedmiwen “Nub yaaaniman bangkande yaa! Yiminoo?Anaubban kuu eb arinambo arimbedbobnanuub kii! Nub od dowan kii!” andekamiwen. 16 Kwane, Yosefbed inandeyedmendoon “Yiib kuu odiibban kowe,yiib dingkan kab kuu bangkawibko animanbangkanda.” andoon. 17 Kwani kowe,


yi hosiib yi sibiyiib yi naningkodiib yiburomakauyiib yi donkiyiib Yosef yaabangkanaiwe, Yosefbed neman yi yaaaniman bangkandaane kamiwen. Weebkuyaom kuu Yosefbed awandimaan koweduknindo.

18 Kwane kuye weeb burudande weebari kuu nimakarubbed Yosef yaa ika meneyedmiwen “Ebkaad aa! Nub kuu odiibban,angkon nub dingkan kab kuu ebmanmo.Nub idiib nub okadiib kuu nubman,kumbedmo. Mamayiibban. 19 Anam kii!Anaubban kuu eb arinambo arimbed nubyoom nub okad yoom duknanuub kii! Nubyoom nub okad yoom berengkekoreb,animan nub yaa bangkande! Kwananeebkuu king Fero ye dabderem yiri dobereno deme awinembiridan keranuub. Nubokad kwangkon Fero yeman keraneen.Yob bungki yeman nub yaa bangkande.Kwananeeb kuu wad dobaranuub, duk-naubban. Angkon kwananeeb kuu nubokad kuu ingkudmo keraunban.” andiwen.20 Kwanekoriwa, Yosefbed Fero ye dowadokad korem kuu berengkoon, Idyip yiminyimin aom. Idyipdan korem yaambedberengkoon, amborom kuu mungi miindarewoob keroon kowe. Kwanikob, okadkorem kuu king Fero yeman keroon.21 Angkon Idyipdan korem kuu king Feroye deme kakmaniibban ye karub keriwen.22 Okad yena berengkindo kuu Idyipdandore yi god dore wedyiri dobiri ye karubyi okad, amborom kuu king Ferombedyi deme ye kakman bangkandimaan kuuaniman bangkandimaan. Kowe, yi okadberengkindo.

23 Kwane, Yosefbed nimakarub yaayedmendoon “Kibikee, nembed Feroye dowad yiib yoom yiib okad yoomberengkaan kowe, yob bungki yeman yiibyaa bangkanda. Kwane, yiib yongbonyaa bungkenabime. 24 Id wi yaron kuu idandokbe wenore angkoyiib nongkobekoribanded mimo Fero yaa konimamime. Idangkara kuu yiib awene yiib ani yemaniibkab bungki yemaniib kui.” andoon.25 Kwane, yimbed yedmeniwen “Eb kuunub yaa awandewena, nub duknindokii. Nub yaa amunmo kamewen kowe,nub king Fero ye dabderem yiri dobere

no deme awinembiridan keruub kii.”andiwen. 26Kwane, Yosefbed amob ongmekowoonkuu okad yaambed koremandokbewenore angkoyiib nongkobekorib andedmimo Fero yaa konimamime, ye mankowe ande kowoon. Amob kee doboroonmene kibikee. Okad Ferombed bindo kuuIdyipdan dore yi god dore wedyiri dobiriye karub yi okad, kumbedmo.

Yekob Ye Amob Yeenbon27Israeldan kuu Idyip ambibkin aomokad

Gosen yaa doberembiriwen. Deme yemoonambangkekorib, okad berengkanabiiweyiribman yemoon beniiwe kamiwen.Angkon dana yewudmo wanabiwen.28 Yekob kuu Idyip aom weeb 17iibdoboroon kowe, ye weeb korem kuu147iib. (Yaningko mamaa kuu Israel.)29 Israel kuu yekaadkeroon aron doboobbanari kuu bobnaneen. Kwane kowe, yedana Yosef kuu yedmoone monoon.Monoone, Yekobbed yedmoon “Ebmimyobdowaken ne yaa kowewen kowe, eb dingkikanmene ne yon muudkuk dabderemaom kowekoreb, ne yaa kwananiinande amob ongme. Amob kuu ne yaaamunmo kame newengwengamberekorebkwane. Ne id kuu Idyip aom mangkaab.30 Bobnaka, ne id kande Idyip domondewene ne ambeya mangkanabiwen yaakurimbed mangke.” andoone, Yosefbedinande yedmoon “Eyoka, eb weng kuukwananiinaa.” andoon. 31 Kwanandoone,Yekobbed yedmoon “Ne yaa amob ongme.”andoone, Yosef kuu amob ongmoon.Amob ongmoone, Yekobbed yonamad ariyonekore, kurikuriyiib kubiyiib God yaakonoon.

48Menase Yoom Efraim Yoom Yaa Amun

Kerundoon1 Amaan arimbed, Yosef yaa daanoon

“Eb ambe kuu korereyiib kii.” andoonewengamberekore, ye karub dana ayoobMenase yoom Efraim yoom kuu yambeYekowiib yaa benwonoon. 2Kwane, Yekobyaa eb dana Yosef kuu monoon kii andi-iwe wengamberekore, angkeen yirimbedmangdomon aromnene yaro diboroon.

* 48:3: Kibikee Lus kuu Betel andimaib)

Andowoon 48:3 64 Andowoon 48:203 Kwanekore, Yekobbed Yosef yaa

yedmoon “Aromkono Korem ye Godbedkambong Lus* yaa Keenan ambibkinaom kuyaambed ne yaa amun keruwe4yedmewoon ‘Nembed eb yaa dana yemoonbangkabdaniine yewudmo kere wananeen,angkon nembed eb kuu ongmaniineambibkin yemoon yi ambokab keraneebangkon nembed Keenan ambibkin okadkorem kuu eb yaa kabdaniine eb awoy-ambed okad kee aron korem korem yemankandaniib.’ andoon.

5 Godbed kwamune andoon kowe, ebkarub dana ayoob Idyip aombed wanabee-bkob, ne kuu yomanbed manaan kuu kim-ingke nekareb ne dana keraniin. Efraimyoom Menase yoom kuu Ruben yoomSimion yoomkwanaan areb kwamunenekakeraniin. 6Dana yena ari wanabaneeb kuuebmanmo kere eb dana ayoob kee kuyeambibkin aomokad yumbon kandaniib kuuyi ambanga yaningko yaambed. 7 Eb enaReksel bobneen kowe, yu dowad kwanaankui. Ne kuu Aram ambibkin ye okaddabonmo yaambed ikameniine, Reksel kuuKeenan ambibkin wedyambed kambongEfrat dia bobnuune, ne mimyob darewoobkowekori, nembed Efrat† kiwaan kebed yaayu kuu mangkaan.” andoon. (Yekob yan-ingko mamaa kuu Israel.)

8Kwane Israel kuu Yosef ye karub danawedmendekore, yembed kaamonoon “Keekane awene?” andoone 9 Yosefbed nemanyedmoon “Yi kuu ne dana, Godbed ne yaakiri kee bangkawoon kei.” andoon. KwaneIsraelbed yedmoon “Ne yaa benmenebkonembed yi yaa amun kerunda.” andoon.10 Israel ye indob kuu wud dabunoon am-borom kuu kiomnoon kowe, ye kuu ko-robe wedmindeban. Kowe, Yosefbed yedana kuu be ye dia monoone yambembedmandamuk keendekore kangkudereboon.11 Israelbed Yosef yaa yedmoon “Ne kuuangkon ika eb murubia kamune wedmain-ban ande meenaan, kumban Godbed yiminyedmoon kowe, eb dana kwangkon wed-maan kii!” andoon.

12 Andoone, Yosefbed yambe ye yondangbo ari dibiib kuu benangkanekore,bumangke ye murubia kuu okad yirikankubunekore, 13 Efraim kuu Yosef ye

dingki wiwi angkambed awinenekore,nenwene Israel ye dingki an angka kowoon.Angkon, Menase kuu Yosef ye dingkian angkambed awinenekore, nenweneIsrael ye dingki wiwi angka kowoon.14 Kumban Israelbed ye dingki wiwi kuuan angka yirene ningki Efraim ye korokari kowekore, ye dingki an kuu wiwiangka yirene ayi Menase ye korok arikowoon. Menase kuu ayi kumban, ye awoye dingki anbed ye korok ari kowoon.Efraim kuu ningki kumban, ye awo yedingki wiwimbed ye korok ari kowoon.15Kwane, Yosef yaa amun kerune yedmoon“Ne God kuu nawo Abraham yoom nambe

Aisek yoombed wengambiriwen yiGod.

Ye kuu ne yaa kuu sibi oonidan areboonewembirimameen ari menekibikee ye God.

16Ye kuu Engyu areb arud ye barangkorem yaambed ne yaa awawimaanye God.

Kewed ayoob keya amun kerundok.Godbed awandoko nawo Abrahamiib

nambe Aisekiib neyiib nub aningkoareb aningko darewoob kerime.

Kwane yi awoya yemoon kerok.” an-doon.

17Andoone, Yosef kuu wedmoone yambeye dingki wiwi kuu Efraim ye korok arikowoone wedmekore ye dowakenbankeroon kowe, yembed awodki ye dingkiwiwi Efraim ye korok ari kowoon kuukanangkanene Menase ye korok arikowande 18 yedmoon “Ambe, yii! Kekeayi kii. Kowe, eb dingki wiwi kuu kandeye korok ari kowe.” andoon 19 kumban,yambembed yiminban andekore yedmoon“Ne dana ee, nekaad. Ye kwangkonyaningko darewoob kerene awoya yemoonkeraneen kumban, ye damanbed ye ayiyaa burudande yaningko miin darewoobkeraneen. Ye awoya kuu ambibkinmaa maa nimingke nimingke keraniib.”andoon.

20 Andekore, kuyaron arimbed yi yaaamun kerunde yedmoon“Eb aningko yaambed Israel nembed amun

kerundi,† 48:7: Kibikee Efrat kuu Betlehem andimaib.


Godbed eb yaa Efraim areb Menaseareb kerubdok.” andekore,

Efraim yaningkodin Menase yaningkoyoman yedme kowoon.

21 Kwanekore, Israelbed Yosef yaa yed-moon “Ne kuu bobnandamiin kumban, Godkuu eb yaa dore awabdimamaneen kowe,yembed eb kuu eb ambeya yi okad kari ikanenwananeen. 22 Eb kuu eb aagoroka yikorok kowe, Amorodan yaambed ne kere-wangiib ne anangkawiib kumbed Sekemokad kandaan kuu kabda.” andoon.

49Yekobbed Ye Karub Danaya Yaa Amun

Kerendoon1 Kwane, Yekobbed ye karub dana yaa

baande yedmoon “Mene ne dia dibiribko,amaan ari yiib yaa komo keraneen ye wengkuu yedmenda. 2 Yekob ye karub dana,mimyamo kere dibirime. Yiib ambe Israelye weng kuu wengambirime.3 Ruben, eb kuu ne wonob dana. Eb kuu

ne aromkono ye karub, eb kuunem-bed ambe keri yeman, eb kuu ebaromkonombed eb damana ari do-birimameeb, kui. 4Kumban, eb kuuurok arudiib areb kowe, eb damanayi korok ye yumbon domonaneeb,amborom kuu ne angkimbon aridaane ne dungkud wonong yoomdangiwen kowe, ne yaa ambarak-mewen, kui.

5 Simion yoom Livai yoom kuu aagoroka,inamen mimo kedi, yi kerewangkuu nangmi yeman. 6 Ne kuuyimbed yemyeb weng dakmiyayiib wengboniib yaa kuu wenenedbe dakmainban, amboromkuu yi arudbed karub kuu yeenemonmariwen, angkon buromakauyi mekmeed nari kuu yi iningkukyeman kowe. 7Yi noriniib arudiibkuu miin arewa kowe, yi norinyaa butun kerok. Nembed yiibawoya been Israel ambibkin aombuyokbayok keraniina wenebaniibkii.

8 Yuda, eb aagoroka kuu eb yaa kubeb-daniib. Eb kuu eb bondan yikongkono ari awingkaneeb. Ebaagoroka kuu eb yaa bumangkaniib,kui. 9 Yuda, eb kuu laiyon areb

(Laiyon kuu awon ambi kiib kam-bari aromkono darewoowiib areb,yimbed karub animamiib). Dingkanaye anekore, ye ami yaa winimaanareb. Bayiringke angkimbirimaankuu karub maa kuyaa wene wang-mimokban, unimaib kowe. Ebkuu laiyon kee areb kereeb kii.10 Yuda yoom ye awoya yoom kuuIsraeldan yi king keraniib. Kingyaromkono kuru awinekorib, kingkere dobaraniiwe wene king anamkuu mananeen, kui. Ambibkinkorem yi karub kuu ye yaa kubewengambaraniib. 11 Yuda kuu an-iman yemoon ye karub keraneenkowe, ye donki ingod kuu nongyob ye nong amun yeman yaambedyengbimamaneen. Angkon, yebkadkuu wain okbed ogimamaneen, am-borom kuu wain ok yemoon yekarub keraneen kowe. 12 Ye indobkuu wain ok areb keraneen, ani-man amun yemooniib kowe. Yeningkambo kangkon muk ambodareb kawanmo dangkorong kera-neen, kui.

13 Sebulun kuu karamok kebed yaa do-baraneen. Yembed dobaraneenye kebed yaa kuu motod yemoonmenebe dobirimamaniib. Ye dobiriyimin kuu wene Saidon yimin, kui.

14 Isekar kuu donki aromkonoyiib areb,aromkonoyiib kumban dababbe wini kuu ye dowakenbankowe, ye dabab benkariyabe winiye yowo ayoob be wanaanbanwedyaa dibaraneen. 15 Kumban,ye yiidkimbon amuniib ye okadamuniib kuu wedmaneen kowe,yaro ye dabab kuu kandom arinongkobekore, benwananeenayedmaniibkob, ye dabderem yiridobere no deme ambangkaneen,kui.

16Den kuu ye amyenimbon yaawengyunda-neen, yi kuu Israel yi amyenimbonyena areb keraniib. 17Den kuu niindok areb kerene kiwaan kebed yaaangkimbere hos yon daandum yaadomonaneene korongbere danda-neene, hos ari dibeen ye karub kuuangkurom anuk kombaraneen, kui.

Andowoon 49:18 66 Andowoon 50:818Oo Yariman God, ne kuu eb awawe ande

meedmiin.19Ged kuu yid bidanbed ayenmo mananiib

kumban, igakman yenmo wana-neen, kui.

20 Aser kuu animan yemoon keraneen, yekuu king yi animan ambod amuniibnekwe bangkandi ye karub kera-neen, kui.

21 Naftalai kuu diiya yingki amuniibbedkabaanimaun kuu mana amuniibwanabimaun areb, kui.

22 Yosef kuu id yemoon dibirimaan yenong demok kebed yaambeddeedere nondong kuu bot kuuk yaayone daane burudandimaan areb.23 Ye bondanbed arudiib ayenmomenenib, ye yaa anangkabbedana baradmiwen, 24 kumban yeanangkab kuu korobe dedmene,ye dingki kuu korobe aromnoon,amborom kuu Yekob ye AromkonoKorem Ye God, aningko maa kuuIsraeldan yi Ooni Ye God, aningkomaa kuu Israeldan Yi Kombe YeGod kumbed ye aromkonombedawanembirimameen kowe. 25 Ebambe ye Aromkono Korem YeGodbed eb yaa awabdene amunkerubdimaan. Ambid arimbedamiib, dem ok yi okiib, dingkankab yemooniib dana yemooniibkwane bangkabdok. 26 Godbedamun keruwoon kuu darewoob,aangko unyeman yi yiribman amunburudandoon. Amun keruwoonkowe, korem kuu Yosef yemankerok. Ye aagoroka yaambedGodbed nenmonoon kowe, kui.

27 Benjamin kuu dura anon arudiibmungiyiib areb. Amkimo kuudingkan aye animameen, oobneyaa kuu yenmo wene yiribman benekwe bangkandimaan areb, kui.”andoon.

28Yi korem kuu Israel ye ambokab wadayoowiib kowe, keke yi ambembed yi yaayi kara areb amun kerundene kwane yed-moon.

Yekob Kuu Bobnoon29Kwanekore, kwanime ande weng daan-

doon “Ne kuu bobnekori, ne karuwayiibyaa daboknendandamaan kowe, botdem

aom Hitman Efron ye mongkobonyaambed ne ambeya mangkiwen yaambedne yiib mangkime. 30 Botdem keeMakpela okad aom Mamre dia Keenanambibkin aom, Abrahambed botdemiibmongkoboniib Efron yaambed moonoonkuu bobmangkanabi yeman ye okad kui.31 Abraham yoom ye wonong Sera yoomkuu kuyaa mangkiwen. Aisek yoomye wonong Rebeka yoom kangkon kuukuyaa mangkiwen. Angkon Lea kuunembed kuyaa mangkaan. 32Mongkoboniibbotdemiib kuu Hitdan yaambed moonoonkuyaa kuu ne id kuu mangkime.” andoon.33Kwane, Yekob kuu ye karub danaya yaakwanime ande weng ongkande dowankerekore, ye yon kuu angkimbon ari ikanongkobekore, yiri angkimbere yeenboninum narekore, bobnoon.

501Yekob kuu bobnoone, Yosef kuu ameng

kame kankankune mandamuk kerunoon.2 Kwane, yembed ye dokta yaa yedmen-doonkob, yimbed mangki ye dowad Yekobye bob id yaa andowe nekwiwen. 3 Baebamuniib, bob id deendindeban yemuramu-rayiib nekwiiwe wene aron 40yiib dowankereen. Kuye Idyipdan yi bob id nekwiyaron areb. Bobnoone, Idyipdankwangkonye yaa mimyob keeniwen. Yi kuu mimyobdarewoowiib kowe, ameng kamiwen kuuwene aron 70yiib dowan kereen.

4 Kwane, mimyob keeni yaron dowankeruune, Yosefbed wene king Fero ye ko-rok korok yaa yedmoon “Yiib kuu ne yaadowakeniib keribka, Fero yaa ne dowadyedmime 5 ‘Nambembed yedmoona, amobongmaan kuu nambe bobnaneen kuu kan-wene ye bobkonombon Keenan ambibkinaom nidkoon kwaom kumbed mangkaniinandaan. Amob kee kowaan kowe, ebbedee yimin andebka, ne kuu kwari wenenambe ye id mangkekori igakman man-aniin.’ andime.” ande Yosefbed yedmoon.6 Kwane, yedmiiwe Ferombed man yed-moon “Eb ambembed yedmoonkob, amobongmewen kowe, kwane kan kwari weneeb ambe kuu mangke.” andoon.

7 Kwanandoone, Yosefbed yambemangkok wonoon kuu ye yoom Fero yekorok korokdan yoom 8Yosef awene yoomyambe awene yoom yi korem kwamune


winiwen, kumban Yekob aweene yi kewedkoyuyiib danayiib kuu winindo. Yi kuuyi dingkan kab oone dobiriwen, okadGosen aom. 9 Yosef yoom winiwendankuu karuwiib yi hosiib, hos yoman aridobiriwed kirodmo yarebi yeman aningkoseriot kuyiib yi karuwiib hosiib kowe,yemoon winiwen.

10Weneniiwa, ok Yorden dia wene Atadye flawa ye yob kad bangkanabimbonyaa yinmonekoriwa, Yosefbed bob yuudiameng kamediboroone,mimyowiib amengdarewoob kamiwen, aron ediib dowankereen. 11Kuyaron kuu Keenandan yi yaawedmekorib yedmiwen “Idyipdan kuu bobyuudi ye dowad dibiib.” ande yedmekorib,keyaa kee aningko yeeb Abelmisraim* andekowiwen.

12 Kwane Yekobbed ye karub dana yaaamob weng daande kowoon kuu kwani-wen. 13Yimbed ye bob kande Keenan am-bibkin aom wene okad Makpela ye botdemaombed mangkiwen. Botdem kee Abra-hambed Hitman Efron yaambed botdemiibmongkoboniib Mamre dia bob mangkim-bon ye dowad berengkoon. 14 Mangkedowan kerekorib, yi korem igakman Idyipyiri winiwen.

Yosef Ye Aagoroka Kuu Ye Yaa Ika Uniwen15 Kwane, Yosef ye aagoroka wed-

meniwen kuu yi awodki bobnoon kowe,Yosef yaa ika unekorib yikareb yedmiwen“Nubbed Yosef yaa ambarakmuwen yekakman awine inandaneen dee?” andeuniwen 16 kowe, Yosef yaa weng keeniwenkuu “Eb ambembed bobnindo aron anukkuu yedmoon 17 Yosef yaa yedmime. ‘Ebaagorokambed eb yaa ambarakmiwen yekakman kuu are nonondande. Yi kuu ebambe ye God ye deme karub kowe, angkonyimbed komo arewa eb yaa kamiwenye dabab kuu are nonondande.’ andoonkii!” ande weng keeniwen. Yosef kuuwengambere mimyob keende inok woon.

18Kwane ye aagorokambed ye yaa menebumangke okad yiri kirobekorib yedmiwen“Nub kuu eb deme no kakmaniibban aw-inembiri ye karub keruub kii.” andiwen.19 Kumban Yosefbed yi yaa weng amuniibyedmoon “Unaiwaa! Ne kuu God ye yum-bon kandaan dee? Dowan oo! 20 Yiib

dowakenbed kuu ne yaa arewa kamiwenkumban, Godbed amonombe nub yaa amunkerundoon kowe, karub yemoon duknindo,wad doburuub kii! 21 Kwana kowe, yiibne yaa unaib. Nembed yiib yoom yiibdana yoom yaa korobe oonaniin.” andoon.Kwanandoone, yi uni kuu dowan keroonadobiriwen.

Yosef Bobnoon22Yosef awene yoom ye aagoroka awene

yoom yi kuu Idyip ambibkin aom dobiri-wen. Yosef ye weeb korem kuu 110iib.Wat doreen yaron kuu 23 ye dana Efraimye awoya ari kuu wedmendoon. Angkonye dana Menase ye dana Makir ye meedkwangkon wanabekorib, Yosef yaa kiri-boon.

24Kwane, Yosefbed ye aagoroka yedmen-doon “Ne bobni aron dia meneen. Kum-ban, anam kuu Godbed yiib yaa awan-dene be okad kee koronde okad Abra-ham yoom Aisek yoom Yekob yoom yaaamob ongme kowoon kuyaa kuu be wana-neen.” andekore, 25 yambe Israel ye karubdana yaa daandekore, ika amob weng yed-moon “Anam, Godbed yiib yaa awandaneenkowe, ne bob id kuu keyambed mangkaib,be winime.” ande amob weng ongmekowoone, wiim aangkiwen. 26 Kwane,Yosef kuu ye weeb 110iib dobere bobnoon.Kwane ye bob kuu baeb amuniib bob idmuramurayiib nekwiiwe, Idyip ambibkinaombed babang aom kambiriwen, kunedmangkindo.

* 50:11: Abelmisraim yaningko ye id kuu “Idyipdan yi bob yuudimbon”.

Yook 1:1 68 Yook 3:1

Buk YookBuk Mimo

1Yook 1–41

1Karub kane ye kuu arewadan yi inamen yeyoman yarokban o,

ambarakmenabidan yi kiwaan aridorokban o,

damangkandimbon ari nenkowe di-borokban kuu,

Godbed amun kerunoon.2 Ye kubi dowaken kuu Yariman ye amob

yaa kerene,aronkiyiib amkiyiib kuu kimingke an-

dangke meenmembirimaan.3 Ye kuu at ok kebed yaa kibiniwen id iri

aron yaa kuu irembirimaan areb,ye kuu biid nuubne nombirimokban areb.

Komo ambangkaneen kuu yiminmokeraneen.

4Kumban arewa kamidan kuu kwamunem-ban.

Yi kuu nuubbed yob aom aab wurekanwinimaan areb.

5 Kwani kowe, arewa kamidan kuuwengyundi yaron ari kuu doraib-ban,

kwane, ambarakmidan kuuyorokmodanbed nedbimbon arikuu doraibban.

6 Amborom kuu Yarimanbed yorokmodanyi dobiri kiwaan kuu oone wedmekerendobirimaan,

kumban arewa kamidan kuumonmariye kiwaan ari weniib.

21 Ambibkin ambibkindan kuu komande

wunekare wabkad keri dowadinamen nekwimaib?

Kwane, komande yi kuu idiib kerinde-ban ye inamen nekwe nuubnaankamiib?

2 Okad yiri ye kingdan korem menebeibonmo dabokne inamen nekwemanmo keriib,

Yariman yoom yembed Kinoonmanyoom yaa.

3Yimbed yedmimaib, “Nub yaa korok kereooni ye amob domokbem,

yimbed saenbed nub yerengkiwenkuu benkirare obon kerem.”andimaib.

4Ewen arimbed dibeen ye Yariman Godbedyi yaa ambon kamende damangkandi-

maan.5Kwamekore ye norin arud yaambed yi yaa

ongkandimaan.Kwane, ye arud darewoob yaambed

yi yaa uniwon karakwon kerundi-maan.

6Kuye weng dandimaan kuu, “Neka nem-bed ne King kuu,

ne aangko karadkono Saiyon arimbednenkonaane oone doreen.” andi-maan.

7 Kuye Kingbed yedmoon, “Nembed Yari-man ye amoweng kee baande daan-daniin kei.

Yembed ne yaa yedmoon, ‘Eb kuu ne Dana,kibikee ne kuu Ewambe keraan kii.

8 ‘Ne yaa kaamowaneeb kuu,ambibkin ambibkin korem kuu ebman

ongmeni,okad yimin yimin kangkon kabdaniin.

9 ‘Ebbed oonaneeb ye aromkono kuukamkonomo, awuri areb,

kowe okad nunungbed menekidomokbe barad baradmo keremoonareb,

ebbed yi yeene monmaraneeb.’ ” an-doon.

10 Kwani kowe, kingdan, yiib kuu meenikangdomiib meenime,

okad kiri ooniibdan, yiib kuuongkandi weng dakmaan kuuawinime.

11Uniyiibbed Yariman ye deme kuu awin-ime,

une kiringmiyiibbed ye yaa kubime.12Ye Dana Mingki yaa bumangke yaningko

kankoonime,kwanaibban kuu arud wandene,yiib wadkeri kuu wedyambed nare

monmaraneen.Amborom kuu ye arud kuu kudmeniibban

yurendimaan kowe.b Kane kane kuu Dana Mingkimbed kukbi-

maanbonaombeddobaraniib kuuyikorem kuu amun kerundaneen kii.

3Dewid ye yook. Ye dana Absalom yaambedkombiri wonoon yaron aombedwongkoon.1O Yariman, ne bondan kuu yemoon!


Ne yaa manmo keriwendan kuuyemoon!

2 Nimakarub yemoon kuu ne dowad ka-mune yedmimaib,

“Ye kuu Godbed arudbon aom kuunenyeedaraanban.” andimaib. Se-lah

3O Yariman, eb kuu kwamunemban, ebbedne kombe areb kerimaab,

ebbed ne yaa nambiri kaweneb arud-kono kangdom kawimaab.

4Yariman yaa awawe ande baandaina,yembed ye aangko karadmo arimbed

inanduwimaan. Selah5Amnoon doboob kuu ne kuu yiri angkim-

baraina waraana yaro dembimain,amborom kuu Yarimanbed awawaane

yiminmo dobirimain kowe.6Ne yaa bon kere kanawanewande kebeni-

wendan tausen yemooniib kuyaakuu

ne unainban.7O Yariman, ne God, yeedere mene ne nen

burudanduwe!Ne bondan korem kuu yi mongodkono

aangkeneb,arewadan ne yaa manmo keriwen kuu

yi ningkambo domangke.8Arudbon yaa burudande nenmini ye karub

kuu Yariman, yembedmo.Kowe, eb karuwa nimaya yaa amun

amun kerunde. Selah

4Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Dewid ye yook.1O ne nen koromone dorondandi ye God,

eb yaa baandaka inanduwe.Ne dabab aom wanaan kuu ebbed awawi

kawewen.Kowe, ne yaa mimyob keeweneb ne

kurikuri wengambere.2 O karuwa nimaya, yiib kuu aron

komoyiibbed naningko nambiriyiibyaa damangkawembaraniib?

Yiib kuu aron komoyiibbed idiibbanyeman yaa dowakeniib kerenibiranmi yeman yaa onmembaraniib?Selah

3Kumban kaadkerime! Yariman kuu ye ki-waan arimo doriibdan kuu ben yekaye dowad angkara nongkoboon.

Kowe, nembed Yariman yaa baan-daniin kuu wengamberewaneen.

4Uniyiib kiringmime, ambarakmaib.Yiib angkimbon ari angkibka,yiib mimyob aom andangke darobe

iwari kerime. Selah5Yorokmo ye munob koni yeman konime,

Yariman yaamo angkumone dobir-ime.

6 Nimakarub yemoonbed yedmimaib,“Kanembed nub yaa amun kerun-daneen? Dowan!” andimaib.

O Yariman, eb murubia ye nambirikuu nub yaa nambere yurok.

7Neniindemaomkuu ebbed kubi darewoobonduknewewen.

Kuu yimbed animan id yemoon irewanabe wain ok yemoon ongmenibkubimaib kuu burudande arimbedkawewen.

8Ne yiri angkimain kuu yewenubmo unukangkimain,

amborom kuu o Yariman,ebbedmo ne nen kangkurudmo

kebene oonewimaab.

5Yook ambo bi ye karub yeman. Yurinyeman. Dewid ye yook.1O Yariman, eb kuu ne weng ke dakman-

damaan kee wengambere.Ne kirindobi wareki keyaa meene.

2Ne King, ne God,ne awawi kawi dowad eb yaa ke baan-

daan kee wengamberewe,amborom kuu eb yaa kurikuri keri-

main kowe.3 O Yariman, amkimo kaimbed ne weng

dakmaina wengambirimaab,amkimo kaimbed ne dowaken

kaamobi kuu benmene eb arinamboari nongkobekori,

anam kwanuwaneeb andi ye meen-imbed meedmimain kii.

4Eb kuu inamen arewa yaa dowakenban yeGod,

arewa kaimaibdan kuu eb arinamboari dobirindeban.

5 Kerengkan kamiibdan kuu eb indob aridobirindeban,

ambarakmidan kuyaa kuu arud wan-deneb dowakenban anam kerewen.

6Dudiwengdakmenabidankuu ebbedmon-maraneeb.


Kumka o kuman yenbandidaniib biran-didaniib kuyaa kuu Yariman kuukomyeng baeb areb keroon.

7 Kumban eb womoniyiibban ye mimyobdowaken yaambed ne kuu eb ambi-woom awudaraniin,

eb kurikuri ambib karadmo yaa bu-mangkaniin, ewaningko kankoonidowad.

8O Yariman, ne kuu bondaniib kowe,eb yorokmo dobiri yaambed ne nen

kinban weneneb,yorokmo dobiri ye kiwaan ebbed ong-

mewen kuu korobe korokbewe.9 Ne bondan yi dakmi ye weng kuu anam

ande awini yemanban,yi niindem aom kuu monmari ye ina-

men kumbedmo.Yi mongkodem kuu dabunindo ye

bobkonombon areb,kwane yi ongbed birandimaib.

10O God, yi yaa wengyunde dabab konde.Yi wunonwanon weng kumbed yika yi

meren monmarime.Yi ambarakmi yemoon kumbed ben am-

bibkin bunangka kirarundeneb ikamini kuu amob ande,

amborom kuu eb yaa wabkad keriwenkowe.

11Kumban kane kane yi kuu ebbed kukbi-maabbon aombed dobirimaib kuukubime,

kwane yi kuu kubi yook wingkime.God, eb oonendi kumbed yi ari dabunende.

Yi kuu eb yaa mimyob dowaken keeb-diwen kowe, kwananeeb kuu eb yaakubaniib kii.

12O Yariman, anam kuu ebbed yorokmodankuu amun kerundimaab,

kwane eb womoniyiibban ye mimyobdowaken kumbed yi yaa kuu yirimareb kanawanewandundimaab.

6Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Seminit ye kiwaanwingki yeman. Dewid ye yook.1O Yariman, eb norin wande ne yaa ded-

mone daawaab,eb arudbed ne arewa kami yaa didan-

gkaab.2O Yariman, naromkono kuu dowan kowe,

ne yaa mimyob keewe.

O Yariman, ne kono aom kuu ban-abeen kowe, ongmewe.

3Kwane, ne kingkin kumundin kuu dababkeroon.

O Yariman, komo aron arimbed ebawawi kuu ne yaa mananeen?

4OYariman, ikamene ne nen bobni yaa kuuburudande obon keruwe.

Eb womoniyiibban ye mimyobdowaken kumbed burudande obonkeruwe.

5Dukniwendan kuu eb yaa meendobimok-ban, dowan.

Kane kanembed bobkonombon aomdoriib kuu ewaningko kankooni-maib dee? Dowan!

6 Ne kuu warekembiri kumbed wuudnearomkonoyiibban keraan.

Amnoom doboob kuu ne angkimbonari yuudaneni,

ne ambongkoni yeman kuu inokbeddeendimaan.

7Ne indob kuu inok wembiri kumbed yim-inban keroon.

Nindob kuu ne bondanbed kwamiibkumbed wuudne kirobeen.

8 Yiib arewa ambangkidan korem, ne yaaangkanime,

amborom kuu Yarimanbed ne yuudikuu wengamboroon kii.

9Yariman yaa mimyob keewe awawe andebaandaan kuu wengamboroon.

Ne kurikuri yaa kuu Yarimanwengamberene ee yimin andoon.

10Ne bondan korem kuu karak bobnenib yiniindem aom kuu dabab kerunda-neen,

kwane yi kuu kudmeniibbanwedyambed yidbobne koronde ikawananiib.

7Dewid ye sigaiyon ye yook, Yariman yaawingkoon, Benjaminman Kus ye dowad.1O Yariman ne God, ebbed kukbimaabbon

aombed dobirimain kowe,ne nen kane kanembed nenmo yariib-

dan yi dingki ari kowaab, yi yaa kuune nen burudande obon keruwe.

2 Ne nen burudande obon keruwaabbankuu, yi kuu ne yaa laiyonbed ayeworobe kurubkurubkeremoonarebkamaniib,


kwane ne nen wananiib kuu karubmaambed ne nen yi yaa burudandeobon keruwaanban.

3O Yariman ne God, ne kuu komo kamaan?Ne dingki aom kuu ambarakmiyiib

dee?4 Ne angkodmi nende ye bondan yaa

kondaan dee?Ne yaa manmo keroonman kuu idiib-

ban kumbed anbande ye yiribmanyid baan dee? Dowan!

5 Kwane ambarakmako wedmebka, ko-rondebko ne bondanbed nenmomenenib awinewe nendime,

kwane korondebko ne wadkeri mon-marenib

ne id kan okad kuri keende winime.Selah

6OYariman, eb norin yaambed yaro dembe.Ne bondanbed norin wandiwen yaa

kuu ebbed yaro dore kebene.Ne God, ebbed kwane ne dowad yaro

dembe. Eb kuu wengyundi yaronkowewen.

7 Kwane, ambibkindan korem nedbi-wen kuu ewiib yaa menebeawanewandime.

Ewen arimbed yi yaa oonende.8 Yarimanbed ambibkindan korem yaa

wengyundok.O Yariman, ne yorokmo dobiriyiib aa-

didmiyiibbaniib kuyaambed ne yaawengyundeneb ma ambarakmindoande.

9 O God yorokmo, eb kuu nimakarub yiinamen aomiib niindem aomiib kuuandangke darobimaab kowe,

arewadan yi kamenabi kuu ben menedowan kere.

Kwane, yorokmodan kuu benkomombed ma yaanban aomnongkobe.

10Ne dorondandi ye kombe kuu God,kaneya yi niindem aom kuu kang-

dommo kuu yembed ben buru-dande obonmo kerundimaan.

11God kuu yorokmo wengyundi ye karub,ye kuu aron mimim korem arud

wandimaan ye God.12Arewadan kuu amonombaibban keraniib

kuu,Godbed ye kerewang kande

deedmene,

ye anangkab kande nikbe yekbad uu-naneen.

13Kwane, kabonman ye kumana anaya kuunekwoon,

kwane ye ana yumbuyiib kuu benware boknoon.

14 Arewaman kuu inamen arewa meen-dobene,

yena yaa dabab kondi ye inamenkowene birandimaan.

15 Yembed dem ongme kwane nidke benangka kiranmimaan kumban,

yeka dem ongmoon kuyaom kombiri-maan.

16Dabab kondi ye inamenkowimaan kuu ikaye ari menebimaan,

kwane ye monmari ye inamen kow-imaan kuu yeka yemerenmonmari-maan.

17 Yariman kuu yorokmo ambangkimaankowe ye yaa eso andeni,

Korem Burudandoon Arimbed Ye Ya-riman yaa aningko kankooni yeyook wingkaan.

8Yook ambo bi ye karub yeman. Gitit yekiwaan wingki yeman. Dewid ye yook.1O Yariman, nub Yariman,

ewaningko kuu nambiri manimanan-dewiib, okad kiri ye kumkamkoremburudande arimbed keroon kii!

Eb nambiri kuu Ewen burudande arimbedkowewen.

2 Ebbed nekwaawe dana monowiib danadanayiib ewaningko kankooni yeyook wingkimaib,

amboromkuu eb kuu bondaniib kowe,eb bondaniib kakman konde yen-

bandidaniib kuu ebbed kebenenda-neeb.

3 Ambidiib Eweniib kuu ebman, ebdingkimbed ongmenabewen,

kwane woodiib mindongiib kuu ebbedongmenabe nongkobewen.

Kuyaa wedme meendobimain kumbed4 kwane kaamonimain, “Nimakarub kuu

kaneyakob eb kuu yi yaa meenmodoreeb?

Yi dana kuu kaneyakob eb kuu yi yaaoone doreeb?” andimain.

5 Engyus yi dobiri yaromkono kuu ari, ni-makarub yi dobiri yaromkono areb-ban kuned,

Yook 8:6 72 Yook 9:16

nimakarub yiman kuu engyus yimanareb ebbed kowewen.

Kwane, eb kuu nimakarub yaa nambiriyiibdobiri manimanandewiib bangkan-dewen.

6 Yi kuu ebbed ben eb dingkimbed ong-menabewen ye kumkam oonidanongmewen,

kwane kumkam korem ben yi dab-derem yiri nongkobewen,

7 sibi koremiib buromakau koremiibdingkan kiiwiib

8 ayari oniib ok yiri ooniib karamok yiridingkan koremiib kui.

9O Yariman, nub Yariman,ewaningko kuu nambiri manimanan-

dewiib, okad kiri ye kumkamkoremburudande arimbed keroon kii!

9Yook ambo bi ye karub yeman. “Dana Bob-noon” ye yook ye kiwaan yaambed wingkiyeman. Dewid ye yook.1 O Yariman, ne niindem aom kumundin

kumbed ewaningko kankoonaniin,kwane binangke eb kuu anam andi

yeman korokbendewen kuu dak-maniin.

2Eb yaa dowakeniib kubiyiib kerubdaniin,KoremBurudandoonArimbedYe God,

ne kwane ewaningko yaa kubeb-deni wingkaniin.

3 Eb angkaderewen kowe, ne bondan kuuyiminban kere ika winiwen,

kwane yi kuu kirobe dukne winiwen.4 Amborom kuu eb kuu kangdod yum-

bon ari kuu dibere yorokmombedwengyundimaab kowe,

ne inamen kuu ebbed wengyunde eeyimin andewen.

5 Ebbed ambibkin maa maadan yaakamkono weng kondeneb, arewakamiibdan kuu ben monmarewen,

kwane yi aningko kuu arewenkumbeddowan keroon, aron korem yedowad.

6Aron korem ye monmari kuu bondan yaameneboon,

kwane yi kambong kuu ebbed mon-marewen,

kedi, yi aningko kuu nonondandedowan keroon kii.

7Kumban Yariman kuu aron korem oonem-baraneen,

kwane ye dibere kangdod kondimbonkuu nekwoon.

8 Ye kuu okad yiridan ben yorokmombedwengyundaneen,

kwane ye kuu ambibkin mimimdanyaa konomdangmo wengyunda-neen.

9 Yariman kuu dabab wayiroondan yi benkukbimbonman,

kwane ye kuu yobdoodmeneboon yaaaromkonoyiib dobirimbonman.

10O Yariman, eb yikaaddan kuu eb yaambedyonenib ebbed kwananeeb ande in-amen kowaniib,

amborom kuu eb ande miniwendankuu eb kuu yi yaa angkurom ko-rokbaabban kowe.

11Yariman kuu Sayion arimbed oone dobir-imaan, ye yaa kubene wingkime,

kwane yembed komo ambangkoonkuu ambibkin mimimdan aom yaadakmime.

12 Amborom kuu kumka o kuman kamiib-dan yaa kakman inandi ye God kuudabab meneboondan yaa meeni-maan,

yi kuu ye yaa kwane baandimaankowe yi yaa akmen naknod kerenonondandimokban kui.

13O Yariman, ne bondanbed durud yewedke kawiwen kee wedmende.

Mimyob keeweneb bobni ye am-bongko yaa kee nenkone buru-dande.

14 Kwanebko, Saiyon ye mungkanYerusalem yu kuuk ambongkodemaombed

ewaningko kankooni weng koremdakmeni,

bobni yaa burudande bindi ye kiwaanebbed ongmewen ye dowad kuba.

15Ambibkinmimimkuu yi bondan kirobimeandi ye dem nidkiwen kuu yika kurikirobiwen,

kwane yi yon kuu yika yi kawaad nongkowe bikniwen kumbed awindoon.

16 Yariman kuu ye wengyundi yorokmokumbed ye inamen korokboon,

kwane arewa kamidan kuu yika yidingkimbed komo ambangkiwenkumbed kawaad nongbed awinde-moon areb keriwen.

Higaiyon. Selah

Yook 9:17 73 Yook 10:1417 Arewa kamidan kuu ika bobkonombon

yiri wananiib,God yaa wunekare nonondandiwen ye

ambibkin mimimdan korem kui.18Kibikee kamboknondan kuu awandiyiib-

ban kumban Godbed aron korem yiyaa nonondandaanban,

Godbed kwananeen ande meeni ye in-amen kuu kibikee yobdood mene-boondan yaa kuu dowan, kumbanaron ari kuu kuye inamen kuu ikaawinaniib.

19O Yariman, yaro dembe.Korondaawa kangdod aom kuu

karubbed eb kan kubunaib.Ambibkin mimimdan kuu eb kerebiri

arimbed kangdod kerunde.20O Yariman, yi kuu ongmendebko unime.

Korokbendebko, ambibkinmimimdankuu nimakarub dokmenmo kuuyikaadkerime. Selah

101 O Yariman, komoyiibkob eb kuu ambab

angkambed kwane doreeb?Komoyiibkob dabab kandimaub yaron

ari kuu biknekoreb wedmendimok-ban kerimaab?

2 Arewa kamembiri ye karub kuu yekerengkan kumbed kamboknondanyenbande yarimaan kowe,

ye kuu yena yaa wunonwanon ye in-amen meenimaan kumban ebbedye nen kuye inamen ye dabab aomkowe.

3Arewa kamembiri ye karub kuu ye inamendowaken arewa kuyaa kerengkankaimaan,

kwane yembed kirimdan yaa amunkerundekore Yariman yaa butunkaimaan.

4 Arewa kamembiri ye karub kuu yekerengkan kaimaan kumbed Godande onmimokban,

kwane ye meeni inamen aom kuu Godyaayiib ma meenimokban.

5Arewa kamembiri ye karub kuu yiribmanbi ye kiwaan ongimaan kuu yim-inmo kerimaan kuned,

eb wengyundi ye inamen kuuarimo, ye kuu kuyaa wedmeyekaadkerindeban,

kwane ye bondan yaa kuuwooyo andeambon baandimaan.

6 Kwane, yeka yemeren yedmimaan,“Komombed ne kuu ma nen yirikubunaanban,

aron korem kubimo dobaraniin, neyaa dabab ma manaanban.” andi-maan.

7 Ye mongkodkono aom kuu butunkamiyiib dudanabiyiib yenban-daniin andiyiib kumbedmo,

kwane dabab kondiyiib arewakamiyiib ye weng kuu kiroddakmaneenmo.

8Ye kuu kambong diambed kakubuk biknemeedmimaan,

kwane biknimbon yaambed ambarak-miyiibbandan ogood kuyaa kumkayimaan,

kwane yewed kondandameendan yaakuu yemyeb bikne keendombiri-maan.

9 Ye kuu laiyon areb biknimbon yaambedkakubuk bikne meedmimaan,

kwane ye kuu angkimbere meedmenekamboknondan awindandekaimaan,

kwane awindekore ye oon bi ye menaom kamobe be irin wenemoonareb kamimaan.

10 Kamboknondan kuu yembed ben yirikiradme yob beengkemoon arebkamimaan,

kwane yi kuu ye aromkonombed benyiri kubunimaan.

11Arewa kamembiri ye karubbed yeka yed-mimaan, “God kuu nonondandoon,

ye murubia kuu kebenekore wed-mewimokban.” andimaan.

12 O Yariman, yaro dembe! Eb dingkikankoone yire.

O God, dabab kandiwendan yaanonondandundaab.

13Arewa kamembiri ye karub kuu komandeGod yaa butun kaimaan?

Komande yekareb yedmimaan, “Nem-bed komo kamiin yaa kuu ye kuuwengyundaanban.” andimaan?

14Kumban, o God, eb kuu dabab menebiyiibmimyob wandiyiib yaa kuu wedmi-maab,

kuyaa kuu ben awandi ye dowadmeenimaab.

Dabab kandoonman kuu yekareb eb dingkiari kowimaan,

Yook 10:15 74 Yook 12:6

kwane anenabdan yaa kuu ebbedawandimaab.

15Arewa kamembiri ye karub ye aromkonokuu ebbed domangke nenangkadere.

Ye arewa kamembiri kuu ebbedwengyunde dabab kone yemoonkeraneeb kumbed ye inamen arewakuu dowan keraneen.

16Yariman kuu aron korem korem ye kingkeroon,

kwane ye weng wengambaraibban yeambibkindan kuu ye okad ambabangkambed duknaniib.

17O Yariman, dabab kandiwendan yi meenidowaken kuu ebbed wedmeneb,

ebbed yi yaa kube ongkandenebyimbed eb yaa baandi kuu ebbedwengamberendimaab.

18Anenabdaniib dabab wayiroondaniib kuuebbed dorondarundimaab,

okad yiridanbed uniwon karakwonkondi kuu dowan kerok anded.

11Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1 Yarimanbed kukbimaanbon aombed do-

birimain.Kowe, inamen arewaman, eb kuu

kanekob ne yaa kuu ke yed-mewewen kei,

“Ayari on areb ewaangko ari wanwene.2Kedi, wedme. Arewa kamembiridan kuu yi

ana ben yekbad yaa dedmobenib,yi anangkab angkokbimaib.

Yi kuu kumun aombed niindem aomyorokmo kere doriibdan yaa

baradmande doriib.3Kwane, ambokab yiri ye inamenmonmari-

maib kowe,yorokmodan kuu komo keraniib?” an-

dewen, komarewa kii?4Yariman kuu ye kurikuri ambib karadmo

aom doreen,kwane Yariman kuu ye dibere oonim-

bon Ewen ari dibeen.Ye kuu nimakarub korem yaa ongme keen-

dombirimaan,ye indob kuu nimakarub yi niindem

aom andangkimaan.5Yariman kuu yorokmodan yi niindem aom

andangkimaan,

kumban arewa kamembiridaniib yen-bandi yaa dowaken keriwendaniibyaa kuu ye kingkinbed arud wan-dembirimaan.

6 Arewa kamembiridan yaa kuu amoyid-kowiib bod sulfaa yumbuyiib

kiradmaneene am areb yi ari kiroba-neen.

Kwane, nimin kaiyiib ye nuub kumbedyi yaa wurumembirimbon aomnongkobaneen.

7Amborom kuu Yariman kuu yorokmo,ye dowaken darewoob kuu yorokmo

kamime anded,kwane kangdommo doriibdan kuu ye

murubia wedmaniib.

12Yook ambo bi ye karub yeman. Seminit yekiwaan wingki yeman. Dewid ye yook.1Yariman, awawe. Eb kerekmen yaa doriib-

dan kuu dowan,anam anam yaa ma korondiyiibban

awinimo doriibdan kuu nimakarubaombed wenebe dowan keriwen.

2Nimakarub koremkuuyi dia doriibdan yaabirandimaib,

kwane kobkob weng kuu yi mongko-dem aombed menebimaan birandiye dowad.

3Kwane, kobkob weng dakmidan kuu Yari-manbed kebenendok.

Kwane, kane kanembed kerengkankame

4 “Nubkareb aromne dakmenabanuubkumbed yena yaa burudandandeyi korok keranuub.

Nub komo dakmandamuub kuukumbedmo, karub maambedkebendaanban.” ande dakmimaibkuu Yarimanbed kebenendok.

5 Yarimanbed yedmoon, “Kamboknondankuu arewa kamidanbed ben dababwayiroon kuyiib

yenbandiwendan wareki kamiibkuyiib wedmaan kowe,

kibireb kee yaro dobaraan.Yaro dobere yi dowaken yaambed doron-

dande awandaniin.” andoon.6 Kwane, Yariman ye weng kuu karadmo,

ma arewayiibban.Ye weng kuu bot silvaa kande

nengkanabi yeman aom kamone

Yook 12:7 75 Yook 15:3

yankoren anam keri dowad nengkeika ika kame ediib kerimaib kwaneareb, karadmo kai.

7O Yariman, ebbed nub ben ongme oona-neeb,

kwane kuye arewa kamidan yaa kuuebbed nub ben dorondandaneeb,aron korem.

8 Inamen miin arewa kuu nimakarub ina-men amun ande kamiib kumbed

arewa kamidan kuu okad kuyaanubkob ande kerengkan kameyarimaib.

13Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1O Yariman, eb kuu aron komoyiib ne yaa

meenaabban?Aron korem nonondanduwaneewoo?Aron komoyiib ne yaa angkurom ko-

rokbewaneeb?2 Aronkiyiib amnoomiib mimyob wandi-

main kowe,aron komoyiib ne inamen aom dabab

kandembaraniin?Aron komoyiib ne bonman kuu ne bu-

rudande doraneen?3O Yariman ne God, ne yaa wedmewe inan-

duwe.Ne id yaa aromkono konebko nin-

dob yimin kerok. Kwanaabban kuuangke bobnaniine,

4ne bonmanbed “Ye kuu nembed bidkon-aan.” ande yedmaneene

ne bondanbed ne kombaraan yaakubaniib kii.

5 Kumban ne kuu eb womoniyiibban yemimyob dowaken yaa angkimbara-neen andimain,

kwane ne niindem aom kuu bobni yaaburudande bindi ye kiwaan ebbedongmewen ye dowad kubimain.

6Ne kuu Yariman yaa wingkaniin,amborom kuu ye kuu ne yaa amunmo

kamoon kowe.

14Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1Inameniibbandan kuu yi niindem aomkuu

“Godiibban, dowan.” ande yedmi-maib.

Yi kuu yorokmomban, unitab, yi ambangkikuu komyengiib,

yi kuyaa mimo kanembed ma amunkamimokban.

2 Yariman kuu Ewen arimbed kiri ni-makarub korem yaa kerendeen,

ye kuu karub mim mim kanembedinamen kande God ye kiwaan yaaonme dobiridan kuu wedmanded.

3Kumban yi korem kuu amonombe yang-mad kere kimyen wenebiwen,

kwane yi kuu ibonmo yorokmoyiib-ban unitab keriwen.

Yi mim kuyaa kuu kanembed ma amunkamimokban,

korem dowan kai.4Arewa kamidan kuuma kaadkeraniib dee?

Kedi, yi kuu om anemoon areb nekaruwa nimaya monmarimaib,

kwane yi kuu Yariman yaa mabaandimokban.

5 Kumban yi kuu unimbed de derendandeonekandoon,

amborom kuu God kuu yorokmodanyoom doreen kowe.

6 Arewa kamidan, yiib kuu kamboknon-dan yi inamen kowiwen yaa keben-imaib,

kumban yi kuu Yarimanbed kukbi-maanbon aombed dobirimaib.

7 O, Israeldan yi bondan burudande obonkerundi ye karub kuu aangko Saionarimbed angkadere monok.

Kuyaron kuu Yarimanbed ye nimayakaruwa ben obonmo kerunde yim-inmo kerundaneen.

Kwanoka Yekob ye meed Israeldankuu dowaken kere kubime.

15Dewid ye yook.1O Yariman, eb kurikuri ambib aom aomni

kuu kane kuu yimin?Ewaangko karadmo ari dobiri kuu

kane kuu yimin?2Kuye karub kuu ambarakmoon ande kad-

woniyiibban,kwane ye kuu yorokmo yaambed am-

bangkene,ye niindem aomkuu anammo kumbed

anammo dakmimaan.3 Kwane ye kuu wengamborokbandimok-

ban,ye kuu ye dia doriibdan yaa ma am-

barakmendimokban,

Yook 15:4 76 Yook 17:7

kwane ye angkodmi yaa kobkobdaanubdaanab kamimokban.

4 Kwane ye kuu arewa kamimaibdan yaakuu odkeneb kerimaan,

kumban kane kane Yariman yaa uni-wendan kuu yi aningko kankooni-maan.

Kwane ye amob ongmoon kuu no awina-neen,

kuye amob awinaneen kumbed dababmenebaneen kuned.

5Ye kuu od bangkandekore ika ari iniyiibyedme kandaanban,

kwane ye kuu arewa kamidan yi odyemyeb kandene ambarakmindo-man yaa ambarakmoon ande yed-maanban.

Kane ye kuu keamune kamaneen kuukiringmaanban kangdommo kera-

neen.16

Dewid ye miktam ye yook.1O God, ne nen dorondande,

amborom kuu ebbed kukbimaabbonaombed dobirimain kowe.

2Nembed Yariman yaa yedmaan, “Eb kuune Yariman,

kumkamamunne yaa dangoon kuu ebyaambedmo.” andaan.

3Karadmodan okad kiri doriib kuunambiri manimanandewiib,ne kubi dowaken korem kuu yi yaa

angkeen.4 Kane kane god yena yaa winimaib yi

mimyob wandi kuumaa ariyiib kan dabokne wananeen.

Yi god yaa dingkan aye nengke baeb koneumkan onduknimaib kuu wenedaboknainban,

kwane yi god yi aningko kankoonain-ban.

5 Yariman, ne dobiriyiib yumboniib kuuebbed ongmewen.

Ari ne komo keraniin kangkon ebbedooneeb.

6Okad yimin yaa nariwen kuu ne dowakenyaambed ongmiwen.

Anam kuu nokad kawewen kuu ku-bimo yeman.

7 Ne kuu Yariman yaa kubaniin, yembedkedmengkawimaan kowe,

kwane amnoom kangkon ne inamenmeeni ye kiwaan kumbed inamenamun korokbewimaan.

8 Ne kuu Yariman kuu barang darewoobande meenimain.

Ye kuu ne dingki wiwi angka doreenkowe,

ne kuu kiringmaanban kangdommokeraniin.

9Kwane kowe, ne mimyob kuu kubeena neong kangkon kubeen.

Ne id kangkon uniyiibban dobara-neen.

10Amborom kuu ebbed ne kuu bobkonom-bon yiri aron korem domowawedeendainban,

kwane korondaawe eb Karadmomankuu bobne deendaanban.

11 Ebbed wadkeri ye kiwaan kuu korokbe-wewen.

Kwane eb arinambo arimbed ne yaakubi kawaneeb,

aron korem ye kubiyiib eb dingki wiwiangkambed kui.

17Dewid ye kurikuri yook.1O Yariman, wengyundi amun kawe ande

kaamobdako wengambere.Ne baandi kee wengambere.

Ne kurikuri kee wengambere,ne weng kee birandi ye inamen

yaambed dembindo kowe.2Ebbed ne dowad wengyundema ambarak-

mindo ande,ewindobbed yorokmo kiwaan wedme.

3 Eb kuu ne niindem aom wedmene am-noombed andangkewe,

kombon darobewimaab kumban am-barakmi maa ma wedmaabban.

Ne inamen kowaan kuu ne wengbed am-barakmain andaan,

4okad yiridan kwamunemban.Eweng awine kandaan kowe,

yeremboromdan yi kiwaan yaakangkadmimain.

5 Ne kuu eb kiwaan yirimo dodkanmoweniin,

ne yon kuu ma monkare kimyenangka ma dodkan winindo.

6O God, ne kuu eb yaa baandimain,amborom kuu ebbed inanduwimaab

kowe,kerendem kawe ne kurikuri wengambere.7Kane kane yi bondan yaambed kirokmone

ebbed kukbimaabbon aombed do-birimaib kuu,

Yook 17:8 77 Yook 18:9

eb dingki wiwimbed ben burudandebindimaab kowe,

eb womoniyiibban ye mimyobdowaken miin darewoob yi yaakorokbende,

kukuu binangki yeman, miin dare-woob anam kowe.

8 Ewindobbed ebka dorondandemoon arebne nen dorondande.

On ayam yu mana kuu yu dongkondem aom nen biknemoon areb nenen bikne.

9Arewa kamidanbed nenbandande kamiibyaa kuu kwane dorondande,

ne neene kowandamiibdan nekanawanewandiwen yaa kui.

10Yi mimyob keendi kuu dowan kai,yi kuu kerengkan kami ye wengmo

dakmimaib.11Yi kuu ne kerewenmo miniwen kumbed

kibikee ne kanawanewandiwen,kwane kereknenmo dorenib ne nen

okad yiri korarande doriib.12 Yi kuu laiyonbed dingkan mungi bob-

nemoon areb doriib,laiyon darewoobbed biknimbon

aombed kerekne diberemoon arebkui.

13 O Yariman, yaro dembe! Yi durundeyenbande ben yiri kubudere.

Eb kerewangbed arewa kamidan yaane nen burudande angka kowe.

14 O Yariman, eb dingkimbed karub kwa-menabimaib yaa ne nen burudandeangka kowe,

okad kiridan okad yiri ye wadkeriye kakmanmo kandi dowad kwani-maibdan yaa kui.

Ebbed bobne komberewendan yaa kuu an-iman bangkandaawe ane mikmon-aiwe yi mungi dowan kerimaan,

kwane yi meed kangkon yiminmo do-birimaib,

kwane kuye bangkandembiri yemankuu yi awoya yaa kangkon angkeen.

15Kwane, ne kuu yorokmo dobiri yaambedeb murubia wedmaniin.

Kwane ne kuu unuk yirimbed yarodembaniin kuu eb kuru wedmenikubaniin.

18Yook ambo bi ye karub yeman. Yarimanye dememan Dewidbed wongkoon. Yari-manbed Dewid ye bondan koremiib Sooliibyaambed ye nen burudande angka kowoonkumbed keye yook wingkoon, Yarimanyaa.1O Yariman, eb kuu ne aromkono, eb yaa

mimyob dowaken keebdaan.2Yariman kuu ne aromkonombon, ye kuu

ne aromne angkumonimbon, yekuu arud barang yaambed ne nenburudande angka kowi ye karub.

Ne God kuu ne aromkonombon, yem-bed kukbimaanbon aombed dobiri-main.

Ye kuu ne kombe, ye kuu bobni yaa nenen burudande bindi yaromkono,ye kuu ne dorondarimbon.

3 Yariman kuu amunmo kowe yaningkokankooni kuu yimin.

Ne kuu ye yaa baandimain kowe,ne bondan yaa ne nen burudande

angka kowimaan.4 Bobni ye kibin abakbed ne kuu

yerengkoon,kwane monmari ye barang kuu urok

yuknemoon areb ne burudandoon.5 Bobkonombon ye kibin abakbed ne yaa

kanawanewawoon,kwane bobni ye warabbed ne kebe-

newoon.6Ne mimyob wande miin yiminban keraan

kumbed Yariman yaa baandaan,kwane ne God yaa awawok ande

komkaan.Kwane, ye kurikuri ambib aombed ne weng

kuu wengamboroon,ne baandi kuuwene ye kerendem aom

aomnoon.7Okad kuu binangkiyiib dowodkiyiib keru-

une,aangko angkumonimbon kuu ben kir-

ingmeen.Yi binangkiwen kuu Godbed norin

wandoon kowe.8Amareng kuu ye kiringkono dembed dem-

benaboon,kwane dene dowan keri ye amoyiib

amoyidkowiib kuuye mongkodembed dembenaboon.

9 Ye kuu ambid birinde kan yone yiri ka-monoon,

Yook 18:10 78 Yook 18:30

kwane ye yon dad dabderem yiri kuuwiib kumun miriknimbonmo.

10 Ye kuu engyu burawiib arimbed diberewanwonoon,

kwane ye kuu nuub arimbed wan-wonoon.

11 Ye kuu kumun kande ye dabuni yemankerundoon,

ye dabuni yeman kuu ambid yeamokambid.

12Ye kerebiri ye nambirimbon kumaombedwiib yeeduruune

am boyareb yurukmo kuyiib amoyid-kowiib angkadereboon.

13Yariman kuu Ewen arimbed nambad arebbaandoon,

kwane Korem Burudandoon Arimbedye God ye weng yuud kuu derenda-roon.

14 Ye ana barandoona bondan kuukirokmone buyokbayok keriwen,

kwane imak aande yenbandoonakirokmone dawariwen.

15 O Yariman, eweng kamkono ongkan-dewen,

kwane eb kiringkono dem aombedinum nareewa yeedereboonkumbed

karamokniindemyiri kankubunimbon kuudokmenmo kereene,

kwane okad yu angkumonimbonkwangkon dokmenmo kereen.

16Ye kuu ari kaimbed yiri yirene arudbonaombed ne nendoon,

ne kuu ok niindem yirimbed nenwan-dune kowoon kui.

17 Yembed ne bonman aromkono dare-woowiib yaa nen burudande angkakowoon,

ne bondan aromkonoyiib ne arebbankuyaa kui.

18 Ne kuu dabab aom aomnaan kumbedyimbed nenbandande miniwen,

kumban Yarimanbed yone awawoon.19Arudbon aom kuu yembed ne awawe nen

angka kowoon,ye kuune yaa dowaken keewoon kowe

nen burudande kowoon.20 Yarimanbed ne yorokmo kaimain

yaambed amun keruwoon,kwane ne kuu darobe wedmoonka ko-

romiibban dobman kowe ne yaakakman amun keewoon.

21Amborom kuu ne kuu Yariman ye kiwaanarimo winimain,

ne kuu ne God yaa ma amonombekoronde winindo kowe arewa ka-mindo.

22 Yembed dakmenaboon ye amob koremkuu ne wedmoni awine kandaan,

kwane yembed wongkanaboonye amob kuu ne ma wengam-beredandindo.

23 Ye yekaad ne kuu karub maambed am-barakmoon ande kadwonimokban,

kwane ne kuu ambarakmi yaakangkadmimain.

24 Yarimanbed ne yorokmo kaimainyaambed kakman amun kawoon,

ye indob arimbed ne ma ambarak-mindo kuyaambed kui.

25O God, kane kane yi kuu eb yaa ma ko-rondiyiibban doriib kuu ebbed yiyaa ma korondiyiibban ye dobirikiwaan kuu korokbendimaab,

kwane kane kane kuu karubmaambedambarakmoon ande kadwonokbankuu eb karub maambed ambarak-moon ande kadwonaanban ye ki-waan kuu yi yaa korokbendimaab,

26kwane kane kane kuu karadmo doriib kuueb karadmo dobiri ye kiwaan yi yaakorokbendimaab,

kumban unitabdan yaa kuu eb kuuinamen kan bikniwen yaa darobi yekarub korokbendimaab.

27 Kane kane yika kan kubunimaib kuuebbed ben burudande obonkerundimaab,

kumban kane kane kerengkan kami-maib kuu ebbed ben yiri kubuni-maab.

28Eb kuu ne kiwaan yurimaab,o Yariman ne God, eb kuu kumun aom

doriin kuu kan amonombe nambirikerimaab.

29 Eb aromkonombed kawaneewa bondanyemoon kuu yeene burudandaniinkuu yimin,

kwane ne Godbed neyiib yaa doreenkuu aromnewaneena yi aromneangkumonimbon korongbere-nande aomnaniin kuu yimin.

30Ma, God kee ye kiwaan kuu demkoronmo,Yariman ye weng kuu karadmo.

Kane kane kuu ye kukbimaanbon aombeddobirimaib kuu,

Yook 18:31 79 Yook 18:50

ye kuu yi kombe keroon.31Kedi, kane kuuGod? Yariman yembedmo!

Kane kuu yone aromnimbon? NubGod yembedmo!

32Ne yaa aromkono kawi ye karub kuu God,kwane yembed ne dobiri ye kiwaan

kuu demkoronmo ongmimaan.33 Ye kuu ne yon kuu diiya ye yon areb

ongmimaan,kwane ye kuu ne ongmaane aangko

arimbed yarebimain, kombirimok-ban.

34 Yembed ana nangmi dowad ked-mengkawimaan,

kowe ne dingki kuu anangkabaromkono kuu nikbimain.

35Ebbed ne nen burudande angka kowi kuukombe areb, ebbed ne nen doron-dandimaab,

kwane eb dingki wiwimbed neawawaawe yiminmo dobirimain.

Eb kuro yiri ambokibine awawewenkumbed aningko darewoowiib ker-aan.

36 Kiwaan ari wanaan kuu ebbed yirim-bonmo ongmimaab,

kowe ne kuu kombirimokban.37Ne bondan kuu nembed yondem keren-

den wene burudande awingkan-daan.

Ne kuu yinmone korondindo, yi mon-maraan kumbed ika manaan.

38Nembed yi yeene beengkaan kowe,yi kuu yaro dembindeban keriwen,kwane yi kuu ne yon dad dabderem

aom kirobiwen.39Ana nangmi dowad ebbed aromkono ne

yaa kawewen,kwane ebbed ne bondan ben ne

yon yiri nongkobeewe ne yaabumangkiwen.

40 Ebbed ne bondan ben amonombeewekirokmoniiwe

yeene monmaraan.41Yi kuu awandi dowad baandiwen kumban

karubmaa kanembed yi kuuma benburudande awandindo,

kwane Yariman yaa baandiwen kum-ban ye kuu yi yaa ma awandindodowan.

42 Nembed yi kuu dore yon dowooddararaana ingkud nuubbed wu-ruwemoon areb keriwen,

kwane nembed yi kuu ben kubu-daraane birin kiwaan ari doreboknemoon areb keriwen.

43Karubbed ne nande kamiwen kuu ebbedne nen burudande angka kowewen.

Ebbed ne kuu ambibkin maa maa yikorok nen kinewen,

kwane nimakarub yi ne ma nekaad-kerundindo kuu ne dabderem yiridoriib.

44 Yi kuu ne yaa wengambirimaib kuu noawine kandimaib,

kwane owoddan kuu ne yaa unewe ikaanuk irinambenimaib.

45Yi arudkono kuu dowan kerimaib,kwane yi kuu yi aromne angkumon-

imbon yaambed neyiib yaa kiring-miyiib minimaib.

46 Yariman kuu doreen kii! Ne yaayone aromni ye God yaningkokankoonem!

Ne nen bobni yaa burudande bindi yeGod yaningko kankoonem!

47Yekuunebondanyaa kakmankondimaanye God,

kwane ye kuu ambibkin maa maa benne dabderem yiri nongkobimaan yeGod,

48kwaneye kuunebondanyaambednenen burudande angka kowimaan yeGod.

Eb kuu ne bondan yaambed ne nen buru-dande aningko darewoob arimbedkawewen,

kwane eb kuu yeremboromdanyaambed ne nen burudande angkakowewen.

49 Kwamunewen kowe, o Yariman, am-bibkin korem aom kuu eb yaakubebdaniin,

kwane ewaningko kankoonewingkaniin.

50Godbed king kerunoon ye karub yaa bu-rudande dori arimbed bangkanoon,

kwane ye kuu yembed kinoonmanyaa womoniyiibban ye mimyobdowaken keenimaan,

Dewid yoom ye awoya ari yoom yaaaron korem keendimaan kui.

19Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.

Yook 19:1 80 Yook 20:51 Ambidiib mindong yi dangimboniib kuu

God ye nambiri dianmo korokbi-maib,

kwane yi kuu ye dingkimbed ong-menaboon yaa kuu korobe dakmi-maib.

2 Aronki mimim kuu kwane dakmembiri-maib,

amnoommimim kangkon kaadkeri yekerekmenyewengkwanedakmem-birimaib.

3Kukuu dakmiyiibban, kwane wengiibban,kwane yi weng yuud kuu maambed

wengambirimokban.4Kuned yi weng yuk kuu bid yimin yimin

yaa angkane wenebimaan,yi weng kangkon bid yimin yimin yaa

wenebimaan.Ambid aom kuu yembed aron ye yumbon

ongme kowoon.5Aron yeedirimaun kuu karubwonong

mokaid awanande ye angkimbonaombed angkaderemoon areb kui.

Yu kuu kabani yaa burudanduninde-ban ye karubbed kubene kabani-maan areb.

6 Kwane yu kuu ambid dungkunangkarambed daadere

dokbe angkara kubunimaun.Yu nambiri yaa kuu barang maa ma

biknimokban.7Yariman ye amob kuu demkoronmo,

kingkin yaa aromkono yeeb koni-maan.

Yarimanbed komo kamoon ye weng kuuanam anammo,

mengmengiibban iwari doriibdan benmeeni kangdomdan kerundimaan.

8 Yariman ye kongamki yamob kuuyorokmo,

niindem aom kubi kondimaan.Yarimanbed kwanime andi ye weng kuu

karadmo,kiwaan amunmo korokbimaan.

9Yariman yaa une bumangki kuu amun,kuye inamen kuu aron korem angkim-

baraneen.Yariman ye wengyundi kuu yiminmo,

yi korem kuu yorokmo.10Ye amob yaa kuu bobne kombiri yeman,

bod gold arebban,bod gold yankorenmo yemoon yaa

kangkon burudandiwen.

Ye amob kuu ambod miin amuniib, in okambod arebban,

in ok ambodmo yaa burudandiwen.11 Yi yaambed eb demedan kuu ongkan-

doon,kwane ye amob be amuknaniib kuu

kakman amundarewoob kandaniib.12Kanembed yeka ye ambarakmi kuu wed-

menaneen? Dowan.Nekaadkerunindo ye ambarakmi kuu

ebbed are nonondande.13 Eb deme karub nembed kwane ina-

men ongme ambarakmaniin an-daka ebbed kebenewe.

Korondaawe kuye ambarakmi kuu neyaa oonewaan.

Kwananeeb kuu karub maambed ne yaaambarakmoon ande kadwoniyiib-ban keraniin,

kwane ebbed wengyunde miinwabkad kerewen andaabban.

14 Kwane, eb indob ari kuu ne mongkod-konombed weng dakmeni ne ni-indem aombed meenako eb kubidowaken kerok,

o Yariman, ne aromkonombon, kwanene biddi ye karub.

20Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1Kwane dabab kandebka Yarimanbed inan-

dubdok,kwane Yekob ye God yaningko

yaambed dorondarubdok.2 Yembed kurikuri boyambiwoombed

awabdok,kwane aangko Saiyon yaambed eb nen

angkumonok.3Ebbed God yaa bangkanimaab korem kuu

yembed ika meenok,kwane ebbed dingkan aye nengke

agedmo kere baeb koni yemanbangkanimaab kuu yembed eeyimin andok. Selah

4Eb niindem aombed komo yaa dowakeniibkerewen kuu yembed kabdok,

kwane inamen ongmenabewen koremkuu yembed ongmoko anam kerok.

5 Ebbed bondan nangme burudande dora-neeb kuu kube komkenub,

burudandewen kii andi ye ebkadbarad kankoonenub nub Godewaningko yaambed kubanuub.

Yook 20:6 81 Yook 22:2

Yiib kaamoni korem kuu Yarimanbed eeyimin ande awandok.

6Ne nekaad Yarimanbed kinoonman kuu yebondan yaa nen burudande angkakowimaan,

kwane Ewen karadmo arimbed ye ki-noonman yaa inandimaan,

ye dingki wiwi ye aromkono, nen bu-rudande angka kowi ye aromkonokumbed kui.

7Yena kuu ana nangmidan seriot arimbeddobere nangmimaib kuu nub yaaawandaniib ande meedmimaib,

yena kuu ana nangmidan hoosarimbed dibere nangmimaibkuu nub yaa awandaniib andemeedmimaib,

kumban nub kuu Yariman nub Godkumbed nub yaa awandaneen andemeedmimaub.

8Yi kuu ben kubunaneene kirobaniib,kumban nub kuu yaro dembenub

kangdommo dobaranuub.9OYariman, king kuunenburudande angka

kowe!Nub baandubka inande!

21Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1O Yariman, eb aromkono ye dowad king

kuu kuboon.Ebbed awanenewen kowe kubi dare-

woob keroon!2Ye niindem aombed komo yaa dowakeniib

keroon kuu ebbed ee yimin andekonewen,

kwane ye wengbed komo kaamob-doon kuu konewen, ma ko-rondindo. Selah

3 Ebbed ye yaa yewudmo amun keruneangkodmeneneb,

ye korok ari kuu dereni yeman bodgold yankorenmombed ongmiwenkumbed kan derenenewen.

4 Yembed wadkeri dowad kaamobdoonekonewen,

aron yemooniib, aron korem koremkui.

5 Ebbed awanenewen yaambed ye nambirikuu darewoob keroon,

kwane ebbed ye ari dobirimanimanandewiib nambiriyiibbangkanewen.

6 Ebbed aron korem ye amun kerunikonewen,

kwane yeyiib yaa doreeb kowe ku-bimo doreen.

7Amboromkuu king kuu Yariman yaambedinamen angkumone doreen,

kwane Korem Burudandoon ArimbedYe God ye womoniyiibban yemimyob dowaken yaambed ye kuuma kiringmaanban.

8 Eb dingkimbed eb bondan korem aw-ingkandaneeb,

kwane kane kane eb yaa arudwandembiriwen kuu eb dingkiwiwimbed yire awingkandaneeb.

9 Eb mananeeb yaron ari kuu yi ben amotnimin darewoowiib denemoon arebkerundaneeb.

Yarimanbed norin wandaneen kumbed yiben yoobkaneene

ye amotbed yi dene kubunaneen.10Ebbed yi awoya benmonmaraneewe okad

arimbed dowan keraniib,kwane yi yumbon kuu nimakarub ku-

maom kuu dowan keraneen.11Yi kuu eb yaa bon keri ye inameniib bi-

randi ye inamen arewayiib ongmiibkumban,

yi kuu ma kamindeban keraniib,12amborom kuu ebbed yi yaa eb ana barad-

maneeb kumbedyi kuu angkurom korokbebde

kirokmonaniib kii.13 O Yariman, ewaromkono yaambed an-

ingko ariyiib kerok.Nub kuu eb aromkono dowad yook

wingkenub ewaningko kankoo-nanuub.

22Yook ambo bi ye karub yeman. “AmkimoYe Diiya Yingki” ye yook ye kiwaanyaambed wingki yeman. Dewid ye yook.1 Ne God, ne God, eb kuu komande do-

mowewen?Komande ambab kerewen kumbed

dabab ne yaa monoon kuyaa kuu nenen burudande angka kowaabban?

Komande ambab kerewen kumbedwareki kaimain kuu wengambir-imokban kerewen?

2 O ne God, aronkimbed eb yaa baan-dembaraan kumbed ebbed inan-duwindo,

Yook 22:3 82 Yook 22:22

amnoom kangkon eb yaa baandem-baraan, ma iwari kerindo.

3Kuned eb kuu king ye dibirimbon arimbeddibere karadmoman kerewen,

kwane ewaningko kuu Israeldanbedkankoonimaib.

4 Nub awoya kuu eb yaamo angkumonedobiriwen,

kwane angkumone dobiriwenkumbed arud ye barang yaa benburudande angka nongkobewen.

5 Eb yaa baandiwen kumbed arud yebarang yaa ben burudande angkanongkobewen,

kwane eb yaamo angkumone dobiri-wen kowe ebbed kwananeeb andemeedmiwen kuu anam id keroon.

6Kumban ne kuu karubban wodam,nimakarub korembed kan angka

karenib arewa anduwimaib.7Kane kane ne yaa wedmewimaib yi korem

kuu ambonbaawimaib,kwane yi kuu damangkawe yi korok

waaburukme yedmimaib,8 “Ye kuu Yariman yaambed angkumone

doreen kowe,korondubko Yarimanbed arud ye

barang yaa nen burudande angkakowok.

Ye kuu Yariman yaa kwane kubenoonkowe,

korondubko Yarimanbed arud yebarang yaa nen burudande angkakowok.” andimaib.

9 Kuned ebbed ne kuu ena yu kabeyobaombed nen angkaderewen,

kwane ena yu muk aniin yaa kuuebbed ne kuu eb yaambed angkumone

dobiri yeman ongmewewen.10 Woonaan yirimbed ne kuu eb yaambed

yone dobaraan,kwane ena yu kabeyob kumaombed eb

kuu ne God kerewen.11Ne yaa ambab keraab,

amborom kuu dabab manandamoonkumban

karub maambed ma awawaanbankowe.

12Ne bondan kuu ne yaa awanewandiwen,yi kuu Basan ye buromakau

ambi arudiib areb ne yaakanawanewandiwen.

13Yi kuu laiyonbed dingkan anande kabangangke yaremoon areb,

ne yaa yi mongkodkono dan-duwimaib.

14 Naromkono dowan, ok kan onduknewenebe dowan keremoon areb ker-aan,

kwanene kono ingkanaboon kuuwad-menaboon.

Ne mimyob kuu koronde in areb yawaakkeroon,

kwane koronde okmo keremoon arebkeroon.

15 Naromkono kuu dowan, yongkonbonareb keroon,

kwane ne ong kuu mongkodkono yaakarangkoon.

Ebbed ne kuu bobnok ande okad yirikowewen.

16 Ne bondanbed anon arewa areb ne yaaawanewandiwen,

kwane yi kuu arewa kamidan yemoon,ne yaa kanawanewandiwen,

kwane yimbed ne dingkia yona kuukaare dem nabangkenabiwen.

17Ne kono koremkuu nembed kimingki kuuyimin,*

nimakarub kuu ne yaa nengmowenibningkirud kamewimaib.

18 Yimbed nebkad kande yikareb kuyaomnekwiwen,

kwane bot yaa aningkoyiib kuu ki-rare ebkad mimo karub mimombedkandimo kandimo kamiwen.

19Kumban, o Yariman, eb kuu ne yaa ambabkeraab,

o ne Aromkonoman, kirod meneawawe.

20Kerewang ye arud yaa newadkeri kuunenangka kowe.

Ne wadkeri kuu dowakeniib keraankowe, ne bondan anon arewa arebyi aromkono yaa kuu ne nen angkakowe.

21Laiyon yi mongkodkono aom kuu ne nenangka kowe.

Kwane, oksen kiib yi durub yaa kuu nenen angka kowe.

22Nembed ewaningko kuu ne ambibkindanyaa daandaniin,

* 22:17: Ye bondanbed ye nen angkara angkara bingiwen kumbed kamune keroon.

Yook 22:23 83 Yook 24:4

kwane ne kuu nedbimaibdan ku-maombed ewaningko kankoo-naniin.

23 Yariman yaa unimaibdan, yiib kuu yeaningko kankoonime!

Yekob yawoya korem, yiib kuu ye yaanambiri konime!

Israeldan korem, yiib kuu ye yaa bu-mangkime!

24 Amborom kuu kane kane durud yewedkandiwen kuu

yembed yi yaa ma arewa andewunekarindo.

Ye kuu yi yaa ye murubia kan yeknindo,ma nub yaa awande ande baandi-

wen ye weng kuu yembed wengam-boroon.

25Ebbed ne niindem aomkubi kerunaneewekadaareb nedbiwen aom ewan-ingko kankoonaniin.

Eb yaa bumangkiwendan yi arinamboarimbed kwananiin ande amobongmaan ye weng kuu anammokwane keraniin.

26Kamboknondan kuu ane mikmonaniib.Kane kane Yariman ande onmimaib

kuu ye aningko kankoonaniib.Kubi dowaken kuu yiib niindem aom

aron korem angkimborok!27Bid yimin yimin koremdan kuu Yariman

yaa ika meene ye yaa amonom-baniib.

Ambibkin mimim koremdan kuu ye yaabumangkaniib.

28Ooni yaromkono kuu Yariman yeman,kwane yembed ambibkindan oo-

nendimaan.29Okad kiri yiribman yemoondan kuu orok

anenib ye yaa kurikuri kamaniib,duknaniibdan korem kuu ye yaa bu-

mangkaniib,yika yi wadkerima amuknindebandan

kui.30Nimakarub amaan ari dobaraniibdan kuu

ye yaambed awine dobaraniib,kwane amaan ari dobaraniibdan yaa

kuu Yariman ye dowad dakmaniib.31Yi kuu ye yorokmo kerekmen ye dowad

mokaid woonindodan yaa dakmaniib,yembed kwanoon yeweng dakmaniib.

23Dewid ye yook.

1Yariman kuu ne nen dorondare oonimaanye karub kowe,

ne yaa komo dowan keroon kuu yem-bed nekwawimaan.

2 Yembed ne nen animan yewudmombonaom kowaana yiidkimain,

kwane yembed yewenub ye okdewenebuun kebed yaa ne nenkinban winimaan.

3Yembed ne kingkin nen ikakman aromni-maan,

kwane yorokmo ye kiwaan arimo nenen kinban winimaan,

ye aningko kankooni dowad.4 Kumun doromod bobnin aom wananiin

kangkon,eb kuu ne yoom kowe,

arewa yaa ma unainban.Eb kungkangiib arud ye barang yaambed

dorondandi yemaniib kuu,awawimaib kowe kubimain.

5Eb kuu ne bondan yi kerebiri arimbedne dowad orok ongmimaab.

Ne nen kine ne korok ari kuu oiyobunewen,

kwane ne dobiri yaa kuu yiminmobangkawimaab.

6Anam kuu eb amun amuniib womoniyiib-ban ye mimyob dowakeniib kuu

ne wad dobiri aom kwane aron koremangkimbaraneen.

b Kwane, ne kuu Yariman yambiwoomkwane doberembaraniin, aron ko-rem.

24Dewid ye yook.1Okad korem kuu Yariman yeman, okad ari

kumkam korem kwangkon.Bid yimin yimin kuu yeman, kane

kane okad ari doriib kwangkon.2 Amborom kuu yembed okad yu angku-

monimbon kuu karamok niindemyirimbed ongme kowoon,

kwane okad yu yumbon kuu okwedyirimbed ongme kowoon.

3KanembedYarimanye aangko ari kawana-neen kuu yimin?

Kanembed Yariman ye karadkonom-bon ari dobaraneen kuu yimin?

4 Kuye karub kuu ambarakmiyiibban yedingkiyiib inamen karadmoyiibkumbed kui,

Yook 24:5 84 Yook 25:14

kwane ye kuu dudi god yi kuruwak yaabumangkindo,

kwane ye kuu birande amob ong-mindo.

5Ye kuu Yarimanbed amun kerunaneen,kwane ye kuu ye nen bobni yaa

burudande bindi ye Godbed ong-maneene ambarakmoon ande kad-woniyiibban ye karub keraneen.

6 Kwane areb kuu God ye kiwaan ari do-barandamiibdan kukui,

o Yekob ye God, eb murubia ari do-barandamiibdan kukui. Selah

7O kuuk ambongko, yiibka daadmime.O unyeman ye ambongko kui, yiib kuu

daadmime.Kwanibko, nambiri ye King kuu mene

kumaom aomdorok.8Nambiri ye King kee kane?

Ye kuu Yariman, kanangkodiibaromkonoyiib kui,

ye kuu Yariman, ye ana nangmi kuuaromkonomo kui.

9O kuuk ambongko, yiibka daadmime.O unyeman ye ambongko kui, yiib kuu

daadmime.Kwanibko, nambiriyiib ye King kuu

mene kumaom aomdorok.10Nambiriyiib ye King kee, ye kuu kane?

Ye kuu Ana Nangmidan Yemoon YeYariman,

ye kuu nambiriyiib ye King.

25Dewid ye yook.1 O Yariman, eb yaa ne wadkeri kuu kan

kabdaan.2 O ne God, eb yaambed angkumone

doriin.Korondaawa yenambed ne nen karak ari

kowaib.Kwane, korondaawa ne bondanbed ne

nen burudande doraib.3Kane kane ebbed kwananeeb ande meed-

mimaib kuukarak ari ma ben nongkobaabban.

Kumban kane kane idiibban kumbed bi-randimaib kuu

karak ari ben nongkobaneeb.4O Yariman, eb kiwaan kuu ne korokbewe.

Kwane, eb inamen kuu kedmengkawe.5 Eb anam anam yaambed ne nen kinban

weneneb kedmengkawe.

Amborom kuu eb kuu ne nen bobniyaa burudande bindi ye God kowe.

Kwane, amkimombed wene amnoomkuu ebbed kwananeeb andemeedme dobirimain.

6 O Yariman, eb mimyob keende kakmanare nonondandiyiib womoniyiib-ban ye mimyob dowakeniib kuu ikameene.

Amboromkuukuye inamenkuuunye-man anukbed ongmewen kowe.

7Ne kewed yaa komo komo ambarakmaankuu ika meendobaab, nonondande.

Ne wabkad kamaan kwangkon ikameendobaab, nonondande.

O Yariman, eb womoniyiibban ye mimyobdowaken yaambedne yaa ikameen-dobe.

Amborom kuu eb kuu amun yemankowe.

8 Yariman kuu amunmo, ye kuu kang-dommo.

Kwane kowe, yembed ambarakmidankuu ye kiwaan korokbende ked-mengkandimaan.

9Yembed yika kankubune yiri keriwendanyaa yorokmo kerekmen yaambedkorokbendene,

ye kiwaan kedmengkandimaan.10Kane kane Yariman ye amowiib wengiib

kuu awine kandimaibdan kuyaakuu,

ye kiwaan korem kuu womoniyiib-ban ye mimyob dowaken yeman,kwane yi kuuma korondiyiibban noawandi yeman.

11Ne ambarakmi kuumiin darewoob kuned,o Yariman, ewaningko ye dowadbed,ne ambarakmi kuu are nonondande.

12 Yariman yaa une bumangkimaibdan, yikuu kane kane?

Yi kuu kedmengkandaneene kiwaankinoon arimo wananiib.

13 Kwane, yi kuu ongmendaneenewad dobaraniib kuu yiminmodobaraniib.

Kwane, okad kinoon kuu yi awoyayiman keraneen.

14 Kane kane Yariman yaa une bumangki-maib kuu yembed inamen kan bi-knoon kumbed yi yaa korokbenda-neen,

Yook 25:15 85 Yook 27:1

kwane amob weng ongmoon kuu yiyaa korokbendaneen.

15Yarimanbed awawok andi dowad ye yaakereknembirimain,

amborom kuu yembedmo arud yaa nenen burudandimaan kowe.

16Ne kirimo obonmo angkon dabawiib ker-aan kowe,

ne yaa murubia kaweneb ne yaamimyob keewe kakman are nonon-dande.

17 Dabab ne niindem aom kuu yemoonkeroon,

kowe ne meendobimo yiminban ker-aan kuu obon keruwe.

18Ne dabawiib yiminban keraan kuyiib kuuwedmewe awawe.

Kwane, ne ambarakmi korem kuu arekankorare nonondande.

19Ne bondan kuu yemoon keroon kowe, yiyaa wedme.

Kwane, yi kuu ne yaa arud miindarewoob wandembirimaib kuyaawedme.

20Ne wadkeri kuu nen amukne ooneneb yiyaambed ne nen burudande angkakowe.

Kwane, korondaawe yenambed nenen karak ari kowaib,

amborom kuu ne kuu ebbed kukbi-maabbon aombeddobirimain kowe.

21Ne dobiriyiib inameniib kuu ibmo amun-moyiib angkon ne dobiri kangdom-moyiib kumbed ne nen dorondan-dok,

amborom kuu ebbed kwananeeb andemeedme doriin kowe.

22O God, Israeldan kuu yi dabab kandiwenkorem yaambed kuu

ebbed ben burudande angkanongkobe.

26Dewid ye yook.1 O Yariman, ne dowad ebbed wengyun-

deneb ma ambarakmindo ande,amborom kuu ne kuu ambarakmoon

kii ande kadwoniyiibban ye dobiriyaambed dobaraan kowe.

Ne kuu kirokkarokiibban Yarimanyaambed yone dobaraan.

2O Yariman, ne inamen andangke.Kwane, ne nen komboon darobewe.

Ne dowakeniib inameniib kuuwengyunde.

3 Amborom kuu eb womoniyiibban yemimyob dowaken kuu ne arinamboari angkeen,

kwane ne kuu eb anamanamyaambedyarembirimain.

4Ne kuu birandidan yoom dibirimokban,kwane aadidmidan yoom daboknen-

wimokban.5Ne kuu arewa kamimaibdan yi nedbi yaa

kuu kangkadmimain,kwane ne kuu arewa kamembirimaib-

dan yoom dibiri kuu wunekarundi-main.

6O Yariman, ne kuu ambarakmoon kii andekadwoniyiibban kumbed dingkiokeni,

eb dowad bod wuube dingkan ayenengke baeb konimbon ye demeawinimain.

7 Kwanimain kuu ewaningko kankooni yeweng baandimain,

kwane ebbed komo komo kamenabimanimanandeb kuu daandimain.

8 O Yariman, ebbed doreeb yambib kuudowakeniib kerimain,

eb nambirimo derenkoroonbon kui.9Ne kingkin kuu ambarakmidan yoom ben

angkanaab,kwane ne wadkeri kangkon kuman

yenbandimaibdan yoom benangkanaab.

10 Yi inamen aom kuu wunonwanon kamimiin arewayiib,

kwane yi dingki wiwi aom kuu odyemyeb kandene ambarakmindo-man yaa ambarakmoon ande yedmiyeman yemooniib kii.

11 Kumban ne kuu ambarakmoon kii andekadwoniyiibban ye kerekmenyaambed doriin,

kowe ne nen arud yaa burudandeangka koweneb ne yaa mimyobkeewe kakman are nonondande.

12Ne yon yiri kuu okad dabonmo arimbeddoriin,

kwane kadaareb nedbaniib aom kuuYariman yaningko kankoonaniin.

27Dewid ye yook.1 Yariman kuu ne kiwaan ari weniin yaa

nambirimaan ye karub,

Yook 27:2 86 Yook 28:4

kwane ye kuu ne nen bobni yaa buru-dande nendi ye karub,

kowe kane yaambed ne kuu unaniin?Dowan!

Yariman kuu newadkeri ye aromne angku-monimbon,

kowe kane yaambed ne kuu unaniin?Dowan!

2 Arewa kamidanbed ne damburune mon-mari dowad ne nande kamaniib kuu

yimbedmo boknandenib kirobaniib,ne bondaniib ne yaa manmo keriwen-

daniib kukui.3Ananangmidanbednekuukanawanewande

kebenaniib kuune niindem aom kuu unainban.

Kwane, ne yaa ana wandaniib kunedne kangkon kangdommo dobaraniin.

4Yariman yaa barang mimo kaamonimain,nembed kereknain kuu kei,

Yariman yambiwoom kumaombed dibara,ne wad dobaraniin ye aron korem,

kwane ne dowaken kuu Yariman ye mani-mani amun kai yaa wedma,

kwane ne dowaken kuu ye kurikuriambiwoombed ye kiwaan onma.

5Amborom kuu dabab kandi yaron kuuyembed ne nen yambiwoombed

dorondandaneen,kwane yembed ye kurikuri ambiwoombed

ne nen biknaneen,kwane yembed ne nen aromkonom-

bon ari kowaneen.6 Kwananeen kuu ne korok kuu Godbed

nenkoonenebondan kanawanewandiwen yaa kuu

ne nen burudande ari kowaneen.Ye kurikuri ambib yaa kuu nembed kube

baandeni dingkan aye nengke baebkonaniin,

kwane Yariman yaa yook wingkeniyaningko kankoonaniin.

7O Yariman, baandako wengambere.Ne yaa mimyob keewe kakman are

nonondandeneb inanduwe.8 Ne niindem aom kuu eb dowad yed-

moon, “Ye murubia ari dobiri ki-waan onme.” andoon,

kowe, o Yariman, eb murubia ari do-biri kiwaan onmiin.

9Eb murubia kuu ne yaa biknewaab.Kwane, eb deme karub ne yaa arud

wande korondaab.

O God, ne nen bobni yaa burudande bindiye karub,

eb kuu ne awawi ye karub kowe,wunekaruwaab, ne yaa domowe

wanaab.10Nambe ena domowe wananiib kuu

Yarimanbed angkodmewaneen.11O Yariman, eb kiwaan kedmengkawe.

Ne kuu ne nen yiri kubunandamiib-daniib kowe,

kiwaan yorokmo arimbed ne nen kin-ban wene.

12Korondaawa ne bondan yi dingki ari kom-barain.

Amborom kuu kwane wedmaan kiiande dudi weng dakmidan kuu neyaa manmo kerenib,

ne dowad naniib ande kamiib.13 Ne anam andaan kuu okad ari wad do-

baraniin kumbedne kuu Yariman ye amun amun wed-

maniin.14Yariman yaa meedme dobirime.

Aromne arudnime,kwane Yariman yaa meedme dobir-

ime.

28Dewid ye yook.1O Yariman, eb yaa baandaan.

Ne aromkonombon, eb kuu ne yaawunekaraab, inanduwe.

Amborom kuu inanduwaabban keraneebkuu

ne kuu bobkonodem yiri kubune dan-giwendan areb keraniin kowe.

2 Ne awawi dowad eb yaa baandaan kuuwengamberewe.

Ne dingki kuu eb kurikuri ambiwoomye Yumbon Miin Karadmo Anamyaa benkoobe baandaan kui.

3Ne kuu ambarakmidan yoom dabokne in-dore wanaab,

arewa kamimaibdan yoom kui.Yi kuu angkodmendi weng yi dia doriibdan

yaa dakmimaib kumban,angkara kuu yi niindem aom kuu arud

wandembirimaib.4Yimbed kwanimaib ye dowadman inende.

Kwane, yimbed arewa kamimaib yedowad man inende.

Yi dingkimbed komo ambangkiwen kuukwanemo man inende.

Yook 28:5 87 Yook 30:4

Kwane, kakman anam yi yaa man in-ende.

5 Amborom kuu Yarimanbed komo am-bangkooniib

ye dingkimbed komo ongmena-booniib kuu yi ma meendobindo,

kowe yembed yi ben yiri kubunaneen,kwane yembed yi ben ikakman ma ari

nongkobaabban.6Yariman yaa amun kerunem!

Amborom kuu ne awawi ye dowadbaandaan kuu wengamberewoonkowe.

7 Yariman kuu ne aromkono angkon nekombe.

Ne inamen kuu ye yaa yone kowaineyembed awawimaan.

Kwane kowe ne niindem aom kuu ku-bimbed ware kandoon,

kwane ne kuu eso andi yookbedwingkaniin.

8 Yariman kuu ye karuwa nimaya yiaromkono,

kwane ye kuu yembed kinoon yekarub ye dowad aromne doron-dandi ye karub.

9 Eb karuwa nimaya kuu ben burudandebinde.

Ebbed kingkewendan kuu amunkerunde.

Yi ben dorondare oone.Yi ben amukne, aron korem.

29Dewid ye yook.1Yariman yaningko kankoonime, o engyus

yiib kui,Yariman yaningko kankoonime, ye

kuu nambiriyiib aromkonoyiibkowe.

2 Yariman yaningko kankoonime, ye ka-menabi kuu nambiriyiib kowe.

Yariman yaa kurikuri kamime, yekaradmo doreen kuu nambiriyiibkowe.

3Yariman ye weng yuud kuu ok korem yianimarimbed dewenebimaan.

Nambiri ye God kuu nambad kami-maan.

Yarimanbed ok miin darewoob ani-mari nambad kamimaan.

4Yariman yeweng yuud kuu aromkonoyiib,Yariman ye weng yuud kuu mani-

manandeb.

5 Yariman ye weng yuud kuu at sidaabaangkimaan,

anamaa, Yarimanbed Lebanon ye atsidaa domabangkaana kurubkurubkerimaan.

6Yembed Lebanon ye aangko aangko kuuongmaana buromakau mana arebkorongberenandimaib,

kwane aangko Heemon kwangkonongmaana oksen kiib ingkod arebkorongberenandimaan.

7 Yariman ye weng yuud kuu imakiibbaandimaan.

8Yariman ye weng yuud kuu amboon kankiringmimaan,

kwane Yarimanbed amboon Kadeskwangkon kan kiringmimaan.

9 Yariman ye weng yuud kuu at ook benawumbe nidmingkene,

dura kwangkon bongme obonmo ker-imaan.

Kwane, ye kurikuri ambiwoom kuu ku-maom doriibdan korembed “Ye yaanambiriyiib kerok” ande baandi-maib.

10 Yariman kuu niindem yiri ye ok koremyaa korok kere oonimaan.

Yariman kuu king kere oonimaan,aron korem.

11 Yarimanbed ye karuwa nimaya yaaaromkono kondimaan,

kwane Yarimanbed yi kuu yewenuwi-ibbed amun amun kerundimaan.

30Dewid ye yook. Kurikuri boyambib dare-woob ambongko nande God yaa konandewingki ye yook.1O Yariman, ewaningko kankoonaniin,

amborom kuu ne kuu niindem yirikombaraana ebbed nen burudandeari kowewen kowe,

ne bondan ne yaa ambon kamewindo.2O Yariman ne God, nembed eb yaa awawe

ande baandaana,ongmeweewe wad dobaraan.

3 O Yariman, ne kuu bobkonombon yir-imbed ebbed nen kone dembewen,

kwane ne kuu bobni ye dem yirikombarandamaan kumban ebbedkebene nen kone awinewewen.

4 Ye karadmodan, yiib kuu Yariman yaaaningko kankooni yook wingkime,

Yook 30:5 88 Yook 31:10

kwane ye aningko karadmo kankooneeso andime.

5Amborom kuu ye arud kuu aron dukmenmanambed dowan kerimaan,

kwane ye dowaken kuu wooniyaronbed wene bobni kumbedangkimbaraneen.

Amnoom kuu ne kuu ameng kamenabewene amkimo kuned,

amkimo kerimaan kuu kubi kanmini-maan.

6 Nembed yiminmo uniyiibban dobaraankumbed yedmaan,

“Ne kuu kumkam komombed ma ke-bewaanban.” andaan.

7 O Yariman, eb ne yaa dowaken keeweamun keruwewen kuu,

ne kuu aangko areb ma kiringmiyemanban dobiri kangdommokeruwewen.

Kumban eb kuu ne yaa koronde wenewenkuu,

ne kuu domangke ok wanaan kii.8O Yariman, eb yaa baandaan,

Yarimanyaa ne awawi ye dowadbaan-daan.

9 Ne kuu monmaraneen kuu karubmaambed barang maa kandaneen?Dowan.

Bobnaniin kangkonoo?Dukniwendanbed ewaningko kankoonani-

iwoo? Dowan.Ebbed ma korondiyiibban eweng

awine dobirimaab ye weng kuuyimbed dakmaniiwoo? Dowan.

10 O Yariman, wengamberewe mimyobkeewe kakman are nonondande.

O Yariman, ne awawi ye karub kere.11 Ne yuudi kamiin kee ebbed kande

amonombe kube andenabi yemankerewen,

kwane ne yuudi yebkad boronaankuu ebbed biande kubimbed in-waruwewen.

12Kwanewen kumbed iwari dobiri yaa ko-rondeni ne niindem aombed ku-biyiib kere ewaningko kankooni yeyook wingkimain.

O Yariman ne God, ne kuu eb yaa esokamaniin, aron korem.

31Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.

1O Yariman, ebbed kukbimaabbon aombeddobirimain,

korondaawe ne yaa karak kawaib.Eb yorokmo kerekmen yaambed ne

nen burudande angka kowe.2 Ne yaa eb kerendem kowe wengam-

berewe.Kirod mene ne nen angka kowe.

Ne nen bikneneb aromne angkumoni yekarub kere.

Ne nen dorondandi ye karub kere.3 Eb kuu ne aromkonombon, eb kuu ne

aromne angkumonimbon kowe,ewaningko kankooni dowad ne nen

kinban weneneb eb kiwaan arikowe.

4Dabab kawi yeman warab areb ongmiwenkuyaa ne nen angka kowe,

amborom kuu eb kuu ne yone biknim-bon.

5Eb dingki ari kuu ne kingkin kowaan.O Yariman, anam anam ye God, ne

bidde.6 Dudi god kuu karub ma awandindeban,

kwane yi kuruwak yaa bumangki-maibdan yaa kuu kongendimain,

kwane Yariman yaa angkumonedoriin.

7 Eb womoniyiibban ye mimyob dowakenyaa kuu dowaken kereni kubaniin,

amborom kuu durud yewed kandaankuu wedmeneb,

dabab kande miin kubiyiibban keraankuu ebkaadkerewen kowe.

8 Ebbed ne nende bondan yi dingki arikowindo,

ma, ebbed ne nende dewenebimbonaom kowewen.

9O Yariman, ne niindem aom miin kubiyi-ibban keraan kowe,

ne yaa mimyob keewe.Kedi, ne indob kuu mimyob kowi ye

amengbed wuud keroon,kwane ne idiib kingkiniib kuumimyob

wandoon.10Newad dobaraan kuumiin kubiyiibbaniib

kumbedmo,kwane ne weeb korem kuu wareki

kamembirimain.Dabab ne yaa meneboon kowe naromkono

dowan keroon,kwane ne kono kuu wuud kere

wonoon.

Yook 31:11 89 Yook 32:311 Ne kuu bondan yemooniib kowe ni-

makarub kuu ne dowad miin arewaande ambodiibban keruwiwen,

ne dia doriibdan kuu kuye inamenburudande ne yaa odkeneb anamkeriwen.

Nangkodmia kuu uni darewoob keruwi-wen,

kwane kane kane kiwaan arimbedwedmewimaib kuu kirokmone win-imaib.

12Ne kuu yimbed bobnoon ande nonondan-duwimaib,

kwane ne kuu nongdomatom arebkeraan.

13Wengambaraan kuu ne dowad nimakarubyemoon koraaweng weng dakmi-maib,

“Ye kuu uniwon karakwon kumbedkanawanewandoon.” andimaib.

Ne bondan kuu ne dowad wunonwanonkamiib,

kwane yi kuu ne dowad nuubnaankamiib kii.

14Kumban, o Yariman, ne kuu eb yaambedyone doriin,

kwane “Eb kuu ne God.” ande yedmi-main.

15Ne dobiri yaron kuu ebbed kinewen,kowe ebbed ne bondan yaambed ne

nen burudande angka kowe,ne nenbandande kerewenmo yari-

maibdan kui.16 Eb nambiri kuu eb deme karub ne yaa

yure.Eb womoniyiibban ye mimyob

dowaken yaambed ne nen buru-dande angka kowe.

17O Yariman, eb yaa baandimain kowe,korondaawe ne yaa karak kawaib.

Kumban arewa kamimaibdan kuu karakkandime,

kwane bobkonombon yiri iwarimodangime.

18Yi dudanabi weng kuu kebende,amborom kuu yimbed kerengkan

wengiib nubkob andi ye wengiibyorokmodan ben kubunemanmo kere

dakmimaib kowe.19Eb amun amun kami kuu darewoob.

Kuye inamen kuu kane kane eb yaaune bumangkimaib yi dowad kankowimaab.

Kuye inamen kuu ebbed nimakarub yi in-dob arimbed

kane kane ebbed kukbimaabbonaombed doriibdan yi dowad kankowimaab.

20 Ebbed kukbimaabbon aombed doriibdankuu

nimakarub yi wunonwanon kamiibyaambed ben eb kerebiri arinongkobe oonimaab.

Ebbed kukbimaabbon aombed doriibdankuu

kadwoni weng yaambed ben eb oon-imbon aom nongkobe oonimaab.

21Yariman yaningko kankoonem,amborom kuu ne kuu bondanbed

kanawanewandiwen ye siti aom do-baraan kumbed

yembed ye womoniyiibban yemimyob dowaken korokbewoonekukuu yeka mamaa andaan.

22Ne unimbon aombed yedmaan,“Eb indob arimbed kuu ne kuu kan

angka karewen kii.” andaan.Kuned eb yaa baandaan kuu wengam-

berewen,eb yaa awawe ande baandaan kui.

23 Yembed yorokmo kerundoondan, yiibkorem kuu Yariman yaa mimyobdowaken keenime!

Korondiyiibban anam ande doriib-dan kuu Yarimanbed dorondareawandimaan,

kumban kerengkan kamiibdan kuuyembed kumundinmo ine dababkondimaan.

24 Kane kane Yariman ye dowad yembedkwananeen ande meedmiibdan,

yiib korem kuu aromkono kerenibarudkono awinime.

32Dewid ye yook. Maskil ye yook.1Kane kane yi wabkad kami yaa are nonon-

dandoon kuu yi kuu amun kerun-doon,

kane kane yi ambarakmi kuu arenonondandoon kangkon.

2 Kane kane yaa Yarimanbed arewadanande yedmindo kuu amun kerun-doon,

kane kane yi niindem aom kuu dudan-abiyiibban kui.

3Ne ambarakmi dakmokban keraan kuu

Yook 32:4 90 Yook 33:10

amkimombed wene amnoom kuuwareki kamembirimain kumbed

wuudne aromkonoyiibban keraan.4 Amborom kuu awingyawiib amnoomiib

kuueb dingkimbed ne arewa kami naa-

wonmo didangkawembirimaab,kowe ne aromkono kuu dowan keroon,

am kaine niminmo kere mongkobonnuubnemoon areb keroon kui. Se-lah

5Kwanoona ne kuu ne ambarakmi ben ebyaa dakmaan,

ne arewa kami kuu eb yaa benbikderebindo kui.

Neka nemeren yedmaan, “Ne wabkad kamikuu

Yariman yaa dakmaniin.” andaan.Kwane ebbed ne ambarakmi are nonon-

dandeewene ambarakmi dowad ne meendobi

arewa kuu dowan keroon. Selah6Kwani kowe, kane kane eb kerekmen ye

kiwaan ari doriib kuuaroniib keroka yi korem eb yaa

kurikuri kerime.Anam kuu kwananiib kuu urok areb dabab

yemoon menebaneen kuukubunokban keraniib.

7Eb kuu ne biknimbon,dabab menebaneen kuu ebbed ne nen

burudande angka koweneb,burudande bindi ye yook yemoon kai

bangkawaneeb. Selah8Yarimanbed yedmoon, “Nembed eb dobiri

dowad kiwaan amun korokbebdenikedmengkabdaniin,

kwane nembed ongkabde ooneb-daniin kii.

9Hoos o donki yi inamen areb keraib,yi kuu inameniibban kowe.

Kwane yi kuu korok ari abakiib mongkodaombuniib nong kuyiib kuyaambedawine nenwini kumbed yimin,

kwanaabban kuu ewiib yaa manaib-ban.” andoon.

10 Arewa kamidan yaa kuu kubiyiibbanyemoon menebimaan,

kumban kane kane Yariman yaambedyone doriib kuu

ye womoniyiibban ye mimyobdowaken kumbed yi yaakanawanewandimaan.

11 Yorokmodan, yiib kuu Yariman yaadowaken kere kubime!

Kwane, niindem aom kangdommodoriibdan, yiib kuu ye yaa kubebaandime!

331 Yorokmodan, Yariman yaa kubimbed

wingkime,kangdommo doriibdanbed ye aningko

kankooni kuu yimin kowe.2 Yariman yaa aab wangke ye aningko

kankoonime,kwane ye yaa nong angko angkoyiib

ye laiya wangke wingkime.3Yook yewewiib ye yaa wingkime,

mengmeng kaadkeriyiibbedwangkime, kwane kube baandime.

4 Komoyiibkob, Yariman ye weng kuuyorokmo angkon anammo,

kwane yembed komo komo kaman-dameen kuu korondiyiibban kwanekuyaamo awinaneen.

5 Yariman kuu yorokmo dobiriyiibwengyundi anammoyiib yaadowaken darewoob keroon,

kwane ye womoniyiibban ye mimyobdowaken kuu okad yimin yimin yaaderendaroon.

6 Yariman kuu wengmo no dakmoonkuyaambed Eweniib ambidiib kuukwane keroon,

kwane yembed inum naroona min-dongiib wood awene kuyiib kuudange wonoon.

7Yembed karamok be wenorimaan,kwane yembed karamok niindem yiri

kuu be yi dangimbon aom nongko-bimaan.

8 Okad kumundin aom nimakarub koremkuu Yariman yaa unime,

kwane okad yiridan korem kuu ye yaabumangkime.

9Amborom kuu ye kuu wengmo yedmoonaokad kuu andoween,

kwane yembed kwanok ande yed-moona kangdommo kereen.

10Okaddan yi inamen nekwimaib kuu Yari-manbed kebenendimaan,

kwane yi inamen nekwi kiwaan kuuyembed monmarimaan.

Yook 33:11 91 Yook 34:911 Kumban Yariman ye inamen ongmoon

kuu kamkonomo angkimbaraneen,aron korem.

Ye dowaken yaambed inamenongmoon kuu nimakarub yiminandowoon yiri dobiriwen yaronbedwene yimin wandi yaron kuuangkimbaraneen.

12Ambibkindan kaneya yi God kuu Yarimankeriwen kuu amun kerundoon,

yi kuu yembed kinene yeka ye dowadyumbon ongmoon kui.

13 Yariman kuu Ewen arimbed yiri keen-dombere,

nimakarub korem wedmendimaan.14 Ye dibirimbon arimbed kerendombiri-

maan,okad yiri doriibdan korem yaa.

15 Yi korem meendobi niindem aom ong-moonman,

yembed yi kamenabi korem kuudarobe yekaadkerundimaan kui.

16King kane kuu ye ana nangmidan yemoonkumbed bobni yaa ma nen buru-dande angka kowaibban,

kwane kanangkod kere ana nangmi-maan ye karub kuu ye aromkonodarewoob kumbed bobni yaa buru-dande kombiri wanaanban.

17Hoos nandaneen kwangkon bobni yaa bu-rudande kombiri wanaanban,

kwane hoos kuu aromkono dare-woowiib kumban kuye aromkonokumbed bobni yaa ma burudandekombiri wanaanban.

18 Kumban kane kane yi kuu Yariman yaaune bumangkimaib kuu, yembed yiyaa oone kerendombirimaan,

kwane kane kane God ye womoniyi-ibban ye mimyob dowakenbedawawaneen ande meedmimaibkuu yembed yi kuyaa oonekerendombirimaan.

19 Kwanimaan kuu bobni yaa burudandebinda anded,

kwane am kainoona animaniibbankeri yaa awanda anded kui.

20 Nub kuu Yariman ye dowad yembedkwananeen ande meedmo doruub,

ye kuu nub awandi ye karub, yekuu kombe areb nub dorondandi yekarub kowe.

21Kedi, nub kuu ye yaambed kubi darewoobkerimaub,

komoyiibkob, nub kuu ye aningkokaradmo yaambed yone doruubkowe.

22OYariman, ebwomoniyiibban yemimyobdowaken kumbed nub yaa angkim-borok,

nub kuu ebbed kwananeeb andemeedmo doruub kuyaambedkwanok.

34Dewid ye yook. Abimelek ya arinambo ariwarudki areb iraroona Abimelekbed nenkowoona wonoon kumbed wongkoon.1 Ne kuu aron korem Yariman yaa amun

kerunimamaniin,kwane ye aningko kankooni weng kuu

korondiyiibban dakmembaraniin.2Ne kingkiniib kumbed Yarimanbed komo

komo kamenaboon ye weng yaakerengkan kamaniin,

kwane kane kane yenambed benkubuniwendan kuu wengam-berekorib kubaniib.

3Yiib kuu minibko Yariman ye yirin dare-woob dakmendem,

kwane ye aningko kuu nub ibonmokankoonem.

4Ne kuu Yariman yaa awawe ande kurikurikeraana inanduwoon,

kwane nembed unimain korem yaakuu ne nen obon keruwoon.

5 Kane kane ye yaambed yone dobiriwenkuu kubembiriwen,

kwane karak ye kubun kumbed yi mu-rubia ma kebenaanban dowan.

6 Ne durud yewed aombed Yariman yaabaandaana wengamberewoon,

kwane dabab ne yaameneboon koremyaa kuu yembed nen obon keru-woon.

7Yariman yaa une bumangkimaibdan kuuye engyumbed dorondandimaan,

kwane kuye engyumbed yi ben buru-dande angka nongkobimaan.

8 Yariman ye inamen ye ambod kandewedme amun kai kii andime.

Kane kane yembed kukbimaanbonaombed dobaraniib kuu amunkerundaneen.

9Yarimanbed karadmo kerundoondan, yiibkuu ye yaa une bumangkime,

Yook 34:10 92 Yook 35:8

amborom kuu ye yaa une bumangki-dan kuu yi yaa kuu ma dowan ker-aanban.

10Laiyon ingkod kuu animaniibban keraniibkuu mungimo wuud keraniib kum-ban,

Yariman yaa awande ande kurikurikeridan kuu amunmo dobaraniib.

11Ne danaya, mene ne yaa wengambirime,kwanibko nembed Yariman yaa

une bumangki ye kiwaan ked-mengkanda.

12Yiib kane kanewad dobiri yaa dowakeniibkerenib

aronki yemoon amunmo dobaran-damibka,

13 yiib kuu weng arewa dakmi yaa kuukangkadmenib

dudanabi weng yiib mongkodemaombed dembi kuu kebenenib

14 kami arewa yaa amonombenib amunamun kamenabenib

yena yoom yewenubmo dobirikerekmen yaambed doberenibkuyaa meeni darewoob kerime.

15 Yariman ye indob kuu yorokmo kamedoriibdan yaa kerenombirimaan, yiawandi dowad,

kwane ye kerendem kuu yi baandi yaanandimaan.

16Arewa kamidan yaa kuu Yariman ye mu-rubia kande yangmad kerimaan,

kwane yi aningko araneene yenambedyi yaa ma meenaibban.

17Yorokmodan kuu baandaiwe Yarimanbedwengambirimaan,

kwane yi yaa dabab menebaane yem-bed ben burudande obon kerundi-maan.

18Mimyob wandi miin yiminban kerimaib-dan kuu Yarimanbed yi dia menedobirimaan,

kwane kane kane yenambed benkubune inamen korem mon-marimaibdan kuu yembed benburudande obon kerundimaan.

19 Yorokmoman kuu dabab yemoonmenebimaan,

kumban Yarimanbed kuye dabab ko-rem yaambed ye nen burudandeobon kerunimaan.

20Ye kono korem kuu oonimaan,ma domokbaanban.

21 Arewa kamidan kuu arewambed mon-maraneene duknaniib,

kwane yorokmodan yi bondan kuuwengyunde ukum kondaneen.

22Kumban Yariman kuu ye demedan biddi-maan,

kwane kane kane yembed kukbimaan-bon aombed dobaraniib kuu yem-bed wengyunde ukum kondaanban.

35Dewid ye yook.1O Yariman, kaneya yi kuu ne yaa manmo

kerimaib kuyaa kuu ebbed yi yaamanmo kerunde.

Kwane, kaneya ne yaa nangmiwenkuyaa kuu ebbedyi yaanangmende.

2Eb kombeyiib kiyamiib be nekwe.Kwane nekwekoreb yaro dembeneb

awawi dowad mene.3 Eb maradiib ana nangmi ye daayiib

benkoobe,ne nenbandande kerewenmo yari-

maibdan yaa.Yedmewebka niindem aom anam anda,

“Ne kuu eb nen bobni yaa burudandebindi ye God” ande yedmewe.

4Ne nenbande kowande kamiibdan kuuyi aningko kankubunebko karak

kandime.Ne yaa wunonwanon kamiibdan kuu

ben angkurom kondebko karak yekubun aom dobirime.

5 Yi kuu norok kab areb nuubbed awunekanwinimaan areb kwane kerok,

kukuu Yariman ye engyumbed wang-menmo wonok.

6Yi wini ye kiwaan kuu kumun kere kereb-bonmo kerok,

kukuu Yariman ye engyumbed yen-bandande kerewenmo yarok.

7Ne kuu yi yaa ma abdon kamindo kumbanyi kuunedowadkawaadnongkowi-wen,

kwane ne kuu yi yaa ma abdon ka-mindo kumban yi kuu ne dowaddem nidke awod kebengkiwen.

8 Kudmeniibban ye monmarimbed yi yaamene kebendok,

kwane yika yi kawaad nong kowiwenkumbed awinde bedmendok,

kwane yika dem ongmiwen kuri kiro-bime, yi monmari dowad.

Yook 35:9 93 Yook 35:279Kwananeen kuu ne kingkin aom Yariman

yaa kubeni,yembed yi yaambed ne nen buru-

dande angka kowaneen yaa dowak-eniib keraniin.

10Ne inamen korem kumbed baandaniin,“O Yariman, kanembed eb yaa iibmo

keroon? Dowan!Kamboknondan kuu aromkonodanbed

yenbandimaib kuu ebbed yi benburudande angka nongkobimaab,

kwane kamboknondaniib awandimeande meeniibdaniib kuu yidbidanmene yi yiribman bimaib kuu ebbedyi ben burudande angka nongkobi-maab.

11Mimyob keendiyiibban kangdod aom du-danabimaibdan menenib

kumkamnemakaadkerindo ye dowadne yaa kaamowimaib.

12Ne amun kamaan ye dowad kuu yimbedarewambed inanduwenib,

ne nen kubunaiwe ne niindem aomyiminban kerimain.

13 Kuned yi kuu anikad kandimaib kuumimyob wandi ye ebkad boroneni,

animan koronde neka kankubuneni,kurikuri kamimain kumban Godbed

ma inandimokban.14 Ne angkodmi maa o ne daman maa

anikadiib areb yi dowad yuude-moon areb kerimain,

kwane awaan bobnaune yuudemoonareb yi dowad ne korok wan yirikubune yuudi ameng kamimain.

15Kumban ne yaa dabab meneboon kuu yikuu kube nedbiwen,

kwane nenbandidan kuu ne koronkumbed nedbe ne yaa manmo keri-wen.

Yi kuu womoniyiibban ne yaawengamborokbanabimaib.

16Yi kuu God ye kiwaan yikaadbandan arebarewa keruwe damangkawenib,

ne yaa ningkambo kabang kamenibarud darewoob wandiwen.

17 O Yariman, aron komoyiib awawokbankere no keewombaraneeb?

Yi monmari yaambed ne wadkeri nenburudande angka kowe.

Laiyon areb keriwendan keyaambedne nen burudande angka kowe.

18Kee kwananeeb kuu kadaareb nedbiwenaombed eb yaa eso andaniin,

kwane kadaareb yemoon aombedewaningko kankoonaniin.

19Korondaawane yaa idiibbanbonkeriwen-danbed ambon kamewaib.

Kwane korondaawa ne yaa ogoodmoarud wandiwendanbed dabab neyaa meneboon ye dowad kubaib.

20Yi kuu yewenub ye dowadma dakmimok-ban,

kwane yi kuu dudi ye kadwoni wengongmimaib,

kane kane nuwokad aombed iwarimodoberem ande doriib yaa.

21Ne bondan kembed ne yaa baande yedmi-maib,

“Ai, ai, kee kamune kamoon kuunuwindobbed wedmenuwen kii!”andimaib.

22O Yariman, korem kuyiib kuu wedmewenkowe iwari keraab.

O Yariman, eb kuu kwamune ne yaaambab keraab.

23 Yaro dembe. ne angkumone kebenidowad yaro mene!

Ne God, ne Yariman, ne dowad ko-romoni weng nekwe!

24O Yariman ne God, eb yorokmo kerekmenyaambed ne dowadwengyunde am-barakmindo ande.

Kwane korondaawa ne bondanbedambon kamewaib.

25Korondaawa yi kekamune meenaib, “Ai,nub dowaken keruwen kuu kan-duwen kii!” andaib.

Kwane korondaawa yi kekamune nedowad yedmaib, “Nubbed ye mon-maruwen dowan!” andaib.

26Kane kanenedabab kandaanyaa kubaniibkuu

yi korem ben karak kondoko kere-bkarab kamime.

Kwane, kane kanembed ne nen yiri kubuneyika yi aningko kankoonaniib kuu

yi dobiri aom kuu karakiib deren-daroko kubuniibban ye aningkokandok.

27 Kumban kane kane Godbed ne dowadwengyunde ambarakmindo andoonyaa kubaniib kuu

dowakeniib kere kube baandime.Yi kuu kekamune yedmimamime, “Yari-

man yaningko arimbed kerok,

Yook 35:28 94 Yook 37:6

yembed ye dememan amunmo dobir-imaan kuyaa kubimaan kii.” andi-mamime.

28Eb inamen yorokmo kuu dakmendaniin,kwane amkimombed wene amnoom

kuu ewaningko kankoonaniin.

36Yook ambo bi ye karub yeman. Yariman yedememan Dewidbed wongkoon.1God yaambed weng kuu ne niindem aom

meneboon, arewa kamidan yi am-barakmenabi ye dowad,

kedi yi inamen aom kuu God yaaunimokban.

2 Amborom kuu ambarakmimbed “Eb kuukarub amun.” andaane yeka ye in-dob arimbed kerengkan kamimaankowe,

ye ambarakmi ma wedmindo, kuyaakongenindo.

3 Ye mongkodkonombed dakmimaan yeweng kuu yena yaa bon kerundi yeweng angkon dudanabi weng,

kwane ye kuu inamen kangdomiibkami amuniib yaa korondoondowan.

4 Ye angkimbon arak ari angkimaankwangkon yena yaa bon kerundiye inamen kowimaan,

kwane “Arewa kami ye kiwaan ari do-bara.” ande kwanimaan,

kwane ye kuu inamen arewa yaakangkadmimokban.

5O Yariman, eb womoniyiibban ye mimyobdowaken ye ambab kuu daane ewenari nandoon,

kwane eb ma korondiyiibban ewengawini ye ambab kuu daane ambidari nandoon.

6 Eb yorokmo kerekmen kuu aromkonodarewoob ye aangko areb,

kwane eb wengyundi kuu karamok yeniindem ambab yiri areb.

O Yariman, nimakaruwiib dingkaniib oo-nendimaab.

7O God, eb womoniyiibban ye mimyobdowaken kuu miin manimanandebanam!

Nimakarub kuu eb buraab ye kubun ku-rumbon areb ebbed kukbimaabbonaombed doriib.

8 Yi kuu ewambiwoom animan yiminmokumbed orok animaib,

kwane ebbed yi yaa kubembirimaabye ok awaan yaambed ok kondi-maab.

9 Amborom kuu eb yaambed wadkeri yeambokab ye ok meneboon,

kwane eb nambiri yuroon kumbedwad dobere wedmuub.

10 Eb womoniyiibban ye mimyob dowakenkuu kane kane eb yaa yikaadkeri-wendan kuyaa kwane kondembere.

Kwane eb inamen yorokmo kuu kanekane niindem aom kangdommodoriibdan kuyaa bangkandembere.

11 Kerengkandan kuu ne yaa mene bonkeruwaib,

kwane arewa kamidan kuu ne yaanangmaiwe kombiri wanain.

12Wedmime, arewa kamidan kuu yiri kirobedangiwen,

yi kuu ben yiri kiraroone ika dem-bindeban keriwen.

37Dewid ye yook.1Arewa kamidan yaa meendobembaraib,

kwane ambarakmidan yi dobiri amunyaa wungkandaib.

2Amborom kuu yi kuu kereekbed aron do-boobban nuubne koknemoon arebkerimaib,

kwane yi kuu arub koknimaan arebaron doboobban ari duknaniibkowe.

3Yariman yaa angkumone doberenib amunamun kamenabime,

kwane okad kirikee doberenib ko-rondiyiibban ye weng awinime.

4Yiibkareb Yariman yaambed kubenime,kwananiib kuu yembed yiib niindem

aom meenmiib yeman kuu konda-neen.

5Yiib wad dobiri kerekmen kumundin kuuYariman yaa konime,

kwane ye yaambed yone dobirime.Kwananiib kuu yiib yaa awanda-neen.

6Yembed yiib yorokmo kerekmen kuu benongmaneene warewini ye namber-emoon areb keraniib,

kwane yiib kangdod weng anam kuukanongmaneene aronkob yaa yure-moon areb keraneen.

Yook 37:7 95 Yook 37:267Yariman yarinambo ari kuu iwari kerenib

yembed kwananeen ande yodbir-imban ema meedmime,

kwane kane kane arewa kamaniib kuuyimin keraneen kuyaa meendobe-mbaraib,

yimbed inamen arewa ongmenibkwane ambangkaniib kuyaa kui.

8 Norina aruda yaa kuu deerewandekoribamonombime,

kwane meendobembaraib, meen-dobembaraniib kumbed arewakamaniib kowe.

9Amboromkuu arewa kamidan kuu yi yum-bon yaambed nadme ben kiradma-neen kumban,

kane kane Yarimanbed ari kwana-neen ande meedmaniib kuu okadkuyaom yumbon kandaniib.

10Aron dukmenmo arimbed arewa kamidankuu ma dobaraibban dowan,

kwane yiib kuu yi ande onmaniibkumban yi kuu ma wedmaibban.

11 Kumban yika kankubuniwendan kuuokad kuyaom yumbon kandenib

yewenubmo kube dobaraniib.12 Arewa kamidan kuu yorokmodan yaa

wunonwanon kamenib,arud wande ningkambo kabang ka-

mendimaib.13Kumban Yarimanbed arewa kamidan yaa

ambon kamendimaan,amborom kuu ye yekaad yi ben

wengyundi yaron kuu menuunkowe.

14 Arewa kamidan kuu yi kerewang benbiangkenib

anangkab be angkokbimaib kuu,kamboknondaniib awandime ande meeni-

ibdaniib yaa ben kubudiri dowad,kwane kangdommo doriibdan yen-

bandi dowad kui.15 Kumban yikareb yi kerewangbed yi

mimyob yaa dem nabangkaniib,kwane yi anangkab kuu doma-

bangkaniib.16 Yorokmodanbed amunmo dobere

yiribman yemoonban bemoonareb yiribman yemoonban bedobaraneeb kuu amun,

arewa kamidan yemoonbed birandeyiribman yemoon bemoon arebyiribman yemoon kai be dobara-neeb arebban.

17 Amborom kuu arewa kamidan yiaromkono kuu monmaraneen,

kumban Yarimanbed yorokmodanyaa angkumone awandimaan.

18 Yariman kuu ambarakmiwen kii andekadwondiyiibbandan yi weeb kuuyekaadkeroon,

kwane yi yumbon kandiwen kuu aronkorem kwane angkimbaraneen.

19Monmare arewa keri yaron ari keranuunkuu yi kuu karak kandaibban,

yongkonbi kere animaniibban aronkeranuun kuned yi kuu animanyemooniib keraniib.

20 Kumban arewa kamidan kuu monmara-neene duknaniib,

kwane Yariman ye bondan kuu at wu-ung nong wuung areb,

erebnarimban dowan keraniib,amareng areb are wene kirodmodowan keraniib.

21 Arewa kamidan kuu araben kandimaibkuu angkon ika inendimokban,

kumban yorokmodan kuu nindoroki-ibbed kondimaib.

22 Kane kane Yarimanbed amun kerunda-neen kuu okad kumaom yumbonkandaniib,

kumban kane kane yembed bu-tun kerundaneen kuu yumbonkuyaambed nadme ben kiradma-neen.

23Kwane Yarimanbed karub maa ye dobirikerekmen yaa amun ande dowak-eniib keraneen kuu,

ye yon dodki kuu kangdommokerunaneen.

24Kuye karub kuu boknandaneen kuu kom-baraanban,

amborom kuu Yarimanbed ye dingkiyaa awinene ongmaneene kang-dommo dobaraneen kowe.

25Anuk kuu ne kuu kewedman kere kibikeene kuu kiomnaan,

kuned ne kuu ma wedmaaneyorokmodan kuu koremdomondindo,

kwane ma wedmaane yi danambedanimaniibban keroona makaamobenmo yarindo.

26Yorokmodan kuu aronmimim nindoroki-ibbed munob bangkandenib arabenkondimaib,

Yook 37:27 96 Yook 38:6

kwane yi dana kuu amun kerundi ye-man.

27 Arewa yaa koronde amonombe amunkamime,

kwananiib kumbed okad kuyaom kuuaron korem dobaraniib.

28 Amborom kuu Yariman kuu wengyundianam yaa dowakeniib kerunoon,

kwane kane kane ye yaa korondiyiib-ban ye weng awine doriibdan kuuyembed ma domondaanban.

Yi kuu aron korem dorondandaneen,kumban arewadan yi dana meed kuu

yumbon kuyaambed nadme ben ki-radmaneen.

29Yorokmodan kuu okad kuyaom yumbonkandenib

kuyaom aron korem dobaraniib.30 Yorokmoman ye weng dakmimaan kuu

inamen kangdommo,kwane ye weng kuu wengyundi anam

yaambed dakmimaan.31 Ye God ye amob kuu ye niindem aom

kowe,ye yon kuu kereeb beresare kombir-

imokban.32 Arewa kamidan kuu yorokmodan yi

dowad biknimbon aombed yemyebdibere meedmimaib,

yi wadkeri monmari dowad.33 Kumban Yariman kuu yorokmodan

domondaane bondan yi aromkonoaom awunaibban,

kwane ye kuu yorokmodan domon-daane bondanbed kangdod aombedwengyunde ukum kondaibban.

34Yariman yaa meedmenibye kiwaan yaambed winime.

Yembed yiib aningko kankoonaneene okadkuyaom yumbon kandaniib,

kwane arewa kamidan kuu yi yumbonyaambed nadme ben kiradmaneenkuu yiibka wedmaniib.

35Nekuuwedmaanemimyobkeendiyiibbankere arewa kamenabi ye karub kuu

at yeeb kumbed ye okad anam yir-imbed kirod kaine yiminmo am-nemoon areb kamoon.

36 Kumban aron doboobban arimbed bob-noon kuu korem dowan keroon.

Ne kuu ye ande onmaan kumban yekuu ma wedmenindo.

37 Ambarakmiwen kii ande kadwondiyiib-ban yimo doriibdan yi dobiri yaakuu ongme meene wedmendime,

kwane kangdommo doriibdan yi do-biri yaa andangkemeenewedmime.

Amborom kuu kane kanembedyewenubmo dobiri ye kiwaanarimbed doriib kuu ari danayayiibawoyayiib keraniib.

38Kumban ambarakmidan korem kuu mon-maraneen,

kwane arewa kamidan yi danayaawoya kuu yi yumbon yaambednadme ben kiradmaneen.

39 Yorokmodan ben bobni yaa burudandebindi ye kiwaan kuu Yarimanbedongmoon,

yi yaa dabab minimaan kuu yembedawande dukmondimaan.

40Yarimanbed yorokmodan kuu awandenearud ye barang yaambed ben angkanongkobimaan,

kwane yembed arewa kamidanyaambed dorondandene yi benangka nongkobimaan,

amborom kuu yi kuu yembed kukbi-maanbon aombeddobirimaib kowe.

38Dewid ye yook. Kaamoni yeman.1O Yariman, eb norin wande ongkawaab,

kwane eb arud wande ne yaa didan-gkewaab.

2 Amborom kuu eb ana kumbed ne yaanabangkoon,

kwane eb dingki kumbed ne nenkubunewen.

3Ebbed ne yaa norin wandewen kowe ne idkuu yiminban keroon,

kwane ne niindem aom kuu koremamuniibban keroon, ne ambarak-maan kowe.

4 Ne ambarakmimbed ne nen dabuknan-doon,

kukuu dabab darewoob kanyarinde-ban kwane areb keroon.

5 Ne yaa kad yaa bobbob kuu yingkenabemiin arewa keroon,

amborom kuu inameniibban kamaankowe.

6Ne kuu nikbe kan kubune yiminban ker-aan,

kwane amkimombed wene amnoomkuu yuudi ameng kame yarebimain.

Yook 38:7 97 Yook 39:67Ne id kuu yewed ye niminbed naawonmo

denobembirimaan,kwane ne niindem aom kuu korem

amuniibban keroon.8Ne kuumeenindeban kereni yob beengke-

moon areb keraan,kwane niindem aom miin yiminban

kereni wareki kamimain.9O Yariman, nembed komo komo kaman-

damiin ye inamen korem kuu ebarinambo ari dianmo dangoon,

kwane ne inum narimain kuu ebebkaad, biknindo.

10Ne mimyob kuu kurungkurung deeroon,kwane naromkonoyiibban dowan ker-

aan,kwane ne indob kuu wud dabuneen.

11 Ne arewa keraan kumbed ne mimyobdowakenkeendaandaniib nangkod-miayiib kuu bongwawimokbankeriwen,

kwane ne karubkim kangkon ambabangkambed dobirimaib.

12Kane kanembed ne yaa nenbande kowan-damiib kuu ne dowad kawaad nongkowe bikniwen,

kwane kane kanembed nenbandan-damiib kuu ne dowad ye nen mon-marem ande kamiib,

amkimombed wene amnoom kuuwunonwanon kamimaib kui.

13 Ne kuu kerendem warudki wengambir-imokbanman areb,

kwane ne kuu wengwaab dakmimok-banman areb.

14Anamaa, ne kuu karub maa wengambir-imokbanman areb kereni,

ye mongkod dande inandimokban-man areb keraan.

15O Yariman, ne kuu eb ande meedmiin,o Yariman ne God, ebbed ne yaa inan-

duwaneeb.16Amboromkuu nembed yedmaan, “Ne yon

kereeb beresare kombaraniin kuu,yi kuu domondaawe ne yaa ambon

kamewenib ne nen kubune yikakankoonaib.” andaan.

17Kedi, ne kuu kombarandamiin,kwane ne yaa yewed kuu ma wom-

oniyiibban angkeen.18Ne ambarakmi kuu God yaa dakmaan,

kwane ne ambarakmi wedmenimeen-dobembere yiminban keraan.

19 Kumban ne bondan kuu korereyiibbanamunmo angkon aromkonoyiib,

kwane idiibbanbedne yaa arudwandi-wendan kuu yemoon.

20Kane kane ne amun kami yaambed arewakamewimaib kuu,

amun kami ye kerekmen yaa wanainene yaa wengamborokbanabimaib.

21O Yariman, ne yaa domowaab,o ne God, ne yaa ambab keruwaab.

22OYariman, ne nen burudande angka kowiye karub,

kirod mene awawe.

39Yook ambo bi ye karub yeman. Yedutun yedowad wongkoon. Dewid ye yook.1 Nembed yedmaan, “Ne dobiri kerekmen

kuu nekareb kangkadmaniin,kwane ne weng dakmi yaambed am-

barakmain.Arewa kamidaniib ne arinambo ari kerani-

ibbed kuuweng ma dakmainban.” andaan.

2 Ne kuu ne mongkodkono kebene iwarikereni,

weng maa ma dakmokban kerimain,weng amun kangkon.

Kwanimain kumban ne mimyobwandi kuu darewoob arimbedkeroon.

3Ne niindem aom kuu nimin denobimaan,kwane meendobaine amot areb deni-

maan.Kwanekori yedmaan,4 “O Yariman, ne aron yimin wandaneen

kuu korokbewe.Kwane, weeb komoyiib ari dobaraniin

kangkon korokbewe.Kwananeeb kuu ne wad dobiri kuu

aron dukmenmo yeman andenekaadkeraniin.” andaan.

5Kedi, ebbed ne weeb ongmewen kuu ku-munkingkaniin kuu dingki mimoangkarambed wene angkara arebkumbedmo,

kwane ne wooneenbed wene bob-naniin yeweeb kuu eb yaambed kuubarang anamban arebmiin dukmenmana.

Nimakarub mimim yi dobiri ye weebkuu eb yaambed kuu inum konimimo areb kumbedmo. Selah

6Anam kuu nimakarub dewenebimaib kuukuruwakmoareb barangdarewoob-ban.

Yook 39:7 98 Yook 40:9

Anam kuu komo komo ambangkimaibkuu ma id kerimokban.

Kwane, yi kuu yiribman yemoonbimaib kumban, ari duknaniiweyi yiribman kanembed baniib kuuyikaadban.

7 Kwane kowe, Yariman, kibikee komodowad kereknaniin?

Ne meeni amaan ari kwananeen andemeenaan kuu eb yaamo.

8Ne ambarakmi korem yaa kuu awawenebnen angka kowe.

Kwane domowaawe inameniibban-danbed damangkawaib.

9Ne kuu iwari keraan, ne mongkod dandeweng dakmainban,

amborom kuu ke dabab kandaankee ebka ebbed kwamune am-bangkewen kowe.

10 Ebbed ne yaa ukum kawewen kuu kanangkane.

Ne kuu eb dingkimbed woweewe ko-rem yiminban keraan.

11 Ebbed nimakarub yi ambarakmi dowadongkandeneb didangkimaab,

kwane ebbed yi yiribman kuuamberodbed ane dowan keremoonareb kerundewen.

Nimakarub mimim yi kuu inum konimimo areb barang miin embengmana. Selah

12 O Yariman, ne kurikuri weng wengam-bere.

Ne awawe ande baandaan kuuwengambere.

Ne ameng kami yaa kuu kerendemwarudki areb keruwaab.

Amborom kuu ne yaa arud wandewenkumbed ne kuu eb yaa owodmanareb keraan,

nawoya yiri areb norodman keraankui.

13 Ne yaa ebbed arud wande indob ko-rarewen kuu womone.

Kwanebko ne angkon ika kuba.Kwanaabban kuu ne kuu kimyenwene

bobnaniin.

40Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1Ne kuu yodbirimban emamo Yariman yaa

meedmaan,

kwane ye kuu amonombene ne baandiyaa wengamboroon.

2Yembedmonmari ye demyirimbed ne nenangka kowoon,

birin yerekbon yirimbed kui.Yembed ne yon kuu dumnad ari ongmene

kamkonombon ari dori yeman ka-woon.

3 Kwane, yembed ne niindem aom yookyeweb kowoon,

nub God yaningko kankooni ye yookkui.

Yemoon kuu wedmekorib unenibYariman yaa angkumone dobaraniib.

4 Kane kanembed Yariman yaambed yonedobiriwen kuu amun kerundoon,

yi kuu kerengkandan yaambed yonedobirindo,

God anam yaa koronde dudi godyaa winiwendan yaambed yone do-birindo kui.

5O Yariman ne God,binangke eb kuu anam andi yeman

korokbewen kuu yemoon.Ebbed nub dowad komo komo meene ong-

menabewen kuu,karub maambed angkon ika eb yaa

kimingkaanban.Kuye dowad nembed dakmenabaniin kuu,

dakme dowan kerindeban, yi kuuyemoon kowe.

6Eb yaa dingkan aye nengke baeb koniyiibaniman munob koniyiib kuu ebdowakenban,

kwane eb kuu eb yaa dingkan ku-mundin nengke agedmo kere baebkoniyiib ambarakmi aari dowaddingkan aye agedmo kere baebkoniyiib kamime ande kowindo,

kumban ne kerendem kuu nandewen.7Kowe, nembed yedmaan, “Ne kuu kei, ke

manaan kei.Buk bedmiwen kuu ne dowad

wongkoon.8 O ne God, eb dowaken yaambed am-

bangkande meenaan.Eb amob kuu ne niindem aom

angkeen.” andaan.9 Ne kuu yorokmo keri ye kerekmen

kadaareb nedbimaib aombeddakmimain,

kwanenemongkodkonokarangkimok-ban,

Yook 40:10 99 Yook 41:10

o Yariman, kuyaa kuu ebkaadkerewenkii.

10 Eb yorokmo kerekmen kuu ne niindemaom kan biknimokban,

ma, eb korondiyiibban eweng awina-neeb andiyiib ebbed bobni yaa bu-rudande bindiyiib kuu dakmimain.

Ne kuu kadaareb nedbimaib yaa kuu ebwomoniyiibban ye mimyob dowak-eniib anam anamiib kuu ben aadid-mimokban.

11O Yariman, eb mimyob keendi kuu kawe,ebka amuknaab.

Kwane, eb mimyob dowakeniib anamanamiib kumbed ne nen doron-daruwok, aron korem.

12Kimingkindeban ye dabab yemoon kuu neyaa awanewandoon,

kwane ne ambarakmimbed ne yaaburudandoon kowe wedmindebankeraan.

Ne ambarakmi kuu yemoon, ne korok ariawung kimingkindeban kwamunearebban,

kwane ne niindem aom kuu koremyiminban keroon.

13 O Yariman, dowakeniib kerebka ne nenangka kowe.

O Yariman, kirod mene awawe.14Ne nenbande kowandamiibdan kuu yi ko-

rem kuukarak kondene kerebkarab kerundok.

Ne nen monmarande kamiibdan kuu yi ko-rem kuu

ben angkurom kondene yi aningkokankubunok.

15 Ne yaa damangkawe yedmimaib, “Aha!Aha!” andimaibdan kuu

karak kandenib yika wedmenib bi-nangkime.

16Kumban kane kane eb ande onmiib kuu,eb yaa dowakeniib kerenib kubeb-

dime.Kwane kane kane ebbed bobni yaa buru-

dande bindi yaa dowakeniib keri-wen kuu,

yedmimamime, “Yariman yaningkoye yirin darewoob kerok.” andi-mamime.

17Kuned ne kuu kamboknon kereni awaweande doriin kowe,

Yariman kuu ne yaa meenewok.Eb kuu ne awawi ye karub, angkon ne nen

burudande angka kowi ye karub.

O ne God, mokaid amaanbed andaab.

41Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1Kanembed kamboknondan yaa meendene

amun kamendimaan kuu ye kuuGodbed amun kerunoon.

Ye yaa dabab mananeen kuu Yari-manbed awanene nen angka kowa-neen.

2Yarimanbed ye nen dorondarene ye wad-keri kande kukbaneen,

kwane ye kuu okad yiri dobaraneenkuu Yarimanbed amun keruna-neen,

kwane ye bondanbed yi dowakenyaambed ye yaa komo kamenan-damiib kuyaa kuu Yarimanbeddomonenaanban.

3Ye kuu anikad angkimbaraneen kuu Yari-manbed aromkono konaneen,

kwane anikad angkeen yiri kuu ong-maneene wadkeraneen.

4Kuned nembed yedmaan, “O Yariman, ebyaa ambarakmaan kowe,

ne yaa mimyob keewe ongmewebkowadkera.” andaan.

5Ne bondanbed ne yaa arud wandenib nedowad dakmimaib,

“Aron komo arimbed bobnaneenkobyaningko kuu dowan keraneenka?”andimaib.

6Yi kuyaom kuu mimo yembed neyiib yaamene wedmewimaan kuu,

dudi weng dakmene ne weng kandeamonombe weng arewa ongmene

bunangka wene kwane dakmen yari-maan.

7Ne bondan korem kuu nedbenib kongewekoraaweng dakmenabimaib,

kwane yimbed ne dowad miin arewakerok ande meenenib

8yedmimaib, “Ye kuu karakiib ye bobobbedaye kowoon kowe,

ye kuyaa yiri angkeen kuu ika madembaanban.” andimaib.

9Nangkodmi anam, ye yaambed yone do-baraan,

ye kuu ne om animan animaan kuned,ye kangkon ne yaa manmo keroon.

10 Kumban, o Yariman, eb kuu ne yaamimyob keewe

Yook 41:11 100 Yook 43:2

ne nen ongmebko wadkera.Kwanebko nembed ne bondan yaaingka.

11Ne bondan kuu ne yaa nangme dorinde-ban keriwen kowe,

nekaadkeraan eb kuu ne yaa dowak-eniib keruwewen.

12 Ne inameniib dobiriyiib dakmiyiib kuuibmo kowe ebbed ne nenkooneneb,

eb arinambo ari aron korem yemankowewen.

13 Yariman, Israeldan yi God kui, ye yaaamun kerunok,

yimin andowoon yirimbed wene aronkorem korem kui.

Anam kwanok. Anam kwanok.Buk Ayoob

42Yook 42–72

Yook ambo bi ye karub yeman. Maskil yeyook Korah ye awoyambed wongkiwen.1OGod, diiyambed okmoombobnekore ok-

manambon yaa anande wenemoonareb

kwane ne kingkin kuu eb ande on-meen.

2 Ne kingkin kuu God yaa ok moom arebkeroon, wad doreen ye God yaa kui.

Aron komo arimbed Godiib yaa wenedurunenaniin?

3 Yenambed amkimombed wene amnoomkuu ne yaa yedmimaib,

“Eb God kuu kuna? Dowan!” andimaibkowe,

ne kuu amnoomiib awingyawiibaniman koronde inokmo wimain.

4Anuk kuu nembed kadaareb bindoreGod ye kurikuri ambib yaa kinban

winimain,kukuu kube baandiyiib eso ande baandiyiib

ne yoom kadaareb yoom God yeorokbon winimaub.

Kuyaa kuu kibikee ika meenekorine mimyob wandi kuu God yaa koneni

ye yaa baandimain.5 O ne kingkin, eb komande yerene no

kubokban kerewen?Komande ne niindem aom monma-

reeb?Kedi, God yaningko kankoonaniin kowe,

God yembed ari kwananeen andemeene.

Ye kuu neyiib yaa doberene awaw-imaan ye karub, ye kuu ne God.

6Ne kingkin kuu miin kubiyiibban keroon.Kwane kowe, ne kuu okad Yooden

yaambed eb yaa ika meenaniin,aangko Heeman yaambed, aangko

Misaa yaambed kui.7 Ok niindem yirimbed okad niindem yiri

yaa baandemoon areb,eb ok benbon ye kuweng kumbed kui,

eb umbakiib oknondokiib korem kumbedne ari beengkaiwe,

korem yiminban kerimain.8 Aronki kuu Yarimanbed ye womoniyiib-

ban ye mimyob dowaken keewok,amnoom kuu ye yook kuu ne yaa

angkimborok,kukuu kurikuri yeman ne wadkeri ye

God yaa kui.9Ne kuu God ne aromkonombon yaa kaa-

monimain,“Eb komande ne nonondanduwewen?

Komande ne bondanbed yobdoodkeruwaiwe

ne kuu kwane yuudi ameng kamem-birimain?” andimain.

10Ne bondanbed ne yaa damangkawimaib,amkimombed wene amnoom kwane

yedmimaib,“Eb God kuu kuna? Dowan!” andimaib,

kowekonodomabangki ye yewed arebkuyiib keraan.

11 O ne kingkin, eb komande yerene nokubokban kerewen?

Komande ne niindem aom monma-reeb?

Kedi, God yaningko kankoonaniin kowe,yembed ari kwananeen andemeene.


431OGod, ne dowad ebbedwengyundenebma

ambarakmindo ande.Kwane ne kangdod weng ko-

romoneneb God ye kiwaan yikaad-bandan yaa kebende.

Kwane birande arewa kamenabidanyaa kuu ne nen burudande angkakowe.

2 Eb kuu God ne dore angkumonimbonkowe,

komande ne yaa wunekarewen?Komande ne bondanbed yobdood

keruwaiwe

Yook 43:3 101 Yook 44:15

ne kuu kwane yuudi ameng kamem-birimain?

3 Eb nambiriyiib anam anamiib kuu benyure kowe.

Korondebko yimbed ne nen kinbanwinime.

Korondebko yimbed ne nen eb aangkokaradmo ari winime,

eb dobirimbon yaa kui.4Kwananeen kuu ne kuu God ye bot wuu-

bimbon yaa wananiin,Godiib yaa kui, ye kuu ne kubi ye

ambokab kui.Ne kuu haap wangkeni ewaningko kankoo-

naniin,o God ne God.

5 O ne kingkin, eb komande yerene nokubokban kerewen?

Komande ne niindem aom monma-reeb?

Kedi, God yaningko kankoonaniin kowe,yembed ari kwananeen andemeene.


44Yook ambo bi ye karub yeman. Maskil yeyook Korah ye awoyambed wongkiwen.1O God, nubka kub kerendembed wengam-

buruwen,kwane nub awoyambed unyeman yiri

yi dobiriwen yaron yaambedebbed komo kamewen kuu nub yaa

daandiwen.2Eb dingkimbed ambibkinmaamaadan ben

angkanekoreb,nub awoya ben kuri nongkobewen.

Ebbed nimakarub kuyaa dobiriwen kuudore boknekoreb

nub awoya ongmendeewe amunmodobiriwen.

3 Kedi, nub awoya kuu yi kerewangyaromkono yaambed burudandeokad kandindo,

kwane yi dingkimbed nangbe buru-dandindo.

Kukuu eb dingki wiwi yaromkonombedkwane burudande okad kandewen,

kwane eb murubia ye nambirimbednangbe burudandewen,

amborom kuu ebbed yi yaa dowak-eniib kerundewen kowe.

4Eb kuu ne God ne king,

Yekob ye awoya ari yi dowad inamenongmaawe yi bondan yaa nangbeburudandimaib.

5 Eb yaambed dore nub bondan kuu ikayenbanden winimaub,

kwane ewaningko yaambed nubmanmo kerimaibdan kuu nubbednangbe burudandimaub.

6Kedi, ne anangkab kuyaambed nangbe bu-rudanda ande meenimokban,

kwane nembed nangbe burudandi-main kuu ne kerewangbedban.

7Anam kuu ebbed nub bondan yaa nangbeburudandi yaromkono kondimaab,

kwane ebbed nub yaa manmo keri-wendan yaa karak kondimaab.

8 God, eb dowad kerengkan kamimaub,amkimombed wene amnoom,

kwane ewaningko aron koremkankoonimamanuub. Selah

9 Kumban kibikee eb kuu nub yaawunekareneb ben yiri kubunewen,

kwane eb kuu nub ana nangmidanyoom ma wanaibban.

10 Nub bondan miniiwe ebbed nub ong-mendeewe ikakmankirokmonuwen,

kwane nub yaa manmo keriwendankuu nub yaa nangbe nub yiribmanbiwen.

11 Ebbed nub ongmendeewe sibi yeenanemoon areb keriwen,

kwane ebbed nub ben bokesawareeweambibkin maa maa yaa weneb-uwen.

12 Eb nimakarub kuu od embeng mana ye-man ben berengkewen,

kwane yi ben berengkewen kuu arimaidiib kerindo dowan.

13 Ebbed nub ben ongmendeewe nub diadoriibdan yi indob arimbed ded-mone dandi yeman keriwen,

kwane yi kuu nub yaa damangkandeambon kamendimaib.

14 Ebbed nub ben ongmendeewe ambibkinmaa maadanbed nub dowad nong-domatomdan andimaib,

yi kuu nub yaa mungkuwande korokwaaburukmimaib.

15 Ne karak kuu ne arinambo ari angkim-birimaan, amkimombed wene am-noom,

kwane ne murubia kuu karakmo keri-maan,

Yook 44:16 102 Yook 45:916amboromkuune yaa dedmone dawimaib-

danbed damangkawimaib kowe,ne bondan kui, inande dabab kaw-

imaibdan kui.17Korem kee nub yaa kwane menebimaan

kumban,nub kuu eb yaa nonondandimokban

kereeb amob weng yaa korondimokban.

18Nub niindem aom kuu eb yaa ma korondeika winindo,

kwane nub kuu eb kiwaan ari korondekimyen winindo.

19Kumban ebbed nub kuu dore beengkenebnuwokad kan amonombedura anonarewa yi okad areb kerundewen.

Kwanekoreb, nub kuu kumun dare-woob kumbed kebenendewen.

20 Nub kuu nub God yaningko nonondan-dunekorub

oworan yi god yaa bumangkuwenkaren,

21anam kuu God kuu kuyaa wedme yekaad-keroon karen,

ye kuu biknoon ye inamen koremyekaadkeroon kowe.

22Kuned eb dowadbed amkimombed weneamnoom kuu bobni yaa wedmi-maub,

kwane nub kuu sibi areb ogoodmoyenbandi kuu yimin andimaib.

23O Yariman, yaro dembe! Komande angki-maab?

Ebkareb yaro dembe! Nub yaa aronkorem wunekarundaab.

24Eb komande murubia kan yereknekorebnub durud yewediib nub yaa yen-

bandiyiib ye dowad ma awandindokerewen?

25Nub kuu bobni ye dungkun yaa doruwen,kwane nub id kuu okadbed yobdoo-

dmo awineen.26Dembe, nub awande.

Eb womoniyiibban ye mimyobdowaken ye dowad nub bidde.

45Yook ambo bi ye karub yeman. “BingkoWuung” ye yook ye kiwaan yaambedwingki yeman. Maskil ye yook Korah yeawoyambed wongkiwen. Wonong awaniye yook.1 Ne mimyob aom manimani inamenbed

dembe yiminmo kereni

king yaa komkum dakmaan.Ne ong kuu komkum kami niidiib

dowad moo kai kerembirimaan.2O king, eb kuumiin kerengkabdimbon kai,

yena korem arebban,kwane kabamoon kondoon ye

mimyob dowaken keendi weng kuueb mongkod aombed menebimaan,

Godbed amun kerubdoon aron koremkowe.

3O king kanangkod aromkonoyiib, eb kere-wang kande inware.

Kwane eb dobiri manimanandewiibnambiriyiib kuu korokbende.

4Eb dobiri manimanandeb kumbed hoos aridibere wene burudande dore,

anam anamiib ebka kankubune do-biriyiib yorokmo dobiriyiib korokbiye dowad.

Eb dingki wiwi ye aromkono kumbedwarekandi ye kami kuu ong-menabe.

5Eb ana kuu yidkang arudiib,kwane yi kuu eb bondan yi niindem

karewandimaan.Ambibkin maa maadan kuu ebbed

nangme burudande eb yondad dab-derem yiri nongkobimaab.

6O God, eb dibere oonimbon kuu aron ko-rem angkimbaraneen,

kwane eb ooni ye inamen kuuwengyundi anammo.

7 Eb kuu yorokmo kerekmen yaa dowakendarewoobmo kereneb arewa kamiyaa miin dowakeniibban anam ker-imaab kowe,

God, eb God kumbed eb nen arikowoone, eb angkodmia kuu yirimokeriwen.

Yembed eb yaa kubimaan ye oiyoeb ari bunoon kumbed eb nen arikowoon kui.

8Eb ebkad doboob korem kuumeer baewiibalo baewiib kasia baewiib,

kwane king ye ambib aiforimbed yen-biwen kuyaambed

nongiib ye wangki yemaniibwingkenib kubi kabdimaib.

9King maa maa yi nimadana ebbed awad-mewen kuu aningko darewoowiib,

kwane eb dingki wiwi angka kuu kingmaa ye mungkan awanandameebkumbed doruun, yu kuu Ofiaa yebot goldbed inwareen.

Yook 45:10 103 Yook 47:210Okingmaa yemungkan, nembed komoke

yedmandamiin kee kande niindemaom kowe.

Kub ambibkindaniib karubkimiib kuunonondande.

11 Kedi, nub king kuu kub manimaniyaambedmo boknoon kii.

Kedi, ye kuu kub yariman kowe, yeaningko kankoone.

12 Taiya ye king ye mungkan kuu munobyeman bangkabdanuun,

kwane yiribman yemoondan kuukubende ande kub yaa amun amunkamebdaniib.

13King maa ye mungkan kui, yu kuu man-imani ye ebkad inware yu wad-narimbon aom doruun,

kwane yu ebkad kuu bot goldiib angk-abiwen kumbed inwareen.

14Yu kuu kwane angkabiwen ye ebkadiib in-wareen kuyiib kumbed yu kuu nenkingiib yaa wananiib,

o king, yu yoman kuu yu nima koyuamborongaadbedmananiiwe, ewiibyaa ben mananiib.

15Yi kuu kubiyiib dowakeniibbed ben kin-ban wananiib,

kwane yi kuu king ye ambib aom aom-naniib.

16O king, eb karub dana meed kuu eb awod-kia areb king keraniib,

kwane ebbed yi kuubenokadmaamaayi korok ongmendaneeb.

17Nembed nimakarub yaro dobere dobereyaro wananiib korem aom eb yaameeni yeman kuu ongmaniin.

Kwani kowe, ambibkin korem kuuaron korem korem ewaningkokankoonaniib.

46Yook ambo bi ye karub yeman. Alamot yekiwaan wingki yeman. Yook kuu Korah yeawoyambed wongkiwen.1God kuu nub ben kukbimaanbon angkon

nub aromkono,kwanedabab aron yaa kuu awandande

nekwimbed doreenmo.2 Kwana kowe, dowodki mananeene okad

amonombanuun yaa oaangko aangko dande karamok yiri

kirobaniib yaa kuu nub kuu unaub-ban.

3 Karamok umbakiib kuwengiib okkamokiib kamanuun o

kuye arud kumbed aangko aangko kir-ingmaniib kangkon unaubban. Se-lah

4God ye siti aombed kubi kanminimaun yeok awaan angkuun,

kuye siti kuu karadmombon, KoremBurudandoon Arimbed Ye Godkuyaa doreen kui.

5Kuyaom kuu Godbed doreen kii, kuye sitikuu komombed ma monmaraan-ban.

Warewinimbed God kuu awande oo-nendaneen.

6Ambibkinmaamaakuuyirindebaandiiwe,angkon oonimbon maa maa kirobi-iwe,

God ye baandi kuweng daandeeneokad kuu okmo kereen.

7Ana nangmidan yemoon ye Yariman kuunuwiib doreen,

Yekob ye God kuu nub dorondandi yekarub. Selah

8Yiib menenib Yariman ye ambangkanabikee wedmime,

okad ari kemonmarenaboon keewed-mime.

9 Yembed okad yimin yimin yaa kuu ananangmi kebenimaan,

kwane yembed anangkab doma-bangkene marad ben monmarene

kombe kuu amotbed denimaan.10Yembed yedmimaan, “Ne kuu God kowe

iwari kerenib wedme meendobekaadkerime.

Ne aningko kuu ambibkin korem yenimakarubbed kankoonaniib,

kwane ne aningko kuu okad koremyaambed kankoonaniib.” andi-maan.

11Ana nangmidan yemoon ye Yariman kuunuwiib yaa doreen,

Yekob ye God kuu nub dorondandi yekarub. Selah

47Yook ambo bi ye karub yeman. Yook kuuKorah ye awoyambed wongkiwen.1 Ambibkin koremdan, yiib dingki

wangkime,God yaa kubiyiibbed baandime.

2 Amborom kuu Korem BurudandoonArimbed Ye Yariman kuyaa kuuunime andi yeman,

Yook 47:3 104 Yook 48:14

ye kuu King miin darewoob arimbedokad korem oonimaan kui.

3Yembed ambibkin maa maa ben nub oonidabderem yiri keroon,

yi kuu nub yon dabderem yiri bennongkoboon.

4Yembed nub yumbon kuu nub dowad kinekowoon,

kukuu nub okad kui,kuyaa kuu Godbed mimyob dowaken

keenoonman Yekobbed kerengkankeroon. Selah

5 God kuu kube komkimaib ye kidan-gkambed daanoon,

ku Yariman kui, ye kuu kibi komki-maib kumbed daanoon.

6 God yaa ye aningko kankooni yookwingkime, kuye yook wingkime,

nub King yaa ye aningko kankooniyook wingkime, kuye yookwingkime.

7Kedi, God kuu okad kumundin ye king,ye yaa yook kangdommombed ye an-

ingko kankoone wingkime.8Godbed ambibkin korem kuu oonimaan,

God kuu ye dibere oonimbon karadmoarimbed dibeen.

9Ambibkindan yi korok korok kuuAbraham ye God ye nimakarub yoom

nedbimaib,amborom kuu okad yiridan yaa oonidan

kuu God yeman kowe,ye yaa darewoobmo aningko

kankooni yeman.

48Yook ambo bi ye karub yeman. Yook kuuKorah ye awoyambed wongkiwen.1 Yariman kuu aningko darewoowiib, ye

kuu korem yena arebban, ye an-ingko kumbedmo kankooni yeman,

nub God ye siti aombed, ye aangkokaradmo arimbed kui.

2Aangko Saiyon ari kuumanimanandeb kii,kuyaa kuu okad kumundinbed kubi-

maun,kukuu karadmo anam kai,

kukuu darewoob arimbed ye King yesiti kui.

3God kuu yu dorondandimbon aom doreen,kwane yeka korokboon kuu ye kuu

yu dowad aromne angkumonimbonkeroon.

4Kedi, king maa maa mene nangmi dowaddaboknenib

ibonmo mene dia keriwen kuu5kuye siti wedmekorib binangkiwen,

kwane uniwon karakwon kerekirokmoniwen.

6Kwane yi kuu unimo keriwen,yi kuu wonong dana woonande yewed

kandimaun areb keriwen.7O God, ebbed yi ben monmarewen,

yi kuu aron dembimaun angka yenuubbed Taasisdan yi motodbaangkenu kurubkurub keremoonareb keriwen.

8Godbed kwanoon kuu kwane wengambu-ruwen,

kwane nubka wedmuwen.Ana nangmidan yemoon ye Yariman ye siti

aom,nub God ye siti kui,yembed yu kuu ongmendaane ko-

mombed ma monmaraanban ye-man kereen aron korem. Selah

9 O God, eb womoniyiibban ye mimyobdowaken yaa meendobembere ku-bimaub,

eb kurikuri ambib aombed.10O God, eb yirin kuu okad yimin yimin yaa

derendaroon kwamune areb kuu,ewaningko kankooni kangkon deren-

daroon.Kwane eb dingki wiwi kuu ambangki

yorokmoyiib kumbedmo.11Eb wengyundi kuu anammo kowe,

aangko Saiyondan kuu kubimaib,ambibkin Yudadan kangkon kubi-

maib.12 Aangko Saiyon yu siti Yerusalem

awanewande dewenebime,kukbiri ye ambib kongam kuu kim-

ingkime,13siti kuuk yaa ongme andangkime,

aromne angkumonimbon koremwed-menabime.

Kwananiib kumbed yiibbed komokomo wedmiwen kuu yiib awoyaari yaa daandaniib.

14Kedi, God kee nubGod aron koremkorem,kwane ye kuunubbenkinbanwinima-

maneen aron korem.

49Yook ambo bi ye karub yeman. Yook kuuKorah ye awoyambed wongkiwen.

Yook 49:1 105 Yook 50:31Ambibkin koremdan, weng kee wengam-

birime,kane kane okad kiri doriib, yiib korem

ke wengambirime,2 aningkoyiibbandaniib aningko ariyiib-

daniib,yiribman yemoondaniib kamboknon-

daniib, yiib korem kui.3 Ne mongkodkonombed meeni kangdom

ye weng dakmaniin,kwane ne niindem aombed weng

menebaneen kumbed kaadkeri kuukondaniin.

4 Ne kerendem kuu ongkandi weng yaakowe wengambaraniin,

kwane haawiibbed wangkeni wengyobdood ye id kuu kedmengkan-daniin.

5 Ne yaa aron arewa mananuun kuu ko-mande unaniin? Dowan, unainban.

Arewa kame birandimaibdanbed neyaa kanawanewandaniib kuned un-ainban.

6Kane kane yi yiribman yemoon yaa yonenub kuu yiminmo ande kerengkan

kamimaibdan kumbed manmokeruwaniib kangkon unainban.

7 Karub kanembed karub maa ye wadkeridowad ma biddindeban,

kwane yembed karub maa ye dowadGod yaa ma moonindeban.

8Wadkeri ye dowad biddi kuu yeka mamaa,odbed kowi kuu yiminban.

9 Biddaneen kuu aron korem ari waddoberembaraneen,

kwane biddaneen kuu ma deendaan-ban.

10Kedi, wedmuub kuu meeni kangdomdankuu duknaniib,

inameniibbandaniib awon ko-rokdaniib kangkon duknaniib,

kwane yi korem kuu duknenib yiyiribman kuu yena yaa kirarun-daniib.

11Yi bobkonombon kuu yi dobirimbon ker-aneen aron korem,

kuyaa dobaraniib yaron kuu yiminwandaanban,

yi yirin kumbed yi okad kuu yika yianingkoyiib ande kowaniib kuned.

12Kukei, karub kuu ye yiribman yemooniibkuned doberembaraanban,

ye kuu dingkan areb, ye kangkon bob-naneen.

13 Inameniibbandan yi dobiri kiwaan kukui,kwane yi yoman wene yi weng yaa

amun andimaibdan kangkon kwa-munemo dobirimaib. Selah

14 Yi kuu sibi areb, yika oonaibban, bobniyaromkonombed dedmondaneenebobkonombon yiri wene dobarani-iwe,

bobnimbed yi yaa oonaneen.Kwane aron dukmen arimbed yi kuu

yorokmodanbed oonendaniib.Yi id kuu bobkonombon yirimbed

deendaneen,kowe yi kingkin kuu ambiwiibban

keraniib.15 Kumban Godbed ne wadkeri kuu

bobkonombon yirimbed bidda-neen,

amanaa, ne kuu yekareb yeyiib yaanenwananeen. Selah

16 Kwane, karub maa kuu yiribmanyemooniib keroko binangke unaib,

ye ambiwoom korem amun amunmoyidware wonoka kuyaa meenaib.

17Amboromkuu ye bobnaneen kuu ye yirib-man kuyiib yeka ma be wanaanban,

ye ambiwoom korem amun amunmoyidwaroon kuyiib bobkonombonyiri ben kubunaanban.

18Ye kwane doreen kuu yekareb yemerennekob yimin ande kubimaan.

Ye kuu yiminmo keraneen kuuyenambed ye aningko kankoo-naniib kuned,

19ye kuu yambe yawoya awoya yaa dabok-nendaneen,

yi kuu kumun aommo doberem-baraniib kui.

20Yiribman yemoondan kuu kaadkeri ina-meniibban keraniib kuu

dingkan areb, yi kangkon duknaniib.

50Asaf ye yook.1Aromkonomo Ye God, Yariman kui, yem-

bed dakmene okaddan yaa minimeande baandimaan,

aron daminimaunbed wene aronkubunimaun korem yaa kui.

2 Aangko Saiyon, yu manimanandeb kuudemkoronmo kui,

yu yaambed God kuu yure kowimaan.3Nub God kibireb meneen kii, ye kuu iwari

dobaraanban,

Yook 50:4 106 Yook 50:23

kwane ye meneen ye kiwaan ari kuuamotbed denobenmo meneen,

kwane nuuwa amayiib bare kanmeneye kuu kanawanewandeen.

4 Yembed Ewen ariyiib okad yiriyiib yaamene wedmime ande baandoon,

ye nimakarub ben wengyundi dowad.5 Kwane yedmoon, “Ne kiwaan ari doriib-

dan kuu ne yaa ben minime.Kane kanembed dingkan aye nengke

ne yaa baeb konenib amob wengongmiwendan kui.” andoon.

6Kwane Ewen kuu ye yorokmo kerekmenkan dakme baandimaun,

amborom kuu God yekareb kangdodkerundi ye karub keroon kowe. Se-lah

7 Kwane yedmoon, “O ne nimakarub,wengambiriiwa kekane dakma.

O Israeldan, yiib kui, yiib yaa manmokereni kangdod weng dakma.

God ne kei, ne kuu yiib God kii.8 Yiibbed womoniyiibban dingkan aye

nengke baeb konenib dingkan yenaben kumundin nengke denobedowan kerimaib kuned,

kuyaa kuu ne kuu ongkandi wengiibkerindo.

9 Yiibbed yiib buromakau ambi kuukaombed kawi kuyaa ma meenindo,yiminmo doriin kowe.

Yiibbed yiib naningkod ambi kuukaombed bangkawi kangkon kuyaama meenindo,

10amboromkuudura ye dingkan koremkuunemanmo,

buromakau yemoon kai koodbontauseniib arimbed doriib kangkonneman.

11 Aangko aangko ari ayari on korem kuunekaad,

kwane dabonmo ye okad ye dingkankuu nemanmo.

12Ne kuu mungiyiib keraan karen, yiib yaama kaamonindo karen,

amborom kuu okad kumundiniibkumkam korem dangooniib kuunemanmo.

13Buromakau yom animainoo? Dowan.Naningkod yi umkan animainoo?

Dowan kii!14Ne yaa eso andi dowad munob bangkawi

yeman bangkawime.

KoremBurudandoonArimbedYe God,ne dowad yiibbed kwane kamanuubande amob weng ongmiwen kuukwane kamime.

15Dabab aron aom kuu ne yaa baandime.Kwananiib kuu nembed yiib ben bu-

rudande angka nongkobaniine neaningko kankoonaniib.” andoon.

16Kumban arewa kamidan yaa kuu Godbedkamune yedmoon,

“Yiibbed ne amob ben yena yaa daan-daniib kuu yimin dee? Dowan!

Kwane ne amob weng kuu yiibmongkodkonombed dakmaniib kuuyimin dee? Dowan!

17 Kedi, nembed inamen arewa didangki-main kuyaa kuu yiibbed arud wan-dembirimaib,

kwane neweng kuu yiibbedwunekareanuk korarimaib.

18Yiib kuu yid bidan wedmaniib kuu karubamun andimaib,

kwane yiib kuu nenem kamidan yoomdaboknimaib.

19 Yiib mongkodkono aombed inamenarewa menebimaan,

kwane yiibka yiib ong kuu birandi ye-man kerundimaib.

20Yiib kuu yiib ambanga oniya damana yaamanmo keri ye weng dakmimaib,

kwane eb ena anam yu dana meed yaakuu wengamborokbanabimaib.

21Yiib kuu kwamimaib kuned ne kuu iwarikeraan.

Yiibbed meeniwen kuu God kuu nubareb ande meeniwen.

Kumban nembed yiib yaa ongkandeni,yiib yoom kiring ine yiib dowad

ambarakmiwen kii ande kangdodweng dakmaniin.

22 “Kane kane ne yaa naknod keriwen, yiibkuu weng ke yaa meenime.

Kwanaibban kuu nembed ben bir-ingke kurubkurub kamaniin,

karub maa yiib ben ma dorondan-daanban.

23Kane kane ne yaa eso andi dowad munobbangkawimaan kuu ne aningkokankoonimaib,

kwane kane kane yorokmo dobiri yekiwaan ari doriib kuu

nembed bobni yaa ben burudandebindaniin.” andoon.

Yook 51:1 107 Yook 51:19

51Yook ambo bi ye karub yeman. Dewidye yook. Yembed Batseba yoom nenemkamoone profesiman Natanbed meneongkanoon kumbed wongkoon.1 O God, eb womoniyiibban ye mimyob

dowaken yaambedmimyob keewe kakman are nonon-

dande.Eb mimyob keendi darewoob kerekmen

yaambedne wabkad kami kuu are kankare.

2Nearewakami koremkuuokedowankere.Kwane nambarakmi are koroomiib-

ban kai areb kere.3Kedi, ne wabkad kami kuuwedme nekaad-

keraan,kwane nambarakmi kuu ne kir-

ingkono ari angkeen.4Eb yaamo ambarakmaan,

kwane eb indob arimbed miin arewakamaan.

Kowe ne dowad dakmimaab kuu anammokerimaan,

kwane nambarakmi wengyundimaabkuu weng anammo andimaab.

5Kedi, ne kuu woonaan yaambed ambarak-mimain,

kwane enambed ne nendeen yaronkuu ne kuu ambarakmi ye karub.

6Kedi, eb dowaken kuu nub niindem aomkuu anam anam kumbed yurokandimaab,

kwane ebbedmeeni kangdom ne niin-dem aom kedmengkawimaab.

7Ambarakmi aari kiwaan ebbed ongmewenyaambed aruwebko niindem aomkoroomiibban kera.

Kwane ne niindem aom okewebkokaradmo dangkorong kera.

8Ongmewebko kubi dowakeniib kera.Kwane ne kono ebbed beengkewen

kuu ongmebko kubok.9 Ne ambarakmi yaa eb murubia kan

biknekoreb,nembed arewa kamenabaan korem

kuu are kankare.10O God, ne niindem aom yeweb karadmo

ongme.Kwane ne inamen kuu kangdommo

kerune.11 Eb arinambo yaa kuu ne kan angka

karaab,

kwane ebKingkinKaradmoneyaa kuuebka kandaab.

12 Ebbed ongmewebko ebbed nimakarubben bobni yaa burudande bindikerekmen yaa ika kuba.

Kwane ebbed ne nen angkumonenebne yaa inamen nindorokiib kawe.

13Ne yaa kwamebko wabkaddan yaa eb ki-waan kedmengkanda.

Kwananiin kuu ambarakmidan kuuamonombe eb yaa anam andaniib.

14 O God, eb kuu ne nen bobni yaa buru-dande bindi ye God,

ne kuu karub ma aye kowaan ye kak-man kuu are nonondande.

Kwananeeb kuu ne mongkod-konombed eb yorokmo kerekmendowad kube yook wingkaniin.

15O Yariman, ne mandakad dande.Kwanebko ne mongkodkonombed

ewaningko kankooni weng dakma.16 Eb kuu dingkan aye nengke baeb kabdi

yaa kuu kubokban,dingkan aye kumundin nengke dene

baeb kabdi yaa kangkon eb kubok-ban,

kuyaa kubimaab karen bangkabdi-main karen.

17 God ye kubi dowaken keri yeman kuuyiibka kankubuni.

O God, kane kane kuu yikakankubunenib God ebbedmo yiminandimaib

kuu ebbed yi yaa wunekaraabban.18 Eb kubi dowaken yaambed Saiyon yaa

amun kameneb awande.Kwane Yerusalem yu kuuk kuu

angkon ika yenbe ongme.19 Kwananeeb kuu yorokmo kerekmen

yaambed eb yaa dingkan ayenengke baeb kabdaniiwe kubaneeb,

dingkan aye nengke baeb kabdiyiibdingkan aye kumundin nengkedene baeb kabdiyiib kui.

Kwane buromakau kuu eb bot wuu-bimbon arimbed baeb kabdi dowadnengkimamaniib.

52Yook ambo bi ye karub yeman. Maskilye yook Dewidbed wongkoon. IdommanDoegbed Sauliib yaa wenene yedmenoon,

Yook 52:1 108 Yook 53:6

“Dewid kuu Ahimelek yambiwoomwonoon” andoon kumbed wongkoon.1Aromkonoman, eb komande arewa kami

yaa kerengkan kamimaab?God ye womoniyiibban ye mimyob

dowaken kuu amgimombed weneamnoom kwane angkimbirimaan.

2 Eb ong kuu monmari yeman nuubnaankamimaan.

Ye kuu yukud ye arud kwane.Eb kuu birandi kerekmen yaambed

dakmimaab kui.3 Eb kuu arewa kami yaa dowaken keri-

maab, amun kami yaa arebban,kwane eb kuu dudi weng dakmi yaa

dowaken kerimaab, weng anamdakmi yaa arebban. Selah

4O birandi ye karub,eb kuu yewed kondi weng yaamo

dowaken kerimaab.5 Kwana kowe, eb kuu eb kombon

ambiwoom aromkonomo awinekarangkaneeb kumban,

Godbed awinebde bingewande bir-ingke biangkande irindore aron ko-rem ye monmarimbon yiri kubuna-neen.

Eb kuu yembed nen wad doriibdanyi okad arimbed biande koraraneenkui. Selah

6Kwane, yorokmodan kuu wedme unenibye yaa ambon kamene yedmaniib,

7 “Karub kee Godbed kukbimaanbonaombed dobirindo,

ye kuu ne yiribman yaambed yoneneyiminmo dobaraniin andene

yena yaa monmari ye kiwaanaromkonomo wonoon.” andaniib.

8Kumban ne kuu God yambiwoom at olifbiid awene amun amun kamemoon

areb kwane kamiin.Ne kuu God ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken kuyaambed yonedobaraniin aron korem korem.

9O God, ebbed komo komo kamenabewenkuyaa kuu aron korem eso andima-maniin,

kwane eb kuu amun kowe eb andemeedmaniin,

eb karadmodan yi arinambo arimbed.

53Yook ambo bi ye karub yeman. Mahalatye kiwaan wingki yeman. Maskil ye yookDewidbed wongkoon.1 Inameniibbandan kuu yi niindem aom

yedmimaib,“Godiibban dowan.” andimaib.

Yi inamen kuu nengkidme arewamokerenib yi dobiri kiwaan kuu miinarewamo,

kwane yi korem kuu ma amunkamimokban.

2God kuu Ewen arimbed nimakarub yaa yiriwedmimaan,

kuu karub maa kanembed id anamkaadkerekore

God ande onmaneen manok anded.3Kumban yi korem kuu God yaa angkurom

korokbeniwen,kwane yi korem kuu yika yi inamen

ben nengkidme arewamo meeni-maib.

Yi kumaom kuu kane maambed amunkamimokban,

korem dowan anam.4Yembedyedmoon, “Arewakamidanbedne

nimakarub yeene nongkobiwen,kowe ne nimakarub kuu animan ane

dowan keremoon areb keriwen.Arewa kamidan kee ne yaa ma baandindo.

Yi kuu ma kaadkeraniiwoo? Dowan!”andoon.

5Yi dobiri yaa kuu uni yemaniibban kum-ban yi kuu uni miin darewoob keri-wen,

amborom kuu Godbed ye nimakarubyi bondan yeene nongkobene yikono kuu ben bokesawaroon.

Godbed yi yaa wunekaroon koweIsraeldanbed yi kuu yenbande karak

kondiwen kui.6 O, Israeldan ben yi bondan burudande

obon kerundi ye karub kuu aangkoSaion arimbed angkadere monok.

Kuyaron kuu God ye nimakarub benobonmo kerunde yiminmo kerun-daneen.

Kwanoko Yekob ye meed Israeldandowaken kere kubime.

54Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Maskil ye yookDewidbed wongkoon. Sifdanbed Sauliibyaa wene yedmiwen, “Dewid kuu nuwokad

Yook 54:1 109 Yook 55:15

aom aomne biknoon.” andiwen kumbedwongkoon.1OGod, ewaningko yaromkono yaambedne

nen burudande angka kowe.Eb aromkonombed ne dowad ebbed

wengyundeneb ma ambarakmindoande.

2O God, ne kurikuri weng kee wengambere.Ne mongkodkono aombed ne weng

kee wengambere.3Amborom kuu noroddanbed ne yaa nan-

damiib,kwane yeremboromdanbed ne nen-

bande kowi kiwaan onmiib,yi kuu God yaa meenimokban kui. Se-

lah4Kedi, God kuu ne awawi ye karub,

Yariman kuu ne awawaane yiminmodobirimain ye karub.

5 Ne yaa yemyeb darobidanbed ne yaaarewa kamenabi kuu yembedamonombe yi yaa kerundok.

God, eb korondiyiibban eweng awin-imo dobiri ye kerekmen yaambed yiben monmarunde.

6O Yariman, eb yaa nindorokiibbed munobkoni yeman kabdaniin.

Kwane ewaningko kankoonaniin,amborom kuu eb kuu amunmo kowe.

7Kedi, dabab ne yaa meneboon korem kuuyembed ne nen burudande angkakowoon,

kwane wedmaane yembed ne bondanari boknoon.

55Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Maskil ye yookDewidbed wongkoon.1O God, ne kurikuri weng kee wengambere.

Ne kaamoni keyaa wengamberedan-daab.

2-3Wengamberewekoreb inanduwe.Ne niindem aom dabab kawoon.

Bondan yi weng wengambereni,arewa kamidan yi indob nengmoni-

wen kumbed kirokkarok kere miinyiminban keraan.

Amborom kuu yimbed ne yaa durud yewedkawenib,

arud wanduwe wungkawimaib kowe.4 Durud yewed kuu ne niindem aom

angkeen,

kwane bobnaniin ande uniwon karak-won keraan.

5Uniyiib kiringmiyiib kamembirimain,kwane une komyengiib warekandaan.

6 Kowe nembed yedmaan, “O, ne kuu onarud areb burawiib karen

kimyen wanweneni yiidkaan karen.7Ne kuu ambab angka kombiri weneni

amboon angka dobaraan karen kui.Selah

8 Ne kuu kirodmo weneni ne nen kukbi-maanbon aom aomnaan karen kui,

nuuwa ama darewoob arewa kameenyaa ambab yaambed wanaan karenkui.” andaan.

9O Yariman, Yerusalem aom wedmaan kuuyeremborom ye inameniib arudwandiyiib menebeen kowe,

arewa kamidan kuu ben kerebkarabkerunde.

Kwane yi weng dakmi kuu weng maamaa areb kerunde.

10 Yi kuu aronkiyiib amkiyiib yenbandemande kuuk angkara yaa dewinimaib,

kwane kuuk aom kuu arud wandem-biriyiib damangkandi inameniibangkeen.

11 Siti aom kuu monmari ye inamenbedkwane ambangkimaan,

kwane siti kiwaan ari kuu benkubunedabab kondi ye inameniib duden-abiyiib kumbed ma korondimok-ban, kwane dewenebimaib.

12 Ne bonmanbed damangkawoon karen,ingkaniyiibban no kwane kandaankaren.

Kwane arud wanduwoonman ne yaamanmo keroon karen, ye yaa bik-naan karen.

13Nangkodmi amun, ne yoom dabokne yariye karub kui, eb kuu ne areb kum-ban,

anam kuu ebbed ne yaa manmokeruwewen kii!

14Anuk kuu eb yoom mene kube dabokneyonendimaub,

kadaareb numun God ye kurikuri am-bib yaa yarimaub yaron arimbedkui.

15Ne bondan kuu kawonwengiibban dukn-ime,

kwane wad kumbed bobkonombonyiri kubunime,

Yook 55:16 110 Yook 56:12

amborom kuu inamenmiin arewa kuuyi niindem aom angkeen kowe.

16Kumban ne kuu God yaa baandaine,Yarimanbed ne nen burudande angka

kowimaan.17 Amkimo aronkob oobne kwane ne kuu

warekiyiib baandaine,ne weng wengambirimaan.

18Ne yaa bon kere nangbimaib kuuyembed ne nen burudande angka

kowimaan,yemoon kuu ne yaa manmo keruwi-

wen kuned.19 Andowoon yirimbed wene aron korem

oonimaan ye God,yembed yi weng wengamberendekore

durud yewed kondaneen. SelahYi kuu yi arewa kami ye inamen yaa ma

amonombindo,kwane yi kuu God yaa ma unindo.

20Nangkodmi amun kuu anukbed ye yoomyewenubmo dobiriwendan kuukibikee yenbandimaan,

kwane ye amob weng ongmoon kuuyekareb dookboon.

21Yeweng kuu dabere windane amun amundakmimaan kumban,

ye niindem aom kuu ana nangmi yeinameniib angkeen.

Ye weng kuu dabere windane yewenubweng areb dakmimaan kuned,

anam kuu ye weng kuu arud kere ananangmi ye inamen kerundi ye wengkerimaan.

22Yiib dabab kuu Yariman yaa bangkanibkoyembed yiib ben angkumone awan-

dok.Yembed yorokmodan kuu domon-

daane kirobaibban.23Kuned, o God, arewa kamidan kuu ebbed

ben kubuderedem kongdem yiri nongkobe.

Kuman yenbandidaniib birandidaniib kuuyi wad dobiri yaron kuu wedyambed

naraneewa duknaniib.b Kumban ne kuu eb yaambed yone do-

baraniin.

56Yook ambo bi ye karub yeman. “OnArud At Amaan Angka Dibeen” ye yook

ye kiwaan yaambed wingki yeman. Mik-tam ye yook Dewidbed wongkoon. Fil-istiadanbed Gat angkambed awinenoonkumbed wongkoon.1 O God, karub yenambed ne nande

kerewenmo yarimaib,kwane yimbed aronki doboob ne nen-

bandande kamimaib kowe,ne yaa mimyob keeweneb awawe.

2Ne bondan kuu aronki doboob ne nandekerewenmo yarimaib,

kwane yemoon kuu kerengkanbed nenenbandenmo yarebimaib.

3Ne unaniin kuueb yaambed yone dobaraniin.

4God yaa kui, ye weng yaambed kubimain.God yaambed yone dobirimain kowe,

ma unainban.Duknaniib ye nimakarubbed ne yaa

komo kamaniib kuyaa meenainban.5Aronki doboob kuu ne weng kuu yimbed

ben nengkidme weng arewakeruwimaib,

kwane yi kuu ne yaa nuubnaankamembirimaib.

6 Yi kuu wunonwanon kamenib yemyebdarobenib

ne yarebi koremyaa keewombirimaib,ne dowad nindorokiibbed ayem ande

kaimaib.7O God, korondaawa yi kirokmone wanaib.

Kwane noroddan, ne bondan kui, yikuu eb norin aombed ben kubune.

8Ne kirokkarok kamimain kuuwongkewen.Kwane ne inok wanabi kuu eb awong

aom kambungkewen.Korem kuu eb buk aom kowewenoo?

Anamaa.9Nembed awawe ande baandaniin kuu

ne bondan kuu ika angkurom korokbekorondaniib.

Kwane wedmeni nekaadkeraniin kuuGod kuu ne dowad doreen kii.

10 God yaambed yone dobirimain kii, yeweng kuu amunmo andimain.

Yariman yaa kui, ye weng kuuamunmo andimain.

11God yaambed yone dobirimain kowe, maunainban.

Nimakarubbed ne yaa komo kamaniibkuyaa meenainban.

12OGod, ne kuu eb yaa amobwengongmaankumbed kwane ambangkaniin.

Yook 56:13 111 Yook 58:3

Eso ande munob koni yeman kuu ebyaa bangkabdaniin.

13 Amborom kuu ebbed ne nen bobni yaaburudande angka kowewen.

Kwane ebbed ne yon kuu boknandekombaraan ande awawewen.

Kwanewen kuu eb arinambo arimbed dod-kanmo wonok andewed,

wad doriibdan yaa yuroon ye nambiriaombed.

57Yook ambo bi ye karub yeman. “Mon-maraib” andi ye yook ye kiwaan yaambedwingki yeman. Miktam ye yook Dewidbedwongkoon. Saul yaa kombiri weneneaangko dem aom biknoon kumbedwongkoon.1Mimyob keewe. O God, mimyob keewe.

Komoyiibkob, ebbed kukbimaabbonaombed dobirimain.

On ayam yu dongkon dem areb ebbed kuk-bimaabbon aombed dobaraniine

wene neene monmari yaron dowankeranuun.

2Korem Burudandoon Arimbed Ye God yaabaandimain,

ne dowad dowakeniib kere am-bangkaane idiib kerimaan ye Godyaa kui.

3Yembed Ewen arimbed inanduwe ne nenburudande angka kowimaan,

ne nande kerewenmo yarimaibdanyaa ongkandimaan. Selah

Godbed yewomoniyiibban yemimyobdowaken keewimaan kwane yeweng ne dowad yedme kowoon kuukorondimokban awinimaan.

4 Ne kuu laiyon yi kidaom keraanakanawanewandiwen kii.

Kwane ne kuu karub yeene komkadanimaib ye dingkan yi numunangkaan.

Kukuu ne bondan kui, yi ningkambo kuumaradiib anayiib yi arud areb,

kwane yi ong kuu kerewang ye arudareb.

5OGod, Ewen burudande ewaningko ariyiibkerok,

eb nambiri kuu okad koremyaa yurok.6 Ne bondan kuu ne yon dowad oon bi

ye men kande kiwaan yaa kurunekebenimaib,

kwane ne kuu miin kubiyiibbanaromkonoyiibban keraan.

Yimbed ne kiwaan yiri kuu dem nidkiwenkumban,

yika yikareb yi dem nidkiwen yirikirobiwen. Selah

7 Ne niindem aom kuu kiringmiyiibbankangdommo,

o God, ne niindem aom kuu kiring-miyiibban kangdommo kui.

Ne kuu yookwingkeni kuwengiib ong-maniin.

8O ne kingkin, yaro dembe!Haap yoom laiya* yoom yaro dem-

bime!Yiiwiib wangke wingkani aron

kakmendaniine awawini namberewananuun.

9 O Yariman, ne kuu ambibkin koremaombed ewaningko kankoonaniin,

kwane ne kuu ambibkin maa maadanaombed eb dowad yookwingkaniin.

10 Amborom kuu eb womoniyiibban yemimyob dowaken kuu miin dare-woob kai,

kukuu kawene Eweniib badmene du-runoon,

kwane eb anam anam kuu ambidariyiib kawene badmene durunoonkii.

11 O God, Ewen burudande ewaningkoariyiib kerok,

eb nambiri kuu okad koremyaa yurok.

58Yook ambo bi ye karub yeman. “Mon-maraib” andi ye yook ye kiwaan yaambedwingki yeman. Miktam ye yook Dewidbedwongkoon.1 O aromkonomo oonidan, yiib kuu weng

yorokmo dakmimaiwoo?Yiib kuu nimakarub yaa anammo

wengyundimaiwoo?2 Dowan! Yiib niindem aom kuu

yorokmomban unitab ye inamenongmenabimaib,

kwane yiib dingkimbed yeremboromye inamen yaambed okad yiridanyaa ambangkimaib.

3 Arewa kamidan kuu yi wooniwen yir-imbed kwane abdon yaa winimaib,

yi danamana yaambed kwanewabkadkere dudanabimaib.

* 57:8: Laiya kuu gita areb.

Yook 58:4 112 Yook 59:124Yi weng ambod kuu niin ye ambod arewa

kwamune areb.Yi kuu weng amun yaa kened warudki

areb kerenib niinbed domonandekaimaib areb kerimaib.

5 Yi kuu yi korok korok yi weng yaa mameenimokban,

korok korok miin amun kuned.6O God, yi mongkodkono aom ningkambo

kuu wowe domangke.O Yariman, yi kuu laiyon ye

ningkambo yidkangiib areb koweyi arud yeman domangke benkiradme.

7 Yi kuu domondebko, ok keekne dowankeremoon areb kerime.

Kwane yi ana baradmibka, yi anamodingkanabok.

8Yi kuu dudubkorokbed ema irin wanaaneokmo keremoon areb kerime.

Bob dana woonimaib kwane aronnambiri wedmokban kerime.

9Atok kokiib o okiib kumbed nengkaiwedini yeman amot yumbu ari nowaiwe

nimin kerindo mokaid areb,arewa kamidan kuu kirodmo are ben

kiradmaneen.10 Yorokmodan yi dowad arewa kamidan

keyaa kwane ingkandaneen kuukubaniib,

yorokmodan kuu arewa kamidan yiumkan aom yi yon okaniib kumbedkubaniib kui.

11Kwananeene nimakarubbed yedmaniib,“Anam kuu yorokmodan kuu kakman

amun bangkandimaan,anam kuu okad yiridan wengyundi ye

God kuu doreen kii!” andaniib.

59Yook ambo bi ye karub yeman. “Mon-maraib” andi ye yook ye kiwaan yaambedwingki yeman. Miktam ye yook Dewidbedwongkoon. Saulbed Dewid aye kow-ime ande karub ben nongkoboona weneye ambib yaa kerenombiriwen kumbedwongkoon.1O God, ne bondan yaambed ne nen buru-

dande angka kowe.Ne yaamanmo keriwendan kuu ebbed

dorondaruwe.2 Arewa kamidan yaambed ne nen buru-

dande angka kowe.

Kwane kuman yenbandidan yaa kuuebbed dorondaruwe.

3 O Yariman, kedi, yi kuu ne nande biknedibo meedmiib kuu wedme!

Naawonmo yenbandidan kuu nedowad nuubnaan kamiib kii,

ne yi yaa ma wabkad kerindo o maambarakmindo kuned.

4Ne kuu ma ambarakmindo kumban yi kuune nande nekwiwen.

Kowe, awawi dowad yaro dembe.Dabab ne yaa kee menebeen kuuwedme.

5 O ana nangmidan yemoon ye YarimanGod, Israeldan yi God kui,

ebkareb yaro dembeneb ambibkin ko-rem yaa dabab konde.

Kwane ambodangidan arewa yaamimyob keendaab. Selah

6 Yi kuu oobne yaambed ika mene anonyi norin ningkiad kowemoon arebkerenib,

siti aom yenbandande onmenmodewenebimaib.

7Yi mongkodkono aombed wiin kami arebweng arewa menebe dakmimaibkuu wedme.

Yi ong kuu kerewang areb, arud wengdakmimaib kui.

Kwane yimbed yedmimaib, “God kuunub weng wengambirimokban.”andimaib.

8Kumban, o Yariman, ebbed yi yaa ambonkamendimaab,

kwane ambibkin koremdan kuyaa am-bon baandimaab.

9 O God, ewaromkono kumbed eb yaaangkumone doriin,

eb kuu ne dore aromnimbon.10NeGod kuu yewomoniyiibban yemimyob

dowaken yaambed neyiib yaa menedurunewaneen.

Kwane yembed ne bondan burudandedoraneene wedmaniin.

11 Kumban, o Yariman nub dorondandi yekarub, yi kuu bobmo yenbandaab.

Yeene nongkobaneeb kuu ne ni-makarub kuu eb bondan yaa ukumkondewen kuu nonondandaniib.

Ewaromkonombed ben kubudere ong-mendebko kirinwan yarime.

12 Yi mongkodkono aombed menebimaankuu ambarakmi yeman,

Yook 59:13 113 Yook 60:11

yi weng dakmi kui, kuu kwamunemokowe,

yi kerengkan kami kuyaambed yiarewa kami kuu korokbende.

Yi kuu budun kamiyiib dudanabiyiib dak-mimaib kowe,

13 arud wande yenbandebko dowankerime.

Kwane yenbandebko korem dowankerime.

Kwananeeb kumbed okad yimin yimin yaakuu yikaadkere

Godbed Yekob ye awoya ari yaa kuuoonimaan andaniib. Selah

14 Yi kuu oobne yaambed ika mene anonyi norin ningkiad kowemoon arebkerenib,

siti aom yenbandande onmenmodewenebimaib.

15Yi kuu animan anande kirinwe dewenebi-maib,

kwane mikmonindo kerimaan kuuanonkeeng areb kabang angkimaib.

16 Kumban ne kuu ewaromkono ye dowadyook wingkaniin,

kwane amkimo kuu eb womoniyiib-ban ye mimyob dowaken ye dowadkube wingkaniin,

amboromkuu eb kuunedore aromnimbon,kwane dabab ne yaa menebimaan kuu

ebbed kukbimaabbon aombed do-birimain.

17O ne aromkono kawi ye karub, ewaningkokankoonaniin.

O God, eb kuu ne dore aromnim-bon, eb kuu ne yaa womoniyiibbanye mimyob dowaken keewimaab yeGod.

60Yook ambo bi ye karub yeman. “AmobWeng Ye Bingko Wuung” ye yook ye ki-waan yaambed wingki yeman. Miktam yeyook Dewidbed wongkoon. Kedmengkandiyeman. Yembed Aramdan NaharaimiibSobayiib yaambedminiwen yaa nangboonaYoab ikakman menene Karam Dabon kankubuneen yiri Idomdan 12 tauseniib yen-bandoona dukniwen kumbed wongkoon.1O God, eb kuu nub yaa wunekarundekoreb

mene boketawarewen.Kwane eb kuu nub yaa arud wan-

dewen kumban, kibireb kee nuwiibyaa ikakman mene amun kerunde.

2 Ebbed okad kuu nan yobeewa domokbenandeen.

Okad kuu nandeen kowe, ebbed okadbunge bangkanaboon kuu ongme-bko amun keruk.

3Eb nimakarub yaa kuu yobdood aron kon-dewen,

kwane ebbed wain okbed awarakayemoon areb komborok kom-borok dodkanmowini ye dabab nubyaa kondewen.

4Kumban kane kane yi kuu eb yaa une bu-mangkimaib kuu “Neyiib yaa min-ime” andewen,

bondan yi ana yaambed kirokmoni yedowad. Selah

5 Nub inandundeneb eb dingki wi-wimbed nub ben burudande angkanongkobe.

Kwananeeb kuu eb mimyob dowakenkeendimaabdan nub kuu dabab yaakoronde yewenubmo dobaranuub.

6 God kuu ye karadmombon aombed yed-moon,

“Nembed ne bondan burudandedoreni, okad Sekem kuu nenimakarubyaanumbere kondaniin,

kwane Sukot dabon yiri kwangkonnekwane kumunkingkaniin, num-bere kondi dowad.

7Gilead kuu neman, Manase kwangkon ne-man,

Efraim kuu ne topi kamkono,Yuda kuu ne king yaromkono yobdoo-

dmo ooni yeman.8 Moab kuu ne dingki oki yeman ye

kobukmo yabad.Idom ari kuu ne yonkad koraraan.Filistia ari kuu nembed burudande do-

raan kumbed komkaan.” andoon.9 Kanembed ne nen siti bot kuukiib aom

aomnaneen?Kanembednenen ambibkin Idomaom

wananeen?10O God, ebbedmo yimin. Eb komande nub

wunekarundewen?O God, eb komande nub ana nangmi-

dan yoom wanaibban?11 Nub bondan yaa nangmi dowad nub

awande,amborom kuu karub ye aromkono

awandaniiwe nangmanuub kuu ko-rem yiminban.

Yook 60:12 114 Yook 62:1012Nub kuu Godiib kumbed burudande do-

ranuub,kwane yembed nub bondan ari dorene

ben kubunaneen.

61Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Dewid ye yook.1O God, ne baandi kee wengambere.

Ne kurikuri weng kee wengambere.2Ne kuu okad yimin yimin yaambed eb yaa

baandimain.Ne niindem aom bobne kombirikin

keroon kumbed eb yaa baandimain.Ne nen kinbanmo dumnad ambab ne areb-

ban ari nen wene.3Kedi, eb kuu ne kukbimaabbon,eb kuu bondan yaa kukbiri ye boyam-

bib kongam aromkonoyiib kui.4Ne dowaken kuu eb kurikuri ambib kom-

bon aombed aron korem dobara.Kwane eb buraab dabderem aombed

ne kukbimaabbon kerandemeenaan. Selah

5O God, ne amob weng ongmenabaan kuuebbed wengamberewen,

kwane kane kane eb yaa une bu-mangkiwen yi yumbon ongmewenkuu ne yaa kangkon kawewen.

6King ye wadkeri ye aron kuu irinari daane.Ye weeb kuu yawoya yemoon yeman

kerok.7Ye kuu God ye kerebiri arimbed aron ko-

rem oone diborok.Eb womoniyyibban ye mimyob

dowakeniib anam anamiib kuu yeyaa dorondari yeman ongmene.

8 Kwananeeb kuu nembed ewaningkokankoone wingkeni

aron mimim kuu ne amob weng ong-menabaan yaamo kamembaraniin.

62Yook ambo bi ye karub yeman. Yedutun yedowad. Dewid ye yook.1 Ne kingkin kirokkarok kami kuu

God yaambedmo dowan kereniyewenub kerimain,

ne nen burudande bindi kiwaan kuuyembed ongmoon.

2Yembedmo kuune aromkonombon kwaneangkon ne nen burudande angkakowi ye karub,

kwane ye kuu ne dore aromnimbonkowe, ne kuu yenambed ma nenkiringmaibban.

3 Yiib kane? Aron komoyiib ne nenban-dande kamimaib?

Ne kuu kuuk dandemoon areb oambib nandande kamemoon arebaromkonoyiibban kuned,

yiib korem kuu ne nen yiri koraraniibdee?

4 Yi inamen darewoob kuu nembed demeyumbon ari kai kandaan dowadbed

ne nen yiri kubunandamiib.Yi dowaken darewoob kuu dudanabi,

kwane amun kerundi weng dakmi-maib kumban yi niindem aombedarewa kerundande meenimaib. Se-lah

5 O ne kingkin, eb kirokkarok kami kuuGod yaambedmo dowan kerenebyewenubmo kere.

Amborom kuu yembed kwananeenandi ye inamen kuu ye yaambedminimaankob kandimain kowe.

6Yembedmo kuune aromkonombon kwaneangkon ne nen burudande angkakowi ye karub,

kwane ye kuu ne dore aromnimbonkowe, ne kuu yenambed ma nenkiringmaibban.

7 Ne nen burudande bindi kiwaan angkonkwane aningko amun arimbed kan-daan kuu God ye yaambedmo,

kwane ye kuu ne aromkono kaimbonkwane ne nen kukbimaanbon.

8 O nimakarub, aron korem ye yaambedyone doberembirime.

Yiib niindem aom kuu komo komodabawiib keriwen kuu ye yaadaanime,

amborom kuu God kuu nub ben kuk-bimaanbon. Selah

9 Kubuniibban kumbed wooniwendan kuumeeni yemanban,

aningko darewoob ariyiib kumbedwooniwendan kwangkon id keri ye-manban.

Yi dabab kuu awine wedmanuub kuu Godye kerekmen yaambed kuu dowankai,

yi korem kuu inum nimaub kwanearebmo.

10 Idiibbanbed dedmone od kawe andi yeinamen kuyaambed yone dobaraib,

Yook 62:11 115 Yook 64:6

kwane yid bimaib ye yiribman kuyaakerengkan kamaib.

Yiib yiribmanyemoonkuu ari kerewinibkokuyaa meendobe kuyaamo kowaib.

11Godbed weng keyiib kee mimo dakmoon,kwane weng ayoob wengambaraan

kuu kei,o God, eb kuu aromkonoyiib,

12 o Yariman, eb kuu womoniyiibbanmimyob dowaken keendimaab.

Anam kuu ebbed nimakarubmimim koremyaa komarewa ambangkaniib kuu

kwamunemo kakman inande kakmanbangkandaneeb.

63Dewid ye yook. Yuda amboon aomdoboroon ye dowad wongkoon.1O God, eb kuu ne God,

nindorokiibbed eb ande kerek-berenmo yarimain,

kwane ne kingkin kuu ok moom bob-nemoon areb kerimain,

kwane ne id kuu eb ande awawe andi-maan,

koknenu wuudne yiminban ye okadaombed kui,

okiibban ye okad aombed eb andekerekberenmo yarimain kui.

2Eb kurikuri ambib aombed wedmebdeni,eb aromkonoyiib nambiriyiib wed-

maan.3 Eb womoniyiibban ye mimyob dowaken

kuu darewoob arimbed, kuyiibbankumbed nub kuu wad dobirindebankowe,

ne mongkodkonombed ewaningkokankoonaniin.

4Ne wad dobaraniin ye aron korem kuu ebyaa amun kerubdimamaniin,

kwane ne dingki benkoobeni eb yaakurikuri kamimamaniin.

5 Ebbed animan ambod miin amun yemanbangkawaawe ane mikmonimain,

kwane wingkanabiyiibbed ewaningkokankoonimain.

6Ne angki arakbon arimbed eb yaa meeni-main,

kwane miriknimaanbed wene arondembe yurimaun kuu eb yaakabakimain.

7Eb kuu ne awawimaab kowe,

eb dingki kurumbon aombed* kubewingkimain.

8Ne kuu eb yaa kine angkanaan,kwane eb dingki wiwimbed

awawaawe yiminmo dobirimain.9Kane kanembed ne neene kowi ye kiwaan

onmiib kuu ben monmarundaneen,yi kuu ben bobkonombon yirimbed

mangkaneen.10Yi kuukerewangbedyenbandaneeneduk-

naniiwe,dura anon yi animan keraniib.

11 Kumban king kuu God yaambed kuba-neen,

kwane kane kanembed God yaningkoyaambed amob weng ongmaniibkuu yi korem kuu ye aningkokankoonaniib.

Kumban dudanabidan yi mongkod-kono kuu kebenendaneen.

64Yook ambo bi ye karub yeman. Dewid yeyook.1O God, dabab kandaan ye weng dakmaan

kee wengamberewe.Bondanbed ne yaa nande arewa

kamiib yaa kee dorondaruwe.2 Arewa kamidanbed nenbandande nuub-

naan kami yaa kuu ne nen kimyenyaa kowe,

yi yirinde baandi yaa kui.3Yi weng arud dakmi kuu kerewang areb,

kwane yi weng kookiib kuu ana arebdedmone dakmimaib.

4Yi kuu yenbandi ye biknimbon yirimbedma ambarakmindoman yaa mon-benimaib,

kwane yi kuu uniyiibban kenambunkwane monbenimaib.

5 Yikareb wunonwanon kamem andi yeweng ongmimaib,

yimbed kawaad nong nongkobebikderebiwen ye dowad dakmi-maib,

“Kwane kanembed wedmendaneen?Dowan!” andimaib.

6Yi kuuwunonwanon kamenib yedmimaib,“Inamen ongmuwen kuu demko-

ronmo kii!” andimaib.* 63:7: Ibru wengbed yedmoon kuu “eb buraab ye kubun kurumbon aombed”.

Yook 64:7 116 Yook 65:13

Anam kuu nimakarub yi niindem aommeeni kuu karub maambed wed-mindeban.

7Kumban Godbed yi yaa anambed amkan-daneen,

kudmeniibban yi kuu yeene ben yirikiradmaneen.

8 Yi weng arewa kuu yika ikakman menearewa kerundene monmaraneen,

kwane yi yaa wedmendaniibdan ko-remkuu korokwaaburukme ambonkamendaniib.

9 Kwananeene nimakarub korem kuuunaniib,

kwane yi kuu Godbed kwane am-bangkoon yaa dakmenabenib,

kuyaa konomdangmo meenem-baraniib.

10 Yorokmodan kuu Yariman yaambedkubenib,

yembed kukbimaanbon aombed do-baraniib.

Kane kane yi niindem aom kang-dommo doriib kuu ye aningkokankoonime.

65Yook ambo bi ye karub yeman. God yan-ingko kankooni ye yook. Dewid ye yook.1 O God, Sayion aom kuu ewaningko

kankooni deme angkeen,kwane eb yaa amob weng ong-

menabuwen kuu kwane id kera-neen.

2O kurikuri kami yaa wengambirimaab yekarub,

eb yaa nimakarub korem kuumenebaniib.

3 Ambarakmenabuwen kumbed meendobidarewoob kere miin yiminbankeruwen kuu

ebbed nub ambarakmi are nonondan-dewen.

4 Kane kane ebbed kingkeneb eb kurikuriambib ye kuuk aom dobiri dowaddia ben menebewen kuu

amun kerundoon kii!Eb kurikuri ambib ye amun amun kuu nub

yaa miknemoon areb kerundoon,eb kurikuri ambib karadmo yaambed

kui.5O God nub ben burudande bindi ye karub,

ebbed yorokmo ye ambangki bi-nangki yeman kumbed nub yaainandundimaab.

Eb kuu okad yimin yimin yaa doriibdan ko-rem yi awandaneeb andi ye karub,

karamok ari motodbed yarebimaib-dan yi kangkon.

6 Ebbed aangko ongmenabewen kuu ebkaeb aromkonombed,

ebka eb aromkono inwarewenkumbed kwanewen.

7 Karamok beengkanabiib kuu ebbed ong-maawa kurune angkimbirimaun,

kuu ok umbak beengkanabiib kui.Ambibkin maa maa korem kwangkon

yi yirinde baande kuu ongmaawekurune yemyeb kerimaib.

8Ambab angka doriibdan kuu eb kami yekamamaa yaa binangkiwen.

Ebbed komo ambangkewen kumbedaron dembimaun angka ye okaddaniib

aron kubunimaun angka ye okad-daniib kuu eb dowad kube baandi-maib.

9Ebbed okad oonendeneb ok kondimaab,kwane id iri yeman yemoon

bangkandimaab.O God, eb ok awaan kuu yiminmo dembeen,

nimakarub yi yongbon id yemoonbangkandi dowad,

amborom kuu ebbed kwanok andeyedmewen kowe.

10Ebbed am bangkandimaab kowe,yi yongbon kidbon yiri bid benkubune

wuneen yiri kuu okmanambon arebkeraune,

mongkobon aangko kuu benkubunebaune,

kab kibingkiwen yokad kuu yawinokkeraune,

idiib irimaun kuu ebbed amunkerundimaab.

11 Weeb mimim aom kuu yongbon kuuebbed ongmaawe animan yemoonkaimbed wandimaib,

kwane kuna kuna wenebimaab kuuaniman id yiminmo kerundimaab.

12Dura angka kuu animan id yiminmo,kwane koodbon koodbon yaa kuu ku-

bimo.13 Dura ye kereekbon kuu dingkan kab

yewuudmo anengkanan yarebiib,kwane dabon kankubuneen yiri kuu

animan id keene wonoon,kwane yi kuu kube baandimaib, ee,

kube wingkimaib.

Yook 66:1 117 Yook 67:2

66Yook ambo bi ye karub yeman. Yook, Godyaningko kankooni yook kui.1 Okad yiridan korem, God yaa kubenib

komkime!2 Yaningko ye nambiri ye dowad

wingkime,yaningko kankoone nambiri konime!

3Godyaa yedmime, “Ebbed ambangkanabe-wen kuu yeka mamaa yoo!

Eb aromkono kuu miin darewoobkowe,

eb bondan kuu unebde ika anuk iri-nambenimaib.

4 Okad yiridan korem kuu eb yaa bu-mangkenib,

eb yaa kube wingkimaib,ewaningko kankoone wingkimaib

kui.” andime. Selah5 Godbed komo kamoon kuu mene wed-

mime.Nimakarub yi dowad yembed am-

bangkoon kuu yeka mamaa yoo!6Yembed karamok kuu yedmoone andokbe

okad kamkonombon kereen,kwane yine anuk kere ari kere keru-

una yi kuu wedyirimbed yonkawiniwen.

Kowe, yiib minibko ye yaa kubem.7Ye aromkonombed aron koremoonimaan,

kwane ye indob kuu ambibkin korem-dan yaa keendombirimaan.

Kowe, wabkaddan kuu ye yaa bonkeraib. Selah

8O ambibkin koremdan, nub God yaningkokankoonem,

kwane yaningko kankooni ye kuwengderendaroko yemoon kuuwengam-birime.

9 Yembed nub oonendoone wad dobu-ruwen,

kwane yembed nub ongmendoonenub yon kuu kereeb beresare kom-birindo.

10 O God, ebbed nub yaa komboonkaamobendewen,

kwane bot silvaa nengke yankorenmokerok andemoon areb ebbed nubkuu darobendewen.

11 Ebbed nub kuu oon bi ye men aombedbemoon areb kerundewen,

kwane ebbed nub angkurom angkadabab nongkobewen.

12Ebbed karub yedmeewa yi hoos arimbednub korok ari dore beengkanmodewiniwen,

kwane nub kuu amoyiib urokiib aomawune dewunuwen,

kumban ebbed nub kuu benmene yim-inmo kerundewen.

13Nekuudingkannengke agedmokere baebkoni yemaniib eb kurikuri ambibyaa benmeneni,

amob weng ongmaan kuu kwananiin.14Kukuu anukbed ne yaa dabab monoone,

ne mongkodkonombed dakme ongmekowaan yeman kui.

15 Nembed dingkan kowiib yeene nengkebaeb eb yaa bangkabdaniin,

sibi ambiyiib buromakau ambiyiibnaningkod ambiyiib munob bangk-abdaniin. Selah

16 Kane kane God yaa bumangke unimaib-dan, yiib kuu mene wengambirime.

Kwanibko yembed ne dowad komokamoon kuu yiib yaa yedmenda.

17Ne mongkodkonombed ye yaa baandaan,kwane ne ongbed yaningko kankoon-

aan.18Ne niindem aom ambarakmi inamen yaa

kube amuknaan kuu anam kera-neen kuu,

Yariman kuu ne yaa wengambere-waanban.

19Kumban anam kuu God kuu ne wengam-berewoon,

kwane ne kurikuri ye yaa kuuwengamboroon.

20God yaningko kankoonem,ne kurikuri weng wunekarindo,kwane ne yaa ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken keewoon kuu an-wandindo kowe.

67Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Yook, God yaningkokankooni yook kui.1 God, eb nub yaa mimyob keende amun

kerunde,eb murubia kuu nub yaa konde. Selah

2 Kwananeebkob eb dowaken okad yiriye ambibkin koremdan yaa kuuyikaadkeraniib,

kwane ambibkin korem kuu bobniyaa burudande bindi ye kiwaan

Yook 67:3 118 Yook 68:15

ebbed ongmewen kuu wedmeyikaadkeraniib.

3O God, ewaningko kuu ambibkin korem-dan kankoonime,

ambibkin koremdan kuu ewaningkokankoonime.

4 Ambibkin koremdan kuu kubenib kubiyookiib wingkime,

amborom kuu ebbed nimakarubkorem yaa kuu kangdommowengyundeneb,

okad yiri ye ambibkin koremdan kuuebbed ben kinban winimaab kowe.Selah

5O God, ewaningko kuu ambibkin korem-dan kankoonime,

ambibkin koremdan kuu ewaningkokankoonime.

6Okad kuu animan kab ire amnoon,God, nub God, yembed nub yaa amun

kerundoon kui.7Godbed nub yaa amun kerundoon,

kowe okad kunaya kunaya nimakarubkorem kuu ye yaa bumangkeunaniib.

68Yook ambo bi ye karub yeman. Dewidbedwongkoon. Yook, God yaningko kankooniyook kui.1God yaro dorok. Ye bondan kuu buyok-

bayok kerime,kwane God yaa arud wandembiridan

kuu ye yaa kirokmone wenebime.2Amareng nuubbed awune kanwenemoon

areb kuu,ebbed eb bondan ben wuurewarebko

wenebime.In kuu amot ye niminbed dene okmo kere-

moon areb kuu,arewa kamenabidan kuu God ye ari-

nambo ari ben monmaroko dukn-ime.

3 Kumban yorokmodan kuu dowakenmokerenib,

God ye murubia ari kubime,kwane yi kuu kube ningyak kowime.

4 God yaa yook wingkime, yaningkokankooni yook wingkime.

Wiib arimbed seriot areb yarimaan yeGod yaningko kankoonime.

Ye aningko kuu Yariman,ye arinambo arimbed kubime.

5 Ye kuu anenabdan yi ambe, kwane yekuu iribdan yi dowad yorokmowengyundi ye karub,

kukuu God ye kowe yambib karadmoaom dibeen kui.

6Godbed karubkimiibban obon keriwendanbe karubkimiib ongmimaan,

yenambed yenbande ben wii aomkamobiwendan kuu yembedben angka nongkobaane yookiibwingkenabe wenebimaib.

Kumban wabkaddan kuu koknoonamiibban ye okad aom dobirimaib.

7 O God, ebbed eb nimakarub bin yeed-erekoreb,

amiibban ye amboon angka dewe-newen kuu, Selah

8okad kuu kiringmeena,ambid arimbed amiib kubuderebeen,

God, aangko Sainai ye God monoon kowe,God, Israeldan yi God kui.

9O God, ebbed am yiminmo kondewen,kwane ebbed Israeldan yaa kondewen

ye okad koknoonkuu yiminmoong-mewen.

10Kwaneewe eb nimakarubbed kwaom am-bib yenbekorib dobiriwen.

O God, eb yiminmo kerundiyaambed kwane kamboknondanyaa bangkandewen.

11Kwane, Yarimanbed weng yuk kowoona,nima yemoon kaimbed kan yare

daandiwen kukei,12 ana nangmidaniib yi kingdaniib kuu

kirokmoniwen, kedi kirokmoniwenkii,

kowe nima ambiwoom dibiib kuu kingking yaa nangbe boon ye yiribmanbe wenorekorib numbere yi mimimbiwen, kui.

13Yiib yena kuu sibi yaa oonimbon aombedno unuk dangiwen,

kumban odamod maa kei, on arudkuruwak bot silvaambed yone ong-miwen,

kwane yu buraab kuu od goldkawurimbonbed yone ongmiwen.

14Aromkonomo Ye Godbed kingdan kuu bebuyokbayok kamoon kuyaron kuu,

aangko Salmon arimbed wiiwamkubudoroon areb keriwen.

15Okad Basan yu aangko aangko kuu mani-manandeb,

Yook 68:16 119 Yook 68:34

kwane okad Basan yu aangkoaangko kuu aangko kongamingkiringangkarangbon.

16O aangko kongam kongam, yiib komandewungkande nengmone doriib,

Godbed kwarimbed ooni dowad ki-noon ye aangko yaa?

Kuyaa kuu Yariman yeka aron koremdoberembaraneen kui.

17God ye seriot kuu yewudmo,ye kuu seriot tausen yemooniib,kwane Yariman kuu Sainai arimbed

menemoon areb karadmo menewedaom doboroon.

18Ebbed ari daanewen kuunangme awinendiwendan kuu ebbed

kinban weneewe eb yomanmowiniiwe,

munob bangkandi yeman kuu karubyenambed bangkabdiwen,

wabkaddan yi kwangkon bangkabdiwen.OYarimanGod, kwanewen kumbed eb

kuu kwari dobara andewed.19Yariman, nub ben bobni yaa burudande

bindi yeGod, ye yaa amunkerunem,ye kuu nub dabab kuu aron mimim

kankarinimaan kowe. Selah20Nub God kuu bobni yaa burudande bindi

ye God,Yariman Ambengkan yaambed bobni

yaa burudande obon kerundi ye ki-waan angkeen.

21AnamkuuGodbed ye bondan yi korok kuubaangkanabaneen,

deerewandiyiibban arewa kamem-biridan yi korok ambokibimawungiib arimbed kui.

22 Yarimanbed yedmoon, “Nembed yiibbondan kuu Basan angkambed bemananiin,

kwane nembed yi kuu karamok ni-indem yirimbed kangkon be man-aniin,

23 yiib kuu yiib bondan yi umkan animaridore binburunaniiwe

yiib anon kangkon kwane yi umkanananiib.” andoon.

24 O God, eb dowad kowekadwe kamenmowene kurikuri boyambib darewoobyaa weniibdan kuu wedmuwen kii,

ne God ne King ye dowad kui.25Yook wingkidan kuu ibduruk weniib,

kuweng wangkanabidan kuu yomananuk weniib,

yi yoom weniibdan kuu nima koyutambarin wangkanabiib kii.

26 “Kadaareb yemoon nedbiwendan, yiibkuu God yaningko kankoonime,

Israeldan nedbiwen kui, yiib kuu Yari-man yaningko kankoonime.” andewingkaib.

27 Kuro kuyaa kuu amyenimbon embengBenjamindanbed nedbiwendan kuuben kinban weniib,

yaro kuyaa kuu Yudadan yi korok ko-rok yemoon kai weniib,

yaro kuyaa kuu Sebulundaniib Nafta-laidaniib yi korok korok weniib kii.

28O God, ebbbed nub dowad ambangkewenye aromkono kuu,

o God, ebka nub yaa korokbende.29Yerusalem aombed eb kurikuri boyambib

darewoob kuu doruun kowe,kingdan kuu munob bangkandi ye-

man eb yaa be bangkabdimaib.30 Dingkan kiib darewoob bingkodem aom

doriib* yaa weng kamkonomodaande.

Yi kuu buromakau ambi yemoonarudiib nimingkemoon areb, am-bibkinmaamaadan kuu buromakaumana arebmo.

Weng kamkonomo kondebko eb yaa bu-mangkenib od silvaa dareb darebbangkabdime.

Ambibkindan kane kane ana nangmiyaa dowakeniib keriwen kuuebbed ben buyokbayok kameewowenebime.

31 Idyipdan yi korok darewoobbed ye korokyena benyuraneene mananiib,

kwane Kusdan kuu yika benkubuneGod ye dabderem yiri dobaraniib.

32O okad yiri yu ambibkin koremdan, Godyaa yook wingkime,

Yariman yaningko kankoonewingkime, Selah

33unyemanbed ongmoon ye ambid arimbeddeweneboon ye karub yaa kui.

Kedi, yembed nambad arebaromkonomo baandimaan.

34God kuu aromkonoyiib ande baandime.* 68:30: Kuye weng id angkara kuu Idyipdan.

Yook 68:35 120 Yook 69:18

Ye dobirimanimanandewiib Israeldanyaa oonimaan,

kwane ye aromkono kuu ambidarimbed.

35 O God, eb kurikuri boyambib darewoobaom doreeb kuu binangke ewan-ingko kankooni yeman.

Israeldan yi God yekareb nimakarubyaa aromkonoyiib arudkonoyiibbangkandimaan.

God yaningko kankoonem!

69Yook ambo bi ye karub yeman. “BingkoWuung” ye yook ye kiwaan yaambedwingki yeman. Dewidbed wongkoon.1O God, ne nen burudande angka kowe,

amborom kuu ok kuu derebe yuknenandameen kowe.

2Ne kuu birinbon dareb yiri kubunaan,kuyaa kuu yon dore aromnikinban kii.

Ne kuu ok kaba dareb yiri kubunaan,urokbed derebe yukne kanwanan-

damuun kui.3 Ne kuu awawime ande komkimain

kumbed ne kiwadkok kuu kiwan-doon.

Ne kuu God ande onmoni nindob yid-noon.

4 Kane kane ne yaa ogoodmo idiibbanbedarud wandembiriwendan kuu

kimingke yemoon kai keroon, neawung kimingki arebban.

Kane kane ne yaa ogoodmo idiibbanbedbon keriwendan kuu

aromkonoyiib, yi kuu ne neene mon-marem ande kamiib kui.

Nembed yid bindo kumbedongmok ande dedmobimaib.

5 O God, ne inamen arewa kuu ebkaad-kerewen,

kwane ne ambarakmi kuu eb yaambedkuu ma bikniyiibban.

6 O ana nangmidan yemoon ye YarimanGod,

kane kane eb yaa amaan ari kwana-neen ande meedmiibdan kuu

neyiib kowe yenambed yi yaa karakkondaib.

O Israeldan yi God,kane kane eb ande onmiibdan kuuneyiib kowe yenambed yi aningko ben

kubunaib.

7 Amborom kuu ne kuu eb dowadbeddamangkawe irinyowaiwe,

ne kuu karak bobnimain.8Kowe, ne aaroka yaa kuunekuunorodman

keraan,nena anam yu karub dana meed yaa

kuu owodman keraan kui.9Amborom kuu ewambiwoom ye nindorok

kumbed aikmewembirimaan,kwane damangkandi weng yimbed eb

yaa damangkabdiwen kuu ne yaamonoon kii.

10Ne kuu inok we animan koronde God yaameenimain kuu

ne yaa damangkawe irinyowimaib.11 Ne kuu yuudi dowad ebkad karong ko-

robmo deebimain kuunimakarubbed daawi yeman keri-

maib.12Kane kane siti kuuk ambongko yaa dibiri-

maib kuu damangkawimaib,kwane awarak yimaundanbed ne

dowad damangkawi yook wingki-maib.

13 Kumban, o Yariman, eb kubi dowakenkeri yaron arimbed

eb yaa kurikuri kamimain kowe,o God, eb womoniyiibban ye mimyob

dowaken darewoob yaambedinanduweneb ma korondiyiibban ye

inamenbed awine ne nen buru-dande angka kowe.

14Domowaawe birinbon yiri kubunain,nen burudande angka kowe.

Kane kane ne yaa arud wandembirimaibyaa

ne nen burudande angka kowe,ok kaba dareb yiri areb kuyaa kui.

15 Korondaawe ne kuu urokbed nen yuk-naun,

o ok kaba dareb yiri ne nen anukmu-naun,

o dem yiri kubunaine winderaun.16OYariman, ebwomoniyiibban yemimyob

dowaken kuu amunmo kowekuyaambed inanduwe.

Eb mimyob darewoob kawewenyaambed ne yaa wedmewe.

17Eb deme karub ne yaa murubia kan yek-naab,

kwane ne kuu dabab kandaan kowekirod inanduwe.

18Dia mene ne bidde,ne kuu bondaniib kowe.

Yook 69:19 121 Yook 70:419Eb kuu ebkaadkerewen ne bondanbed ne

nen irinyowenib damangkawenibkarak kawimaib,

yi kuu wedmende doreeb kui.20 Damangkawiwen kumbed kubiyiibban

kerenine niindem aom miin yiminban ker-

aan.Mimyob keewidan ande onmaan kumban

ma wedmindo,kwane ne mimyob wandi

kankubunidan ande onmaankumban ma wedmindo.

21Ne bondanbed naniman ari mung kookiibdabokenib,

okmoomiib keraan yaa kuu kookiib yeok kawimaib.

22 Kowe, yi orokbon arak kumbed kawaadareb kerundok,

kwane yi yoom yone doriibdan yaawarab areb kerundok.

23Kwane, yi indob kuu wiiwiib yonoko wed-mindeban kerime,

kwane yi angkurom kuu aron koremnikmingkandok.

24Yi ari kuu eb norin arud onduknende.Kwane yi kuu eb arud amoyiib de-

nobeen kumbed ben dabuknandok.25 Kwane, yi yumbon kuu korem obonmo

kerok,kwane yi kombon ambiwoom kuu

karub maa ma doborokban kerok.26 Amborom kuu kane kane ebbed ukum

kondewendan kuu yimbed yen-bandaiwe,

kwane ebbed durud yewed kon-dewendan yi weng kuu yimbedkanyare daandimaib kowe.

27Yi ambarakmi kuu wuubenmo daaneko-reb ukum darewoob konde.

Kwane yorokmo dobiri ye kiwaanebbed ongmewen kuu yi kuukandaib.

28Kwane, yi aningko wadkeri buk aom kuuare daadme.

Kwane, yi kuu yorokmodan yi aningkoyaa wongke daboknaab.

29Ne kuu yewediib niindem aom miin yim-inban keraan,

o God, bobni yaa burudande bindi yekiwaan ebbed ongmewen kumbedne nen dorenare.

30Ne kuu God yaningko kankooni ye yookwingkaniin,

kwane ye yaa eso ande nambiri ko-naniin.

31 Kwananiin kuu Yarimanbed kubi dare-woob keraneen,

oksen aye nengke baeb koni arebban,buromakau ambi duruwiib biridiib ku-

mundin nengke baeb koni arebbankui.

32 Dabab meneboondan kuu kwanewedmenekorib kubaniib,

yiib kane kane God ande onmiibdan,yiib niindem aom kuu kubimbedangkimborok!

33Kamboknondan yi weng kuu Yarimanbedwengambirimaan,

ye nimakarub bondan yi dabderemyiri doriib kuu yangmadandimok-ban.

34Kwane, Eweniib okadiib kuu ye aningkokankoonime,

karamokiib yu kumkam koremiibkwangkon ye aningko kankoonime.

35AmboromkuuGodbed Saiyon kuu arud yebarang yaambed burudande nen-dene,

Yudadan yi siti kuu ika yenbenaba-neen kowe.

Kwananeene ye nimakarub kuukuyaombed nekwane dobereoonaniib,

36ye demedan yi meed kuu kuye okadkuu yiman keranuun kui,

ye yaa mimyob dowaken keenimaib-dan kuu kuyaa dobaraniib kui.

70Yook ambo bi ye karub yeman. Dewidbedwongkoon. Kaamoni yeman.1O God, ne kuu burudande nende.

O Yariman, kirodmo mene awawe.2Kane kanembed ne nande kamiibdan kuu

karak kondeneb kerebkarab kerunde.Kane kanembed ne monmarandamiibdan

korem kuuben amonombesaroko ikakman

winibko irinyonde aningkoyiibbankerundok.

3Kane kanembed ne kande iningkuk yemankeriwen kuu

karak kondoko ikakman winime.4Kumban kane kanembed eb ande onmiib-

dan kuu,eb yaa dowakeniib kere kubime,

Yook 70:5 122 Yook 71:18

kwane kane kanembed bobni yaa buru-dande bindi ye kiwaan ebbed ong-mewen kuyaa dowaken darewoobkowiwen kuu,

kekane yedmimamime, “God yan-ingko darewoob arimbed kerok!”andimamime.

5 Kumban ne yaa dabab meneboon,nangkon kamboknon keraan,

o God, ne yaa kirod mene!Eb kuu ne awawi ye karub, eb kuu ne nen

burudande angka kowi ye karub,o Yariman, erebnaraab, kibireb mene!

711O Yariman, ebbed kukbimaabbon aombed

dobirimain,korondaawe ne yaa ma karak kawaib.

2 Eb yorokmo kerekmen yaambed ne nenburudande angka kowe.

Ne yaa eb kerendem kowe wengam-berewe mene ne nen angka kowe.

3 Ne nen kukbimaabbon aombed aromneangkumoni ye karub kere.

Ewiib yaa mini ye kiwaan kuu makebeniyiibban kerok.

Eb kuu ne aromkonombon, eb kuu nearomne angkumonimbon kowe,

ne dowad ye nen burudande angkakowa andi ye weng dakme.

4 O ne God, arewa kamenabidan yi dingkidem aom kuu ne nen burudandeangka kowe,

yenbandi kuu yi iningkuk areb ker-imaibdaniib yorokmombandaniibyaa kui.

5O Yariman Ambengkan, ebbed kwananeebande meedme doriin,

kwane ne kewed yaambed menekibikee eb yaamo angkumonedoberembirimain.

6 Ne wooneen yaambed mene kibikee ebkuu ne yaa doreeb kowe yiminmodobaraan,

kwane ebbed nena yu kabeyobaombed ne nen angkaderewen.

Ne kuu aron korem ewaningkokankoonimamaniin.

7 Yemoon yi indob arimbed ne kuu dudkorokbi yeman areb keraan,

kumban eb kuu ne dowad kukbimbonaromkonoyiib kerewen.

8Ne meeni aom kuu ewaningko kankooniye inamenmo,

kwane aronki doboob kuu eb nambiriye wengmo dakmembirimain.

9 Kiomnaniin kuu ne nen kan angka ko-raraab.

Aromkonoyiibban keraniin kuu do-mowaab.

10 Amborom kuu ne bondan kuu ne yaamanmo kere dakmimaib,

kwane ne dowad nuwaron kerukoaye kowem andidan kuu nuubnaankamiib.

11Yimbed ne dowad kekamune dakmimaib,“God kuu ye yaa domonenoon.

Karub maambed ye nen burudandeangka kowaanban kowe ye yomankerenenmo yarenub awinenem.”andimaib.

12O God, ambabbed dobaraab,o ne God, awawi dowad kirod mene.

13 Ne yaa manmo keriwendan kuu karakkonde monmare.

Ne yaa arewa keruwandamiibdan kuudamangkande irinyonde aningkoyiib-

ban kerunde.14 Kumban ne kuu ebbed ari kwana-

neeb ande meedmembirimain,korondainban,

kwane ewaningko kankoonimainkuye inamen kuu kaine darewoobkere weneen.

15 Eb yorokmo kerekmen ye dowad daan-dembaraniin,

bobni yaa burundande bindi ye ki-waan ebbed ongmewen kuu ne kuukumunkingkindeban kumban,

kuye dowad kuu aronki doboob daan-dembaraniin.

16 O Yariman Ambengkan, ebbedewaromkonoyiib kwane am-bangkanabewen kuu mene baandedaandaniin,

kwane eb yorokmo kerekmenye dowad baande daandaniin,ebmanmo kui.

17O God, ne kuu ne kewed yaambed menekibikee ebbed kedmengkawimaab,

kwane kuyaronbed mene kibikee bi-nangke eb yaa anam andi yemanongmenabewen kuu daandimain.

18 O God, kiomne wok bandaniin kuu do-mowaab,

Yook 71:19 123 Yook 72:12

kwane eb aromkonomo dobiri yewengiib eb kuu korem burundan-dewen arimbed ye God ye wengiibkuu

ari ari ye nimakarub yaa daandedowan keraniin kumbed bobnaniinkuu yimin.

19O God, eb yorokmo kerekmen kuu kwanekawene ambid aommo doroon,

o God, eb kuu kami miin darewoobambangkanabewen kowe,

kane kuu eb areb keroon? Dowan!20Ebbed dabawiib durud yewediib yemoon

ben ne bangkawewen kumban,ongmewaneewe wadkeraniin,

kwane dem kongdem yiri areb dobaraankumban,

ebbed ne ika nen kawene kowaneeb.21Ne kuu aningkoyiib kuned ebbed angkon

naningko kuu darewoob arimbedkeruweneb,

nemimyobwandi kuu ika kankubuna-neeb.

22 O ne God, eb korondiyiibban no aw-inembiri ye inamen awinimaab yedowad,

haabbed wangke ewaningko kankoo-naniin.

O Israeldan yi God Karadmo,laiyambed wangke ewaningko

kankoone wingkaniin.23Ewaningko kankoone wingkaniin kuu

komke kubaniin,biddewen ye karub nembed kui.

24Aronki doboob kuu eb yorokmokamenabikuu daandembaraniin,

amborom kuu kaneyambed ne nen-bandandamiibdan kuu

karak kondene kerebkarab kerun-doon kowe.

72Solomonbed wongkoon.1O God, eb wengyundi ye kiwaan kuu king

yaa kedmengkane.Ye kuu king ye mingki kowe ye yaa

eb yorokmo kerekmen kuu ked-mengkane.

2 Kwaneewo ye kuu eb nimakarub yaayorokmo kerekmen yaambedwengyundok,

kwane eb nimakarub yaa dababwayiroondan kuu anammowengyundok.

3 Kwane, aangko aangko angka kuuyewenubmo dobiri deedere wonok,

kwane koodbon koodbon kuuyorokmo dobiri ye yob irok.

4 King kuu dabab wayiroondan yaa ko-romone dakmok,

kwane ye kuu kamboknondan yidana meed ben arud ye barang yaadorondarok,

kwane ye kuu dabab kondi yekarub kan yob beengkemoon arebkerunok.

5 O God, aron yurembirimaun yaron kuunimakarub kuu eb yaa une bu-mangkime,

wood angkimbirimaun yaron kui, awoawo andowoon anukbedmene aronyeenbon ari kui.

6King kuu mongkobon angka am manaunakirod iremoon areb kerok,

kwane ye kuu okad ari am manaunaaya nonga kainemoon areb kerok.

7 Ye dobaraneen yaron niindem aom kuuGodbed yorokmodan yaa yiminmokerundok,

kwane yewenubmo dobiri kuu yi yaayiminmo kerok, kwane wene woodkuu dowan keranuun.

8 Yembed oonaneen ye ambibkin kuukwane karamok maambed wenemaayiib nanduk,

kwane ok awaan Yufretesbed wenebid yimin wandaneen yaa keruk.

9Amiibban ye amboon angka doriibdan kuuking yaa bumangkime,

kwane ye bondan kuu ye yaa bu-mangke korok ben kibingkenib yedabderem yiri dobirime.

10Taasisdan yi kingiib dudbi dudbi ku dan-geendan yi kingdaniib kuu ooni yekakman od kuu ye yaa bangkanime,

kwane Sibadan yi kingiib Sebadan yikingiib kangkon nub yaa kubendeandi ye munob koni yemanbangkanime.

11Kingdan korem kuu ye yaa bumangkime,kwane ambibkin korem kuu ye

demedan kerime.12 Kedi, awawe ande baandi ye karub kuu

kingbed awanenaneen,dabab wayiroondan kane kane yi yaa

awandi ye karuwiibban kuyaa kui.

Yook 72:13 124 Yook 73:1113 Kamboknondaniib yiminban kerenib

awande andidaniib yaa kuu yembedmimyob keendaneen,

kwane yiminban kerenib awande an-didan kuu yembed bobni yaa buru-dande bindaneen.

14 Yi kuu yembed yobdoodmo dababbangkandidaniib yeremborom-daniib yaa dorenare bindaneen,

amborom kuu yi wadkeri kuu miinyekareb amun yeman ande meeni-maan kowe.

15 Ye kuu weeb yemoon kwane doberem-borok!

Kwane Siba ambibkin ye bot gold kuuye yaa bangkanok.

Ye dowad nimakarub womoniyiibban aronkorem kurikuri kamembirime.

Kwane aronki doboob kuu ye yaaamun kerunime.

16 Bidambib kumundin aom kuu wiit yobkuu yewudmo kerok.

Aangko aangko dungkun arikwangkon awuune angkara kereangkara kere kamok.

Kuye wiid yob kuu Lebanon yu at yemoonareb yemoon kai kerok.

Kwane nimakarub kuu yi kambongaom kuu yidwarok,

kereekbon angka kuu kereek yemoonkwamune areb kerok.

17Ye aningko kuu aron korem yirin kameangkimborok,

aronku angkimbaranuunyaronyedo-boob areb kuu kwane angkimborok.

Ye yaambed ambibkin koremdan kuuamun kerundok,

kwane yi kuu ye dowad ye kuu amunkerunoonman andime.

18Yariman God, Israeldan yi God kui, ye yaaamun kerunok.

Yembedmo binangke ye yaa anamandi yeman ongmenabimaan.

19 Ye aningko nambiriyiib yaa amunkerunemborok, aron korem korem.

Kwane okad kumundin kiri kee yenambiri kwane derendarok.

Anam kwanok. Anam kwanok.20 Kwamune kumbed Yesi ye mingki

Dewid ye kurikuri kame dowan keroon.Buk Ayoobmim

73Yook 73–89

Asaf ye yook.1 Anamaa, God kuu Israeldan yaa amun

amun kamimaan,kane kane yi niindem aom kuu

karadmo keroondan yaa kui.2-3Kumban miin arewa kamiibdan kuu yim-

inmo doriiwe wedmeni,kerengkandan kee amunmo doriib

kumbed yi areb kera ande kamaankowe,

ne kuu kiwaan amun ari koronde kimyenkere beresarok andaan,

kwane ne yon kuu dore atwande kom-borok andaan kii.

4Yi kuu dabawiibban amunmo doriib,yi id yaa kuu bobob aweneyiibban

kirikmo.5Nimakarub yena korem yaa kuu yobdood

menebimaan kuned kerengkandankee dowan.

Nimakarub yena koremyaa kuu dababmenebimaan kuned kerengkandankee dowan.

6 Kwani kowe, yi kerengkan kami kuukongkono yaa itoob derenemoonareb keroon.

Yi kuu yeremborom ye inamen yaamomeenimaib.

7 Inamen arewa kuu yi niindem aom kainekob areb yingkoon.

Inamen ongmenabimaib kuu miinarewa angkon yemoon kai.

8 Yi kuu damangkandenib dabab kondidowad dakmenabimaib,

kwane yi kerengkan inamen yaambedkwane dakmimaib.

9 Yi mongkodkonombed Ewen yaa wengarewa dakmimaib,

kwane yi ongbed kerengkan wengdakmimaib kuu korokdan yi wengareb daande yarimaun.

10Kwani kowe, God ye nimakarub kuu keyaaikakman manaiwa,

dabab yemoon kuu miin arewa ka-menabidanbed yi ari kuu kapus aomok demboon areb onduknimaib kii.

11Yi kuu kwane yedmimaib, “God kuu komokere yekaadkeraneen? Dowan!

Korem Burudandoon Arimbed YeGod kuu inamen kaadkeriyiib dee?Dowan!” andimaib.

Yook 73:12 125 Yook 74:712 Kedi, miin arewa kamenabidan yi kuu

kwamunemo areb,yi kuu meendobembiriyiibban, kwane

yi yiribman yemoon kuu ariyiibdabokne bimaib.

13Anamaa, yorokmo inamenmo awineniambarakmi korem yaa kangkadmi-

main kuu idiibban ande meenaan,14amborom kuu aronki doboob kuu ne yaa

dabab menebaane,amkimo korem kuu ne kuu ukum

kawe didangkewimaan kowe.15 Nembed “Yi inamen arewa kande dak-

maniin.” ande yedmaniin kuu,God ye nimakarub yaa ambarak-

maniin.16 Kwane korem kee id kandande kamaan

kuu,ne yaa yiminban keroonemiin kubiyi-

ibban keraan.17 Kuned ne kuu kwane wene God ye

kurikuri boyambib aom aomnenimiin arewa kamenabidan kee yi yaa

yeenbon ari komo keraneen kuunekaadkeraan.

18OGod, anam kuu ebbed yi kuu beneb okadkereewiib ari nongkobewen,

anam kuu ebbed yi kuu nadme mon-marimbon yiri ben kiradmaneeb.

19 Yi kuu kudmeniibban monmaraneenkumbedmo,

urokbed yukne yeemoon areb yikuu kudmeniibban ye uni maamaambed dukne dowan keraniib.

20 Kwane karub maa kiyuum we dembeneaa kiyuummo, idiibban andemoonareb,

o Yariman, eb kwane yaro dembaneeb kuu,ebbed yi kuu wurukbandan ande yi

yaa angkurom korokbendaneeb.21Ne niindem aom miin yiminban kereni

ne mimyob yaa kuu maradbed kaare-moon areb keroon yaron kuu,

22ne kuu nonoon kere meenindeban kerenieb arinambo arimbed ne kuu inameni-

ibban ye dingkan areb keraan.23Kuned ne kuu eb yoommo doberembiri-

main,kwane ebbed ne kuu ne dingki wiwi

angkambed awinewe yarimaab.24 Kwane, eb kedmengkawi yaambed

ongkawe nen kinban winimaab,kwanekoreb eb nambiri aom nen-

wananeeb.

25Ne kuu Ewen aom kuu karub maayiibban,ebbedmo.

Kwane ne kuu okad kiri ye barangmaayaameenimokban, ne dowaken kuueb yaamo angkeen.

26Ne idiib mimyowiib kuu dowan keraneenkumban,

God ebbedmo kuu ne niindem aomaromni ye karub,

aron korem dobiri ye yumbon keruwiye karub kuu ebbedmo.

27Kedi, kane kane eb yaa ambabkeriwendankuu korem duknaniib,

kwane kane kane eb yaa korondaniibkuu ebbed monmaraneeb.

28 Kumban nembed wedmaan kuu God yedia dobiri kuu amun.

Ne kuu Ambengkan Ye Yariman yekukbimaanbon aombed doriin,

kwane nembed ebbed komo komo ka-menabewen korem kuu dakmaniin.

74Asaf ye Maskil ye yook.1 O God, komarewako kee nub kuu aron

korem domondewen?Komande eb ooni ye sibi areb nub

yaa kuu eb norinmo womoniyiib-ban keendembirimaab?

2 Eb nimakarub unyemanbed amoddoonkuyaa ika meene,

ambibkinmimodan ebbed kinewe bid-doon kuyaa kui.

Aangko Saiyon kurin anuk doberewenkuyaa ika meene.

3 Bondan kuu eb kurikuri boyambib mon-mariwen kowe,

aron doboobmo angkuun ye boy-ambib bob keyaa yaro dodkanmomene.

4Eb yoom nedbimaubbon yaa kuu eb bon-danbed wene baankone komkiwen,

kwane yi flaekiib mane kan daaniwen.5Yi kuu at dengkoridan areb,

at nimingkaan aom dengke aremoonareb keriwen kowe,

6 eb kurikuri boyambiwoombed kowodyone winiwen yaa ayiib nongkobekuruwakiib ongmenabiwen kuyaakuu

yi kapakiib hamayiibbed wowe mon-mariwen.

7Kwane yimbed eb kurikuri boyambib kuuamotbed kowiiwa dene kubuneen,

Yook 74:8 126 Yook 75:4

kwane ewaningkoyiib angimboroonye kurikurimbon kuumonmare yondowod yeman kerundiwen.

8Nub dowad yikareb yedmiwen, “Nub kuuyi ben kumundin yob beengkemoonareb kerundem!” andiwen.

Kwane, nuwambibkin aom God yaakurikurimbon korem kuu amotbednengkiiwe denobeen.

9Nub yaa kuu dud maa ma korokbindo,kwane nub kumaom kuu profesiman

mim ma doborokban,kwane aron arewa kee aron ko-

moyiib kwane awinaneen kuunub keyaa karub kanembed mayekaadkerindo.

10O God, aron komoyiibbed kwane eb bon-dan kuu eb yaa damangkabdaniib?

Yi kuu kwamune aron korem ewan-ingko monmaraniiwoo?

11Komoyiibkob eb dingki, dingki wiwi kui,yire ambangkokban kerewen?

Eb dingki bedme warewen kuu benyire yi monmare.

12 Kumban, o God, unyeman yirimbed ebkuu ne king kerewen,

kwane ebbed okad kirimbed arud yebarang yaa burudande bindimaab.

13 Ewaromkonombed karamok kuu kanangkara angkara kere kowewen,

kwane omyere dareb dareb yi korokkuu baangkanabewen.

14 Ebbed omyere kambari maa yaningkoLewaiyatan ye korok korok kuubeengkanabekoreb,

ye ida yoma kada kuu amiibban yeamboon ye dingkan yaa bangkan-deewa aniwen.

15 Ebbed ok kirubdemiib okmanamboniibkuu ongmenabewenkob meneb-uun,

kwane ebbed menebimaun ye okawaankuubenokiibbanbidmokerekokderebewen.

16Awingyab kuu ebman, amnoom kangkonebman,

kwane woodiib aroniib kuu ebbedongmenabe nongkobewen.

17 Ebbed okad kuu yu yiminmo andiyaambed ongmenabe nongkobe-wen,

kwane ebbed yongkonbi yaroniibamaroniib ongmenabewen.

18O Yariman, bondanbed damangkabdiwenkuyaa ika meene.

Kedi, inameniibbandan ewaningkomonmariwen kuyaa ika meene.

19 Kwane, nub kuu on arud areb arudiib-ban aromkonoyiibban keruwen kuuarud dingkan areb keriwendan yidingki ari nongkobaab,

kwane dabab wayiroondan ebbedooneeb kuyaa kuu aron koremnonondandaab.

20 Eb amob weng nub dowad ongmewenkuyaa kuu meene ongme awine,

amborom kuu okad keyaom keebendom mirikni miriknimbon kuuyeremboromdaniib diiriwen kowe.

21Kwane korondaawe, dabab wayiroondankuu ika mene karak kandaib,

kwane kamboknondaniib yiminbankerenib awande andidaniib kuuewaningko kankoonime.

22 O God, yaro dore. Ebka eb dowad ko-romone dakme.

Inameniibbandan kuu aronki doboobdamangkabdimaib kuyaa ikameene.

23 Eb yaa manmo keriwendanbed yirindebaandimaib kuyaa nonondandaab,

kwane eb bondanbed womoniyiib-ban baankone komkimaib kuyaakangkon nonondandaab.

75Yook ambo bi ye karub yeman. “Mon-maraib” andi ye yook ye kiwaan yaambedwingki yeman. Asaf ye yook. God yaningkokankooni ye yook.1O God, nub kuu eb yaa eso anduub,

amboromkuuebkuudia doreeb kowe.Binangke eb yaa anam andi yeman

ambangkanabewen kuu nimakarubkuu dakmimaib.

2 Ebbed kwane dakmeeb, “Nembed aronkuu kine kowaan,

yorokmo wengyundi ye karub kuu nekei.

3 Kwane, okadiib yu nimakarub koremiibkiringmaniib kuu

nembed ambokab yiri kuu yobdoo-dmo awinaniin. Selah

4 Nembed kerengkandan yaa yedmaan,‘Kibikbed ari kuu ma kerengkankamaib.’ andaan,

Yook 75:5 127 Yook 77:1

kwane miin arewa kamenabidanyaa yedmaan, ‘Yiib aromkono yaakerengkan kamaib.

5 Yiib aromkono yaa miin kerengkan ka-maib.

Kwane yiib kuu wabkad kerekerengkan kamaib.’ andaan.”andoon.

6 Karub maa kane aron dembimaunangkambed o aron kubunimaunangkambed

o amiibban ye amboon angkambedkarub maa yaningko kankoonaan-ban.

7Kumban kukuu wengyundimaan ye God,yembed maa kuu nen kubudere

maamo yaningko kankoonimaan.8 Yariman ye arud kuu wain ok kamokiib

areb,ambodmo kandene kook yeman

yenayiib dabokne ongmene kabusaom bunoone daadere demboone,

onduknoone miin arewa kamenabidanokad yimin yimin yaa doriib kuu

yi korem kuu anenmo kawene kibinyirimo keriwen.

9Kumban ne kuu God ye dowad aron koremdakmembaraniin,

kwane ne kuu Yekob ye God yaningkokankoone yook wingkaniin.

10 Yembed miin arewa kamenabidan yiaromkono kuu kan kubune dowankeraneen,

kumban yorokmodan yi aromkonokuu darewoob arimbed kerunda-neen.

76Yook ambo bi ye karub yeman. Nongbedwangki yemaniib. Asaf ye yook. Godyaningko kankooni ye yook.1Yuda aom kuu God yikaadkeriwen,

kwane Israel aom kuu ye aningko kuudarewoob arimbed kii.

2Ye kombon ambib kuu Salem aom,kwane ye dobirimbon kuu aangko

Saiyon ari.3Kuyaambed bondan yi ana yumbuyiib kuu

yembed domangkoon,yi kombeyiib kerewangiib ana nangmi

ye kumaniib kangkondomangkoon.Selah

4O God, eb nambiri kuu yeka mamaa kii,

eb nambiri kuu darewoob arimbed,aangko ari nedbiwen ye bondanyemoon arebban.

5 Yi kanangkoddan kuu no yenbandenongkobeneb yi yiribman benwenorewen,

kwane yi kuu yeenbon unuk dan-gemoon areb keriwen, ika wadyeedaraibban.

Yi ana nangmidan kumaom kuukarub mim maa kwane ye dingki ma

yiraanban.6O Yekob ye God, eb ongkandi kumbed,

yi hoosiib seriotiib kuu yeenbon unukdangemoon areb keriwen.

7Unebdi ye karub kuu ebbedmo.Eb norin wandaneeb kuu kanembed

koromone eb kiringkono ari do-baraneen? Dowan!

8 Ewen arimbed kangdod weng dakmewenkumbed,

okad kiridan korem kuu eb konob uneiwari keriwen.

9OGod, kukuudababwayiroondan arudbonyaa burudande bindi dowad

ebbed yaro dore wengyundandewenyaron arimbed kwanoon. Selah

10Kedi, eb bondan yi norin eb yaa wandi-maib kuu idiibban kerimaan koweeb yirin kuudarewoob arimbed ker-imaan.

Kwane kuye norin dungkun kuukan amonombe king ye korokari dereni yeman areb ongmenebderenimaab.

11 Yiib Yariman God yaa wiim aangkiweng ongmime, kwamunemoambangkime.

Ambibkin dia dia mimim koremdankuu

mim ye yaamo uni yemanman yaamunob koni yeman bangkanime.

12Yembed nimakarub yi korokdan kuu benkubunimaan,

kwane okad yiri ye kingdan kuu ye yaaunenimaib.

77Yook ambo bi ye karub yeman. Jedutun yedowad Asafbed wongkoon. God yaningkokankooni ye yook.1Ne kuu God yaa awawok ande baandeni,

God wengamberewok ande baandaan.

Yook 77:2 128 Yook 78:42 Dabab ne yaa meneboon kuu Yariman

ande manaan,kwane amnoom doboob kuu dingki

benkoobe ninabaan kuned,barangmaa kuu nemimyobwandi yaa

kuu ma kankubunindo.3God yaa meenekori kwane warekaan,

kwane ye kuyaamo meendobiine nekingkin kuumiin aromkonoyiibbankeroon. Selah

4 Ne yaa kuu unuk angkaab ande kebe-newen,

kwane ne niindem kuu dabab waroonkumbed dakmindeban keraan.

5Anuk dobaraan yaamo meendobaan,weeb unyeman anuk yiri yaa kui.

6Anukbed amnoom yaa yookwingkaan kuuika meenaan,

kwane ne niindem aom meendobeninekareb kaamobimain kuu kei.

7“Yariman kuu aron korem wunekaraneendee?

Ye amun amun kamendi kuu angkonamaan ma korokbendaanban dee?

8 Ye womoniyiibban ye mimyob dowakenkeendi kuu korem dowan keroondee?

Ye weng kunduk kuu aron koremkwane idiibban keroon dee?

9 God ye mimyob keende kakman arenonondandi kuu dowan keroondee?

Yembed norin wandoon kumbedmimyob keendimokban keroondee?” andaan. Selah

10 Kwane nembed yedmaan, “Ne niindemaom miin yiminban keraan ye idkuu kei.

Korem Burudandoon Arimbed YeGod ye dingki wiwimbed nub yaaawandimokban keroon.” andaan.

11 Yarimanbed komo komo kamenaboonkuu nembed ika meenaniin,

o God, anam kuu binangke ewan-ingko kankooni yeman ebkarebongmenabewen kuu ikameenaniin.

12 Komo komo ambangkanabewen koremkuu nembed ika ne niindem aommeendobeni,

ewaromkonombed komo komo ka-menabewen korem kuu kwane an-dangke meenaniin.

13O God, eb dobiri ye kiwaan kuu karadmo.

Kedi, god maa kuu nub God dare-woob arimbed kwamune arewiibma keroon dee? Dowan!

14 Eb kuu binangke ewaningko kankooniyeman ongmenabimaab ye God,

ewaromkono kuu ambibkin maa maakoremdan yaa korokbimaab.

15 Eb dingki aromkonombed eb nimakarubbiddewen,

Yekob ye awoya ariyiib Yosef yeawoya ariyiib kui. Selah

16O God, ok ariyiib ok yiriyiib kuu wedmeb-diwen,

eb wedmebdekorib une kiringmiwen,ok niindem yiri kangkon kwaneen.

17Wiib arimbed am menebuune,ambid ari kuu nambad kamoone,eb imak kuu ana baradmemoon areb

anuk kere ari kere kamoon.18 Eb amkuni kuweng kuu kibin nuub

aombed meneboone,eb imakbed okad kumundin kuu

yuroone,okad kumundin kuu kiringmiyiibbed

yobeen.19Kiwaan ongmewen kuu karamok aombed

dewuneen,karamok niindem yirimbed kiwaan

ongmenabewen kui,kuned eb yon yumbon kuu karub maa

ma wedmindo kii.20Eb nimakarub kuu sibi oonidan areb ben

kinban wenewen,Moses yoom Eeron yoom yaambed

kui.

78Maskil ye yook Asafbed wongkoon.1 O ne karuwa nimaya, ne kedmengkandi

kuu wengambirime.Ne mongkodkonombed dakman-

damaan keyaa yiib kerendem kowewengambirime.

2 Ne mongkod doombereni kuruwakwengbed dakmaniin,

unyemanbed biknoon ye inamen kuukedmengkaniin.

3Wengambere nubkaadkeruwen ye weng,nuwambeyambed nub yaa daandiwen

ye weng kui,4 kuye weng kuu nub danaya yaa bikdere-

baubban,nub meed yaa kwane daandanuub kii,

Yook 78:5 129 Yook 78:23

Yariman yaningko kankooni ye am-bangkanabi ye wengiib

ye aromkono ye wengiib binangkeyaningko kankooni yeman ong-menaboon ye wengiib kui.

5 Kedi, yembed kwanime andi ye wengiibamob wengiib Yekob ye awoya ariyaa bangkandoon,

Israeldan yaa kui.Kuye weng kuu yembed nub awoya yiri yaa

kuu“Yiib dana meed yaa ked-

mengkandime.” ande yedmoon.6Kwamiwed kwane yi dana meed kuu kuye

weng yikaadkeraniib,yi dana meed mogeed wanabindo

kangkon yikaadkeraniib kii,kwane yi kuu yika yi dana meed yaa

kedmengkanden wananiib.7 Kee kwane kamaniib kumbed God yaa

angkumone doberenib,ye ambangki yaa nonondandaibban

kerenib,yembed kwamime andi ye weng kuu

awinaniib.8Yi kuu yi awoya areb keraibban,

amborom kuu yi awoya kuu bot korokkere wabkad keriwen kowe,

yi awoya kuu God yaa korondenibgod maa maa yi yoman winiwen.

9 Efraimdan kuu anangkawiib nekwiwenkuned,

ana nangmi aron muneen ari kuukirokmone ikakman winiwen.

10Yi dowad Godbed amob weng ongmoonkuu korondenib

ye amob yaa wunekare dobiriwen.11Yi kuu yembed komo komo kamenaboon

kuyaa nonondandiwen,God ye aromkonowedmi yeman yi yaa

kedmengkoon kui.12 Yembed binangke ye aningko kankooni

yeman yi awoya yi murubiaarimbed kedmengkoon,

Idyip ambibkin yiri bidambib Soonaombed.

13Yembed karamok kuu domokbe angkaraangkara kerekore yi kuu wedyiribid ari ben kinban yanoon,

yembed ongmoona ok kuu wan yaroanuk yine ari yine kameen kui.

14 Kwane, aronki kuu wiibbed kowe bendore wenene,

amnoom doboob kuu amot denenmowene yure wanaana kuyaambedkerenenmo winimaib.

15Yembed amiibban ye ambon angkambedbot dumnad baangkenabe daad-mekore,

ok ongmoone karamok awaan arebdarebmo menebuune yi yaabangkandoon.

16 Yembed okmanambon ongmoona boddumnad aombed menebuun kui.

Yembed ok ongmoone ok awaan arebwenebuun kui.

17 Kumban yi kuu ambarakmi yaa deere-wandindo, no kwane God yaa am-barakmembirimaib,

kowe amiibban ye amboonangkambed Korem BurudandoonArimbed Ye God yaa kuu wabkadkeriwen.

18Kwane, yimbed mungi darewoob bobni-wen ye animan nub yaa bangkan-dok ande kaamoniwen kumbed

dowakeniib kere God yaa komboonkaamobiwen.

19 Yi kuu God yaa dowakeniibban kerenibyedmiwen,

“God kuu amboon angkambedaniman kuu nub yaa bangkandiyaromkonoyiib dee?

20 Kedi, yembed bot dumnad wowoone okdarebmo menebuune

okmanambon ongmoona ok awaanareb wenebeen kuned,

ye kuu nub yaa animan bangkandiyaromkonoyiib dee?

Ye kuu ye nimakarub yaa dingkanyom bangkandi yaromkonoyiibdee?” andiwen.

21 Kwanandiiwe Yariman kuu wengam-berekore norin darewoob wan-doon.

Kowe Yekob ye awoya ari yaa kuuye amot baandoone denemoon arebkeroon,

ye arud Israeldan yaa darewoobarimbed keroon kui.

22 Amborom kuu yi kuu God yaa anamandindo,

kwane yi kuu yembed nub awande oonebindaneen ande meenindo.

23 Kumban ye kuu ambid ari yedmekowoona

ambid ambongko nanaboona

Yook 78:24 130 Yook 78:4524 yembed yi ani dowad om mena kuu am

areb ben kubudoroon,Ewen ye animan kuu yi yaa bangkan-

doon kui.25 Kuye nimakarub kuu engyus yi animan

aniwen,kwane yembed animan yiminmo

bangkandoon kii.26Yembed ambid ari kuu nuub ongmoone

aron dembimaun angkambedmonoone

ye aromkonombed nuub ongmoonekurimbed monoon.

27 Yembed yi yaa dingkan yom yewudmokuu am areb ben kubudoroon,

kukuu ayari on kuu karamok yu kubukkimingkinban areb yemoon kaibangkandoona,

28 kuye ayari on kuu yi doriib wedan-gkambed kubudiriwen,

yi ambib kombon dobere dobere ki-dangka kubudiriwen kui.

29 Kowe, yi kuu ane mikmoniwen kumbananiman dowan kerindo,

kwane Godbed komo yi dowakendarewoob keriwen kuu kwanebangkandoon kii.

30Kumban yi kuu mogeed mikmonindo anedibiib,

animan kuu domonde aniib kui,31 kumbed God ye norin kuu yi yaa dare-

woob arimbed keroone,yi aromkonoyiibdan kuu yeene

nongkoboon,Israeldan yi kewed yenbandoone

kubudiriwen kui.32Kwamune keroon kumban yi kuu yi am-

barakmi yaa deerewandindo,kwane yembed binangke ye aningko

kankooni yeman ongmenaboonkuned ye yaa anam andindo.

33Kowe, yembed yi dobiri yaron kuu duk-menmo naroone yi inamen ongmi-wen kuu idiibban kere dukniwen,

yi dobiri ye weeb kuu dukmenmonaroone kudmeniibban uniwonkarakwoniib kumbed yoworiwen.

34AronkunayambedGodbed yi yenbandoonkuu yoworindodan kuu ye ande on-menib,

nindorokiibbed ye yaa ikaamonombenib ye kiwaan aridoberem ande kamiwen.

35 Kwane, yimbed ika meeniwen kuu Godkuu yi aromkonombon,

kwane ika meeniwen kuu Korem Bu-rudandoon Arimbed Ye God kuu yibiddi ye God.

36 Kumban yi kuu ye yaa yi mongkod-konombed birane aadidmimaib,

kwane yi ongbed dudi wengmo dak-menabimaib.

37Kedi, yi niindem aomkuu ye yaa kowindo,kwane ye amob weng yi dowad ong-

moon kuu awinindo kimyen wini-wen.

38Kuned God kuu yi yaa mimyob kowekore,yi ambarakmi kuu are nonondandoon,yi kuu yembed ben monmarindo.

Aron yemoon kuu ye norin kuu yeka kankubunoon,

kwane ye norin kuu darewoobarimbed kowindo.

39 Ye kwamune meenimaan, yi kuu okadyiridanmo andimaan,

kwane yi kuu nuub embengmomenene burudande wene dowankeremoon areb keriwen.

40 Aron yemoon kuu yi kuu amboonangkambed God yaa wabkadkerunimaib,

kwane aron yemoon kuu yi kuu ye yaaabdon kerunaiwe miin kubiyiibbankerimaan kii.

41 Ikakman ikakman God kuu kandunibkomboon kaamobeni yemankerembirimaib,

kwamaiwe Israeldan yi God Karadmokuu yewed kandimaan.

42 Ye aromkono korokboon kuyaa nonon-dandiwen,

yembed dabab bangkandimaibdanyaambed yi kuu biddoon yaroniib,

43 yembed Idyip yirimbed dud ked-mengkoon yaroniib,

yembed bidambib Soon aombedbinangke ye aningko kankooniyeman ongmenaboon kuyaa kuunonondandiwen kui.

44 Yembed yi ok awaan kan amonombeumkanmo keroona,

Idyipdan kuu yika yi okmanambonyaa anindeban keriwen.

45 Yembed wadmung yemoon kai yedmekowoona Idyipdan yaa durudyewed kondiwen,

Yook 78:46 131 Yook 78:64

kwane kot kangkon yedme kowoonayi kumkam monmariwen.

46Yembed kwane ed yedme kowoone yong-bon kab biid kuu korem aniwen,

kowe Idyipdan kuu deme awiniwenkuu idiibban keroon.

47 Yembed kwane nong yowiib nongiibkuu am yurukmo bot areb keroonkumbed monmaroon,

kwane yi yedob yob kuu wood nurokyurukmombed kirobe monmaroon.

48 Yembed kwane yi buromakau kuu amyurukmo bot areb keroon kumbedyenbandoone dukniwen,

kwane yi amongkob dingkan kuuimakbed yoon.

49Yembed kwane ye norin nimin darewoobyi ari kan onduknoon,

ye arud darewoowiib ye kongendidarewoowiib ye yobdood dare-woowiib kui,

kukuu yiwed yowori ye engyus areb yiyaa menebiwen.

50Yembed ye norin kuu awine yinmonindo,kumundinmo yi yaa kan kowoon,

kwane yi wadkeri kuu madomondindo,

no kwamune yenbande kiraroonbobmo.

51Kowe Idyipdan yi wonob dana korem kuuyeene nongkoboon,

yob kowi yaromkono ibduruk korokbidana kuu Idyipdan yi ambiwoomkuu dowan keroon kui.

52 Kumban Godbed ye nimakarub kuusibi nimingkemoon areb benangkanoon,

kwane yembed yi kuu sibi areb benamboon angkarambed angkara kin-ban dewonoon.

53 Yembed amunmo binwonoon, kowe yikuu uniyiibban winiwen,

kumban karamokbed yi bondan kuuyuknuune kubuniwen.

54 Kwanikob yembed yi kuu ye ambibkinkaradmo angkara be monoon,

koodbon okad yembed nangme dorekandoon ari kui.

55 Yembed ambibkin yenadan kuyaomdoriib kuu yenbande dariroonakirokmone wenebiwen,

kwane yi dowad bid nekwe bangkan-doone okad kuu yiman kereen,

Israeldan yi amyenimbon yi bidambibkerundoone kwari dobiriwen kui.

56 Kumban yi kuu Korem BurudandoonArimbed Ye God yaa komboon kaa-mone wedmenib,

ye yaa wabkad kerenib ye amob aw-inokban keriwen.

57 Yi kuu yi awodkiya areb God yaaangkurom korokbenib korondekimyen winiwen,

yi kuu ana unitabbed barandaiwekimyen wenemoon areb keriwenkui.

58 Amborom kuu yi kuu aangko aangkoarimbed dudi god yi kurikurim-bon ongmenabiwen kumbed ye yaanorin koniwen,

kwane yi dingkimbed ongmenabiwenye dudi god yi aningko benkoobi-maib kumbed God kuu ambannenem kamauna ambimbed korenkamemoon areb keroon.

59 God kuu kwane wengamberekore norindarewoob wandene,

Israeldan kuu kumundinmo wuneka-roon.

60Kowe, ye kuu ye dobirimbon Sailo angkakuu koronde wonoon,

nimakarub yoom dobiri ye ambibkombon yenboon kuyaa kui.

61 Kwane, God ye amob weng ongmoonkumaomkowiwen ye boks karadmokuu kanwinime andoone are-wadanbed kanwiniwen,

ye aromkonoyiib nambiriyiib kuu yenimakarub yaa angkeen ande ko-rokbi yeman kuu bondan yi dingkiaom kowoon kui.

62 Kwane, yembed yumbon ongmoonekandiwen ye nimakarub yaa norindarewoob wandoon kowe,

kerewangbed yenbandimbon aomnongkoboon.

63 Kwane, ye nimakarub yi kewed kuuamotbed dene kubunuune

koyu kuu ma awadmindo.64 Kwane, God dore Yuudan dore wedyiri

dobiridan kuu kerewangbed yeeneyuriiwe,

yi nima irib kuu binangke kingkindomoniwen kumbed amengkirindiinban keriwen.

Yook 78:65 132 Yook 79:1165Wene yimin arimbed Yariman kuu unuk

angkimbon yirimbed dembemoonareb yaro demboon,

ana nangmi karub wain okane warudki keremoon arebaromkonomo demboon kui.

66 Kwane dembekore, ye bondan kuu yen-buroona ika winiwen,

yimin wandaanban ye karak dare-woob keendoon kui.

67Kwane, Yosef ye amyenimbon kuu yem-bed akmendandundoon,

Efraim ye amyenimbon kuu kingkindokui.

68 Kumban ye kuu Yuda ye amyenimbonkingkoon,

yi bidambib kuu yembed mimyobdowaken keendimaan ye aangkoSaiyoniib kowe.

69 Ye kurikuri boyambib kuu Ewen arebkamkonomo yenboon,

okad kumundin angkimbaraneen arebkwane aron korem angkimbara-neen ande kowoon.

70 Ye kangkon ye deme karub Dewidkinekore,

sibi oonimbon yaambed nendoon.71 Godbed Dewid kuu sibiyiib yi manayiib

oonoon yaambed nen meneneGod ye nimakarub, Yekob ye awoya

ari kui, yi yaa kuu ooni ye korokkerunoon,

yembed yi dowad yumbon ongmoon-dan kui, Israeldan kui.

72Kowe, Dewidbed ma aadidmiyiibban kereye inameniib dakmiyiib dobiriyiibibmo keroon kumbed yi kuuoonoon,

kwane ye inamen indengandengmengmeng kumbed ben kinbanwinimaan kii.

79God yaningko kankooni ye yook Asafbedwongkoon.1O God, eb yaa yikaadban ye ambibkin maa

maadan kuu ebbed nub yaa kon-dewen ye okad aom ana nangmeawudiriwen,

kwane yimbed eb kurikuri boyambibkaradmo kuu monmare yon dowodyeman kerundiwen,

kwane yimbed Yerusalem aom ambibmonmare arewa keriwen kii.

2Yimbed eb demedan yi bob id kuu ayari onyi animan yeman bangkandiwen,

kwane eb karadmodan yi bob id kuuokad yiri dingkan yiman keriwen.

3 Yimbed Yerusalem aom kuu nimakarubyeenembiri ye umkanbed ok arebbune awanewandoon,

kwane bob id mangkanabaneen yekaruwiibban keroon.

4Nub kuu nub dia doriibdanbed dandi ye-man kerenib,

nub yaa ambon baande damangkandi-maib.

5O Yariman, aron komoyiib nub yaa norinkeendembaraneeb? Aron koremdee?

Aron komoyiib koren areb kerewenkumbed norin niminiib wanda-neeb?

6 Eb yaa yikaadban ye ambibkin maamaadan yi ari kuu eb norinondukne.

Eb yaa baandimokban ye ambibkinmaa maadan yi ari kangkon ebnorin ondukne.

7Amborom kuu yimbed Yekob ye awoya arinub korem yenbandenib

nuwambibkin monmariwen kowe.8 Nub awoya yiri yi ambarakmi yaambed

nub yaa bon kere dabab kondaab,kwane ebmimyobkowi kara kuukirod

nub yaa mene awandok,amborom kuu nub kuu ben kubune

miin yirimo kerundiwen kowe.9O nub Bobni Yaa Burudande Bindi Ye God,

nub yaa awande,ewaningko nambiriyiib keruni

dowadbed.Nub kuu bondan yaa burudande bindeneb

nuwambarakmi are nonondande,ewaningko ye dowadbed.

10 Eb yaa yikaadban ye ambibkin maamaadan kee

nub dowad “Yi God kuu kuna?” andekamimaib kuu ebbed kebene.

Yimbed eb demedan yenbande umkankowiwen kuu ebbed kakman kowa-neeb kuu,

yi yaa korokbebko yikaadkerime, nubkerebiri arimbed.

11Yimbed nub yena awingke benwiniwen-dan yi wareki kuu yangmadandaab.

Yook 79:12 133 Yook 80:18

Kane kane dukni yeman andiwendankuu eb aromkono darewoobbed benangka nongkobe.

12O Yariman, nub dia doriibdan yi ari kuuyimbed eb yaa dabdi yeman kere

dabab bangkabdiwen kuuneman inandunde ediib kerunde.

13 Eb nimakarub nub kuu eb kereek amunari ye sibi areb kowe, yi yaa nemaninandunde ediib kerundaneeb kuu,

ewaningko aron korem kankoonem-baranuub,

awoya yaro dobere dobere yaro wananiibkorem kuu

ewaningko kankooni ye weng dak-membaraniib kui.

80Yook ambo bi ye karub yeman. “AmobWeng Ongmoon ye Bingko Wuung” yeyook ye kiwaan yaambed wingki yeman.God yaningko kankooni ye yook Asafbedwongkoon.1O Israeldan Oonimaabman, nub wengam-

berende.Yosef ye awoya ari kuu sibi oonemoon

areb ben kinban winimaabman,engyus burawiib yi kidangkambed

king ye dibere oonimbon aridiberewenman kui, eb kuu yure.

2Efraima BenjaminaManaseya yi arinamboari kuu eb aromkono korokbe.

Yaro dembe nub kuu arudbon yaa bu-rudande binde!

3 O God, yumbon kanduwen kwarimbedkomburuwen kuu ebbed nub ong-mendebko ika kandem.

Eb murubia kuu nub yaa konde.Kwananeeb kuu nub kuu arudbon yaa

burudande bindaneeb.4 O Ana Nangmidan Yemoon Ye Yariman

God,aron komoyiib eb nimakarub yi

kurikuri kebendenebyi yaa norin wandundaneeb?

5 Ebbed yi yaa kuu animan areb mimyobwandembiri yeman kondimaab,

kwane yi mimyob wandembiri yemankuu meneki wongdemaombed ku-mundinmo kondewen.

6 Ebbed nub kuu ongmendeewa nub diadoriibdanbed nub yaa manmokerundimaib,

kwane nub bondanbed nub yaadamangkandimaib kii.

7O Ana Nangmidan Yemoon Ye God, yum-bon kanduwen kwarimbed kombu-ruwen kuu ebbed nub ongmende-bko ika kandem.


burudande bindaneeb.8 Eb kuu nong yob kab kuu Idyip aombed

kanmeneneb,ambibkin yenadan yenburekoreb

kwari kibinewen.9 Okad kwari kuu ebbed kab kaini dowad

arewen,kwane kab kuu yumburum

kubunebene dembe derendaroon.10Kwane aangko aangko kuu ye kubunbed

dabunoon,kwane ye nondong ye kubundem yir-

imbed at sidaa darewoob yemoonkuu doronoon.

11 Ye nondong kuu karamok darewoobangka danganabe weneboon,

kwane ye yumburum kuu ok Yufretesangka weneboon.

12Eb komande ye kuuk kuu bongmeebkob,kane kane dewenebiib kuu yi korem

kuu nong yob kee wadmimaib?13 Dura awon kiib ambimbed monmare

arewa kerunaiwe,kiib dingkanbed kuyaa anengkanabi-

maib.14O Ana Nangmidan Yemoon Ye God, nub

yaa angkon ika mene!Ewen arimbed yiri kerekne wed-

mende!Nong keyaa kee keenombere oone,

15kab eb dingki wiwi angkambed kib-inewen kui,

amnindo ye nong kuk ebbed ong-meewa aromne kainoon kui.

16Nong ebbed kibinewen kuu nare korari-wen,

kwane amotbed nengkiwen kii.Ebbed kamkono ongkandewen yaa

kumbed yi kuu dukniwen.17 Eb dingki wiwi angkambed doreen ye

karub kuu eb dingki kwari kowe,karub ye mingki kee ebka eb dowad

aromnewen kui.18Kwananeeb kuu nub kuu eb yaa koronde

wanaubban.

Yook 80:19 134 Yook 82:2

Nub kuu bobnemoon areb keruwenkowe ben aromkono konde.

Kwananeeb kuu ewaningko yaa baan-danuub.

19 O Ana Nangmidan Yemoon Ye Ya-riman God, yumbon kanduwenkwarimbed komburuwen kuuebbed nub ongmendebko ikakandem.


burudande bindaneeb.

81Yook ambo bi ye karub yeman. Gitit yekiwaan wingki yeman. Asaf ye yook.1Nub aromkono kondi ye God yaa kubi yook

wingkem,Yekob ye God yaa kubimbed

baandime!2 Yook andowe wingkime, tambarin

wangkime,kuweng amuniib ye laiyayiib haawiib

wangkime.3 Kwane wood yeeb naruka sibi durubbed

kibi kuu baandime,nub orokbon arimbed kumundin

wood keruka kibi kangkonbaandime,

4 amborom kuu Israeldan yaa kwanimeande yedme kowoon,

kukuu Yekob ye Godbed ye amobweng ongmoon.

5Kuye amob ongmoon kuu Yosef ye awoyaari yaa ika meenime andi yeman,

Idyipdan yaa bon keroon yaronarimbed ongmoon kui.

Weng yuud ma nekaadban kumbed da-woon,

6 “Nembed yiib kandom ari dabab kuu benkiradmaan kii,

kwane yiib dingki aom deme yob-dood kuu nembed ben angkanongkobaan.

7 Yiib durud yewed wandi yaa kuu neyaa baandiiwe yiib kuu ben angkanongkobaan.

Kwane nembed yiib yaa kuu amkuniye wiib aombed inandaan,

kwane yiib kuu ok Meriba yaambedkomboon kaamondaan. Selah

8 O ne nimakarub, wengambiribkoongkandi weng danda.

Kumban, o Israeldan, ne weng kuuwengambere awine kandaniib dee?

9Yiib kuu norod ye god maa ye yoman yaama wanaib,

kwane oworan yi god maa yaa mabumangkaib.

10Yariman ne kei, nembedmo kuu yiib God,yiib ben Idyip aombed angkadaraan-

man kuu ne kei.Yiib mongkod daandibko nembed

yiminmo bangkanda.11 “Kumban ne nimakarub kuu ne yaa

wengamberedandiwen,Israeldan kuu ne weng awine

kandindo kui.12Kowe nembed yi kuu yi niindemkamkono

ye kerekmen kuyaambed kwanewinime ande domondaan,

yi yaa kuu yiibka yiib inamenmo aw-inime ande domondaan kui.

13“O, ne dowaken kuu ne nimakarub ne yaawengambaraniib andid,

Israeldan ne yoman mananiib kuu nedowaken darewoob kui.

14 Kwananiib kuu kirodmo yi bondan benkubunaniin,

yi yaa manmo keriwendan yaa kuu nedingkimbed kebenaniin kui.

15Kane kane Yariman yaa arud wandembir-imaib kuu ye yaa unene ika anukirinambenaniib,

kwane ukum kandaniib kuu aron ko-rem kwane angkimbaraneen.

16 Kumban, Israeldan, yiib yaa wiit yobamun yeman kuu bangkandem-baraniin,

kwane dumnad yaa ye in ambodbedkondaniine yiib kuu ane mikmo-naniib.” andoon.

82God yaningko kankooni ye yook Asafbedwongkoon.1 God kuu kadaareb nedbiwen aom kuu

yembed korok kere doreen,yembed ambibkindan yena yi korok

korok yaa wengyundimaan kui.2 Yiib kuu aron komoyiib inamen

yorokmomban kumbed wengyun-daniib?

Aron komoyiib miin arewa kamidanyaa kubenib yi weng kandewengyundaniib? Selah

Yook 82:3 135 Yook 83:183Wuud keriwendaniib anenabdaniib yi in-

amen amun yaa kuu koromonedaandime,

kamboknondaniib dabab wayiroon-daniib yaa kangkon kwanime.

4Wuud keriwendaniib awande ande kami-ibdaniib kuu ben angka yeknime,

arewa kamenabidan yi dingki demaom kuu yi ben burudande angkanongkobime.

5Kuye korok korok kuu korem ma yikaad-ban, kwane yi kuu korem ma idkandimokban,

kwane yi kuu kumun aom yarebe-moon areb keriwen.

Okad ambokab koremkuu kiringmeenkii.

6“Nembed yedmaan, ‘Yiib kuu goddan kii,yiib korem kuu Korem Burudandoon

Arimbed ye God ye meed.’ andaan.7 Kumban yiib kuu nimakarub areb duk-

naniib,yiib kuu okaddan yi korok korem areb

no duknaniib kui.” ande yedmoon.8 O God, yaro dembeneb okaddan kuu

wengyunde,amborom kuu ambibkin koremdan

kuu ebman kowe.

83God yaningko kankooni ye yook Asafbedwongkoon.1O God, komo keroon yaa kuu iwari keraab,

o God, iwari keraab, kwane kuyaa kuuyangmadandaab.

2 Kedi, eb bondan kuu yirinde baandekamiib,

eb yaa arud wandembirimaibdan kuuwabkad keriwen kui.

3 Yi kuu eb nimakarub yaa inamen bang-bangbed nuubnaan kamiib,

kane kane yaa ebbed bobnekomberewendan yaa kuu yimbedwunonwanon kamiib kui.

4 Yikareb yedmimaib, “Minibko nub kuuyi yeenemonmarubko yi ambibkin-dan dowan kerok,

kwane yi korem yenbandubko am-bibkin Israel andi kuu okaddanbedkorem nonondandundime.” andi-maib.

5Yi kuu weng mimo kan kowe inamen ong-menib,

eb yaa bon keri ye amob weng ongmi-wen.

6Yi kuu Idomdaniib IsmaeldaniibMoabdaniib Hagaadaniib

7Gebaldaniib Amondaniib AmelekdaniibFilistiadaniib Taiyadaniib kui.

8Asiriadan kwangkon yi yaa dabokniwen,aromkono darewoob arimbed kerundi

dowad Lot ye awoya ari yaa kui.Selah

9Midiandan arewa kerundewen kwamuneareb yi yaa kerunde.

Sisera yoom Jabin yoom yaa ok Kisonyirimbed arewa kerundewen kwa-mune areb yi yaa kerunde.

10 Yi ayoob kuu Endoo angkambed dukni-wen,

kumban mangkindo oyareb andiiweokad kuri dange deendiwen.

11Eb bondan yi korok korok kuu ebbed Orebyoom Seeb yoom yaa komarewakamendewen kuu kwane arebmokwane kamende.

Yi kuu Seba yoom Salmuna yoomebbed yeene nongkobewen arebkerime.

12 Yi ayoob yedmiwen kuu, “God yebidambib kumbed

Israeldanbed yi sibi kabungkekainderebi yeman kuu be nubkaoonem.” andiwen.

13 O ne God, yi kwane ben buyokbayokkamebko ingkudmanandeb areb o

nati kurukab areb nuubbed awuuneben winimaan areb kerime.

14 Amotbed dura nengke korem denuunareb o

amot yumbumbed aangkombon de-nobenmo yaruun areb kuu

15 yi kuu amaa nuuwaa nambadaa areb ebarud wande yenbure wene.

Kwane yi kuu uniwon karakwonkerunde.

16 O Yariman, yi murubia ari korem kuukarakbed kebendebko,

eb ande onmime.17Yi kwamune yimin wandaanban ye karak

kandenib yi niindem aommiin yim-inban kerime,

kwane yi aningko yirimo kowebkoduknime.

18 Yi kwamune yikaadkerime, ewaningkokuu Yariman,

Yook 84:1 136 Yook 85:6

ebbedmo kuu okad kumundin buru-dande arimbed ye God kui.

84Yook ambo bi ye karub yeman. Gitit ye ki-waan wingki yeman. Korah ye karub danameed yi yook. God yaningko kankooni yeyook.1O Ana Nangmidan Yemoon Ye Yariman,

eb dobirimbon kuu yeka mamaa man-imanandeb kii!

2Nemimyobburuwandoonenebobne kom-baraan,

Yariman ye kurikuri boyambib yekuuk wirinimbon ye dowad.

Ne niindem aomiib ne idiib kuuwad doreen ye God yaa kube

wingkaan.3On yiwonkib kuu amunbon ari wedmenu

yu ambib yenbeen,kwane on berekmad kangkon kuyaa

yu ami ongmeen,yu wini kanuun ye dowad.

Kukuu eb yaa dingkan aye nengke baebkabdi yeman diambon kui,

o Ana Nangmidan Yemoon Ye Yari-man, ne King, ne God.

4Kane kane eb ambiwoom doriib kuu amunkerundewen.

Yi kuu ewaningko kankoonembiri-maib. Selah

5 Kane kane yi aromkono eb yaambedkandimaib kuu amun kerundewen,

kane kane yi niindem aom Godiibyaawenemande inamenongmiwenkui.

6 Yi kuu kiwaan wedya wene inok wi yekankubunen yaa nandiwen,

kumban kuyaa kuu kirubdem okbonande meene kubimaib,

yi kuu am kubudoroon kumbed amunkerundoon yokad ande meenimaibkui.

7 Yi yaa komo komo meneboon kuu Godyaromkonomo awine yarebiwenkowe,

yi mimim korem kuu Saiyon aom Godye arinambo ari miniwen.

8 O Ana Nangmidan Yemoon Ye YarimanGod, ne kurikuriweng keewengam-bere.

O Yekob ye God, ne yaa wengam-berewe. Selah

9OGod, nub dorondari karub yaawedmene.

Ye ari oiyo bune kinewen ye karub yaakubi dowaken keene.

10 Eb kurikuri boyambib ye kuuk wirinim-bon aom aronki mimo dobiri kuumiin amun yeman,

aronki tauseniib bunangka dobiriarebban.

Amun yeman ande meenaan ye deme em-beng mimo kukei, ne God yambibambongko aomnimbon yaa ooni,

kukuu arewa kamenabidan yi kom-bon aombed deme darewoob awiniarebban.

11Amborom kuu Yariman God kuu aron yenambiri areb, ye kuu kombe areb,

Yariman kuu kubi dowakeniibaningko kankooniyiib bangkandi-maan.

Komo komo amun kuu yeka kirim kereamuknindo,

kane kane kangdommo doriib kuyaakwane bangkandimaan.

12O Ana Nangmidan Yemoon Ye Yariman,eb yaambed angkumone doreenman

kuu amun kerunewen kii!

85Yook ambo bi ye karub yeman. Korah yekarub dana meed yi yook. God yaningkokankooni ye yook.1OYariman, eb bidambib yaa kubi dowaken

darewoob keendewen,kwane Yekob ye awoya ari kuu

awande ongmendeewa amunyiminmo keriwen.

2 Eb nimakarub yi ambarakmi kuu arenonondandundewen,

yi ambarakmi kuu korem dabunewenkui. Selah

3Yi yaa norin kowewen korem kuu deere-wandewen,

kwane arud denobewen kuu koron-dewen.

4 O nub Bobni Yaa Burudande Bindi YeGod, nub ikakman ongmendebkoamunmo doberem,

kwane nub yaa kongendewen kuu ko-rondene.

5Eb kuu nub yaa aron korem arud kowem-baraneewoo?

Eb norin kuu nimakarub yaro doberedobere yaro wananiib korem aomangkimbaraneenoo?

6Eb nimakarub eb yaa kubi dowad kuu,

Yook 85:7 137 Yook 86:14

ebbed nub ikakman ongmendaneeweamunmo dobaranuuwoo? Anamaa.

7O Yariman, eb womoniyiibban ye mimyobdowaken kuu nub yaa korokbende.

Kwane, nub kuu bobni yaa burudandebinde.

8 Yariman Godbed komo yedmaneen kuuwengambaraniin,

yembed yewenubmo dobaraniib andiye weng kunduk yedme kowaneen,ye karuwa nimaya yaa, ye karadmokerundoondan yaa kui.

Kwane, yi yaa kuu inameniibban yedobiri yaa ika wanaib ande kebe-nendaneen.

9 Anam kuu kane kane ye yaa une bu-mangkimaib kuu yembed bobni yaaburudande bindi dowad yaro nek-woon.

Kwananeen kuu ye nambiri kuu nubokad kwari angkimbaraneen.

10 Womoniyibban ye mimyob dowakeniibma korondaanban awinaneenandiyiib kuu dabokniwen,

yorokmo dobiriyiib yewenubmo do-biriyiib kangkon dabokniwen.

11Nimakarub yima korondiyiibban yewengawinimaib ye kerekmen kuu okadyirimbed daanaane,

God ye yorokmo dobiri kerekmenkuu Ewen arimbed kan kiri kowekereknimaan.

12 Anamaa, komo komo amun kuu Yari-manbed bangkandaneene,

nub okad yiri kuu animan kab yeere idyemoon keraneene wandanuub.

13 Yorokmo dobiri ye kerekmen kuu kingmeneen ande baandi ye karub arebGod ye arinambo ari wenene,

ye dodkanmo mini ye kiwaan nek-wimaan.

86Dewid ye kurikuri weng.1O Yariman, wengamberewe inanduwe,

amborom kuu ne kuu dababwayiroone awawime ande kami-main kowe.

2 Ne wadkeri kuu oone, amborom kuu ebdowad yaamo doriin kowe.

O ne God, eb deme karub ne kei,ne eb yaa angkomone doriin kowe ne

nen dorondare.3O Yariman, ne yaa mimyob keewe,

amborom kuu aronki doboob kuu ebyaa baandimain kowe.

4Eb deme karub ne yaa kuu kubi kanmene,amborom kuu, o Yariman, eb yaa kuune wadkeri kankoonimain kowe.

5O Yariman, eb kuu amunmoman kuda, ebkuu ambarakmi are nonondandi yekarub,

kwane kane kane eb yaa baandimaib-dan kuuwomoniyiibban yemimyobdowaken yiminmo keendimaab.

6O Yariman, ne kurikuri kee wengambere.Mimyob keewe ande baandaan yaa

kuu wengambere inande.7 Ne dabab kandi yaron ari kuu eb yaa

baandaniin,amborom kuu inanduwaneeb kowe.

8 O Yariman, goddan kuyaom kuu makanembed eb arewiibban, ebbedmoari.

Kwane, eb kamenabi yaa kuu kumunkinindeban.

9 O Yariman, ambibkin koremdan kuuebbed ongmenabewen kowe,

mene eb arinambo ari ewaningkokankoonaniib,

kwane yi kuu ewaningko yaa nambirikankowaniib.

10Amborom kuu eb kuu darewoob arimbed,ebbed miin amun yeka mamaa ka-menabimaab kowe.

Ebbedmo kuu God.11O Yariman, eb kara kedmengkawe.

Kwananeeb kuu ne kuu eb anam anamyaambed dobaraniin.

Ne niindem aom andokbiyiibban ye ina-men kawe.

Kwananeeb kuu ne kuu ewaningkoyaa une bumangkaniin.

12O ne Yariman God, ne niindem aom ku-mundin kumbed eb yaa kubaniin,

kwane ewaningkoyaa kuu aronkoremnambiri kankowaniin.

13 Amborom kuu eb womoniyiibban yemimyob dowaken ne yaa minimaankuu miin darewoob kii,

kwane ebbed ne kuu bobkonombonkongdem yirimbed nen angkakowewen.

14O God, nubbedmo yimin andidanbed nan-damiib kii,

yi kuu yeremboromdan kumbed neneene kowande onmiib,

yi kuu eb yaa meenimokbandan kui.

Yook 86:15 138 Yook 88:815 Kumban, o Yariman, eb kuu mimyob

keene kakman are nonondandi yeGod, eb kuu kabamoon kondoon yemimyob dowaken keendi ye God,

eb kuu kirod arud wandi ye karubban,eb kuu womoniyiibban ye mimyobdowakeniib ma korondiyiibban noawinembiriyiib yiminmo ye karubkui.

16 Ne yaa amonombeneb mimyob keewekakman are nonondande.

Eb deme karub ne yaa kuu ebaromkono kawe.

Kwane, eb deme wonong yu karubdana ne kuu bobni yaa burudandenende.

17Ne yaa amun amun kamimaab ye dud kuukorokbewe.

Kwanebko ne bondan kuu wedmeko-rib karak bobnime.

O Yariman, ebbed awawenebne mimyob wandaan kuukankubunewen kuda.

87Korah ye karub danameedbed wongkiwen.Yook, God yaningko kankooni ye yook kui.1Ye siti yenboon ye ambokab kuu aangko

aangko karadmo arimbed kii.2 Yariman kuu Saiyon ye siti ye

kuuk ambongkombon korem yaamimyob dowaken kowimaan,

Yekob ye awoya ari korem yi ambibyaa arebban.

3O God ye siti, kub dowadweng amun manimanandewiib dak-

mimaib. Selah4“Idyipdan* yoomBabilondan yoomkuu ne

yaa anam andaniib kowe,ne karuwa nimaya andaniin.

Filistiadaniib Taiyadaniib Kusdaniibkangkon

‘Yi kambong anam kuu Saiyon.’ andeyedmaniin.” ande yedmoon.

5 Anamaa, Saiyon yu dowad kwamuneyedmaniib, “Nimakarub keyiiwayakuyiib kuu yu aombedwooniwen,

kwane Korem Burudandoon Arimbedye God kuu yekareb kumbed yuyaa yumbon kondaneene doberem-baranuun.” andaniib.

6 Yarimanbed kwane nimakarub korem yianingko wongkaneen ye buk aomkuu,

“Ye kee Saiyon aombed wooneen.”ande wongkaneen. Selah

7Yi kuu kube andenabe yook wingkane“Nub yaa amun kerundi korem kuu

eb yaambed meneboon.” ande ka-maniib.

88Yook, God yaningko kankooni yook Korahye karub dana meed yiman kui. Yookambo bi ye karub yeman. Mahalat leanotye kiwaan wingki yeman. Maskil ye yookEsraman Hemanbed wongkoon.1O Yariman, ne bobni yaa burudande nendi

ye God,aronkiyiib amkiyiib kuu eb arinambo

ari baandimain.2Korondewo ne kurikuri kee eb arinambo

ari monok,eb kerendem kan amonombe ne yaa

koweneb ne baandi wengambere.3Kedi, ne niindem aom kuu dabab yemoon

demboon,kwane ne kuu bobniin dia keroon.

4Ne ande yoworandamiibdan kuyaom kuuye kuu ma ande yedmimaib,

Ne kuu aromkono koremwonoonmanareb keraan.

5 Ne kuu nenwene dukniwendaniib yaakowiwen,

ne kuu bobnoonman ye bobkonom-bon yiri angkimberemoon areb ker-aan kui.

Ebbed ma meenewindo ye karub areb ker-aan,

eb awawe oonewi kuu ne yaamenebokban kui.

6 Ebbed ne kanduneb dem ambab yirikaanewen,

dem kumunmo kongdem yiri kui.7Eb norin kuu dabawiib ne ari kereknewen,

oknondok areb eb arud kuu ne aridabunewen kui. Selah

8 Ebbed ne angkodmia kuu ambengkan-deneb

ongmeweewa yi kuu ne yaa akmen-danduwiwen.

Ne kuu wii aom kaanemoon areb kerenibunangka angkadirinban keraan.

* 87:4: Hibru wengbed wongkiwen kuu “Rehab”, kukuu Idyip ye weng id angkara andi yeman.

Yook 88:9 139 Yook 89:89Ne mimyob wandembaraan kumbed

ne indob kuu aromkonoyiibbankeroon.

O Yariman, aronki korem eb yaa baandi-main,

kwane ne dingki kuu eb yaa benkoobebaandimain.

10 Binangke eb kuu anam andi yeman kuudukniwendan yi dowad ongmanee-woo? Dowan!

Dukniwendan kuu yaro dembe ewan-ingko kankoonaniiwoo? Dowan!Selah

11 Eb womoniyiibban ye mimyob dowakenye weng kuu bobkonombon yiridaandaniiwoo? Dowan!

Eb ma korondiyiibban no awinem-biri ye kerekmen ye weng kuumonmarimbon yiri daandaniiwoo?Dowan!

12 Binangke eb kuu anam andi yemankuu kumunbon aom doriibdan kuuyikaadoo? Dowan!

Eb yorokmo kamenabi kuu koremnonondandimbon aom doriibdankuu yikaadoo? Dowan!

13Kumban, o Yariman, eb yaa awawe andebaandimain,

amkimo kuu eb yaa kurikuri kami-main.

14O Yariman, komandewed ne kuu akmen-danduwewen?

Komandewed ne yaa kuu wedmeyangmad danduwewen?

15Ne kuu kewed yaambed mene kibikee neari dabawiibmo kereni mene bobnidia keroon,

kwane uniwon karakwon yeman ong-menabewen kumbed durud yewedkandeni miin yiminban keraan.

16Arud denobewen kumbed neene kan yirikowoon,

kwane uniwon karakwon yeman ong-menabewen kumbed neene mon-marewen.

17Kuyeman kuu aronki doboob ne yaa urokareb derebe kanawanewandoon,

kwane ne nen yukne dowan keroon.18Eb kuu yubudkawidaniib nangkodmiayiib

kuu ben ambab angka nongkobe-wen,

kwane kumun aommo nembirimokeraan.

89Maskil ye yook Esraman Itanbedwongkoon.1 Ne kuu Yariman ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken ye dowad aronkorem yook wingkaniin,

kwane eb ma korondiyiibban ewengawini ye kerekmen kuu nimakarubyaro dobere dobere yaro wananiibkorem aom ne mongkodkonombedkedmengkandaniine yikaad-keraniib.

2Kedi, nembed yedmaan, “Eb womoniyiib-ban ye mimyob dowaken kuu dare-woob ari kere weneen aron korem,

kwane eb ma korondiyiibban ewengawini ye kerekmen kuu ebbed yum-bon ongmewen kuu Ewen arimbedkii.” andaan.

3 Ebbed yedmewen, “Nembed kinaanmanyaa kuu amob weng ongmaan.

nembed ne deme karub Dewid yaayedme koweni yedmenaan kuu kei,

4 ‘Nembed eb yob dowad aron korem yeyumbon konaniin,

kwane eb dibere ooni ye yumbonkuu nimakarub yaro doberedobere yaro wananiib korem aomkwane angkimbaraneen.’ andaan.”andoon. Selah

5 O Yariman, binangke eb yaa anam andiyeman ongmenabewen kuyaa kuuEwen aridanbed miin amun yemanandimaib,

kwane eb ma korondiyiibban ewengawini ye kerekmen kuu karad-modan* nedbenib miin amunyeman andimaib.

6Kedi, ambid ari karub kane kuu Yarimanyaa ma ibnaneen? Dowan.

Ewen ari karub kane kuu Yariman yaama ibnaneen? Dowan.

7Karadmodan nedbimaib kuu yi korem Godyaa uni darewoob kerimaib,

kwane yembedmo kuu unimbon-man, kwane kane kane ye yaaawanewandiwendan korem kuu yearebban.

8 O Ana Nangmidan Yemoon Ye YarimanGod, eb areb kuu kane? Dowan.

* 89:5: Kuye “karadmodan” kuu engyus.

Yook 89:9 140 Yook 89:31

O Aromkonomo Ye Yariman, ebma korondiyiibban eweng aw-ini ye kerekmen kuu eb yaakanawanewandoon.

9Eb kuukaramokoknondokiib yaa kuuoon-imaab.

Kwane oknondok kubune daanekaimaun kuu ebbed ben kubunebi-maab.

10 Ebbed Rehab† kuu dore bunbeewe bob-noon,

kwane eb dingki aromkonombedeb bondan kuu ben buyokbayokkerundewen.

11 Eweniib ambidiib kuu ebman, okadkangkon ebman,

kwane ebbed okadiib yu kumkam ko-remiib ongmenabewen.

12 Kwane, ebbed kariyiib kiriyiib kuu ong-menabewen.

Aangko Taboo yoom aangko Heemonyoom kuu ewaningko ye dowadkubi yook wingkimaib.

13Eb dingki kuu aromkono kaiyiib,eb dingki birid kangkonaromkonoyiib,

eb dingki wiwi kuu nambiriyiib.14 Yorokmo dobiriyiib anammo

wengyundiyiib kuu eb dibereoonimbon ye ambokab,

kwane womoniyiibban ye mimyobdowakeniib anam anamiibkuyaambed kwane ambangkimaab.

15Kane kane eb yaa kube baandimaib kuuamun kerundimaab,

o Yariman, yi kuu eb arinambo ari ebnambiri aom winimaib kui.

16Yi kuu aronki doboob ewaningko yaa ku-bimaib,

kwane yi kuu eb yorokmo kerekmenyaambed benkoobimaab.

17Amborom kuu ebbedmo kuu yi aromkonoye nambiri,

kwane eb kubi dowaken yaambed nubaromkono kuu arimbed kondewen.

18Kedi, nub dorondari ye karub kuu Yari-manbed oonoon,

nub king kuu Israeldan yi GodKaradmo ye karub kui.

19Anuk kuu ebbed eb karadmodan yaawaneangkadere daandewen,

“Nembed ana nangmi yekaad ye karub yaaawanenaan,

nembed nimakarub kuyaombed ki-naanman kuu nen aningko arimbedkonaan kui.

20Ne deme karub Dewid wedmenaan.Ne oiyo karadmombed ye ari bune

kinaan.21 Ne dingkimbed awanenembaraniine

kangdommo doberembaraneen,kwane ne dingkimbed aromkono

konembaraniin.22Bondan kuu ye yaa bironaibban,

kwane miin arewa kamenabi ye karubkuu ye yaa dabab wayiraanban.

23Nembed ye arinambo arimbed ye bondankuu dore bunbeni,

ye yaa manmo keriwendan kuuyengkadmaniin.

24Nema korondiyiibban weng awini ye ina-meniib womoniyiibban ye mimyobdowakeniib kuu ye yaa angkim-baraneen,

kwane naningko yaambed yearomkono kuu arimbed konaniin.

25 Nembed karamok kande ye oonimbonaom kowaniin,

kwane ok awaan ari ben ye oonimbonaom nongkobaniin.

26 Yembed ne yaa baande yedmaneen, ‘Ebkuu ne Ambe,

ne God, ne Bobni Yaa BurudandeNendi Ye Karub, ne aromkonom-bon.’ andaneen.

27Nembed ye angkon ne wonob dana arebkine kowaniin,

kwane ye kuu okaddan yi king ko-rem burudande aningko arimbedkonaniin.

28 Aron korem ye yaa womoniyiibban yemimyob dowaken keenembaraniin,

kwane ye yaa amob weng ongmaankuu dowan keraanban.

29Nembed ye awoya ari yaa kuu aron koremye yumbon kondaniin,

ye dibere ooni ye yumbon kuu Ewenareb aron korem angkimbaraneenkui.

30Kumban ye dana meed kuu ne amob yaawunekaraniib

o yi kuu wongkaan ye amob yaa aw-inaibban keraniib

31o dakmaan ye amob yaa domokbaniib

† 89:10: Rehab kuu karamok yu omyere maa, ye weng id angkara kuu “niida kurudayiibban miin arewa ye inamen”.

Yook 89:32 141 Yook 90:1

o kwanime andi ye amob yedmekowaan yaa korondaniib kuu,

32nembed yi ambarakmi dowad atdebokbedukum kondeni

yi arewa kami dowad nong yikyiki-ibbed wangkaniin.

33Kumban ne mimyob dowaken Dewid yaakeenaan kuu angkon neka kandain-ban,

kwane ne ma korondiyiibban wengawini ye kerekmen ye yaa angkeenkuu bongmainban.

34 Amob weng ongmaan kuu domokbain-ban,

kwane ne mongkodkonombed komodakmaan kuu kan kimyen kerain-ban.

35 Naningko karadmo yaambed mimoyedme kowaan,

kukuuDewid yaa biranainban andi ye-man kui,

36Nembed ye awoya ari yaa kuu aron koremye yumbon kondaniin,

ye dibere ooni ye yumbon kuu arondiberembirimaun arebne arinamboari angkimbaraneen kui.

37Kukuu wood diberembirimaun areb aronkorem angkimbaraneen,

kwane wood ambid aom diberembir-imaun kuu God ye weng yaa anamande wedmi yeman.” andoon. Selah

38 Kumban, o God, ebbed nub king kuuwunekare kan angka korarewen,

ebbed ye ari oiyo bune kinewenmanyaa arud darewoob wandewen kui.

39 Eb deme karub yaa amob weng ong-mewen kuu kibikbed ari kuu aw-inainban andewen,

kwane king keroon ye kuru ye korokari dereni yeman kuu monmare in-gkud yiri korarewen.

40Ebbed ye siti kuuk kuu bongmenebye aromne angkumonimbon korem

monmareewe ambib bob arebkereen.

41 Ye aromkono dowan kowe korem kanekane kuyaa dewene burudandimaibkuu ye yiribman ogoodmo yid bi-maib,

kwane ye dia doriibdanbeddamangkanimbon keruniwen.

42Ebbed ye bondan kuu awande aromkonokondewen,

kwane ebbed ye yaa kwamewen koweye bondan korem kuu kubiwen.

43 Ebbed ye kerewang arud kuu dingkeko-reb,

ana nangmi yaa kuu awanenindokerewen.

44Ebbed ye nambiri kuu kan korarekoreb,ye dibere oonimbon kuu kan okad yiri

korarewen.45 Ebbed ye kewed yaa yaromkono kuu

monmare kiomnoon ye karub arebkerunekoreb,

karakmo kerunewen. Selah46 O Yariman, aron komoyiib? Eb kuu

ne yaa aron korem kwane biknem-baraneeb dee?

Ebnorin kuu aron komoyiib amot arebdenembaraneen?

47Newadkeri kuu kirodmo dowan keraneenkuyaa ika meene.

Kedi, nimakarub korem kuu idiibkerindeban ye dowad ongmenabe-wen kii!

48 Karub kuu komo kere dobere bobniwedmokban kerene,

bobni yaromkono yaa kuu burudanda-neen? Dowan! Selah

49O Yariman, anuk kuu ma korondiyiibbanweng awini ye inamen Dewid yaayedme kowewen kumbed

eb mimyob dowaken darewoob kee-newen kuu kuna?

50 O Yariman, eb demedan yaadamangkandiwen kuyaa ikameene.

Ambibkin yemoondanbed ne yaadamangkawiwen kumbed neniindem aom yiminban keraankuyaa ika meene.

51O Yariman, eb bondanbed damangkawi-wen kuyaa ika meene.

ebbed ye ari oiyo bune kinewen-man komo komo kamenaboon yaadamangkaniwen kuyaa ika meene.

52Yariman yaa aron korem amun kerunem-borok!

Anam kwanok, kedi, anam kwanok.Buk Kaning

90Yook 90–106

God ye karub Moses ye kurikuri weng.1 O Yariman, andowoon yirimbed ni-

makarub yaro dobere dobere yarowananiib korem aom kuu

Yook 90:2 142 Yook 91:4

eb kuu nub dobirimbon kere doreeb.2Aangko aangko ongmenabindo yaron

o ebbed bidiib okad kumundiniib ong-menabindo yaron,

aron korem anuk doberewenbedmene aron korem ambab aridobaraneeb kui, eb kuu God.

3 Ebbed kinewen yaron ari keraune ni-makarub kuu angkon ika okad keri-maib,

kwane “O karuwa nimaya, ikakmanokad kerime.” ande yedmimaab.

4Kedi, ebbedmeenimaab kuu weeb 1,000iibkuu

kinon areb aronki mimo kibikeedowan keroon,

kukuu amnoom kereknembiridanbedawas kaningiib kereknimaib yearon ye doboob areb.

5 Yi kuu urok areb oronde ben mangkanweneewe dukniwen.

Yi kuu amkimo kereek biid yeebyeedirimaan areb,

6kereek kuu amkimo biid yeeb yeedirimaankuned,

oobnon angka kuu nuubne komberekoknimaan kui.

7 Kedi, nub kuu eb norinbed yeene mon-marimaab,

kwane eb kongendaawe uniwonkarakwon kerimaub.

8Nub ambarakmi kuu ben eb murubia ariyurewen,

nub yemyeb ambarakmenabi kuu ebkerebiri ye nambiri ari ben nongko-boon kui.

9 Kedi, eb norin kumbed nub wad dobiriyaron kuu dukmenmo narimaab,

nub kuu wad dobiri yaron dowan ker-imaub kuu warekiyiib kamimaub.

10Nub dobiri ye weeb kuu weeb 70yiib,o dobiri yaromkonoyiib keranuub kuu

weeb 80yiib dobaranuub.Kumban nub weeb doburuwen aom kuu

kuna kuu weeb amun ande meen-imaub kangkon deme yobdoodiibdabab yemooniib,

kedi, weeb kuu kirodmo dowan kerewanaune nub kuu domonde wini-maub.

11Kane kuu eb norin yaromkonowedmoon?Eb norin wedmaneen kuu eb yaa una-

neen,eb yaa uni kuu yimin kui.

12 Nub yaa kedmengkandebko nub dobiriye aronki kuu yemoonban meenekaadkerem,

kwananuub kuu God ye kerebiri arimeeni kangdomiib keranuub.

13 O Yariman, ika mene! Aron komoyiibkwane manaabban keraneeb?

Eb demedan nub yaa kuu mimyobkeende.

14 Amkimo korem eb womoniyiibban yemimyob dowaken keendebko ku-bimo kerem,

kwananeeb kuu kubi yook wingkanenub aronki korem kube doberem-baranuub.

15Nub yaa dabab kondewen ye aronki kim-ingkeneb aronki ibmo kwamuneareb kubi kondembere.

Miin arewambed nub dabuknandoonye weeb kimingkeneb aronki ibmokwamune areb kangkon kubi kon-dembere.

16 Eb ambangkenabi kuu eb demedan yaakorokbenande.

Eb dobiri manimanandeb yiyiib yidanayayiib yaa korokbenande.

17Nub Yariman God ye kubi dowaken kuunub yaa angkimborok.

Komo ambangkimaub kuyaa kuuamun ande.

Eyokee, komo ambangkimaub kuyaakuu amun ande.

911 Karub kane kuu Korem Burudandoon-

man ye dorondarimbon aom do-baraneen kuu

Aromkono Koremman ye kubun aomkwane dobaraneen.

2NembedYarimanyaa yedmaniin, “Ne kuk-bimaabbon, ne aromne angkumon-imbon,

ne God, eb yaambed angkumonedoriin.” andaniin.

3Anam kuu yembed eb kuu arud ye barangye kawaad nong yaa nen angkakowaneen,

kwane dukni yeman ye bob anikad yaakangkon eb kuu nen angka kowa-neen.

4 Ye buraab kumbed eb kuu kankowedabunaneen,

kwane ye buraabdem aombed eb kuukukbaneen,

Yook 91:5 143 Yook 92:9

ye ma korondiyiibban weng awiniye inamen kuu eb kombe areb ebaromne angkumonimbon areb kui.

5Amnoom ye arud barang yaa kuu eb un-aabban,

kwane awingyabbed barandi ye anayaa kangkon unaabban.

6 Dukni yeman amnoombed yareboon yaaunaabban,

kwane monmari yeman aronkobangka yenbandimaan yaa kangkonunaabban.

7Karub 1,000iib kuu eb dia yowore kuburi-wen keraneen

o karub 10,000iib kuu eb wiwi angkayowore kuburiwen keraneen kuu

arud barang maambed eb yaa ma diakeraanban.

8Eb kuu eb indobmokereknewedmaneewe,miin arewa kamenabidan yaa ukum

kondaneen.9Kedi, Yariman kuu eb kukbimaanman.

Korem Burudandoon Arimbed YeGod ye kerekmen yaambed doreebkowe,

10 arud ye barang kuu eb yaa ma meneaanban,

monmari yeman kuu ewambib dia mamanaanban kui.

11 Amborom kuu Godbed ye engyus ebdowad ben yuraneena

eb kuna kuna wini ye dowad kereb-dombere oonaniib kowe.

12 Eb kuu yi dingkimbed awine kankoo-naniib,

eb yon kuu bot arimbed enbandaanandiwed.

13 Ebbed laiyoniib niin arud niin kobrayiibkuu dore bunganeeb,

laiyon arudiib niin arud niin kam-bariyiib kangkon dore bunganeeweduknaniib.

14 Yarimanbed yedmoon, “Ye kuu neyaa mimyob dowaken keewimaankowe, arud ye barang yaa kuu yenen angka kowaniin.

Yariman kuu ne God ande yedmimaankowe, ye nen dorondaraniin kii.

15Ye kuune yaa baandaneene nembed inan-dunaniin.

Dabawiib keraneene ne kuu ye yaadobere awanenaniin.

Ye kuu bobni yaa burudande nendeniye aningko kuu arimbed kankoo-naniin.

16Aron doboob ye dobiri konaniine kubimodobaraneen,

kwane bobni yaa burudande bindi yekiwaan nembed ongmaan kuu ko-rokbenaniin kii.” andoon.

92Yook, God yaningko kankooni yook kui.Sabat aron ari wingki yeman.1Yariman yaa eso andi kuu amun,

o Korem Burudandoon Arimbed YeGod, ewaningko kankooni ye yookwingki kuu amun kii.

2 Amkimo korem eb womoniyiibban yemimyob dowaken daandi kuuamun,

amnoomkoremebmakorondiyiibbanweng awini ye kerekmen daandikangkon amun kii.

3 Ewaningko kankooni dowad nong angkoangkoyiib ye laiya wangki kuuamun,

ewaningko kankooni dowad kuwengamuniib ye haap wangkenabikangkon amun kii.

4 O Yariman, eb ambangkenabi kumbedkubaan kuda.

Eb dingkimbed komo komo ka-menabewen kuye dowad kubi yookwingkaniin.

5O Yariman, eb kamenabi kuu miin dare-woob arimbed!

Eb meeni inamen kuu miin indengan-dengmo.

6 Inameniibbandan kuu yikaadban,awon korokdan kangkon kaad-

kerindeban yeman kukei,7miin arewa kamenabidan kuu kereek areb

yemoon yeedere kainimaib,kwane ambarakmidan kuu yiribman

yemoon kerimaib kumban,yi kuu aron korem dowad ben mon-

mare dowan keraneen.8Kumban, o Yariman, eb kuu aningko dare-

woob arimbed kwane aron koremdoberembaraneeb.

9 O Yariman, eb bondan kuu duknaniibkuda,

yi korem kuu monmare dowan kera-neen kii,

Yook 92:10 144 Yook 94:11

kwane ambarakmidan korem kuubuyokbayok keraniib.

10Ebbed ne aromkono kuu oksen kiib arebdarewoob arimbed kankonewen,

kwane oiyo yeweb kuu ne ari bunekinewen.

11 Ne indobbed wedmendaan ne bondankuu Godbed nangme burudandedoroon,

kwane ne kerendembed wengam-baraan miin arewadan ne yaamanmo keriwen kuu nangmooneikakman kirokmone winiwen.

12Yorokmodan kuu orom at areb kirodmokaine amne amunmo dobaraniib,

yi kuu Lebanon ye at sidaa arebamunmo kaine amnaniib kui.

13Yi kuu at Yariman yambib yaa kibingke-moon areb keraniib,

yi kuu nub God ye kurikuri boyambibyu kuuk wirinimbon aom amunmodobaraniib kui.

14 Yi kuu kiomnaniib kumban yowiib ire-moon areb kere dobaraniib,

yi kuu at nunungiib awoyeebmo arebaromkonoyiib dobaraniib kui.

15Yi kuu kwane yedmaniib, “Yariman kuukangdommo,

ye kuu nub aromkonombon, ye kuuma arewayiibban.” andaniib.

931Yariman kuu oone doreen, ye kuu ebkad

doboob inwaremoon areb dobirimanimanandewiibmo doreen.

Yariman kuu aromkono kan ebkaddoboob inware kobaiknongboronemoon areb awine doreen.

Okad kuu kan ongme kowoone yumbonkamkonoyiib kereen,

kowe kan dewenebinban.2 Eb dibere ooni yeman ye yumbon kuu

kurin kurin anukbed ongmewen,eb kuu aron korem anukbed mene

kibikee doreeb.3O Yariman, karamok korem kuu baandi-

wen,karamok korem kuu kan ari kowe

baandiwen,karamok korem kuu yi oknondok

darewoob ben ari nongkobiwen.4 Arimbed Doreen Ye God kuu

aromkonoyiib,ok arud yemoon yi kuweng arebban,

karamok yu oknondok kambaribeengkimaun arebban kui.

5 O Yariman, eb kerekmen korokbi yeweng kuu amonombaanban kwaneangkimbaraneen.

Ewambib kuu karadmo doruun,aron korem korem kwamunemo.

941 O Yariman, eb kuu arewa kamenabi yaa

kakman kondi ye God,o arewa kamenabi yaa kakman kondi

ye God, eb angkadere.2 O okaddan yaa Wengyundi Korok, yaro

doreneb,kerengkandan komo kamenabiwen

kuyaambed kakman ingkande.3O Yariman, miin arewa kamenabidan kee

komarewa?Miin arewa kamenabidan kuu aron

komoyiib kubembaraniib?4 Yi kuu nubbedmo yimin andi ye weng

yemoon dakmenabimaib,miin arewa kamenabidan korem

kuu kerengkan weng dakmimaibkumbedmo.

5O Yariman, yi kuu eb nimakarub ben yobbeengkemoon areb kerundimaib,

yi kuu ebbed yumbon kondewendanyaa dabab wayirimaib.

6 Yi kuu iribdaniib owoddaniib yeenenongkobimaib,

kwane yi kuu anenabdan kuman yen-bandaiwe duknimaib.

7 Yimbed kwane yedmimaib, “Nubbedkomo kamuub kuu Yariman mawedmendokban,

Yekob ye God kuu yangmadandedoreen.” andimaib.

8 Israeldan yi inameniibbandan, yiib kuukaadkerime!

Awon korokdan kui, yiib kuu komoaron arimbed kaadkeraniib?

9Kerendem ongmoon ye God kuu wengam-birindebankowoo?

Indob ongmoon ye God kuu wedmin-debankowoo?

10Ambibkin maa maadan didangkimaan yeGod kuu ongkandindebankowoo?

Nimakarub kedmengkandimaan yeGod kuu kaadkerindokowoo?

11Yariman kuu nimakarubbed komo komomeenimaib kuu yekaad,

Yook 94:12 145 Yook 95:11

kwane yi kuu inumni mimo arebkangkon yekaad.

12O Yariman, ebbed didangkewenman kuuamun kerunewen.

Eb amob yaambed kedmengkanewen-man kangkon amun kerunewen.

13 Kuye karub kuu ye yaa dabab meneba-neen kuu ebbed nen awanenaneeb,

miin arewa kamenabidan yi dowaddem nidke dowan keraneebkumbed.

14 Amborom kuu Yariman kuu ye ni-makarub yaa domondaanban,

yembed yumbon kondoondan yaadomondaanban kui.

15 Amaan ari kuu korok korokbed angkonika yorokmo ye kerekmen yaambedwengyundaniib,

kwane kangdommo doriibdan koremkuu kuye wengyundi yorokmoyaambed dukmonaniib.

16Kanembed ne dowad yaro miin arewadanyaa manmo keraneen?

Kanembed ne dowad ambarakmidanyaa manmo keraneen?

17Yariman kuu ne yaa ma awawindo karen,ne kuu aron yemoonban ari iwarimo

kere bobnaan karen.18 “Ne kuu kombarandamiin.” ande yed-

maniin kuuo Yariman, eb womoniyiibban ye

mimyob dowaken kumbed angku-mone nen kowaneeb.

19 Ne kuu uniyiib meeni darewoob keraanyaron kuu

ebbed ne yaamimyob keewe nemeenidarewoob kankubuneewe kubiyiibkeraan.

20 Ooni ye inamen unitab arewa ye karubkuu eb yaa daboknaneenoo?Dowan.

Manmokerundi ye amob arewa ongmiye karub kuu eb yaa dabokna-neenoo? Dowan.

21Yi kuu nedbenib yorokmodan yaamanmokerimaib,

kwane yi kuu ambarakmindodan yaadudanabe ambarakmiwen kowedukni yeman andewengyundimaib.

22Kumban Yariman kuu ne aromne angku-monimbon keroon,

ne God kuu ne aromkonombon, yeyiibyaa wanaine kukbimaan.

23Yi ambarakmi ye dowad kakman kondene

yi miin arewa kamenabi dowad mon-maraneen,

Yariman nub Godbed yi yeene mon-maraneen kui.

951Minime, Yariman yaa kube wingkem.

Nub bobni yaa burudande bindi yeAromkonoman yaa kube baandem.

2Ye arinambo ari menenub eso andenubkube baandenub ye aningko kankooni

yook wingkem.3 Kedi, Yariman kuu God darewoob

arimbed,ye kuu god yena burudandeKing dare-

woob arimbed keroon.4Okad yu ambokab yiri kuu ye dingki dem

aom awine oonoon,kwane aangko dungkun dungkun

mana angka kangkon yeman.5Karamok kuu yeman, amborom kuu yem-

bed ongmoon kowe.Kwane, ye dingkimbed okad kamkono

ongmoon.6 Aomnime, ye yaa bumangkane korok

kankibine ye aningko kankoonem,kwane nub ongmenaboonman Yari-

man yaa bumangkem.7Amborom kuu ye kuu nub God,

kwane nub kuu ebka bangkandimaab-dan ye nimakarub,

nub kuu sibi areb yembed dorondareoonimaan.

Kibikee, ye weng wengambiribka.

8 Meriba yaambed kwaniwen areb kwaneyiib niindem aom kamkono keraib,

kwaneMassa yaa amiibban ye amboonangka kangkon kwaniwen arebkwane keraib.

9 Kuyaa kuu yiib awoya yiri kuu nem-bed komo kamaan kuu wedmiwenkuned,

ne yaa komboon darobe kaamonewedmiwen.

10Weeb 40yiib kuu ne kuu yi yaa kongen-dembaraan,

kwane nembed yedmaan, “Yi kuu ni-indem aom kimyen winimaibdan,

kwane ne dobiri kerekmen kuu yang-madandimaib.” andaan.

11Kowenorinwandeni amobwengongmeniyedmaan,

Yook 96:1 146 Yook 97:8

“Yi kuu ne yiidkimbon aom awunaib-ban.” andaan.

961Yariman yaa yook yeeb wingkime.

Okaddan korem, Yariman yaa yookwingkime.

2 Yariman yaa wingkime, ye aningkokankoonime,

aronki mimim kuu bobni yaa buru-dande bindi ye kiwaan ongmoon yeweng amun dakmembirime.

3Ye nambiri ye weng kuu ambibkin mimimkorem yaa daandime,

ye ambangkenabi yeka mamaa kuunimakarub korem yaa daandime.

4 Amborom kuu Yariman kuu darewoobarimbed, ye aningko kankoonikumbedmo yimin,

kwane ye kuu unenimbon, god yenaarebban.

5 Ambibkin mimimdan yi god korem kuukuruwak godmo,

kumban Yarimanbed Eweniib am-bidiib ongmenaboon.

6Nambiriyiib dobiri manimanandewiib kuuye yaambed meneboon,

kwane ye kuu ye kurikuri boy-ambiwoombed aromkonoyiibmanimanandewiib doreen.

7O ambibkin maa maa dabokniwendan ko-rem, Yariman yaa ee andime,

Yarimankuunambiriyiib aromkonoyiibkuyaa kuu ee andime.

8 Yariman yaningko kuu nambiri dare-woowiib kowe kuyaa ee andime,

munob koni yemaniib kanmene yekurikuri boyambib yu kuuk wirin-imbon aom awudirime.

9 Yariman yaningko kankoonime, yekaradmo doreen kuu nambiriyiibkowe.

okaddan korem, ye arinambo ari unekiringmime.

10Ambibkin mimimdan yaa yedmime, “Ya-riman kuu oone doreen.

Okad kuu kan ongme kowoone yum-bon kamkonoyiib kereen kowe kandewenebinban.

Kwane ye kuu ambibkin mimimdanyaa konomdangmo wengyunda-neen.” andime.

11Ambid kuu kubuko okad kuu kubi dowak-eniib keruko

karamok baanduko karamok yudingkan korem kangkon baandibko

12mongkobon korem kubibko mongkobonyu kumkam kangkon kubibko

at kuu baandi yaa wengamberenibkwane kube wingkime.

13 Yi kuu Yariman ye arinambo arikwananiib, amborom kuu mana-neen kowe.

Okad yu kumkam yaa wengyundokmananeen kii.

Ye kuu okad yu kumkam yaa yorokmo yekerekmen yaambed wengyundene,

nimakarub korem yaa aadidmiyiibbananammo wengyundaneen.

971Yariman kuu oone doreen kowe, okaddan

kuu kubime,kwane dudbi dudbi angka doriibdan

kangkon kubime.2Wiiwiib amnoom doromodiib kuu ye yaa

awanewandiwen,kwane yorokmo ye kerekmeniib

anammo wengyundiyiib kuu yedibere oonimbon ye ambokab.

3Ye arinambo ari kuu amoyiib denimaan,kwane kuye amotbed ye bondan ku-

naya doriib kuu denendimaan.4Ye imakbed okad kumundin kee nambiri-

maan,kwane okad kuu wedmekoru kiring-

mimaun.5Yariman kuu aangko aangko dia keraane

in yawaak kere okmo keremoonareb kerimaib,

okad kumundin yu Yariman ye ari-nambo arimbed kui.

6Eweniib ambidiib kuu ye yorokmo kerek-men yaa dakmimaib,

kwane ambibkin koremdan kuu yenambiri wedmimaib.

7Kane kane kuruwak god yaa kurikuri keri-maib kuu yi korem yaa karak kondi-maib,

kuruwak god yaa kerengkan keriwen-dan yaa kui.

Goddan korem, yi kuu ye yaa bumangke yeyaningko konkoonime.

8Saiyon kuu wengamberekoru kubeen,kwane Yudadan yi kambong kambong

kuu kubiyiib keriwen,amborom kuu, o Yariman, ebbed

wengyundewen kowe.

Yook 97:9 147 Yook 99:79 O Yariman, eb kuu okad yu kumkam

korem yaa Burudande DarewoobArimbed Keroonman,

ebbedmo kuu aningko darewoobarimbed, god yena arebban.

10 Yariman yaa mimyob dowaken keeni-maibdan, arewa yaa kuu wangdan-dunime.

Kedi, ye kerekmen yaambed doriib-dan kuu yembed dorondarimaan,

kwane yi kuu yembed miin arewadanyi aromkono aom ben angkanongkobimaan.

11Nambiri kuu yorokmodan ari yurenekubi kuu kangdommo doriibdan yaa

kondimaan.12 Kane kane yorokmo doriibdan, yiib kuu

Yariman yaa kubenibye aningko karadmo kankoonime.

98God yaningko kankooni ye yook.1Yariman yaa yook yeeb wingkime,

amborom kuu binangke ye yaa anamandi yeman ongmenaboon kowe.

Kwane ye dingki wiwi karadmombedbondan korem nangme burudande

doroon.2Yarimanbed bobni yaa burudande bindi ye

kiwaan ongmoon kuu korokbene,ambibkin mimimdan yaa kuu ye

yorokmo kerekmen korokbendoon.3Ye kuu Israeldan yi dowad ye womoniyiib-

ban ye mimyob dowakeniibye ma korondiyiibban weng awini ye

inameniib ikakman meenoon.Bobni yaa buruande bindi ye kiwaan nub

Godbed ongmoon kuuokad yimin yimin koremdan kuuwed-

miwen.4 Okad kumundindan, Yariman yaa kube

baandime,ye aningko kankooni dowad yook

wingkenib kube komkime.5Haapbed Yariman yaa wangkime,

haapbed wangki kuwengiibwingkiyiib kamime.

6Kibiyiib sibi duruwiibbed baandenibnub King, Yariman kui, ye arinambo

ari kube komkime.7 Karamok kuu baanduko karamok yu

dingkan korem kangkon baandibko

okad baanduko okad kwari doriibdankorem kangkon baandime.

8Ok awaan korem kuu dingki wowemoonareb kamime,

kwane aangko aangko kuu ibmo kubiyook wingkime.

9 Yi korem kuu Yariman ye arinambo ariwingkime,

amborom kuu ye kuu okad yiri menewengyundok meneen kowe.

Yembed okad yu kumkam kuu yorokmowengyundene

ambibkin mimimdan yaa konomdan-gmo wengyundaneen.

991Yariman kuu oone doreen kowe,

ambibkin mimimdan kuu une kiring-mime.

Ye kuu engyus burawiib yi kidangkambedking ye dibere oonimbon ari dibeenkowe,

okad kuu kiringmuk.2 Saiyon aom kuu Yariman yaningko kuu

darewoob arimbed,kwane ye kuu darewoob arimbed, am-

bibkin korem arebban.3 Yi kuu ye aningko darewoob arimbed

manimanandewiib kankoonime,ye kuu karadmo kowe.

4King kuu aromkonoman, ye kuu anammowengyundi yaa dowaken darewoobkerunoon.

O King, ebbed konomdangmo yekerekmen ongmewen,

Yekob ye awoya ari kuyaom kuuanammo wengyundeneb yorokmo ka-

menabewen.5YarimannubGod ye aningko kankoonime,

ye yon kiriboon yirimbed ye yaa bu-mangke yaningko kankoonime,

ye kuu karadmo kowe.6 Moses yoom Eeron yoom kuu God dore

Yuudan dore wedyiri dobiridankuyaom kuu yiyiib.

Samuel yangkon God yaa baandimaib-dan kuyaom kuu yeyiib.

Yi kuu Yariman yaa baandiiweyi yaa inandundoon.

7 Yembed wiib dodkono areb doreenaombed yi yaa daandoon,

Yook 99:8 148 Yook 102:1

kwane yembed komo kamoon yewengiib amob weng ongmooniibkuu

kondoone awine ooniwen.8O Yariman nub God,

ebbed yi yaa inandundewen.Eb kuu Israeldan yi arewa kamenabi yaa

ukum kowimaab kuned,eb kuu yi ambarakmi are nonondandi

ye God.9Yariman nub God yaningko kankoonenib

ye aangko karadmo arimbed ye yaabumangke yaningko kankoonime,

amborom kuu Yariman nub God kuukaradmo kowe.

100God yaningko kankooni ye yook. Eso andiyeman.1 Okad kumundindan, Yariman yaa kube

komkime.2Kubi dowakeniibbed Yariman yaa bu-

mangke yaningko kankoonime.Kubi yookiibbed ye arinambo ari min-

ime.3Yariman kuu God ande yiibkaadkerunime,

nub ongmenaboonman kuu yem-bedmo, kwane nub kuu yeman.

Nub kuu ye karuwa nimaya, nub kuusibi areb ye bangkandimbon aomdoruub.

4 Eso andiyiibbed ye kurikuri boyambibyu kuuk wirinimbon ye ambongkoaom awunem,

kwane ye aningko kankooniyiibbed yekurikuri boyambib yu kuuk wirin-imbon aom awunem.

Ye yaa eso andenub ye aningkokankoonem.

5Amborom kuu Yariman kuu amun,kwane ye womoniyiibban ye mimyob

dowaken kuu dowan keraanban oo-nendembaraneen,

kwane ye ma korondiyiibban wengawini ye inamen kuu nimakarubyaro dobere dobere yaro wananiibkorem aom angkimbaraneen.

101Dewid ye yook. God yaningko kankooni yeyook.1 Ne kuu eb womoniyiibban ye

mimyob dowakeniib anammo

wengyundiyiib ye dowad yookwingkaniin,

o Yariman, ewaningko kankooni yookwingkaniin.

2Ne kuu ongme kaadkereni ambarakmoonkii ande dedmoniyiibban ye kerek-men yaambed dobaraniin.

Komo aron arimbed ne yaa mana-neeb?

Nambiwoom dobaraniin kuune niindem aom ma aadikmiyiib-

banbed dobaraniin.3Ne indob ari kuu karakiib arewa ye barang

kuuma dowakeniib kerainban.

God yaa angkurom korokbeniwendan yikamenabi yaa kuu kongendimain,

yi kuu ne ma nen kimyen wanaibbankii.

4 Inamen unitawiibdan kuu ne yaa kuu am-bab angka keraniib,

inamen arewa korem kuu kangkad-maniin kui.

5Kanembed ye dia doreenman yaa yemyebwengamborokbanabaneen kuu

nembed ye kuu kebenenaniin.Kanembed ye kuu nembedmo yimin ande

kerengkan kamaneen kuunembed ye kuu angkodmenainban.

6 Ne kuu ne ambibkindan anam andiwenyaa karub amun ande kereknaniin,

kwananiine ne yoom dobaranuub.Kane ye kuu ambarakmoon kii ande ded-

moniyiibban ye kerekmen yaambeddobaraneen kuu

ne yaa awawaneen.7Karub kanembed ye kuu birandimaan kuu

nambiwoom kuu yeyiib dobaraanban.Karub kanembed ye kuu dudanabimaan

kuune arinambo ari dobaraanban.

8Ne ambibkin ye arewa kamenabidan kuuamkimo korem kebenendaniin.

Nembed arewa kamenabidan korem kuuYariman ye siti aombed ben bunangka

kiradmaniin.

102Durud yewed kandoonman ye kurikuriweng. Ye kuu miin yiminban kerekoremimyob wandoon ye weng Yariman yaadakmoon.1 O Yariman, ne kurikuri kee wengam-

berewe.

Yook 102:2 149 Yook 102:25

Ne awawe ande baandi kuu eb yaamonok.

2Ne yiminban kere eb yaa baandakaeb murubia ne yaa kuu kan yeknaab.

Eb kerendem kuu ne yaa kowe wengam-berewe.

Kwane eb yaa baandaka kirod inan-duwe.

3Ne wad dobiri yaron kuu amareng anwen-emoon areb,

kwane ne kono kuu amoyidkob den-emoon areb keroon.

4 Ne niindem aom kuu kereek nuubnekoknemoon areb keroon.

Kedi, ne animan ani kuu nonondandi-main.

5Ne wareki darewoob kamimain kumbedyomiibban konokonomo keraan.

6Ne kuu amboon angka on kanakana arebkeraan,

kwane ne kuu ambib bobbon aom onkamim areb nembirimo dobaraan.

7Amnoom kuu angkande kaimain kumbanunuk angkindeban keraan,

kwane ne kuu wid angka ye on arebnembirimo keraan.

8Aronki doboob kuu ne bondanbed ne yaadaawi yeman kerimaib,

kwane kane kane ne yaa damangkaw-imaib kuu naningko kande butunyeman kerimaib.

9Kedi, ne kuu yikbodkumbednaniman arebkere aneni,

ne anande kaimain ye ok aom kuu neinokiib kubudaraana animain.

10 Kwanimain kuu amborom kuu eb norindarewoob ne yaa wandewen kowe.

Kedi, ebbed ne nendane kan angkakorarewen.

11 Ne wad dobiri yaron kuu oobneya yekuruwak areb,

kwane ne kuu kereek nuubnemoonareb kere winimain.

12 Kumban, o Yariman, eb kuu eb dibereoonimbon arimbed aron koremdiberembirimaab,

kwane eb yirin kuu nimakarub yarodobere dobere yaro wananiib ko-rem aom kwane angkimbaraneen.

13 Eb kuu dembeneb Saiyon yaa mimyobkowaneeb,

amborom kuu ebbed yu yaa awandiyaron kuu muneen kowe,

aron kinewen ari muneen kui.

14 Kedi, yu ambib ye bot bondanbed benangka kirariwen kuyaa kuu ebdemedan kuu mimyob keendimaib,

yu monmarundiwen ye ingkud kuyaakuu korem mimyob kowimaib.

15Ambibkin mimimdan kuu Yariman yan-ingko yaa une bumangkaniib,

kwane okad yiridan yi king korem kuueb nambiri yaa une bumangkaniib.

16 Amborom kuu Yariman kuu angkon ikaSaiyon yengbekore

ye nambiriyiib angkadaraneen.17 Ye kuu kamboknondan yi kurikuri yaa

inandundaneen,yi kaamoni yaa kuu wunekaraanban.

18Awoya awoya amaan ari yi dowadwongk-ibko,

yi kuu Yariman yaningko kankoonimeandi ye weng kukei.

19 “Yariman kuu ambab ari ye dobirim-bon karadmo arimbed yiri keen-domboroon,

Ewen arimbed okad yiri wedme daro-boon kui.

20Kukuu wii aom kamobiwendan yi warekiwengamberekore,

dukni yeman andiwendan yaa benangka nongkobanded.” kwanewongkime.

21 Kwananeen kuu Yariman yaningko kuuSaiyon aombed dakmenib

Yerusalem aombed ye aningkokankoonaniib.

22Ambibkin mimimdaniib oonimbon mim-imdaniib kuu

Yariman yaa kurikuri kamande ned-baniib kuu kwananiib kii.

23 Ne kuu weeb yemoonban dobaraankumbed ne aromkono kuu yembeddookboon,

yembed ne wad dobiri yaron kuu naredukmenmo keroon kui.

24 Kowe nembed yedmaan, “O ne God, nemokaid doriin keyaombed ne nenangkanaab.

Eb weeb kuu nimakarub yaro doberedobere yaro wananiib korem aomwenembirimaun.

25Yimin andowoon yiri kuu ebbed okad yuambokab ongmenabewen,

kwane ambidiib Eweniib kuu ebdingkimbed ongmenabewen.

Yook 102:26 150 Yook 103:1826Yi kuu monmaraneen kuned eb kuu do-

baraneeb,yi kuu ebkad korobob keremoon areb

keraniib kui.Yi kuu ebkad areb ebbedbiangke benkirad-

mekorebyeweb ben debendaneeb.

27 Kumban eb kuu kwane doreebmodoberembaraneeb,

kwane eb weeb kuu ma yimin wan-daanban.

28 Eb demedan yi meed kuu uniyiibbankumbed dobaraniib,

kwane yi awoya kuu eb arinambo ariye yumbon aom dobaraniib.

103Dewid ye yook.1 O ne kingkin, Yariman yaningko

kankoona,ne niindem aom kumundiniib ye an-

ingko karadmo kankoona.2 O ne kingkin, Yariman yaningko

kankoona,ne yaa awawi ye kerekmen yaa ma

nonondandain.3Ye kuu ne ambarakmi korem are nonon-

dandenene bob anikad maa maa korem kuu

ongmewimaan.4Kwane ye kuu ne bobneni bobkonombon

aom angkimbarain andi ye dowadbiddene,

womoniyiibban ye mimyob dowak-eniib mimyob keewe kakman arenonondandiyiib keewimaan.

5 Kwane ye kuu ne inamen dowaken yaayiminmo amunmo keruwimaan,

kowe on diba yaromkono areb neyaa kuu kewed yaromkono dobirikerekmen ika kawaane kwane do-birimain.

6Yarimanbed yorokmo ambangkimaan,kwane yembed dabab wayiroondan yi

dowad anammo wengyundimaan.7 Yembed ye dobiri kerekmen kuu Moses

yaa korokbenoon,kwane ye kamenabi kuu Israeldan yaa

korokbendoon.8 Yariman kuu mimyob kowi ye God,

kabamoon kondoon ye mimyobdowaken keendi ye God,

ye kuu kirodmo norin wandimokban,ye kuu mimyob dowaken darewoobkeendi ye God.

9Ye kuu nub yaa manmo kerundembaraan-ban,

kwane ye norin kuu kwane kowe aw-inembaraanban.

10Ye kuu nubbed komo ambarakmuwen yedabab yaambed ukum kondindo,

kwane ye kuu nubbed komo arewakamenabuwen ye kakman yaambedinandindo.

11 Amborom kuu okadbed ari daane Ewennandi ye ambab kumunkingki kwa-mune areb kuu,

ye womoniyiibban ye mimyobdowaken kuu miin darewoob, yeyaa unimaibdan yaa.

12Aron dembimaun angkambed wene aronkubunimaun angka keri ye ambabkwamune areb kuu,

yembed nub ambarakmi kuu nubyaambed ben ambab angka kirad-moon.

13 Awodkimbed dana meed yaa mimyobkowimaan kwamune areb kuu,

Yarimanbed ye yaa unimaibdan yaakangkon mimyob kowimaan.

14Amborom kuu nub kuu komombed ong-menaboon kuu yekaad,

nub kuu okad yiridanmo kangkonyekaad kowe.

15Nimakarub kuu kekei, yi dobiri yaron kuukereek areb aron dukmenmo.

Yi kuu kainekorib kirodmo kiomneduknaniib, yi kuu dura angka yenong wuung areb,

16 nuubbed mene wuure araane koknedowan keremoon areb kii,

kwane nong wuung demboon ye okadkuu nong wuung koknoon yaa mameenimokban.

17Kumban aron korem anuk doboroonbedmene aron korem ambab ari do-baraneen kumaom kuu

Yariman ye womoniyiibban yemimyob dowaken kuu

ye yaa unimaibdan yaa angkimbirimaan.Kwane ye yorokmo kerekmen

kangkon yi awoya ari yaa angkim-birimaan,

18kane kanembed amob weng yembed ong-moon kuu awinenib

Yook 103:19 151 Yook 104:18

ye kongamki yamob kuyaa meene aw-inaniib kuu kuye mimyob dowakenkuu yi yaa kwane angkimbaraneenkui.

19 Yarimanbed ye dibere oonimbon kuuEwen arimbed nowoon,

kwane ye oonimbon aom kuukumkam koremiib.

20Yariman ye engyus, yiib kuu ye aningkokankoonime,

aromkonodan kuu ye kwanime andiye weng awine kwanimaib,

ye weng awine kandimaibdan kui, yiibkuu ye aningko kankoonime.

21 Yariman ye ana nangmidan Ewen aridoriib korem, ye aningko kankoon-ime,

ye demedan kuu ye dowaken yaambedkwane ambangkimaib kui, yiib kuuye aningko kankoonime.

22 Yarimanbed komo komo ongmenaboonye kumkam, yiib kuu ye aningkokankoonime,

ye oonimbon aom doriibdan kui, yeaningko kankoonime.

O ne kingkin, Yariman yaningko kankoona.

1041 O ne kingkin, Yariman yaningko

kankoona.O Yariman ne God, eb kuu darewoob

arimbed,kwane eb kuu nambiriyiib dobiriman-

imanandewiib inwarewen.2Ebka eb nambirimbed ebkad doboob areb

kan dabunewen,kwane ebbed ambid kuu dabua areb

kan batangne binge koweneb,

3ambid ari ye ok arimbed eb dobirim-bon kuu arumewen.

Ebbed wiib ben eb seriot areb ongmenebyarebimaab,

kwane nuub kan ayari on arebongmeneb kuye buraab arimbedwan yarebimaab.

4 Ebbed nuub kuu ben eb weng benbidankerundimaab,

kwane amot yumbu kuu ben ebdemedan kerundimaab.

5Ebbed okad yu ambokab ongmenabewen,kowe kan dewenebinban aron korem.

6Kwanekoreb karamok kuu dabua areb kanokad ari dabunendewen,

kowe ok kuu aangko aangko kebe-neen.

7 Ok yaa ongkandewen kumbed kombiriwuneen,

eb nambadbed baandewen kumbedok kuu wan wenemoon arebwenebeen.

8Ok kuu aangkombon ari korondenukankubunen yiri dewenenuebbed ongmenabewen ye yumbon

kurimbed wuneen.9 Ebbed karamok wene burudandindeban

ye yumbon nongkobewen kowe,ok kuu ikakman okad kumundin

dabunaunban.10 Ebbed kirubdem ongmenabaawe ok kuu

kankubunen yiri wenenuaangko yara yara kere yiri wenebi-

maun.11 Ok wenebaune okad yu dingkan korem

kuu animaib,donki kiib kangkon ok ane mikmoni-

maib.12Ayari onbed ok kaat yaa amiyiib yenben-

abenib,at kwari kuu yookiib wingkanabimaib.

13 Eb dobirimbon arimbed am yedmekowaawe aangko aangko ariwinimaun,

kowe eb ambangkanabi yaambed yobiraane okad kubimaun.

14Kereek kuu buromakau yi ani dowad ong-maawe dembimaan,

kwane yongbon yeman nimakarub yiani dowad ongmaawe dembimaun.

Okad yirimbed animan yemoon dembi-maib,

15nimakarub ane yi niindem aom kubiye wain ok ye nong yob dembaune,

nimakarub kube murubia kankooni ye olifambodiib ye at kuu yowiib iraune,

aromkono kondi ye flawa ye wiit kuuyowiib irimaan kui.

16Yariman ye at kuu ok ane mikmonimaib,ambibkin Lebanon yu at sidaa yembed

arumenaboon kui.17Kwari kuu onbed ami yenbenabimaib,

kwane on dareb kawanmo kwangkonmenebe at feer kwarimbed amiyiibyenbenabimaib.

18 Naningkod kiib kuu aangkodem kiibdebkwarimbed doriib,

Yook 104:19 152 Yook 105:5

kwane ba haireks kuu aangko kebedangkambed doriib.

19Ebbed wood ku ongme kowewen kumbedamaroniib yongkonbi yaroniib kim-ingki yeman kereen,

kwane aron yu kubuni kiwaan kuuyukaad.

20 Ebbed amnoom ku ongmewen kumbedminimaan,

kwane dingkan kiib kuu amnoombedyarebimaib.

21 Laiyon kuu aye anem ande komkanabi-maib,

kwane yi animan onmimaib kuuGodbed bangkandimaan.

22 Aron yaro minimaun kuu yi kuu wenebikderebimaib,

yi kuu yi angkimbon dem aom ikak-man wene dibere unuk dangimaibkui.

23Kwane nimakarub kuu wene yi demem-bon yaa deme awinaiwe

kwane wene oobne miriknimaan.24 O Yariman, eb ambangkenabi kuu

yemoon kai.Eb kuu meeni kangdommombed ko-

rem ongmenabewen,kwane okad kwari kuu ongmenabe-

wen ye kumkam kuu yemoonmomuubniwen.

25Karamok kuu yakui, yara yara kuu dare-woob ambab,

kwane kuri niindem yiri kuu okyiridingkan yemoon kai, kimingkinde-ban,

dingkan embengiib darewoowiib waddoriib kui.

26Kwane motod kuu kwarimbed dewenebi-maib,

kwane kumaombed omyere darewooblewaiyatan kuu ebbed ongmekorebkaaneewe kuri iningkuk kamimaan.

27 Yi korem kuu ebbed animan maonda-neewa ananuub manok ande dobir-imaib,

kwane ebbed aron anam arimbedbangkandimaab.

28Animan bangkandaawa bimaib,kwane dowakeniib keraawa yiminmo

kerimaib.29Eb murubia kan yeknaawa uniwon karak-

won kerimaib,yi inum kuu ebka kandaawa

yoworenib ikakman okad kerimaib.

30Kumban ebbed eb inum yi yaa kondaawayi wadkeri kuu andowe dobirimaib,

kwane ebbed okad kumundin ong-mendaawe yeeb areb ikakman keri-maun.

31 Yariman ye nambiri kuu aron koremkwane angkimborok,

Yariman kuu yembed komo komo am-bangkanaboon yaa kubok.

32 Yembed okad kumundin wedmendaanayuka kiringmimaun.

Yembed aangko aangko yaa angko-rondaane amarengiib dembimaan.

33Ne wad dobaraniin yaron korem kuu Ya-riman yaa yook wingkimamaniin.

Aron komoyiib kwane okad kiri do-baraniin yaron kuu ne God yan-ingko kankooni yook wingkima-maniin.

34Nembed Yariman yaa kubimain kuu,ne meeni inamen yaa kuu yembed

amun ande kubok.35 Kumban ambarakmenabidan kuu mon-

mare okad kiri kee dowan kerok.Kwane arewa kamenabidan kangkon

dowan kerime.O ne kingkin, Yariman yaningko kankoona.

Yariman yaningko kankoonime.

1051 Yariman yaa eso andime, ye an-

ingko yaambed koromone dorebaandime.

Yembed komo komo kamenaboonkuu ambibkin mimimdan yaadaandime.

2 Ye yaa yook wingkime, ye aningkokankooni yook wingkime.

Binangke ye yaa anam andi yemanongmenaboon korem kuu dak-mime.

3Ye aningko karadmo yaa kubi darewoobkerime.

Yariman ande onmiibdan, yiib niin-dem aom kuu kubime.

4Yariman ande onmenib ye aromkono nubyaa kondok andime.

Ye yaa kurikuri kere ye aningkokankoonembirime.

5 Binangke ye yaa anam andi yeman ong-menaboon kuyaa kuu ika meenime,

kami yeka mamaayiib wengyundiwengiib kuyaa kangkon ika meen-ime.

Yook 105:6 153 Yook 105:286O ye dememan Abraham ye awoya ari,

o Yekob ye meed, Godbed kinoondankui,

7ye kuu Yariman nub God,ye wengyundi weng kuu okaddan ko-

rem yaa angkimbaraneen.8 Yi dowad amob weng ongmoon kuyaa

aron korem meenimaan, nonon-dandaanban,

Yembed kwamime andi ye wengyedme kowoon kuyaa meenaneen,

nimakarub yaro dobere dobere yarowananiib 1,000iib yaron doboobkuu,

9 Abraham yaa yedme kowoon ye amobweng kui,

Aisek yaa kangkon yedme kowoon yeamob weng kui.

10 Amaanbed kuye amob weng kuu Yekobyaa ee awinem ande yedmoon,

Israel yaa amob weng kee aron koremyeman ande yedmoon kukei,

11 “Eb yaa Keenan ambibkin kee nembedkabdaniin,

kowe eb ambibkin keranuun.” an-doon.

12Kumban Yekob awene kuu yemoonban,yi kuu yemoonban anam, yi kuu

ambibkin kumaom doriib kangkonnoroddan.

13 Yi kuu kwane ambibkin maa kere am-bibkin maa kere awerenmo yari-wen,

oonimbon maa kere oonimbon maakere yariwen kui.

14 God kuu yi yaa karub yenambed dababwayiraib ande kebenoon,

kwane yi dowad king yena ongkandeyedmoon,

15“Nembed yi ari oiyo bune kinaandan keeangkorondaib,

ne profesidan keyaa ma arewa ka-mendaib.” andoon.

16 Kwane yembed Keenan ambibkin kuyaaam yongkonbi kondoone

yi kuu animaniibban keriwen.17 Kwane karub maa kankowoona yedin

wonoon,kukuuYosef, ye kuu ye ayiyambed kan

mooniwen, dabderem yiri doberedememo awinembiri ye karub keridowad.

18Nenwiniwendanbed ye yon kuu seinbedborokiwen kumbed kubungk-abawiib keroone,

ye kongkono yaa kangkon seinbedborokiwen.

19 Kwane doboroonkob wene yembed ko-marewa keraneen ande dakmoonkuu anam id keroon,

Yarimanbed ye yaa daanoon ye wengkuu anam id keroon kui.

20 Kwane wii aom doreen kuu Idyipdan yikingbed nen bunangka kowoon,

ambibkin maa maa oonoonmanbednen bunangka kowoone obonkeroon kui.

21Kwane kingbed ye kuu nen kowoona am-biwoom doriibdan korem yi korokkeroon,

kingbed ye kuu nen kowoona king yeyiribman korem oonoon kui.

22 Kwane deme konoona ye dowakenyaambed king ye dana meedkedmengkandene,

king ye korok korok yaa meeni kang-dom kuu kedmengkandoon.

23 Amaanbed Israel awene kuu Idyip aomawudiriwen,

Yekob ye nimadana yoom kuu Hemokad yiri winiwen kui.

24 Yarimanbed ye nimakarub kuu danayemoon bangkandoona muubni-wen,

yi kuu ongmendoona yemoonmokeri-wen, Idyipdanbed yi yaa bon keri-wendan arebban.

25 Bondan kuu yembed ongmendoona yenimakarub yaa arud wandembiri-maib,

bondanbed ye demedan yaa wunon-wanon kamiwen kui.

26Kwane yembed karub ayoob ben yuroon,ye dememan Moses yoom kinoonman

Eeron yoom kui.27Yi kuu binangke God yaa anam andi ye-

man ongmenabiwen Idyip aombed,kami yeka mamaa kuu Hem okad aom

ongmenabiwen kui.28 Yembed Idyip ambibkin aom kuu

kumunmo kerok ande yedmekowoona kumunmo keroon,

kumban Idyipdan kuu ye weng yaawabkad keriwen.

Yook 105:29 154 Yook 106:729Yembed yi ok kuu kan amonombe umkan

keroone,okyiri oon korem kuu dukniwen.

30Idyipdan yi ambibkin aom kuu kodmuub-niiwe,

yena kuu korok korok yi wadnariangkimbon aom awudiriwen.

31Yembed yedme kowoona wadmung nim-ingkiwen yemoon menebiiwe

kimiringmenebe ambibkin kumundinaom muubniwen.

32Yembed ongmoona ambibkin kumundinaom kuu

am boyareb yurukmo kirobooneimakiib kamenaboon.

33Yembed Idyipdan yi nong yob yongboniibyedob ayiib monmarene

yi ambibkin ye at korem kuu monma-roone kurubkurub keriwen.

34Yembed ed yedme kowoona menebiwen,yi kimingki kuu yiminban.

35 Kwane yimbed nong biid at biidiibmongkobon kawiib korem kuu

anenib dowan korodkabmo kere wini-wen.

36Kwane yembed Idyipdan yi meed wonobdana korem kuu yenbande nongko-boon,

kaine amni ye aromkono ibduruk ko-rokbi yeman kuu dukniwen kui.

37 Kwanekore Israeldan kuu bin yaroangkane wonoon, yi kuu botsilvaayiib bot goldiib yemoon benwiniwen,

kwane yi amyenimbon korem aomkuu karub maa ma komborokandindo.

38 Kwane Israeldan winiiwe Idyipdan kuukubiwen,

amborom kuu Israeldan yaa uniwenkowe.

39 Godbed wiib kandune aron ye niminkebeni yeman yi ari kowene

amnoom kuu amot yumbuyiib yi arikondimaan.

40Yimbed kaamoniiwe yembed on yaningkokweil benmonoon,

kwane Ewen ari ye om animanbangkandoone ane mikmoniwen.

41 Yembed bod dumnad yaambed ok nan-daana menebimaun,

kwane ok kuu ok awaan areb kereokad koknoon angka wenebimaun.

42Godbed kwamoon amborom kuu ye wengkunduk karadmo yaa ika meenoonkowe,

ye dememan Abraham yaa konoonkui.

43 Kwane, yembed ye nimakarub kuuamboon aombed ben kubiyiibbedangkadoroon,

yembed kinoondan kuu kubebaandiyiib ben angkadoroon kui.

44Kwane, yi yaa kuu ambibkin yenadan yiokad kondoon,

kowe yi kuu yenambed deme yobdoo-diib ambangkiwen ye kumkam benooniiwe yiman keroon.

45Kwanoon kuu yembed wongkoon yamobawine kandime andene

ye amob ben kongamkime anded.Yariman yaningko kankoonime!

1061Yariman yaningko kankoonime!Yariman kuu amunmo kowe, ye yaa eso

andem,amborom kuu ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken kuu aron koremangkimbaraneen kowe.

2Yariman ye kamenabi aromkonoyiib kuukanembed dakme yimin keraneen?

Ma, ye aningko kankooni ye weng ko-rem kuu kanembed dakmaneen?

3 Anammo wengyundimaibdan kuu amunkerundoon,

yorokmo dobirimaibdan kangkonamun kerundoon kii.

4 O Yariman, eb nimakarub yaa kubidowaken keendaneeb kuu ne yaakangkon ika meene.

Ebbed yi kuu arewa yaa burudandebindaneeb kuu ne yaa kangkonawawe.

5Kwananeeb kuu kinewendan yiminmo do-baraniib kuu neyiib keraniin,

kwananeeb kuu eb ambibkindankubaniib kuu neyiib keraniin kii,

kwananeeb kuu yumbon kondewen-dan ewaningko kankoonaniib kuuneyiib keraniin kii.

6 Nub kuu nub awoya yiri areb ambarak-muwen,

kwane nub kuu wabkad kerenub miinarewa kamenabuwen.

7Nub awoya yiri kuu Idyip aom dobiriwenkuu

Yook 106:8 155 Yook 106:27

binangke eb yaa anam andi yemanongmenabewen kuyaa kuu mameenindo.

Eb amun amun kamenabi yemoon yi yaakamewen kuu ika meenindo keri-wen,

kwane yi kuu karamok Dodmoyaambed wabkad keriwen.

8 Kumban yembed yi kuu arewa yaa bu-rudande bindoon, ye yirin kowi yedowad.

Ye aromkono darewoob korokbidowad kwanoon.

9 Yembed karamok Dodmo yaa ongkan-doone keekne bid kamkono kereen,

kwane karamok kuu domokbeangkara angkara keroon koweyembed yi kuuwedyiri bid koknoonari ben kinban yanoon.

10 Kowe yembed yi yaa arud wandem-boroonman yaa kuu burudandebindoon,

kwane yembed yi bondan yi dingkidem aom kuu bidde ben angkanongkoboon.

11Kwane yi bondan kuu karamokbed yeeneyukneen,

karub mimo ma ok ambe bid dorindo.12Kwanoon kumbed yi kuu ye weng kunduk

yaa anam andenibye aningkokankooni yookwingkiwen.

13Kumban yembed komo kamoon yaa kuuyi kuu kirodmo nonondandiwen,

kwane ye dowaken kuu kuna andekaamonindo, yika inamen ong-menib kwane ambangkiwen.

14 Kwane, Idyip ye animan yaa moommokerenib,

amboon angka God yaa komboonkaamobiwen.

15 Kowe yimbed komo kaamoniwen kuukondoon kumban,

kwane kuyoom kuu bob anikad are-wayiib kan kondoon.

16 Yi kuu ambib kombon yenbiwenbonaombed Mosesiib

Yariman ye kurikuri dememo awini yekarub Eeroniib yaa wungkandiwen.

17 Kowe okad kuu andokbe mongkoddaadenu Detan kuu kan anuk-muneen,

kwane okadbed Abiram yoom yeyoman winiwendan yoom kuu benmangkanabeen.

18Yi yoman winiwendan kuu amotbed de-noboon,

amot yumbumbed arewa kamidan keedene kubunoon kui.

19Yimbed aangko Sainai angkambed buro-makau mana ye kuruwak ongmi-wen,

kwane kuye dudi god ye kuruwak botgoldbed ongmiwen kuyaa kurikurikeriwen.

20Kowe yi kuu Nambiriyiib Ye God yaa ko-rondenib,

buromakau ambi ye kuruwak yaakurikuri kame kubiwen,

kukuu kereek animaan ye dingkanmokuda.

21 Godbed yi kuu arewa yaa burudandebindoon kuned,

yi kuu ye yaa nonondandiwen.Ye kuu Idyip yirimbed ambangkanabi

dareb dareb ongmenaboonman,22ye kuu Hem okad aombed kami yeka

mama ongmenaboonman,ye kuu karamok Dodmo yaambed bi-

nangke ye yaa anam andi yemanongmenaboonman kuned ye yaanonondandiwen.

23Kowe Godbed yi kuu monmaraniin andeyedmoon kumban,

yembed kinoonman Mosesbed yaroGod dore yi dore wedyiri doberene

God ye norinbed yi kuu mon-maradamoon kuu kebenandekamoon.

24Amaanbed yi kuu okad amun kuyaa ko-rondenib

yeweng kunduk kuyaa anamban andi-wen.

25 Yi kuu yi ambib kombon aombedmungkubmangkab kamiwen,

kwane Yariman ye weng kuu awinekandindo, korondiwen.

26Kowe yembed ye dingki kankoone wengkamkono yedme kowoon kuu

yi kuu amboon angkambed duknaniibkumbedmo andoon.

27 Weng ari yedme kowoon kuu yembedyi awoya ari ben buyokbayok ka-maneena ambibkin yena angka do-baraniib,

Yook 106:28 156 Yook 106:48

bidambibmaamaakuyaa boketawara-neene dobaraniib kui andoon.

28Yi kuu dudi godmaa Baal Peor yaa dabok-nenib,

wadkeriyiibban ye dudi god yaamunob koni ye animan aniwen.

29 Yimbed kwane arewa kamenabiwenkumbed Yarimanbed yi yaa norinwandoone,

bob anikadmiin arewa kuu kan dembeyenbandoon.

30 Kumban Finehasbed yaro dorene am-barakmoonman kuu kan wengyun-dene ukum kerunoona,

kuyaambed bob anikad arewa keeGodbed kondoon kuu kebenoon.

31 Kwane Godbed Finehas yaa karubyorokmo ande yedmoon,

kwane kuye weng kuu nimakarubyaro dobere dobere yaro wananiibkorem aom kwane angkimbara-neen.

32 Aron maa Israeldanbed ok Meribayaambed arewa kamiiwe Yari-manbed arud wandoon,

kwane yi arewa kami kumbed dababkuu Moses yaa monoon,

33amborom kuu yi kuu God ye Kingkin yaawabkad keriwen kowe,

Mosesbed yi yaa kenambunmo dak-moon.

34 Yarimanbed yi yaa yedme kowoon kuuKeenan ambibkin aom doriibdankorem yeene nongkobime andoonkumban,

koremban yenamo yenbandiwen.35 Kwane, yi kuu Keenan ambibkin aom

doriibdan yaa kan dabokenib,yi amowamob yaa awine kandenib,

36 yi kuruwak god yaa kurikuri kame yianingko kankooniwen kowe,

kuye kuruwak god kuu Israeldanyaa kawaad nong awinemoon arebkerundoon.

37 Israeldanbed yi karub danayiib nimadanayiib kuu

yeene kuruwak god, awad arewa kui,yi dingki aom nongkobiwen.

38 Yimbed ambarakmindodan ogood yen-bandiiwe umkan kubudoroon,

yi karub danayiib nima danayiib yiumkan kui.

Yimbed yeene Keenandan yi kuruwak godyi dingki aom nongkobiwen kowe,

ambibkin kuu umkan kubudoroonkumbed Godbed yi yaa angkuromkorokbendi yeman keroon.

39 Yimbed kwane kamiwen kumbedyi kangkon Godbed angkuromkorokbendi yeman keriwen,

yi arewa kamenabi yaambed yi kuunenemdan areb keriwen.

40 Kwana kowe, Yariman ye norin kuu yenimakarub yaa denoboon,

yumbon kondoondan yaa kuukomyeng areb kerundoon kui.

41 Kowe yembed yi kuu ben ambibkinyenadan yi dingki ari nongkoboonkowe,

yi yaa kuu arud wandembiridanbedooniwen.

42 Yi yaa kuu yi bondanbed dabab dababyobdoodmo bangkandiwen,

kwane yi kuu yi bondan yi dabderemyirimbed doriib.

43 Yembed yi kuu aron yemoonmombedarewa yaa burudande bindimaan,

kumban yi kuu wabkad kamembiri-maib kowe,

ambarakmi dem kongdem yirikubunimaib.

44 Kwanimaib kumban ye yaa baandiiwewengamboroon kuu

yembed yi miin yiminban keriwenkuyaa wedmendoon.

45Kwane amobweng ongmoon kuyaa kuu yidowad ika meenekore,

ye womoniyibban ye mimyobdowaken darewoob yaambed yi yaaukum kondi kuu korondoon.

46Kwane yembed yi bondan kuu ongmen-doona yi bondan kuu yi yaamimyobkowimaib,

kane kanembed Israeldan awingki-wendan kui.

47O Yariman nub God, nub kuu arewa yaaburudande binde.

Nub kuu ambibkin maa maa kumaomdoruub kuu ben menebe.

Kwananeeb kuu ewaningko karadmo yaaeso andenub,

ewaningko kankoone kubi darewoobkeranuub.

48 Yariman, Israeldan yi God, ye aningkokankoonem,

aron korem anuk doberewenbedmene aron korem ambab ari

Yook 107:1 157 Yook 107:22

dobaraneeb kumaom kuu kwanekamem.

Nimakarub korem kuu yedmime, “Anamkwanok.” andime.

Yariman yaningko kankoonime.Buk Angko

107Yook 107–150

1Yariman kuu amun kowe, ye yaa eso an-dem,

amborom kuu ye womoniyiibban yemimyob dowaken kuu aron koremangkimbaraneen kowe.

2Ku yedmaan kuu Yarimanbed biddoondankuu kwane yedmime,

bondan yi dingki dem aombed bid-doondan kui.

3Okad maa maa yaambed benmonoondankui,

kangkayiib kaomiib kariyiib kiriyiibyaambed benmonoondan kui.

4Yena kuu amiibban ye amboon angka aw-erenmo yariwen,

kwane siti yaa wini ye kiwaan onmi-wen kuned ma wedmindo.

5Yi kuu mungiyiib ok moomiib kumbedduknok andiwen.

6Kwane yi kuu dabab kandiwen ye dowadYariman yaa baandiwen,

kowe yembed yi miin yiminban keri-wen yaa kuu awandoon.

7Ye kangkon yi kuu ben kiwaan yorokmoarimbed

kinban wenene siti yaa nandoon.8 Yi kuu Yariman ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken ye dowad ye yaaeso andime,

kwane binangke ye yaa anam andiyeman ongmenaboon ye dowadkangkon eso andime.

9 Amborom kuu kane kane yi kuu moombobniwen kuu bangkandoone anemikmoniwen,

kwane kane kane yi kuu mungi bob-niwen kuu animan amun bangkan-doone yiminmo keriwen kowe.

10Yena kuu kumun aombed dobiriwen, ku-mun doromod bobnin aom kui,

yi kuu wiidan, seinbed yerengki yedurud yewediib dobiriwen kui.

11 Amborom kuu yi kuu anukbed God yeweng yaa wabkad kerenib,

Korem Burudandoon Arimbed yeGod ye ongkandi yaa wunekariwenkowe.

12 Kwana kowe, yembed yi kuu ben demeyobdoodmo yaa kiraroon,

kwane yi kuu komborok andiwen kuuyi kuu awandi ye karuwiibban.

13 Kwanekorib dabab kandiwen ye dowadYariman yaa baandiwen,

kowe yembed yi miin yiminban keri-wen yaa kuu awandoon.

14Kwane yembed kumun doromod bobninaom kuu yi ben angkaderene,

yi yaa sein yerengkoon kuu buruwad-moon.

15 Yi kuu Yariman ye womoniyiibban yemimyob dowaken ye dowad ye yaaeso andime,


16 Amborom kuu yembed wii ambongkobroonsbed ongmiwen kuu wowemonmarene,

yerengki yeman awurimbed ongmi-wen kuu nare kiradmoon kowe.

17 Yena kuu yika wabkad keri ye ina-men yaambed inameniibbandankerenib,

ambarakmenabiwen kumbed durudyewed kandiwen.

18 Kwane yi kuu animan korem yaakomyeng areb kerundekorib,

bobni ambongko yaa winiwen.19 Kwanekorib dabab kandiwen ye dowad

Yariman yaa baandiwen,kowe yembed yi miin yiminban keri-

wen yaa kuu awandoon.20Kwane yembed weng kowoon kumbed yi

kuu ongmendoon,kwane yika monmari ye inamen yaa

kuu burudande bindoon.21 Yi kuu Yariman ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken ye dowad ye yaaeso andime,


22Yi kuu munob konemoon areb ye yaa esoandime,

kwane ye ambangkanabi kuu dakmekubi yookbed wingkime.

Yook 107:23 158 Yook 108:123 Yena kuu motod aombed karamok ari

winiwen,yi kuu ok darewoob ari dewenenib

berengke moonidan keriwen kui.24Yi kuu Yariman ye ambangkanabi wedmi-

wen,binangke ye yaa anam andi yeman

karamok niindem yiri ongmena-boon kui.

25Amborom kuu yembed yedmoone nuuwaama arewa kamene

oknondok darewoob ambab ari bendaanebeen kowe.

26 Oknondokbed yi kuu kan ambid aridaanekoru kan niindem yirikubunekoru kameen,

kwane arud darewoob aom aomniwenkumbed aromkonoyiibban duben-debenmo keriwen.

27 Kwane yi kuu awarak yimaundan arebkanwene kudore kudore kamenib,

inamen amun kandindeban keriwen.28 Kwanekorib dabab kandiwen ye dowad

Yariman yaa baandiwen,kowe yembed yi miin yiminban keri-

wen yaa kuu ben angka nongko-boon.

29 Yembed nuuwa ama yaa yedmoonedowan keroon,

kowe karamok yu oknondok kuu kankubune yewenub kereen.

30Yewenub keruune yi kuu kubiwen,kwane yembed ben kinban wene

yimbed wirinande meeniwen yaabe monoon.

31 Yi kuu Yariman ye womoniyiibban yemimyob dowaken ye dowad ye yaaeso andime,


32 Kwane yi kuu nimakarub nedbimaibaombed ye aningko kankoonenib,

aamkono aamkono nedbimaibaombed ye aningko kankoonime.

33 Yembed ok awaan kuu amonomboonekoknoonbon okad keruune,

kirubdem menebenaun ye okad kuukebenoone okad kamkonombonmokeruune,

34yob irimaan ye okad kuu amonomboonekab kainindeban ye okad kereen,

amborom kuu kuyaa doriibdan kuumiin arewa kamenabimaib kowe.

35Angkon amaan yembed amaan koknoon-bon okad kuu amonomboone okbumbon ye okad keruune,

okad kamkonobonmo kuu amonom-boone kirubdem menebenaun yeokad keruune,

36 mungi bobniwendan kuu kuyaa benmonoone,

yimbed siti yenbekorib dobiriwen.37Yi kuumongkobon ongmekorib nong yob

kab kibingkiiweyob yemoonmo ire wonoone wandi-

wen.38Yembedyi yaa amunkerundoone yemoon

ariyiib yidwaroon,kwane yi dingkan amongkob kangkon

ma domondoona nombere yirikubunindo yemoon ariyiib keri-wen.

39 Amaanbed yi kuu nombere kamene yirikeroon,

kwane dabab wayiriyiib miin yim-inban keriyiib mimyob wandiyiibkumbed kan kubune yirimbed keri-wen.

40 Yembed yi korok korok yi dowad miinarewa ande ambodiibban kerun-dekore,

kiwaaniibban ye amboon yaa bennongkoboone awerenmo yariwen.

41Kumban yembed nub yaa awandok andi-dan kuu yi yaa dabab angkeen yaabenkoobekore,

yi nimadana kuu ongmendoone sibiwad yemoon areb yemoon ariyiibkeriwen.

42 Kangdommo dobiridan kuu kuyaa wed-mekorib kubiwen,

kumban arewa kamenabidan kuumungkod karangkiwen.

43 Kanembed ye kuu meeni kangdomiibkeroka weng anuk angkeen kuyaakaadkerok.

Kwane ye kuu Yariman ye womoniyi-ibban ye mimyob dowaken kerek-men yaa meenok.

108Yook, God yaningko kankooni ye yookDewidbed wongkoon.1O God, ne niindem aom kuu kiringmiyiib-

ban kangdommo,ne kuu ne inamen koremiibbed

wangke yook wingkaniin.

Yook 108:2 159 Yook 109:102Haawiib laiyayiib, yiib kuu dembime!

Yiiwiib wangke wingkeni aronkakmendaniine awawini namberewananuun.

3 O Yariman, ne kuu ambibkin koremaombed eb yaa eso andaniin,

kwane ne kuu ambibkin maa maadanaombed ewaningko kankooni yeyook wingkaniin.

4 Eb womoniyiibban ye mimyob dowakenkuu miin darewoob, kukuu okadyirimbed kawene Ewen aom nandiye kwane ambab arebban.

Eb ma korondiyiibban weng awini yekerekmen kuu daane ambid aomnandoon.

5OGod, Ewen burudande ewaningko ariyiibkerok.

Eb nambiri kuu okad kumundin arikerok.

6 Eb dingki wiwimbed nub kuu arewa yaaburudande binde awande.

Kwananeeb kumbed mimyobdowaken keendewendan kuu benangka nongkobaneeb.

7 God kuu ye karadmombon aombed yed-moon,

“Nembed ne bondan burudandedoreni okad Sekem kuu nenimakarubyaanumbere kondaniin,

kwane Sukot dabon yiri kwangkonnekwane kumunkingkaniin, num-bere kondi dowad.

8Gilead kuu neman, Manase kwangkon ne-man,

Efraim kuu ne topi kamkono,Yuda kuu ne king yaromkono yobdoo-

dmo ooni yeman.9 Moab kuu ne dingki oki yeman ye

kobukmo yabad.Idom ari kuu ne yonkad kiraraan.Filistia ari kuu nembed burudande do-

raan kumbed komkaan.” andoon.10 Kanembed ne nen siti bot kuukiib aom

aomnaneen?Kanembednenen ambibkin Idomaom

wananeen?11O God, ebbedmo yimin. Eb komande nub

wunekarundewen?O God, eb komoyiibkob nub ana nang-

midan yoom wanaibban?12 Nub bondan yaa nangmi dowad nub

awande,

amborom kuu karub ye aromkonoawandaniiwe nangmanuub kuu ko-rem yiminban kowe.

13Nub kuu Godiib kumbed burudande do-ranuub,

kwane yembed nub bondan ari doreneben kubunaneen.

109Yook ambo bi ye karub yeman. Godyaningko kankooni ye yook Dewidbedwongkoon.1 O God, eb kuu nembed ewaningko

kankoonimainman,iwari keraab,

2 amborom kuu arewa kamenabe birandi-maibdan kuu

ne yaa daawimaib,yimbed ne dowad dudi wengbed dak-

miwen kui.3 Ne yaa arud wandembiri wengbed ne

kanawanewandiwen,kwane ne kuu yi yaa ma arewa ka-

mindo kumbed yimbed nimaib.4Ne kuu yi yaa mimyob dowaken keendaan

kumban yi kuu amonombe nem-bedmo arewa anduwiwen,

kumban ne kuu kurikuri kamendi yekarub.

5Ne kuu yi yaa amun amun kamaine inan-duwe arewa kamimaib,

kwanemimyob dowaken keendaan yedowad arud wandembiriwen.

6Arewamanmaakinenendebkone bonmanyaa manmo kerunok,

kwane ambarakmoon kii ande ded-monde yedmendi ye karub nen-menebkone bonmanye dingkiwiwiangka doborok.

7 Ne bonman kuu wengyunde wedmibkoanam ambarakmoon kerok.

Kwane ye kurikuri kami kumbedamonombe ambarakmi yemankerok.

8Ye weeb kuu yemoonban kerok,kwane ye korok keri ye yumbon kan-

doon kuu karub maambed kandok.9Ye dana meed kuu awodkiyiibban kerime,

kwane ye wonong kuu irib keruk.10 Ye meed kuu kirinwanmo yare eek-

menabidan kerime,kwane yi ambib arewa kereen kuyaom

kuu koronde ben angka kirarime.

Yook 109:11 160 Yook 109:3111Ye dungkumiib angkeen ye karubbed ye

yiribman korem bok,kwane yembed ambangkoon ye yirib-

man kuu noroddanbed dorebunbebime.

12Ye yaamimyob dowaken keeni ye karuwi-ibban kerok,

kwane ye meed ari awodkiyiibbankeraniib kuyaa kuu mimyob keendiye karuwiibban kerok.

13Ye awoya ari kuu nare dowan kerok,kwane yi aningko kuu are dowan

kerok, amaan ari dobaraniibdankuu yi yaa nonondandundime.

14 Ye ambeya yi arewa kamenabi kuu Ya-riman yarinambo arimbed kwaneangkimborok,

kwane ye ena yu ambarakmi kuu aredankaraib.

15Kwane yi ambarakmi kuu aron korem Ya-riman yemurubia ari angkimborok,

kwananeen kuu yembed okaddanyaambed yi meenmi yeman kuunare dowan keraneen.

16 Amborom kuu kuye karub kuu makubende amunkamandemeenindo,

kwane kamboknondaniib awandokandidaniib miin yiminban keriwen-daniib kuu

yembed yi yaa duknime ande yen-bandimaan.

17 Ye dowaken darewoob kuu butunwengmo dakmembiri kowe,

kuye butun kuu ikakman ye yaamenebok.

Amun kerundi kuu ye dowakenban kowe,amun keruni kuu ye yaa ambab kerok.

18 Ye kuu aronki mimim korem ebkadderenimaan areb butun kamimaan,

kwane aron yemoon ok animaan arebbutun kamenabi kuu ye inamenaom aomderebimaan,

kwane aron yemoon animan kowiibane aromnimaan areb butun kamiyaa meeni dowaken darewoowiibkerimaan.

19Kowekuye butun kuu ebkad doboob ye aridabunemoon areb kerok,

kwane kuye butun kuu kobaiknongboronemoon areb keremborok.

20Ne yaa ambarakmoon kii ande dedmoweyedmewidan yaa kuu weng anukangkeen kuu Yarimanbed kwanekamok,

ne yaa weng arewa daawimaibdan yaakui.

21Kumban, o Yariman Ambengkan, eb yirinkowi dowad ne yaa kuu amun amunkame.

Eb womoniyiibban ye mimyobdowaken kuu amun kowe, ne kuuarewa yaa burudande nende.

22 Amborom kuu ne kuu kamboknon kereawawe ande kamaan,

kwane ne niindem aom kuu durudyewed kandaan.

23 Ne kuu oobneya ye kuruwak wenebiknemoon areb kubuniibbankeraan,

kwane ne kuu ed yaa nuubbed wuurekankaremoon areb keraan.

24Ne kuu animan koronde eb yaa kurikurikerimain kumbed ne dangbo kuuwud kereni,

ne id kuu kad kombere konokonomokeraan.

25 Ne kuu ne yaa ambarakmoon kiiande dedmowe yedmewidan yidamangkawimbon keraan,

kwane yi kuu wedmewimaib kuu yikorok wamburukme damangkaw-imaib.

26O Yariman ne God, ne awawe.Ebka eb womoniyiibban ye mimyob

dowaken kerekmen yaambed nekuu arewa yaa burudande nende.

27Kwane, eb dingkimbed ne dowad kwaneambangkaneebye yomankuuyi yaakorokbendebko yikaadkerime,

kukuu, o Yariman, ebbed ne dowadkamaneeb kuu wedmaniib kui.

28 Yi kuu butun kamaniib kumban ebbedamun keruwaneeb.

Yimbed nenbandaniib kuu yi yaakarak kondaneeb kumban,

eb dememan ne kuu kubaniin.29 Ne yaa ambarakmoon kii ande ded-

mowe yedmewidan kuu aningkoarewayiib kerok,

kwane yi yaa kuu karakbed ebkad do-boob areb kan derene bedmok.

30Ne mongkodkonombed Yariman yaa esodarewoob andunaniin,

kwane kadaareb yemoon kidan-gkambed ye aningko kankoonaniin.

31 Amborom kuu ye kuu awawime andiye karub ye dingki wiwi angkadoberene awanenimaan,

Yook 110:1 161 Yook 112:1

ye yaa wengyunde bobni yeman andi-maibdan yi dingki aom kuu buru-dande nendi dowad.

110God yaningko kankooni ye yook Dewidbedwongkoon.1Yarimanbed ne Yariman yaa yedmoon,

“Ne wiwi angkambed dibereewo,nembed eb bondan korem kuu

ben eb yondad dabderem yiri kiriba.”andoon.

2 Eb ooni yaromkono kuu Yarimanbedaangko Saiyon yaambed aromkonoariyiib daboknaneen,

kwane yembed yedmaneen, “Ebbed ebbondan aom kuu ebbed oonaneeb.”andaneen.

3 Eb aromkono kuu nambiri karadmoyiibkorokbaneen yaron ari kuu

eb nimakarub kuu nindorokiibbed ebyoman wananiib.

Amkimo ye nirok arebeb kewed yemooniib ewiib yaa man-

aniib.4Yarimanbed ye inamen ma amonombaan-

ban ye weng yedme kowoon,“Eb kuu Melkisedekbed God dore ni-

makarub dore wedyiri dobiri yekarub keroon areb kwane

God dore nimakarub dore wedyiri do-biri ye karub aron korem dowadkerewen kii.” andoon.

5Yariman kuu eb dingkiwiwi angka doreen,kwane ye norin aron arimbed kingdan

kuu beengke monmaraneen.6 Yembed ambibkin mimimdan kuu

wengyundenekoreyenbande nongkobe wenore mim

arimo keraneen,kwane yembed okad yiri ye korok ko-

rem kuu beengke monmaraneen.7Ye kuu kiwaan kebed angka okmanambed

ananeen,kwana kowe, ye korok kuu ari kankoo-

naneen.

1111Yarimanbed ye aningko kankoonime.Ne kuu ne niindem aomkumundin kumbed

Yariman yaa eso andaniin,kangdommo doriibdan nedbimaib

aombed.2Yariman ye ambangkanabi kuu darewoob

arimbed,

ye ambangkanabi yaa dowakeniibkeriwendan kuu kuyaa andangkemeendobimaib.

3 Ye kamenabi kuu nambiriyiib mani-manandewiib,

kwane ye yorokmo kerekmen kuuaron korem kwane angkimbara-neen.

4 Binangke ye yaa anam andi yeman ong-menaboon kuu nub yaa daandaanemeenimaub, nonondandaubban.

Yariman kuu kabamoon kondoon yemimyob dowaken keendi ye God,

ye kuu nub yaa dabab menebaanemimyob kowi ye God.

5Ye yaa unimaibdan yaa kuu yembed ani-man bangkandimaan,

kwane yembed amob weng ongmoonkuyaa kuu aron koremmeenembir-imaan.

6Yembed ye nimakarub yaa ye ambangkan-abi yaromkono kuu korokbendoon,

ambibkin yenadan yi okad kuu kandeyi yaa kondoon kowe.

7 Ye dingkimbed ambangkanabi kuuanammo, yi kuu yorokmo,

kwane ye kongamki yamob kuuangkumone dobiri yeman.

8 Yi kuu aron korem kwane dangembara-neen,

yi kuu anamiibbed awinimaib, yi kuuyorokmoyiibbed awinimaib.

9 Yembed ye nimakarub biddi ye kiwaanongmoon,

kwane ye amob weng ongmoon kuuaron korem yeman yedme kowoon.

Ye aningko kuu karadmo, ye aningkokuu binangke ye kuu darewoobarimbed andi yeman.

10Yariman yaa uneni kuu meeni kangdomye ambokab,

kwane kane kanembed ye kongamkiyamob awinimaib kuu yi korem kuuinamen kaadkeri amun kandiwen.

Ye yaningko kankooni kerekmen kuuaron korem kwane angkimbara-neen.

1121Yariman ye aningko kankoonime.Karub kanembed Yariman yaa unimaan

kuu Yarimanbed amun kerunoon,kwane karub kane kuu Yarimanbed

kwanime andi ye weng yaa

Yook 112:2 162 Yook 114:4

dowaken darewoob keroon kuuYarimanbed amun kerunoon.

2 Kuye karub ye dana meed kuu okadyiri kuu aromkono darewoobdankeraniib,

kwane ye ayowa ari kuu kangdommodobaraniiwe amun kerundaneen.

3Odamoda yiribman yemoona kuu ye ambi-woom dangoon,

kwane ye yorokmo kerekmen kuuaron korem kwane angkimbara-neen.

4 Kuye karub kuu kangdommo doriibdanyi dowad kumun aombed namber-emoon areb keroon,

kwane ye kuu kabamoon kondoon yemimyob dowaken keendene yenayi dabab yaa mimyob keendeneyorokmo dobirimaan ye karub.

5 Karub kanembed kubiyiib od darewoobkondene nindorokiibbed od arabenkondimaan kuu amunmo dobara-neen,

yorokmo kerekmen yaambed demeawinimaan ye karub kui.

6Amborom kuu ye kuuma kan kiringmaan-ban kowe.

Yorokmo ye karub kuu Godbed aronkorem meenenaneen nonondan-dunaanban.

7Ye kuu weng yuk arewa yaa kuu ma un-aanban,

kwane ye niindem aom kuu kiring-miyiibban kangdommo,

Yariman yaamo angkumone doreen.8Ye inamen kuu karub maambed ma nen

kimyen wanaanban, ye kuu unaan-ban,

yeenbon arimbed yembed ye bondanburudande doraneen.

9 Yembed nindorokiibbed kamboknondanyaa munob bangkandimaan,

kwane ye yorokmo kerekmen kuuaron korem kwane angkimbara-neen,

kwane ye kuu aningko darewoobarimbed kankoonaniib.

10 Kwane, arewa kamenabi ye karub kuuwedmenekore noriniib keraneen,

kwane ye kuu ningkambo kabangkamene miin yiminban keraneen.

Arewa kamenabidan yi meeni dowak-eniib kuu idiibban keraneen dowan.

1131Yariman ye aningko kankoonime.O Yariman ye demedan, ye aningko

kankoonime.Yariman ye aningko kankoonime.

2Yariman ye aningko kuu amun kerundok,kibikiib aron koremiib.

3 Aron yaro minimaun angkambed wenearon kubunimaun kuye okadaombed

Yariman ye aningko kuu kankooni ye-man.

4Yariman kuu ambibkin koremdan yaa kuuyembedmo darewoob arimbed.

Ye nambiri kuu Ewen burudandedarewoob arimbed keroon.

5Kane kuu Yariman nub God areb? Dowan.Ye kuu miin ambab arimbed dibere

oonoonman.6Ye kuu dibere nikbe kan yiri kerene

Eweniib okadiib yaa kerendombiri-maan ye karub.

7Yembed kamboknondan okad ingkud yiridangiwen kuu benkoobimaan,

kwane yembed nub yaa awandok an-didan kuu yi yaa dabab angkeen yaabenkoobimaan.

8Yi kuuongmaaneking ye karubdanameedyoom dibirimaib,

yi ambibkin mimodan yi korok korokyoom dibirimaib kui.

9Yembed nima kurong kuu ongmaanedanayiib kere kubenib yi ambiwoom

dobirimaib.Yariman ye aningko kankoonime.

1141 Israeldan Idyip aombed angkane winiwen

yaron,Yekob ye awoya ari kuu yikaadban ye

weng maa dakmimaibdan yaambedyaro winiwen yaron kui,

2kuyaron kuuYudadan kuu ye karadmodankeriiwe,

Israeldan kuu ye nimakarub keriwen.3 Karamok kuu wedmekoru kombere

wuneen,kwane ok Yooden kuu yinmone ika

daaneen,4kwane aangko aangko kuu sibi ambi areb

korongbere nadmiwen,kwane koodbon koodbon kuu sibi

mana areb korongbere nadmiwen.

Yook 114:5 163 Yook 116:35 O karamok, komoyiibkob kombere we-

neeb?O Yooden, komoyiibkob yinmone ika

daaneeb?6O aangko aangko, komoyiibkob sibi ambi

areb korongbere nadmiib?O koodbon koodbon, komoyiibkob sibi

mana areb korongbere nadmiib?7O okad kumundin, Yariman ye arinambo

arimbed kiringme,Yekob ye God ye arinambo arimbed

kui.8Yembed dumnadbon kuu amonomboone

ok bumbon kereen,kwane dumnad kamkonombon

kuu amonomboone ok kirubdemyemoon ye okad kereen.

1151O Yariman, nub yaamban,

ewaningko yaamo kuu nambiri kabdiyeman,

amborom kuu eb womoniyiibban yemimyob dowakeniib ma korondiyi-ibban weng awiniyiib bangkandi-maab kowe.

2 Ambibkin koremdan kuu komande nubdowad kwane kaamondimaib,

“Yi God kuu kuna?” andimaib?3 Kumban nub God kuu Ewen arimbed

dibeen,kwane ye dowaken kunaya angkeen

kuu kwamunemo ambangkimaan.4Kumban yi god kuu kuruwakmo, bot sil-

vaayiib goldiibkarub yi dingkimbed ongmenabi-

wenmo.5 Yi kuu mongkodkonoyiib kumban dak-

mindeban,kwane yi kuu indowiib kumban wed-

mindeban,6 kwane yi kuu kerendemiib kumban

wengambirindeban,kwane yi kuu kiringkonoyiib kumban

kuwindeban,7kwane yi kuu dingkiyiib kumban badmene

kaadkerindeban,kwane yi kuu yoniib kumban yarinde-

ban,kwane yi kuu yi kiwadkok weng

wandindeban.8Kane kanembed kuruwak god ongmenabi-

maib kuu kuruwak god kuyarebkeraniib,

kane kanembed kuruwak god yaaangkumone dobirimaib kangkonkuruwak god kuyareb keraniib.

9 O Israeldan, Yariman yaambed angku-mone dobirime,

yembed yiib kuu awandene doron-darimaan kowe.

10O Eeron ye awoya ari, Yariman yaambedangkumone dobirime,


11 Yariman yaa unimaibdan, Yarimanyaambed angkumone dobirime,


12 Yariman kuu nub yaa meenendimaan,kwane nub yaa amun kerundaneen.

Yembed Israeldan yaa amun kerunda-neen.

Yembed Eeron ye awoya ari yaa amunkerundaneen.

13 Aningkoyiibbandaniib aningko dare-woowiibdaniib, kaneyambedYariman yaa unimaib kuu

yembed yiib yaa amun kerundaneen.14Yiib yaa kuu Yarimanbed

danaya yemooniib awoya yemooniibbangkandok.

15Yiib kuu Yarimanbed amun kerundok,Eweniib okadiib ongmenaboonman,

yembed kui.16Ewen kuu Yariman yeman,

kumban okad kumundin kuu ni-makarub yaa kondoon.

17 Dukniwendan kuu Yariman yaningkokankoonimokban,

iwarimo kere dangiwendan kui.18 Kukuu nubbed Yariman yaningko kuu

kankoonimaub,kibikiib aron koremiib.

Yariman ye aningko kankoonime.

1161 Nembed Yariman yaa mimyob dowaken

keenaan,amborom kuu newengiib awawe ande

baandiyiib kuu wengamboroonkowe.

2Yembedye kerendemkuuneyaawengam-barande kowimaan kowe,

ne wad kee doriin yaron kuu ye yaabaandimamaniin.

3 Bobni ye kibin abakbed ne kuuyerengkoon,

Yook 116:4 164 Yook 118:4

kwane bobkonombon yiri kubuniye uniwon karakwon kuu ne yaameneboon,

kowe ne kuu miin yiminban kerenimimyob darewoob wandaan.

4 Kwamune kerekori, Yariman yaningkoyaa kowe baandaan,

“O Yariman, ne kuu kuyaa burudandenende!” andaan.

5 Yariman kuu kabamoon kondoon yemimyob dowaken keendi ye God,

ye kuu yorokmo dobiri ye God,nub God kuu mimyob keendimaan.

6Yarimanbed mengmengiibban iwari dori-ibdan yaa kuu awande dorondari-maan,

ne kuu dababbed kankubune yirimokeroon kuu yembed ne nen angkakowoon.

7O ne kingkin, meeni darewoob keroon kuukoronde iwari kerok,

amborom kuu Yarimanbed amunkamewoon kowe.

8O Yariman, ebbed ne kuu bobni yaa buru-dande nendewen,

kwane ne kuu ongmeewe ne inok wikuu dowan keroon,

kwane ne kuu awaweewe komborokandindo.

9 Ne kuu wad dobiridan yi ambibkin aomdoriin kuu

Yariman ye arinambo ari amunmo do-biri ye kiwaan ari dodkanmo yare-baniin.

10Nembed anam ande yedmaan kuu“Ne kuu dabab darewoowiib kii.” an-

daan.11Ne kuu binangke uniyiib keraan kumbed

yedmaan,“Karub korem kuu dudanabidanmo

kii.” andaan.12Yarimanbed ne yaa amun amun kamem-

birimaan kuyaa kuunembed komo inande konaniin?

13Ne kuuYarimanbed arewa yaa burudandenendoon kuyaa eso andi dowadwain ok ye kabus nande ye yaakankooneni,

ye aningko kowe ye yaa baandaniin.14 Kwane, ne kuu Yariman ye dowad

kwananiin andi ye weng yedmenongkobaan kuu awinaniin,

ye nimakarub yi arinambo arimbedkwamunemo awinaniin kui.

15 Yariman ye karadmodan ye indobarimbed kuu miin manimanandebanam,

kowe yi dukni kuu barang miin dare-woob ande meenoon.

16O Yariman, anam kuu ne kuu eb deme-man.

Ne kuu eb dememan, eb demewonongyu mingki kui.

Ne kuu yerengkiwen kuu ebbed dud-bere nen obon keruwewen.

17 Ne kuu eso andi dowad munob kabdiyeman kuu kabdeni

ewaningko kowe eb yaa baandaniin.18 Kwane, ne kuu Yariman ye dowad

kwananiin andi ye weng yedmenongkobaan kuu awinaniin,

ye nimakarub yi arinambo arimbedkwamunemo awinaniin kui.

19 Yariman ye kurikuri boyambib yu kuukwirinimbon aombed kwananiin,

o Yerusalem, kub kidangkambonaombed kui.


1171Ambibkin koremdan, Yariman ye aningko

kankoonime.Nimakarub korem, ye aningko kuu

darewoob arimbed andime.2 Amborom kuu ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken nub yaa keendi-maan kuu miin darewoob anam,

kwane Yariman yema korondiyiibbanweng awini ye kerekmen kuu aronkorem angkimbaraneen.


1181Yariman kuu amun kowe, ye yaa eso an-

dem,amborom kuu ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken kuu aron koremangkimbaraneen kowe.

2 Israeldan kuu kwane yedmime,“Ye womoniyiibban ye mimyob

dowaken kuu aron korem angkim-baraneen.” andime.

3Eeron ye awoya ari kuu kwane yedmime,“Ye womoniyiibban ye mimyob

dowaken kuu aron korem angkim-baraneen.” andime.

4Kane kane kuu Yariman yaa unimaib kuukwane yedmime,

Yook 118:5 165 Yook 118:28

“Ye womoniyiibban ye mimyobdowaken kuu aron korem angkim-baraneen.” andime.

5 Ne niindem aom kuu miin yiminbankeroon kumbed Yariman yaa baan-daana,

ne yaa inanduwe ne nen burudandeobon kere ongmewoon.

6Yariman kuu ne yaa doreen kowe ne kuuunainban.

Kedi, karub kuu ne yaa kuu komokeruwaniib? Dowan.

7Yariman kuu ne yaa doreen, ye kuu awawiye karub.

Kwana kowe, ne bondan yaa kuunangme burudande doraneenewedmaniin.

8 Yariman ye kukbimaanbon aom dobirikuu miin amun,

karub yaa angkumone dobiri arebban.9 Yariman ye kukbimaanbon aom dobiri

kuu miin amun,korok korok yaa angkumone dobiri

arebban.10Ambibkin koremdan kuu ne yaa bon kere

kanawanewandiwen kumban,Yariman yaningko yaambed yi

aromkono nare monmaraan.11 Yi kuu ne yaa kanawanewandiwen,

eyokee, yi kuu ne kiwaan kebenekanawanewandiwen kumban,

Yariman yaningko yaambed yiaromkono nare monmaraan.

12Yi kuumong areb ne yaa kanawanewandenimingkiwen kumban,

yi kuu yik deneene kirodmo ku-munderemoon areb keriwen,

Yariman yaningko yaambed yiaromkono nare monmaraan.

13 Ne yaa kuu naawonmo ana nangmiiwekombaraniin andaan,

kumban Yarimanbed awawoon.14 Yariman kuu ne aromkono angkon ne

yook,kwane ye kuu ne nen burudande

angka kowi ye karub keroon.15 Kube komkiyiib burudande dori ye

baandiyiib kuuyorokmodan yi ambib kombon aom

kuweng ooneen kii.“Yarimanyedingkiwiwi yaromkonombed

kwanoon kii!16Yariman ye dingki wiwi kuu kankoone ari

kaimbed keroon kii!

Yarimanyedingkiwiwi yaromkonombedkwanoon kii!” ande kamiib.

17Ne kuu bobnainban wad dobereni,Yarimanbed komo komo ambangkan-

aboon kuu nembed ben dakmena-baniin.

18 Yarimanbed ne yaa kuu naawonmo di-dangkawoon,

kumban ne kuu nen bobni ari kowekorondoona bobnindo.

19Yorokmodan awudirimaib ye kuuk wirin-imbon ye ambongko kuu ne yaanande.

Kwanebko ne kuu awudereni Yarimanyaa eso anda.

20Ambongko keyiib kee Yariman yeman kii,kwane yorokmodan kuu ambongko

kumbed aom awunimaib.21Eb kuu ne baandi yaa inanduwewen kowe,

eb yaa eso andaniin,kwane eb kuu ne nen burudande

angka kowi ye karub kerewen.22 Bot kuu boyambib yenbidanbed kanko-

rariwen kuu,ambib kumundin amun yenbi ye

dongka bot keroon.23KukuuYarimanbed kwane ongmoonkedi!

Nub indob ari kee wedmuwen kowe,binangke kubi darewoob keruwenkii!

24Kibik aron kee Yarimanbed ongmoon,kowe nub kuu kuye dowad kubenub

dowakeniib kamem.25OYariman, nub kuu arewa yaa burudande

binde.O Yariman, nub kuu ongmebko yim-

inmo doberem.26 Karub kane ye kuu Yariman yaningko

yaambed mananeen kuu ye yaaamun kerunok.

Kuye karub kuu Yariman yambib yaadoruub kumbed amun kerunduubkii.

27Yariman kuu God,kwane yembed nambiri ongmoona

nub ari yurendoon.Yiib dingki aom kuu ambuudiib aw-

ingkenib, God yaa kubi dowadnedbe God yaa koni ye botwuubimbon yaa daane weniibdanyoom dabokne winime.

28Eb kuuneGod, kwane eb yaa eso andaniin.Eb kuu ne God, kwane ewaningko

kankoonaniin.

Yook 118:29 166 Yook 119:2529 Yariman kuu amun kowe, ye yaa eso

andem.amborom kuu ye womoniiibban ye

mimyob dowaken kuu aron koremkwane angkimbaraneen kowe.

119Alef1 Kaneya yi kuu yi dobiri kerekmen

kuu demkoronmo kuu amunkerundoon,

Yariman ye amob awine kandi kerek-men yaambed doriibdan kui.

2Kaneya yi kuu ye kerekmen korokboon yeweng yaa awine kande doriib kuuamun kerundoon,

yi meeni inamen kumundin kumbedye ande onmiibdan kui.

3Yi kuu angkon unitab ye inamen yaa maawinimokban kerenib

ye kiwaan arimo weniib kui.4 Ebbed eb kongamki yamob dakme

nongkobewen kuu,nubbed korem awine kande amukni

dowad.5Ne dowaken darewoob kuu ne inamen kuu

kangdommo kerok,ebbed wongkewen yamob awine

kandi dowad.6Ebbed kwanime andi ye weng ongmewen

kuu andangke meenaniin kuune kuu karak bobni yaa nen kowaib-

ban.7Ne kuu eb wengyundi yorokmo yaa kaad-

keraniin kuune niindem aom kangdommo kereni

eb yaa eso andaniin.8 Ne kuu ebbed wongkewen yamob awine

kandaniin,ne kuu kumundin domowaab.

Bet9Kewedman kuu komarewa kere ye dobiri

kerekmen kuu karadmo keraneen?Ye kuu eb weng yaambed dobaraneen

kumbed kii.10 Ne kuu ne niindem aom kumundin

kumbed eb ande onmiin,domowaawe ebbed kwanime andi

ye weng kuu domonene kimyenwanain.

11Eb weng kuu kube ne niindem aom awineamuknaan,

eb yaa ambarakmain andi dowad.12 O Yariman, amun kerundi kuu eb yaa

angkeen,

ebbed wongkewen yamob kuu ked-mengkawe.

13Ebmongkodkonombeddakmewenyamobkorem kuu

nembed dakmenabaan.14 Yiribman yemoon kai ye karubbed ye

yiribman yaa kubemoon areb kuueb kerekmen korokbewen ye weng

awine kandi yaa kubaan.15 Ne kuu eb kongamki yamob kuu kube

meendobeni,eb dobiri kerekmen yaa kuu andangke

meendobaniin.16 Ne kuu ebbed wongkewen yamob yaa

kubaniin,kwane eb weng kuu nonondandain-

ban.Gimel17Eb dememan ne yaa amun amun kamewe.

Kwananeeb kuu wad dobereni ebweng awine kande dobaraniin.

18Ne indob nandebkomanimanandeb ye weng eb amob aom

kuu wedmenaba.19Ne kuu okad kari kee norod karub kowe,

ebbed kwanime andi ye weng kuu neyaa biknewaab.

20 Ne kuu ebbed dakmewen ye amob yaamoom dowakeniib kowembirimainkowe,

ne niindem aom kuu yewed aneen.21 Kerengkandan kuu butun kamendewen,

yi yaa kuu ongkandimaab,kwane yi kuu ebbed kwanime andi

ye weng yaa koronde kimyen win-imaib.

22Nekuuebkerekmenkorokbewenyewengyaa awinaan kowe,

damangkawidaniib ne yaa daaw-idaniib ne yaa kuu ben kiradme.

23Korok korok kuu nedbe diberenib ne yaawengamborokbanabimaib kuned,

eb dememan ne kuu ebbedwongkewen yamob yaa kubemeendobembirimain.

24 Eb kerekmen korokbewen ye weng kuudowaken darewoowiib keraan,

kuye weng kuu ongkande inamen yaaawandidan areb.

Dalet25Ne kuu nen okad yiri kankubunoon kowe,

eb weng yaambed ne nen ongmebkowadkera.

Yook 119:26 167 Yook 119:4926 Ne dobiri kerekmen dakmaana ebbed

inanduwewen,ebbed wongkewen yamob ked-

mengkawe.27 Eb kongamki yamob ye kerekmen ked-

mengkawebko kaadkera,kwananeeb kuu binangke eb yaa anam

andi yeman yaa kuu kube meen-dobaniin.

28 Ne niindem aom kuu mimyob wandaankumbed wuud kere wanaan,

eb weng yaambed aromkono kawe.29Birandi ye inamen nemeeni aom angkeen

kuu kankorare.Ne yaa kuu amun kame eb amob ked-

mengkawe.30Ne kuu inamen ongmeni ma korondiyiib-

banweng awini kerekmen yaambeddoriin,

ne kuu ebbed dakmewen ye amob aw-ine kanda andaan.

31 Eb kerekmen korokbewen ye weng kuukamkonomo awinaan,

o Yariman, ne kuu nen karak arikowaab.

32Ebbed kwanime andi ye weng ye kiwaanarimbed dodkanmo weniin,

amborom kuu ne yaa kuu inamenkaadkeri ariyiib kawewen kowe.

He33OYariman, ebbedwongkewen yamob aw-

ini ye kiwaan kedmengkawe.Kwananeeb kuu kuyamob kuu aw-

ine kande dobaraniine wene yiminwandaneen.

34Ne yaa inamen kaadkeri kankawebko ebamob wengambere awineni

ne niindem aom kumundin kumbedawine kanda.

35Ne onmewebko ebbed kwanime andi yeweng kerekmen ye kiwaan arimbeddodkanmo wana,

amborom kuu kuyaa kuu kubi dowak-eniib kerimain kowe.

36 Eb kerekmen korokbewen ye wengyaa kuu ne mimyob nendunebamonombe ari kowe.

Ne kuu ongmewebko kirim ye inamenkuu koronda.

37 Kerengkan keri ye kumkam yaa kuu neindob kuu kiwaan kimyen yaa nenkowe.

Eb kerekmen yaa dobiri ye inamen ikakawebko awine aromna.

38Eb dememan ne yaa ebbed weng kundukkowewen kuu kwane awine.

Kwananeeb kuu une bumangki ye ina-men kuu darewoob keraniin.

39 Yi damangkawi weng yaa wengambereunaan kuu kankorare,

amborom kuu ebbed dakmewen yeamob kuu amun kowe.

40Kedi, eb kongamki yamob yaa kuu moomdowakeniib kowembirimain kii,

Eb yorokmo kerekmen yaambed nekuu ongmewebko wadkera.

Waw41OYariman, ebwomoniyiibban yemimyob

dowaken kuu ne yaa monok.Eb weng kunduk yaambed ne kuu

arewa yaa burudande nende.42 Kwananeeb kuu damangkawi ye karub

yaa inandunaniin,amborom kuu eb weng yaa angku-

mone doriin kowe.43 Ne kuu ebbed dakmewen ye amob

yaambed kwananeen ande yed-maan kowe,

eb amob ne mongkodkono ariangkeen kuu bingewande kan-wanaab.

44 Kowe ne kuu eb amob yaamo awinekamembaraniin,

aron korem korem.45Kwane ne kuu obonmo aombedwananiin,

amborom kuu eb kongamki yamobawine dobiri kerekmen onmimainkowe.

46 Ne kuu eb kerekmen korokbewen yeweng kangkon kingdan yaa dak-mendaniin,

kwananiin kuned karak kandainban.47 Kwane ne kuu ebbed kwanime andi ye

weng yaa kubi dowakeniib keri-main,

amborom kuu ne inamen mimyob ko-rem kuu kuyaa kowaan kowe.

48Ebbed kwanime andi ye weng kuu barangdarewoob ande kankoonimain,

kuyamob kuyaa kuu ne inamenmimyob korem kowaan,

kwane ne kuu ebbed wongkewenyamob kuu kube meendobem-baraniin.

Zayin49 Eb weng kunduk eb dememan ne yaa

kawewen kuu ika meene,

Yook 119:50 168 Yook 119:74

amborom kuu ebbed ne yaa kuuari kwananeen andi ye inamenkawewen kowe.

50 Ne dabab kandaan yaa mimyob wandikankubuni yeman kukei,

eb weng kunduk yaambed ongme-weewa wadkeraan.

51Kerengkandanbed ne yaa kuu naawonmodamangkawimaib,

kumban ne kuu eb amob yaa korondekimyen winimokban.

52 O Yariman, eb amob unyeman anukbeddakme nongkobewen kuu ikameenaan,

kowe ne mimyob wandi kuukankubunoon.

53 Arewa kamenabidanbed eb amob yaawunekariwen kuyaa kuu

amot denemoon areb yi yaa naa-wonmo kongendaan.

54 Ebbed wongkewen yamob kuu ne yookkii,

okad kari kee norod doriin yaronaombed kui.

55O Yariman, amnoom kuu ewaningko yaaika meenimain,

kwane eb amob awine dobaraniin.56 Ne kwane awine dobara andi ye weng

kukei,eb kongamki yamob kuu awine kandi-

main.Het57 Yariman, ne dobiriyiib yumboniib kuu

ebbed ongmewen.Ne weng kunduk ongmaan kuu eb

weng awine kandembara andaan.58 Ne niindem aom kumundin kumbed eb

kubi dowaken kuu ne yaa keewe.Eb weng kunduk yaambed kabamon

kondewen ye mimyob dowakenkeewe.

59Ne dobiri kerekmen yaa andangke meen-dobaan kowe,

amonombeni eb kerekmen korokbe-wen ye weng ye yoman dodkanmoweniin.

60Ne kuu erebnarainban nindorokiibbedebbed kwanime andi ye weng awine

kandaniin.61 Arewa kamenabidanbed ne kuu nen

nongbed yerengkaniib kuune kuu eb amob nonondandainban.

62Ebbed dakmewen ye amob kuu yorokmokowe,

amnomnom yaambed yeedereni ebyaa eso andaniin.

63Ne kuu eb yaa unimaibdan yaa angkod-mendimain,

eb kongamki yamob awinimaibdankangkon angkodmendimain.

64O Yariman, okad kari kee eb womoniyi-ibban ye mimyob dowaken kuuderendaroon.

Ebbed wongkewen yamob kuu ked-mengkawe.

Tet65 Eb dememan ne yaa kuu amunmo ka-

menabewen,o Yariman, eb weng yaambed kwane

kamewen kui.66 Ebbed kwanime andi ye weng yaa anam

andaan kowe,andangki amuniib inamen kaad-

keriyiib kedmengkawe.67Dabab ne yaa minindo yaron anuk kuu ne

kuu kimyen wanaan,kumbankibikee ne kuu ebweng awine

kandimain.68 Eb kuu amun, angkon eb kuu amunmo

kamenabimaab,kowe ebbed wongkewen yamob kuu

kedmengkawe.69 Kerengkandanbed ne dowad dudanabi

weng dakmiwen kuned,eb kongamki yamob kuu ne niin-

dem aom kumundin kumbed aw-ingkaniin.

70Yi niindem aom kuu kamkonomo,kumban ne kuu eb amob yaa kubi

dowakeniib kowaan.71Dabab ne yaa monoon kuu amun,

amborom kuu kuyaambed ebbedwongkewen yamob kedmengka-woon kowe.

72Ebmongkodkonombeddakmewenyamobkuu miin manimanandeb andaan,

od gold tausen yemooniib od silvaatausen yemooniib arebban.

Yod73 Ne kuu eb dingkimbed ongmewen,

kwane ebbed ne id kuu wuubnimingkewen,

kwane ebbed inamen kaweebkobebbed kwanime andi ye weng kuunekaadkeraan.

74Ne kuu eb weng yaambed anam kwana-neen ande meedme doriin kowe,

Yook 119:75 169 Yook 119:96

eb yaa unimaibdan kuu ne yaa wed-mewenib kubime.

75O Yariman, nekaad eb wengyundi wengkuu yorokmo kii,

kwane eb ma korondiyiibban wengawini ye kerekmen yaambed eb kuune yaa didangke dabab kawewen.

76 Eb dememan ne yaa weng kundukkowewen yaambed kwane am-bangkoko,

eb womoniyiibban ye mimyobdowaken kumbed ne mimyobwandi kankubunok.

77Eb amob yaa kubi dowakeniib keendimainkowe,

mimyob keewebko wad dobara.78 Kerengkandanbed ne dowad dudanabi

weng dakmimaib kumbed ne yaaambarakmimaib kowe, ebbed yi yaakarak konde.

Kumban ne kuu eb kongamki yamobyaa kube meendobaniin.

79 Eb yaa unimaibdan kuu neyiib yaa min-ime,

eb kerekmen korokbewen ye wengyikaaddan kui.

80 Ebbed wongkewen yamob yaa kuu neniindem aom ambarakmiyiibbankerok,

kwananeen kuu ne kuu nen karak arikowaibban.

Kaf81Ebbed arewa yaa burudande nendi dowad

ne niindem aom kuu moom dowak-eniib koweni miin yiminban ker-aan,

kumban ebweng yaa kwananeeb andekowaan kii.

82Ne kuu eb weng kunduk yaa kwanok andeonmoni nindob yidnoon,

kwane yedmimain, “Komo aronarimbed ne mimyob wandi kuukankubunaneeb?” andimain.

83Ne kuu wain ok yeman ba kadbed ongmi-wen amareng aom angkemoon arebkeraan kumban,

ne kuu ebbed wongkwewen yamobyaa nonondandainban.

84 Eb dememan ne kuu aron komoyiibkwane meedmaniin?

Komo aron arimbed ebbed ne nen-bandimaibdan yaa kuu ukum kon-daneeb?

85Kerengkandanbed ne kombiri dowad demnidkanabiwen,

kowe eb amob dookbiwen.86Ebbed kwanime andi ye weng korem kuu

angkumone dori yeman.Karub kuu dudanabe nenbandimaib

kowe awawe.87Yimbed okad kari kee ne kuu monmarok

andiwen,kumban ne kuu eb kongamki yamob

yaa ma wunekarindo.88 Eb womoniyiibban ye mimyob dowaken

yaambed ongmewebko wadkera.Kwananeeb kuu eb kerekmen

korokbewen ye weng ebbeddakmewen kuu awinaniin.

Lamed89 O Yariman, eb weng kuu aron korem

kwane angkimbaraneen,eb weng kuu Ewen aombed kang-

dommo awine angkeen.90Eb ma korondiyiibban weng awini kerek-

men kuu nimakarub yaro doberedobere yaro wananiib korem aomkwane angkimbaraneen.

Ebbed okad kee ongmeneb yumbonkoweewa, kwamunemo angkimbu-reen.

91Kumkam korem kuu ebbed dakmewen yeamob yaambed kwane dangoon,

amborom kuu kumkam korem kuu ebdeme yeman kowe.

92 Ne kuu eb amob yaa kubi dowakeniibkerindo karen,

dabab ne yaa monoon kumbed bob-naan karen.

93 Eb kongamki yamob kuu ma nonon-dandainban,

amborom kuu kuye amob yaambedebbed ongmeweewa wadkeraan.

94Ne kuu ebman kowe, ne kuu arewa yaaburudande nende,

amborom kuu eb kongamki yamobawine dobiri kerekmen onmimainkowe.

95 Miin arewa kamenabidan kuu ne neenemonmarem ande meedmiib,

kumban ne kuu eb kerekmen ko-rokbewen ye weng yaa andangkemeendobaniin.

96Nembed kumkamkoremwedmaankuu yeyiminiibmo kii,

Yook 119:97 170 Yook 119:120

kumban ebbed kwanime andi ye wengkuu ye yiminiibban kii.

Mem97O, eb amob kuu mimyob dowaken dare-

woob kerimain kii!Aronki doboob kuu kuyaamomeenme

andangkembirimain.98 Ebbed kwanime andi ye weng awinaan

kumbedmeeni kangdomkeraan, nebondan arebban,

kedi, kuye weng kuu kwane awinem-birimain kii.

99 Eb kerekmen korokbewen ye weng yaakube meendobimain kowe,

inamen niindem aom andangke bikerekmen arimbed kandaan, nekedmengkawiibdan arebban.

100 Eb kongamki yamob awine kandaankowe,

inamen kaadkeri arimbed kandaan,aamkono aamkono arebban.

101 Ne kuu arewa kami ye kiwaan kuu mawanain ande wunekaraan,

eb weng awine kandi dowad.102Ne kuu ebka kedmengkawewen kowe,

ebbed dakmewen ye amob yaa kuudoombere angkanindo.

103Eb weng ambod ne kandaan kuu maa kaikii,

ne mongkodkono aom kuu in yeambod kuu burudande arimbedkeroon!

104 Eb kongamki yamob yaabed inamenkaadkeri kandimain,

kwanekob ne kuu abdon kami kiwaankorem yaa kuu dowakenban od-kenebmo kerimain.

Nun105 Eb weng kuu lem areb ne yonbed

amunmo dodkan wini yaa nambiriyeman,

eb weng kuu ne kiwaan yaa nambiriyeman kui.

106Ebbed dakmewen ye amob yorokmo kuuawina ande kowaan,

nangkon ee anam kwane awinaniinandaan.

107Ne kuu durud yewed yemoon kandaan,o Yariman, eb weng yaambed ong-

mewebko wadkera.108 O Yariman, ewaningko kankooni weng

nindorokiibbed dakmaan kuyaakuu ee yimin ande.

Kwane ebbed dakmewen ye amob kuukedmengkawe.

109Ne kuu arudbon aom awunimain kuned,eb amob nonondandainban.

110Miin arewa kamenabidan kuu ne dowadyi kawaad nong kowiwen kuned,

ne kuu eb kongamki yamob yaadomonde kimyen winindo.

111 Eb kerekmen korokbewen ye wengwengambere aron korem awini yeyumbon kandaan,

kuye weng kumbed ne niindem aomkubi darewoob kerunimaan.

112 Ebbed wongkewen ye amob kuu awinekanda ande nekwaan,

aron korem, kwanewene yiminwandiyimin yaamo keraniin.

Samek113 Aadidmidan kuu naawonmo kongendi-

main,kumban eb amob yaa mimyob

dowaken kowaan.114Eb kuu ne biknimbon kere ne kombe kii,

eb weng yaambed kwananeeb andemeedmiin.

115 Miin arewa kamenabidan, ne yaaangkanime,

kwananiib kuu ne Godbed kwanimeandi ye weng kuu awinaniin.

116 Eb weng kunduk yaambed angkumoneawawebko ne kuu doberembara,

kwanebko ne kwananeeb andi kuukombere monmarain.

117 Ne kuu ebbed wongkewen yamob yaaamun andi dowad angkumoneawawe.

Kwananeeb kuu arud ye barangbed nekuu ma monmaraanban.

118Ebbed wongkewen yamob yaa domondekimyen winimaibdan kuu ebbedwunekarundimaab,

amborom kuu yi birandi kuudawangmo kaimaib kowe.

119Okad kiri miin arewa kamenabidan kuuebbed kemengkod aremoon arebkerewen,

kwanekob ne kuu eb kerekmen ko-rokbewen ye weng kuu mimyobdowaken kowimain.

120 Eb yaa uneni ne id kumundin kiringmi-main,

kwane eb wengyundi yaa unimain.Ayin

Yook 119:121 171 Yook 119:146121 Ne kamenabaan kuu yorokmo anammo

kerekmen yaambed kwamaan,kowe ne kuu ne bondan yaa nen kon-

daab.122 Eb dememan ne yaa kuu amun amun

kamebdaniin ande kowe.Korondaawa kerengkandanbed ne yaa

dabab wayiraib.123 Ebbed ne kuu arewa yaa burudande

nende ande onmoni nindob yid-noon,

kwane eb weng yorokmo yaa kangkonkwanimain.

124Eb dememan ne yaa kuu eb womoniyiib-ban ye mimyob dowaken yaambedkame.

Kwane ebbed wongkewen yamob kuukedmengkawe.

125 Ne kuu eb dememan, inamen kaadkerikankawe,

eb kerekmen korokbewen ye wengnekaadkeri dowad.

126O Yariman, kuned kuu ebbed ambangkiyaron kii,

amboromkuu eb amob domabangkaibkowe.

127 Anamaa, ebbed kwanime andi ye wengkuu mimyob dowaken kowaan,

bot gold arebban, bot gold yanko-renmo arebban kui.

128 Kwanekob, inamen korem yaa kuu ebkongamki yamob kuu yiminmoande wedmaan,

kowe dudanabi kiwaan korem yaa kuunaawonmo kongendimain.

Pe129 Eb kerekmen korokbewen ye weng kuu

manimanandeb amun kai,kowe ne kuu kwane awine kandimain.

130 Eb wengbed ambobimaan kuu nambirikondimaan,

kwane eb weng kuu mengmengiibbaniwari doriibdan yaa inamen kaad-keri kondimaan.

131 Eb weng dowad ne mongkod daandemoom kowembirimain,

amborom kuu ebbed kwanime andiye weng yaa moom dowakeniibkowembirimain kowe.

132Ne yaa murubia kaweneb ne yaa mimyobkeewe kakman are nonondande.

Eb yaa mimyob dowaken keebdimaib-dan yaa komokamimaab kuune yaakwamunemo kame.

133Ebweng yaambed ne yon dodkanmowinikerekmen yaa kangkadmewe.

Korondaawa ambarakmimbed ne yaama oone dobaraan.

134 Karubbed ne yaa dabab kawembiri yaakuu ne nen bidde obon kowe.

Kwananeeb kuu eb kongamki yamobawine kandaniin.

135Eb dememan ne yaa kuu kubi dowakeniibkeewe amun keruwe.

Kwane ebbed wongkewen yamob kuukedmengkawe.

136Nimakarub kuu eb amob kuu awine kan-dokban kowe,

ne indob inok kuu ok mana arebmenebimaan.

Tsadhe137O Yariman, eb kuu yorokmo,

kwane eb wengyundi kuu kang-dommo.

138 Eb kerekmen korokbewen ye wengkowewen kuu yorokmo,

kuye weng kuu angkumone dobiri ye-man kumbedmo.

139 Ne bondan kuu eb weng wunekarenonondandiwen kowe,

anamambarakmiwen kii ande neniin-dem aom denobeen.

140Eb weng kuu karadmo,kowe eb dememan ne kuu kuyaa

mimyob dowaken kowimain.141 Ne kuu yiri mana kere kwane akmen-

dandiwen,kuned eb kongamki yamob kuu

nonondandainban.142 Eb yorokmo kerekmen kuu aron korem

korem yeman,kwane eb amob kuu anammo.

143 Dabawiib durud yewediib ne ari mene-boon,

kumban ebbed kwanime andi ye wengyaa kuu kubi dowakeniib kowaan.

144 Eb kerekmen korokbewen ye weng kuuaron korem yorokmo yeman,

inamen kaadkeri kuu kawebko waddobara.

Kwof145O Yariman, ne niindem aom kumundin

kumbed eb yaa baandaan koweinanduwe.

Ne kuu ebbed wongkewen yamob aw-ine kandaniin.

146 Ne kuu eb yaa baandaan kowe, ne kuuarewa yaa burudande nende.

Yook 119:147 172 Yook 119:170

Ne kuu eb kerekmen korokbewen yeweng awine kandaniin.

147 Ne kuu warindombed yaro dembeni ebyaa awawe ande baandimain,

eb weng yaambed kwananeeb andemeedmiin.

148Eb weng meenme andangki dowadne kuu amki unuk angkimokban.

149Eb womoniyiibban ye mimyob dowakenyaambed ne weng wengambere.

O Yariman, ebbed dakmewen ye amobyaambed ongmewebko wadkera.

150 Inamen arewa ongmenib ne nenban-dande kamiibdan kuu ne dia keri-wen kii,

kumban yi kuu eb amob yaa ambabangka doriib.

151O Yariman, eb kuu ne dia,kwane ebbed kwanime andi ye weng

korem kuu anammo.152Unyeman anukbed ne kuu eb kerekmen

korokbewen yaambed nekaadker-aan kuu,

ebbed kuye weng kuu aron koremkwane angkimbiri yeman ong-mewen.

Res153Dabab ne yaa monoon kuyaa wedmeneb

ne nen burudande angka kowe,amborom kuu eb amob kuu ne nonon-

dandimokban kowe.154Ne dowad koromoni weng nekweneb ne

kuu bidde.Eb weng yaambed ongmewebko wad-

kera.155Arewa kamenabidan kuu arewa yaa bu-

rudande bindi kerekmenyaa ambabangka doriib,

amborom kuu ebbed wongkewenyamob awine dobiri kerekmenonmimokban kowe.

156 O Yariman, eb mimyob keende kak-man are nonondandi kerekmen kuumiin darewoob arimbed,

ebbed dakmewen ye amob yaambedongmewebko wadkera.

157 Ne yaa dabab kawidaniib ne bondaniibkuu yemoon,

kuned ne kuu eb kerekmen korokbe-wen ye weng yaa kuu korondekimyen winimokban.

158 Koyabdan yaa kuu wedmendekorikomyeng areb kerimain,

amborom kuu yi kuu eb weng awin-imokban kowe.

159 Eb kongamki yamob yaa mimyobdowaken kowimain kuu wedme.

O Yariman, eb womoniyiibban yemimyob dowaken yaambed ong-mewebko wadkera.

160Eb weng korem kuu anammo,kwane ebbed dakmewen ye amob

yorokmo korem kuu aron koremkwane angkimbaraneen.

Sin161Korok korok kuu idiibbanbed ne yaa nen-

bandimaib,kumban ne kuu eb weng yaa binangke

une kuu anammo kii andimain.162Ne kuu eb weng yaa kubimain,

odamod miin darewoob wedme kan-doon ye karub areb kerimain.

163Ne kuu dudanabi yaa naawonmo kongen-deni komyeng areb kerimain,

kumban ne kuu eb amob yaa mimyobdowaken kowimain.

164Ne kuu aronki mimo aom kuu ewaningkokankoone ediib kerimain,

ebbed dakmewen ye amob yorokmoye dowad.

165 Eb amob yaa mimyob dowaken kow-imaibdan kuu yewenub darewoobkai kondimaab,

kwane yi kuu komo yaambed ma bok-nande kombaraibban kii.

166 O Yariman, ebbed nende burudandeangka kowi kuu ne yaa monok andemeedmiin,

kwane ne kuu ebbed kwanime andi yeweng yaambed kwane ambangki-main.

167 Eb kerekmen korokbewen ye weng kuuawine kandimain,

kuyaa kuu mimyob dowaken miindarewoob kowimain.

168Ne kuu eb kongamki yamowiib eb kerek-men korokbewen ye wengiib awinekandimain,

amborom kuu ne dobiri kerekmen ku-mundin kuu ebkaadmo kowe.

Taw169O Yariman, ne baandi kuu wengambere.

Eb weng yaambed inamen kaadkerikuu kankawe.

170Ne kaamoni kuu wengambere.Eb weng yaambed ne kuu arewa yaa

burudande nende.

Yook 119:171 173 Yook 122:4171 Ne mongkodkono kuu ewaningko

kankooni wengbed diire darewoobkerok,

amborom kuu ebbed wongkewenyamob kuu kedmengkawimaabkowe.

172Eb weng dowad yook wingka,amborom kuu ebbed kwanime andi ye

weng korem kuu yorokmo kowe.173Ne awawi dowad eb dingki kuyaa kowe,

amborom kuu eb kongamki yamobkerekmen yaa kine kowaan kowe.

174O Yariman, ne kuu ebbed ne nen arewayaa burudandi yaa kuu moomdowakeniib kowimain,

kwane eb amob yaa kuu kubi dowak-eniib kowimain.

175Korondebko ewaningko kankooni dowaddobara,

kwane ebbed dakmewen ye amob kuune yaa awawok.

176 Ne kuu sibi biknemoon areb aweren-dobenmo yarebiin kowe,

eb dememan ne dowad mene kerekneonme,

amborom kuu ne kuu ebbed kwanimeandi ye weng kuu ma nonon-dandimokban kowe.

120Daane kawini ye yook.1 Ne yaa dabab monoon kumbed Yariman

yaa baandaane,yembed inanduwoon.

2O Yariman, dudanabi mongkodkonoiib bi-randi ongiib yaa kuu

ne nen burudande angka kowe.3 O birandi ye karub, eb yaa kuu Godbed

komo kamebdaneen?Angkon eb yaa kuu ariyiib komo

kamebdaneen?4Yembed eb yaa kuu ana nangmi ye karub

ye ana yidkangiibbed ukum kabda-neen,

kwane nimin darewoowiib ye amoyid-kowiibbed kangkon ukum kabda-neen kii.

5 Ne kuu ambibkin Mesek aombed noroddoriin kowe, mimyowiiwee!

Kedi, ne kuu Kedaadan yi ambib kom-bon kidangka dobaraan, kuu mimy-owiiwee!

6 Yewenub keri kerekmen yaa odkenebkamidan yoom kuu

aronki yemoon kai dobaraan.7Ne kuu iwari yewenub dobiri ye karub,

kumban yewenubmo doberem andi-main kuu yimbed ana nangmemandimaib.

121Daane kawini ye yook.1Ne awawi kuu kuna yaambed mananeen

ande kaamoneni,ne indob kankoone aangko aangko ari

kereknain kii.2 Ne awawi kuu Yariman yaambed mini-

maan,Eweniib okadiib ongmenaboonman

yaambed kui.3Ye kuu eb domobdaana kereeb beredare

kombaraabban,kwane eb yaa oonebdimaanman kuu

unuk angkaanban.4Kedi, Israeldan yaa oonendimaanman kuu

unuk angkimokban no kwane kerek-bere doberembirimaan.

5Yariman kuu eb yaa oonebdimaanman,kwane Yariman kuu eb nen doron-

darimaanman.6Aronki kuu aronbed ma aunban,

kwane amki kuu woodbed kangkonma aunban.

7Yarimanbed eb kuu nen amukmo bikna-neen kowe kumkammaambed aan-ban,

kwane eb wadkeri yaa kuu oonekerenombaraneen.

8 Yarimanbed eb menebiyiib wenebiyiibkuu

kibikbed wene aron korem kwaneoone keebdombaraneen.

122Daane kawini ye yook Dewidbedwongkoon.1 “Yariman yambib yaa wenem.” anduwi-

wen kuune kuu kubi darewoob keraan.

2O Yerusalem, kibireb kee nub kuukub kuuk ambongko aom doruub.

3Yerusalem siti yenbiwen kuukande kobkokmo kande daboknenib

yenbiwen.4 Israeldan yi amyenimbon korem kuu ku-

maom daane winimaib,Yariman ye amyenimbon kui.

Yi kuu Yariman yaa eso andande daanewinimaib,

Yook 122:5 174 Yook 125:3

Israeldan yi dowad amob weng ong-moon yaambed.

5Kedi, kwarimbed dibere wengyundimbonkuu dangoon,

Dewid ye awoya arimbed dibere oon-imbon kui.

6 Yerusalem aom iwari yewenubmo keridowad kurikuri kerime, kekaneyedmime,

“Kane kane kub yaa mimyob dowakenkowimaib yaa kuu yiminmo kerun-dok.

7Kub siti kuuk aom kuu iwari yewenuwiibkerok.

Kub korok korok yi ambibbon aomkuu yiminmo dobiriyiib kerundok.”andime.

8 Ne karubkimiib nangkodmiayiib yidowadbed

kwane dakmaniin, “Kub aom kuuiwari yewenubmokerok.” andaniin.

9Yariman nub God ye ambib ye dowadbedne kuu kub yiminmo dobere andi ki-

waan onmaniin.

123Daane kawini ye yook.1O Ewen arimbed dibere oonimaabman,

eb yaa ne indob kankoonimain.2 Kedi, dabderem yiri dobere deme aw-

inembiridan kuu nub yaa awandebangkandok andenib yi kangkomanyaa wedme meedmimaib areb,

o dabderem yiri dobere deme awinim-biri ye wonong kuu ne yaa awawekawe andenu yu kangko wonongyaa wedme meedmimaun areb kuu

nub kangkon Yariman nub God yaa wedmemeedmimaub,

kee kwananuuwe yembed mimyobkeende awandaneen kumbed.

3 Nub yaa mimyob keende awande, o Ya-riman, nub yaa mimyob keendeawande,

amborom kuu nub yaa kuuyemoonbed daandi yeman kerundi-wen kowe.

4 Nub yaa kuu kerengkandanbeddamangkandi weng yemoonkamendiwen,

nubbedmo yimin andidanbed nub kuudaandi yeman kerundiwen kui.

124Daane kawini ye yook Dewidbedwongkoon.1 Israeldan kuu kekane yedmime,

“Yariman kuu nub kerekmen yaam-ban karen.” andime.

2 Kedi, kekane yedmime, “Karub kuu nubyaa bon keriwen kumbed

Yariman kuu nub kerekmen yaambankaren,

3 yimbed nub kuu wad ben anukmungke-moon areb keriwen karen,

yimbed nub yaa norin wandiwen ku-yaron kui.

4 Kukuu urokbed nub ben yukneen arebkeroon,

kukuu ok awaanbed nub ben dabunekebenendeen areb keroon kui.

5Kukuu ok arud darewoobbednub ben are dabune kebenendeen

areb keroon kii!” andime.6Yariman ye aningko kankoonem,

yembed nub kuu domondoone wenebondan yi arud ningkambo ari makowindo kowe.

7 Nub kuu ayari on areb bad karub yekawaad unoon yaambed

kombiri wenemoon areb keruwen.Kawaad kuu domokboon kowe,

nub kuu obon keruwen kii.8Nub awandi ye karub kuu Yariman,

Eweniib okadiib ongmenaboon ye Godkui.

125Daane kawini ye yook.1Kane kane yi kuu Yariman yaa angkumone

doriib kuu,aangko Saiyon areb keriwen, kiring-

mindeban ye aangko kui, kwanearon korem angkimbaranuun.

2 Aangko aangkombed Yerusalemkanawanewandiwen areb kwa-mune kuu,

Yarimanbed ye nimakarub kuu benawanewandundoon,

kibikbed kwane wene aron korem ko-rem yeman kii.

3 Kedi, yorokmodan yaa kondoon ye okadkuu

arewa kamenabidanbed oonimaib kuuben kiradmaneen.

Mok arewa kamenabidanbed kwane oo-naniib kuu

Yook 125:4 175 Yook 128:6

yorokmodan kuu yi yorokmo kerek-men yaa kuu koronde arewa ka-maniib manok.

4 O Yariman, amun kamenabidan yaa kuuamun amun kamende.

Kwane kangdommo doriibdan yaakangkon amun amun kamende.

5 Kumban kane kane yi kuu kimyen weneinamen unitab awinimaib kuu

Yarimanbed kuye arewa ka-menabidan kuu ben kiradmaneen.

Israel aom kuu iwari yewenuwiib kerok.

126Daane kawini ye yook.1Nub kuu bondanbed benwiniwen kumbed

Yarimanbed ikakman Saiyon yaabenmonoon kuu,

nub kuu kiyuum wanabemoon arebkamuwen.

2 Kedi, nub mongkod aom kuu ambonbeddiiroon,

kwane nub ong ari kuu kubi yookmowingkanabuwen.

Kwane ambibkin yenadanbed dakmiwen,“Yarimanbed yi yaa kuu kamenabi

miin dareb dareb ambangkanaboonkii.” andiwen.

3 Ee, Yarimanbed nub yaa kuu kamenabimiin dareb dareb ambangkanaboonkowe,

nub kuu kubimo keruwen kii.4 O Yariman, nub karubkim bondanbed

benwiniwendan yena kangkon ben-mene.

Amiibban ye amboon kiri am menenuok kirodmo wenebimaun arebyi kuu benmenebko kirodmomenebime.

5Kaneya yi kuu kab kibenib inok wandaniibkuu,

yi kuu kube baandenib id wandaniib.6 Kane ye kuu kibingki dowad yob ben-

wenene inok wandimaan kuu,ye kuu kube baandene id wande and-

edme ben minimaan keraneen.

127Daane kawini ye yook Solomonbedwongkoon.1Yarimanbed ambib kuu yenbokban kera-

neen kuu,ambib yenbidanbed yi deme kuu idiib-

ban dawangmo keraniib.

Yarimanbed siti kuu oone kerekborokbankeraneen kuu,

oone kerekbiridan yi kerekbiri kuuidiibban dawangmo keraniib.

2 Ebka eb aromkonombed amkimo kai kuuyaro dembeneb,

wad dobiri kerekmen dowad demeyobdoodmo ambangkembirimaab,

kwane wene amnoom kai kerimaun kuuidiibban dawangmo,

amborom kuu Yarimanbed kane yaamimyob dowaken keenimaanmanyaa kuu bangkanimaan, ye unukangkoon yaron kangkon kwanebangkanimaan.

3Dana kuu Yariman ye kubi koni yeman,yi kuu kakman amun yembed kondi-

maan yeman.4Karub kewed yaambed dana wanabimaan

kuuana nangmi ye karubbed awingkoon

ye ana areb.5Kwamune ye ana yemooniib keriwendan

kuuamun kerundoon.

Yi kuu kangdod yaa wananiib kuuyi bondanbed yi yaa karak kondaib-

ban.

128Daane kawini ye yook.1 Yariman yaa unimaibdan korem kuu

amun kerundoon,ye kiwaan ari weniibdan kui.

2Yiib kuu deme awiniwen ye id kuu yiibkaananiib,

kwane yiib kuu amun kerundaneeneyiminmo dobaraniib.

3Ebwonong kuuwain nong areb id yemoonirimaun,

eb ambiwoom kuu.Kwane eb dana meed kuu olif maad areb

yemoonmo kainaniib,eb arakbon kebed yaa kuu.

4Kedi, Yariman yaa unimaan ye karub kuukwamunemo amun kerunaneen.

5 Yariman kuu Saiyon angkambed amunkerubdok.

Eb wad dobaraneeb ye aronki korem kuuwedmebko Yerusalemdan yiminmo

dobiriyiib kerok.6Anamaa, eb danameed yi danameed wed-

maneeb kuu anam id kerok.Israel aom kuu iwari yewenuwiib kerok.

Yook 129:1 176 Yook 131:3

129Daane kawini ye yook.1 Israeldan kuu kekane yedmime,

“Ne kewed yaambed mene kibikeeyimbed dabab yemoon bangkawi-wen.” andime.

2 Kedi, kekane yedmime, “Ne kewedyaambed mene kibikee yimbeddabab yemoon bangkawiwen,

kumban yi kuu ne yaa ma nangmeburudande dorindo.

3 Yimbed ne angkurom yaa kuu nongyikyikiibbed wangkanabiwenkumbed

koodem areb kuburu doboobyemooniib keraan.

4Kumban Yariman kuu yorokmo,kedi, yembed kuye arewa ka-

menabidanbednenen yerengkiwenye nong kuu nare burudande obonkawoon.” andime.

5Kaneya yi kuu Saiyon yaa arud wandem-birimaib kuu,

yi korem yaa karak kondene yenban-doko ikakman winime.

6Kwane yi kuu kereek ambib animari dem-bekore

kirodmo nuubnoon kainindo arebkerime.

7Yi kuuwandebi ye karubbedkuyaa yobmawedmindo kuye kereek areb ker-ime,

kwane yi kuu wiit yob andedmi yekarubbed kuyaambed ma anded-mindo kuye kereek areb kerime.

8 Yi yaa dewenebe burudandandamiibdankuu kekane yedmaib,

“Yariman ye amun kerundi kuu yiibari kowok,

kwane Yariman yaningko yaambedyiib yaa amun kerunduub kii.”andaib.

130Daane kawini ye yook.1O Yariman, ne miin yiminban keraan ye

niindem aombed eb yaa baandaan.

2 O Yariman, ne weng kee wengam-berewe.

Eb kerendem kuu ne yaa kowene yaa mimyob keewe ande baandaan

kuyaa wengambere.

3O Yariman, eb kuu kekamune ambarakmiye yuun awinaneeb keraneen kuu,

oYariman, kanembedmawaddoraan-ban keraneen kii.

4 Kumban eb kuu ambarakmi are nonon-dandi kerekmeniib kowe,

eb yaa unanuub kumbedmo yimin.5 Ne kuu Yariman ye awawi dowad

meedmiin, ne inamen kumundiniibkumbed meedmiin kii,

kwane ye weng yaambed kwananeenande kowaan.

6 Ne inamen kumundiniib kumbed Yari-man ye awawi dowad nindoroki-ibbed meedmiin,

amnoom oone kerekbiridanbedawawini waruk ande meedmimaibarebban,

anamaa, amnoom oone kerekbiri-danbed awawini waruk andemeedmimaib arebban.

7O Israeldan, Yarimanbed kwananeen andemeedmime,

amborom kuu Yariman kuu wom-oniyiibban ye mimyob dowakeniibkowe,

kwane ye kuuyiminmobiddi ye karub.8Yekareb yembed Israeldan kuu

yi ambarakmi yaambed bidde baneen.

131Daane kawini ye yook Dewidbedwongkoon.1 O Yariman, ne niindem aom kuu

kerengkan kerindo,angkon ne korok kankoone nem-

bedmo yimin andokban,kwane ne burudande arimbed keriwen-

dan inamen ongmiwen kuyaa kuune kuu ma wingkanambengkan ka-mindo,

kwane ne inamen burudande arimbedkeroon ye inamen kuyaa kangkonne kuu ma wingkanambengkan ka-mindo.

2Anamaa, ne kuu nangkem kere iwari ker-aan,

dana awaan yu muk koronde yu yaayone iwari keremoon areb keraan,

kuye dana areb ne inamen kumundinkuu iwari keroon.

3O Israeldan, Yarimanbed kwananeen andemeedmime,

kibikbed wene aron korem.

Yook 132:1 177 Yook 133:3

132Daane kawini ye yook.1O Yariman, Dewid kuu ika meene.

Yobdood wedmenaboon korem kuuika meene.

2YembedYarimanyaaweng kunduk yedmekowoon,

Yekob ye God Aromkonomo kuyaawiim aangke yedmoon kui.

3Kekane yedmoon, “Nambiwoom awunain-ban,

kwane ne angkimbon yaa wanainban,4kwane ne indob kuu konaina angkaanban,

kwane ne indob ingkad kuu kande yaadubunaanban,

5 wene Yariman ye ambib arumi yumbonbaamonekorid yimin keraneen,

Yekob ye God Aromkonomo ye dobir-imbon kui.

6Kedi, God ye amobweng ongmoon ye boksye weng kuu Efarata angkambedwengamburuwen,

kwane wene Jearim ye mongkobonaombed wedmuwen.

7God ye dobirimbon yaa wenem,ye dibere oonimbon yaa we-

nenub kurikuri kere ye aningkokankoonem.

8O Yariman, yaro dembe eb yiidkimbon yaamene,

eb aromkono korokbeneb amob wengongmewen ye boks kuyiib kan-mene.

9 Eb dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan kuu ongmendebko yorokmo ki-waanbed dobirime,

kwane ebbed yorokmo kerundewen-dan kuu kubi ye yook wingkime.

10Eb dememan Dewid ye dowadebbed ye ari oiyo bune kinewenman

yaa kuu eb murubia kan yeknaab.11Yarimanbed Dewid yaa amob weng ong-

moon,kuye amob kuu ikakman kandaanban,

anammo angkimbaraneen kui.Kekane yedmoon, “Nembed eb yob

yaambedmimo kine nendaniine king keraneen.

12 Eb karub dana meed kuu nembed ong-maan ye amob weng awine kan-denib,

ne kerekmen korokbaan ye wengyi yaa kedmengkandaniine awinekandaniib kuu,

yi karub dana meed kuu eb dibere oonim-bon arimbed

aron korem dibaraniib.” andoon.13Kedi, Yarimanbed Saiyon kuu kinoon,

ne dobirimbon yeman ande dowak-eniib keroon kui.

14Kekane yedmoon, “Kekee ne yiidkimbonaron korem korem yeman,

kuyaa kuu dowakeniib keraan kowe,nembed kwane dibere oonem-baraniin.

15Saiyon angka doriibdan kuu amun kerun-daniine yiminmo dobaraniib,

kwane yu kamboknondan kuu animanyiminmo bangkandaniin.

16 Ne dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan kuu ongmendaniina arewa yaaburudande bindi kerekmen yikaad-keraniib,

kwane yu karadmodan kuu kubi yooknaawonmo wingkaniib.

17KwarimbedDewid ye aromkono kuunem-bed kandune darewoob arimbedongmaniin,

kwane nembed ye ari oiyo bunekinaanman ye ooni yaromkonokuu ongmaniina aron korem kwaneangkimbaraneen.

18 Nembed ye bondan kuu karak kaimbedkan derenendaniin,

kumban ye kuu ongmaniina nambirikai ye king keraneen.

133Daane kawini ye yook Dewidbedwongkoon.1 Kedi, ayiyambed mene wengbiriyiibban

weng mimo kere ibmo dobiri kuuamun angkon manimanandeb kii.

2 Kukuu God ye amob yaambed korok aribuni ye oiyo nekwiwen areb,

nub korok ari bunaiwe,Eeron kui, ye ari bunaiwe,

menebe kawene bomi yaa kere yeebkad kongkono dem yaa dorimaanareb kii.

3 Kukuu aangko Heemon arimbed woodnurok

aangko Saiyon ari menemoon areb.Amborom kuu Yariman kuu Saiyon

arimbed amun kerundimaan kowe,wadkeri aron korem kui.

Yook 134:1 178 Yook 135:20

134Daane kawini ye yook.1Yariman ye demedan, yiib kuu Yariman ye

aningko kankoonime,kane kane Yariman ye kurikuri boy-

ambib aom amnoombed ambangki-maib kui.

2 Yiib dingki kuu ambib karadmo yaabenkoobenib,

Yariman ye aningko kankoonime.3Yarimanbed yiib yaa kuu Saiyon arimbed

amun kerundok,Eweniib okadiib ongmenaboonman

yembed kui.

1351Yariman ye aningko kankoonime!Yariman ye aningko kankoonime,

Yariman ye demedan, ye aningkokankoonime.

2Kane kane kuu Yariman yambiwoom awu-nimaibdan,

nub God yambib yu kuuk wirinimbonaom dobirimaibdan kui,

3yiib kuu Yariman ye aningko kankoonime,amborom kuu ye kuu amun kowe.

Ye aningko yaa kubi yook wingkime,kukuu manimanandeb yeman kowe.

4 Kedi, Yarimanbed yeka ye dowad Yekobkuu kine baamonoon,

Israel kuu ye yaa bobne komboroonye karub ande nendoone Yarimanyeman keroon kui.

5 Nekaad, Yariman kuu miin darewoobarimbed.

Nub Yariman kuu miin darewoobarimbed, god yena korem arebban.

6 Yariman kuu komo komo ye dowakenkerimaan yaamo kwane ambangki-maan,

ambid aomiib okad ariyiib karamokariyiib karamok niindem yiriyiibkorem yaa.

7Yembed wiib kuu ongmaane okad yiminyimin yaambed daanimaib,

kwane yembed am kuu imakiib ong-mimaan,

kwane yembed nuub kuu ye angkim-birimbon aombed nenkowaanaminimaan kii.

8 Yembed Idyipdan yi wonob dana meedyenbandoone dukniwen,

nimakarub yi wonob dana meediibdingkan yiwonobdanameediib kui.

9O Idyipdan, yiib kingiib ye korok korokiibyaa kuu yembed manmo kerene

dudiib binangke ye yaa anam andi ye-maniib kuu yiib aomongmenaboon.

10 Yembed ambibkin yemoon yeene mon-maroon,

kingdan aromkonoyiib kangkonyeene nongkoboon,

11Amorodan yi king SihoniibBasandan yi king Ogiibokad Keenan ye ambibkindan yi king

koremiib kui.12 Kwane yembed okad kuu ye nimakarub

yaa kondoone yiman keroon,Israeldan yaa kondoone yiman keroon

kui.13 O Yariman, ewaningko kuu aron korem

kwane angkimbaraneen,o Yariman, eb yirin kangkon ni-

makarub yaro dobere dobere yarowananiib korem aom kuu kwaneangkimbaraneen.

14Amborom kuu Yarimanbed ye nimakarubyi dowad wengyundekore yi kuuambarakmindo andaneen,

kwane ye demedan yaa mimyobkeende awandaneen.

15 Ambibkin yena korem yi god kuukuruwakmo, silvaayiib goldiibkumbed

karub yi dingkimbed ongmenabiwen.16 Yi kuu mongkodkonoyiib kumban dak-

mindeban,kwane yi kuu indowiib kumban wed-

mindeban,17 kwane yi kuu kerendemiib kumban

wengambirindeban,kwane yi kuu inum ma nimokban.

18 Kuruwak god ongmenabimaibdan kuuyika ongmenabiwen yeman kwa-mune areb keraniib,

kwane kane kane kuruwak god yaaangkumone doriib kangkon yi arebkeraniib.

19O Israel ye awoya ari, Yariman yaningkokankoonime.

O Eeron ye awoya ari, Yariman yan-ingko kankoonime.

20O Livai ye awoya ari, Yariman yaningkokankoonime.

Kane kane Yariman yaa une bu-mangkimaib kuu, Yariman yan-ingko kankoonime.

Yook 135:21 179 Yook 136:2021 Saiyon arimbed Yariman yaningko

kankoonime,Yerusalem aom doreenman yaningko

kankoonime.Yariman yaningko kankoonime!

1361 Yariman yaa eso andime, ye kuu amun

kowe.Amborom kuu ye womoniyiibban ye

mimyob dowaken kuu aron koremkwane angkimbaraneen.

2Goddan korem yi God yaa eso andime.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


3 Yariman korem yi Yariman yaa esoandime.

Amborom kuu ye womoniyiibban yemimyob dowaken kuu aron koremkwane angkimbaraneen.

4Yembedmobinangke ye yaa anamandi ye-man ongmenabimaanman, ye yaaeso andime.


5 Ye meeni kangdombed Ewen ongmoon-man yaa kui.


6Yembed okad yu yumbon kuu ok wedyir-imbed ongme kowoonman yaa kui.


7 Yembed nambiri dareb dareb ongmena-boonman yaa kui.


8Aronki oonimaun ye aron kui.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


9 Amnoom oonimaib ye woodiib min-dongiib kui.


10 Idyipdan yi wonob dana meed yeenemonmaroonman yaa kui.


11 Yi numun aombed Israeldan benangkadoroonman yaa kui.


12Ye dingki aromkonoyiib yiroon kumbedkui.


13Karamok Dodmo andokboonman yaa kui.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


14 Karamok kuu andokbe angkara angkarakerekore Israeldan kuu wedyiribenyanoon kui.


15Kumban yembed Feroyiib ye ana nangmi-daniib karamok Dodmo yiri benki-radmoon kui.


16Ye nimakarub amboon angka ben kinbandewonoonman yaa kui.


17King dareb dareb yeene monmaroonmanyaa kui.


18 Kwane kingdan aromkonoyiib yeenenongkoboon kui.


19Amorodan yi king Sihon kui.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


20Basandan yi king Og kangkon kui.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


Yook 136:21 180 Yook 138:421Yi okad kandene ye nimakarub yaa kon-

doone yiman keroon kui.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


22Ye demedan Israeldan yaa kondoone yi-man keroon kui.


23 Nub kuu benkubune yiri kerundiwenkuyaa wedme meenoonman yaakui.


24 Yembed nub kuu nub bondan yaambedben obon kerundoon kui.


25 Yembed wad dobiri yeman korem yaaaniman bangkandimaan kui.


26Ewen ari doreen ye God yaa eso andime.Amborom kuu ye womoniyiibban ye


1371 Babilon ye ok kebed yaambed nub kuu

diberenub,Saiyon dowad ika meenmende inok

wanabimamuwen.2Kuyaambed at aningko wilo bokon bokon

ari kuunub haap ben kinamburuwen,

3amborom kuu nub awingke biwendanbedyook wingkime ande yedmendi-wen,

nub yaa durud yewed kondiwen-danbed kubi yook wingkime andenangkande yedmiwen kui,

“Saiyonyuyookmimonubyaawingkekondime.” ande yedmiwen kui.

4 Kumban komarewa kere nub kuu ogoodambibkin angkambed doruubkumbed

Yariman ye yook kuu wingkana-banuub?

5 O Yerusalem, kub nonondande koron-daniin kuu

ne dingki wiwimbed haap wangkikerekmen kuu nonondandoko,

6ne ong kuu koraab yaa daboknok.Kub nonondande korondaniin kuu

kwamunemo kerok.Yerusalemyaa kubi darewoob keraan, yena

arebban,kumban kuye kubi kankubunaniin

kuu kwamunemo kerok.7 O Yariman, Yerusalem monmariwen

yaron ariIdomdanbed komo kamiwen kuu ika

meene.Yimbed baande yedmiwen, “Yerusalem

monmarime.Kumundinmo monmaribko ambukir-

imo kerok!” andiwen kui.8Babilondan, yiib kuu monmari dowad ki-

noon,yiibbed nub yaa arewa kamenabiwen

kuyaa kuukarub kanembed ibmo inandunda-

neen kuu amun kerunaneen.9 Kanembed yiib dana monob ben bot ari

wowe monmaraneen kuuye yaa kuu amun kerunaneen.

138Dewid ye yook.1O Yariman, ne niindem aom kumundiniib

kumbed eb yaa eso andaniin,kwane god yena yi arinambo arimbed

eb yaa wingkani ewaningkokankoonaniin.

2Ne kuu eb kurikuri boyambib karadmo yaaamonombe bumangkeni,

eb womoniyiibban ye mimyobdowaken keewiyiib eb ma ko-rondiyiibban weng awiniyiib yedowad

ewaningko yaa eso andaniin,amborom kuu ewaningkoyiib eb wengiib

kuu arimbed kerundeewe miindarewoob keriwen,

kumkam yena korem arebban kowe.3Ebyaa baandaankuu ebbed inanduwewen,

ebbed ne ongmeweewa arudkonomokangdommo keraan kui.

4O Yariman, okad yiri ye king korem kuueb weng dakmaneewe wengam-baraniib kuu,

eb yaa eso andaniib.

Yook 138:5 181 Yook 139:155 Kwane yi kuu Yariman ye kerekmen

dowad wingkaniib,amborom kuu Yariman ye nambiri

kuu miin darewoob kowe.6Yariman kuu darewoob arimbed,

kumban yirimodan yaa kuu awandidowad kereknimaan,

kumban kerengkandan kuu yekaadkunedma awandaanban, yi yaa kuuambab angka doreen kowe.

7Ne kuu arewa dabab niindem aom yarebi-main kumban,

ebbed ne kuu ongmewaawa wadkeri-main.

Ne bondanbed ne yaa kuu arud wandimaibkuyaa kuu eb dingkimbed kebeni-maab,

kwane eb dingki wiwimbed ne kuuarewa yaa burudande nendimaab.

8 Yarimanbed ne dowad ye weng kundukkuu kwamune ambangkaneen.

O Yariman, eb womoniyiibban yemimyob dowaken kuu aron koremkwane angkimbaraneen.

Eb dingkimbed deme andowewen kuukorondaab ambangke dowan kere.

139Yook ambo bi ye karub yeman. God yan-ingko kankooni yook Dewidbed wongkoon.1O Yariman, ne kuu

ebbed andangke darobeweneb kaad-keruwewen.

2 Ne yiri dibirimainiib yaro dobirimainiibkorem kuu ebkaadkerewen,

eb kuu ambab angka doreeb kum-ban nembed inamen kowaan koremkwangkon ebkaadkerewen.

3Ne dobiri kiwaaniib ne angki kerekmeniibkorem kuu darobe ebkaadkerewen,

ne kamenabi korem kuu ebkaadmokerewen.

4 O Yariman, ne mongkodkono ari wenganingko mimo mogeed dakmindokumbed

komo yedmandamiin korem kuuebkaadmo kerewen.

5 Ne kebed angkara angkara koremkuu ebbed kanawanewande du-runewen,

kwane eb dingkimbed ne ari kowenebawawewen.

6 Ne yaa ebkaadkeruwewen ye kerekmenkuumiinmanimanandebkii, ne kuukwamune meenindeban ii,

kuye inamen kaadkeri kuu miinarimbed, nembedmeendobe kabakikuu yirimo.

7 Eb Kingkin yaambed wene kunaya bik-naniin? Dowan.

Eb kerebiri arimbed wene kunayakombiri wananiin? Dowan.

8 Ewen ari daananiin kuu eb kuu kwaridoreeb,

kwane dukniwendan yi doriib yir-imbed kawene angkaniin kangkoneb kuu kuri doreeb.

9 Ma, ne kuu wanwene aron yaro mini-maun kuu burudande kwangkakookai wananiin,

o karamok yara yane dobaraniin kuu,10 kuyaa kwangkon eb dingkimbed ne nen

kinban wananeeb,kwane eb dingki wiwimbed ne yaa

angkumowaneene kangdommo do-baraniin.

11 Kekamune yedmaniin, “Anam kuu ku-munbed ne kebenewaneene bik-naniin,

kwane nambiri ne yaa yuroon kuuamnoom kumunmo keraneen.” an-daniin kuu,

12kumun aom kuu yiminmo wedmaneeb,kwane amnoom kuu awingyab areb

yuraneen,amborom kuu kumuniib nambiriyiib

kuyaa kuu eb ma meenimokbankowe.

13Kedi, ebbed ne id yaa kuu yeka yeka wuubnimingke nongkobewen,

ebbed ne id kuu ne ena yu kabeyobaom wuub nimingkewen.

14Ne kuu binangke une eb yaa anam andiyeman ongmewewen kowe eb yaaeso andaan.

Eb ambangkanabi kuu manimanan-dewiib,

kukuu anammo nekaad.15Ne kuu biknimbon aom ongmewewen,

okad niindem yiri ongmewewen* kui,kuyaa kuu ne kono kono kuu ebkaad,

ne yaa komo keroon kuu eb yaa mabiknindo.

* 139:15: “Biknimbon” kuyiib “okad niindem yiri” kuyiib yi weng id angkara kuu “ena yu kabeyob aom”.

Yook 139:16 182 Yook 140:1216 Ne id kuu mogeed wuub nim-

ingkindo yaron kuu wedmewewen.Ne wooni yaroniib bobni yaroniib wad

doriin yaron koremiib kuune woonindo yaron anuk yirimbedebbed kinekoreb eb buk aom

wongkewen.17 O God, eb meeni kuu miin manimanan-

dewiib andaan kii.Yi korem kuu miin yemoon kai!

18Ne kuu kwane kimingkembaraniin kuukubuk mimim kimingki arebban, kim-

ingke dorindeban.Kwane angke awari yaro dembaniin kuu

domobdainban ewiib dobaraniin.19 O God, miin arewa kamenabidan kuu

yeene nongkobe!Yeremboromdan, yiib kuu ne yaa

angkanime!20 Kedi, yi kuu inamen arewa kumbed eb

dowad dakmimaib,kwane eb bondan kuu ewaningko

monmarimaib.21O Yariman, eb yaa arud wandembirimaib-

dan kuu nembed yi yaa arud wan-dembirimainoo? Anamaa.

Kwane, eb yaa manmo kerimaibdankuu nembed yi yaa wunekarekomyeng areb kerundimainoo?Anamaa.

22Nembed yi yaa naawonmo arud wandem-birimain kumbedmo,

yi kuu ne bondan andimain.23OGod, ne yaa kuu andangke darobenebne

niindem aom kuu ebkaadkere.Kwane komboon kaamobeweneb ne

inamen kabakanabi yi meendobikuu ebkaadkere.

24Kwane ne yaa kuu inamen arewa maayiibkeroka kankorokbe.

Kwane wadkeri aron korem ye dobirikiwaan ari kuu ne nen kinbanwene.

140Yook ambo bi ye karub yeman. Godyaningko kankooni ye yook Dewidbedwongkoon.1 O Yariman, ne kuu miin arewa ka-

menabidan yaambed nen buru-dande angka kowe.

Ne kuu yeremboromdan yaambed nendorondare.

2Yi kuu yi niindem aom inamenmiin arewaongmenabimaib,

kwane yi kuu aronki korem kuu ananangmi inamen bangkandimaib.

3Kwane yi ong kuu niin yi ong areb kerenib“ssss” andimaib,

kwane yi weng mongkodkono man-dakadbed dembimaan kuu niindokarud ambod areb. Selah

4 O Yariman, ne kuu miin arewa ka-menabidan yi dingki dem aombednen burudande angka kowe.

Ne kuu yeremboromdan yaambed nendorondare.

Yimbed ne kombiri ye inamen ongmi-wen kui.

5 Kerengkandanbed kawaad nong ne kuuawinenok ande ongme daubiwen,

kwane yimbed karub awingki ye menkuu kan batangne awinewandekamiwen,

kwane yimbed ne kiwaan arimbed aw-inenok ande nongkobiwen. Selah

6O Yariman, “Eb kuu ne God.” ande yedmi-main.

O Yariman, ne yaa mimyob keeweawawe ande baandaan kuuwengamberewe.

7 O Yariman Ambengkan, ne nenaromkonomo dorondarimaabmankui,

ana nangmi yaron yaa kuu eb kuu nekorok yaa kombe areb kerimaab.

8 O Yariman, arewa kamenabidan yi in-amen dowaken yaambed kaman-damiib kuu ee kwanime andaab,

kwane yi inamen ongmiwen kuukebene.

Yi inamen ongmiwen kuu id keraneenkuu kerengkan keraniib kii. Selah

9 Ne kanawanewande bon keriwendan yikorok ari kuu,

yi butun kamiwen kuu ben ikakmannongkobebko,

10amoyidkob niminiib yi ari kiroboko,yi kuu amot aom ben kiraroko,ika kawinindeban ye dem kongdem

yiri ben kirarok.11 Wengamborokbanabidan kuu nuwokad

kuyaom kuu yumboniibban kerime,kwane yeremboromdan kuu arewa

kaimbed kirodmo mene dabundeyenbande monmarok.

12Yariman kuu dabab wayiroondan yaa ko-romone angkumondene,

Yook 140:13 183 Yook 142:7

kamboknondan yaa wengyundianammo kondimaan kuu nekaad.

13 Anam kuu yorokmodan kuu ewaningkoyaa eso andaniiwe,

kangdommo doriibdan kuu eb kere-biri arinambo arimbed dobaraniibkii.

141God yaningko kankooni ye yook Dewidbedwongkoon.1 O Yariman, eb yaa baandaan kii, kirod

mene awawe.Ne baandi eb yaa kuu wengamberewe.

2Ne kurikuri eb yaa ben kabdiin kuu baebamun kabdi areb kerok.

Ne dingki benkoobi kuu oobnon yaaye dingkan aye nengke baeb kabdiareb kerok.

3 O Yariman, ne mongkodkono yaakangkadmi kerekmeniib ongme.

Kwane ne mandakad ambongko yaakuu weng amunmo dakmi dowadoone kerendombiri kerekmeniibongme.

4Korondaawa ne niindem aom kuu arewakami aom kubunaan.

Korondaawa ne kuu inamen arewaambangkain.

Kane kane kuu arewa kamenabimaib kuu,korondaawa yi orokbon yaa wene

anain.5Korondebko yorokmomanbed ye mimyob

dowaken keendi kerekmenyaambed ongkawe ukum kawok.

Kukuu ne korok ari bune amun keruwiye oiyo areb.

“Yii, ne korok ari bunaab.” andainban.Arewa kamenabidanbed arewa kamenabi-

maib kuu kebenok ande kurikurikamembirimain.

6 Yi wengyundi korok korok kuuaangko dungkun nare kubuneenyiri ben kiraraneen.

Ne weng kuu amun kowe yi kuuwengambaraniib.

7Okad kuu nidke aangke ben kiradmemoonareb

yi kono kono kuu bobkonombonambongko yaa ben kiradmaniiweamone dange wananeen.

8O Yariman Ambengkan, ne indob kuu ebyaa nengmonaan.

Ne kuu ebbed kukbimaabbon aomdoriin kowe, ne kuu kan bobni arikowaab.

9 Ne kuu yi kawaad nong ne dowad bennongkobiwen kuyaambed nen bu-rudande angka kowe.

Ne kuu arewa kamenabidanbed nekiwaan arimbed awinenok andenongkobiwen kuyaambed nen bu-rudande angka kowe.

10 Yimbed karub awingki ye men kanbatangne awinewande kamiwenkumbed yika awinendoko,

ne kuu amunmo deburudanda.

142Maskil ye yook Dewidbed botdem aombikne doboroon kumbed wongkoon.Kurikuri yook.1Yariman yaa naawon baandaan,

Yariman yaa mimyob keewe awaweande kankone baandaan.

2 Ne mungkubmangkab kuu kanmene yeyaa konaan,

ne dabab kuu daanaan kui.3 Ne niindem aom kuu wuudne yiminban

keraan kuu,ne kiwaan korem kuu ebkaadmo.

Ne yarimain ye kiwaan ari kuukarub yenambed kawaad nong aw-

inewande kowiwen.4Ne wiwi angka wedme.

Karub mim maa ne dowad ma mee-newindo.

Ne nen kukbimaan ye karub maayiibbandowan,

ne wadkeri dowad kangkadmi yekarub maayiibban dowan.

5O Yariman, eb yaa baandaan.“Eb kuu ne kukbimaabbon,wad doruubdan kiri kee eb kuu ne yaa

bangkawimaab ye karub.” andaan.6 Ne kuu nen kubuniiwa yirimo keraan

kowe,ne baandi yaawengambere inanduwe.

Ne nenbande kamiibdan kuu aromkonodarewoowiib ne arebban kowe,

yi yaambed ne nen burudande angkakowe.

7Ne kuu wii aombed doberemoon areb ker-aan kuyaambed nen angka kowe.

Kwanebko ewaningko yaa eso anda.Ebbed ne yaa amun amun kamaneeb kowe,

Yook 143:1 184 Yook 144:5

yorokmodan kuu neyiib yaa menebenedbaniib.

143God yaningko kankooni ye yook Dewidbedwongkoon.1O Yariman, ne kurikuri wengamberewe.

Mimyob keewe awawe ande baandaankuu wengamberewe.

Eb ma korondiyiibban weng awini kerek-meniib yorokomo kerekmeniibkuyaambed

ne yaa inanduwe.2 Eb dememan ne kuu wengyundi dowad

nen wanaab,amborom kuu eb arinambo ari kuu

karub maa ma yorokmo dobirindokowe.

3Kedi, bonman kuu nenbandoon,kwane yembed neene kan okad yiri

irewaroon,kwane ongmoona kumun aom dobaraan,

unyeman anukbed dukniwendan ku-mun aom doriib areb keraan.

4Kowe ne niindem aom kuu wuudne miinyiminban keraan,

kwane nemimyob kuu unimbed yidnewonoon.

5 Ne kuu kurin kurin anuk ye aronki kuumeendobaan,

ebbed kurin anuk ambangkanabewenyaa kuu kube meendobeni

eb dingkimbed komo komo ka-menabewen yaa andangke meen-dobaan kui.

6Ne dingki kuu eb yaa benkoobe kurikurikeraan,

kwane ne niindem aom kuu okad ami-ibbanbed ok moom kerimaun arebeb kerekmen yaa moommo keraan.Selah

7 O Yariman, ne kingkin kuu kombaran-damoon kowe,

kirodmo inanduwe.Ne yaa kuu eb murubia kan yekne biknaab.

Kan yekne biknaneeb kuu bobkonom-bon yiri winiwen areb keraniin.

8 Ne kuu eb yaambed angkumone doriinkowe,

amkimo kuu korondebko eb wom-oniyiibban ye mimyob dowakenkuu ne yaa kanmonok.

Ne kingkin kuu eb yaa kankoone kabdaankowe,

ne dowad kiwaan anam kuu ko-rokbewe.

9 O Yariman, ne bondan yaambed ne nenburudande angka kowe.

Ne kuu eb kukbimaabbon aom doriin.10Eb kuu ne God kowe,

ne kedmengkawebko eb dowaken kuuambangka.

Eb Kingkin amun kumbedne kuu okad dabonmo arimbed nen

kinban wonok.11 O Yariman, ewaningko dowad ne ong-

mewebko wadkera.Eb yorokmo kerekmen yaambed ne

dabab kandaan kuyaa ne nen buru-dande angka kowe.

12 Eb womoniyiibban ye mimyob dowakenyaambed ne bondan kuu kebene.

Ne yaa dabab kawimaibdankoremkuumonmare,

amborom kuu ne kuu eb dememankowe.

144Dewid ye yook.1 Yariman ne aromkonombon yaningko

kankoonem.Yembed ana nangmi dowad ked-

mengkawoon,ana nangmi kedmengki korem kui.

2 Ye kuu mimyob dowaken keewi ye Godangkon ne aromne angkumonim-bon,

ye kuu ne aromkonoyiib dobirimbonangkon ne nen arewa yaa buru-dande angka kowi ye karub,

ye kuu ne dorondari ye karub angkon yekukbimaanbon aom doriin,

kwane yembed ambibkin yena kuu nedabderem yiri kerundimaan kui.

3O Yariman, nimakarub kuu kaneyakob ebkuu yi yaa oone doreeb?

Yi dana kuu kaneyakob eb kuu yi yaameenmo doreeb?

4 Karub mimim yi dobiri ye weeb kuueb yaambed inum koni mimo arebkumbedmo.

Yi kuu ayari on kuruwak dewene bu-rudandemoon areb barang dare-woobban.

5O Yariman, eb Eweniib ambidiib kuu bir-ingke yiri kamene.

Kwane aangko aangko kuu angkoron-debko amarengiib dembok.

Yook 144:6 185 Yook 145:106 Imak kuu ben nongkobeneb bondan

kuu bokne daware buyokbayokkerunde.

Eb ana ben barambereneb yi kuu yen-bandebko kirokmone winime.

7Eb amaan ari kumbed eb dingki yireneb,ok darewoowiib noroddaniib

yaambedne kuu nen burudande angka kowe.

8 Yi mongkodkono kuu dudanabimbedyukne diiroon,

kwane yi dingki wiwi kuu aadidmiawaan.

9 O God, ne kuu eb yaa yook yeebwingkaniin,

eb yaa nong angko angkoyiib ye laiyawangke wingkaniin.

10 Yembed kingdan yaa kuu ana nangmeburudande dori bangkandimaan,

kwane yembed ye dememan Dewidkuu arewa kamenabidan yi kere-wang yaambed nen burudandeangka kowimaan.

11 Ne kuu noroddan yaambed nen buru-dande angka kowe.

Yi mongkodkono kuu dudanabimbedyukne diiroon,

kwane yi dingki wiwi kuu aadidmiawaan.

12Nub karub dana meed kuu ongmendebkokab amunmo dembe kainimaan areb

kewed kerime.Nub nima dana meed kuu ongmendebko

king ye ambiwoom dodkono mani-manandeb ongmiwen areb kwanekoyu kerime.

13 Nub animan nongkobimbon ambib benongmendebko

animan mimim korem kuu diirok.Nub sibi kuu ongmendebko

nub okad arimbed tausen tausenyemooniib kerime.

14Nub oksen kuu ongmendebkomana yemooniib kerenib mana bob-

niyiibban yiminmo kerime.Bondanbed nub awingke ben wini kuu

kebene.Nub kambong aomkuumiin yiminban

kere baande komkiyiibban kerok.15Kwamune keriwendan kuu amun kerun-

doon,kaneya yi God kuu Yariman kuu amun

kerundoon kii!

145God yaningko kankooni ye yook Dewidbedwongkoon.1Ne God ne King, eb kubebde eb kuu dare-

woob arimbed andaniin,kwane ewaningko kuu aron koremko-

rem kankoonaniin.2Aronki mimim korem ewaningko kankoo-

naniin,kwane eb kubebde eb kuu darewoob

arimbed andaniin aron korem ko-rem.

3 Yariman kuu darewoob arimbed, ye an-ingko yaamo kankooni yeman.

Ye inamen kuu darewoob arimbedkowe, karub mim kanembed kaad-kerunindeban.

4Awodkiya awaana kumbed eb ambangkan-abi yaa kube kankooni weng kuu yidana meed yaa dakmenabaniib,

kwane yimbed eb kamenabiaromkonomo ye weng kangkondakmenabaniib.

5Yi kuu eb dobiri manimanandeb ye nam-biri kwane dakmenabaniib kii.

Eb ambangkanabi kumbed binangkeeb yaa kubimaib ye weng kuu kubemeendobaniin.

6 Eb kamenabi binangki yeman kuyearomkono ye weng kuu ni-makarubbed kwane dakmena-baniib.

Kwane nembed eb kuu darewoobarimbed ye weng kuu dakmena-baniin.

7 Eb amun amun yiminmo kamendimaabyeweng kuu nindorokiibbed dakmekubaniib,

kwane eb yorokmo kerekmen yedowad kubi yook wingkaniib.

8 Yariman kuu kabamoon kondoon yemimyob dowaken keendimaanangkon mimyob keende kakmanare nonondandimaan,

kwane ye norin arud kuu yodbir-imban emambed angkon mimyobdowaken darebmoyiib.

9Yariman kuu nimakarub korem yaa amunamun kamendimaan,

kwane ongmenaboon ye kumkam ko-rem yi dabab kandimaib yaa kuumimyob keende awandimaan.

10O Yariman, ongmenabewen ye kumkamkorem kuu eb yaa eso andaniib,

Yook 145:11 186 Yook 146:7

kwane eb karadmodan kuu ebkubebde eb kuu darewoob arimbedandaniib.

11 Yi kuu eb oonimbon ye nambiri yewengiib,

eb aromkono kai ye wengiib dak-menabaniib.

12Kwane dakmaniib kumbed nimakarub ko-rem kuu eb kamenabi aromkonokuyiib

eb oonimbon ye nambiri manimanan-deb kuyiib kuu yikaadkeraniib.

13Eb oonimbon kuu dowan keraanban aronkorem kwane angkimbaraneen,

kwane ebbed korok kere ooni yekerekmen kuu nimakarub yarodobere dobere yaro wananiib ko-rem aom kwane angkimbaraneen.

Yariman kuu ye weng kunduk koremkuu kwane kuyaamo ambangki-maan, ma korondaanban,

kwane ongmenaboon ye kumkam ko-rem yaa kuu mimyob dowakenkeendimaan.

14Kane kane kombiriwen kuu Yarimanbedawande benkoobimaan,

kwane kane kane dabab aom kandedoriib kuu yembed ben angkanongkobimaan.

15 Wad doriib ye dingkaniib nimakaruwiibkorem kuu eb kwananeeb andekerebdombaraiwa,

animan kuu aron anam arimbed yi yaabangkandimaab.

16 Eb dingki kan yire yiminmo bangkan-daawe,

wad doriib ye dingkaniib ni-makaruwiib korem kuu anemikmonimaib.

17 Yariman kuu ye kerekmen koremyaambed kuu yorokmo,

kwane ongmenaboon ye kumkam ko-rem yaa kuu mimyob dowakenkeendimaan.

18 Kane kane yi kuu Yariman yaa baandi-maib kuu ye kuu yi korem diamokeroon,

anam anam yaambed ye yaa bandi-maibdan kui.

19Kane kane yi kuu ye yaa une bumangki-maib kuu yembed yi dowaken yaakuu id kerundi kondimaan,

kwane yi baandi kuu wengamberendeben burudande angka nongkobi-maan.

20 Kane kane yi kuu Yariman yaa mimyobdowaken keenimaib kuu yembed yiyaa kerendombere oonendimaan,

kumban arewa kamenabidan koremkuu yembed monmaraneen.

21 Ne mongkodkonombed Yariman ye an-ingko kankooni weng dakmena-baniin,

kwane wad doriib ye dingkaniib ni-makaruwiib korem kuu ye aningkokaradmo kankoonembaraniib aronkorem korem.

1461Yariman ye aningko kankoonime!

O ne kingkin, Yariman yaningkokankoona!

2Ne wad dobaraniin yaron korem kuu Yari-man yaningko kankoonaniin.

Ne wad dobaraniin yaron korem kuune God yaningko kankooni ye yookwingkaniin.

3 Korok korok yaambed angkumone do-baraib,

duknaniib ye nimakarubbed yiib kuubobni yaa burudande bindindebankowe yi yaambed angkumone do-baraib.

4Yi kingkin doombere wananiib kuu yi idkoronde okad keraneen,

kwane kuye aronki kwari yi inamenongmiwen kuu dawangmo kera-neen.

5 Kumban kane kane yi kuu Yekob yeGodbed awandimaan kuu amunkerundoon,

Yariman yi God ye dowad yembedkwananeen andimaibdan kui.

6Yembed Eweniib okadiib ongmenaboon,karamokiib kumaom kumkam ko-

remiib kangkon ongmenaboon.Yembed ma korondiyiibban weng aw-

inembirimaan aron korem.7 Yembed dabab wayiroondan yi dowad

anammo wengyundimaan.Yembed mungimo keriwendan yaa

animan bangkandimaan.Yarimanbed wiidan kuu ben obon kerundi-

maan.

Yook 146:8 187 Yook 147:208 Yarimanbed indob tutdan yi indob

nandimaan.Yarimanbed dababbed ben kibinoondan

kuu benkoobimaan.Yarimanbed yorokmodan yaa kuu

mimyob dowaken keendimaan.9Yarimanbed noroddan nub ambibkin aom

doriib kuu kerendombere oonendi-maan,

kwane yembed awodkiyiibbandaniibiribdaniib kuu awandimaan,

kumban arewa kamenabidan yi ina-men ongmimaib kuu kebenimaan.

10 Yariman kuu aron korem king kereoonembaraneen.

O Saiyondan, ye kuu yiib God, ni-makarub yaro dobere dobere yarowananiib korem aom kwamunemodoberembaraneen.

Yariman ye aningko kankoonime!

1471Yariman ye aningko kankoonime!Nub God ye aningko kankooni ye yook

wingki kuu amun kii.Ye aningko kankooni kuu kubi yeman

angkon konomdangmo.2Yarimanbed Yerusalem kuu ikakman yen-

been,kwane yembed Israeldan buyokbayok

keriwen kuu ika ben nedbe doroon.3Yembed yi mimyob wande miin yiminban

keriwen kuu windandunde ongmi-maan,

kwane yi bob kuu yonende kebendi-maan.

4 Ye kuu mindong mimo mimo kuu kim-ingke korem yekaadkeroon,

kwane korem kuu yi aningkombedmimo mimo yeengkanandoon.

5 Nub Yariman kuu darewoob arimbed,kwane ye kuu aromkonomo.

Ye meeni inamen kaadkeri kuu yeyimin yiminiibban kii.

6 Kane kane yi kuu benkubune yirimokeriwen kuu Yarimanbed benkoobeawandimaan,

kumban arewa kamenabidan kuuokad yiri ben kirarundimaan.

7Yariman yaa eso andiyiib yook wingkime.Nub God yaa haapbed wangke

wingkime.8Yembed ambid kuu wiibbed kebenimaan.

Yembed okad ari am bangkandimaan.

Yembed koodbon koodbon ari kereekongmaana dembenabimaan.

9 Yembed dingkan yaa kuu animanbangkandimaan,

kwane on bungkun mana baandimaibkuu animan bangkandimaan.

10Hoos ye aromkono yaa kuu God kuu kubidowaken kerimokban,

kwane karub ye yon yaromkono yaakangkon God kubimokban.

11 Kumban kane kane yi kuu Yariman yaaune bumangkimaib yaa kuu kubidowaken kerimaan,

kane kane yi kuu ye womoniyiibbanye mimyob dowaken monok andemeedmimaib kuyaa kubimaan kui.

12 O Yerusalem, yiib kuu Yariman yaakubenib ye kuu darewoob arimbedandime.

O Saiyon, yiib kuu yiib God ye aningkokankoonime.

13 Amborom kuu Yerusalem yu kuuk am-bongko kuu aromkono ariyiib ong-mimaan,

kwane kumaom doriibdan kuu amunkerundimaan kowe.

14 Yiib okad yimin yimin yaa kuu yembedyewenubmo kerundimaan,

kwane wiit yob miin amun kumbedyiminmo bangkandimaan.

15Yembed kwanime andi ye weng kuu okadyiri kowimaan,

kwane komo dakmimaan ye weng kuukirodmo kwamunemo kerimaan.

16Yembed wiiwam yurukmo kuu okad yaadabunimaan,

kwane wood nurok yurukmo kuuderendarimaan,

17kwane am yurukmo boyareb kuu yiri ki-radmimaan kowe,

karub kanembed kuyaa kuu man do-baraneen? Dowan.

18Kwane yembed weng yedmaana bumoneokmo kerimaan,

kwane nuub kowaana ok yurukmoboyareb ku bumone okmo kerewenebimaun.

19Yembed ye weng kuu Yekob yaa ben ko-rokboon,

ye amowiib kongamki yamowiib kuuIsrael yaa ben korokboon kui.

20 Ambibkin yena yi dowad ye kuu keka-mune ma kamindo,

yi kuu ye amob ma yikaadkerindo.

Yook 148:1 188 Yook 150:1



Ewen arimbed Yariman ye aningkokankoonime.

Ambab ari kaimbed Yariman ye an-ingko kankoonime.

2 Ye engyus korem, Yariman ye aningkokankoonime.

Ye ana nangmidan korem, Yariman yeaningko kankoonime.

3Aron yoom wood yoom, Yariman ye an-ingko kankoonime.

Yurimaib yemindong, Yariman ye an-ingko kankoonime.

4Ewen, Yariman ye aningko kankoone.Ok ambid animari, Yariman ye an-

ingko kankoone.5 Yi korem kuu Yariman ye aningko

kankoonime,amborom kuu yembed weng yedme

kowoona doriwen kowe.6 Yembed yi yaa yumbon bangkandoona

kangdommo kwane dobaraniibaron korem korem,

yembed dowan kerindeban ye amobongmoon kui.

7 Okad arimbed Yariman ye aningkokankoonime,

karamok ye omyereyiib karamokniin-dem yiri doriib ye dingkaniib

8 imakiib am yurukmo boyarewiib wiiwamyurukmoyiib wiiwiib

yewengyaambedkwamimaib yenuubdarewoowiib

9aangko aangkoyiib koodbon koremiibyob irimaib ye ayiib at sidaa koremiib

10kiib dingkaniib amongkob dingkaniibyiyiib ayari oniib

11okad yiri ye kingdaniib ambibkin korem-daniib

okad yiri ye korok korokiib okad yiriye wengyundidaniib

12kewediib koyuyiibaamkono aamkonoyiib danayayiib

kui.13 Yi korem kuu Yariman ye aningko

kankoonime,amborom kuu ye aningkomo kuu

darewoob arimbed,kwane ye nambiri kuu okadiib

Eweniib burudande arimbed.

14 Ye nimakarub yi dowad aromkonokaiman ongmoon,

kuyaa kuu ye karadmodan korem kuukube yirin kamaniib,

Israeldan kui, Yariman ye dia doriib-dan kui.


1491Yariman ye aningko kankoonime!Yariman yaa yook yeeb wingkime,

kwane yorokmodan kuu nedbe yeaningko kankooni dowad yookwingkime.

2Israeldan kuu yi Ongmoonman yaa kuben-ime,

kwane Saiyondan kuu yi King yaa kubidowaken kerime.

3Yi kuu andenib ye aningko kankoonime,kwaneye yaa kuu tamboriniib haawiib

wangke wingkime.4Amborom kuu Yariman kuu ye nimakarub

yaa kubi dowaken keendimaankowe.

Kwane kane kane yi kuu dababwayiroon kuu burudande dorikerekmen kondaneen.

5 Yorokmodan kuu kwane kondaneenkuyaa kuu kubi darewoowiibkerime,

kwane yi angkimbon arimbed kubiyook wingkime.

6 Yi mongkodkonombed God yaningkokankoonembirime,

kwane kerewang angkara arudangkara arud kuu yi dingki aomangkimborok.

7Kukuu ambibkin yena yi arewa kamenabiyaa kakman kondi yeman,

yi yaa ukum kondi yeman kui.8 Kukuu yi kingdan ben seinbed yerengki

yeman,yi korok korok kangkon awurimbed

ben yerengke wii aom kambiri ye-man kui.

9 Kukuu Godbed ukum kukui andoonkumbed yi yaa kwane kondi yeman.

Ye yorokmodan kwananiib kuu an-ingko darewoob kandaniib.



Yook 150:2 189 Yook 150:6

God kuu ye karadmo dobirimbon aombeddoreen kuye aningko kankoonime.

Ye kuu mindong yi dangimbonaromkonoyiib arimbed doreenkuye aningko kankoonime.

2Ye kamenabi aromkonoyiib ye dowad yeaningko kankoonime.

Ye kuu korem burudande darewoobarimbed kowe ye aningko kankoon-ime.

3Kibi baandenib ye aningko kankoonime.Haawiib laiyayiib wangkenib ye an-

ingko kankoonime.4 Tamborin wangke andenib ye aningko

kankoonime.Nongbed wangki yeman wangkan-

abe yurin wurumenib ye aningkokankoonime.

5 Kuweng darewoob ye simbal wangkan-abenib ye aningko kankoonime.

Kuweng wenebi ye simbal wangkan-abenib ye aningko kankoonime.

6 Inum nimaib ye dingkaniib nimakaruwiibkuu Yariman ye aningko kankoon-ime.


Matyu 1:1 190 Matyu 1:11

MatyuWeng Amun Matyumbed

WongkoonMatyu Ye Buk Komo Dowad

WongkoonMatyu ye kedmengkandi kuu ye weng

kimingkidan yaa Yesu Keresu kuu anamYuudan yi King andoon. Ke kwanoon kuuYesu okad yiri wad doboroon kuu Mosesyoom profesidan yena yoom God Ye Wengaombed komo komo dakmenabiwen koremkuu anam id keroon, Yesu yaa.

Ma kuu Yesu ye meeni kuu nub inedaboknoka God ye karuwa nimaya ker-ime andi ye wengiib, Yesu monoon yeawo awo awoya kuu Dewidbed doberemonoon ye ambokab ande korokbi yewengiib, nimakarub wene God ye oonim-bon aom aomniwed Godbed oonok andiye wengiib kui. Kukuu Godbed Mosesyoomprofesidan yoomyaambedkurin kur-inbed kwamune ande wongkoon kumbedYesumbed ye doboroon yaron arimbed Godyaromkonombed korokbendoon.

WongkoonmanMatyu kuu Yesu ye kedmengkandeen-

dan wad ayoob kuyaom kuu ye kuu maa.Yaningko maa kuu Livai. Ibduruk kuuye deme kuu Rom gapman ye tak od bi-maan. Kwane, Yesumbed Pita Endru yoomYems Yoon yoom boon kuye yoman kuuYesumbed Matyu nendoon. Kowe, Yesukomo komo kamenaboon kuu Matyu yeindobbed wedmoon kumbed Yesu bob-noone Godbed nenkoonoonbed ari kuuweeb 20yiib areb dowan keruune keye bukkee wongkoon. Kowe wongkoon ye weebkuu AD 53 areb o AD 57 areb.Korok Weng

1. Yesu Kuu King Dewid Ye KambongAombed Wooneen (sapta 1–2)

2. Yoon Baptaisman Yesu Ye KiwaanNekwoon (3:1-12)

3. Yesu Baptais Keroone Setenbed MeneBiranande Kamoon (3:13–4:11)

4. Yesu Galeli Angka Yarebe Ked-mengkandoon (4:12–14:12)

5. Yesu Galeli Koronde Ambibkin YenaAom Yarebe Kedmengkandoon (14:13–17:21)

6. Yesu Galeli Angka Ika Wene Ked-mengkandoon (17:22–18:35)

7. Yesu Galeli Koronde Yudea AomYarebe Kedmengkandoon (sapta 19–20)

8. Burudandoon Ye Orokbon ArimingkuAom Komo Keroon (sapta 21–27)

9. Yesu Bobnoon Yirimbed Nenkoonoon(sapta 28)

Yesu Ye Awoya Awoya Yiri(Lk 3:23-38)

1 Yesu Keresu ye awoya awoya yiri kei.Yesu Keresu kuu Dewid ye awo aman ari,King Dewid kuu Abraham ye awo aman ari.Aningko kei:2Abraham kuu Aisek yambe,

Aisek kuu Yekob yambe,Yekob kuu Yudayiib ye aagoroka

yenayiib yi ambe,3Yuda kuu Peres yoom Seera yoom yi

ambe, yi ena kuu Tamar.Peres kuu Hesron yambe,Hesron kuu Rem yambe,4Rem kuu Aminadab yambe,Aminadab kuu Nason yambe,Nason kuu Salmon yambe,5Salmon kuu Boas yambe, Boas ye ena

kuu Rehab,Boas kuu Obed yambe, Obed ye ena

kuu Rut,Obed kuu Yesi yambe,6Yesi kuu King Dewid yambe,

Dewid kuu Solomon yambe, Solomon yeena kuu Yuraiya yamban.

7Solomon kuu Rehoboam yambe,Rehoboam kuu Abidya yambe,Abidya kuu Asa yambe,8Asa kuu Yehosafat yambe,Yehosafat kuu Yehorem yambe,Yehorem kuu Usaiya yambe,9Usaiya kuu Yotam yambe,Yotam kuu Ahas yambe,Ahas kuu Hesekaiya yambe,10Hesekaiya kuu Menase yambe,Menase kuu Amon yambe,Amon kuu Yosaiya yambe,11 Yosaiya kuu Yekonaiya yambe,

Yekonaiya yoom ye aagoroka yoomkuu Babilondanbed mene ana


nangbanekorib, Babilon ambibkinangka benwiniwen.

12 Amaan, Babilon angka benwiniwen arikuu:

Yekonaiya kuu Siotio yambe,Siotio kuu Serubabel yambe,13Serubabel kuu Abiud yambe,Abiud kuu Elaiyakim yambe,Elaiyakim kuu Aso yambe,14Aso kuu Sadok yambe,Sadok kuu Akim yambe,Akim kuu Eliud yambe,15Eliud kuu Eliesa yambe,Eliesa kuu Mattan yambe,Mattan kuu Yekob yambe,16Yekob kuu Yosef yambe,Yosef yamban kuu Meri, yu yaambed

Yesu wooneen kui. Ye yaa Keresu*andimaib kii.

17 Kekee ibduruk ye awoya Abrahamdoboroonkob mene King Dewid kuu awoyaawoya 14iib. Angkon King Dewidbeddoboroonkob mene ari Babilondanbedyeene benwiniwen yaron kwangkon awoyaawoya 14iib. Amaan angkon Babilonangka benwiniwenbed mene ari Yesuyiibwooneen kwangkon awoya awoya 14iib.

Yesu Keresu Wooneen18Kekee komokere YesuKeresuwooneen

kuu kei. Ye awaan Meri kuu Yosef yewonong ande boriwen, kumban yi ayoobawane dobirindo ye niindem aom kumbed,Kingkin Karadmombed yu yaa menekoreye aromkonombed yu niindem aom kuudana ongmoon kowe, yu kuu oyoomiibkeruune wedmiwen. 19Yu karub Yosef kuuGod ye yorokmo karub kowe, nimakarubwedangkambed yu yaa karak kondedomondi kuu ye dowakenban. Kwanikowe, yembed meenoon kuu boruwen kuuiwari korondem ande kamoon.

20 Kwanande kamoon kowe, Yarimanye engyumbed Yosef yaa mene kiyuumangkambed daanoon, “Yosef, Dewid yeawo ari yee! Meri kuu awane eb ambi-woom nenwene. Eb unaab, amborom kuuyu oyoomiib kereen kuu Kingkin Karad-mombed yaromkonombed ongmoon. 21Yukuu karub dana woonanuun kowe, eb kuuyaningko kone Yesu† ande, amborom kuu

yembed ye nimakarub yi ambarakmi yekakman yaa kuu burudande bindaneenkowe.” andoon.

22Kwanoon amboromkuuunyeman anukyaa weng kuu Yarimanbed yedmooneye profesiman mene daande wongkoonkuu id anam kwamune dembe wonoon.23 Yembed daandoon kuu, “Wonong koyukarubmaayiib angkindo kumbed oyoomiibkerenu karub dana woonanuuna yaningkoImanyuel andaniib.” andoon. Imanyuel yeweng id kuu “God nub yaa doreen” kui.

24 Engyumbed kwanandoon kowe, Yosefdemboon ye yondem kuu yaro komo Ya-rimanbed ye yaa daanoon kuu kwanoon,Meri awane yambiwoom nenwonoon, yewonong keroon. 25 Kumban ye kuu Meriyoommadabokne angkindo, kwane doberewene ari yu karub dana kuu wooneen. Yeaningko Yesu ande kowoon.

2Mindong Darobe Andangkanabidan Mini-

wen1 Erod kuu Yuudan yi king kere doreen

yaambed, Yesu kuu wooneen, Yudeaambibkin kambong Betlehem aombed.Yesu woonuuna, amaanbed mindongdarobe andangkanabidan yena arondembimaun angkambed Yerusalem aomminiwen. Menenib, taun kumaomdoriibdan yaa dawuro kaamobiwen, 2“Danawoonekore Yuudan yi king keraneen kuukuna yaambed doreen? Ye wooneenye mindong diburuuna, kangka doruubkumbed wedmuwen. Wedmuwen kowe,nub mene wedmene ye yaa bumangkanekube yaningko kankoonandamuub.”andiwen.

3Kwane, karub maambed King Erod yaawene daanoone, wengamberekore kon-gendoon. Kongendoone, Yerusalemdankorem kuu uniwen. 4 Kwane, yembedyedmoona, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korokiib, Yuudanyi amob kedmengkandidan yi korokkorokiib korem nedbiiwe kaamobendoon,“Kuna yaambed Godbed kinaneenamananeenman Keresu kuu woonanuun?”andoon. 5Andoona, inande yedmiwen, “Yekuu Yudea ambibkin kambong Betlehem

* 1:16: Keresu andi ye weng id kuu “Godbed KinoonaMonoonman”. † 1:21: Yesu yaningko ye id kuu “Yarimanbedarewa yaa kuu burudande bindimaan”.


aombed woonanuun. Profesimanbedunyeman wongkoon kuu kei,6 ‘Kambong Betlehem. Kub aombed Yudea

ambibkin angka, kub kuu kambongembeng kumban,

taunmaamaa yaa Yudea kumaomkuukorok miin darewoob keraneeb,

amborom kuu kub aombed King darewoobmananeen kowe,

ye kuu ne nimakarub Israeldan oona-neen.’ ande wongkoon.” andiwen.

7 Kwamunekoriwa, Yuudan yi korokkorok kuu dakme dowan keriiwa, king Erodyedmoonkob karub maambed mindongdarobe andangkanabidan yemyeb ben-monoon. Benmonoona, king Erodiibmonedbiiwa kaamobendoon, “Aron komoarimbed mindong kuu andowe wedmi-wen?” andoone neman inandiwen. 8Kwaneyembed domonde birande yedmoon,“Yiib kambong Betlehem angka winime,wenenib korobe onmenmo yare dana kuuwedmibka, ika mene neyiib yedmewime.Mene yedmewibko, ne kangkon weneniye yaa bumangkane kube yaningkokankoona.” andoon. 9King Erod kwamuneye weng yi yaa daande domondoonawiniwen.

Kwane yaro dore winiiwa, mindongaron dembimaun angkambed wedmiwenkuu angkon ika yaro yureen. Mindongkuu yi arinambo arimbed yure wenemene wedwiri dana angkeen arimbedmimyirimo dibere yureen kowe, 10 kubidarewoob kamiwen. 11 Kwane ambiwoomawunenib, dana yoom yawaan Meriyoom wedmiwen. Kwane, yi korembumangkanib korok ambokibenib danayaa kube yaningko kankooniwen. Kwane,yi od yowoyiib bongmenabenib munobyiribman ye yaa bangkaniwen, od goldiibat nunung baeb amun yeman yaningkoferengkinsensiib muramura baeb amunyaningko meeryiib kwane bangkaniwen.12 Amnoom angkambed, Godbed menenekiyuum angkambed mindong darobeandangkanabidan yaa yedmendoon,“Amob, yiib kuu king Erod yaa ika wanaib.”andoon. Kwanandoona, kiwaan maambedyi ambibkin angka ika winiwen.

Idyip Yiri Kirokmoniwen

13 Kwamune mindong darobe an-dangkanabidan kuu winiiwa, Yarimanye engyu Yosef yaa menene kiyuumangkambed daanoon, “Yeedere yarodanayiib yawaaniib be Idyip ambibkinyiri kombiri wene kuri dobere. Kwamunedobereewo nekambed yedmebdaniin kui.Kuri dobere, amborom kuu King Erodbedye ana nangmidan yedmandamoonaonmene dana kuu aye kowandamiib kii.”andoon.

14 Kowe, kuye amnoom Yosef yeedereyaro dore danayiib awaaniib be kombiriIdyip yiri andowe wonoon. 15 KwamuneKing Erod bobnindo yaron kuyaambed, yikorem kuri Idyip aom doriib. Kowe, kur-inbed Godbed ye profesiman yaa daanoonedakmoon kuu “Neka ne dana baandaaneIdyip ambibkin aombed monoon.” andoonkuu anam id keroon.

16 Yosef ye danaya awaana be Idyipyiri wonoon ye yondem kuu, King Erodwedmoonka mindong andangkanabidankuu ye yaa aadidme kiwaan maambedawanewande winiwen. Kwamuniiwa,ye kuu norin miin darewoob wandoonkowe, ana nangmidan yedmoona kambongBetlehemiib kambong kambong diadiayiib wenenib, karub dana koremyi weeb ayoob keriwenbed kiri kuukorem yenbandiiwe dukniwen. Mindongdarobe andangkanabidanbed mindongkuu weeb ayoob wedmuwen Erod yaaande yedmiwen kowe, dana yi weeb kwa-mune yenbandime andoon. 17 Kwamunekeroon kuu Godbed unyeman anuk yaadaanoonkob profesiman Yeremaiyambedwongkoon kuu anam id keroon kuu kei.18 “Yuudi ameng weng darewoob kambong

Rama aom wengambiriwen.Kukuu Rekselbed yuudi ameng weng dare-

woob kamuun, yu dana meed yidowad.

Yu dowakenban kereen, karubyenambed nangkande mimyobkankubune yu yaa awandi kuuyiminban kereen,

amborom kuu yu dana kuu dowankowe.” kwane wongkoon.

Kambong Nasaret Yaa Ika Miniwen19 Kwamune Yosef awene Idyip aom

doriib yaa, King Erod kuu bobnoon.


Bobnoona, God ye engyumbed Yosefyaa menene kiyuum angka daanoon,20 “Yeedere yaro dore, danayiib yawaaniibbe ika Israel ambibkin ari be wene,amborom kuu karub kane kanembed danaayande kamiibdan kuu yoworiwen kii.”andoon.

21 Kowe kwane, Yosef yeedere yarodore, danayiib yawaaniib be ika Israelambibkin ari wonoon. 22 Kumban Yosefmene wengamboroonka, Aakelius kuuawodki Erod ye yumbon kande Yudeadanyi korok kere doboroon kii andiwen. Yewengamberekore, wene kuyaa dobiri kuukoronde unoon. Kwamune angkon kiyuumangkambed kuyaa dobaraab andoonewengamberekore, Yudea kuu awanewandeGaleli ambibkin ari danayiib awaaniib bewene 23 kambong Nasaret aom dobiriwenkowe, anuk Godbed daandoonkob yeprofesidanbed daandiwen kuu, ye kuuNasaretman andaniib kii andoon kuu Yesuyaa anam id keroon.

3Yoon Baptaismanbed Yesu Ye Kiwaan Nek-

woon(Mk 1:1-8, Lk 3:1-18)

1 Kwane, weeb yena dowan keruune,Yoon Baptaisman kuu wene Yudea ye am-boon angka doberekore, baande daandi-maan kuu, 2 “Ambarakmi yaa korondeamonombime, amborom kuu Ewen Yari-manbed nimakarub yi korok kere ooniyaron dia menuun.” andimaan.

3 Unyeman anuk yaambed profesimanyaningkoAisaiyambedwengmaa yedmoonkuu Yoon yaa kuu kwane anam id keroon.Kwane yedmoon,“Karub maa kwane amboon angkambed

baande daandaneen kii.‘Yariman mananeen ye kiwaan nek-

wime,ye kiwaan yorokmo ongmime.’ ” an-

doon.4 Keye Yoon yebkad kuu kemo kim-

imbed ongmiwen* kumbed derene, yekobaiknong kuu dingkan kadbed boroni-maan koborom yaa. Angkon kwamune ye

animan kuu dura angka ye in okiib ediibkumbedmo animaan.

5 Kuye aron kuu YerusalemdaniibYudeadaniib ok Yooden yara yaradoriibdaniib Yoon yaa wengamberemande menebiwen. 6 Kuyaambed yiambarakmi korem God yaa mimyobkowe dakmekoriwa, ok Yooden yirimbedbaptais kerundoon. Kwane menebewengambaraiwa baptais kerundaanewinimo kamiwen.

7Aron kwane kamiib aombedwedmoona,Yuudan yi Farisidaniib† Sedyusidaniib‡kwane Yoon yaa miniwen. Miniiwewedmekore, yedmendoon, “Yiib kuunemengkandidan, arud niin areb kii!Kanembed daandeenkob, God ye norinadabawa yiib ari menebandameen yaakuu kombere wanandiwed? Komarewakee? 8Ambarakmi yaa koronde amonombiye kerekmen yaambed awine amunmokamime.

9“Nub kuu Abraham ye awoya kowe bu-tun kandaubban ande meenaib, amboromkuu Adam ongmi areb Godbed bot be Abra-ham ye awoya ongmenabi kuu yimin kowe.Kedi, yiib anam andi kuu Abraham yeanam andi arebban kowe, Abraham yaaweng kunduk kowoon kuu koronde yiibyaa butun kerundaneen kwangkon yimin.10Godbed wengyundanande meneen kuu atdengki ye karubmenemoon areb. Kapakiibnande at ambokab yiri doreen. At kuu ayobid arewayiib keraneen kuu dengke be amotyiri kiradmaneen.

11 “Ne kuu okbed nimakarub yaa bap-tais kerundaan kuu ambarakmi yaa ko-ronde God yaa amonombi ye akmi ye-man kui. Kumban karub maa ari mana-neen kuu ye aningko kuu ambab ari, nekuu yirimo. Kwane kowe, nembed yam-biwoom awunimaana ye yonkad biangkebi ye deme awini kuu yiminban. Yem-bed Kingkin Karadmoyiib amoyiib baptaiskerundaneen. 12Yembed wiit yowiib awiibari kirari yemaniib awine doreen kii, kwanekanwene wiit yob dabonmo ari beengkim-bon arekore, beengkene be kirare yowiib

* 3:4: Ye kuu profesiman Elaidya areb kemo kimimbed ongmimaib yebkad derenimaan. † 3:7: Farisi kuu inamenmimodan. Yi meeni darewoob kuu God ye amowiib yi amowamob God ye amob yaambed ongmiweniib wengamberekwanimeandedakmimaib, Yuudanyaa. ‡ 3:7: Sedyusi kuu inamenmimodanmaa. Yimeeni darewoobkuupolotikiibYuudan yi gapman korok keriyiib kui.


awiib andokbe wenorekore, yob kuu yam-biwoom be nongkobaneen kumban ab kuuamot kumbaanban yiri be kiraraneene de-naniib, nimakarub amuniib nimakarub are-wayiib andokbi ye dowad nekwoon kui.”andoon.

Yesu Kuu Yoonbed Baptais Kerunoon(Mk 1:9-11, Lk 3:21-22, Yn 1:29-34)

13Kuye yoman, Yesu kuu Galeli ambibkindomonde ok Yooden yiri wene Yoonbedbaptais keruwok anded. 14 KumbanYoonbed kebenande kamoon, “Ebbed nebaptais keruwaneeb kumbed yiminaa.Komarewa ne yaa baptais keruwok andemenewen?” ande kamoon.

15 Kumban Yesumbed neman yedmoon,“Kibireb kwamunaneeb kumbed yimin,nub yaa. Kukuu yorokmo inamen Godbedongmenaboon korem anam id keri yemankowe, kwane kame.” andoone, Yoonbedeyoka kwana andoon.

16 Kwane, Yesu yaa baptais kerunooneyaro demboone ambid kuu bengkeroone,kuyaa wedmoonka God ye Kingkinbed onarud wan kamenemoon areb kameneneYesu ari diboroon. 17Kwane ambid arimbedweng monoon, mene yedmoon, “Kekee neDana kii. Ye yaa nemimyob dowaken dare-woob kowaan. Ye yaa ne anam kubimain.”andoon.

4Setenbed Yesu Yaa Komboon Kaamoboon(Mk 1:12-13, Lk 4:1-13)

1 Kwane, Yesu kuu Kingkin Karad-mombed amboon angka nenwonoon.Ye kuu awad arewa yi korokbed kom-boon kaamobi ye dowad nenwonoon.2Nenwonoone, Yesu kuu animan korondearonki 40yiib amnoom 40yiib doboroonkowe, mungimo keroon.

3 Kuye yoman kwamune awad arewa yikorok mene komboon kaamobi ye dowadyedmoon, “Eb kuu God ye Mingki keroka,bot kee yedmebko om keroko ane.” an-doon.

4 Kumban Yesumbed inande yedmoon,“Yii, God Ye Weng wongkiwen kuu,‘Nimakarub kuu animaniibmo ane do-

baraibban,wadkeri yeman anam kuu Godbed

komo dakmeen

kwangkon wengambere dobaraniibkumbed yimin.’ ande wongkiwen.”andoon.

5Kwanandoon kowe, awad arewa yi ko-rok kuu Yesu nenwene God ye siti karadmoYerusalem aom nande kurikuri boyam-bib darewoob aminim arimbed kowoonadoboroon. 6Kwane awad arewa yi korokbedyedmoon, “Eb kuu God ye Mingki keroka,ebka korongberenande kawene okad yirikombere, amborom kuu God Ye Wengwongkiwen kuu,‘Godbed ye engyus yedmaneena,

yimbed eb yaa ongme oonebdaniib.Kwane yi dingkimbed eb awine kankoo-

naniiwa,eb yon kuu bot arimbed wowaanban.’

ande wongkiwen.” andoon.7 Kumban Yesumbed man yedmoon,

“Kekamune angkon God Ye Weng wongki-wen kuu,‘Yiib Yariman God yaa komboon

kaamobaib.’ ande wongkiwen.”andoon.

8 Kwanandoon kowe, awad arewayi korokbed Yesu nenwenene aangkoambab ari daanene kowoona doboroona,ambibkin koremiib korok darebdareb yi aromkonoyiib korokbenoon.9 Korokbenekore Yesu yaa yedmoon,“Eb kuu ne yaa okad yiri bumangke nedabderem aom dobere naningko kankoo-naneeb kuu, korem komo komo wedmeebkuu kabdaniina yi korok keraneeb kii.”andoon.

10 Kumban Yesumbed neman yedmoon,“Seten, koronde wene! Amborom kuu GodYe Weng aombed wongkoon kuu,‘Yiib Yariman God yaamo bumangkane

yaningkomo kankoonenib,ye yaamo wengambere kwanembir-

ime.’ ande wongkoon kui.” andoon.11 Kwane, awad arewa yi korok kuu ko-

ronde wonoone, engyus menenib Yesu yaaawanene ooniwen.

Yesu AndoweWeng Amun Daandenmo Ya-roon

12 Aron maa, Yesu wengamboroonkaYoon Baptaisman kuu awine kan wiiaom kaaniwen kowe, Yesu kuu ikaGaleli ambibkin ari wonoon. 13 KambongNasaret koronde wene Kapeenaum aomdoboroon, amyenimbon Sebulun yoom


amyenimbon Naftalai yoom yi bidambibaom, bowan Galeli kebed yaa. 14 Kwane,komo komo profesiman Aisaiyambedwongkoon kuu anam kwamune id keroon.Ande wongkoon kuu15 “Galelidan, amyenimbon Sebuluniib

amyenimbon Naftalaiyiib kui.Karamok wini ye kiwaan kuyiib, ok

Yooden yara kuye okad kui.Yuudan yoom ambibkin maa maadan

yoom kui.16 Yi kuu bobniyiib ambarakmiyiib ye ku-

mun aombed doriib kuuGod ye nambiri darewoob kawure

waroon kuu wedmiwen.” andewongkoon.

17 Galeli ari wonoon kuye aronkuyaambed Yesu andowe God Ye Wengkee daandenmo yaroon, “Yiib amonom-bime, amborom kuu Ewen Yarimanbednimakarub yi korok kere ooni yaron kuudia muneen kowe.” andoon.

Ye Kedmengkandaneendan Ibduruk Boon(Mk 1:14-20, Lk 5:1-11, Yn 1:35-42)

18Kwane, Yesu kuubowanokGaleli kebedangka yare mene oon bi karub wedmen-doon, ayi ningki. Yi kuu oon bi ye menkamberenib oon bandiwed. Yi aningkokuu SaimonyaningkomaaPita yoomEndruyoom. 19Wedmekore, yedmendoon, “Yiibkuu ne yoman minibko, oon bi areb Godiibyaa nimakarub bi ye kiwaan yiib yaa ked-mengkanda.” andoon. 20 Andoone, ereb-nariyiibban yimbed oon bi yemen nongko-biiwa, Yesu ye yoman kedmengkandokande winiwen.

21 Kwane, kuyaambed wene ari angkonkarub ayoob wedmendoon, ayi ningki,Yems yoom Yoon yoom. Yi kuu yiambe Sebedi yoom oon bi motod aomoon bi ye men karangkane dibiib. Yi ay-oob yaa kwangkon baande yedmendoona,22yi kwangkon erebnariyiibban yi ambeyiiboon bi yemeniibmotodiib koronde Yesu yeyoman kedmengkandok ande winiwen.

Yesu Kuu God Yaromkonoyiib Ked-mengkandoon

23 Kwane, Yesu kuu Galeli ambibkinaom dewenebe, Yuudan yi kurikuriambiwoombed kedmengkandene, Godbedyi korok kere ooni ye weng amun

daandenmo yarebene, nimakarub bobanikadiib maa maa korem ongmenaboon.

24Kwanoon ye weng kuu Siria ambibkinaom daande yareen. Weng kee daandeyaraune, nimakarub bob anikad maa maakandiwendaniib, niindemaomyeweddare-woob kandiwendaniib, awad arewa ib-nendiwendaniib, kot yimaundaniib, yonadingkia ida yidne wonoondaniib koremkwamune benmenebiiwe ongmenaboon.25Kwane, kadaareb yemoon kuu ye akmokwiniwen, Galeli ambibkindaniib, Dekapolisambibkindaniib, Yerusalemdaniib, Yudeaambibkindaniib, ok Yooden yara doriib-daniib kwane ye akmok winiwen.

5Godbed Amun Amun Kerundimaan(Lk 6:20-23)

1 Kwane, Yesumbed kadaareb menebi-wen kuu wedmoonka, aangkombon ariambabban kawenene dibeene, ye yomanwiniwendan kuu yeyiib yaa wengamborokminiwen. 2 Miniiwa, Yesu andowe ked-mengkandene yedmoon,3 “Kane kane yi dobiri kankubune God

ye dabderem aom dobirimaib kuuGodbed amun kerundoon,

amborom kuu Godbed Ewen arimbedyi yaa korok kere oonimaan kowe.

4 Kane kane yuudi ameng kamiib kuuGodbed amun kerundoon,

amborom kuu Godbed yi mimyobkankubunaneen kowe.

5 Kane kane ingmiyiibban nangkemmokame dobiriib kuu Godbed amunkerundoon,

amborom kuu okad korem yi yaabangkandaneen kowe.

6 Kane kane yi dowaken darewoob kuuyorokmo dobiri kuu Godbed amunkerundoon,

amborom kuu inamen yorokmo keeyi yaa bangkandaneena yiminmokeraniib kowe.

7 Kane kane yi yaa kuu karub maambedambarakmoon yaa mimyob keenekakman kuu are nonondandaniibkuu Godbed amun kerundaneen,

amborom kuu Godbed yi yaa mimyobkeene yi ambarakmi are nonondan-daneen kowe.

8Kane kane niindem aom kuu karadmo kuuGodbed amun kerundoon,


amborom kuu yi kuu God ye kerebiriwene wedmenaniib kowe.

9Kane kanewedyiri doberewengangkimaibkuu Godbed amun kerundoon,

amborom kuu Godbed yiib kuu nemeed kii andaneen kowe.

10Kane kane kuu God ye deme ambangki-maib kumbed karub yenambed yikebeni ye dowad yewed konde yen-bandiwen kuuGodbed amun kerun-doon,

amborom kuu Godbed yi yaa korokkere oonimaan kowe.

11“Yiib kuu ne deme nimakarub kowe, nedowadkarubyenambedyiib yaa amkidban-denib yewed konde yenbandenib kwanedudi weng wiribenib kamaniib kuu Godbedamun kerundaneen. 12 Meenmembaraib,kubime, amborom kuu Godbed yiibyaa kakman darewoob Ewen arimbednongkobaneen kowe. Meenmembaraib,kubime, amborom kuu anuk kurinkwangkonprofesidankuukwamuneyewedkonde yenbandiwen kowe.” andoon.

Karamiib Nambiriyiib Yi Kuruweng13 “Yiib kuu karam areb, okad karub ko-

rem yaa God ye weng amun ambod yeman.Kumban kwane karam ambod dowan kera-neen kuu ikakman karam ambodiib kerokande ongmaneen kuu yiminban. Kukuukorem amunban kowe, bunangka kanko-rarunde nimakarub kwari dore bungki ye-man keraniib.

14 “Yiib kuu nambiri areb, okaddan ko-rem yaa ye nambiri kui. Kuu kwa-mune, siti aangko arimbed kuu biknin-deban. 15 Kwane angkon nambiri narekandune kabedbed nande ari dabunaan-ban. Dowan. Nambiri nare kandunewedangkambed nowaneenkob nimakarubkorem ambiwoom doriib yaa nambara-neen. 16 Ibonmo kwamunene yiib amunkami kuu nambiri areb, kwangkon nam-borok nimakarub yaa. Yiib kwananiib kuuyi wedme yiib Ambe Ewen ari doreen yaakubenib yaningko kankoonaniib.” andoon.

Amob Yaa Kedmengkandoon17Kwane, Yesu kadaareb yaa ika yedme

daandoon, “Yiib ambarakme inamen arewameenmaib. Ne kuu mene Mosesbed God yeamob wengambere wongkooniiwa profesi-dan yi wengiiwa bongme benkirarundandeminindo. Ne kukuu amowiib wengiib

dakme wongke kamiwen kuu kan anam idkeri dowad manaan. 18 Yiib yaa ke anamyedmendaan kei. Weng embeng mana oweng wongki kuruwak mana kuu amobyaambed ma biknaanban, kwane danga-neenkob wene kuye weng kundukiib pro-fesi wengiib korem kuu anam id keraneen.

19 “Kane kanembed amob kembed em-beng mimo korondoon kumbed yenamokedmengkandaneen kuu, Godbed korokkere oonimbon kuyaombed kuu yi aningkokuu kan yiri nongkobaneen. Kumban,kane kanembed God ye amob korem kuuanam ande nimakarub yena yaa anam ked-mengkandaniib kuu, Godbed korok kereoonimbon kuyaombed kuu yi aningko kuukan ari nongkobaneen. 20Kwane, yiib yaa keyedmendaan kei, yiibka yiib yorokmo do-biri kuu yiibbed Farisidan yoom Yuudan yiamob kedmengkandidan yoom yi inamenburudande darewoob keraniib kumbedmoGodbed korok kere oonimbon aom awu-naniib.” andoon.

Norin Wandi(Lk 12:58-59)

21 “Yiib wengambiriwen kuu unyemananuk yaambed dakmoon kuu ‘Yiibkumkayiib o kumaniib yenbandaib.Kanembed kumkayiib o kumaniib yenban-daneen kuu wengyunde dabab darewoobkonaneen.’ ande wongkoon.

22“Kumban nembed yiib yaa ke yedmen-daan kei, kanembed maa yaa norin wanda-neen kuu, ye nenwananeene wengyundi yekorokbed dabab darewoob konaneen kuuyimin. Angkon kwane kanembed noriniibmaa yaa eb kuu awon korok anamaa an-daneen kuu, Suprim Kot yaa nenwana-neene keye wengyundi ye korokbed dababdarewoob konaneen kuu yimin. Angkonkwane kanembed noriniib maa yaa eb kuuinameniibban anamaa andaneen kuu, kankumbaanban yamotbon yiri koraraneenangkon yimin.

23 “Kwane kowe, kanembed dingkankanmenene aye nengkane agedmo kerebaeb God yaa konandemeneen kuyaambedmeenoko maa yaambed eb dore yedore dabawiib keroka, 24 dingkan kuukurikuri keri yeman bot wuubiwen diayaa kiribende wene dabokne weng mimoongmekored menene kurikuri boyambib


darewoob yaa dingkan aye bot ari kowenengkane agedmo kere baeb God yaa koni.Kwananeeb kumbed yimin.

25“Kanembed eb nenwene kangdodwengdakmandameen kuu kudin kirodmo wengongmekorewed, weng kuu kiwaan yaaye yoom weniib yaa kumbed ongmenmowene. Ma kwanaabban kuu eb kandunewengyundi ye karub konaneena kumbedkandune wii ye korok konaneena, yem-bed kandune eb kuu wii aom kaana-neen. 26Nembed eb yaa ke anam yedmeb-daan kei, eb kirod yeedaraabban, kwanedobereneb od murubkob yeenbon kuukowewed yimin.

Nenem Ye Inamen27 “Yiib wengambiriwen kuu ‘Nenem ka-

maib.’ ande wongkoon, God Ye Wengaombed.

28 “Kumban nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, karub kanembed wonongwedmende ye dowaken ambarakma andemeenaneen kuu dowan kii, ye inamenaombed wonong kuu nenem kamoon kii.

29“Kwane kowe, eb wiwi yaa ye indobbednemengkabdoko ambarakmebka, awinebiangkan korare. Kwane, eb id dungkunmokankoraraneeb kuu arewa kumban,eb id kumundin kande kumbaanbanyamotbon yiri koraraneen kuu miin arewaanam. 30 Kwane, eb dingki wiwi yaambednemengkabdoko ambarakmebka, narekankorare. Kwane, eb id dungkunmokankoraraneeb kuu arewa kumban, eb idkumundin kande kumbaanban yamotbonyiri koraraneen kuu miin arewa anam.

Wonong Dankorari31“Kekamune God Ye Weng aombed yed-

moon kuu, ‘Karub kanembed kwamuneye wonong dankoraroka ye kuu yu yaadankorari ye kerekiib wane kankondaneenkumbed yimin.’ ande wongkoon.

32 “Kumban nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, karub kanembed ye wonongogood dankoraraneen kuu yiminban.Ma, yumbed nenem kameen kumbedmodankorari kuu yimin, ogood dankorari kuuye ambarakmi, yu kuu nenem wonongkeranuun kowe. Kwamune angkonwonong kee karub maambed awananeenkuu ye nenem kami ye karub keraneen.

Wiim Aangke Amob Ongmi

33 “Yiib wengambiriwen kuu nimakarubunyeman anuk yirimbed dobiriwen yaaGod Ye Weng aombed dakmoon kuu, ‘Yi-ibbed wiim aangke amob ongmiwen kuuika yiibkareb domokbaib’, kumban ‘Yari-man ye dowad ongmiwen kuu kwamuneoone awinime.’ ande wongkoon.

34 “Kumban nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, wiim aangke amob ongmaib,no weng kunduk dakmime. Kowe kwa-mune Ewen yaningko kowe amob ongmaib,kukuu God ye oonimbon kowe. 35 Kwane,kan okad yiri yaningko yaambed amobongmaib. Okad yiri kwangkon God ye-man kowe. Angkon Yerusalem yaningkokowe amob ongmaib, kukuu King Dare-woob Arimbed ye siti kowe. 36 Kwamunekande eb korok yaambed kowene amobongmaib, amborom kuu ebkareb ma ebawung kuu ongmaawa kuukmo kere binmokere kamindeban kowe.

37 “Kwana kowe, dowakeniib kuu no eeande, o dowakeniibban kuu no yii andekamime. Maa kee burudande dakmaneenkuu anam awad arewa yi korok yaambedinamen kande dakmaneen kii.

Neman Kakman Inandi38 “Yiib wengambiriwen kuu, ‘Karub

kanembed karub maa ye indob biangkan-doka neman ye indob kwangkonbiangkandi yeman, ma ningkambo domok-boka neman kwangkon ye ningkambodomokbi yeman.’ andimaib.

39“Kumban nembed yiib yaa ke yedmen-daan kei, kanembed yiib yaa ambarakmoonkuu neman kakman inandaib. Kwane,kanembed eb angkatom yaa yakdaroka,angkarayiib kwane konebko wowok.40 Kwane, kanembed eb awine kanwenekangdod kerubdene ebkad korok ari kuunan kandandamoka, eb yuruk ebkad kuyiibkonebko kwamune nandok. 41 Kwane,kanembed eb yaa dabawiib ye barang keekanwene bidmimo domokbe angkarambedkowe ne yoom wenem andoka, kwanekanwene ye yoom yare bid ayoobdomangke angkarambed kowe.

42“Kanembed yiribmanmaawe ande kaa-monoka, kone. Kwane, kanembed eb yaayiribman maa dungkum kerandamaan kiiandoka, koronde angkurom korokbenaab.


Bondan Yaa Mimyob Keendi(Lk 6:27-36)

43 “Yiib wengambiriwen kuu, ‘Yiib diadoriibdan yaa mimyob keendime’, ma ‘Yiibbondan yaa kuu arud wandime.’ andimaib.

44 “Kumban nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, yiib bondan yaa mimyobdowaken keendenib yiib yaa yewed kondeyenbandiibdan yaa kwangkon kurikuriyiibkamime. 45 Yiib kwananiib kumbed yiibAmbe Ewen ari doreen ye dana meedkeraniib. Yembed aron yedmoona yurenuamundaniib arewadaniib korem yaa yurekowimaun, am kwangkon kwane yed-maana yorokmodaniib arewadaniib yaaminimaun.

46 “Kwane, yiib yaa mimyob dowakenkerundiibdan yaamo mimyob dowakenkerundimaib kuu God ye kakmaniiwoo?Dowan! Arewadaniiwa tak od bimaibdani-iwa kwangkon kwamimaib kii! 47Yiib kuukwamune yiib angkodmia yaamo kubendiweng kamiib kuu arewadan yi inamenburudandiwenoo? Dowan! Kwane, God yaaanam andindodan kwangkon kwamimaibkii!

48 “Kwani kowe, yiib Ambe Ewen aridoreen ye God kuu demkoronmo, kwa-mune areb kuu yiib kuu demkoronmo do-birime.” andoon.

6Maa Yaa Koni

1Kwane, Yesumbed nimakarub yemoonnedbiwendan yaa ika daandoon, “Yi-ibkaadkerime. Yiibbed kurikuriyiibamun kamiyiib kamboknondan yaabangkandiyiib kamaniib kuu yimin,kumban nimakarub yi kiringkono arimbedyiibbed kwananiib yi wedmi ye dowadkamaib. Yiib kwamaniib kuu yiib AmbeEwen ari doreen yaambed kuu ye kakmankandaibban. 2 Aadidmidan yenambedkurikuri ambiwoomiib kambongwedyayiibkuyaa wene nub aningko darewoobkerandiwed kuu kamboknondan yaabangkandimaib, kibi kan komkanmoyarebe dakmenmo dewenebemoon areb.Yiib kuu kwamune kamaib. Kowe, nembedyiib yaa ke anam yedmendaan kei, yikwamiib ye kakman kuu okad kirimbedkorem kuu kandiwen kii, dowan.

3 “Kumban kamboknon karub yaa ko-nande kameeb yaron kuu ebbed maa yaakuye dowad dakmaab. 4Kowe, eb kuu yekayemyebbed bangkane. Kwane, eb AmbeGodbed komo yemyeb kamewen kuu wed-moon kowe, deme yemyeb awinewen kuyekakman kumbed kabdaneen.” andoon.

Kurikuri Kami(Lk 11:1-4)

5 Kwane, Yesumbed ika dakmoon, “Aa-didmidan yenambed yi dowaken dare-woob kuu kurikuri ambiwoomiib kam-bong wedyayiib kuyaa wene dembe nubyaa wedmime andiwed kurikuri kamimaib.Yiib kuu kwamune kamaib. Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, yi kwamiibye kakman kuu okad kirimbed korem kuukandiwen kii, dowan.

6 “Kumban eb kurikuri kerebka, eb am-bib wadnarimbon aom awune ambongkokebenekore, eb Ambe, wedmimokban yeGod kui, ye yaamo kurikuri kere. Kwane,eb Ambe Godbed komo yemyeb kamewenkuu wedmoon kowe, komo deme yemyebawinewen kuu ye kakman kumbed kabda-neen.

7“God yaa anam andindodan yi kurikuridakmimaib kuu ogood weng yemoon idiib-ban kwamune ika ika dakmimaib. Yimbedmeeni kuu weng yemoon God yaa daanuubkowe, anam amun wengaan andimaib.Kumban yiib kurikuri kuu kwamune ka-maib. 8 Yiib kuu yi areb keraib, am-borom kuu yiib Ambe God kuu yiib yaakomo dowan keroon kuu yedin ye wedmeyekaadkeroon, komo weng ye yaa kaamo-nandameeb kuu. 9 Kowe, kekamuni yekurikuri wengbed dakmime,‘Nub Ambe Ewen ari dibeeb,

ewaningko kuu karadmo andekankoonuub.

10Ebbedkorok kere ooni yemankuumunuk,eb dowakenmo yaambed korem kwanok,

Ewen ari kwanimaib areb okad kirikwamune kamimamok.

11 Kibikee nub dobiri ye animan kuubangkandembere.

12Kaneyambed nub yaa ambarakmiwen kuuare nonondanduwen areb kuu,

kwamune ebbed nub ambarakmi yaakuu are nonondandunde.

13 Kwane, ambarakmaniib dee andi ye ki-waan ari nub ben nongkobaab.


No kwane awad arewambed nubyaa manaan ye dowad kuu nubbenkoobe.’

kwane andime. 14Kwane, yenambed ebyaa ambarakmiwen kuu are nonondanda-neeb kuu eb Ambe God Ewen ari dibeenkwangkon eb ambarakmi kuu are nonon-dandaneen. 15Ma, kwamune yenambed ebyaa ambarakmiwen kuu are nonondandok-ban keraneeb kuu, eb Ambe God kwangkoneb ambarakmi yaa kuu are nonondandaan-ban.

Animan Koronde God Yaa Meenimo Kami16 “Aadidmidan yenambed animan ko-

ronde God yaa meenimo kamimaib yaronkuu yi kara karub yenambed wedmendi yedowad kuu okambimokban angkon muru-bia kubiyiibban kamimaib kui. Yiib kuukwamune kamaib. Nembed yiib yaa keanam yedmendaan kei, yi kwamiib ye kak-man kuu okad yirimbed korem kuu kandi-wen kii, dowan.

17“Kumban yiibbed animan koronde Godyaa meenimo kami yaron kuu yiib mu-rubia ari okambene yiib awung debime.18 Kwaniwed karub yena kuu yiibbed ani-man koronde God yaameenimo kamiib kuukaadkerimban, kumban yiib Ambe, wed-mindeban ye God kui, yembedmo yemyebkami kuu wedmimaan. Kwamuniwed yiibAmbe Godbed yemyeb ye yaamo kwaniwenye kakman kuu kondaneen.

Ewen Ari Odamod Nongkobime19 “Kwamunenib yiibkarebmo okad

kiri keembed odamod benib amukmoamukmo kambaraib, amborom kuubebeda kimkima kemengkoda dore weneanene monmaraniiwa yid bidanbed aandemonmare dawuro baniiwa kamaniib kii.

20 “Kwane, Ewen arimbed yiib odamodkuu nongkobime, bebeda kemengkoda do-raane monmarene yid bidanbed yid baib-ban. 21 Eb odamoda yiribmana kunayadibaraneen kuu ewiib kumoom kowaneen.

22“Indob kuu eb id kumundin ye nambirikii. Ma, eb indob amunmo keraneen kuueb id kumundin aom nambirimo keraneen.23Ma, kwamune eb indob arewa keraneenkuu eb id kumundin kumunmo keraneen.Kowe eb niindem aom angkeen kuu koremkumunmo keraneen kuu korem miin ku-mun darewoob kere wedmindeban kera-neen kii.

24 “Karub mimo kumbed yariman maaye deme kumundin awine yariman maaye deme kumundin awine kamindeban.No ma koronde kongenekore, korondenemaamo kube kone amun amunmo kama-neen. Yiib kuu God kuu yiib yarimankerene angkon od kuu yiib yariman kerenekamindeban.

Dabawiib Meenmaib(Lk 12:22-31)

25 “Kuu kwamune kowe, yiib yaa keyedmendaan kei, yiib wadkeri ye dowadkomooka animankambed ananiin kee andemeenmembaraib, nub id yaa kuu ko-mombed derene borone kamanuub keeande meenmembaraib. Wadkeri yaa am-bangki ye deme kuu yemoon, animanmom-ban. Angkon id yaa ooni ye deme kuuebkadmomban.

26 “Ayari on yaa meenime. Yi kuuyikareb animan kab arume wande ambi-woom amaan yeman amukmo nongkobekamimokban, kumban yiib Ambe Ewenari doreen kumbed bangkandembirimaan.Godbed meenimaan kuu yi kuu barang em-beng, yiib kuu barang darewoob. 27Karubkanembed kwamune meenmembaraneenkumbed kwane aron awa mimo kande yewadkeri yaa daboknaneenoo? Dowan!

28 “Ma, komande yiib ebkad ye dowadmeenmembirimaib? Kekamune nong wu-ung amuniib are weneen kuu meenime. Yikuu yikarebma deme awinimokban kereneyi ebkad ma ongmimokban. 29 Kumbannembed yiib yaa ke yedmendaan kei, KingSolomon odamodiib yiribman yewud yekarub kuu nong wuung ye manimanandebareb inwarindo. 30 Kereka nong wuungakuu barang embengmo God yaa kowe, yikuu kibikmo yeedere awari dene dowankerimaan, kuned Godbed ongmaankobwuung kuu manimanandewiib kerimaan.Kumban yiib kuu barang koremmiin amunyeman God yaa kowe, komandiwed yiibkuu ebkad yaa meenmimaib? Godbed yiibyaa bangkandimaan ee! Yiib anam andikuu embengmo kii!

31 “Kowe, meenmembaraib. Kwamunekomo animanbed ananuub o komookbed ananuub o ebkad kunambed beinwaranuub ande kamaib. 32 Kwane,Godiibbandan kuu yiribman kee kwane


nindorokiibbed kerekanmo yarembiri-maib, kumban yiib meeni yiribman keyaakuu yiib Ambe God yedin yekaadkeroon33 kowe, ibduruk kuu Godbed yiib korokkere ooni ye inameniib ye yorokmo dobiriye inameniib onme kamiwed. Kwamaniibkuu yiribman kee kuu kwamune Godbedyiib yaa bangkandaneen. 34 Kwane kowe,kibikbed awari komo keraneen ye dowadkuu meenmaib. Awari komo keraneen yemeenmi kuu yeka awari yeman. Awariye dabawiib kibik ye dabawiib daboknaib.Yeka yeka kerok.

7

Karub Yena Yaa Wengyundi(Lk 6:37-42)

1 “Yena yaa wengyundaab, wengyun-daneeb kuu eb kwangkon Godbed nenwengyundaneen, 2 amborom kuu yena yaaeb wengyundi areb kuu eb kwangkonGodbed nen wengyundaneen. Kwane,ebbed yena yaa kumunkingkimaab ye atkumbed kandene eb yaa kumunkinaneen.

3“Komandewed angkodmi ye indob aomat mon embeng kuu wedmemeene doreeb,kumban eb indob aom at kuruk darewoobkuu ebbed meenimokban? 4 Kedi, eb in-dob aom kuu at kuruk darewoob kwaneangkeen kowe, komandewed eb angkodmiyaa yedmenaneeb, ‘Korondeewo nembedat mon eb indob aom kuu kankorara.’andaneeb? 5 Eb kuu aadidmi ye karubkii! Ibduruk kuu at kuruk eb indob aomkudin kankorarekoreb, wedmi yimin ker-aneen kumbed korobe wedmenewed ebangkodmi ye indob aom atmon kuu kanko-raraneeb.

6 “Kwane, komo kuu God ye karadmoyeman kuu kande wabkaddan yaa kon-daab, kwananeeb kuu yi kuu wabkad anonareb kowe yimbed amonombesare ewiibkankowe ene bunganiib. Kwane, God yeodamod awinewen kuu kande wabkaddanyaa koraraab, kwamunaneeb kuu yi kuuwabkad awon areb kowe animari dore bun-ganiiwe kan yon dowood yeman keraneen.

Kurikuri Ye Inamen(Lk 11:9-13)

7 “Kawe ande kaamone. Kaamonaneebkuu Godbed kankabdaneen. Onme. Onma-neeb kuu Godbed korokbebdaneene wed-maneeb. Ambongko yaa wangke. Wangka-neeb kuu Godbed eb yaa nandaneen. 8Kedi,kanembed God yaa kawe ande kaamoba-neen kuu ye yaa kondaneen. Kanembedonmaneen kuu Godbed korokbenaneenewedmaneen. Kanembed ambongko yaawangkaneen kuu Godbed ye yaa nanda-neen.

9 “Yiib aom kumbed kane ye danambedom ande kaamonaneen kuu korondebotbed kankonaneenoo? 10 Kane yedanambed okyiri oon ande kaamonaneenkuu koronde niindokbed kankonaneenoo?11 Kwane, yiib kuu arewadan kumban,kwamune yiib dana yaa munob bangkandiamun benbangkandi kuu yiibkaad kowe,yiib Ambe Ewen ari doreen kuu yiib inamenburudandene, kane kanembed ye yaakaamonaniib kuu munob bangkandi amunamun yeman bangkandaneen.

12 “Eb dowaken karub maambed ebyaa komo kami areb kuu ebbed ye yaakwangkon kwane kame. Weng kee Godye amowiib profesidan yi wengiib korem yiinamen kui.

Ambongko Embengiib Darewoowiib13 “Ambongko embeng kumbed dawuro

wene, amborom kuu kumbaanban yamot-bon ye kiwaan kuu ambongko darewoowiibkowe. Kiwaan yirimbonmo kee nimakarubyemoon kuu wenebiib. 14 Kumban wad-keri ye kiwaan kuu ambongko embengiib.Kiwaan yobdood kee nimakarub yemoon-banmo wedmo wenebiib.

Ayiib Ye Yowiib(Lk 6:43-45)

15“Kaadkerime. Kwamunene dudi god yiprofesidan yaromenebaniib kii. Yi kuu sibiyi akmi areb kuu inamen amuniib areb yiibyaa mananiib kii. Kumban anam kuu, yiniindem aom kuu arud dura anon areb kii.

16 “Kumban, yi kami kuu at yob ko-marewa iraneen areb kumbed wedmendeyiibkaadkeraniib. Ma, karub kuu nongyik-dem aom kumbed ayob amun ani yemanbimaib dee, yedob kuu yiriwad arimbed bi-maib dee? 17Kekamune at amun korem kuuat yob amunmo iraneen, kumban at arewakuu yob kwangkon arewamo iraneen. 18Atamunkuuyob arewadibaraanban, at arewa


kuu yob amun dibaraanban kii. 19 At ko-rem kunambed yob amun diborokban kuunanmaneena kuburaneena be amot yirinengkaneen. 20 Kowe, at yob yaambed atamun dee arewa dee wedmendaneeb areb,kwangkon nimakarub yi kami yaambed in-amen amun dee arewa dee wedmaneeb.

21 “Nimakarub korem ne yaa ‘YarimanYariman’ ande kamiib kuu Godbed oon-imbon aom awunaibban, kwamune yekaNambe Ewen ari doreen kuye dowakendeme anammo awinoonman kumbedkuyaom awunaneen. 22 Wengyundi yaronarimbed, nimakarub yemoon daawaniib,‘Ne Yariman ee! Eb aromkono yaambedeb weng amun ben dakmenub awadarewa yedme yenburenub God yaromkonowedmi yeman yemoon kamuwen kii.’andaniib, 23 kumban ne weng dianmoyiibyedmendaniin, ‘Yiib kuunenimakarubban,ne yaa koronde winime, yiib kuu ne amobdomabangke ambarakmembirimaib kowe.’andaniin.

Inamen Amuniib Inamen Arewayiib(Lk 6:46-49)

24 “Kwane kowe, kane kanembed neweng kee wengamberekore kankowe aw-inaniib kuu, yi korem kuu inamen kang-dom meenimaan ye karub yambib kuuokad kamkonombon bot areb arimbed yen-boon areb. 25Kwane, am darewoob mene-boona okderebuunanuubkenambunmeneambib nan yoboon kumban, ambib kuuokad kamkono arimbed arumoon kowe,nan monmarindo dobureen.

26 “Kumban, kane kanembed ne wengkekee wengamberekoriwa kwamunekankowe awinokban keraniib kuu, yikorem kuu inameniibban karub yambibkubuk arimbed yenboon areb. 27 Kwane,am darewoob meneboona ok derebuunanuub kenambun mene ambib nan yobenenan monmaroona kankawene kuwengdarewoowiib koremmonmareen.” andoon.

Yesu Ye Kedmengkandi28Yesu weng kee dakme dowan keroona,

nimakarub korem kuu ye kedmengkandiyaa binangkiwen, 29 amborom kuuye kedmengkandi kuu arimbed Godyaromkonoyiibbed kedmengkandemoonareb, Yuudan yi amob oone kedmengkan-didan arebban.

8Kaningki Bowiib Ye Karub(Mk 1:40-45, Lk 5:12-14)

1 Kwane, Yesu kuu aangko kaadangkambed kuburoona kadaareb yemoonye yoman kerenenmo winiwen. 2Kaningkibowiib ye karub kwangkon menene Yesuye murubia ari dangbodin bumangkeyedmoon, “Yariman, eb dowakeniib kerokaebbed ongmewebko amun kere ne karubyaa ika dabokna.” andoon.

3 Kwane, Yesumbed ye dingki yirenekarub yaa angkoronene yedmoon, “Ee, nedowaken keraan ee. Kwane amun kerok.”andoone kirodmo ye kaningki bob kuuamun keroon. 4 Kwane, Yesumbed karubyaa yedmenoon, “Wengaawoo? Eb wenen-duneb karub yena yaa dakmenmo yaraab.Kumban ebka wene eb id kuu God doreYuudan dorewedyiri ye karub yaamowenekorokbene. Kwane, kaningki bob aroon yeamobMosesbed yedme kowoon kuu kwanedingkan nengkebko agedmo keroko Godyaa baeb kone. Kwananeeb kuu eb yaa ko-marewa keroon kuu yi yaa anam kwanoonye dowad kowe, kwane.” andoon.

Romdan Yi Ana Nangmi Korok Ye AnamAndi

(Lk 7:1-10)5Kwane, Yesu kuu taun Kapeenaum aom

aomnoona, Romdan yi ana nangmi korokmaa menene Yesu yaa yedmako awawokanded 6 kwane yedmoon, “Yariman, nedeme karub kuu yona dingkia ida yidnewonoona durud yewed miin arewayiib am-biwoom angkeen kii.” andoon.

7Andoone, Yesumbed ye yaa yedmoon,“Ee, nembed wene ongmaniin.” andoon.

8 Rommanbed inande yedmoon, “Ya-riman, ewaningko kuu ari, ne kuuyirimo kowe, ne kuu yiminban, eb nendenambiwoom wini kuu. Kowe kwamuneno wengmo yedmebko ne deme karubkuu amun kerok. 9 Ne kangkon nekorokbed deme kawiwen yi dabderemaombed doriin, kwane angkon ana nangmikarub yena kuu ne dabderem aom doriib.Nembed yedmeni kuu wene andaina kuuwene, kee mene andaina kee mene. Nedabderem yiri dobere no deme awinembiriye karub yaa kee awine andaina kuuawinimaan kamimaib.” andoon.

Matyu 8:10 202 Matyu 8:2910 Kwane, Yesumbed kuye weng kuu

wengamberekore binangke ye yomanmeniibdan yaa yedmendoon, “Nembedyiib yaa ke anam yedmendaan kei, karubkee areb Israel aom karub mamaa Godyaa anam andi darewoob kwamune meenikarub ma wedmindo. 11 Kwane, yiib yaake yedmendaan kei, yemoon kuu okadyimin yimin yaambed menebaniib kii.Yi mene Abraham Aisek Yekob aweneibonmo korem Ewen aom orokbon aridibaraniib, 12 kumban Yuudanbed nubkuu God ye karuwa nimaya andimaibkuned, yi anam andi kuu dowan koweyi yemoon kuu Ewen aom awunaibban,be bunangka kiraraneene kumun yiridoberenib amengiib durud yewed yeningkambo kabangiib kamaniib.” andoon.

13 Kowe kwanandekore, Yesumbed ananangmi korok yaa yedmoon, “Ebbed Godyaa anam andewen kumbed kwananeen.Kowe, ika wene.” andoon. Kwamunekuyaambed ye deme karub kuu amunkeroon.

Yesumbed Nimakarub Yemoon Ongmena-boon

(Mk 1:29-34, Lk 4:38-41)14Kwane, Yesu menene Pita yambiwoom

awunene wedmoonka, Pita ye anodkankuu anikad darewoob kande angkimbon ariangkuun. 15 Kwane, Yesumbed yu dingkiyaa angkorondoona anikad yu yaa dowankeroon. Dowan keroona, yu yaro diberenuye animan nekwe mengke bangkaneen.

16Kwane, miriknoona awadbed ibnendi-wendaniib bob anikad maa maadaniibyemoon be menebiiwe, Yesumbed Godyaromkono yaambed dakme awad arewakuu yenburene, bob anikaddan kuuongmenabene kamoon. 17Kekee kwamunekamoonkob, profesiman Aisaiya yaambedGod Ye Weng kunduk kuu kwane anam idkeroon. Kwane dakme wongkoon kuu,“Nub durud yewediib nub bob anikadiib

kuuyembed mimyob darewoob keende

kan karinoon.” ande wongkoon.Yesu Ye Yoman Wini Kuu Dabawiib(Lk 9:57-62)

18Kwane, Yesu kuu nimakarub yewudmoyi angkara kanawanewandiwena, wed-mekore ye kedmengkandeendan yaayedmoon, “Parai motod nekwime. Bowan

yara yanem.” andoon. 19 Kwane, Yuudanyi amob kedmengkandi ye karub mamaamenene yedmoon, “Kedmengkandi korokee, kuna yaa wananeeb kuu ne kuu ebyomanmo yarebaniin.” andoon. 20Kwane,Yesu neman inande yedmoon, “Baoot kuu yi demiib, ayari on kuu yiamiyiib, kumban Karub Ye Mingki kuu yeyiidkimboniibban.” andoon.

21 Kwane, ye yoman winimaib ye karubmamaa menene yedmoon, “Yariman, eeandebko ibduruk kuu domoweewo wenenambemangkekorid, eb yomanmana.” an-doon. 22 Kumban Yesumbed yedmenoon,“Ne yoman mene. Korondebko dukniwen-dan kuu yikareb yi bob kuu yika mangkan-abime.” andoon.

Yesumbed Nuuwa Oknondoka Kebenoon(Mk 4:35-41, Lk 8:22-25)

23 Kwane, Yesumbed parai motod aomawunoona ye kedmengkandeendan kuuyiyiib awune winiwen. 24Wene wedya kuukudmeniibban kumbed, nuub darewoobkanmonoona bowan ari oknondok dare-woob kanyere motod kanyobe ok ambung-keen. Kumban Yesu kuu unuk angkoon.

25 Kwane, kedmengkandeendan weneangkoon yiri kaakmene dakmiwen,“Yariman ee! Eb deere nub awande, nubkuu ok kubunandamuub kii!” andiwen.26Ye deere yaro yedmendoon, “Yiib anamandi kuu embengmo kii, komande yiib kuuuni darewoob keriwen?” andekore, yarodore nuuwiib oknondokiib kuu weng konenandoon. Kwanandoona, kirodmo nuuwiiboknondokiib kuu dowan kereen.

27 Kwane, yi kuu binangkenib yikarebkaamobiwen, “Karub keyaamo komarewakii! Nuuwa oknondoka kuu miin ye wengkuu wengambaraniibmo kowe yii!” andekamiwen.

Karub Ayoob Awad Arewayiib IbnendiwenKuu Ongmenaboon

(Mk 5:1-20, Lk 8:26-39)28Kwane, ye kuu ok yara yaro wirinoon,

Gadaren ambibkin yaa. Karub ayoob awadarewambed ibnendiwendan kuu arud dare-woob wande yeremborom keriwen kowe,karub maa dangkoro yimbed doriib kuyeokad kuyaa dore dewinindeban. Yi kuubotdem bobkonobon aom doriib kumbed,mene Yesu durune nandiwed. 29 Menekomkiwen, “God ye Mingki kii! Nub yaa


komo kamendandewed? Eb kuu meneebkuu nub yaa durud yewed bangkandan-dewedoo? Yewed kondi yaron Godbedkowoon kuu dia kerindo kii!” andiwen.

30 Bid angkara yimbed doriib dia kuuawon karakiib doro anengkanan yariibkowe, 31 awad arewambed Yesu yaaeekmiwen, “Kwane, nub kuu yenburebe angka kirarebka, yedmeewo weneawon yi niindem aom awunem.” andiwen.32 Kwanandiiwe, Yesumbed yedmendoon,“Winime!” andoone yi deere yaro dorewene awon niindem aom awuniiwa, awonkorem aangko kaat angkambed kibiradarewene ok bowan yiri kubune ok konokanenande wenenib yoworiwen.

33Kwane, karub doro awon ooniwendankuu wedmekoriwa, yi kibiradare wenekomo keroon ye weng kuu taun aomdakmiwen, karub ayoob awad arewaibnendiwendan kwangkon yi yaa komokerooniib korem. 34 Kwaniiwe, taundankorem wene Yesu wedmenande winiwen.Wene wedmenekoriwa, eekme daaniwen,“Eb kuu nub okad keyaom koronde ikawene.” andiwen.

9Id Yidnoon Ye Karub Ongmoon(Mk 2:1-12, Lk 5:17-26)

1 Kwane, Yesu kuu parai motod aomawunoona, ok bowan yara ika yanenib,ye taun dobirimaan aom miniwen.2 Karub yenambed karub id yidnoonaketa ari angkeen kuu Yesu yaa kan-miniwen. Kwane, Yesu kuu yi anamandi wedmendekore, id yidnoon karubyaa yedmoon, “Ne dana, eb niindemaom aromne. Eb ambarakmi kuu arenonondandoon.” andoon. 3 Andoone,Yuudan yi amob kedmengkandidan yenakuu wengambiribka, yikamo dakmiwen,“Karub kee God ye yumbon kandandamoonkowe, God yaningkomonmaroon kii!” andekamiwen.

4 Kumban Yesu kuu yi inamen yekaad-keroon kowe yedmoon, “Komandiwed yiibkuu kwamune arewa ye inamen yiib niin-dem aom meenimaib? 5 Komarewa kereyedmaniin kumbed yobdoodban keraneen,eb ambarakmi kuu are nonondandaan andidee, no yedmeni yaro dore wene andi

dee? 6Kumban ne dowaken yiib kaadker-ime andid, ne kuu Karub Ye Mingki okadyiri kuu aromkono Godbed kawoonkob,nembed nimakarub yi ambarakmi yaa arenonondandi kuu yimin kuu kei.” andekore,id yidnoon karub yaa yedmoon, “Eb yarodore, eb keta kande ambiwoom wene.” an-doona, 7 karub kuu kwane yaro dore am-biwoom wonoon. 8 Kwaniiwa, nimakarubkorem wedmekoriwa, unimbed God yan-ingko kankooniwen, amborom kuu Godbedyaromkono darewoob kee karub keyaakonoon kowe.

Yesumbed Matyu Yaa Baandoon(Mk 2:13-17, Lk 5:27-32)

9 Kwane, Yesu kuyaambed yaro dorewenenewedmoona, karub yaningkoMatyukuu tak od bi ye ambib mana aom dibeen.Kwane, Yesumbed yedmenoon, “Ne yomanmene.” andoone, Matyu yaro dore Yesu yeyoman wonoon.

10 Kwane, Yesu kuu Matyu yambiwoomawune dibere animan aneena, karubyemoon tak od bidaniib Yuudan yikanmoyi amowamob awinindodaniib menenibaniman aniib ye yoom ye kedmengkan-deendan yoom ibmo. 11 Kwane, Farisidankuu wedmendekoriwa, ye kedmengkan-deendan yaa kaamondiwen, “Komande yiibkedmengkandi korok kuu tak od bidan*yoom ambarakmidan yena yoom animanibmo aniib?” andiwen.

12Yesu kuu yi wengwengamberendekoreyedmoon, “Kukuu kwamune, dokta kuuamunmo doriibdan yi dowadban, bobanikaddan yi dowad. 13Kumban wenebenibGod Ye Weng ye id komarewa dakmeenkuu meenime. Godbed yedmoon, ‘Nedowaken kuu mimyob kowi awine, ayeningke agedmo kere konimban.’ andoon.Ne kuu kwamune mene yorokmodanamonombime andi dowad minindo,ambarakmidan yaa amonombime andidowad manaan.” andoon.

Animan Koronde God Yaa Meenimo Kami(Mk 2:18-22, Lk 5:33-39)

14 Kwane, Yoon ye kedmengkandeen-danbed mene Yesu yaa kaamoniwen, “Ko-marewakob, nuwiib Farisidaniib kuu ani-mankorondeGod yaameenimokamimaub,

* 9:11: Tak od bidan kembed tak od bi ye amob burudande od yena ari bimaib.


kumban ma eb kedmengkandeebdan kuukwanimokban?” andiwen.

15 Kwane, Yesumbed neman inandoon,“Wonong awanandameen ye karubyangkodmia ye yoom doriib kuu yuudiameng kamimaiwoo? Dowan! Kumbanaron mananuuna wonong awanandameenye karub kuu nendaneenkob, yi domonda-neen kumbed yi kuu animan koronde Godyaa meenimo kamaniib.

16 “Kuruweng kei. Karub maa kuu ebkadbarad yeweb kuu kandune ebkad kurin bir-ingkoon ye dem yaa kowe kaaroon karen,ogoone ebkad barad nedbeene ebkad kurinkumbed dem darewoowiib arewa keroonkaren. Kwani kowe, korem kwamimokban.17Ma, karub maa wain ok yeweb kandunewain ok yowo ba kadbed kurin ongmi-wen aom bunoon karen, wain ok kabay-ingke kad biringke wain ok kuu ondu-knoone wain ok yowo korem arewa keroonkaren. Kwani kowe, kwamimokban. Yiwain ok yeweb kuu wain ok yeman bakadbed yeweb ongmiwen aombed bunenowaniibkob kwane okiib ok yemaniib kuuamunmo dangembaraneen.” andoon.

Yesumbed Yemoon Ongmenaboon(Mk 5:21-43, Lk 8:40-56)

18 Yesu kuu kwane daandeena, Yuudanyi korok maa mene Yesu ye murubiaarimbed dangbodin bumangkene yed-moon, “Ne mungkan kibirebmo bobneen.Kumban, no meneneb eb dingkimbedangkorondebko ika wadkeruk andid.”andoon. 19 Kwanandoone, Yesu yarodore Yuudan yi korok yoom winiiwa, yekedmengkandeendan kwangkon yiyiibdabokne winiwen.

20 Kuye niindem aombed wonong maaandemwuroon kuuweeb benme benmeyiibkereen kuu ye yoman yaro menenu Yesuyebkad dungkun yaa angkoroneneen,21 amborom kuu yukareb yedmeen,“Yebkad yaa angkoronaniin kumbedwadkeraniin.” andeen. 22Kwanuune, Yesuamonombene wonong kuu wedmendeyedmendoon, “Dana, kub niindem aomaromne dobere. Kub anam andi kumbedongmebdoona wadkereeb kii!” andoon.Kwanandoon kumbed kirodmo wonongkuu andemwuroon kuu dowan keroonawadkereen.

23 Kwane, Yesu kuu Yuudan yi korokyambiwoom awunene wedmoona, yurinwudmenabidan yuudi ye yook wudmii-wiib nimakarub yemoon kuweng dare-woob kamiwen. 24Wedmoonka, yedmoon,“Yiib korem wenebime. Wonong koyukee bobnindo, no kwane unuk angkeen.”andoon. Kumban yimbed ye yaa ambonkameniwen. 25 Kwane yaro nimakarubyedmoona bunangka angkaniiwa, Yesudawuro wenene yu dingki yaambed awinekankoonoone wadkere yeedureen. 26Kuyeweng kuu benwenebe darewoob kereen,okad kuu doriib aom korem kuu.

27Kwane, Yesu kuyaambed yaro dore we-neena, indob tut karub ayoob ye yomanmenenib komkanmo miniwen, “Dewid yeAwo! Nub yaa mimyob keende!” andiwen.28 Yesu kwane ambiwoom awunoona, in-dob tut karub ayoob ye yaa miniiwe, yem-bed kaamondoon, “Yiib meeniib kuu neyimin ongmendaniin ande kwane meenii-woo?” andoone, “Yariman, ee!” andiwen.29Kwane, Yesu kuu yi indob yaa angkoron-dene yedmoon, “Yiib anam andi kumbedamun kerundok.” andoone 30yi indob amunkeroon.

Kwane, Yesumbed ye kaadkerime wengkee kamkonomo daandoon, “Karub yenayaa yiib dakmaiwa kaadkeraib.” andoon.31 Kumban yi kuu wenenib, karub koremkuna kuna dakmenmo yariiwa kuye am-bibkin kumaom korem kaadkeriwen.

32 Yi ayoob kwamune angkane wini-iwa, karub awad arewayiib ibnenoon ko-rem wengwaab nenminiwen, Yesu yaa.33 Kwane, Yesumbed awad arewa kuu an-buroona karub wengwaab andowe wengdakmoon. Kadaareb kuu wedmekoriwa,binangke kenangkanib dakmiwen, “Ayii!Kwamune keroon kee ma kwamune Israelambibkin aommakwanoonawedmindo ii!”ande kamiwen.

34 Kumban Farisidanbed yedmiwen,“Kukuu awad arewa yi korok darewoobyaromkono kandekore, awad arewa kuuyenbudmeenkob yaro wenebiib.” andekamiwen.

Yesu Ye Deme Karub Kuu Yemoonban35 Yesu dewenebene taun yemooniib

kambong yemooniib yi kurikuri ambi-woombed God ye weng amun dakmenekedmengkandene bob anikad maa maa

Matyu 9:36 205 Matyu 10:20

ongmenabenmo yareboon. 36Kwane, Yesukuu nimakarub yemoon menebiiwe wed-mendekore, mimyob keendoon, amboromkuu aromkonoyiibbaniib dabawiib doriib,sibi areb yi ooni karuwiibban, dowan.37Kwane, Yesu ye kedmengkandeendan yaadaandoon, “Nimakarub kee, mongkobonaniman yumune bi yeman karakiib areb,kumban yarebe bidan kuu yemoonban.38 Kwanekob, yiib kuu yongbon benmoyarebi yeman ye Yariman kaamonenibko,yembed ye deme karub yaa yedma-neenkob mongkobon yumunoon angkabok wananiib.” andoon.

10Yesu Ye Kedmengkandeendan Wenebiwen(Mk 3:16-19, 6:8-11, Lk 6:14-16, 9:1-5, 10:1-12)

1 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan wad ayoowiib yedmoona mini-iwa yaromkono bangkandoon, awad arewayenburi yemaniib, bob anikad ongmenandiyemaniib, kui.

2Apasodan wad ayoowiib yi aningko kuukei. Saimon yaningko maa Pita yoom,ye daman Endru yoom, Yems Sebedi yemingki yoom, ye daman Yoon yoom, 3Filipyoom Baatolomyu yoom Tomas yoom,Matyu tak od bi karub yoom, Yems Alfeyusye mingki yoom, Tedeus yoom, 4 Saimonnubka oone doberem ande nangboonmanyoom, Yudas Iskeriot Yesu yaa ambodan-goon ye karub, kui.

5 Karub wad ayoob kee Yesumbed kwa-munime andi ye weng wenebe dakmidowad yedmoon, “Kwane, Yuudan yi am-bibkin bunangka wanaib, Samariadan yitaun aom kwangkon awunaib. 6 Yuudanyaamo winime. Yi kuu sibi bikderebiwenareb kii. 7Yiibwinibkaweng kuu kekamunekedmengkandime, Godbed yi korok kereoonendaneen yaron dia doreen kii, andedakmenmo yarebime. 8 Bob anikadiibdankuu ongmenandime, bobnaneen kuu yed-mibko wadkerok, kaningki bowiibdan kuuongmiiwo amun kerundok, awad arewa ib-nendiwendan kuu yenburiiwo angkanime.Yiib kuumunobmo kekamune biwen kowe,kwari kwangkon munobmo bangkandime.9 Yiib kuu ma od goldiib od silvaayiib odkapayiib be yarebaib. 10 Kwane angki ye-man yemen aweneyiib baib, ebkadmaayiib

baib, yonkad ayoob ayoob bimban, yona-mad kandimban, amborom kuu kanembedweng amun deme awinoon kuu animanawene ye kakmaniib kowe.

11 “Kwane, wene taun o kambong kunaaomdawunibka karub amunkuukane andekaamonime. Inandibka karub kuyaa wenekwane yambiwoom kumaombed dobirime.Doberenib kumbed wene wini yaron ker-aneen. 12 Ambib kumaom awunibka ku-maom doriibdan yaa Godbed amun kerun-dok andime. 13 Kwane, yi kuu kubimbedyiib yoom doberenib keroka, yiib amunkerundi angkimborok. Yi kuu kwanaibbankeroka, yiib amun kerundi yiibka ika bime.14 Ma, kanembed kwane yiib yaa kubiyi-ibban kerene yiib weng wengamborokbankeribka, yiibbed no yaro kumaom ko-ronde yi inamen arewa korokbi dowadyonkadmo wangkibko ingkud kuu kurikuburoko burudande winime. 15 Nembedyiib yaa ke anam yedmendaan kei, Godbedwengyundaneen yaron ari SodomdaniibGomoradaniib yi dabab kuu yirimbed, makambong o taundan yiib weng wengam-beredandaniib kuu dabab miin darewoobkandaniib.

Yesu Ye Yoman Wini Ye Kiwaan Kuu Yob-dood

(Mk 13:9-13, Lk 21:12-19)16 “Kedi, nembed yiib ben yedmaana

weniib, sibi bene kandune dura anoniibaom kiribemoon areb kerundaane weniib,kowe kaadkerime. Arewayiib amuniibongme andangke amunmo dobirime.Kumban ambarakmiyiibban nangkemmodobirime. 17 Yiibka kaadkerime, karubyenambed yiib benwene kangdod wengwengyundandaniiwe yi kurikuri ambi-woombed nong dungkun ari yikiib kumbedyenbandaniib. 18 Kwane, yiib kuu nekarub kowe, yiib kuu benmene YuudaniibYuudanbaniib korok korokiib kingiibyi murubia arimbed wengyundaniiwe,ne weng yiibbed dakmenabaniib, yikaadkeri dowad. 19 Kumban yiib kuukwane awingkane wii aom kaaribka,binangke unaib. Komo weng dakmanuub okomandanuub andemeenaib. Weng koremkuu Godbed yiib yaa weng konde inamennandaneena dakmaniib. 20 Kukuu yiibaromkono yaambed kwane dakmaibban,yiib Ambe God ye Kingkin Karadmombed

Matyu 10:21 206 Matyu 10:39

ibnendene dore yiib yaa daandaneenakwane yedmaniib.

21“Ambangambedningkia ambodangani-iwa yeene nongkobaniib, ningkiambedambanga yaa kangkon. Awodkia kangkonyi dana meed yaa ambodanganiiwa yeenenongkobaniib. Kwane, dana meed kuuarian yaa manmo kerekorib, yena yi dingkiari nongkobaniiwe yaniiwe duknaniib.22 Nimakarub korem kuu yiib yaa aruddarewoobmo wandembirimaib, amboromkuu yiib kuu ne karuwa nimaya kowe.Kumban, kanembed ne weng awinenmodobaraneenkob wene yimin wandaneenkuu, Godbed burudande bindaneen.23 Kwane, yiib kuu kambong maa aomdobiribko yenbandibka, kumaom kuukirodmo koronde wene kambong maaaom winime. Nembed yiib yaa ke anamyedmendaan kei, yiib kuu Israeldan yikambong korem kuu kwane yarebe daandedowan keraibban ye niindem aombed,Karub Ye Mingki, ne mananiin.

24 “Kedmengkandeen ye karub siku aomdoreen kuu ye korok bidkone daanaanban.Ma, deme karub mene ye korok burudandekawanaanban. 25Kwane, kedmengkandeenye karub kuu ye korok areb keraneen kuuyimin. Ma, deme karub kwangkon ye korokareb keraneen kuu yimin. Yimbed ne yaaeb kuu awad arewa korem yi korok dare-woob ande yedmimaib kowe, ne karuwanimaya yaa weng miin arewa kwangkondaandaniib kii.

God Yaa Meenimo Dobirime(Lk 12:1-7,51-53)

26 “Kwani kowe, yiib kuu yi yaa unaib,amborom kuu yimbed komo yemyeb kami-iwe wedmindo kerenib komo be bikni-wen kuu Godbed dianmo nongkobaneenkowe. 27 Kwane kowe, komo kumunaombed dakmaan kuu kande aronkimbondian angkambed kowe dakmime. Komokoraaweng kerendem angkamo wengam-bereeb kuu kanmene kambong wedan-gkambed dakmime.

28“Kanembed yiib id yenbandaniiwe duk-naniib kumban yiib kingkin yenbandinde-ban kuyaa unaib. KumbanGod yaambedmoanam unime, amborom kuu yembedmoyiib idiib kingkiniib yeene monmare be

kumbaanban yamotbon yiri kirari kuuyimin kowe.

29 “Yiibkaadoo? Ayari on berekmad ay-oob kuu ani yeman berengkimaib kuuod murubkob mimombed, od darewoob-ban. Kumban, mimo kuu okad yiri makombaraanban, yiib Ambe God yekaad-kerindombed kuu. 30 Kwane, awung yiibkorok ari kuu korem Godbed kimingkaan31kowe, yiib unembaraib. Godbed yiib yaamimyob dowaken darewoob kowoon, onberekmad yaa arebban.

Yesu Ye Weng Dakmime32“Kwana kowe, kanembed nimakarub yi

arinambo arimbed doberene, ne kuu Yesuyaa anam andaan andaneen kuu, nem-bed ne Ambe Ewen arimbed doreen yearinambo arimbed ye kuu ne karub an-daniin. 33 Kumban kanembed nimakarubyi arinambo arimbed dobere, ne kuu Yesuyaawunekaraan andaneen kuu, nembed neAmbe Ewen arimbed doreen ye arinamboarimbed ye kuu wunekaraan andaniin.

34 “Ne kuu okad yiri nangmiyiibbanamunmo dobiri dowad manaan kuukwamunemeenaib. Ne kuu nangmiyiibbannangkemmo dobiri dowad minindo,kumana anaya ye dowad manaan. 35Ne kuumeneni ben amonombaane,‘dana mingkimbed yaro dore awodki yaa

nangmoko,mungkanbed yaro dorenu awaan yaa

nangbuko,wonongbed yu anodkan yaa nang-

muko kami ye dowad manaan.36Karub ye bondan kuu yika yikareb yambib

kumaommo.’37 “Kanembed awodki o awaan yaa

mimyob dowaken darewoob kerene ne yaamimyob dowaken kowi burudandaneenkeraneen kuu, ne karub andainban.Kanembed dana mingki o mungkanyaa mimyob dowaken kowi darewoobkerene ne yaa mimyob dowaken kowiburudandaneen keraneen kuu, ne karubandainban. 38 Kwangkon, kanembed yeat ming kankarine ne yoman monokbankeraneen kuu, ne karub andainban.39Kanembed ye wadkeri amuknaneen kuuwadkeri aron korem korem kandaanban,ma ne dowad yaambed wadkeri ye meenikankubunaneen o bobnaneen kuu wadkeriaron korem korem kandaneen.

Matyu 10:40 207 Matyu 11:1840 “Kanembed kubebdaneen kuu

kwangkon ne yaa kubewaneen kii. Kwana-neen kuu Godbed yedmoona manaankowe ye kwangkon God yaa kubenaneenkii. 41 Kwane, kanembed profesimankuu wedme ye deme yekaadkere kubeneambiwoom nenwene angkodmenaneenkuu profesiman ye kakman kandaneenkii. Kanembed God ye yorokmo karub yaawedme ye inamen yekaadkere ambiwoomnenwene angkodmenaneen kuu God yeyorokmo karub ye kakman kandaneen.42 Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, kanembed ne yoman mini ye karubaningkoyiibbanman wedme ye kuu nekarub yekaadkeraneen kowe yuruk okyuunde kankonaneen kuu ye kakman kuubiknaanban kandaneen.” andoon.

11Yoon Baptaisman Ye Kaamobi(Lk 7:18-23)

1 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendanwad ayoob yaa kedmengkandi keedaandene yimin wande, yaro dore warekuyaambed kandune Galeli ambibkin aomdewenebe kambongdan yaa weng amundaande kedmengkandoon.

2 Kwane, komo deme Yesu Keresumbedawinoon kuu Yoon kuu wii aombed doberewengamboroon kowe, yembed ye ked-mengkandeendan yaa yedmoonaminiwen.3 Menekorib kaamoniwen, “Godbed Ki-noona Mananeenman kuu eb dee o karubmaa yaa meedmanuub dee?” andiwen.

4Kwanandiiwe, Yesumbedneman inandeyedmendoon, “Ika wene komo wedmenibwengambiriib kuye weng kuu Yoon yaadaanime. 5 Indob tutdan kuu wedmiib,yon arewadan kuu dodkaib, kaningki bob-dan kuu amun kere doriib, kerendemkebengkoondan kuu wengaib, dukniwen-dan kuu ika dembiwen, kwane God yewengamun kuu kamboknondan yaa daandeen.6 Kanembed ne komo kamaan kuu wed-mekore koronde dowakeniibban kerindokuu Godbed ye yaa amun kerunaneen.”andoon.

Yoon Baptaisman Ye Inamen Amun(Lk 7:24-35)

7Kwane, Yoon ye weng kanminidan kuuwiniiwa, Yesumbed amonombe Yoon yeweng kadaareb yaa daandoon, “Amboon

angka kuu yiib kuu komo wedmande wini-wen? Aroob wuung nuubbed kanwenemene kameen areb ye karub wedmok wini-wenoo? Dowan! 8 Kwangka kuu komowedmok winiwen? Karub ebkad amuni-ibbed inwaroonkob dee? Dowan! Karubebkad amunmombed inware dobirimaibkuu kingbed dibeen yambiwoombedmo.9 Kowe, komo wedmok winiwen? Pro-fesiman dee? Ee, anam. Ne yiib yaake yedmendaan kei, Yoon kuu profesimanye deme burudande aningko darewoobkeroon. 10Ye yaa Godbed kwane andoonewongkiwen kuu kei.‘Nembed ne weng kanwini ye karub yed-

maniinayedin wene eb wananeeb ye kiwaan

kuu yembed ongmene nekwaneen.’ande wongkiwen.

11 “Nembed yiib yaa ke anam yedmen-daan kei, Yoon Baptaisman kuu dare-woob, ye areb kwana kuu karub maama woonindo. Kumban kane kane kuuGodbed yi korok kere oonimbon aom an-ingkoyiibban doriib kuu Yoon burudandeaningko ari kandiwen. 12Yoon Baptaismandoreenyaronbedmenekibikee, Godbedko-rok kere oonimbon yaa kuu yeremborom-danbed monmarenib korok kerenib ka-mandamiib kii. 13 Kwane, profesidan yiwengiib Yuudan yi amowiib kuu, Godbedkorok kere ooni ye weng ye dowad dak-menabimaib kii. 14 Kowe, yiib dowakenwengambere kandibka o korondibka, Yoonkuu Elaidya areb monoon ye karub, GodYe Weng kunduk kumaom ye dowad dak-moon. 15 Kanembed kerendemiib kerokakwane wengamborok.

16 “Kibikee doriibdan kuu komarewakereni ne kande ibnaniin? Yi kuu danamana mana areb, animan berengkan-abimbon yaa doberemberenib danaamborongaad yena yaa komkanabemoonareb,17 ‘Nub kuu yiib dowad yurin wurumuwen

kumban, yiib ma kube anden-abindo,

ma nub kuu mimyob wandi ye damakobwingkuwen kumban, yiib kuu maameng kamindo.’ andiwen.

“Yiib kuu kwamune areb kii, 18amboromkuu Yoon kuu menene animan amuniibok amuniib animokban kerene ked-mengkandimaan kumban, yiibbed no

Matyu 11:19 208 Matyu 12:2

yedmenimaib, ‘Ye kuu awad arewayiibibnenoon kii!’ andimaib. 19 Ma, Karub YeMingkimenene animanamuniib okwainiibanene kedmengkandimaan kumban,yiibbed no yedmenimaib, ‘Kedi, ye kuuaniman yaamo inamen kowembereneok arewamo kenambun anemberenekamembirimaan ye karub, angkara yekuu tak od bidan yoom ambarakmidanyoom yi angkodmi kii.’ andimaib. KumbanGod ye meeni kangdomdan kuu yi amunamun kami kuu yena yaa korokboka yi kuuyorokmo andi yeman.” andoon.

Anam Andindodan Yaa Butun Kowoon(Lk 10:13-16)

20 Kwane, Yesu kuu taun kurin ku-maom God yaromkono wedmi yemanyemoon ongmenaboon kumban yikuu ambarakmi yaa koronde God yaaamonombe winindo kowe, butun yedmekowoon, 21 “Korasindan, kaadkerime!Betsedadan kwangkon, kaadkerime! Yiibkuu Yuudan kumban yiib yaa kuu Godbedarewa kerundaneen. Yiib aombed Godyaromkono wedmi yeman ongmenabaankuu kwamune taun Taiyayiib Saidoniibaom kwane ongmenabaan karen kuu, yikuu Yuudanban kumban unyemanbed yiambarakmi yaa korondenib ebkad karongkorob deebenib mimyob wandi dowadyikbod yi korok ari ben nongkobenib Godyaa amonombiwen karen kii! 22 Kwanekowe, nembed yiib yaa ke yedmendaankei, wengyundi aron arimbed TaiyadanyoomSaidondan yoomkuu dabab yirimbedkandaniib, yiib kuu dabab darewoobkandaniib.

23 “Ma Kapeenaumdan kude! Kwane yiibkuu ben Ewen ari kawananeenoo? Dowan!Yiib kuu Yuudan kumban yiib kuu benkumbaanban yamotbon yiri kiraraneen kii!Yiib aombed God yaromkono wedmi ye-man ongmenabaan kuu Sodom taun aomkwane ongmenabaan karen kuu, yi am-barakmi yaa koronde God yaa amonombi-iwe Godbed yi monmarindo, kibikee waddoriib karen. 24Kumban, nembed yiib yaake yedmendaan kei, God ye wengyundi

aron ari kuu Sodomdan yi dabab kuu yir-imbed kondaneen, ma yiib yaa kuu dababdarewoob arimbed.” andoon.

Yesu Yaa Wini Kuu Amun Yeman(Lk 10:21-22)

25 Kuye aron Yesumbed God yaa yed-moon, “O Ambe, eb kuu Eweniib okadiibye Yariman. Ne ewaningko kankoonaan,amborom kuu ebbed kekamune ye inamenkuu ebbed dana areb keriwendan yaamokorokbendewen, kumban kedmengkandiyemoon biwendaniib indengandengdaniibyaa kuu bikderebewen. 26 Ee, Ambe, kwa-mune kamewen, amborom kuu eb kubidowaken kerewen kowe.” andoon.

27 Kwane, Yesumbed kadaareb yaa ikayedmoon, “Kaadkeri koremiib aromkonokoremiib kuu Nambembed bangkawoon.Ne kuu ye Mingki, ne yaa kuu Nambemoyekaad, yena yikaadban ne yaa. Kwane,Nambe yaa kuu nembedmo nekaad, yenayikaadban kowe, kwamune kane nembedne dowaken Nambe kaadkerok ande ko-rokbenaan kuu kukui.

28“Kane kane dabab darewoob awiniwenkuu ne yaa minime. Nembed owongabyiidki kondaniin kii. 29Ne yoman menenibne kedmengkandi kuu kaadkerime,amborom kuu ne kuu nangkemmo nekarebkankubunaan kii. Kwananiib kuu yiibniindem aom kuu yiidke nangkemmokerenib ika aromnaniib. 30 Kwane kowe,ne yaambed ne kedmengkandi awinaniibkuu yobdoodban, ma nembed komodeme kwamune awinime andaniin kuukwangkon yobdoodban.” andoon.

12Yesu Kuu Sabat Aron Ye Yariman(Mk 2:23-28, Lk 6:1-5)

1 Sabat aron* keruune, Yesu yoomye kedmengkandeendan yoom wenebaali mongkobon kuu kiwaan kebedangkara angkara kowe wenonib, yekedmengkandeendan kuumungiyiib kowe,baali yob yena kuu biangke ab daadmeanande kamiwen.† 2 Kwane, Farisidanwedmekorib, Yesu yaa yedmiwen, “Wed-meewoo? Eb kedmengkandeebdan kuu

* 12:1: Sabat aron kuu Yuudan yi kurikuri aron, yiidki yeman, deme awini kuu amob. † 12:1: Dingkimbed baaliyob biangke ab daadme ani kuu yimin, Yuu yi amob kuyaom kuu. Duteronomi 23:25 kimingke. Kumban Farisidanbedamob maa ari kowiwen.

Matyu 12:3 209 Matyu 12:22

Sabat aron arimbed deme awinaib ye amobdomokbiwen.” andiwen.

3 Kwane, Yesumbed yi yaa inande yed-moon, “Dewid yoom yangkodmia yoommungi bobnekorib kwaniwen ye wengkuu yiib kimingkindokowoo? 4 Ye wenekurikuri ambiwoom God ye kerebiri ari-nambo ari nongkobimaib ye om boona ani-wen, God dore Yuudan dorewedyiri dobiri-danmo animaib ye om amob.

5 “Ma, amob weng Mosesbed wongkoonkuu yiib ma kimingkindokowoo? God doreYuudan dore wedyiri dobiridan kuu Sabataron ari kurikuri boyambib darewoob aomdeme awinimaib kowe, Sabat aron ye amobdomokbimaib. Kumban kukuu God yaaambarakmimban, amborom kuu Godbed yideme kei ande kowoon.

6 “Kumban nembed yiib yaa ke yedmen-daan kei, barang maa kurikuri boyam-bib darewoob yaningko burudande miindarewoob anam yeman kuu ke monoonkei. 7 Godbed dakmoone wongkoon kuu‘Ne dowaken kuu yiibbed mimyob keendi-mamime, dingkan nengke agedmo kerokabaeb koni kuu ne dowakenban.’ andewongkoon. Weng id kee yiibbed kandiwenkaren, aniwen kumban ambarakmindodankeyaa wengyunde butun kamindo karen.8Karub Ye Mingki kuu Sabat aron ye Yari-man kowe.” andoon.

Dingki Angkaknoon Ye Karub Ongmoon(Mk 3:1-6, Lk 6:6-11)

9 Kuyaambed yaro dore wenene yikurikuri ambiwoom wonoon. 10 Karubdingki biridiib dingki kongiib angkaknoonkuu kumaom dibeen. Karub yena yi meenidowaken kuu Yesu nenwengyundi yedowad Sabat aron ari anam ambarakmoonandi ye kiwaan onmiib kowe, yimbed Yesuyaa kaamoniwen, “Sabat aron arimbedkarub ongmi kuu amob dee?” andiwen.

11 Kwane, Yesumbed inande yedmen-doon, “Kwane, yiib kanembed ye sibiwene Sabat aron arimbed dem yirikombaraneen kuu komo kamaniib, kuronen yaro kowaniib dee, korondaniibkobkuri dobaraneen dee? 12 Meenime, Godye kiringkono arimbed kuu nimakarubkuu barang darewoob, ma sibi kuubarang embeng mana. Kwane kowe,Sabat aron arimbed karub maa yaa amun

kami kuu yimin, amobban.” andoon.13Kwamunekore, karub kuyaa yedmenoon,“Eb dingki yire.” andoon. Andoone,yembed yiroona korem ibonmodingki yaraareb amunmo keroon.

14Kumban Farisidan kuu kuro bunangkaangkanenib Yesu aye kowi ye wengiib dak-miwen.

Godbed Kankowoon Ye Deme Karub15Yesu yekaadkeroonbed kowe, kumaom

koronde yaro dore wonoon. Nimakarubyemoon kerenenmo yoman winiiwa bobanikadiibdan korem kuu ongmenaboon.16 Ongmekore yi yaa weng yobdoodmodaandimaan, “Kwane, yiib wene ari karubyena yaa ye wengiib dakmenmo yaraib.”ande daandimaan. 17 Kekee kwamuneprofesiman Aisaiya kwane wongkoonkuu anam id keroon. Godbed yedmoonewongkoon kuu,18 “Kekee nembed kankowaan ye deme

karub,ne mimyob dowakeniib ne kubi dare-

woowiib kowaan kuu kei.Ne Kingkin kuu kan ye niindem aom

kowaniina,yembed ne wengyundi amun ye weng

kankone nimakarub kumundin yaakowene dakmaneen.

19 Ye kuu kwane wengberenmo yarene,weng baande dakmenmo yaraan-ban.

Ye kuu kiwaan yidbon ari baanda-neene wengambaraibban.

20 Aroob imkono nikboon kuu yembeddomokbaanban,

lem wik amoyidkob amareng deneenkuu kumbaanban,

kwane wene God ye wengyundi amunye weng kuu kankoonaneene ko-rem yaa burudande dembaneen.

21Yaningko yaambedambibkin koremdanbed anam kwana-

neen ande meedmaniib.” kwaneande wongkoon.

Yesu Yaromkono Kuu Kuna Yaambed Kan-doon?

(Mk 3:20-30, Lk 11:14-23)22 Kwane, karub maa kuu awad

arewambed ibnenoon kowe indob tutwengwaab keroon kumbed nenminiiwe,Yesumbed ongmenoona kwane amun kereweng dakme korobe wedme kamoon.

Matyu 12:23 210 Matyu 12:4023 Kwane, nimakarub korem kuu

binangkane dakmiwen, “Kekee Dewidye Awo Godbed weng kunduk andekowoonoo?” andiwen. 24Kumban Farisidankuu wengamberekorib yedmiwen, “Yii!Kukuu no awad arewa yi korok yaningkoyaambed awad arewa kuu yedmaankobangkanimaib kude!” andiwen.

25 Yesu kuu yimbed meenmiib kuuyekaadkeroon kowe, yi yaa yedmoon, “Am-bibkin mimodan andokbe yeka yeka kereyikanmo nangmiwen karen, korem kuumonmariwen karen. Kambong mimodan oambib mimodan kwangkon andokbe yekayeka kere yikanmo nangmiwen karen,korem kuu dobaraibban, yowore dowankeriwen karen.

26“Kwane, Seten awene kuu yaro yikarebdore yenburaniib kuu andokbe angkaraangkara keri yeman. Kwananiib kuuyi ooniyaromkonoyiib dobaraniib dee?

27“Kwane, yiibbed yedmiwen kuu ne kuuawad arewa yi korok Belsebul‡ yaningkoyaambed awad arewa yenburaan kowe, mayiib karub kuu kane yaningko yaambedyenburiwen? Kwana kowe, yi kuu yiibweng wengyundaniib kii. 28Kumban God yeKingkin yaningko yaambed yedme anburi-main anam id keraneen kuu Godbed korokkere ooni yeman yiib yaa monoon kii.

29 “Angkon kwamune, karub kanembedkarub aromkonoman doreen yambiwoomdawuro yiribman kuu yid be wanaanban,no ambib yariman kuu nongbed yenbekowekored. Kumbed yaro ambib aandeyiribman yid be wananeen.

30“Karub kanembed ne yaa ibmo kerindokuu ne bonman kii, karub kanembedne yoom ne wenori deme awinindo kuuboketawaroon kii.

31 “Kwani kowe, nembed yiib yaa keyedmendaan kei, korem ambarakmiyiiwaGod yaningko monmariyiiwa kuu arenonondandaneen kuu yimin. KumbanKingkin Karadmo yaningko monmari kuuare nonondandaanban, angkimbaraneen.

32“Karub kanembed Karub YeMingki yaaweng arewa dakmaneen kuu are nonon-dandaneen kuu yimin. Kumban kanembedKingkin Karadmo yaa weng arewa dak-maneen kuu are nonondandaanban, okad

kiri kee doruub yaroniiwa God mananeenyaron angkara kwangkon are nonondan-daanban.

Weng Kuu Inamen Wedmi Yeman33 “At amun kab arumaneeb kuu ayob

amun iraneen, at arewa kab arumaneebkuu ayob arewa iraneen, amborom kuu atkuu arewa dee amun dee ye wedmi yemankuu ye ayob yaa.

34 “Yiib kuu niindok yi meed, komarewakere arewadan yiib kuu barang amun maande dakmaniib? Dowan! Meenime,karub ye niindem aombed ben bangkandi-maankob ye mongkodkono yaambed dem-bimaan. 35 Karub amun kuu ye niindemaom amun amun dangoon kumbed ina-men amunmo benmenebimaan. Ma karubarewa kuye niindem aom arewa arewadangoon kumbed inamen arewamo ben-menebimaan.

36 “Kumban nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, nimakarub ogood weng dak-miwen kuu, wengyundi yaron arimbedweng korem kuu komande kwanandewenande ye weng id kuu God yaa dakmaniib.37 Kwane, yiibbed komo weng dakmiwenkumbed Godbed wedmene wengyundenedabab kondaneen o dabab kondaanban.”andoon.

Yesu Doboroon Yarondan Yaa ButunKamoon

(Lk 11:29-32, 11:24-26)38 Kwane, Farisidan yena yoom Yuudan

yi amob kedmengkandidan yena yoombedYesu yaa yedmiwen, “Kedmengkandi ko-rok ee, nub dowaken kuu ebbed dud ko-rokbi maa nub yaa korokbe.” andiwen.

39 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Kukuu no arewa kamenib God yaaangkurom korokbenib kamimaibdankumbed ne yaa dud korokbe andekaamowiib kii! Kumbanmadudkorokbain-ban, no profesiman Yonambed dud korok-boon kuu korokbaniin, kumbedmo. 40Kedi,Yona kuu amnoom ayoobmim aronkiayoobmim okyiri oon kambari ye kabeyobaom doboroon kwamune areb kumbed,Karub Ye Mingki kwangkon amnoomayoobmim aronki ayoobmim kwamuneokad niindem yiri angkimbaraneen.

‡ 12:27: Seten yaningko maa Yuudanbanbed andimaib kuu Belsebul.

Matyu 12:41 211 Matyu 13:1241 “Kwane, Godbed wengyundaneen

yaron ari kuu Nineva taundanbedyaro menenib kibikee doriibdan kuuarewa anam kii andaniib, amborom kuuNinevadan kuu Yona ye amonombi wengwengamberekorib, yi dobiri arewa yaaamonombiwen kowe. Kumban kibikeebarang maa Yona yaningko burudandemiin darewoob anam yeman kuu kemonoon kei.

42 “Ma, Godbed wengyundaneen yaronari kuu kan kuri kaaron ye kuinbed yaromenenu kibikee doriibdan kuu arewaanam kii andanuun, amborom kuu okadyiminwandoonyaambedmenenuSolomonye weng kangdom wengambarandemuneen kowe. Kumban kibikee barangmaa Solomon yaningko burudande miindarewoob anam yeman kuu ke monoonkei.

43 “Ma kei. Kwane awad arewa kuukarub yaambed anburaniiwa yaro wenenebidambibkin koknoon okiibban angka yiid-kimbon onmenmo yarebenambaraneenkadobarande yiminban keraneen. 44 Kwane,awad arewa yekareb yedmaneen, ‘Ii ambibkoronde manaan kumaom kuu ika wenewedma.’ andaneen. Kwamune mene wed-maneene, arenib yiribman kuu nekwaneongme yirimbonmo amun keriwen kum-ban ma doborokban kowe, 45 ika wene awadmiin arewa anam ediib ye arebban kuubenmananeena yi korem kwane kumaomdobaraniib. Kwananiiwa ari karub kuyedobiri kuu kurin arebban,miin arewa anamkeraneen. Kuye kumun areb kuu no arewakamenib kibikee doriibdan kee miin arewaanam keraniib kii.” andoon.

Yesu Ye Enaya Damana(Mk 3:31-35, Lk 8:19-21)

46Kwane, Yesu kuu kadaareb yaa ambi-woombed weng daandeen ye niindem aomkuu ye ena yoom damana yoom kuu menebunangka doriib. Yi dowaken kuuwenganeweng daanem andiwed. 47 Kwane, karubmaambed Yesu yaa yedmenoon, “Eb enayoom damana yoom kuu bunangka doriib,eb wedmebde weng daabdandamiib kii.”andoon.

48 Kwane, Yesu inande yedmenoon,“Kane kuu ne ena? Kane kane kuu nedamana?” andekore, 49 ye dingki yire yekedmengkandeendan kuyaa dedmondene

yedmoon, “Kekei ne ena yoom damanayoom kei, 50amborom kuu kane kanembedNambe Ewen ari doreen ye inamendowaken yaambed kamimaib kuu ne enayane aagoroka ne yangkuraya kuu kui.”andoon.

13Kab Kiradmoon Ye Kuruwak Weng(Mk 4:1-20, Lk 8:4-15)

1 Kuye aron ari, Yesu kuu ambiwoomkoronde wene ok bowan kebed angkadiboroon. 2 Kwane, nimakarub yemoonmenebe ye kanawanewandiiwe, ye kuu ko-ronde oon bi motod aom awune diboroon.Kwane, kadaareb kuu ok kaat yaa menebedobiriwen.

3 Kwane, yembed kuruwak wengyemoon daandene ma yedmoon kuukei, “Mongkobon yariman kuu yaroayongmon yeeb angka yob kab kiradmandewonoon. 4 Kwane, kab kuu kiradmenmoyaroona, yena kuu kiwaan angka kiroboonkowe, ayari onbed wan menebe benaniwen. 5 Yena kuu dumnad yiri okadembengmo ari kiroboon. Kwane, kab kuukirodmo deedereboon, amborom kuu okadkuu ambab yirimban kowe. 6 Kumban,aron yaro mene yuruuna, kab koremnuubderebe kokdereboon, amborom kuuyumburum kuu ambab yiri kubunebindokowe. 7 Yena kuu okad yik kawiib yirikiroboon kowe, kab kuu yeere demboonkumban yik kabbed kan dabuknandooneidiib kerindo. 8 Yena kuu okad amun arikiroboon. Kwani kowe, id diboroon kuuyemoon, yena id 100iib, yena id 60yiib,yena id 30yiib kwamune ire wonoon.

9“Karub kanembed kerendemiib keroka,kwane wengamborok.” andoon.

Kuruwak Weng Dakmi Ye Dowad10 Kwane, ye kedmengkandeendanbed

mene kaamoneniwen, “Komandewed ku-ruwak wengbed yi yaa daandimaab?” andi-wen.

11 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Godbed korok kere ooni yeman ye wengid angkara kuu yiib yaa korokbendadnedyiibkaadkeri yeman, kumban yimanban.12 Kane kuu Godbed korok kere ooniyeman yaa yekaadkeroon kuu, Godbedkedmengkandi yena ari konaneeneyemoon keraneen. Kumban kane kuu

Matyu 13:13 212 Matyu 13:30

yekaadkerindo kuu ye yiribman korem kuuGodbed yeka baneen.

13“Kuruwak wengbed yi yaa daandimainye id kuu kei.Kwane yi wedmimaib kumban korobewed-

mimokban.Kwane yi wengambirimaib kumban ongme

wengambirimokban.14 “Kwani kowe, profesi weng Ai-

saiyambed yedme wongkoon kuu yi yaaanam id keroon. Wongkoon kuu Godbedyedmoon,‘Yiib kuu wengamberembirimaib kumban,

wengambere id kandimokbankerenib,

yiib kuu wedmembirimaib kumban, idwedmimokban keraniib,

15amborom kuu kwamune keyedan keeyi niindem aom kamkono kerenib,yi wengambiri korondenib,yi indob korem imbune winiwen

kowe.Kwanaibban kuu yi indobbed wedmenib,

yi kerendembed wengamberenib,yi niindem aombed weng id kandenib,

amonombiiwa, nembed ongmendaniin.’kwane wongkoon.

16 “Kumban yiib indobbed wedmenib,yiib kerendembed wengambirimaib kowe,Godbed yiib yaa amun kerundoon. 17Kedi,nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, yiibbed wengambere wedme kamiibyaa kuu profesidaniib God ye inamenyorokmodaniib kurin dobiriwen kumbed yidowaken darewoob kuu kwamunemonokowedmem ande meedmiwen, kumban yiwedmindo, kwamune wengamberem andekamiwen kumban yi wengambirindo.” an-doon.

Kab Kiradmoon Ye Kuruwak Weng Id18 Kwane Yesumbed ika yedmoon, “Kab

kiradmoon ye kuruwak weng id kuuwengambirime.

19 “Nimakarub yena kuu okad kiwaanangka areb, kane kanembed Godbed korokkere ooni ye weng kuu wengambereko-rib id kandindo keroone, awad arewa yikorokbed weng amun yi niindem aomangkeen kuu awine buruwandene kan-wonoon.

20 “Kwane, nimakarub yena kuu dum-nad yiri okad embengmo ari areb, kane

kanembed God Ye Weng wengambereko-rib kirodmo kubiyiib awiniwen. 21KumbanGod Ye Weng kuu yi niindem ambab yirikubunebindo kowe, awinenib aron do-boobban dobaraniib, amborom kuu GodYe Weng yaa arud barang o yenbandimananeen kuu kwane kirodmo kombiriangkananiib kowe.

22 “Kwane, nimakarub yena kuu okadyik kawiib ari areb, kane kanembed GodYe Weng wengambiriwen kumban, okadyiri dobiri ye meeni darewoowiib yiribmanyemoonbaniin kuunekareb yimin keraniinandi ye dobiriyiib kumbed God Ye Wengdabuknandoon kowe, God Ye Weng kuuidiibban keraneen.

23 “Kumban nimakarub yena kuu okadamun ari areb, kane kanembed God YeWeng wengamberekorib, korobe meeneawine dobiriwen. Yi kuu idiib dibaraniib,yena kuu id 100iib yena kuu id 60yiib yenakuu id 30yiib kwamune areb keraniib.” an-doon.

Kab Amuniib Kab Arewayiib Ye KuruwakWeng

24Kwane, Yesumbed kuruwak weng maadaandoon, “Godbed korok kere ooni yemankuu kekamune. Kwane karub maa wenewiit kab amunmo arumoon. 25 Kumbanamnoombed mongkob yariman awene kuuunuk dangiwen kumaom kuu ye bon-manbed wene yob animokban ye kawiibibmo kuri arumenmo yarekore wonoon.

26“Amaan kuuwiit kab kuu yeere amne idire wonoone, kab arewa kwangkon ibonmowiit kab areb kwane dembe wonoon.27 Deme karub kuu mene yi korok yaakaamoniwen, ‘Korok, eb kuu wiit kabamunmo mongkobon angka arumewenoo?Kunayambed kab arewa kuu menenedereboon kii?’ andiwen. 28Yembed inandeyedmoon, ‘Ei, kee bonman maambedkamoon kii.’ andoon. Kwanandoone,ye demedanbed kaamoniwen, ‘Kwanoka,awine biangke kiradmanuuwoo?’ andiwen.29 Kwane, yi korokbed inande yedmoon,‘Yii! Korondiiwaa! Amborom kuu kabarewa biangkaniib kumbed wiit yumbu-rumiib kwane biangkaniib kowe. 30Kwane,korondibka, ibmo kwane dembiiwa, weneid wandi yaron keraneen. Aron arimbed idwandidan yedmaniina, kereek arewa kudinnadme andedmenabe nongkobe amot

Matyu 13:31 213 Matyu 13:47

nengkekoriwa, wiit kuu wande benwenene animan nongkobimbon ambiwoomnongkobaniib.’ ” andoon.

Mastet Yob Kab Ye Kuruwak Weng(Mk 4:30-32, Lk 13:18-19)

31 Kwane, Yesumbed angkon kuruwakweng maa daandoon, “Godbed korok kereooni yeman kuu kekamune, at yaningkomastet ye yob kab karub maambed kandeye mongkobon angka kibinoon areb.32 Kwane, mastet yob kab kuu embengmana, kab yena arebban, kumban mayeere kainaneen kuu at darewoob atyena mongkobon angka arumenaboonkuu korem yembed burudande wonoon.Kwane, daane darewoob keroon kowe,ayari on maa maa menebe at nondong arikuu ami yenbenaben wananiib.” andoon.

Yiis Ye Kuruwak Weng(Lk 13:18-21)

33 Kwane, angkon Yesumbed kuruwakweng maa daandoon, “Godbed korok kereooni yeman kuu kekamune. Wonongmaambed flawa aande oganu bred ong-mandamuun kuu flawa kabayingke obokeri yeman ye aningko yiis embeng aandekabed ayoobmim ye flawa aom kowe ong-meenkob, yiisbed flawa aom kabayingkeyimin yimin yaa keroon.” andoon.

Biknoon Ye Weng Kuu Kuruwak WengYaambed Dian Kere Daandoon

34 Yesu kuu kuruwak wengbed karuwanimaya yaa daandimaan, kumbedmo.35 Kwanoon kowe, profesimanbed kwanedakmoon kuu anam id keroon. Kwaneyedme wongkoon kuu,“Ne kuu kwamuneni kuruwak weng

yaambed kande dakmaniin.Kedmengkandi yena okad ongmoon

yaambed mene kibikee yemyebbikderebeen kuu,

nembed ben dian kere dakmaniin.”ande wongkoon.

Kab Amuniib Kab Arewayiib Ibmo YeeroonYe Weng Id

36 Kwane, Yesumbed kadaareb domon-dekore ambiwoom awunoon. Kwane, yekedmengkandeendan kuu yeyiib yaa menekaamoniwen, “Mongkob angka kab arewaye kuruwak weng dakmewen kuye id kuu,kedmengkandebko kaadkerem.” andiwen.

37 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Kei, karuwa kab amun arumoon kuuKarub Ye Mingki kii. 38 Mongkobon kuuokad kumundin kangkuun kei, kowe kabamun kuu God yaa anam andiiwe Godbedyi korok kere oonoondan kui. Ma, kabarewa kuu awad arewa Seten ye yomanwiniwendan kui. 39 Kwani kowe, bonmankab arewa arumoon ye karub kuyaamoSeten kui. Kwane, kabwandi aron kuu keyearon yimin wandanuune, id wandidan kuuGod ye engyus kui.

40 “Kwane areb, kab arewa dembewonoon kuu biangke amot yiri nengka-neen areb kuu, keye aron yimin wan-danuun yaambed kwamune keraneenkii. 41 Kwamune keraneen kuu KarubYe Mingkimbed ye engyus yedmaneeneyimbed wenebenib, okad yimin yiminwandaneen yaambed nimakarub arewakamo doriiwiiwa ambarakmok andekamiiwiiwa kuu korem be nedbekorib,42amot arewa yiri be kiraraniiwa, amengiibdurud yewed ye ningkambo kabangiibkame dobaraniib. 43 Kwana kowe, God yeyorokmodan kuu yi Ambe Godbed korokkere oonimbonaombed aron areb yuraniib.

“Kanembed kerendemiib keroka, kwanewengamborok.” andoon.

Odamod Bikdereboon Ye Kuruwak WengAyoob

44 Kwane, Yesumbed ika yedmoon,“Godbed korok kere ooni yeman kuu,odamod okad yiri bikne angkimboroonareb. Kwane, karub maambed wedmekore,angkon ika kanbiknekore, kubi darewoobkumbed wene ari yembed komo awinoonye yiribman korem kuu ben ari berengkeod kandekore, mene odamod biknoon yeokad kuu moonoon.

45 “Ma, Godbed korok kere ooni yemankuu, berengki karub maa wene bot mani-manandeb yaningko peel ande onmenmoyaroon areb. 46Peel od miin darewoob ye-man wedmekore, wene ari ye yiribman ko-rem ben ari berengke od kandekore, menepeel kuu moonoon.” andoon.

Oon Men Ye Kuruwak Weng47 Kwane, Yesumbed ika yedmoon,

“Godbed korok kere ooni yeman kuukekamune, oon men nande ok bowanangka nane oon yemoon maa maa

Matyu 13:48 214 Matyu 14:9

boon areb. 48 Kwane, oon yidwaroonkowe, oon men kuu wan yaro kubukarimbed kowiwen. Kowenib, yi diberenibandangkane oon amun yaa kuu benkabed aom kambungke arewa yaa kuubenkirarundiwen. 49Kwamune areb, keyearon yiminwandanuuna Godbed ye engyusyaa yedmaneena God ye yorokmodaniibarewadaniib kuu andokbenib, 50 arewadankuu amot arewa denaneen yiri benki-raraniiwa, amengiib durud yewed yeningkambo kabangiib kame dobaraniib.”andoon.

51 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa kaamondoon, “Yiib kuu ku-ruwak weng korem kee kuye weng idkandiwen dee?” andoone, “Ee” ande yed-miwen.

52 Kwani kowe, Yesumbed yi yaa yed-mendoon, “Kwane kowe, Yuudan yi amobkedmengkandidan mimo mimo kuu anamande Godbed korok kere ooni yeman yekedmengkandi kandoon kuu kwamune,ambib yariman kurin ye yiribman amuniibkibik ye yiribman amuniib areb, yambi-woom komo yure oonoon kuu ben yaromananeen.” andoon.

Yesu Nasaret AomWonoon(Mk 6:1-6)

53 Kwane, Yesu kuu kuruwak weng keedaande dowan kerekore, kuyaa korondeyaro wonoon. 54 Yaro dore wene yekambong anam Nasaret aom awune yikurikuri ambiwoom dawuro kedmengkan-doona, yi binangke karekme yikareb yed-miwen, “Karub kee kuna yaambed meenikangdomiib God yaromkono wedmi ye-man ongmi yaromkonoyiib kuu boon kii?55 Ye kuu no ambib yenbi ye karub yemingki. Kedi, ye ena yu aningko Meri,kwane ye damana kuu Yems yoom Yosefyoom Saimon yoom Yudas yoom kui. 56Yeyangkuraya kwangkon korem nub yoomibmo ke doruub kei. Kowe, karub keekunayambed kwamune aromkonoyiib ina-meniib kee boon kii?” andekorib, 57 ye yaakubenokban odkeneb keriwen.

Kumban Yesumbed yedmendoon, “Pro-fesiman kuu yemoonbed ye yaa karub

amun andimaib kumban, ye kambong-dan yoom ye ambanga damana aweneyiibyoom kumbedmo ye yaa karub amunandimokban.” andoon.

58 Kwane kuyaa kuu, ye kuu Godyaromkono wedmi yeman yemoonbanambangkoon, amborom kuu yi kuu ye yaaanam andindo kowe.

14Yoon Baptaisman Ayiwen(Mk 6:14-29, Lk 9:7-9)

1 Kuye aron aom Galeli ambibkindanyi korok darewoob Erod Antipas* kuuYesu komo kameen ye weng wengam-berekore, 2 ye korok korok yaa yedmoon,“Yesu kuu Yoon Baptaisman bobnoon yir-imbed angkon ika demboon kii! KwanakobGod yaromkonowedmi yeman ongmenabi-maan.” andoon.

3-4 Kwanandoon amborom kuu anukyiri kumbed Erod kuu ye aagorokFilip ye wonongbed yu ambi dankaredomonenuune Erodbed yu kuu awanoonkowe, Yoonbed Erod yaa daandimaan,“Ebbed yu awani kuu amob kii!” andimaan.Kwani kowe, Erodbed yedmoonkob yedememan maambed Yoon awine kanwii aom kaanoona dibeen. 5 Erod kuuayande meenoon kumban, ye kuu unoon,amborom kuu nimakarub yemoonbedYoon kuu profesiman ande yedmimaibkowe.

6Kwane, Erod ye wooneen ye orok yaronmuneen kowe, Erodias yu mungkan koyumenenu menebiwendan yi murubia ariawuderenu ebkad wayirikne andeen kowe,Erod kuu kerengkandi darewoob keroon.7 Kwani kowe, ye amob ongme yedmoon,“Kubbed komo meene yedmaneeb kuukankabdaniin.” andoon. 8 Kwane, yu kuuawaan yu weng kandeen kowe, Erod yaakwane yedmeen, “Yoon Baptaisman ye ko-rokwande yabad ari kowe kanmene kawe.”andeen.

9 Anduuna, King Erod kuu kubiyiibbankeroon kumban, amob weng ongme yed-moone yi yoom ane doriibdanwengambiri-wen kowe, wonong koyu yu kaamoni yaaee andekore ye dememan maa yedmoone,

* 14:1: Erod Antipas kuu King Erod Kayabak ye mingki. Awodki oonoon ye okad kuu andokbe kaningiib kere ErodAntipasbed okad mimo oonoon.

Matyu 14:10 215 Matyu 14:3610 Yoon ye korok kuu wii aombed wandi-wen. 11Kwane, Yoon ye korok kuu yabadanimarimbed kowe kanmenewonong koyukuyaa kondiiwa, yumbed awaan yaa kan-mene kondeen.

12 Kwamuniiwa, Yoon ye id kuu yekedmengkandeendan menenib kanwenemangkiwen. Mangkekorib wene Yesuyedmeniwen.

Yesumbed 5,000iib Animan Bangkandoon(Mk 6:30-44, Lk 9:10-17, Yn 6:1-13)

13 Kwane, Yoon ayiwen ye wengkee Yesu kuu wengamberekore, yekedmengkandeendan be kuyaa kuukoronde parai motodbed kimyen obonmoyaa wonoon. Kwanoone, nimakarubyemoonmo wengamberekorib, taun diadia yaambed ye yoman yonka winiwen.14 Kwane, Yesu kuu wirine kadaarebyemoon wedmendekore, mimyob keen-doon. Keendekore bob anikadiibdan kuuongmenaboon.

15 Kwane oobne aron kubune wenuunyaambed, ye kedmengkandeendanbedmene Yesu yaa daaniwen, “Keyaa kuuobonmo kambongiibban angkon mirik-nandameen kii. Amun kuu daandeewowenebenib, kambong kambong yaa weneyika animan berengkanabe anime.”andiwen. 16 Kwanandiiwe, Yesumbedinandoon, “Kwamunemban. Yiibbedaniman bangkandibko anime.” andoon.17Kwane, yimbed inande yedmiwen, “Nubkuu om angkoyiib oon ayoob kembedmoawinuwen.” andiwen. 18 Kwanandiiwe,Yesumbed yedmoon, “Ne yaa benminime.”andoon.

19 Kwane, nimakarub korem yaa yed-mendoona kereek ari dibiriwen. Omangkoyiib oon ayoob kuu benkoobe,indob kan ambid ari wedmene esoandekore, om kuu domabangkoon. Kwane,yembed ye kedmengkandeendan yaabangkandoona, yimbed be ari karuwanimaya danaya yaa bangkandiwen. 20 Yikorem anenib mikmoniwen. Ari animandungkun dungkun koronde winiwenkuu ye kedmengkandeendanbed kabedkumaom benkambungke deweniiwe kabedwad ayoowiib kuu yeederebenan wonoon.21 Karuwa nimaya danaya korem animananiwen kuu karub 5,000iib areb.

Yesu Ok Ari Dodkan Wonoon(Mk 6:45-56, Yn 6:16-21)

22Kwane kuyaambed, Yesumbed ye ked-mengkandeendan yaa yedmendoona, yidinparai motod nande bowan yara yanandewiniwen. Kwane, kadaareb yaa ika winimeande yedmekore domondoon. 23 Kwanedomondekore, wene aangko kaat angkayembedmo kurikuri kerok daanoon.

Kwane, aron kubunenu mirikne wenu-una, Yesu kuu yembirimo keroone, 24 yekedmengkandeendan kuu motodbed biddomonenib ambab ok wedangka winiwen,kumban yi weniib ye arinambo arimbednuub kuu yi yaa meneene oknondok dare-woob kamenu motod yaa beengkaun.

25 Kwane, amnoom awawini yaa Yesuyiyiib yaa ok arimbed dodkanmo wonoon.26Kwane ok arimbed dodkanmowene yi diakeroone, ye kuu wedmenekorib uni miindarewoob kere “Awadii!” ande komkiwen.27Kumban Yesu kirodmo yi yaa baandoon,“Nembed kei. Yiib unaib, yiib niindem aomaromnime.” andoon.

28 Kwane, Pitambed baande yedmoon,“Yariman, anam ebbed meneeb keroka,ne yaayiib yedme kowebko, ok ari ewiibyaa mana.” andoon. 29 Kwanandoone,Yesumbed “Ee mene.” andoon.

Kwane, Pitamotod aom koronde kuro okarimbed dodkanmo Yesuyiib yaa andowewonoon. 30 Kumban Pita kwane nuuwaoknondoka wedmendekore, unene okyiri andowe kubune wenene baandoon,“Yariman, ne nenkoone!” andoon. 31Kwanebaandoone, Yesu kirodmo dingki yireneawinene nenkoonekore yedmoon, “Ebanam andi kuu embengmo kii, komandekarekmeeb?” andoon. 32 Kwane, yi kuumotod aom awuniiwa nuub kuu dowankeroon.

33Kwani kowe, yi koremmotod aomdori-ibdan kuu Yesu yaa bumangkane yaningkokankoone yedmiwen, “Anam kai! Eb kuuGod ye Mingki kii!” andiwen. 34Kwane, yiyanewene bowan yara bidambib Genesaretyaa wiriniwen.

35 Kwane, nimakarub kuyaa doriibdankuu wedmibka, anam Yesu kii andekorib,weng ben nongkobiiwa wenebuuna,ambibkin dia dia kuu bob anikaddankorem kuu Yesu yaa benmenebiwen.36 Kwane, yimbed no eekme yedmimaib,“Bob anikaddan kuu eb ebkad dungkun

Matyu 15:1 216 Matyu 15:23

arimbed angkorokanime.” andimaiwe,kane kane korem Yesu yebkad dungkunyaa angkorokaniwen kuu wadkeriwen.

15God Ye Amob Yaamo Wengambirime An-

doon(Mk 7:1-23)

1 Kwane, Farisidaniib Yuudan yi amobkedmengkandidaniib Yerusalem aombedmenenib Yesu yaa kaamoneniwen,2“Komandeniwed eb kedmengkandeebdankuu nub aamkono yi amowamob kuuawinindo kere no domangkimaib? Kedi,yi dingki kuu ogindo kumbed animan kuuawingkonib aniib kii.” andiwen.

3 Kwane, Yesumbed inandoon, “Ma ko-mandiwedyiib kuuGodye amobkuudoma-bangkanib yiib amowamobmo oone awini-maib? 4Kedi, Godbed yedmoon, ‘Yiib ambeena yi weng wengambere awandime.’ an-doon. Ma yedmoon kuu, ‘Kanembed ambeena yaa amkidbaneen kuu ayiwed bobniyeman.’ andoon.

5 “Kumban yiibbed kedmengkandimaibkuu kanembed ambe o ena yaa yedma-neen, ‘Ne yiribman yaambed komo yiib yaaawandaniin kuu kan God yaa munob koniyeman kowe, yiib yaa kondindeban.’ an-daneen kuu yimin, yiibbed kedmengkandi-maib kuu. 6Kumban kwanandaneen kuu yekuu anamambe ena yaa oone awandimban.Kwanekob, yiibka God ye amob kuu benki-rarundekorib, yiib awoya yi amowamobmoawinimaib. 7Yiib kuu aadidmidan kii! Ai-saiyambed yiib dowad profesi weng yed-moon kuu koremweng id anammo keroon.God Ye Weng kwane dakmoon kuu,8 ‘Keye nimakarub kee naningko wengbed

kankoonimaib,kumban yi meeni inamen ne yaa kuu

ambab anam.9 Kowe, yimbed naningko kankooni kuu

yiminban,amborom kuu yi kedmengkandi kuu

karub yi inamenmokedmengkandi-maib kowe.’ ” kwane andoon.

10 Kwanandekore, Yesumbed kadaarebyaa baandoona ye yaa miniiwa yedmoon,“Wengambere kandime. 11 Komo komokarub ye mongkodkono aom awunaneenkuu God yaa arewa keri yemanban, kum-ban komo karub ye mongkodkono aombed

deedaraneen kuu God yaa arewa keri ye-man.” andoon.

12 Kwane, ye kedmengkandeendanmenenib Yesu yaa kaamoniwen, “Eb kuuma kaadkerewenoo, Farisidanbed wengkee dakmeeb kumbed eb yaa kongebdeodkeneb keriwen kii.” andiwen.

13Kwanandiiwe, yembed inandoon, “Kabkorem Nambe Ewen ari doreen kumbedarumindo yaa kuu korem yumburum yir-imbed biangkane kiraraneen. 14 Yi kuudomondime. Yi kuu indob tut korok korokkowe. Kudi, kwane indob tut korokbedwene indob tut karub maa nen kinbanwananeen kuu yi ayoob kwane wene demkombaraniib.” andoon.

15Kwane, Pitambed yedmoon, “Kuruwakweng kuu dakmeeb ye id kuu korokbende.”andoon. 16 Kwanandoone, Yesumbedinande yedmoon, “Yiib kuu weng idkandindebankowoo? 17 Yiibkaad dee?Komo komo mongkodkono awune kawenekabeyob aom awunimaan kuu wene noot kerimaan. 18 Kumban komo karub yimongkodkono aombed deedirimaib kuuinamen aombed dembimaib. God yaaarewa keri yeman kuu kui, 19 amboromkuu inamen aombed dembimaan kuu,arewa ye meeniyiib kuman o kumka ayiye inameniib nenem kami ye inameniibyid bi ye inameniib weng wiribi yeinameniib wengamborokbanabiyiib kuukwamune nimakarub yi niindem aombeddembimaan. 20 Kwane kee dembimaankumbed God yaa arewa keri yeman.Ma, animan karub dingki ogindombedawingke ananeen kuu God yaa arewa keriyemanban.” andoon.

Yesumbed Yuudanban Yi Wonong Awan-doon

(Mk 7:24-30)21Kwane, Yesu kuu kuyaa koronde yaro

dore wene ambibkin Taiyayiib Saidoniibyaa wonoon. 22Kuyaa Keenandan wonongambibkin kuyaombed yaro menenu, Yesuyaa baande komkeen, “Yariman, Dewid yeAwo, nemimyob keewe. Ne danamungkankuu awad arewambed ibnendoona miinyiminban arewa anam kereen kii.” andeen.

23 Kumban Yesu kuu ma inandedaandindo kowe, ye kedmengkandeen-danbed mene nangkane daaniwen,“Wonong kee yedmendebko, koronde

Matyu 15:24 217 Matyu 16:4

wunuk, amborom kuu komkanmomenuunkowe.” andiwen. 24 Kwani kowe, yembedyu yaa yedmoon, “Ne kuu no Israeldan sibibikderebiwen areb keriwen yi dowad kanyedme kowoonkob manaan.” andoon.

25 Kwane, wonong kuu Yesu ye diaangkon menenu ye murubia ari bu-mangkanu yedmeen, “Yariman, awawe.”andeen. 26 Kwananduune, Yesumbedinande yedmoon, “Dana mana ye omkuu bene anon* yaa kiradmi kuu arewa.”andoon.

27 Kwanandoone, wonongbed inandeyedmeen, “Yariman, anam kumban, maanon kuu kangkomanbed animan aneen yearak dabderem yiri om ambong ambongkuburimaan kuu animaib.” andeen.28Kwane, Yesumbed inande yedmoon, “Kubkuu anam andi darewoob ye wonong kii!Kwani kowe, komo mene kaamowewenkuu kibireb kwanok.” andoon. Kwanekuyaambed, wonong yu mungkan kuuamun kereen.

Yesumbed Nimakarub Yemoon Ongmena-boon

29 Kwane, Yesu kuu kuyaa korondeok bowan Galeli kebed yaa wonoon.Wenekore, wene kawene aangko arimbeddiboroon. 30 Kuyaambed nimakarubyemoon kai yeyiib yaamenebiwen kuu yonwanadaniib, indob tutdaniib, yona dingkiaangkaknoondaniib wengwaabdaniib bobanikad maa maadaniib yemoonmo ben-miniwen. Yi kwane benmenebenib Yesu yemurubiambon ari kiribiiwa, ongmenaboon.

31Kwane, wengwaabdan kuu weng dak-miiwa, angkaknoondan kuu amunmo keri-iwe, yon wanadan kuu yaro yarebiiwa,indob tutdan kuu nande wonoona kerek-nan winiiwa kamenan winiwen. Kwane,yi korem menebiwen kuu wedmekorib bi-nangke Israeldan yi God kubenib yaningkokankooniwen.

Yesumbed 4,000 Ariyiib Animan Bangkan-doona Aniwen

(Mk 8:1-10)32 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-

deendan yaa baandoona ye yaa winiiwayedmoon, “Nimakarub kumundin keyaamimyob keendaan, amborom kuu yi kuu

neyiib yaa aronki ayoobmimiib doriiwe an-imaniibban keriwen kowe. Ikawinime andikuu ne dowakenban, amborom kuu yi kuumungimo wananiib kuu wedya kirobaniibkowe.” andoon.

33 Kwanandoon kowe, ye kedmengkan-deendanbed kaamoniwen, “Nub kuuamboon keyaom kee kunayambed animankuu benub kadaareb kamune kee bangkan-danuubkob ane yimin keraniib?” andiwen.34 Kwane, Yesumbed kaamondoon, “Yiibkuu om kuu komoyiib awingkiwen?”andoon. Yimbed inandiwen, “Omediib, okyiri oon embeng yemoonbaniibkumbedmo.” andiwen.

35 Kwane, Yesumbed kadaareb yaayedmendoona okad yiri dibere winiwen.36Yesumbed om ediib okyiri oon embengiibbe God yaa eso andekore, domabangkaneye kedmengkandeendan yaa bangkan-doona yimbed ari nimakarub yaa kwanebangkandiwen.

37Yi korem anenib mikmoniwen. Kwane,ye kedmengkandeendanbed animan aneari koronde winiwen kuu kabed aombenkambungkiiwa kabed ediib yeederewonoon. 38 Karuwa nimaya danaya yikorem animan aniwen kuu karub 4,000iib.39 Yaro Yesumbed kadaareb kuu yedmekondoona wenebiiwa, ye kuu parai motodaom awunoone bowan Galeli yara yanewene bidambib Magadan dia winiwen.

16Yesu Yaa Yi Komboon Kaamobi(Mk 8:11-13)

1 Kwane, Farisidan yoom Sedyusidanyoom Yesu yaa mene ye komboonwedmi ye dowad kaamoniwen kuu Godyaromkono yaambed dud korokbokandiwed.

2 Yesumbed inande yedmoon, “Oobnearon kubunanuun kuu yirim kanabaneenkuu yimbed yedmimaib, ‘Oo kwanakowe awari kuu amiibban keraneen.’andimaib. 3 Kwane, amkimo yaro kangkakuu amukambidiib ambid dodmoyiibwedme ‘Kibikee am aron kii.’ andimaib.Yiib yiibkaad ambid arimbed komarewakorokbimaane kuu wedme kaadkerimaib,kumban kibikee komo keroon kee wedmeid bene kaadkerindo. 4 Kukuu no arewa

* 15:26: YuudanbankuuYuudanbed anon andimaib, yi kongendiweng, kumbanYesu kuukuruwakwengmodakmoon.

Matyu 16:5 218 Matyu 16:21

kamenib God yaa angkurom korokbenibkamimaibdan kumbed dud korokbeande onmimo kamiib kii! Kumban madud korokbainban, no Yonambed dudkorokboon kuu korokbaniin kumbedmokui.” andoon. Andekore, Yesu kuyaakoronde domonde yaro wonoon.

Dudi Kedmengkandi Yaa Kaadkerime(Mk 8:14-21)

5 Kwane, Yesu awene kuu bowan yarayaniwen kumban ye kedmengkandeendananimaniib maan yanindo nonondandiwen.6Kwane Yesumbed yi yaa yedmoon, “Kaad-kerime. Yobdoodmo yiibka oone dobir-ime, Farisidaniib Sedyusidaniib yi flawakabayingke obo keri yeman yaa.” andoon.7 Kwane, weng kee yikarebmo id kuu ko-marewa kii ande andangke yedmiwen,“Anam kuu animan maandindo keruwenkwande dakmeen dee kii?” ande dakmi-wen.

8 Kwane, dakmiib ye weng id kuuYesumbed wedmendoon kowe yi yaakaamondoon, “Yiib komandiwed animanmaandindo andi ye weng dakmiib? Yiibanam andi kuu embengmo. 9 Yiib kuu idmeenindoyoo? Meenime, om angkoyiibmokumbed nimakarub 5,000 ariyiib kuubangkanduuwe aniwen. Aniiwe, yiibkuu kabed komoyiib animan dungkundungkun benkambungkiwen? 10 Ma,om ediibmo kumbed nimakarub 4,000ariyiib kuu bangkanduuwe aniwen,kwangkon yiib kuu kabed komoyiibaniman dungkun dungkun benkam-bungkiwen? 11 Komarewakob yiib kuumeeninban keriwen? Ne kuu yiib andeaniman ye dowad dakmokban. Kumbankaadkerime, yobdoodmo yiibka oonedobirime, Farisidaniib Sedyusidaniib yiflawa kabayingki yeman yaa.” andoon.

12 Kwane, ye kedmengkandeendan kuumeeni kandiwen, Yesu kuu anam flawaaom kowiwed kabayingki yeman yaakaadkerime andindo, ye kuu FarisidaniibSedyusidaniib yi kedmengkandi yaakaadkerimbed dobirime anded dakmeen.

Pitambed Yesu Kuu God Ye Mingki Andoon(Mk 8:27-30, Lk 9:18-22)

13Kwane, Yesu wene taun maa SaesariaFilipai dia wenene, ye kedmengkandeen-dan yaa kaamondoon, “Nimakarub kuuKarub Ye Mingki kuu kane andimaib?” an-doon. 14 Andoona, yimbed inande yedmi-wen, “Yenambed yedmimaib kuu eb kuuYoon Baptaisman andimaib, yenambedeb kuu Elaidya andimaib, kumban karubyenambed eb kuu Yeremaiya o profesimanmaa ande kamiib kii.” andiwen.

15Kwane, Yesu kaamondoon, “Mayiibbedkuu ne kane andiib?” andoon.

16 Andoona, Saimon Pitambed inandeyedmoon, “Ee, eb kuu wad doreen ye Godye Mingki, eb kuu yembed kinoona me-newenman Keresu kui.” andoon.

17 Kwanandoone, Yesumbed inandeyedmoon, “Ee, Saimon, Yona ye mingki,eb yaa Godbed amun kerubdoon, amboromkuu kekee karub maambed eb yaa kwaneyedmebdokban, Nambe Ewen ari doreenkumbed korokbebdoon kowe. 18 Kwane,nembed eb yaa yedmaan kuu eb kuuPita,* eb kuu dumnad. Keye dumnadkwarimbed ne anam andidan ambib arebkuu ambangke kanyenbaniin. Kwane,bobni yaromkonombed monmaraan-ban. 19 Nembed Ewen aom ooni yemanyaromkono kabdaniina, kwane ebbedokad kiri kee komo yaa yii andaneeb kuuEwen aom kwangkon yiminban keraneen.Kwane, ebbed okad kiri kee komo yaaee andaneeb kuu Ewen aom kwangkonyimin keraneen.” andoon. 20Andekore, yekuu Godbed Kinoona Monoonman Keresuande dakmaib ye weng yedme kowoon, yekedmengkandeendan yaa.

Yesu Ye Bobnaneen Ye Weng Dakmoon(Mk 8:31–9:1, Lk 9:22-27)

21 Kuyaron yaambed yaro ari kuuYesumbed ye kedmengkandeendan yaaandowe dianmo daandoon, ye kuuYerusalemaomwananeen kumbedYuudanyi korok korokiib God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok korokiibYuudan yi amob kedmengkandidaniibkumbed ye kuu awinenib durud yewedmaa maa konekoriwa, ye kuu ayaniiwabobnaneen kumban aron ayoobmim arikuu nenkoonaneene ika dembaneen andedaandoon.

* 16:18: Pita yaningko ye weng id Gurik wengbed kuu dumnad.

Matyu 16:22 219 Matyu 17:1422 Kwanandoone, Pitambed Yesu nen

angkaro ongkane daanoon, “Yariman,kwamune keraneen kuu Godbed kebenokai! Kwamune kuu eb yaa ma kwanaanbankii!” andoon. 23Andoona, Yesumbed nemanPita yaa amonombe inande daanoon, “Ebkuu Seten areb kerewen kii! Ne yaakuu angkane! Eb kuu ne yaa boknandekombiri yeman kereeb kii! Eb kuu Godye inameniibban, karub yi inamenmoawinewen.” andoon.

Yesu Ye YomanWini Kuu Kiwaan Yobdood24 Kwamunekore, Yesumbed ye ked-

mengkandeendan yaa daandoon, “Kwane,karub kanembed ne yomanmanandamoka,yekareb ye dowaken ye inamen kankubuneyaro ye at ming kankarinekore, ne yomanmonok. 25 Karub kanembed yekareb yewadkeri awinaneen kuu korembobnaneen,kumban karub kanembed ne dowadyaambed ye wadkeri domonaneen kuuwadkeri anam kandaneen. 26 Karubkuu nimakarub korem yaa burudandedore okad kumundin kiri kee koremyeka oonaneen kumban amaan yekingkin kuu kumbaanban yamotbonyiri kankoraraneen kuu amun dee? Yekuu komombed God yaa konekore, yekingkin kuu kumbaanban yamotbon yirikankorarokban keraneen? Dowan!

27“Kwane, Karub YeMingki kuu Yawodkiye nambiriyiibbed ye engyusiib mananeenkuu nimakarub mimo mimo komo kami-wen ye kakman yi yaa bangkandaneen.28 Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, yiib yena kane kane keyaa doriibdankuu bobnaibbanbed wedmaniib kuu KarubYe Mingkimbed korok kere oonaneen kii.”andoon.

17Yesu Yaa Nambiri Konoon(Mk 9:2-13, Lk 9:28-36)

1 Aron benmeyiib dowan keruunaarimbed, Yesu yaro Pita yoom Yems yoomYoon Yems ye daman yoom kwamune beaangko ambab ari daanoon, yimbirimokeriwen. 2Kwane, yi doriiwa Yesu yaa Godye nambiri monoon, yeka mamaa keroon.Kwane, ye murubia kuu aron yuremoonareb nambiri darewoob keruune, yebkadkuu kawanmo kawurimbon anam keroon.3 Kwane kuyaambed, Moses yoom Elaidya

yoom kuu angkadere Yesu yoom dobiriiwe,Yesu yoom weng dakmenabiwen.

4 Dakmo doriiwa, Pitambed Yesu yaayedmoon, “Yariman, kekee amun, nuwiibke doburuub kei. Ewiib dowaken kere-bka, nembed kombon ayoobmimiib ban-aba. Ma eb, ma Moses, ma Elaidya.”andoon. 5 Pita weng mogeed dakmeenaombed wiib kawanmo kande bokne kebe-neen. Ku kebeneen ye niindem aombedwengmo baande daandoon, “Kekee neDana, ne mimyob dowakeniib kubiyiibdarewoob ye ari kowaan. Ye weng kuuwengambirime!” andoon.

6 Kwane, ye kedmengkandeendan kuuwengamberekoriwa, yi kuu uni darewoobkerenib, murubia ben okad yiri kiribe kiro-biwen. 7 Kumban Yesumbed mene bad-mende daandoon, “Yeedirime, unaib.” an-doon. 8Kwane, yi deedere korok kankooneari wedmibka karub yenayiibban, Yesuyembedmo.

9Kwane, kwari koronde aangko ika yirikamenoniiwa Yesumbed wedya daandoon,“Komo wedmiwen kuu karub yena yaawene ari ogoodmo kwamune dakmenmoyarebaib. Kwane bikniiwo wene ari nebobnaniin yirimbed angkon ika dembaka.”andoon. 10 Kwane, ye kedmengkandeen-dan kumbed kaamoneniwen, “Komandekwane Yuudan yi amob kedmengkandi-danbed Elaidya kuu yedin mananeenkobandimaib?” andiwen.

11Kwane, Yesumbed yi yaa inande yed-moon, “Kuu anam, Elaidya kuu yedinmenene ongmi ye dowad korem nekwa-neen. 12Kumban nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, Elaidya kuu monoona dowankeroon. Monoon kumban korobe wed-menib anam Elaidya kii ande kamindo, nokwane yi meeni dowaken korem kuu yeyaa kwaniwen. Kwamune areb kuu KarubYe Mingki yaa kangkon durud yewed ko-naniib.” andoon. 13Kwane, ye kedmengkan-deendan kuu meenenib inamen kandiwenkuu Yesu kuu Yoon Baptaisman ye dowadande dakmeen.

Yesu Dana Awad Arewa Ibnenooniib Ong-moon

(Mk 9:14-29, Lk 9:37-43)14 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-

deendan yoom ika kawene kadaareb doriibyaa miniiwa, karub maa mene Yesu ye

Matyu 17:15 220 Matyu 18:6

murubia arimbed bumangke 15 yedmoon,“Yariman, eb ne dana yaa mimyob keene.Ye kuu kot awarak ayimaun arewa anamwedmimaan kowe, aron yemoon ayenekan ok yiri korare amot yiri korare kami-maun. 16Nembed eb kedmengkandeebdanyaa nenmanaan, kumban yi ongmenindoyiminban keriwen.” andoon.

17Kwane, Yesumbed inande yedmoon, “Onimakarub korem, yiib kuu anam andin-debandan wabkaddan kii! Aron komoyiibkwane yiib yoom dobaraniin? Aron ko-moyiib kwane yiib karekmi wedme do-baraniin? Dana kuu nenmene.” andoon.18 Kwanandekore, Yesumbed awad arewakuu yedme anburoona dana ye niindemaombed yeedoroon. Kwane kuyaambedamun keroon.

19 Kwane, amaan, ye kedmengkandeen-dan yoom Yesu yoom kwane karub yenayi-ibban yimbirimo keriiwe, Yesu yaa kaa-moneniwen, “Komoyiibkob nubbed awadarewa kuu yedme anburinban keruwen?”andiwen.

20-21 Kwanandiiwe, Yesumbed inandoon,“Yiib kwanindo keriwen amborom kuu yiibanam andi kuu wuudmo. Kedi, nembedyiib yaa ke anam yedmendaan kei, yiibanam andi kuu aromne mastet yob em-beng mana areb keraneen kuu aangko yaabaande yedmaniib, ‘Yakuri wene.’ andani-iwa kwananuun. God ye inameniib komokamandameeb kuu yiminmo.”* andoon.

Yesu Ye Bobnaneen Ye Weng Ika Dakmoon22 Kuyaambed Yesu ye kedmengkan-

deendan korem Galeli angka ibmo nedbedoriiwa yembed yedmendoon, “Karub YeMingki kuu karub maambed ambodangeneawine kan karub yena yi dingki arikowaneen kii. 23 Kwamunenib ayaniiwebobnaneen, kumban aron ayoobmim ariGodbed bobnoon yirimbed kankoonaneenadembaneen.” andoon. Kwanandoone, yekedmengkandeendan wengamberekoriwa,miin kubiyiibban kere anam mimyobwandiwen.

Tak Od Kowi Ye Weng24 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-

deendan yoom Kapeenaum yaa wenedawuniiwe, kurikuri boyambib darewoob

ye tak od bimaibdan yaro mene Pita yaakaamoniwen, “Yiib kedmengkandi korokkuu kurikuri boyambib darewoob ye takod kowimaanoo?” andiwen. 25 Kwane,Pitambed yedmoon, “Eyoka, kowimaanaa.”andoon.

Amaan, Pita kuu ambiwoom dawurowonoone, Yesumbed yedin Pita yaa yed-moon, “Saimon, eb komarewa meeneeb,kingbed ye tak od kuu karub kane yaambedbimaan, ye mingki yaambed dee, yenayaambed dee?” andoon. 26 Kwane, Pita-mbed Yesu yaa inande yedmoon, “Yi kuukarub yena yaambed bimaib.” andoon.

Kwanandoone, Yesumbed Pita yaa yed-moon, “Kwana kowe, king yi dana kuutak od kowaibban. 27 Kumban nub yiyaa kowaubban kuu nub yaa kongendaniibkuu ne dowakenban kowe, wene pat-ing kanwene ok bowan angka kambereneoon ibduruk kandaneeb kuu mongkod-kono dankone wedmaneewa, odmurubkobangkimbaranuun kuu kanduneb, wene netak odiib ewiib kwane kowe.” andoon.

18Ewen Aom Kuu Kanembed Darewoob Kera-

neen?(Mk 9:33-37, Lk 9:46-48)

1 Kuye aron kuu kedmengkandeen-danbed Yesu yaa mene kaamoniwen,“Kanembed Ewen aom kuu aningkodarewoob keraneen?” andiwen.

2Kwanandiiwe, Yesumbed dana embengyaa baandoonamonoona, yembed nende yimurubia ari kowoone doboroon. 3Kwane,Yesumbed yedmoon, “Nembed yiib yaake anam yedmendaan kei, yiib korobeamonombe dana kamune areb keraniibkumbed Ewen aom awunaniib. Makwanokban keraniib kuu awunaibban.4 Kwani kowe, karub kanembed yekakankubune dana mana keyareb keraneenkumbed Ewen aom aningko darewoobkeraneen. 5 Karub kanembed naningkoyaambed dana mana kee areb yaa kube-naneen kuu ne yaa kwane kubewaneen kii.

Dedmobeniwed Ambarakmi6“Kumban kanembed dana kamune kere

ne yaa anam andoonman keyaa dedmoba-neenkob ambarakmaneen kuu, amun kuu

* 17:20-21: Buk Matyu kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: “Kumban awad kwamuneyiib kuukurikuriyiib animan korondiyiib kumbed anburi yeman.”

Matyu 18:7 221 Matyu 18:24

ibduruk kuye karub kuu awine bot dare-woob kande kongkono yaa borokne kankaramok yiri kaniwed niindem ambab yirikankubuni kumbed yimin.

7 “Okad kiri doriibdan, kaadkerime!Dedmobenako ambarakmok andi yemanyemoon dangoon. Kwane arewa kuudembimaan, kumban kanembed kwamunearewa kame andaankob kwane dembimaanye karub kuu durud yewed arewa ye yaamananeen. 8Kwane, eb yon o dingkimbeddedmonoonkob ambarakmewen keroka,wankorarunde. Kwananeeb kumbeddingki mimomo o yon mimomo kuyiibaron korem korem ye wadkeri kandaneenkuu amun. Ma kwamune yon ayoob odingki ayoobkuyiib dobaraneeb kuu ebnenkumbaanban yamotbon yiri koraraneenkuu arewa. 9 Kwane, eb indobbeddedmonoonkob ambarakmewen keroka,biangkande korarunde. Kwananeebkumbed indob yaramo aron korem koremye wadkeri kandaneeb kuu amun. Maakwamune indob ayoowiib dobaraneebkuu eb nen kumbaanban yamotbon yirikoraraneen kuu arewa.

Sibi Biknoon Ye Kuruwak Weng(Lk 15:3-7)

10-11“Yiib kaadkerime. Aningkoyiibban neyaa anam andiwendan keyaa kankubunaib.Kedi, nembed yiib yaa ke yedmendaan kei,nimakarub keyi oonimaib yi engyus Ewenari doriib kuu Nambe God ye kerebiri arikwane doberembirimaib.*

12“Yiib kuu komarewameenaniib? Keka-mune karub maa sibi 100iib kumban mimokuu wene biknaneen kuu, ye kwane 99iibkuu aangkombon ari domondekore, wenebiknoon kuu kereknanmo yaraneen dee?Kwananeenaa! 13Kwane, nembed yiib yaake anam yedmendaan kei, sibi wedmaneenkuu kubi darewoob keraneen, kwane sibi99iib wene biknindo yaa kuu kubi em-bengmo. 14Kwamune areb, yiib Ambe Ewenari doreen kuu ye dowakenban anam an-didan aningkoyiibban mimo ma bikni kuuyiminban.

Angkodmimbed Eb Yaa Ambarakmi15“Kwane, anam andi ye karub maambed

eb yaa ambarakmoka, wene yiib ayoobmo

keroka komo ambarakmoon kuu daane.Kwane, eb weng wengamboroka, amun ebawaneneb kowe ye o yu kuu eb damankereeb kii. 16Ma, ye kuu eb weng kanko-raroka, angkon ika karub mimo o ayoobben eb yaa dabokne wene wengane. Wengkorem ku dakmaneeb kuu yi ayoowiibindob indob wedmiib weng wengamberekeraniib kowe, yi kuu eb weng ibmo keredakme korokbi yeman. 17 Yi ayoowiibkwangkon kwane wengambirinban anamkeroka weng kanwene kurikuri ye korokkorok yaa daande. Kurikuri ye korok korokyi weng kwangkon kwane wunesadmi yekarub keraneen kuu anam andindodan otak od bidan yaa komo kwanimaab areb yeyaa kwangkon kwame.

Weng Ongmi18 “Nembed yiib yaa ke anam yedmen-

daan kei, yiibbed okad kiri kee komo yaayii andaniib kuu Ewen aom kwangkon yim-inban keraneen. Kwane, yiibbed okadkiri kee komo yaa ee andaniib kuu Ewenaom kwangkon yimin keraneen. 19Angkonnembed yiib yaa ke yedmaan kei, yiibaombed ayoob kuu komo yaambed wengkan mimo kerenib God yaa kaamonemandaniib kuu Nambe Ewen ari doreenkumbed yiib dowad kwananeen. 20Kwane,yiib ayoob o ayoobmim doberenib nan-ingko yaambed kowenib weng kan mimokeraniib kuu, ne kangkon yi yaa daboknedobaraniin.” andoon.

Ambarakmi Are Nonondandi Ye KuruwakWeng

21 Kwane, Pitambed menene Yesu yaakaamonoon, “Yariman, nangkodmimbedne yaa ambarakmaneen kuu, ye yaaare nonondande komoyiib keraniin?Yewudmo kameni kimingke ediib kerani-inoo?” andoon.

22 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Eb yaa ke yedmaan kei, yemoonmoare nonondande ediibmomban, 77iib kii.23 Kwamunekob, Godbed korok kere ooniyeman kuu kwamune areb. King kuumene ye deme karubbed ye yaa dungkumkeriwen kuu inewime andi dowad baandekamoon. 24 Kwane, king kuu od andoweboon. Been ye niindem aombed karub

* 18:10-11: Buk Matyu kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Kedi, Karub Ye Mingki kuu awerebikniwendan burudande bindi ye dowad monoon. † 18:24: Kukuu 200 milien Kina areb.

Matyu 18:25 222 Matyu 19:9

mamaa nenminiwen kuu king yaa odgold darewoob yaningko talen 10,000iib†kuyaa dungkum keroon. 25 Kumban yekorok yaa od koni kuu yiminban kowe, yekorokbed dungkumkaruwiib yewonongiibdana meediib ye yiribman koremiib benari berengkekore od kanda ye wengkowoon. 26Kwanandoone, karub kuu kirodbumangkane okad yiri korok kankibineneeekme yedmoon, ‘Ne yaa yodbirimbaniwari meedmeewo, eb dungkum neyaa kuu korem ari inebda.’ andoon.27 Kwanandoona, kingbed ye yaa mimyobkeenekore yedmoon, ‘Ne dungkum eb yaakuu korondaan kii. Kowe, eb korondewene.’ andoona wonoon.

28 “Kumban deme karub kuu weneari yangkodmi deme karub mamaawedmenoon. Yangkodmi kumbed od silvaayaningko denari 100iib‡ dungkum keroonkowe, karub kuu kongkono yaambed awinekanyobene yedmoon, ‘Ne dungkum kuukankawe!’ andoon. 29Kumban yangkodmikuu kirod bumangkane eekme yedmoon,‘Ne yaa yodbirimban iwari meedmeewo,eb dungkum ne yaa kuu ari inebda.’andoon. 30 Kumban yangkodmi ye wengwengambere kankorarekore, yaro awinekanwene wii aom kaanoon, kwane wiiaombed dobere dungkum kuu kowewankarekore yeediri yeman.

31 “Kwane, king ye demedan yenambedkomarewa keroon kuu wedmekoriwa,kubiyiibban miin darewoob kandekorib,wene king yaa weng korem daaniwen.32 Kwane, kingbed ye deme karub kuuika baandoona awunoona yedmenoon,‘Eb kuu deme karub miin arewa anam.Ne dungkum korem eb yaa angkuunkuu kowaab koronde ande kebenaan,amborom kuu ebbed ne yaa mimyobkeewe ande yedmeeb kowe kwanaan.33 Kumban angkon komoyiibkob eb kuukwane wene eb deme angkodmi yaamimyob keenokban, nembed eb yaamimyob kowaan areb kerindo kerewen?’andoon. 34 Kowe, kwane king kuu arudwandekore yedmoone, karub kuu wiioonidanbed awine nenwene wii aombedyewed konembiriwed, wene ye dungkumkorem kuu ingkane dowan keraneen.”andoon.

35 Andekore, Yesumbed ika yedmoon,“Yiib kuu yiib angkodmia yi ambarakmiyiib yaa kuu anam are nonondandaibbankuu, weng kee kwamune areb Nambe Ewenari doreen kumbed yiib yaa kwananeen.”andoon.

19Wonong Awanekore Domondi(Mk 10:1-12)

1Kwane, Yesu weng ku dakmeen koremdowan kerekore, ye Galeli angka korondeYudea angka yaro dore wene ok Yoodenyara yanoon. 2Kuyaa nimakarub yemoonkai menebe yoman kerenen winiiwe, bobanikaddan korem ongmenaboon.

3Kwane, Farisidan yena kuyaa menenib,Yesu yaa komboon kaamoni ye dowadminiwen. Kwane, yimbed kaamoniwen,“Kekamune kee amob dee? Karub maa yewonong kuu idiib o idiibbanbed domonda-neen kuu yimin dee?” andiwen.

4 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Weng kee yiib ma kimingkindokowoo?God Ye Weng aombed wongkoon kuukwane andowoon yiri kuu AmbengkanGodbed ‘karuwiib wonongiib ayoobongmenaboon’. 5Kwane, Godbed yedmoon,‘Kwamunekob, karub kuu yawodkiaawaana domonde ye wonong yaa dabok-naneen, daboknaneena yi ayoob kuu idmimo keraniib.’ andoon. 6 Kowe, yi kuuid ayoobban, mimo. Kwana kowe, komoGodbed kandaboknoon kuu karubbedbongmedankorari kuu yiminban.” andoon.

7 Kwanandoone, yimbed kaamoniwen,“Kwani kowe, komande Mosesbed amobkee yedme kowoon? Karub kuu ye wonongyaa domondi ye kerekiib wongke kon-dekore, domondod wini kuu yimin.” andi-wen.

8 Kwane, Yesumbed neman inandoon,“Mosesbed yiib yaa wonong domondi kuuyimin ande kowoon, amborom kuu yiibniindem aom kuu kamkono kowe. Kum-ban andowoon yirimbed kuu kiwaan maa,kwamuneyiibban dowan. 9 Nembed yiibyaa ke yedmendaan kei, karub kanem-bed ye wonong domondekore, wonongmaa awananeen kuu nenem kamaneen.Kumbanwonongbed nenemkamanuunkobdomondaneen kuu yimin.” andoon.

‡ 18:28: Kukuu 1,000 Kinamo areb.

Matyu 19:10 223 Matyu 19:2610 Kwanandoone, kedmengkandeen-

danbed ye yaa yedmiwen, “Ambimbanyi dobiri kuu kwamune dakmewenareb angkimboroka, amun kuu wonongawanimban korondi kuu yimin.” andiwen.

11 Yesumbed yi yaa inande yedmoon,“Godbed kane kane yaa kuye weng kon-doon kuu kwamune dobaraniib. Yena kuuawine dobaraibban. 12 Kedi, karub yenakuu yi enaya yi kabeyob aombed kubuy-owiibban keroon kowe, wonong awaninde-ban. Yena kuu karub yenambed kubuyobbiwen* kowe, kwangkon wonong awanin-deban. Yena kuu wonong awani kuuyi dowakenban keriwen, korondiwen am-borom kuu yi dowaken darewoob kuuGodbed korok kere ooni yeman ye ina-menmo awinandamiib kowe. Kane kanekuu wonong awanimban ye weng keedowakeniib keraniib kuu awine dobirime.”andoon.

Yesumbed Dana Yaa Amun Kerundoon(Mk 10:13-16, Lk 18:15-17)

13Kwane, dana bongbong kuu yi arianbedben Yesu yaa miniwen, yembed dana yi aridingki awingke amun kerunde kurikuri ka-mendok andiwed. Kumban kedmengkan-deendanbed dana yi arian yaa be winimeande ongkande kebengkiwen.

14 Kwaniiwe, Yesumbed yedmoon, “Yiibkorondiiwo, dana bongbong kuu ne yaaminime yiib kebengkaib. Godbed korokkere ooni yeman kuu dana bongbong ka-mune yi inamen areb keraniib kumbedawunaniib.” andoon. 15Kwane, Yesumbeddana bongbong ari dingki kowe amunkerunde kurikuri kame dowan kerekore,yaro kuyaambed wonoon.

Yiribman Yemoon Ye Kewedman Ye Weng(Mk 10:17-20, Lk 18:18-23)

16 Kwane, karub kewedman maa Yesuyaa menene kaamonoon, “Kedmengkandikorok, komarewa kereni amun deme aw-ineni, wadkeri aron korem korem kuukandaniin?” andoon. 17Kwane, Yesumbedinande yedmoon, “Komandewed amun yedowad ebbed ne yaa kaamoweeb? Godyembedmo kuu amun. Eb dowaken wad-keri kanda andebka, amob weng wengam-bere kande.” andoon.

18 Kwane, kewedmanbed kaamonoon,“Amob kunambed awinaniin?” andoon.Kwane, Yesumbed inandoon, “Kumka okuman ayaab, nenem kamaab, yid baab,kangdod aom dudi weng dakmaab, 19 ebambeya enaya yaa meene wengambere,kwane ebka ebmeren mimyob dowakenkowimaab areb eb dia doriibdan yaamimyob dowaken keende.” andoon.

20 Kwane, kewedman inande yedmoon,“Amob korem kee ibmo kwane oone aw-inaan. Kumban komo maa awinaniin?”andoon.

21 Kwane, Yesumbed inandoon, “Ebdowaken eb inamen aom demkoronmokerande kamebka, wene eb yiribmankorem kuu ben ari berengke od bekorewa,od kuu kamboknondan yaa bangkan-dekoreb, eb kakman kuu Ewen aombedangkimbaraneen. Kwananeeb ye yomanari kuu ne yoman mene.” andoon.

22 Kwane, kewedman kuu kuye wengwengamberekore, kubiyiibban kere ko-ronde wonoon, amborom kuu yiribmanyemooniib kowe.

Ewen Awuni Ye Weng(Mk 10:21-31, Lk 18:24-30)

23 Kwane, Yesumbed kedmengkandeen-dan yaa yedmoon, “Nembed yiib yaa keanam yedmendaan kei, yiribman yemoonye karub kuu yekareb kankubunekoreEwen arimbed doreen ye Godbed korokkere ooni yeman aom awuni kuu yobdood.24Angkon ma nembed yiib yaa ke yedmaankei, kemo kuu nidoro dem awunaneen kuuyobdood dee? Yiribman yemoon ye karubkuu yekareb kankubunaneen kumbedGodbed ye korok kere ooni kuu kekamuneye yobdood burudande yobdood aman arikii.” andoon.

25 Kwane, kedmengkandeendan keyeweng wengamberekorib, yi kuu binangkidarewoob kerenib kaamoniwen, “Kwanakowe, kane kuu yimin kii? Godbed bobniyaa kuu ma burudande nendaanban kii!”andiwen. 26 Kwane, Yesumbed yi yaawedmende yedmoon, “Karub yaromkonoyaambed kuu kwanindeban, kumban Godyaromkono yaambed kuu yimin. Godbedkomo kamandameen kuu kwananeen.”andoon.

* 19:12: Kuye aron kuu kingbed yi demedan yi kubuyob bimaib, dememo awinime andiwed.

Matyu 19:27 224 Matyu 20:1627 Kwane, Pitambed inande yedmoon,

“Kedi, nub kuu yiribman korem kirarundeeb yoman munuwen. Kowe, nub yaa kuukomarewa kerundaneen?” andoon.

28Kwane, Yesumbed yi yaa yedmendoon,“Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, Godbed okad korem kuu yeweb arebika ongmaneene, Karub Ye Mingkimbedking ye ooni ye dibirimbon arimbed nam-biriyiib dibere korem oonaneena, yiib wadayoowiib ne yoman meniibdan kwangkonkorok ye ooni ye dibirimbon amunmo wadayoowiib arimbed diberenib, Israeldan yiamyenimbon wad ayoowiib kuu oonaniib.

29“Kowe, karub kane kanene yomanminidowad, yi ambiwiib ambang oni damaniibena ambeyiib danayiib bidambibkiniibdomondaniib kuu, yi korem kuu Godbedyewudmo bangkandaneene kakman 100iibareb keraneen. AngkonGodbed yi yaawad-keri aron korem korem yeman kondaneen.30 Kumban yidin ari keriwendan yemoonkuu yoman keraniiwe, yoman keriwendanyemoon kuu yidin ari keraniib.” andoon.

20Nong Yob Demedan Ye Kuruwak Weng

1 Andekore, Yesumbed ika yedmoon,“Kedi, Godbed korok kere ooni yemankuu kamune, mongkobon yarimanbedamkimo kaimbed yaro dore wene karubbako, ye nong yob deme awinime andeboon. 2 Nong yob deme aronki mimokuu od silvaa yeman mimo yaningkodenarius* kowe, kwane bangkandaniinandekore ben mongkobon angka yed-moona winiwen. 3 Kwane, angkon aron9 oklok areb yaa wene wedmoonka,animan berengkanabimbon yaa karubogoodmo demeyiibban doriib. 4 Kwane,yembed yedmendoon, ‘Yiib kwangkonwene ne nong yob deme awinime, odkuu yiminmo bangkandaniin yiib yaa.’andoon kowe, 5 yi kwane demembon yaawiniwen. Kwane, angkon aronkobbed yekuu animan berengkanabimbon yaa ikawenene kwane yedmoone yena winiwen.3 oklok angkon ika kwamunemo kamoon.6Kamekore, angkon 5 oklok yaa ika wenewedmoonka, karub yena kuu kwamuneaniman berengkanabimbon yaa doberenan

yarebiib kowe, yembed kaamondoon,‘Yiib komandiwed aron doboob keyaanadangkeweniib?’ andoon. 7Kwanandooneyimbed inande yedmeniwen, ‘Kwanedoruub amborom kuu karub kanembednub deme awini dowad bindo.’ andiwen.Kwanandiiwa kwane yedmoon, ‘Yiibkwangkon kwane wene ne nong yob demeawinime.’ andoon.

8 “Kwane aron oobneya keruuna,mongkobon yariman kuu yaro ye demekarub korok yaa yedmenoon, ‘Baandeewodeme awiniwendan kuu menebiiwo odbangkande, yomanbed baandaan kumbedandowe bangkandenmo wene yiri yidinbaandaan yaa nande.’ andoon. 9 Kwane,5 oklokbed boondan kuu menenib oddenarius mimo biwen. 10 Kwane kowe,karub yidin amkimombed boondan kuukwane wedmiwen kowe od kuu arimbedbanuub kii ande meeniwen. Kumbanyi korem kuu od denarius mimomokorem kwane bangkandoon. 11 Kwamunebiwen kowe, mongkobon yariman yaakongene mungkubmangkab kamenib12 yedmeniwen, ‘Keye karub kuu yiyomanbed aron dukmenmo awiniwen,ma nub kuu aron darewoob amkimombedwene oobneya deme awinuwen, angkonaron angkara aron nimin darewoobkanduwen kumban angkon od kuuyiyiib nuwiib ibmo kwane bangkandeebkuu yiminban.’ andiwen. 13 Kumbanyembed yi kuyaom kuu mimo yaa inandeyedmoon, ‘Angkodmi, ne kuu eb yaaambarakmindo. Ma, angkon eb kuu eekibikmood denariusmimodeme awinaniinandewenoo? 14Kwana kowe, eb od kabdaankuu kandekoreb wene. Ne dowakenkuu karub kane yomanbed mene demeawinoonman kwangkon kwane ibmo konikowe kwanaan. 15Neka nod kowe, nembedkan komarewa kereni deme awineni anedobaraniin kuu yimin. Nembed yenayaa nodbed bangkandeni awandaan kowene yaa wungkaweeb dee?’ ” andoon.Andekore, 16 Yesumbed yeenbon wengdaandoon, “Kwani kowe, kane kanembedyi yoman meniibdan kuu arinaniiwa, yidinariniwen kuu yoman keraniib kii.” andoon.

Yesu Ye Bobnaneen Ye Weng Ika Dakmoon(Mk 10:32-34, Lk 18:31-33)

* 20:2: Denarius mimo kuu 10 Kina areb kibikee.

Matyu 20:17 225 Matyu 21:117 Kwane, Yesu Yerusalem ari weneen

kowe, yembed kedmengkandeendanwad ayoob benwene yimbirimombeddaandoon, 18 “Kedi, nub kuu Yerusalemari wunuub kii. Karub Ye Mingkikuu karub maambed ambodange awinekandene, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korokiib Yuudan yiamob kedmengkandidaniib yi dingkiari kowaneen. Kwane, yimbed ayiiwobobnok ande kowekorib, 19 Yuudanbanyaa kondaniiwa, yimbed ye yaa kandamangkanenib angkurom angka nongyikyikiibbed wangkanenib kan at mingari bakumbed daaraniiwa bobnaneen.Kumban aron ayoobmimiib ari kuu Godbednenkoonaneene ika dembaneen.” andoon.

Yems Yoom Yoon Yoom Yi Awaan YuDowaken

(Mk 10:35-45)20 Yems yoom Yoon yoom yi awaan

yoom winiiwa yu dowaken Yesumbed eekwananiin andok andud mene ye muru-bia arimbed bumangkenu kaamonuune,21 inande kaamondoon, “Kub dowaken kuukomo?” andoon. Kwane, yumbed yed-meen, “Ee ande weng kunduk kee ongme.Eb king kere oonaneeb kuu ne dana maakorok kere eb wiwi angka dibaraneen, maakorok kere an angka dibaraneen kui.” an-deen.

22 Kwane, Yesumbed inande yedmen-doon, “Yiibbed kaamobiib ye id kuu yi-ibkaadban. Nembed durud yewed kandiye kiwaan ari wanandamiin kuu, yiibkwangkon kwane wananiib dee?” andoon.Andoona, yi ayoobbed yedmiwen, “Eenub kuu yimin.” andiwen. 23 Kwane,Yesumbed yi yaa yedmendoon, “Ee, yiibkuu nembed durud yewed kandi ye ki-waan ari wanandamiin yaa yiiwiib kwanewananiib. Kumban, ne wiwi angka oan angka dibiri ye yumbon kuu nembedbangkandi yemanban, yeka Nambe Godyembedmo karub kane yaa yi dowad nek-woon kuu kumbedmo.” andoon.

24 Kwane, kedmengkandeendan yenaangko angkoyiib kuu wengamberekorib,ayi ningki yoom yaa kuu kongendiwen.

25Kwane, Yesumbed yi korem baandoonanedbiiwa yedmendoon, “Yiib yiibkaad, ko-rok korokokadkiri ooniwenkuukwamune,‘Nembedmo yimin ne weng yaambedmo

wengambirime.’ andimaib. Kwane yi korokkorokbed yi ambibkindan kankubunaiwekorok yi dabderem aom dobirimaib.

26“Kumbanyiib kuu kwamunemban. Yiibyaa kanembed ye dowaken kuu darewoobkerandamoka yekareb kankubuneneyiib dememo awini ye karub kerok.27 Angkon ari kuu yiib yaa kanembedye dowaken kuu miin darewoob kereyedin kerandamoka, yeka kankubuneyirimbed kerene, yiibkanmo yi dabderemyiri dobere no deme awinembiri ye karubkerok. 28 Kwane, Karub Ye Mingki kuudeme kondoko yenambed awinime andiye dowad minindo, yembed yena yi dababyaa awandi ye dowad menene nimakarubyemoon bi ye dowad ye wadkerimbedamoddok monoon.” andoon.

Indob Tut Karub Ayoob Ongmenandoon(Mk 10:46-52, Lk 18:35-43)

29 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom Yeriko aom domondiiwakadaareb nokbe kan ye yoman winiwen.30Karub indob tut ayoob kuu kiwaan kebedangkambed dibonib wengambiribka, Yesukuu deweneen kowe, yi baande yedmiwen,“Yariman, Dewid ye Awo, nub yaa mimyobkeende awande!” andiwen. 31 Kadaarebkudeweniib kumbedongkandedaandiwen,“Komkaib, korondime.” ande kamiwen,kumban yi kuumiinmonaawon komkiwen,“Yariman, Dewid ye Awo, nub yaa mimyobkeende awande!” ande kamiwen.

32 Kwane, Yesu yinmonekore, yi yaabaandoon, “Yiib dowaken nembed yiibyaa komo kerok andiwed?” ande kaamon-doon. 33 Kwane, yimbed inande yedmi-wen, “Yariman, nub dowaken kuu nubindob ongmenande anduwed.” andiwen.34Kwanandiiwe, Yesu yi yaa mimyob keen-dekore, kwane yi indob yaa angkorokan-doona, kirodmo kwamune yi indob kuuamunmo kerunde wonoon. Kwanoona,yiyiib kwane ye yoman winiwen.

21Yesu King Areb Kere Yerusalem Aom

Awunoon(Mk 11:1-11, Lk 19:28-38, Yn 12:12-15)

1 Kwane, yi kuu Yerusalem nandokmenenib aangko Olif ari kambong Betfeg

Matyu 21:2 226 Matyu 21:21

awunandamenib, Yesumbed kedmengkan-deendan ayoob yaa yedmoon, 2 “Yiibwinime. Kambong kee yiib korok koweweniib ari kumaom aomnenib wedmani-iwa, donki kuu nong boroniwena doruunkii. Ingkodiib kowe nong borongkiwen kuududmungke benminime, ne yaa. 3Kwane,karub kanembed weng maa yiib yaa daan-doka, ye yaa yedmenime, ‘Yarimanbed yedowaken kwane benminime andoonkob.’andime. Kwaniiwo, kirodmo ‘Benyurokobenwinime.’ andaneen.” andoon. 4 Kekeekwanoon kuu profesimanbed dakmoon yeweng kuu anam id keroon. Keye weng kuu,5“Yerusalem aomdoriibdan yaa yedmende,

‘Wedmime, yiib king ku meneen kui,nangkemmo kerene donki ingkodari daane diberene yiib yaa meneenkui.’ ” kwane andoon.

6 Kwane, kedmengkandeendan kuuwene yembed komo weng daandoon kuukumbedmo kwane awiniwen.

7 Kwane, yi kuu wene donki awaaniibingkodiib kwane benmene Yesuyiib yaaminiwen. Menenib yi yuruk ebkad kuubiangkane ben donki yi angkurom arinongkobiwen. Nongkobiiwa, Yesu kwaridiboroon. 8Diboroone, kadaareb yemoon yikwangkon yi animari ebkad inwariwen kuubiangkane kiwaan yiri kudmenmo wini-iwa, yenambed orom biid awene aangkekiwaan yiri kudmenmo winiiwa kamiwen.9Kadaareb yena arinambo ari yidin weniib-dan yoom ye yoman weniibdan yoom kuukomkanmo winiwen,“Dewid yeAwo ari kemeneen keye aningko

kankoonem!Karub kee Yariman yaambed meneen kuu

amun kerunok.Karub ke meneen keye aningko miin

anammo kankoonem!” andekamiwen.

10Kwane, Yesu kuu Yerusalem aom aom-noone, taun aom doriibdan kumundin kuumiin kanyerekneen. Kwanuuna kaamobi-wen, “Kee karub kane kii?” ande kamiwen.11Kadaareb miniwendan yenambed yedmi-wen, “Kekee Yesu, profesiman, Galeli aomNasaret yaambed monoon kui.” andiwen.

Yesumbed Kurikuri Boyambib DarewoobYaa Wonoon

(Mk 11:15-19, Lk 19:45-48)

12 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyam-bib darewoob kuuk aom dawuro weneberengkanabidan yenburoon. Yenbureneod ingke bidan yi arakiib on arud berengki-dan yi dibiri yemaniib kuu ben ame-nengkoon. 13Kwanekore, daandoon, “Keka-mune, God Ye Weng kumaom wongkiwenkuu, ‘Ne kurikuri boyambib darewoob kuukurikuri yambib andaniib.’ kwane wongki-wen, kumban yiib kwanimaib kumbed ‘yidbimaibdan yi ambib’ areb kereen.” andoon.

14 Kwane, ye doreen yaa kuu indobtutdaniiwa yon wanadaniiwa menebiiwa,kwane ongmenandoon. 15 Kwane, danakuu komkimaib, “Kubem, Dewid ye Awoari yaningko kankoonem!” ande kamiwen.KumbanGod dore Yuudan dorewedyiri do-biridan yi korok darewoob darewoob yoomYuudan yi amob kedmengkandidan yoomkuu Yesumbed komo kamooniib danakwane kamiib kuyiib korem wedmekorib,norin wandiwen. 16 Norin wandekorib,Yesu yaa kaamoniwen, “Danambedkwane dakmiib kuu wengamberewenoo?”andiwen.

Andiiwe, Yesumbed inande yedmoon,“Ee. Yiib kuu God Ye Weng kee‘Ebbed kinewenkob dana manayiib dana

darewoowiib kuueb aningko kankoonimaib.’

kuu ma kimingkindokowoo?” andoon.17 Kwanandekore, kuyaa koronde yaro

dore wene Yerusalem domondewene kam-bong maa Betani angka wene angkokwonoon.

Yedob At Koknoon Ye Weng(Mk 11:12-14,20-26)

18 Amkimo warewinimbed Yesu angkonika Yerusalem aom menone mungimokeroon. 19 Kwane, menene wedya yedobat wedmekore, yedob kuu ma wande anaande wene wedmoonka idiibban biidmokeroon. Kowe, kwane Yesumbed yedmoon,“Aman ari id angkon dibaraabban kerok!”andoon. Andoona, kirodmo kwane biidiibnuubne wene yedob at kuu koknoon.20 Kwane, kedmengkandeendan kuu akmebinangkekorib, Yesu yaa kaamoniwen,“Komarewakob kwane kirodmo at kuukoknoon kii?” andiwen.

21 Kwanandiiwe, Yesumbed inandeyedmoon, “Nembed yiib yaa ke anamyedmendaan kei, yiib kuu anam andi

Matyu 21:22 227 Matyu 21:37

kerenib karekmiyiibban kuu kwane atyaa komo keroon kwamunemo kamaniibkuu yimin. Kwamune ari kuu aangko yaakwangkon kwane yedmaniib, ‘Kub kuunenwene karamok yiri korarok.’ andaniibkuu Godbed kwananeen. 22Kwane, yiib kuuanam andaniib kumbed kurikuri aombedGod yaa komo kaamobaniib kuu baniib.”andoon.

Yesu Yaromkono Kuu Kunayambed Boon?(Mk 11:27-33, Lk 20:1-8)

23 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyam-bib darewoob kuuk aom dawuro wenedore kedmengkandeena, God dore Yuu-dan dore wedyiri dobiridan yi korok ko-rokiib aamkono yenayiib kumbed Yesu yaamenenib kaamobeniwen, “Eb kuu kaneyaromkono yaambed kwamune kameeb?Kanembed aromkono kee kabdoonkob?”andiwen.

24Andiiwa, Yesumbed inande yedmoon,“Neyiib yaa mimo kaamonako inandiwedkumbed ne kuu kanembed deme kinekawoonkob kwamune ambangkain keeyedma. 25 Yoon Baptaisman kuu kane yearomkonombed kande baptais kamoon?Ewen Ari Doreenman yaambed dee, karubyaambed dee?” andoon.

Kwanandoona, yikareb yemyeb yed-miwen, “Kwane Ewen Ari Doreenmanyaambed andanuub kuu angkon kaamon-daneen, ‘Kwana komande ye weng yaayiib anam andindo keriwen?’ andaneen.26 Kumban angkon karub ye meenimbedandanuub kwangkon yiminban, amboromkuu nimakarub korem kuu Yoon Bap-taisman kuu profesiman andimaib koweunuwen.” andiwen. 27 Kwana kowe, Yesuyaa inandiwen, “Nubkaadban.” andiwen.

Kwanandiiwa, Yesu kwangkon inandeyedmoon, “Ne kangkon kane yearomkonombed kwane ambangkain kuudaandainban.” andoon.

Kewed Dana Ayoob Yi Kuruwak Weng28Kwane, Yesumbed yedmoon, “Yiib ko-

marewa meenaniib? Kwane karub maakuu ye dana kewed ayoob doriib. Kowe,awodki wene wonobman yaa yedmoon,‘Ne dana, kibikee eb wene nong yobmongkobon angka deme awine.’ andoone,29 ‘Yii, korondaan.’ ande inandoon, kum-ban aman ye inamen amonombe wene

nong yob mongkobon angka deme aw-inoon. 30Kwane, awodki wene dana mingkiningki yaa kwangkon ayi yaa daanoonareb kwane daanoon. Daanoone, ‘Ee,ambe, kwananiin.’ andoon, kumban yewene deme kwane awinindo korondoon.31-32Kowe, kewed dana ayoob kuu kunambedyambe ye weng wengambere awinoon?”andoon.

Andoone, korok korokbed inandiwen,“Ayi kui.” andiwen.

Kwane, Yesumbed yedmendoon yi yaa,“Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, Yoon Baptaisman ku monoon kuumene God ye yorokmo ye kiwaan ked-mengkandok monoona, yiib kuu ye wengwengamberedandiwen anam andindo.Kumban tak od bidaniib kiwaan arinimayiib kuu weng wengambere anamandiwen kowe, yi kuu yiib burudandenib,yidinmo Godbed korok kere oonimbonawunebiib kii. Kwaniwen kuu yiibbedwedmiwen kumban yiib amonombindo,Yoon ye weng anam andindo.” andoon.

YesuKuuWunekaraniibYeKuruwakWeng(Mk 12:1-12, Lk 20:9-19)

33 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ku-ruwak weng mamaa kee wengambirime.Kwane okad yariman maa ye mongkobonangka nong yob kab kibingkoon. Kib-ingkekore, kuuk wirine kanawanewan-doon. Kwane, yob ondoobkene ambodmobi yeman ye dem nirekore, angkonmongkobon kuyaa kerekne ooni ye boy-ambib kongam yenboon. Kwamunekore,yaro karub yena yaa ye mongkobon kuuoonime yob yena bangkawime ande yedmeweng kondekore, ambab angka wonoon.

34 “Kwane, nong yob yumu wi aron diakere wunuuna, yariman kuu yaro dore yedemedan yaa yedmoona wene mongkobonoonidan yaa wene ye nong yob bok wini-wen. 35 Kwane, mongkobon ooniwendankumbed yaro deme karub maa kuu anban-denib, maa aye bob kowenib, maa botbedayenib kamiwen. 36 Kwane, angkon yari-man kuu yaro ye demedan yemoon yenaben kiriboona winiwen, kumban ibdurukwiniwendan yaa komo kamiwen areb kwa-mune yenbandiwen.

37 “Kwani kowe, yarimanbed yedmoon,‘Ne dana kee, yi kuu ye yaa amun amun

Matyu 21:38 228 Matyu 22:13

kamenib yewengwengambere kwananiib.’andoona yeenbon wonoon. 38 Kumban,kwamune mongkobon ooniwendan kuuwedmekorib yikareb dakmiwen, ‘Kemeneen kee, yariman ye yumbon kandi yekarub kii. Wene aye kowekorub, nubbed yeokad kee be nubka oonem.’ ande kamiwen.39 Kwanandekorib, mongkobon aombedawinene kan bunangka korarekoriwa ayekowiwen.” andoon. 40Andekore, Yesumbedkorok korok yaa kaamondoon, “Kwanakowe, kwamune mongkobon yarimanmananeen kuu mongkobon ooniwendanyaa komarewa kamendaneen?” andoon.

41Andoone, korok korokbed inandiwen,“Ye kuu arewa kamiibdan benmene aw-ine arewa kerundene yeene warekore,mongkobon kuu kandune karub yena kon-daneene, yimbed oonenib nong yob wandiaron keranuun kuu wandenib, ye dowadyekayiib konimamaniib.” andiwen.

42 Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaa yed-moon, “Yiib kuuGodYeWengKaradmokeema kimingkindokowoo?‘Bot kuu boyambib yenbidanbed kanko-

rariwen kuu,ambib kumundin amun yenbi ye

dongka bot keroon.*Kukuu Yarimanbed kwane ongmoon kedi!

Nub indob ari kee wedmuwen kowe,kubi darewoob keruwen kii!’ kwanewongkoon.

43 “Kwana kowe, nembed yiib yaa keyedmendaan kei, Godbed korok kere ooniyeman kuu yiib yaa koronde kandune ni-makarub yena yaa kuye deme awinenibidiib keraniib yaa kondaneen. 44 Kanekane bot kee kwari kirobaniib kuu doma-bangkenib kuudmo keraneen, ma bot kem-bed kane kane yanimari kombaraneen kuubeengke monmaraneen.” andoon.

45Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok yoom Farisidanyoombed kuruweng ke dakmoon keeyikaadkeriwen kuu Yesumbed yi dowaddakmoon kowe, 46 yimbed awinenubwii aom kaanem ande kiwaan yenaonmiwen. Kumban yi kuu kadaareb yaaunendiwen, amborom kuu nimakarubyemoondakmimaib kuu ye kuu profesimanandimaib kowe awinenindo.

22WonongAwani Ye Orokbon KuruwakWeng(Lk 14:15-24)

1 Kwane, Yesumbed angkon kuruwakwengiib yi yaa daandoon, 2 “Godbed korokkere ooni yeman kuu kwamune areb. Kingmaa kumbed ye dana wonong awani yeorok nekwoon. 3Nekwekore, ye demedanyedmendoona wene yangkodmia anukdaandoon yaa yedme yedme kamenmoyariwen. Kumban yi dowakenbankorondiwen. 4 Kwane, ika ye demedanyenayiib ben yedmendoon, ‘Orok ariminime andaandan yaa kuu minimeandime. Buromakau kowiib yeekoribungeni mengkanabeni animan amunamun nekwe dang keraan kowe, wonongorokbon kuu minime andime.’ andoon.5 Kumban ma wengambere winindo,wunesariwen. Kwane, wunesarenib karubmaambed koronde ye mongkobon angkawene ye deme awinoone, maa ye od demeawinoone kamiwen. 6 Yena korondenibyaro dore demedan awingkenib ben arewaarewa kamenib yenbandiiwe yoworiwen.

7 “Kwane, king kuu wengamberekore,arud darewoob wandekore, ye ana nang-midan benkiraroone menenib yenbandi-wendan kuu yeene nongkobenib yi tauniibamot kowiiwe denobeen. 8Kwamunekore,kingbed ye demedan yaa yedmendoon,‘Wonong awani orokbon kuu nekwaan,kumban karub nembed daandaan kuu are-wadan kowe, 9kwane wenenib, kiwaan aribendom bendom yaa wenenib kane kanewedmaniib yaa kuu “Menebenib orok ani-man anime.” ande dakmenmo yarime.’ an-doon. 10Kowe, kwane ye demedan kiwaanmaa maa ari wenebenib, karub kane amunarewa ogood wedmiwen kuu benminiiweorok animan ambib kuu diireen.

11 “Kumban king dawuro mene wed-moonka, karub maa wonong awani yeorok ani ye ebkadiib inwarindombeddibeen. 12 Kowe, kwane kaamonenoon,‘Angkodmi, komarewa kereneb kemaomkee wonong awani orok ani ye ebkadiibbanawunewen?’ andoon. Andoona, karub kuukumunmo wengiib andiyiibban kwane nodiboroon. 13 Kwane, kingbed ye demedanyaa yedmoon, ‘Karub kee ye yoniib

* 21:42: Keye dongka bot kee miin anam anam. Kuyiibban kuu ambib nandanuun.

Matyu 22:14 229 Matyu 22:37-38

dingkiyiib nongbed yenbime. Kwane kanbunangka kumun yiri korarime, kumunyiri kurimbed dobere amengiib durudyewed ye ningkambo kabangiib kamedoborok.’ ” andoon.

14 Andekore, Yesumbed ika yedmoon,“Kedi, nimakarub yemoon yaa minimeande baandoon kumban yemoonban kuukinekore boon.” andoon.

Saesaa Yaa Tak Od Nongkobi(Mk 12:13-17, Lk 20:20-26)

15 Kwane, Farisidan dangkuro nedbedorenib inamen nekwanib Yesu bironekobkandunande kamiwen, Yesumbedweng arewa ande andiwed. 16 Kwanikowe, yimbed yi kedmengkandiibdaniibKing Erod dabokniwendaniib benyuriiwaminiwen, Yesu yaa. Mene yedmiwen,“Kedmengkandi korok, nub nubkaad, ebkuu anammodakmi ye karub, dudimokban,angkon eb kuu God yaa dobiri amunye kiwaan anammo kedmengkandimaab.Eb kuu karub yaa manmo kerimokban,amborom kuu eb kuu yi yaa kane andeambengkaabban kowe. 17Kwana kowe, nubyaa yedmende, ebbed meeneeb kuu tak odSaesaa yaa kowi kuu yorokmo yeman deearewa dee?” andiwen.

18 Kumban Yesu kuu yi bironandamiibkuu wedmendeen kowe yedmoon, “Yiibkuu aadidmidan kii! Yiib komande neyaa komboon kaamowiib? 19Kwana kowe,tak od kowimaib ye od murubkob kuukankorokbewiiwo wedma.” andoon. An-doona, od murubkob denarius mimo kan-miniwen. 20 Kanminiiwa, Yesumbed kaa-mondoon, “Kane ye korok kuruwakiib an-ingkoyiib?” andoon.

21 Andoona, yimbed inandiwen, “Saesaayeman kui.” andiwen.

Kwanandiiwe, Yesumbed yedmoon,“Saesaa yeman keroka Saesaa yaabangkanime. God yeman keroka God yaabangkanime.” andoon.

22 Kwane, yi kuu wengamberekorib bi-nangkiwen. Binangkekorib, kwane Yesuyaa koronde winiwen.

Sedyusidanbed Yesu Bironande Kamiwen(Mk 12:18-27, Lk 20:27-40)

23 Kuyaronki kuu Sedyusidanbed Yesuyaa kaamonenok miniwen. Sedyusidanbed

yedmimaib kuu karub bobnimaib kuu dem-bimokban andimaib. Kwane menenib Yesuyaa yedmiwen, 24 “Kedmengkandi korok,kurin kuu Mosesbed nub yaa amob andekowoon kuu kei, kwane karubmaawonongawanekore ye danayiibban bobnaneen kuuwonong irib kuu ye damanbed awane danawoonaneen kuu ayi bobnoon kuye danaande kowi yeman.

25 “Kwane, karub ayi neredkan ediib do-biriwen nub yoom. Kwane ayidin wonongawanekore, ye danayiibban bobnoon.Kwanoona, ye damanbed wonong irib kuuawanoon. 26Ye daman kwangkon ayi arebye danayiibbanbed bobnoon. Kwanoona,ye daman mamaa ayoobmim kangkonkwamune areb keroon. Kwane, yi koremkwanamo kamenmo wene yi ediib koremyoworiwen. 27Wene ari wonong irib kuyiibbobneen. 28Kwane, yi korem ediib kuu yuawaniwen kowe, bobni yirimbed dembeyaro dobiri yaron ari kuu kane ye wonongkeranuun?” andiwen.

29 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Yiib meeni kuu anamban, amboromkuu yiib kuu God Ye Weng Karadmoyi-iwa yaromkonoyiiwa kuu yiibkaadban.30 Kwane, nimakarub bobniwen yirimbedika dembe yaro dobaraniib kuu awanaib-ban, yi kuu no God ye engyus arebdobaraniib awanaibban. 31Kumbanma, yiibkuu bobnekore dembi ye weng Godbed yiibyaa dakmoon kuu ma kimingkindokowoo?32 Weng kee, ‘Ne kuu Abraham ye God,Aisek ye God, Yekob ye God kui.’ andoon.Kwanandoon yaron kuu yi kuu yoworiwenkumban yi kingkin kuu wad doriib kowe,ye kuu korem wad doriib yi God.” andoon.

33Kwane, kadaareb yemoon kuyaa doriibkuye weng wengamberekoriwa, ye ked-mengkandi yaa binangkiwen.

Amob Darewoob(Mk 12:28-31, Lk 10:25-27)

34 Kwane, Yesumbed Sedyusi yimongkodkono kebendoon kuu Farisidanwengamberekorib, menebe nedbe mimokeriwen. 35 Yuudan yi amob yekaadmoye karubbed komboon kaamobi keyiibkaamonoon, Yesu yaa, 36 “Kedmengkandikorok, nuwamob korem kumaom kuuamob darewoob kuu kuna?” andoon.37-38 Kwane, Yesumbed neman inandoon,

Matyu 22:39 230 Matyu 23:13-14

“Amob darewoob kuu kei. ‘Eb Yariman Godyaa eb mimyob kumundiniib eb kingkinkumundiniib eb inamen kumundiniibkwane mimyob dowaken keene.’ 39 Ma,amob ayoob kuu kei. ‘Eb dia doriibdankuu mimyob dowaken keende, ebmerenkwanimaab areb.’ 40Amob koremiib profesiweng wongkiweniib kuu amob ayoobkeyaambed awiniwen kii.” andoon.

Godbed Kinoona Monoonman Kuu Kane YeMingki?

(Mk 12:35-37, Lk 20:41-44)41 Kwane, Farisidan kuu kuyaa nedbi-

wen kowe, Yesumbed yi yaa kaamon-doon, 42 “Yiibbed meeni kuu komandaniib,Godbed kinaneena mananeenman Keresuyaa kuu? Ye kuu kane ye yumbon kandi yekarub?” andoon. Andoona, yimbed inandi-wen, “Ye kuu Dewid yawo ari.” andiwen.

43 Kwane, Yesumbed yedmendoon, “Maangkon komanded Dewid kuu God yeKingkin Karadmo ibnenoonkob Keresu yaa‘Yariman’ ande yedmoon? KukamuneDewidbed yedmoon,44 ‘Yariman Godbed ne Yariman yaa yed-

moon,“Ne wiwi angkambed dibereewo,nembed eb bondan korem kuu ben

eb yondad dabderem yiri kiriba.” ’ande wongkoon.

45 “Dewid, yembed Keresu yaa Yarimanandoonkowe,makomarewakereneKeresukuu Dewid ye awo ari keraneen?” andoon.

46 Kwanandoona, kanembed ma inandeweng ma yedminban keriwen. Kwanekuyaambed, kanembed kaamobi yena makaamobem ande inamen kowindo korondewenebiwen.

23Amob Kedmengkandidaniib Farisidaniib

Yaa Ongkandoon(Mk 12:38-40, Lk 20:45-47)

1Kwane, Yesumbed kadaareb yaayiib yekedmengkandeendan yaayiib daandoon,2 “Yuudan yi amob kedmengkandidaniibFarisidaniib kuu Moses ye yumbonkandiwen kowe, God Ye Weng yaambedkedmengkandimaib. 3 Kwana kowe,yimbed komo kedmengkandiib koremkuu kwane wengambere ambangkiyemanmo. Kumban yimbed komo komodoronib deme ambangkimaib kuu kwane

yiib kuu kumunkingkaib, amboromkuu yi kedmengkandi kuu no wengmodaandimaib, yikareb ongme awinimokban.4 Kwane, yi amowamob yemoon kuunimakarub yaa bangkandimaib kuu dababdarewoob kondi yeman, kumban dababkondiwendan yaa dingkiod ma yirekankoone awandimokban, korondiwen.

5 “Kwane, yi komo komo kamimaib kuukarub yi arinambo arimbed kamiiwe yikayi aningko kankooni yeman. Kwane,yi kuu God ye amob weng anded ko-rok ariyiib dingki yaayiib borokimaib kuukarub yena yi anded burudande dare-woob ongmimaib. Angkon, yi kuu ebkadwuub bendom bendom yaa yuwengken-abimaib God ye amob awina andi yemankuu karub yena yi ebkad wuub burudandedoboob doboobmo ongmimaib. 6 Kwane,yi dowaken miin darewoob kuu orokbonyaayiib kurikuri ambiwoomiib kuu karubaningkoyiib ye dibirimbon ari dibirimaib.7 Kwane, yi dowaken miin darewoob kuukarub yenambed kambong kidangkambedyi yaa kubendenib ‘kedmengkandi korok’ande yedmimamime andiwed.

8 “Kumban yiib kuu ‘kedmengkandi ko-rok’ andimban, amborom kuu yiib ked-mengkandi korok kuu mimo, ma, yiib ko-rem kuu ambang oni damanmo kowe. 9Ma,okad yiri karub maa yaa ‘ambe darewoob’andaib, amborom kuu yiib Ambe Dare-woob kuu mimo, ye kuu Ewen ari doreenkumbedmo kowe. 10 Ma, yiib kuu ‘korok’andimban, amborom kuu yiib Korok kuumimo, Keresu yembedmo kowe. 11Kwane,kanembed yiib yena yiib deme awini yekarub keraneen kuu aningko darewoobkandaneen, 12 amborom kuu kane kanem-bed yikareb yi aningko kankoonaniib kuuGodbed be kubunaneen, ma kane kanem-bed yi aningko kankubunaniib kuu Godbedyaningko kankoonaneen.” andoon.

13-14 Andekore, Yesumbed korok korokyaa yedmoon, “Amob kedmengkandidanyoom Farisidan yoom, yiib kuu aadidmidankui! Godbed yiib yaa arewa kerundaneen.Nimakarub Godbed korok kere ooni yemanaom awunandamiib kuu yiibbed kebengki-maib. Yiib kwangkon awunokban kerenimakarub yena kane kane kiwaan onme

Matyu 23:15 231 Matyu 23:27

awunande kamiibdan kwangkon yiibbedkebengkimaib.*

15 “Amob kedmengkandidan yoomFarisidan yoom, yiib kuu aadidmidan kui!Godbed yiib yaa arewa kerundaneen. Yiibkuu miin ambab angka wene karamokangkara angkara kere okad maa maa kereonmenib, kwane karub kane Yuumanbankuu Yuudan yi amowamob awinok andekamimaib. Kwane, ye kuu Yuudanyi amowamob awinaneen kuu, yiibbedkedmengkanaiwe yiib inamen arewakandene burudandene kumbaanbanyamotbon ye kiwaan ari dobiri ye karubanam keraneen.

16 “Yiib kuu indob tut kere kiwaan keiande ben kinban winimaibdan kui! Godbedyiib yaa arewa kerundaneen. Yiibbedkekane yedmimaib, ‘Karub kanembedkurikuri boyambib darewoob yaningkoyaambed amob ongmaneen kuu amobbongmi kuu yimin. Kumban kanembedkurikuri boyambib darewoob yu od goldyaningko yaambed amob ongmaneen kuuamob bongmindeban keraneen.’ andimaib.17 Yiib kuu indob tut warudkidan kii!Kunambed aningko darewoowiib? Od golddee, kurikuri boyambib darewoob dee? Odgold kuu kurikuri boyambib darewoob aomnongkobaniib kumbed karadmo keraneenkowe, kurikuri boyambib darewoob kuuaningko darewoowiib kii! 18Kwane, yiibbedkangkon kekamune yedmimaib, ‘Karubkanembed bot wuubimbon ari nengkiwedagedmo kere baeb God yaa koni yemanye aningko yaambed amob ongmaneenkuu amob bongmi kuu yimin. Kumbankanembed bot wuubimbon kee ari nongko-boon ye munob koni ye yiribman yaningkoyaambed amob ongmaneen kuu amobbongmindeban keraneen.’ andimaib. 19Yiibkuu indob tutdan kii! Kunambed aningkodarewoowiib? Munob koni yeman dee,bot wuubimbon dee? Munob koni yemankuu wuubimbon ari nongkobaniib kumbedkaradmo keraneen kowe, bot wuubimbonkuu aningko darewoowiib kii! 20 Kwanakowe, karub kanembed bot wuubimbonyaningko yaambed amob ongmaneen kuu

komo yiribman kwari dangoon korem kuudaboknoon kowe aningko ayoob yaambedamob ongmaneen kii. 21Kwane, kanembedkurikuri boyambib darewoob yaningkoyaambed amob ongmaneen kuu ambibkuye Yariman yaningko kuu daboknoonkowe aningko ayoob yaambed amobongmaneen kii. 22Kwane, kanembed Ewenyaningko yaambed amob ongmaneen kuuGod ye ooni ye dibirimboniib Godiib kuyiibdaboknoon kii.

23 “Amob kedmengkandidan yoomFarisidan yoom, yiib kuu aadidmidan kui!Godbed yiib yaa arewa kerundaneen. Yi-ibbed God yaa kamaka bawanga animan aribokni yeman mimimiib andokbe wenoreangko angkoyiib kere mimo God yaa koni-maib. Kukuu inamen embeng kumban yiibkuu God ye amob darewoob ke dangeenkee yangmadandiwen, wengyundi anamkondiyiib mimyob keene kakman arenonondandiyiib ma korondiyiibban wengawinimo dobiriyiib yaa yangmadandiwenkui. Inamen kuyiib awinime, andokbewenore angko angkoyiib kere mimo Godyaa konimaib kuu kuyiib daboknime.24 Yiib kuu indob tut kere kiwaan keiande ben kinban winimaibdan kui. Yiibkuu ambarakmi embeng kebengkimaibkumban ambarakmi darewoob kamimaib.Yiib kuu kekamune kii, yiib ok ani yemanaom kimiring kombere angkimbaraneenkuu emambed kan angka korarimaibkumban kemo darewoob kuu kwane kanyoobnimaib kii!

25 “Amob kedmengkandidan yoomFarisidan yoom, yiib kuu aadidmidan kui!Godbed yiib yaa arewa kerundaneen. Yiibkuu kabusa menekia yi angkamo ogimaibareb keriwen kowe, yiib niindem aomkuu birande yid bi ye inameniib kirim yeinameniib demboon. 26 Farisidan! Indobtutdan kui! Yiib niindem aom kuu arime.Kwananiib kuu yiib niindem aomiib yiibbunangkayiib kuu yiminmo keraneen.

27 “Amob kedmengkandidan yoomFarisidan yoom, yiib kuu aadidmidan kui!Godbed yiib yaa arewa kerundaneen. Yiibkuu bot bobkonombon areb, bunangkamo

* 23:13-14: Buk Matyu kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: “Amob kedmengkandidan yoom Farisidan yoom,yiib kuu aadidmidan kui! Godbed yiib yaa arewa kerundaneen. Yiib kuu irare nima irib awandi ye kurikuri doboobkarub yi murubia ari kamimaib kumban, nima irib yi od animaiwe kamboknon kerimaib. Kwana kowe, yiib kuu Godbeddabab miin darewoob kondaneen.

Matyu 23:28 232 Matyu 24:5

are kawan ambe amun amun ongmiwenkumban, niindem aom kuu kono konoyiibkarub id deende weneeniib dangoon.28 Kwamune areb, nimakarub kuu yiibkad angka inware dobiri wedmimaib kuuyorokmodan ande yedmimaib kumban,yiib niindem aom kuumiin arewa kamiyiibaadidmiyiib kii.

29 “Amob kedmengkandidan yoomFarisidan yoom, yiib kuu aadidmidan kui!Godbed yiib yaa arewa kerundaneen. Yiibkuu profesidan yi bot bobkonombon yen-benib God ye yorokmodan yi bobkonom-bon inwarimaib. 30Kwane, yiibbed kangkonyedmimaib kuu, ‘Nub awoya dobiriwenyaron yiri anuk doburuwen karen, nubawoyambed profesidan ku yiiwe dukniwenkuu nub yoom daboknuuwa yindo karen.’andimaib kui. 31Kowe, yiibkareb yiibmerendakmiib kuu anam kii! Yiib kuu profesidankuman yenbandiwendan yi awoya ari kui.32 Kwana kowe, yiib awoya anuk yiri yiambarakmi deme andowe awiniwen kuuawine dowan kerime!

33 “Yiib kuu niin arud niin kii! Niindokye meed arebdan kii! Komarewa kerenibGodbed yiib ben kumbaanban yamotbonyiri kiraraneen yaa kuu kombiri wananiib?34 Kedi, kwana kowe, ne kuu kwane Godye deme awinidan maa maa yedmaniinayiib yaa mananiib, yena kuu profesidan,yena kuu meeni kangdomdan, yena kuuGod ye inamen kedmengkandidan kui.Kumban mananiib kuu yiibbed yenayenbandaniiwa duknaniib, yena kuu atming ari nongkobaniiwa yoworaniib,yena kuu nong yikyikiibbed yiib kurikuriambibmaamaayaombed wangkaniib, yenakuu taun maaya maaya kamenmo yareyenbandenmo yarebaniiwa kirokmonaniibkamaniib kii. 35 Kwana kowe, God yeyorokmodan yi umkan kuburoon yedowad kuu dabab darewoob yiib arikombaraneen. Abel ye umkan kubudoroonkuyaambed mene Berekaiya ye mingkiSekaraiya yiibbed kurikuri boyambibdarewoob dore dingkan nengkimaib yebot wuubimbon dore wedkuyaa ayiwenye umkan kuburoon, yi korem yiiwedukniwen ye dabab kuu yiib kuu kandaniib.36 Kwani kowe, nembed yiib yaa ke anamyedmendaan kei, dabab ke menebaneen

kei, kibik doriibdan yi ari kombaraneen kii.Yesu Yerusalem Yaa Mimyob Wandoon(Lk 13:31-35)

37 “Yerusalem, o Yerusalem, kubaom doriibdanbed profesidan yenibnongkobenib, Godbed yedmaana mini-maibdan kwangkon kub aom doriibdanbedkwane botbed be yaiwa duknimaib. Aronyemoon kuu ne dowaken kuu ayam manaawaanbed be yu buraab aom kangkukan-abekoru dabunimaun kwamune areb, kubnimaya karuwa yaa be nedbe amuknandekamimain kumbanyiib kuudowakeniibbankerimaib. 38 Kedi, Yerusalem, kub ambibkuu ambib dob keranuun. 39Kowe, nembedyiib yaa ke yedmendaan kei, ne kuuika wedmewaibban kwane wene yiibbedyedmaniib, ‘Ye kuu Yariman yaambedmonoon kowe amun kerunok.’ andaniibyaron keraneen arimbed.” andoon.

24Yimin Wande Wananeen Yaa Dud Ked-

mengkandi(Mk 13:1-23, Lk 21:5-11)

1 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyam-bib darewoob dia doreen kuu korondeyaro dore weneene, ye kedmengkandeen-danbed ye yaa menenib, kurikuri boyam-bib darewoowiiwa, ambib dareb dareb diadorone wenuun kuyiiwa amun yenbenabi-wen ye dowad korokbeniwen. 2 KumbanYesumbed yi yaa neman yedmendoon,“Boyambib darewoob darewoob korem kedoroneen kei wedmiiwoo? Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, bot mimoma kwane dabokne yiri angkimbere ariangkimbere kamaibban, korem kuu bon-danbed ben yiri kiradmaniib.” andoon.

3 Kwane, amaan Yesu kuu aangko Olifari dibeene, ye kedmengkandeendanbedmenenib yemyeb kaamobeniwen, “Nubyaa daande, komo aron arimbed ke dak-meeb kee kwananeen? Komo dud ked-mengkaneenkob eb ika mananeewe okadyimin wandanuun yaron manandamuunkuu wedme nubkaadkeranuub?” andiwen.

4 Andiiwe, Yesumbed inande yedmen-doon, “Kaadkerime. Karub yenambed yiibyaa birandok mananiib kowe kebendime.5 Karub yemoon kuu naningko yaambedareb menebe dakmenib, ‘Ne kuu GodbedKinoona Manaanman Keresu kei!’ andenib,

Matyu 24:6 233 Matyu 24:28

nimakarub yemoon birandaniib kii.6 Yiib wengambaraniiwa diayiib ambabangkambed ana nangbenabiib kii andekamaniib kii. Kumban yiib kuu kuyaa kuubinangke unaib. Kukuu kwane kamenanwananeen, kumban yimin wandi yaronkuu kirod manaanban mogeed mananeen.7 Ambibkin maa dore maa dore ananangmaniiwa, gapman maa dore maa doreana nangmaniiwa kamaniib kii. Kwane,ambibkin yena kumaom kuu animaniibbankere mungimo duknaniiwe, ambibkin yenakuu dowodki menebaneen. 8 Kwamaneenkumban, kuu no dana odibin andowewemoon areb kamaneen.

9 “Kwamune keraneen ye aron aombed,yiib kuu ben karub yena yi dingkiari nongkobaniiwa, yiib yena yaa kuudabab kondaniiwe, yiib yena kuu yenibnongkobaniiwe kamaniib kii. Kwane,okad yiridan korem kuu yiib yaa aruddarewoob wandaniib, amborom kuu yiibkuu ne yoman miniwen kowe. 10 Kowe,kuyaron aom kuu nimakarub ne yomanminiwendan yemoon kuu yi anam andi yaakirobenib man ambodangoon man ambo-dangoon kamenib man arud wandunoonman arud wandunoon kamenabaniib.11 Kwane, kuyaom kumbed dudanabidanmenebenib, ‘Ne kuu profesiman kei.’andenib, nimakarub yemoon birande benkiwaan abdon ari nongkobaniib. 12 Amobkorem kiradmi ye inamen kuu darewoobkeraneen kowe, nimakarub yemoon kuu yimimyob dowaken kuu koronde yurukmokere kubune wananeen. 13 Kumban kanekanembed kwane yi anam ande awinedobaraniiwe wene yimin wandaneenkuu Godbed bobni yaa kuu burudandebindaneen. 14 Kwane, God ye weng amunkee okad yimin yimin yaa ben wenenibambibkin koremdan yaa yikaadkeri dowaddaandaniibkob yimin wandanuun.

15 “Kwana kowe, profesiman Daniel kur-inbed wongkoon ye weng keyaa kaadkeremeenime. Kwane wongkoon kuu, ‘Kumanayi awene kara miin arewa kere koremmonmari ye karub’ kuu kurikuri boyambibdarewoob karadmo aom dobaraneena yiibwedmaniib kuu, 16 Yudea angka doriibdankuu kirokmone wene aangko angka am-boon aom winime. 17 Kanembed kwaneye ambib wid ari keroka, kombiri kawene

ye ambiwoom komo yiribman dangoonkuu ika aomne biyiibban, kwane no am-boon angka kombiri wonok. 18Kanembedkwane ye mongkobon angka keroka, ye ikawene yuruk ebkad nandiyiibban kwane nokombiri wonok. 19 Kuyaron ari kuu nimaoyoomiib enaya dana embeng embengiibkuu dabab darewoob kandaniib. 20Yiibbedkurikuri kamibko, kirokmone wini aronkuu yuruk aron arimbed keraan, o Sabataron arimbed keraan. Kuye dowad kurikurikerime, 21 amborom kuu kuyaron ari kuudabab darewoob menebaneen kuu okadandowoonyirimbedmene kibikee ye dababkuu burudande miin darewoob keraneenkowe. Kwamenan wananeen kwangkonkwana areb ibmo keraanban. 22 Kuyaronkuu Godbed dukmen kowoon, amboromkuu doboob keraneen kuu karub ambongma dobaraanban kowe. Kumban yembedkinoondan yi dowad yaambed aron kuudukmen kowoon.

23 “Kwane, kwamaneen yaron aombedkarub maambed yiib yaa yedmendaneen,‘Wedmime. Godbed Kinoona MonoonmanKeresu kuu kekei.’ andaneen, o maambedyedmaneen, ‘Yangka monoon kii.’ anda-neen kuu, kuyaa anam andaib. 24Kwanaibamborom kuu Yesu areb kere duden-abidaniib dudi ye profesidaniib angkaderemananiib kowe. Kwane mananiib kuudud korokbi darewoowiib yeka mamaa yewedme binangki yeman ongmenabaniib.Yi kuu nimakarub yemoon birandaniiweanam andaniib kumban, yi birandi Godbedkinoondan yaa kuu yiminban keraneen.25Kedi, ne yiib yaa daandaan kui, ari komokere wananeen kuu yiibkaadkeriwen kui.

Yesu Ika Mananeen Yaron(Mk 13:24-31)

26 “Kwana kowe, karub yenambed yiibyaa yedmaniib, ‘Keresu kuu amboonangkambed doboroon kii.’ andaniib kuukuyaa wene wedmaib. Kwane, angkon ‘Yekei, ambib niindem aom kii.’ andaniib kuuanam andaib. 27 Kwamaib amborom kuuKarub Ye Mingki mananeen kuu imak arebyuraneen, ambid aombed angkarambedyure wene angkara keraneene koremwedmaniib kowe. 28 Kuu kwamune kui,karub yi bob id kunaya dangoon kuu onkanakana kangkon kuyaa menebaniib areb

Matyu 24:29 234 Matyu 25:1

keraneen, on kanakana wedmaniib kuu ‘Obob id angkeen kii.’ andaniib areb.

29“Dabab menebaneen ye yoman kuu,‘Aron kuu kumun kerenu,

wood kuu yuraune nambaraunban.Mindong kuu ambid arimbed kirobaniib.Aromkonodan ambid aom doriib kuu ben

kiringmenabaneen kii!’30 “Kwananeen ye yoman ari kuu Karub

Ye Mingki mananeen ye dowad ambidarimbed dud korokbaneena, ambibkinkoremdan kuu wedmekoriwa, amengkirindaniib. Ameng kirindenib, Karub YeMingki kuu wiib arimbed aromkonoyiibnambiri darewoowiib mananeene wed-menaniib. 31Ye engyus yaa yedmene kibikomki darewoowiib kamaneene, okadyimin yimin yaa wenebenib, ye kinoondankuu ben ambid ari daane nedbaniib.

32“Meenime, yedob at ye kuruwak wengid yaambed kandime. Kwane, ye non-dong kuu atbiidkad areb kere, yawaak ker-imaan kuu biid yeeb dembaane, kwanikowe andowe ire wini aron kuu dia keroonande yiibkaadkerimaib. 33Kwamune wed-maniiwe kara kwamune kamenabaneenkuu, kwani kowe aron kuu dia kereen kiiande yiibka meenaniib. 34 Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, nimakarubokad kiri keyedan kee duknaibbanbed kwa-mune yedmaan kuu kamaneen. 35Ambidiibokadiib kuu dowan keranuun kumban, neweng kuu dowan keraanban, aron koremkorem angkimbaraneen.

Yesu Ika Mananeen Yaron Yaa NekweMeedmime

(Lk 17:26-27, 12:41-46)36 “Kwananeen yaron kuu komo aron

arimbed kuu karub maa yekaadban.God ye engyusiib God ye Mingkiyiibkangkon yikaadban, kumban Ambe Godyembedmo yekaad. 37 Kwane, Karub YeMingki ika mananeen yaron kuu Noadoboroon yaron areb keranuun. 38Kwaneok derebe yuknindo ye niindem aombedkuu nimakarub kuu animana oka anenibawadmenib kamiiwe, Noa kuu motodaom awunoon. 39 Komo kerandameenkuu yikaadban wene urokbed derebenuyukne mene benwuneen. Karub YeMingki ika mananeen yaron kuu kwamunearebmo keraneen. 40 Kekamune, karubayoob kuu mongkobon angka dobaraniib

kuu karub maamo nendekore karub maadomonenaneen. 41 Nima ayoob wiit yobbeengke dobaraniib kuu wonong maamonendekore wonong maa domondaneen.

42 “Kwana kowe, kerekbere dobirime,amborom kuu yiib Yariman mananeen yearon kuu yiibkaadban kowe. 43Kumban ke-kee kaadkerime, kwamune yid bi ye karubkuu komo aron yaambed menene ambibaande yid bandameen kuu ambib yarimanyekaadkeraneen kuu, oonene korondaanayid karubbed awune yid baanban. 44Kowe,yiib kwangkon nekwe meedmiyiibbed do-birime, amborom kuu Karub Ye Mingkikuu yiibbed ye mananeen ande meedmiibyaron arimbed manaanban.

45 “Kedi, karub wengamberene meenikangdom awini ye deme karub kuu,ye korokbed ‘Eb kuu ne demedan yaaooneneb aron kerimamuko animaniibodiib bangkandimame.’ andoon ye karubkuu kane? 46 Kwane, ye korokbed demekonekore wananeen kuu aman ika menewedmaneene no kwane awinaneen kuukuye karub kuu amun kerunaneen.47 Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, ye korokbed kankowaneena korok yeyiribman korem kuu kuye deme karubbedoonaneen.

48“Kumban deme karub kee karub arewakeraneen kuu, yekareb yedmaneen, ‘Nekorok wonoon kuu aron doboob keraneen.’andekore 49yaro deme ibonmo karub yenakuu yenbandene ok arewa ane awarakyimaundan yi numun dabokne animananembere ok arewayiib anembere kamedobaraneen. 50 Kuye niindem aombed yeyariman kuu kwamune ika mananeen yearon meedmokban yaron arimbed dan-gkaraneen. 51Kwanekore, mene aye dababmiin darewoob konekore God yaa aadidmi-dan nongkobimbon yiri kan barandaneenaamengiib durud yewed ye ningkambo ka-bangiib kamenabe dobaraniib kii.” andoon.

25Nima Koyu Angko Angkoyiib Yi Kuruwak

Weng1 Kwane, Yesumbed kuruwak weng

kee yedmoon, “Kuyaron ari kuu Godbedkorok kere ooni yeman mananuunkeyareb kei. Nima koyu angko angkoyiibkuu angkadkok benwenenib wonong

Matyu 25:2 235 Matyu 25:21

awanandameenman wenganok winiwen.2Nima angko angkoyiib kumbed angkoyiibkuu korobe meenindodan, angkoyiibyenamo kuu meeni kangdomdan. 3Korobemeenindo ye nima kuu yi angkadkokbe winiwen kumban angkadkok dini yeamoyok yenayiib be winindo. 4 Kumbanmeeni kangdom ye nima kuu angkadkokiibamoyok yenayiib be winiwen.

5 “Kwane, yi korem kuu angkadkokyuudkekoriwa, monok ande meedmodibonib unuk dangiwen, amborom kuuwonong awanandameen ye karub kuukirod minindo keroon kowe. 6Kwane, am-nomnom yaambed karub maambed yarodore baandoon, ‘Wonong awanandameenye karub kuu ke meneen kei! Bunangkamene wenganime.’ andoon. 7Kwane, nimaangko angkoyiib kuu ibmo dembenib yiangkadkok nekwiwen.

8“Kwane, korobe meenindo ye nima kuuwedmibka yi angkadkok kuu kumundere-bandameen kowe, meeni kangdomye nimayaa yedmiwen, ‘Nub angkadkok kuu ku-munderebandameen kowe, yiib amoyokkuu nuwiib ma bangkandime.’ andiwen.

9 “Kumban meeni kangdom ye nimakoyumbed inande yedmiwen, ‘Yimin-banaa, mondaubban, amborom kuuyiiwiib nuwiib kuu amoyok yiminbankerandameen kowe. Kwana kowe,yiibka amoyok berengkidan yaa weneberengkekoriwa minime.’ andiwen.

10 “Andiiwa, kwane korobe meenindoye nima koyu kuu berengkok winiwen.Kumban, kuye niindem aombed wonongawanandameenman kuu monoona meenikangdom ye nima koyumbed wenganiiwe,ibmo wene wonong orokbon ambiwoomaomniwen. Aomniiwa, ambongko nanyaakebenoon.

11 “Kwane, yomanbed korobe meenindoye nima koyu kuu miniwen. Mene am-bongko yaa wangkanib baandiwen, ‘Yari-man, yariman, ambongko nandeewo awud-erem.’ andiwen.

12 “Kumban yarimanbed inandoon,‘Dowan! Nembed yiib yaa ke anamyedmendaan kei, yiib kuu nekaadban.’ ”andoon.

13Andekore, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa daandoon, “Kwana kowe,kerekbere doberembirime, amborom kuuKarub Ye Mingki mananeen ye aron kuuyiibkaadban kowe.” andoon.

Deme Karub Ayoobmim Yi Kuruwak Weng(Lk 19:11-27)

14 Kwane, Yesu ika yedmoon, “Godbedkorok kere ooni yeman kuu kamune arebkii. Karubmaa kuu okadmaa angkawanan-damene ye deme karub yaa ‘Ne yiribmanoonime.’ ande kondoon. 15Deme karubmaayaa odmurubkob aningko talen* angkoyiibbangkanene, maa yaa talen ayoob, maa yaatalen mimo kwane bangkandoon. Karubmimomimo kuu yimbed komo komo demeambangkimaib yimbed yikaad yaambedye dowad kwane bangkandoon. Kwa-munekore, okad maa angka wonoon.

16 “Kowe, talen angkoyiib boon ye karubkuu erebnariyiibbanbed od benwene am-bangkene od angkon ari talen angkoyiibben daboknoon. 17 Kwane, talen ay-oowiib ye karub kwamunemo kamenetalen angkon ari ayoob ben daboknoon.18Kumban talenmimononoon ye karub kuutalen kanwene okad dem nidke kuri kowemangke biknoon.

19 “Kwane, deme karub kee yi korok kuuaron doboob ambabwenokore ikamonoon.Menene talen ku bangkande wonoon kuuod ari komoyiib biwen kuyaa darobe kim-ingkekaadkerandedkowe, baandoonaben-menebiwen. 20 Kowe, talen angkoyiibbangkanoon ye karub kuu mene yedmoon,‘Yariman. Wedme, ebbed talen angkoyiibbangkawewen kuu benwene ambangkenitalen angkoyiib yena ari ben daboknaankii.’ andoon.

21 “Andoona, ye yarimanbed yedmoon,‘Korem amun anam ambangkewen, ebkuu korondiyiibban wengambere awini yedeme karub amun. Eb kuu yiribmanyemoonban yaambed ne weng korondiyi-ibban wengambere awinewen kowe, yirib-man yemoon kuu eb yaa kowaan kii, ebbedooni yeman. Kwane, ne dobere kubimbonaom eb yoom ibonmo kube doberem.’ an-doon.

* 25:15: Odmurubkob talenmimo silvaambed ongmiwen kuu 60,000 Kina areb, kumban talen goldbed ongmiwen kuu1,500,000 Kina areb.

Matyu 25:22 236 Matyu 25:4122 “Kwanandoone, angkon talen ayoob

bangkanoonman kuu yaro mene yedmoon,‘Yariman. Wedme, ebbed talen ayoobbangkawewen kuu benwene ambangkeniari talen ari ayoowiib ben daboknaan kii.’andoon.

23 “Andoona, ye yarimanbed yedmoon,‘Korem amun anam ambangkewen, ebkuu korondiyiibban wengambere awini yedeme karub amun. Eb kuu yiribmanyemoonban yaambed ne weng korondiyi-ibban wengambere awinewen kowe, yirib-man yemoon kuu eb yaa kowaan kii, ebbedooni yeman. Kwane ne dobere kubimbonaom eb yoom ibonmo kube doberem.’ an-doon.

24 “Kwane, talen mimo nonoon ye karubkuu mene yedmoon, ‘Yariman. Eb kuunekaad, eb kuu karub kamkono maa,mongkobon kuna yiri ebka kibinindo kum-ban animan baneebmo, kwane yiribmankuna ebmanban kumban kanwananeeb,kwananeebmo angkeen. 25Kwana kowe, ebyaa konob uneni, eb talen kanwene okadnidke kuri kowe biknaan. Wedme, ebmankuu kei.’ andoon.

26“Kwanandoona, ye yarimanbed inandeyedmoon, ‘Eb kuu inamen miin arewa-man, eb kuudemekorondeogoodmodobiriye deme karub kui! Eb ebkaad ne kuukamkono karub, nembed kibinindo kum-ban baniinmo, nemanban kumban kan-daniinmo angkeen kuye karub kuu anam,ne keiyoo? Dowan kii! 27Kwamune keraankaren, amun kuu od kuu kanweneneb bengaom kowewed bengbed od ariyiib mandaboknud kanmene keewewedka.’ andoon.

28 “Andekore, yarimanbed deme karubmaa yaa yedmoon, ‘Talen kuu ye yaanande, karub maa talen angko angkoyiibkuyaa none. 29Kanembed ye yaa angkeenkuu ongme awinaneen kuu ari yemoon yeyaa bangkandaneene yiminmo keraneen.Kumban kanembed ye yaa angkeen kuuawinindo keraneen kuu ye yaa korem kuubaneene dowan keraneen. 30Kwane, demekarub kubuniibbanman kee bunangka nen-wene kumun yiri amengiib durud yewedye ningkambo kabangiib kamimbon yirikorarime.’ andoon.

Sibiyiib Naningkodiib Yi Kuruwak Weng

31 “Karub Ye Mingki kuu ye nambiridarewoowiib ye engyusiib kwane binmana-neen kuu, ye king ye ooni ye dibir-imbon arimbed nambiriyiib dibaraneen.32 Ambibkin korem ye nimakarub koremkuu ye yaa ben menebaniiwe doraniib. Do-raniiwe, yekareb andangkane yeka yekakamaneen, sibi ooni ye karubbed sibi kuuandokbe yeka kere naningkod kuu yekakere kamemoon areb keraneen kii. 33 Sibikuu andokbe ben wiwi angka yurene, nan-ingkod kuu ben an angka yurene kama-neen.

34 “Kwane Kingbed nimakarub wiwiangka yuroondan yaa yedmaneen, ‘Min-ime, yiib korem kuu Godbed amun kerun-doondan kii. Menenib, yiib Ambe God yedana meed ye yumbon kuu kandime, yiibyumbon kui. Yiib yumbon kuu Godbedkorok kere oonimbon kii, okad ongmoonyaron arimbed yiib dowad nekwoon kii.35 Kandime andaan amborom kuu, ne kuumungi bobnaana animan kaweewa anaan,ok moom bobnaana ok kawewen, nenorod manaana nenyaro eb ambiwoomnen awunewen, 36ne ebkadiibban keroonaebkad naweewa angkanaan, ne anikadwandaana oonewewen, ne wii ambiwoomdobaraana mene wedmewok menewenkamenabiwen, yiib kuu.’ ande daandaneen.

37 “Kwane daandaneena, yorokmodanye wiwi angka doriib kumbed King yaainande yedmaniib, ‘Yariman, aron kunaarimbed mungi bobneebkob animanbangkabduwen, o ok moom bobneewaok kabduwen? 38 Kwane, aron komoarimbed wedmuubkob norod meneebkobnendawuro nub ambiwoom angkuwen?Aron kunayambed ebkadiibban keroonkobebkad bangkabduwen? 39 Kwane, aronkomo ari bob anikad wande angkimbiriyi-iwa o wii aom dobiriyiiwa kameebkob,mene wedmebdok munuwen?’ andaniib.

40“Kwane kaamobaniiwa, Kingbed yi yaainande yedmaneen, ‘Nembed yiib yaa keanam yedmendaan kei, mungi bobnidaniibok moom bobnidaniib noroddaniib ebkadi-ibbandaniib anikaddaniib wiidaniib kuu nedamana kowe, yi yaa yiibbed komo komoambangkiwen korem kuu yi yaamban neyaa kamiwen kii.’ andaneen.

41 “Andekore, Kingbed ye an angka dori-ibdan yaa yedmendaneen, ‘Winime, yiib

Matyu 25:42 237 Matyu 26:16

korem kuu Godbed arewa kerundoon kii.Keyaa koronde kumbaanban yamotbon yiriwinime. Yiib yumbon kuu Godbed Setenyoom ye engyus ye yoman winiwen yoomyi dowad ongmene nekwoon. 42 Kwane,ne kuu mungi bobnaan kumban yiib kuuaniman maawindo, ok moom bobnaankumban yiib kuu ok maawiiwa anindo.43Kwane, ne kuu norod manaan kumban nenen yiib ambiwoom awunindo, ne ebkadi-ibban keroon kuu yiib ebkad maawiiwaderenindo, ne anikad wandaan kuu yiibkuu ma oonewindo, ne wii ambiwoomdobaraan kuu yiib ma mene wedmewokminindo kere kamiwen.’ andaneen.

44“Kwanandaneene, yi kwangkon inandeyedmaniib, ‘Yariman, ku dakmeeb kuuaron kunaya arimbed wedmebduubkobmungi bobnewen, o ok moom bobnewen,o norodmenewen, o ebkadiibban kerewen,o anikad wandewen, o wii aom doberewenkuu nub mene awabdokban keruwen?’ an-daniib.

45 “Kwane, Yarimanbed inande yedma-neen, ‘Nembed yiib yaa ke anam yedmen-daan kei, yiib komarewa nimakarub ke-maom kuu karub aningkoyiibban maa yaaawanindo kuu ne dowad kamindo keriwenkii.’ andaneen. 46Kowe, kwaneyi koremkuukoronde wene durud yewed kandimbonyiri aron korem korem doberembaraniiwe,yorokmodan kuu wadkeri aron korem ko-rem kandaniib kii.” andoon.

26Yesu Ayi Yeman Ana Ambokariwen(Mk 14:1-2, Lk 22:1-2)

1 Kwane, Yesu kuu ye weng korem keedaande dowan kerekore, ye kedmengkan-deendan yaa yedmoon, 2 “Yiib yiibkaad,Burudandoon ye orok ani yeman kuu aronari ayoob keruun kii. Kuye aron arimbedKarub Ye Mingki kuu awine kankondani-iwa at ming arimbed bakumbed daraniiwabobnaneen.” andoon.

3Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoob Kaiyafasyambib kwaab aombed God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok korokiibYuudan yi aamkono yenayiib nedbenib,4 Yesu komarewa kerenub yemyebmoawinenenub aye kowanuub andi yeana ambokariwen. 5 Ana ambokarenib

yedmiwen, “Orok aron arimbedban,amborom kuu nimakarubbed yirindebaande nub yaa korem monmaraniibkowe.” andiwen.

Wonong Maambed Yesu Yaa Baeb AmunYe Ok Ambeneen

(Mk 14:3-9, Yn 12:1-8)6Kwane, Yesu awene kuu kambong Be-

tani aom karub maa yaningko Saimon kan-ingki bobman ongmoon ye karub yam-biwoom dibiib. 7 Arak ari dibo aniiwa,wonongmaa baeb amunod darewoob ye okbotoro kawanmo aom kanmenenu, Yesu yekorok ari bunabe ambeneen.

8 Kwane, ye kedmengkandeendanbedkomo kamuun kuu wedmekorib, kongen-denib yedmiwen, “Komande od darewoobkorarewen kii? 9Kamune, baeb amun ye okkee kanwene moone ari od darewoobbedkandekoreb kamboknondan yaa bangkandiyeman kumbed ai.” andiwen.

10Kwane, yi weng kuu Yesumbed yekaad-keroon kowe yi yaa yedmendoon, “Yiibkomande wonong keyaa yewed kondi-wen? Yu kuu ne yaa miin amun kameen.11 Kamboknondan kuu aron korem yiibyoom doberembaraniib, kumban ne kuuyiib yoom aron korem doberembarainban.12 Baeb amun ye ok ne id yaa buneenye dowad kuu, ne id kuu mangkaniib yenekwi dowad kwaneen. 13Nembed yiib yaake anam yedmendaan kei, kwamune okadkunaya kunaya ne weng amun kee ked-mengkandaniib kuu, yumbed ne yaa komoamun kameen ye wengiib yedmaniiwe ni-makarub kuu meenaniib.” andoon.

Yudasbed Ambodangi Weng Ongmoon(Mk 14:10-11, Lk 22:3-6)

14 Kwane, Yesu ye kedmengkandeendanwad ayoowiib kumaombed karub maa yan-ingko Yudas Iskeriot wenene God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi ko-rok korok yaa wonoon. 15 Wenene kaa-mondoon, “Yiib komombed ne kawani-ibkob, ne ambodange Yesu kan yiib dingkiari kowaniin?” andoon. Andoona, yikwane silvaa odmurubkob 30yiib koniwen.16Kuyaambed ari kuu Yudas yaro dore ko-marewa kereni, ambodangeni awine kanyi dingki ari kowaniin ande kiwaan kere-knoon.

Matyu 26:17 238 Matyu 26:35

Burudandoon Ye Orok Aniwen(Mk 14:12-25, Lk 22:7-13, 1Ko 11:23-25)

17Kwane, flawa kabayingke obo kerindoye orok aron ibduruk ari kuu ye ked-mengkandeendanbed Yesu yaa menenibkaamoniwen, “Eb dowaken kuu nub kuukunayambed Burudandoon ye orok kuunekwanuubkob ananeeb?” andiwen.

18 Kwanandiiwe, Yesumbed inande yed-moon, “Siti aom aomne karub maa du-runenibka ye yaa yedmenime, ‘Nub ked-mengkandeen korokbed yedmoon, “Nearon Godbed kowoon kuu dia doreen.Ne kuu eb ambiwoombed Burudandoonorok ne kedmengkandiindan yoom dibereananiin.” andoon kii.’ andime.” andoon.19Kwane, komo weng Yesumbed daandoonyaamo kwane kamenib Burudandoon yeorok kuu nekwiwen.

20 Aron kwane mirikne wonoona, Yesuyoom ye karub wad ayoob yoom kuu ambi-woom nedbe animan ani arakbon arimbeddibiriwen. 21Kwane, yi dibo animan aniib yeniindem aombed yedmoon, “Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, yiib kuyaomkuu karub maambed ne ambodanganeen.”andoon.

22 Andoona, yi kuu miin kubiyiibbankerenib, yi mimim korem kuu ye yaakaamobiwen, “Yariman, anamkuunembandee?” ande kamiwen.

23 Kwane, Yesumbed neman inandoon,“Karub ne yoom ye yoom sup aom menekiaom ibmo om kambere anuwen kuye karubkumbed ne ambodanganeen kii. 24Karub YeMingki ye dowad kuuGodYeWeng aombedkomarewa kurinbed ye ari kwamunaneenande wongkiwen kuu ye yaa kwane wana-neen. Kumban kanembed ye yaa ambo-danganeen kuu Godbed arewa kerunaneenkowe, anam kuu kuye karub kuu woonindokaren kumbed amun karen.” andoon.

25 Kwanandoone, Yudas ambodan-ganeen ye karub kumbed yedmoon,“Kedmengkandi korok, anam kuu nembandee?” andoon.

Andoona, Yesumbed inandoon, “Ee,ebka ku yedmeeb kui.” andoon.

Yesumbed Ye Yaa Meeni Ye Orok Ani Ki-waan Korokboon

(Mk 14:22-25, Lk 22:14-20, 1Ko 11:23-25)26 Kwamune, kwane animan aniib

yaambed Yesu om* kande God yaa eso

andekore, domokbene ye kedmengkan-deendan yaa bangkandene yedmoon, “Beanime, kekee ne id kii.” andoon.

27Angkon kabus nande God yaa eso an-dekore nonde yedmoon, “Kumaombed okanime, yiib korem. 28Kekee ne umkan, ni-makarub yemoonyi ambarakmi are nonon-dandi ye dowad onduknaneen. Ne umkankuu Godbed ye karuwa nimaya yaa amobweng ongmi yeman. 29 Nembed yiib yaake yedmendaan kei, ne angkon nongyobok kee ika anainban, kibik karimbed keekwane wene aron maa ari Nambe ye oon-imbon aombed yiib yoom ibonmo diberenongyob ok yeeb ananiin kii.” andoon.

30 Kwane, yi kuu kurikuri yookwingkanekorib, yaro angkane weneaangko Olif ari winiwen.

Pitambed Nekaadban Andaneen Ye Weng(Mk 14:27-31, Lk 22:31-34, Yn 13:31-38)

31 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa daandoon, “Kibik amnoomkee, ne yaa komo kamaniib kuu yiib wed-mekoriwa ne yaa koronde kirokmonaniibkii, amborom kuu kurin God Ye Wengwongkoon kuu Godbed yedmoon keka-mune,‘Nembed sibi oonoonman ayaniine,

ye sibi kuu kirokmonaniib.’ andoon.32“Kumban bobnaniin yirimbed ika dem-

baniin ye yoman kuu nedin Galeli angkaarinambo wananiin.” andoon.

33 Kwanandoona, Pitambed inande yed-moon, “Eb yaa komo keraneen ye dowadkuu karub korem kirokmonaniib kumban,ne kuu kwanainban.” andoon.

34Kwanandoone, Yesumbed inande yed-moon, “Nembed eb yaa ke anam yedmeb-daan kei, kibik amnoom ayam komkindoye niindem aombed eb kuu Yesu nekaad-ban ande dakme ayoobmimiib keraneeb.”andoon.

35 Kumban Pitambed inande yedmoon,“Eb yoom ne yoom yenbandaniiweyoworanuub kuu yimin, nembed eb yaanekaadban andainban ii!” andoone, yikorem kuu kwanemo yedmiwen.

Yesu Getsemani Angkambed KurikuriKeroon

(Mk 14:32-42, Lk 22:39-46)* 26:26: Gurik wengbed “bred” andoon.

Matyu 26:36 239 Matyu 26:5536 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-

deendan yoom yaro dore mongkobon yan-ingko Getsemani angka weneniwe, yi yaayedmoon, “Keyaa dibiribko nembedmowene yangkambed kurikuri kera.” andoon.

37 Kwane, ye yaro Pita yoom Sebedi yemeed ayoob Yems yoom Yoon yoom ben-wenene miin kubiyiibban kere dabab dare-woob kandoon. 38 Kwane, yembed yi yaayedmendoon, “Ne niindem aom kuu dababware miin yiminban anam keroon kowe,bobnandamaan areb. Kwani kowe, neyoom keyaa dobere kereknem.” andoon.

39Kwanandekore, yaro wene angkambedokad yiri bumangkene korok kankibinekurikuri kere yedmoon, “Nambe, komokomo kamandameeb kuu yobdoodiibbankowe, ne yaa durud yewed ye dababke monoon kee ebka kande. Kumbanne dowaken yaambedban, eb dowakenyaambed kerok.” andoon.

40 Kwane, Yesu kuu ika menene wed-moonka ye kedmengkandeendan ayoob-mim kuu unuk dangiwen kowe, yembedPita yaa yedmoon, “Yiib kuu aron awamimo kwane aromne kerekne dibaraib-bankowoo? 41Kwane, ambarakmi yaa kuukombaraibban andi ye dowad kurikuri ka-menib kerekbirime. Inamen aom kuudowakeniib kumban id kuu aromnindebankeroon.” andoon.

42 Kwanandekore, angkon ika wenekurikuri kere ayoob keroon. Kurikuri kereyedmoon, “Nambe, ebbed meeneeb kuudurud yewed ye dabab ke monoon keekandaniin kumbedmoyimin andemeeneebkeroka, kwamunemo kerok, eb dowakenyaambedmo kerok.” andoon.

43 Kwane, ika menene wedmoonka yikorem unukmo dangiwen, amboromkuu unukudbed dabab waroon kowe.44 Kowe kwane kuyaa domonde korondewene kurikuri ayoobmim kerok wonoon.Wenene, anukbed kurikuri kameen kwanaarebmo kurikuri keroon.

45 Kwane dowan kerekore, mene wed-moonka yi kuu kwane unukmo dangiwenkowe yedmoon, “Yiib kuu ika dangenibyiidkaib dee? Wedmime, Karub Ye Mingkikuu ambodangenib awine ambarakmidanyi dingki ari kowi yaron muneen kii!46 Kowe, yaro deediribko wenem. Ne yaa

ambodangoonman kuu ke monoon kei.”andoon.

Yesu Awineniwen(Mk 14:43-50, Lk 22:47-53, Yn 18:1-12)

47Yesu kuu kwane dakmeene, wad ayoobye karubmaaYudas kumbedmene yi doriibyaa dangkaroon. Kadaareb ye yoommeniibkuu kerewangiib atdebokiib be miniwen.Yi kuu God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok yoom Yuudanyi aamkono aamkono yoombed yedmiiwa,kwane miniwen. 48Yudas kuu korok korokdomondoon yaron arimbed, kadaareb yaaambodange akme korokbi ye dowad yed-moon, “Kane yaa mandamuk kerunaniinkuu yiib kwane awine nenwinime.” an-doon.

49 Kwane miniiwe, erebnariyiibbanbedYesu yaa wenene, “Kedmengkandi ko-rok, amnoomamun!” andekoremandamukkerunoon.

50 Kwanoona, Yesumbed neman inan-doon, “Angkodmi, eb komo kerande me-newen kuu kwamune awine.” andoon.

Kwanandoona, kadaareb kuu Yesuyiibyaa mene darane awineniwen.

51 Kuyaambed Yesu ye angkodmimaambed yirene ye kerewang nandekarub maa God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoob ye demekarub maa narande burusare kenooddandoona komboroon.

52Kwanoona, Yesumbed yangkodmi yaayedmoon, “Eb kerewang kuu ikakmankud aom kambure nowe, amborom kuukanembed kerewanga kumana anayakumbed be nangbi doraniin andaneenkuu doraanban, kerewanga kumana anayakumbed ayaniiwe bobnaneen. 53 Nambeyaa baandaniina erebnarimban ye ananangmi engyus platun wad ayoowiibyedmaneena neyiib yaa angkaderenibkomo andaniin yaa kwananiib kuuyiibkaadbanoo? 54 Kumban kee kwaneweneen kuu komarewa kerene kurinbedGod Ye Weng Karadmo yaa wongkiwenkuu anam kwamune kere wonod kumbedyimin, kiwaan maayiibban.” andoon.

55 Andekore, Yesumbed kadaareb yaayedmoon, “Ne kuu bondan yi korokdee? Komandiwed kerewangiib atdebokiibnekwane mene awinewok miniwen?Aron korem ne kuu wene kurikuri

Matyu 26:56 240 Matyu 26:74

boyambib darewoob kuuk aom dibere ked-mengkandimain kumban, yiib kuyaambedawinewindo. 56Kumban kee kwane weneenkuu profesidanbed kuye dowad kurin GodYe Weng Karadmo wongkiwen kuu kwaneanam id kere kwanoon kii.” andoon.

Kwane kuyaambed ye kedmengkan-deendan kuu Yesu koronde kirokmonewenebiwen.

Yesu Kuu Kangdod Darewoob Yaa Nen-winiwen

(Mk 14:53-65, Lk 22:66-71, Yn 18:12-13,19-24)57 Yuudan yi amob kedmengkandidan

yoom Yuudan yi aamkono yena yoom kuuGod dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yikorok darewoob yaningko Kaiyafas yoomyambiwoom nedbe doriib. Kwane, Yesuawineniwendan kuu Kaiyafasyiib yaa nen-winiwen. 58 Kumban Pita kuu Yesu yeyoman diamban anukbed menene Kaiyafasyambib kuuk aom awunoon. Awunekore,ambongko oonidan doriib yaa dibere Yesukomo kerandamiib kuyaa wedma anded.

59God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan yi korok korok yoom Yuudan yi ko-rok korok yena yoom kuu kangdod Sani-dirindan kowe, yi korem kuu Yesu am-barakmoon andi ye dudi weng benmenebi-iwe kangdod aombed wengamberenub ayekowanuub ande kamiwen. 60Kwane, karubyemoon dudi wengiib benmenebe dakmi-wen. Kumban, yi weng kuu ibmo kerindomaa maa keriwen kowe, kangdoddan kuuYesu yaa ukum konindeban keriwen.

Yi kwamiib aombed karub ayoobyaro dore korok korok yaa menenib61 yedmiwen, “Karub keembed yedmoonkuu ‘Nembed God ye kurikuri boyambibdarewoob kuu monmarekori angkon aronayoobmimmo ika arume dowan keraniinkuu yimin.’ andoon kii.” andiwen.

62Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoobbed yaro doreYesu yaa yedmoon, “Eb ma inandaab-bankowoo? Kedi, weng ke benmenebiibkee eb yaamo erengangkaib kudi.” andoon.63Kumban Yesu kuyaa maa inandundindo,iwari kerundoon.

Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoobbed Yesu yaayedmenoon, “Wad doreen ye God yaningkoyaambed eb yaa yedmaan kuu anammo

inande. Eb kuu Godbed KinoonaMenewen-man Keresu, God ye Mingki dee?” andoon.

64 Kwanandoona, Yesumbed inandoon,“Ee, ebkareb ku yedmeeb kui. Kumbanne yiib korem yaa ke yedmaan kei, aronaman ari kuu yiib wedmaniiwa, Karub YeMingki, ne kuu Aromkonomo ye God yedingki wiwi angkambed diberekori, Ewenari ye wiib arimbed mananiin.” andoon.65 Kwanandoona, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok darewoobbedmiin kubiyiibban kere ye ebkad birindeyedmoon, “Ye kuu God yaningko mon-maroon kuiyoo! Karub komo wedmoonye weng maa kuu wengambaranuub dee?Dowan! Kedi, yekareb God yaningko mon-maroona yiib wengambiriwen. 66Kowe, yiibkuu komarewa meeniib?” andoon.

Andoona, yimbed inandiwen, “Anamambarakmoon kowe, aye kowi ye ukumkirobi kumbedmo yimin kii.” andiwen.

67 Kwane, yimbed mene Yesu yekiringkono ari kamok daadmenenib yidingki nimingke ayiwen. Yenambedyakdare 68 daaniwen, “Keresu, nub yaaGod yaromkono yaambed daande yaa!Kanembed enbandoon?” ande daaniwen.

Pita Yesu Nekaadban Ande Kamoon(Mk 14:66-72, Lk 22:54-62, Yn 18:15-18,25-27)

69 Kwane, Pita kuu korok yambib kuukaom dibeena, deme wonong koyu maamenenu yedmeen, “Ee, eb kuu Yesu Gale-liman kuyoom yarimaib kui.” andeen.

70 Kumban Pitambed yi kuyaa dibiib yiarinambo ari inande aadikmoon, “Kubkomo weng dakmeeb kuu nekaadban.” an-doon. 71Andekore, Pita koronde yaro dorekuuk ambongko yaa wonoon.

Kwane, kuyaa kwangkon wonong koyumaambed wedmenekoru, nimakarub kudoriib kuyaa daandeen, “Karub kee YesuNasaretman yoom yarimaib kii.” andeen.

72Anduuna, Pita ambemondene aadikmeyedmoon, “Karub nekaadban kii!” andoon.73 Kuyaom aron dukmenmo dobirindebkerekorib, angkon karub yena kuyaa doriibkumbed yaro mene yedmiwen, “Anamaa, eb kuu yi yoom mimo kui, amboromkuu nub wedmuub eb weng dakmi kuuGalelidanbed dakmimaib areb kowe.”andiwen. 74 Kwane, Pitambed yemerenweng arewa ye woonbi weng dakmekore,

Matyu 26:75 241 Matyu 27:19

yi yaa amob weng areb kowoon, “Karubnekaadban kii.” andoon.

Kwane, erebnarimban ayam komkoon.75Kwamunoona, Yesu ye weng kunduk dak-moon kuyaa kuu Pitambed ika meenoon.Yesu kwamune anukbed dakmoon kuu,“Ayam komkindo ye niindem aombed, ebkuu ne yaa ye kuu nekaadban andimo kameayoobmimiib keraneeb.” andoon. Kowekuyaambed, Pita kuu kuuk aom korondebunangka angkanene wene ameng dare-woob kamoon.

27Yesu Kuu Pailetiib Yaa Nenwiniwen

1 Amkimo kaimbed God dore Yuudandore wedyiri dobiridaniib Yuudan yiaamkono yenayiib, kangdoddan koremkui, yi weng dakme kan mimo keriwen,Yesu kuu aye kowi yeman ande yedmiwen.2 Kwane, yimbed Yesu ye dingki nongyenbekorib nenwene Yuudan yi GavanaRomdanbed kowiwen yaningko Pailet yedingki ari nenkowiwen.

Yudas Yeka Nong Borone Wandoon3 Kwane, Yudas ambodangoonman kuu

wedmoonka Yesu kuu aye kowi yemanande kowiib kowe, ye kuu komandeambarakmaanka ande meeni darewoobkeroon. Kwana kowe, wene silvaa odmurubkob 30yiib kuu ika be wene Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan yikorok korok yoom Yuudan yi aamkonoaamkono yoom yaa kondoon. 4 Kondeyedmoon, “Ambarakmaan, amborom kuuambarakmindoman kuu ambodangaankowe.” andoon.

Kwane, yimbed inande yedmeniwen,“Kuye dabab kuu nub yaamban, ebkamokii.” andiwen.

5 Kwane, Yudasbed kurikuri boyambibkumaom od kirarundekore yaro wonoon.Ye yaro wene bunangka angkane yekarebayarimbed nong borone wande bobnoon.

6Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korokbed od kuu beko-rib yedmiwen, “Kekee kewod kowe, od kuuika kanwene kurikuri boyambib darewoobye od nongkobimbon aomkowi kuu amob.”andiwen. 7 Kowe, yimbed dakme wengmimo keriwen kuu “Od kuu kandenubokad nunung bemeneki awene ongmimaibye okad moonekorub, nubkanmombandan

angkambed mene bobnaniib kuu kanweneokad kuyaombed mangkimamaniib.” andi-wen. 8Kwanakob, kibikee bid okad kukuuumkan kubudoroon ye okad andimaib.

9 Kowe, profesiman Yeremaiyambedkurin dakmoon ye weng kuu ari anam idkeroon. Kwane yedme wongkoon kuu,“Yi kuu ye kakman kwamune Yuudanbedande kowiwen ye silvaa od murubkob30yiib kumbed, be wenenib 10okad nunungbe meneki awene ongmimaib ye okadmooniwen kii. Godbed kwanime ye wengdaawoon arebmo kamiwen kui.” andewongkoon.

Pailet Ye Wengyundi Yesu Yaa(Mk 15:1-15, Lk 23:1-3,18-25, Yn 18:28–19:16)

11Kwane, nenwiniiwa Yesu kuu Pailet yekiringkono ari doreena Pailetbed kaamo-nenoon, “Eb kuu Yuudan yi King dee?”andoon.

Andoona, Yesumbed inandoon, “Ee,ebka ku yedmeeb kui.” andoon.

12Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok yoom Yuudan yiaamkono aamkono yoombed kwane am-barakmoon kii andi ye weng Pailet yaadaaniwen kumban, Yesu ye kuyaama inan-dundindo. 13 Kwane, Pailetbed Yesu yaakaamonenoon, “Dabab weng kee eb aribenmenebiib kee wengaawoo?” andoon.14 Kumban Yesu ye inande ma yedmindo,weng embeng o darewoob ku benmenebiibkuyaa ma inandindo. Kowe, Pailet kuubinangki miin darewoob keroon.

15Kuye aron kuu Gavanambed ma kwan-imaan kuu Yuudan yi Burudandoon yeorok yaron arimbed nimakarub yemoonmenebiwen yi dowaken yaambedwii karubmimo nen angka kowaana yeedere yarowinimaan. 16 Kwane kamiib yaron arikuu karub maa ambarakmi arewa an-ingkoman yaningko Barabas kuu wii aomdoreen. 17 Kwane, kadaareb kuu Pailetye dia nedbe doriiwe, kaamondoon, “Yiibdowaken kuu kuna, kane nen bunangkakowaniin? Barabas dee, Yesu ye yaa Keresuandimaib dee?” andoon. 18 Kwanandoonamborom kuu ye yekaadkeroon, korokkorokbed Yesu yaa wungkanekoriwa yedingki ari nenkowiwen kowe.

19 Kwane, Pailet kuu dibere wengyun-dandi yeman ye dibiri yeman ari kwane

Matyu 27:20 242 Matyu 27:39

dibeene, ye wonongbed weng koweneen,“Ma ambarakmindo ye karub kuyaa kuumakamaab, amborom kuu ne kuu ye dowadamki kiyuum wedmekori dabab waroonayiminban keraan kowe.” andeen.

20KumbanGod dore Yuudan dorewedyiridobiridan yi korok korok yoom Yuudan yiaamkono aamkono yoomkuu kadaareb yaayiib kekane daanime, Barabas kankondeko-reb Yesu kuu bobnok ayi yeman andimeye weng ande nangkandiiwe, Pailet yaakwanandiwen.

21Kumban Pailetbed yi yaa kaamondoon,“Karub ayoob kee, kane kuu yiib yaakankondaniin?” andoon. Kwanandoone,inandiwen, “Barabas kui!” andiwen.

22Kwanandiiwe, Pailetbed kaamondoon,“Yesu, ye yaa Keresu andimaib kuyaa kuukomo kamaniin?” andoon. Andoone, yikoremmo inandiwen, “Nenwene at mingarimbed ayi yeman kii!” andiwen.

23Andiiwe, Pailetbed kaamondoon, “Ko-moyiibkob? Komo amob domokboonkob?”andoon.

Kwanandoon kumban, yimbed naa-wonmo komkiwen, “At ming arimbed ayiyeman kii!” ande komkiwen.

24 Kwane, Pailet kuu wedmoonkakomarewa kerene wengambere ye wengkan amun kere ongkinban areb keruunaandowe yirinde baande kamiib kowe,koronde ok yuunde ye dingki kuu yikiringkono arimbed ogoon. Ogekore yed-moon, “Karub keye umkan kubudaraneenye dabab kuu ne yaa manaanban, kukuuyiibka kii!” andoon.

25 Kwanandoona, nimakarub korembedinandiwen, “Kwane, ye umkan ye dababnub yaa menebok, nub ariyiib wene nubdanaya ariyiib kwane daboknok!” andiwen.

26 Kwanandiiwe, Pailetbed wengam-berekore, Barabas kuu wii aombednandoona yaro yi yaa wonoon. KumbanPailetbed ana nangmidan yaa yedmoone,Yesu kuu nende nong yikyikiibbedanbandekoriwa nendune bakumbed atming ari darok nenwiniwen.

Ana Nangmidanbed Yesu Damangkaniwen(Mk 15:16-20, Yn 19:1-16)

27 Kwane, Pailet ye ana nangmidanbedYesu nendawuro Romdan yi boyambibdarewoob yaningko Pretorium aomawunenib, boyambiwoom ana nangmidan

korem yaa baandiiwe nedbiwen. 28Kwanenedbekoriwa, Yesu ye ebkad biangkekoribebkad doboob dodmo king yebkad arebkumbed kan inwaruniwen. 29 Kwane, yekorok ari kuu nong yikyikiib kumbedbedme ongmekoriwa king ye korokari dereni yeman areb dereneniwen.Kwanekorib, yaro bingko kande kingaromkono kuru areb dingki wiwi yaakoniiwa kandoona, yimbed ye murubiaarimbed bumangkane damangkane yed-meniwen, “Yuudan yi king oi, eb yaakubebduub kii!” andiwen. 30Ye yaa kamokdaadmenenib bingko awinoon kumbedkandenib korok ari wangke aye angkonwangke aye kamiwen. 31 Kwanekoriwa,ebkad doboob kuu biangkanib yebkadbedika ben deebenekorib, nenyaro bakumbedat ming ari darok nenwiniwen.

Yesu Kuu Bakumbed At Ming Ari Dariwen(Mk 15:21-32, Lk 23:32-43, Yn 19:16-24)

32 Yi kwane kiwaan yaa yaro weniibaombedkarubmaa siti SairinmanyaningkoSaimon duruneniwen kowe, Yesumbed atming kanweneen kuu Saimon yaa ded-mone ebbed kanwene ande kan dangkorokeeniiwa Saimonbed kanwonoon. 33Kwanemenenib okad aningko Golgota yaa mini-wen. (Aningko ye weng id kuu Nangkarak-bon.) 34Kuyaambed Yesu yaa wain okmungkookiib kankoniwen kumban, kan anekudkaamonekore korondoon.

35 Kwane, Yesu kuu nende at mingari kowekorib, ye dingkiyiib yoniib kuubakumbed dare dowan kere, kankoonekanmaniwen. Kwanekoriwa, Yesu yebkadkuu ana nangmidanbed nekwenib, bot yaayi aningkoyiib wongkiwen kuu kiradmewenenib ebkad mimo karub mimombedkandimo kamiwen. 36 Kwane, diberenibYesu yaa ooniwen. 37Ye korok kowoon yeat dungkun arimbed ambarakmoon andi yeweng wongkiwen kuu “Yesu kekei, Yuudanyi King.” andiwen.

38 Kuyaa kuu karub ayoob yid bidankuu at ming ayoob ari darekoriwa, maakankoone Yesu ye wiwi angka kanmaniibmaa kankooneYesu ye an angka kanmaniibkamiwen.

39 Kwane, dangkoro dewene Yesuwedmene kamiibdan kuu damangkiweng miin arewa dakmenabenib, korok

Matyu 27:40 243 Matyu 27:61

waaburukme 40yedmiwen, “Ebbed kurikuriboyambib darewoob kuu monmarekorebaron ayoobmimmo ika yenbeware dowankeraneeb kowe, ebkareb bobni yaa kuuburudande wadkere yaa! Eb kuu God yeMingki keroka, at ming arimbed korondekamene yaa!” ande kamiwen.

41 Kwane kamiiwa, God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok korokyoom Yuudan yi amob kedmengkandidanyoom Yuudan yi aamkono aamkono yoomkuu angkon ibmo kwamiib areb kumbedkwangkon Yesu yaa kwane damangkani-wen. 42Kwane yedmeniwen, “Yembed ni-makarub yena yaa kuu bobni yaambed ong-mendoon kumban, kibireb yeka yemerenkwani kuu yiminban kii! Ye kuu Israeldanyi King kii, ye kuu at ming arimbed ka-monoko wedmekorub anam andem. 43Yekuu Godbed oonewimaan andoon. KoweGod kuu ye yaa dowakeniib keroka, yem-bed mene nen kamonoko wadkerok, am-borom kuu karub keembed yedmoon, ‘Nekuu God ye Mingki.’ andoon kowe.” andi-wen.

44 Kwane yid bidan at ming arimbeddariwen kumbed korok korok ku kamiibareb kuu kwangkon kwane Yesu yaadamangkaniwen.

Yesu Bobnoon(Mk 15:33-41, Lk 23:44-49, Yn 19:28-37)

45 Kuyaambed kwane aronkob keruune,kumunbed okad korem kuu kebenoon.Kebenoone kwane wene awas ayoobmimdowan kereen. 463 oklok yaa doruuna, Yesukankoone baandoon, “Eli, Eli, lama sabak-tani?” andoon ye weng id kuu “Ne God,ne God, komandewed ne domowewen?”andoon. 47 Kwane, kuyaa doriibdan kuuwengamberekoriwa yedmiwen, “Ye kuuElaidya yaa baandoon.” andiwen.

48 Kwane, erebnarimban karub maakumaom doriib kumbed kabaanmo weneok awinimaan ye obkod kandene wain okderewiib yiri kaanekore ayari yengbe kanari konoon, ok anok anded. 49Kwanoona,karub yenambed yedmiwen, “Kwanekoronde domoneneewo nub wedmem,anam Elaidya kamenene awanenaneendee?” andiwen.

50 Kwane, Yesu angkon naawonkomkanekore ye kingkin Awodki ye dingkiari kowe bobnoon.

51Kwane kuyaambed, kurikuri boyambibdarewoob yambongko dem kebeni yedabua nomkonombed ongmiwen kuuarimbed wene yiri kuu birindoon. Kwane,dowodki mene okad kiringmuuna, botdareb dareb baangke wuneen. 52 Kwane,bot bobkonombon kwangkon baangkananwonoona God ye karadmodan kurindukniwen yemoon kuu ongmoone wad-keriwen. 53Kwane, Yesu bobnoon yirimbednenkoone wadkeroon ye yoman kuu, yikuu yi bobkonombon yiri koronde God yesiti Yerusalem aom winiiwa nimakarubdurunde durunde wedmende wedmendekamiwen.

54Kwane, Romdan yi ana nangmi korokyoom ye ana nangmidan yoom Yesu yaaoone doriibdan yoom wedmiiwa, dowod-kiyiib komo kamoon koremiib kuu wedmeune binangki miin darewoob kerekoriwa,“Ii anam, karub kekee God ye Mingki kii.”andiwen.

55 Nima yemoon kwangkon kuyaa yarowene ambab arebbed doro kerekniib. Yikuu Galeli angkambed Yesu awanene ibmoye yoom kwane miniwen. 56Yi kuyaom kuuMeri Magdalen yoom Meri Yemsa Yosesayi ena yoom Sebedi ye meed yi ena yoomkwane miniwen.

Yesu Ye Id Kan Mangkiwen(Mk 15:42-47, Lk 23:50-56, Yn 19:38-42)

57Kwane oobne wene miriknandamoona,karub kayabak maa Arimateaman yan-ingko Yosef, ye kuu anuk yiri Yesu ye karubkeroon kumbed monoon. 58 Menekore,Yesu ye id kanwene mangkanded kowe,Pailetiib yaa wenene kaamonoon. Kaa-monoona, Pailetbed ye ana nangmidan yaayedmoon, “Wenenib ye id kan kaweneYosef yaa konime.” andoon.

59 Kwaniiwe, Yosefbed Yesu ye id kuukande dabua doboob kawanmo yeebkumbed andedmoon. 60 Kwane, kanweneYosef yeka ye mangki yeman yeeb yeaangko yaa botdem nare berekmoonkumaom kowoon. Kwane, bot dabonmodarewoob kumbed bot dem ambongkoyaa kanboronmo wene kebene warekorekoronde wonoon.

61Bobkonombon dia kuu Meri Magdalenyoom Meri maa yoom kuu kwane dibiib.

Matyu 27:62 244 Matyu 28:14

Ana Nangmidanbed Yesu Ye KonombonOone Dobiriwen

62 Kwane, awari kuu Sabat aron kowe,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korok yoom Farisidan yoombedPailetiib yaa winiwen. 63Wene yedmiwen,“Aamkono, nub meenuub kii, anam kuuYesu kuu dudanabi ye karub, yembed yewad doreen yaambed kekane dakmoon kuu‘Ne kuu bobnaniin kumban aron ayoob-mim ari kuu ika wadkere dembaniin.’ an-doon kii. 64 Kwana kowe, weng ke kab-duub kee kanduneb ana nangmidan benyureewo, yi kuu wene Yesu ye konombonoonime. Ooniiwo wene aron ayoobmimkuu dowan keruka. Kwanokban keranuubkuu ye kedmengkandeendanbed menenibYesu ye id yid kande kanwenenib karubyaa ee Yesu kuu wadkere yaro wonoonande birondaniib. Kwananiib ye birondikuu anukdakmenmonoonye birandi buru-dande miin arewa anam keraneen.” andi-wen.

65 Kwanandiiwe, Pailetbed inandoon,“Kwana kowe, yiibbed ne ana nangmidanyena benwene Yesu ye konombon yaayuriiwo dobere oonime. Yid kandaib andeyiibbed meeniwen korem kuu kwamuneawinime.” andoon.

66 Kwanandoone, yimbed wene Yesuye bobkonombon botdem ambongko arikebeniwen ye bot kuu ma nandaan andidowad karangmekorib, bobkonombonoone dobiri ye ana nangmidaniib benyuriiwa dobere ooniwen.

28Yesu Bobnoon Yirimbed Ika Demboon(Mk 16:1-8, Lk 24:1-11, Yn 20:1-8)

1 Kwane, Sabat aron dowan keruunaawari amkimo wiibwari arimingku andowearon Sande munuune, Meri MagdalenyoomMeri mamaa yoom yi ayoob dabokneYesu ye bobkonombon wedmok winiwen.

2Kwane, bobkonombon kuyaambed kud-meniibban kumbed dowodki kenambunmonoon, amborom kuu God ye engyumaa Ewen arimbed kamenene wene botdarewoob ambongko kebeniwen kuu kan-boronmo angkanekore kwari dibeen kowe.3Ku dibeenman kuu wedmeni kuu nambi-rimo, imak areb, kwane yebkad kuu kuk-dangkayokmo. 4Kwane, Yesu ye konombon

oone doriib ye ana nangmidan kuu wed-menib une binangki miin darewoob kerekiringmenabenib bobnemoon areb keri-wen.

5Kwane, engyumbed nima yaa yedmoon,“Yiib kwaneunaib. Ne kuunekaad, yiib kuuYesu ande onmenmo meniib, ye at mingari bakumbed dariwen kwandiwed. 6 Yekuu keyaomban, demboon kii. Yekarebdakmoon arebmo keroon kui. Kowe yiibkamenenib, ye kanmene kowiiwa angkim-boroon yaa wedmime, dowan kii! 7Kowe,yiib kirodmo wenenib ye kedmengkan-deendan yaa daandime, ‘Ye bobnoon yir-imbed dembekore, yaro dore yedinmoGaleli angka weneen kii. KwangkambedYesu kuuwenganewedmaniib kii.’ andime.Kedi, weng kuu ku daandaan kui.” andoon.

8 Kwanandoon kowe, nima kuu uniyiibkumban kubi darewoobbed kuyaa korondekibindare wenenib, ye kedmengkandeen-dan yaa daandok winiwen. 9 Yi kwanewedya weniib yaambed Yesumbed kud-meniibban wengande yedmoon, “Amkimamun.” andoon. Andoone, yi kuu dia menebumangkane ye yon kong yiri awingkenibye yaningko kankooniwen.

10 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Yiib unaib. Winime, wenenib ne damanayaa dakmibko wengambere Galeli angkawinime, ne kuu kwangkambed yi wed-mewe wengawaniib kii.” andoon.

Yesu Ye Bobkonombon Oone DobiriwendanYi Weng

11Kwane, nima kuu mogeed wedya wini-iwe, ana nangmidanYesu ye bobkonombonoone doriib yena kuu siti aom aomnenib,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib yaa wenenib, yi oonedoriiwa komarewa keroon ye weng koremkwane daandiwen.

12Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok yoom Yuudanyi aamkono aamkono yoom nedbekoriwa,dakme inamen mimo keriwen. Kwanakowe, od darewoob ana nangmidan yaakondenib 13 yedmiwen, “Kekane dakmime,‘Nub kuu unuk danguwena Yesu ye id kuuye kedmengkandeendanbedmene yid kan-yaro dorewiniwen.’ ande dakmime. 14Kowekwane bobkonombon angkambed komokeroon ye wengbed wene Gavana Pailet

Matyu 28:15 245 Matyu 28:20

ye kerendem aom awunaneena wengam-baraneen kuunubbednangkananuuwe yiibyaa dababmanaana kandaibban.” andiwen.15Kowe, kwane ana nangmidan kuu od kan-dekoriwa, komo weng daande kondiwenkuu kwamunemo kamiwen. Kwane, dudiweng ongmiwen kee kwane Yuudan ku-maom dande yareen, mene kibikee.

Yesu Ye Weng Amun Kanwene Ked-mengkandime

16 Kwane, ye kedmengkandeendan11iib kuu Galeli angka wene aangkomaa Yesumbed kwari minime andoonari winiwen. 17 Kwane, kuyaambedwedmenekorib ye aningko kankooniwen,kumban karub yena kuu karekmiwen.

18 Kwane, Yesu yi dia menene daan-doon, “Ewen ariyiib okad yiriyiib ye ooniye aromkono korem kuu ne yaamo ka-woon. 19Kwana kowe, ambibkin korem yaawenenib, ne nimaya karuwa kerime andidowad ne weng kedmengkandime. AwodkiGod yaningkoyiib Dana Mingki Yesu yan-ingkoyiib Kingkin Karadmo yaningkoyiibyaambed baptais kerundime. 20 Kwane,nembed yiib yaa kwamime ye weng komokomo kedmengkande kondaan ye wengkorem kuu yi yaa awinime ande ked-mengkandime. Kedi, anam anam kuu nekuu aron korem yiib kuu domondainbankwane doberembaraniinkob, kwane weneokad miin yimin wandanuun kii.” andoon.

Maak 1:1 246 Maak 1:10

MaakYesu Ye Weng Amun Maakbed

WongkoonMaak Ye Buk Komo Dowad

WongkoonMaak ye kedmengkandi kuu ye weng

kimingkidan yaa Yesu Keresu kuu anamGod ye Mingki, God ye aromkono awinoonandoon. Maak kuu wedmoon kuu du-rud yewed menebimaan kuristendan yaa.Kowe, kuristendan yi niindem aom aromnidowad wongkoon, kangdommo doberem-birime anded. Wongkoon yaron kuuRomdanbed ambibkin yena yemoon yaaana nangme burudande doriwen kumbedoonendiwen. Kumban Maak wedmoonkuu Yesu yaromkono kuu arimo, Romdanyi aromkono arebban, Seten yaromkonoarebban kwangkon. Maak kuu anam andi-wendan Rom aom doriib yi dowad buk keewongkoon.

WongkoonmanMaak yaningko anam kuu Yoon

Maak. Yesumbed God ye deme awinoonyaron kuu Maak kuu kewedmanmokowe, Yesu yoom yarindo. KumbanYerusalem aombed kainoon kowe, Yesuye weng wengamboroon. Pool yoomBaanabas yoom ibduruk weng amunkanyare dakmiwen kuuMaak nenwiniwen.Amaanbed Maak kuu Pita yoom Romaombed doboroon. Pitambed ye indobbedkomo wedmoon yaambed Maak kuu bukkee wongkoon. Wongkoon ye weeb kuu AD55 areb o AD 65 areb.Korok Weng

1. Yesu Kuu God Ye Deme Andowe Aw-inoon (1:1-13)

2. Yesu Kuu Galeli Angka Yarebe Ked-mengkandoon (1:14–6:29)

3. Yesu Galeli Koronde Ambibkin YenaAom Yarebe Kedmengkandoon (6:30–9:32)

4. Yesu Galeli Angka Ika Wene Ked-mengkandoon (9:30-50)

5. Yesu Yudeayiib Pereayiib Yaa YarebeKedmengkandoon (sapta 10)

6. Yesu Burudandoon Ye Orokbon Arim-ingkuAomKomoKamoon (sapta 11–15)

7. Yesu Bobnoon Yirimbed Nenkoonoon(sapta 16)

Yoon Baptaismanbed Yesu Ye Kiwaan Nek-woon

(Mt 3:1-12, Lk 3:1-18)1 God ye Mingki Yesu Keresu ye weng

amun andowoon kei.2 Kekee kurin anuk profesiman Ai-

saiyambed daande wongkoon kuu Godbedyedmoon,“Nembed ne weng yuk kanwini ye karub

yedmaniine,yedin wene eb wananeeb ye kiwaan

kuuyembedongmenenekwaneen.”3 “Amboon angkambed baande daanda-

neen,‘Yariman mananeen ye kiwaan nekwime,

ye kiwaan yorokmo ongmime.’ andi-mamaneen.” andoon.

4 Kwanekob, amaan arimbed Yoon kuuamboon aom wenekore, ambarakmi yaakoronde amonombenib baptais kerimeande baande daandimaan. Baptais kee,Godbed yi ambarakmi are nonondandi yedowad. 5 Kwanoone, Yudea ambibkin yekambong mimim koremdan yoom yi sitiYerusalemdan yoom, nimakarub yewudmokuu yeyiib yaa winiwen. Wenenib, yiambarakmi kuu dakmiiwe, yembed okYooden yirimbed baptais kerundoon.

6 Yoon kuu kemo kimimbed profesidanyi ebkad ongmimaib kumbed derenene,ye koborom yaa kuu dingkan kad yekobaiknongiib barimaan. Ye kuu ediibdura in okiibmo animaan. 7 Kwanedobere baande daandimaan, “Karub maane yoman anuk mananeen kuu korokdarewoob aromkonoyiib, ne arebban. Yeyonkad nong kuu nembed yiri bumangkedudmungki deme kuu ne kuu yiminban,amborom kuu yaningko kuu ambab arikowe. 8 Nembed yiib yaa kuu okbedbaptais kerundimain, kumban yembedyiib yaa kuu Kingkin Karadmoyiib baptaiskerundaneen.” andimaan.

Yesu Baptais Keroon(Mt 3:13–4:11, Lk 3:21-22, 4:1-13, Yn 1:29-34)

9 Kwane kuyaronbed, Yesu kuu Galeliambibkin ye kambong Nasaret domondeok Yooden yiri wonoone, Yoonbedbaptais kerunoon. 10 Kwane, Yesu kuu okyirimbed deederene wedmoone, ambid

Maak 1:11 247 Maak 1:34

kuu bengkeroone kuyaombed KingkinKaradmo kuu on arud areb ye ari wankubudoroon. 11Kwanoone, ambid arimbedbaande dakmi wengmo meneboon, “Ebkuu ne Dana, mimyob dowaken darewoobkeebdaan, eb yaa anamkubimain.” andoon.

12 Kwane kuyaambed erebnariyiib-ban Kingkin Karadmombed amboonangka wene ande yedmoone wonoon.13 Wenekore, ye kuu aron 40yiib kiibdingkan yi okad yaa doboroon. Ku-yaronbed, Setenbed mene ambarakmokande nemengkanande kamaane, Godye engyus kuu ye yaa mene oonenimokamiwen.

Ye Kedmengkandaneendan Ibduruk Boon(Mt 4:18-22, Lk 5:1-11, Yn 1:35-42)

14 Yoon kuu wii aom kamoniiwedoboroon yaron kuu, Yesu kuu weneGaleli aom God ye weng amun baandeyedmimaan, 15 “Amonombi yaron kuumuneen kii! Godbed nimakarub yaa korokkere ooni yaron kuu dia kereen kowe,ambarakmi yaa koronde amonombe wengamun yaa anam andime!” andimaan.

16 Kwane, Yesu kuu bowan Galeli kebedyaa wene wedmoone, Saimon yoom yedaman Endru yoom kuu oon bidan kowebowan angka oon bi ye men kamobiiwe,17Yesumbed yi yaa yedmoon, “Yiib kuu neyoman minibko, oon bi areb Godiib yaanimakarub bi ye kiwaan kedmengkanda.”andoon. 18Andoone, erebnariyiibban yi oonbi ye men kuu kuri nongkobendekorib, yeyoman kedmengkandok ande winiwen.

19 Ambabban kumbed wenenib wed-moone, Sebedi ye meed Yems yoom Yoonyoom kuu oon bi motod aombed oonbi ye men nekwe ongmiib. 20 Kwanewedmendekore, erebnariyiibban yembedyi yaa baandoone, yi ambe yoom yi demekarub yoom kuu domondekorib ye yomankedmengkandok ande winiwen.

Yesumbed Awad Yedme Anburoon(Lk 4:31-37)

21 Kwane, Yesu yoom ye yoman wini-wendan yoom wene Kapeenaum taun yaanandiiwe, Sabat aron keruune, Yesu kuuwene kurikuri ambiwoom aomnekore,andowe kedmengkandoon. 22 Kwane,nimakarub kuu ye kedmengkandi yaa kuuwengamberekorib binangkiwen, amborom

kuu God ye deme yaromkonoyiibbedkedmengkandi ye karub areb, Yuudan yiamob kedmengkandidan arebban kowekomarewa kii ande meeniwen.

23 Kwane kuyaambed, karub maa awadarewambed ibnenoon kuu Yuudan yikurikuri ambib kuyaom mene komkoon,24 “Yesu Nasaretman, eb kuu nub yaakomo kamandewed? Eb kuu mene nubmonmarandewedoo? Eb kuu nekaad, Godye Karadmo Ye Karub kui!” andoon.

25Andoone, Yesumbed awad yaa yobdoo-dmo yedmenoon, “Iwari kere! Ye niindemaom kuu koronde angkadere!” andoone,26karub kuu awadbed kot ayimaun areb ke-nambunmo kanyobene kankorarekore, yeniindem aom kuu komke angkadoroon.

27 Kwanoone, nimakarub korem kuubinangki darewoob kerekorib, yikarebkaamobiwen, “Kee komarewa kii! Ked-mengkandi yewewiib, aromkonoyiib kee!Yembed awad arewa yedmendaane, yeweng wengambere kwanimaib kuiyoo!”andiwen. 28Kowe, Yesu komo kamoon yeweng kuu kirodmo Galeli ambibkin aomokad yimin yimin yaa daande yareen.

Yesumbed Yemoon Ongmenaboon(Mt 8:14-17, Lk 4:38-41)

29 Kwane, Yesu yoom Yems yoom Yoonyoom Saimon yoom Endru yoom kurikuriambib domonde, Saimon yoom Endruyoom yi ambiwoom winiwen. 30 Saimonye anodkan kuu anikadiib kowe, angkiyeman ari angkuune, yuweng kuuYesu yaayedmeniwen. 31Yedmeniiwe, ye kuu yuyiibyaa wene dingki yaambed awinendoone,anikad kuu dowan keroone, nenkoonoonearomnenu yaro doberekoru, yi yaa animannekwe age bangkandeen.

32Kuye aron kubune amnoom yaambed,taundan yenambed bob anikaddan ko-remiib awad arewambed ibnendiwendankoremiib kuu Yesu yaa benminiwen.33 Benminiiwe taundan korem kuu ambibkuyaa mimyamo keriiwe, 34 nimakarubyemoon bob anikad maa maayiib menebi-wen kuu Yesumbed God yaromkonombedongmenaboone wadkeriwen. Angkonawad arewa yemoon yedme yenburena-boon kuu yi weng dakmi kuu kebenoon,amborom kuu ye kuu yikaad kowe.

Maak 1:35 248 Maak 2:12

Yesu Obonmo Angkambed Kurikuri Keroon(Lk 4:42-44)

35 Kwane warewinimbed, Yesu kuudeedere yaro ambiwoom kuu domondewene obonmoangkambed kurikuri keroon.36 Kwanoone, Saimon yoom yangkodmiyena yoom kuu wene ye ande onmiib.37 Onmenmo wene ye wedmenekorib,kenambun daaniwen, “Nimakarub koremkuu eb ande onmiib kii!” andiwen.38Kwanandiiwe, Yesumbed yedmoon, “Nubkuu koronde kimyen wunubka, kambongdia dia yaambed God ye weng amundaanda. Kwani ye dowad kumbed ne kuumanaan kowe.” andoon.

39Kowe, Galeli ambibkin aom dewenenib,Yuudan yi kurikuri ambiwoombed God yeweng amun daandenmo wenene, awadarewa yaa yedme yenburaane angkanimokamiwen.

Karub Kaningki Bowiib Ongmoon(Mt 8:1-4, Lk 5:12-14)

40 Kwane, karub kaningki bowiibkuu Yesu yaa mene dangbodin yiribumangkene eekmoon, “Eb dowakenkeroka ongmewebko amun kere ne karubyaa ika dabokna.” andoon. 41Kwanandoone,Yesu kuu mimyob darewoob keenekore, yedingki yire angkoronene, “Ne dowakenaa,amun kerok.” andoon. 42 Andoone kwanekuyaambed, kaningki bob kuu dowankeroone amun keroon.

43-44Kwanoone, Yesumbed weng yobdoodyedmenoon, “Kibireb kee wene, Goddore Yuudan dore wedyiri dobiri yekarub yaamo. Eb amun kerewen kuukorokbene. Kaningki bob aroon ye amobMosesbed yedme kowoon kuu kwanedingkan nengkebko agedmo keroko Godyaa baeb kone eso ande. Kwananeeb kuueb yaa komarewa keroon kuu yi yaa anamkwanoon ye dowad kowe, kwane. Kumban,eb yaa komarewa keroon kuu karub yenayaa dakmaab! Ma kwamaab!” andoon.45 Andoonkob wonoon kumban karubkuu wene ogoodmo kwane dakmenmowonoone, weng kuu daande yareen.Kwanoon kumbed Yesu kuu karubmurubiaari kambong aom awunindeban, amboromkuu ye yaa mene king kerok andaib

anded. Obonmo angka doreen kumban,nimakarub kuu kuyaa kuyaambed ye yaamenebiwen.

2Yesumbed Id Yidnoonman Ongmoon(Mt 9:1-8, Lk 5:17-26)

1 Aron yena dowan keruune, Yesu kuuikamene Kapeenaumaomyambib yaa nan-doon kii andiiwe taundan kuu wengam-berekorib, 2 yemoon nedbiwen kuu am-biwoomiib bunangkayiib kuu muubniwen.Nedbiiwe, yembed God ye weng amundaandoon. 3 Daandeene, karub kaningiibyenayiib kuu yimbed id yidnoon ye karubkuu nenminiwen. 4 Kumban Yesuyiib yaakuu nen awunindeban, amborom kuu ni-makarub yemoon kowe, ye doreen ye ko-rok arimbed wid yeman kuu bongmeko-rib, id yidnoon ye karub kuu did ariangkeen kumbed nong yaambed awine aw-ine kankubuniwen. 5Kwaniiwe, Yesu kuuyi anam andi yaa wedmekore, id yidnoonye karub yaa yedmenoon, “Ne dana, ebambarakmi kuu are nonondandoon kii.”andoon.

6 Andoone, Yuudan yi amob ked-mengkandidan yena kuu kuyaa dibiibkowe, wengamberekorib yikareb meen-dobenabiwen, 7 “Karub kee komarewakwane dakmeen kii? Ye kuu God yaningkomonmaroon kii. Kanembed ambarakmikuu are nonondandaneen? Godmo kii!”ande meeniwen.

8 Kwane kuyaambed, yi niindem aommeendobiib kuu Yesu kuu yekaadkeroonkowe, yembed yi yaa yedmendoon, “Ko-mande yiib niindem aom kwane meen-dobiib? 9 Id yidnoon ye karub yaa yob-doodban yedmi kuu kunambed? Eb am-barakmi kuu are nonondandoon andi dee?O dembe yaro eb did kande wene andidee?* 10Kumban, Karub Ye Mingki kuu Godye deme yaromkonoyiib ambarakmi arenonondandi ye dowad okad yiri monoonkowe, yiib akme kaadkeri yeman kuu kei.”andekore, 11 id yidnoon ye karub yaa yed-menoon, “Nembed ke yedmebdaan kei,dembe yaro eb did kande eb ambiwoomwene.” andoon. 12 Andoone, yi korem

* 2:9: Are nonondandoon andi ye weng kuu yobdoodban, amborom kuu are nonondandi ye weng kuu anam deeanamban dee wedmi yemanban kowe.

Maak 2:13 249 Maak 2:26

keenombiriiwe dembe yaro ye did kan-dekore wonoon. Kwanoone, yi korem kuubinangkekorib, God yaa kubene yedmiwen,“Nub kuu kee kwamunema wedmimokbankii.” andiwen.

Livai Yaa Yedme Nendoon(Mt 9:9-13, Lk 5:27-32)

13Angkon amaan, Yesu kuu bowan kebedangka wonoon. Wonoone, kadaareb kuuye yaa miniiwe, yembed andowe ked-mengkandoon. 14Kwane wene wedmoone,Alfeyus ye mingki Livai kuu Saesaa ye takod bimaib ye ambib mana aom dibeenkowe, Yesumbed ye yaa yedmoon, “Neyoman mene.” andoone dembe yaro yeyoman wonoon.

15 Kwane Livai yoom Yesu yoom Livaiyambiwoom winiiwe, tak od bimaibdanyemooniib Yuudan yikanmo yi amowamobawinindodan yena yemooniib Yesu ye ked-mengkandeendaniib kuu ye yoom dibo an-iman aniib. Yi korem kuu ye yoman wini-wen, yi kuu yemoon keroon.

16 Dibo aniiwe, Yuu yi amob ked-mengkandidan yena angkon yi kuuFarisi kowe, yimbed wedmekorib, yekedmengkandeendan yaa kaamondiwen,“Komande ye kuu tak od bimaibdan yoomambarakmidan yoom dibonib aniib?”andiwen. 17 Kwanandiiwe wengamboroonkowe, yembed yi yaa yedmoon, “Dokta kuuamundan yi dowadban, bob anikadiibdanyi dowad kowe, ne kee manaan keeyorokmo doriibdan yaa amonombimeandi dowadban, ambarakmidan yaaamonombime andi dowad manaan.”andoon.

Animan Koronde God Yaa Meeni Aron(Mt 9:14-17, Lk 5:33-39)

18Aronki yena kuuYoon ye kedmengkan-deendan kuu aronkimimo animan korondeGod yaa meenimo kamimaib. Farisidankangkon kwanimaib. Kwanimaib kowe,karub yenambed mene Yesu yaa kaamoni-wen, “Yoon ye kedmengkandidaniib Farisiyi kedmengkandidaniib kuu animan ko-ronde God yaa meenimo kamiib kowe, ko-marewakob eb kedmengkandeebdan kuukwanimokban?” andiwen.

19 Kwanandiiwe, Yesumbed inandeyedmoon, “Wonong awanandameen-man yangkodmia ye yoom doriib kuukomande animan koronde God yaameenimo kamaniib? Yiminban dowan.20Kumbanaronkuumananuun, aronkwaneawanandameenman kuu yi yaambednenwananeen. Kwananeen kumbedaniman koronde God yaa meenimokamaniib.

21 “Kuruweng kuu kei. Karub maaebkad barad yeeb kandene ebkad kurinbiringkoon ye dem yaa yoone kaarangkoonkaren, ogoone ebkad barad nedbeeneebkad kurin kumbed biringke demdarewoowiib kere arewa keroon karen.Kowe korem kwanimokban.

22 “Kuruweng maa kei. Karub maawain ok yeeb kande wain ok yowo bakadbed kurin yeman ongmiwen aombunoon karen, wain okbed kabayingke kadbiringke wain ok kuu onduknoon karen.Kwananeene, wain okiib wain ok yowoyiibkuu arewa keraneen kowe, kwanimokban,wain ok yeeb kuu wain ok yowo yeebaombed bunimaib.” andoon.

Sabat Aron Ye Yariman(Mt 12:1-14, Lk 6:1-11)

23 Sabat aron † mamaa arimbed, Yesuyoom ye kedmengkandeendan yoom wenemongkobon kuu kiwaan kebed angkaraangkara kowe wenonib, ye kedmengkan-deendanbed baali yob kuu biangke abdaadme anande kamiwen. ‡ 24Kwamiiwe,Farisidanbed Yesu yaa kaamoniwen, “Ko-marewa kii, komande Sabat aron arimbeddeme awinaib ye amob domokbiib?” andi-wen.

25 Kwanandiiwe, Yesumbed inandeyedmoon, “Dewid yoom yangkodmia yoomkuu animaniibban mungi bobnekoribkwaniwen ye weng kuu yiib ma kimingkin-dokowoo? 26Weng kei. God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok darewoobAbiataa doboroon yaron yaambed, Dewidkuu God ye kurikuri ambiwoom aomneneGod ye kerebiri arinambo ari nongko-bimaib ye om amob God dore Yuudandore wedyiri dobiridanmo ani yeman kuu

† 2:23: Sabat aron kuu Yuudan yi kurikuri yaron, yiidki yeman, deme awini kuu amob. ‡ 2:23: Baali yob biangkeab daadme ani kuu yimin, Yuu yi amob kuyaom kuu. Duteronomi 23:25 kimingke. Kumban Farisidanbed amob maa arikowiwen.

Maak 2:27 250 Maak 3:22

anoon. Anekore, yena kuu yangkodmia yaabangkandoone aniwen.

27 “Kwane, Sabat aron kuu nimakarubyi dowad Godbed ongmoon. Wengaiwoo?Nimakarub kuu Sabat aron ye amob yedowad ongmindo. 28Kwani kowe, Karub YeMingki kuu Sabat aron kuned ye Yarimankii.” andoon.

31 Sabat aron mamaa, Yesu wene

kurikuri ambiwoom aomne, karub dingkibiridiib dingki kongiib angkaknoon kuuwedmenoon. 2 Kowe, karub yena kuuSabat aron arimbed ongmokawedmekorib,kangdod aom wene yedmem Sabat aronarimbed deme awinoon kowe anam am-barakmoon andi ye dowad keenombiriwen.3 Kwane Yesumbed karub dingki arewayaa yedmenoon, “Nimakarub yi arinamboarimbed dembe.” andoon. 4Kwanandekore,yembed keenombiriwendan yaa kaamon-doon, “Sabat aron ari amob kuu kunambed,nimakarub yaa amun kami dee, arewakami dee, o dangkorodore nenkooni dee,aye kowi dee?” andoon, kumban yi kuuinandindo iwari keriwen.

5 Kwane, Yesu kuu yi niindem aomwabkad kara kuu yekaad kowe, norinwande miin kubiyiibban kerekore,kereknanabe karub dingki arewa yaayedmoon, “Eb dingki yire.” andoonekwanoon. Kwanoone, ye dingki kuukirodmo amunmo keroon.

6Kwanoone, Farisidan kuu korondeweneKing Erod dabokniwendan yaa komarewakere Yesu ayanuub ande dakmiwen.

Kadaareb Yesu Ye Yoman Winiwen(Lk 6:17-19)

7 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom kuyaa koronde bowanGaleli angka winiiwe, kadaareb kuuambibkin Galeli yaambed yi yomanwiniwen. 8Yembed komo kamoon ye wengkuu daande yaruune wengamberekorib,angkon Yudeadaniib YerusalemdaniibIdumea ambibkindaniib ok Yoodenyaradaniib awanewandeen Taiya taunyoom Saidon taun yoomdaniib nimakarubyemoon yeyiib yaa miniwen. 9-10 Yembedyemoon ongmenaboon kowe, bob anikad-dan kuu ye yaa badmenande kadaarebaom wibdidkanmo winiwen. Kwanimaib

kowe, nimingkaib andi ye dowad yekedmengkandeendan yaa yedmooneparai motod kanminiwen. 11 Kuyaronkuu awad arewambed karub ibnendiwenkuu ye wedmenekorib, ye arinamboarimbed bumangke kirobenib komkanib“Eb kuu God ye Mingki kii!” andimaib,12 kumban yembed yi yaa ye kuu God yeMingki kii andaib ande weng yobdoodyedmendimaan.

Apasodan Kinoon(Mt 10:1-4, Lk 6:14-16)

13-14 Kuye yondem ari kuu Yesu we-neene ye yoman winidan kangkon wini-iwe aangko angka daanekoriwe, yembedkedmengkandandameen ye karub wad ay-oowiib kinoone nedbiiwe yi yaa yedmen-doon, “Yiib kuu ne apasodan ande ki-naan kii.” andoon. Kuye dowad kuu yeyoom yarenib, yembed yedmaneena weneye weng amun kanwene daandenib, 15 yearomkono kondaneene awad arewa yaayedme yenburimo kamaniib kui.

16 Wad ayoob kinoondan yi aningkokuu kei, Saimon yoom (yaningko mamaaYesumbed konoon kuu Pita), 17 Sebediye meed Yems yoom Yoon yoom (yianingko mamaa Yesumbed kondoon kuuBoaneeges, kuye id kuu arud nambadareb ye karub), 18 Endru yoom Filip yoomBaatolomyu yoom Matyu yoom Tomasyoom Alfeyus ye mingki Yems yoomTedeus yoom Saimon nubka oone doberemande nangboonman yoom 19Yudas IskeriotYesu yaa ambodangoonman yoom kui.

Yesu Ye Aromkono Kuu God Yaambed Kan-doon

(Mt 12:22-29, Lk 11:14-23)20Kwane, Yesu kuu ika wene ambiwoom

aomnoone, nimakarub yemoon angkonmenebe aomne diiriwen kowe, ye yoomye kedmengkandeendan yoom kuu animanmengke anindeban keriwen. 21Kwane, yeenaya damana kuu weng kee wengam-berenib, “Ye kuu warudki keroon kowe,wene nendem.” ande nendok winiwen.

22Angkon Yuudan yi amob kedmengkan-didan yena Yerusalem arimbed miniwenkumbed yedmiwen, “Ye kuu awad arewayi korok darewoobbed ibnenoon kii. Awadkee yaromkonoyiib kumbed awad arewa

Maak 3:23 251 Maak 4:12

kuu yedme yenburaane angkanimo kamiibkii.” andiwen.

23 Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaakuruweng dakmoon, “Wengaiwoo?Setenbed ye awad arewa kuu ma yedmeyenburoone angkaniwenkowoo? Dowan!24 Ambibkin mimodan kuu andokbe yekayeka kere yikanmo nangmaniib kuu,dobaraibban yowore dowan keraniib.25 Kwane ambib mimodan kuu andokbeandokbe kamenib yikanmo nangmaniibkuu, dobaraibban yowore dowan keraniib.26Seten awene kwangkon andokbe andokbekamenib yikanmo nangmiwen karen kuu,dobaraibban yaromkono yimin wandi aronmuneen karen. 27 Anam kuu kei. Karubmaambed karub aromkonoman yambi-woom no bongme aomne ye yiribmanbi kuu yiminban, karub aromkonomankuu oonoon kowe. Ibduruk kuu yembedkarub aromkonoman kuu nong yengbekowekored, yambiwoom bongme aomneye yiribman bi kumbedmo yimin.

28 “Nembed yiib yaa ke anam yedmen-daan kei, nimakarub yi ambarakmiyiib Godyaningko monmari wengiib korem kuu arenonondandi kuu yimin. 29Kumban kanem-bed Kingkin Karadmo yaningko monmara-neen kuu aron korem korem are nonon-dandaanban.” andoon. 30Kwane yedmoonamborom kuu yimbed ye yaa kuu awadarewayiib andimaib kowe.

Yesu Ye Enaya Damana(Mt 12:46-50, Lk 8:19-21)

31Kwane, Yesu ye ena yoom ye damanayoom kuumene bunangkambed doberenibkarub maa yedmiiwe ambiwoom weneYesu yedmenok wonoon. 32Kadaareb kuuye dia diberenib awanewandiwen kowe,yimbed Yesu yaa yedmeniwen, “Eb enayoom damana yoom kuu eb wedmebdandebunangka doriib kii.” andiwen.

33 Kwanandiiwe, yembed kaamonoon,“Ne enaya damana kuu kane kane?”andoon. 34 Kwanandekore, ye dia dibereawanewandiwendan yaa kereknanmodewene yedmoon, “Ne enaya damana kuukee dibiib kei. 35 Kane kanembed God yedowaken yaambed kamimaib kuu ne enayadamana kii.” andoon.

4Kab Kiradmoon Ye Kuruweng(Mt 13:1-23, Lk 8:4-15)

1 Yesu kuu angkon ika bowan angkawenekore, andowe kedmengkandeene,nimakarub yemoon ye yaa menebeawanewandiib kowe, yi kuu ok kebedyaa kwane dibiriiwe, ye kuu paraimotod aombed aomne dome angkarokebed diambed yinmonekore, 2 kuruwengyemooniib yi yaa kedmengkandene mayedmoon kuu kei.

3 “Wengambirime! Yongbon yarimankuu ayongmon yeeb angka wene yob kabkiradmande wonoon. 4 Kwane wene ki-radmenmo wonoone, yob yena kuu ki-waan angka kiroboon kowe, onbed wanmenebe ane dowan keriwen. 5Kwane, yobyena kuu dumnad yiri okad embengmoari kiroboon kowe, kirodmo demboon,amborom kuu okad kuu ambab yirimbankowe. 6 Kab kuu demboon kumban okadkuu ambab yirimban kowe, yumburumambab yiri kubunebindo keroone, aronyaro mene yuruune niminbed kab kuu ko-knoon. 7 Yob yena kuu okad yik kawiibari kiroboon kowe demboon. Demboonkumban yik kabbed dabuknandoon koweidiib kerindo. 8Yob yena kuu okad amunari kiroboon kowe, dembe deederene idiibkere wonoon. Yena kuu id 30yiib, yena kuuid 60yiib, yena kuu id 100iib keroon.” andekuruweng dowan kerekore, 9 yedmoon,“Kanembed kerendemiib keroka kwanewengamborok.” andoon.

10 Amaan, kadaareb wenebiwen yeyoman kuu ye kedmengkandeendan wadayoob yoom yena ye yoman yarebiibdanyoombed Yesu yaa kuruweng ye id kandiye dowad kaamoniwen. 11 Kaamoniiwe,yembed yedmoon, “Weng id angkarabiknoon kuu yiib yaa korokbendimain,Godbed korok kere ooni yeman. Kumbanne yaa daboknindodan kuu kuruwengyaambedmo dakmimain 12 kowe, God YeWeng aom wongkoon kuu yi yaa kwamunekeroon kuu ke yedmoon kei,‘Yi kuu wedmimaib kumban akmi ye id

kandindeban,wengambirimaib kumban weng id

kandindeban.Kwamune kuu id kandaniib kuu

Maak 4:13 252 Maak 4:38

amonombaniiwe Godbed yi am-barakmi are nonondandaneenkui.’ ” andoon.

13 Kwanandekore, kedmengkandeendanyaa ika yedmoon, “Kuruweng kee idkandindoyoo? Kee id kandindo kowe,kuruweng maa maa ye idbed kandaniibdee? 14 Id angkara kuu kei.

“Yongbon yariman kuu God ye wengamun kiradmoon areb. 15Nimakarub yenakuu okad kamkono kiwaan areb. Yob yenakiwaan angka kiradmoon kuu God ye wengamunwengambiriwenkumbanwengyi yaakiradmoon kuu Setenbed mene benwini-maan. 16Nimakarub yena kuu dumnad yiriokad darewoobban ari areb. Yob kirad-moon kuu God ye weng amunwengamberekubiwen 17 kumban, yi kuu yumburumi-ibban areb kowe, aron doboobban wengamuniib awine dobirimaib. Kuu kwamune,God yeweng amuniib yaa yenbandi o dababkondi ye arud barang yi yaa manaanekirodmo God ye weng amun yaa kuu ko-rondimaib. 18 Nimakarub yena kuu okadyik kawiib areb. Yob kiradmoon kuu Godye weng amun wengambiriwen 19kumban,okad kiri doruub ye meenimo dobiriyiib,yiribman yemoon baan kowe God yaambanyiribman yaamo kubimo dobiriyiib, yirib-manmaa maa bi ye inameniib kumbed Godye weng amun dabuknandoon kowe, Godye weng amun kuu ye idiibban keriwen.20 Nimakarub yena kuu okad amun areb.Yob kiradmoon kuu God ye weng amunwengamberekorib, anam andaiwe God yeweng amun ye id kuu yena 30yiib kere,yena 60yiib kere, yena 100iib ika ika keroonkwamune kerimaan areb kii.” andoon.

Komo Bangkabdoon Kuu Awine Ambangke21 Kwane, yembed ika yedmoon, “Lem

kuu kanmene meneki wongdem aom kowidee, angkimbon arak dabderem aom kowidee? Kwanimokban, lem ye dobirimbonari kowimaib. 22 Komo biknoon kuu dianyaa kowaneen. 23 Kanembed kerendemiibkeroka kwane wengamborok.

24 “Komo wengambiriwen kuu korobemeenime. Yiibbed yena yaa wengyundi-maib kuu Godbed yiib yaa kangkonkwamendiwen kwamune areb yiib yaawengyundaneen, kumban korobe andan-gke keenombaraneen kumbed kakman kuu

ariyiib yiib yaa kondaneen. 25 Kanembedanam andi yekaad ongme meenaneenkuu Yarimanbed yemoon bangkananeen,kumban kanembed kuuyiibban kuu yemankorem kuu ye yaa Yarimanbed yekabaneen.” andoon.

Yob Dembi Ye Kuruweng26Kwane, yembed ika yedmoon, “Godbed

korok kere ooni kuu kekamune areb.Karub maa yob kab okad yiri kiradmoon.27 Yembed amnoomiib angke awingyawiibdembe kameen kumban komarewa yiimdeedere kainimaan kuu yekaadban. 28Okadyuka bangkanimaun. Ibduruk kuu korokaangke deedere imkonoyiib kere norokiibkere idiib kerimaan. 29Kwane, yob kuu idiibkere amne yumu keraane bimaib.” andoon.

Mastet Yob Ye Kuruweng(Mt 13:31-32, Lk 13:18-19)

30Angkon ika yembed yedmoon, “Godbedkorok kere ooni kuu komo kuruwengyaambed dakme kwamune areb ande ked-mengkanuub? 31Kukuu at mastet areb, yeyob kab embeng embeng, yob kab yenaarebban kumbed be wene okad yiri kib-ingkimaib areb. 32Kumban mastet yob kabkuu deedere darewoob kere yongbon kabyena arebban kowe, nondong dareb darebkeraane, ayari onbed wanmene kubun aomdibirimaib.” andoon.

33 Yesumbed kuruweng kee areb kwa-mune weng yemooniib weng amun dak-moon kuu nimakarub yi kaadkeri ye ku-munkingki kuyaambed kedmengkandoon.34Yekuu kuruwengmoogoodwengiibban yiyaa daandimaan, kumban ye yoom ye ked-mengkandeendan yoom yimbirimo keri-iwe, weng id korem kuu kedmengkandoon.

Yesumbed Nuuwa Oknondoka Kebenoon(Mt 8:23-27, Lk 8:22-25)

35 Kuyaron oobne yaambed, Yesumbedye kedmengkandeendan yaa yedmoon,“Nub kuu koronde bowan yara yanem.”andoon. 36 Kwanandoone, yi kuukadaareb domonde kwane parai motodnandekoriwa, yenayiib yi parai motodiibibnekoriwa, andowe yaniwen. 37 Kwaneyaniiwe, wedya kuu nuub darewoobkuwengiib wuure kanmonoon kumbed,oknondok kuu motod aom ambungkaneamburunande kameen. 38Yesu kuu motodyibi anukbed korok ambongkoni yemaniib

Maak 4:39 253 Maak 5:20

kowekore kwari unuk angkoon kowe, yekedmengkandeendanbed kaakmenenibyedmiwen, “Kedmengkandi korok oi. Ke okkubunandamuub kei, eb meenindoyoo?”andiwen.

39 Kwanandiiwe, ye kuu dembene nu-uwiib oknondokiib yaa yobdood yedmoon,“Iwari ema kerime!” andoon. Kwanan-doone, nuub kuu dowan keroone kwane okkuu yewenub kereen. 40Kwane, yembed yekedmengkandeendan yaa yedmoon, “Yiibkuu komande undeek keriwen? Anamandindokowoo?” andoon.

41 Kwanandoone, yi kuu binangke unidarewoob keriwen kowe, yikareb kaamobi-wen, “Kee kane kii? Nuuwiib oknondokiibkuu ye yaa wengambaraniibmo kowe yii!”andiwen.

5Awad Arewayiib Ibneniwenman Ongmoon(Mt 8:28-34, Lk 8:26-39)

1 Kwane Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom bowan Galeli yara Gerasinambibkin yaa yaniwen. 2 Kwane yaneko-riwa, Yesu kuu parai motod aombedangkadoroone, karub awad arewayiib ib-neniwen ye karub kuu botdem bob konom-bon aombed mene ye yaa durunenandemonoon. 3-4Karub kee botdem bob konom-bon aombed dobirimaan. Aron yemoonkarub yenambed ye dingki yaa seinnongbed yenbenekorib yeeng baradbed yeyon ayoob dange yenbimaib, kumban nongkuu buruwadmene yeeng barad kangkonmonmare dudmungkimaan. Ye aromkonokuu karub korem burudandoon kowe,awine yengbenindeban yiminban keriwen.5 Aron korem awingyawiib amnoomiibkuu kwane botdem bob konombonaomiib aangko ariyiib kwangkambeddoberemberene komkimame bot baradbedyemeren bungenabimaan.

6 Kwane ye kuu ambabbed Yesuwedmenekore, kabaanmo mene ye muru-bia arimbed dangbodin yiri bumangkoon.7-8 Bumangkoone, Yesumbed yedmenoon,“Awad arewa, karub ye niindem aomkuu angkadere.” andoone, naawonmobaandoon, “Yesu, Korem BurudandoonArimbed Ye God ye Mingki! Ebbed neyaa komo kamandewed? God yaningkoyaambed yedme kowe, ne yaa yewed

darewoob kawe monmaruwaab!” andoon.9 Yesumbed kaamonenoon, “Ewaningkokuu kane?” andoon. Andoone, yembedinandoon, “Naningko kuu Kadaareb,nub kuu yemoon kowe.” andoon.10 Kwanandekore, Yesu yaa ambibkinbunangka benkiradmaab ande angkon ikaika eekmoon.

11 Awon amongkob wad yemoonkuu aangko kaat ok kebed yaambedanengkanan yarebiib kowe, 12 awadarewambed Yesu yaa eekme yedmiwen,“Nub kuu awon niindem aom winimeande yedmebko wenem.” andiwen.13 Kwanandiiwe, yembed kwanime andeweng kondoone, angkadere wene awonniindem aom aomniwen. Awon wadyemoon korem kuu 2,000iib areb aangkokaat angkambed kirokmone ok yirikabaane bubke konok anenib dukniwen.

14Kwaniiwe, awonyi arian kuukabaanmowene taundaniib okad angkadaniib yaadaandiiwe, wengamberekorib wenekomarewa keroon ande ika wedmokminiwen. 15 Kwane, mene Yesuyiibyaa nandekorib wedmiiwe, awad arewayemoonbed ibneniwen kumbed angkadiri-wen ye karub kuu inwaroon kumbedinamen amunmo kuyaa dibeen kowe, yikuu uniwen. 16 Kwane, wedmiwendanbedawad arewambed ibneniwen kumbedangkadiriwen ye karub ye wengiibawon yaa komarewa keroon ye wengiibkuu menebiwendan yaa dakmiwen.17 Kuyaambed nimakarubbed yi ambibkinaom kuu koronde wonok ande yobdoodmokaamoniwen, Yesu yaa.

18 Kwane, Yesu kuu parai motod aomaomnoone awad arewambed ibneniwenangkadiriwen amun keroon ye karub kuumene Yesu yaa eekme ne yoom wenemandoon. 19 Kumban, Yesumbed yedmoon,“Yii, eb ambiyoom wene Yarimanbed ebyaa komarewa kere mimyob keebdeneeb dabab arene ongmebdoon kuu weneeb ambe awene yaa daande.” andoon.20Kwanandoone, karub kuu koronde weneambibkin Dekapolis aom Yesumbed ye yaakomarewa kerunoon ye weng kuu andowedaandoon. Kwane daandoone nimakarubkorem kuu binangkiwen.

Wonong Koyu Anam Bobneen Yoom

Maak 5:21 254 Maak 6:2

Anikad Ye Wonong Yoom(Mt 9:18-26, Lk 8:40-56)

21 Kwane, Yesu kuu parai motodbedika bowan yara yane bid yaa doroonakadaareb yemoon kuu menebe ye angkaraawanewandiwen. 22 Kuyaambed kurikuriooni ye karub maa yaningko Yairuskuu kuyaa mene Yesu wedmenekore,ye yon yiri bumangkene okad yirikorok kankibine 23 Yesu yaa yobdoodmoeekme yedmenoon, “Ne dana mungkanbobnandamuun kowe, anam mene ebdingki yu yaa kowebko amun kerenuwadkeruk.” andoon. 24Andoone, Yesu kuuye yoom winiwen.

Winiiwe, kadaareb yemoon kuu yeyoman wene nimingke awanewandiwen.25 Kuyaa kuu wonong maa yu kuu woodandemwuroon kuu dowan kerindeban.Weeb wad ayoowiib kwamune doruun.26 Yu kuu doktadan yaa od kowauneongmimaib kumban dowan kerindeban yuod dowan kereen, kumban yu durud yewedkuu darewoob kereen. 27 Kwane, Yesuye weng wengamberekoru, nimingkaibaombed yoman yaro mene yebkad yaa emaangkoroneneen, 28 amborom kuu yumbedmeeneen kuu “Yebkad yaa angkoronaniinkuu amun keraniin.” andeen. 29 Kwanekuyaambed yu wood kuu kirod dowankeroone, yukarebmeeneen, “Anam, ne kuukuye durud yewed kara kuu dowan keroonkii!” andeen.

30 Kuyaambed Yesu kuu meenoonye ongmi yaromkonombed maa yaaamun kerunoon kowe, amonombenekadaareb aom kaamondoon, “Kanembedne ebkad yaa angkorowoon?” andoon.31 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed yedmiwen, “Eb wedmeewoo?Nimakarub eb yaa nimingkaib kowe,komande eb kuu kanembed angkorowoonandeeb kii?” andiwen. 32 Kumban Yesukuu kanembed kwanoon ande kereknanmodeweneboon.

33 Kwane, wonong yu yaa komo keroonkuu yukaadkereen kowe, mene ye yon yiribumangkenu, kiringmiyiib uniyiib kumbedkoremanammodaaneen. 34Kwane, yembedyu yaa yedmendoon, “Ne dana, kub anamandimbed ongmebdoona wadkereeb kowe,durud yewediibban dore amunmo wene.”andoon.

35 Yesu kuu kwane dakmeene, karubyena kuu Yairus yambiwoombed miniwen.Mene yedmiwen, “Eb dana kuu bobneenkii. Kwani kowe, Kedmengkandi korokkuu domoneneewo, maa yaa wonok.” andi-wen. 36Kwane, Yesu kuu yi weng wengam-beredandekore, Yairus yaa yedmenoon,“Eb meenaab. No anam ande meene.”andoon.

37 Kwanekore, Pita yoom Yems yoomYems ye daman Yoon yoom yaa wenemande, karub yena kuu dobirime andoone,dobiriiwe winiwen. 38 Kwane weneYairus yambib yaa nandekorib, Yesu kuuwedmoone nimakarub kuu wayirindenibamengiib naawonmo yuudiyiib kamiib39 kowe, ye kuu ambiwoom wene yiyaa yedmoon, “Kee komarewa kwanewayirindenib yuudiyiib kamiib? Wonongkoyu kee bobnindo, no unuk angkeen.”andoon. 40 Kumban yi kuu ye yaa ambonbaaneniwen.

Kwaniib kowe, “Bunangka angkanime.”andoone, yi korem kuu angkaniiwe, Yesuyoom awodki yoom awaan yoom yekedmengkandeendan ayoobmim yoomkumbedmo koyu yu bob angkuun aomawuniwen. 41Awunenib, yembed yu dingkiyaambed awinendekore yedmoon, “Talitakum.” andoon ye weng id kuu “Dana,dembe.” andoon. 42 Kwane kuyaambedkoyu kuu dembenu andowe dodkanmodewenebeen. Kuyaambed yi kuu binangkidarewoob keriwen. Yu kuu weeb wadayoowiib. 43 Kwaniiwe, yembed wengyobdood yi yaa yedmendoon, “Karubyena yaa kuye weng kuu dakmaiweyikaadkeraib.” andekore, “Animan maakondibko anuk.” andoon.

6Yesu Ye Kambongdan Kuu Ye Yaa Kubindo(Mt 13:53-58)

1Kwane, Yesu kuu kuyaa koronde ye ked-mengkandeendan be ye kainoon ye kam-bong yaa be wonoon. 2Kwane, Sabat aronkeruune, kurikuri ambiwoombed andowekedmengkandoone, yemoon kuu wengam-berenekorib binangkiwen.

Binangkekorib, yikareb kaamoniwen,“Karub kee, kedmengkandi kee kunambedboon? Inamen mengmeng kara keekanembed konoonkob, God yaromkono

Maak 6:3 255 Maak 6:22

wedmi yeman kuu ongmimaan kii! 3Ye kuuno ambib yenbi ye karub kuda! Ye kuuMeriyu dana, Yems yoom Yosef yoom Yudasyoom Saimon yoom yi aagorok kedi! Yeyangkura kuu nub yoom keyaa doruuwa!”andekorib, ye yaa kongeniwen.

4 Yesumbed yi yaa yedmoon, “Pro-fesiman kuu yemoonbed karub amunandimaib kumban, ye kambongdaniibye karubkimiib ye ambanga damanaaweneyiib kumbedmo ye yaa karub amunandimokban.” andoon. 5 Kowe, ye kuuGod yaromkono wedmi yeman kuu yekambong kumaom ma korokbindo. Bobanikaddan mimim kumbedmo arimo yedingkimbed ari kowe ongmoone amunkeriwen. 6 Kwane ye kuu binangkoon, yikuu ye yaa anam andindo kowe.

Yesumbed Wad Ayoob Yedmoone YeWengiib Kanwiniwen

(Mt 10:1-14, Lk 9:1-5)Kwane, Yesu kuu wene kambong

kambong yaa kedmengkandenmo yaroon.7 Kedmengkandeendan wad ayoob kuuyedmoone, ye yaamo keriiwe, awad arewayenburi yaromkonoyiib kondene ayoobayoob nekwoon kuu wenebe weng amundakmi ye dowad. 8 Nekwekore, yembedkwamunime andi ye weng daandoon,“Yiribmaniib ma be wanaib, kungkangatmo. Omiibban meniibban odiibban,kui. 9 Yonkad deebime kumban ebkadmaayiib maandaib. 10 Kambong maaaomnibko, karub maambed nambiwoomminiiwo doberem andoonka, kwanekuyaom dobirime. Doberenib kumbedwene kambong kuyaom domondi yaronkeraneen, ambib maa yaa wene dobaraib.11 Kambong maa aomnibko, yiib yaakubendokban kere wengamberendokbankeribka, yiib yon dabderem yiri ingkudkuu wangkibko kiroboko koronde winime.Kwananiib kuu yi inamen arewa kuu yikaakmi ye dowad.” andoon.

12 Kwane daandoone, yi kuu wenebenimakarub yaa ambarakmi yaa kuu ko-ronde amonombime ande kedmengkandi-wen. 13 Kedmengkandenib, yimbed awadarewa yemoon yenburenib, bob anikaddanyemoon kuu yi korok ari olif yob ambod okamun kerundi yeman kumbed bunabende

kurikuri keriiwe, God yaromkonombedamun keriwen.

Yoon Baptaisman Ye Korok Wandiwen(Mt 14:1-12, Lk 9:7-9)

14 Yesu ye weng yirin daande wuneenkowe, King Erod kangkon wengamboroon.Yenambed dakmiwen, “Ye kuu Yoon Bap-taisman bobnoon yirimbed demboon kii.Kwanekob God yaromkono wedmi yemankorokbimaan.” andiwen. 15 Kwanandiwenkumban, yenambed yedmiwen, “Ye kuuElaidya kii!” andiwen. Kumban yenambeddakmiwen kuu “Ye kuu profesiman maa,kurin anuk yiri doriib kwamune areb kii!”andiwen. 16Kwane dakmimaib kowe, Erodkuu wengamberekore yedmoon, “Ye kuunembed Yoon ye korokwandaane bobnoonkumbed demboon kii!” andoon.

17 Anuk yiri kuu King Erod yembedkwanime andi ye weng kondoonkob,Yoon kuu awinene nong yengbe kanwenewii aom kowiwen. Yembed kwanoonamborom kuu ye aagorok Filip yewonong Erodiasbed yu ambi dankaredomonenuune Erodbed yu kuu awanoonkumbed 18 Yoonbed Erod yaa yedmimaan,“Eb aagorok ye wonong awani kuu amob!Eb aagorok bobnindo kowe.” andoon.19 Kwaniiwe, Erodiasbed Yoon yaa arudwandunekoru ayande kameen kumban,yu kuu kwanindeban, 20 amborom kuuYoon kuu inamen yorokmo awinenekaradmo ye karub kowe, Erod kuuunekore Erodias yu arud kuu kebendeye oonoon. Erod kuu Yoon ye wengwengamberene ne kiwaaniibban ee andekirinwimaan kumban ye dowaken ye yaawengambarande kamimaan.

21 Amaanbed, King Erod ye wooneenyaron ani orok ani yeman yaron muneenkowe, Erodiasbed kibikee ne aron kii andemeeneen. Erod ye korok korok dare-woowiib ana nangmidan yi korok korokiibGalelidan yi korok korokiib kuu yambi-woom animanbon kowoon yaamo keriwen.22Kwaniiwe, Erodias yumungkan kuumeneawuderenu ebkad wayirikni andi andeen.Kwaneen kuu Erod yoom ye owod meneaniman aniibdan yoom kuu kubiwen.

Kwane, King Erodbed wonong koyukuyaa yedmendoon, “Kub dowakenmo,komone yaa kuukaamowebkonembedkub

Maak 6:23 256 Maak 6:47

yaa kabda.” andoon. 23 Andekore yu yaawiim aangki areb yedme kowoon, “Komokaamonaneeb kuu kabdeni, nembed oon-aan yambibkin kangkon andokbe angkarakuu kub kabdaniin.” andoon.

24 Andoone, yu kuu yi domonde weneyu awaan yaa kaamondeen, “Ne kuu komokawok andaniin kii?” anduune, awaanbedinande yedmeen, “Yoon Baptaisman ye ko-rok kii.” andeen. 25Kwananduune, kirodmokoyu kuu wengiib king yaa kanwene yed-meen, “Ne dowaken kuu kibirebyamoYoonBaptaisman ye korok kuu yabad arimbedkowe kawe.” andeen.

26 Anduune, King Erod kuu ye inamenaom kuu yiminban darewoob keroonkumban, ye wiim aangkiyiib ye yoomaniwen kuu ye weng wengambiriweniibkuyaambed yu weng wengamberedandikuu yiminban keroon. 27Kowe kwane yem-bed korok wi ye karub yaa daanoon, “WeneYoon ye korok wanmene.” andoone, wenewii aombed Yoon ye korok kuu naroon.28 Narekore, korok kuu yabad arimbedkanmonoone kande koyu yaa kondoone,yumbed kanwene yu awaan yaa kondeen.29 Kwane, Yoon ye kedmengkandidan kuuweng kee wengamberekorib, ye id kuukanwene bobkonombon ye botdem aomkowe mangkiwen.

Yesumbed 5,000iib Animan Bangkandoon(Mt 14:13-21, Lk 9:10-17, Yn 6:1-13)

30 Apasodan kuu wenebekorib, Yesuyaa ika mene awanewandenib, yimbedkomarewa kamenib kedmengkandiwenkuu ye yaa daaniwen. 31Kwane, nimakarubyemoon kuu mene wene kamiib kowe,yi kuu animan anindeban. Kwani kowe,yembed yi yaa yedmoon, “Yiibbedmo neyaa minibko wene kuweng aweneyiibbanyaambed dibere yiidkem.” andoon.32 Andoone, yimbedmo parai motodaombed wene obonmo yaa andowewiniwen.

33 Kumban motod aom awuniiwe,yemoon kuu wedmendekorib yi kuuyikaadkeriwen kowe, taundan kuu yonkakabaanmo wene Yesu awene wanandamiibyaa yidin wene kuyaa doriib. 34 Kwane,Yesu awene kuu wene wirinekoriwa, Yesukuu kadaareb kuu wedmendekore, yi yaamimyob keendoon, amborom kuu yi kuusibi areb kumban ooni ye karuwiibban

areb. Kowe, yembed weng yemoonkedmengkandoon.

35Wene oobnone, ye kedmengkandeen-dan mene ye yaa yedmiwen, “Keyaa kuuobonmo kambongiibban, angkon mirik-nandameen kii! 36 Kowe, nimakarub keeyedmendebko, wenebenib awanewandeenye okad angkayiib kambong kambongyaa wenebe yikareb animan berengkanananime.” andiwen.

37 Kumban yembed yedmoon, “Yiibbedaniman bangkandibko anime.” andoon.Kwanandoone, yimbed ye yaa yedmeni-wen, “Nimakarub korem yi animanberengkanuub kuu od darewoob kii! Odkuu wood kaningkaningiib deme ye kak-man areb kii! Nub kuu wene kwamune an-iman kuu berengkane bangkandanuubkobananiib dee? Yiminban oi!” andiwen.38 Kwanandiiwe, yembed kaamondoon,“Yiib kuu om komoyiib? Wene wedmime.”andoon. Kwanewenewedmekorib, yimbedyedmiwen, “Om angkoyiib okyiri oonayoowiib kii.” andiwen.

39Kwane, Yesumbed nimakarub yaa yed-moon, “Wadbed nekwane kereek ari dibir-ime.” andoon. 40Andoone, yi kuu yikarebnekwane wad mimo kuu 100iib kere wadmaa kuu 50yiib kere kwamune nekwanmowene dibiriwen. 41Kwaniiwe, yembed omangkoyiib oon ayoowiib kuu bene ambidari wedmene God yaa eso andekore, omiibooniib kuu domangkoon. Kwanekore,ye kedmengkandeendan yedmoone, ni-makarub yaa benbangkandenmo yariwen.

42 Yi korem kuu ane mikmoniwen.43 Anekoriwa, ye kedmengkandeendanbedomiib ooniib dungkun dungkun kuu benkabed aom kambungke dewene kabed wadayoowiib kuu ambonmo wire wonoon.44 Nimakarub korem animan aniwen kuukarub 5,000iib.

Yesu Ok Animari Dodkanmo Wonoon(Mt 14:22-36, Yn 6:16-21)

45 Kwane kuyaambed Yesu kuu yekedmengkandeendan yaa yedmoon,“Motodbed Betsaida yaa yiibdin yanime.”andoone winiiwe, angkon kadaareb yaaika winime ande yedmekore domondoon.46 Kwane domondekore, aangko ari wenekurikuri kerok wonoon.

47 Kwane miriknoone, ye kedmengkan-deendan kuu motodiib bowan wedangka

Maak 6:48 257 Maak 7:15-16

domenmo weniib. Yesu kuu bid yaa yem-birimo keroon. 48 Kowe, ye kedmengkan-deendan kuu wedmendoone, ud yaa yob-doodmo awingke dongmenabiwen, am-borom kuu nuubbed yi yaa naawonmodedmonoon kowe. Amnoom warewiniyaambed yiyiib yaa bowan animarimbeddodkanmo wonoon. Wene yi kuu buru-dandokandoon 49-50kumban, yi kuu ye wed-meniiwe ok animari dodkanmo meneene,yimbedmeeniwen kuu ye kuu awadmanokande unekorib komkiwen.

Kwane kuyaambed, yi yaa daandoon,“Nembed kei, yiib unaib, yiib niindemaom aromnime.” andoon. 51 Kwanekore,yiyiib yaa motod aom aomnoone nuub kuudowan keroon. Kwanoone yi kuu binangkidarewoob keriwen, 52amborom kuu yi kuuomdini aniwen ye weng id anam kandindo,yi mimyob kuu kebeniwen kowe.

Bob Anikaddan Ongmenaboon53Kwane, yara yane bidambib Genesaret

yaa wirine kuyaa motod nong boroniwen.54Kwane kuyaambed, nimakarub kuu Yesuwedme yikaadkeriwen 55 kowe, kabaanmowene ambibkin kuyaom bob anikaddan ko-rem yi did arimbed be kunaya winimaanyaa be minimaib. 56 Yesu kunaya wini-maan, kambong aom o taun aom o am-bibkin angka o kunaya winimaan kuu bobanikaddan kuu yenambed be mene kam-bong wedya nongkobimaib. Kwane yi kuubadmendok ande eekmimaib, yebkad do-boob dungkun yaa kangkon, korem kanekanembed ye yaa badmeniwen kuu amunkeriwen.

7God Ye Amob Yaamo Wengambiri(Mt 15:1-20)

1 Farisidaniib Yuudan yi amob ked-mengkandidan yenayiib Yerusalemyaambed mene, Yesu yaa awanewande2 wedmiiwe, ye kedmengkandeendanyena kuu yi dingki ogindo kumbed aniibkowe, oo God yaa meenindo kumbedaniib ande meeniwen. 3 (Yuudan yoom yiFarisidan yoom yi korem kuu yi aamkonoyi amowamob awinimaib kowe, animokbanyi dingki kuu kurikuri kere ogekori-wed. 4 Kwane, animan berengkimaibbonyaambed minimaib kuu animokban yika

ogekoriwed. Angkon, yi kuu aamkonoyi amowamob yena yemoon yaambedawinimaib, meneki awene ogi ye karakuyiib kui.)

5 Kwani kowe, Farisidan yoom Yuu-dan yi amob kedmengkandidan yoombedYesu yaa kaamoneniwen, “Komoyiibkobeb kedmengkandeebdan kuu aamkono yiamowamob yaambed dorokban, kurikurikere dingki ogindombed yi animan ani-maib?” andiwen.

6 Kwanandiiwe, yembed inande yed-moon, “Yiib kuu aadidmidan kii! Aisaiyakuu unyeman profesi weng wengamberedakmoon kuu yiib yaa anammo keroon.Dakme wongkoon kuu,‘Nimakarub kee, naningko wengbed

kankoonimaib,kumban yi mimyob kara ne yaa kuu

ambab.7Yi kedmengkandi kuu karub yi inamenmo

kedmengkandimaib kowe,yimbed naningko kankooni kuu yim-

inban keroon.’ andoon.8“Yiib kuu God ye amob kuu korondiiwe

wene angkanoona, karub yi kedmengkandiyaambed awiniwen.” andoon.

9Andekore, yembed yi yaa ika yedmoon,“Yiib kuu God ye amob kuu kan angkakowene yiibka yiib amowamob yaamo aw-inimaib. Kumban yiibbed inamen keyaakuu kiwaan amun ande meenimaib kii!10Mosesbed yedmoon, ‘Yiib ambeya enayayaa wengambere awandime. Kanembedyambeya enaya yaa amkidbaneen kuu ayekowi yeman.’ andoon. 11 Kumban yiibbedkedmengkandimaib kuu kanembed awodkiyaa o awaan yaa yedmaneen kuu, ‘Nem-bed yiib yaa komo awandaniin kuu Godyaa munob kowi yeman ande kowaankowe, yiib yaa kondindeban.’ andaneenkuu 12 yiibbed ye arian awandi kuu keben-imaib amob weng andewen kowe andi-maib. 13 Yiib kwamimaib kumbed yiibbedGod Ye Weng awine kankubunene yiibamowamobmo awinimaib. Yiib kuu kwa-mune maa maa kamimaib kii!” andoon.

Nimakarub Yi Mimyob14 Andekore, kadaareb yaa yedmoon,

“Minime. Yiib korem ne weng keewengamberenib meene weng id kandime.15-16 Bunangka yeman maa karub ye

Maak 7:17 258 Maak 7:37

mongkodem aom awunimaan kuu Godyaa arewa keri yemanban. Kumban, komokarub ye niindem aombed angkadirimaankuu God yaa arewa keri yeman.”* andoon.

17 Kwane, kadaareb kuu domonde am-biwoom aomnoone, ye kedmengkandeen-danbed ye yaa kuruweng ye id kuu kaa-moneniwen. 18Kaamoneniiwe, angkon ne-man yembed yedmoon, “Yiib kuu wengid kandindebankowoo? Bunangka ye-man maa karub mongkodem aom aomni-maan kuu ye nen God yaa arewa kerunin-deban, 19 amborom kuu ye mimyob aomawunimokban, ye kabeyobmo aom aomn-imaan, kwane ot kerimaan kowe.” andoon.Kwane Yesumbed dakmene animan koremkuu ani yeman, amowiibban ande kowoon.

20 Kwane, ika yedmoon, “Komo karubye mimyob aombed angkadirimaankumbed kuu God yaa arewa keri ye-man. 21 Kwanayiibkob, karub yi mimyobyaa kwane kuyaombed meeni inamenangkadirimaan kuu inamenmiin arewayiibnenem kamiyiib yid biyiib kumka kumanyenbandi inameniib 22 barang yemoonbe amukniyiib maa yaa norin angkim-berembiriyiib dudanabiyiib nima yi wengdakmenabiyiib maa ye barang yaambedwungkandiyiib wengamborokbanabiyiibkerengkani karayiib inameniibbankarayiib, kui. 23 Kwamune ye karaarewa korem kee karub mimyob aombedangkadirimaan kumbed God yaa arewakerimaan kii.” andoon.

Yuudanban Ye Wonong Yu Anam Andi(Mt 15:21-28)

24Yesu kuyaa kuu domonde wene Taiyataun ye kambong dia dia yaa wonoon.Wene ambiwoom aomne dobarandameenkowe, ye dowakenban karub yena yikaad-keruni kuu. Kuned ye kuyaa doboroonkuu biknindeban. 25 Kwane kuyaambed,wonong yu kuu ye weng wengamberekoru,yu wonong dana awad arewambed ibnen-doon kowe, mene Yesu yaa ye yon yiri bu-mangke korok okad yiri kankubuneen. 26Yukuu Yuudan yi wonongban kambong Taiyadiambed wooneen yu wonong. Yumbed

Yesu yaa eekmeen kuu yu dana yu niindemaom awad arewa kankorarok andud.

27Yesumbed yu yaa yedmoon, “Dana yiom kuu be wene yi anon yaa ogood ki-radmi kuu arewa kowe, ibduruk kuu an-iman kondibko dana kuu ane mikmoni-wed.” andoon. 28Andoone, yumbed inandeyedmeen, “Yariman ee. Kwanandeebkuu anam kumban, dana yi animan am-bong ambong kuu arak arimbed dabderemyiri kirobaankob anonbed animaib.” an-deen.† 29 Kwananduune, yembed yu yaayedmendoon, “Kub kwamune inandewenkuu amun kowe, ambiwoom wene. Awadarewa kub dana yaa kuu domonde wonoonkii.” andoon.

30 Kwanandoone, yu kuu wene ambi-woom wedmuune, anam, angkimbon arakari angkuun, awad arewa kuu angkanoonkowe.

Karub Kerendem Kebengkane Ong Du-knoon Kuu Ongmoon

31 Kwane, Yesu kuu Taiya taun diakoronde Saidon taun burudande, bowanGaleli angkara wene Dekapolis ambibkinaom wonoon. 32 Kuyaambed, karubyenambed karub kerendem kebengkaneong duknoon ye karub kuu nenmenenib,yimbed ye yaa karub ari dingki kowe Godyaromkonombed ongmok ande eekmiwen.

33 Kwane, Yesumbed kadaareb aomkuu koronde nen angkaro angkambedye dingkiodbed karub ye kerendem aomdedmoboon. Kwanekore, yembed kamokdare karub ye ong yaa badmenoon.34 Badmenene, niindem inum nare ambidari indob kankoone wedmene yedmoon,“Efata” andoon ye weng id kuu “Nandok!”andoon. 35Kuyaambed, karub ye kerendemkuu nandene ye ong kuu oroknoone wengamunmo dakmoon.

36Yesumbed yi yaa dakmaib ande amobkowoon, kumban yembed yemoon kwanekamoon kuu yimbed ogood kwane yemoondakmiwen. 37 Weng kee wengambiriwen-dan korem kuu binangki miin darewoobkeriwen. Yikareb dakmiwen, “Yembed ko-rem kuu yiminmo ambangkoon kii! Yekuu kerendem kebengkoondan ongmaanewengambiri yimin kerimaib, angkon weng

* 7:15-16: Buk Maak kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: “Kanembed kerendemiib keroka kwanewengamborok.” † 7:28: Kuruweng kemaom kuu dana kuu Yuudan areb, anon kuu Yuudanban areb.

Maak 8:1 259 Maak 8:21

dakmindebandan kuu ongmaane dakmi-maib kii!” andiwen.

8Yesumbed 4,000iib Animan Bangkandoon(Mt 15:32-39)

1Aron yemoonban dowan kere wuneene,kadaareb mamaa Yesuyiib yaa nedbiwen.Kwane yi animaniibban kowe, Yesumbedye kedmengkandeendan yaa baande yeyaamo kere yedmoon, 2“Ne kuu nimakarubkeyaa mimyob keendaan. Yi kuu ne yoomaron ayoobmimiib dobiriwen kowe, yi an-iman kuu dowan keroon. 3 Nembed yikuu ambiyoom winime andaniin kuu yimungimo wene kiwaan wedya kirobaniib,amborom kuu yena kuu ambabbed mini-wen kowe.” andoon.

4 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed inandiwen, “Kumban, amboonkeyaom kee kunayambed animan kuubenub bangkandanuuwe ane yiminkeraniib?” andiwen. 5 Kwanandiiwe,Yesumbed kaamondoon, “Yiib kuu om kuukomoyiib?” andoon. Andoone, “Ediib.”andiwen.

6 Yembed kadaareb kuu “Okad yiridibirime.” andoon. Kwanekore, omediib kuu bene God yaa eso andekore,yembed domangkene, nimakarub yaabangkandime ande ye kedmengkan-deendan yaa yedmoone kwaniwen. 7 Yikwangkon okyiri oon embeng embengyemoonbaniib kowe, yembed bene Godyaa eso andekore, ye kedmengkandeendanyaa yedmoone nekwane bangkandiwen.8Kwane nimakarub kuu ane mikmoniwen.Kwanekorib, ye kedmengkandeendanbedaniman dungkun dungkun dangoonkuu kabed ediib aom benkambungkiiwedeedere ambonmo keroon. 9 Nimakarubkorem aniwen kuu 4,000iib areb. Kwaneyedmendoone wenebiiwe, 10 ye kuu yekedmengkandeendan yoom parai motodaom aomnekorib, Dalmanuta ambibkin yaawiniwen.

Farisidan Yi Kaamobi(Mt 16:1-12)

11 Winiiwe, Farisidanbed mene ye kom-boon wedmi ye dowad Yesu yaa kaamo-neniwenkuuGodyaromkonoyaambeddud

korokbok andiwed. 12 Kwaniiwe, ye kuuniindem aom inum darewoob nare ku-biyiibban kerekore, yedmoon, “Nimakarubkorem kibikee doriib kee, komo dowadGod yaromkono wedmi yemanmo dud ko-rokbok ande kaamobiib? Nembed yiib yaake anam yedmendaan kei, dud korokbikuu ma kondaanban.” andoon. 13 Kwane,Farisidan awene kuu domondoone, ye ked-mengkandeendan yoom wene parai motodaom aomnekorib, yara yaniwen.

Farisidan YoomKing Erod YoomYi InamenKandaib

14 Ye kedmengkandeendan kuu an-imaniib ma winindo nonondandiwen,kumban parai motod aom aomniwenkuu flawa mimoyiib. 15 Aomne winiiwe,Yesumbed yi yaa kaadkerime andi yeweng daandoon, “Korobe kaadkerime,Farisidan yi flawa kabayingke obo keriyemaniiwa Erod ye flawa kabayingkeobo keri yemaniiwa kuu.”* andoon.16 Andoone, yikareb andangke yedmiwen,“Kwanandoon ye amborom kuu nub kuuflawayiibban kowe.” andiwen.

17 Kwane yika dakmiib kuu Yesu kuuyekaadkeroon kowe, yi yaa kaamon-doon, “Yiib komande flawayiibban andedakmiib? Yiib kuu kwane wedmekaadkerindokowoo? Yiib mimyob kuukebenoonkowoo? 18 Yiib kuu indowiibkumban wedmimokban dee? Kerendemiibkumban wengambirimokban dee? Yiibkuu meenindokowoo? 19 Nembed omangkoyiib karub 5,000iib yi dowaddomangkeni bangkandaan kuu kabedkomoyiib yiibbed benib animan dungkundungkun kuu benkambungkiiwe daadereambonmo keroon?” andoone, yimbedinandiwen, “Kabed wad ayoowiib.”andiiwe, 20 yedmoon, “Kwane, nembednimakarub 4,000iib yi dowad om ediibdomangkeni bangkandaan kuu kabedkomoyiib yiibbed benib animan dungkundungkun kuu benkambungkiiwe daadereambonmo keroon?” andoone, yimbedinandiwen, “Kabed ediib.” andiwen.

21Kwanandiiwe, yembed yi yaa kaamon-doon, “Yiib kuu kwane ma wedme kaad-kerindo keriwenkowoo?” andoon.

Indob Tut Ye Karub Ongmoon* 8:15: Farisidan yoom Erod yaa dabokniwendan yoom kuu Yesu yaa anam andindo. Kwane, yi inamen kuu Yesu yedowakenban.

Maak 8:22 260 Maak 9:122Yi kuu kwane mene kambong Betsaida

yaa nandiiwe, karub yenambed indob tutye karub kuu nenmenekorib, Yesumbed yeyaa angkoronok ande eekmiwen.

23Kwane, yembed indob tut ye karub kuudingki yaambed awinenekore, kambongbunangka nenwonoon. Nenwenene, karubye indob yaa kamok darunekore, ye dingkikuyaa nongkoboon. Kwanekore kaamo-nenoon, “Eb kuu ma wedmeneewoo?” an-doon. 24 Andoone, kankoone wedmeneyedmoon, “Ne kuu nimakarub kuu wed-mendiin, kumban yi kuu at areb dodkanmodewenebiiwe wedmiin kii.” andoon.

25 Angkon ika Yesu ye dingki karub yeindob yaa nongkoboon. Kwanoone, yekuu indob nandoone korem kuu dianmowedmoon. 26 Kwane, Yesumbed ye yaayedmoon, “Ambiwoomwenebka, kambongaom kadaarewiib yaa ika wanaab.” andoon.

Pita Ye Anam Dakmi Yesu Yaa(Mt 16:13-16, Lk 9:18-22)

27 Yesu yoom ye kedmengkandeendanyoom kuu kambong Saesaria Filipaiangkara angkara yaa winiwen. Wenonib,wedyambed yembed yi yaa kaamon-doon, “Nimakarubbed ne yaa kuu kaneandimaib?” andoon. 28 Kwanandoone,yimbed yedmiwen, “Yena kuu eb kuuYoon Baptaisman andiiwe, yena kuu ebkuu Elaidya andiiwe, yena kuu eb kuuprofesimanmamaa andiiwe kamimaib kii.”andiwen.

29 Kwamiiwe, yembed kaamondoon,“Kumban angkon yiib kude? Yiibbedne yaa kuu kane andaniib?” andoon.Andoone, Pitambed yedmoon, “Eb kuuKeresu, Godbed Kinoona Menewenmankii.” andoon. 30Yesumbed kaadkeri wengyedmendoon, “Weng kee wene karub maayaa daanaib.” andoon.

Yesu Ye Bobnaneen Ye Weng Dakmoon(Mt 16:21-28, Lk 9:22-27)

31 Kwane, yembed yi yaa andowe ked-mengkandoon, “Karub Ye Mingki kuu du-rud yewed yemoon kandaneene, Yuu-dan yi aamkono yoom God dore Yuu-dan dore wedyiri dobiridan yi korok ko-rok darewoob yoom Yuudan yi amobkedmengkandidan yoombed kan angka

kaarenib aye kowaniib, kumban aron ay-oobmim dowan keranuune ika demba-neen.” andoon. 32 Weng kuu yembed di-anmo bikni bikniyiibban kwane daandoon.Daandoone, Pitambed nen angkaro weneandowe ongkanoon.

33 Kumban, Yesu kuu amonombe yekedmengkandeendan yena yaa wed-mendekore, yembed Pita yaa ongkanedaanoon, “Eb kuu Seten areb kerewenkii! Ne yaa kuu angkane! Eb kuu Godye inameniibban, karub yi inamenmoawinewen.” andoon.

34 Kwanekore, yembed kadaarewiib yekedmengkandeendaniib kuu baandooneye yaamo keriiwe yedmoon, “Karubkanembed ne yoman manandamoka,yekareb ye inamen kankubune yaro ye atming kankarinekore, ne yoman monok.35 Kanembed ye wadkeri yeka awinaneenkuu korem bobnaneen, kumban kanembedye wadkeri kuu ne yaa kawene wengamun ye dowad domonaneen kuu wadkerianam kandaneen. 36Karub kuu nimakarubkoremyaa burudande dore okad kumundinkiri kee korem yeka kandaneen kumban,amaan ye kingkin kuu kumbaanbanyamotbon yaa kankoraraneen kuu amundee? Dowan! 37Karub kuu komombed Godyaa konekore, ye kingkin kuu kumbaanbanyamotbon yaa kankorarokban keraneen?Dowan! 38 Okad kumundin kiri kee yenimakarub korem kuu ambarakmenib Godanam kuu domonene maa maa yi yomanyarebimo kamimaib kowe, kwanimaibyaron aombed doruub kii. Kwane kumaomkuu kanembed Karub Ye Mingki yaayiib yewengiib yaa karak bobnaneen kuu, yembedyambe God ye nambiriyiib God ye engyuskaradmoyiib be ika mananeen yaron kuu,karak bobnoonman yaa kuu ika yembedkarak konekore ambid ari nenwanaanban.”andoon.

91 Andekore, yembed yi yaa yedmoon,

“Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, yiib yena kiri doriib kee bobnaibbanyaron kuu Godbed korok kere ooni yemanaromkonoyiib mananeenkob wedmaniib.”andoon.

Yesu Yaa Nambiriyiib Konoon(Mt 17:1-13, Lk 9:28-36)

Maak 9:2 261 Maak 9:222 Aron benmeyiib dowan keruune,

Yesumbed Pita yoom Yems yoom Yoonyoom kuu bindore aangko ambab aridaanoon. Kwari kuu obonmo. Kuyaambedye yaa God ye nambiri monoone, yeka ma-maa keroon. 3Kwane, yebkad kuu nambiridarewoob menengmenengmo kerekore,kawanmo dangkorong ongmimaib yemankorem kuu burudandoon.

4 Kwarimbed wedmiiwe, Elaidya yoomMoses yoom kurin kurin dobiriwenkumbed angkadiriiwe Yesu yoom dakmiib5 kowe, Pitambed Yesu yaa yedmoon,“Kedmengkandi korok ee! Nub kuu keyaakee munuwen kuu amun kii! Kowe,nubbed kombon ayoobmim ebmaniibMoses yemaniib Elaidya yemaniib kwaneongmem.” andoon. 6 (Ye kuu ongmemeeneyedmindo, amborom kuu kedmengkan-deendan ayoobmim kee uni darewoobkeriwen.)

7 Kwane, wiibbed mene dabunendeen.Kwamune wiib aombed wengmo mene-boon, “Kekee ne Dana, ye yaa ne mimyobdowaken kowaan. Ye weng wengambir-ime!” andoon. 8 Kwane kuyaambed wii-wiib nambiriyiib dowan keroone kirodmoyi kuu kereknanabiwen kumban, MosesiibElaidyayiib kuu wedmendindo, Yesumowedmeniwen.

9Yesu yoom ye kedmengkandeendan ay-oobmim yoom kuu kwane aangko arimbedika kubudoronib, Yesumbed yi yaa daan-doon, “Komarewa wedmiwen kuu karubyena yaa dakmaib, kwane wene KarubYe Mingki kuu bobnaneen yirimbed dem-boked.” andoon. 10 Andoone, yi kuu “Ee,yena yaa dakmaubbanaa.” andekorib, bob-naneen yirimbed dembaneen andi ye wengid kuu komarewa kii ande yikareb andan-gkiwen.

11Kwane, yimbed ye yaa kaamoneniwen,“Komoyiibkob Yuudan yi amob ked-mengkandidanbed ‘Elaidyadin ika mana-neenkob, Keresu kuu yoman mananeen.’andimaib?” andiwen. 12 Kwanandiiwe,Yesumbed inandoon, “Anam kuuElaidyadin mene ongmi ye dowad koremnekwaneenkob, kumban komoyiibkobkwane wongkoon kuu Karub Ye Mingkikuu durud yewed darewoob konenib, yeweng wunekaraniib? 13 Kumban nembedyiib yaa ke yedmendaan kei, Elaidya kuu

ika monoone dowan keroon. Kwamuneyi meeni dowaken korem kuu ye yaakwaniwen kowe, God Ye Weng aombedunyeman ye dowad wongkoon kuu anamid keroon.” andoon.

Dana Awad Arewambed Ibnenoon KuuOngmoon

(Mt 17:14-21, Lk 9:37-43)14Kwane, yi kuu aangko arimbed kamene

wedmiiwe, kedmengkandeendan yena yaaYuudan yi amob kedmengkandidanbedwengberendiiwe, kadaareb kuu yi angkaraawanewandiwen. 15 Kwane, nimakarubkorem kuu Yesu wedmenekorib, karubyeka mamaa ande binangki ye inamenbedmeeniwen kowe, ye yaa kabaanmo wenekubenok winiwen.

16Winiiwe, yembed ye kedmengkandeen-dan yaa kaamondoon, “Yiib kuu komodowad yi yaa wengberendiib?” andoon.17 Andoone, karub maa kadaareb aombedinandoon, “Kedmengkandi korok ee. Nedana kuu eb yaa nenmanaan, ye kuuawad arewambed ibnenoone weng dak-mindeban keroon kowe. 18Kwane, ibnenekankoraraane okad yiri kombirimaan,komberene kamoka ongkewa ningkambokabanga kamene id karungnimaan kowe,nembed eb kedmengkandeebdan yaa awadarewa kuu yedme anburime ande yi yaakaamondaan kuu, yi kuu kwanandamiibkumban kwanindeban keriwen.” andoon.

19Andoone, Yesumbed inandoon, “O ni-makarub koremkibikee doriib kee, yiib kuuanamandi awinimokbanaa! Aronkomoyiibyiib yoom dobaraniin? Aron komoyiib yiibambarakmi wedme dobaraniin? Dana kuune yaa nenminime.” andoon.

20 Andoone ye yaa nenminiiwe, kwaneawad arewa kuu Yesu wedmenekore,kwane kuyaambed karub dana kuukot ayimaun areb kwane kankoraroon.Kwane, okad yiri kombere boronmodewenebene ongkewiib kamokiib kamoon.21Kwamoone, Yesumbed dana yawodki yaakaamonenoon, “Aron komoyiib kwamunekamembirimaan?” andoon. Andoone,yembed inandoon, “Dana mana yaambedkwamune kii! 22Kwane, aron yemoon amotaom kankorarene ok yiri kankorarene ayekowande kamimaan. Kumban, eb kuuyimin keroka, nub yaa mimyob keendeawande.” andoon.

Maak 9:23 262 Maak 9:43-4423Yesumbed ye yaa yedmoon, “Eb meeni

kuu ne kuu yiminban dee? Kanem-bed anam andekore, komo komo meena-neen kuu kwananeen.” andoon. 24 Kwanekuyaambeddana yawodkimbednaawonmobaande yedmoon, “Ne anam andaan, kum-ban ne yaa awawe, ne anam andi kuu dare-woob kerok kii!” andoon.

25 Kwane Yesu kuu wedmoone, ni-makarub yemoon kuu kabaanmo meneyembed kwameen yaa wedmenandemeniib kuu ye dowakenban kowe, awadarewa yaa yedme anburene yedmoon,“Eb kuu kerendem kebengkoon wengdakmindeban ye awad, nembed eb yaayedme kowaan kuu dana ye niindem aomkuu angkadere, angkon ika ye niindemaomawunaab.” andoon.

26 Kwanandoone, awad arewa kuu naa-won komkene kenambun kankorarekoreangkadoroon. Kwanoone, dana kuu bobneat dumbab areb keroon kowe, yemoonbedyedmiwen, “Bobnoon kii!” andiwen.27Kumban Yesumbed ye dingki yaa awinenenkoonoone yaro doroon.

28 Kwanekore, Yesumbed wene ambi-woom aomnoone, ye kedmengkandeen-dan kwangkon aomne yemyeb ye yaakaamoniwen, “Nub kuu komoyiibkobyedme kankaarindo keruwen?” andiwen.29 Yembed inandoon, “Kekamune ye karakee kurikuri keraniibkob angkadaraneen.”andoon.

Yesumbed Ye Bobni Weng Ika Yedmoon30-31Kwane kuyaa kuu koronde wene am-

bibkin Galeli angkara yaa winiwen, am-borom kuu Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa kedmengkandeen kowe, yedowakenban karub yena yimbed weniibyaa yikaadkerundi kuu. Yembed yi yaayedmoon, “Karub Ye Mingki kuu ambo-dange karub yena yi dingki ari kowaneene,yimbed ayaniiwe bobnaneen kumban, aronayoobmim dowan keranuune ika demba-neen.” andoon. 32Kumban yi kuu yembedweng kee dakmeen ye id kuu kandindo.Yi kuu uniwen kowe, kuye id kuu kaa-monindo.

Kane Kuu Arimbed?(Mt 18:1-5, Lk 9:46-48)

33 Kwane, yi kuu Kapeenaum taun yaaminiwen. Mene ambiwoom kerekorib,

yembed yi yaa kaamondoon, “Yiib komoweng yaambed kiwaan yaa kuu weng-berenmo miniwen?” andoon. 34Kumban yikuu iwari keriwen, amborom kuu yi kuu ki-waan wedyambed kane kuu arimbed andewengbiriwen kowe.

35 Kwane Yesumbed diberekore, yekarub wad ayoowiib yaa baandoonenedbiiwe yedmoon, “Kanembed arikerandamoka, ye kuu korem yi dabderemyiri kerene nimakarub korem yaa kangkonawandok.” andoon. 36Andekore, danamananende yiyiib aom kowoone doboroon.Doboroone, ye dingki aom nenkonekore, yiyaa yedmoon, 37“Kanembed ne yaamimyobdowaken kowi ye dowad dana embengembeng keyaa kubendaniib kuu ne yaakubewaniib kii. Kumban ne yaamomban,yembed yedmewoona manaan ye God yaakangkon kubenaniib kii.” andoon.

Nub Yaa Bon Kerindoman Kuu NubAngkodmi

(Lk 9:49-50)38 Yoonbed yedmoon, “Kedmengkandi

korok ee, nub kuu karub mamaa wed-menuub, eb aningko yaambed awad arewayedme yenbureene nubbed koronde andeyedmenuwen, amborom kuu ye kuu nubyoom yarindo kowe.” andoon.

39 Kwanandoone, Yesumbed yedmoon,“Kwane kebenaib. Kanembed naningkoyaambed God yaromkono wedmi yemandud korokbaneen kuu kwananeen yeyoman kumbed ne yaa weng arewa mayedmaanban, 40 amborom kuu kanembednubyaamanmokerindokuunub angkodmikowe. 41 Nembed yiib yaa ke anamyedmendaan kei, kanembed eb kuu Keresuye karub ande yekaadkerekore, naningkoyaambed ok yuun kabdaneen kuu anamkuu ye kakman kuu Godbed kowaneen.”andoon.

Dedmobeniwed Ambarakmi42 “Kowe karub o wonong o dana

aningkoyiibban ne yaa anam andiwendanmim keyaa kanembed dedmonaneenkobambarakmaneen kuu amun kuu ibdurukkuu kuye karub kuu kongkono yaa botdarewoob yengbekore karamok yiri ko-rarok. 43-44 Eb dingkimbed dedmonoonkobambarakmewen keroka nare wankare.Dingki mimomo aron korem korem ye

Maak 9:45-46 263 Maak 10:16

wadkeri kandi kumbed yimin. Kwanindokere eb dingki ayoowiib kuu kumbaanbanyamotbon yiri wananeeb kowe, kuu arewakii.* 45-46Angkon eb yonbed dedmonoonkobambarakmewen keroka narewankare. Yonmimomo aron korem korem ye wadkerikandi kumbed yimin. Kwanindo kereyon ayoowiib kuu kumbaanban yamotbonyiri kankaaraneen kowe, kuu arewa kii.†47 Angkon eb indobbed dedmonoonkobambarakmewen keroka biande. Indobmimomo God yambibkin aom awunikumbed yimin. Kwanindo kere indobayoowiib kuu kumbaanban yamotbon yirikankaaraneenkowe, kuu arewakii. 48Kuyaakuu‘karub bob id animaib ye eekbad duknaib-

ban anembaraniiwiibangkon amot kumbaanbaniib kui.’

49 “Kwani kowe, animan korem kuukaramiib boknimaib, kwamune arebnimakarub korem kuu amot yumbuaombed dewananiib, arewa nengki yedowad.

50 “Karam kuu amun kumban, ye amboddowan keraneen kuu komo kere ika karamambod kuu ongmaniib? Yiib niindem aomkuu karamiib areb keroko, yewenubmo ne-man neman kame dobirime.” andoon.

10Wonong Awanekore Domondi(Mt 19:1-9)

1Kwane, Yesu awene kuu kuyaa korondewene Yudea ambibkin burudande weneok Yooden yara yaa winiwen. Winiiwe,kadaareb yemoon kuu ye yaa miniiwe, yekoobdande yi yaa kedmengkandoon.

2 Kedmengkandeene, Farisidanyenambed menenib komboon kaamoni yedowad ande kaamoniwen, “Karubbed yewonong awanekore domondi kuu amobdee?” andiwen. 3Andiiwe, yembed inandeyedmoon, “Mosesbed kuu komo amobyedme kowoon?” andoon. 4 Andoone,yimbed yedmiwen, “Mosesbed karub yaayedmoon kuu domondi yeman ye kerekkarubbed wongke kondekored domondikuu yimin andoon.” andiwen.

5 Andiiwe, Yesumbed yedmoon, “Yiibniindem aom kuu kamkono kowe,Mosesbed amob kee yiib dowad wongkoon.6 Kumban yimin yiri andowoon kuuGodbed ‘karuwiib wonongiib ayoobongmenaboon’. 7 ‘Kwamunekob, karub kuuyawodkia awaana domonde ye wonong yaadaboknaneen, 8daboknaneena yi ayoob kuuid mimo keraniib.’ Kwani kowe, yi kuuid ayoobban, id mimo kui. 9 Kwanikob,Godbed yi ayoob be daboknoon kowe, yikuu nimakarubbed ben andokbe yeka yukakeri yemanban.” andoon.

10Kwane, yi kuu angkon ika ambiwoomaomnekorib, ye kedmengkandeendanbedkeye weng id kuu Yesu yaa kaamoneniwen.11 Kaamoneniiwe, yembed yedmoon,“Kanembed ye wonong domondekorewonong mamaa awananeen kuu nenemkara kowe, ibduruk awanoon ye wonongyaa ambarakmaneen. 12 Angkon yukangkon yu karub domonekoru karubmamaa yaa awananuun kuu nenemkara kowe, ye yaa ambarakmanuun kii.”andoon.

Yesu Yoom Dana Yoom(Mt 19:13-15, Lk 18:15-17)

13 Kwane, nimakarub kuu danayaYesumbed ye dingki ari kowe amunkerundok ande ye yaa be menebiiwe, yekedmengkandeendanbed yi yaa be winimeande ongkande kebengkiwen. 14Kwamiiwe,Yesu kuu wedmendekore kongendoonkowe, yembed yi yaa yedmendoon,“Kebendaib. Korondibko dana kuu kwanene yaa menebime, amborom kuu Godbedkorok kere ooni aom dobiri ye yumbonkuu dana kee areb keriwendan yiman.15 Nembed yiib yaa ke anam yedmendaankei, yiib kuu dana areb kere God yedabderem aom dobiribko, Godbed yiibkorok kerok. Kwamaibban kuu Godyambibkin aom awunaibban.” andoon.16 Andekore, dana kuu be ye dingki aomkerekore, yi yaa amun kerundoon.

Kewedman Yiribman Yemoon(Mt 19:16-30, Lk 18:18-30)

* 9:43-44: Buk Maak kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Kuyaa kuu karub bob id animaib ye eekbadduknaibban anembaraniiwiib angkon amot kumbaanbaniib kui. † 9:45-46: Buk Maak kurin kurin wongkiwenyenamo kuu weng keyiib: Kuyaa kuu karub bob id animaib ye eekbad duknaibban anembaraniiwiib angkon amotkumbaanbaniib kui.

Maak 10:17 264 Maak 10:3517 Kwane Yesu kuu andowe wonoone,

karub maa kabaanmo wene ye yaa dang-bodin yiri bumangkene kaamonoon, “Ked-mengkandi korok amun. Komo kerenidwadkeri aron korem korem yeman kuukandaniin?” andoon.

18 Andoone, Yesumbed yedmoon, “Ko-mandewed ne yaa amun andeeb? Ni-makarub korem kuu amuniibban, Godmoamun. 19Amob weng kuu ebkaad. Kumkao kuman ayaab, nenem kamaab, yid baab,ambarakmoon ye dudi weng daandaab,karub maa yaa birande barang baab, ebambeya enaya yaa meene wengambere.”andoon. 20Andoone, yembed dianmo dak-moon, “Kedmengkandi korok, korem keene kewed keraan yaambed awinaan kii.”andoon.

21 Andoone, Yesu kuu ye yaawedmenekore, mimyob dowaken keeneyedmenoon, “Eb kuu inamen maa keeawinindo. Wene, eb yiribman korem kuuberengkekoreb, od kuu kamboknondanyaa bangkande. Kwananeeb kuu Godbedeb kakman Ewen ari kowaneen. Bangkan-dekoreb, ne yoman mene.” andoon.

22 Kwanandoon kumbed karub kuukubiyiibban kere wonoon, amborom kuuye kuu yiribmanyemooniib kowe. 23Kwane,Yesu kuu kereknanmodewenebene ye ked-mengkandeendan yaa yedmoon, “Yirib-man yemoondan yikareb kankubuneko-riwa Godbed korok kere ooni yeman aomawuni kuu miin yobdood kii!” andoon.24Ye kedmengkandeendan kuu kuye wengyaa binangkiwen, kumban Yesumbedangkon ika yedmoon, “Danaya, kane kuuyekareb kankubune God ye dabderemaom doboroked Godbed ye korok kereooni kuu miin yobdood kii! 25 Kemo kuunidoro dem kuu awunaneen kuu yobdooddee? Yiribman yemoon ye karub kuuyekareb kankubune God ye dabderem aomdoboroked Godbed ye korok kere ooni kuukekamune ye yobdood burudande yobdoodaman ari kii.” andoon.

26 Andoone, ye kedmengkandeendankuu miinmo binangkiwen kowe, “Kanekuu yimin kii! Godbed bobni yaakuu ma burudande nendaanban kii!”andiiwe, 27Yesumbed yi yaawedmendekoreyedmoon, “Karub yaromkono yaambedkuu kamune kuu yiminban anam, kumban

God yaromkono yaambed kuu yimin.Komo komo Godbed kamandameen kuukwananeen.” andoon.

28 Andoone, Pitambed ye yaa yedmoon,“Kedi, nub kuu barang korem kuu domon-dekoruwed, eb yomanmunuwen.” andoon.29 Andoone, Yesumbed inandoon, “Nem-bed yiib yaa ke anam yedmendaan kei,kane kanembed yambiwiib ye ambangayiibye oniyayiib ye damanayiib ye enayayiibye ambeyayiib ye danayayiib ye okadiibkuu domonde ne dowadiib ne weng amundakmi ye dowadiib yaambed ne demeawinoon kuu, 30 kibireb kiri doruub keeyi yaa Godbed yewudmo bangkandaneenekakman 100iib keraneen. Ambiwiib am-bangayiib oniyayiib damanayiib enayayiibdanayayiib okadiib kui. Angkon kwanedurud yewed konde yenbandi kuyiib kui.Angkon aron mamaa ari kuu wadkeri aronkorem korem yeman ye yaa konaneen.31 Kumban yidin ari keriwendan yemoonkuu yoman keraniiwe, yoman keriwendanyemoon kuu yidin ari keraniib.” andoon.

Yesu Ye Bobni Ye Weng Ika Dakmoon(Mt 20:17-19, Lk 18:31-33)

32Yi kuu Yesu yedin keroone Yerusalemari weniib. Kwane, Yerusalem angkawanandamoon yaa ye kedmengkandeen-dan kuu binangkiwen, yena ye yomanweniibdan kangkon uniwen. Kwane,yembed ye karub wad ayoowiib kuu binangkaro angkambed ye yaa komarewakeraneen ye weng kuu angkon ikadaandoon, 33 “Kedi, nub kuu Yerusalem ariwenuub kii. Karub Ye Mingki kuu karubmaambed ambodange awine kandene,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korok darewoowiib Yuudan yiamob kedmengkandidaniib yi dingki arikowaneen. Yimbed ayiiwo bobnok andeYuudanban yaa kondaniiwe, 34 ye yaakuu damangkanenib kamok daadmenenibangkurom angka nong yikyikiibbedwangkanenib aye kowaniiwe bobnaneen.Kwane, aron ayoobmim dowan keranuune,ika dembaneen.” andoon.

Yems Yoom Yoon Yoom Yi Kaamoni(Mt 20:20-28)

35 Kwane, Sebedi ye meed Yems yoomYoon yoombed mene Yesu yaa yedmiwen,“Kedmengkandi korok, nub dowaken

Maak 10:36 265 Maak 11:3

kuu nubbed eb yaa komo ongme andekaamonubka kwane ongme.” andiwen.36 Kwanandiiwe, yembed yi yaa nemankaamondoon, “Yiib dowaken kuu nembedyiib yaa komo kamok andiwed?” andoon.37 Andoone, yimbed inandiwen, “Ebbedkorem yi korok kere nambirimo kerekwari kuu, nub ayoob maa nende eb wiwiangka koweewo korok keroko, angkonmaanende eb an angka koweewo korok kerokoanduwed.” andiwen.

38Kwane, Yesumbed yedmoon, “Yiibbedkaamoniib ye id kuu yiibkaadban. Yiib kuunembed durud yewed kandi ye kiwaan ariwanandamaan yaa yiiwiib kwane wananiibdee?” andoon. 39Andoone, yimbed yedmi-wen, “Nub kuu yimin.” andiwen.

Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaa yed-moon, “Anam, yiib kuu nembed durudyewed kandi ye kiwaan ari wanandamiinyaa yiiwiib kwane wananiib kii. 40Kumbanne wiwi angka dibiri ye yumboniib ne anangka dibiri ye yumboniib kuu nembedkondi yemanban. Ku yeman kukuu Godbedkane kane kine nekwoon kumbedmo.” an-doon.

41 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-dan yena angko angkoyiib kuu wengam-berekorib, Yems yoomYoonyoomyaa kon-gendiwen. 42 Kwaniiwe, Yesumbed korembaandoone mimyamo keriiwe yedmoon,“Yiibkaadkeriwen kuu ambibkin yena yikorem kuu korok korokiib, angkon korokkee ‘Nembedmo korok, nembedmo yimin,ne weng yaambedmo wengambirime.’andimaib, yi korem. Kwane ambibkindankee korokbed kankubundaane korok yedabderem aom dobirimaib. 43Kumban yiibkuu kwamunemban. Kwani kowe, yiibyaa kanembed ye dowaken kuu aningkodarewoowiib kerandamoka, yiib dememoawini ye karub kerok. 44 Angkon ari kuukanembed ye dowaken kuu aningko miindarewoowiib kere yedin kerandamoka,yiibkanmo yi dabderem yiri dobere nodeme awinembiri ye karub kerok. 45KarubYe Mingki kuu deme kondoko yenambedawinime andi ye dowad minindo, yembedyena yi dabab yaa awandi ye dowadmenene nimakarub yemoon bi ye dowad ye

wadkerimbed amoddok monoon.” andoon.Baatimeus Ye Indob Nandoon(Mt 20:29-34, Lk 18:35-43)

46 Kwane yaro, yi kuu kambong Yerikoyaa miniwen. Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom kadaareb yemoon yoomkuu kambong domonde winiiwe indob tutye karub Baatimeus Timeus ye mingki kuukiwaan kebed yaa od kawime ande eekmedibeen.

47 Kwane wengamboroonka, YesuNasaretman meneen kowe, andowekomkoon, “Yesu, Dewid ye Awo ari! Neyaa mimyob keewe awawe!” andoon.48 Andoone, yemoon kuu ye yaa “Sssp.Komkaab. Iwari kerok!” ande kamiwen,kumban ye kuu angkon ika naawonmokomkoon, “Dewid ye Awo ari! Ne yaamimyob keewe awawe!” ande kamoon.

49 Kwane Yesu kuu yinmonekore yed-moon, “Ye yaa mene andime.” andoon.Kowe, yimbed karub kee yaa yedmiwen,“Arudne, dembe yaro dore mene. Yekuu eb yaa mene andoon kowe.” andiwen.50 Kwanandiiwe, ye yuruk ebkad kuu kanangka bian korarekore, korongberenandeyaro dore Yesuyiib yaa monoon.

51 Monoone, Yesumbed ye yaa kaamo-nenoon, “Eb dowaken kuu nembed komokeruwok andewed?” andoon. Andooneyedmoon, “Kedmengkandi korok ee!Ne dowaken kuu wedmandid.” andoon.52 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Wene, ebanam andimbed ongmebdoon kii.” andoon.Kwanandoone kwane kuyaambed, ye indobkuu amun keroone, Yesu awene yoomkwane kiwaankamo winiwen.

11Kubi Darewoowiib Yerusalem Aom Awuni-

wen(Mt 21:1-9, Lk 19:28-38, Yn 12:12-15)

1 Kwane, Yerusalem yaa nandok we-nenib aangko Olif ye kambong BetfegiibBetaniyiib dia miniiwe, Yesumbed ye ked-mengkandeendan ayoob yaa 2 yedmoon,“Wene kambong kuyaa awune wedmani-iwe, donki ingkod kuyaa boroniwen kuukarub maa ma kwari dibere yarindo,kowe dudberekorib keyaa kanminime.*3Kwaniiwo, karub maa yiib yaa ‘Komande

* 11:2: God Ye Weng kuu Yuudan yi king kuu donki arimbed Yerusalem aom aomnaneen. Sekaraiya 9:9

Maak 11:4 266 Maak 11:24

kwamuniib?’ ande kaamondoka, ye yaayedmenime, ‘Yarimanbed yedmoonkobkowe aron doboobban angkon ika keyaakanmananuub.’ andime.” andoon.

4 Kwane daandoone, yi kuu wenewedmiiwe donki ingkod kuu kiwaan ariambib ambongko kiwaan yaa boroniwen.Kwane yimbed nong dudbiriiwe, 5 karubyena kuyaa doriib kumbed kaamondiwen,“Yiib kuu komandiwed donki ingkod kuududmungkaib?” andiwen. 6Kwanandiiwe,Yesumbed yedmendoon areb yimbedkwane yedmendiiwe, karubbed “Ee, yiminkanwinime.” andiiwe kanwiniwen.

7 Kwane, donki ingkod kuu kanmeneYesuyiib yaa kerekorib, yi ebkad doboobkuu ben donki ingkod ye angkurom arinongkobiiwe, ye kuu yaro kwari diboroon.8Nimakarub yemoon yi ebkad doboob kuukiwaan ari kudmiiwe angkon yena kuudura dia orom biid awene wadme biwenkuu be mene kudmenmo winiwen, kuu yeyaa kubi ye dowad. 9 Yidin weniibdaniibyoman weniibdaniib kuu komkiyiib kami-wen,“Karub ke meneen keye aningko

kankoonem.Karub kee Yariman yaambed meneen kuu

amun kerunok.10 Nub awo Dewid ye ooni ye yumbon

kumbed ika kanmanandamoon kuuamun kerunok!

Karub ke meneen keye aningko miinanammo kankoonem!” andekamiwen.

11Kwane, Yesu kuu Yerusalem yaa nan-dekore, God ye kurikuri boyambib dare-woob yaa wonoon. Wene yiribmanakaruwa korem yaa kereknanmo dewene-boon kumban aron dowan kereen kowe, yekedmengkandeendan wad ayoowiib yoomBetani angka winiwen.

Yesumbed Inamen Arewadan Yenburoon(Mt 21:12-22, Lk 19:45-48, Yn 2:13-16)

12 Aron mimo keruune, yi kuu Betaniyaa kuu domonde wenonib, Yesu kuumungiyiib keroon. 13Mungiyiib kowe, am-bab angkambed dore wedmoonka yedob atkuu biidiib kowe, yembed idiibmanok andewedmok wonoon. Wene dia dore wed-moonka idiibban biidmo, amborom kuuayob ire wini aronban kowe. 14 Kwane,yembed at yaa yedmoon, “Eb yob kuu

karub maa wan anaanban kerok.” an-doon. Kwanandoone, ye kedmengkan-deendan kuu wengambiriwen.

15Kowewene Yerusalem yaa nandekorib,Yesu kuu kurikuri boyambib darewoobkuuk aom wene awunekore, yembedkuyaom berengkimaibdan kuu andoweyenburoon. Yembed od ingke bidan yiarakiib on arud kab kabed aombed bemene berengkimaibdan yi dibiri yemaniibkuu ben amenengkoon. 16Kwane, yembedkurikuri boyambib darewoob kuuk aombedyedmoon, “Yiib yiribman bewene kurikuriboyambib darewoob kuuk aombed nareangkanaib, amob!” ande kowe yi koremkwamune meniib yaa daande kebengkoon.17 Kwane, yembed yi yaa kedmengkandeyedmoon, “God Ye Weng yaa anamwongkoon kuu ‘Ne kurikuri boyambibdarewoob kuu ambibkin koremdan yikurikuri ambib andaniib.’ ande wongkoon.Kumban yiibbed kwaniwen kumbed ‘yidbimaibdan yi ambib’ areb kereen.” andoon.

18 Kadaareb kuu ye kedmengkandiyaa wengamberekorib binangke yeyoman wanandamiib kowe, God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi korokkorok darewoowiib Yuudan yi amobkedmengkandidaniib kuu kuye wengwengamberekorib, ye yaa unene ayekowem andi ye kiwaan onmiwen. 19Kwaneoobnone, Yesu awene kuu taun aom kuukoronde bunangka winiwen.

Anam Andi Yaromkono(Mt 21:19-22)

20Amkimombed kwane wenonib wedmi-iwe, yedob at kuu yumburum yirimbedwene biid ari kuu korem koknoon. 21Kowe,Pita kuu Yesumbed komo yedmoon kuumeenekore, Yesu yaa yedmoon, “Ked-mengkandi korok ee, wedme! Ebbed yedobat yaa butunkamenewenkuukoknoonkii!”andoon.

22 Andoone, Yesumbed inandoon, “Godyaambed anam andime. 23 Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, kanembedye niindem aom kuu karekmiyiibban in-amen mimo kere, komo andaneen kuukwananeen andi ye meenimbed aangkokeyaa ‘Ub kuu nenwene karamok yiri ko-rarok.’ ande yedmaneen kuu Godbed kwa-mune kamaneen. 24Kwanakob, nembed yiibyaa ke yedmendaan kei, komo kandande

Maak 11:25-26 267 Maak 12:9

kurikuri kere kaamonaneeb kuu, anamkandaniin andemeene kwananeeb kumbedGodbed kabdaneen. 25-26 Kwane kurikurikerebka, karub maa yaa kongenewen kuuika meenebka, yambarakmi eb yaa kuu arenonondande ande. Kwananeeb kumbedeb Ambe Ewen ari doreen kumbed eb am-barakmi kuu are nonondandaneen.”† an-doon.

Yesu Kuu Kane Yaromkonoyiib?(Mt 21:23-27, Lk 20:1-8)

27 Kwane, yi kuu angkon ika Yerusalemaommenenib, Yesu kuu kurikuri boyambibdarewoob kuuk aom dodkanmo weneena,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korok darewoob yoom Yuudanyi amob kedmengkandidan yoom aamkonoaamkono yoom kuu yeyiib yaa miniwen.28Menenib, yimbed ye yaa kaamoneniwen,“Eb kuu kane yaromkonombed kwamunekameeb? Angkon deme kee kanembed kinekabdoonkob kwamune kameeb?” andiwen.

29 Kwanandiiwe, Yesumbed inandoon,“Neyiib yaa mimo kaamonako inandiwedkumbed ne kuu kanembed deme kinekawoonkob kwamune ambangkain keeyedma. 30 Yoon ye baptais kerundimaanyaromkono kuu God yaambed dee, karubyaambed dee? Yedmewime!” andoon.

31Kwanandoone, yi kuu yikareb kuyaomandangkenib yedmiwen, “Ambid Ari yeGod yaambed andanuub kuu yembed nubyaa kaamondaneen, ‘Yiib kuu ye yaa ko-mande meenenindo keriwen?’ 32 Kumbanangkon karub yaambed andanuub kuuyiminban.” andiwen, amborom kuu ni-makarub korem kuu Yoon kuu profesi-man anam God yaromkonoyiib ande dak-mimaib kowe uniwen, korok korok kuu.33 Kwana kowe, yimbed Yesu yaa inandi-wen, “Nubkaadban.” andiwen.

Kwanandiiwe, Yesumbed yedmoon, “Nekangkon kane ye aromkonombed kwaneambangkain kuu daandainban.” andoon.

12Yesu Kuu Wunekaraniib Ye Kuruweng(Mt 21:33-46, Lk 20:9-19)

1 Kwane, Yesumbed Yuudan yi korokkorok miniwen yaa kuruweng daandoon,“Karub maa ye mongkobon angka nong

yob kab kibingkoon. Kwanekore, kuukwirine awanewandene, yob ondoobkeneambodmo bi yeman ye dem dumnadaombed nidkekore, angkon mongkobonkuyaa kerekne ooni ye boyambib kongamyengboon. Kwanekore, karub yena yoomweng ongmiwen. Yi kuu mongkobon yaaoonene yob yemoon kuu benberengkenibyob yena kuu mongkobon yarimanyaa bangkandimamime andi ye wengongmiwen. Kwanekorib, mongkobonyariman kuu yangkodmia ambab doriib yaawonoon.

2Kwane, yob kuu yumunewi yaron keru-une, yembed ye deme karub yedmenoone,wene mongkobon oonidaniib yaa yob yenabande wonoon, weng kwamune ongmi-wen kowe. 3 Kwane, yiyiib yaa wonoonkumban, yimbed awinene ayekorib, domo-neniiwe yowiibban dingkirud ika monoon.4 Kwane, mongkobon yarimanbed angkondeme karub maa yedmenoone, yiyiib yaawonoon. Wonoone, korok ari aye ing-menib karak koniiwe ikamonoon. 5Angkonika deme karub maa yedmenoone wonoon.Ku wonoon kuu aye kowiwen. Kwani-iwe, ye deme karub yemoon yena yed-moone mimim wenebiwen. Wenebiiwe,oonidanbed yena kuu yenbandenib, yenakuu bobmo yengkadmiwen.

6 Kwaniiwe, yariman ye mimyobkeenoon ye dana mingki kuu karubyeenbon yedmaneena wananeen ye karubkumbedmo. Kwani kowe, yarimanbedyedmoon, ‘Ye kuu ne dana kowe, yikuu ye yaa amun amun kamene yeweng wengambere kwananiib.’ andoonayeenbon wonoon. 7 Kumban mongkobonoonidanbed wedmenekorib yedmiwen, ‘Kemeneen kei, yariman ye yumbon kandi yekarubkowe,wenem. Wene aye kowekorub,nubbed ye yumboniib okad keyiib keebem.’ andiwen. 8Kwanandekorib, yimbedawinene aye kowekorib, ye bob kuumongkobon bunangka kankorariwen.”andoon.

9 Andekore, Yesumbed Yuudan yi ko-rok korok yaa kaamondoon, “Kwani kowe,mongkobon ye yariman kuu komo kera-neen? Ye kuu mene mongkobon oonidan

† 11:25-26: Buk Maak kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: “Ebbed are nonondandaabban kuu eb AmbeEwen ari doreen kuu eb ambarakmi are nonondandaanban.”

Maak 12:10 268 Maak 12:28

kuu yengkadmekore, nong yob kab yemongkobon kuu karub yena yaa kondeweng maa ongmaneen. 10Yiib kuu God YeWeng Karadmo kee ma kimingkiwenoo?‘Boyambib yenbimaibdanbed bot kankaari-

wen kuuambib kumundin amun yenbi ye

dongka bot keroon.’* andoon.11 ‘Kee Yarimanbed kwanoon kedi!

Nub indob ari kee wedmuwenkumbed binangkuwen kowe, ye yaakubem!’ ” andoon.

12Yembed Yuudan yi korok korok yi in-amen arewa yaambed kuruweng ke dak-moon kee yikaadkeriwen kowe, yimbedawinenem ande kiwaan yena onmiwen.Kumban yi kuu kadaareb yaa unendiwenkowe, ye kuu domonenekorib winiwen.

Tak Od Kowi Ye Kaamoni(Mt 22:15-22, Lk 20:20-26)

13 Amaan, Yuudan yi korok korokbedFarisidaniib King Erod ye inamen yaadabokneniwendaniib yaa yedmiiweYesuyiib yaa wene kobkandem andewiniwen. 14 Kwane, yi kuu mene yeyiibyaa kerekorib yedmiwen, “Kedmengkandikorok ee, nubkaad eb kuu anammo dakmiye karub, dudimokban. Eb kuu karubyaa manmo kerimokban, amborom kuueb kuu yi yaa kane ande ambengkaabbankowe. Angkon eb kuu God yaa dobiri amunye kiwaan anammo kedmengkandimaab.Kwani kowe, Saesaa† yaa tak od kowi kuuamowiib dee? 15Tak od kuu kowanuub deekowaubban dee?” andiwen.

Kumban Yesu kuu yi nemengkandi karakuu yekaadkeroon kowe, yembed yi yaakaamondoon, “Yiib komande ne yaa kom-boon kaamowiib? Odmurubkob kuu ne yaakanminibko wedma.” andoon. 16Andoone,yimbed ye yaa kanwiniiwe, yembed yi yaakaamondoon, “Kane ye korok kuruwakiibaningkoyiib?” andoone, yimbed inandi-wen, “Saesaa yeman kui.” andiwen.

17 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Saesaa yeman keroka Saesaa yaabangkanime. God yeman keroka God yaabangkanime.” andoon. Andoone, yi kuu yeyaa binangkiwen.

Bobne Dembaneen Yaa Kaamoni(Mt 22:23-33, Lk 20:27-40)

18 Kwane, Sedyusidanbed karub bobn-imaib kuu dembimokban andimaib kowe,Yesu yaa kaamonenokminiwen. 19Menenibyimbed yedmiwen, “Kedmengkandi korok,kurin kuu Mosesbed nub dowad amobwongkoon kuu karub bobne ye wonongdomonde wananeen kumban danayiibbankowe, ye damanbed wonong irib kuuawanekore, dana wanabaneen kuu yeaagorok bobnoon ye dana ande kowiyeman.

20 “Kwane, ayi neredkan ediib, ibdurukkuu ayidin wonong awanekore, danayi-ibban kumban bobnoon. 21 Kwanoone,angkon ye ningkimbed irib kuu awanoon,kumban ye kangkon danayiib wanabindokumbed bobnoon. Angkon, ye ningkimaa ayoobmim kangkon kwamune arebkeroon. 22 Kwane, yi korem ediib kuudanayiibbanbed dukniwen. Kwanewonong irib kuu yeenbon arimbed yu kuubobneen. 23 Yi korem ediib kuu yu yaaawaniwen kowe, bobni yirimbed dembeyaro dobiri yaron ari kuu kane ye wonongkeranuun?” andiwen.

24 Kwanandiiwe, Yesumbed inandoon,“Yiib meeni kuu anamban, amborom kuuyiib kuu God Ye Weng Karadmoyiiwayaromkonoyiiwa kuu yiibkaadban kowe.25 Kwane, nimakarub bobniwen yirimbeddembaniib kuu awanaibban, God ye engyusyi dobiri areb keraniib. 26Makei, bobnekoredembi ye weng kuu yiib kuu Moses ye bukwongkoon kuu ma kimingkindokowoo?Amanayod aombed amot denene GodbedMoses yaa kwamune daanoon kuu ‘Nekuu Abraham ye God, angkon Aisek yeGod, angkon Yekob ye God!’ andoon.27Kwanandoon yaron kuu yi kuu dukniwenkumban yi kingkin kuu wad doriib kowe,ye kuu wad doriibdan korem yi God. Kwanikowe, yiib meeni kuu miin anamban kii!”andoon.

Amob Darewoob(Mt 22:34-40, Lk 10:25-27)

28Kwane, Yuudanyi amobkedmengkandiye karub mamaambed yaro monooneanuk yedme ari yedme kameniwen kuu

* 12:10: Keye dongka bot kee miin anam anam. Kuyiibban keraneen kuu ambib nandanuun. † 12:14: Saesaa kuuRomdanbed nangmenib korok keriwen ye ambibkin koremdan yi king darewoob.

Maak 12:29 269 Maak 12:44

wengamboroon. Kwane meenoon kuuYesumbed yi yaa kuu yiminmo inandoonkowe, yembed Yesu yaa kaamobi makaamonenoon, “Nub amob korem kumaomkuu, amob darewoob kuu kuna?” andoon.

29Andoone, Yesumbed inandoon, “Amobdarewoob kuu kei. Israeldan, wengam-birime, nub Yariman nub God, ye kuumimo. 30 Eb Yariman God yaa eb mimyobkumundiniib eb kingkin kumundiniib ebinamenkumundiniib eb aromkonokumun-diniib mimyob dowaken keene. 31Angkonmaa kuu kei. Eb dia dia doriibdan kuumimyob dowaken keende, ebmeren kwan-imaab areb. Amob yena kuu yirimo.” an-doon.

32 Andoone, karubbed Yesu yaa inan-doon, “Yiminaa. Kedmengkandi korok, ebkuu anam dakmewen, God kuu mimo, godyenayiibban, yembedmo. 33 Ye yaa kuuyiib mimyob koremiib yiib inamen meenikoremiib yiib aromkono koremiib mimyobdowaken keenime andoon. Angkon, yiibdia dia doriibdan yaa mimyob dowakenkeendime, yiibmeren kwanimaib areb an-doon. Amob ayoob keemiin anam, dingkannengke agedmo keroone baeb God yaakoniyiib, animan andokbe yena kuu Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan anidowad God yaa bangkandiyiib kuu yirimo.”andoon.

34 Kwane, Yesu kuu wedmoone, karubkuu inamen amunmo inandoon kowe,yembed ye yaa yedmoon, “Eb kuu Godbedkorok kere oonimbon dia arimbed doreebkii.” andoon. Kwane kuyaambed nare arikuu karubma kanembed ye yaa kaamonenikuu yiminban, uniwen kowe.

Keresu Godbed Kinoona Monoonman KuuKane Ye Dana?

(Mt 22:41-46, Lk 20:41-44)35 Yesu kuu kwane kurikuri boyambib

darewoob kuuk aombed kedmengkandoonyaron aombed kaamondoon, “Komandi-wed Yuudan yi amob kedmengkandi-danbed ‘Keresu Godbed Kinoona Monoon-man yaa kuu no Dewid ye Awo ari.’andimaib? 36 Kedi, Dewid kuu KingkinKaradmombed daanoonkob dianmodakmoon,‘Yariman Godbed ne Yariman yaa yed-

menoon,“Ne wiwi angkambed dibereewo,

kwane nembed eb bondan kuu beneb yondad dabderem yiri kiriba.” ’andoon.

37 “Dewid, yembed Keresu yaa Yarimanandimaan kowe, komo kere ye awo arikeraneen?” andoon. Andoone, kadaarebyemoon kuu kubiyiib yewengwengambiri-wen.

Yuudan Yi Amob Kedmengkandidan YaaOngkandoon

(Mt 23:1-7, Lk 20:45-47)38 Kwane, Yesumbed kedmengkandene

yedmoon, “Kaadkerime, Yuudan yi amobkedmengkandidan yaa. Yi kuu ebkad man-imanandeb doboobmo inwarekorib, an-iman berengkimbon aom dewenebaiweyenambed nub yaa kubendime ande kami-maib. 39Kwane angkon, yi kuu kurikuri am-biwoom o orokbon yaa kuu aningko dare-woobdan yi dibirimbon arimbed diberemande kamimaib. Kwamimaib kuu yi kubiyeman. 40Kumban, yi kuu birandidan kowe,nima irib awandi ye meeni areb karubyi murubia ari kurikuri doboob kamimaibkumban, yi kuu nima irib yi od animaiwekamboknon kerimaib. Kwamimaibdan kuudababmiin arewa Godbed kondaneen.” an-doon.

Wonong Irib Yu Koni Kara(Lk 21:1-4)

41 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyambibdarewoob ye od be mene nongkobi-maibbon kiwaan angkara diboroon.Kwane, kadaareb kuu od nongkobimbonkuyaom nongkobiiwe keendomboroon.Keendomboroone, yiribman yemoondankuu mene od darewoob nongkobiib.42 Kumban wonong irib kamboknon kuumenenu od murubkob ayoob od embengmana koween.

43 Kwane, ye kedmengkandeendan kuuminime andoone, mimyamo keriiweyembed yedmoon, “Nembed yiib yaa keanam yedmendaan kei, irib kamboknonkee od koween kuu karub korem yenaod nongkobiwen kuu burudandeen,44 amborom kuu karub yena yi yiribmanyemoon yaambed kuu barang mimo oayoob areb kowiwen, yiribman yemoonkwane dangoon kuu kowindo. Kumbanyu kuu kamboknon kuned kumundin ari

Maak 13:1 270 Maak 13:19

moone ane dobaranuun yemaniib koremkwane koween.” andoon.

13Yimin Wande Wananeen Yaa Dud Ked-

mengkandi(Mt 24:1-25, Lk 21:5-11)

1 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyam-bib darewoob domonde weneene, ye ked-mengkandeen ye karub mamaambed yed-moon, “Kedmengkandi korok ee! Kurikuriambib darewoob ye bot darewoowiib keewedme! Yenbenmo daaniwen kee miinamun kii!” andoon. 2Andoone, Yesumbedinandoon, “Eb kuu wedmeewoo? Ambibdarewoobke yengbenabiwenkei, botmimoma kwane dabokne yiri angkimbere ariangkimbere kamaibban, korem kuu bon-danbed ben yiri kiradmaniib.” andoon.

3Kwane, Yesu kuu taun domone aangkoOlif ari daane dibone bid yara kurikuri boy-ambib darewoob yaawedmoone, Pita yoomYems yoom Yoon yoom Endru yoombedyemyeb kaamoniwen, 4 “Nub yaa yed-mende, aron komo arimbed weng kee kwa-mune dakmewen kee dembe wananeen?Kwane, komo komo dud kedmengkanda-neenkob, anam kwane wanandameen kuiandanuub?” andiwen.

5 Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaayedmoon, “Kaadkerime. Karub yenambedyiib yaa nemengkandok mananiib kowekebendime. 6 Karub yemoon kuu menenaningko yaambed areb dakmenib ‘Ne kuuKeresu kei!’ andenib, nimakarub yemoonkuu nemengkandaniib kii. 7 Kwane,yiib kuu wengambiriiwoo diayiib ambabangkayiib ana nangbenabiib kii andaniibkuu yiib unaib. Kwane kamenabaneenkumban, yimin wandi aron keraunban.8 Ambibkin mamaa dore mamaa doreana nangbenabiyiib, angkon gapmanmamaa dore mamaa dore ana nang-benabiyiib kamaniib. Kwane, ambibkinyena kuu dowodkiyiib keraneen, angkonambibkin yena kumaom kuu animaniibbanmungimbed duknaniib. Kwamaneen kuudana andowe woonimaib ye odibin arebkamaneen.

9 “Yiib kuu yiibmeren oone kangkadmedobirime. Yiib kuu yenambed awingkan-dekorib, wengyundimbon aom be wenewengyundenib, kurikuri ambiwoombed

nong yikyikiibbed yiib angkurom angkawangkanenib kamaniib kii. Yiib kuu nedowad oonidaniib korok darewoowiibyi arinambo ari dobere ne weng amundakmaniib. 10 Kumban, ibduruk kuu neweng amun kuu ambibkin korem yaakedmengkandaniibkob, yimin wandi aronkeranuun. 11 Kwane, kunayambed yiibkuu awinendekorib, wengyundimbon aombenwene yi arinambo ari kowibka, komoandanuub kee ande meenaib. Kuyaronarimbed yiib inamen aombed komo kon-daneen kuu kwane dakmime. Kuu yiibbeddakmaibban, Kingkin Karadmombed kowe.

12“Ambangambedningkia ambodangani-iwa yeene nongkobaniib, ningkiambedambanga yaa kangkon. Awodkia kangkonyi dana meed yaa ambodanganiiwa yeenenongkobaniib. Kwane, dana meed kuuarian yaa manmo kerekorib, yena yi dingkiari nongkobaniiwe yaniiwe duknaniib.13 Nimakarub korem kuu yiib yaa arudwandembaraniib, amborom kuu yiib kuune yoman miniwen kowe. Kumban kanekanembed kwane yi anam ande awinedobaraniiwe wene yimin wandaneenkuu Godbed bobni yaa kuu burudandebindaneen.

14 “Kwane, yiib kuu weng kee ongmekimingke weng id kandime. ‘Kumanayi awene kara miin arewa kere koremmonmari ye karub’, ye kuu kurikuriboyambib darewoob aom doborokowedmibka, Yudea aom doriibdan kuukoronde kirokmone aangko angka amboonaom winime. 15 Kwane, karub kanembedyambib wid angka keroka ika kaweneyambiwoom yiribman maandekorikaandaan, no amboon angka kombiri wonok.16 Kwane, kanembed mongkobon aomdoreen keroka ika ambiyoom wene yurukebkad kandekorika andaan, no kombiriwonok. 17Kuyaron ari kuu nima oyoomiibenaya dana embeng embengiib kuudabab darewoob kandaniib. 18 Yiibbedkurikuri keribko, kwamune kamaneenkuu yuruk aron arimbed kwanokbankerok, 19 amborom kuu kuyaron ari kuudabab darewoob yemoon menebaneenkuu Godbed yimin yiri okad ongmoonkumbed mene kibikee ye dabab koremkuu burudande miin darewoob keraneen

Maak 13:20 271 Maak 14:3

kowe. Kuyareb keraneen kuu ika makwanaanban.

20 “Aron kee Godbed dukmen kowoon,amborom kuu doboob keraneen kuu karubmaa kwari doborokban kere korem duk-naniib kowe. Kumban, yembed kingkoonye nimakaruwiibkob aron kuu dukmenkowoon.

21 “Kwane, karub maa yiib yaa yed-maneen, ‘Wedmime. Godbed KinoonaMonoonman Keresu kuu kekei.’ andaneeno maambed yedmaneen, ‘Wedmime, yekuu yakui.’ andaneen kuu kuyaa meenaib.22 Kwane, Yesu areb kere dudenabidaniibdudi ye profesidaniib kuu mene dudiibyeka mamaa ye wedme binangki yemaniibkamenib, Godbed kingkoon ye karuwa ni-maya yaa kuunemengkandokmananiib kii.Yi kuu nimakarub yemoon nemengkan-daniib kumban, yi nemengkandi Godbedkingkoon ye karuwa nimaya yaa kuu yim-inban keraneen.

23“Kwani kowe, yiibmeren oone kaadker-ime. Ne kuu weng korem daandaankobkuyaron kuu mananuun kowe, yiibkaad-keriwen.

Yesu Ika Mananeen Yaron(Mt 24:26-35)

24“Dabab menebaneen ye yoman kuu‘Aron kuu kumun kerenu,

wood kuu yuraune nambaraunban.25 Mindong kuu ambid arimbed

kirobaniib.Aromkonodan ambid ari doriib kuu

ben kiringmenabaneen kii.’26 “Kuyaron arimbed nimakarub kuu

wedmaniiwe, Karub Ye Mingki kuu wiibarimbed aromkono darewoowiib nambiridarewoowiib mananeene wedmenaniib.27Kwane, yembed ye engyus yedmaneene,mene yembed kingkoon ye nimakarub bidyimin yimin yaa okad dungkun dungkunkorem yaa kuu bok wananiib.

28“Meenime, yedob at ye kuruwak wengid yaambed kandime. Kwane, ye non-dong kuu atbiidkad areb kere, yawaak ker-imaan kuu biid yeeb dembaane, kwanikowe andowe ire wini aron kuu dia keroonande yiibkaadkerimaib. 29Kwamune wed-maniiwe kara kwamune kamenabaneenkuu, kwani kowe aron kuu dia kereen kiiande yiibka meenaniib. 30 Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, nimakarub

okad kiri keyedan kee duknaibbanbed kwa-mune yedmaan kuu kamaneen. 31Ambidiibokadiib kuu dowan keranuun kumban, neweng kuu dowan keraanban, aron koremkorem angkimbaraneen.

Kwananeen Yaron Karub Maa Yekaadban(Lk 12:35-40)

32 “Kwananeen yaron kuu komo aronarimbed kuu karub maa yekaadban. Godye engyusiib God ye Mingkiyiib kangkonyikaadban, kumban Ambe God yembedmoyekaad. 33Kwani kowe, korobe kaadkerenibnekwime. Kwane mananeen yaron kuuyiibkaadban kowe.

34“Kukuu karub maa owod wonoon areb.Kwane, yambib kuu ye deme karub yaa‘Nambib oonime.’ andekore, yena kuudemeyeka yekabangkandoon. Kwanekore,wene ambongko yaa oonoon ye karub kuu‘Kerekniyiib dobere.’ andoon. 35 Kwanikowe, yiib kuu korem kereknembirime,amborom kuu yiibkaadban ambib yarimanika mananeen yaron kuu oobne yaambedo amnomnom angkambed o ayam baan-daneen yaron yaambed o aron yaro man-anuun yaambed keraneen kowe. 36Kwanekuyaambed, kudmeniibban mene yiib kuuunuk danganiiwe wedmaneen kuu miinarewa. 37 Nembed yiib yaa ke yedmaankei, yiib yaayiib korem yaayiib, ‘Kereknedobirime.’ ande yedmaan.” andoon.

14Yesu Kuu Wonong Maambed Baeb Ok

Buneen(Mt 26:1-9, Lk 22:1-6, Yn 12:1-8)

1 Kwane, Yuudan yi Burudandoon yeorokiib Kabayingke obokerindo ye flawa yeorokiib ani yaron kuu ari ayoobmo keru-une, God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan yi korok korok yoom Yuudan yi amobkedmengkandidan yoom kuu Yesu yaa ne-mengkane yemyeb awinenub aye kowemandi ye kiwaanonmiwen. 2Kumbanyimbedyedmiwen, “Orok aron arimbedban, am-borom kuu nimakarubbed yirinde baandenub yaa korem monmaraniib kowe.” andi-wen.

3 Kwane, Yesu kuu Betani yaa Saimonmaa kaningkibob dowan keroonman yam-biwoom dibo animan aniiwe, wonong maakuu baeb ok amun od darewoob yeman

Maak 14:4 272 Maak 14:23

botoro kawanmo aom naad ambodmo ong-miwen kumbed kanmuneen. Kanmenenubotoro munid ari kuu dookbekoru, baebamun yeman kuu ye korok ari buneen.

4Kwanuune, karub yena kumaom dibiibkumbed yu yaa kongende yikareb nemanyedmenoon yedmenoon kamiwen kuu,“Komo kamuunka, baeb amun yeman kee?Od darewoob korarewen kii! 5Baeb ok keeweeb mimo deme ye odbed mooni yeman,angkon od kuu kande kamboknondan yaabangkandi yeman kumbedaa!” andekoribyu yaa norin wande ongkandiwen.

6 Kumban Yesumbed yi yaa yedmoon,“Korondime. Yiib komande yu yaa yewedkondiwen? Yu kuu ne yaa miin amunkameen. 7 Kamboknondan kuu aronkorem yiib yoom doberembaraniib kowe,aron komoyiib awandandamiib kuu yiibdowakenmo awandaniib, kumban nekuu yiib yoom aron korem dobarainban.8 Kowe, wonong kee yu meenimbedkwaneen kuu, yumbed ne bobnindoyaronbed ne id yaa baeb amun buneenkuu wene ari ne mangkaniib yaa ye dowadnekween. 9 Nembed yiib yaa ke anamyedmendaan kei, okad kuna kunaya wengamun kedmengkandaniib kuu, wonongbedke kameen kee yedmaniiwe, nimakarubkuu meenaniib.” andoon.

Yudasbed Yesu Yaa Manmo Keroon(Mt 26:14-16, Lk 22:3-6)

10Kwane, kedmengkandeendan wad ay-oob aom karub maa Yudas Iskeriotbed Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan yi ko-rok korok yaa wene Yesu ye ambodangidowad wonoon. 11Yi kuu kwane wengam-bere kubekorib, ye yaa od kabdanuub andeyedme kowiwen. Kwaniiwe, “Ye kuu nearon keruko awinene nenkonda.” andemeenoon.

Yesumbed Ye Yaa Meeni Ye Orok AniKerekmen

(Mt 26:17-30, Lk 22:7-20, 1Ko 11:23-25)12Kwane, flawa kabayingke obo kerindo

ye orok aron ibduruk ari kuu sibi manayeene nengkanabe animaib yaron kereen.Kwani kowe, Yesu ye kedmengkan-deendanbed ye yaa kaamoneniwen, “Ebdowaken kuu nub kuu wene kunayambed

Burudandoon ye animan ongme nekwanu-ubkob ananeeb?” andiwen.

13 Kwanandiiwe, yembed ye ked-mengkandeendan ayoob yaa daandoon,“Wene siti aom aomne wedmaniiwe,karub kuu ok yuundi yemaniibbeddurundaneen kuu kwane ye yomanwinime. 14 Wene ambiwoom awunoka,ambib ye yariman kuyaa yedmenime,‘Kedmengkandi korokbed kaamonoonkuu ne yoom ne kedmengkandiindanyoom diberenub Burudandoon ye orokananuub ye wadnari kuu kuna?’ andime.15 Kwananiib kuu yembed daane arimbedwadnari darewoob kuu korokbendaneen.Kuyaom kuu dibere ani yeman arak awenekundukmo dangoon kowe, kuyaombed nubani yeman kuu nekwe ongmime.” andedaandoone winiwen.

16 Kwane wene taun aom awune wed-mibka, Yesumbed daandoon areb kwa-mune kowe yimbed Burudandoon ye oroknekwiwen.

17 Oobnon yaambed, Yesu kuu ye ked-mengkandeendan wad ayoob yoom meneambib yaa nandiwen. 18Kwane, yi kuu anedibonib, yembed yedmoon, “Nembed yiibyaa ke anam yedmendaan kei, yiib kuyaomkuu karub maambed ne ambodanganeen,ye kuu ne yoom dibo anuub kui.” andoon.19Kwanandoone, miin kubiyiibban kereko-rib, yi korem kuu ye yaa mene “Anam kuunemban dee?” ande kamiwen.

20 Kwamiiwe, yembed inandoon, “Kuuyiib wad ayoowiib mim kuyaom, ye kuunangkodmi areb ne yoom meneki wong-dem aombed om kuu sup aom kamonekoreananeen kui. 21 Kedi, Karub Ye Mingkiye dowad God Ye Weng aombed ko-marewa kurinbed ye ari kwamunaneenande wongkiwen kuu ye yaa kwane wana-neen. Kumban, kanembed ye yaa ambo-danganeen kuu Godbed arewa kerunaneenkowe, anam kuu kuye karub kuu woonindokaren kuu kumbed amun karen.” andoon.

22 Kwane anonib, Yesumbed om* kandeGod yaa eso andekore, domokbene ye ked-mengkandeendan yaa bangkandene yed-moon, “Kandime, kekee ne id kii.” andoon.

23Angkon kabus nande God yaa eso an-dekore, yi yaa nondoone, ane kone ane

* 14:22: Gurik wengbed “bred” andoon.

Maak 14:24 273 Maak 14:44

kone yi korem kuu aniwen. 24Kwane, yem-bed yi yaa yedmoon, “Kekee ne umkan, ni-makarub yemoon yi dowad onduknaneen.Ne umkan kuu Godbed ye karuwa nimayayaa amob weng ongmi yeman. 25Nembedyiib yaa ke anam yedmendaan kei, neangkon ika nong yob ok anainban kwanewene kuyaron keranuunkob, God ye oon-imbon aombed ananiin.” andoon.

26 Kwane, yi kuu kurikuri yookwingkanekorib, yaro angkane weneaangko Olif angka winiwen.

Pita Yaa Ari Kwamaneeb Kii Ande Daanoon(Mt 26:31-35, Lk 22:31-34, Yn 13:31-38)

27Wenekorib, Yesumbed yi yaa yedmen-doon, “Yiib korem kuu kirokmonaniib, am-borom kuu kurin God Ye Weng kwanewongkoon kuu Godbed yedmoon keka-mune,‘Nembed sibi oonoonman ayaniine,

ye sibi kuu kirokmonaniib.’ andoon.28 “Kumban, bobnaniin yirimbed ika

dembaniin ye yoman kuu nedin Galeliangka arinambo wananiin.” andoon.

29 Andoone, Pitambed yedmoon, “Ko-rem kuu kirokmonaniib kumban ne kuukwanainban.” andoon.

30 Kwanandoone, Yesumbed inandoon,“Nembed eb yaa ke anam yedmebdaan kei,kibik amnoom ayam komkane ayoob ker-aanban kuu eb kuu Yesu nekaadban andedakme ayoobmimiib keraneeb.” andoon.

31Kumban, Pitambed aromkonomo inan-doon, “Eb yoom ne yoom yenbandaniiweduknanuub kuu yimin, nembed eb yaanekaadban andainbanii.” andoone, yi ko-rem kuu kwanemo yedmiwen.

Yesu Getsemani Angkambed KurikuriKeroon

(Mt 26:36-46, Lk 22:39-46)32Kwane wene Getsemani andimaib yaa

nandekorib, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa yedmoon, “Keyaa dibiribko,ne kuu wene kurikuri kera.” andoon.33Kwanandekore, yembed Pita yoom Yemsyoom Yoon yoom kuu be wonoon. Kwane,ye niindem aom kuu miin kubiyiibbankere dabab darewoob kerunoon. 34 Kowe,yembed yi yaa yedmoon, “Ne niindemaom kuu dabab ware yiminban miin anamkeroon kowe, bobnandamaan areb. Kwanikowe, keyaa dobere kereknime.” andoon.

35Kwanandekore, yaro wene angkambedokad yiri bumangkene korok kankibinekurikuri kere yedmoon, “Kiwaan wedme-bka, aron kee ne yaa kuu burudanduk.36Ambe,† Ambe, komo kamandameeb kuuyobdoodiibban kowe, ne yaa durud yewedye dabab kemonoon kee ebka kande. Kum-ban, ne dowaken yaambedban, eb dowakenyaambed kerok.” andoon.

37 Kwane, Yesu kuu ika menenewedmoonka ye kedmengkandeendanayoobmim kuu unuk dangiwen kowe,yembed Pita yaa yedmoon, “Saimon, ebkuu angkewenoo? Eb kuu aron awamimo kwane aromne kerekne dibaraab-bankowoo? 38Kwane, ambarakmi yaa kuukombaraibban andi ye dowad kurikurikamenib kerekbirime. Inamen aom kuudowakeniib kumban id kuu aromnindebankeroon.” andoon.

39 Angkon amaniib wene anuk kurikurikeroon areb kwane keroon. 40Kwanekore,ika mene wedmoone, yi kuu unukdangiwen, amborom kuu unukudbeddabab waroon kowe. Yi kuu “Anamambarakmuwen.” ande meenekorib,inandindo keriwen.

41 Kwane, Yesu angkon ika wene ay-oobmim yeenbon kurikuri kerekore, menewedmoone dangiwen kowe, yembed yiyaa yedmoon, “Yiib kuu ika dangenibyiidkaib dee? Yimin kui! Wedmime,Karub YeMingki kuu ambodangenib awineambarakmidan yi dingki ari kowi yaronmuneen kii! 42 Kowe, yaro deediribkowenem. Ne yaa ambodangoonman kuu kemonoon kei.” andoon.

Yesu Awineniwen(Mt 26:47-56, Lk 22:47-53, Yn 18:1-12)

43Yembed kwane dakmeene, wad ayoobye karub maa Yudas yoom kadaareb yoomkuu kerewangiib atdebokiib kumbed Yesuaweneyiib yaa mene angkadiriwen. Yikuu God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan yi korok korok darewoob yoom Yuu-dan yi amob kedmengkandidan yoom Yu-udan yi aamkono aamkono yoombed yed-miwenkob, miniwen. 44 Yudas kuu korokkorok domondekore, kadaareb yaa ambo-dange akme korokbi ye dowad yedmoon,

† 14:36: Kukuu Aram wengbed Abba ande wongkoon.

Maak 14:45 274 Maak 14:65

“Kane yaa mandamuk kerunaniin kuu aw-ine nenwinime.” andoon.

45Kwane, menenib Yudasbed erebnariyi-ibban kumbed Yesu yaa mene “Ked-mengkandi korok ee.” ande yedmekore,mandamuk kerunoon. 46Kwanoone, karubminiwen kumbed Yesu wii aom kowiye dowad awineniwen. 47 Kwane, yekedmengkandeen ye karub maambed yekerewang ye kobaiknong yaambed awinebiandekore, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoob ye demekarub ye kenood dankaroon.

48Awineniiwe, Yesumbed yedmoon, “Nekuu bondan yi korok dee? Komandi-wed kerewangiib atdebokiib kwane aw-inewok miniwen? 49 Aron korem ne kuuyiwiib yaa mene kurikuri boyambib dare-woob ye kuuk aom kedmengkandembir-imain kumban, yiib kuu kuyaambed aw-inewindo. Kowe God Ye Weng Karadmo yeweng id kuu anam keroonkob kii.” andoon.50Andoone, ye yoman winiwendan koremkuu kirokmone kabaanmo wenebiwen.

51 Kewedman mamaa Yesu ye yomanwonoon kuu ebkad doboob kawanmoderene doreen. Ye kwangkon Yesuye yoman wonoone awineniwen kum-ban, ebkad yaamo awiniwen kowe,52 moradmoone ebkad kuu biandiiwe,ebkadiibban otkadmo kombiri wonoon.

Kangdod Sanidirin Wengyundi(Mt 26:57-68, Lk 22:66-71, Yn 18:12-13,19-24)

53 Yimbed Yesu nen God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok darewoobyaa winiwen. Kwani kowe, God dore Yu-udan dore wedyiri dobiridan yi korokdankorem yoom Yuudan yi aamkono korokkorok korem yoom Yuudan yi amob ked-mengkandidan korem yoom menebe ned-biwen. 54Kwane, Pita kuuYesu ye yomandi-amban anukbed menene God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok darewoobyambib kuuk aom awunoon. Kuyaambedkorok ye ambib ye ambongko oonidan yenadoriib kowe, yiyiib wene amot dia dibereyuruk dorokaan.

55-56 Korok korok nedbiwen kuu kang-dod Sanidirindan andimaib. Kwane, yikuu Yesu ye ambarakmi miin arewa wengwengamberem ande dibiib, amborom kuuaye kowi ye ukum kowandamiib kowe.

Karub yemoon mene dudanabe kwane am-barakmoon kii andi ye weng dakmiwenkumban, weng maa maa keriwen. Karubkuu yi weng ayoob ibmo kerindo kowe, ayeukum kowindeban keriwen.

57 Kwane, karub yenambed yaro menedudi weng kee dakmiwen, 58 “Nubbedwengamburuwen kuu yembed yedmoon,‘Nembed kurikuri boyambib darewoobkarubbed yenbiwen kee monmarekori,aron ayoobmimmo karubbed yenbindo yekurikuri boyambib darewoob yenbaniin.’andoon.” andiwen, 59 kumban yi wengdakmiwen kuu karub yenambed dakmiwenarebban.

60 Kwani kowe, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok darewoobbedyaro yi arinambo arimbed dembeneYesu yaa kaamonoon, “Eb kuu inandaab-bankowoo? Karub kee kwane dakmiib kuuwengamberewenoo?” andoon, 61 kumbanYesu kuu iwarimo kere inandindo.

Kwane, angkon ika Yesu yaa kaa-monoon, “Eb kuu Godbed KinoonaMenewenmanKeresu, God yeMingki dee?”andoon.

62 Andoone, Yesumbed inandoon, “Nekukui. Angkon Karub Ye Mingki ne kuuyiib wedmaniiwe God ye wiwi angkambeddiberekori, wiib arimbed mananiin.” an-doon.

63 Kwanandoone, korok darewoob kuuGod yaningko monmari ye weng wengam-baraan ande meenoon kowe yeka ye ebkadbirindekore, korok korok yaa kaamon-doon, “Karub maa ye weng maa wengam-baranuub dee? Dowan! 64 God yaningkomonmaroone wengamburuwen kii! Kwanikowe, yiib meeni kuu komo?” andoon.Andoone, korok korok korembed yedmi-wen, “Anam ambarakmoon kowe, aye kowiye ukum kirobi kumbedmo yimin kii!”andiwen. 65 Kwane, yenambed ye yaakamok daadmenenib ebkad baradbed yeindob kebengkanekorib yi dingki nimingkeayenib kaamoneniwen, “God yaromkonoyaambed dakme, kanembed kii, ande yaa!”ande kamiwen. Kwane, wii oonidanbednenwene yakdariwen.

Pitambed Yesu Nekaadban AndimoKamoon

(Mt 26:69-75, Lk 22:54-62, Yn 18:15-18,25-27)

Maak 14:66 275 Maak 15:1566 Kwane, Pita kuu ambib kuuk aom

doreene, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoob ye demewonong koyu mamaa kuu kuyaa muneen.67 Menenu wedmuune, Pita kuu amot diadibere yuruk dorokaan kowe, angkon ikaongme wedmenekoru yedmeen, “Eb kuuYesu Nasaretman yoom dobiriwen kii!” an-deen. 68 Kumban yembed inandoon, “Nenekaadban, kub weng kuu weng idiibban.”andekore, kuuk ambongko yaa wonoon.

69Kwane, yumbed kuyaa doboroonewed-mekoru, mene kuyaa doriibdan yaa yed-meen, “Karub kee Yesu ye karub kii!” an-deen. 70 Anduune, yembed angkon yed-moon, “Nemban kii!” andoon.

Kumban aron doboobban keruune,kuyaa doriibdanbed yedmeniwen, “Anam,eb kuu Yesu ye karub, amborom kuueb kuu Galeliman kowe.” andiwen.71 Kwanandiiwe, yembed yemeren wengarewa ye woonbi weng dakmekore, yi yaaamob weng areb yedme kowoon, “Karubyiibbed kee daaniib kuu ne nekaadban kii!”andoon.

72 Andoone, erebnariyiibban ayam ka-bang ayoob andi kamoon. Kwanoone, Pitakuu Yesumbed ye yaa kwane dakmoon kuu“Eb kuu ne yaa ye kuu nekaadban andimokame ayoobmimiib keraneebkob ayam ka-bang kuu ayoob keraneen.” ande yedmoonkuu ika meenekore, kubiyiibban darewoobkere ameng kamoon.

15Pailet Ye Wengyundi Yesu Yaa(Mt 27:11-26, Lk 23:1-3,18-25, Yn 18:28–

19:16)1 Amkimo kaimbed, kangdod Sanidirin-

dan korem, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok kumbed Yuu-dan yi aamkono korok korokiib Yuudanyi amob kedmengkandidaniib kuu wengmimo keriwen. Kwane, Yesu kuu yeng-bekorib nenwene Yuudan yi korok Rom yekarub yaningko Pailet ye dingki ari kowi-wen.

2Kwane, Pailetbed ye yaa kaamonenoon,“Eb kuu Yuudan yi king dee?” andoon.Andoone, Yesumbed inandoon, “Ee, ebkaku yedmeeb kui.” andoon.

3 Kwanandoone, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok korokbed

Yesu kuu kwane ambarakmoon kii andiye weng yemoon Pailet yaa daaniwen4 kowe, Pailetbed angkon ika Yesu yaakaamonoon, “Eb kuu inandaneeb dee? Yiweng yemoon kuu wengamberewenoo?”andoon 5 kumban, Yesu kuu inandokbankeroone, Pailet kuu binangkoon.

6 Kuyaron doriib kumaom kuu Buru-dandoon ye orok ane dowan kerekorib,Yuudan yaa ooni ye korok darewoobRomdan nenkowiwen kumbed Yuudanyi dowaken weng wengamberekore, wiiaom doriib ye karub mimo nen bunangkakowimaan. 7 Anuk yiri kuu karub maayaningko Barabas yoom karub yena yoomkuu gapman yaa bon kere nangmene karubmaa ogoodmo aye kowiwen kowe, ye kuuwii aom doreen.

8 Kwane, kadaareb kuu Pailetiib yaamenenib karub wii aom ma nen bunangkakowi ye dowad nedbe mene ye yaakaamoniwen. 9-10 Kumban, ye kuuyekaadkeroon kuu God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok korokkuu Yesu yaa wungkanekorib, Pailet yedingki ari nenkowiwen kowe, kadaareb yaakaamondoon, “Yiib dowaken kuu karubnen bunangka kowaniin kuu Yuudan yikingoo?” andoon.

11KumbanGod dore Yuudan dorewedyiridobiridan yi korok korokbed kadaareb yaakwananuub kuu amun kii andi ye wengyedmendiiwe, kadaarebbed yedmiwen kuu“Yesumban, Barabas kii.” andiwen.

12Kwani kowe, Pailetbed yi yaa kaamon-doon, “Yiibbed ye yaa Yuudan yi king andi-maib kowe, ye yaa kuu komo kamaniin?”andoon. 13 Andoone, yimbed komkiwen,“Ye kuu aye at ming arimbed kinime!”andiwen.

14 Andiiwe, Pailetbed kaamondoon,“Komandiwed kii! Komo ambarakmoonkee?” andoon kumban, yimbed naawonmokomkiwen, “Ye kuu aye at ming arimbedkinime!” andiwen.

15 Kwanandiiwe, Pailet ne yaa kube-wime dowad kuu yi dowaken yaambedwengamberekore, Barabas nen bunangkakowekore, Yesu kuu ana nangmidan yaanenkonde yedmoon, “Nong yikyikiibbed yeangkurom angka wangkanibko bakumbedat ming ari darime.” andoon.

Maak 15:16 276 Maak 15:38

Ana Nangmidanbed Yesu Damangkaniwen(Mt 27:27-31, Yn 19:1-16)

16Kwane, ana nangmidanbed Yesu nen-wene king ye boyambib darewoob yan-ingko Pretorium aom aomnekorib, Pre-torium aom ana nangmidan korem yaabaandiiwe nedbiwen. 17Nedbekorib, ebkaddoboob minodminodiib king yebkad arebkande Yesu yaa deebenib, nong yikbedkorok ari dereni yeman ongmekorib yeyaa dereneniwen. 18 Kwane, “Eb kuu Yu-udan yi king oi, eb yaa kubebduub kii!”ande yedmenib, 19ye korok ari bingkombedika ika ayenib, kamok daadmenenib, bu-mangke dingki ari kankoone korok okadyiri badmendenib ye yaa damangkanenibkamiwen. 20Kwane kame dowan kerekorib,ebkad doboob minodminodiib kuu bian-dekorib, Yesu yebkadbed ika dereneniwen.Kwane, bakumbed at ming ari dari dowadnenwiniwen.

Yesu Kuu Bakumbed At Ming Ari Dariwen(Mt 27:32-44, Lk 23:32-43, Yn 19:16-24)

21 Siti Sairinman maa yaningko Saimon,Aleksandee yoom Rufus yoom yi awodkikuu kambong maa yaambed mene ananangmidan kee burudandandamoone,yimbed ye kuu awinekorib, yedmeniibkobYesu ye at ming kuu yembed kankarinewonoon.

22Kwane, ana nangmidanbed Yesuyiib atming karinoon ye karuwiib kuu be Gol-gota yaa benwiniwen. Golgota ye wengid kuu Nangkarakbon. 23Benwiniiwa, wainok yewed kebeni yeman ye muramurayiibyuundekorib, Yesu yaa anok ande kami-wen, kumban korondoon anindo. 24Kwane,Yesu kuu nende at ming ari kowekorib, yedingkiyiib yoniib kuu bakumbed at mingyaa darekorib, kankoonemaniwen. Kwane,Yesu yebkad kuu ana nangmidanbed nek-wenib, bot yaa aningkoyiib kuu kirareebkad mimo karub mimombed kandimokamiwen.

25Bakumbed dariwen yaron kuu amkimo9 oklok. 26 Kumbed, at ming ari yembedkwane ambarakmoon ye kerekiib kwanewongkiwen kuu “Yuudan yi King” andewongkiwen. 27-28 Angkon, yimbed Yesu yewiwi angkayiib ye an angkayiib kuu yid be

yenbandimaib ye karub ayoob kuu at mingyaa bakumbed darekorib, bendariwen.*

29 Kwane, yena kuu burudandandewenonib, Yesu yaa yi korok waaburukmedamangkani weng daaniwen kuu “Kedi,eb kuu kurikuri boyambib darewoob mon-marekoreb, aron ayoobmimmo kurikuriboyambib darewoob yeeb arumaneebkowe, 30 at ming arimbed kameneyaa,ebkareb bobni yaa kuu burudandewadkereyaa!” ande kameniwen.

31 Kwamune dakmenabiwen areb kuuGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korok yoom Yuudan yi amobkedmengkandidan yoom kangkon yikarebYesu yaa damangkani weng arewa dak-miwen, “Yembed nimakarub kuu bobniyaambed ongmendoon kumban yekarebkwani kuu yiminban kii! 32Ye kuu Keresukere Yuudan yi King keroon kowe, atming arimbed kamonok. Kwananeenewedmanuub kuu nub kuu ye yaa anamandanuub.” andiwen. Ayoob at mingarimbed dariiwe doriibdan kwangkon yeyaa damangkani weng arewa dakmiwen.

Yesu Kuu Bobnoon(Mt 27:45-56, Lk 23:44-49, Yn 19:28-37)

33 Kwane aronkob keruune, kumunbedokad korem kuu kebenoon. Kebenoonekwane wene awas ayoobmim dowankereen. 34 Kwane, Yesumbed naawonkomkoon, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?”andoon ye weng id kuu “Ne God, ne God,komandewed ne domowewen?” andoon.

35 Kwanandoone, ye dia dobiriwendankuu wengamberekorib yedmiwen, “Wen-gaiwo, Elaidya yaa baandoon kii!” andi-wen. 36Kwane, karub maambed kabaanmowene ok awinimaan ye obkod kande okwain derewiib kuu kankubune bingko ariyengbekore, Yesu yaa kanwene ok konakoanok anded. Kwane ok anoone, yembedyedmoon, “Ye domonenekorub, wedmem.Elaidyambed mene ye nenkamonok mana-neen dee?” andoon.

37Kwane, Yesu kuu inum yeenbon narekabang darewoob andekore bobnoon.

38 Kwane, kurikuri boyambib darewoobyambongkodem yaa kebeni ye dabuanomkonombed ongmiwen kuu arimbed

* 15:27-28: Buk Maak yenamo kurin kurin wongkiwen kuu weng keyiib: Kwani kowe, God Ye Weng Karadmo kuuanam id keroon kuu “Ye kuu amob domangkidaniib yaa kumaom nenkowiwen.”

Maak 15:39 277 Maak 16:13

wene yiri kuu birindoon. 39Kwane, Romdanyi ana nangmi korok kuu Yesu ye murubiaari doberene wengamboroone yembedkomarewa kabang andene bobnoon kuuwedmoon kowe yedmoon, “Ii anam, karubkekee God ye Mingki kii!” andoon.

40Nima yena kwangkon kuyaa yaro weneambab arebbeddoro kerekniib. Yi kumaomkuu Meri Yems embeng yoom Yoses yoomyi awaan yoom Meri Magdalen yoom Sa-lome yoom kui. 41Galeli angka Yesu aweneyoom doriib yaronbed Yesu awene yaanima keembed animan awene bangkandi-maib. Nima yemoon yena yoomYesu yoomYerusalem aom miniwendan kwangkonkuyaa doriib.

Yesu Ye Id Kuu Mangkiwen(Mt 27:57-61, Lk 23:50-56, Yn 19:38-42)

42-43Yosef Arimateaman ye kuu kangdodSanidirin aom kuu ye kuu aningkoyiib,angkon ye kuu Godbed korok kere ooniyaron mananuun ande meedmi ye karub.Kwane, Sabat ye nekwi aron kereen kowe,oobnone ye kanangkod Pailetiib yaa weneYesu ye bob mangki dowad kaamonoon.

44Kwane, Pailet kuu Yesu kirod bobnoonye weng wengamberekore binangkoonkowe, ana nangmidan Yesu nenwiniwenyi korok yaa mene andoone monoone kaa-monoon. 45Kaamonoone, “Ee bobnoon kii.”andoone Pailetbed Yosef yaa yedmoon,“Ee, yimin, ye bob kuu kande.” andoon.

46 Kwanandoone, Yosefbed dabua do-boob kawanmo moonekore, Yesu ye bobkande dabuambed bedmenekore, dumnadaom aangko kaat angka anuk niriwenye bobkonombon dem kumaom kanwenekowoon. Kankowekore, bot dabonmodare-woob kumbed bot dem ambongko yaa kan-boronmo wene kebenoon. 47Kwane, MeriMagdalen yoom Yoses yawaan Meri yoomkuu mangkiwen kuyaa wedmiwen.

16Bobnoon Yirimbed Demboon(Mt 28:1-10, Lk 24:1-11, Yn 20:1-8)

1-2 Kwane, Sabat aron dowan keruune,awari amkimo aron yaromenuun yaambedMeri Magdalen yoom Yems yawaan Meriyoom Salome yoom kuu bobkonombonbotdem yaa wene Yesu ye bob id yaa baeb

amun yeman mooniwen kuu ambenemande winiwen. Wenonib, wedyambed3 yikareb kaamobiwen, “Kanembedbobkonombonbotdemyambongko kebeni-wen ye bot kuu mondare kan angkarakowaneen kee?” andiwen. 4 Kumban,yi indob kankoone wedmiwen kuubotdem ambongko kebeniwen ye botkuu miin darewoob kumban kanboronmoangkanoon.

5 Kwane, bobkonombon botdem aomaomnekorib, wedmiwen kuu kewed arebebkad doboob kawanmo inwaroon kumbedwiwi angka dibeen kowe, kwanewedmeko-rib, binangke uniwen. 6Kwaniiwe, yembedyi yaa yedmoon, “Binangke unaib. Yiibkuu Yesu Nasaretman at ming arimbeddariwen kui ande wedmok miniwen, kum-ban ye kuu demboon kii! Kemaomban.Wedmime, ye bob id kanwene kowiwenkuyaa kuu. Dowan! 7 Kwani kowe, wenePita yoom Yesu ye kedmengkandeendanyena yoom yaa yedmibko, ‘Galeli yaa win-ime, yedin kuyaa weneen kowe. Ye wengkunduk anuk yedme kowoon kwamunekowe, yiib kuu kuyaambed wedmenaniibkii.’ andime.” andoon.

8Kwane, nimakuubinangki darewoowiibkiringmiyiib bobkonombon ye botdemaombed bunangka wene kirokmonewiniwen. Kwane, wene karub maa yaadaandindo, amborom kuu uni darewoobkeriwen kowe.*

9Yesu kuu Sande amkimo kaimbed dem-boon. Dembekore, ibduruk kuu weneMeri Magdalen yaa angkanoon. Kurinkuu yu kuu awad arewa ediib ibnendiwenkowe, yembed yedme yenburoon. 10Kwane,angkanoone, yumbed wenenu ye yoom do-biriwendan kuu yuudiyiib amengiib kamiibyaa wene daandeen. 11 “Yesu kuu waddoreene wedmenaan kii!” ande daandeenkumban, yi kuu yu weng kuu anambanande meeniwen.

12 Kwanoon ye yoman kuu karub ayoobdura kiwaan ari winiiwe, Yesu kuu yi yaaangkanoon, kumban ye kuu karub mamaaande meeniwen. 13 Kwane, yi ayoobmimdakmekorib, Yesu kuu domondoone yi kuuwene kedmengkandeendan yena yaa komokeroon kuu daandiwen, kumban yi wengkwangkon anamban ande meeniwen.

* 16:8: Buk Maak kurin kurin wongkiwen yemoon kuu ves 9bed wene ves 20iibban.

Maak 16:14 278 Maak 16:2014Amaan, Yesu ye kedmengkandeendan

11iib kuu animan aniiwe, Yesu kuu yiyaa angkanekore ongkandoon, amboromkuu yi anam andi kuu embengmo koweyenambed yi yaa mene “Yesu demboonewedmuwen kii!” ande yedmiwen, kumbanyi mimyob kuu kamkono kere wengam-beredandiwen kowe.

15 Kwane, yembed yi yaa yedmoon,“Okad yimin yimin yaa wene ne wengamun nimakarub korem yaa daandime.16 Kanembed anam andekore baptaiskerundaneen kuu, nembed bobni yaakuu burudande nenwananiin. Kumbankanembed anam andaanban kuu ukumkonaniin. 17 Ne weng wedme anam andiyeman kuu anam andiwendanbed dud ko-rokbaniib kuu kei. Ne aromkono yaambedawad arewa yaa yedme yenburaniiweangkanimo kamaniib. Angkon weng yeebdakmaniib. 18 Angkon niin arud niin kuuyi dingkimbed kandenib bobni ok anenibkamaniib kumban bobnaibban amunmodobaraniib. Angkon bob anikaddan yaakuuyi dingkimbedyi ari nongkobekurikurikeraniiwe wadkeraniib, kui.” andoon.

19 Yariman Yesu kuu kwamune daandedowan keroone, ye kuu Ewen ari nendaanoone God ye wiwi angkambed dibeen.20Kwane, ye kedmengkandeendankuuokadyemoon kuna kuna yaa wenebe Yesu yeweng amun dakmenmo yarebiiwe, Yari-man yaromkonombed awande ye dud ked-mengkandi ongmenaboon kowe, ye wengamun kuuweng anam ande korokbendoon.

Luk 1:1 279 Luk 1:14

LukYesu Ye Weng Amun Lukbed

WongkoonLuk Ye Buk Komo Dowad

WongkoonLukbed Rom ye karub maa aningkoman

Tiofilus yaa wongkoon. Tiofilus yaningkoye weng id kuu “God yaa mimyob dowakenkeenoonman”. Kowe kuyeweng id angkarakuu Lukbed anam andiwendan korem yaawongkoon. Tiofilus kuu Yesumbed okadari yaroon yaa wedmindo kowe, Lukbedkuu kwamune kei andi ye weng yenayiibambobanoon. Luk ye dowaken kuu Tiofiluskuu Yesu ye weng kumundin, Ye woonin-dombed wene Ewen ari daanoon ye wengkui, kaadkerok anded. Kwane, Luk korok-boon kuu Yesu kuu Yuudan yi dowadmom-ban nimakarub korem yi dowad biddokmonoon.

WongkoonmanLuk kuu Yuu karubban, ye kuu Gurik-

man. Kwane, ye kuu dokta. Ye kuu Poolye angkodmi maa (Kolosedan 4:14). Aronyena Pool yoom weng amun kanyare dak-miwen (Kwamiwen 16:10bed ari). Luk kuuYesumbed komo komo kamenaboon kuuwedmindo kumban, indobbed wedmeni-wendan yemoon yi weng boon kumbedwongkoon. Wongkoon ye weeb kuu AD 60areb.Korok Weng

1. Andowi Weng Ibduruk (1:1-4)2. Yesu Monoon Ye Weng (1:5–2:52)3. Yesu God Ye Deme Awini Ye Kiwaan

Ongmoon Ye Weng (3:1–4:13)4. Yesu Galeli Angka Yarebe Ked-

mengkandoon (4:14–9:9)5. Yesu Galeli Koronde Ambibkin Yena

Aom Yarebe Kedmengkandoon (9:10-50)

6. Yesu Wene Yudea Aom Yarebe Ked-mengkandoon (9:51–13:21)

7. Yesu Wene Perea Angka Yarebe Ked-mengkandoon (13:22–19:27)

8. Yeenbon Aronki, Ye Bobniyiib Dem-booniib Ye Weng (19:28–24:53)

Andowe Wongki Ye Weng(Kw 1:1)

1Tiofilus, karub amun yeman.Nub aombed komo komo anam id

keroon ye weng kuu karub yemoonbedkwamune andowe wongkande kamiwen.2Kwane, kane kane yi indob arimbed komokeroonkob wedmekorib, weng kee kwanedaandaiwe wengambirimaub kuu wengkuu mimo, ibmo.

3 Kwane, andowoon yirimbed menekibikee, komo keroon kuu nembed wengkee ongme andangkaan kowe, nembedmeenaan kuu kei. Amun kuu wengkee bene nekdane ongmekori, eb yaawongkaan kuu kei. 4 Kwamune kewongkaan kee ebkaadkere anam andidarewoob keri yeman.

Yoon Baptaisman Woonanuun Ye Weng5 Erodbed Yudeadan yi king kere

doboroon yaron kumaom kuu, God doreYuudan dore wedyiri dobiri ye karubmaa doreen, yaningko kuu Sekaraiya.Ye kuu Eeron ye awo ari Abidyaman,ye wonong Elisabet kwangkon God doreYuudandorewedyiri dobiridan yi ambokabEeron amaan ari ye awo. 6 Yi ayoob kuuGod ye yorokmodan, God ye amob koremyaamo wengambere kwanimaib. 7KumbanElisabet kuu kurong kowe, danayiibbankere yi ayoob kuu kiomniwen.

8Aron maa, ye yoom ye karubkim yoomkuu God ye nengki deme God ye kurikuriboyambib darewoob kuuk aom awiniwenkowe, 9bot yaa aningkoyiib korokbi dowadkuu kirare Sekaraiya nendiiwa, ye kuuwene kurikuri ambiwoom baeb amun ye-man nengkande aomnoon. 10Kuyaron kuunimakarub yemoon kuu bunangka nedbekurikuri kamenib, God yaningko kankoo-nenib kamiib.

11 Kamiiwe, engyu kuu Sekaraiya yaaangkane kurikuri boyambib darewoob aomGod yaa baeb amunyemannengke nongko-bimaibbon ye wiwi angkambed doboroon.12 Kwanoone, wedme binangke uni dare-woob keroon.

13Kumban engyumbed ye yaa yedmoon,“Sekaraiya, unaab. Eb kurikuri kuu Godkuu wengamboroon. Eb wonong Elisabetkuu dana mingki woonanuun. Kwanukoyaningko kuu Yoon ande kowe. 14Ye dowad

Luk 1:15 280 Luk 1:38

kuu kubi darewoob keraneeb. Angkon yewooni aron ari kuu nimakarub yemoonkuu kubaniib, 15 amborom kuu ye kuu Godye murubia arimbed karub amun kere an-ingko darewoob keraneen. Kwane, yekuu ok wainiib ok arewayiib animokbanye karub kerene ye wooni aron yaambedKingkin Karadmombed ye yaa ibnenaneen,domonenaanban.

16 “Kwane, ye kuu Israeldan yaa awandedaandaneene yemoon kuu yi Yariman Godyaa ika amonombe wananiib. 17 Kwane,ye kuu yedin Yariman yaa wananeen, yekuuElaidya ye inamenaromkonoyiib kami-maan areb dobaraneen. Ye kuu awod-kia yaa amonombime ande daandaneeneyi danayiib yaa wene amunmo dobaraniib.Ma, ye kuu God Ye Weng wengamberedan-didan yaa amonombime ande daanda-neene God ye inamen yorokmo awinaniib.Kwananeen kumbed Yariman ye dowadwengambiridan kuu nekwaneen.” andoon.

18 Kwanandoona, Sekaraiyambed engyuyaa kaamonoon, “Ne yoom ne wonongyoom kuu kiomnuwen kowe, komarewakere eb weng kuu anam andaniin?” an-doon.

19 Kwane, engyumbed inande yedmoon,“Ne kuu Gabriel. Ne kuu God ye kerebiriari dobirimain. Godbed yedmewoonawengamun kee eb yaa kanmanaan. 20 Godbedkomo aron kinoon arimbedweng kee anamid keraneen, kumban eb kuu anam andok-ban kowe, dakmindeban kereeb kii, weneweng kee kwananeen.” andoon.

21 Kwane, bunangka doriibdan kuuSekaraiya yaa meedmenib dakmiwen,“Komarewa kere aron doboob kurikuriboyambib darewoob aom kwane doboroonkii?” ande kamiwen. 22 Kwane kamiiwe,Sekaraiya kuu angkadoroon kumbanyi yaa dakmindeban kerene dingkimokedmengkoon kowe, “Anam kuu Godbedye yaa kurikuri boyambib darewoob aomwane korokbenoon kii!” ande dakmiwen.

23 Kwane, ye deme kurikuri boyambibdarewoob aom awini yaron kuu dowankeruune, ye kuu ambiwoom ika wonoon.24 Kwane amaanbed, ye wonong Elisabetkuu oyoomiib kereen. Oyoomiib kerenu,yu kuu ambiwoommo wood angkoyiibdobureen. 25 Kwane, yumbed yedmeen,“Nimakarubbed ne yaa karak kawiwen

kumban, Yarimanbed mimyob keeweawawekore, ne yaa kurong ye karak kuukankaaroon.” andeen.

Yesu Woonanuun Ye Weng26 Kwane, yu kuu wood benmeyiib kuu

oyoomiib dobureen kumaom kuu Godbedengyu Gabriel yaa yedmoona, kambongNasaret Galeli ambibkin aom wenene,27 karub maa yoom dobirindo ye wonongkoyu Meri yaa dakmok wonoon. Yu kuuking Dewid amaan ari ye awo Yosef yaaawani ye dowad boriwen.

28 Kwane, engyu kuu yuyiib yaa meneyedmoon, “Kube. Kub yaa kuu Godbedoone amun darewoob kerubdoon kowe.”andoon. 29 Kwanandoona, yu kuu meenidarewoob kere komarewa kwanandoon kiiande meeneen.

30 Kwani kowe, engyumbed yu yaa yed-moon, “Meri, unaab. Kub yaa meenewedmekore amun kerubdoon. 31 Kub kuuoyoomiib kerekoreb dana mingki woona-neeb. Yaningko kuu Yesu ande kowaneeb.32 Ye kuu aningko miin darewoob kera-neene ye yaa Ambab Ari Ye God Ye Mingkiandimamaniib. Kwane, ye awo anuk yiriking Dewid ye ooni yumbon kuu YarimanGodbed ye yaa konaneene, 33yembed Israel-dan yi korok keraneen kuu yimin wandin-deban.” andoon.

34 Andoone, Merimbed neman kaa-moneen, “Komarewa keraneen, ne kuukarub maa yoom dobirindo kowe?”andeen.

35 Anduune, engyumbed inandeyedmoon, “Kingkin Karadmombedkub yaa menene Ambab Ari Ye Godyaromkonombed ongmaneen. Kwanikowe, dana karadmo woonaneeb kuuGod Ye Mingki andimamaniib kii.36 Wengambere. Kub karubkim Elisabetkuu kiomneen yaambed dana woonanuun.Kurin kuu yu kuu kurong kumban, kibikeeyu kuu oyoomiib kere doruun kuu woodbenmeyiib dobureen. 37 Godbed komokomo kamandameen kuu no kwananeenkii.” andoon.

38Kwanandoone, Merimbed inande yed-meen, “Ne kei. Ne kuu Yariman ye dab-derem aom doriin. Komo yedmewen kuukwane kerok.” andeen. Anduune, engyukuu domonde wonoon.

Luk 1:39 281 Luk 1:67

Merimbed Elisabet Yaa WengandokWuneen

39Kwane, Meri kuu yaro Elisabet yu kam-bong Yudea koodbon ambibkin aom kirodwene nandekoru, 40 Sekaraiya yambiwoomwene Elisabet yaa baandeen.

41 Baanduune, wengambereen kuu Elis-abet yu dana yu kabeyob aombed kubeyodkanmoone Kingkin Karadmoyiib Elis-abet yaa ibnendoone, 42 yumbed naawonbaande yedmeen, “Kub kuu Godbed amundarewoob kerubdoon, nima yena arebban.Kub dana woonaneeb kwangkon Godbedamun darewoob kerunoon. 43Kub kuu neYariman ye ena kowe, ne yaa menewenkuu amun kii! 44 Kubbed baande yedme-weewe wengambaraan kuu ne dana kabe-yob aombed kubi ye dowad yodkanmoon.45Yarimanbed kub yaa komo keraneen andiye weng yaa anam andewen kowe amunkerubdoon kii!” andeen.

Meri Kube Yedmeen(1Sa 2:1-10)

46-47Kwane, Merimbed yedmeen,“Ne niindem aombed kube Yariman yan-

ingko kankoonaan,ye kuu ne Bobni Yaa Burudande Nendi

Ye God kowe.48 Kubaan amborom kuu ne kuu ye

dabderem aom doriina wedmemeenoon kowe.

Kibireb ari kuu nimakarub korem ne yaakuu Godbed amun kerundoon kiiandimamaniib,

49amborom kuu Aromkono ye Godbedmiin darewoob ye barang ne yaakawoon kowe.

Yaningko kuu karadmo kii.50Kane kane God ye dabderem aom doriib

kuu yembed mimyob keendembiri-maan.

51 God yaromkono darewoob yaambedkamimaan kuu kei.

Kanembed nub kuu yimin ande dak-mimaibdan kuu be boketawerene,

52king darewoob yi ooni ye dibirimbonarimbed kawene kankubunene,

ye dabderemaomdoriibdan kuu be arinongkobene,

53 mungimo doriibdan kuu yiribmanamun bangkandene,

yiribman yemoondan kuu ne yaadingkirudmo angkanime andimokamene kamimaan.

54-55 Yembed ye demedan Israel ye karuwanimaya yaa awandene,

ye weng kunduk nub awoya yaayedme kowoon areb kuu mimyobkeendimaan,

Abrahambedmene ye awoya ari yi ko-rem yaa mimyob keendimaan kii.”andeen.

56 Andekoru, Meri kuu Elisabet yoomdobiriwen. Dobiriiwe, wood ayoobmimdowan keruune, yu kuu yu ambiyoom ikawuneen.

Yoon Baptaisman Kuu Wooneen57 Kwane, Elisabet yu dana wooni

aron munuune, karub dana wooneen.58 Yarimanbed yu yaa mimyob keendoonedanayiib kereen kuu yu karubkim yoom yudia doriibdan yoomkuuwengamberekorib,yu yoom kubiwen.

59 Kwane, ye wooneen yaron kuuaron kaning kaning dowan keruune,karub dana ye kad wande akme kubiye dowad menebenib yawodki Sekaraiyayaningko ande kowandamiib, 60 kumbanyawaanbed yedmeen, “Yii! Yaningkokuu Yoon ande kowi yeman kii.” an-deen. 61 Kwananduune, yimbed inandeyedmiwen, “Yiib karubkim kumaom kuuaningko keyiibban.” andiwen. 62Andekorib,awodki yaa yaningko kane kowaneeb andedingkimo kedmengkiiwe, 63wongki yemankawime ande dingkimo kedmengkoonekoniiwe, “Yaningko kuu Yoon.” andewongkoone binangkiwen.

64 Kwane erebnariyiibban, ye ong kuuoroknoone God yaa kubi ye wengiib dak-menaboon. 65 Kwane, dia doriibdan kuumeeni darewoob keriiwe, komo keroon yeweng kuu Yudea koodbon ambibkin aomdaande yareen. 66Kwane, nimakarub koremkuu wengambere binangke meeni dare-woob kere yikareb kaamobiwen, “Danakee, komarewa keraneen kii?” ande kami-wen, amborom kuu God yaromkonoyiibdana yaa konoon kowe.

Sekaraiya God Yaa Kuboon67 Kwane, dana yawodki Sekaraiya kuu

Kingkin Karadmombed ibnenoone, God

Luk 1:68 282 Luk 2:13

yaromkono yaambed komarewa keraneenye weng kuu yedmoon,68“Yariman, Israeldanyi God, ye yaa kubem,

amborom kuu yembed ye karuwanimaya yaa mene oonene bobniyaambed biddoon kowe.

69Godbed ye dabderem aom dobiri ye karubDewid ye awoya ari aombed nen-dekore, karub kuu Godbed nub yaabobni yaa kuu burudande bindi yekarub kondoon.

70 Yembed ye weng kunduk kurin kurinyedmoone ye profesidan karadmokumbed wongkiwen kui.

71 Bondan yi aromkono yaambed nubkuu burudande bindaneen.

72 Nub awoya anuk yiri kuu mimyobkeendemboroon.

Kwane, amob weng yi yaa ongmoonkuu nonondandaanban.

73Godbednub awoAbrahamyaa amobwengongmoon kui.

74-75 Yembed bondan yi aromkonoyaambed nub kuu burudande beneoonaneene,

ye kerebiri arimbed inamen karad-moyiib inamen yorokmoyiib aronkorem doberenub,

uniyiibban kurikuri kere yaningkokankoonimamanuub, kui.

76Ne dana, eb yaa kuu Ambab Ari Ye Profes-iman andimamaniib,

amborom kuu ebdin wene Yarimanwananeen ye kiwaan nimakarubyaa ongmene nekwaneeb kowe.

77 Kwanekoreb, God ye karuwa nimayayaa amonombiwed Godbed yi am-barakmi are nonondandene bobniyaa kuu burudande bindi ye kiwaankedmengkandaneeb.

78NubGodkuumimyobkeendembiri yeGodkowe,

karub mananeen kuu aron ye nambiriareb,

yaro yeedere Ewen arimbed nub yaamananeen.

79 Bobni kurumbon yiri doriibdaniibkumun yiri doriibdaniib yaa meneyurekore,

nangkem yewenubmo ye inamen ked-mengkandaneen.” andoon.

80 Kwane, dana kuu kaine ye niindemaomiib ye inameniib kuu yiminmo keroon.

Kwane, ye kuu amiibban ye amboon angkadoboroone, wene Israeldan yi murubiaarimbed andowe kedmengkandi yaron kuumuneen.

2Yesu Wooneen

1 Kuyaron arimbed Saesaa Agustusbedweng kowoon, “Nimakarub korem Rom-danbed ooneen yambibkin korem aom kuuaningko bi yeman.” andoon. 2 Kwiriniuskuu Siria ambibkin aom korok kere oonoonyaron yaambed aningko kee ibduruk boon.3 Kwani kowe, nimakarub korem kuu yikambong kambong yaa aningko bi yedowad wenebiwen.

4 Kwane, Yosef kangkon kambongNasaret Galeli ambibkin aom domondeYudea ambibkin kuri Dewid ye taun Betle-hem yaa wonoon, amborom kuu Dewidawene kuu yi mimo kowe. 5Ye kuu Meriyoom aningko kondok winiwen. Yu kuu yeyaa awani yeman boriwen kumban yu kuuoyoomiib kereen. 6 Kwane kuyaa doriibkumbed, dana wooni aron kereen kowe,7 yumbed karub dana wonob wooneen.Kwane, ebkad baradbed bedmenekoru,dingkan animan bangkandimbon aombedkoween, amborom kuu ambib korem aomkuu diiriwen kowe, dingkan ambiwoombeddobiriwen.

Sibi Oonidan Yoom Engyus Yoom8 Kuyaa kuu sibi oonidan yena kuu dia

dura angka amnoom doronib yi sibi yaaooniwen. 9Kuyaombed Yariman ye engyukuu yi yaa angkadoroone, Yariman ye nam-biri kuu yi yaa yure awanewandoone, yikuu uniwon karakwon keriwen.

10 Kumban engyumbed yedmendoon,“Yiib unaib. Ne kuu yiib yaa kubi darewoobye weng amun kanmeniin, nimakarubkorem yaa daandi yeman. 11Kibikee Dewidye taun aom kuu yiib Bobni Yaa BurudandeBindi Ye Karub wooneen, ye kuu YarimanKeresu. 12 Kekee yiib yaa dud korokbiyeman. Yiib kuu wedmaniiwe, danakuu ebkad baradbed bedmiwen kumbeddingkan animan bangkandimbon aombedangkimbaraneen kii.” andoon.

13 Kwane kuyaambed, engyus yemoonwad darewoob kuu ambid arimbed meneibduruk monoon yaa dabokneniiwe Godyaningko kankoone yedmiwen,

Luk 2:14 283 Luk 2:3714“Ewen ari ye God yaningko kankoonem.Kwane God ye dowaken kerundoondan

okad yiri doriib yaadobiri yewenubmo bangkandok.”

andiwen.15 Kwane, engyus kuu domonde Ewen

aom ika daaniiwe, sibi oonidan kuu yikarebman yedmenoon yedmenoon kamiwen,“Nub kuu Betlehem yaa komarewa keroonkuu Yarimanbed nub yaa daandoon kowewene wedmem.” andiwen.

16 Kwanandekorib, yi kuu kirod weneMeri yoom Yosef yoom wedmiiwe, danakuu dingkan animan bangkandimbonaombed angkeen. 17 Kwane yi kuudana wedmenekorib, engyumbed yiyaa daandoon kuu kwane dakmenmowiniwen. 18 Dakmiiwe, kane kane wengkee wengambiriwen kuu binangkiwen.19 Kumban Meri kuu yu niindem aombedanam andekoru, komo keroon yaa kuukube meenmembureen.

20Kwane, sibi oonidan kuu ika wenenibkomo wengamberenib wedmiwen kuu Godyaa kubiyiib eso andiyiib kamiwen, am-borom kuu komo keroon kuu engyumbedyedmendoon arebmo keroon kowe.

Yesu Kurikuri Boyambib DarewoobYaambed God Yaa Koniwen

21 Ye wooneen yaron kuu aron kan-ing kaning dowan keruune, ye kuu kadwandiiwe, yaningko kuu Yesu andiwen, yewoonindo yaronbed engyumbed aningkokuu konoon kowe.

22 Kwane, Mosesbed kedmengkandoonkwamune dana wooneen ye dowad Godyaa minindeban yaron dowan keruune,Yosef yoom Meri yoom kuu Yesu nenweneYerusalem yaa Yariman yaa konande wini-wen, 23 amborom kuu Yariman ye amobyaa wongkoon kuu karub dana wonob kuuYariman yaa koni yeman andoon kowe.24Kwane, Meri yoom Yosef yoom kuu Yari-man ye amob wongkoon kuu on arud ay-oob kuu yeeneb ne yaa nengkebko agedmokeroka baeb kawe andoon kowe, kwanandewiniwen.

25 Kuyaron kuu karub maa yaningkoSimeon kuu Yerusalem aom doreen.Ye kuu yorokmo ye karub, God yaamowengambiri ye karub. Ye kuu GodbedIsraeldan yaa awandaneen yaron meedmodoreen. Kwane, ye kuu Kingkin

Karadmombed ibnenoon. 26 Kurin kuuKingkin Karadmombed ye yaa yedmenoon,“Bobnaabbanbed Yarimanbed KinoonaMananeen ye Karub kuu wedmaneeb.”andoon.

27Kwane, Kingkin Karadmombed Simeonkuu kurikuri boyambib darewoob kuukaom nenwonoon. Kwanoone, danayarian kuu Yuudan yi amob yaa yedmoonkwamune ongmem ande dana Yesukuu kurikuri boyambib darewoob yaanenwiniwen. 28 Kwane, Simeonbed danakuu nende ye dingki ari kowekore, God yaaeso ande yedmoon,29 “O Yariman, ebbed weng kunduk ne

yaa yedme kowewen kuu anam idkeroon kowe,

eb dabderem aom doriinman, ne yaakomo aron arimbed kubiyiib bob-naniin kuu yimin.

30Kuu yimin amborom kuu Bobni Yaa KuuBurudande Bindi Ye Karub ebbedkondewen kuu ne indobbed wed-maan kowe.

31Kwane, ambibkin koremdan yi indobarimbed ongmewen kowe,

32ye kuu nambiri Yuudanban yi nimakarubwedmi yeman.

Ye kuu eb nimaya karuwa Israeldanyi aningko darewoob keri yeman.”andoon.

33 Kwanandoone, Yesu yambeya enayakuu binangkiwen. 34Kwane, Simeonbed yiyaa amunkerundekore,Meri yaa yedmoon,“Dana kee, yembed Israeldan yemoon kuuandokbaneene, yena kirobaniib yena aridaananiib kamaniib kii. Ye kuu Godbedwedme kaadkeri yeman korokboon kum-ban, yemoonkuu ye yaa bonkeraniib kowe,35nimakarub yemoon komo komo kamandebikderebiwen kuu dian keraneen. Kwane,barang yena dembewananeen kumbed kubmimyob yaa kubiyiibban keraneeb.” an-doon.

36 Kwane kuyaa kuu wonong maayu aningko Ana, yu kuu profesi wengwengambere dakmimaun. Yu kuuFanuel ye mungkan, yu amaningko kuuAser. Yu kuu kiomneen. Kurin kuuyu kuu karub awanekoru weeb ediibkerenu, 37 yu karub bobnoone, yumbedmodobere wene weeb 84yiib kereen. Yukuu kurikuri boyambib darewoob kuu

Luk 2:38 284 Luk 3:6

domondimokban, animan korondekoruamnoomiib awingyawiib kurikuri kamenuGod yaningko kankoonembirimaun.38 Simeon yoom Yosef awene yoom doriibyaron aombed, yu kuu yiyiib yaa menenuGod yaa eso andeen. Kwanekoru, yumbedYerusalem aom Godbed amodde wankareben yeedorok ande meedme doriibdankorem yaa dana Yesu ye weng dakmeen.

Nasaret Yaa Ika Winiwen39 Kwane, Yosef yoom Meri yoom kuu

Yariman ye amob yaa dakmoon areb kwaneambangke dowan kerekorib, angkon ikayi kambong Nasaret yaa Galeli ambibkinaom winiwen. 40 Kwaniiwe, dana kuukaine aromkonoyiib inamen amunmoyiibkeroone, Godbed amun kerundi karayiibkwane ibnenoon.

Kewedman Yesu41Kwane, weeb mimo mimo korem kuu

yawodkia awaana kuu Yerusalem yaa Yuu-dan yi Burudandoon orok ani dowad win-imaib. 42 Kwane, ye kuu weeb wad ay-oowiib keroone, anuk kwanimaib kwa-mune Yuudan yi Burudandoon orok anidowad winiwen. 43 Kwane, orok aronkuu dowan keruune, yarian kuu ika kam-bong yaa winiiwe, Yesu kuu Yerusalemaom doboroon, kumban yarian kuu yikaad-kerindo. 44 Yimbed meeniwen kuu karubyena yi yoom weniib yaa kuyaom manokandiwen kowe, aron mimo no weniib, on-mindo. Aronmimo dowan keruune, kwaneye ande yi angkodmiayiib yi karubkimiibyaa onmiwen. 45 Kumban ye kuu wed-menindo kerekorib, angkon ika Yerusalemyaa onmenmo winiwen.

46 Kwane, aron ayoobmim dowan keru-une, kurikuri boyambib darewoob kuukaom deawune wedmibka, ye kuu Yuu-dan yi amob kedmengkandidan yoom di-bonib yimbed ye yaa kaamobiiwe inan-dekore yembed yi yaa kaamobeene inandi-iwa kamiib. 47Yi korem kuu yembed wengid yiminmo inandimaan kowe binangki-wen.

48 Kwane, yarian kuu ye wedmeneko-rib binangkiwen. Kwanekorib, awaanbedye yaa yedmeen, “Ne dana, eb kuu ko-mande nub yaa kwamune kerewen? Ambeyoom ne yoom kuu eb ande meeni dare-woob keruwen kowe, nub kuu eb andeonmuub kii.” andeen. 49 Kwananduune,

Yesumbed kaamondoon, “Yiib komande neande onmiib? Yiibkaadkerindokowoo, nekuu ne Ambe yambiwoom kee?” andoon.50 Kumban yi kuu yembed daandeen yeweng id kuu kandindo.

51Kwane, Yesu kuu Nasaret yaa wenenibarian yi wengmo wengambirimo kamoon.Kwane, yawaan kuu komarewa kamoonkuu yu niindem aom kubenu meenmem-bureen. 52 Yesu kuu inamen amuniib yeidiib kwane kainoon. Nimakarub yi indobariyiib God ye indob ariyiib kuu yiminmodoboroone ye yaa kubeniwen.

3Yoon Baptaismanbed Kiwaan Ongmoon(Mt 3:1-12, Mk 1:1-8)

1 Kwane, Romdan yi korok SaesaaTaiberiusbed oonoon kuu weeb 15iibkeroon kuyaombed, Pontius Pailet kuuYudea ambibkin aom oonoone, ErodAntipas kuu Galeli ambibkin aom oonoone,ye aagorok Filip kuu Iturea ambibkiniibTrakonaitis ambibkiniib aom oonoone,Laisanias kuu Abilin ambibkin aomoonoon. 2 Kwane kuyaron aombed, Anasyoom Kaiyafas yoombed God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok keriiwe,amiibban ye amboon aombed God yeweng kuu Sekaraiya ye mingki Yoon yaadaanoon.

3 Kwani kowe, ye kuu wene ok Yoodenyu ambibkin aom angkuun kumaom kuudewenebene, “Ambarakmi yaa korondeamonombe baptais kere dobirime.” andedaandimaan. 4 Kwane, profesiman Ai-saiyambed wongkoon kuu anam id keroon,Yoon yaa. Kwane wongkoon kuu,“Karub maa amboon angkambed baande

daandaneen kii,‘Yariman mananeen ye kiwaan nekwime,

ye kiwaan yorokmo kerime.5Kwane, okad kankubune wuneen yiri ko-

rem kuu daubenib,aangko koremiib koodbon koremiib

kuu nire dabonmo ongmaniib.Kiwaan unitawiib kuu ongme yorokmo

kerenib,kiwaan ari boknandiyiib kuu

dabonmo amunmo ongmaniib.6Nimakarub korem Godbed bobni yaa kuu

burudande bindi ye kiwaan kuuwedmaniib.’ ” ande wongkoon.

Luk 3:7 285 Luk 3:287Kwane, Yoonbed kadaarebmenebe bap-

tais kerandamiib yaa yedmoon, “Yiib kuuniin arud niin kii! Kanembed daan-deenkob God ye norin mananeen yaa kuukirokmone wanandamiib? 8 Yiibka anamnub ambarakmi yaa kuu koronduwen andeamun amunmo kamime. Abraham kuu nubambe andaib, amborom kuu nembed yiibyaa ke yedmaan kei, bot keembed Abrahamye dana Godbed ongmi kuu yimin kowe.9 Kapak kuu kundukmo at ambokab yaaangkuun kowe, at korem kee id amuniib-ban keraneen kuu nare ben amotbon aomkiraraneen.” andoon.

10Andoone, kadaarebbed Yoon yaa kaa-moneniwen, “Kwani kowe, komo ker-anuub?” andiwen. 11Kwanandiiwe, yembedyi yaa yedmoon, “Kanembed ebkad doboobayoob keroka, maa kuu ebkadiibban yekarub yaa nonok, animan iniyiib kangkonkwamune kerime.” andoon.

12 Andoone, tak od bimaibdan kangkonbaptais kerande mene ye yaa kaamoni-wen, “Kedmengkandi korok, komo ker-anuub?” andiwen. 13 Andiiwe, Yoonbedyi yaa yedmoon, “Nimakarub yaa od kuuyiib meeniyiib arimbed yedme baib, ko-rok korokbed komo andiwen kuu kuyaamobime.” andoon.

14 Andoone, ana nangmidanbed ye yaakaamoneniwen, “Nub kangkon komo ker-anuub?” andiwen. Andiiwe, yembed yed-mendoon, “Karub maa yaa ambarakmoonye dudi weng dakmaib. Aniin kowe odkawe ande kamimbed od baib. Yiib demeye kakman odbed kandimaib kuu yiminandimamime.” andoon.

15Kwane, nimakarub korem kuu Godbedkinaneene mananeenman Keresu monokande meedmiib yaambed kowe, yimbedmeeniwen kuu Yoon kuu Keresu manokandiwen. 16 Kwaniiwe, Yoonbed yi yaainandoon, “Ne kuu yiib yaa okbed baptaiskerundimain, kumban karub maa mana-neen kuu korok darewoob aromkonoyiibne arebban. Ye yonkad nong kuu nembeddudmungki kuu yiminban, amborom kuuyaningko kuu ambab ari kowe. Ye kuuKingkin Karadmoyiib amoyiibbed yiib yaabaptais kerundaneen. 17 Ye mananeenkuu andokbi dowad mene yob nekwanekad kuu kirarundekore id amunmo beneye animan nongkobimbon ambiwoomnongkobene kad kuu bene kumbaanban

yamotbon yiri kiradmaneen.” andoon.18 Andekore, kwane yembed yi yaa wengamun kedmengkandene weng yenayiibdaandene ongkandoon.

19 Kumban Yoonbed korok darewoobErod yaa butun kamoon, amborom kuuErod kuu ye aagorok ye wonong Erodiasawanene ambarakmi yemoon yenayiibkamoon kowe. 20 Kwanoone, Erodbedambarakmi maa kamoon ambarakmi yenaari nongkoboon kuu Yoon kuu nende wiiaom kowoon.

Yesu Kuu Yoonbed Baptais Kerunoon(Mt 3:13-17, Mk 1:9-11, Yn 1:29-34)

21 Nimakarub korem kuu Yoonbedbaptais kamendoon yaron kuu Yesukangkon yembed baptais kerunoone,ye kuu kurikuri kameene ambid kuubengkeroone, 22 Kingkin Karadmo kuuon arud areb ye ari wan kubudoroon.Kwanoone, ambid arimbed wengmomeneboon, “Eb kuu ne Dana, mimyobdowaken darewoob keebdaan, eb yaa anamkubimain.” andoon.

Yesu Ye Awoya Yiri(Mt 1:1-17)

23Kwane, Yesu kuuweeb 30yiib kerekore,God ye deme kuu andowe ambangkoon.Nimakarubbedmeeniwen kuu ye kuuYosefye dana mingki manok andiwen.Yosef kuu Heli ye dana mingki,24Heli kuu Matat ye dana mingki,Matat kuu Livai ye dana mingki,Livai kuu Melki ye dana mingki,Melki kuu Yannai ye dana mingki,Yannai kuu Yosef ye dana mingki,25Yosef kuu Matatias ye dana mingki,Matatias kuu Amos ye dana mingki,Amos kuu Nahum ye dana mingki,Nahum kuu Esli ye dana mingki,Esli kuu Nagai ye dana mingki,26Nagai kuu Maat ye dana mingki,Maat kuu Matatias ye dana mingki,Matatias kuu Semein ye dana mingki,Semein kuu Yosek ye dana mingki,Yosek kuu Yoda ye dana mingki,27Yoda kuu Yoanan ye dana mingki,Yoanan kuu Resa ye dana mingki,Resa kuu Serubabel ye dana mingki,Serubabel kuu Sealtiel ye dana mingki,Sealtiel kuu Neri ye dana mingki,28Neri kuu Melki ye dana mingki,

Luk 3:29 286 Luk 4:12

Melki kuu Adi ye dana mingki,Adi kuu Kosam ye dana mingki,Kosam kuu Elmadam ye dana mingki,Elmadam kuu Er ye dana mingki,29Er kuu Yosua ye dana mingki,Yosua kuu Eliesee ye dana mingki,Eliesee kuu Yorim ye dana mingki,Yorim kuu Matat ye dana mingki,Matat kuu Livai ye dana mingki,30Livai kuu Simeon ye dana mingki,Simeon kuu Yuda ye dana mingki,Yuda kuu Yosef ye dana mingki,Yosef kuu Yonam ye dana mingki,Yonam kuu Eliakim ye dana mingki,31Eliakim kuu Melea ye dana mingki,Melea kuu Mena ye dana mingki,Mena kuu Matata ye dana mingki,Matata kuu Netan ye dana mingki,Netan kuu Dewid ye dana mingki,32Dewid kuu Yesi kuu ye dana mingki,Yesi kuu Obed ye dana mingki,Obed kuu Boas ye dana mingki,Boas kuu Salmon ye dana mingki,Salmon kuu Nason ye dana mingki,33Nason kuu Aminadab ye dana mingki,Aminadab kuu Rem ye dana mingki,Rem kuu Hesron ye dana mingki,Hesron kuu Peres ye dana mingki,Peres kuu Yuda ye dana mingki,34Yuda kuu Yekob ye dana mingki,Yekob kuu Aisek ye dana mingki,Aisek kuu Abraham ye dana mingki,Abraham kuu Tera ye dana mingki,Tera kuu Nahoo ye dana mingki,35Nahoo kuu Serug ye dana mingki,Serug kuu Reu ye dana mingki,Reu kuu Peleg ye dana mingki,Peleg kuu Eber ye dana mingki,Eber kuu Sela ye dana mingki,36Sela kuu Kainan ye dana mingki,Kainan kuu Arfaksad ye dana mingki,Arfaksad kuu Sem ye dana mingki,Sem kuu Noa ye dana mingki,Noa kuu Lamek ye dana mingki,37Lamek kuu Metusela ye dana mingki,Metusela kuu Enok ye dana mingki,Enok kuu Yared ye dana mingki,Yared kuu Mahalalel ye dana mingki,Mahalalel kuu Kenan ye dana mingki,38Kenan kuu Enos ye dana mingki,Enos kuu Set ye dana mingki,Set kuu Adam ye dana mingki,

Adam kuu God ye dana mingki, kui.

4Yesu Kuu Setenbed Ambarakmok Ande

Kamoon(Mt 4:1-11, Mk 1:12-13)

1 Kwane, Yesu kuu Kingkin Karad-mombed ibnenoone okYooden angkambedmonoon. Monoone, Kingkin Karad-mombed nendore amboon angka nendewonoon. 2 Kuyaambed, Yesu kuu aron40yiib animaniib animban mungimodoboroon. Kuyaron kuu Setenbedambarakmok ande biranande kamoon.

3 Setenbed Yesu yaa yedmoon, “Eb kuuGod ye Mingki keroka, bot kee yedmebkoom keroko ane.” andoon.

4Andoone, Yesumbed inandoon, “God YeWeng yaambed wongkoon kuu ‘Nimakarubkuu animaniibmo ane dobaraibban.’ ” an-doon.

5 Kwanoone, Setenbed aangko ambabarimbed nenwene kirodmo ok yimin kay-imin wande wonoon yambibkin koremiiwagapman koremiiwa yaa korokbenekore,6-7yembed ye yaa yedmenoon, “Korem keeyi yumboniib, yi aromkonoyiib, yi nam-biriyiib korem ne yaa kawoon kowe, kanekonandamaniin kuu kwane ye yaa ko-naniin. Kwani kowe, ne yaa bumangkanenaningko kankoonaneeb kuu korem keekabdaniina ebman keraneeb kii.” andoon.

8 Andoone, Yesumbed inandoon, “GodYe Weng yaambed wongkoon kuu ‘YiibYariman God yaamo bumangkane yan-ingkomo kankoonenib, ye yaamowengam-bere kwamembirime.’ ande wongkoon.”andoon.

9 Kwanoone, Setenbed ye kuu nen-dore Yerusalem yaa kurikuri boyambibdarewoob aminim dungkun angka wenedobere ye yaa yedmoon, “Eb kuu God yeMingki keroka, karimbed kuri korongbere,10 amborom kuu God Ye Weng yaambedwongkoon kuu,‘Godbed ye engyus yedmaneena,

yimbed eb yaa ongme oonebdaniib.11Kwane yi dingkimbed eb awine kankoo-

naniiwa,eb yon kuu bot arimbed wowaanban.’

kwane wongkoon.” andoon.12Kumban Yesumbed inandoon, “God Ye

Weng yaa yedmoon kuu, ‘Yiib Yariman God

Luk 4:13 287 Luk 4:35

yaa komboon kaamobaib.’ ande dakmoonkii.” andoon.

13 Kwane, Seten kuu birani kiwaan ko-rem kame dowan kerekore, koronde wenedoboroone wene ye aron keraneen yaameedme doboroon.

Yesu Kuu Nasaret Aombed Kan AngkaKariwen

14 Yesu kuu Kingkin Karadmoyaromkonombed Galeli yaa wonoone,ambibkin kuyaom kuu komo kamoonye weng kuu daande yareen. 15 Kwane,yi kurikuri ambiwoombed yembed ke-mengkandimaane yi korem kuu ye yaakubiwen.

16 Kwane, Yesu kuu ye kainoon yekambong Nasaret yaa wonoone, Sabataron keruune, ye koobdande kurikuriambiwoom awunoon. Kwane, yarokimingkande demboon kowe, 17profesimanAisaiyambed wongkoon ye buk bedmiwenkuu ye yaa koniwen. Koniiwe, dud-mungkene kwane wongkoon kuu onmenewedmekore kimingkoon kuu,18“Yariman ye Kingkin kuu ne yaa doreen,

amborom kuu kamboknondan yaaweng amunkedmengkandi ye demedowad kuu

yembed ne korok ari amob ok bunekinoon kowe.

Godbed yedmoona manaan kuubonmanbed karuwa nimaya yembed

boon yaa kuu be yeedere wananeenye wengiib

indob tutdan kuu ongmaneene ikawedmaniib ye wengiib be meneni,

dababwayiroondan yaa kuu ben yeedereni,19 Yarimanbed amun kerundaneen kuye

dakmi ye dowad manaan.” andoon.20 Kwane, Yesu kuu buk kuu bedme

kebenekore, yi yaa ika konde yiri diboroon.Kwanoone, yi korem kurikuri ambiwoomkuu ye yaa nengmone keenombiriwen.

21 Kwaniiwe, yembed yi yaa daandoon,“God Ye Weng Karadmo kibirebyawengambiriib kukuu anam kere wonoonkii.” andoon. 22Kwanandoone, nimakarubkorem kuu kubenib, weng amun yemandakmoon yaa binangkenib yedmiwen, “KeeYosef ye danamo kii.” andiwen.

23 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Nekaad, yiib kuu ne yaa ongkandi wengyedmaniib, ‘Eb kuu dokta kowe, ebmeren

ongme.’ andaniib areb, ne yaa. ‘KambongKapeenaum yaambed kwane kamewenkuu wengamburuwen kowe, eb kambongkeyaom kangkon kwane kame.’ ande neyaa yedmewaniib.

24 “Nembed yiib yaa ke anam yedmen-daan kei, profesidan kuu yi kambongdanaom kuu dowakenban kerundimaib.25 Ke yedmaan kee anam kii, Elaidyadoboroon yaron yaambed Israel aomkuu am yongkonboone, weeb ayoobmimburudande kaningiib wedya keroone,ambibkin kuyaom korem kuu animani-ibban keroon kuu nima irib yemoonIsrael aom dobiriwen. 26 Kumban Godbedyedmoona Elaidya kuu Yuudan yi nimairib ku doriib kuyaa ma winindo. Ye kuuGodbed yedmoona, ambibkin maa Saidon,kambong maa Sarefaddan yi wonong iribmaa yaamo wonoon. 27 Ma, profesimanmaa Elaisa, Israel aom doboroon yaronkuu Yuudan yemoon kuu kad yaa kaningkibowiib dobiriwen. Kumban yi koremkuu ma ongmenabindo, Siria ambibkinye karub Naemenmo ongmoone amunkeroon.” andoon.

28 Kwanandoone, nimakarub koremkurikuri ambiwoom kuu kuye wengwengamberekorib, norin darewoobkeriwen. 29Kwanekorib, Yesu yaa dedmonewene ande kamenib, aangko angka taunkwarimbed nenwene aangko arimbedaangkodem yiri korarande kamiwen.30 Kumban ye kuu kadaareb yi niindemaombed koronde wonoon.

Yesumbed Awad Arewa Yedme Anburoon(Mk 1:21-28)

31Kwane, Yesu kuu Galeli ambibkin aomtaunmamaa Kapeenaum yiri wenene Sabataron arimbed yembed nimakarub yaa ked-mengkandoon. 32 Kedmengkandoone, yikuu binangkiwen, amborom kuu ye kuudeme konoon ye karubbed dakmeen kowe.

33 Kwane, kurikuri ambib kuyaom kuukarub maa awad arewambed ibnenooniibkowe yembed naawonmo komkoon.34 “Woyoi! Yesu Nasaretman, eb kuu nubyaa komo kamandewed? Eb kuu mene nubmonmarandewedoo? Eb kuu nekaad, Godye Karadmo Karub kii!” andoon.

35Kwanandoone, Yesumbed yobdoodmoyedmoon, “Iwari kere! Ye niindem

Luk 4:36 288 Luk 5:13

aom kuu koronde angkadere!” andoon.Kwanoone, nimakarub yi indob ari awadarewambed karub kuu kankoraroonekomboroone angkadoroon kumban karubkuu ma ayindo.

36 Kwanoone, nimakarub korem kuuwedmekorib, binangkenib neman yed-menoon yedmenoon kame yedmiwen,“Kee komarewa kii! Deme konooniibaromkonoyiib kowe, awad arewa yaayedmimaane angkadirimaib kii!” andiwen.37 Kwane, ye weng kuu kambong koremambibkin aom daande yareen.

Yesumbed Yemoon Ongmenaboon(Mt 8:14-17, Mk 1:29-34)

38Kwane, Yesu kuu kurikuri ambiwoomkoronde Saimon yambiwoom wonoon.Kwane, Saimon ye anodkan kuu anikaddarewoob angkuun kowe, yembed meneongmendok ande ye yaa yedmiwen.39 Kwane, yu diambed mene dobereneanikad yaa yedmoone, kirodmo anikadkuu dowan keroone yaro yi yaa animannekween.

40 Kwane aron kubuneen yaambed,bob anikaddan yemoon kuu ye yaabe menebaiwe, ye dingkimbed yi yaakowe ongmimo kamoon. 41 Kwanaane,karub yi niindem aombed awad arewakuu angkaderenib komkimaib, “Eb kuuGod ye Mingki kii!” andimaib, kumbanYesumbed awad arewa yaa dakmaib andiye weng yobdood yedmimaan, amboromkuu yi yikaad ye kuu Godbed KinoonaMonoonman Keresu kowe.

42 Amkimo kaimbed Yesu kuu obonmoangka wonoon. Kwane, nimakarub kuuye ande onmenmo mene wedmenekorib,domonde wanaan kwane doborok andekamiwen. 43 Kumban yembed yedmoon,“Ne kuu taun yena yaa kangkon Godbedkorok kere ooni ye weng amun ked-mengkanda, amborom kuu kuye dowadkumbed yedmoona manaan kowe.” an-doon. 44 Andekore, Yudea kurikuri ambi-woombed kwane kedmengkandenmo de-wonoon.

5Ye Kedmengkandaneendan Ibduruk Boon(Mt 4:18-22, Mk 1:14-20, Yn 1:35-42)

1 Aron mamaa, Yesu kuu bowan Galelikebed angkambed doreene, nimakarub

yemoon kuu ye yaa mene awanewandeGod ye weng wengamberenib yeyiib yaanimingkiwen. 2Kwaniiwe, Yesu kuu wed-moone ok kebed yaambed parai motodayoob kuu dangeen. Motod kuu oonbidanbed nongkobekorib oon bi ye menogaib. 3 Kowe, Yesu kuu Saimon yeparai motod aom aomnekore yedmoone,yembed mondaroone angka angkanuune,kuyaombed diberene nimakarub bid yaadoriibdan yaa kedmengkandoon.

4Kwane kedmengkande dowankerekore,Saimon yaa yedmoon, “Parai motod keenanwene ok ambab yirimbed oon biye men kuu kamone oon be.” andoon.5 Kwanandoone, Saimonbed inandoon,“Yariman, amnoom doboob kuu yiidkiyi-ibban kamberemburuwen kumban ooniibmaandindo, kumban ebbed yedmeeb kowe,kwananiin.” andoon. 6 Kwane, oon bidankuu Yesumbed yedmoon areb kwamunekerenib oon yemoon biwen. Kwane oon biye meniib birindok andiwen. 7-10 Kowe yiamborongaad Sebedi ye meed Yems yoomYoon yoom kuu parai motod mamaa aomdoriib yaa baandiiwe mene yiyiib oon kuubenkambungkiiwe yi motod ayoob kuuoon ye dabab darewoobbed amburunokandeen.

Kwanoone, Saimon awene yoom ye am-borongaad yoom oon yemoon kuu wed-mekorib binangkiwen. Kwane, Saimonkuu wedmekore Yesu yaa bumangkeneyedmoon, “Yariman, ne yaa kuu korondewene, ne kuu ambarakmi ye karub kowe.”andoon. Kwanandoone, Yesumbed Saimonyaa yedmoon, “Eb unaab, kibikbed ari kuunimakarub bi ye karub keraneeb kowe.”andoon.

11Kwane, yi motod awene kuu be menebid yaa nongkobendekorib, yi yiribman ko-rem kuu kiribende ye yoman winiwen.

Kaningki Bowiib Ye Karub(Mt 8:1-4, Mk 1:40-45)

12 Yesu kuu kwane taun mamaa aomdoreene, karub maa ye kuu kaningkibowiib kumbed mene Yesu wedmenekore,bumangke ye kiringkonombed okad yiribadmendekore ye yaa eekmoon, “Yariman,eb dowaken keroka, ongmewebko amunkere ne karub yaa ika dabokna.” andoon.13Kwanandoone, Yesu ye dingki yire karub

Luk 5:14 289 Luk 5:32

kuyaa angkoronenekore yedmoon, “Ee, nedowaken keraan. Amun kerok.” andoone,kwane kuyaambed kaningki bob kuudowan keroon.

14 Kwanoone, Yesumbed ye yaa wengyobdood yedmenoon, “Wene karubmaa yaa dakmaab. God dore Yuudandore wedyiri dobiri ye karub yaamokorokbenekoreb, kaningki bob aroonye amob Mosesbed yedme kowoon kuukwamune dingkan aye nengke baeb kone.Kwananeeb kuu eb yaa komarewa keroonkuu yi yaa anam kwanoon ye dowad kowe,kwane.” andoone wonoon.

15 Kuned Yesu ye weng kuu kunayakunaya kuu daande yaruune kadaarebyemoon kuu ye yaa wengamborokmenenib yi bob anikad kuu ongmenabokande miniwen. 16 Kuyaron kuu Yesu kuuwene obon angkambed kurikuri kerokwinimaan.

Yesumbed Id Yidnoon Ye Karub Ongmoon(Mt 9:1-8, Mk 2:1-12)

17 Aron mamaa, Yesu kuu nimakarubyaa kedmengkandeene Farisidan yoomYuudan yi amob kedmengkandidan yoomkuu Galeli ambibkin aom taun koremiibYudeayiib Yerusalemiib aombed miniwenkowe, yiyiib kuyaa dibiib. Yarimanyaromkonombedkonoonkowe, nimakarubbob anikaddan kuu ongmenaboon.

18 Kuyaambed karub yenambed id yid-noon ye karub kuu did arimbed kan-menenib Yesu doreen yiri kowande kami-wen. 19 Kumban kadaareb nimingkaibkowe yiminban keroone, ambib aminimangka daanenib wid yeman* kuu bongmi-wen. Kwanekorib id yidnoon ye karubkuu did ari angkimboroone nong yaambedawine awine kankawene Yesu doreen yearinambo arimo kowiwen.

20Kwaniiwe, Yesu kuu yi anam andi karakuu wedmendekore yedmoon, “Angkodmi,eb ambarakmi kuu are nonondandoon.”andoon. 21Kwanoone, Farisidaniib Yuudanyi amob kedmengkandidaniib kuu yikarebmeendobiwen, “Karub kee komande Godyaningkomonmaroon kii? Ambarakmi kuukarub kanembed are nonondandaanban,Godmo kii.” andiwen.

22 Kwanandiiwe, yimbed komarewameeniwen kuu Yesu kuu yekaadkeroonkowe, yembed yi yaa kaamondoon,“Yiib komande yiib niindem aom kwanemeendobiib? 23 Kunambed yobdoodban?Eb ambarakmi kuu are nonondandoon kiiandi dee, o dembe yaro wene andi dee?24Kumban Karub Ye Mingki kuu okad kirikee ambarakmi yaa are nonondandi yedeme konoon kuu yiibkaadkeri yemankuu kei.” andekore, yembed id yidnoonye karub yaa yedmoon, “Nembed eb yaake yedmebdaan kei, dembe yaro eb didkandekoreb eb ambiwoom wene.” andoon.

25Kwanandoone, karub kuu kadaareb yiindob arimbed dembe yaro dore ye didkandekore God yaa kubenenmo wonoon.26 Kwanoone, nimakarub kuu binangkeko-rib, God yaa kubeniwen. Kwane, yi koremkuu yaningko kankoone yedmiwen, “Kibi-kee yeka mamaa keroone wedmuwen kii.”andiwen.

Yesumbed Livai Yaa Yedme Nendoon(Mt 9:9-13, Mk 2:13-17)

27Kwanekore, Yesu kuuwenewedmoone,tak od bi ye karub maa yaningko Livaikuu dibere tak od bimaib ye kombon aomdibeen kowe, Yesumbed ye yaa yedmoon,“Ne yoman mene.” andoon. 28Andoone, Li-vai kuu ye barang kirarundekore ye yomanwonoon.

29 Kwane, Livai yambiwoombed orokdarewoob nekwoone ye yoom Yesu yoomtak od bimaibdan yemoon yoom karubyena yemoon yoom nedbenib animananiwen. 30Kumban Farisidan yoom Yuudanyi amob kedmengkandidan Farisidan yaadabokniwen yoombed kuyaa wedme kon-gendekorib, Yesu ye kedmengkandeendanyaa yedmiwen, “Yiib komande tak odbimaibdan yoom, ambarakmidan yenayoom dibonib aniib?” andiwen.

31 Kwane Yesumbed inande yedmoon,“Dokta kuu amunmo doriibdan yi dowad-ban, bob anikaddan yi dowad kowe, 32 nemanaan kuu yorokmodan kuu amonom-bime andi dowadban, ambarakmidan kuuamonombime andi dowad manaan.” an-doon.

Animan Koronde God Yaa Meeni Aron(Mt 9:14-17, Mk 2:18-22)

* 5:19: Yi wid yeman kuu okad dodmombed kokne dene ongmiwen.

Luk 5:33 290 Luk 6:1633 Kwane, yimbed Yesu yaa yedmiwen,

“Yoon ye kedmengkandidan kuu animankoronde God yaa meenimo kamimaib,Farisidan kwangkon kwanimaib. Kumbaneb kedmengkandeebdan kuu aron koremaniman animaib.” andiwen.

34Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaa inandeyedmoon, “Wonong awanandameen yekarub yangkodmia ye yoom doriib kuu an-iman koronde God yaa meenimo kamanii-woo? Dowan! 35Kumban amaan, awanan-dameen ye karub yi yaambed nenwana-neen kwarimbed, animan koronde God yaameenimo kamaniib.” andoon.

36 Andekore kuruweng maa dakmoon,“Karub kanembed ebkad yeeb yaambedbarad birinde kandene ebkad kurinbiringkoon yaa yone karangkoon karen,ebkad barad yeeb kuu biringkoone ebkadkuriniib yeewiib kuu amunban keroonkaren. Kwani kowe, korem kwanimokban!

37 “Ma, karub maa wain ok yeweb kan-dune wain ok yowo ba kadbed kurinongmiwen aom bunoon karen, wain okkabayingke kad biringke wain ok kuu on-duknoone wain ok yowo korem arewakeroon karen. Kwani kowe, kwamimok-ban. 38 Nimakarub kuu wain ok yeeb kuuno wain ok yowo yeeb aombed bunimaib.39 Kwane, karub kanembed wain ok kurinanekore wain ok yeeb kuu dowaken ker-aanban, amborom kuu yembed yedma-neen, ‘Wain ok kurin kee amun kii.’ anda-neen.” andoon.

6Sabat Aron Ye Yariman(Mt 12:1-14, Mk 2:23-28)

1Sabat aron maa arimbed, Yesu yoom yekedmengkandeendan yoomkuuwene baalimongkobon kuu kiwaan kebed angkaraangkara kowe wenonib, ye kedmengkan-deendanbed baali yob kuu biangke abdaadmekorib, yob kuu be aniwen. 2 Anekamiiwe, Farisidanbed kaamondiwen, “Ko-mande Sabat aron arimbed deme awinaibye amob domokbiib?” andiwen.

3 Kwanandiiwe, Yesumbed inande yed-moon, “Dewid yoom yangkodmia yoommungi bobnekorib kwaniwen ye weng kuuma kimingkindokowoo? 4 Yembed Godye kurikuri ambiwoom aomnekore God yekerebiri arinambo ari nongkobimaib ye om

amob God dore Yuudan dore wedyiri do-biridanmo ani yeman kuu anoon. Anekore,yena kuu yangkodmia yaa bangkandooneaniwen.” andoon. 5Andekore Yesumbed yiyaa ika yedmoon, “Karub Ye Mingki kuuaron Sabat ye Yariman.” andoon.

6 Kwane, Sabat aron mamaa keruune,Yesu kuu wene kurikuri ambiwoom aomnekedmengkandoone, karub maa dingkiwiwi angka angkaknoon kangkon kuyaomdibeen. 7 Farisidan yoom Yuudan yi amobkedmengkandidan yoom kuu Yesu yaaSabat aron arimbed ongmokawedmekorubanam ambarakmoon kowe kangdod yaanenwenem ande ongme keenombiriwen.

8Kumban Yesu kuu yi inamen komarewameendobiib kuu yekaadkeroon kowe,dingki angkaknoon ye karub yaa yedmoon,“Dembe yaro nimakarub yi arinambo aridobere.” andoone kwanoon. 9 Kwanoone,Yesumbed yi yaa kaamondoon, “Sabataron ari kuu kunambed amob, amun kamidee, o arewa kami dee? Dangkorodorenenkooni dee, o aye monmari dee?”andoon. 10 Kwane, yembed yi koremyaa kerekanmo dewenebekore, dingkiangkaknoon ye karub yaa yedmenoon,“Eb dingki yire.” andoon. Kwanandoone,kwane dingki yiroone amun keroon.

11 Kumban Farisidan yoom Yuudan yiamob kedmengkandidan yoom kuu norinwandekorib, Yesu yaa komo kerunanuubkee ande man yedmenoon yedmenoonkamiwen.

Ye Apasodan Wad Ayoob Kinoon(Mt 10:1-4, Mk 3:16-19, 6:8-11)

12Kwane kamiib kuyaron aombed, Yesukuu aangko angka wene amnoom mimoGod yaa kurikuri kamemboroon.

13 Kwane amkimo keruune, yembedye kedmengkandeendan yaa baandoone,ye yaamo keriiwe wad ayoob kinekoreboon. Kwanekore, yi kuu apasodanande aningko kondoon. 14 Yi kuu Saimon(yaningko mamaa Yesumbed konoon kuuPita) yoom ye aagorok Endru yoom Yemsyoom Yoon yoom Filip yoom Baatolomyuyoom 15 Matyu yoom Tomas yoom YemsAlfeyus ye mingki yoom Saimon nubkaoone doberem ande nangboonman yoom16 Yudas Yems ye mingki yoom YudasIskeriot ambodangoon ye karub yoom kui.

Luk 6:17 291 Luk 6:35

Yesu Ye Kedmengkandiyiib Ongkandiyiib(Mt 5:1-12)

17Kwane, yi yoom ibmo aangko arimbedyiri kawene ye kuu dabonmo arimbeddoboroon. Kadaareb ye yoman winimaibkuu kuyaa doriiwe nimakarub yemoon kuuYudea ambibkiniib Yerusalemiib karamokkebed yaa taun Taiyayiib Saidoniibyaambed menebiwen. 18 Yi korem kuumene Yesumbed kedmengkandeen yaawengamberenub bob anikad ongmendokandiwed miniwen. Yembed awad are-wambed ibnendiwen kuu ongmenaboon.19Yiminban kere weneendan korem kuu yeyaa badmenande kamiwen, amborom kuuaromkono kuu ye yaambed menebene yikorem ongmenabeen kowe.

20 Kwane, ye kedmengkandeendan yaawedmendene yedmoon,“Kamboknondan, yiib kuu Godbed amun

kerundoon,amboromkuuGodbed korok kere ooni

ye yumbon kuu yiibman kowe.21 Kibik mungimo doriibdan, yiib kuu

Godbed amun kerundoon,amborom kuu yiminmo keraniib

kowe.Kibik ameng kamiibdan, yiib kuu Godbed

amun kerundoon,amborom kuu ambon kamaniib kowe.

22 Karub Ye Mingki kuu kankubuni yedowad

karub yenambed yiib yaa arud wan-denib,

yiib yaa yi angkurom korokbendenibdamangkanenib,

yiib yaa arewadan andaniib kuu,Godbed yiib yaa amun kerundaneen.

23 “Kuyaron ari kuu kubi darewoob kereandenabime, amborom kuu yiib kakmandarewoob kuu Ewen aombed kandaniibkowe. Meenime, arewa kerundidan yiawoyambed profesidan yaa kuu yewedkondimaib kwamune areb yiib yaakwananiib kowe.24 Kumban yiribman yemoondan, yiib kuu

Godbed arewa kerundaneen,amborom kuu yiib kuu yewenubmo

dobiri kandiwen kowe.25 Animan yiminmo doriibdan, yiib kuu

Godbed arewa kerundaneen,amborom kuu yiib kuu mungimo

keraniib kowe.

Kibik ambon kamendiibdan, yiib kuuGodbed arewa kerundaneen,

amborom kuu yiib kubiyiibban kereameng kamaniib kowe.

26Karub yenambed yiib yaa yiib kuu karubamun ande dakmaniib kuu Godbedarewa kerundaneen,

amboromkuuyi awoya anuk yirimbeddudi god yi profesidan yaa yi kuukwamune karub amun ande dakmi-maib kowe.

Bondan Yaa Mimyob Dowaken Keendime(Mt 5:43-48)

27“Newengwengambiriibdanyaa ke yed-mendaan kei, yiib bondan yaa mimyobdowaken keendime. Yiib yaa arud wandi-maibdan yaa kuu amun amun kamendime.28 Yiib yaa weng arewa ye woonbi wengdakmiibdan yaa amun kerundok ande yed-mime. Yiib yaa yewed kondimaibdanyaa kurikuri kerundime. 29 Kanembedeb angkatom yaa yakdaroka, angkarayiibkonebko yakdarok. Kanembed eb yu-ruk ebkad kandoka, eb ebkad korok arikandi kuu kebenenaab, konebko kwanenandok. 30 Kanembed eb yaa mene kaweande kaamobdoka, kone. Eb yiribman kan-wonoka, kaamone ika kawe andaab. 31 Ebdowaken yaambed karubbed eb yaa komokamimaib kuu yi yaa kwane kame.

32 “Ma, yiib yaa mimyob dowakenkeendiwen yaamo yiibbed mimyobdowaken keendaniib kuu Godbed kakmanyiib yaa kondaneen dee? Dowan! Kudi,ambarakmidan kangkon kanembed yi yaamimyob dowaken keendimaib kuu nemankangkon kwanimaib. 33 Yiib yaa amunamun kamiibdan yaamo yiibbed amunamun kamendaniib kuu, Godbed kakmanyiib yaa kondaneen dee? Dowan! Kudi,ambarakmidan kuu kwanimaib. 34 Karubyena yaa od araben bangkandekoribangkon ika nub yaa bangkandaniib andemeedmaniib kuu, Godbed kakman yiibyaa kondaneen dee? Dowan! Kudi,ambarakmidan kuu ambarakmidan yenayaa kondekorib komoyiib kondiwen kuuangkon nub yaa ika bangkandaniib andemeedmimaib.

35 “Kwanimaib kumban yiib kuu bondanyaa mimyob dowaken keendenib amunamun kamenib yi yaa yiib yiribmanaraben bangkandime. Kwanekorib

Luk 6:36 292 Luk 7:5

angkon ika kandi ye inamen kowaib.Kwananiib kumbed kakman darewoobkandaniib. Kwane, yiib kuu KoremBurudandoon Arimbed ye God ye danakeraniib, amborom kuu God kuu esoandimokban ambarakmidan yaa amunamun kamimaan kowe. 36Yiib Ambembedmimyob keendimaan areb kwane koremyaa mimyob keendime.

Yena Yaa Wengyundi(Mt 7:1-5)

37 “Karub yena yaa wengyundandaab.Wengyundaabban kuu eb yaa wengyund-abdaanban. Yena yaa nima arewa karubarewa andaab. Kwane andaabban kuueb yaa kangkon karub arewa andaanban.Yena yi ambarakmi yaa are nonondanda-neeb kuu eb ambarakmi yaa kangkon arenonondandaneen. 38 Yena yaa bangkan-debko Godbed eb yaa bangkabdok. Ni-makarub yaa awandaneeb kuu Godbed ebyaa yewudmo bangkabdene eb men aomyewudmo onduknaneen. Kedi, ebbed yenayaa kumunkingkimaab ye at kumbed kan-dene eb yaa inande kumun kinaneen.” an-doon.

39 Andekore kuruwak weng dakmoon,“Indob tut ye karubbed ye amborongki in-dob tut kuu nenwananeenoo? Yii! Yim-inban. Yi ayoob kuu dem yiri kirobaniib.40 Ma, kedmengkandeenman kuu yirimo,ye kedmengkani korok kuu ari. Kumbankanembed kaadkere andoon kuu ye ked-mengkani korok areb keraneen.

41 “Ma, komandewed eb angkodmiye indob yaamo at mon embeng kuuwedme meene doreeb, kumban ebindob aom at kuruk darewoob kuumeenimokban? 42Kedi, eb indob aom kuuat kuruk darewoob kwane angkeen kuueb wedmenokban kowe, komandewed ebangkodmi yaa yedmenaneeb, ‘Angkodmi,korondeewo nembed at mon eb indob aomkuu kankorara.’ andaneeb? Eb kuu aadidmiye karub, ibduruk kuu eb indob aomdin atkuruk kuu kankaare dian wedmekorewed,eb angkodmi ye indob aom at mon kuukankaaraneeb kuu yimin.” andoon.

At Ye Yob Ye Kuruweng(Mt 7:15-20)

43 “At amun kuu yob arewa iraanban,at arewa kangkon yob amun iraanban.44 At mimim kuu ye yob yaambed wedme

kaadkerimaib. Nimakarub kuu yiriwadyaambed yedob kuu bimokban, yikiib nongyaambed munid kuu bimokban.

45 “Karub amun kuu ye niindem aomamun amun dangoon kumbed inamenamunmo benmenebimaan. Ma karubarewa kuye niindem aom arewa arewadangoon kumbed inamen arewamobenmenebimaan. Karub kuu ye niindemaombed ben bangkandimaankob yemongkodkono yaambed dembimaan.

Dobiri Ayoob(Mt 7:24-27)

46 “Yiib ne yaa ‘Yariman Yariman’ andekamimaib kumban, komoyiibkob nembedyedmimain yaa kuu yiibbed kwanimok-ban? 47-48 Kanembed mene ne weng yaawengamberene awine kandaneen kuukarubbed ambib yengbimaan areb. Ye kuuokad kamkono arimbed dem ambab yirinidkanabekore daroon kowe, urok dere-been kumban kiringmindo, amborom kuuambib kuu okad kamkono arimbed yengbeongmoon kowe. 49 Kumban kanembed neweng wengamberekore wunekarimaankuu karub yambib kuu okad animarimo nodedmobekore yengboon areb. Yengboone,urok derebenu ambib kuu kirodmonandenu kuweng darewoowiib koremmonmareen.” andoon.

7Romdan Yi Ana Nangmi Ye Korok Ye Anam

Andi(Mt 8:5-13)

1Yesu kuu kwane nimakarub yaa daandedowan kerekore, Kapeenaum yaa wonoon.2Kuyaom kuu Romdan yi ana nangmi korokmaa doboroon. Ye kuu ye deme karubmaa ye yaa mimyob dowaken keenimaan.Ye deme karub kee anikad kerunoone bob-nandameen kowe, 3 ana nangmi ye ko-rok kuu Yesu ye weng wengamboroonkumbed, Yuu yi aamkono yena yaa yed-moone Yesuyiib yaa winiwen. Ye dowakenkuu wene Yesu yaa yedmibko mene yedeme karub ongmenok anded.

4 Kwane, aamkono kuu wene Yesuyaa eekmenib yedmiwen, “Ana nangmikorok ye meeni kuu ebbed awanene,5 amborom kuu yembed nub Yuudan yaamimyob dowaken keendimamene nub

Luk 7:6 293 Luk 7:27

kurikuri ambib yengboon kowe.” andiwen.6Kwanandiiwe, Yesu kuu yi yoomwiniwen.

Wene dia doriiwe ana nangmi korokbedangkodmia yena yedmoone wene Yesuyaa yedmeniwen, “Nub korokbed yed-moon, ‘Yariman, eb kuu nambiwoomman-aab. Ebbed nambiwoom mini kuu yim-inban, amborom kuu ewaningko kuu ari,ne kuu yirimo kowe. 7-8Kwanikob nekarebeb yaa minindo keraan. Ne kangkonne korokbed deme kawiwen yi dabderemaombed doriin, kwane angkon ananangmi-dan ne dabderem aom doriib. Karub mimoyaa wene andimain kuu winimaan, mamaakangkon mene andaine minimaan. Nedeme karub yaa kangkon kwane andainekwanimaan. Kumbanwengbed yedmaneebkuu ne deme karub kuu wadkeraneen.’ an-doon.” andiwen.

9 Kwanandiiwe, Yesu kuu kwanewengamberekore ye anam andi wedmebinangkoon. Kwanekore, amonombenekadaareb ye yoman weniib yaa yedmoon,“Nembed yiib yaa ke yedmendaan kei,kekee anam andi darewoob kii! Israeldankuu kekamune areb ne ma wedmindo.”andoon. 10 Kwane, karub mene Yesu yaayedmeniwendan kuu ika ambiwoom wenewedmiiwe, ana nangmi korok ye demekarub anikad kerunoon kuu wadkeroon.

Wonong Irib Yu Mingki Ongmoon11 Kwanekore, Yesu kuu taun yaningko

Naen yaa wonoone, ye kedmengkandeen-dan yoom kadaareb yoom kuu ye yomanwiniwen. 12Kwane, ye kuu mene taun am-bongko yaambed dorone wedmoone taun-dan yemoon yoom wonong irib yu yoomkuu yu mingki ye bob mangkok kanweniib.Ye kuu wonong irib yu dana mimo yem-bedmo.

13 Kwane, Yesu kuu wedmendekore yuyaa mimyob keendene yedmoon, “Amengkamaab.” andekore, 14 yaro wene bob didyaa angkoronenoone kanweniibdan kuuyinmoniiwe yedmoon, “Kewedman, nem-bed eb yaa ke yedmaan kei, yaro dembe!”andoon. 15Kwanandoone, karub kuu dembeyaro dibere andowe dakmoone ika awaanyaa kondoon.

16Kwanoone, nimakarub kuu wedmeko-rib binangki darewoob kere God yaakubenib yedmiwen, “Profesimandarewoobkuu nub yaa monoon kii! Godbed ye

nimakarub yaa awandoon kii!” andiwen.17Kwane, Yesumbed komo kamoon yewengkee Yudea ambibkin aomiib ambibkin diadia kuyaomiib kwane daande yareen.

Yesu Yoom Yoon Baptaisman Yoom(Mt 11:1-19)

18Yoon ye kedmengkandeendanbed Yesukuu komarewa kamoonkob wedmiwenkuu kwane Yoon yaa daaniwen. Kwane,yembed ye kedmengkandeendan ayoobyaa baande 19 yedmoon, “Yariman Yesuyaa wene kaamonime, ‘Godbed KinoonaMananeenman kuu eb dee o karub maayaa meedmanuub dee?’ andime.” andoon.20 Kwanandoone, karub ayoob kuu meneYesu yaa yedmiwen, “Yoon Baptaismanbed‘Wene eb yaa kaamonime “GodbedKinoonaMananeenman kuu eb dee o karubmaa yaameedmanuub dee?” andime.’ andoonkob,eb yaa menuub.” andiwen.

21 Kuyaron aom kuu Yesumbed bobanikaddaniib bob bobdaniib awad are-wambed ibnendoondaniib indob tutdaniibkuu yemoon ongmenaboon. 22 Kwane,yembed Yoon ye kedmengkandeendanyaa yedmendoon, “Ika wene komowedmenib wengambiriwen kuu kwaneYoon yaa daanime. Indob tutdan kuuwedmiib, yon arewadan kuu dodkaib,kaningki bobdan kuu amun kere doriib,kerendem kebengkoondan kuu wengaib,dukniwendan kuu ika dembiwen, kwaneGod ye weng amun kuu kamboknondanyaa daandeen. 23 Karub kanembed neyaa karekmi kerindo kuu Godbed amunkerunoon.” andoon.

24 Kwane, Yoon ye kedmengkandeen-dan kuu winiiwe, Yesumbed kadaareb yaaYoon ye weng andowe dakmoon, “Amboonangka kuu yiib kuu komo wedmande wini-wen? Aroob wuung nuubbed kanwenemene kameen areb ye karub wedmok wini-wenoo? Dowan! 25 Kwangka kuu komowedmok winiwen? Karub ebkad amuninwaroonkob dee? Dowan! Karub ebkadamun debenib od darewoob ye barangberengkimaib kuu king yambiwoommo do-birimaib. 26 Kowe, komo wedmok wini-wen? Profesiman dee? Ee, anam. Nembedyiib yaa ke yedmendaan kei, Yoon kuuprofesiman ye deme burudande aningkodarewoob keroon. 27Kekee Yoon ye dowadwongkoon,

Luk 7:28 294 Luk 7:46

‘Nembed ne weng yuk kanmini ye karubyedmaniina,

yedin wene eb wananeeb ye kiwaankuu yembed ongmene nekwaneen.’ande kwane wongkoon.

28Nembed yiib yaa ke yedmendaan kei,Yoon kuu darewoob, ye areb kwana kuukarub maa ma woonindo. Kumban kanekane kuu Godbed yi korok kere ooni yemanaomaningkoyiibban doriib kuuYoon buru-dande aningko ari kandiwen.” andoon.

29 Kwane, nimakarub koremiib tak odbimaibdaniib kwangkon Yesu ye wengwengamberekorib, God ye inamen kuuyorokmo andiwen, amborom kuu yikuu Yoonbed baptais kerundoondankowe. 30 Kumban Farisidaniib Yuudan yiamob kedmengkandidaniib kuu God yeweng amun kuu wengamberedandiwen,amborom kuu Yoon kuu yi kuu ma baptaiskerundindo kowe.

31 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ni-makarub kibik doriib kee komo arebandaniin? Yi kuu kane areb? 32 Yi kuudana areb, yimbed animan berengkimbonaombed diberenib, dana yena yaa baandeyedmimaib,‘Nub kuu yurin wurumuwen,

kumban yiib kuu kube andenabindo.Nub kuu mimyob wandi ye damakob

wingkuwen,kumban yiib kuu ameng kamindo.’

andimaib.33“Meenime, YoonBaptaismankuumene

animanamuniibwain okiib anindokumbedyiibbed yedmimaib, ‘Ye kuu awad are-wayiib ibnenoon kii!’ andimaib. 34Kwane,Karub Ye Mingki mene animan amuniibwain okiib animaan. Kwanaane, yiibbedyedmimaib, ‘Kedi, ye kuu animan yaamoinamen kowemberene ok arewamo ke-nambun anemberene kamimaan ye karub,angkara ye kuu tak od bimaibdaniib am-barakmidaniib yi angkodmi kii!’ andimaib.35 Kumban God ye meeni kangdom awini-maibdan komo komo kamimaib kuu meenikangdom ande korokbi yeman.” andoon.

Wonong Maa Yesu Yaa Mimyob Keeneen36 Kwane, Farisi karub maambed Yesu

yaa yambiwoom wene animan anem ande

kaamonenoone, ye yoom wene arak yaaanande dibiriwen.

37Kwane, ambarakmi wonong maa taunkuyaom doruun kuu Yesu kuu Farisimanyambiwoom animan aniib ye weng kuuyu kaadkereen kowe, yumbed baeb amunyeman botoro kawanmoyiib kanmuneen.38 Kanmenenu, Yesu ye yondad yaa bu-mangke ameng kamenu yu inok kuu yeyondad yaa kirobeen. Kiroboona, yuawungbed inok arekoru, ye yon ayoob yaamandamuk keene baeb amun yeman yonayoob yaa bunabeen.

39Kwanuune, Farisiman kuu kwane wed-mekore yekareb yedmoon, “Anam kuu yekuu profesiman karen kuu wonongbed yeyaa badmenuun kuu ambarakmi wonongkowe ye kaadkeroon karen kii.” andoon.40Yekareb kwanandoone, Yesumbed ye yaayedmoon, “Saimon, ne kuu eb yaa wengmaa yedmandamiin.” andoone, yembedinande yedmoon, “Kedmengkandi korok,yedme.” andoon.

41Kwanandoone, Yesumbed yedmenoon,“Karub ayoob yi kuu od oonoon ye karubyaa dungkum dangoon. Karub maa yedungkum kuu od silvaa 500iib, karubmaa ye dungkum kuu od silvaa 50iib.*42Kwane, karub kuu odiibban keroone ikaod oonoon ye karub yaa konindeban keri-wen kowe, yembed yi yaa yedmoon, ‘Odine waib.’ andoon. Kwani kowe, yi ay-oob kuyaa kuu kanembed od ooni yekarub yaa kubi darewoob keraneen?” an-doon. 43 Kwanandoone Saimonbed inan-doon, “Mokuro, dungkum darewoob yekarub kui.” andoone, Yesumbed ye yaayedmoon, “Eb kuu yiminmo yedmewen.”andoon.

44 Kwanekore, Yesu kuu amonombenewonong yaa wedmendekore Saimonyaa yedmoon, “Eb kuu wonong keewedmendeewoo? Eb ambiwoom manaankumban, eb kuu yon ogi yeman ok makowindo, kumban yumbed yu inokbedne yon yaa ogekoru yu awungbed areen.45 Eb kuu ne yaa kubeweneb mandamukkeewindo, kumban awudaraana wonongkee mene kwane ne yon yaa mandamukyemoon kereen. 46 Eb kuu ne yaakubeweneb ne korok ari olif ambod

* 7:41: Od silvaa 500iib kuu 5,000 Kina areb, od silvaa 50iib kuu 500 Kina areb.

Luk 7:47 295 Luk 8:16

bunindo, kumban yumbed baeb amunyeman ne yon ari buneen. 47Kwamunekob,ne eb yaa ke yedmaan kei, yu ambarakmiyemoon kuu are nonondandoon kowe,yu mimyob dowaken kuu darewoobkereen kii. Kumban kane kane yaa karubmaambed are nonondandi embengmokeroon kuu ye mimyob dowaken kangkonembengmo keroon.” andoon.

48 Kwanekore, Yesumbed yu yaa yed-moon, “Kub ambarakmi kuu are nonon-dandoon kii.” andoon. 49 Kwanandoone,dibo aniibdan kuu yikareb andoweyedmenoon yedmenoon kamiwen, “Karubkee kane? Komarewa ambarakmi arenonondandaneen?” andiwen. 50 Kwane,Yesumbed wonong yaa yedmoon, “Kubanam andimbed bobni yaa kuu burudandenenkoonoon kowe, yewenubmo wene.”andoon.

8Yesu Ye Yoman Winiwen Ye Nima Yena

1Kwanekore, Yesu kuu tauniib kambongkambongiib yaa dewenene Godbed korokkere ooni ye weng amun kedmengkan-doon. Ye kedmengkandeendan wad ayoobkangkon ye yoom yarebiwen. 2 Kwane,nima yena bob anikad ongmenaboondaniibawad arewambed ibnendiiwe ongmena-boondaniib kuu yi yoom yarebiwen. Maakuu Meri Magdalen andimaib, awad arewaediib kuu yu niindem aombed angkadiri-wen. 3 Nima yena kuu Erod ye demekarub Kusa ye wonong Yoana yoom Susanayoom nima yena awene yoom kangkonyi yoom yarebiwen. Ku yarebiwen kuunima yikareb yi odbed Yesu yoom ye ked-mengkandeendan yoom yaa awandiibkobyarebiwen.

Kab Kiradmoon Ye Kuruweng(Mt 13:1-23, Mk 4:1-20)

4 Kwane, kadaareb taun maa maayaambed Yesuyiib yaa menebiiwe ku-ruweng kee daandoon, 5 “Yongbon yekarub maa ayongmon yeeb angka weneyob kab kiradmande wonoon. Kwane,wene kiradmenmo wonoon kuu yob yenakuu kiwaan angka kiradmoon kowe,karubbed dewenebenib dodkiiwe ayarionbed wanmene ane dowan keriwen. 6Yobyena kuu dumnad yiri okad embengmoari kiroboon kowe, demboon kumban

okiibban kowe kokdereboon. 7 Yobyena kuu okad yik kawiib yiri kiroboonkowe, demboon kumban yik kabbeddabuknandoon. 8 Yob yena kuu okadamun ari kiroboon kowe, dembe iroon kuukab mimim kuu 100iib 100iib kamoon.”andoon. Kwane kuruweng kuu dakmedowan kerekore, nimakarub yaa baandeyedmoon, “Kanembed kerendemiib kerokakwane wengamborok.” andoon.

9 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed kaamoneniwen, “Kuruweng yeweng id kuu komarewa?” andiwen.10 Andiiwe, yembed yedmoon, “Godbedkorok kere ooni ye inamen biknimbonkuu yiibkaadkeri yemanmo. Kumbannimakarub yena yaa kuu kuruwak wengyaambed dakmiin kowe,wedmaniib kumban akme ye id kandaib-

ban,kwane wengambaraniib kumban id

kandaibban.11 “Kuruwak ye weng id kuu kei. Yob

kab kuu God ye weng kui. 12 Nimakarubyena kuu okad kiwaan angka areb. Yi kuuwengambiriwen, kumban Setenbed meneyi niindem aom weng amun kuu kan-wonoon. Kowe, anam andindo, bobni yaakuu burudande bindaanban kui. 13 Yenakuu dumnad yiri okad embengmo ari areb.Yob kiroboon kuu kane kanembed wengkuu wengambiriwen kuu kubiyiib anamandiwen. Kumban anam andi ye yumbu-rum kuu ambab yiri kubunimokban kowe,anam andi yi komboon kaamobi yaronmanaune kombiri winimaib. 14 Okad yikkawiib ari kiroboon ye id kuu God ye wengwengambiriwen, kumban okad kiri yemeenembiriyiib ye yiribman yemoon ye in-ameniib ye kubi inameniib kumbed dabuk-nandaane, God ye weng kuu kainimokbankere idiibban kerimaan. 15 Kumban yobokad amun ari kiroboon ye id kuu kanekanembed yi niindem aom kuu inamenamuniib wengambiri ye inameniib doriib,kui. Yi kuuGodyewengwengamberekorib,awinimo kamaiwe, yob amunmo irimaan.

Nambiri Ye Kuruweng16 “Nimakarub kuu lem kuu yure kan-

dene meneki wongdem aom o angki yearak dabderem aom kowimokban. Kunedlem kuu kande lem ye dobirimbon ari

Luk 8:17 296 Luk 8:35

kowimaib. Kwananiib kuu kane kanemene awudaraniib kuudianmowedmaniib.17 Inamen o komo komo kamiwen bikdere-boon korem kuu dian keraneen. Biknoonyeman korem kuu kaadkeraniib.

18 “Kwanikob, komarewa wengambiri-wen kuu korobe meenime. Kanembedkuyiib kuu Godbed yemoon konaneen.Kumban karub kanembed kuyiibban kuukomo ye yaa embengmo kandaan andemeenoon kwangkon Godbed yekareb kan-daneen.” andoon.

Yesu Ye Enaya Damana(Mt 12:46-50, Mk 3:31-35)

19 Kwane, Yesu ye ena yoom damanayoom kuu mene wedmenande kamiwen,kumban kadaareb nimingkaib kowewedmenindeban keriwen. 20 Kwaniiwe,karub maambed ye yaa yedmoon, “Ebenaya damana kuu eb wedmebdem andemene bunangka doriib kii.” andoon.21Kwanandoone, Yesumbed inandoon, “Makuukei. Ne enaya damanakuuGodyewengwengamberekorib awinimo kamimaibdankui.” andoon.

Yesumbed Nuuwa Oknondoka Kebenoon(Mt 8:23-27, Mk 4:35-41)

22 Aron mamaa, Yesumbed ye ked-mengkandeendan yaa yedmoon, “Nub kuubowan ok yara yanem.” andoone, paraimotod aom awunekorib, ok yara yanandekamiwen. 23Kwane yaniiwe, Yesu kuu unukangkoon. Kwanoone, nuub darewoob kuuok animarimbed wuure monoone motodkuu oknondokbed amburunande kameen.Kwane yi kuu ok arud aom awuniwen.

24 Kwani kowe, ye kedmengkandeenbedwene ye yaa kaakmenenib yedmiwen, “Ko-rok ee! Nub kuu ok kubunandamuub kii!”andiwen. Kwanandiiwe, dembene nuuwiiboknondokiib yaa yobdoodmo yedmoone,okiib nuuwiib kuu yewenub kereen.25Kwanuune, yembed yedmoon, “Yiib anamandi kuu kuna?” andoon. Andoone, yikuu binangke uniyiib kumbed yikarebneman kaamonenoon kaamonenoon kameyedmiwen, “Nuuwiib oknondokiib kuu yeweng wengambaraniibmo kowe, karub keekane kii?” andiwen.

Awad Arewambed Ibneniwen Ye KarubOngmoon

(Mt 8:28-34, Mk 5:1-20)

26 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom kuu Galeli ambibkinyaambed wene bowan yara Gerasinambibkin yaa yaniwen. 27 Kwane, Yesukuu parai motod aombed bid yaa yarodoroone, taun ye karub maa awadarewambed ibnenoon ye karub kuu yeyaa monoon. Aron doboob kuu ebkadiibderenimokban kere ye kuu ambiwoomdobirimokban, botdem bob konombonaombed dobirimaan. 28-29Aron yemoon kuuawad arewayiib kwane ibnenoon kowe,ambiwanbed awinenekorib dingkia yonakuu seinbed yengbe oonimaib kumban,sein kuu buruwadmane awad arewambednendore amboon angka nenwinimaan.

Kwane, Yesu wedmenekore kaban-gangkene ye yon yiri bumangkene okadyiri korok kankibinoone, Yesumbed awadarewa yaa “Karub ye niindem aom kuuangkadere.” ande yedmendoone, karubkuu naawon komkoon, “Yesu, KoremBurudandoon Arimbed Ye God Ye Mingki,eb kuu ne yaa komo kamandewed? Ebkuu ne yaa yewed kawe monmaruwaab.”andoon.

30 Kwanandoone, Yesumbed ye yaakaamonenoon, “Eb aningko kuu kane?”andoon. Andoone, yembed inandoon,“Naningko kuu Kadaareb.” andoon,amborom kuu awad arewa yemoonye niindem aom awuniwen kowe.31 Kwanandoone, awad arewambed ikaika eekme yedmiwen, “Nub yaa demkongdem yiri wene dobirime andaab.”andiwen. 32Awon yemoon kuu aangko kaadangkambed anengkanan yarebiib. Kowe,awad arewa kuu Yesumbed awon niindemaom wene awunime andoko awunem andeeekmiiwe, kwanime andoone kwaniwen.33Kwane, awad arewa kuu karub ye niindemaombed angkaderenib awon yi niindemaom aomniwen. Kwaniiwe, awon kuuaangko kaat angkambed kirokmone wenebowan ok yiri bubke konok ane dukniwen.

34 Kwaniiwe, awon yarian kuu wed-mekorib, kabaanmo wene taun aomiibkambong angkayiib yaa komarewakeroon kuu daandiwen. 35 Daandiiwe,nimakarub kuu wene komarewa keroonande wedmok winiwen. Kwane, meneYesuyiib yaa wedmiiwe karub kuu awadarewa kuu angkaniwen kowe, inwarekore

Luk 8:36 297 Luk 9:4

inamen amunmo kumbed Yesu ye diadibeene, nimakarub kuu wedmenekoribuniwen. 36 Kane kane Yesumbed karubyaa komarewa kamoonkob wedmiwen kuunimakarub menebiwen yaa daandiwen.

37Kwane, Gerasindan korem wonok andekamiwen, amborom kuu yi kuu uni dare-woob keriwen kowe, Yesu kuu parai mo-tod aom wanande aomnoon. 38Aomnoone,awad arewa angkaniwen ye karub kuu yeyoom wenem ande eekmoon. KumbanYesumbed ye yaa yedmoon, 39 “Ambiyoomika wene. Godbed eb yaa komarewakeroon kuu daande.” andoon. Kwanan-doone, karub kuu wene taun aom koremyaa Yesumbed ye yaa komarewa keroonkuu daandoon.

Wonong Koyu Bobneen Yoom AnikadWonong Yoom

(Mt 9:18-26, Mk 5:21-43)40 Kwane, Yesu kuu ika Galeli yaa

wonoone, kadaareb kuu ye ande meedmi-ibbed kowe ye yaa kubeniwen. 41 Kwane,kurikuri ooni karub yaningko Yairuskuu mene Yesu ye yon yiri bumangkeneyambiwoom monok ande eekmoon,42 amborom kuu ye dana mungkanmimo kuu bobnandamuun kowe. Yukuu weeb wad ayoowiibmo. Yesu kuuYairus yambib yaa wene wedya weneenyaambed nimakarub kuu ye yaa nimingkeawanewandiwen.

43 Kuyaom kuu, wonong maa yu kuuwood andemwuroon kuu dowan kerinde-ban kwane wene weeb wad ayoob kereen.Kumban karub kanembed ongmindebankowe, 44 Yesu ye yoman anukbed yaromenenu, yebkad doboob dungkun yaaangkoronenuune kuyaambed kwane yuwood kuu dowan kereen.

45 Kwanuune, Yesumbed yedmoon,“Kanembed ne yaa angkorowoon?”andoon. Kwanandoone, nimakarubbedyedmiwen, “Nub kuu ma badmebdindo.”andiiwe, Pitambed yedmoon, “Korok,nimakarub kee nimingkaib kumbed eb yaadedmone dedmone kamiib kii.” andoon.46 Kumban Yesumbed yedmoon, “Nenekaad, ne ongmi yaromkonombed maayaa amun kerunoon kowe, karubmaambedangkorowoonkob.” andoon.

47Andoone, wonong kuu aadikmindebankowe, kiringmiyiib kumbed kadaareb yi

arinambo arimbed ye yon yiri bumangkenukomo dowad angkoronuunkob kwane yuyaa kirodmo dowan keroon kuu dakmeen.48Kwanuune, yembed yu yaa yedmoon, “Nedana, kub anam andimbed ongmebdoonawadkereeb kowe, yewenubmo wene.” an-doon.

49Ye kuu kwane doro dakmeene, karubmaa kuu kurikuri ooni ye karub Yairusyambiwoombed monoon. Menene yed-moon, “Eb dana kuu bobneen kowe, ked-mengkandi korok yaa kwane daanem-baraab.” andoon. 50 Kwanandoone, Yesukuu wengamboroon kowe, yembed Yairusyaa yedmoon, “Unaab, no anam ande, yukuu ongmaneena wadkeranuun.” andoon.51Kwane wene Yairus yambiwoom aomni-wen kuu karub yemoon awunindo, Pitayoom Yoon yoom Yems yoom dana yuawodkia awaana yoommo ben awunoon.

52 Awune wedmoone, nimakarub kuuyuudi ameng kamenabiib kowe, yembedyi yaa yedmoon, “Ameng kamaib, danakuu bobnindo, no unuk angkeen.” an-doon. 53 Kwanandoone, nimakarubbed yeyaa ambon kameniwen, amborom kuu yiyikaad, dana kuu bobneen kowe. 54Kumbanyembed dana yu dingki yaa awindekoreyedmoon, “Ne dana, dembe.” andoon.55Kwanandoone, yu kingkin kuu ika meneubderenoone erebnariyiibban dembe yarodoruun. Kwanuune, Yesumbed yi yaa yed-moon, “Animan maa kondibko anuk.” an-doon. 56Kwanoone, dana yu arian kuu wed-mekorib, binangkiwen. Kumban yembed yiyaa yedmendoon, “Komarewa keroonkobwedmiwen kuu karub yena yaa dakmaib.”andoon.

9Wad Ayoob Yesu Ye Wengiib Kanwiniwen(Mt 10:1-15, Mk 3:16-19, 6:8-11)

1 Kwane, Yesumbed ye karub wadayoob yaa baandoone mimyamo keriiwe,aromkonoyiib awad arewa benkiradmenebob anikaddan ongmenabiyiib kwanekondoon. 2 Kondekore, yedmoon,“Wenebime. Godbed korok kere ooni yeweng kedmengkandime. Bob anikaddanongmenabime. 3Winibka barang yenayiibbe wanaib, yonamadiibban meniibbanomiibban odiibban ebkad maayiibban.4Ambib kunayaom wene aomnibka, kwane

Luk 9:5 298 Luk 9:24

kuyaom dobirime. Kwane doberenibwene kambong kuyaom kuu domondewini yaron keruk, ambib maa yaaangkok wanaib. 5 Nimakarubbed yiib yaakubendokban keribka, yiib yondad aomingkud kuu wangkibko kiroboko kambongkuyaom kuu koronde winime, kwananiibkuu yi inamen arewa yaa yika akmi yedowad.” andoon.

6 Kowe, yi kuu wene kambong kam-bong yaa nimakarub kunaya kunaya dangeyariib kuu weng amun kedmengkandenibbob anikaddan kuu ongmenabiwen.

7Kwamiiwe, king Erod kuu komo keroonye weng wengamberekore kerebkarabkamoon, amborom kuu yenambed YoonBaptaisman kuu bobnoon yirimbed dem-boon kii ande dakmiiwe, 8 yenambed kuuElaidyambed demboon kii andiiwe, angkonyenambed kuu profesiman maa unyemanyiri bobnoon kumbed ika demboonkii andiiwe kamiwen kowe. 9 KumbanErodbed yedmoon, “Yoon Baptaisman kuunembed ye korok wandaan. Kuned kwanewengambaraan kowe, karub kuu kane?”ande wedmenande kamoon.

Yesumbed 5,000iib Animan Bangkandoon(Mt 14:13-21, Mk 6:30-44, Yn 6:1-13)

10 Kwane, apasodan wad ayoob kuu ikamenenib, yimbed komarewa ambangkiwenkuu kwane Yesu yaa daaniwen. Kwane,yi kuu Yesumbed bindore taun maa Bet-saida yaa yimbedmo winiwen. 11 Kumbankadaareb kuu yikaadkeriwen kowe, yeyoman winiwen. Kwane winiiwe, yembedyi yaa kubendekore, Godbed korok kereooni ye weng daandene kane kane ong-mendok ande meeniwendan kuu ongme-nandoon.

12Oobnon yaambed, Yesu ye karub wadayoob kuu Yesuyiib yaa menenib yedmi-wen, “Keyaa kee obon kowe, kadaareb keeyedmebko, wenenib kambong dia diayiib,okad angka angkayiib yaa animaniib dan-gimboniib kuu onmime.” andiwen.

13 Kwanandiiwe yembed inandoon, “Yi-ibbed yi animan bangkandibko anime.” an-doon. Andoone, yimbed inandiwen, “Nubkuu om angkoyiib oon ayoowiibmo kowe,kadaareb yeman kuu wene berengkeko-ruwed dee?” andiwen. 14 (Kadaareb koremkuyaa kuu karub 5,000iib areb.)

Kwanandiwen kumban yembed yekedmengkandeendan yaa yedmoon,“Yedmendibko nekwane wadbed dibirimodibirimo kame 50yiib areb kerime.”andoon. 15 Kowe, yedmoon areb ye ked-mengkandeendanbed kwamune nekwiiwenimakarub kuu yiri dibere winiwen.

16 Kwaniiwe, Yesumbed om angkoyiiboon ayoowiib kuu bene ambid ari wedmeGod yaa eso andekore, yembed do-mangkekore ye kedmengkandeendan yaabangkandoone nimakarub yaa bangkandi-wen. 17 Kwaniiwe, yi korem kuu aneyimin keriiwe, ye kedmengkandeendanbedkabed wad ayoob benib animan ambongambong kuu be kabed aom dewenekambungkiiwe ambonmo wire wonoon.

Yesu Kuu Godbed Kinoona Monoonman(Mt 16:13-16, 16:21-28, Mk 8:27–9:1)

18 Aron mamaa, Yesu kuu yembirimokurikuri kameene, ye kedmengkandeen-dan kuu yeyiib yaa miniiwe, yembed yi yaakaamondoon, “Kadaareb kuu ne yaa kuukane andimaib?” andoon. 19Kwanandoone,yimbed inandiwen, “Yenambed kuuYoon Baptaisman andiiwe, yenambedkuu Elaidya andiiwe, angkon yenambedkuu profesiman maa kurin yiri bobnoonkumbed ika demboon kii andiiwe kamiwenkii.” andiwen.

20 Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaakaamondoon, “Angkon yiib kude, neyaa kuu kane andimaib?” andoon.Kwanandoone, Pitambed inandoon, “Ebkuu Godbed KinoonaMenewenman Keresukii.” andoon. 21 Andoone, Yesumbedkarub yena yaa dakmaib ande wengyobdood kondoon. 22 Kwanekore yembedyedmoon, “Karub Ye Mingki kuu durudyewed yemoon kandeene, aamkonoaamkonoyiib God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok korokiibYuudan yi amob kedmengkandidaniibbedkanangka kaarenib aye kowaniib, kumbanaron ayoobmim arimbed ika dembenewadkeraneen.” andoon.

23 Kwane dakmene yi korem menebi-wen yaa yedmoon, “Kanembed ne yomanmanandamoka yekareb ye inamen kuukankubune aron korem yeman yekarebbobni dowad ye at ming kankarine neyoman monok. 24 Kanembed ye wadkeriyeka awinaneen kuu korem bobnaneen,

Luk 9:25 299 Luk 9:46

kumban kanembed ne dowad yaambed yewadkeri domonaneen kuu wadkeri anamkandaneen. 25Karub kuu nimakarub koremyaa burudande dore okad kumundin kirikee korem yeka kande korok keraneen,kumban amaan ye kingkin kuu kumbaan-ban yamotbon yaa kankoraraneen kuuamun dee? 26Kanembed neyiib ne wengiibyaa karak bobnaneen kuu ye yaa karakkonaneen, Karub Ye Mingki kuu kwaneye nambiriyiib Yambe God ye nambiriyiibengyus karadmoyiib mananiib yaambedkarak konaneen.

27 “Nembed yiib yaa ke anam yedmen-daan kei, yiib yena kiri doriib kee duknaib-banbed Godbed korok kere ooni aron kuuwedmaniib.” andoon.

Yesu Yaa Nambiriyiib Konoon(Mt 17:1-8, Mk 9:2-13)

28Yesumbed kwane dakmoone, aron kan-ing kaningiib areb dowan keruune, yem-bed Pita yoom Yoon yoom Yems yoomkuu bindore aangko angka daane kurikurikerok wonoon.

29 Kwane wene kurikuri kamene, yemurubia kuu yeka mamaa keroone, yeebkad yaa kuu imak ye nambiri arebkawure kawanmo dangkorong keroon.30 Kwane kuyaambed, karub ayoob Mosesyoom Elaidya yoom kuu 31angkadere Ewenaom ye nambiriyiib miniiwe, Yesu yoomYerusalem aombed ye bobnaneen ye wengdakmiwen.

32 Kowe Pita yoom ye angkodmia yoomkuu unukudmo keroon, kumban kereknewedmiiwe nambiri aombed karub ayoobkuu Yesu yoom doriib. 33 Kwane, karubkuu Yesu domonenande kamiiwe, Pita-mbed yedmoon, “Korok ee, nub kuu keyaadoruub kee amun kii. Kowe nubbed kom-bon ayoobmim ongmenabem, ebmaniib,Moses yemaniib, Elaidya yemaniib kui.”andoon. (Pita kuu komo dakmeen ye wengid kuu yekaadban.)

34 Pita kuu kwane dakmeene, wiibbedmene kebendeen. Kwanoone, Pita awenekuu uniwen. 35 Kwaniiwe, wiib aombedwengmo dakmoone menebene yedmoon,“Kekee ne Dana, ye kuu nembed kinaankowe ye weng kuu wengambirime.” an-doon. 36 Kwane dakme dowan keroone,wedmiwen kuu Yesu yembedmo keroon.Kwanoone, komo keroonkob wedmiwen

kuu kuyaron ari yimbedmo yikaadkeriwen,karub yena yaa dakmindo.

Dana Awad Arewayiib Kuu Ongmoon(Mt 17:14-18, Mk 9:14-29)

37Kuye awari kumbed, Yesu awene kuuaangko angkambed kaminiiwe, kadaarebkuu ye yaa miniwen.

38 Kwane, karub maa kadaareb aombedbaande yedmoon, “Kedmengkandi korok,ne eb yaa eekmaan kuu ne dana yaawedmene, amborom kuu mimo yem-bedmo kowe. 39 Awad arewambed meneibnenaane, kot ayimaun areb kaban-gangkene komberene kamokiib ongkewiibkamimaan. Awad arewa kuu kwanekamembirimaan, domonimokban kerenemonmarande kamimaan. 40 Nembed ebkedmengkandeebdan yaa awad arewa kuukankaarime andaan kumban, kwanindebankeriwen.” andoon.

41Kwanandoone, Yesumbedyedmoon, “Onimakarub korem, yiib kuu anam andin-debandan wabkaddan kii. Aron komoyiibyiib yoomdobereni, yiib karekmi karawed-maniin? Eb dana kuu keyaa nenmene.”andoon. 42 Andoone, kwane karub danakuu nenmeneene awad arewambed kotayimaun areb kwane kankoraroone okadyiri komboroon. Kumban Yesumbed awadarewa yaa yedme anburekore dana kuu ikaawodki yaa konoon.

43 Kwanoone, yi korem kuu Godyaromkono wedmekorib binangkiwen.

Yesumbed Ye Bobnaneen Ye Weng IkaDaandoon

Kwane, nimakarub korem kuuYesumbed ongmoon yaa kee komarewakii ande meendobiiwe, yembed ye ked-mengkandeendan yaa yedmoon, 44“Korobewengambirime, nembed yiib yaa keyedmandamiin kei. Karub Ye Mingki kuukarub maambed ye yaa ambodangenekarub yena yi dingki ari kowaneen.”andoon. 45 Kumban yi kuu weng idkandindo. Weng id kuu yi yaa biknoonkowe, yi kuu uniyiib keriwen kowe ye yaakaamonenindo.

Kanembed Ari Keraneen?(Mt 18:1-5, Mk 9:33-37)

46 Kwane, ye kedmengkandeendan kuuyikareb kanembed ari ande andowe weng-biriwen.

Luk 9:47 300 Luk 10:747 Kwane, Yesu kuu yi inamen kuu

yekaadkeroon kowe, dana nende yeangkara kowoone doboroone, 48 yembedyi yaa yedmoon, “Kanembed naningkoyaambed dana mana keyaa kubenaneenkuu ne yaa kubewaneen kii. Kumbanne yaamomban, yembed yedmewoonamanaan ye God yaa kubenaneen kii. Koweyiib kuyaom kuu kanembed karub yi indobarimbed yiri keroon kuu ye kuu God yeindob arimbed ari keroon kii.” andoon.

49 Kwanandoone, Yoonbed yedmoon,“Korok ee, nubbed karub maa wedmuuweeb aningko yaambed awad arewa kuubenkiradmeene kebenenande kamuwen,amborom kuu ye kuu nub yoom yarimok-ban kowe.” andoon.

50 Kwanandoone, Yesumbed yedmoon,“Kebenenaib. Kanembed yiib yaa manmokerindo kuu yiib angkodmi.” andoon.

Samariadan Yena Yesu Yaa DowakenbanKeriwen

51 Kwane, Yesu kuu Ewen ari nen daaniyaron dia keruun kowe, Yerusalem yaawana andi ye meeni darewoob keroon.52 Kowe ye yuk kanwinidan yedmoone,yidin weng kanwiniwen. Kwane wenewedya kuu Samaria kambong maa yaawenenib ye dowad nekwem andiwed,53 kumban nimakarub kuyaom kuu ye yaakubenindo keriwen, amborom kuu ye kuuYerusalem yaa weneen kowe.

54Kwane, ye kedmengkandeendan Yemsyoom Yoon yoom kuu wedmekorib kaa-moniwen, “Yariman, eb dowaken kuunubbed amot yaa baandanuuwe ambidarimbed kamenene yi denendaneenoo?”andiwen. 55 Kumban Yesumbed yi yaaamonombene ongkandoone* 56 kambongmamaa yaa winiwen.

Yesu Ye Yoman Wini Kuu Dabawiib(Mt 8:18-22)

57 Kwane, kiwaan yaa wenonib, karubmaambed ye yaa yedmoon, “Kuna yaawananeeb kuu ne kuu eb yomanmo yare-baniin.” andoon. 58 Andoone, Yesumbedinandoon, “Ba oot kuu yi demiib, ayarion kangkon yi amiyiib, kumban Karub YeMingki kuu ye yiidkimboniibban.” andoon.

59 Kwanandekore yembed karub maayaa yedmoon, “Ne yoman mene.” andoon.Kumban karub kumbed ye yaa inandoon,“Yariman, ee andebko ibduruk kuudomowewo wene nambe mangkekorid,eb yoman mana.” andoon. 60 Andoone,Yesumbed ye yaa yedmenoon, “Koron-debko dukniwendan kuu yikareb yi bobkuu yika mangkanabime, kumban eb kuukoronde wene Godbed korok kere ooni yeweng dakme.” andoon.

61Angkon karub mamaambed yedmoon,“Yariman, ne kuu eb yoman yarebaniin,kumban ibduruk kuu wene ne arian aweneyaa daandekorika.” andoon. 62 AndooneYesumbed inandoon, “Karub kanembed nekarub kere ne deme awinoon kumban nekarub keroon ye yoman anuk yiri kerekneika meendobaneen kuu Godbed korok kereooni yeman ye deme awini kuu korem yim-inban.” andoon.

10Karub 72yiib Yesu YeWengiib Kanwiniwen

1Kwanekore, Yariman Yesumbed karub72yiib benekore, yembed yarebandemeenoon ye taun aomiib kambongkambongiib yaa ayoob ayoob yidin winiyeman boon. 2 Kwane, yembed yi yaayedmendoon, “Nimakarub bi yeman kuuyemoon, kumban demedan kuumimimmo.Kowe nimakarub bi ye Yariman yaakurikuri kerime, ye deme karub yemoonwenebenib nimakarub bi ye dowad.3 Winime. Yiib kuu sibi mana areb duraanon arudiib aom areb nembed yedmaanewiniib kii. 4 Od paosiibban, meniibban,yonkad maayiibban winime. Kwane wenewedyambed yinmone karubmaa yaa ogoodweng daanaib.

5“Wene ambiwoomaomnibka, ambibdanyaa yewenub kerundok andime. 6Yewenubye karuwiib kuyaa doboroka, yiib yewenubkerunde andi kuu ye yaa angkimborok.Ma, ye kuu kwanayiibban keraneen kuuyewenub kerunde andi kuu angkon ika yiibyaa mananeen. 7 Kwane ambib kuyaomdoberenib, animaniib okiib komo kondibkakwane ane dobirime, amborom kuu demekuu kakmaniib kowe. Ma, koronde ambib

* 9:55: Buk Luk kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keeyiib: ongkande yedmoon, “Yiib inamen ongmeyiibkaadban. Karub Ye Mingki karub monmari dowad minindo, bobni yaa kuu burudande bindi dowad monoon.”andoone,

Luk 10:8 301 Luk 10:25

maa yaa dobere, koronde ambib maa yaadobere kamaib.

8 “Kwane wene taun aom aomnibko yiibyaa amun amun kame kubendenib animankomo kondibka, kwane anime. 9 Kwane,bob anikaddan kuyaom kuu ongmendenibyedmendime, ‘Godbed korok kere ooni ye-man kuu yiib dia kii.’ andime. 10 Kumbanwene taun aom aomnibko yiib yaa amunamun kame kubendokban keribka, wene yikiwaan arimbed yedmime, 11 ‘Nub yondaddabderem aom ingkud kuu angkon ika yiibyaa wangkuub kii, kumban Godbed korokkere ooni yeman kuu yiib dia kereen kii.’andime. 12Nembed yiib yaa ke yedmendaankei, wengyundi aron keranuun kuu taunkuyaom ye nimakarub kuu Sodom arebbandabab miin arewa kandaniib.

Yesumbed Anam Andindodan YaaOngkandoon

(Mt 11:21-27)13 “Korasindan, kaadkerime! Bet-

saidadan, kwangkon, kaadkerime! Yiibkuu Yuudan kumban yiib yaa kuu Godbedarewa kerundaneen. Yiib aombed Godyaromkono wedmi yeman ongmenabaankuu kwamune taun Taiyayiib Saidoniibaom kwane ongmenabaan karen kuu, yikuu Yuudanban kumban unyemanbed yiambarakmi yaa korondenib ebkad karongkorob deebenib mimyob wandi dowadyikbod yi korok ari ben nongkobenib Godyaa amonombiwen karen kii! 14 Kumbanwengyundi aron arimbed Taiyadan yoomSaidondan yoom kuu dabab embengkandaniib, yiib kuu dabab miin darewoobkandaniib.

15 “Ma Kapeenaumdan kude! Kwaneyiib kuu ben Ewen ari kawananeenoo?Dowan! Yiib kuu Yuudan kumban yiibkuu ben kumbaanban yamotbon yiri ki-raraneen kii!” andoon.

16Andekore, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa yedmoon, “Yiib kuu ne karubkowe, kanembed yiib weng yaa wengam-baraneen kuu ne weng yaa wengambara-neen. Kanembed yiib weng yaa wengam-beredandaneen kuu ne weng yaa wengam-beredandaneen. Kwananeen kuu yembedyedmoona manaan ye God ye weng yaakangkon wengamberedandunaneen kii.”andoone, karub 72yiib wenebiwen.

Karub 72yiib Ika Miniwen17 Kwane, karub 72yiib kuu kubiyiib ika

mene yedmiwen, “Yariman, eb aningkoyaambed nubbed awad arewa kuu nubweng yaa wengambiriwen.” andiwen.

18 Kwanandiiwe, Yesumbed yedmoon,“Nembed wedmaane Seten kuu Ewenarimbed imak areb kubudoroon kii.19Nembed yiib yaa aromkono kondaan kuuniiniib kakiib yi animari dorene bonmanye aromkono kuu burudandaniib kowe,komombed yiib kuu yaanban. 20 Kunedawad arewa kuu nubwengwengambiriwenande kubaib, kumban yiib aningko kuuEwen ari wongkoon kuyaambed kubime.”andoon.

21 Kuyaron arimbed Yesu kuu KingkinKaradmo yaromkonombed kubimokerekore yedmoon, “O Ambe, eb kuuEweniib okadiib ye Yariman. Neewaningko kankoonaan, amborom kuuebbed kekamune ye inamen kuu ebbeddana areb keriwendan yaamo korokben-dewen, kumban kedmengkandi yemoonbiwendaniib indengandengdaniib yaakuu bikderebewen. Ee, Ambe, kwamunekamewen, amborom kuu eb kubi dowakenkerewen kowe.” andoon.

22Andekore, yi yaa yedmendoon, “Kaad-keri koremiib aromkono koremiib kuuNambembed bangkawoon. Ne kuu yeMingki, ne yaa kuu Nambemo yekaad, nekuu yena kuu yikaadban. KwamuneNambeyaa kuu nembedmo nekaad, yena yikaad-ban. Kwamune kane kane yaa kuu nem-bed ne dowaken Nambe kaadkerok andekorokbendaniin kuu yikaadkeraniib kui.”andoon.

23 Kwanandekore, amonombe ye ked-mengkandeendan yaa yemyeb yedmoon,“Godbed yiib yaa amun kerundoon kowe,komo keroon kuu yiib indobbed wedmiibkii! 24 Nembed yiib yaa ke yedmaan kei,profesidan yemooniib king yemooniib kuuyiibbed wedmiwen kwamune wedmenibwengambarandamiib kumban kwanindo.”andoon.

Samariaman Amun Ye Kuruweng(Mt 22:34-40, Mk 12:28-31)

25 Aron mamaa arimbed, amob ked-mengkandi ye karubbed dembene Yesuyaa kobkandunande yedmoon, “Ked-mengkandi korok, komo kerenidned

Luk 10:26 302 Luk 11:2

wadkeri aron korem korem yemankuu kandaniin?” andoon. 26 Andoone,Yesumbed inande kaamonoon, “God YeWeng wongkoon yaambed amob kuukuna? Kimingke kaadkerewen kuu daawe.”andoon.

27 Kwanandoone, karubbed inandoon,“Eb Yariman God yaa eb mimyobkumundiniib eb kingkin kumundiniibeb aromkono kumundiniib eb inamenkumundiniib kwane mimyob dowakenkeene. Ma kuu ebmeren mimyob dowakenkowimaab kwane eb dia dia doriibdan kuumimyob dowaken keende.” andoon.

28Kwanandoone, Yesumbed ye yaa inan-doon, “Eb kuu yiminmo inandewen. Kowekwamaneeb kumbed wadkeri aron koremyeman kandaneeb.” andoon. 29 Kumbankarub kuu ye inamen kuu yiminmo andimeande Yesu yaa kaamonoon, “Kane kane yaakuu ne dia doriibdan andaniin?” andoon.

30 Kwane, Yesumbed kuruwengbedinande yedmoon, “Karub maa Yerusalemarimbed Yeriko yaa weneene, ye kuu yidbidanbed awineniwen. Awinenekorib,ebkad biringkenib aye kowiiwe bobnewandoone, winiwen. 31 Kwanoone, Goddore Yuudan dore wedyiri dobiri yekarub kuu kiwaan kumbed monoon.Kwane wene karub kuu wedmenekorekiwaan angkarambed wene burudandoon.32 Kwanoone, amaan kurikuri boyambibdarewoob awandi karub maa kuu monoon.Kwane wene karub kuu wedmenekore,kiwaan angkarambed wene burudandoon.

33 “Kumban Samariaman kuu kwanekiwaan kumbed mene karub angkeen yaamonoon. Kwane, karub kuu wedmenekoremimyob keenoon. 34Kwane, ye yaa weneneaye kad wadmenabiwen yaa kuu olifambodiib ok wainiib bunabene ebkadbaradbed ongmenoon. Kwanekore, karubkuunende ye donki ari kowekore, nenwenearaben dobiri ye ambiwoom kowekoreoone keenomboroon. 35Kuye awari kumbedod silvaa yeman ayoob* bene ambiwoomoonoon ye karub yaa bangkanekoreyedmoon, ‘Ye yaa oone. Ye dowad ebod komoyiib kiradmaneeb kuu mananiinyaambed kwamune kabdaniin kii.’ ”andoon. 36 Andekore, Yesumbed amobkedmengkandi ye karub yaa kaamonoon,

“Ebbed meeneeb kuu karub ayoobmimkeyaa kee, yid ye karubbed ayiwen yekarub yaa kuu kane kuu ye dia doreen yekarub keroon?” andoon.

37 Andoone, amob kedmengkandi yekarubbed inandoon, “Ye yaa mimyobkeene awanenoon ye karub kui.” andoon.Kwanandoone, Yesumbed ye yaa yed-menoon, “Wene kwamunoon areb kame.”andoon.

Maata Yoom Meri Yoom38 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-

deendan yoomkuuwenonib, kambongma-maa aom aomniwen. Aomniiwe, wonongmaa yaningkoMaatambedyu ambiwoomyiyoom dobiri yeman be awuneen.

39 Maata kuu yu daman yaningkokuu Meri. Meri kuu Yesu ye yon yiridibonu yembed dakmeen yaa wengaun.40Kumban Maata kuu animan deme awiniyeman yaambed yumbedmo kowe Meriyaa kongendeen. Kowe, wenenu Yesuyaa yedmeen, “Yariman, eb dowakenkuu domowanuunkob nembedmo demeambangkaniin dee? Yedmendebko ne yaaawawuk!” andeen.

41Kwananduune, Yarimanbed inandoon,“Maata, Maata, kub kuu meeni yemoonyaambed meeneneb dowakeniibbankerewen kii. 42 Kumban inamen mimkumbedmo anam anam. Meri kuu inamenyiminmo meeneen kowe, yu yaa kuumaambed kandaanban.” andoon.

11Yesumbed Kurikuri Kara Kedmengkan-

doon(Mt 6:5-13, 7:7-11)

1 Aron mamaa, Yesu kuu yembedmokurikuri kamoon. Kwane, kurikuri keredowan keroone, ye kedmengkandeen yekarub maambed ye yaa yedmoon, “Ya-riman, kurikuri kara kuu nub yaa ked-mengkande, Yoonbed ye kedmengkan-deendan yaa kedmengkandoon kwamunekui.” andoon.

2Andoone, yembed yi yaa yedmendoon,“Kwane kurikuri keribka, kamune yed-mime,‘Ambe, ewaningko kuu karadmo ande

kankoonuub.Ebbed korok kere ooni yeman kuu munuk.

* 10:35: Denarius ayoob, 20 Kina areb.

Luk 11:3 303 Luk 11:233 Aron mimim anembaranuub ye animan

kuu bangkandembere.4Nub ambarakmi komo kamuwen kuu are

nonondande,amborom kuu kane kanembed nub

yaa komo ambarakmiwen kuu arenonondanduwen kowe.

Kwane, nub ben ambarakmaniib deeandi ye kiwaan ari nongkobaab.’andime.” andoon.

5-6 Kwanandekore, yembed yi yaa yed-moon, “Kuruwak weng kei. Karub maayangkodmiyiib yaa amnoombed wene yeyaa yedmaneen, ‘Angkodmi, nangkodmimaa ne owod monoone animan ananu-uwiibban kowe, om ayoobmim dungkumkere benbangkawe.’ andaneen. 7 Kumbanye angkodmi ambiwoom doroon kumbedinandaneen, ‘Ne yaa kwamaab. Ambongkokuu kebenekori karangmaan, kere ne danaawene kuu neyiib yaa dangiwen kowe,dembeni om kuu man kabdainban kii.’ an-daneen.

8 “Ne yiib yaa yedmaan kuu, ye kuuyangkodmi kuned dembeni man kona an-daanban, kumban yangkodmi monoon kuuarudkonoyiib ika kaamoboon kowe, dem-bene yemoon benbangkananeen.

9 “Kowe, nembed yiib yaa ke yedmen-daan kei, God yaa kawe ande kaamone.Kaamonaneeb kuu kabdaneen. Onme.Onmaneeb kuu Godbed korokbebdaneenewedmaneeb. Ambongko yaa wangke.Wangkaneeb kuu Godbed eb yaa nanda-neen. 10 Karub korem kanembed kaamo-naneen kuu kandaneen, kanembed on-maneen kuu wedmaneen, kanembed am-bongko yaa wangkaneen kuu ye yaa nan-daneen.

11 “Ambeya, danambed okyiri oon kaweande kaamobdaneen kuu komombed kona-neeb? Niin arud niinbed konaneeb dee?12 O, danambed on wini ande kaamobda-neen kuu kakbed konaneeb dee? 13Kwane,yiib kuu arewadan kumban, yiib danayaa munob bangkandi amun kuu ben-bangkandi kuu yiibkaad kowe, yiib AmbeEwen ari doreen kuu yiib inamen burudan-dene, kane kanembed ye yaa kaamonaniibkuu ye Kingkin Karadmo kondaneen.” an-doon.

Yesu Ye Aromkono Kuu God Yaambed(Mt 12:22-29, 12:43-45, Mk 3:20-30)

14 Aron mamaa, Yesumbed weng waabye karub yaa awad arewa kankoraroon.Kwane, awad arewa kuu angkanoone,weng waab ye karub kuu weng dakmoone,kadaareb kuu binangkiwen.

15Kumban yenambed yedmiwen, “Ye kuuawad arewa yi korok darewoob yaromkonoyaambed awad arewa karub yi niindemaom kuu benkiradmeen kii.” andiwen.16Kwane, karub yena kuu Yesu ye komboonwedmi ye dowad, “God yaambed dud ko-rokboko wedmem.” ande kaamoneniwen.

17 Kumban Yesu kuu yimbed komomeeniwen kuu yekaadkeroon kowe, yem-bed yi yaa yedmoon, “Ambibkin mimodanandokbe yeka yeka kere yikanmo nang-miwen karen, korem kuu monmariwenkaren. Kwane, ambib mimodan andokbeyeka yeka kere yikanmo nangmiwenkaren, korem kuu dobaraibban, yoworedowan keriwen karen. 18 Kowe Setenawene andokbe yikanmo nangbaniib kuuyembed oonoon ye yumbon kuu komokere aromkonoyiib dobaraneen? Yiibbedyedmimaib kuu ne kuu awad arewa yikorok Belsebul* yaromkonombed awadarewa kuu ben kiradmimain andimaibkowe, kwane kaamonaan kui. 19 Kumbanne kuu Belsebul yaromkono yaambed awadarewa benkiradmimain karen kuu, angkonyiib karub kuu kane yaromkonombedbenkiradmimaib? Kwamune kowe, yiibkarubbed yiib yaa kuu anam ambarakmiibkii andaniib. 20 Kuned ne kuu Godyaromkono anam yaambed awad arewakuu ben kiradmiin kowe, Godbed korokkere oonimbon kuu yiib yaa muneen kii!

21 “Kwane, karub aromkonoman yambibyaa arud barang yemoon be oone dobara-neen kuu ye yiribman kuu yiminmo dan-ganeen. 22Kumban karub aromkono dare-woob ye karubbed menene nangbe buru-dandaneen kuu mene arud barang yemoonyambib yaa ooni yeman nongkobooniibodamodiib kuu be wenekore ye angkodmiayaa bangkandaneen.

23“Karub kanembed ne yaa ibmo kerindokuu manmo keroon. Kanembed ne yoom

* 11:18: Seten yaningko maa Yuudanbanbed yedmimaib kuu Belsebul andimaib.

Luk 11:24 304 Luk 11:42

wenori deme awinindo kuu boketawaroonkii.” andoon.

Awad Arewa Angkanoon Ye Karub(Mt 12:43-45)

24 “Kwane, awad arewa karub niindemaombed anburaniib kuu bidambibkinkoknoon okiibban angka yiidkimbononmenmo yarembaraneenka, dobarandeyiminban kere dowakeniibban keraneenkowe yekareb yedmaneen, ‘Nambibdomondemanaan yaa ikawana.’ andaneen.25 Kwane ika mene wedmaneene karubniindem aom kuu arenib nekwaneyirimbonmo amun keriwen kowe, 26kwanewene awad arewa ediib miin arewa anamye arebbaniib benmananeen. Kwane yikorem kuu karub ye niindem kuyaomdobaraniib. Kwananiiwe, karub kuu anukdoboroon arebban, miin arewa anamkeraneen.” andoon.

Kane Kane Kuu Amun Kerundoon?27Yesu kuu kwane kuye weng dakmeene,

wonong maa kadaareb aombed ye yaabaande yedmeen, “Eb ena kuu Godbedamun kerundoon amborom kuu eb woo-nenu muk koween kowe.” andeen.

28Kumban yembed yu yaa yedmoon, “Yii,maa, anam kuu kei. Kane kanembed Godye weng wengamberekorib anam andenibawiniwen kuu Godbed amun kerundoonkii.” andoon.

Dud Wedmandiweddan Ongkandoon(Mt 12:39-42)

29 Kwane, nimakarub yena yemoonkuu kadaareb yaa kwane dabokniiwe,Yesumbed yedmoon, “Kibik doriibdan yenimaya karuwa kuu ambarakmidan. Yi kuudud korokbok ande kaamonimaib, kumbanyi yaa kuu dud korokbaanban, Yona yaakwanoon areb korokbaneen, kumbedmo.30 Yona yaa kwanoon kuu Ninevadan yaadud korokboon. Kwamune areb kuu KarubYe Mingki kangkon kibik doriibdan yaakorokbaneen.

31 “Kwane Godbed wengyundaneenyaron ari kuu, ambab kuri ye kuinbedmenenu ‘Kibik doriibdan kuu arewa anamkii.’ andanuun, amborom kuu yu kuumiin ambab kurimbed menenu Solomonye kedmengkandi amun wengambarandemuneen kowe. Kumban karub maaSolomon yaningko burudande miindarewoob yeman kuu ke monoon kei!

32 “Kwane, Godbed wengyundaneenyaron ari kuu, Ninevadanbed menenib‘Kibik doriibdan kuu arewa anam kii.’andaniib, amborom kuu yi kuu Yonambedamonombime ande kedmengkandoonyaambed amonombiwen kowe. Kumbankarub maa Yona yaningko burudande miindarewoob yeman kuu ke monoon kei!”andoon.

Nambiri Kuu Komo Yeman?(Mt 6:22-23)

33 “Nimakarub korem kuu lem yurekorekanwene biknimbon aom o meneki wong-dem aom kowimokban. Kwani kuu ko-ronde ye dobirimbon ari kowaane, kanekane awudirimaib kuu nambiri kuuwedmi-maib.

34 “Yiib indob kuu yiib id kumundin yenambiri kii. Yiib indob amun keraneenkuu yiib id kumundin kuu nambirimo ker-aneen. Kumban indob arewa keraneen kuuyiib id kumundin kuu kumunmo keraneen.

35 “Kowe kaadkerime! Kumunmo keraib.36Yiib id kumundin kuu nambirimo keremamirikniyiibban keraneen kuu yiib yaa kuudianmo nambaraneen, nambiri darewoobareb yiib yaa nambaraneen.” andoon.

Yesumbed Butun Kamoon37 Kwane, Yesu kuu dakme dowan

keroone, Farisimanbed ye yoom animananem ande yedmoon kowe, ye kuuwenene arak dia yaa diboroon. 38Kumban,Farisiman kuu wedmoone, Yesu kuuYuudan yi amowamob yaambed dingkiogindombed animan anandameen kowebinangkoon.

39Kwanoone, Yariman Yesumbed ye yaayedmoon, “Farisidan, yiib kuu kabusiibmeneki wongdemiib kuu bunangkamoogimaib areb. Kowe yiib niindem aomkuu nubka barang yemoon bem andi yeinameniib ambarakmi inameniib kumbeddemboon kui. 40Yiib kuu inameniibbandankii! Bunangka ongmoon ye God kuu kwaneniindem aom ongmoon kowe, yiib niindemaom kuu yekaad kii. 41 Kowe yiib kabusaomiib meneki aomiib komo dangoonkuu kamboknondan yaa bangkandime.Kwananiib kuu yiib kuu korem karadmokeraniib kii.

42 “Farisidan, yiib kuu kaadkerime,amborom kuu yiibmongkobon angkambedaniman ari bokni yeman mimimiib

Luk 11:43 305 Luk 12:8

andokbe wenore angko angkoyiib keremimo God yaa konimaib kumban, yiib kuuwengyundi amun kamimokban kerenibGod ye mimyob dowaken kuu yenayaa kondimokban kowe. Korem keekwamaniib kumbed yimin keraniib.

43“Farisidan, kaadkerime, amborom kuuyiib kuu kurikuri ambiwoom kuu karubaningkoman ye dibirimbon amun arimbeddibiriyiib animan berengkimbon aombedyenambed yiib yaa kubendiyiib kuu yiibkubi darewoob yeman, yena kuu yirimo.

44 “Yiib kaadkerime, amborom kuuyiib kuu bob konombon areb kumbannimakarub kuu yikaadban kumbed,animari dodkanmo dewenebimaib kowe.”andoon.

45 Kwanandoone, Yuudan yi amob ked-mengkandi ye karub maambed yedmoon,“Kedmengkandi korok ee, weng kee dak-meeb kee nub yaa kwangkon damangkan-dewen kii.” andoon.

46 Kwane Yesumbed inandoon, “Amobkedmengkandidan, yiib kaadkerime, am-borom kuu yiibbed nimakarub yaa amobyobdood yemoon ongmimaib kumban, yiibkuu yi yaa awandimokban.

47 “Yiib kaadkerime, amborom kuu yiibambeyambed profesidan kuu kurin yiiwedukniiwe yi bob konombon kuu yiibbedmanimanandeb ongmiwen kowe. 48Kwane,yiib ambeyambed komarewa kamiwen kuuyiibka anam amun ande korokbiib kui.Yimbed ambarakmiwen kuu yiibbed ibmokeriwen.

49 “Kwamunekob, God yeka ye meenikangdom yaambed yedmoon, ‘Nembedprofesidaniib apasodaniib yedmaniine yiyaa wananiib. Kwananiib kumban, yenakuu yaniiwe duknaniib, angkon yena kuuyaniiwe durud yewed kandaniib.’ andoon.

50 “Kwamunekob yiib kibik doriibdankee dabab darewoob kandaniib. Yiminandowoon yirimbedmene kibikee, profesi-dan kuu yiiwe dukniwen kowe, yi dababkumbed yiib kuu kandaniib. 51 Ibduruk kuuAbel ayiwen. Yeenbon kuu Sekaraiya kuudingkan nengkimaib ye bot wuubimbondore kurikuri boyambib darewoob dorewedyirimbed ayiwen kui. Eyokee, ne yiibyaa yedmaan kuu, kuye dowad kumbedkibik doriibdan yaa kuu dabab kondaneen.

52 “Amob kedmengkandidan, kaadker-ime, amborom kuu yiibbed God yaakaadkeri ye kiwaan kuu kanbikniwen kii,yiib kangkon kiwaan kee ari winindokerenib nimakarub yena yi kiwaan winikuu kebendiwen kii!” andoon.

53Kwanekore, Yesu kuudomondewanan-damoone, Yuudan yi amob kedmengkan-didaniib Farisidaniibbed manmo kereko-rib, Yesu yaa kaamobi yobdood yemoonkaamobiwen, 54 amborom kuu Yesu kuuweng arewa maa yedmoko awinenem andekamiwen kowe.

12Yesumbed Kaadkeri Weng Ongkandoon(Mt 10:26-33)

1 Kwane, kadaareb yemoon kuu nim-ingkenib dorenoon dorenoon kamiwen.Kwamiiwe, Yesumbed ibduruk kuu yekedmengkandeen yaa daande yedmoon,“Kaadkerime, Farisidan yi flawa kabay-ingke obo keri yeman yaa. Kukuu aadidmikui.

2 “Komo komo bikdereboon kuu ko-rokbaneen, komo komo kanbiknoon kuukaadkeraniib. 3 Amnoombed dakmewenkuu awingyabbed karub yenambeddakmaniib. Ambiwoombed koraawengdakmewen kuu kambong kidangkambedkomkaniib.

4“Nangkodmia, nembed yiib yaa ke yed-mendaan kei, karub yaa unendaib, id kuuayaniib kumban, aman ari kuu ma kamaib-ban kowe. 5Kumban kane ye yaa unaniibye karub kuu nembed korokbenda. God,ye yaamo unime. Yembed yiib yeenekoreben kumbaanban amotbon yiri kiradmikuu yimin kowe. Eyokee, nembed yiib yaayedmaan kuu, ye yaambed unime.

6 “On berekmad angkoyiib kuu od mu-rubkob ayoobmo berengkimaib. KumbanGod kuu yi kuu nonondandaanban. 7Anam,yiib korok ari awung kuu Godbed kim-ingkoon kowe unembaraib. Godbed yiibyaa mimyob dowaken darewoob kowoon,on berekmad yaa arebban kowe.

Yesu Yaa Karak Bobnaib8 “Nembed yiib yaa ke yedmendaan

kei, kanembed nimakarub yi arinamboarimbed doberene, ne kuu Yesu yaa anamandaan andaneen kuu, nembed God yeengyus yi arinambo arimbed ye kuu ne

Luk 12:9 306 Luk 12:31

karub andaniin. 9 Kumban kanembednimakarub yi arinambo arimbed dobere,ne kuu Yesu yaa wunekaraan andaneenkuu, nembed God ye engyus yi arinamboarimbed ye kuu wunekaraan andaniin.

10“Kanembed Karub Ye Mingki yaa wengarewa dakmaneen kuu are nonondanda-neen kuu yimin. Kumban kanembedKingkin Karadmo yaa yaningko monmara-neen kuu are nonondandaanban.

11 “Kwane, eb kuu karubbed kangdoddowad awine kurikuri ambiwoom o korokkorokiib yaa o oonidaniib yaa nenwinibka,uneneb komo inande yedmaniin kee andekamaab, 12 amborom kuu kuyaron ari kuuKingkin Karadmombed kwane dakme andekedmengkabdaneen kowe.” andoon.

Kirim Kara Ye Kuruweng13 Kwanoone, karub maa kadaareb

aombed Yesu yaa yedmoon, “Ked-mengkandi korok ee, nub ambe bobnoonkowe, ne aagorok yedmenebkoye yiribmandangoon kuu nekwane neman kuubangkawok.” andoon. 14 Kwanandoone,Yesumbed yedmoon, “Ne kuu kanembedyedmoonkob yiib wengyundi yemankeraan?” andoon.

15Andekore, yembed kadaareb yaa yed-moon, “Yiribman yemoon bi ye inamenkuu yiibmeren oone kangkadme dobir-ime, karub ye wadkeri kuu ye yiribmanoonoon yaambed kumun kinimban.” an-doon. 16 Kwanekore, kuruweng kee dak-moon, “Barang yemoon ye karub maaye okad yiri kuu animan amun amunyemooniib demboon. 17 Kowe yekarebmeenoon, ‘Ne mongkobon angka animankee komo keraniin? Animan kee bennongkobaniin ye yumboniibban kowe.’ an-doon. 18 Andekore yekareb yedmoon,‘Nekaad, animan nongkobi ye ambib kuubongmekori, darewoob aruma. Kwanekorianiman koremiib yiribman yenayiib kuukuyaombed ben nongkoba. 19 Kwanekorinekareb yedmaniin, “Kuned kii animanambiwoom weeb yemoon yeman animannongkobaan kowe, dibere yiidkeni animananeni ok aneni kubeni kwamunemo do-baraniin kuu yimin kii.” ’ andoon.

20 “Kumban Godbed kuye karub yaayedmenoon, ‘Inameniibbanman! Kibikamnoom kee bobnaneeb kowe, eb barang

ebkareb ye dowadmo nekwewen kuukanembed baneen?’ ” andoon. 21Andekore,kadaareb yaa kedmengkandoon, “Kanem-bed yekareb ye dowadmo barang yemoonkere, God yaa an keraneen kuu kekamunekeraneen.” andoon.

Meenembaraib(Mt 6:25-34)

22 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa yedmoon, “Kwamune kowe,nembed yiib yaa ke yedmendaan kei, yiibwadkeri ye dowad animan awene yaameenembaraib. Yiib id ye dowad yaakwangkon, ebkad awene yaa meenem-baraib. 23Wadkeri yaa ambangki ye demekuu yemoon, animanmomban. Angkon idyaa ooni ye deme kuu ebkadmomban.

24 “Meenime, ayari on kuu kab kib-ingkenib yob kuu waane be animan am-biwoom nongkobimokban, kuned yi kuuGodbed animan bangkandimaan. Kum-ban Godbed meenimaan kuu yiib kuubarang darewoob, on kuu barang embeng.25Kanembed kwamunemeenmembaraneenkuu kwane aron awa mimo kande ye wad-keri yaa daboknaneen dee? Dowan! 26Yiibkuu barang embeng mana kee kwane ong-mindeban kowe, komandiwed barang yenakorem yaa meenmembirimaib?

27 “Nong wuung amuniib bore weneenkuu wedmime. Yi ebkad kuu yikarebma ongmimokban. Kumban ne yiib yaayedmaan kuu, kumkam manimanandeb yeking Solomon kuu nong wuung amun ye-man kamune areb inwarindo. 28 Godbednong wuung kuu manimanandewiib ong-mimaan, kumban yi kuu barang embengkowe, kibikmo yeedere awari dene dowankerimaan. Kumban yiib kuu barang dare-woob God yaa kowe, yiib yaa Godbedongme oonembirimaan kii. Yiib anam andikuu embengmo kowe, darewoob kerime!

29 “Kwane, yiib meeni kuu animaniibokiib ani yeman kuyaamo meenembaraib.30Okad kiri ye nimakarub korem kuu yirib-man kee kereknanmo yarebimaib, kum-ban yiib ari komarewa kere dobaraniibye yiribman dowad kuu yiib Ambe Godyedin yekaadkeroon. 31 Kwane, Godbedkorok kere ooni ye inamen yaa kerekn-ime. Kwananiib kuu yiribman kee yiib yaabangkandaneen.

Luk 12:32 307 Luk 12:53

Ewen Ari Odamod Nongkobime32 “Ne danaya, yiib unaib, yiib Ambe ye

dowaken kuu yembed korok kere oonim-bon kuu yiib yaa kondandameen kowe.33 Yiib barang kuu nekwane kamboknon-dan yaa bangkandimamime. Kwananiibkuu dowan keraanban ye od paos kan-denib, dowan keraanban ye odamod Ewenaom nongkobaniib. Kuyaom kuu yid yekarub kuu yid baanban, bebed kangkonmonmaraibban. 34 Yiib mimyob kuu yiibodamod kunaya dangoon yaa keraneen.

Kereknembirime(Mk 13:32-37)

35“Deme awini dowad nekwime! Yiib lemkuu yuremborok. 36Demedanbed lem nek-wenib yi korok yaa wonong awani orokbonyaambed monok ande meedmimaib kwa-mune kerime. Kwananiib kuu yi korokbedmene ambongko yaa wowaneen kuu yedeme karub kuu kirod ambongko nan-daniib.

37 “Ye mananeen yaron kuu kwananiibkuu amun yeman. Nembed yiib yaa keanam yedmendaan kei, kwane keraneenkuu ye kuu demedan ye ebkad inwarekore,yedmendaneene mene arak dia dibarani-iwe, yembed animan nekwe bangkanda-neen. 38 Demedan kuu yi korok monokande amnomnom o warewenembiri yaamananeen ande nekwekorib, meedmani-iwe mene wedmendaneen kuu kubi dare-woob keraniib.

39 “Kumban kekee meenime, ambib yari-man kuu yid ye karub mananeen ye aronyekaadkeraneenbed kuu korondaane yidye karubbed ye ambiwoom aomnaanban.40Kwamune areb kowe, yiib kangkon nek-wiyiib dobirime, amborom kuu Karub YeMingki mananeen yaron kuu yiibkaadbankowe.” andoon.

Deme Karub Amun Kuu Kane?(Mt 24:36-51)

41Andoone, Pitambed kaamonoon, “Yari-man, kuruweng dakmewen kuu nub yaamodee nimakarub korem yaa dee?” andoon.

42Kwanandoone, Yarimanbed inandoon,“Karub wengamberene meeni kangdomawini ye deme karub kuu, ye korokbed ‘Ebkuu ne demedan yaa ooneneb aron kerima-muko animaniib odiib bangkandimame.’andoon ye karub kuu kane? 43 Kwane, ye

korokbed deme konekore wananeen kuuaman ikamenewedmaneene no kwane aw-inaneen kuu kuye karub kuu amun keruna-neen. 44 Nembed yiib yaa ke anam yed-mendaan kei, korokbed kankowaneena ko-rok ye yiribman korem kuu kuye demekarubbed oonaneen.

45 “Kumban deme karub kuu inamenarewayiib keraneen kuu, yekareb yedma-neen, ‘Ne korok wonoon kuu aron do-boob keraneen.’ andekore, deme karuwiibdeme nimayiib kuu yenbandene animaniibawarak ok aniyiib kamaneen. 46 Kuye ni-indem aombed ye yariman kuu kwamuneika mananeen ye aron meedmokban yaronarimbed dangkaraneen. Kwanekore, meneaye dabab miin darewoob konekore anamandindodan nongkobimbon yiri kan baran-daneen.

47 “Ma kuu kei. Deme karub kuu yekorokbed komo andoon kuu yekaad kum-ban, kwane ambangke nekwokban kera-neen kuu ayenewangke yemoon keraneen.48 Kumban yekaadbanbed dabab kandi yebarang yaa kamoon kuu ayene yemoonbanwangkaneen. Nimakarub kane yaa yemoonbangkandaneen kuu deme yemoon ikak-man awine kawime andaneen. Nimakarubkane yaa ne barang yemoon kee ongmeoonime andaneen kuu deme yemoon ikak-man awine kawime andaneen.” andoon.

Yesumbed Andokbe Yeka Yeka Keraneen(Mt 10:34-36)

49 Yesu kuu kwane dakmoon, “Ne kuuokad yiri doriibdan yaa manaan kuu amotnengkemoon areb kanmanaan kumban, nedowaken kuu amot kuu yedin deneen kii.50 Kumban, ne niindem aom kuu miin ku-biyiibban kereni dabab kandaniin aron kuudowan kerudned.

51 “Yiibbed meeniib kuu ne kuu meneokad kumundin kiri kee yewenub kondokmanaan dee? Dowan! Ne kuu okad ku-mundin kiri kee andokbe yeka yeka keriye dowad manaan. 52 Kibikbed ari kuuawodki awaan meedma yi angkoyiib kuuandokbe yeka yeka keraniib, ayoobmimbedayoob yaa bon keraniiwe, ayoobbed ay-oobmim yaa bon keraniiwe kamaniib kii.53 Yikareb andokbe, awodki yoom danamingki yoomnemannemanbonkeraniiwe,awaan yoom yu mungkan yoom nemanneman bon keraniiwe, wonong yoom yu

Luk 12:54 308 Luk 13:15

ambi ye awaan yoom neman neman bonkeraniiwe kamaniib.” andoon.

Kamenanweneen Yaa Meene Kaadkerime54 Kwanandekore, kadaareb yaa yed-

moon, “Kwane wedmaiwe kangkambedwiib kuu dewenebaane, kirodmo yedmi-maib, ‘Am manandamuun kii.’ andaiwekwanimaun. 55 Angkon kurimbed nuubwuure kanmanaane yedmimaib ‘Niminkerandamuun kii.’ andaiwe kwanimaun.

56 “Aadidmidan! Wiiwa ama komarewakerimaan kuu yiibkaad kumban, komoyi-ibkob kibikee kamenan weneen yaa meenekaadkerimokban keriwen?

Dabab Ongmime57 “Yiminmo kami kuu komoyiibkob yi-

ibkareb meene andangkindeban keriwen?58 “Kwane, karub maambed eb kuu

nen wengyundimbon aom nenweneeneye yoom weniib keroka, kirod wedyaweniib kumbed ongmime. Kwanokbankeraneeb kuu wengyundi ye karubbednendewii ye korok yaa konaneene, yembednende wii aom kowaneen. 59 Nembedyiib yaa ke yedmendaan kei, eb kuukirod dembaabban, kwane dobereneb odmurubkob yeenbonkuukowaneeb kumbedyimin.” andoon.

13Ambarakmi Yaa Koronde Amonombime

1 Kuyaron ari kuu karub yena kuuYesuyiib yaa kuyaa doriib. Kwane, yimbedYesu yaa daaniwen kuu Galelidan yenakuu kurikuri kamiiwe, Pailetbed yedmooneye ana nangmidanbed yiiwe dukniwenkowe, yi umkaniib God yaa baeb amunkoni ye dingkan be miniwen yi umkaniibdabokniwen.

2Kwanandiiwe Yesumbed yedmoon, “Yi-ibbed meeniib kuu yi kuu Galelidan yenaarebban ambarakmi miin arewadankob yiyaa kwanoon dee? 3 Dowan, yi kuukwamunemban! Yiib kangkon yiib am-barakmi kuu koronde God yaa amonom-bokban keraniib kuu kwamune monma-roon areb keraneen kii!

4 “Angkon Yerusalem aom kuu karub18iib Sailoom angka boyambib kongamyengbiiwe nande dubundune dukniwenkuu yiibbed meeniib kuu Yerusalemdan

yena arebban yi kuu ambarakmi miin are-wadankob yi yaa kwanoon dee? 5Dowan,yi kuu kwamunemban! Kumban yiibkangkon yiib ambarakmi yaa koronde Godyaa amonombokban keraniib kuu mon-maraneen kii!” andoon.

Yowiibban Ye At Ye Kuruweng6 Kwanekore, yembed kuruweng kee

daandoon, “Karub maa ye mongkobonangka yedob at anukbed kibinoona kain-oon. Kowe yowiib manok ande wene wed-moon kumban yowiibban. 7 Kowe yem-bed mongkobon oonoon ye karub yaa yed-moon, ‘At kee weeb ayoobmimiib keraankuu yowiib manok ande mene wedmaankadowan yowiibban. Kowe nare kankaare!Komande dobaraneenkob okad kuu am-bodiibban keranuun?’ andoon.

8 Kwanandoone, oonoon ye karubbedyedmoon, ‘Korok ee, mokorondebko,weeb mimo doboroko okad nidkanmodewenebekori, kaine idiib kerok yemanbangkana. 9 Mok weeb mamaa arimbedidiib keraneen manok. Kukuu amunaa.Ma kwanokban keroka, nare kankaare!’ ”andoon.

Sabat Aron Ari Wonong Ongmoon10 Sabat aron arimbed, Yesu kuu

Yuudan yi kurikuri ambib mamaa aombedkedmengkandoon. 11Kuyaom kuu wonongmaa awad arewayiib ibnendoone yuangkuromkono kuu nikboon kowe yaroyorokmo dobirindeban, weeb 18iib kereen.

12 Kwane, Yesu kuu wedmendekore,yu yaa mene ande baande yedmoon,“Wonong, kub yaa yiminban keroonkuu Godbed kankoraroon kii!” andoon.13 Kwanandekore, ye dingki wonong arikowoone kirodmo amun keroone, yarodorenu God yaa kubeneen.

14 Kwanoone, kurikuri oonoon yekarubbed Yesu yaa kongenoon, amboromkuu Sabat aron arimbed ongmoon kowe,yembed nimakarub yaa yedmoon, “Aronkungiib kuu deme aron kowe, kuyaombedkuu mene ongmi yeman, kurikuri aronarimbedban.” andoon.

15 Andoone, Yarimanbed ye yaa inan-doon, “Yiib kuu aadidmidan kii! Yiib koremkuu kurikuri aron arimbed yiib deme yedingkan kuu borobkiwen yaambed dud-mungkekorib be wene ok bangkandimaib

Luk 13:16 309 Luk 13:35

kii! 16Abrahamye awoya ari yewonong kee,yu kuu Setenbed yengbendoon kuu weeb18iib kereen kowe, anam kuu Sabat aronarimbed yu yiminban keroon yaa ongmikuu ambarakmimban, yimin kii!” andoon.

17Yesumbed kwane yedmoon kowe, ded-mone daaniib yeman kuu yereniwen, kum-ban nimakarub kuu Yesumbed amun amunkamoon yaa kuu kubiwen.

God Ye Oonimbon Ye Kuruweng Ayoob(Mt 13:31-32, Mk 4:30-32)

18 Kwane Yesumbed kaamonoon,“Godbed korok kere oonimbon kuu komoareb? Komo yareb ande dakmaniin?19 Godbed korok kere ooni yeman kuu atmastet ye yob embeng mana areb, karubmaambed kanwene ye mongkobon angkakibinoon. Kwane dembene at keroone,ayari onbed ye nondong nondong aomkuu ami yenbenabiwen kwamune areb.”andoon.

20Kwanandekore ika yedmoon, “Godbedkorok kere ooni yeman kuu komo arebandaniin? 21 Wonong mamaambed kabedayoobmim ye flawa aom yiis embengiibkowekoru, ongmeene flawa korem kuukabayingkoon areb kii.” andoon.

Ambongko Embeng Mana22 Kwane, Yesu kuu Yerusalem yaa

wenone taun aomiib kambong kambongiibyaa kedmengkandenmo wonoon.

23 Kwanoone, karub maambed Yesu yaakaamonenoon, “Yariman, nimakarubmim-immo kuu Godbed bobni yaa kuu buru-dande bindaneen dee?” andoon.

Kwanandoone, Yesumbed yi yaakuruwakweng kee yedmoon, 24“Ambongkoembeng mana daandoon kuu aromnenibawunime! Ne yiib yaa yedmaan kuunimakarub yemoon kuu kuyaom awu-nande kamaniib, kumban awunindebankeraneen. 25 Kwane, ambib yarimanbedyaro ambongko kebenaneen kuu, yiibkuu bunangka doberenib ambongko yaawangkenib eekme yedmaniib, ‘Yariman,nub yaa ambongko daandebko awuderem.’andaniib kumban, yembed inandaneen,‘Yiib kuu nekaadban, kunayambedminiwen kuu nekaadban.’ andaneen.

26 “Kwanandaneene, yiibbed yedmaniib,‘Eb yoom nub yoom dibere animaniib

okiib anuwen, angkon nub taun ki-waan arimbed kedmengkandewen kuda.’andaniib. 27 Kumban yembed inandeyedmendaneen, ‘Yiib kuu nekaadban,kunayambed miniwen kuu nekaadban.Angkane winime! Yiib kuu ambarakmidankowe!’ andaneen.

28 “Yiib kuu ben bunangka kiradmaneenkumbed Abraham yoom Aisek yoom Yekobyoom profesidan korem yoom kuu Godye oonimbon aom doriib kuu yiib kuuwedmendekorib, amengiib durud yewedye ningkambo kabangiib kamaniib kii.29 Nimakarub kuu kangkayiib kaomiibkariyiib kuriyiib kwanemenebaniib, kwaneyi kuuGodye oonimbon aomorok yaa ibmodibaraniib. 30Anam, kane kanembed yomankeriwen kuu yidin arinaniib, angkonyidin ariniwendan kuu yoman keraniib.”andoon.

Yesu Yerusalem Yaa Mimyob Kowoon(Mt 23:37-39)

31Kuyaron arimbed Farisidan kuu meneYesu yaa yedmiwen, “Keyaa kee korondekimyen yaa wene, Erodbed eene kowan-dameen kowe.” andiwen.

32 Kwanandiiwe Yesumbed inandoon,“Wene kobkobman Erod kuu yedmenime,‘Kibikiib awariyiib awad arewa benkiradmeni nimakarub yi niindem aomongmendaniin. Kwane aron ayoobmimari kuu ne deme kuu dowan keraneen.’kowe ye yaa kwanandime. 33 Kunedkibikiib awariyiib awariyayiib kuu nekiwaan weniin ari kowe kwane wana,amborom kuu anam kuu profesidan yaiweduknimaibbon kuu Yerusalem aom kii!

34 “Yerusalem, Yerusalem, kubaom doriibdanbed profesidan yeenibnongkobenib, Godbed yedmaana mini-maibdan kwangkon kub aom doriibdanbedkwane botbed be yaiwa duknimaib. Aronyemoon kuu ne dowaken kuu ayammana awaanbed be yu buraab aomkangkukanabekoru dabunimaun kwamuneareb, kub karuwa nimaya yaa be nedbeamuknande kamimain kumban yiib kuudowakeniibban kerimaib.

35 “Kedi, Yerusalem, kub ambib kuu am-bib dob keranuun. Nembed yiib yaake yedmendaan kei, ne kuu ika wedme-waibban kwane wene yiibbed yedmaniib,‘Ye kuu Yariman yaambed monoon kowe

Luk 14:1 310 Luk 14:21

amun kerunok.’ andaniib yaron keraneenarimbed.” andoon.

14Bobob Yingkanabi Ye Karub Ongmoon

1 Sabat aron mamaambed, Yesu kuuwene Farisi yi korok darewoob maa yeambiwoom animan ani yeman wonoon.Wonoone, nimakarub kuu ye yaa korobekeenombiriwen. 2Kwane, karubmaa bobobyingkanabiyiib kuu Yesu ye arinambo aridiboroon.

3 Kwane, Yesumbed Farisidaniib Yuu-dan yi amob kedmengkandidaniib yaa kaa-mondoon, “Sabat aron arimbed ongmikuu amob dee amobban dee?” andoon.4Kumban yi kuu ma inandindo. Kowe yem-bed karub kuu nende ongmenekore weneandoone wonoon.

5Kwane, Yesumbed yi yaa kaamondoon,“Yiib dana o buromakau areb kurikuriaron arimbed dem yiri kombaraneenkuu, kirodmo wene kan ari kowaniib deekwanaibban dee?” andoon. 6 Kumban yikuu wengiibban keriwen.

Ebbedmo Yimin Andaab7Kwane Yesu kuu wedmoonka, owoddan

animan animbon yaa miniwen kuu wedmeandangkenib aningkoyiibdan yi dibirim-bon amun arimbed wene dibiriwen, koweyembed kuruweng kee dakmoon, 8“Kwanekarubmaambedwonong awani ye orokbonyaa mene ande baandoko wenebka, dibir-imbon amun yeman arimbed dibaraab, am-borom kuu mok orok yarimanbed eb an-ingko burudandoon ye karub maa baan-doona mananeen kowe. 9 Kwane, amunyeman arimbed dibaraneeb kuu orok yari-manbedmene ‘Ebbed dibeeb kuu kan karubkeyaa kone.’ andaneen kowe, kwananeeneeb kuu yidbobnekoreb koronde kubuniib-bandan yi dibirimbon yiri wene dibara-neeb.

10 “Kwani kowe, ewiib baandoka, wenekubuniibbandan yi dibirimbon arimbeddibere. Kwananeeb kuu orok yarimanbedmenene eb yaa yedmaneen, ‘Angkodmi, ebkuu irin daane amunbon karimbed dibere.’andaneen. Kwananeene, yena ku menebi-wen kuu eb kuu karub amun andaniib.

11 “Karuwa nimaya kanembed yeka yeaningkomo ari kowaneen kuu Godbedkankubunaneen. Kumban karuwa nimaya

kanembed yekareb kankubunaneen kuuGodbed aningko ariyiib kerunaneen.”andoon.

Eb Kuu Kakman Kabdaneen12 Kwane, Yesumbed ye nenmonoon ye

karub yaa yedmoon, “Aronkob animan ooobneya animan ani yeman baandebka, ebangkodmiayiib aagorokayiib karubkimiibbarang yemoondan eb dia doriiwiibkumbedmo baandaab. Kwananeeb kuuman kwanewen ye kakman orokbonbaandaniib kowe.

13 “Kumban eb orokbon baandebka,kamboknondaniib yon aandemdaniibdingki aandemdaniib indob tutdaniibkwamunembed baande. 14 Kwananeebkumbed eb yaa amun kerubdaneen,amborom kuu yi kuu nemaniib kakmankabdaibban, kuned anam andiwendandukniwen yirimbed dembaniib yaronyaambed kakman kuu Godbed kabdaneenkowe.” andoon.

Orokbon Darewoob Ye Kuruweng(Mt 22:1-14)

15 Kwanandoone, karub maa arak yaadibeen kuu Yesu ye weng kee wengam-boroon kowe, yembed Yesu yaa yedmoon,“Karuwa nimaya kanembed God ye oonim-bon aombed orok ananiib kuu amun kerun-daneen.” andoon.

16 Andoone, Yesumbed ye yaa ku-ruwengiib inande yedmoon, “Karubmaambed orok darewoob nekwekorenimakarub yemoon baandoon. 17 Kwaneorok ani aron keruune, ye deme karub yaayedmoone, weng yuk kanwene daandoon,‘Minime, barang korem kuu nekwoonkowe.’ andoon.

18 “Kumban yi korem kuu yikareb nubkuu deme kwana kwanayiib kowemanaub-ban andi ye weng daandiwen. Karub ibdu-ruk wenganoon kumbed yedmoon kuu, ‘Nekuu mongkobon moonaan kowe wedmokwanandamaan kowe, korok yaa sori ande.’andoon. 19 Andoone, karub maambedyedmoon, ‘Kibireb kee buromakau angkoangkoyiib berengkaan kowe, wene yi kom-boon darobewedmokwanandamaan kowe,korok yaa sori ande.’ andoon. 20 Kwane,karub mamaa kangkon yedmoon, ‘Wonongyeeb awanaan kowe manainban.’ andoon.

21 “Kwanandiiwe, deme karub wengyuk kanwonoon kuu ika wene weng

Luk 14:22 311 Luk 15:8

kuu kwane daanoon. Kwanoone, orokyariman kuu norin wandekore, ye demekarub yaa yedmoon, ‘Kirod, taun kiwaandarewoowiib kiwaan embengiib ari wenekamboknondaniib yon aandemdaniibdingki aandemdaniib indob tutdaniibkwane bemene.’ andoon. 22 Andoone,kwane wenene kamekore, ye demekarubbed menene yedmoon, ‘Korok ee,ebbed yedmewen kuu kwanaan, kumbanambiwoom kuu diirindo.’ andoon.

23 “Kwanandoone, ye korokbed yed-menoon, ‘Taun bunangka wene kiwaandarewoowiib dura kiwaaniib yaa wenekane kane kuyaa doriib kuu awingkanebemene. Kwanebko nambib kuu aomdiiruk. 24 Ne eb yaa yedmaan kuu, karubibduruk baandaane korondiwendan kuu neyoom dibere ma anaubban kii!’ ” andoon.

Korobe Meenekorewa Yesu Ye YomanWene

25Kadaareb kuu Yesu ye yoman winiiwe,yembed amonombe yi yaa yedmoon,26 “Kanembed yambeya enaya ye wonongadanaya yambanga oniya ye wadkeriyayaa mimyob kankubunindo keraneen kuune kedmengkandi ye karub kerindeban.27 Kwane nimaya karuwa kanembedyekareb bobni ye dowad ye at mingkankarine ne yoman monokban kuu nekedmengkandi ye karub kerindeban.

28 “Kuu kwamune kui. Yiib yaa karubmaa ye dowaken kuu kerekni ye boyambibkongam yengbandamaneen keraneen kuudiberene barang korem kuu od komoyi-ibbed berengkaniin ande meenmekored.Kwane ambangke dowan keraneen ye odkuu yimin dee yiminban dee kuyaa wed-mekored. 29 Kumban, deme kuu andoweambangkaneen kuned ambangke dowankerindeban keraneen kuu nimakarub ko-rem kuu wedmaniib kuu ye yaa ambonbaanenib 30yedmaniib, ‘Karub kee andoweyengboon kumban dowan kerindeban kii!’andaniib.

31“O, kingmamaambedmamaa yaa nang-bandamaneen kuu, ibduruk kuu diberenemeenme dang kerekored. Kwane ye ananangmidan kuu 10 tauseniibmo keraneeneking mamaa kuu 20 tauseniib keraneenkuyaa kuu nangbe burudandaniin dee andemeenmekored. 32 Kwane nangbe buru-dandindeban keraneen kuu meenekore,

karub yena yedmaneene kirodmo weneking arudiib meneen yaa komo kabda-neenkob yewenubmo dobaranuub andi yeweng kaamonenaniib.

33“Kwamune areb kuu, yiib yiribman ko-rem kuu korondaibban keraneen kuu nekedmengkandi ye karub kerindeban kii!”

Yiib Anam Andi Kerekmen Kuu Domonaib34 “Karam kuu amun kumban, ye am-

bod dowan keraneen kuu, komarewa kerekaram ambod ika ongmaniib? 35Kwane am-bodiibban keraneen kuu kankorari yeman.

“Kanembed kerendemiib keroka kwanewengamborok!” andoon.

15Sibi Biknoon Ye Kuruweng(Mt 18:10-14)

1Kwane, tak od bidan yemooniib Yuudanyikanmo yi amowamob awinindodaniibkuu mene Yesu yaa awanewande ye wengwengambarande kamiwen. 2 Kwaniiwe,Farisidaniib Yuudan yi amob kedmengkan-didaniib kuuye yaa dowakeniibbankerenibyedmiwen, “Karub kee ambarakmidan kuukubendeene yi yoom animan aniib kii!”andiwen.

3 Kwanandiiwe, Yesumbed kuruwengkee yi yaa dakmoon, 4 “Kwane, yiib yaakarub maa ye kuu sibi 100iib kumban mimkuu biknaneen. Kwananeen kuu yena99iib kuu domondekore wene biknoon kuuonmaneen. Kwane onme wedmenekored.5Kwane wedmenaneen kuu, ye kuu kubenekwane kande ye kandom ari kowekore,6 ambiyoom wananeen. Kwanekore,yangkodmiayiib yambib dia dobiriibdaniibyaa baande mimyamo kere yedmaneen,‘Yiib yoom ne yoom kubem, sibi biknoonkuu wedmaan kowe!’ andaneen.

7 “Kwamune areb kuu, ne yiib yaa yed-maan kuu, ambarakmi ye karub mimo yeambarakmi yaa koronde God yaa amonom-baneen kuu Ewen aom kubi darewoobkeraniib. Yi kubi kuu God ye wengwengambere awinimaibdan 99iib amunmodoriib ye Ewen aom ye kubi kuu burudan-daneen.

Od Murubkob Bikneen Ye Kuruweng8 “O, wonong mamaa yu od murubkob

silvaa kuu angko angkoyiib, kumban mimokombere biknanuun kuu amot yure kande

Luk 15:9 312 Luk 15:32

ambiwoom are yarenu kereknanuun.Kwane korobe kereknenu wedmekorud.9Kwanewedmanuunkuuyu angkodmiayiibyu ambib dia dobiriibdaniib yaa baandemimyamo kere yedmanuun, ‘Yiib yoom neyoom kubem, murubkob mimo bikneenkuu wedmaan kowe!’ andanuun.

10 “Kwamune areb kuu, ne yiib yaa yed-maan kuu, ambarakmi ye karub mimo yeambarakmi yaa koronde God yaa amonom-baneen kuu engyus kuu kubaniib kii.” an-doon.

Dana Biknoon Ika Monoon Ye Kuruweng11 Kwane, Yesumbed kuruwengiib dak-

moon, “Karub maa, ye kuu karub dana ay-oob. 12Kwane ningkimbed awodki yaa yed-moon, ‘Ambe, eb bobnaneewe eb barangandokbewenore nemankeraneen kuu ben-bangkawe.’ andoon. Kwanandoone, awod-kimbed barang kuu nekwane ayi kereningki kere keroon.

13 “Kwanoone, aron yemoonban dowankeroone, ningki kuu ye barang koremkuu nekwane benekore, ambibkin ambabangka wonoon. Kwane wene kuyaambeddoberene, ye oda baranga korem kuuogood arewa kwane nare kande yaroonekiradme dowan keroon. 14 Kwane, ye odkuu kiradme dowan keroone, ambibkinkuyaom kuu amiibban kere okad kokneneanimaniibban keroon. Kwanoone, ye kuuodiib animaniib ande kirinwoon.

15 “Kowe wene ambibkinman maa yaawonoone, awon animan bangkandi demekonoone, awoniib yaa wonoon. 16Kumbankarub kanembed ye yaa animan ma kon-imokban kowe, awonbed aniib ye animankuu anikin keremboroon.

17“Aronmaa, inamen nandekore yekarebyedmoon, ‘Nambe ye demedan kuu ani-man yemoon, kumban ne kuu keyaa doronimungimbed bobnandamiin kii. 18 Kwanakowe, keyaa kee koronde ika nambeyiibyaa wana. Weneni ye yaa yedma, “Ambe,ne kuuGod yaa ambarakmeni, eb yaa arewakeraan. 19 Kwane ne kuu karub amunbankowe, ne yaa ne dana andaab. Kowe, eeandebka eb deme ye karub areb kera.” andeyedmena.’ ande meenoon.

20 “Kwanekore, dana kuu korondeawodkiyiib yaa ika wonoon. Wonoone,awodki kuu ambabbed wedmenoon.Wedmene mimyob keenekore, kabaanmo

wene nenkangkune mandamuk keenoon.21 Kwanoone, mingkimbed yedmoon,‘Ambe, ne kuu God yaa ambarakmeni, ebyaa arewa keraan kii. Kwane, ne kuu karubamunban kowe, ne yaa ne dana andaab.’andoon.

22 “Kumban awodkimbed ye deme karubyaa yedmoon, ‘Kirod ebkad amun yemankanmene derenenenib, dingki kandingiibyonkadiib bemene dingki yaa derene yonyaa derene kerime. 23Ma, wene nub buro-makau mana kowiib ayekorib kanminime.Kwaniiwa, orok ongmekorub kube anem.24Ne dana kuu bobnemoon keroon kumban,kibikee ika monoon! Ye kuu biknoon kum-ban, ika wedmenuwen kii!’ andoone, kubidarewoowiib kwane andowe orok nekwi-wen.

25 “Kwane ayi kuu mongkobonangkambed mene dia kere kuwengwengamboroon kuu wangkanabi anden-abiyiib kamiib. 26Kowe yembed deme karubmaa baandoone monoone kaamonenoon,‘Kuu komo yeman kamiib?’ andoon.

27“Andoone, deme karubbed ye yaa yed-moon, ‘Eb daman kuu monoon kowe, ebambembed buromakau mana kowiib ay-oonkob kamiib, amborom kuu eb damankuu amunmo yaro monoon kowe!’ andoon.

28 “Kwanandoone, ayi kuu norin wan-doon kowe animanbon aom awunindo.Kowe awodkimbed dangkaro awunok andenangkanoon.

29 “Kumban ayimbed awodki yaa yed-moon, ‘Ne kuu weeb yemoon kakmaniib-ban ye deme eb yaa ambangkembirimain.Eb weng kuu ma wabkad kere wengam-beredandindo. Kumban eb kuu ne yaa nan-ingkod mana maa kwaneewe nangkodmiayoom orok anindo. 30Kumban eb dana ma-maa kuu kiwaan ari ye kara yaambed odmokiradmedowan kerene kwanemonoonkob,buromakau mana kowiib kuu ye dowadayewen kedi!’ andoon.

31 “Kwanandoone, awodkimbed ye yaayedmoon, ‘Ne dana, eb kuu aron koremne yoommo doburuwen. Ne barang koremkuu ebman kii. 32 Kuned nub kuu orokongmenub kubi yeman, amborom kuu ebdaman kuu bobnemoon keroon kumbanika monoon, ye kuu biknoon kumban wed-menuwen kowe.’ ” andoon.

Luk 16:1 313 Luk 16:17

16Yiribmana Oda Yaa Ongme Meenime

1Yesumbed ye kedmengkandeendan yaakuruwengiib yedmoon, “Karub mamaa, yekuu yiribman yemoon ye karub. Kwane,ye yiribman ooni ye deme karub nen-doon. Kumban yiribman yemoon ye karubkuu amaanbed kaadkeroon kuu ye yirib-man ooni ye deme karub kuu ye ko-rok ye yiribmaniib odiib ben kiradmoon.2 Kowe yembed ye yiribman oonoon yekarub kuu baandoone awunoone ye yaayedmenoon, ‘Ne kuu eb yaa weng arewawengambaraan kowe, ne od kuu kandekomarewa kamewen ye weng kuu ne yaadaawe, amborom kuu eb kuu ne deme yaakuu dankaraan kowe.’ andoon.

3“Kwanandoone, deme oonoon ye karubkuu yekareb meenoon, ‘Komo keraniin?Ne korokbed ne deme kuu dankaroonkowe. Nidki deme kuu naromkonoyiib-ban. Angkon eekmi kuu karak bobne yer-enaan kii. 4 Nekaad! Inamen maa aw-ina, kwane awine dowan keraniin kuu ni-makarubyi ambiwoombednenamunamunkamewaniib.’ ande meenoon.

5 “Kowe deme oonoon ye karubbed ni-makarub korem kane kane korok yaadungkum keriwen kuu baandoon. Kwanekarub ibduruk monoon yaa kaamonenoon,‘Ne korok yaa kuu od komoyiib dungkumkerewen?’ andoon. 6 Andoone karubbedinande yedmoon, ‘Olif ambod ok kuu ga-lon 800iib kui.’ andoon. Andoone, demeoonoon ye karubbed ye yaa yedmoon,‘Kirod, eb dungkum wongkoon ye kerekkande dibere 400iib ande wongke.’ andoon.7 Kwane karub mamaa monoone kaamo-nenoon, ‘Eb kuu od komoyiib dungkumkerewen?’ andoon. Andoone karubbedinandoon, ‘Wiit yob kabed darewoob dare-woob 1,000iib kui.’ andoon. Kwanandoone,deme oonoon ye karubbed yedmoon, ‘Ebdungkumwongkoon ye kerek kande 800iibande wongke.’ andoon.

8 “Kwanoone, ye korokbed aadidmiye karub yaa kubenoon, amborom kuuinamen bangbangiib kwane ambangkoonkowe. Eyokee, okad yiri ye nimakarub kuuyikanmo yaa inamen bangbang darewoobkeriwen, anam andiwendan arebban.

9 “Nembed yiib yaa ke yedmendaankei, okad yiri ye yiribmanbed nimakarub

noroddan yaa angkodmendime. Kwane,kuye yiribman kuu dowan keraneene, yiibyaa kuu dowan keraanban ye ambibkinaombed kubendaniib.

10 “Kane kanembed yiribman yemoon-ban yaa ongme oonaniib kuu yiribmanyemoon yaa kangkon ongme oonaniib.Kane kanembed yiribman yemoonban yaabirande arewa kerundaniib kuu yiribmanyemoonyaa kangkonbirande arewakerun-daniib. 11Kwani kowe, yiib kuu okad yiri yeyiribman yaambed ongme oonaibban kera-neen kuu Godbed yiribman anam kuu yiibyaa ooni dowad kondaneen dee? 12Kwane,karub maa ye yiribman yaa ongme oon-aibban keraneen kuu Godbed yiribman kuuyiib yaa ma bangkandaneene yiibman ker-aneen dee?

13 “Deme karub maa kuu yariman maaye deme kumundin awine yariman maaye deme kumundin awine kamindeban.No ma koronde kongenekore, korondenemaamo kube kone amun amunmo kama-neen. Yiib kuu God kuu yiib yarimankerene angkon od kuu yiib yariman kerenekamindeban.” andoon.

14 Kwanandoone, Farisidan kuu kwanewengamberekorib Yesu yaa ambon baa-neniwen, amborom kuu yi kuu od yaamomeeniwen kowe.

15Kwaniiwe, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Yiib kuu karub yi arinambo ari kuu yi-ibbedmo amun areb kamimaib. Kumbanyiib niindem aom komarewa kuu God kuuyekaadkeroon. Nimakarubbed yiribmanamun yeman andiwen kuu God yaambedkuu miin arewa keroon.

God Ye Amob Kuu Amonombaibban16 “God ye amob weng Mosesbed

wongkooniib profesidanbed God Ye Wengwongkiweniib kuu baande daandimokamiiwe kwane Yoon Baptaisman kuumonoon. Kwane, Yoon monoon yaambedGodbed korok kere ooni yeman ye wengamun kuu baande daandimaib. Kwanikob,nimakarub korem Godbed korok kereooni yeman aom awunandamiib kuuaromkonoyiib awunimaib.

17 “Kwane, God ye amob weng yaambedkuu wongki ambong embeng mana kunedma biknindeban. Okadiib ambidiib dowankeri kuu yobdoodban, kumban God Ye

Luk 16:18 314 Luk 17:4

Weng kuu kwamunemban, dowan kerinde-ban.

Dankare Yeeb Awani18 “Karub kanembed ye wonong

dankarekore, wonong maa awananeenkuu nenem kara kowe ambarakmaneen.Kwane, karub kanembed dankaroon yewonong awananeen kuu nenem kara koweambarakmaneen.” andoon.

Yiribman Yemoon Ye Karub Yoom LasaresYoom

19 Kwanandekore, Yesumbed ku-ruwengiib yedmoon, “Karub maa ye kuuebkad amun amunmo deebene aron koremkuu yiribman yemooniib doberembiri-maan. 20 Kuyaa kuu karub maa ambokdayaningko kuu Lasares. Ye id korem yaakuu bobob yidwaroon. Ye kuu yiribmanyemoonye karub ye ambib kuuk ambongkoyaambed eekme angkemberembirimaan.21 Ye dowaken kuu yiribman yemoon yekarub ye arak arimbed animan ambongambong kiroboko be ananded. Kwanaane,anonbed mene ye bob oka kana kuuarangkimaib. 22 Amaanbed Lasares kuubobnoone, engyusbed Abrahamiib yaanenwene ye dingki aom kowiwen. Kwane,yiribman yemoon ye karub kangkonbobnoone mangkiwen.

23“Kumban ye kuu amotbon yiri wenenedurud yewediib doberemboroon. Kwane,wedmoone Lasares kuu ambab arimbedAbrahamye dingki aombed doreen. 24Koweyembed baandoon, ‘Ambe Abraham, ne yaamimyob keewe! Lasares yedmenebko yedingkiod kuu ok aom kamonekore ne ongari deroko yurukmo kerok, amborom kuune kuu amotbon aom durud yewed kan-daan kowe.’ andoon.

25 “Kumban Abrahambed yedmoon, ‘Nedana, anuk yiri doberewenkuumeeneewo?Ku doberewen kuu eb yaa kuu barangamun amunmo kumban Lasares yaa kuubarang arewa arewamo ye yaa meneboon.Kowe kibikee Lasares kuu keyaa oonaaneamunmo doboroone, eb kuu durud yewedkandeeb kii. 26 Kwane, nub dore eb dorewedyiri kuu dem darewoowiib. Kowekarub maa keyaambed ewiib yaa mininde-ban. Kwane neman kwangkon kuyaambedkoronde keyaa minindeban.’ andoon.

27 “Andoone, yiribman yemoon yekarubbed yedmoon, ‘Kwani kowe, anamkuu Lasares kuu yedmebko nambe yeambiyoom okad yiri wonok! 28Ne damanakuu angkoyiib kowe, Lasaresbed kwanewene ongkande daandoko, “Kaadkerime.Durud yewedbon yiri keri manaib.” andok.’andoon.

29 “Kumban Abrahambed inandoon, ‘Yikuu Moses ye amowiib profesidanbedwongkiweniib kuu yi yaa angkeenkowe kimingkime. Kwane kuyaambedkaadkerime!’ andoon.

30 “Andoone, yiribman yemoon yekarubbed yedmoon, ‘Yii, ambe Abraham!Karub maa bobnoon yirimbed yi yaa wenedaandaneenkumbedyi ambarakmi yaa kuukoronde amonombaniib.’ andoon.

31 “Kumban Abrahambed ye yaa yed-moon, ‘Eb damana kuu Moses yoom pro-fesidan yoom yi weng wengamborokbankeraniib kuu, bobnoon yirimbed demba-neen ye karub ye weng kangkon wengam-baraibban kii.’ ” andoon.

17Ambarakmiyiib Are Nonondandiyiib Ye

Weng1Yesumbed ye kedmengkandeendan yaa

kuruweng kee yedmoon, “Dedmobenakoambarakmok andi yemankuuyemoondan-goon. Kwamune arewa kuu dembimaankumban kanembed kwamune arewa kameandaankob kwane dembimaan ye karubkuu durud yewed arewa ye yaa mana-neen. 2Ne yaa anam andoon ye karub maakeyaa kanembed dedmobaneenkob am-barakmaneen kuu amun kuu mogeed ded-mobindo yaron arimbed karub kuu awinebot darewoob kande kongkono yaa boronekan karamok yiri kaniwed kumbed yimin.3Kwani kowe, yiibmeren oone kangkadmedobirime.

“Yiib angkodmimbed ambarakmoka,‘Eb kuu ambarakmewen kii.’ ande yed-menime. Kwaniiwo, yekareb mimyobkowekore ambarakmi yaa korondoka,are nonondandunime. 4 Kwane, yiibangkodmimbed aron mimo arimbed yiibyaa ambarakme ediib kerekore, mimimkuyaom kuu ‘Sori, anam ambarakmaankowe are nonondande.’ andimo kame ediibkeroka are nonondandunime.” andoon.

Luk 17:5 315 Luk 17:285 Kwanandoone, ye apasodanbed Yari-

man yaa yedmiwen, “Nub anam andi karakuu yenayiib bendabokne!” andiwen.

6 Kwanandiiwe, Yarimanbed yedmoon,“Yiib anam andi kara kuu atmastet yob kabye embeng areb keroka, kwane at keyaayedmenaniib, ‘Ebkareb nidke biande kan-wene karamok yiri kibine.’ andaniib kuu, atkuu yiib weng wengambere kwananeen.

Deme Karub Amun Keri7 “Kwane, yiib kuu yiib deme karub

maa mongkob deme arumi o sibi yaaooni kerekore, demembon yaambed menedaadaraneen kuu ‘Aomdere dibere ebdinane.’ ande yedmenaniiwoo? 8Kwanaibban,yiibbed yiib deme karub yaa yedmenaniib,‘Okambe inwarene naniman kuu ongmeko-rewa, kawe. Kwaneewo, ne kuu animaniibokiib ane dowan keraka, eb kuu ane.’ an-daniib. 9 Kwane, deme karub kuu ye ko-rok ye weng wengambere kwananeen kuukorokbed ye yaa eso andaneen dee? Yii,dowan.

10 “Kwamune areb kuu yiib kangkon.Godbed komo komo ambangkime andeyedmendoon kuu ambangke dowankeribka yiibka yedmime, ‘Nub kuu demekarub yirimodan kowe, nub kuu ye wengwengambere kwanuwen kumbedmo kii.’andime.” andoon.

Eso Andime11Yesu kuu Yerusalem yaa wenone Galeli

dore Samaria dore dewonoon. 12 Kwane,wenene kambong maa aom awunan-damoone, karub angko angko kaningkibobowiibdan kuu mene duruneniwen,kumban yi kuu ye dia minindo, amboromkuu yi kuu bobowiib kowe. 13Kuned yimbedye yaa baandiwen, “Korok ee! Yesu! Nubyaa mimyob keende!” andiwen.

14 Kwanandiiwe, Yesu kuu wed-mendekore yedmendoon, “Wenenibyiibkareb God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yaa korokbendime.” andoon.Andoone, karub angko angkoyiib kuuwiniiwe wedyambed ongmoon.

15 Kwane, karub maambed wedmooneye yaa kuu ongmoon kowe, ika Yesuyiibyaa wenene yembed naawonmo Godye aningko kankoonimo kamenmowonoon. 16 Kwane wene Yesu ye yon yiri

bumangkene ye yaa eso andoon. (Karubkuu Samariaman, Yuumanban kui.)

17 Kwanandoone, Yesumbed nimakarubkuyaa doriib yaa kaamondoon, “Karubangko angkoyiib kuu ongmoon, kowekarub yena 9iib kude? 18NubkanmombanSamaria ye karub kee yembedmokob, ikamene God yaa eso andok monoon dee?”andoon. 19 Kwanandekore, Yesumbed yeyaa yedmoon, “Dembeneb yaro wene, ebkuu anam andewen kumbed ongmoon kii.”andoon.

God Ye Oonimbon Kuu Kuna?20Aronmamaa, Farisidan yenambedYesu

yaa kaamoniwen, “Godbed korok kere ooniyeman kuu aron komo arimbed man-anuun?” andiwen.

Kwanandiiwe, Yesumbed inandoon,“Godbed korok kere ooni yeman mini yekiwaan kuu yiib indobbed wedmaibban.21Karub kuu yedmaibban, ‘Wedmime, kuukei!’ o ‘Yakui!’ andaibban. Godbed korokkere ooni yeman kuu yiiwiib kuyaommonoon kii.” andoon.

Yesu Ika Mananeen Yaron(Mt 24:36-39)

22 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa yedmoon, “Aron ari man-anuun kuu, yiibbed Karub Ye Mingki yaronkeruko wedmem ande meenaniib, kum-ban kwane kamaniib kuyaron arimbed yiibkuu wedmaibban. 23 Nimakarubbed yiibyaa yedmaniib, ‘Wedmime, ye kuu yakui!’o ‘Ye kuu kei!’ ande kamaniib. Kum-ban yi weng wengamberekoriwa kuyaawanaib. 24Yi yoman wanaib, amborom kuuKarub Ye Mingki ika mananeen ye aronkuu imak areb yuraneen, ambid aombedangkarambed yuraneen kuu wene angkarakeraneen. 25 Kumban ibduruk kuu, KarubYe Mingki kuu durud yewed yemoon kan-daneene kibik doriibdan ye nimakarubbedkanangka kaaraniib.

26 “Kwane, Karub Ye Mingki ika mana-neen yaron kuu Noa doboroon yaron arebkeranuun. 27 Noa doboroon yaron kuu,nimakarub kuu animana oka anenib, nimaawadmenib kamiiwe, wene Noa kuumotodaom awunoon. Kuned kwane kwamiiweurokderebenunimakarubkoremkuuyeen.

28“Lot doboroon yaron kangkon ibmo kii.Kuye nimakarub kuu animaniib ok arewaanengkenabiyiib, mooniyiib, berengkiyiib,

Luk 17:29 316 Luk 18:12

kibingkiyiib, ambib arumenabiyiib kami-wen. 29 Yi kuu kwane kamiiwe, Lot kuuSodom domonde wonoon. Kwanoone,amoyiib bot sulfaayiib kuu ambid arimbedkirobene nimakarub korem kuu yeenedowan keroon. 30Kwanoon areb kuu KarubYe Mingki mananeen yaron kuu kudmeni-ibban kwananeen kii.

31“Kuyaron ari keraneen kuu, karub kuuaminim angkambed keroka, ambiwoomdaumdo nub yiribman bekoruwa andaib.Karub kuumongkobon angkambed keroka,ika ambiyoom wanaib. 32Meenime, Lot yewonong yaa kuu komo keroon?

33 “Kanembed ye wadkeri yaa yeka aw-inaneen kuu wadkeri anam yaa kandaan-ban, kumban karuwa nimaya kanembed yewadkeri yaa yeka awinaanban kuu wad-keri anam kandaneen. 34 Kwane, ne yiibyaa yedmaan kuu kuye amnoom ari kuukarub ayoob angkimbon mimo arimbeddanganiib kuu karub maamo nendekorekarub maa kuu domonenaneen. 35-36Kwane,nima ayoob kuu wiit yob beengke do-baraniib kuu maamo nendekore maa kuudomondaneen.”* andoon.

37 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed Yesu yaa kaamoneniwen, “Yari-man, kwane keraneen kuu kunayambed?”andiwen. Kwanandiiwe, yembed inan-doon, “Karub yi bob id kunaya dan-goon kuu on kanakana kangkon kuyaamenebaniib areb keraneen, korem wed-maniib.” andoon.

18Godbed Ye Karuwa Nimaya Yaa Inanda-

neen1 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-

deendan yaa kedmengkandako aron ko-rem kurikuriyiib kamimamime korondaibye dowad kuu kuruweng kee dakmoon,2 “Kwane, taun mamaa aom wengyundi yekarub mamaa doboroon. Ye kuu God yaameenimokban kere, nimakarub yi wengyaa meenimokban keroon. 3 Kwane, taunkuyaom kuu wonong irib mamaa, yu kuuwengyundi ye karub yaa menebemberenuyedmimaun, ‘Karubmaa ne yaa bon keroonkuu wengyunde weng anam kawe!’ andi-maun.

4 “Kumban, wengyundi ye karub kuu yuyaa awandi kuu ye dowakenban keroon.Kwane, aron doboob kerekore, yekarebmeenoon, ‘Ne kuu God yaa meenimok-ban. Kwane ne kuu nimakarub yi wengyaa meenimokban. 5Kumban wonong iribkee ne yaa korem eekmuunmo kowe, wed-mendeni yu yaa anam weng kuu konda.Kwanainban kuu kwane eekmembaranu-une ne kuu yiminban keraniin kii.’ an-dekore kwanoon.” andoon.

6 Andekore, Yarimanbed yedmoon,“Wengambirime, wengyundi ye karubarewambed yedmoon kuu.

7 “Meenime, Godbed kinoon ye ni-makarub kuu amnoomiib awingyawiibye yaa wengyundi dowad amengiibbaandembirimaib kuu Godbed inandeweng anamiib wengyundaneen dee? Ee,kwananeen. Kwane, amaanbed amaanbedandimaan dee? 8 Nembed yiib yaayedmendaan kuu, dowan, God kuu yenimakarub yaa kirodmo awandimaan!

“Kuned Karub Ye Mingki okad yiri ikamenene wedmaneen kuu, ye yaa anamande meeniwendan kuu dobaraniiwoo?”andoon.

God Yaa Yiminmo Keri9 Kwane, karub yena kuu yimbedmo

yorokmodan ande meenimaib kowe, karubkorem yena yaa kuu kubuniibbandan andemeenimaib. Kwane, Yesumbed kuruwengkee yi yaa daandoon, 10“Aronmamaa Farisi-man yoom tak od bi ye karub yoom, yiayoob ibmo wene kurikuri boyambib dare-woob yaa kurikuri kerande winiwen.

11 “Wene Farisiman kuu yembedmoangkambed doberene kurikuri kereyedmoon, ‘God, ne kuu eb yaa eso andaan,amborom kuu ne kuu ambarakmidanarebban kowe. Ne kuu yid bi ye karubban,arewa kami ye karubban, nenem kami yekarubban, tak od bi ye karub kwamunekeyaa doboroon arebban kui. 12 Nekuu arimingku mimim kumaom kuuaron ayoob arimbed animan animokbankoronde eb yaa kurikuri kereni, komokandimain kuu andokbe angko angkoyiibwenore anded mimo kuu eb yaa kabdimainkii!’ andoon.

* 17:35-36: Buk Luk kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: “Kwane, karub ayoob kuu mongkobon angkadobaraniib kuu maamo nendekore maa kuu domonenaneen.”

Luk 18:13 317 Luk 18:3213 “Andoone, tak od bi ye karub kuu

angkambed doboroon. Kwane, yidbobneye murubia kankoonindo kumbed ye abad-kono yaa wowekore kurikuri kere yed-moon, ‘God, ne yaa mimyob keewe, ne kuuambarakmi ye karub kowe.’ andoon.

14 “Ne yiib yaa yedmaan kuu, karubkee ambiwoom wonoon kuu God yaayiminmo keroon, kumban Farisimankuu God yaa kuu yiminmo kerindo.Kanembed yekareb yaningko ari kowaneenkuu Godbed kankubunaneen, kumbankanembed yekareb kankubunaneen kuuGodbed aningkoyiib kerunaneen.” andoon.

Kanembed God Ye Oonimbon Aom Awuna-neen?

(Mt 19:13-15, Mk 10:13-16)15Kwane, nimakarub yenambed yi dana

manamana kuuYesumbed amunkerundokande yeyiib yaa be menebiwen. Kwaniiwe,ye kedmengkandeendanbedwedmendeko-rib, yimbed nimakarub yaa kwamaib andi-wen.

16KumbanYesumbeddana kuubaande yeyaamo kerekore, ye kedmengkandeendanyaa yedmoon, “Korondibko, dana embengembeng kuu ne yaa menebime. Yi yaakebendaib, amborom kuu Godbed korokkere ooni yeman aom kuu karub kanekanembed dana keyareb keraneen kuu yi-man kii. 17Nembed yiib yaa ke anam yed-mendaan kei, Godbed korok kere ooni ye-man aom awunandamiibdan kuu dana arebkeraibban kuu awunaibban kii!” andoon.

Yiribman Yemoon Ye Karub Ye Kaamoni(Mt 19:16-22, Mk 10:17-20)

18 Kwane, Yuudan yi korok maambedYesu yaa kaamonoon, “Kedmengkandi ko-rok amun ee, komo kerenid wadkeri aronkorem korem yeman kandaniin?” andoon.

19 Kwanandoone, Yesumbed ye yaainandoon, “Komandewed ne yaa amunandeeb? Karub kanembed amuniibban,Godmo amun. 20Amob kuu ebkaad. Nenemkamaab, kumka kuman ayaab, yid baab,ambarakmoon ande dudi weng dakmaab,eb ambeya enaya yaameenewengambere.”andoon.

21 Kumban korokbed inande yedmoon,“Ne kewed keraan yaambed amob koremkee awinaan.” andoon.

22 Kwane, Yesu kuu wengamberekorekorok yaa yedmenoon, “Kumban inamen

mimo kuyiib kwananeeb kumbed. Wene,eb yiribman korem kuu berengkekoreb,od kuu kamboknondan yaa bangkande.Kwananeeb kuu Godbed eb kakman kuuEwen ari kowaneen. Kwanekoreb, neyoman mene.” andoon. 23 Kumban karubkuu weng kee wengamberekore, miin ku-biyiibban keroon, amborom kuu ye kuuyiribman yemoon kai ye karub kowe.

Kane Kane Kuu Godbed Baneen?(Mt 19:23-30, Mk 10:21-31)

24 Kwane, Yesumbed karub kuuwedmenekore yedmoon, “Yiribmanyemoondan kuu yikareb kankubunekoriwaGodbed korok kere ooni yeman aom awunikuu miin yobdood kii! 25Kemo kuu nidorodem aom awunaneen kuu yobdood dee?Yiribman yemoon ye karub kuu yekarebkankubunene Godbed korok kere ooniyeman aom awuni kuu kekamune yeyobdood kuu burudande miin yobdoodkeroon kii.” andoon.

26 Kwane, nimakarub kuu wengam-berekorib kaamoniwen, “Kane kuu yiminkii? Godbed bobni yaa kuu ma burudandenendaanban kii!” andiwen.

27 Kwanandiiwe, Yesumbed inandoon,“Karub yaromkono yaambed kuu kamunekuu yiminban anam, kumban Godyaromkono yaambed kuu yimin.” andoon.

28 Kwanandoone, Pitambed yedmoon,“Wedme, nub yiribman korem kiriben-dekorub, eb yomanmunuwen kii!” andoon.

29Andoone, Yesumbed inandoon, “Nem-bed yiib yaa ke anamyedmendaankei, kanekanembed yi ambiwa wononga damanaambeya enaya danaya domonde Godbedkorok kere ooni yeman ye dowad yaambedne deme awiniwen kuu 30 kiri doriib keeGodbed yewudmo yi yaa bangkandaneen.Kwane, bobnaniib kuu Godbed wadkeriaron korem korem yeman bangkanda-neen.” andoon.

Yesu Kuu Bobnaneen Yirimbed Ika Demba-neen Ye Weng

(Mt 20:17-19, Mk 10:32-34)31 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-

deendan wad ayoob bin dangkaroangkambed daandoon, “Wengambirime.Nub kuu Yerusalem yaa wunuub kii.Godbed ye profesidan yaa daandoonkobKarub Ye Mingki ye dowad wongkiwenkuu kwananeen kii! 32 Kwane, ye kuu

Luk 18:33 318 Luk 19:12

awinenib Yuudanban yaa kondaniiwe,yimbedye yaa damangkanenib amkidbenibkamok daadmenenib 33 nong yikyikiibbedwangkenib aye kowaniiwe bobnaneen.Kumban, aron ayoobmim ari kuu bobna-neen yirimbed ika dembaneen.” andoon.

34 Kwanandoon kumban, ye ked-mengkandeendan kuu weng id kandindo.Yi kuu yiminban, amborom kuu weng id yiyaa kuu biknoon kowe.

Indob Tut Ye Karub Ongmenoon(Mt 20:29-34, Mk 10:46-52)

35 Kwane, Yesu kuu mene Yeriko sitidia nandoon. Kuyaa kuu indob tut yekarub maa kiwaan kebed ari diboneod kawime ande eekmeen. 36 Kwane,kadaareb kuu kiwaan yaa miniiwe, yekuu wengamberekore kaamondoon, “Kuukomo keroonkob?” andoon.

37 Kwanandoone, yimbed yedmeniwen,“Yesu Nasaretman kuu meneen kii.” andi-wen.

38 Kwanandiiwe, indob tut ye karubbedbaandoon, “Yesu, Dewid ye Awo ari, ne yaamimyob keewe!” andoon.

39 Kwanandoone, nimakarub yidinkiwaan ari weniibdan kumbed indob tutye karub yaa “Komkaab, iwari kere!” andekamiwen, kumban yembed naawonmokomke komke kamoon, “Yesu, Dewid yeAwo ari, ne yaa mimyob keewe!” andoon.

40 Kwane, Yesu kuu yinmonekoreyedmoon, “Ye kuu nenminime.” andoon.Kwanandoone, dia monoone, Yesumbedkaamonenoon, 41“Eb dowaken kuu nembedeb yaa komo keruwok andewed?” andoon.

Andoone, yembed inande yedmoon,“Yariman, ne dowaken kuu wedmandid.”andoon.

42 Kwane, Yesumbed ye yaa yedmoon,“Kwane wedme! Eb kuu ongmoon kii,amborom kuu eb kuu anam andeeb kowe.”andoon.

43 Kwane kuyaambed, karub kuukereknoon. Kwanekore, Yesu yeyoman wenene God yaningko yaa kubekankoonoon. Kwanoone, nimakarubkorem kuu wedmekorib, yi kangkon Godyaningko yaa kube kankooniwen.

19Sakius Anam Andoon

1 Kwane, Yesu kuu Yeriko siti aomaomdere wonoon. Kwane, dangkorodeweneen. 2 Yeriko aom kuu karubmaa yaningko Sakius. Ye kuu yiribmanyemooniib, kwane tak od bidan yi korok.3Ye dowaken kuu Yesu kuu wedmenandekamoon, kumban ye kuu dukmen kowe,kadaareb yi korok ari kuu burudandewedmindeban. 4 Kwanoone, yembedyekaad, Yesu kuu kuyaamene yaadaraneenandekore, yedin kabaanmo wene atyaningko sikamoo arimbed daane Yesuwedmenande daanoon.

5 Kwane, Yesu kuu wene kuyaa nan-dekore, kankoonewedmoone Sakius kuu atari kowe, Yesumbed yedmenoon, “Sakius,kirod kamene! Kibikee ne kuu eb ambi-woom dobaraniin kowe.” andoon.

6Kwanandoone, Sakius kirod kameneneYesu yaa kubenoon.

7 Kwanoone, nimakarub kuu wedmeko-rib kongeniwen, “Wedmime, karub kanearebkob Yesu yoom dobiriib. Sakius kuuambarakmi ye karub kuda!” ande kamiwen.

8 Kumban Sakiusbed Yariman yaa yed-moon, “Yariman, wedme. Ne yiribmankuu andokbe angkara kuu kamboknondanyaa bangkandaniin. Kwane, nembed karubkane yaa biranaan kuu ye yaa birani yekakman nongkobe kaningiib inendaniin.”andoon.

9 Kwanandoone, Yesumbed yedmoon,“Kibikee, anam andoonkob Godbed bobniyaa kuu burudande nendoon kii, amboromkuu karub kee Abraham areb anam andoonkowe.

10 “Kwane, Karub Ye Mingki kuumene bikderebe winiwendan kuu onmewedmene bobni yaa kuu burudande bindidowad monoon.” andoon.

Demedan Od Ooniwen Ye Kuruweng(Mt 25:14-30)

11Yesu kuu Yerusalem dia doroon kowe,nimakarub yenambed meeniwen kuuGodbed korok kere ooni yeman kuu kirodkerandamuun manok andiwen.

Kwane, Yesu kuu yekaadkeroon,nimakarub kuu kwane meeniwen kowe,yembed kuruweng kee yi yaa dakmoon,12 “Korok darewoob kuu ye ambibkindankorem yi king kerandamoon kowe,wenene ambibkin yemoon oonoon yeking darewoobbed ne yaa kinok ande

Luk 19:13 319 Luk 19:34

wonoon. ‘Kwanekori, ika mene nenimakarub yaa oona.’ ande meenoon.13 Kowe, yembed ye deme karub angkoangkoyiib yaa baandoone, mimyamokeriwen. Kwaniiwe, yembed mimimkuu od murubkob aningko mina* mimimbangkandekore yedmendoon, ‘Od keebewene ari deme ambangkibko ika mana.’andoon. Andekore wonoon.

14“Kumban ye ambibkindan yena kuu yeyaa dowakenban keruniwen kowe, yimbedkarub yena yedmiiwe ye yoman wene kingdarewoob yaa yedmiwen, ‘ “Karub kee nubkorok keri kuu nub dowakenban.” andeyedmiib kii.’ andiwen. 15Kumban king dare-woob kinoona, karub kuu ye ambibkindanyi king keroon.

“Kwanekore, ika monoon kuu yembedyedmoon, ‘Karub kane kane ne od bewenebiwen kuu baandibko menebime. Nedowaken kuu ambangkiwen kuu ari ko-moyiib biwen kuyaa kaadkerandamiin.’ an-doon.

16 “Kwanandoone, deme karub ibdurukkuu mene yedmoon, ‘Korok ee, ne kuu odmina mimo kawewen kuu ambangkeni ariodmina angko angkoyiib baan kii!’ andoon.

17 “Kwanandoone, kingbed ye demekarub yaa yedmoon, ‘Yimin kerewen, ebkuu ne deme karub amun kii, amboromkuu eb kuu barang embengiib ongmeambangkewen kowe, siti angko angkoyiibebbed oone.’ andoon.

18 “Kwanandoone, deme karub ma-maambed mene yedmoon, ‘Korok ee, ebod mina mimo kawewen kuu ambangkeniari od mina angkoyiib baan kii!’ andoon.

19“Kwanandoone, kingbed yedmoon, ‘Ebkuu siti angkoyiib oone.’ andoon.

20 “Kwane, deme karub maa kuu meneyedmoon, ‘Korok ee, eb od mina kuu kei.Ebkad baradbed bedmekori kankowe bik-naan. 21 Ne kuu eb yaa unaan, amboromkuu eb kuu yobdood ye karub kowe. Ebkaari ma ambangkindo ye od bimaab, kwaneebka kibinindo ye animan be wenorimaabkowe.’ andoon.

22 “Kwanandoone, kingbed ye demekarub yaa inande yedmoon, ‘Eb kuudeme karub arewa! Ebka eb wengdakmewen kumbed kwane wengyunda.Ebbed yedmeeb kuu ne kuu yobdood ye

karub. Kwane yedmeeb kuu neka ari maambangkindo ye od beni, neka kibinindoye animan wenorimainoo? 23Anam kwanakaren kuu ne od kuu kanwene od bengaom kowewedka. Kwane, ne ika manaankuu ne od kuu ariyiib kan dabokniwedned.’andoon.

24“Andekore, kingbed demedan yena yaayedmoon, ‘Karub keyaa od mina kee nanangkaro deme karub maa ambangkene odmina angko angkoyiib boon ye karub yaanonime!’ andoon.

25“Kumbanyimbed yedmiwen, ‘Korok ee,karub kee ye kuu od mina angko angkoyiibkeroon kii!’ andiwen.

26 “Kwanandiiwe, kingbed yedmoon,‘Kanembed ye yaa angkeen kuu ongmeawinaneen kuu ari yemoon ye yaabangkananeen. Kumban kanembed ye yaaangkeen kuu awinindo keroon kuu ye yaakoremkuu beene dowan keraneen. 27Karubkane kane ne yaa king keraan ande bonkeriwendan kuu kuna? Keyaa be mene nearinambo arimbed yenib nongkobime.’ ”andoon.

Kubi Darewoowiib Yerusalem Aom Awuni-wen

(Mt 21:1-9, Mk 11:1-11, Yn 12:12-15)28 Yesu kuu kwane dakme dowan

kerekore, yedin wene Yerusalem yaanandok wonoon. 29 Kwane, Yesu kuumene aangko Olif dia kambong BetfegiibBetaniyiib yaa nandoon.

Kwanekore, ye kedmengkandeendan ay-oob yaa yedmoon, 30“Wene kambong kuyaaawune wedmaniiwe, donki ingkod kuukuyaa boroniwen kii. Donki kwari kuukarub maa, ma kwari dibere yarebindo.Wedme dudberekorib, keyaa kanminime.31 Karub kanembed yiib yaa ‘Komo dowaddudbarandiwed?’ andoka yedmenime, ‘Ya-rimanbed ye deme yaa kankowanded.’andime.” andoon.

32 Kwanandoone, ye kedmengkan-deendan ayoob kuu kambong aomwiniwen. Kwane, wene wedmiwen kuudonki kuu Yesumbed dakmoon arebmo.33 Kowe, kwane nong kuu dudmungkaiwe,kangkodanbed yi yaa kaamondiwen,“Yiib kuu komandiwed donki kuu kwanedudmungkaib?” andiwen. 34Kwanandiiwe,

* 19:13: Mina mimo kuu 1,000 Kina areb.

Luk 19:35 320 Luk 20:5

yimbed inandiwen, “Yarimanbed ye demeyaa kankowanded.” andiwen.

35 Kwane, Yesuyiib yaa kanminiiwe,ye kedmengkandeendan yi yuruk ebkadkuu biangke ben donki ye angkuromari nongkobekorib, Yesu kuu kwarinenkowiiwe diboroon. 36Kwane, Yesu kuuYerusalem yaa wene doroone, nimakarubkuu yi yuruk ebkad kuu biangke benkiwaan yiri ye arinambo ari kudmenmowiniwen. 37 Kwane, wene ye kuu meneaangko Olif kankoonimbon dia meneneaangko dabon yiri Yerusalem nandi yekiwaan wanandamoon. Kwane, kadaarebye yoman winimaibdan kuu God yaakube baande kankooniwen, amborom kuuGod yaromkono wedmi yeman yemoonongmenaboon kuu wedmiwen kowe.38Kwane, kubenenib yedmiwen,“King kee Yariman yaambed ke meneen

kee amun kerunok!Ewen ari kuu yewenubmo kere God yaa kuu

nambirimo kerundok!” ande kami-wen.

39 Kwane, Farisidan yenambed ni-makarub wedangkambed Yesu yaayedmiwen, “Kedmengkandi korok! Ebkedmengkandeebdan kuu yedmendekwane dakmaib!” andiwen.

40 Kumban Yesumbed inandoon, “Iwarikeraniib kuu botbed ne yaa kubi wengkomkaniib.” andoon.

Yesu Kuu Yerusalem Yu Dowad AmengKamoon

41 Kwane, Yesu kuu Yerusalem diamenene, siti kuu wedmekore yu dowadameng kamoon. 42 Kwane, yembedYerusalem yaa yedmoon, “Kub doreGod dore yewenub yeman kub yaa kibikmeneen kumban, kubkaadkerindo kowekub yaa biknoon. 43 Aron kuu mananuunkwane kub bondanbed kub kuuk dungkunari damkamenmo daani yeman ongmenib,kub yaa dewene awanewandenib, yiriyiibariyiib kebed angkayiib kwane awineb-daniib. 44 Kwane, yimbed kub yoomkub nimakarub yoom dana yoom kubkuuk aom kuu okad yiri benkiradmemonmaraniib. Ku yenbewen ye bot kuukorem benkiradmenib ma korondaiwemamaa yaa dabokne angkimbaraanban.Korem kamaneen kee amborom kuuGodbed kub yaa monoon yaron kuu kub

wedmewen kumban kubkaadban kerewenkowe.” andoon.

Yesu Kurikuri Boyambib Darewoob YaaWonoon

(Mt 21:12-16, Mk 11:15-19)45 Kwanandekore, kurikuri boyambib

darewoob yaa wonoon. Kwane, yem-bed karuwa nimaya barang kuyaomberengkanabiib kuu andowe ben kirad-moon. 46 Kwanekore yedmoon, “God YeWeng yaa wongkoon kuu, ‘Ne kurikuriboyambib darewoob kuu kurikuri yambibkeranuun.’ kumban yiibbed ‘yid bimaibdanyi ambib’ areb keriwen kii!” andoon.

47 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyambibdarewoob yaambed aron korem ked-mengkandemboroon. Kumban God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi korokkorokiib Yuudan yi amob kedmengkan-didaniib korok korok yenayiibbed Yesuayande kamiwen. 48 Kuned yembeddakmeene wengambiriibdan kuu yeyaa dowaken keruniwen kowe, ongmewengaomiib doriib. Kwani kowe, korokkorok kuu ayanuub andi ye kiwaanwedmindo.

20Korok Korokbed Yesu Yaa Kaamoneniwen(Mt 21:23-27, Mk 11:27-33)

1 Aron mamaa, Yesu kuu kurikuriboyambib darewoob kuyaambed doronenimakarub yaa kedmengkandene God yeweng amun yi yaa daandoon. Kwanoone,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib Yuudan yi amobkedmengkandidaniib Yuudan yi aamkonoaamkonoyiib kuu mene ye yaa dakmandeminiwen. 2 Kwane, yimbed yedmiwen,“Nub yaa yedmende. Eb kuu kaneyaromkono yaambed kwamune kameeb?Kanembed aromkono kee kabdoonkob?”andiwen.

3 Kwanandiiwe, Yesumbed inandoon,“Angkon nembed yiib yaa kaamondan-damaan kowe yedmewiiwa. 4 Yoonbednimakarub yaa baptais kerundoon kuu,Ewen ari doreen ye God yaromkonoyaambed dee o karub yaambed dee?”andoon.

5 Kwanandoone, yikareb yedmenoonyedmenoon kame andangkenib yedmiwen,“Kwane inandanuub, ‘Yoonbed baptais

Luk 20:6 321 Luk 20:22

kamoon kuu God yaambed.’ andanuubkuu yembed yedmaneen, ‘KomoyiibkobYoon ye weng yaa anam andindo keriwen?’andaneen. 6 Kumban nubbed ‘Karubyaambed.’ andanuub kuu nimakarubbedbotbed nub yaa yaniib, amborom kuu Yoonkuu profesiman ande meenimaib kowe.”andiwen. 7Kwana kowe, Yesu yaa inandeyedmiwen, “Nubkaadban.” andiwen.

8 Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaayedmoon, “Ne kangkon kane yearomkonombed kwane ambangkain kuudaandainban.” andoon.

Yesu Kuu Wunekaraniib Ye Kuruweng(Mt 21:33-46, Mk 12:1-12)

9 Kwane, Yesumbed kuruweng kee ni-makarub yaa dakmoon, “Karub maa yemongkobon angka nong yob kab kib-ingkoon. Kwanekore, mongkob oonidanyaa yob yena kuu neyiib bangkawimamimeandi ye weng ongmekore, aron doboobwonoon.

10“Amaanbed, nong yob kuu yowiib kerewi aron kereen kowe, karub kuu ye demekarub yedmoone, wenemongkobooniwen-dan yaa ye man bok wonoon. Kumbandeme karub kuu ayekorib domoneniiwedingkirud wonoon.

11 “Kwane, deme karub mamaa yed-moone wonoon. Kwangkon yimbedaye ingme karak konenib domoneniiwedingkirud wonoon.

12 “Kwanoone, deme karub maa ay-oobmim andi yaa yedmoone wonoon.Wonoone, mongkob ooniwendanbed ayemonmarenib nen angka korariwen.

13 “Kwaniiwe, nong yob yarimanbedyedmoon, ‘Kwani kowe, kibikee komokeraniin? Ne dana ne mimyob keenaanye karub yedmako wonok. Mok kwananiinkumbed wengamberenaniib manok kii!’andoon.

14 “Kumban, mongkob ooniwendankuu karub kuu wedmenekorib, yikarebyedmenoon yedmenoon kamiwen, ‘Kekeeyariman ye mingki. Nong yob mongkobonkee ye man keraneen kowe, aye kowanuubkuu nubmanmo keranuub kii!’ andiwen.15 Kwanandekorib, ye kuu mongkobon

aombed kan angka korarekorib ayekowiwen.

“Kwani kowe, nong yob yariman kuukomo keraneen? 16Yembedmenemongkobooniwendan kuu yengkadmaneen kii!Kwanekore, nong yob mongkobon kuukande mongkobon oonimaibdan yena yaakondaneen.” andoon.

Kwanandoone, nimakarub kuu Yesu yeweng kee wengamberekorib yedmiwen,“Yii! Kekamune kee ma kwanaan.” andi-wen.

17 Kumban Yesumbed yi yaa keen-domberene kaamondoon, “Kwani kowe,God Ye Weng wongkoon kee,‘Boyambib yengbimaibdanbed bot

kankaariwen kuuambib kumundin amun yenbi ye

dongka bot keroon kii.’*andoon kuye weng id kuu kuna?18 Kanembed bot kwari kombaraneen kuuayene moradme kurubkurub keraneen.Kwane, bot kumbed kane ari kombaraneenkuu beengkaneen.” andoon.

19 Kwanandoone, Yuudan yi amob ked-mengkandidaniib God dore Yuudan dorewedyiri dobiridaniib kuu Yesumbed ku-ruweng kee dakmoon kuu wengamberenibyikaadkeriwen, kuruweng weng id keeyi inamen arewa yaa daandeen kowe, yidowaken kuu kirodmo awinenem andekamiwen. Kumban yi kuu nimakarub yaaunendiwen kowe kwanindo.

Tak Od Kowi Ye Kaamoni(Mt 22:15-22, Mk 12:13-17)

20 Kowe, kwane wene aron ari kerukoawinenem ande meedmiwen. Kwane,yimbed darobidan yena yedmiiwe, yi kuukarub amun areb aadidme miniwen. Yidowaken kuu Yesu kuu weng arewa maadakmaneen kuu awinenekorub nenweneGavana Pailet ye dingki ari konem andi-wed. 21Kwani kowe, Yesu yaa kaamoneni-wen, “Kedmengkandi korok ee, nubkaad,eb kuu anammo kedmengkandeneb dak-meeb. Eb kuu nimakarub yaa kane andeambengkaabban, angkon eb kuu God yaadobiri amun ye kiwaan anammo ked-mengkandimaab. 22Kowe, tak od Saesaa yaakowi kuu yorokmo yeman dee arewa dee?”andiwen.

* 20:17: Buk Yook 118:22 Aminim kowi ye bot kee miin anam anam. Kuyiibban keraneen kuu ambib nandanuun.

Luk 20:23 322 Luk 20:4723Kumban yi nemengkandi inamen kuu

Yesu kuu yekaadkeroon kowe, yembed yiyaa yedmoon, 24“Od murubkob kuu ne yaakorokbime. Od murubkob yaa kekane yekorok kuruwakiib aningkoyiib?” andoon.

Kwanandoone, yimbed yedmiwen, “Sae-saa yeman kui.” andiwen.

25 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Kwani kowe, Saesaa yeman keroka Saesaayaa bangkanime. God yeman keroka Godyaa bangkanime.” andoon.

26 Kwanandoone, karub kuu yembedinandoon yaa kuu binangkiwen kowe, yikuu wengiib ma inandindo. Kwane, yikuu nimakarub yi arinambo arimbed komokere kaamobi yobdood ye yaa konindebankeriwen.

Sedyusidanbed Yesu Yaa Biranande Kami-wen

(Mt 22:23-33, Mk 12:18-27)27 Sedyusidanbed meenimaib kuu

nimakarub dukniwen yirimbed kuuika dembimokban andimaib. Koweyimbed Yesuyiib yaa mene kaamoniwen,28 “Kedmengkandi korok, kurin kuuMosesbed nub dowad amob wongkoonkuu, karub maa bobne ye wonong kuudanayiibbanbed domonde wananeen kuu,wonong irib kuu ye damanbed awanekoredanawanabaneen kuu ye aagorok bobnoonye dana ande kowi yeman.

29 “Aron mamaa, ayi neredkan ediib.Kowe ayidin awanoon kumban, danayiib-banbedbobnoon. 30Kwanoone, ningkimbedwonong irib kuu awanoon kumban bob-noon. 31Bobnoone, mamaambed awanoonkumban yangkon bobnoon. Kwane, nered-kan yena yiri kangkon kwamune keriwen.Yi korem kuu danayiibbanbed dukniwen.32 Kwane, wonong kuu yeenbon arimbedbobneen. 33 Kumban yi korem ediib kuuawaniwen kowe, bobni yirimbed dem-baniib yaron ari kuu wonong kuu kane yewonong keranuun?” andiwen.

34 Kwanandiiwe, Yesumbed inande yed-moon, “Okad yiri ye nimakarub kuu awad-mimaib. 35 Kumban kane kane Godbedyimin andene bobni yirimbed benmana-neene ika dembaniib kuu awanaibban. 36Kuwadkere dobaraniib kuu God ye engyusareb keraniib, bobnaibban. Yi kuu God

ye dana meed, amborom kuu dukniwenyirimbed benmananeene dembaniib kowe.

37 “Meenime, Mosesbed dianmo korok-boon kuu dukniwendan kuu ika dembiyeman, amborom kuu amanayod aombedamot denoon ye weng wongke yedmoonkuu ‘Yariman kuu Abraham ye God, Aisekye God, Yekob ye God.’ andoon kowe.38Kwanandoon yaron kuu yi kuu dukniwenkumban yi kingkin kuuwad doriib kowe, yekuu wad doriib yi God, amborom kuu yem-bed wedmoon kuu God ye nimaya karuwakorem wad doriib kowe.” andoon.

39 Kwanandoone, Yuudan yi amobkedmengkandidan yenambed yedmiwen,“Kedmengkandi korok, ebbed inandewenkuu amun kii.” andiwen. 40Kwane, karubkanembed kanangkod kere kaamonimamaa ma kaamonenindo.

Godbed Kinoona Monoonman Kuu Kane YeDana?

(Mt 22:41–23:7, Mk 12:35-40)41 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ko-

mandiwed Godbed kinaneena mananeen-man Keresu kuu no Dewid ye Awo ariandimaib? 42Buk Yook aom Dewid, yembedanukbed yedme wongkoon,‘Yariman Godbed ne Yariman yaa yed-

moon,“Ne dingki wiwi angka dibereewo,

43nembed eb bondan kuu benieb yonbed animari dori yeman

ongma.” ’ andoon.44 “Dewidbed Keresu yaa kuu ‘Yariman’

andoon kowe, komarewa kere ye awo arikeraneen?” andoon.

Yesumbed Korok Korok Yaa Ongkandoon45 Kwane, nimakarub kuu kwane wen-

gaiwe, Yesumbed ye kedmengkandeendanyaa yedmoon, 46 “Kaadkerime, Yuudan yiamob kedmengkandidan yaa. Yi kuu ebkadmanimanandeb doboobmo inwarekorib,animan berengkimbon aom dewenebaiweyenambed nub yaa kubendime andekamimaib. Kwane, kurikuri ambiwoomo orokbon yaa kuu yi kuu aningkodarewoobdan yi dibirimbon arimbeddiberem ande kamimaib. Kwanimaibkuu yi kubi yeman. 47 Kumban, yi kuubirandidan kowe, nima irib awandi yemeeni areb karub yi murubia ari kurikuridoboob kamimaib kumban, yi kuu nimairib yi od animaiwe kamboknon kerimaib.

Luk 21:1 323 Luk 21:20

Kwamunimaibdan kuu dabab miin arewaGodbed kondaneen.” andoon.

21Wonong Irib Yu Koni Kara(Mk 12:41-44)

1 Kwane, Yesu kuu wedmoone, karubyena yiribman yemoondan kuu kurikuriboyambib darewoob ye od nongkobimbonaom od be mene nongkobiwen. 2 Kwane,wedmoone, wonong irib kamboknon kuumurubkob embeng embeng ayoob bemeneod nongkobimbon aom nongkobeen.

3 Kwanuune, yembed yedmoon, “Nem-bed yiib yaa ke anam yedmendaan kei,wonong irib kamboknon kee murubkobembeng embeng ayoobmo nongkobeenkumban, yu kuu yiribman yemoondanod nongkobiwen kuu burudandeen.4 Yiribman yemoondan kee yi yiribmanyemoon yaambed kuu barang mimo oayoob areb kowiwen, yiribman yemoonkwane dangoon kuu kowindo. Kumbanyu kuu kamboknon kuned kumundin arimoone ane dobaranuun yemaniib koremkwane koween.” andoon.

Yimin Wande Wananeen Yaa Dud Ked-mengkandi

(Mt 24:1-25, Mk 13:1-23)5 Kwane, Yesu ye kedmengkandeendan

yenambed kurikuri boyambib darewoobyaa bot manimanandewiib God yaa munobbangkaniwen ye yiribmanbed inwarundi-weniib ye dowad yaa dakmiwen.

Kumban Yesumbed yedmoon, 6 “Aronkeranuun kuu ambiwiib yiribman koremiibkee wedmiib kuu aron ari mananeen kuubot mimo ma kwane dabokne yiri angkim-bere ari angkimbere kamaibban, koremkuu bondanbed ben yiri kiradmaniib!” an-doon.

7 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-dan yenambed ye yaa kaamoneniwen,“Kedmengkandi korok ee, aron komoarimbed kwamenan wananeen? Kwane,komo komo dud korokbendaneenkobanam kwane wanandameen kui an-danuub?” andiwen.

8Kwaniiwe, Yesumbed yedmoon, “Kaad-kerime! Yenambed yiib yaa birandandemananiib kowe. Karub yemoon kuunaningko yaambed areb kowenib meneyedmaniib, ‘Ne kuu Keresu, aron anam

kuu muneen kii!’ andaniib. Kuned yiyoman wanaib. 9Kwane, gapman maa doregapman maa dore ana nangmiyiib gapmanyaa nangme yika korok keriyiib kamiiwowengambiribka unaib. Ibduruk kuu kudinkwamenan wananeenkob, yomanbedkirodban yeenbon aron mananuun.”andoon.

10 Andekore, yembed yi yaa yedmoon,“Ambibkin maambed maa yaa nangbaniib.King maambed king maa yaa nangbaniib.11 Kwamaniiwe, dowodki darewoowiibmungimbed dukniyiib bob anikadiib okadyena yaa kamenanwananeen. Kwane, okadyena yaa nimakarub kuu uni yemaniibEwen arimbed dud kedmengkandi dare-woowiib kuu menebaneen.

Yesu Yaromkonoyiib Aromne Dobirime(Mt 10:16-22, Mk 13:9-13)

12 “Kumban barang kee kwamenabindoyaron kuu karubbed yiib awingkandekoribbe wene yenbande arewa kamaniib.Kwane, yimbed yi kurikuri ambiwoombedwengyundande be wene wii aomkamobaniib. Yiib kuu wengyundi dowadkingiib gapmaniib yi arinambo ari bemananiib. Yimbed yiib yaa kwamendaniib,amborom kuu yiib kuu ne yoman miniwenkowe.

13 “Kuned kwamaneen yaron kuu yiibkuu ne weng dakmaniib. 14 Kwane, kang-dod aom kuu komo yedmanuub kii andemeenaib. 15 Nembed inamen kangdomkondeni kwane kwane dakmime ande ka-maniin kowe, yiib bondanbed yiib wengi-iwa inameniiwa yaa kuu burudandindeban.

16 “Kumban, yiib ariana aagoroka oniyadamana karubkima angkodmia kwangkonyiib yaa ambodanganiib. Yimbed yiibyena kuu yengkadmaniib. 17 Nimakarubkorem kuu yiib yaa arud darewoob wan-dembaraniib, amborom kuu yiib kuu neyoman miniwen kowe.

18 “Kuned barang kee yiib yaa anam mayaanban. 19Kwamenabaneen kuu yiib kuumeeni anam yaambed aromne dobereni-wed wadkeri aron korem korem yemankandaniib.” andoon.

Yerusalem Kuu Monmaraniib20Kwane, Yesumbed yedmoon, “Kwane,

yiib wedmaniiwe, ana nangmidankuu Yerusalem yaa awanewandaniib

Luk 21:21 324 Luk 22:5

kuu yiibkaadkeraniib, ‘Kwani kowe,Yerusalem kuu monmarandamiib kii.’ande meenaniib. 21 Kuyaron ari keruka,nimakarub Yudea ambibkin aom doriibdankuu kirokmone aangko ari winime.Yerusalem aom doriibdan kuu angkanime.Yi kuu siti dia doriib keroka, kuyaomawunaib!

22 “Kwanandaan amborom kuu keyedabab aron kuu ukum darewoob God YeWeng yaa wongkoon kuu anam keraneen.23 Kuyaron keranuun kuu nima oyoomiibo dana muk yaayiib kuu dabab darewoobkandaniib! Ambibkin kee korem aomkuu dabab darewoob mananeen, kwanekuye nimakarub kuyaa kuu arud barangyemoon menebaneen. 24 Kwane, yenakuu kerewangbed yengkadmenib yenakuu wiidan areb ambibkin mamaa yaa bewananiib. Yerusalem kuu Yuudanbanbedmonmaraniiwe, kwane wene yi aron kuuburudandanuunkob.

Yesu Ika Mananeen Yaa Nekwiyiib Kerime25 “Dud korokbi yeman kuu aron yaayiib

wood yaayiib mindong yaayiib kamaneen.Okad yiri kuu ambibkin maa maadan kuukaramok ye kuweng kamenabiyiib oknon-dok beengkanabiyiib yaa kerebkarab kereunaniib. 26Nimakarub kuu korem uni dare-woob kere bobne wandaniib. Yi kuu nokerebkarab kamenib okad kumundin keekomo kerandamuun kee ande kamaniib,amborom kuu mindong ambid aom dan-goon kuu kiringmenabaniib kowe.

27 “Kuyaron kuu, nimakarub kuu wed-maniiweKarubYeMingki kuuwiib aombedaromkonoyiib nambiri darewoowiibmana-neen.

28 “Kwane, barang korem kee kwa-menaboka unaib. Yaro dembe kubiyiibbedyiib korok kankoonime, amborom kuuGodbed yiib benwini yaron kuu diakeranuun kowe.” andoon.

29Kwane, Yesumbed kuruweng kee dak-moon, “Yedob ayiib at yenayiib kee wed-mime. 30Kwane, biid yeeb dembimaan kuuyiibka meenimaib, ‘Kwani kowe ire wanan-damoon kii.’ andimaib. 31 Kwamune arebkuu, wedmaniiwe barang kee kwamenanwananeen kuu yiibka meenaniib, ‘Kwanikowe Godbed korok kere ooni yeman kuumanandamuun kii.’ andaniib. 32 Nembed

yiib yaa ke anam yedmendaan kei, ni-makarub okad kiri keyedan kee duknaib-banbed kwamune yedmaan kuu kamaneen.33 Ambidiib okadiib kuu dowan keranuunkumban, ne weng kuu dowan keraanban,aron korem korem angkimbaraneen.

34 “Kereknembere oonime! Kwanaib-ban kuu orokbona awarak ok aniya yaakamemberenib, okad yiri ye barang yaameenmembaraniiwe, yiib kuu nekwindoaron arimbed kudmeniibban kuyaron ker-anuun kii, 35 amborom kuu okad yiri ni-makarub korem yaa kwamunemo man-anuun kowe. 36 Kwani kowe, aron koremkuu kereknembirime. Kwane kurikuriyiibkamime, barang kee kwamenabaneen kuuyiib yaa manaanban ye dowad. Kwane,kurikuriyiib kamime, yiib kuu yiminmoKarub Ye Mingki ye arinambo ari do-baraniib ye dowad.” andoon.

37 Kwane, awingyab kuu Yesu kuukurikuri boyambib darewoob yaambedkedmengkandoon. Kwane amnoom kuusiti aom kuu koronde wene aangko Olifarimbed doboroon. 38Kwane, amkimo kuunimakarub korem kuu dembekorib wenekurikuri boyambib darewoob yaambed yeweng yaa wengambirimo kamiwen.

22Ambodangi Ye Kiwaan Yudasbed Onmoon(Mt 26:1-5, Mk 14:1-2)

1 Kwane, Yuudan yi flawa kabayingkeobo kerindo ye orokbon yaningko Buru-dandoon ye aron kuu dia kereen. 2Kowe,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib Yuudan yi amob ked-mengkandidaniib kuu karuwa nimaya yaaunendiwen kowe, aye kowem andi ye ki-waan yemyeb nuubnaan kamiwen.

3 Kwane, Yesu ye kedmengkandeendanwad ayoowiib karub maa yaningko kuuYudas Iskeriot. Kwane Setenbed Yudasye niindem aom ibnenoone, 4 wene Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan yi ko-rok korokiib kurikuri boyambib darewoobyaa oonimaib ye ana nangmidan yi korokkorokiib yaa wonoone, yembed Yesu am-bodange nende yi yaa kondi ye kiwaanonme dakmiwen. 5 Kwane, yi kuu kubidarewoob kerekorib, od kabdanuub andeyedme kowiwen.

Luk 22:6 325 Luk 22:266 Kwaniiwe, Yudas kuu ee andekore,

domonde wenene “Yesu kuu yembirimokadaarewiibban kere, ne aron amun arikeruko awineni nende konda.” ande meed-moon.

Burudandoon Orok Nekwiwen(Mt 26:17-25, Mk 14:12-21)

7 Kwane, flawa kabayingke obo kerindoye orok aron ibduruk ari kereen. Kuyaronkuu Yuudan yi Burudandoon orok ye sibimana aye nengke animaib.

8Kowe, Yesumbed Pita yoom Yoon yoomyaa yedmoon, “Wene Burudandoon ani-man nekwibko anem.” andoon.

9Kwanandoone, yimbed kaamoneniwen,“Eb dowaken kuu kunayambed nekwimeandewed?” andiwen.

10 Kwanandiiwe, yembed yedmoon,“Wene siti aom aomne wedmaniiwe, karubkuu ok yuundi yemaniibbed durundaneenkuu kwane ye yoman winibko wene am-biwoom aomnok. 11Kwanoko, ambiwoomaomnoon ye yariman kuyaa yedmenime,‘Kedmengkandi korokbed kaamonoonkuu ne yoom ne kedmengkandiindanyoom diberenub Burudandoon ye orokananuub ye wadnari kuu kuna?’ andime.12 Kwananiib kuu yembed daane arimbedwadnari darewoob kuu korokbendaneen.Kuyaom kuu dibere ani yeman arak awenekundukmo dangoon kowe, kuyaombed Bu-rudandoon animan kuu nekwe ongmime.”andoon.

13Kwanandoone, Pita yoom Yoon yoomkuu winiwen. Winiwen kuu Yesumbeddakmoon areb kwamunemo keroon. Kowe,yimbed Burudandoon orok kuu nekwiwen.

Yesu Yaa Meendobi Ye Animan Ani YeKiwaan

(Mt 26:26-30, Mk 14:22-25, 1Ko 11:23-25)14 Kwane ani aron keruune, Yesu yoom

ye apasodan yoom kuu menenib arak diadibiriwen.

15 Kwane dibonib, yembed yi yaa daan-doon, “Ne dowaken darewoob kuu Buru-dandoon orok yiib yoom ke anuub keekwanekorid durud yewed kandain andid.16 Kedi, nembed yiib yaa ke yedmendaankei, ne kuu angkon ika aman Burudandoonorok mamaa anainban kwane wene Godye oonimbon aombed orok kuu id anamkeraneene wedmekoruwed.” andoon.

17 Kwane, yembed kabus nandene Godyaa kuye dowad eso andekore daandoon,“Kabus kee nandekorib, yiib koremanekore nonoko anekore nonoko kamime.18 Kedi, nembed yiib yaa ke yedmendaankei, ne angkon ika nong yob ambod okkee ika anainban kwane wene God yeoonimbon mananuunkob.” andoon.

19 Kwanandekore, yembed om* kandekuye dowad eso andekore, domabangkeye kedmengkandeendan yaa bangkandeneyedmoon, “Kekee ne id, nembed yiibdowad dookbi yeman ande kondaan kii.Kwamune kamimamime, ne yaa meeni yedowad.” andoon. 20 Kwane orok aniiwe,kwamune areb Yesumbed kabus nandeyedmoon, “Kabus keye ok kee Godbedamob weng yeeb ongmoon. Amob wengyeeb kee ne umkanbed yiib dowad onduk-naneen kumbed ongmaneen.” andoon.

Kanembed Yesu Yaa Ambodanganeen?(Mt 26:21-24, Mk 14:18-21, Yn 13:21-30)

21 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Yiibkuyaa karub mim kuu ne dowad ambo-danganeen kii. Ye kuu arak keyaa neyiibyaa kei. 22 Karub Ye Mingki kuu Godbedkomarewa yedme kowoon yaambed am-bangkaneen. Kumban kanembed Karub YeMingki nende aye kowi yeman yaa kon-daneen kuu dabab darewoob kandaneen.”andoon.

23 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-dan kuu yikareb eb dee ne dee kamekaamobiwen, “Nub keyaa kee kanembedkwamune kamaneenka?” ande kamiwen.

Yiibka Kankubune Yena Yi Deme KarubAreb Kerime

(Mt 20:25-28, Mk 10:42-45)24 Kwane, ye kedmengkandeendan kuu

yikareb kanembed ari ande andowe weng-biriwen.

25 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Yuudanban yi king kuu yi nimakarub yaayedmimaib, ‘Nubbedmo korok, nubbedmoyimin, nub weng yaambedmo wengambir-ime.’ andimaib. Angkon, karub kanem-bed korok keriwen kuu kerengkan wengiib‘Nub kuu nimakarub yi awandidan kii.’ande yedmimaib. 26Kumban yiib kuu kwa-mune areb keraib. Yiib kuyaom kanembedari keroka, dana areb kerok. Kwane, korok


Luk 22:27 326 Luk 22:48

keroka, yena yi deme awinimo ye karubareb kerok. 27Kane kuu ari, arak yaa dibeenye karub dee o animan nekwi ye karub dee?Arak yaa dibeen kumbed ari kui. Kumbanne yiib yaa kemaom manaan kuu animannekwi ye karub areb kerenimanaan, yirimokui.

28“Yiib kuu ne yaa dabab meneboon kuuyiibbed awawiiwe dobaraan. 29Nambembedaromkonoyiib oonimboniib bangkawoonkowe, yiib kangkonnembed kwamune arebbangkandaan. 30Kwananiin kuu yiib kuu neoonimbon aomne arak yaambed animaniibokiib ananiib, kwane yiib kuu king yi ooniye dibirimbon arimbed diberenib amyen-imbon wad ayoob Israeldan yaa wengyun-daniib kii.” andoon.

Yi AnamAndi Yaa Setenbed Komboon Kaa-mondaneen

(Mt 26:31-35, Mk 14:27-31, Yn 13:31-38)31Kwane Yesumbed Pita yaa yedmenoon,

“Saimon, Saimon, Setenbed yiib koremyiib anam andi komboon kaamobi dowadGod yaa yimin dee ande kaamonoone eeandoon. 32 Kwanoone, ne kuu eb dowadkurikuri keraan kuu eb anam andi karayaa korondaab andid. Angkon ika ne yaaamonombaneeb kuu eb angkodmia yaa yianam andi aromni dowad awande.” an-doon.

33Kumban Pitambed Yesu yaa yedmoon,“Yariman, ne kuu nekwaan kowe, eb wiiaom kamonaniib kuu ne yoom wananuub.Ne kuu kwane eb ene kowaniib kuu nekangkon ne yoomduknanuub kii!” andoon.

34 Kumban Yesumbed yedmoon, “Pita,nembed ke yedmebdaan kei, kibik am-noom ayam komkaanbanbed eb kuu Yesunekaadban ande dakme ayoobmimiib ker-aneeb kii!” andoon.

Dabab Mananeen Yaron Kuu Nekwime35 Kwanekore, Yesumbed ye ked-

mengkandeendan yaa yedmoon, “Anukyiri kuu nembed od paosiibban meniibbanyonkadiibban winime andaane winiwenkuu barangiibbedned andiwenoo?” an-doon.

Kwanandoone, yimbed yedmiwen, “Yii,yiminmo kii.” andiwen.

36 Kwane, yembed yi yaa yedmoon,“Kumban kibikee yiib kuu od paosiib omeniib keraniib kuu ben yarime. Kwane,

kerewangiibban keroka, yiib yuruk ebkadkuu biande kande moonime. 37Kwane, GodYe Weng yaambed wongkoon kuu, ‘Ye kuuamob dookbidan areb dabab koniwen.’kwane wongkoon. Keye weng kuu neyaa anam id keraneen. Kukuu kibirebkwanandamoon kii.” andoon.

38 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed yedmiwen, “Yariman, ke kerewangayoob kei!” andiwen. Kwanandiiwe, yem-bed yi yaa yedmoon, “Kuu yimin kui.” an-doon.

Yesu Aangko Olif Arimbed Kurikuri Keroon(Mt 26:36-46, Mk 14:32-42)

39 Kwane, Yesu kuu ye koobdande sitidomonde wene aangko Olif ari daanoon.Kwane, ye kedmengkandeendan kangkonyi yoom winiwen. 40 Kwane, yembed yekedmengkandeendan yaa yedmoon, “Am-barakmi yaa kuu kombaraib ye dowadkurikuri kerime.” andoon.

41 Kwanekore, yi kuu domonde weneambabban angkambed yiri bumangkenekurikuri kere yedmoon, 42“Ambe, kekee ebdowaken keroka, ne yaa durud yewed yedabab ke monoon kee ebka kande. Kum-ban ne dowaken yaambedban, eb dowakenyaambed kerok.” andoon. 43Kwanandoone,engyu kuu Ewen arimbed kubuderene yeyaa awanene aromkono konoon. 44Kwane,Yesu ye niindem aom kuu miin yimin-ban keroon kowe, kwane aromkonomokurikuri kamemboroon. Kwane, kamenenimin ok kuu umkan areb okad yiri kiro-boon.

45Kwane, kurikuri kame dowan kerekore,ye kedmengkandeendaniib yaa wonoon. Yikuu mimyob wandoonkob aromkonoyi-ibban keriwen kowe unuk dangiwen.46Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon, “Yiibkomande unuk dangiwen? Dembenib,ambarakmi yaa kombaraib andi ye dowadkurikuri kerime.” andoon.

Yesu Awineniwen(Mt 26:47-56, Mk 14:43-50, Yn 18:1-12)

47Yesu kuu kwane dakmeene, kadaarebkuu yaro miniwen. Ye kedmengkandeen-dan wad ayoob ye karub maa Yudasbedkadaareb kuu ben kinban monoon. Kwane,Yesu yaa mandamuk keeni ye dowad diamonoon, 48kumban Yesumbed ye yaa kaa-monoon, “Yudas, eb kuu Karub Ye Mingki

Luk 22:49 327 Luk 22:69

yaa mandamuk keenaneeb kumbed ambo-danganeewoo?” andoon.

49 Kwane, ye kedmengkandeendan kuukomo kerandameen kuu yikaadkerekorib,Yesu yaa yedmeniwen, “Yariman, nubkuu kerewang keembed yanuuwoo?” andi-wen. 50 Kwanandiiwe, karub maa kuuye kerewang kandene God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok ye demekarub maa ye kenood wiwi angka kuunare dankaroon. 51 Kwanoone, Yesumbedyedmoon, “Kwamaib!” andekore, yembeddeme karub ye kenood yaa badmenekoreongmoon.

52 Awinenok miniwendan kumaom kuuGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib ana nangmidan kurikuriboyambib darewoob oonimaib yi korokkorokiib Yuu yi aamkono korok korokiibkwane miniwen.

Kowe Yesumbed yi yaa yedmoon, “Nekuu bondan yi korok dee? Yiib komandekerewangiib atdebokiib keyaa beminiwen?53 Ne kuu yiib yoom aron korem kurikuriboyambib darewoob kuuk aom dobirimainkumban, yiib kuu kuyaambed awinewindo.Kumbankibireb kee yiib aron kowe, kumunaronbed korok keruun kii.” andoon.

Pitambed Yesu Nekaadban AndimoKamoon

(Mt 26:69-75, Mk 14:66-72, Yn 18:15-18,25-27)

54 Kwane, yimbed Yesu awinenekorib,nenwene God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoob yambiyoomnenwiniwen. Kwaniiwe, Pita kuu yi yomandiamban anukbed wonoon. 55 Kwane,nenminiwendan yena kuu korok ye am-bib kuuk aom amot nengkiiwe denoonemimyamo dibiriwen. Kwane, Pita kuumenene yiyiib yaa diboroon.

56 Kwanoone, deme wonongbed wed-muune, Pita kuu nambirimbon yaa dibeenkowe, yumbed diambed ye murubiawedmenekoru yedmeen, “Karub kee yekangkon yeyiib kii!” andeen.

57Kumban Pitambed yedmoon, “Wonongai! Ye kuu nekaadban!” andoon.

58 Kwane, aron doboobban kere karubmaambed Pita wedmenekore yedmoon,“Eb kangkon eb yoom kii!” andoon.

Kumban Pitambed yedmoon, “Karuwai!neyiibban ee!” andoon.

59 Kwane, awa mimo areb kere karubmaambed yedmoon, “Anam, karub kee yeyoom, amboromkuu ye kuuGaleliman kii!”andoon.

60 Kumban Pitambed yedmoon,“Karuwai! Ebbed ku dakmeeb kuu nekaad-ban kii!” andoon. Kwane erebnarokban,Pita kuu kwane dakmeene ayam kuukomkoon.

61 Kwane, Yariman Yesu kuuamonombene Pita yaa wedmenoon.Kwanoone, Pita kuu Yarimanbed anukkwane daanoon kuu “Kibik amnoom ayamkomkaanban kuu eb kuu ne yaa nekaadbanandimo kame ayoobmim keraneeb kii!”ande yedmoon kuu ika meenoon. 62Kwanemeenekore, Pita kuu ye mimyob wandonewene bunangkambed ameng darewoobkamoon.

Nen Ooniwendanbed Yesu YaaDamangkaniwen

(Mt 26:67-68, Mk 14:65, Yn 18:22-23)63 Kwane, karubbed Yesu yaa nen

ooniwen kuu kekamune damangkanenibanbandiwen. 64 Kwane, ye indob kuukebengkiwen kowe, yi yaa kuu wed-mendindeban keroon. Kwane, karubmaambed ayoone yedmiwen, “God yearomkono yaambed yedme, kanembedenbandoon?” ande kamiwen. 65 Kwane,yimbed Yesu yaa damangkani weng miinarewa yena daaniwen.

Yesu Kuu Korok Korok Yi Arinambo Ari(Mt 26:57-66, Mk 14:53-65, Yn 18:12-13,19-

24)66 Kwane ware amkimo keruune, God

dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib Yuudan yi amobkedmengkandidan yi korok korokiibYuudan yi wengyundi korok korok kui, yikuu mimyamo keriwen. Kwane, andiibkobYesu kuu oonidanbed yi arinambo arinenminiwen. 67 Kwane, korok korokbedyedmiwen, “Eb kuu Godbed KinoonaMenewenman Keresu keroka, ne kuu kuiande yedmende!” andiwen.

Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaa yed-moon, “Nembed yiib yaa kwanandaniinkuu, yiib kuu neweng yaa anamandaibban.68 Kwane, nembed yiib yaa kaamondaniinkuu, yiib kuu ne yaa inandaibban.69 Kumban kibikbed ari kuu, Karub YeMingki, ne kuu Aromkono Darewoob

Luk 22:70 328 Luk 23:18

ye God ye dingki wiwi angkambeddibaraniin.” andoon.

70Kwanandoone, yi korembed ye yaa kaa-moneniwen, “Kwani kowe, eb kuu God yeMingkiyoo?” andiwen.

Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Eyokee, yiib kuu yimin yedmiwen, ne kuukui.” andoon.

71 Kwane, yimbed yedmiwen, “Nub kuunimakarub yenambed ambarakmoon yeweng yedmaniibkob ye dabab weng kuuwengyundanuub dee? Dowan! Yeka yed-moone wengamburuwen kowe ye dababweng kuu konem!” andiwen.

23Gavana Pailet Ye Kaamoni Yesu Yaa(Mt 27:11-14, Mk 15:1-15, Yn 18:28–19:16)

1 Kwane, nedbiwendan kuu dembenib,Yesu nendore Pailetiib yaa winiwen.2 Kwane, yimbed Yesu ye dabab wengkuu Pailet yaa daaniwen, “Karub keawinenuwen kei, yembed nub nimakarubkuu kiwaan abdon ari ben wanandameen.Kwane, Saesaa yaa tak od kowimban andeyedmene yekareb ye kuu Keresu, king maaandimaan.” andiwen.

3Kwanandiiwe, Pailetbed Yesu yaa kaa-monoon, “Eb kuu Yuudan yi king dee?”andoon.

Andoone, Yesumbed inandoon, “Ebka kuyedmeeb kui.” andoon.

4 Kwane, Pailetbed God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok korokiibnimakarub menebiweniib yaa yedmoon,“Karub keye ambarakmi kuu ne ma wed-mindo.” andoon.

5 Kumban yimbed angkon ika ika dak-miwen, “Kuned yembed Yudea ambibkinkumundin aom kuu nimakarub yaa nubkaooni ye weng dakmenaboone ye ked-mengkandi yaambed yirinde baande kami-wen. Galeli yaambed andowe mene keyaakei!” andiwen.

Yesu Kuu Erod Yaa Nenwiniwen6 Kwane, Pailet kuu wengamberekore

kaamondoon, “Ye kuu Galeliman dee?” an-doona, 7“Ee” andiiwe, “Anam, ye kuu Erodye aromkono dabderem yirimbed dobiriyeman.” ande meenoon. Kuyaron kuu

Erod kuu Yerusalem aom doreen kowe,Pailetbed yedmoon, “Yesu kuu ye yaa nen-winime.” andoone, nenwiniwen.

8 Kwane, Erod kuu Yesu wedmenekore,kubi darewoob keroon, amborom kuu arondoboob kuu Yesu wenganande kamem-birimaan kowe. Erod kuu Yesu komokamoon kuu wengamboroon kowe, yedowaken kuu Yesumbed God yaromkonowedmi yeman ambangkoko wedma andekamoon. 9 Kwane, Erodbed Yesu yaakaamobi yemoon kamoon, kumban Yesukuu wengiib ma inandindo.

10Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korokiib Yuudan yiamob kedmengkandidaniib kuu kuyaadoberenib, arud darewoowiib anamambarakmoon kii andi ye weng korok yaadakmenabiwen.

11Kwane, Erod yoom ye ana nangmidanyoombed Yesu yaa damangkanenib ambonbaaneniwen. Kwanekorib, yimbed ebkadmanimanandeb doboob derenenekorib,“Ika Pailet yaa nenwinime.” ande yedmi-iwe, nenwiniwen. 12Anuk kuu Pailet yoomErod yoom kuu bon kerimaib, kumbankuyaron ari kuu angkodmi keriwen.

Yesu Kuu Bobnok Andiwed13 Kwane, Pailetbed nimakaruwiib God

dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib Yuudan yi korokkorok yenayiib kuu baandoone mimyamokeriwen. 14 Kwaniiwe, yembed yi yaayedmoon, “Yiibbed karub kee ne yaanenmenenib yedmiib kuu ‘Karub keenimakarub yaa oneki weng dakmene“Gapman yaa nangme nubka oonem.” andeyedmimaan.’ andiib. Kumban anuk kuuyiib kiringkono arimbed kaamonenaan kuuyiibbed dakmiwen ye ambarakmi kuu nema wedmindo. 15Kwane, Erod kangkon yeambarakmi ma wedmindo kowe, angkonika yedmoona nub yaa ke nenminiwenkei. Wedmime, ye kuu aye kowi dowadma ambarakmindo! 16-17 Kowe, ukum maakonekori, domonenaniine wananeen kii.”andoon.*

18 Kumban nimakarub korem ibmokomkiwen, “Ye kuu aye kowi yeman kui!

* 23:16-17: Buk Luk kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Yuudan yi Burudandoon ye orok yaron ari kuukorok kuu Yuudan yi dowaken weng wengamberekore, wii aom doriib ye karub mimo nen bunangka kowimaan.

Luk 23:19 329 Luk 23:42

Barabas kuu domonenebko wonok!” andi-wen. 19 (Barabas kuu wii aom kamoniwen,amborom kuu yembed Yerusalem aombedgapmanyaa bonkere nangmene karubmaaaye kowoon kowe.)

20 Pailet ye dowaken kuu Yesu domone-nako wonok ande meenoon kowe, yembedyi yaa ika yedmendoon, 21kumban yimbedika komkenabiwen, “Ye kuu aye at mingarimbed kinime! Aye at ming arimbedkinime!” ande kamiwen.

22Kwane, ayoobmimandi Pailetbed yi yaayedmoon, “Komoyiibkob? Ye ambarakmikuu komo kamoonkob? Ne kuu aye kowiyeman ye id kuu ma wedmindo. Kowe,nembed ye kuu ukummaa konekori domo-nenaniine wananeen kii.” andoon.

23Kumban yimbed kwane ika naawonmokomkiwen, “Yesu kuu aye at ming ari kowiyeman!” ande kamiwen. Kwani kowe, yiwengbed maa ye weng maa ye weng buru-dande yi komkimo keroon.

24Kowe, Pailet kuu ye inamen kuu koron-dene, “Kwane ambangka.” ande yedmoon.25 Kwanandekore, yi dowaken keriwen yekarub arewa, ye kuunen bunangka kowoonkumban, ana nangmidan yaa yedmoon,“Yesu kuu yi dowaken yaambed ukum kon-ime.” andoon.

Yesu Kuu At Ming Arimbed Aye Kowiwen(Mt 27:32-44, Mk 15:21-32, Yn 19:16-24)

26 Kwanoone, ana nangmidanbed Yesukuu nenwiniwen. Kuyaron ari kuu siti Sair-inman yaningko Saimon kuu Yerusalemaom aomnene meneen. Kwane, ananangmidanbed awinenekorib, Yesu ye atming kankarine wonok ande dedmobeni-iwe, kankarinene Yesu ye yoman doroonewiniwen.

27 Nimakarub yemoon kuu Yesu yeyoman weniib. Nima yena kuu mimyobkowekorib, yuudanenib ameng kamiwen.

28Kumban Yesumbed amonombe yi yaayedmoon, “Yerusalem nima, ne dowadameng kamaib, yiibka yiib dowadiib yiibdanaya yi dowadiib yaa ameng kamime,29 amborom kuu dabab darewoob ye aronmananuune nimakarubbed yedmaniib,‘Kabeyob aom wanabindo ye nima kuuamun kerundoon! Dana muk anindo yenima kuu amun kerundoon!’ andaniibkowe. 30 Kwane, nimakarubbed aangkoaangko yaa yedmaniib, ‘Nub ari kombere

dabundime!’ andaniib. 31At awoyeeb arebne yaa kwane kamiib kowe, at kok areb yiibyaa kuu komo kamaniib?” andoon.

32 Kuyaa kuu amob dookbidan ayoobkangkon Yesu yoom be winiwen, yenibnongkobi dowad. 33 Kwane, Yesu yoomamob dookbidan ayoob yoom kuu ben-wene duknimbon yaningko Nangkarak ariwiniwen. Kwarimbed ana nangmidanbedYesu kuu at ming yaa bakumbed dareko-rib kankoone maniwen. Kwane, amobdookbidan ayoob kangkon yi at ming yaadariwen. Mamaa kuu Yesu ye angkarawiwi angka maniib, angkon mamaa kuu anangka maniib keriwen.

34 Kwaniiwe, Yesumbed yedmoon,“Ambe, yimbed kwamiib yaa are nonon-dandunde, yimbed kwamiib kuu yikaadbankowe.” andoon. Kwane, yebkad kuuana nangmidanbed nekwenib, bot yaayi aningkoyiib wongkiwen kuu kirareebkad mimo karub mimombed kandimokamiwen.

35 Nimakarub kuyaa doro kerenib,korok korokbed damangkane yedmiwen,“Ye kuu Godbed Kinoona MonoonmanKeresu keroka, karub yena kuu bobniyaambed ongmendimaan kowe, dababkeyaa yekareb yemeren awanenokaa!”andiwen.

36Kwane, ana nangmidan kangkon ye yaamenenib, wain ok kankoone 37damangkaneyedmiwen, “Eb kuu Yuudan yi king keroka,ebkareb ebmeren bobni yaa kuu awaneneyoo!” andiwen.

38Yesu ye atming ari kuu kerekiib “KekeeYuudan yi King” ande wongkiwen.

39 Kwane, amob dookbi ye karubmaambedYesuyaa baandedamangkanoon,“Eb kuu Keresumbankowoo? Ebkarebebmeren awaneneyaa! Kwane, nuwiibbobni yaa kuu awandeyaa!” andoon.

40 Kumban amob dookbi ye karubmaambed yedmoon, “Kwamaab! Eb kuuGod yaa unindokowoo? Ye dabab kandoonareb kwamune eb kangkon kandewen kui.41 Anam, nub kuu ambarakmuwen kowe,nubbed bobni kuu yimin. Kumban karubkee ye kuuma ambarakmindo kii!” andoon.42 Kwanandekore, Yesu yaa yedmoon,“Yesu, eb oonimbon aom menebka nenonondanduwaab.” andoon.

Luk 23:43 330 Luk 24:943Kwanandoona, Yesumbed ye yaa yed-

moon, “Nembed ke anam yedmebdaan kei,kibikee eb kuu ne yoom amunbon aombeddobaranuub kii!” andoon.

Yesu Bobnoon(Mt 27:45-56, Mk 15:33-41, Yn 19:28-37)

44 Kwane aronkob keruune, kumunbedokad korem kuu kebenoon. Kebenoonekwane wene awas ayoobmim dowankereen. 45 Kwaneen kuu aron yurindo.Kwane, kurikuri boyambib darewoobniindem aom ye ambongko dem yaakebeniwen ye dabua nomkono kuubiringkane ayoob keroon.

46 Kwanoone, Yesu kuu naawonmokomkoon, “Ambe, ne wadkeri kuu eb yaakabdaan.” ande inum yeenbon narekorebobnoon.

47Kwanoone, Romdan yi ana nangmi ko-rok kuu kuyaa doreen kumbed komarewakamoon kuu wedmekore, God yaningkokankoonene yedmoon, “Anam kuu karubkee yorokmo ye karub kii!” andoon.

48 Kwane, nimakarub yemoon kuukomarewa kamaneen kuu wedmi dowadkuyaa nedbe keenombiriwen. Kwane,komarewa kamoon kuu wedmekorib,mimyob wande abadkono yaa wangkanabeika ambiwoom winiwen.

49 Kwane, Yesu yangkodmia koremkangkon kuyaa doriib. Yena kuu nimaGaleli yaambed ye yoman miniwendan. Yikorem kuu ambab areb dobere komarewakamoon yaa keenombiriwen.

Yesu Ye Id Kuu Mangkiwen(Mt 27:57-61, Mk 15:42-47, Yn 19:38-42)

50-51 Yuudan yi taun Arimateaman maayaningko Yosef kangkon kuyaa doreen. Yekuu yorokmo ye karub amun. Ye kuuGodbed korok kere ooni yaronmunuk andemeedmeen ye karub. Ye kuu Yuudan yikorok korok wengyundidan Sanidirin aomkuu ye aningkoyiib, kumban ye kuu korokkorok yenambed Yesu ayem ande dakmi-wen kuu ye ee andindo.

52 Kwane, ye kuu wene Pailet yaa kaa-monoone ee andoone, Yesu ye bob id kan-dande wonoon. 53Kowe, Yosef kuu Yesu yebob id at ming arimbed kan kubuderenedabua doboob kawanmombed bedmenoon.

Kwanekore, Yesu ye bob id kuu kan-wene dumnaddem baangke nidke ongmi-wen aom kowoon. Bobkonombon dem keekarub bob maa kuyaom kowindo.

54 Aron kee Sabat ye nekwanabi aron.Aron kubunandamuun kowe, Sabat aronkuu andowandamuun.

55 Kwane, nima Galeli yaambed Yesuyoom miniwendan kuu Yosef ye yomanwiniwen. Kwane dem kuu wedmenib,Yesu ye bob id kumaom komarewakowoone angkimboroon kuu wedmiwen.56 Kwanekorib, nima kuu ambiyoomwiniwen. Wenekorib, baeb amun yemaniibbob id yaa ambeni yeman yemuramurayiibnekwiwen. Kwane, Sabat aron ari kuuMoses ye amob yaa yedme kowoonkwamune dibere yiidkiwen.

24Bobnoon Yirimbed Ika Demboon(Mt 28:1-10, Mk 16:1-8, Yn 20:1-8)

1 Kwane, Sande ari amkimo kaimbed,nima kuu baeb amun yeman nekwiwenkuu benib dumnaddem bobkonombon yaawiniwen. 2Wene wedmiiwe, dumnaddembobkonombon ambongko kebeniwenye bot kuu kan boronmo angkanoon.3Kumban kuyaom awuniwen kuu YarimanYesu ye bob id kuu wedmindo.

4Kowe, yi kuu kwane komarewa keroonkii ande kerebkarab kamiiwe, kwanekuyaambed karub ayoob yi ebkad yaanambirimo kumbed mene yi angkaradobiriwen. 5 Kwaniiwe, nima kuu unidarewoowiib kumbed bumangkenib korokkan kubune okad yiri badmendiwen.

Kumban karubbed yi yaa yedmiwen,“Yiib kuu komandiwed wad doreen yekarub yaa kuu bobkonombon aombed andeonmiib? 6 Ye kuu keyaomban, demboonkii! Ye kuu yiib yoom Galeli yaambedkomo yedmendoon kuu meenime. Kwaneyedmoon kuu 7 ‘Karub Ye Mingki kuuambarakmidan yi dingki ari kowaniiwe,at ming arimbed aye kowaniiwe bobna-neen, kumban aron ayoobmim arimbedika dembaneen.’ andoon kui.” andiwen.8 Kwanandiiwe, yi kuu Yesumbed anuk yiyaa kwane daandoon ye weng kuu meeni-wen.

9 Kwane, bobkonombon yirimbed ikaminiwen kuu kedmengkandeendan 11iib

Luk 24:10 331 Luk 24:33

yoom yena kuyaa doriib korem yoom yaaweng korem daandiwen. 10 Nima wini-wen kuu Meri Magdalen yoom, Yoanayoom, Yems yawaan Meri yoom, nimayena yoombed ye apasodan keyaa kwa-mune daandiwen. 11Kumban yi kuu nimayi weng kuu anamban andiwen, amboromkuu nima yi weng yi yaa daandiwen kuuidiibban areb ande meeniwen kowe.

12 Kumban Pita kuu yaro kabaanmowene bobkonombon yiri wonoon. Weneambongko yaambed awunbe dumnaddembobkonombon aomwedmoon kuu ye id yaabedmiwen ye ebkadmo angkeen. Kwane,ika wenene komarewa keroon kee andekerebkarab kamenmo wonoon.

Kambong Emayus Kiwaan Ari13Kwane kuyaron arimbed, Yesu ye ked-

mengkandeendan ayoob kuu Yerusalemyaambed kambong Emayus kiwaan ariwiniwen. Yonka wini kuu awas ay-oob yeman. 14 Kwane wedya kuu, yikuu komarewa keroon kuu yikareb nemandaanoon daanoon kamiwen.

15-17 Kwane, yikareb kubiyiibban dak-menib andangkaiwe, Yesu kuu yekarebkwane angkadere yi diambed ye yoomkwane winiwen. Kumban Yesu kuuyikaadkeruni kuu Godbed kebendoonkowe, ye kuu karub maa ande meeniwen.

Kwane, Yesumbed yi yaa kaamondoon,“Yiib kuu ibmo wenonib komo dowad an-dangkiwen?” andoon.

Kwanandoone, yi kuu yinmone dobiri-iwe, 18 yi ayoob ye karub maa yaningkoKileopas kumbed kaamonenoon, “Eb kuuYerusalem yaa owod weneeb manok kuukuyaom komarewa keroon kuu ebkaad-bankowoo?” andoon.

19 Kwanandoone, Yesumbed yi yaa kaa-mondoon, “Komarewa keroonkob?” an-doon.

Kwanandoone, yimbed inandiwen,“Yesu Nasaretman kui. Ye kuu profesiman,ye kuu God ye aromkono yaambedkami yemooniib wengiib ongmenaboon.Nimakarub kuu ye kuu karub amun yemanandimaib. 20-21 Nubbed meenuwen kuuyembed Israeldan kuu yi ambarakmiyaa biddaneen ye karub kii. Kumbanye kuu God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korokiib nub korokkorok yenayiibbed wengyundanenib aye

kowi yeman ande yedmiwen. Kwane,yimbed Romdan yi dingki ari kowiiwe,ye kuu at ming yaa bakumbed dariiwebobnoon. Kedi. Bobnoon yaambed menekibikee aron ayoobmim kereen.

22 “Ma, nub nima yenambed nub yaabinangki weng yena daandiwen. Kibikamkimo bobkonombon aom winiwen,23kumban ye bob id kuu wedmindo. Kunedengyus wane wedmendiiwe yimbed nimayaa yedmendiwen kuu ‘Ye kuu wadkeroonkii.’ andiiwe, nimambed yi weng kuu nubyaa kanmene daandiwen. 24 Kwane, nubangkodmia yena kangkon wene konombonyiri wedmiwen kuu nimambed dakmiwenareb keroon kowe, ye kuu wedmenindo.”andiwen.

25 Kwanandiiwe, Yesumbed yi yaa yed-moon, “Yiib kuu ongme meenimokban-dan kere profesidanbed dakmiwen yaa kuuanam andindodan areb keriwen. 26Yimbedyedmiwen kuu ‘Godbed kinaneena man-aneenman Keresu kuu kwamune durudyewed kandekored ye nambiri aom aom-naneen.’ andiwen.” andoon. 27Kwanekore,Yesumbed ye dowadMoses yewengiib pro-fesidan yi wengiib ibduruk kedmengkan-dekore, God Ye Weng Karadmo kumundinyaambed kedmengkandoon.

28Kwane, yi kuu mene kambong Emayusdia nandiwen. Kwanekorib, Yesu kuuEmayus burudande wanande kamemoonareb kamoon. 29 Kumban yi ayoobbed yeyaa nangkane yedmiwen, “Aron kubuneenmiriknandamuun kowe, nub yoomdoberekoruwa.” andiwen. Kwanandiiwe,ye kuu yi yoom dobiri yeman wonoon.

30 Kwane, ye kuu yi yoom arak yaadiberenib, om kande eso andekore,domangkane yi yaa bangkandoon.31 Kwanoone, yi inamen kuu nandoone,ye kuu Yesu kii ande kaadkere meeneni-wen. Kwaniiwe, yi indob arimbed yekuu angkanoon. 32 Kwanoone, yikarebman yedmenoon yedmenoon kamiwen,“Kwane, Yesumbed kiwaan ari yarenenub yaa God Ye Weng Karadmo yaambeddaandoon kuu, amot areb komberene nubniindem aom denemoon areb keroon kii.”andiwen.

33Kwane kuyaambed, yaro dore ika weneYerusalem nandekorib, kedmengkandeen-dan 11iib yoom karub yena yoom ned-

Luk 24:34 332 Luk 24:53

biwen yaa winiwen. 34 Winiiwe, ned-biwendanbed yedmiwen, “Yariman kuuanam bobnoon yirimbed demboon kii!Yekareb Saimon yaa korokbenoon.” andi-wen. 35Kwanandiiwe, karub ayoobbed ki-waan wedyambed komarewa keroon kuudaandiwen. Kwane, yembed om do-mangkekore bangkandoone, yi inamennandoone ye kuu Yesu ande kaadkeremeeniwen ye weng kangkon dakmiwen.

Yesumbed Ye Kedmengkandeendan YaaAngkadoroon

36Kwane, karub ayoob kuu kwane dakmi-iwe, Yesu kuu yekareb mimyamo keriwenaom dangkaro doberene yedmoon, “Yiibyaa yewenub kerok.” andoon.

37Kwanoone, yi kuuunenib binangkiwen,amborom kuu yimbed meeniwen kuu yekingkin wedmenuwen manok andiwen.

38Kumban yembed yi yaa yedmoon, “Yiibkomande uniwen? Ku wedmiwen yaakuu komande kerebkarab kamiib? 39 Nedingkia yona yaa wedmime. Nembed kei!Badmewe wedmime. Kingkin kuu yomakonoyayiibban, ne kee wedmewiib areb-ban.” andoon. 40 Yesu kuu kwane dak-mekore, ye dingkia yona yaa kuburu kuukorokbendoon.

41 Ye kedmengkandeendan kuu bi-nangkiyiib kubiyiib kumbed kerebkarabkamekorib, anam ande meenindo keriwenkowe, Yesumbed yi yaa kaamondoon, “Yiibkuu keyaa kee animaniiwoo?” andoon.42Kwanandoone, yimbed oon arab kamiwenkuu barad baan koniwen. 43 Koniiwe, yiindob arimbed oon kuu anoon.

44Kwane, yembed yi yaa yedmoon, “Anukkuu ne kuu yiib yoom doburuwen kuu ke-kee dakmaan, Moses ye amob wengiib pro-fesidan yiwengiib kurikuri yokiib yaawengkorem ne dowad wongkiwen kuu anam idkeraneen.” andoon.

45 Kwane, yembed yi inamen nandooneGod Ye Weng Karadmo ye weng id kuumeeniwen. 46 Kowe, yembed yi yaa daan-doon, “Kwane wongkiwen kuu Godbed Ki-naneena Mananeenman Keresu kuu durudyewed konenib aye kowaniiwe bobnaneen,kumban aron ayoobmim arimbed ika dem-baneen. 47Kwane, ambarakmi yaa korondeGod yaa amonombiwed are nonondandi yeweng kuu ye aningko yaambed ambibkin

koremdan yaa kedmengkandaniib. Kwane,Yerusalem yaambed andowe kedmengkan-daniib.

48 “Kowe, komarewa kamoon kuu yiibkuu wedmiwendan kui. 49 Nambembedyedme kowoon kuu nembed yiib yaabangkandaniin kowe, Yerusalem aomdobaraniiwe, Ewen aom yaromkonokondaneenkob.” andoon.

Yesu Ewen Ari Nen Daanoon50 Kwane, yembed bindore wene Betani

diambed ye dingki kankoone yi yaa amunkerundoon. 51 Kwane, amun kerundeene,Yesu kuu Ewen ari nen daanoon.

52Kwane, yi kuu ye aningko kankooneko-rib kubi darewoowiib Yerusalem yaa ikaminiwen. 53 Kwanekorib, yi kuu kwanedoberenib kurikuri boyambib darewoobyaambed God yaa kubenimo kamiwen.

Yoon 1:1 333 Yoon 1:18

YoonYesu Ye Weng Amun Yoonbed

WongkoonYoon Ye Buk Komo Dowad

WongkoonYoon ye buk andowoon yiri kuu Keresu

kuu kane kuu ambobandoon. Yoon yedowaken kuu ye buk kimingkaibdan kuuYesu kuu Godbed Kinoona MonoonmanKeresu, Ye kuu God ye Mingki kii andeanam andibka Ye yaambed wadkerikandime anded (20:31). Kwane, Yesu komokomo kamenaboon kuye id kuu Yoonbedkorokboon. Kwane, Yuudan yi korokkorok yedmimaib kuu Yesu ye yomanwiniwendan kuu arewa andimaib kowe,Yoonbed inande Yuudan yi inamen kuuarewa ande korokboon.

WongkoonmanYoon kuu Yesu ye kedmengkandeen-

dan wad ayoob kuyaom kuu ye kuu maa.Kowe, ye indobbed komo keroon wed-menaboon kuu wongkoon. Yoon kuu“Yesumbed ye mimyob dowaken keenem-birimaan ye karub” (13:23, 19:26, 20:2,21:7,20,24). Wongkoon ye weeb kuu AD 87areb.Korok Weng

1. Yesu Kuu Kane Andi Ye Weng (1:1-18)2. Yesu Kuu God Ye Deme Andowe Aw-

inoon (1:19-51)3. Yesu Kidangkambon God Ye Deme

Awinoon (sapta 2–11)4. Yesu Burudandoon Ye Orokbon Arim-

ingkuAomKomoKamoon (sapta 12–19)5. Yesu Bobnoon Yirimbed Nenkoonoon

(20:1-29)6. Buk Kee Komo Dowad Wongkoon Ye

Weng Kowoon (20:30-31)7. Yesu Galeli Angkambed

Angkadoroona Ye Karub EdiibWedmeniwen (sapta 21)

Weng Kuu Karub Keroon1Yimin andowoon yiri kuuWeng doreen,

kwane Weng kuu God yoom ibmo dobiri-wen, kwane Weng kuu God. 2 Andowoonyiri kuu ye kuu God yoom ibmo dobiriwen.

3Kumkam korem kuu Weng ye yaambedkowene ongmenaboon, yeyiibbanbed kuu

ma ongmindo kui. 4 Weng kuu wadkeriye ambokab, kwane kuye wadkeri kuu ni-makarub korem yi nambiri. 5Kumun aomkuu nambiri yuroon, kumban kumunbednambiri kuu kebenenindeban keroon.

6 Karub maa God yaambed kowoonamonoon kuu, yaningko kuu Yoon. 7 Yekuu kuye nambiri ye dowad Godbedyedmenoona wengamboroon kuu daandokmonoon. Kwanikob ye komo daandoonyaambed nimakarub korem anam andiwedyimin. 8 Yoon ye kumbed ye kuunambirimban. Ye kuu nambiri ye wengdaandi ye dowadmo monoon. 9 Nambirianam kee nimakarub korem yaa nambirikondimaan kuu okad kiri monoon kii!

10 Kwane, ye kuu okad kiri menenedoboroon. Okad kiri kuu ye yaambed ong-moon kumban, okad kiridanbed ye kuukuiyoo ande kaadkerune baamonindo. 11Yekuu yekanmo yaa monoon, kumban yi kuuwedmendandiwen. 12Kuned kane kanem-bed ye weng wengambere awinenib ye yaaanam andiwen kuu, yembed yi kuu God yedana meed keri ye dowad kingkoon. 13Yikuu God ye dana meed keriwen kuu ayowaayowa dobere dobere miniwen yaambed-ban o ambimban yi dowaken yaambedbano karub ye dowaken yaambedban, kukuuGod yaambed kui.

14 Weng kee karub kerekore nub aomdoboroon. Ye aromkono nambiri kuu wed-muwen, God ye Mingki mimo ye aromkononambiri kui, ye kuu Ambe God yaambedmonoon. Ye kuu kabamoon kondoon yemimyob dowakeniib anam anamiibbed ib-nenoon.

15Yoonbed ye dowad daande baandoon,“Ne yoman mananeen ye karub kuu dare-woob arimbed, ne arebban, amboromkuu yedin anukbed doboroon kowe andedaandimain kuye karub kukei.” andoon.

16 Ye kabamoon kondoon ye mimyobdowakeniib anam anamiibbed ibnenoonyaambed nub yaa amun kerundi yemoonkondimaan. 17 Kedi, amob kuu Mosesyaambed kowe kondoon, kumbankabamoon kondoon ye mimyob dowak-eniib anam anamiib kuu Yesu Keresuyaambed kowe kondoon. 18Kane kane mimkuu Godmawedmenindo, kumban ye DanaMingkimimo, ye kuu God kumbed ye yoomAmbe God yoom kuu ibmo kowe, ye kuu

Yoon 1:19 334 Yoon 1:42

God kuu komarewa nub yaa korokbendoonkui.

Yesu Ye Dowad Yoonbed Dakmoon19Ke Yoon ye weng kei. Yuudan yi ko-

rok korok Yerusalem aom doriib kumbedGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyenayiib kurikuri awandidan yenayiib benYooniib yaa kiribiiwa menenib kaamoni-wen, “Eb kuu kane?” andiwen.

20 Kwanandiiwa, Yoonbed nindoroki-ibbed yi yaa ongme inandoon, “Nekuu Godbed kinaneena mananeenmanKeresumban.” andoon. 21 Kwanandoona,yimbed ika kaamoneniwen, “Kwani kowe,ma eb kuu kane? Eb kuu Elaidyayoo?”andiwen. Kwanandiiwa, Yoonbedyedmoon, “Ne kuu kuimban.” andoonakaamoneniwen, “Kwani kowe, eb kuuprofesiman ande meedmuub kuiyoo?”andiiwa, Yoonbed inandoon, “Yii.” andoon.

22 Kwane, yimbed yedmiwen, “Kwanikowe, eb kuu kane kui? Ebmeren ye dowadinande kondebko, wene karub nub benkiribiiwa munuwendan kuu ika wene yed-mendem.” andiwen.

23Kwane, Yoonbed profesiman Aisaiya yeweng keyiib kwane yedmendoon, “Ne kuukarub amboon angkambed baande daandi-main, ‘Kwane, Yariman ye dowad kiwaankuu yorokmo ongmime.’ andimain.” an-doon.

24 Kwanandoona, Farisidan yena benkiribiiwa miniwen kumbed 25 Yoon yaakaamoniwen, “Kwani kowe, ebka dakmeebkuu eb kuu Godbed kinaneena mananeen-man Keresumban, eb kuu Elaidyamban,eb kuu profesiman ande meedmuubban.Kowe, komande nimakarub kuu baptaiskamendeeb?” andiwen.

26Kwane, Yoonbed inande yedmendoon,“Ne kuu okbed baptais kamendiin, kumbankarub mimo yiib aom doreen kuu yiib yi-ibkaadban. 27Ye kuu ne yoman mananeen-man kui. Nembed ye yonkad nong dud-mungki kuu ne yiminban, ye kuu aningkoambab ariyiib kowe.” andoon.

28 Kee kwane wonoon kuu ok Yoodenkebed yarambed kambong Betani diaYoonbed baptais kamendimaan kuyaakwanoon.

Yesu Kuu God Ye Sibi Mana29Kuye awarimbed Yesu kuu Yooniib yaa

meneena wedmenekore yedmoon, “Kee

God ye Sibi Mana, okad ye nimakarubkorem yi ambarakmi araneenman kii!30 Nembed kamune yedmaan kui, ‘Neyoman mananeen ye karub kuu darewoobarimbed, ne arebban, amborom kuu yedinanukbed doboroon kowe.’ andaan kuyekarub kukei. 31 Ne kangkon ye kuu nenekaadban kumban, nembed okiib baptaiskerundimain kuye dowad kuu Israeldanyaa ye nen korokbenaneen.” andoon.

32Kwanandekore, Yoonbed weng kekaneyedmendoon, “Kingkin Karadmo kuuwedmaane ambid aombed on arud arebkumbed kamene ye ari doreen. 33 Yekuu ne nekaadban kumban okiib baptaiskerune ande yedmewoon ye Godbedne yaa yedmoon, ‘Karub kane kuuKingkin Karadmombed kamene ye aridibaraneen kuu Kingkin Karadmoyiibbaptais kerunaneen.’ andoon, ne yaa.34 Kwamunemo wedmaan kowe, dakmiinkuu karub kee God ye Mingki kii.” andoon.

Yesu Ye Kedmengkandaneendan IbdurukBoon

(Mt 4:18-22, Mk 1:14-20, Lk 5:1-11)35Kwane kuye awarimbed, Yoon kuu ye

kedmengkandeendan ayoob yoom angkonkuyaa doriiwa, 36 Yesu kuu meneen. Me-neene, Yoonbed wedmenekore yedmoon,“Kedi, yakuuGodye SibiManameneenkii!”andoon. 37Kee kwane Yoonbed yedmoonaye kedmengkandeendan ayoob kuu kwaneYesu ye yoman winiwen.

38Kwaniiwe, Yesu amonombe anuk yi ay-oob ku meniib yaa wedmendene kaamon-doon, “Yiib kuu komarewa?” andoon.

Andoona, yimbed inandiwen, “Rebai.”(weng id kuu kedmengkandi korok) “Ebkuu kunayambed dobirimaab?” andiwen.

39 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Yiibka mene wedmime.” andoon. Kwane,yi kuu wene yembed dobirimaan kuu wed-miwen. Kwane, aron kuu 4 oklok areb yaadoreen kowe, kuye aronki kuu ye yoomdobiriwen.

40 Yesu ye yoman wonoon karub mimmaa kuyaa kuu Saimon Pita ye aagorokEndru kui. 41Endrumbed ibduruk awinoonkuu ye aagorok Saimon kerekanmowene yedmenoon, “Godbed KinoonaMonoonman Keresu kuu wedmenuwenkii.” andoon. (Keresu Hibru wengbed kuu“Mesaiya” kui.) 42 Kwanandekore, nen

Yoon 1:43 335 Yoon 2:11

Yesuyiib yaa wonoona Yesumbed Saimonyaa wedmene yedmoon, “Eb kuu Yoon yemingki Saimon. Kumban eb kuu Sefasyedmimamaniib kii.” andoon. (Aningkokuye weng id kuu Pita.)

Filip Yoom Natenio Yoom Yaa Baandoon43 Kwane kuye awari, Yesu kuu Galeli

angka wanandamene meenoon. Kwane,Filip wedmenekore yedmenoon, “Eb neyoman mene.” andoon. 44Filip yoom Endruyoom Pita yoom kuu kambong mimodan,kambong Betsaidadan kui. 45 Kwane,Filipbed Natenio wedmenekore yedmoon,“Mosesbed ye amob weng aombedwongkoon ye karub, profesidanbedye dowad kwangkon wongkiwen kuuwedmenuwen. Kukuu Yesu Nasaretman,Yosef ye mingki kui.” andoon.

46 Kwanandoona, Nateniombed kaa-monoon, “Nasaret kuyaombed kwamuneye karub ma mananeenoo?” andoon.Kwane, Filipbed inande yedmoon, “Menewedme.” andoon.

47 Kwane, Natenio meneena Yesumbedwedmene yedmoon, “Karub kee Israelmananam kii. Ye yaa kuu dudiyiibban.” an-doon.

48 Kwanandoona, Nateniombed kaa-monoon, “Komarewa kere ne kuu ebkaad-kerewen?” andoon.

Andoona, Yesumbed man inande yed-moon, “Filipbed eb yaa baandindo kumbedeb kuu yedob at kubun yiri doreeb kuuwedmebdaan.” andoon.

49 Kwanandoona, Nateniombed yedmenare yedmoon, “Kedmengkandi korok, ebkuu God yeMingki, kwane eb kuu Israeldanyi King kii!” andoon.

50 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ebkuu yedob at kubun aom doreewawedmebdaan andaan kumbed eb ne yaaanam andeewoo? Kedi, ke kwanandaankee burudande yeka mamaa yeman yenakwane korokbebdaniina wedmaneeb.”andoon. 51Kwanandekore, yi yaa yedmoon,“Nembed yiib yaa ke anammo yedmendaankei, yiib kuu wedmaniiwa ambid arimbedambongko maa nandaneena engyus kuuKarub Ye Mingki ari kubune daanekamaniib.” andoon.

2

Yesumbed Ok Kuu Amonombe Wain OkOngmoon

1 Aron ayoobmim arimbed kambongKena Galeli angka wonong orok derebiandowiwen kowe, Yesu ye awaan kuukuyaa wuneen. 2 Kwane, Yesu yoom yekedmengkandeendan yoom kwangkonyiyiib wonong orokbon kuyaa minimeande dowok keendiiwe miniwen. 3Kwane,wain ok kuu orokdanbed yoobkane dowankeriwen kowe, Yesu ye awaanbed ye yaayedmeneen, “Yi wain ok kuu dowan.”andeen.

4 Kumban Yesumbed inande yedmoon,“Ena, neyiib nen kumaom daboknewaab,amborom kuu ne aron kuu mokabikminindo kowe.” andoon. 5 Kwane,awaanbed demedan yaa yedmeen, “Yem-bed komo dakmoka, kuyaamo kwaneawinime.” andeen.

6 Ok yeman botbed ongmiwen kumbedYuudan yi amowamob yaambed oganabiyeman benmeyiib dia dangoon. Ok kuyaomyuungkimaib kuu mimo aom kuu 20 o 30galon areb kuyaa.

7 Kwane, Yesumbed demedan yaa yed-mendoon, “Ok kuyaom bunabime.” an-doon. Kwane, yimbed bunabiiwe daameneyaro badbadmo keroon. 8Kwanekore, yem-bed yedmoon, “Ok bunabiwen kuu yenakuu orok yariman yaa konime.” andoon.Kwane, demedanbed ok yuundenib weneorok yariman yaa koniwen.

9 Kumban ok kuu amonombe wain okkeroon. Kwane, orok yariman ane wed-moon kumban, wain ok kee kunayambedmonoon kuu yekaadban, demedanyimbedmo yi yikaadkeriwen. Kwane,orok yarimanbed wonong awanandameenye karub yaa baandekore 10 yedmenoon,“Orokbon yaa kuu wain ok amun kudinbangkandaiwe ane dowan kere awarakyaane yomanbed od embeng ye wain okambod amunban bangkandimaib. Kumbaneb kuu ambod amun yeman ye wain ok kuukibirebmombedbangkandeeb kii.” andoon.

11 Kee Yesumbed ibduruk yeka mamaaye dud kami ongmoon kuu kambong KenaGaleli angkambed. Kwane, ye aromkono

Yoon 2:12 336 Yoon 3:8

nambiri korokboona, ye kedmengkandeen-dan kuu wedmekoriwa ye yaa anam andemeeniwen.

12 Kuye yoman kuu Yesu yoom yeawaan yoom Yesu ye damana yoom yekedmengkandeendan yoom kambongKapeenaum yiri wene kuyaa kuu aronyemoonban dobiriwen.

Yesumbed Kurikuri Boyambib DarewoobAroon

(Mt 21:12-22, Mk 11:12-19, Lk 19:45-48)13 Yuudan yi Burudandoon ye orok

aron dia kere wenuun kowe, Yesu kuuYerusalem aomwonoon. 14Kwane, kurikuriboyambib darewoob kuuk aom wed-moonka, karub yena kuu buromakauyiibsibiyiib on arudiib berengkanabiiwe kwanekarub yena kuu arak yaa dibonib odingke baib. 15 Kowe, Yesumbed nongwurud kandene karub buromakauyiibsibiyiib berengkaib korem kuu yenburoonaangkanebiiwa, od murubkob kuu benboketawere kwane od ingke baibdan yiarak kuu ben amonombenaboon. 16Kwane,on arud berengkaibdan yaa yedmoon,“Keyaom kee angkanime! Komoyiibkobne Ambe ye ambiwoom kuu berengkimbonkeriwen?” andoon.

17 Kwane, ye kedmengkandeendan kuuGod YeWeng aom kurin kwane wongkoon,“Ne mimyob darewoob kuu eb kurikuriyumbon ye dowadbed ne kuu amot arebdenobewoon.” ande wongkoon kuumeeni-wen.

18 Kwane, Yuudan yi korok korokbedYesu yaa yobdoodmo kaamoneniwen, “Godye aromkono wedmi yeman komarewaongme korokbaneebkob, anam ebbed keekwane ambangkeeb kuu yimin andanuub?”andiwen.

19Kwane, Yesumbed yi yaa inande yed-moon, “Kurikuri boyambib darewoob keemonmaraniib kuu aron ayoobmim aombedika yenbaniin.” andoon. 20 Kwane, Yu-udanbed inandiwen, “Kurikuri boyambibdarewoob kee weeb 46iibbed yenbiwen,kumban ebbed yedmeeb kuu aron ayoob-mimmombed yenbaniin andeewoo?” andi-wen. 21 Kumban kurikuri boyambib dare-woob Yesumbed meene dakmeen kuu yekaye id ande dakmeen. 22Kowe, Yesu bobnoonyiri ika demboon kuye yomanbed, Yesuye kedmengkandeendan kuu Yesumbed

kwane dakmoon kuu monkone meeneko-riwa, God Ye Weng Karadmoyiib Yesukomo yedmooniib kuu anam ande meeni-wen.

23Yuudan yi Burudandoon ye orok aronaombed, Yesu kuu Yerusalem aom doreneyeka mamaa ye dud kami ongmenaboonenimakarub wedmekoriwa ye yaa anamandiwen. 24KumbanYesu kuu nimakarub yiinamen korem kuu yekaadkeroon kowe, yiyaa daboknindo. 25Nimakarub yi kerekmenkuu karub maambed yedmenod kaadker-imban, amborom kuu Yesu kuu nimakarubyi inamen meendobenabi korem yi niin-dem aom kuu yekaadkeroon kowe.

3Nikodemus Yaa Kedmengkanoon

1Yuuman maa yaningko Nikodemus, yekuu Farisiman kerene Yuudan korem ooniyi kaunsolman keroon. 2 Ye kuu am-noombed Yesuyiib yaa mene yedmoon,“Kedmengkandi korok ee, nub nubkaad-keruwen kuu eb kuu kedmengkandi korokGodbed nenkowoona menewen kui. Am-borom kuu yeka mamaa ye dud kami kuuGodiib eb yaa doreenkob kwamune kuuongmimaab.” andoon.

3Kwane, Yesumbed neman inande yed-moon, “Nembed ke anammo yedmebdaankei, God ye oonimbon aom kuu angkon ikawoonaneeb kumbedwedmaneeb.” andoon.

4Kwanandoone, Nikodemus neman kaa-monoon, “Karub kaine aamnoon kuu ko-marewa kere angkon woonaneen? Kowekomo kere ika awaan yu kabeyob aom kuuawunekore ika kuu woonaneenka? Yimin-banii!” andoon.

5 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Nembed ke anammo yedmebdaan kei,karub mim kanembed God ye oonim-bon aom kuu aomnaanban, kumbanokiib Kingkiniib yaambed woonaneenkumbedmo. 6Nimakarub kuu okaddanbedwoonimaib. Kwane kowe kingkin kuuKingkin Karadmo yaambed woonimaan.7 Kowe, ika wooni ye weng kee dakmiinkeyaa binangkimban. 8Nuubkuuyedowak-enmo kunaya awuune wanandameen kuukwane kuyaa winimaan. Kwane kunaweneen o kunayambed monoon kuubaamonindeban. Kowe nimakarub korem

Yoon 3:9 337 Yoon 3:32

Kingkin Karadmo yaambed wooniwen kuukwamune.” andoon.

9 Kwanandoone, Nikodemusbed nemankaamonoon, “Kee komarewa kwananeen?”andoon.

10 Kwane, Yesumbed man inandunoon,“Eb kuu Israeldan yi kedmengkandikorok darewoob kumbed akee, komandekaadkerindo kerewen? 11 Nembed keanammo yedmebdaan kei, nub kuu komonubkaadkeriwen kumbed dakmimaub.Kwane nuwiib wedmimaub kumbeddakme korokbimaub. Kumban yiib kuunubbed komo dakme korokbimaub kuu mawengambere awine kandimokban. 12 Nekuu okad kiri ye dobiri yaambed kowenidakmaan kumban, eb kuu ne yaa anamanduwokban. Kwani kowe, Ewen ari yedobiri ye kerekmen yaambed dakmaniinkuu komarewa anam kiyi anduwaneeb?Dowan! 13 Karub mim kanembed Ewenaom kuu ma winindo kumban, karub mimyembedmo Ewen aombed monoon kuuKarub Ye Mingki yembedmo kui.

14“Mosesbed amiibban ye amboon angkaniin kuu at arimbed kankoonoon areb kuu,Karub YeMingki yaa kwangkon kwananiib.15Kuyaa kuu kane kanembed ye yaa anamandaniib kuu wadkeri aron korem koremkandaniib. 16Kwamune, God kuu okad ni-makarub yaa ye mimyob dowaken dare-woob keendoon kumbed ye Mingki mimokondoon. Kowe, kane kanembed ye yaaanam andaniib kuu bobnaibban, wadkeriaron korem korem kandaniib. 17 Kwane,God kuu ye Mingki okad nimakarub yaakowoona monoon kuu ye yaambed bobniyaa burudande bindi ye dowad monoon,wengyunde dabab kondi dowad minindo.

18 “Kane kane ye yaa anam andaniibkuu yi yaa wengyunde dabab kondaanban,kumban kane kanembed God ye Mingkimimo yaa anam andaibban kuu yi yaawengyunde dabab konde dowan keroonkii. 19 Wengyundi ye weng kuu kamunekii, Nambiri kuu okad yiri monoon, kum-ban nimakarub kuu nambiri korondenibkumunbed yi dowaken darewoob keriwen,amborom kuu yi kuu arewamo kamimaibkowe. 20 Karub korem kanembed arewakamimaib kuu nambiri yaa kuu arud wan-dembirimaib kowe, nambiri yaa kuu man-aibban keriwen, amborom kuu komo am-bangkiwen kuu ben dian yuraan andiwed

kowe uniwen. 21 Kumban kane kanem-bed anamanamyaambed awine dobirimaibkuu nambiri aom aomdaraniib. Kwane,komo kamiwen kuu God yaambed kwani-wen kuu dianbonmo keraneen.” andoon.

Yoon Baptaismanbed Yesu Ye Dowad Dak-moon

22 Keye yoman, Yesu yoom ye ked-mengkandeendan yoom kuu siti domondeYudea ye kambong kambong yaa wini-wen. Kwane kuyaambed aron yena yiyoom doberene kuyaambed nimakarubbaptais kerimaan. 23 Kuyaron kuu Yoonkuu kambong Salim dia Aenon yaambednimakarub yemoon baptais dowad wom-oniyiibban menebiiwa baptais kamenan-deen, amborom kuu kuyaa kuu ok yemoonkowe. 24Kwanoon kuu Yoon kuu wii aomkankamonindo yaron yaambed.

25Kwane, Yoon ye kedmengkandeendandore Yuuman maa dore okambe yiminkere kurikuri kami ye amowamob yaambedwengbiriwen. 26Kwane, Yoon yaa menenibyedmiwen, “Kedmengkandi korok ee,Yooden yara wim yaa menene ewiib yaadoboroon ye karub, ebbed ye dowaddakme korokbendewen kui, ye kuu baptaiskameena nimakarub korem kuu ye yaawenebiib kii.” andiwen.

27Kwane kuyaa kuu Yoonbed inandoon,“Karub kuu Ewen arimbed komo konoonkumbedmo awine kandaneen. 28 Nembedyedmaan, ‘Ne kuu Godbed kinoonamonoonman Keresumban, kumban ne kuuye dowad nedin Godbed nenkowoonkobmanaan.’ andaan kuu yiib yiibkaadkeriwenkui. 29Wonong boriwen kuu karub kane yaaboreniwen kuu kuye wonong. Ye awaniye angkodmi awanimbon kuyaa wonoonkuu boriwenman yaa wengambarandemeenme dibirimaan. Kowe ye wengiibwengambirimaan kuu kubi darewoobkerimaan. Ne kubi kuu kwamune areb,yiminmo keroon. 30Yesu kuu darewoob arikeraneene, ne kuu embeng yiri keraniin.”andoon, Yoonbed.

31 Arimbed monoonman kuu ye kuuarimbed korem kuu burudadmoon. Maokad kirimbed monoonman kuu okadkiriman kowe, ye dakmi kuu okadkiridanbed dakmimaib kwanemo. Ewenarimbed monoonman kuu yembedmokorem burudandoon arimbed. 32 Yembed

Yoon 3:33 338 Yoon 4:21

wedmooniib wengamborooniib kuu dakmekorokbendoon kumban, nimakarub koremkuu wengamberedandiwen ma awinekandindo. 33Kowe kane kanembed arimbedmonoonman ye weng wengambere awinekandiwen kuu “God kuu anammo kii.”andiwen. 34Kane kuu Godbed nenkowoonamonoon kuu God ye weng dakmimaan,amboromkuuGodkuuyeKingkin yiminmokonoon kowe. 35Awodki kuu Dana Mingkiyaa mimyob dowaken keenoon kowe,kumkam korem kuu ye dingki ari wuroon.36 Kane kanembed Dana Mingki yaa anamandiwen kuu wadkeri aron korem yemankuu kandiwen, kumban kane kanembedDana Mingki ye weng wengambere awinekandindo kuu wadkeri kuu wedmaibban,amborom kuu God ye norin arud darewoobkuu yi ari kowaneene angkimbaraneen.

4Yesu Yoom Samaria Wonong Yoom

1 Yariman Yesu kuu Yoon burudandekedmengkandeendan yemoon yemooniibbene baptais kamoon kuu Farisidanbedwengambiriwen. 2 Anam kukuu baptaiskamendiib kuu ye kedmengkandeen-danbed kamiib, Yesu yembedban. 3Kwane,wengambiriwen kuu yekaadkerekoreYudea domonde ika yookmen Galeli angkawonoon. 4 Kuned Yudea dore Galelidore wedya kuu ambibkin Samaria kowe,Samaria nandoon.

5Kowe, ye kuu mene Samaria aom taunmaa Saikaa andimaib yaa monoon. Kuyedia okad kuu Yekobbed ye dana Yosef yaakonoone, 6 kuyaa kuu Yekob ye okdobonangkuun. Kwane, kiwaan meniib kumbedYesu kuu yonka ambab monoon kowe,aromkono dowan kerene aronkob arimbedokdobon kuyaa dibeen.

7-8Ye kedmengkandeendan kuu taun aomaniman berengkok winiwen. Winiwena,Samaria wonong kuu ok yuundok muneen.Menuune, Yesumbed yedmendoon,“Ubbed ok maa yuun kawaneewa anani-inoo?” andoon.

9Kumban Yuudaniib Samariadaniib kuuma dabokne wimokban kowe, SamariawonongbedYesu yaa inandeen, “Ma eb kuuYuuman, ne kuu Samaria wonong kowe,

komo dowad ‘Ne yaa ok maa yuun kawa-neewa ananiinoo?’ ande kaamowewen?”andeen.

10 Anduune, Yesumbed inandundoon,“Ub kuu Godbed komo munob kondooniibne kuu kaneyiib kuu ubkaadkerewenkaren, ub kuu kaamoweewa wadkeri okkabdaana anewen karen.” andoon.

11 Kwane, wonongbed man inandeen,“Korok aa, ma ok kuu kongdem yirikereene eb kuu yuungki yeman mamaandindo. Kwani kuu wadkeri ok keekunayambed yuundaneeb? 12 Nub awoaman yiri Yekob kuu ye okdobon keeyeyiib animamoone, ye meediib ye sibikawiib buromakauyiib kuu kuyaambedanimaiwe, nub awoya yaa kondoonaa!Ebbed ye burudande ebbed darewoobkerandewedoo?” andeen.

13 Kwananduune, Yesumbed inandoon,“Ok kekeembed ananiib kuu ika ok moomkeraniib, 14 kumban kane kuu nembed okkonaniin kumbed ananeen kuu ika okmoom ma keraanban. Anamaa, nembedok kee konaniin kuyiib kuu kirubdem kereyingke kamenene wadkeri aron korem ye-man keraneen.” andoon.

15 Kwane, wonongbed yedmeneen, “Ko-rok ee, ok kuu neyiib maaweewa, okmoomiib kerimban kereni, okdobon keyaamene yuungkanabembiri kuu koronda.”andeen.

16 Kwananduuna, Yesumbed yedmen-doon, “Wene ub karub yedmenebko, yeyoom ikakman minime.” andoon.

17 Kwane, yumbed man inandeen, “Nekuu ne ambiyiibban.” andeen.

Kwane, Yesumbed yedmendoon, “Ubbedne ambiyiibban ande yedmeeb kuuyorokmoweng. 18Kumban anam kuu ubbedanukbed karub awanmewen kuu angkoyiibkerewen kii, kwane kibireb kuu ub karubyoom dibeeb kuu ub ambimban, awanindokii. Ke yedmeeb kee anamaa.” andoon.

19 Kwanandoone, wonongbed yedmeen,“Korok ee, nembed meene wedmaan kuueb kuu profesiman kii. 20 Nub awoyayiri kuu aangko karimbed God yaningkokankoonimaib. Kumban yiib Yuudan kuuYerusalem aombed yaningko kankoonimeandimaib.” andeen.

21Kwane Yesumbed yedmoon, “Wonongee, ne weng kee awine. Nimakarubkuu aangko kwarimbedban Yerusalem

Yoon 4:22 339 Yoon 4:45

aombedban kuu Ambe God yaningkokankoonaniib kuye aron kuu mananuunkii. 22Yiib Samariadan kuu yiib koronbedno God yaningko kankoonimaib. Ma,nub Yuudan kuu kane yaa yaningkokankoonimaub kuu nub nubkaad, am-borom kuu bobni yaa kuu burudandebindi ye weng kuu Yuudan yaambedkowe. 23 Kumban aron kuu menuunkukuu kibireb kee muneen kii, Ambe Godyaningko kankoonimaibdan anam kuukingkiniib anammoyiib yaambed yaningkokankoonaniib, amborom kuu nimakarubkwamunemo kuu ye dowaken kowe.24 God kuu kingkin ye kerekmen angkadoreen kowe, yaningko kankoonidan kuukingkiniib anammoyiib yaambed yaningkokankoonime.” andoon.

25Kwanewonongbed inandeen, “Nekaad-keraan kuu Godbed Kinaneena Mananeen-man, Keresu kui, ye kuu mananeen. Yem-bed menene inameniiwa meeniyiiwa ko-remkuu nub yaa ambobande kedmengkan-daneen.” andeen. (Keresu Hibru wengbedkuu “Mesaiya” kui.)

26 Kwananduune, Yesumbed nadwareneyedmoon, “Ubbed kuu dakmeeb yekarubka ne kei, ne andewed kii.” andoon.

27 Kwane, kuyaambed Yesu ye ked-mengkandeendankuu ikamenewedmibka,Yesu kuu wonong yoom dakmiib kowe, yikuu binangki darewoob keriwen, kumban“Eb kuu komo dowaken kerewenka?” o“Komande yu yoom dakmibka?” andekamindo.

28Kwane, wonong kuu yu ok yuundi ye-man kuri keende ika taun aom wenenunimakarub yaa dakmeen, 29 “Mene wed-mime, karub kee nembed komo kamaankorem kuu daawoon. Kowe kee GodbedKinoonaMonoonman Keresu keraneen deekii?” andeen. 30Kwane, yi kuu taun aombedangkadere Yesuyiib yaa andowe winiwen.

31Kwane kuye aronbed ye kedmengkan-deendanbed yedmiwen, “Kedmengkandikorok ee, animan kee ma ane.” andiwen.

32Kumban Yesumbed yedmendoon, “Nekangkon ne animaniiwa kuu yiib koronyeman kumbed ne kuu animain.” andoon.

33 Kwane, ye kedmengkandeendan kuuyika neman kaamonenoon kaamonenoonkamiwen, “Komarewa karub maa animankuu kanmene konoonkowoo?” andiwen.

34Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ne ani-man kuu ne nenkowoona manaan ye Godye dowaken kui, ye deme awine dowankera. 35 Yiib kuu wood kaningiib dowankeranuun kuu yumu wandi aron kuu ka-mune ma yedmimaiwoo? Ee, kui. Kwanikowe nembed yiib yaa ke yedmendaan kei,yiib indob nandenib wedmime, Godbed ni-makarub yi niindem aom nekwoon koweidiib keroon areb yumunoon kowe wandiaron kereen kii. 36Kedi, kibireb kwangkonyumu wandi ye karub kwangkon ye kak-man kuu kandimaan. Kwane kibirebkwangkon, ye kuu wadkeri aron korem yedowad kab wandimaan. Kwani kowe, kib-ingkoonmaniib yumu wandi ye karuwiibkuu ibmo kubaniib. 37 Keye weng kee,karub maambed kab kibingkoone karubmaambed yumu wandoon kuu anamaa.38Yiib arumindo kuyaa kuu nembed ‘Wenekab wandime,’ ande yedmaan. Kowe karubyena yi yobdood deme ye id kuu yiibbedwande biwen kui.” andoon.

39 Kwane, wonongbed “Komo kamaankorem kuu dakmewoon.” ande yedmeenkumbed Samariadan taun keyaom doriibyemoon kuu Yesu yaa anam andiwen.40Kwane yi ku miniwen kumbed Yesu yaanangkane yedmeniwen, “Eb kuu nub yoomdoberem.” ande kamiib kowe, Yesu kuuaron ayoob yi yoom doboroon. 41 Kwane,ye weng ku dakmoon kumbed angkon ni-makarub yena yemooniib anam andiwen.

42 Kwane wonong kuyaa yedmendiwen,“Ubbed dakmewen kumbedmo nubanam andokban, amborom kuu nubkanubkarewiib wengamberenub kwanekaadkeruwen kuu, anam kuu ye kuuokaddan Bobni Yaa Burudande Bindi YeKarub kii.” andiwen.

Yesumbed King Ye Korok Maa Ye MingkiOngmoon

43Aron ayoob dowan keruuna, Yesu kuuGaleli angka wonoon. 44 Anuk kuu Yesuyekareb korokboon kuu, profesidan kuuyika ye ambibkindanbed yi kuu wedmen-dandimaib. 45 Kwane, Galeli aom meneawudoroon kuu Galelidanbed kubeniwen,amborom kuu Yuudan yi Burudandoon yeorokbon Yerusalem aom yiyiib winiwenkumbed Yesumbed komo ambangkoon ko-rem kuu wedme yikaadkeriwen kowe.

Yoon 4:46 340 Yoon 5:1546Kowe angkon ika yookmen mimo kam-

bong Kena Galeli angka wonoon. Anukkuu kuyaambed ok amonombe wain okongmoon. Kwane, king ye korok maa kuukuyaa doboroona ye dana mingki kuu taunKapeenaum aom anikad angkeen. 47Kwanedana kuu bobnandamoon kowe, karubkee wengamboroonka Yesu kuu Yudeaangkambed Galeli aom monoon kowe, yekuu Yesuyiib yaa wonoon. Wenene, yiriwunubko ebbed ne dana ongme andenangkanoon.

48 Kwane, Yesumbed yedmenoon, “Yiibkuu yeka mamaa ye dud kamiyiib yekamamaa ye wedme binangki yemaniib kuuwedmekoriwed kumbed yiib kuu anam an-dandiwedoo?” andoon.

49 Kumban king ye korokbed yedmoon,“Korok, ne dana bobnindo keye aron keem-bed wenemaa.” andoon.

50Kwane Yesumbed inandoon, “Eb danakuu amun kere wadkeraneen kowe meen-imban, wene.” andoon.

Kwane karub keeYesu yewengwengam-bere awine kande wonoon. 51Kwane, karubkuu kiwaan yaa weneena, ye demedanbedweng kanmene kiwaan wedyambed du-runene dana wadnoon ye weng kuu yeyaa yedmeniwen. 52 Kwanandiiwa kaa-monendoon, “Aron komo yaambed kuukwanoon?” andoona, yedmeniwen, “Kinonaron kuu 1 oklok yaambed anikad dowankeroon.” andiwen. 53 Kwane, awodki kuumeenoon, “Aron kuu kuyaambed, Yesu kuu‘Eb dana kuu wadkeraneen.’ ande yedme-woon kiyo.” andoon. Kwanoon kumbedye yoom ye nimadana yoom korem yambi-woom doriibdan kuu anam andiwen.

54Kowe, Yesu kuu Yudea domonde Galeliambibkin aom monoon kuu kami yeka ma-maa ye dud kuu ayoob ongmenaboon.

5Okwumbon Diambon Id Yidnoon Ye Karub

Ongmoon1 Kuye yoman kuu Yesu kuu Yuudan yi

Burudandoon ye orok dowad Yerusalemari wonoon. 2 Yerusalem aom siti kuukye sibi ambongko dia kuu okwumbonangkuun. Yaningko Hibru wengbed

kuu Betsata andimaib. Kuyaa kuu botdongka emekdem angkoyiib dowadbeddare kanawanewandiwen. 3-4 Yumbonkeyaa kee indob tutiib wana kerewononiibid yidnooniib kuu karub yemoon dangem-birimaib.* 5Karub maa kuu weeb 38iib idyidnoon kuu kuyaa angkeen.

6 Kwane, Yesumbed menene karubkee wedmenekore, karub maa yaambedwengamboroon kuu karub kee kamunearon doboob id yidnoon kowe, Yesumbedkaamonoon, “Eb dowaken amun kera andemeenewenoo?” andoon.

7 Kwane, id yidnoonmanbed inandoon,“Korok, ne kuu karub maa kanembed ok-wumbon buudmimaan kuyaom kuu awawenen kamoni ye karuwiibban. Kwane, nekuu kumaom aomnande kaimain kumban,karub maambed yedin kuyaom aomni-maan.” andoon.

8 Kwane, Yesumbed yedmenoon, “Yaroyeedere. Eb keta nande wene.” andoone,9kwane kirodmo amunmo keroona, ye ketanande wonoon.

Kee kwanooniib kuu Sabat aron arimbed.10Weneene, Yuudan yi korok korokbed yeyaa yedmeniwen, “Amobbed yedmoon kuuSabat aron ari kuu eb keta nan wanaab-ban.” andiwen.

11 Kwanandiiwe, neman inandundoon,“Ne ongmewoon ye karubbed ‘Eb ketanande wene.’ ande yedmewoon.” andoon.

12 Kowe ye yaa kaamoneniwen, “Karubkuu keta nande wene andoon kuu kaneyee?” andiwen.

13 Karub kanembed ye ongmoon kuuye koron, amborom kuu Yesu kuu karubyemoon nimingkaib aom andokbe aom-noon kowe. 14Kwane, amaanbed kurikuriboyambib darewoob yaa Yesumbed karubkuu wedmenekore yedmenoon, “Meenme,eb kuu angkon ika amun kerewen kowe.Ambarakmi yaa deerewande. Arewa yaakorondaabban kuu dabab darewoob ebanuk yiri ye dabab arebban kandaneeb.”andoon.

15Kwane, karub kumbed Yesu domoneneYuudan yi korok korok yaa weneneYesumbed ne ongmewoon ande daandoon.

Yesu Yoom God Yoom Kuu Ibmo* 5:3-4: Buk Yoon kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Yi kuu ok buudmi dowad meedmimaib. AronyabyebmimomimombedYariman ye engyumbed okwumbon yiri buudmimaan. Kwane, kanembed ibduruk okwumbonaom aomnimaan kuu komo arewa keroon kuu wadkere amun kerimaan.

Yoon 5:16 341 Yoon 5:3716Kwane, Yesumbed kwanoon kuu Sabat

arimbed kowe, Yuudan yi korok korokbedYesu yaa manmo keriwen. 17 KumbanYesumbed yi yaa yedmendoon, “Ne Ambekuu aron korem kwamune ambangkimaanmene kibikee kowe, ne kangkon kwa-munemo ambangkimain.” andoon. 18Yesukuu Sabat ye amob domabangkimaan kuyedowadiib God kuu ye Awodki andimaankowe God kuu ye yoom ibmo ande korokbi-maan kuye dowadiib kumbed Yuudan yikorok korokbed aye kowi ye inamen dare-woob keriwen.

19 Kwane, Yesumbed inandundoon,“Nembed yiib yaa ke anammo yedmendaankei, Mingki kuu yeka ye kabamoonmo kuuawinaanban. Kwane, Awodkimbed komoawinimaan kumbedmo wedmene kwaneambangkimaan. Awodkimbed komo am-bangkimaan kuu Dana Mingki kwangkonibmo kere ambangkimaan, 20amborom kuuAwodkimbed Dana Mingki yaa mimyobdowaken keenimaan kowe, yembed komoawinimaan korem kuu korokbenimaan.Ee, kwane yiib kuu binangkaniib kii,ye yaa kami darewoob darewoob ka-munemban yena arimbed Dana Mingkiyaa korokbenaneen kowe. 21Awodkimbedbobni yiri kankoone wadkeri kondimaankowe, ye Mingki kwangkon kamunemokane kane yaa wadkeri kondande dowakenkeroon kuyaa kondimaan. 22 Awodkikuu wengyunde dabab ma kondimokban,wengyundi deme korem kuu kandeDana Mingki ari kowoon. 23 Kwanoonye dowad kuu nimakarub korem kuuAwodki yaningko kankoonimaib arebkwane, Dana Mingki yaningko kwangkonkankoonime anded. Dana Mingki kuuAwodkimbed nenkowoona monoon kowe,kane kanembed Dana Mingki yaningkokankoonokban kuu Awodki yaningkokwangkon kankoonokban keriwen.

Dukni Ye Kiwaaniib Wadkeri Ye Kiwaaniib24 “Kwani kowe, nembed yiib yaa ke

anammo yedmendaan kei, karub kanem-bed ne weng wengambere Godbed nenenkowoona manaan yaa anam andoonkuu, wadkeri aron korem kuu kandoon kii.Kowe ye kuu dabab kandaanban, kwanebobni yaa domone wadkeri yaa yanoon.

25 Nembed yiib yaa ke anammo yedmen-daan kei, aron menuun kuu kibireb keemuneen. Aron kuu kei, kane kane am-barakme kingkin ye kerekmen yaambedbobnemoon areb keriwendan kuu God yeMingki ye weng wengambere awine kan-daniib kuu wadkere doraniib. 26 Awodkiye kuu yeka wadkeri ye ambokab kowe,ye Dana Mingki yaa konoone kamunemokeroon. 27Kwane, ye yaa kuu wengyundedabab kondi ye aromkonoyiib konoon, am-borom kuu ye kuu Karub Ye Mingki kowe.

28 “Weng keyaa binangkanabaib. Aronmenuun kuu dukniwendan kwangkon yeweng wengamberenib, 29 yi bobkonombonyirimbed ika dembaniib. Kwane, amunamun kamiwendan kuu wadkeri kandi yedowad dembaniib, kumban arewa kami-wendan kuu bene dabab kondaneen yedowad dembaniib. 30Neka ne kabamoonmokuu awinainban. God ye weng wengam-birimain kumbed wengyundimain. Newengyundi kuu yorokmo, amborom kuuneka ne kubi dowadban kwanimain, yedmekowoona manaan ye God ye kubi dowadkwanimain.

Yesu Kuu God Ye Mingki Kwane Dakmiib-dan

31 “Neka nemeren ne dowad daandaniinkumbedmo kuu yiminban keraneen.32 Kumban karub maambed ne dowad yaadaandimaan, ye kuu God kui. Ne nekaad,ye weng ne dowad dakmeen kuu yiminmoyee.

33 “Yoon, ye yaa kuu yiibbed weng yukbenbidan yedmendiibkob winiiwe, kwaneweng anam kuye dowad kuu daandoon.34 Nimakarub yi weng ne dowad kuu neweng yimin keri yemanban, kumban Yoonye weng dakmaan kuu yiib ne yaa anamandibka bobni yaa burudande bindok an-did. 35 Yoon kuu lem areb, namberenedeneen. Ye weng kuu nambiri arebkumbed yiib kuu aron dukmen nambirikuyaa dowaken kerenib kubiwen.

36 “Kumban ne dowad daandoon yemanmaambed Yoonbed ne dowad daandoonburudande darewoob arimbed kukei.Ne Ambembed deme kawoona awinaankuu yembed nenkowoona manaan yekorokbendi yeman kui. 37Ne Ambe yembedne nenkowoona manaan kuu ye kangkonne dowad daandoon. Kumban yiib kuu

Yoon 5:38 342 Yoon 6:14

ye weng yuudiib ye murubiayiib kuu mawedmimokban kerenib, 38 ye weng kuuwengambere kande yiib mimyob aomamuknimokban keriwen, amborom kuuAmbembed ne nenkowoonamanaan kuyaakuu yiibbed anam andenindo kii. 39 Yiibkuu God Ye Weng Karadmo kuu kimingkeandangkembirimaib kumbed wadkeri aronkorem yeman kandanuub manok andekamimaib. Kedi, God Ye Weng Karadmokee dakmeen kuu ne dowad dakmeen,40 kumban yiib kuu mene wadkeri kandidowad kuu ne yaa wunekariwen.

41 “Ne kuu karubbed kubewe amunandewime ande meenimokban, 42 kumbanyiib meeni kuu nekaad. Ne nekaad kuuGod ye mimyob dowakeniib yiib niindemaom ma angkokban keriwen. 43 Ne kuuAmbe yaromkonombed manaan, kumbanyiib kuu ne yaa anam ande awinindo.Kwane, yiib kuu karub mamaambed yekayaromkonombed mananeen kuu ye yaawengambere amun ande awinenaniibkii. 44 Yiib kuu karub yiib amborongaadyaambed neman karub amun andekubenoon kubenoon kamimaib. Kumbanyiib kuu yembedmo ye God ye dowakenyaambed doburubko nub yaa karub amunande kubendok andimokban. Kwaniyiibkowe, komarewa kere ne yaa anamanduwaniib?

45 “Kwani kowe, nembed Ambe yearinambo ari yiib wengyundandaniin andemeenaib. Yiibka mene anam andiwenkuu Moses kuu nub awandi ye karubkuyaa kowiwen kowe, Mosesbed yiibyaa kuu wengyundandaneen kii. 46 Yiibkuu Moses yaa anam anduniwen karen,ne yaa kangkon anam andiwen karen,amborom kuu Moses ye kuu ne dowadwongkoon kowe. 47 Kumban yiib kuuyembed wongkoon ande anam andunindokowe, komarewa angkon ne weng keedakmiin keyaa kee wengambere anamandaniib? Dowan.” andoon.

6Yesumbed 5,000iib Animan Bangkandoon(Mt 14:13-21, Mk 6:30-44, Lk 9:10-17)

1Kee kwanoon kuye yoman, Yesu kuu okbowan Galeli yara yanoon. (Kuu ok bowanTaiberias andimaib.) 2 Kwane, kadaareb

yemoon Yesu ye yoman winiwen, am-borom kuu wedmeniiwa yeka mamaa yedud kamimbed bob anikad korere ong-menaboona amun keriwen kowe. 3Kwane,Yesu kuu wene aangko kawene aangkokebed yaa ye kedmengkandeendan yoomdibiriwen. 4 Yuudan yi Burudandoon yeorok kuye aron kuu dia dore wenuun.

5 Kwane, Yesu kankoone wedmoonkuu kadaareb yemoon kuu yeyiib yaamenebiib kowe, Filip yaa kaamonenoon,“Animan kuu nimakarub keyi dowad kuukee kunayambed berengkanuub?” andoon.6 Yesu kuu yemeren ye meeni aom komokerandameen kuu yekaadkeroon, kumbanFilip ye komboon kaamoneni dowadmokwanandoon.

7 Kwane Filipbed inandunoon, “Woodkaning kaningiib ye deme kakman kanda-neeb kumbed karub mimim yi korem yianiman berengkaneeb kuu yi korem kuuembengmo ben ananiib.” andoon.

8 Kumban ye kedmengkandeenmanmaa Saimon Pita ye aagorok Endrumbedkankoone dakmoon, 9“Kei dana kee baali yeom angkoyiib okyiri oon embeng ayoowiibbenmonoon kumban, nimakarub koremkee nekwanuub kuu yimin keraanban kii.”andoon.

10 Kwane Yesumbed yedmoon, “Ni-makarub kuu awinandibko dibirime.”andoon. Kereekbonmo kowe nimakarubkorem kuu kwari dibiriwen. Karubmokimingki kuu 5,000iib areb. 11 Kwane,Yesumbed om kandene God yaa esoandekore nimakarub diberiib yaa yidowaken ane iib keraniib yaambedbangkandenmo yaroon. Kwane areb kuuokyiri oon kwangkon kwamune keroon.

12Kwane, yi korem kuu anenib mikmoneyimin keriwen kowe, Yesumbed ye ked-mengkandeendan yaa yedmoon, “Animankorondiwen ye dungkun dungkun kuu an-waubban kowe, ben wenorime.” andoon.13Kwane, om angkoyiib ane korondiwen yedungkun dungkun biwen kuu ben kabeddarewoob wad ayoowiib aom kambiriiweambonmo wirewonoon.

14 Kwane, nimakarub kuu kami yekamamaa dud kuu Yesumbed ongmoonawedmekorib yedmiwen, “Profesimandarewoob kuu okad yiri mananeenandimaib kuu anam kuu ye keiyo.”

Yoon 6:15 343 Yoon 6:38

andiwen. 15Kwane, nimakarub yi dowakenkuu Yesu kuu nende king kowem andemeeniwen kuu ye yekaadkeroon kowe,Yesu kuu yekirimo koronde aangko angkawonoon.

Yesu Ok Ari Dodkanmo Wonoon(Mt 14:22-33, Mk 6:45-56)

16 Mirikne wonoone ye kedmengkan-deendan kuu bowan yiri winiwen. 17Kwane,yi kuu wene ud motod aom aomnekoriwa,bowan kuu andowe yane ika Kapeenaumyaa yane weniib kumban, Yesu kuu yiyiibyaa mene durunde daboknindo kwanemiriknoon. 18Kwane, nuub darewoob wu-ruwoone ok ari kuu oknondok kameen.19 Kwane, ye kedmengkandeendan kuu uddomenmo weniib ye ambab kuu kilomitabenmeyiib areb kere wedmibka, Yesu kuuok ari dodkanmo meneen kowe, uni miindarewoob keriwen. 20 Kumban Yesumbedyi yaa yedmoon, “Unaib, nembed kei.” an-doon. 21Kwane, dowakeniib kerenib Yesunendenib motod aom kamoniib kumbederebnarimban kwane motod kuu yimbeddomenmo weniib kuye okbon yaa yarowirineen.

22 Kwane kuye awarimbed, kadaarebok yara kuyaa doriibdan kuu meenekaadkeriwen kuu motod mimo dobu-reen kumbed ye kedmengkandeendanyimbirimo Yesuyiibban motod aom kuuawune winiwen. 23 Kwane, Taiberiasdankuu yi motod yenambed yaro YarimanYesumbed animan be God yaa eso andebangkandoona aniwen ye yumbon yaawiribiwen. 24 Kwane, yikaadkeriwen kuuYesu yoom ye kedmengkandeendan yoomkuu kuyaamban keroona yi kuumotod aomaomne Yesu ande Kapeenaum yaa yaneonmenmo winiwen.

Yesu Kuu Wadkeri Ye Om25 Kwane ok bowan yarambed

wedmenekoriwa kaamoneniwen, “Ked-mengkandi korok, eb kuu keyaa kee aronkomo arimbed menewen?” andiwen.

26 Kwane, Yesumbed yi yaa inandundeyedmoon, “Nembed yiib yaa ke anammoyedmendaan kei, yiib kuu nembed yekamamaa ye dud kami ongmenabaan wedmi-wen kwande ne ande onmenmo yarokban.Yiib kuu animan anene yimin keroona ko-rondiwen kwandiwed kei. 27 Kwani kowe,arewa kere deendaneen ye animan ye

dowadbed deme awinaib. Kumban arewakere deendaanban ye animan ye dowadbeddeme awinime. Kukuuwadkeri aron koremye animan Karub Ye Mingkimbed konda-neen kui. Kedi, Ambe Godbed ye yaa kuudowakeniib kowene kine kowoonman kui.”andoon.

28 Kwane, yimbed kaamoniwen, “Komokomo deme God ye dowaken yaambed am-bangkanuub?” andiwen.

29Kwane Yesumbed inandundoon, “Godye dowaken ambangki yiib yaa kuu,yembed yedme kowoona monoonman yaaanam andime anded.” andoon.

30Kwane yimbed inandiwen, “Komo kamiyeka mamaa ye dud kuu ongmaneebkobwedmekorub, nub kuu eb yaa anam an-danuub? Kwani kowe komo kamaneeb?31 Nub awoya aman yiri kuu amiibban yeamboon angkambed om mena kuu ani-wen. God Ye Weng Karadmombed kwane‘Ewen arimbed yi yaaMosesbed omanimanbangkandoona aniwen.’ ande wongkoon.”andiwen.

32 Kwanandiiwe, Yesumbed yedmen-doon, “Nembed yiib yaa ke anammoyedmendaan kei, Ewen arimbed omaniman kuu yiib yaa bangkandoon kuuMosesbedban. Kukuu ne Ambe GodbedEwen arimbed om animan anam yiib yaabangkandimaan, 33 amborom kuu God yeom animan anam kuu Ewen arimbedkamenene okaddan yaa wadkeri kondi yekarub kui.” andoon.

34 Kwanandoone yimbed yedmeniwen,“Yariman, kwani kowe om animan keekwane nub yaa bangkandembere.” andi-wen.

35Kwane Yesumbed yi yaa yedmoon, “Nekuu wadkeri ye om animan. Kane kanem-bed ne yaa mananeen kuu ma mungi bob-naanban. Kane kanembed ne yaa anamandaneen kuu ma ok moom bobnaanban.36Kuned yiib yaa anukbed yedmendaan kuukamune ika yedmendaniin kei, yiib kuune kee wedmewiib kumban anam ande-waibban. 37 Nimakarub korem kane kanekuu ne Ambembed bangkawoon kuu ne yaamananiib. Kowe kanembed ne yaamonoonkuu dankarenainban.

38 “Ne kee Ewen arimbed kee kamanaankuu neka ne dowaken ambangki dowadminindo. Ne nenkowoona manaan ye Godye dowaken yaambed ambangkok manaan.

Yoon 6:39 344 Yoon 6:6539Yembed ne nenkowoona manaan ye Godye dowaken kuu kei, yembed ne yaa ben ka-woondan kuu mimo ma bikne nombaraan-ban, kwane wene aron yeenbon keraneeneyi korem ben yeedere wadkeri kondaniin.40Amborom kuu ne Ambe ye dowaken kuunimakarub korem kanembed ne yaa wed-mewe anam andaniib kuu wadkeri aronkoremyemankandaniib kowe. Kwane aronyeenbon yaambed yi kuu benkoobaniin.”andoon.

41 Ne kuu Ewen arimbed kamonoon yeom animan kui ande Yesumbed yedmoonkuye dowadbedYuudan kuu ye yaa andowekankowe daani yeman keriwen. 42 Kwaneyimbed yedmiwen, “Akee Yosef ye mingkiYesu kuiyoo? Ma, ye awodkia awaana kuunub nubkaad kuda. Komarewakob ne kuuEwen arimbed kamanaan ande yedmoonee?” andiwen.

43 Kwane Yesumbed inandoon, “Yi-ibkanmo kuyaom kankowe daani yemankeraib. 44Karub kanembed ye dowakenmone yaa mini kuu yiminban, Ambembedye inamen konaneene ne yaa mananeenkumbedmo. Kwane aron yeenbon arimbedye kuu nen yeedere wadkeri konaniin.45Profesidanbed wongkiwen kuu, ‘Yi koremkuu Godbed kedmengkandaneen.’ andewongkiwen kui. Karub kanembed Ambeye weng wengamberene ye kedmengkiawine kandaneen kuu ne yaa mananeen.46 Karub mimo kanembed Ambe kuu mawedmenindo, kumban karub mimo AmbeGod yaambed monoonman yembedmoAmbe kuu wedmenoon.

47 “Kowe nembed yiib yaa ke anammoyedmendaan kei, karub kanembed anamandoon kuu aron korem ye wadkeri kan-doon kii. 48 Ne kuu wadkeri ye om an-iman kii. 49 Yiib awoya aman yiri kuuamiibban ye amboon angka om mena ani-wen kumban yi kuu dukniwen. 50Kumbankekei Ewen arimbed kamonoon ye om an-iman kuu karub kanembed kee ananeenkuu bobnaanban. 51 Ne kuu wad doreenye om animan Ewen arimbed kamonoonkui. Kane kuu keye om ananeen kuu aronkorem dobaraneen. Om kee ne id kui.Kukuu okaddan korem yaa wadkeri dowadkondaniin.” andoon.

52 Kwane, Yuudan yikanmo kuyaomwengberenabiwen, “Karub kee komarewa

kere ye komkad kuu kondaneenkob nubkuu ananuub?” ande kamiwen.

53Kwane, Yesumbed yi yaa yedmendoon,“Nembed yiib yaa ke anammo yedmen-daan kei, yiib kuu Karub Ye Mingki yeidiib umkaniib anaibban keraniib kuu wad-keraibban. 54 Kowe, karub kanembed neidiib umkaniib ananeen kuu aron koremye wadkeri kandaneen, kwane aron yeen-bon arimbed ye kuu nen yeedere wad-keri konaniin. 55Amborom kuu ne id kuuaniman anam, ne umkan kuu ok anamkui. 56Karub kanembed ne idiib umkaniibananeen kuu ye kuu ne aom doreena nekuu ye aom doriin kii. 57Kwane, ne Ambewad doreenmanbed ne nenkonoona man-aan kowe, ne kuu wad doriin. Kwani kowe,kanembed ne idiib umkaniib yaambed anedobaraneen kuu wad doraneen. 58Keye omkee Ewen arimbed kamonoon kui. Yiibawoya aman yiri kuu om mena aniwenkumban dukniwen. Kumban kanembedom keyaambed ananeen kuu bobnaan-ban, aron korem korem wad dobaraneen.”andoon. 59 Yesumbed kee kwane ked-mengkande dakmoon kuu kurikuri ambibembeng Kapeenaum aombed dakmoon.

Yemoon Kuu Yesu Domonene Wenebiwen60Kwane dakmoone wengambiriwen kuu

ye kedmengkandeendan yemoonbed yed-miwen, “Keye kedmengki kuu yobdoodii.Kanembed kuyaa kuu awine kandaneen?”andiwen.

61Kwane, Yesu kuu yi mungkubmangkabkuu yekaadkeroon kowe kaamondoon,“Weng kee yiib yaa kaarundoonoo? 62Ma,yiib kuu Karub Ye Mingki kuu kamonoonyaa ika kuyaa kawananeene wedmaniibkuu komarewa meenaniib? 63Wadkeri kuuGod ye Kingkinbed kondimaan, karub yiaromkono kuu ma ambangkindeban. Yiibyaa ne idiib umkaniib anime ande dakmaankuye weng kuu kingkin kerekmenyeman, angkon wadkeri kandi yemankui. 64 Kumban yiib yena kuu anamandindo.” andoon. Kwanandoon amboromkuu andowiwen yirimbed Yesu kuu kanekanembed anam andaibbaniiwa kanembedambodanganeeniiwa kuu yekaadkeroonkowe. 65Kwane ika yedmoon, “Kuye dowadkuu yiib yaa kwamune daandaan kei, neyaa mini kuu karub ye dowakenmo kuu

Yoon 6:66 345 Yoon 7:19

yiminban, Ambembed yimin dowakeniibkonaneen kumbed yimin.” andoon.

66 Kwane, keye aron yaambed ye ked-mengkandeendan yemoon kuu ye yomanwini kuu koronde amonombe wenebiwen.

67 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan wad ayoob yaa kaamonen-doon, “Yiib kwangkon koronde wanaib-bankowoo?” andoon.

68Kwane, Pitambed inandoon, “Yariman,eb kuu wadkeri aron korem kondi yewengiib kowe, nub kuu koronde kane yaawananuub? 69Eb kuu God ye Karadmomanande kaadkere anam anduwen.” andoon.

70Kwane, Yesumbed inandoon, “Yiib wadayoowiib kuu nembed kingkaan kumban,yiib korem mimo kuyaa kuu awad arewakii!” andoon. 71Ye kuu Saimon Iskeriot yedana mingki Yudas ande dakmeen. Yudaskuu kedmengkandeendan wad ayoowiibkuyaa mim mamaa yembed amaan Yesuambodanganeenman kui.

7Kombon Aom Dobiri Ye Orokbon Yaa

Wonoon1 Keye yoman, Yudea aom yarebi kuu

korondoon, amborom kuu Yuudan yi ko-rok korokbed ye kuu aye kowem andekamiib kowe, kuye dowadbed Yesu kuuGaleli angka yareboon. 2 Kwane, Yuu-dan Kombon Aom Dobiri ye orokbon kuyearon kuu dia kerewenuun kowe, 3Yesu yedamanambed ye yaa yedmeniwen, “Eb kuukemaom kee koronde Yudea aom wenebkoeb yoman weniibdan kuu dud kami yekamamaa ebbed ongmenabaneeb kuu wed-menabime. 4 Kane kuu kidangka dobiriye karub kerande dowaken kerimaan kuuyemyeb biknende ambangkimokban. Dudkami yeka mamaa kwane ambangkaabkeroka okaddan korem yaa kuu ebka ko-rokbende.” andiwen. 5Kwanandiwen am-borom kuu Yesu ye damana kumbed ye yaaanam andunindo kowe.

6 Kwanikob Yesu kuu yi yaa yedmen-doon, “Ne aron minindo, mogeed, kum-ban yiib yaa kuu aron korem kuu yim-inmo. 7Okad kiridan kuu yiib yaa arudwan-dembirindeban kumban, ne yaa kuu arudwandembirimaib, amborom kuu yi arewakami kara yaa korokbende dakmiin kowe.8Yiib kuu orokbon kuyaa winime. Ne aron

kuu minindo kowe, ne kuu orokbon kuyaakuu wanainban.” andoon. 9 Kee kwaneyedmekore koronde Galeli angka kwanedoboroon.

10Kwane, Yesu ye damanambed orokbonyaa winiwen ye yoman kuu, Yesukuu yemyebbed orokbon yaa wonoon.11 Yuudan yi korok korokbed orokbonkuyaa kuu Yesu andenib onme kereknonib,“Karub ye kuu kunaya kee?” andekaamobiwen.

12 Kwane, kadaareb yemoon ku menenedbiwen kwaom kumbed yika man yiangkodmia yaa koraawengbed yedmenoonyedmenoon kamenabiib. Nimakarubyenambed kuu “Ye kuu karub amunaa.”andaiwa, kwane nimakarub yenambedkuu “Ye kuu nimakarub birande ab-don benweneenaa.” andaiwa kamiwen.13Kumban karub mim kanembed yaro dorenimakarub yemoon ku nedbiwen kuyaomkuu ma mongkod daande ye dowad madakmindo, amborom kuu yi kuu yi korokkorok yaa unendiwen kowe.

Orokbon Yaa Kedmengkandoon14 Orokbon yaron wedya doriwen

kumbed Yesumbed mene kurikuriboyambib darewoob ye kuuk aomaomdere andowe kedmengkandoon.15 Kedmengkandeena, Yuudan yi korokkorok kuu binangkanabenib dakmiwen,“Karub kuu siku ma winindo kumbed yekaadkeri kuu komarewa kaadkeroon kii?”andiwen.

16 Kwanandiiwe, Yesumbed man inan-dundoon, “Nembed kee kedmengkandiinkuune yaambedban. Nenenkowoonaman-aanman kuyaambed menebeen. 17 Karubkane kuu dowaken kerene Godbed yedowaken keroon yaa ambangkaneen kuu,nembed kee kedmengkandiin kuu Godyaambed monoon dee, neka ne meeni dak-miin dee kuu yekareb andangke yekaad-keraneen. 18 Karub kanembed yeka yearomkonombed dakmaneen kuu yeka yeaningko kankooni yeman. Kumban karubkanembed ye nenkowoona monoonmankuye aningko kankooni dowad ambangka-neen kuu anam anam ye karub, kowe yeyaa kuu dudanabiyiibban. 19Mosesbed yiibyaa amob kondoonoo? Eeyoo? Kumbanyiib mim kuyaa kane kane kuu amob kuu

Yoon 7:20 346 Yoon 7:41

awine kandindo. Komande ne kuu ayubkobobnok andiwed?” andoon.

20 Kwanandoone, kadaarebbed inan-duniwen, “Eb kuu kanembed andameenkii? Awad arewa kuu eb niindem aomdoreenii!” andiwen.

21 Kwane Yesumbed man inandoon,“Ne kuu dud kami yeka mamaa mimoongmaana yiib korem kuu binangkiwen.22 Mosesbed kuu yiib karub dana yikad wanabime andi ye weng kondoon.(Kumban anam kuu Mosesbedban, yiibawoya unyeman yirimbed andowiwen kii.)Kwani kowe, yiib kuu yiib karub dana yikad kuu Sabat aron arimbed wanabimaibkii. 23 Moses ye amob domokbaub andiye dowad kuu karub dana kad kuu Sabataron arimbed wanabimaib. Kwani kowe,komande yiib kuu nembed Sabat arimbedkarub ongmaana korem amun keroon kuyedowadbed ne yaa norin wanduwiwen?24 Kwani kowe, bunangkamo wedmenibwengyundaib. Kwane yorokmowengyundiye kerekmen yaambed wengyundime.”andoon.

Yesu Kuu Godbed Kinoona MonoonmanDee Ande Kamiwen

25 Kwane, Yerusalemdan yenambedkekane yedmiwen, “Karub kuu korokkorokbed ayem ande kamiib kuu keiyoo?26 Kedi, ye kuu kadaareb yi arinambo aridakmeen kumban, korok korokbed kuu yeyaa weng ma inande yedmenindo. Kowe,Yesu kuu Godbed Kinoona MonoonmanKeresu kui ande meedmuub ye karub kuuyikaadkeriwen dee? 27 Godbed KinoonaMonoonman Keresu kuu mananeen kuu,ye kambong kuu kane kuu karub koremkuu koron keraniib kumban, karub keyekambong kuu nubkaadkeruwen.” andiwen.

28 Kwane, Yesu kuu kurikuri boyambibdarewoob ye kuuk aom kedmengkandeenyaambed inande baande yedmoon, “Nekuu yiibkaadkeriwenoo? Ne kambongkangkon yiibkaadkeriwenoo? Ne kiri man-aan kuu ne kabamoon minindo, kuned nenenkowoona manaanman kuu anam. Yekuu yiibkaadban, 29kumban ye kuu nekaad,amborom kuu ne kuu ye yaambedmanaan,yembednenkowoonamanaankii.” andoon.

30Kwane, yi kuuYesu awinenande kamiibkumban, yiminban keriwen, amborom kuuye awineni ye aron kerindo kowe. 31Kuned

nimakarub yemoon kuu ye yaa anam andi-wen. Kwane yimbed yedmiwen, “Godbedkinaneena mananeenman Keresu kuu yekuu Yesu kee burudande yeka mamaa yedud kami yemoon yemoon kamaneen dee?Kowe Yesu kuu Keresu dee?” andiwen.

32Kadaareb kuu Yesu ye dowad kwamunekoraaweng dakmenabiiwa Farisidanwengamberekoriwa, kurikuri boyambibdarewoob ye ooni ye ana nangmidanben nongkobiiwe mene Yesu awinenokminiwen.

33Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ne kuuyiib yoom aron doboobban dobaraniin.Kwanekori, ne nenkowoona manaanmankuyaa yeyiib yaa wananiin. 34 Yiib kuune ande kereknaniib kumban, yiib kuune wedmewaibban. Angkon nembedwananiin kuyaa kuu yiib kuu winindebankeraniib.” andoon.

35 Kwane Yuudan yi korok korok kuuyikanmo dakmenabe yedmiwen, “Nubbedwenenub ye wedmenaubban yaa kuu ku-naya wanandamoned kii? Nub karubbuyokbayok kere Gurik yi kambong kam-bong yaa dobiriweniib yaa wene Gurikdanyaa kedmengkandanded dee? 36 Yembedkwane yedmoon kuu nub kuu ye andekereknanuub kuu wedmenaubban, kwaneye wananeen kuyaa kuu winindeban ker-anuub kwanandoon kuye id kuu komo?”andiwen.

37 Kwane, orokbon ye aronki yeenbonkuu darewoob arimbed kowe, kuyaron kuuYesu yaro dorene naawon baande yed-moon, “Kane kanembed ok moom bobni-wen kuu ne yaa mene ok anime. 38Kwane,kane kanembed ne yaa anam andaniib kuuGod Ye Weng Karadmo aom wongkiwenareb kuu yi mimyob aombed wadkeri okkuu iringkobanuun.” andoon. 39Kee kwaneyedmoon kuu Kingkin Karadmo anded.Kane kanembed ye yaa anam andiwen kuukandaniib. Kuye aron yaa kuu KingkinKaradmo kuu kondindo, amborom kuuYesu kuu bobne yeedere nambiri ye yum-bon yaa winindo kowe.

40 Kwane, yembed dakmeen kuuwengamberekorib, karub yenambedyedmiwen, “Kwana kowe, anam kuuprofesiman darewoob kiyoo!” andiwen.41 Kwane karub yenambed yedmiwen,“Godbed Kinoona Monoonman Keresu kuu

Yoon 7:42 347 Yoon 8:12

ye kei.” andiwen. Kwane karub yenambedyedmiwen, “Godbed kinaneena mana-neenman Keresu kuu Galeli angkambedmananeenoo? Dowan! 42 God Ye WengKaradmombed kwane ande wongkoon kuuGodbed kinaneena mananeenman Keresukuu Dewid ye awo awoya aman ari kui.Kwane, Dewidbed doboroon ye kambongBetlehem yaambed woonanuun kui. Kowe,ye kuyoo? Dowan kii!” andiwen. 43Kowe,nimakarub korem kuu mene nedbiwenkuyaom kuu Yesu ye dowadbed wengbereandokbiwen. 44 Karub yena kuu Yesuawinenandamiib kumban, ye yaa karubmim ma awinenindo.

Yuudan Yi Korok Korok Yi AnamAndinban45 Kwane, kurikuri boyambib darewoob

ooni ye ana nangmidan kuu God dore Yu-udan dore wedyiri dobiridan yi korok ko-rokiib Farisidaniib yaa ika winiiwe korokkorokbed kaamonendiwen, “KomoyiibkobYesu kuu nenmonokban keriib kee?” andi-wen.

46Kwane, ana nangmidanbed inandundi-wen, “Karub ma kanembed yembed dak-meen kamune ye kiwaan kuu dakmimok-ban.” andiiwe, 47 Farisidanbed yedmiwen,“Kwani kowe, yembed yiib kangkon bi-rande ben ereknewandundoon manoka?48 Yiib kuu ma yiibkaadkeriiwa korok ko-rok o Farisiman mimo awene ma Yesu yaaanam andoonoo? Dowan! 49Kadaareb keeMoses ye amob kuuma yikaadkerindo keri-iwe, God ye butun kuu yi ari kowoon kii.”andiwen.

50 Kwane, Farisiman maa Nikodemuskuu aron maa anuk Yesuyiib yaa wonoonkumbed, ye amborongaad yaa yedmoon,51 “Kwani kowe, nub amobbed yedmoonkuu karub komo kamoon yeweng kuu yekadakmaneene kaadkerekoruwed dabab konikuu yimin.” andoon.

52 Kwane yimbed inandiwen, “Kwanikowe, eb kwangkon Galelimanoo? GodYe Weng aom kuu ongme andangkekaadkere ebka wedme. Profesiman kuuGaleli angkambedmamananeen andindo.”andiwen.* 53 Kwane karub korem kuu yiambiwoom wenebiwen.

8Nenem Kameen Ye Wonong

1 Kumban Yesu kuu aangko Olif angkawonoon. 2 Kwane amkimo kaimbed Yesukuu ika kurikuri boyambib darewoob yekuuk aom monoone, nimakarub korembedye kuu kanawanewandiiwe, dibere andoweyi yaa kedmengkandoon.

3 Kwane, Farisidan yoom Yuudan yiamob kedmengkandidan yoombedwonongnenembon yirimbed awinende nenmini-wen. Kwane, nenmene nimakarub kuunedbiwen kuyi arinambo ari domondiiwadoburuuna, 4 kwane Yesu yaa yedmeni-wen, “Kedmengkandi korok ee, wonongkee nenembon yirimbed awinenduwen.5 Kowe Moses ye amobbed kwanime an-doon kuu wonong kee botbed barambereweene kowi yeman. Kowe yu dowad kuueb komo andundaneeb?” andiwen. 6Yi kaa-moni kumbed ye kuu kebenenub, kwanekuyaambed nenwene kangdod kerunemande meeniwen.

Kumban Yesu kuu ambokibine,dingkiodbed okad yiri wongkanaana, 7 yeyaa kwane kaamobenibmo kamiiwa, yarokorok kankoone yi yaa yedmendoon, “Yiibmim kane ye kuu ambarakmiyiibban kuuyedin bot kande yu yaa korare wok.”andekore, 8ye kuu ika okad yiri ambokibinewongkaan.

9 Kwane, yi kuu ye weng wengambiri-weniib kuu karub aamkonodandin wenebi-iwe, kwane kobkandidan yi korem kuumimo mimo wenebe dowan kere, kuri kuuYesu yoom wonong kuyoommo domondi-wen.

10 Kowe Yesu kuu yaro dore wonongkuyaa kaamondoon, “Karub korem kuukuna? Ub yaa dabab ma kabdindoyoo?”andoona, 11yumbed inanduneen, “Yariman,dowan.” andeen.

Anduune, Yesumbed yedmendoon,“Kwani kowe, nangkon ub yaa dababkabdainban. Kumban wene, ub ambarakmidobiri kara kuu deerewande.” andoon.

Yesu Kuu Okaddan Korem Yi Nambiri12 Kwane, Yesumbed nedbiwendan yaa

ika dakmoon, “Ne kuu okaddan ye nambirikii. Kowe kanembed ne yoman mananeen

* 7:52: Buk Yoon yemoon kurin kurin wongkiwen kuu 7:53bed wene 8:11 kuyiibban.

Yoon 8:13 348 Yoon 8:34

kuu kumun aom wanaanban kuned wad-keri ye nambiri kandaneen.” andoon.

13 Kwane Farisidanbed Yesu yaa yedmi-wen, “Ebbed ebka ebmeren dakmeeb kowe,kangdod aom anam kerindeban.” andiwen.

14 Kwane, Yesumbed neman inan-dundoon, “Neka nemeren dakmaniinkwangkon kangdod aom anam keraneen,amborom kuu ne kuu kunayambedmanaaniiwa angkon kunaya wananiiniiwakuu nekaad kowe. Yiib kuned kuune kunayambed manaaniiwa kunayawananiiniiwa kuye inamen kuned kuuyiibkaadban. 15 Yiib kuu karub yi inamenyaambedmo wengyundimaib. Kumban nekuu karub kane yaa ma wengyundokban.16 Kumban nembed wengyundaniin kuuweng yorokmo ongmaniin, amboromkuu ne kuu ne kirimomban, ne kuu nenenkowoona manaanman Nambe yaadoriin kowe. 17 Yiibka yiib amob aombedyedmoon kuu karub ayoobbed dakmi kuukangdod aom anam keraneen andoon. 18Nekuu neka nemeren dakmiina, Ambembedne nenkowoona manaanman kwangkon yekuu ne kerekmen dowad kuu dakmeen.”andoon.

19 Kwanandoone, yimbed kaamoneni-wen, “Eb ambe kuu kuna?” andiwen.

Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Yiib kuu ne yoom ne Ambe yoom kuu yiibkoron. Kwane kuu ne kuu yiibkaadkeraniibkuu Ambe kwangkon yiibkaadkeraniib.”andoon. 20Kee kwane kedmengkande dak-moon kuu kurikuri boyambib darewoobye kuuk aom God yaa kubi ye od benmenebangkanimaib ye yumbon yaambed doberedakmoon. Kumban karub mim kanembedye awinenindo, amborom kuu ye awineniyaron kuu minindo kowe.

21Kwane, Yesumbed yi yaa angkon yed-moon, “Wananiin kowe yiib kuu ne andekereknaniib kumban, yiib kuu ambarak-mimaib kumbed duknaniib. Kwane, nem-bed wananiin yaa kuu yiib manaibban.”andoon.

22 Kwanandoon kowe, Yuudan yi ko-rok korokbed yedmiwen, “Yembed yed-moon kuu yembed wananeen kuyaa kuunub kuu wanaubban kuye meeni id kuu,yeka yemeren aye kowandameenkob dee?”andiwen.

23 Kumban Yesumbed inandundoon,“Yiib kuu kiridan, ne kuu arimbedmanaan.Yiib kuu okad kirikeedan. Ma, ne kuuokad kirikee ye karubban. 24 Yiib kuuambarakmimaib kumbed duknaniib kuukwanandaan kii. Kedi, ne kuu kaneandimain yaa anam andokban keraniibkuu, anamaa, yiib kuu ambarakmimaibkumbed duknaniib.” andoon.

25 Kwane yimbed kaamoniwen, “Eb kuukane?” andiwen.

Kwane Yesumbed inandundoon, “Nekane kuu, anukbed kuu dakmenmomeniin kui. 26Ne kuu yiib yaa wengyundiyemooniib kumban ne nenkowoonamanaanman, ye kuu anam kii. Ye yaambedwengambaraan kumbedmo kwane okadkiridan yaa dakmimain.” andoon.

27Yesu ye Ambe ye dowad andene dak-meen kuu yikaadkerunindo. 28 KwanikobYesumbed yedmoon, “Yiibbed KarubYe Mingki at ming ari kankoonaniibkuyaambed, ne kuu kane andimain kuuyiibkaadkeraniib. Kwananeene angkon ariyiibkaadkeraniib kuu ne ambangki koremkuu ne kabamoonmomban, Ambembedkomo kedmengkawoon kumbedmo dak-mimain kui. 29 Kwane ne nenkowoonamanaanman kuu ne domowindo, neyiibyaa doreen, amborom kuu nembed am-bangkimain kuu yembed kubi dowakeniibkeroon yaambed awinaan kowe.” andoon.30 Yesu kuu kwane dakmeene nimakarubyemoon kuu ye yaa anam andiwen.

Abraham Ye Awoya Ari Kuu Kane?31Kwane, YesumbedYuudan ye yaa anam

andiwen yaa yedmoon, “Yiib kane kane nekedmengkandi wengambere awine kandiibkuu yiib kuu ne kedmengkandiindan anamkii. 32 Kwane, yiib kuu anam anam yaayiibkaadkeraniiwe anam anam yaambedGodbed yiib dudbaraneen kii.” andoon.

33 Kwane yimbed inandiwen, “Nub kuuAbraham ye awoya kei. Kowe, nub kuukarub mamaa ye dabderem yiri dobere yedememo awinembiri yaa ma yerengkindo.Kowe komande nub yaa kuu Godbed nubdudbaraneen ande yedmewen?” andiwen.

34 Kwane, Yesumbed inandundoon,“Nembed yiib yaa ke anammo yedmendaankei, karub korem kanembed ambarakmoonkuu ambarakmimbed ye yenboone, yekuu ambarakmi ye dabderem yiri dobere

Yoon 8:35 349 Yoon 8:55

ambarakmi ye dememo awinembiri yekarub keroon. 35 Kedi, dabderem yiridobere dememo awinembiri ye karubkuu ye kuu ye yariman ye dana arebbankowe, ye yariman ye nimadana yaa kuuye yumboniibban, kumban yariman yedana kuu dowan kerindeban ye yumboniib.36 Kwani kowe, Dana Mingkimbed yiibdudbaraneen kuu, anamaa, ambarakmiye yenbi yiib yaa kuu korem dowankeraneen. 37 Yiib kuu Abraham ye awoyaari kuu nekaadkeraan kumban, yiib kuu nekedmengkandi awine kandindo kowe, yiibkuu ne yaa aye kowi ye inamen kowiwen.38Ne Ambembed ye kerebiri arimbed komowedmaan kuu yiib yaa ku dakmendiin kui.Kwane, yiib ambembed komo yedmendoonkuu yiib kamune ambangkimaib kui.”andoon.

39 Kwane yimbed inandiwen, “Abrahamkuu nub ambe kii!” andiwen.

Kwanandiiwe Yesumbed yedmendoon,“Yiib kuu Abraham ye awoya ari keriwenkaren, yembed ambangkoonkin kwanekamimaib karen. 40 Ne kuu anam anamkuu God yaambed wengambaraan kuu yiibyaa dakmaan, kumban yiib kuu ne yaa ayekowi ye inamen darewoowiib kowiwen.Abraham kuu kamune ma ambangkindo.41Yiib kuu yiib awodkimbed awinoonkinmokwane kamimaib.” andoon.

Kwane, Yuudan inandiwen, “Nub kuunenem danambanaa! God yembedmo kuunub Ambe kii!” andiwen.

Seten Ye Meed Kuu Kane?42Kwane, Yesumbed yi yaa inandundoon,

“God kuu yiib Ambe kuu anam keraneenkuu yiib kuu ne yaa mimyob dowaken kee-waniib, amborom kuu ne kuu God yaambedmanaan kowe. Ne kuu ne kabamoonminindo. Ne kuu yembed nenkowoonkobmanaan. 43Yiib kuu komoyiibkob, ne dakmiye id kuu ongme kaadkeruwindo? Yiibkwane keriwen amborom kuu yiib kuu neweng dakmi kuu wengambere awininde-ban keriwen kowe. 44Kwani kowe yiib kuuyiib ambe Seten ye meed kii, kwane yiibambe kuye dowaken yaamo awine kan-wenemberem ande kamimaib kii. Ye kuuandowoon yirimbed kumka kuman yen-bandi ye karub. Ye kuu anam anam yaa aw-inindeban, amborom kuu ye niindem aom

kuu anamiibban kowe. Kwane dudanabikuu ye weng anam, amborom kuu ye kuududanabi ye karub, kwane ye kuu dudanabikoremkuye awodki kowe. 45Kuned nembedanam anam kuu yedmendaan kumbed yiibkuu ne yaa anam andewimokban. 46 Yiibkuyaa kuu kanembed ne kuu ma ambarak-mewen ande korokbendaneen? Dowan!Kwane, nembed anam anam kuu dakmi-main kowe, komande ne yaa anam an-dewimokban? 47Kane ye kuu God ye karubkeroon kuuGod yewengwengambirimaan.Kwani kowe, yiib kuu wengambere awinekandimokban ye id kuu, yiib kuu God yekaruwa nimayamban kowe.” andoon.

Yesu Yeka Koromone Inandoon48Kwanandoone, Yuudanbeddamangkane

inandiwen, “Kwani kowe, nubbed keyedmuub kei, eb kuu Samariaman, eb kuuawad arewayiib ibnebdoon kii! Anamoo?”andiwen.

49 Kwane Yesumbed inandundoon, “Nekuu awad arewambed ma ibnewindo. Nekuu ne Ambe ye aningko kankoonaan kum-ban, yiib kuu ne aningko kan kubuniwen.50 Ne kuu neka nambiri kandi dowad on-mokban. God yembed ne yaa nambirikawi ye kiwaan onmimaan. Yembedmowengyundandimaan. 51Nembed yiib yaa keanammo yedmendaan kei, karub kanem-bed ne kedmengkandi yaa awine kanda-neen kuu bobnaanban.” andoon.

52Kwanandoone, Yuudanbed yedmiwen,“Kedi, kwamune dakmewen kowe anammonub nubkaadkeruwen kuu eb kuu awadarewayiib ibnebdoon kii! Nub awo Abra-ham kuu bobnoon kuda. Kwane profesidankwangkon kwaniwen kuda. Kumban ebbedkuu karub kanembed ne kedmengkandiyaa awine kandaneen kuu bobnaanban an-deewoo? 53 Ebbed nub awo Abraham bu-rudande darewoob kerewenoo? Ye yoomprofesidan yoom dukniwen. Kowe, ebbedmeeneeb kuu eb kane?” andiwen.

54Kwane Yesumbed inandundoon, “Nekanemeren nambiri kowaniin kuu idiibbankeraneen. Kumban ne Ambe kui, yiibbednub God ande yedmiib kumbed naningkokankoonoon. 55Ye kuu yiib koron kumbanye kuu ne nekaad. Kwane God kuu nenekaadban andaniin kuuyiibbeddudanabi-maib kwamune keraniin. Kumban ye kuune nekaadkereni, ye wengmo wengambere

Yoon 8:56 350 Yoon 9:19

awine kandimain. 56Yiib awo Abraham kuunemini aron wedmoon kuu kubi darewoobkeroon. Kee wedmoon kuu ye kuu dowak-eniib keroon.” andoon.

57Kwane, Yuudanbed Yesu yaa yedmeni-wen, “Eb weeb kuu 50 ari ma daanindokumbed Abraham kuu wedmenaan andeebdeeka?” andiwen.

58 Kwanandiiwe Yesumbed inandoon,“Nembed yiib yaa ke anammo yedmendaankei, Abraham kuu woonindombed ne kuudobaraan.” andoon.

59Kwanandoon kowe, yi kuu Yesu ayandebot yiri ben barambarandamiiwe, Yesukuu yaro bikne wenene kurikuri boyam-bib darewoob ye kuuk aombed domondewonoon.

9Indob Tutnoonman Kuu Ongmoon

1 Kwane, Yesu wenone karub wooneenyaambed indob tutnoon kuu wedmenoon.2Kwane, Yesu ye kedmengkandeendanbedkaamoniwen, “Kedmengkandi korok,karub kee wooneen yaambed indobtutnoon kuu arian yi ambarakmimbeddee, karub yeka ye ambarakmimbed dee?”andiwen.

3 Kwane Yesumbed inandoon, “Indobtutnoon kuu karub kuye ambarak-mimbedban, arian yi ambarakmimbed-ban. Kee kwanoon kuu ye wadkeriyaa God ye aromkono korokbi dowadkeroon. 4 Aronbed namberemoon areb,denekmen aroniib angkuun kumbed nenenkowoona manaan ye God ye deme kuuambangkem. Kwane amaan miriknemoonarebdenekmenaroniibbankeraneenkowe,nimakarub kuu deme kuu awinindebankeraniib. 5 Ne kuu okad kiri dobaraanye aron kuyaom kuu ne kuu okaddan yinambiri kui.” andoon.

6 Yesumbed kee kwane yedmoon yeyoman kuu okad yiri kamok darene,ongkeb kumbed birin ongme kan-dene karub kuye indob yaa kowekore7yedmenoon, “Wene, Sailoom ok wumbonyiri ambe are.” andoon. (Sailoom ye wengid kuu “Yedme kowoona wonoon.”) Kwanekarub kuu wene amboone indob kuunandoona kerekanmo ambiwoom wonoon.

8 Wonoone, yambib dia dobirimaibdanyoomye dibere eekmimaanwedmenimaib-dan yoom kuu wedmenenib dakmiwen,

“Karub kuu eekmimaan kukuiyoo?” andi-wen. 9Kwane yenambed “Ye kuiyaa.” andi-iwe, yenambed kuu “Yemurubia areb kum-ban karub mamaa.” andiiwe kamiwen.

Karub indob tut amun keroon kumbedyedmoon, “Ne kuu ne kei.” andoon.

10 Kwane yimbed yedmiwen, “Komokeroonkob eb indob kuu nandoon?”andiwen.

11 Kwane yembed inandundoon, “Karubkuu Yesu ande yedmimaib kumbed birinongmene ne indob yaa kowekore, ne yaayedmoon, ‘Wene Sailoom ok wumbon yiriambe.’ andoon kowe, wene ambaankob neindob kuu nandoone ne kee kereknain.”andoon.

12Kwane yimbed karub kuyaa kaamoni-wen, “Karub kuu ye kuu kuna?” andiiwe,“Ne kaadban.” ande inandundoon.

Farisidanbed Ongmoon Ye Dowad Yunbi-wen

13Kwane, indob tut ye karub kuu yimbedFarisidaniib yaa nenwiniwen. 14Yesumbedbirin ongmene indob tut karub yaa koweneongmoone amun keroon kuye aron kuuSabat aron arimbed. 15Kwanakob Farisidankangkon ye yaa ye indob ongmoon yedowad kaamoneniiwe, karub kumbed inan-dundoon, “Yembed birin kandene ne indobyaa kowoone wene okambaan kumbed nekuu kereknain.” andoon.

16 Kwanandoone, Farisidan yenambedyedmiwen, “Karub kuu Sabat aron yeamowamob kuu awinindo kowe, yekuu God yaambed minindo.” andiiwe,yenambed yedmiwen, “Ambarakmi yekarub kuu komarewa yeka mamaa yedud kami ongmenabaneen? Dowan!”andiwen. Kwane, yikanmo kumaomkuu andokbiwen. 17 Kwane, karubkuyaa ika kaamoneniwen, “Ye kuu ebindob ongmoon kowe, ye dowad komoandaneeb?” andiwen.

Kwane, karub kumbed man inandun-doon, “Ye kuu profesiman.” andoon.

18 Kumban Yuudan yi korok korok kuukarub kuu anuk kuu ye indob kuu tutkeroon ande ma anam andunindo. Kowekarub kuye ambe ena weng yuk yedmekeendiiwa miniwen. 19 Kwane, korok ko-rokbed kaamondiwen, “Karub kee yiibdana mingki kuiyoo? Yiibbed kwaneyedmimaib kuu wooneen yaambed indob

Yoon 9:20 351 Yoon 9:41

tut keroon ye karub kukeiyoo? Komokeroonkob ye kuu wedme kereknoon?”andiwen.

20 Kwane ambe enambed inandiwen,“Nub nubkaad karub kee nub dana kii.Kowe ye kuu wooneen kuu indob tutkwane wooneen. 21 Kumban komarewakere ye indob kuu nandoon kuu nubkoron. Kanembed ye indob kuu nandoonkangkon nub koron. Kowe yeka yeyaambed kaamonenime, ye kuu amnoonkowe yeka ye dowad dakmi kuu yimin.”andiwen. 22 Karub kuye ambe ena kuukwane yedmiwen amborom kuu Yuudan yikorok korok yaa unendiwen kowe. Yuudanyi korok korokbedwengmimokeriwenkuukane kanembed Godbed Kinoona Monoon-man kuu Yesu kui ande yedmaneen kuyekarub kuu kurikuri ambiwoom wini kuudankoraraniib. 23 Kwanikob ye ambe enakuu “Amnoon kowe ye yaa kaamonenime.”ande yedmiwen.

24 Kwane, korok korokbed karub indobtut wooneen kuyaa angkon ika baandiiwemonoone yedmeniwen, “God ye arinamboarimbed weng anammo dakme. Nubkaadkuu ku dakmeeb ye karub kuu ambarakmikarub kui.” andiwen.

25 Kwane, karub kumbed inandundoon,“Ye kuu ambarakmi karub deeyo kuu nenekaadban kumban, nembed nekaadker-aan kuu ne kuu indob tut kumban kibik keene kuu kerekne wedmiin.” andoon.

26Kwane yimbed ye yaa kaamoneniwen,“Ye kuu eb yaa kuu komo kamebdoon?Kwane eb indob kuu komo kere nandoon?”andiwen.

27 Kwane yembed inandundoon, “Anukyaa yedmendaan kumban yiib kuuwengambirindo. Komo dowad yiibkuu angkon ika wengamberem andi-wed? Kwani kowe, yiib kwangkon yekedmengkandeendan kerandiwedoo?”andoon.

28 Kwane, yimbed ye yaa arandarunenongdomatom ande yedmiwen, “Eb kunedkuu karub kuye kedmengkandeenman kui.Ma, nub kuu Moses ye kedmengkandi aw-inidan kuda. 29Nubbed nubkaad kuu Mosesyaa kuu Godbed dakmoon kumban, karubkeyiib kee ye kuu kunayambed monoonkuu ma nubkaadkerindo.” andiwen.

30 Kwane, karub kumbed inandundoon,“Ai, binangkaan amborom kuu ye kuu ku-nayambed monoon kuu yiib yiibkaadbankumban, ne indob tut kuu yembed nan-doon. 31 Nub nubkaad kui, God kuu am-barakmidan yaa kuu wengamberendimok-ban. Kumban God ye kerekmen ye ki-waan ari doriibdan kwane Godbed dowak-eniib keroon yaa awinimaib kuu Godbedwengamberendimaan. 32Karub woonimaibyaambed indob tut kuu karub mim kanem-bed ma nandoona kerekne wedmoon andema yedmindo. 33 Kwani kowe, karub keeGod yaambed minindo karen kuu keka-mune kuu ma ongmaanban karen.” an-doon.

34 Kuye kerekmen kuu yimbed inandi-wen, “Eb kuu ambarakmi ye niindemaombed wooneen. Kamune kumbed ebbednub yaa kedmengkandandewedoo?” andi-wen. Andenib kurikuri ambib embengaombed dankorariwen.

Kingkin Ye Kerekmen Ye Indob Tut35 Kwane, Yesu wengamboroonka karub

kuu dankorariwen kowe, ye kuu wene du-runene wedmenekore kaamonenoon, “Ebkuu Karub Ye Mingki yaa kuu anam an-dewenoo?” andoon.

36Kwane, karub kumbed kaamonenoon,“Ye kuu kane? Yedmewebko ye yaa anamanda.” andoon.

37Kwane, Yesumbed yedmoon, “Karub yekuyiib kuu kibireb wedmeneeb. Anamaa,yembed eb yaa ke daabdeen kei.” andoon.

38 Kwane, karub kumbed Yesu yaa yed-menoon, “Yariman, ne eb yaa anam an-daan.” andekore, ye yaa bumangke ye an-ingko kankoonoon.

39 Kwane, Yesumbed yedmoon,“Wengyundi dowadbed ne kuu okad yirimanaan. Kwanako indob tut kuu wedmi-iwo, yena wedmiib kuu tut kerewonoko.”andoon.

40Kwane, Farisidan yena kuu kee kwaneYesu wengambereniwen kowe kaamoneni-wen, “Komarewa kii? Nub kwangkon indobtutnuwenkowoo?” andiwen.

41Kwane, Yesumbed yedmoon, “Yiib kuuindob tutniwen karen kuu ambarakmi yedabab yiib yaa daboknindo karen. Kum-ban yiib kuu yimin kereknaub andiib kowe,yiib ambarakmi ye dabab kuu angkeen.”andoon.

Yoon 10:1 352 Yoon 10:25

10Sibi Ooni Ye Yariman Ye Ooni Kerekmen

1 “Nembed yiib yaa ke anammo yed-mendaan kei, karub kanembed sibi kuubot kuuk wiriniwen ye ambongkombedaomdorokban keraneen kerene kiwaanyenambed aomdaraneen kuu yid biye karub kii. 2 Karub ambongkombedaomdirimaan kuu sibi yi ooni ye karub kui.3Kowe, ye dowadbed ambongko oonimaanye karub kuu ambongko nandimaan.Kwane, sibi kuu yi ooni ye karub ye wengyuud kumbed wengambaraniib kuu yeyiibyaa winimaib. Kwane, yi aningkombedbaande ben angkanimaan. 4Kwane, ye sibibaande ben angkadirimaan kuu yembedyi kuu arine ben winimaan. Ye wengyuud kuu yi yikaad kowe, wengambereye yoman winimaib. 5 Kumban yi kuunorod karub ye yoman kuu wanaibban,yi kuu koronde kirokmone wenebaniib,amborom kuu norod karub ye weng yuudkuu wengambere kaadkerunaibban kowe.”andoon. 6 Yesumbed kuruwak wengbeddakmoon kumban nimakarub yoom korokkorok yoomkuu yi yaa komo daandeen kuukaadkerunindo.

7 Kwani kowe, Yesumbed ika yedmen-doon, “Nembed yiib yaa ke anammo yed-mendaan kei, ne kuu sibi yi ambongko.8Korem kane kane yidin miniwen kuu yidbenabidan kowe, sibi kuu yi wengwengam-bere awine kandindo. 9Ne kuu ambongkokowe, kane kanembed ne yaambed awu-daraniib kuu, yi kuu bobni yaa burudandebindaneen. Kwane, yi kuu awune angkaneyeedaraniiwe animbon amun yaa ben-wananiine animamaniib. 10Yid karub min-imaan kuu yid biyiib yenbandiyiib mon-mariyiib ye dowadbed minimaan. Kum-ban ne manaan kuyiib kuu yi kuu wadkerikumundinmo kandime andi ye dowadbedmanaan.

11 “Ne kuu sibi ooni yariman amun. Sibiooni yariman amun kuu sibi yi dowadbedye wadkeri kondaneen. 12 Araben meneooni karub kuu sibi yariman arebban.Ye kuu od dowadmo deme awinimaankowe, dura anon wedmaana manaana, sibidomonde kombiri winimaan. Kwanaanadura anonbed yenbandaane yena kuu benbuyokbayok kerimaib. 13Karub kuu araben

dememankowe, ye kuu sibi yaameenimok-ban, kombere winimaan.

14-15 “Ne kuu sibi ooni yariman amun.Ambe kuu ne nekaad angkon ne kuu Ambeye yekaad kamune areb kuu, ne sibi kuunekaad, angkon ne kuu yi yikaad. Kowe, nesibi dowadbed ne wadkeri kondaniin. 16Nekuu sibi yena kuuk kemaomban, kwangkonyi kuu ben kuuk kemaom ben awudaraniin.Kwane, yi korem kuu sibi ooni yarimanmimo keraniib, sibi yi kuu dabokne mimokeraniib. Kwane, ne weng yuud yaa kuu yikorem wengambaraniib.

17 “Ne Ambembed ne yaa mimyobdowaken keewoon, amborom kuu nekane wadkeri yiri kankowaniin, ika kandekankooni dowadbed. 18 Karub maambedne yaa ne wadkeri kandi kuu yiminban,kumban neka ne inamen ongmekorid yirikankowaniin. Ne kuu yimin kwani yearomkonoyiib kui, kandune yiri kowiyiibye aromkonoyiiwa, ika kankooniyiib yearomkonoyiiwa kui. Kwane, wadkeri yirikan kowekore ika kande kankoone andiye weng kuu Ambembed ne yaa kawoon.”andoon.

19 Weng kee wengambiriweniib kuuYuudan kuu ika wengbere andokbiwen.20 Kwane, yi yemoonbed yedmiwen,“Ye kuu awad arewambed ibnenoonakorem warudki keroon kowe, ye wengkuu wengamberenaubban.” andiwen.21Kumban yi yenambed yedmiwen, “Awadarewambed ibnenoonman kuu kamunedakmaanban. Kwane, awad arewambedibnenoonmankuu indob tut nandaneenoo?Dowan!” andiwen.

Yesu Yoom Ambe God Yoom Kuu Mimo22 Yuruk yaron kuyaa kuu, Yerusalem

aom kuu Kurikuri Boyambib DarewoobGod Yaa Kowiwen ye orokbon aron kereen.23 Kowe, Yesu kuu kurikuri boyambibdarewoob ye kuuk aom Solomon yebot dongka emekdembon yiri yareena,24 Yuudan Yesuyiib yaa mene nedbekanawanewandenib kaamoneniwen, “Ebkuu kane ande meedmuub wene arondoboob kereen kii! Eb kuu Godbed KinoonaMenewenman Keresu keroka, ongme idmoyedmende.” andiwen.

25 Kwanandiiwe, Yesumbed man inan-doon, “Ne kuu kane kuu yiib yaa yedmen-daan. Kumban yiib kuu ma anam andindo.

Yoon 10:26 353 Yoon 11:9

God yaromkono wedmi yeman nembed neAmbe yaambed ongmimain kuu ne dowaddakmeen kii. 26Kumban yiib anam andok-ban amborom kuu yiib kuu ne sibimbankowe. 27Ne sibi kuu ne nekaad. Kwane, nesibi kuu ne weng yuud wengamberenib yikuu ne yoman minimaib. 28Yi kuu nembedwadkeri aron korem kondaniina, kwane yikuu ma bobnaibban. Kane karub maambedne dingki aom kuu burudandema baanban.29Ne Ambe yembed yi ne yaa ben bangka-woon kuu, korem yaa kuu yembedmo miindarewoob arimbed. Kanembed yi kuu mane Ambe ye dingki aom kuu burudandema baanban. 30Ne yoom Ambe yoom kuumimo.” andoon.

31Kwane, Yuudanbed ika bot benib Yesuayande kamiwen. 32 Kwane, Yesumbed yiyaa yedmendoon, “Ne kuu kamenabi amunamunyemoonAmbe yaambed yiib yaa ked-mengkandaan. Mimo kuna ye dowadbedbotbed ne kuu nandiwed?” andoon.

33 Kwanandoona, Yuudanbed maninandiwen, “Kamenabi amun amun yedowadban. Eb kuu karub kabamoonkumbed ne kuu God ande kameebkumbed God yaningko monmarewen koweandamuub kii.” andiwen.

34 Kwane, Yesumbed yi yaa inandun-doon, “Yiibka God Ye Amob Weng kandeoonimaib kumaombed Godbed yedmoonkuu ‘Nembed yedmaan, “Yiib kuu god-dan.” ’ ande wongkoon kui. 35 Yi kuugoddan ande yedmendoon kuu Godbedye weng ande kowoon. God Ye WengKaradmo kee domokbindeban kowe, 36 ‘Nekuu God ye Dana Mingki.’ ande yedmaankuu komande yiib kuu ne yaa ‘God yan-ingko monmarewen.’ ande yedmiib? Nekuu Ambembed yeka ye dowad nenkinekowekore okad yiri nenkowoona manaan.37 Kowe, ne Ambe ye dowaken yaambedambangkaka kumbed ne yaa anam andime.Kwanainban kuu anam andaib. 38 Ne yaakuu anam andewokban keroka, nembedye dowaken yaambed ongmimain kuye ka-menabi amun amun kuu meenme anamandime. Kwananiib kumbed Ambe ne ni-indem aom doreena, ne kuu Ambe ye niin-dem aom doriin kuu kaadkerenib kuye ina-men kandaniib.” andoon. 39Kwanandoone,ye kuu yimbed ika awinenande kamiwen,

kumban ye kuu yi yaambed mondokbewonoon.

40 Kwane, Yesu kuu ok Yooden yaraikakman wene Yoonbed aron ibdurukyiri anuk nimakarub baptais kamendoonyebon yaa yane wonoon. Kuyaombeddoboroon 41 kwane nimakarub yemoon yeyaamenebiwen. Kwane yimbeddakmiwen,“God yaromkono wedmi ye dud mamaakamune kuu Yoon kuu ma kamune maongmenabindo. Kumban karub keyedowad Yoonbed dakmoon ye weng koremkuu anam id keroon.” andiwen. 42Kwane,yumbon kuyaa kuu nimakarub yemoonbedYesu yaa anam andiwen.

11Lasares Bobnoon

1-2 Karub maa yaningko Lasares kuuanikad yiminban keroon. Ye oniya kuuMeri yoom Maata yoom. Yi kuu kambongBetanidan. Meri kee Yesu ye yon aribaeb amun ye ok bunenenu yu awungdoboobbed anmeen kui. 3 Kwane, yeoniyambed Yesu yaa weng kowiwen,“Yariman, ebbed mimyob dowakenkeenimaab ye karub kuu anikad yiminbankeroon kii.” andiwen.

4 Yesu kekee kwane wengamberekoreyedmoon, “Anikad kee bobni yemanban.Yii, kwanoon kuu God ye nambiri kankoonidowad kumbed God ye Mingki kuukuyaambed nambiri kandaneen.” andoon.5Maata yoomMeri yoom Lasares yoom kuuYesumbed yi yaa kuu mimyob dowakenkeendembirimaan. 6 Kuned Yesu kuuLasares kuu anikad yiminban keroon yeweng wengamboroon kuu, ye kuu doreenkuyaa aron ayoowiib ika doboroon.

7 Kwane, yembed ye kedmengkandeen-dan yaa yedmoon, “Kwane, ikakman Yudeaaomwenem.” andoon. 8Kwanandoone yed-meniwen, “Kedmengkandi korok, amunkumban, aron dukmen mana anuk yir-imbed Yuudan yi korok korokbed botbedandamiiwa menewen kii! Kowe komandekuyaom ikakman wanandameeb?” andi-wen.

9Kwane, Yesumbed inandundoon, “Aw-ingyab kuu awas wad ayoowiib, eeyoo?Karub kanembed awingyabbed winimaankuu boknande kombirimokban, amboromkuu aron okad ye nambirimbed ye kuu

Yoon 11:10 354 Yoon 11:38

wedme winimaan kowe. 10 Kuned am-noombedwananeenkuu eenambiriyiibbankowe boknande kombaraneen.” andoon.

11Kee kwane dakmekore angkon ari yed-mendoon, “Nub angkodmi Lasares kuuunuk angkoon, kumban ye kuu kaakme-nako dembok ande kuyaa wanandamiin.”andoon.

12 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed inandiwen, “Yariman, ye angkoonkeraneen kuu ye kuu amun keraneen.”andiwen. 13 Ye kedmengkandeendanbedmeeniwen kuu unuk angki ande meeniwenkumban, Yesu kuu Lasares ye bobni yekerekmen dowad dakmeen.

14 Kwani kowe, dianmo yedmendoon,“Lasares kuu bobnoon kii. 15Kuyaa winindokuu ne kubaan, amborom kuu komo wed-maniib kuu yiib anam andi darewoob keriyeman kowe, yeyiib yaa wenem.” andoon.

16 Kwane, Tomas yaningko maa kuuDidimus andimaib kumbed Yesu ye ked-mengkandeendan amborongaad yaa yed-mendoon, “Nub kangkon nub yoom we-nenub ye yoom ibmo duknem.” andoon.

Yesu Kuu Lasares Ye Oniya Yaa AwandokWonoon

17 Yesu monoonkin wedmoonka Lasareskuu aron kaningiib kuu bobkonombon yirimangkiwen. 18Yerusalem yaambed Betaniyaa kuu ambabban, yonka wini kuu awamimo areb. 19Yuudan yemoon kuu Maatayoom Meri yoom yi daman Lasares bob-noon kuye dowad awandem ande menebi-wen. 20 Kwane, Maata kuu wengambu-ruunka Yesu kuu meneen kowe, yu kuuwene wedya ye durunenok wuneen, kum-ban Meri kuu ambiwoom dobureen.

21Kwane,Maata kuu yeyiib yaawenekoruyedmeen, “Yariman, ewiib doberewenkaren, ne daman kuu bobnindo karen.22 Kumban ne nekaad, kibireb kwangkonkomo God yaa kaamonaneeb kuu eb yaakabdaneen.” andeen.

23Kwane, Yesumbed yu yaa yedmendoon,“Ub daman kuu bobnoon yiri kuu ika dem-baneen.” andoon.

24 Kwanandoone, Maatambed inan-duneen, “Ne nekaadaa, ye kuu aronyimin wandaneen yaambed dukniwenyiri ika dembi yaron kuu ye kangkon ikadembaneen.” andeen.

25Kwane, Yesumbed yu yaa yedmendoon,“Ne kuu bobne ika dembi ye ambokab,angkon ne kuu wadkeri ye ambokab. Kanekanembed ne yaa anam andaniib kuu duk-naniib kumban dobaraniib. 26Kwane, kanekanembed ne yaa anam ande dobaraniibkuu yi kingkin kuu duknaibban. Keyaa keeub kuu anam andeewoo?” andoon.

27 Kwanandoone, Maatambed ye yaainandune yedmeen, “Ee, Yariman, anamandaan kuu eb kuu Godbed KinoonaMenewenman Keresu, God ye Mingki, ebkuu okad kiri menewen kui.” andeen.

28 Kwanandekoru, ika wene yu damanMeri nen angkanenu wengande yedmeen,“Kedmengkandi Korok kuu keyaa monoonkii. Ub ande baandoon kii.” andeen.29 Kee kwane wengamberekoru, kirodmoyaro dore Yesuyiib yaa wuneen. 30 Yesukuu kambong aom wene awunindo, yekuu Maatambed duruneneen kuyaa kurikwane doreen. 31Kwane, Yuudan yemoonMeri awandi dowad miniwen wedmendi-wen kuu yu kuu kirodmo yeedere yaroangkane wuneen kowe, yimbed meeni-wen kuu bobkonombon yaa ameng kamokwenuun ande yu yoman yiyiib winiwen.

32 Kwane, Meri wene Yesumbed doreenyaa nande Yesu wedmeneenkin bumangkekorok kankibinenu ye yaa yedmeen, “Ya-riman, ewiib doberewen karen, ne damankuu bobnindo karen.” andeen. 33Yesu Meriwedmendoonka yuudi ameng kamuunakwane Yuudan yu yoom meniib kwangkonyuudi ameng kamiib kowe, ye niindemaommimyob dabab kandoon. 34Kwane, yi yaakaamondoon, “Bob kuu kunaya mangki-wen?” andoon.

Kowe, yimbed man inanduniwen, “Yari-man, ke mene wedme.” andiwen.

35Kwane, Yesu kuu yuudi inok woon.36 Kwanoone, Yuudanbed yikanmo

yedmiwen, “Kedi, Lasares yaa mimyobdowaken darewoob keenoon.” andiwen.37Kumban yi kuyaomyenambed yedmiwen,“Yembed indob tut karub nandoona kere-knoon. Kowe, ye kuu Lasares bobnindoyaronbedmonoon karen ongmenoonawaddoreen karen. Anam deeka?” andiwen.

Yesumbed Lasares Bobnoon Yiri Nen Dem-boon

38 Kwane, Yesu ye niindem aom ikamimyob dabab kandekore, bobkonombon

Yoon 11:39 355 Yoon 12:2

yaa wonoon. Ye bobkonombon kuubotdem, kuye ambongkodem kuu botbedkebeniwen. 39Kwane, Yesumbed yedmoon,“Bot kan angka angkanime.” andoon.

Kwanandoone, Maatambed yedmeen,“Yariman, ye kuu aron kaningiibbedmangkuwen kowe, aniib arewa kama-neen.” andeen.

40 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Anamandaneeb kuu God ye aromkono nam-biriyiib wedmaneeb andaan, eeyoo?” an-doon.

41 Kwane yimbed bot kan angkaniiwe,Yesumbed indob kankoone yedmoon,“Ambe, eb kuu ne wengaweeb koweeso andaan. 42 Ne nekaad, eb kuuwengamberewimaab kumban, nimakarubdooberiib keyi dowadbed kwamuneandaan kuu, ne kuu ebbed nenkoweewamanaan kuu yimbed anam andime andid.”andoon.

43 Kee kwane yedmekore, naawonmobaande yedmoon, “Lasares, eb yaroangkadere.” andoon. 44 Kwanandoone,Lasares kuu ye yona dingkia mangkanabiye ebkadiib murubia dabuni ye ebkadi-ibbed bedme yenbiwen kumbed yaromene angkadoroon. Kwane, Yesumbedyedmoon, “Mangkanabi ye ebkad dud-mungkanibko wonok.” andoon.

Yuudan Yi Korok Korokbed Yesu Yaa Nu-ubnaan Kamiwen

45Kwane, Yuudan Meriyiib yaa miniwenkumbed Yesumbed komo ambangkoonkuu wedmiwen kowe, yemoon ye yaaanam andiwen. 46 Kumban yena kuu ikawene Yesumbed komo ambangkoon kuuFarisidan yaa yedmendiwen. 47 Kwane,Farisidaniib God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok mene nedbeSanidirin kangdod keriwen. Kwane ned-bekoriwa yedmiwen, “Ye yaa ma kamuwendee? Dowan! Karub kee yeka mamaaye dud kami yemoon ongmenaboon kii!48Kee kamune korondanuuwa ambangkem-baraneen kuu, nimakarub korem kuu yeyaa anam andaniiwa Romdanbed menenibnub kurikuri boyambib darewoowiibnub ambibkindaniib monmaraniib kii.”andiwen.

49 Kwanandiiwe, yi kuyaom kuu karubmaa yaningko Kaiyafas, ye kuu kuye weeb

yaa God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan yi korok darewoob keroon kumbedyedmoon, “Yiib kuu inamen mim maa yiibkoron. 50 Nub ambibkindan korem mon-mari kuu yiminban kowe, amun kuu karubmimombed nimakarub yi dowad bobna-neen kumbed yimin.” andoon. 51Weng keeyedmoon kuu ye inamenmo meene yed-mindo, ye kuu kuye weeb yaa God dore Yu-udan dore wedyiri dobiridan yi korok dare-woob keroon kumbed Yesu kuu Yuudanyi dowad bobnaneen ye profesi weng keekande yedmoon. 52 Kee Yuudanmomban,God ye dana meed ambibkin korem yaabuyokbayok keriwen kuyiib ben wenoreben dabokne mimo keranded. 53Kowe kuyearon yaambed ari kuu Yesu kuu korok ko-rokbed nuubnaan kamiwen.

54Kwani kowe, Yesu kuu Yuudan kuyaomkuu dian yarebindo. Ye kuu koronde weneamboon dia kambong yaningko Efraimaombed ye kedmengkandeendan yoom do-biriwen.

55 Kwane, Yuudan yi Burudandoon yeorokbon yaron dia keruune, God ye in-dob ari Yuudan yi ambarakmi arodnedorok kandi dowad, nimakarub yemoon kuukambong mimim kuyaombed Yerusalemari menebiwen. 56 Kwane, yi kuu Yesuande kereknenib kurikuri boyambib dare-woob ye kuuk aom nedbenib yikanmoneman “Komo meenewen? Yesu kuuorokbon yaa mananeen dee korondoondee?” ande kaamonenoon kaamonenoonkamiwen. 57 Kumban God dore Yuu-dan dore wedyiri dobiridan yi korok ko-rok yoom Farisidan yoombed karub yenayaa Yesu kuu wedmenibka mene nub yaayedmendime ye weng kondiwen, awinenidowad.

12Yesu Ari Baeb Amun Ye Ok Buneen(Mt 26:6-13, Mk 14:3-9)

1Kwane, Yesu kuu Yuudan yi Burudan-doon ye orok yaron kerindo, aron ben-meyiib dangeen kumbed kambong Betaniyaa wonoon. Lasares bobnoon yirimbednenkoonoon ye ambiwoom wonoon kui.2Oobnon yaa animan kuu yimbed Yesu yaakubiwen ye orok nekwiwen. Kwane, ani-man kuu Maatambed konduune, arakbonyaa Yesu yoom dibiib kuu Lasares kuyaa

Yoon 12:3 356 Yoon 12:25

diboroon. 3Kwane, Meri kuu od darewoobye baeb amun ye ok aningko naad botoromimombed kumundinmo kanmene Yesuye yon ari bunekoru yu awungbed anmeen.Kwane, baeb amun yeman kuu ambiwoomkuu derenkoroon.

4Kumban Yesu ye kedmengkandeenmanyembed amaan Yesu yaa ambodanganeenye karub Yudas Iskeriot kumbed yedmoon,5 “Komoyiibkob baeb amun kee moone odkande kamboknondan yaa bangkandok-banka? Kuye od kuu weeb mimo ye demeye kakman areb kii.” andoon. 6Kee kwaneyedmoon kuu kamboknondan yaa mee-nende yedmokban. Yened kuu yid ye karubkowe, Yesu awene yi od yowo ooni ye demenenkowiwen kumbed yeka yemyeb od yidbimaan. Kwamune ye inamen kumbedkwanandoon.

7 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Yu yaakoronde. Kwaneen kuu ne bobnaniinemangkaniib yaron ye dowad kui, kekeeyumbed awinuk. 8 Kamboknondan kuuaron korem yiib yoom doberembaraniib,kumban ne kuu yiib yoom aron koremdoberembarainban.” andoon.

9Kwane, Yuudan kadaareb yemoon kuuwengambiribka Yesu kuu Betani kuyaadoreen kowe Yesuyiib yaa miniwen. KuuYesu ye dowadmomban, Lasares Yesumbednenkoone wadkeri konoon kuye karubkuyiib wedmenok miniwen. 10Kwani kowe,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korok kuu Lasares aye kowi yeinameniib kangkon nekwiwen, 11amboromkuu Lasares yaa kwanoona wedmiwenkumbed Yuudan yemoon kuu korok korokyaa dabokniwen kuu korondenib Yesu yaaanam andenib ye yaa doriwen kowe.

Yesu King Areb Kere Yerusalem AomAwunoon

(Mt 21:1-9, Mk 11:1-11, Lk 19:28-38)12 Kuye awarimbed, kadaareb yemoon

Yuudan yi Burudandoon ye orok anidowad menebiwen kuu wengambiribka,Yesu kuu Yerusalem ye kiwaan ari wedyameneen kowe, 13 yuum biida orom biidakwamune awene benib Yesu durunenandekomkanmo winiwen,“Karub ke meneen keye aningko

kankoonem.Karub kee Yariman yaambed meneen kuu

amun kerunok,

Yuudan yi King kukui!” ande kamiwen.14 Kwane, Yesu kuu donki ingkod wed-

mekore kwari diboroon. Kukuu God YeWeng aombed ande wongkoon kuu,15“Yerusalemdan, unaib,

wedmime, yiib king ku meneen kii,donki ingkod ari dibo meneen kii.”

ande wongkoon.16 Kwanoone, ye kedmengkandeendan

kuu ibduruk wedmiwen kuu ye inamenkaadkerunindo. Kumban Yesu nenkoonenambiri konoon kumbed yi meeniwen kuuweng kee wongkoon kuu ye dowadbedwongkoone ye yaa kwamunemo kamiwenkuu kuiyoo andiwen.

17Kwane, kadaareb Yesuyiib yaa doriiwayembed Lasares bobkonombon aombedangkeen yaa baande bobnoon yirimbednen yaro wadkeri konoon wedmiwen yenimakarub kuu, Yesu ye weng kee dak-menmo yariwen. 18 Kowe, nimakarubyemoon kuu God yaromkono korokbi ye-man kee Yesumbed korokboon ye wengkee wengambiriwenkob yi kuu Yerusalembunangka durunenande winiwen. 19Kwanikowe, Farisidanbed yika neman yedmoonyedmoon kamiwen, “Wedmiiwoo? Nub yekebenande kamuwen kuu korem kwanin-ban keroon. Kedi, kakumundin kuu yeyoman winiwen kii!” andiwen.

Yesu Kuu Bobnaniin Ye Weng Daandoon20 Yerusalem ari orokbon menebe God

yaningko kankoonok miniwen kuu karubyena kuyaom kuu Gurikdaniib. 21 Kwane,yi kuu Galeli ye kambong Betsaida yekarub Filipiib yaa menenib yedmeniwen,“Aamkono yee, nub dowaken kuu Yesuwedmandamuub.” andiwen. 22Kwane, Fil-ipbed wene Endru yedmenoona kwane yiayoob kuu wene Yesu yedmeniwen.

23 Kwanandiiwe, Yesumbed inandun-doon, “Karub Ye Mingki nambiri kandiyaron kuu muneen kii. 24 Nembedyiib yaa ke anammo yedmendaan kei,wiit yob mimo kuu kwane yob mimoangkimbaraneen kuned, okad yiri komberebobnaneen kumbed yeedere amne idyemoon keraneen. 25 Karub kanembed yeokad yiri doreen ye wadkeri dowadmokube meenaneen kuu ye wadkeri kuukombere biknaneen, kumban karubkanembed okad kiri ye kiwaan yaa bon

Yoon 12:26 357 Yoon 12:47

keraneen kuu ye wadkeri kuu biknaanban,amonombe wadkeri anam keraneen.26Karub kanembed ne deme awinandamokane yoman monok. Kwane, ne kunayadobaraniin kuu ne dememan neyiibdobaraneen. Kwane, karub kanembed nedeme awinaneen kuu ne Ambembed yeaningko kuu darewoob ari kankowaneen.

27 “Kibireb kee ne mimyob kuu dababkeroon. Kowe, ne kuu kee komarewa yed-maniin? ‘Ambe, keye aron kuu ne yaamanaun, ne yaa nen burudande.’ andaniindee? Yii, ne manaan kuu kwane keye aronye dowadmo manaan. 28Ambe, komo ka-mandameeb kumbed ewaningko yaa nam-biriyiib kerok.” andoon.

Andoona, Ewen aombed weng yedmoon,“Nembed kuyaa nambiri konaan, angkonikakman ari konaniin.” andoon. 29Kwane,kadaareb kuu doriib kuyaa weng wengam-biriwen kuu, yenambed kuu nambad andi-iwe yenambed yedmiwen kuu God ye en-gyumbed Yesu yaa daanoon andiiwe kami-wen.

30Kwane, Yesumbed neman yi yaa yed-mendoon, “Weng yuud kuu ne dowad-ban, kee yiib dowad dakmoon. 31 Kibikaron kee okad kiri wengyundi yaron kii.Kwane, okad kiri oonoonman kuu Godbedkan bunangka koraraneen. 32Kumban, nekuu okad kirimbed nenkoonaniib kuu ni-makarub korem kuu ben wenoraniin.” an-doon. 33 Kee kwane yedmoon kuu bobna-neen ye kiwaan ye dowad dedmone korok-boon.

34Kwane, kadaareb ku nedbiwen kumbedinanduniwen, “God ye amob aombed nubwengamburuwen kuu Godbed kinaneenamananeenman Keresu kuu aron koremdobaraneen kowe, komarewa kere ebbed‘Karub Ye Mingki kuu nenkoonaniib.’ andeyedmebka? Karub Ye Mingki kuu kane?”andiwen.

35Kwane, Yesumbed yi yaa yedmendoon,“Nambiri kuu yiiwiib aom kuu arondoboobban angkimbaraneen. Kwane,kumunbed mene dabundandameen kowe,nambiriyiib kembed yarime. Karubkanembed kumun aomwinimaan kuu yem-bed kunaya weneen kuu yekaadban kowe.36 Nambiri kuu yiib yoom yeyiib doreenkumbed ye yaa anam andime. Kwananiibkuu yiib kuu nambiri ye nimakarub

keraniib.” andoon. Kwanandekore, yiyiibyaa koronde wene biknoon.

Yesu Yaa Yenamo Anam Andiwen37 Yeka mamaa ye dud kami korem kee

yi kerebiri arimbed ongmenaboon kum-ban, yi kuu ye yaa ma anam andindo.38 Kwamune keriwen kuu profesiman Ai-saiya ye weng maa yi yaa anam id keroon,ke yedmoon kei,“Yariman, weng yedmenduwen kuu

kanembed wengambere awinoon?Dowan!

Angkon, eb aromkono korokbendewen kuukanembed wedme anam andoon?Dowan!” andoon.

39 Yi anam andindeban keriwen keyedowad kee, Aisaiya ye profesi weng maa yidowad kekamune yedmoon,40“Godbed yi indob kebendene,

yi niindem aom ongmoone kamkonokeroon.

Kwanindo kuu yi indobbed wedmenib,yi niindem aom kaadkerenib

amonombaniiwe,Godbed yi ongmenaba ande ongmaneen.”

andoon.41 Aisaiyambed kwanandoon amborom

kuu Yesu ye nambiri kuu wedmene yedowad dakmoon kowe.

42 Kuned kuyaron kuu Yuudan yi korokkorok kuyaom kuu yemoon kuu Yesu yaaanam andiwen. Kumban “Nub dianmodakmanuub kuu Farisidanbed kurikuri am-biwoom nub dankirarenib nub ika minikebendaniib.” ande uniwen kowe, Yesuyaa anam andiwen ye weng dianmo dak-mindo. 43 Amborom kuu yi yaa karubbedkubendime ye meeni kuu arimo, yi yaaGodbed kubende ye meeni kuu yirimokowe.

44 Kwane, Yesumbed baande yedmoon,“Karub kanembed ne anam andoon kuune yaamomban, yembed ne nenkowoonamanaan ye yaayiib anam andoon. 45Karubkanembed ne wedmewoon kuu nenenkowoona manaan ye karub kwangkonwedmenoon. 46 Ne kuu okad kiri keenambiri areb kere manaan kowe, karubkanembed ne yaa anam andoon kuu ye kuukumun aom dobaraan andid.

47 “Ma, karub kanembed ne weng kuuwengamberekore awine amukderebindokuu, ne kuu ye yaa wengyundokban,amborom kuu okad yiridan yaa wengyundi

Yoon 12:48 358 Yoon 13:18

dowad minindo, bobni yaa burudandebindi dowad manaan kowe. 48 Kumbanwengyundaneenman ku doreen kui,karub kanembed ne wunekarene neweng wengamberedandaneen kuu, neweng dakmaan kumbed aron yeenbonarimbed ye yaa wengyunde dababkonaneen. 49Amborom kuu ne kuu neka nearomkonombed dakmokban, Ambembedne nenkowoona manaan kumbed ‘Wengkee dakme, kwamune areb daande.’ andeyedmewaane dakmimain. 50 Ne nekaad,yembed kwane kame andi ye weng yeyoman wini kuu wadkeri aron koremkandi ye kiwaan. Kowe, nembed komodakmimain kuu Ambembed kwane dakmeande yedmewoon kumbedmo.” andoon.

13Yesumbed Ye Kedmengkandeendan Yi Yon

Oganandoon1Yuudan yi Burudandoon ye orok yaron

diamo kereen kowe, Yesu kuu okad kirikee koronde Ambeyiib yaa wini yaron kuumuneen yekaadkeroon. Ye karuwa nimayaokad kiri doriib yaa mimyob dowakenkeendimaan kuu kwane wene bobnoonyaron yimin, ma korondaanban.

2 Kwane, Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom oobnon amnoom yaaaniman aniib. Kuye anuk kuu, awadarewambed Yesu ambodangi ye inamenkuu Saimon ye mingki Yudas Iskeriotye niindem aom konoon. 3 AmbeGodbed kumkam korem kuu Yesu yearomkono dabderem yiri nongkobooniib,ye kuu God yaambed monooniib, yekuu ikakman Godiib yaa wananeeniibkuu Yesu yekaadkeroon. 4 Kowe, kwaneaniman aniib yaambed, Yesu kuu yaro doreanimari dereni ebkad biande kowekore,dawero kande koborom yaa boronoon.5 Boronekore, meneki kobukmo aomok bunekore, ye kedmengkandeendanyi yon andowe ogandene dawerombedanmenandimo kamoon.

6Kwane kamenmene Saimon Pitayiib yaamonoona kaamonenoon, “Yariman, ebbedne yon kuu ogawandewedoo?” andoona,7Yesumbed inandunoon, “Nembed ke aw-inaan kee eb kuu inamen kaadkerindo,kumban amanbed eb ebkaadkeraneeb.” an-doon.

8Kwane, Pitambed yedmoon, “Ebbed neyon ogawi kuu ma kwanuwaabban kii!”andoon.

Kwane Yesumbed inandunoon, “Ogab-dokban keraniin kuu ne karub keraab-ban, ne yaa doombaraneeb.” andoona,9Pitambed inandunoon, “Kwani kowe, Ya-riman, ne yonmomban, ne dingkiyiib ko-rokiib korem ambewe!” andoon.

10Kwane, Yesumbed inandunoon, “Karubkanembed kumundin okamboon kuu yeid kumundin kuu koroomiibban, yonkamonoon kumbed ye yonmo okambiyeman. Yiib korem kuu koroomiibbankumban karubmimo kumbedmo.” andoon.11 Kwanandoon amborom kuu kanembedye ambodanganeen kuu ye yekaadkeroonkowe, karub mimo kuu koroomiibbankerindo ye weng ande yedmoon.

12 Ye kuu yi yon oganabe dowankeroonkin, ye bunangka ebkad nanderenekore, ye dibirimbon yiri ika wenediboroon. Kwane, yi yaa kaamondoon,“Yiib kuu nembed yiib dowad komoambangkaan kuu id kande kaadkeriwendee? 13 Yiibbed ne yaa ‘KedmengkandiKorok’ o ‘Yariman’ andimaib. Kuu anam,ne kuu kwamune kukui. 14 Ne kuu yiibYariman kere Kemengkandi Korok kumbedkibirebya yiib yon ogandaan kowe, yiibkwangkon yiibka kankubune yiib yonneman oganoon oganoon kwamime.15Nembed kee korokbendaan kuu, yiibbedkwane ambangkime ye dowadbed ku-munkine korokbendaan. 16 Nembed yiibyaa ke anammo yedmendaan kei, demekarubbed ye yariman yaa kuu darewoobarimban, kwane angkon weng yuk kanwiniye karubbed ye nenkowoon ye korok yaakuu darewoob arimban. 17 Kibireb keeinamen kee yiibkaadkeriwen kowe, keeawine kwamune ambangkaniib kuu yiibyaa amun kerundaneen.

Ye Ambodanganeen Ye Weng KuuYesumbed Daandoon

18 “Ne kuu yiib korem yaa weng keeyedmendokban. Kane kane kuu nembedkingkaan kuu nekaad. Kumban, kwamuneyedmaan kuu God Ye Weng Karadmo mimkuyaom yedmoon kuu anam id keri ye-man. Weng yedme wongkoon kuu, ‘Neyoom animan ibmo animaub ye karub kuu

Yoon 13:19 359 Yoon 14:2

amonombe ne yaa manmo keroon.’ an-doon. 19Kee kwanindo kumbed ke yedmaankei, amborom kuu kwananeen kumbedyiib kuu ne kuu ne kane kuu anam an-daniib. 20 Nembed yiib yaa ke anammoyedmendaan kei, kane kanembed nem-bed nenkowaniina mananeen ye karub yaakubene nendaniib kuu ne kangkon kubewenendaniib. Kwane, kane kanembed ne yaakubewe nendaniib kuu nenkowoona man-aanman yaa kangkon kubene nendaniib.”andoon.

21Kwanandekore, ye kingkin aom dababkandoon kowe dianmo yedmoon, “Nembedyiib yaa ke anammo yedmendaan kei, yiibmim kuyaa kumbed ne ambodanganeenkii.” andoon.

22 Ye kedmengkandeendan kuu mankerenomboroon kerenomboroon kami-wen. Kanembed kwanandameen kuuyikaadkerindo kowe, wutewate kamiwen.23Yesumbed ye kedmengkandeenman maayaa mimyob dowaken keenembirimaanye karub kuu Yesu ye dia yone dibeen.24 Kwane, Saimon Pitambed keye karubkeyaa dingki ok dome yedmenoon, “Kaneanded dakmeen kuu ye yaa kaamone.”andoone, 25 ika wene Yesu yaa yonekaamonenoon, “Karub kuu kane kii?”andoon.

26 Kwane, Yesumbed inandoon, “Karubkuyaa om dibinekori kan konaniin kuukukui.” andekore, om barad kuu dib-inekore kande Yudas Iskeriot Saimon yemingki yaa konoon. 27 Kwane, Yudas kuuom kandoon kuu ye niindem aom Setenaomnoon.

Kwane, Yesumbed ye yaa yedmenoon,“Komo ambangkandameeb kuu kirodkwane.” andoon. 28Animan aniib kuyaa kuuYesumbed Yudas yaa komo yedmenoonkuu yi mim kuyaa kuu ongme kaadkerindo.29 Yudas, ye kuu od yowo oonoon yekarub kowe, yenambed meeniwen kuuYesumbed ye yaa yedmenoon kuu orokaniman berengke o kamboknondan yaakonde andoon manok ande kamiwen.30 Kwane, Yudas kuu om kandoonkin, yekuu bunangka angkane wonoon. Kukuuamnoombed.

Pitambed Aadikmaneen Dowad YesumbedYedmoon

(Mt 26:31-35, Mk 14:27-31, Lk 22:31-34)

31 Kwane Yudas wonoon ye yomanbed,Yesumbed yedmendoon, “Kibirebyakee, Karub Ye Mingki kuu nambiriyiibkandaneene ye yaambed God kangkonnambiriyiib kandaneen. 32 God kuuye yaambed nambiriyiib kandaneenkuu yeka ye yaambed ye Mingki yaanambiriyiib konaneen, erebnarokbankumbed nambiriyiib konaneen kii.

33 “Ne danaya, yiib yoom kuu aron duk-menmo dobaranuub. Yiib kuu ne andeonmenabaniib kowe, Yuudan yaa yedmen-daan kwane yiib kibireb ke yedmendan-damaan kei, nembedwananiin yaa kuu yiibkuu minindeban keraniib kii.

34 “Kwanime ye weng yeeb kee yiibyaa kondandamaan kii, yiib kuu nemanmimyob dowaken keenoon keenoonkamime. Yiib yaa nembed mimyobdowaken keendaankin, yiib kwangkonneman mimyob dowaken keenoonkeenoon kamime. 35 Yiib kuu mimyobdowaken keenoon keenoon kamaniibkumbed nimakarub yena kuu wedmeyikaadkeraniib kuu anam yiib kuu Yesuye kedmengkandeendan andendaniib kii.”andoon.

36 Kwane, Saimon Pitambed Yesu yaakaamonenoon, “Yariman, eb kuu kunayawanandameeb?” andoon.

Kwane, Yesumbed inandunoon, “Kunayawananiin kuu kibireb kee yiib manaibban,kumban amanbed yiib kuu ne yoman man-aniib.” andoon.

37 Kwane, Pitambed kaamonoon, “Ya-riman, komoyiibkob kibireb kembed ebyoman manainban? Ne kuu eb dowadbobnaniin ande nekwaan.” andoon.

38Kwane, Yesumbed inandoon, “Eb kuune dowad bobnaniin andewen kuu anamnekwewen dee? Nembed ke anammo yed-mebdaan kei, ayam kuu komkaanbanbedeb kuuYesu nekaadban ande dakme ayoob-mimiib keraneeb kii!” andoon.

14YesuKuuAmbeGodiibYaaWini YeKiwaan

1 Kwane, Yesumbed ye kedmengkan-deendan yaa yedmoon, “Yiib kuu niin-dem aom korondaiwe yiib mimyob dababkeraib. Godbed anam nub oonaneen andedobirime. Ne yaa kangkon kwanime.2Ne Ambe yambiwoom kuu wadnarimbon

Yoon 14:3 360 Yoon 14:24

yemoon. Kwamunemban karen yiib yaakee kwane daandindo karen. Kedi, ne kuukuyaom yiib dowad yumbon nekwandokwananiin. 3Kwane, ne kuuwene yiib dowadyumbon nekwandeni dowan keraniin kuu,ne ika meneni yiib kwangkon neyiib yaadobaraniib ye dowad yiib be wananiin.4 Kuyaa wananiin ye kiwaan wuneen kuuyiibkaadkeriwen.” andoon.

5 Kwane, Tomasbed Yesu yaa yedmoon,“Yariman, nub kuu ebbed kunaya wana-neeb kuu nub koron kowe, komarewa kerekiwaan kee nubkaadkeranuub?” andoon.

6 Kwane, Yesumbed inandoon, “Nem-bedmo kuu kiwaaniib anamiib wadkeriyiib.Ambe yaa wananiib kuu ne yaambed doredangkoro wananiib, kumbedmo. 7Ne kuuyiib korobe yiibkaadkeraniib kuu ne Ambekangkon yiib korobe kaadkerunaniib.Kibireb ari kuu ye kuu wedmenenibyiibkaadkeruniwen.” andoon.

8 Kwane, Filipbed yedmoon, “Yariman,Ambe kuu nub yaa korokbende. Kwana-neeb kumbed nub yaa kuu yimin keraneenkii.” andoon.

9 Kwanandoone, Yesumbed inandoon,“Filip, ne kuu yiib yoom aron doboobdobaraan kumban, ne kuu eb koronoo?Karub kane kane ne wedmewiwen kuuAmbe kuu wedmeniwen kii. Kowe, ebkomande ‘Ambe kuu nub yaa korokbende.’andewen? 10 Ne kuu Ambe ye niindemaom doriina, Ambe kuu ne niindemaom doreen kii. Kuyaa kuu eb anamandindoyoo? Weng yiib yaa yedmimainkuu neka ne meenimbedmomban, kukuuAmbe ne niindem aom doreen kumbedye deme awinimaan. 11 Ne kuu Ambeye niindem aom doriina, Ambe kuu neniindem aom doreen ye weng yedmaanyaa anam andime. Kumban kuyaa kuuyiib anam andi yiminban keriibkob Godye aromkono wedmi yeman maa maakedmengkandaan yiibbed wedmiwenkumbed anam andime. 12 Nembed yiibyaa ke anammo yedmendaan kei, karubkanembed ne yaa anam andiyiib keroonkuu, nembed ambangkain kukwane kuuyembed awinaneen. Ne kuu Ambeyiib yaawanandamiin kowe, anam andoonmankuu kekwanemomban kami arimbeddarewoowiib kwangkon ambangkaneen.13Kwane, yiib kuu naningko yaambed komo

kaamowaniib kuu kwananiin. Kukuu Ambeye Mingki nembed ye yaa nambiri koniyeman kui. 14 Yiib kuu kumkam koremdowad naningko yaambed kaamowaniibkuu kwane ambangkaniin.

Yesumbed Kingkin Karadmo Kondaneen15 “Ne yaa mimyob dowaken keewaniib

kuu kwamime andi yeweng yedme kowaankuu wengambere awinaniib. 16 Kwane,nembed Ambe kaamonaniina yembed yiibyaa Awandi ye Karub maa kondaneeneyiib yoom aron korem dobaraneen.17 Kukuu anam anam korokbi ye Kingkin.Okad yiridan kuu ye wedmenokban kerekaadkerunokban kowe, yi mimyob aomnenkowindeban keriwen. Kumban yiibkuu yiibkaadkeruniwen, amborom kuu yekuu yiib yoom doreen kuned yiib niindemaom dobaraneen. 18 Ne kuu wananiinkumban, yiib kuu yiib kirimo anenab arebdomondainban. Ne kuu yiib yaa angkonika mananiin. 19 Aron doboobbanbedokad yiridan kuu wedmewaibban keraniibkumban, yiib kuu ne wedmewaniib.Kwane, ne kuu wadkere doraan kowe,yiib kwangkon dobaraniib. 20 Kuyaronkuu yiibkaadkeraniib kuu ne kuu Ambe yeniindem aom doriina yiib kuu ne niindemaom doriiwa kwane ne kuu yiib niindemaom doriin. 21 Kane kanembed nembedkwamime ye weng kuu wengambere awinekandaniib kuu, yi kuu ne yaa mimyobdowaken keewimaib. Kane kanembed neyaa mimyob dowakenbed kawaniib kuu,ne Ambembed yi yaa mimyob dowakenkeendaneene, ne kangkon yi yaa mimyobdowaken keendeni ne kane kuu yi yaakorokbendaniin.” andoon.

22 Kwane, Yudas Iskeriotban, Yudasmaambed yedmoon, “Yariman, komoyi-ibkob ebkareb nub yaamo korokben-dandameeb kumban okad yiridan yaakorokbendaabban?” andoon.

23 Kwane, Yesumbed inandoon, “Kanekanembed mimyob dowaken keewaniibkuu ne kedmengkandi kuu awine kan-daniib. Kwane, ne Ambembed mimyobdowaken kondaneene, ne Ambe yoomne yoom menenub yi yoom doberem-baranuub. 24 Kane kanembed ne yaamimyob dowaken kawokban keraniib kuu,ne kedmengkandi kuu awine kandaibban.

Yoon 14:25 361 Yoon 15:15

Weng kee wengambiriib kee neka neman-ban, kukuu Ambe yembed ne nenkowoonamanaan kumbed.

25 “Weng kee ne kuu yiib yoom dobu-ruwen kuyaambed yiib yaa dakmendaankui. 26 Kumban Ambembed naningkoyaambed Awandi ye Karub kondaneenkuu Kingkin Karadmo kii. Yembed yiibyaa kumkam korem kedmengkandenenembed yiib yaa komo komo dakmendaankorem kuu monkone korokbendaneenemeenme yiibkaadkeraniib. 27Yewenubmodobiri kuu yiib yaa kowaan, ne yewenubmoye inamen yiib yaa kowaan kii. Okadkiridanbed kondimaib arebban kowaan.Kowe, yiib niindem aom dabawiib keremeeni darewoob keraib, kwane unaib.

28 “Yiib kuu anuk wengamberewiiwakekane yedmaan, ‘Ne kuu wananiin,kumban angkon yiiwiib yaa ika mananiin.’andaan. Yiib kuu ne yaa mimyobdowaken keewimaib keraniib kuu, Ambeyaa wananiin ye weng yaa kubaniib,amborom kuu Ambe kuu darewoobarimbed ne arebban kowe. 29 Kee kwanewinindombed ne kuu kibireb kee yiibyaa yedmendaan kei. Kowe nembedkwananiin andaan kuu yiib kuu wedmeanam andi dowad. 30Ne kuu yiib yoom arondoboob kekamune dakmaubban, amboromkuu okad kiri oonoonman kuu meneenkowe. Ye kuu ne yaa kukwane kekwanekamindeban, 31kumban nembed Ambe yaamimyob dowaken keeneni yembed kwameande yedmoon korem anammo awinaankuu, okad yiridan yaa korokbendakoyikaadkerime andid.” andoon.

Kwanandekore, ika yedmoon, “Minibko,keyaa koronde wenem.” andoon.

15Nong Ambokawiib Ye Nondongiib Ye Ku-

ruweng1 Kwanekore, ye kedmengkandeendan

yaa yedmoon, “Ne kuu nong ambokabanam, kwane ne Ambe kuu yongbon ya-riman kii. 2 Yembed ne yaa nondongidiib kowimokban kuu nanme ben kiran-mimaan. Kwane, nondong yena korem idirimaankuu id yemoonmo irok ande kidayearimaan. 3 Yiib kuu nembed komo wengdaandaan kumbed yiib kuu aroon. 4Kwane,

yiib kuu ne niindem aom yone doberem-birime. Kwananiib kuu ne kuu yiib niin-dem aomyone doberembaraniin. Nondongkuu yekamo kuu id iraanban, nong am-bokab yaa yone dobaraneen kumbed idiibiraneen. Kwane kuu yiib kwangkon neyaa yone doberembaraniib kumbed idiibkeraniib, yone dobaraibban kuu id iraib-ban.

5 “Ne kuu nong ambokab, yiib kuu non-dong. Karub kanembed ye kuu ne niindemaom yone doberembaraneena ye niindemaom yone doberembaraniin kuu ye kuu idyemoon iraneen. Kumban neyiibban kuuyiib kuumaambangkaibban. 6Kanekanem-bed ne yaa yone dabokne dorokban kuunondong kankoraraiwe koknimaan areb.Keye nondong kuu ben wenore amot yirikiraraiwa denimaan. 7Kwane, yiib kuu neniindem aom yone doberembaraniiwe neweng kuu yiib niindem aom angkimbara-neen kuu, komo komo dowakeniib kerekaamonaniib kuu kandaniib. 8Yiib kuu idyemoon iraniib kumbed yiib kuu ne yomanminidan ande korokbaniib. Kee kwananiibkumbed ne Ambe yaa kuu nambiri ko-naniib.

9 “Ne Ambembed ne yaa mimyobdowaken keewoon areb ne kwangkonyiib yaa mimyob dowaken keendaan.Kowe, ne mimyob dowaken aombed yonedoberembirime. 10 Ne kuu ne Ambembedkwane kame andoon ye weng kuuwengambere awine kandeni, ye mimyobdowaken aombed yone doberembaraan.Kwamune areb kuu yiib kuu nembedkwamime ye weng awine kandaniib kuu,yiib kuu nemimyob dowaken aombed yonedoberembaraniib kii. 11 Weng keyiib keeyiib yaa daandaan kuu, ne kubi kuu yiibniindem aom angkimboroko yiib kubi kuuyiminmo kerok andid.

12 “Kwamime andi ye weng nembedyedme kowaan kukei. Nembed yiib yaamimyob dowaken kondaan areb nemanmimyob dowaken keenoon keenoonkamime. 13 Mimyob dowaken koremburudandoon kukei, karub maambed yeangkodmia yi dowad bobnaneen. 14 Yiibkuu nembed kwamime andaan kuu awinekandaniib kuu ne angkodmia keraniib kii.15Kibireb kee yiib kuu dabderemyiri dobereno deme awinembiridan andundainban,

Yoon 15:16 362 Yoon 16:8

amborom kuu demedan kuu yi yarimanbedkomo komo ambangkimaan kuu yiyikaadban kowe. Kumban kibireb kee yiibkuu nangkodmia andundaniin, amboromkuu Ambe yaambed komo komo wengam-baraan korem kuu yiib yaa daandaanewengambiriwen kowe. 16 Yiibbed nekuu kine nendindo, nembed yiib kuukingkekori wene dowan keraanban ye idirime andaan. Kwamaniib kuu naningkoyaambed komo komo kaamonaniib kuuAmbembed kondaneen. 17Kwane, nembedkee kwamime ye weng yedme kowaankukei. Neman neman mimyob dowakenkeenoon keenoon kamime.” andoon.

Kedmengkandeendan Yaa Ongki Weng18Kwane, Yesumbed ika yedmoon, “Okad

kiridanbed yiib yaa arud wandembiribka,meenime, ibdurukbed ne yaa arud wan-dembiriwen kowe. 19 Yiib kuu okad yiri-dan yi karub keriwen karen, okad yiridankuu yiib yaa yiman ande mimyob dowakenkeendimaib karen. Kumban yiib kuu okadyiridan yimanban, yiib kuu yi yaambedneman keri dowad bindaan. Kwanakobokad yiridanbed yiib yaa kuu arud wan-dembirimaib. 20 Nembed komo weng yiibyaa dakmendaan kuu ika meenime. Wengkukei, ‘Dabderem yiri dobere no deme aw-inembiridan kuu yi yariman yaa ma buru-dandindo, yi korem kuu yirimo.’ andaan.Kwane, okad yiridan kuu ne yaa durudyewed kowiwen kowe, yiib yaa kwangkondurud yewed kondaniib. Yi kuu ne ked-mengkandi kuu awine kandiwen karen,yiib kedmengkandi kwangkon awine kan-daniib karen. 21Kumban yiib kuu naningkoyaambed ambangkaniib kowe, kekamunekorem kuu yiib yaa kwamendaniib, am-borom kuu yi kuu ne nenkowoona manaanye God kuu yikaadban kowe.

22 “Ne kuu yi yaa kekamune mene dak-mendindo karen, ambarakmi ye dababkuu yi kandindo karen. Kumban kibikeenub koronkob ambarakmuwen andaibban,yikaad kumbed ambarakmiwen. 23 Kanekanembed ne yaa arud wandembirimaibkuu ne Ambe yaa kwangkon arud wan-dembirimaib. 24 Yi aom nembed komokomo ambangkaan kuu karub maa kwa-mune ma awinindo. Ne kuu kekwaneambangkindo karen ambarakmi ye dabab

kuu yi kandindo karen. Kumban yimbedGod ye aromkono korokbi yeman ong-menabaan kee wedmiwen kuned, ne yoomne Ambe yoom yaa kuu arud wandembiri-wen. 25Kowe, yi amob aombed wongkoonkuu anam id keroon. Wongkoon kei, ‘Yikuu ne yaa ogoodmombed arud wandem-biriwen.’ andoon.

26Awandi ye Karub kuu nembed yiib yaanenkowaniin. Ye kuu anam anam korokbiye Kingkin, Ambe yaambed wenebimaankui. Ye mananeen kuu ne dowaddakme korokbendaneen. 27 Kwane, yiibkwangkon karub yena yaa ne dowad dakmekorokbendime, amborom kuu nembedandowe kedmengkandaan yaronbed arikuu yiib yoom kowe.

161 “Yiib yaa dakmendaan keyiib kei, yiib

anam andi yaa kimyen wene korondaibye dowadbed. 2Yimbed yiib kuu kurikurikerekmen yaa kuu daanme ben bunangkanongkobaniib kii. Kwane, anam kuu, karubyenambed yiib kuumene yaniiwa bobnani-iwa yimbed nub kuu God ye deme aw-inuwen ande meene kamaniib yaron kuumenuun kii. 3Yi kuu Ambe yi koron kerene kangkon yi koron kowe, kee kwamunekamaniib kii. 4 Kumban keye weng keeyiib yaa dakmendaan kowe, kuye aronmananuun kuu yiib kuu nembed ongkandikuu daandoon ande meenaniib. Ibdurukandowuwen yiri kuu weng keyiib kee nekuu yiib yedmendindo, amborom kuu nekuu yiib yoom doriin kowe.

Kingkin Karadmo Ye Deme5 “Kumban kibireb kee ne kuu ikakman

ne nenkowoona manaanmaniib yaawananiin kuned, yiib kanembed mimkuu ne yaa ‘Kunaya wananeeb?’ andema kaamowokban. 6 Weng kee kibirebyiib yaa dakmaan kumbed kubiyiibbanye mimyob yiib niindem aom demboon.7 Kumban ne kuu anam yiib yedmendaankei, yiib amun keri dowadbed ne kuuwananiin. Ne wananiin kumbed Awandiye Kingkin kuu nenkowaniinkob yiib yaamananeen. Ne wanainban kuu ye kuuyiib yaa manaanban. 8 Mananeen kuuambemondaneen, ambarakmiwen andiye dowadiib yorokmo inamen awinindoandi ye dowadiib yi yaa wengyunde

Yoon 16:9 363 Yoon 16:30

dabab kondaneen andi ye dowadiib kui.9 Yi kuu ne yaa anam andindo kowe,ambarakmi ye dowad ambemondaneen.10 Ne kuu yorokmoman kowe Ambeyiibyaa wananiine yi kuu wedmewindebankeraniib kowe, yorokmo inamen awinindoye dowad ambemondaneen. 11 Okadkiri oonoonman kuu Godbed ye yaawengyundene ambarakmoonman andoonkowe, yi yaa wengyunde dabab kondaneenandi ye dowad ambemondaneen.

12Ne kuu yiib yaa weng yemoon dakman-damaan kumban, kibireb kee yiib niindemaom kuu miin kubiyiibban kowe yiibbedwengambere awine kandi kuu yiminban.13Kumban anam anam korokbi ye Kingkinmananeen kuu yiib ben kinban weneneanam anam korem kuu korokbendaneen.Kwane, ye kuu yeka ye inamen yaambeddakmaanban, ye kuu komo wengambara-neen kumbedmo dakmaneen, aman ari ko-marewa keraneen kuu yiib yaa dakmaneen.14Ye kuu neman yaambed kandene yiib yaakorokbimamaneen kumbed ne yaa nambirikawaneen. 15 Kumkam korem ne Ambeyeman keroon kuu neman. Kwanikobkekwane yedmaan, Kingkin kuu nemanyaambed kandene yiib yaa korokbimama-neen.” andoon.

Kedmengkandeendan Yi Kubiyiibban KuuIkakman Kubi Monoon

16Kwanandekore ika yedmoon, “Yiib kuuaron dukmenmo arimbed ne wedmewaib-ban, kwane aron dukmenmo amanbed yiibkuu ne wedmewaniib.” andoon.

17 Kwanandoone, kedmengkandeendanyenambed yika yikanmo yaa kaamoni-wen, “Yembed ‘Yiib kuu aron dukmenmoarimbed ne wedmewaibban, kwane arondukmenmo amanbed yiib kuu ne wedme-waniib.’ ande yedmoon kuye id kuu kuna?Yembed kangkon ‘Amborom kuu Ambeyaa wananiin.’ ande yedmoon kuye id kuukuna kii?” andiwen. 18Kwane, yi kuu yikayikanmo yaa kaamoniwen, “Yembed ‘arondukmenmo’ ande yedmoon kuye id kuukuna? Yembed dakmeen ye weng id kuunub koronii!” ande kamiwen.

19Yi kuu Yesu yaa kaamonandamiib kuuyekaadkeroon kowe yedmendoon, “ ‘Yiibkuu aron dukmenmo arimbed ne wedme-waibban, kwane aron dukmenmo amanbed

yiib kuu ne wedmewaniib.’ ande yed-maan kuye dowadbed yiibka yiibkanmoyaa ‘Kuye weng id kuu kuna?’ ande kami-iwoo? 20 Nembed yiib yaa ke anammoyedmendaan kei, yiib kuu amengiib yu-udanabiyiib kamaniiwe okad yiridan kuukubenabaniiwa kamaniib kii. Yiib kuumiin kubiyiibban ye dabawiib keraniibkumban, yiib kubiyiibban kuu amonombekubi dowaken keraneen. 21 Meenime.Wonong kuu dana woonande kamimaunkuu wooni aron keraune yewed darewoobkandimaun. Kumban dana woonanuunbedkuu yu yewed kuu nonondandimaun, am-borom kuu yu dana wooneen kowe ku-biyiib kereen. 22Kwamune areb kuu kibirebkee yiib kuu kubiyiibban doriib, kumbanyiib kuu angkon ika wedmendaniina kubidowakeniib keraniib. Kuye kubi dowakenkuu karub kanembed ma de kanwanaan-ban. 23 Kuye aron mananuun kuu neyaa ma kaamowaibban. Nembed yiib yaake anammo yedmendaan kei, naningkoyaambed komo komo kaamonaniib kuu neAmbembedkondaneen. 24Yiib kuu anukbedmene kibireb kee naningko yaambed komokomo dowad ma kaamonindo. Yiib kuukaamonaniib kumbed kandaniib. Kumbedyiib kubi kuu yiminmo keraneen.

25 “Ne kumunkingki kowe dakmi yewengbed dakmendiin. Kumban aronku menuun kuu kamune ye wengbeddakmainban, ne Ambe ye kerekmen kuudianbonmo dakmendaniin. 26-27 Yiib kuune kuu ye yaambed manaan kuu anamandekoriwa ne yaa mimyob dowakenkeewimaib kowe, Ambe, yeka kuu yiibyaa mimyob dowaken keendimaan. Kwanikowe, aron ku mananuun kuu naningkoyaambed Ambe yaa kaamonaniib, nembedye yaa yiib dowad kaamonainban. 28Ambeyaambed meneni okad yiri kemaommanaan. Kwane, okad kee domondeAmbeyiib yaa ika wananiin.” andoon.

29 Kwanandoone, ye kedmengkandeen-danbed yedmeniwen, “Eb kuu kibireb keedianbonmo dakmendeeb, kwane eb kuukumunkingki ye wengbed dakmokban.30Kibireb kee nubbed wedmuub kuu meenikorem kuu eb ebkaadmo. Kwane, karubkane eb yaa kaamobdindo yaron kuu ebbedinandi kuu yimin. Kowe keyiib kembedkorokboona anam anduub kuu eb kuu

Yoon 16:31 364 Yoon 17:21

God yaambed menewen ande meenuub.”andiwen.

31 Kwane, Yesumbed inandundoon,“Kibireb kembedmo yiib kuu anam andiibkiyoo? 32 Aron menuun kuu kibireb keemuneen kuu, yiib korem kuu buyokbayokkere wenebe yiib mimim yiiwambiwoomdobere wananiib kii. Yiib kuu ne kirimodomowaniib kii. Kumban ne Ambe kuu neyoom kowe, ne kuu ne kirimomban.

33 “Nembed weng kee dakmenabaan keene yaambed yiib niindem aom yewenubmokerok andid. Okad kiri dobiri kuu dababkandi yeman. Kumban yiib niindem aomaromnime, okad kiri kee nembed burudan-daan kowe.” andoon.

17Yesumbed Yeka Ye Dowad Kurikuri Keroon

1 Yesu kee kwane dowan keroonkin,ye ambid ari wedmene kurikuri kereyedmoon, “Ambe, aron kuu muneen.Eb Dana Mingki yaa nambiri kone.Kwanebko eb Dana Mingkimbed eb yaakangkon nambiri kabdok. 2 Amboromkuu ebbed nimakarub korem yi korokkeri ye aromkono konewen kowe, ebkaruwa nimaya konewen korem kuyaakuu eb Dana Mingkimbed wadkeri aronkorem kondaneen. 3Wadkeri aron koremkukei, God mimo anam eb yaayiib, ebbednenkoweewa monoonman Yesu Keresuyaayiib yikaadkerundi. 4 Deme ebbedkankawewen kuu ambangke dowan keraankowe, okad kari kee nambiri kabdaan.5Ambe, okad ongmindo yaronbed nambiriawinaan kumbed eb kerebiri arimbedkibireb kee nambiri kawe.

Yesumbed Ye Kedmengkandeendan YiDowad Kurikuri Keroon

6 “Okad kiridan aombed kane kane benne yaa bangkawewen kuu nembed ebkuu yi yaa korokbendaan. Yi kuu ebkaebman, ebbed ne yaa bangkaweewe ewengwengambere awine kandiwen. 7 Kumkamkorem ebbed ne yaa bangkawewenkuu yi yikaadkeriwen kuu eb yaambedmenebeen, 8 amborom kuu ebbed wengne yaa kawewen kuu nimakarub keyaakondaane awine kandiwen kowe. Yikuu anammo yikaadkeriwen kuu ne kuueb yaambed manaan. Kwane, ebbedne nenkowewen kuyaa anam andiwen.

9 Yi dowad nembed kibireb kurikurikerundaan. Nembed kurikuri keraan kuuokad kiridan yi dowadban, ebbed ne yaaben bangkawewendan yi dowad, amboromkuu yi kuu ebman kowe. 10Nembed nemankorem kuu ebman, kwane ebbed ebmankorem kuu neman. Kwane, nambiri kuu yiyaambed ne yaa meneboon.

11 “Kibikbed ari kuu ne kuu okad yiridobarainban, kumban yi kuu okad yiri do-baraniib. Kwane, ne kuu eb yaa mananiin.Ambe Karadmo, ewaningko ye aromkonokumbed yi yaa dorondare. Kwanebko,eb yoom ne yoom nub mimo areb kuuyi kwangkon mimo kerok. Ewaningkokee ebbed kawewen. 12 Ne yi yoomdoburuwen kuu ewaningko kawewenkuye aromkonombed dorondaraan. Yikorem kuu ma biknokban, God Ye WengKaradmo yaa yedmoon kuu anam id keridowad karub mimo monmari kiwaan arinenkowoon ye karub kumbedmo.

13 “Kibirebya ne kuu ewiib yaa manan-damiin kii. Kumban weng keyiib kee nekuu okad yiri doriin yaron kembed dak-miin kuu, kwanako yi niindem aom kuune kubimbed derendarok dowad dakmiin.14 Eb weng kuu nembed yi yaa kondaane,okad yiridanbed yi yaa arud wandembiri-wen, amborom kuu yi kuu okad kiridan-ban ne areb kowe. 15 Ne kaamobdi kuuebbed yi kuu okad kari kee ben angkan-imban. Kukuu miin arewaman yaa doron-dare yi kuu awande. 16 Ne kuu okad kiri-manban areb anam yi kangkon okad kiri-danban. 17 Eweng kuu anam anam kii.Kuyaa kumbed ebbed yi kuu ben are karad-konomo kerunde. 18Ebbed ne nenkoweewaokad yiri manaan kwamune areb, nembedyi kwangkon ben okad yiri nongkobaanaweniib kii. 19 Yi dowadbed ne kuu nekaare karadmo kere eb inamenmo awinaan.Kwanaan kumbed yi kwangkon anammoare karadkonomo kere eb inamenmo aw-inidan kerok andid.

Yesumbed AnamAndidan KoremYi DowadKurikuri Kerundoon

20 “Ne kedmengkandaandanmo kurikurikerundokban. Yi weng yaambed kanekane ne yaa anam andaniibdaniib yi dowadkangkon kurikuri kerundaan. 21 Ambe,nembed kurikuri keraan kuu eb kuu neniindem aom doreewa ne kuu eb niindem

Yoon 17:22 365 Yoon 18:14

aom doriin kwane areb kuu yi kwangkonmimo kerime andid. Yi kwangkon nubniindem aom dobiribko okad yiridan kuune kuu ebbed nenkoweebkob manaanande anam andime. 22 Ebbed nambirikawewen kuu ne yaa anam andiwendanyaa kondaan, eb yoom ne yoom mimokwane yi kwangkon mimo keri dowad.23 Ne kuu yi niindem aom doriina eb kuune niindem aom doreeb kui. Kwamunekumbed yi kuu mimo kai kerok. Kwanibko,okad yiridanbed wedmekoriwa, ebbedne nenkoweneb ebbed ne yaa mimyobdowaken keewimaab areb eb karuwanimaya keyaa kwamunemo keendimaabkuu okad yiridanbed yikaadkerime.

24 “Ambe, ne dowaken kuu ne yaa benbangkawewendan kuu nembed dobaraniinye yumbon kuyaa kuu yiyiib doberenibne nambiri wedmaniib kii. Nambiri keeebbedkawewen, amboromkuuokadiib am-bidiib ongmenabindombed eb kuu ne yaamimyob dowaken keewewen kowe. 25AmbeYorokmo, okad kiridan kuu eb kuu yi ko-ron, kumban eb kuu ne nekaad. Kwane, nekaruwa nimaya kee yikaadkeriwen, ne kuuebbed nenkoweebkob manaan. 26Nembedeb kane kuu yi yaa korokbendaan. Keekwane kamembaraniin kumbed ebmimyobdowaken ne yaa keewewen kuu yi niindemaom angkimboroko, ne kangkon yi niin-dem aom dobara.” andoon.

18Yesu Awineniwen(Mt 26:47-56, Mk 14:43-50, Lk 22:47-53)

1 Yesu kuu kurikuri kere dowankeroonkin, yembed ye kedmengkandeen-daniib benwenene dabon Kidron yirikubune yara daaniwen. Kuyaa kuu atolif ye mongkoboniib kowe, ye yoom yekedmengkandeendan yoom kuyaom weneaomniwen.

2 Ambodangoonman Yudas kuumongkobon kuu ye yekaad, amborom kuuaron yemoon Yesu yoom ye kedmengkan-deendan yoom kuu kuyaambed duruni-maib kowe. 3 Kwane, yembed wonooneGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korok yoom Farisidan yoombedben nongkobiiwe, Yudas kuu Rom ananangmidan yenayiib kurikuri boyambibdarewoob ye ooni ye ana nangmidan

yenayiib kwane ben kinban mongkobonangka monoon. Yi kuu angkadkokiiblemiib kumaniib benminiwen.

4 Yesu kuu ye yaa komo komo kerewanandameen kuu yekaadkeroon kowe,yarowenene yi yaa kaamondoon, “Yiib kuukane ande kereknanmo yariib?” andoon.

5Kwane, yimbed “Yesu Nasaretman an-duwed.” ande inanduniwen. Ambodan-goonman Yudas kuu yi aom kuyaom kuuyeyiib doreen.

Kwanandiiwe, Yesumbed yedmoon, “Nekei.” andoona, 6yi kuu ikakman irinambeneokad yiri kirobiwen.

7 Kwane, Yesumbed ikakman kaamon-doon, “Yiib kuu kane ande kereknaib?”andoon.

Kwane, yimbed “Yesu Nasaretman an-duwed.” ande inanduniwen.

8 Kwanandiiwe, Yesumbed yedmoon,“ ‘Ne kei.’ ande yedmaan. Yiib kuu ne andekereknanmo meniib keroonka, yiibbedyena ne yoom doriib kee domondibkowinime.” andoon. 9 Kee kwane yed-moon kuu anukbed yedmoon, “Ebbedbangkawewendan kuu ma biknaanban.”andoon kuu anam id keroon.

10 Kwane, Saimon Pita kuu ye kere-wangiib kowe, yembed nandune God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi korokdarewoob ye dememan ye kenood wiwiangka nare daandoon. Kuye karub yan-ingko kuu Malkus. 11 Kwane, YesumbedPita yaa yedmenoon, “Eb kerewang nandeyu kud aom kowe. Ebbed meeneeb durudyewed ye dabab kee ne Ambembed kawoonkuu awinainban manok andewedoo?” an-doon.

12 Kwane, Rom ana nangmidan yoom yikorok yoom kurikuri boyambib darewoobye ooni ye ana nangmidan yoombed Yesuawinene nongangke yenbeniwen.

Yesu Kuu Anasiib Yaa Nenwiniwen(Mt 26:57)

13Kwane, ibduruk kuu Yesu kuu Anasiibyaa nenwiniwen. Anas kuu Kaiyafas yewonong yu ambe. Kaiyafas kuu God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi ko-rok darewoob kuye weeb yaa kinoonman.14Yembed Yuudan yaa anukbed yedmoon,“Karub mimombed nimakarub korem yidowad bobnaneen kuu amun.” andoon kuuye kumbed yedmoon.

Yoon 18:15 366 Yoon 18:31

Pitambed Yesu Nekaadban Andoon(Mt 26:69-71, Mk 14:66-68, Lk 22:54-57)

15 Kwane, Saimon Pita yoom ked-mengkandeenman maa yoom kuu Yesunenwiniweniib ye yondem kerendenwiniwen. Kedmengkandeenman kee Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok darewoobbed yekaadkerunoonkowe, ye kuu korok keye ambib ye kuukaom Yesu ye yoman yeyiib wonoon,16 kumban Pita kuu korokbed yekaad-ban kowe bunangkamo yinmone kuukambongko diambed doboroon. Kwane,kedmengkandeenman aomnoon ye karubkuu ikakman mene ambongko ooni yedeme wonong koyu yaa daandekore Pitanende kuuk aom aomnoon.

17 Kwane, wonong koyumbed Pita yaa,“Eb kuu karub keye kedmengkandeenmandee?” ande kaamonuune, Pitambed inan-dundoon, “Yii, neyiibban.” andoon.

18 Kuye amnoom kuu yurukiib kowe,demedan yena yoom kurikuri boyambibdarewoob ye ooni ye ana nangmidanyenambed amot nengkekoriwe kuyaadobere kanawanewande dorokanabiib.Pita kwangkon kuyaa dorone yeyiib yurukdorokaan.

Anasbed Yesu Kaamoboon(Mt 26:57-68, Mk 14:53-65, Lk 22:66-71)

19Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoobbed Yesuyaa ye kedmengkandeendaniib ye ked-mengkandiyiib ye kerekmen yaa kaamo-boon.

20Kwane, Yesumbed inandune yedmoon,“Ne kuu nimakarub korem yaa kuu dian-bonmo dakmendimain. Kwane, Yuudannedbimaib ambib embeng embeng aomiibYuudan korem nedbimaib kurikuri boyam-bib darewoob yaayiib kedmengkandimain,ma bikne dakmindo. 21 Kowe komandene yaa kaamoniib? Kedi, karub ne dak-maane wengambiriwen kuu yikaad kowe,yi yaambed kaamondime.” andoon.

22 Kwanandoone, kurikuri boyambibdarewoob ye ooni ana nangmi ye karubkuu Yesu ye dia doreen kumbed Yesu yeangkatom yakdarekore yedmoon, “Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan yikorok darewoob yaa kuu weng kwamunedakmimaibkowoo?” andoon.

23 Kwane, Yesumbed inande yedmoon,“Nembed weng abdon dakmaan keroka,abdon kuna kuu yedme. Kumban nembedkomo dakmaan kuu anam keroonka, ko-mande ne kuu neeb?” andoon.

24 Kwane, Anasbed yedmoonkob Yesunong yenbiweniib kumbed God dore Yuu-dan dore wedyiri dobiridan yi korok dare-woob Kaiyafas yaa nenwiniwen.

PitambedAngkon IkaYesuKuuNekaadbanAndoon

(Mt 26:71-75, Mk 14:69-72, Lk 22:58-62)25 Kwane, Pita kuu kuyaa yeka yuruk

dorokane doreena, yenambed ye yaa kaa-moniwen, “Eb kuu karub yakuye ked-mengkandeenman dee?” andiiwe, Pita-mbed bironde yedmoon, “Yii, neyiibban.”andoon.

26 Kwane, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok darewoobye dememan maa kuu kuyaa doreen.Karub kee karub Pitambed kenooddaandoon kuye karubkim kumbed aromnedakmoon, “Eb kuu at olif mongkobonaom kuu ewiib wedmebdaan kii.” andoon.27Kwane, Pita angkon kwane anamban kiiande bironoona erebnarimbanbed ayamkomkoon.

Yesu Pailet Ye Arinambo Ari Nenwiniwen(Mt 27:11-18, Mk 15:1-15, Lk 23:1-3,18-25)

28Kwane, Yesu kuu Kaiyafas yambiwoomkuu koronde Yuudan yi Gavana Rom-danbed kowiwen ye karub ye boyambibkwaab yaningko Pretorium yaa nenwini-wen. Kuyaron kuu amkimo kai kowe,Yuudan yi korok korok ye ambiwoomaomnindo bunangkambed dobiriwen, am-borom kuu aomnaniib kuu Yuudanbandaboknaib ye amowamob domokbaniibkowe Yuudan yi Burudandoon ye orokanindeban keraniib. 29 Kowe Pailetbedmene angkaderene yi yaa kaamondoon,“Karub keyaa kee komo dabab weng koni-wen?” andoon.

30 Kwanandoone, yimbed inanduniwen,“Ye kuu amob domokboon ye karubbankaren, ye kuu nenmene eb yaa kabdindokaren.” andiwen.

31 Kwane, Pailetbed yedmoon, “Yi-ibka nenwene yiiwamob yaambedwengyundime.” andoon.

Kwanandoone, yimbed inanduniwen,“Kumban nubka nubbed karub mim aye

Yoon 18:32 367 Yoon 19:11

kowi ye dabab koni kuu yiminban.”andiwen. 32 Keyiib kee kwanodnedYesumbed komo ye yaa kamuneene yebobni ye kerekmen bobni ye kiwaandakmoon kwamune id kere wonodnedyimin.

33Kwane, Pailetbed ye ambiwoom aomneYesu baandoona wonoona kaamonenoon,“Eb kuu Yuudan yi king dee?” andoon.

34 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Kee ebkaamoni dee, o karub yenambed ne dowadma yedmebdiwen dee?” andoon.

35 Kwane, Pailetbed inandoon, “Ne kuuYuumanoo? Dowan! Ebka eb ambibkindanyoom yi korok korok yoombed neyiib yaakuu nenminiwen. Kowe eb kuu komo am-barakmi kamewen?” andoon.

36Kwanandoone, Yesumbed inande yed-moon, “Nembed korok kere oonimbon kuuokad kiri yemanban. Okad kiri yemankeroon karen Yuudanbed ne awine nen-miniwen kebeni dowad ne demedanbednangbiwen karen. Kumban ne oonimbonkuu ambibkin kimyen mamaa yaambed.”andoon.

37Kwane Pailetbed yedmoon, “Kowe, ebkuu king kii!” andoon.

Kwane, Yesumbed inandoon, “Ebbed nekuu king andeeb kuu anam yedmeeb kii.Anamkuu kuye dowadbed ne kuuwooneenkii. Kwane, anam anam ye weng dakmekorokbendi dowad okad kiri manaan. Ni-makarub korem anam anam ye kerekmenangka doriib kuu ne yaa wengambere-waniib.” andoon.

38 Kwanandoone, Pailetbed kaamonoon,“Anam anam kuu kuna?” andekore, Yuu-dan yaa angkon angkane wene yedmen-doon, “Ne kuu ambarakmi yaambed dababkoni yeman karub keyaa ma wedmokban.39Yiib koobdande kwanimaib kuu Yuudanyi Burudandoon orokbon yaron arimbeddaawaiwe wii karub mimo bunangka obonkeri dowad yiib dingki ari nenkowimain.Kwane, yiib dowaken kuu ‘Yuudan yi king’nenkondaniinoo?” andoon.

40 Kwane, yimbed baande komkaneinandiwen, “Yii, yembanii! Barabas nubyaa nenkondeyaa!” andiwen. Barabas kuuanukbed gapman yaa bon keroon kowe wiiaom nenkaaniwen.

19Yesu Ayi Dowad Nenkowiiwa Wonoon(Mt 27:27-31, Mk 15:16-20)

1 Kwane, Yesu kuu nong yikyikiibbedangkurom angka ayi dowad Pailetbed yed-moona nenwene kwane ayiwen. 2Kwane,ana nangmidanbed nong yikyikiibbed ko-rok ari dereni yeman bedmekoriwa, Yesuye korok ari derene kowiwen. Kwane,ebkad doboob minodminodiib kuu kan-mene ye yaa kan inwarunekoriwa, 3ye diamene “Yuudan yi king, amkim amun ebyaa!” ande yemurubia ari yakdanme ayimokame ika ika yemoon kameniwen.

4 Kwane, Pailetbed ikakman angkadereYuudan yaa yedmoon, “Kedi, karub ke nenangkuro manaan kei, ye yaa dabab koni yeambarakmi ye id kuu ne ma wedmindo.”andoon. 5Kowe, Yesu kuu nong yikyik bed-miwen ye korok ari derene ebkad doboobminodminodiib derenoon kumbed meneangkadoroon kuu Pailetbed yi yaa yedmen-doon, “Karub kuu kekei!” andoon.

6Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korok yoom yi ananangmidan kurikuri boyambib darewooboonimaib yoom Yesu wedmenekoriwa,erebnarimban komkane yedmiwen, “Yekuu aye at ming arimbed kinime! Yekuu aye at ming arimbed kinime!” andekamiwen.

Kumban Pailetbed yi yaa inandundoon,“Yiibka nenwene at ming arimbed kinime.Ne kuu dabab koni ye ambarakmi ye id kuuma wedmindo kowe.” andoon.

7Kwanandoone, Yuudanbed aromkonomonangkane yedmiwen, “Ye kuu God yeMingki andoon kowe, nub amobbedyedmoon kuu ye kuu aye bob kowi yeman.”andiwen.

8Pailet kuu kee kwane wengamberekoreye uni kuu ari keroon. 9 Kwanekore boy-ambib kwaab aom ika aomne Yesu yaa kaa-monoon, “Eb kuu kunayambedmenewen?”andoon. Kumban Yesu kuu ma inan-dunindo. 10 Kwane, Pailetbed ye yaa yed-moon, “Eb kuu dakmewokban kereewoo?Eb koronduwed wini ye kerekmeniib ebat ming arimbed ayuwed bobniyiib kuyearomkono kuu ne yaambed angkeen kuuebkaadbanoo?” andoon.

11 Kwane, Yesumbed inandoon, “Ebaromkono kandewen ne yaa kuu ari doreen

Yoon 19:12 368 Yoon 19:27

ye God yaambed kii. God yaambedbankaren ne yaa ma kamaabban karen.Kwanekob, karub kanembed ne nende ebyaa kabdoon kuu ambarakmi darewoobkamoon, eb arebban.” andoon.

12Kuyaambed ari kuu Pailet ye dowakenYesu korondenod wini yeman kamoonkumban, Yuudanbed komkane dakmiwen,“Eb kuu karub kee domonene koronda-neewa wananeen kuu, eb kuu Saesaayangkodmimban. Karub kanembed yeka‘King keraan kii.’ andaneen kuu, Saesaa yaabon keroon.” andiwen.

13 Pailet kuu weng kee kwane wengam-berekore, Yesu nenmene angkaderekore,Bot Kudmiwenbon kwarimbed wengyundiye dibirimbon ari wene diboroon. (BotKudmiwenbon kuu Hibru wengbed kuuGabata andimaib.) 14 Kuye aron kuu Yuu-dan yi Burudandoon ye orok nekwenabi yearon. Kukuu aronkob yaa kereen. Kwane,Pailetbed Yuudan yaa yedmendoon, “Yiibking kuu kei.” andoon.

15 Kumban yimbed komkane yedmiwen,“Nenwene! Nenwene! Aye at mingarimbed kine!” andiwen.

Kwanandiiwe, Pailetbed kaamonen-doon, “Yiib dowaken kuu yiib king aye atming arimbed kinaniinoo?” andoon.

Kwane God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok dareb darebbed inandeyedmiwen, “Nub king kuu yenayiibban,Saesaamo.” andiwen.

16 Kwane, Pailet kuu yi weng wengam-berekore, yeenbon arimbed at mingarimbed aye kowi dowad ana nangmidanyaa nenkondoon.

Yesu At Ming Arimbed Dare Kanmaniwen(Mt 27:32-44, Mk 15:21-32, Lk 23:32-43)

Kowe, Romdan yi ana nangmidanbedYesu nenwenib 17at ming kankoniiwe, yekaNangkarakbon yaa kankarine wonoon.(Nangkarakbon kuu Hibru wengbed kuuGolgota andimaib.) 18 Kwane, kwarikumbed ye kuu atming arimbed bakumbeddare kankoone maniwen. Kwane, karubayoob kuu ben at ming ayoob arimbedbakumbed darekorib Yesu ye angkaraangkara benkoobe dariwen.

19 Pailetbed kerek yaa korok weng kwa-mune wongkoon, “Yesu Nasaretman, Yu-udan yi King”. Kerek kee kondoone atming dungkun ari deriwen. 20 Weng kee

Hibru wengbed Romdan yi weng LatinbedGurik wengbed wongkanaboon. Kwane,weng kee Yuudan yemoon kimingkiwen,amborom kuu Yesu aye at ming arimbedkiniwen yaambed siti aom kuu ambabbankowe. 21 Kwane, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok korokbed Pailetyaa yedmiwen, “ ‘Yuudan Yi King’ andewongkaab. ‘ “Ne kuu Yuudan Yi King.”ande yedmoon.’ kwane wongke.” andiwen.

22 Kwanandiiwe, Pailetbed inandoon,“Komo nembed wongkaan kuu angkim-baraneen, kuyaa kuu inamen maakandainban.” andoon.

23Kwane, Romdan yi ana nangmidanbedYesu at ming arimbed dare kanmaneko-riwa, Yesu ye ebkad nandenib andokbewenore kaningiib kere nekwiwen, yikaningiib kowe. Ebkad mamaa kuu kadyaa yoni yebkad kuu nandiwen. Kuyeebkad kuu baradmanayiibma kan daboknekarangkindo mimo kumbed kongkonoyaambedwene konomed yaawene emkongyaa yiminbed karangkiwen. 24 Kwane,yika neman yedmoon yedmoon kamiwen,“Nub kuu ebkad kee birindaub. Botari nuwaningko wongke kirarem, kaneyaningko wedmanuub kuu yeka ebkadkandaneen.” andiwen. Kwaniwen kuuGod Ye Weng Karadmo ke wongkoon kei,“Yika nebkad kuu bene andokbe wenore yimimim benib, bot aningkoyiib kirarekoribaningko wedmiwenman nebkad maakandoon.” ande wongkoon kuu anam idkeroon. Kwanikob, ana nangmidan kuukwamunemo kamiwen.

25Yesu ye atming dia kuu ye awaan yoomye awaan yu yangkura yoom Klopas ye am-ban Meri yoom Meri Magdalen yoom kui.26 Kwane, Yesu wedmoonka awaan yoomye kedmengkaneenman yembed mimyobdowaken keenimaan yoom kuu dia doriibkowe, Yesumbed ye awaan yaa yedmoon,“Ena yee, ye kuu ub dana mingki andekowaan.” andekore, 27ye kedmengkaneen-man yaa yedmoon, “Yu kuu eb ena andekowaan.” andoon. Kwane, kuye aronbedari kuu kedmengkaneenman kembed yam-biwoom nen oonoon.

Yesu Bobnoon(Mt 27:45-50, Mk 15:33-41, Lk 23:44-49)

Yoon 19:28 369 Yoon 20:628 Kuye yoman kuu Yesu yekaadkeroon

kuu komo komo korem kuu ambangkedowan keroon. Kwane, God Ye WengKaradmombed komo wongkoon kuu anamid keri dowad Yesumbed yedmoon, “Okmoom bobnaan.” andoon. 29Kwane, wainok dereb kereen kuu dia angkeen kowe, okawinimaan ye obkod kande kuyaom kaanekande isop nondong ari kowe Yesu yemongkodkono yaa kankooniwen. 30Kwane,Yesu kuu ok anoonkin yedmoon, “Kunedkuu korem awine dowan keraan kii.” an-doon. Kwane, korok wan yiri kubune yekingkin Awodki ye dingki ari kowe bob-noon.

31Kuye aron kuu Sabat aron nekwanabiaron, angkon aron awari kuu Sabat aroniibYuudan yi Burudandoon ye orokbonaroniib kowe, kuye aron ari karub at mingarimbed kinambiri kuu Yuudan yi korokkorok yi dowakenban. Kwanikob, yi kuukarub at ming arimbed kinambiriwen yiyon kuu ana nangmidanbed domangkibkoduknibko yi bob kuu ben kubudirime andidowad wene Pailet yaa kaamoniiwe eeandoon. 32Kwani kowe, ana nangmidanbedwene karub ayoob Yesu yoom ibmo atming arimbed bakumbed dare benkoobedariweniib yaa wenenib, karub maa ye yonkuu domangkekorib, karubmaa ye yon kuudomangkiwen. 33 Kwane, mene Yesuyiibyaamenewedmibka, ye kuu bobnoon koweye yon domabangkindo keriwen. 34Kumbankwani keri koronde ana nangmi ye karubmimombed kanadbed Yesu ye id kebedyaa monbenoone kirodmo umkaniib okiibmenebenaboon. 35Kee kwanoonawedmoonye karubbed yedme korokboon. Yembedkomo yedme korokboon kuu anammo. Yeyekaad anammo dakmeen. Yembed yedmekorokbendoon kuu yiib kwangkon anamandime dowad. 36Kwamune kamiwen kuuGod Ye Weng Karadmo aombed wongkoonkuu “Ye kono kuu ma domabangkaanban.”andoon ye wengiiwa, 37 God Ye WengKaradmo maa, “Yi kuu kanadbed kariwenye karub kuyaa keenombaraniib.” andewongkoon ye weng kuu anam id keroon.

Yesu Ye Id Kuu Mangkiwen(Mt 27:57-61, Mk 15:42-47, Lk 23:50-56)

38 Kuye yoman kuu ArimateamanYosefbed Yesu ye id kanwene mangki

dowad Pailet yaa kaamonoona ee andoon.Yosef kuu yemyeb Yesu ye yoman winiye karub, amborom kuu Yuudan yi korokkorok yaa unendoon kowe. Kwane, eeandoon kowe, Yosefbed mene Yesu yebob kuu kanwonoon. 39 Anuk yirimbedYesuyiib yaa amnoombed durune wonoonye karub Nikodemus kuu baeb amunyeman meeryiib aloyiib dabokniwen yedabab 35 kilos areb kumbed kan Yosef yaadabokne wonoon. 40Karub ayoob kembedYesu ye bob id kuu kandenib, Yuudanbedyi bob mangkimaib kwane areb kuu baebamun yemaniib ebkad kawanmoyiibbedbedmiwen. 41 Yesu at ming arimbed darekan maniwen ye yumbon kuyaa kuumongkoboniib. Mongkobon kuyaom kuubobkonombon yewewiib, kuyaom kuu bobmamangkindo. 42Kuye aron kuu Yuudan yiSabat aron nekwenabi yaron kumban Sabataron dia kereen, angkon bobkonombonkuu dia kowe, yimbed Yesu ye bob kuyaomkowiwen.

20Bobkonombon Aom Yesu Dowan(Mt 28:1-8, Mk 16:1-8, Lk 24:1-11)

1 Amkimo kaimbed arimingku yearonki ibduruk nambirindombed MeriMagdalenbed wene bobkonombon yaawedmuunka, ambongkodem kebenoon yebot darewoob kuu kan angkara kowoon.2 Kwane, Meri kabaanmo wene SaimonPita yoom kedmengkandeenman maaYesumbed mimyob dowaken keenimaanye karub yoom kuyiib yaa wene yedmeen,“Karubbed nub Yariman kuu bobkonom-bon aom kuu kan angkaniwen kii! Kowekunaya kowiwen kuu nubkaadbanii!”andeen.

3Kowe Pita yoom kedmengkandeenmanmaa keyoom bobkonombon yaa andowewene wedmok winiwen. 4 Karub ayoobkibindariwen kumban, karub maambedkirod kirod kabaanmene Pita kuu debu-rudandoon. Kwane, bobkonombon yaayedinmo wonoon. 5 Kwane, yembed am-bokibine aom wedme wedmoonka ebkadkawanmo kumbedmo angkeen. Kwane, yekuyaom aomnindo. 6 Kumban ye yomanmeneen ye karub Saimon Pitambed deniindem aom aomne wedmoonka ebkad

Yoon 20:7 370 Yoon 20:26

kawanmoyiib 7 Yesu ye korok ari bedmi-wen ye ebkadiib kumbedmo dangeen. Ko-rok ari ye ebkad kuu yekarebmo bed-moon, bob andedmi ye ebkad kawanmoyaama daboknindo. 8 Kwane, kedmengkan-deenman maa bobkonombon yaa ibdu-ruk wonoon kee ye kangkon aomne wed-mekore anam andoon. 9Kumban yi ayoobkee yi kuu God Ye Weng Karadmo aombedYesu kuu bobni yirimbed dembaneen andewongkoon kuumeene ongme kaadkerindo.10Kwanikob, yi kuu ikakman yi ambiwoomwiniwen.

11 Kumban Meri kuu bobkonombonbunangka doberenu ameng kamuun.Kwane inok waun kumbed ambokibinebobkonombon dem aom kereknenu12 engyus ayoob ebkad kawanmo in-wariwen wedmendeen. Yi kuu Yesukowiwen ari dibenib, mamaa kuu korokkerekmen arimbed diboroone, mamaakuu koborom yon kerekmen anukbeddiboroone keriwen. 13 Kwane, yu yaakaamondiwen, “Angkodmi, komandewedameng kameeb?” andiiwe, yumbedyedmeen, “Ne Yariman kuu kanwiniwen.Kwane, yimbed kunaya kanwene kowiwenkuu ne nekaadban.” andeen.

14 Meri kee kwane yedmuunkin, yuamonombe wedmuune Yesu kuu kuyaadoreen kumban yu yukaadkerunindo.15 Kwane, Yesumbed kaamondoon,“Wonong ee, komandewed amengkameeb? Ub kuu kane ande kereknaab?”andoon.

Merimbed meeneen kuu ye kuu kuyeyongbon oonoonman andeen kowe, ye yaayumbed yedmeen, “Korok, ebbed ye idkuu kanwene kowewen keraneen kuu yed-mewebka wene kanda.” andeen.

16 Kwane, Yesumbed yu yaa yedmoon,“Meri.” andoona, yu amonombe Yesu yekerekmen kerenu Hibru wengbed yed-meen, “Raboni yee!” andeen. (Raboni yeweng id kuu “Kedmengkandi korok”.)

17 Kwane, Yesumbed yedmoon, “Ne yaaawinewaab, komoyiibkob ne kuu Ambeyiibyaa ikakman winindo kowe. Kumbannangkodmiayiib yaa weneneb ne kuu ikak-man ne Ambe, angkon yiib Ambe, ne God,angkon yiib Godiib yaa wanaan kii andi yeweng yi yaa daande.” andoon.

18 Kwane, Meri Magdalenbed ked-mengkandeendaniib yaa weng yuk kan-wene yedmendeen, “Yariman wedmenaankii!” andenu yembed yu yaa komo komokee dakmoon kuu yi yaa dakmendeen.

Yesumbed Ye Kedmengkandeendaniib YaaAngkadoroon

19 Sande ye amnoom arimbed, ked-mengkandeendan kuu mimyamo nedbi-wen. Yuudan yi korok korok yaa uniwenkowe, ambongko karangmiwen. Kwane,Yesu kuumene yi kidangkambed dangkurodobere yedmoon, “Iwari yewenub kuuyiib yaa angkimborok.” andoon. 20 Keekwane yedmoonkin, ye dingkiyiib ye idkebed yaayiib korokbendoon. Kwane, ked-mengkandeendan Yariman wedmeniwenkuu kubi miin darewoob keriwen.

21Kwane, Yesumbed ikakman yedmoon,“Iwari yewenub kuu yiib yaa angkim-borok. Ambembed ne nenkowoona man-aan kwamune areb, kibireb nembed yiibben nongkobako winime.” andoon. 22Keekwane andekore, inum yi yaa narene yed-mendoon, “Kingkin Karadmo yiib niindemaomnendime. 23Yiibbed nimakarub yena yiambarakmi are nonondandaniib kuu yi am-barakmi kuu Godbed are nonondandaneen,kumban yiibbed yi ambarakmi are nonon-dandaibban kuu Godbed yi ambarakmi kuuare nonondandaanban.” andoon.

Yesu Tomas Yoom KedmengkandeendanYena Yoomiib Yaa Angkadoroon

24 Kedmengkandeendan wad ayoowiibmim Tomas, yaningko maa Didimusandimaib, kedmengkandeendan nedbiwenkuu yeyiibban, Yesu yi yaa monoonkuu. 25 Kowe, kedmengkandeendan yenakembedTomas yaa yedmeniwen, “Yarimanwedmenuwen kii.” andiwen.

Kumban yembed yi yaa yedmoon,“Nekareb ye dingki yaa baku dariwenye dem yumbon wedmeni kuyaomne dingkiod kuyaom kamoneni, ye idkebed yaa dingki kamonaniin kumbedanam andaniin, kwanainban kuu anamandainban.” andoon.

26 Kwane ari ye Sande arimbed, Tomasyoom Yesu ye kedmengkandeendan yenayoom kuu ambiwoom ikakman nedbiwen.Ambongko korem karangmiwen kumbanYesu kuu yi kuyaom kuu yeyiib mene

Yoon 20:27 371 Yoon 21:15

dangkuro doberekore yedmoon, “Iwariyewenub kuu yiib yaa angkimborok.”andoon. 27 Kwanandekore, Tomas yaayedmenoon, “Ne dingki kee wedme, ebdingkiod keyaom kowe. Kwane, eb dingkiyire ne id kebed yaa kaane wedme. Ebkarekmi kuu korondeneb anam ande.”andoon.

28 Kwane, Tomasbed Yesu yaa yed-menoon, “Ne Yariman, ne God!” andoon.

29 Kwane, Yesumbed yedmenoon, “Ebkuu wedmewekoreb ne yaa anam andee-woo? Kane kane akmewindo kumban anamandiwen kuu amun kerundoon.” andoon.

Buk Kee Yesu Yaa Anam Andime DowadWongkoon

30Yesumbed ye kedmengkandeendan yikerebiri arimbed yeka mamaa ye dud kamikorokbenaboon yemoon yena kuu bukkeyaomkeemawongkanabindo. 31Kumbankeyiib kee wongkanaboon kuu yiib kuuYesu kuu Godbed Kinoona MonoonmanKeresu, ye kuu God ye Mingki kii andeanam andime dowad. Kwane, yiib kuuye yaa anam andaniib kuu, ye yaambedwadkeri kandaniib.

21Yesumbed Ye Kedmengkandeendan Ediib

Yaa Angkadoroon1Kuye yoman kuu Yesu kuu bowan Galeli

angkambed ye kedmengkandeendan yaaangkadere dangkuro durundoon. Kwa-mune kere wonoon kei. 2 Saimon Pitayoom Tomas yaningko maa Didimus andi-maib yoom Galeli ye kambong KenamanNatenio yoom Sebedi ye meed ayoob yoomkedmengkandeendan ayoob yena yoomibmo doriib. 3 Kwane, Saimon Pitambedyi yaa yedmendoon, “Ne kuu okyiri oonbad wanandamiin.” andoone yimbed yed-miwen, “Nub kwangkon nuwiib eb yoomwananuuwa.” andiwen. Kowe, yi weneniboon bi motod aom aomne wene amnoomdoboob oon bi yemen kamobiwen, kumbanoon ma maandindo keriwen.

4Awari amkimo kaimbed Yesu kuu wimari doboroon, kumban ye kedmengkan-deendan kuuYesu ye komboon kuu yikaad-kerunindo. 5 Kwane, yembed yi yaa kaa-mondoon, “Ee angkodmia, yiib kuu oonmamaandindo dee?” andoone “Yii, dowanaa.”ande inandiwen.

6Kwane, Yesumbed yedmoon, “Yiib oonbi ye men nande motod wiwi angkambedkamonime. Kwananiib kumbed oon kuumaandaniib.” andoon. Kowe, yi kuu kwani-wen. Kuyiib kuu oon yemoonbed awuniiwaawingkoon kowe, yi kuu oon bi ye men ikamotod aom kamoni kuu yiminban keriwen.

7 Kwane, kedmengkandeenmanYesumbed mimyob dowaken keenimaanye karubbed Pita yaa yedmoon, “Ii Yarimankiyi.” andoona, Pita kuu kee kwanewengamberekore ye bunangka ebkaddemedowadbed biankowoon kuu kan dereneok yiri bumboroon. 8 Kwane, Yesu yekedmengkandeendan yena kuu motodaombed oon bi ye men aom oon yemoonaomniwen kuu binge Pita ye yoman bid yaakanwiniwen, amborom kuu bid yaa kuuambabban 90 mitas areb kowe. 9 Kwanewirine wim ari kuro dodkenib wedmiiwaamoyidkobbed deneen. Kwane, amot arikuu oon deneen. Kuyaa kuu omiib.

10 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Oon kibireb biwen kuyiib yena benmin-ime.” andoon. 11 Kowe Saimon Pitambedmotod aom aomne wene oon bi ye menkuu binge bid yaa nanmonoon. Oon biye men kuu oon dareb darebmo diiriwenkuu 153yiib kumban oon bi ye men kuu mabirindindo.

12 Kwane, Yesumbed yi yaa yedmoon,“Mene animan anime.” andoon. Yekedmengkandeendan kuu yi yikaadkeri-wen kuu Yariman kowe, “Eb kuu kane?”ande ma kaamobindo. 13 Yesumbedmenene om bendune bangkandekoreoon kwangkon kwane ben bangkandoon.14 Yesu kuu bobnoon yirimbed nendemboon yaronbed mene kwaniwen yaronkee ye kedmengkandeendan yaa kuuangkaderebeen kuu ayoobmimiib kereen.

Yesumbed Ye Karuwa Nimaya AwandeAromkono Konde Andoon Pita Yaa

15 Kwane, yi kuu animan ane dowankeriiwe, Yesumbed Saimon Pita yaakaamonoon, “Saimon, Yoon ye mingki,mimyob dowaken keewimaab kuu yimimyob dowaken keewi keyaa burudan-doonoo?” andoon.

Andoone, Pitambed yedmoon, “Ee, Yari-man, ebkaad kuda, mimyob dowaken keeb-dimainaa.” andoon.

Yoon 21:16 372 Yoon 21:25

Andoone, Yesumbed yedmoon, “Nekaruwa nimaya kuu sibi mana areb kowe,awande aromkono konde.” andoon.

16 Angkon Yesumbed ika kaamonoon,“Saimon, Yoon ye mingki, mimyobdowaken keewimaawoo?” andoon.

Andoone, Pitambed yedmoon, “Ee, Yari-man, ebkaad kuda, mimyob dowaken keeb-dimainaa.” andoon.

Andoone, Yesumbed yedmoon, “Nekaruwa nimaya kuu sibi oonoonman areboone.” andoon.

17 Kwane Yesumbed ayoobmim kaa-monoon, “Saimon, Yoon ye mingki,mimyob dowaken keewimaawoo?” an-doon.

Pita kuu kubiyiibban keroon, am-borom kuu Yesumbed “Mimyob dowakenkeewimaawoo?” ande kaamobene ayoob-mim keroon kowe. Kwane, Pitambedyedmoon, “Yariman, komo komo koremeb ebkaadmo. Eb ebkaad ne kuu ebyaa mimyob dowaken keebdimain kii.”andoon.

Kwanandoone, Yesumbed yedmoon,“Ne karuwa nimaya awande aromkonokonde. 18 Nembed eb yaa ke anammoyedmebdaan kei, eb kewed yaronbed ebkadkuu ebka deebekore eb dowaken kunayawanande meenimaab kuu kuyaa kwaneyarebimaab. Kumban eb kiomnaneebkuu aniib dowad karub maambed ebnendaneena eb dingki yiraneewe ebkaddeebebdekore eb dowakenban kuyaa winiye yumbon kuu kuyaa eb nenwananeen.”andoon. 19 Pita kuu kamune ayaniiwebobnaneen kumbed God yaa nambirikonaneen kuye dowadbed Yesumbedkeyiib yedme korokboon. Kwanandekore,Yesumbed Pita yaa yedmoon, “Ne yomanmene!” andoon.

20 Kwane, Pita kuu amonombe anukwedmoonka Yesumbed mimyob dowakenkeenimaan ye karub kuu yi yoman me-neen. (Anukbed keye karub kee orok ani-wen yaambedYesu yaa yonekore ari kuu yeyaa kaamonoon, “Yariman, eb yaa kanem-bed ambodanganeen?” andoon.) 21Kwane,keye karub Pitambed wedmenekore Yesuyaa kaamonoon, “Yariman, ye yaa komokeraneen?” andoon.

22 Kwanandoone, Yesumbed inan-dunoon, “Ye dobaraneenkob ikakman

mananiin kuu ne dowaken keraniin kuueb meenembiri yemanban. Eb kuu neyoman mene!” andoon. 23 Kee kwaneyedmoon kumbed yikanmo kuyaomkedmengkandeendan yaa nuub wengkan yariwen kee, kedmengkandeenmankeyiib kee bobnaanban ande kamiwen.Kumban Yesumbed kuu bobnaanban kiiande ma yedmindo, yembed kamunemoyedmoon, “Ye dobaraneenkob ikakmanmananiin kuu ne dowaken keraniin kuueb meenembiri yemanban.” andoon.

24 Kedmengkandeenman kee kamenabikeyiib kee yedme korokbendeni wongkaankuu ne kei. Nub nubkaad yedme ko-rokbendi ye weng kee anammo.

25Yesumbed kamenabi yemoon yenayiibkwangkon ongmenaboon. Kami mimimkorem kuu buk aom wongkanabiwenkaren, mok nembed meendobaan kuubuk miin yemoon kowe okad yiri buknongkobimbon kuu yiminban keroonmanok karen.

Kwamiwen 1:1 373 Kwamiwen 1:11

KwamiwenApasodanbed Kwamiwen Ye

BukKwamiwen Buk KomoDowad Wongkoon

Weng keye dowad kuu kekamune: 1.Apasodan yoom anam andiwendan yenayoom komo kamenabiwen kumbed Yesuye weng derendaroon ye weng anammowongkoon. 2. Kuristendan yaa yenambeddudi weng yemoon dakmenabiwen kowe,buk kembed koromone dakme wongkoon,Yuudaniib (4:8-12) Yuudanbaniib (25:8-11)yaa inandi dowad. 3. Kuristendan yaayobdoodiib durud yewediib menebimaankowe, komarewa dobaranuub ande korok-boon. 4. Kuristendan kuu yenambed durudyewed konde yenbandimaib kumban, Yesukuu ye bondan korem yaa burudande dora-neen ande wongkoon.

WongkoonmanKwamiwen ye buk kuu Lukbed

wongkoon. Luk kuu Yesumbed komo komokamenaboon kuu wedmindo kumban,indobbed wedmeniwendan yemoon yiweng boon kumbed wongkoon. Wongkoonye weeb kuu AD 63 areb.Korok Weng

1. Yesu Ye Weng Kuu Yudea Kere GaleliKere Samaria AomDerendaroon (sapta1–8)

2. Pool Yesu Yaa Anam Andoon (9:1-31)3. Yesu Ye Weng Kuu Fonisia Kere

Saipurus Kere Antiok Aom Derenda-roon (9:32–12:25)

4. Yesu YeWeng Kuu Firigia Kere GalasiaAom Derendaroon (13:1–15:35)

5. Yesu Ye Weng Kuu Gurikdan Yi OkadAom Derendaroon (15:36–21:16)

6. Yesu Ye Weng Kuu Romdan Yi OkadAom Derendaroon (21:17–28:31)

Yesu Kuu Ewen Ari Nen Daanoon1 Tiofilus, ne buk ibduruk wongkekori

kebdaan kuyaomkuu, Yesu ye andowe ked-mengkandoonbed 2wene ye nen Ewen aridaanoon kuye weng wongkaan. Kwamunekuyaambed ye kuu Ewen ari nen daanindoyaambed, apasodan yembed kinoon kuu be

Kingkin Karadmo yaambed kedmengkan-doon.

3 Ye durud yewed kande bobnoonemangkiiwe yeedoroon yoman ari kuu, aron40yiib yi yoom dobere korokbendoon kuuye anam bobnoon kumban ika yeederewadkeroon. Kwamune dore korobe ak-miiwa ika demboon kuu anam kii andiwen.Kwane, Godbed korok kere ooni yeman kuuYesumbed dakmenaboon, yi yaa. 4 Kuyeniindem aom kumbed yi yoom ye yoomnedbe animan aniib yaambed, Yesumbedkwanime andi ye weng yedmendoon, “Yiibkorem kuu Yerusalem aom doberenib, neAmbe ye munob bangkandi yeman yaameedmime. Yeweng kunduk yiib yaa kurindaandaan kui. 5 Yoonbed okiib baptaiskerundoon kumban, aron yemoonbanarimbed Kingkin Karadmoyiib yiib kuuGodbed baptais kerundaneen.” andoon.

6 Kwane, yi korem nedbiwen yaambedYesu yaa kaamoniwen, “Yariman. Israelambibkin kuu nubkareb kibirebya konda-neebkob, nub Israeldan yoomGod yoommooonanuub dee?” andiwen.

7 Kwanandiiwe, Yesumbed inande yed-moon, “Aron kuu yeka Ambe yembedmokowoon. Komo aron kwananeen kuuyiibbed yiibkaadkeri yemanban. 8 Kwane,Kingkin Karadmo mene yiib niindem aomyaa doberene aromkono kondaneene,ne weng amun kanwene daandaniib.Yiib indobbed ne dowad wedmiwen kuuYerusalem aombed wene Yudea ambibkinkorem aombedwene Samaria kere kumbedwene okad yimin yimin yaa daandaniib.”andoon.

9Kwane dakme dowan keroona, yi kere-biri yi indob ari yaambed ambid ari Yesukuu nen daanoonewiib wedangka dewenu-une wedmenindeban keriwen.

10 Kwane, yi korem kuu dobere Yesudaaneen kuyaa yi indob korem ambid arinengmoniwen. Nengmone doriiwe, karubayoob ebkad kawanmo inwariwen kumbedyi dia angkane dangkoro doberenib yed-mendiwen, 11 “Galelidan. Yiib kuu ko-mande yiib indob kuu ye ku weneen yaamokwane doberenib kereniib? Yiib Yesu wed-miiwa ye Ewen ari wonoon kuu, angkonika kwane Ewen arimbed aman kwane ikamananeen.” andiwen.


Mataiyas Kuu Yudas Ye Yumbon Nendi-wen

12 Sabat aron* kereen kowe, anamandidan kee aangko Olif ari kuu korondeikakman Yerusalem aommo winiwen.13 Ambib yiriyiib ariyiib yimbed arabendoriib kumbed mene ambiwoom aridaaniwen. Yi korem nedbiwen kumaomkuu Pita yoom Yoon yoom Yems yoomEndru yoom Filip yoom Tomas yoomBaatolomyu yoom Matyu yoom Alfeyus yemingki Yems yoom Saimon nubka oonedoberem ande nangboonman yoom Yemsye mingki Yudas yoom kui. 14Yi yoom MeriYesu ye awaan yoom ye damana yoomnima yena yoom, yi korem mene nedbenibkurikuri kerembirimaib.

15 Anam andiwendan korem nedbiwenkuu 120yiib kwaombed, Pita yaro dorene16 yedmoon, “Ee angkodmia. KingkinKaradmombed Dewid yaa mene GodYe Weng Karadmo konoona dakmewongkoone anam id keroon kuu, Yudaskuu Yesu awineni ye dowad ambodangoon.17Ye kuu God ye deme awinuwen kemaomkuu yeyiib ibmo awinoon.” andoon.

18 (Anuk yiri kuu Yudas ambodangoon yekewod kandoon kuu, yongbon okad moonekuyaa kombere omkabdin mane kabeyobdomokbe ot wande bunangka komboroon.19Kwanoon kuu Yerusalemdan korem kuuyikaadkeriwen kowe, okad kuu yi wengbedaningko yeeb Akeldama ande kowiwen, yeweng id kuu umkan kubudoroon ye okad.)

20 Kwane, Pitambed ika yedmoon, “BukYook aombed wongkoon kuu,‘Ye dobiri ye yumbon kuu obonmo angkim-

borok,ye yumbon kuu ma nendaib.’

ande kwane wongkoon, angkon mamaakuu,‘Ye korok keri ye yumbon kuu

karub maambed kandok.’ande kwane wongkoon. 21-22Kwani kowe,

anam kuu karub maa nendanuub, karubkuuYoonBaptaismaniib baptais kamimaanyaronbed mene ari Yesu nub yoom doberemene ye nen daanoon yaronbed kuyaomkuu, nub yoom doboroon kumbed maa

nendanuub. Kwananuub kumbed wed-muuwe Yesu anam bobnoon kumban ikayeedoroon ye weng kuu yeyiib dakma-neen.” andoon.

23 Andoona, karub ayoob Yosef kuuyaningko maa kuu Baasabas angkonyaningko maa kuu Yustus yoom Mataiyasyoom anam andiwendanbed be 24-25kurikurikere yedmiwen, “Yariman. Karub mimimkorem yi inamen kuu ebkaad kowe,karub ayoob kee buwen keyaa kuu mimnenkowewen kuu nub yaa korokbende.Yudasbed yumbon koronde yembedkomo kamoon ye kakman yaa wonoonkowe, kane kuu apaso deme kandaneen?”andiwen. 26 Kwane, bot yaa aningkoyiibkorokbi dowad kirare Mataiyas nendiwenkowe, Mataiyasbed yumbon kandekore,apasodan 11iib yaa daboknoon.

2Kingkin Karadmo Monoon

1 Pentikos* yaron keruune, anam andi-wendan korem mene mimyamo nedbi-wen. 2Kwane yi korem ambiwoom dibiiwe,kudmeniibban kumbed nuub darewoob yekuweng areb kuu ambid arimbed kameneambib kumundin aom yukne daanoon.3Kwanoone, yi wedmiiwa amot yumbu arebandokbe mimim kere yi korem ari denobedangoon. 4Kwane, Kingkin Karadmombedkorem ibnendene, aromkono konde wengmaa maa bangkandenaboon kuu kwanedakmenabiwen.

5 Yuudanbed yi God ye weng wengam-biriwendan kuu ambibkin korem yaambedmenebe Yerusalem aom Pentikos ye orokye dowad araben doriib. 6 Dakmenabiye kuweng wengamberekoriwa, karubyemoon kerebkarab kamenmo menenibwengambiriwen, amborom kuu wengmaa maa yi wengbed dakmenaib kowewengambiriwen.

7-8Binangki miin darewiib kowe, kaamo-biwen, “Ai, kee komarewa kamiib kee?Karub kee Galelidanmo kii! Komarewanub weng anammo kee dakmiibkob kwanewengamburuub kee?

9 “Nub kuu Paatiadaniib Midiadaniib Il-amdaniibMesopotemiadaniib Yudeadaniib

* 1:12: Sabat aron kuu Yuudan yi kurikuri yaron, yiidki yeman kowe, ambab wini kuu amob. * 2:1: Pentikoskuu Yuudan yi Burudandoon yaronbed wene aron 50yiib dowan keruune, Yuudan yob ibduruk wandiiwe God yaa esoandiiwe kami ye orok.


Kapadosiadaniib Pontusdaniib Esiadaniib10 Firigiadaniib Pamfiliadaniib IdyipdaniibLibiadan Sairin taun dia angkarayiib Romye Yuudaniib Rom ye Yuu keriwendaniib11Kuritdaniib Arabdaniib kui. Kwene nubwengamburuuwa, God ye kami yeka ma-maa ye weng nub wengbed dakmiiwawengamburuwen kii!” andiwen. 12 “Keyeid kee komarewa?” andimame binangkekerebkarab kamiwen.

13Kumban karub yenambed anam andi-wendan yaa ambon kamende yedmiwen,“Wain ok darewoob ane awarakiib yoonkobdakmiib.” ande daandiwen.

Pitambed Kadaareb Yaa Dakmoon14Kwanandiiwe, apasodan 11 yoom Pita

yoomyaro dembeniwa, Pitambed kadaarebyaa kankoone daandoon, “Ee ne ambibkin-daniiwa yena Yerusalem aom doriibdani-iwa yee. Yiib ongme wengambiribkodakma. 15Kibireb kee amkimo aron kuumo-geed yaro dibuun kowe, karub kee yi wainok ane awarak yindo. 16Dowan! Kukei, pro-fesiman Yoelbed daande wongkoon kuu,Godbed yedmoon,17 ‘Aron yeenbon kere wananuun yaron

kumbed,ne Kingkin Karadmo nimakarub ko-

rem yaa kowaniina mananeen.Yiib kewediib koyuyiib kuuneprofesiweng

dakmenabaniib.Kwane yiib kewed kuu ne weng yuk

wane wedmenabaniib.Yiib aamkono kuu ne weng yuk

kiyuum wedmenabaniib.18Kuyaron keranuun kuu ne deme karuwa

nimaya yaaangkon ne Kingkin Karadmo kon-

daniina ne profesi weng dakmena-baniib.

19Ambid ari kuu yeka mamaa ye wedme bi-nangki yeman kedmengkandaniin.

Okad yiri kwangkon dud korokbena-baniin,

umkaniib amoyiib amarengiib kui.20Aron kuu kumbaneene kumun ker-

anuun.Wood kuu umkan areb keranuun.

Kwananeen kuye yoman kuu aningkoarimbed darewoowiib nambiridarewoowiib Yariman mini yaronkeraneen.

21 Kwananeena, nimakarub korem kanekane Yariman yaa anam ande baan-daniib kuu

bobni yaa kuu burudande bindaneen.’ande wongkoon.

22“Israel karuwa nimaya keewengambir-ime. Yesu Nasaretmanbed God yaromkonowedmi yemaniib yeka mamaa ye wedmebinangki yemaniib dud korokbiyiib ka-menaboon kuu Godbed yiib yaa korokben-doon, yiib wedme anam andi yeman. Yiibwedme yiibkaadkeriwen kui. 23 Yesu keeGod ye inamen dowaken unyemanbedongmoon yaambed yiib yaa kondoone,yiib yoom miin arewadan yoombed ayeat ming ari bakumbed daare kankoonemaniiwe bobnoon. 24 Kumban Godbed yebobni durud yewed wankende bobnoonyiri kuu nenkoonoone demboon, amboromkuu bobnimbed ye awineni kuu yiminbankowe. 25 Kee Dewidbed ye dowad kwanedaandoon,‘Yarimandin ne yoman winimo kamuub

wedmaan.Ne kuu ma une kiringmainban,amborom kuu Godbed ne yaa ibnoon

kowe.26 Kwani kowe, ne niindem aom kuu ku-

biyiib kerekwangkon kubi weng dakmimameniGod ye weng kunduk meedme doriin,

27amborom kuu God, ebbed ne kingkin kuubobkonombon yiri domowaabban,

angkon eb Karadkonomanbobkonombon yiri domonaawadeendaanban kowe.

28 Ebbed wadkeri kiwaan kuu korokbe-weewa nekaadkeraan,

angkon eb kerebiri ari dobaraniin kuu,kubi darewoob kawaneeb.’ andoon.

29 “Angkodmia, weng kangdommoawinaan kuu nub awo Dewid bobnoonamangkiwen, kumbedmo. Kuye aronyaambed mene kibik aron kee yebobkonombon kuu kangkeen yayaa kui.30Ye kuu profesiman kowe, God Ye Wengkundukbed amob ongmoon kuu ‘ye yobbedye ooni ye yumbon ari kuu ye awo amanarimbed kandaneen’ kuu yekaadkeroon.31Ye kuu aman ari wedme yedmoon ye idkuu Godbed Kinoona Monoonman Keresuanam bobnekore ika dembaneen kowe,


dakmoon ye id kuu Yesu ye id kuu kuridomonoona deendindo.

32 “Kowe, Yesu kekei Godbed nenkoonewadkeri konoon kowe, nub kuu anamnub indowiib wedmuuwe kwanoon.33 Kwanoone, Yesu kuu Yambe Godbedyaningko kankoone ye dingki wiwi angkanenkowene, God ye weng kunduk kumbedKingkin Karadmo konoon. Konoone,Yesumbed nub yaa kangkon keendooneibnendoone kwane dakmuuwe, yiib kuuwedme wengambiriib kui. 34 Dewid kuuEwen ari daanindo, kumban kee Yesu yedowad dakmoon,‘Yariman Godbed ne Yariman yaa yed-

moon,“Ne dingki wiwi yaa dibereewa,

35eb bondan kumbedeb yon yiidki yeman ongmaniin.” ’

andoon.36 “Kwanikob Israeldan korem, yiib kuu

yiibkaadkerime. Yesu kee yiibbed ayeat ming ari dingki dare maniwen kuu,Godbed ongme kowoone ye kuu Yari-man angkon Godbed Kinoona MonoonmanKeresu keroon.” andoon.

37Nimakarub weng kee wengambiriwenkuu yi mimyob aomiib wande wonoonkowe, Pita yoom apasodan yena yoomyaa yedmiwen, “Angkodmia, nub komokamanuub?” andiiwe 38 Pitambed inandeyedmoon, “Yiib mimim korem ambarakmiyaambed amonombe Yesu Keresu yaaanam andibko, yiib ambarakmi arenonondandoko yaningko yaambed baptaiskerime. Kwanibko, Kingkin Karadmokuu Godbed yiib yaa munob kondaneen.39Weng kunduk kee yiib yoom yiib danayayoom nimakarub yena ambab dobereweniib yoom yi dowad kui. Kane kanenub Yariman Godbed baandaneendaniibyi dowad kui.” andoon.

40 Andekore, weng yemoon ongkandenangkande dakmoon, “Yiibka amonombemiin arewadan kibikee doriib kee yi kamiye kakman yaa korondime.” ande daan-doon. 41 Wengambere anam ande awinekandiwendan kuu baptais kerundiwen, kuu3,000iib areb mene anam andiwendan yaadabokniwen, aron kuyaa kuu.

Anam Andidan Yi Dobiri42 Anam ande dabokniwendan kuu

apasodan yi kedmengkandi wengambere

doberenib, kurikuri kere doberenib, menedabokne yonendenib, Yesu yaa meeniye orok animaib. 43 Apasodanbed yekamamaa ye wedme binangki yemaniib yekamamaa ye dud kamiyiib korokbendimaibkuu yi korem wedmekoriwa, binangke Godyaningko kankooniwen.

44 Anam andidan korem nedbimaib,angkon yi yiribman korem kuu ibmoneman konoona awinoon awinoon kamedobiriwen. 45 Kwane yi yiribman yenakuu berengkanekorib, od kuu kaneyiribmaniibban keroon kuu numberekondimaib.

46Yi korem kuu menenib, kurikuri boy-ambib darewoob kuuk aombed aron ko-rem kuu mene nedbenib, kubi dowak-eniibbed animan numbere yi ambiwoomnedbe anenib, 47 God yaningko kankoo-nenib kubiwen. Kwane, nimakarub koremkuu anam andiwendan yaa kubi dowakenkeriwen. Aron korem kuu Yarimanbednimakarub yewewiib bobni yaa kuu buru-dande bindene yi yaa daboknaane, yemoonkerimo kamiwen.

3Pitambed Menengkun Karub Yon Arewa

Ongmoon1 Aron mamaa, oobneya ye kurikuri

yaron keruune, Pita yoom Yoon yoomkurikuri boyambib darewoob kuuk aomkurikuri kerok weniib.

2Karub maa awaan yu kabeyob aombedyon arewa keroon kuu, ye karubkimbed didarimbed karine mene kurikuri boyambibdarewoob kuuk ambongkombon yaningkoKerengkandimbon dia kowiiwe, aomneangkadere kamiibdan yaa menengkunkamok diboroon. Aron koremkwamimaan.

3Kwane, Pita yoom Yoon yoom aomdiri-iwa, wedmendekore od maawime andekaamonoon. 4 Pita yoom Yoon yoomkuu ye yaamo kerenombereniiwa, kwanePitambed yedmoon, “Nub yaa wedmende.”andoone, 5kwane yembed kerenomberene,yiribman maawandamiib manok andemeenoon.

6 Ande meeneene, Pitambed yedmoon,“Ne od goldiib od silvaayiib korem dowan,kumban nembed ma awinaan kuu kabda.Nasaretman Yesu Keresu yaromkonoyaambed, dodke!” andoon.

Kwamiwen 3:7 377 Kwamiwen 4:17 Andekore, ye wiwi yaambed awine

nenkoonoona, kirodmo ye yon aromnewenekore, 8kwane korongbere yaro dembeyi daboknekore, kwane God yaningkokankoonene korongberenanmo yarene,kurikuri boyambib darewoob kuuk aomkuu yeyiib kwaom aomnoon.

9 Kwane God yaningko kankooneneyaroon kuu, karub aomniwen yi ko-rem wedmene 10 yikaadkeriwen kuu kemenengkun karub kee Kerengkandimbonambongkombon yaa diberembirimaankumbed kowe, yi korem kuu ye yaakami mamaa kuu komarewa keroon andebinangkanabiwen.

Pitambed Menebiwendan Yaa Dakmoon11 Menengkun karub kuu Pita yoom

Yoon yoom ibne awinendoona, Solomonye bot doboob doboob yorokmo dariwenyaa doriib yaa kuu karub korem wedmenebinangkenib kibindare menebiwen.

12 Kwane Pitambed wedmende yed-mendoon, “Israel karuwa, yiib komandekwanuwen yaa binangkiwen? Komandenub yaamo nengmoniwen? Karub kee ong-muwen kuu nub aromkonomombed dee?O nubbed God yaa wengamberembirimaubkumbed dee? Dowan!

13 “Abraham yoom Aisek yoom Yekobyoom nub ambeya yoom yi God kumbedye deme karub Yesu yaa nambiri darewoobkonoone yaningko darewoob keroon.Yiibbed aye kowi ye dowad Pailet yaanenkoniwen kumban, Pailetbed yedmoon,‘Ye ambarakmindo kowe korondakowonok.’ andoon. Kwanandoon kumbanPailet ye arinambo ari wanenib, 14-15yiibbedyengkadmi ye karub kuu nub yaa kondeande yedmiiwa kondoona, Yesu kuu ayimeande waniiwe yimbed ayiwen.

“Ye kuu Karadkono Yorokmo Ye Karubkumban, yiibbed waniwen. Ye kuu wad-keri korem ongmoon ye karub kumban,yiibbed aye kowiwen. Kwaniwen kumban,bobnoon yiri kuu Godbed nenkoonoone ikademboon. Kee kwanoon kuu nuwiib nubindobbed wedmuwen.

16 “Karub kee yiibkaad kee wedmiibkee yembed Yesu yaa anam andoone,Yesumbed ongme aromkono konoon kowe,kee korem amun keroon.

17 “Ee angkodmia! Ne nekaad, yiib yoomyiib korok korok yoom kuu angkuna ko-ronkob Yesu yaa kwaniwen. 18 KwaniwenkuuGodbed ye profesidan yaa yedmoone yikoremdaandiwenkuukei, GodbedKinoonaMonoonman Keresu kuu durud yewed kan-daneen. Weng kee anam id keroon, Yesuyaa.

19“Kwani kowe, amonombe God yaamin-ime. Kwananiib kuu Godbed yiib am-barakmi kuu arene, aromkono yiib yaakondene, 20 yiib dowad Godbed KinoonaMonoonman Keresu, Yesu kui, ye kuuyedmaneenkob ika mananeen. 21 Yesukuu Ewen ari dobaraneene dobiriyiiwaokadiiwa inuminumiiwa komo komo arewakeroon kuu korem Godbed ongmenaba-neen yaron keraneen. Godbed ye wengkunduk yedmoonkob ye karadmo ye pro-fesidan daandiwen kowe kwananeen kii.

22 “Angkon kwananeen amborom kuuMosesbed yedmoon, ‘Profesiman maa neareb yiibka yiib karub aombed nenkoona-neene yaro dakmaneen kuu ye weng ko-rem kuu wengambirime. 23 Karub kanekane ye weng wengamberedandaniib kuuye karubkimiib yaa kuu nare koraraneeneika minindeban keraneen.’ andoon.

24 “Kwamune kui! Profesiman Samuelyaronbed mene kibikee, profesidan koremkuu aron keyaa Yesu yaa komo keroon kuukwananeen ye weng dakmiwen. 25Yiib kuuprofesidan yi yumbon kandenib, Godbedye weng kunduk ongmene yiib awoya yiriyaa kondoon kuu yiib kangkon kandi-wen. Godbed Abraham yaa yedme kowoonkuu ‘Eb yob yaambed ambibkin koremdanokad yimin yimin yaa kuu amun kerun-daniin.’ andoon. 26Weng kee yiibbed kandi-wen kowe, God ye deme karub Yesu kuuGodbed kinoona yiib yaadin monoon. Yekuu yiib mimim ambarakmi inamen yaabene amonombendekore amun kerundokmonoon.” andoon, Pitambed.

4Pita Yoom Yoon Yoom Korok Dareb Dareb

Yaa Dakmiwen1 Pita yoom Yoon yoom kuu nimakarub

yaa dakmiiwa, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yenayiib ana nangmidankurikuri boyambib darewoob oonidan yikorokiib Sedyusidan yenayiib kuu yiyiib


yaa miniwen. 2 Apasodan Pita yoomYoon yoom kumbed kane kanembedYesu yaa anam andaniib kuu bobniyirimbed benkoobaneena dembaniib andenimakarub yaa kedmengkandiib kuukorok korok yi dowakenban darewoobkeriwen. 3Kwanekoriwa, be wene kangdodkerem andiwed kumban, miriknandameenkowe, Pita yoom Yoon yoom kuu be wiiaom kambiriwen. 4 Kumban nimakarubkuu Pita ye weng wengambiriwen kuuyemoon mene anam andiwen. Yi kuuanam andiwendan yena dabokne karubmokimingki kuu 5,000iib areb keriwen.

5 Kuye awari kuu nimakarub yi korokkorokiib kurikuri aamkono aamkonoyiibYuudan yi amob kedmengkandidaniibYerusalem aombed kangdod ambiwoommene nedbiwen. 6 Yi kuu nedbiwen kuuGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok darewoob yaningko Anas yoomye anodki Kaiyafas yoom Yoon yoomAleksandee yoom angkon yena yoomnedbiwen kui.

7 Yi yedmiibkob karub maambed wenePita yoomYoon yoombe yi arinambo ari bemonoona kaamobendiwen, “Yiib kuu kaneyaromkonombed kee kwane awiniwen?”andiwen.

8 Kwane, Pita Kingkin Karadmoyiib ib-nenoon kumbed inande dakmoon, “Nubaamkono. 9Karub yon arewa nub mimyobkeene ongmuuwa amun keroon yeweng yedowad yiib kibikee wengambere wengyun-dandiwedoo? 10Kwani kowe, yiib yoom Is-raeldan korem yoom wengambirime. YesuKeresu Nasaretman yiibbed aye at mingyaa bakumbed dare maniiwa bobnoon kuuGodbed nenkoonoone wadkeroon. Kowe,Yesu ye aromkonombed karub kee ong-moonkob korem amun kerekore yiib ari-nambo ari dembe mene doboroon.

11“Yesu kuu kekei.‘Ambib yengbimaibdan, yiibbed bot

kankaariwen kuu,ambib kumundin amun yenbi

ye dongka bot keroon.’ kwanewongkoon.

12 “Okad yimin yimin yaambed, Yesuyembedmo nimakarub bobni yaa kuu bu-rudande bindi ye karub keroon, Godbednimakarub yaa ma kondindo.” andoon.

13Andoone, korok korok kuu Pita yoomYoon yoom yaa sikuyiibban kambongmodoriibdan kumban korok dareb darebyaa uniyiibban aromkonomo doriib kuuwedme binangkekoriwa, angkon wedmemeenibka yi kuu Yesu yangkodmia kii.14 Kumban karub amun keroon kuu Pitayoom Yoon yoomiib yaa doboroon kuuwedmiwen kowe, yi weng ma inandedaandindeban keriwen.

15 Kwane, yi yedmendiiwa PitayiibYooniib amun keroon ye karuwiib kuubunangka be winiiwa, korok dareb darebyikareb yimeren andangke kaamondiwen,16 “Karub ayoob kee komo kamendanuub?Yimbed God yaromkono wedmi yemandarewoob kuu ongmiwen kuu nimakarubkorem Yerusalem aom kuu yikaadmokeriwen kowe, nub kuu aadikmindeban.17Kumban, kee kebeni ye dowad kuu ‘Karubkuye aningko kee ye weng aromkonokuu ika dakmaib, korondime.’ andeyedmanuub.” andiwen. 18 Kwane, ikayedmiibkob benminiiwa yedmendiwen,“Yiib ikakman Yesu yaningko yaambedma dakmaib o ye weng kedmengkandaib.”andiwen.

19 Kwanandiiwe, Pita yoom Yoonyoombed man inande yedmiwen, “Yi-ibkareb wengyunde darobe wedmime.God ye dowaken kuu kunambed? Yiibwengbed wengambere awine kandanuubdee, God Ye Weng yaambed wengambereawine kandanuub dee? 20Ke dakmuub kei.Nubbed komo akme wengamburuwen kuunubka amukni kuu yiminban.” andiwen.

21 Kwanandiwen kumban korok korokkuu yi yaa kakman komo kamendi kuukerebkarab yiminban keriwen, amboromkuu komo kwanoon kuye dowadbednimakarub korem kuu God yaningkokankooniwen kowe, une korondime andiye weng yenayiib kumbedmo daandeko-riwa korondiiwa winiwen. 22Karub yaa Godyaromkono wedmi yeman kere ongmoonaamun keroon kuu ye weeb kuu 40yiib areb.

Anam Andidan Yi Kurikuri23 Domondiiwa, Pita yoom Yoon yoom

koronde anam andiwendan doriib yaa ikawenenib, korok korokbed komo yedmiwenkuu kwane yi yaa dakmiwen.

24Kee kwane wengamberekoriwa, yi ko-rem God yaa kurikuri keriwen. Kwane


yedmiwen, “Ambengkan God, ebbed am-bidiib ok yiriyiib okad ariyiib kumkam ko-rem kwaomiib ongmenabewen. 25 EbbedKingkin Karadmo yaa weng kee konoonenub awo aman yiri Dewid eb deme karubyaa konoone dakmoon,‘Komande ambibkin ambibkindan kuu

norin wandeidiib kerindeban ye inamennekwenu-

ubnaan kamiib?26 Okad yiri ye king king korem menebe

ibonmo dabokne inamen nekwemanmo keriwen,

Yariman yoom yembed Kinoonmanyoom yaa nangbandiwed.’ kwanewongkoon.

27 “Anam dakmoon amborom kuu KingErod yoom Pontius Pailet yoom ambibkinmaa maadan yoom Israeldan yoom yi ko-rem kuu taun kemaom nedbenib manmokere ebbed kinoon karadmo dememanYesu yaa bon keriwen. 28Yimbed komo am-bangkiwen kuu eb inamen ongmeweniibaromkonoyiib yaambedmo kwane awini-wen.

29 “Yariman, nub kuu eb demedan.Yimbed binangke une korondime andekamiib kee nub yaa yedmiwen kuu ebbedmeenme. Kwaniwen kowe, eb aromkononub yaa kondebko arudkonomo ewengdakmem! 30 Eb karadmo dememan Yesuyaromkonombed bob anikad ongmiyiibdud korokbiyiib yeka mamaa ye wedmebinangki yemaniib kuu ongmenabe.”andiwen.

31Kurikuri kere dowan keriib ye yomankuu yimbed dibiib aom kuu kiringmeen.Kwane yi korem kuu Kingkin Karad-mombed mene ibnendoone God ye wengamun kuu arudkonomo dakmimaib.

Anam Andidanbed Od Numbiriwen32Kuyaron kuu anam andidan korem yi

kuu mimyob mimo inamen mimo keriwen.Yi yiribman korem kuu ibmo nemankonoon konoon kamiwen. Ma yeka yekakamindo. 33Yariman Yesu anam bobnekoreika demboon ye weng kuu apasodanbedaromkono darewoowiib dakmimaib.Angkon Godbed amun kerundaane yikorem yiminmo dobirimaib. 34 Daboknedoriib kuu kamboknondaniibban, am-borom kuu aron maa maa yaa kanembedambib maayiib okad maayiib kuu berengke

od kandimaan kuu 35 numbiri ye dowadbenmene apasodan yaa kondaiwa, kaneodiibban keroon kuyaa numbiriwen kowe.

36Kuye niindem aom kuu angkon karubmaa yaningko Yosef, ye amyenimbon kuuLivai, ye kambong kuu Saipurus aom,kukuu apasodanbed ye yaa Baanabas andeyedmimaib, amborom kuu yena yaa kubeongkandimaan kowe. 37Ye kwangkon okadmaayiib kowe, berengkekore od benmeneyi yaa bangkandoon.

5Ananaiyas Yoom Safaira Yoom

1 Kwanoon kumban, karub maaAnanaiyas yoom ye wonong Safaira yoomkangkon yi okad maa inari kuu moone odkande 2od yena kuu nubka amuknem andeee ande kwanekoriwa, od yena kuu yembedkanwene apasodan yaa od kumundin keiande kondoon.

3 Kondoona, Pitambed Ananaiyas yaayedmoon, “Eb komande Seten ye ina-menbed eb niindem aom kumundin ibneb-doonkob okad od yena ebka amuknekorebkwane Kingkin Karadmo yaa bironewen?4 Okad moonindo anukbed kuu eb okad,kumbedmo. Kwane, moonewen kuu eb odkowe, eb dowakenmo od kuu komo kama-neeb kuu yimin. Kumban komande bironiye inamen meenewen? Eb kuu karub yaabironande kamokban, God yaa bironandekameeb kii!” andoon.

5 Ananaiyas kuu kee wengamberekorebobnoone ye id okad yiri komboroon.Kwanoon kuyaa kuu wengambiriwendankorem kuu uni darewoob keriwen.6Bobnoon kowe, ye id kuu kewed menenibandedme kanwene mangkiwen.

7 Kwane, awas ayoobmim arimbed yewonong kwangkon komo keroon kuu yukoron kowe muneene, 8Pitambed kaamon-doon, “Od kuu kub karubbed kanmonoon.Kukuu yiib okad mooniwen ye od kore-moo?” andoona, neman inande yedmeen,“Ee, kuu kei.” andeen.

9 Anduune, Pitambed yu yaa yedmen-doon, “Komande weng mimo ongme eeande Kingkin Karadmo yaa kobkandunan-damiib? Wedme! Kewed ambongko yaameniib kuu kub karub ye id kanwenemangkekorib meniibdan kii. Kub kangkonkibireb kanwananiib kii!” andoone, 10 Pita


ye arinambo ari kwane bobnenu yu idokad yiri kombureen. Kowe, kewed kuuaomdere mene wedmibka bobneen kowe,kwane kanwene yu ambi ye angkara kwanemangkiwen.

11Kwane, anam andiwendan korem kuukwamunoon kumbed uni darewoob keri-wen. Kwane, kane kanembed kwanoonkuu wengambiriwen kuu yi kwangkon unidarewoob keriwen.

Yemoon Ongmenabiwen12 Apasodanbed yeka mamaa ye dud

kami yemoon korokbendenib yeka mamaaye wedme binangki yeman yemoon ong-menabimaib, nimakarub doriib yaa. Anamandiwendan korem kuu mene Solomonye bot doboob doboob dariwen yiri meneibmo nedbimaib. 13Nimakarub korem kuuanam andiwendan yaa yi kuu amunmeeni-maib kumban, anamandindodan kuu anamandiwendan yaa kwamune daboknandemameenindo. 14 Kwamune kamiib kowe, ni-makarub yemoon menenib Yariman Yesuyaa anam andenib mene daboknimo kami-wen.

15 Apasodan komo kamiwen kuu ni-makarub yemoon wedmiwen kowe, bobanikaddan yemoon kuu did arimbedbe mene taun aom kiwaan kebed yaanongkobiiwa dangiwen, amborom kuukwanibko Pita dewananeen kuu yekuru yi animari doroko amun kerundiye dowad andiwed kowe. 16 Kwane,Yerusalem dia ye kambong kambongdanyemoon kuu bob anikaddaniib awadarewambed ibnendiwen ye nimakaruwiibkuu benmenebiiwe, apasodanbed koremongmenabiwen.

Yobdood Meneboon17 God dore Yuudan dore wedyiri

dobiridan yi korok darewoob yoom yeawene yoom kuu Sedyusidan. Kwane, yikuu apasodan komo kamiib kuu wedmewungkandiwen 18 kowe, apasodan kuu bewii aom kambiriwen.

19Kumban kuye amnoombed, Yariman yeengyumbed wii ambongko nande yi kuuben angkaderekore, 20 yedmendoon, “We-nenib kurikuri boyambib darewoob kuukaom doberenib, wadkeri yeeb ye weng keedaandime.” andekore domonde wonoon.

21Kwane yedmendoon areb kwane wareamkimo keroona, wene kurikuri boyam-bib darewoob kuukwedaombednimakarubyaa andowe kedmengkandiwen.

Kwaniwen kuned God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok darewoobawene yi koron kowe, Yuudan yi aamkonokorok korok yaa minime ande baandenibkorem kuu Sanidirin kangdod ambiwoomnedbenib, “Yesu ye apasodan wii aombe minime.” ande yedmendiiwe, wiioonidan kuu winiwen. 22 Kumban wenewii ambongko yaa dore wedmibka, kwaomkuu yi kuu dowan. Kowe, ika meneyedmiwen, 23 “Wene wedmuwen kuuambongko kuu ongme kebeniwen kwaneana nangmidaniib doriib kumban wiiambongko dande aom wedmuwen kuukarub keewedmindo.” andiwen. 24Andiiwe,kurikuri boyambib darewoob oonidanyi korok yoom God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok korok yoomkuuwengamberekoriwa, kwanoon kuu komokeraneen kuyaa kerebkarab kamiiwan.

25 Kwane doriib kuyaa kuu, karubmaambed mene yedmoon, “Kedi, karubyiibbed wii aom kamobiwen kuu kibirebkee kurikuri boyambib darewoob kuukaombed nimakarub yaa kedmengkandedoriib kii!” andoon.

26 Kwanandoone, kurikuri boyambibdarewoob ye oonidan yi korok yoomye ananangmidan yoom wene apasodan be mini-wen. Yi kuu wengambere doriibdan kuubotbed nub yaniib ande uniwen kowe emaiwarimbed benwiniwen. 27 Apasodan kuuSanidirindan yi arinambo ari benwiniwen,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok darewoobbed kaamobendi yedowad. 28Kowe, yedmendoon, “Nubbedyiibyaa butun darewoob konduwen. Yesu yeweng kedmengkandi kuu amob! KumbanyiibYerusalemaomkedmengkandiyiib kuukarub kuye umkan kubudoroon ye dowadkuu yiibbed nub yaa kuu diida karakakondandamiib kii!” andoon.

29 Kwanandoone, Pita yoom apasodanyena yoombed neman yedmiwen, “Anamkuu God ye wengbed wengambaranuubkumbed yimin. Karub yi wengbedwengambaranuub kuu yiminban.

30 “Yiibbed Yesu aye at ming aribakumbed dare maniiwe bobnoon kuu


nub awoya yi Godbed bobnoon yiri kuunenkoone wadkeri ika konoon kui. 31KuuGod ye dingki wiwi angka nenkowoon kuuKorok kinekore, Israeldan yi dowad BobniYaa Burudande Bindi Ye Karub kinoon.Kwari kowoon kuu yi ambarakmi yaaamonombibka be menene are nonondandiye dowad.

32 “Kwanoon kuu nub indowiib wed-mekorub dakmuwen, Kingkin Karadmokangkon wedme dakmoon. KingkinKaradmo kuu Godbed ye weng wengam-bere awinidan yaa kondoon.” andiwen.

33 Yi kuu kee kwane wengambereko-riwa, arud darewoob wandenib yeene bobnongkobuuwo duknime ande meeniwen.

34 Kumban Farisiman maa yaningkoGamaleo yaro Sanidirin yi numun dabokniyaambed dakmok demboon. Ye kuuYuudan yi amob kedmengkandi korokmaa, yaningko kuu nimakarub koremkankooniwen kowe, wengamborok doriib.Doriiwe, yembed yedmoon, “Karub keearaben bunangka bewinime.” andoone, wiioonidanbed kwaniiwe, 35 Sanidirindan yaayedmendoon, “Israeldan, yiibbed karubkeyaa kee komo kamandamiib kuu ongmemeene andangkime!

36 “Kurin anuk Teudas kuu ne kuu karubmaa ande yirin kamoona karub 400iib arebye yomanwiniwen, kumbanyenambed ayi-iwe ye yoman winiwendan kuu kirokmonewenebiiwe kuye yirin kuu dowan keroon.

37“Kuye yoman kuu Yudas Galelimanbedkurin anuk nimakarub kimingki yaronyaambed karub yena ye yoman wini-iwe nubka oonem ande kamoon, kum-ban kangkon ari kuu yenambed ayiiweye yoman winiwendan kuu kirokmonewenebiiwe dowan keroon.

38 “Kwani kowe, karub kibikee awinen-duub yi dowad ne ongkandi kuu kei.Domondime. Dukni kuu korondime. Yikuu karub yi inamen meenimo meene aw-inaniib kuu wene ari kuu kombaraneen.39Kumban kee God ye inamen meene aw-inaniib kuu karub kee komo kere yiibbedkebenindeban. Yiibbed kebenandamiibkuu God yaa bon keraniib.” andoon.

40 Ye weng kuu dakmoon kumbed yinorin kuu kan kubunoon kowe, yedmi-iwe yenambed apasodan be miniiwe, nong

yikyikiibbed yi angkurom angka yenban-dekoriwa yedmiwen, “Angkon ika Yesuye weng ma dakmaib!” ande domondiiwawiniwen.

41 Kwane apasodan kuu Sanidirindandomonde kubenmo winiwen, amboromkuu Yesu ye weng amun ye dowad durudyewed kuu kandiwen. Kuyaa kuu Godbedkinoona Yesu ye inamen yaa yooniwenkowe karub amun ande meenoon.

42Dabab kandiwen kumban aron koremkuu yi korem mene kurikuri boyambibdarewoob kuuk aomiib yi ambib mimimaomiib nedbenib weng amun kuu ked-mengkandemberenib, Yesu kuu Godbedkinoone mene nub ambarakmi yaambedbindi ye karub keroon ande dakmenabi-wen.

6Karub Ediib Biwen Ye Weng

1 Nimakarub yemoon anam ande menedabokniiwe yemoon kere wuneen kuyaronkuu, Yuudan ambibkin yena yaa doriibkumbed Yesu yaa anam andiwen kuudowakeniibban keriwen. Yi kuu Yuudanyena yi ambibkin Yudea aom doberenibYesu yaa anam andiwen yaa kubi dowak-eniibban keriwen, amborom kuu Yuudanambibkin yenayaadoriib yi iribdanyaa kuuodiiwa animaniiwa ma kondindo kowe.

2 Kwane, apasodan wad ayoowiibbedweng kee wengamberekorib, anam andi-wendan korem yaa baandiiwe nedbiiwayedmiwen, “Nub kuu animan nekwinumbiri yaambed God ye weng dakmi yaakuu korondanuub kuu yiminban. 3Kwanikowe, yiib keyaombed karub ediib, yi kuuyenambed karub amun andimaib kui, yikuu yiibbed baniib kuu yimin. Kane kuuKingkin Karadmo ibnendooniib meenikangdommoyiib bime. Yi kuu animanbangkandi ye deme kee kankondem.4Kwane, nub kuu kurikuriyiib God ye wengdakmi ye demeyiib awinanuub.” andiwen.

5 Kwane, weng kee ongmiwen kuu yikorem dabokne doriib kuu dowaken keri-wen kowe, Stiwin anam andi darewoowiibKingkin Karadmoyiib ibnenoon ye karubyoom Filip yoom Porokorus yoom Nikanooyoom Timon yoom Paamenas yoom Niko-las Antiokman Yuu keroonman yoom kuukwane biwen. 6Bekoriwa, mene apasodan


yi arinambo ari yuriiwe, karub ediib kuyiari dingki kowe kurikuri kerundiwen.

7 Kwane, God ye weng kuu daandewonoone, nimakarub yena Yerusalemaom kuu anam andenib mene dabokniiweyemoon kere daaneen. Kwangkon Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridanyemoonbed Yesu ye weng kuyaa yiwengambere anam ande awine kandiwen.

Stiwin Awineniwen8Kwane, StiwinGodye kabamoonkoni ye

mimyob dowakeniib God yaromkonoyiibibnenoon ye karub kumbed nimakarubyemoon aom yeka mamaa ye wedme bi-nangki yeman darewoob darewoowiib duddarewoob darewoowiib ongmenaboon.

9 Kumban siti Sairin ye Yuudan yoomsiti Aleksandria ye Yuudan yoom kumbedyena yi dabderem yiri doberembere de-memo awini domondiwendan yoom am-bibkin Esia ye Yuudan yena yoomambibkinSilisia ye Yuudan yena yoom kumbed Sti-win yaa mene wengbiriwen. 10Kumban Sti-win kuu Kingkin Karadmombed ibnenoonangkon ye kuumeeni kangdomiib kowe, yeyaa dore irin karunindeban.

11 Kwani kowe, yimbed yemyeb wenekarub yena yaa kwane dakmime andeyedmendiwen, “Stiwin kuu God yoomMoses yoom yaa amkidbi weng dakmoonenub kuu wengamburuwen.” andiwen.12Kwane, weng dembuun kowe, nimakarubyemooniib aamkono aamkonoyiib Yuudanyi amob kedmengkandidaniib kumbedStiwin awinene nen kangdod korok darebdarewiib yaa nenwiniwen.

13 Kwane, weng dudi kobkob kamenibyedmiwen, “Karub kee nub karadkonokurikuri boyambib darewoowiib Moses yeamowiib yaa kuu manmo dore angkaanweng anamban ande dakmimaan kii!14 Dakmoone, nubbed wengamberenuuwakuu Yesu Nasaretmanbed kurikuri boy-ambib darewoob kee monmare Mosesbedamowamob nub yaa kondoon kuu awineamonombaneene yeeb keraniib.” andiwen.

15 Kwane, korem kumaom dibiib kuu yiindob korem kuu Stiwin yaa korarewedmi-wen kuu ye murubia kuu God ye engyus yimurubia areb nambiriyiib keroon.

7Kangdod Sanidirindan Yaa Stiwinbed

Weng Daandoon1God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-

dan yi korok darewoobbed Stiwin yaa kaa-monoon, “Dabab weng kee anam dee?”ande kaamonoon.

2 Kaamonoone, Stiwinbed neman inan-dunde dakmoon, “Angkodmia, ambeya, neyaawengambirime. Nub awoAbrahamkuuMesopotemia aom kwane doreen kukuuyembed Haran yaa winindo yaron kuu yeyaa Nambiri ye God wane angkadoroon.3Kwane Godbed yedmoon, ‘Eb karubkimiibeb ambibkiniib kuu domonde nembedambibkin korokbebdaniin kuyaa wene.’andoon. 4 Kowe Kaldiadan yi ambibkindomonde ye kuu wene Haran yaadoboroon. Kwane kuyaambed yawodkibobnoona Godbed ye kuu ambibkin yiibbedkibireb kee doriib keyaa nenkowoonamonoon.

5 “Abraham kuu yeka ye dowadmo kuuGodbed okad dungkun mana maa yarimankere andindo. Abraham kuu ye danayi-ibban kumban God ye weng kunduk kuuye yoom ye awoya ye yoman ari kumbedambibkin kumaom doboroon kuu kandenekwaniib ande kowoon.

6“Godbed kwamune daanoon, ‘Eb awoyaari kuu yi ambibkin domonde ambibkinmaa aomnoroddan keraniiwa, yi yaa arewakamendaniiwa kwane ambibkindan anamyi dabderem yirimo dobere deme awinem-biridan keraniib. Kwane dobaraniib kuuweeb 400iib dobaraniib. 7 Kumban am-bibkin maadanbed dabab kee kondaniibkuu ukum ye dabab yi yaa kondaniin.Kwane ambibkin kuyaombed angkaderemananiib kuu keyaambed kurikuri kere neaningko kankoonaniib.’ andoon.

8 “Kwane Godbed wekono kad wanabiye amob Abraham yaa konoon. Konoone,amaan Abraham ye dana mingki Aisekwooneen. Wooneen kuu aron kaningkaningiib dowan keruuna, amowiib kowewekono kad nariwen. Kwane amaanAisekbed ye dana mingki Yekob yaa kadwandi ye amob kwanoon. Yekob kuu yekarub dana meed wad ayoowiib yaa kadwandi ye amob kwanoon. Yi kuu nubamyenimbon wad ayoowiib yi ambokabkeriwen.

Kwamiwen 7:9 383 Kwamiwen 7:359“Yosef ye ayia kuu ye yaa wungkaniwen

kowe, yena yi dabderem yirimo doberedeme awinembiri ye karub keri dowadIdyipdan yaa mooniwen, kumban Godiibye yaa dorene 10 ye dabab korem yaa kuunenkoone burudandoon. Kwane Godbeddobiri amuniib wengyunde inamen amu-niib konoone Idyip yi king Ferombed Yosefyaa kubene Idyip ambibkin koremiib yam-bib darewoob aomiib yi ooni ye korokkowoon.

11 “Kwanoon ye yoman kuu Idyip am-bibkiniib Keenan ambibkiniib kuu ani-maniibban kere wonoon kowe, yemoonkuu mungi ye yewed darewoob kandi-wen. Nub awoya kuu kwangkon animani-ibban. 12 Kwane Yekob wengamboroonkaIdyip aom kuu animaniib kowe, ye meedyedmoona ibduruk winiwen. 13 Idyip yiriika winiwen kuu Yosefbed ye kuu kane kuuayia yaa korokbendoon. Kwane King Ferokwangkon Yosef yarian kuu yekaadkeroon.

14 “Kwane Yosefbed awodki Yekobyoom yarian korem 75iib yoom yaa wengkowoona, 15 yi korem Idyip yiri winiwen.Kwane Yekob yoom nub awoya yoom kuukurimbed dukniwen. 16 Yi bob kuu okadSekem yaa be mene Abrahambed Hamoye mingki yaambed moonoon ye botdembobkonobon aom nongkobiwen.

17 “God ye weng kunduk Abraham yaayedmenoon kuu kwananeen yaron kuu diakeroone, nub nimakarub Idyip aom do-biriwen kuu yemoon yemoon darewoobkeriwen. 18 Kwane, Idyip yi king maaYosef ye koronmanbed yaro king keroon.19 Kwane, yembed nub karuwayayiib nubambeyayayiib kuu birande durud yewediibarewa kamendoon. Kwane amob andekowoon kuu ‘Dana yeeb woonimaib kuuben bunangka kiranmibko duknime.’ an-doon.

20 “Kuye aron kuyaambed Moses kuuwooneen. Ye kuu yeka mamaa mani-manandeb areb. Ye kuu awodki yambi-woom kuu wood ayoobmimiib oonekorib,21king ye amob angkeen kowe, ye kuu kan-wene bunangka kowe domondiiwe, Feroye mungkanbed mene wedme nendenuyumbed yu dana kere oone bangkanimaun.22Moses kuu Idyipdan yi meeni bangbangyaambed siku keroon. Kwane, ye kuu in-amen mengmeng ye karub keroon.

23“Ye weeb 40yiib kerekore, ye karubkimIsraeldaniib yaa ogood wene wedma andemeenoon. 24Kwane, ye mene wedmoonka,Idyip karubbed Israel karub maa yaaaye arewa kameneene, Israel karub yaakebengkane dankare dore Idyip karubanbande aye kowoona bobnoon. 25Kwane,Mosesbed meenoon kuu Israeldan benyeediri dowad Godbed ye yaambed koweawinoon ande meenaniib andoon kumban,yi kuu ma wedme ma kwanandindo.

26 “Kwane, Moses awari mene wed-moonka Israel karub ayoob nangmiibkowe, mene ‘Korondime yoo, yiibkanmokomandeman ayoonman ayoon kamibko?’ande wengangkandamoon 27 kumban,karub maa amborongki yaa arewakameneen kumbed Moses kuu dedmonekorare yedmoon, ‘Eb kuu kanembed korokkankowoonkob nub yaa wengyundandan-dewed? 28Ebbed kinon Idyip karub ayeewabobnoon kwane ne kangkon nandeweddee?’ andoon.

29 “Andoone, Moses wengamberekore,ambibkin Midian angka kombiri wonoon.Kwane kangkambed owodman keredoberene karub dana ayoob wanaboon.

30 “Ari wene weeb 40yiib dowan keru-una, God ye engyumbed amboon amiib-ban aom aangko Sainai diambed amanayodamot yumbuyiib aombed Moses yaa waneangkadoroona wedmoon. 31Kuu kwanoonkuu binangkene diambed wene wedman-damoone kuyaombed Yariman ye wengmeneboon, 32 ‘Ne kuu eb awoya Abrahamyoom Aisek yoom Yekob yoom yi God kii.’andoon. Moses kuu unimbed kiringmenekuyaa wedmindo.

33 “Yarimanbed ye yaa yedmoon, ‘Ebbedkuu doreeb kuye yumbon kuu yeka ma-maa nembed kinaan kowe, eb yonkad kuubiangke. 34 Idyipdanbed ne karuwa nimayayaa dedmobende kwanime keanime kamiibye dowad yi durud yewed kuu wedme yiwareki wengambaraan kowe, yi kuu buru-dadme bok kamanaan. Kowe, nembed ebyedmako kibireb ika nenkowako Idyip aomwini dowad.’ andoon.

35 “Moses kee, Israeldanbed eb kuukanembed korok kowoonkob nubwengyundandameeb ande wedmendandi-wen kui. Kumban Godbed Moses kuu menekorok kere dabab yaambed ben angkadiri


dowad kowoona wonoon kui. KukuuGodbed yedmoonkob God ye engyumbedamanayod aombed wane angkadereyedmoone wedmenoon kui.

36 “Kwane, Idyip kumaombed Israeldanbe angkadoroone weeb 40yiib amboonamiibban yaa awerendobenanmo yariwen.Kwane, Idyip aomiib karamok yaningkoDodmo yaayiib amboon amiibban aomiib,yeka mamaa ye wedme binangki yemaniibdud korokbiyiib ongmenaboon kui.

37“Moses kee, yembed Israeldan yaa yed-moon, ‘Godbed karub maa ne areb profesi-man kowaneena mananeen kuu yiibka yiibkarub aombed mananeen.’ andoon.

38 “Moses kuu nub awoya yoom amboonamiibban aom dobiriiwe, ye kuu aangkoSainai arimbed God ye engyu yoom dakmi-iwe, ye kuu wengambere wadkeri kondi yeweng Godbed konoone nub yaa kondoon.

39 “Kumban nub awoya kuu ye wengwengambiri kuu koronde wunekarewedmendandekorib, yi meeni niindemaom kuu ika Idyip yiri wenem andiwen.40 Kwane, yimbed Eeron yaa yedmiwen,‘Moses kee, ye kuu nub Idyip aombedbenmonoon kumban ye yaa komo keroonkuu nub koron kii! Kowe god yi kuruwakongmende. Yi kuu nub arinambo arikinban wananiib ye god keraniib kii.’andiwen.

41 “Kuye aron kumbed yi kuu god yeakme meeni yeman buromakau mana yekuruwak areb ongmiwen. Kwane dingkanyeene nengkiiwe agedmo keroone baebkuu god keyaa ongmiwen yaa kondene yidingkimbed ongmiwen yaa kubi ye dowadkuu yi korem nedbenib kube kanmenederebiwen.

42 “Kowe Godbed yi yaa angkurom ko-rokbekore, ukum kuu ambid ari mindongyaambed kurikuri keri ye inamen kon-doone kwanimaib. Yi kuu kwamune kii,profesidan kwane dakme wongkiwen kuu,‘Yiib amboon aom weeb 40yiib kuyaom

dobiriwen kuudingkan benmene yeenib aniib amun

kawi yemaniib agedmo keroonebaeb koni yemaniib nengkimaibkuu,

Israeldan ee, yiibbed ne dowad ka-mindo.

43 ‘God Molek ye parai kombon kurikuriyemaniib

yiibmindonggodRefan ye kuruwakiibkuruwak god yiibbed kurikuri dowad

ongmenabiweniibkuu yi yaa yiibbed kurikuri kamem-

biriwen.Kwani kowe, ukum kuu nembed yiib kuu

benwene ambibkin Babilon buru-dande yiib domondaniina,

owoddan kere kuyaa dobaraniib.’kwane wongkoon.

44 “Nub awoya amboon amiibban aomdobiriwen kuu Godbed komo korokboonewedmiwen ye parai komboniib dobiriwen.Kuye parai kombon kuu Godbed Moses yaakorokbene ambengkanoone wedmoon yekumun kumun kuyaambed ongmiwen.

45 “Nub awoya yiri parai kombon keekandiwen. Amaanbed Yosuambed ko-rok kere nub awoya ben kinban wonoonaGodbed okad kondene bondan kuu yenburebenkiraroon kuu parai kombon kee kwanekanwiniwen. Kuye aronbed mene Dewiddoboroon yaron kuu angkimboroon.

46 “Kwane, Godbed Dewid ye inamenamun kuu wedmoon kowe, ye yaa kuboon.Angkon Dewid ye dowaken kuu Yekob yeGod dobiri ye yumbon yenbi kowe, Godyaa kaamonoon, 47 kumban God ye dowadambib kee Solomonbed yenboon.

48 “Kumban Korem BurudandoonArimbed Ye God kuu karub dingkimbedambib arumiwen aombed dobirimokban.Kwane, profesiman maa kuu kwane dakmewongkoon kuu,49Yarimanbed yedmoon, ‘Ewen ari kuu ne

oone dibirimbon.Okad yimin yimin ari kuu ne yon dori

ye yumbon.Kowe, komo ambib ne dowad arumewandi-

wed?Ne dowaken kuu yiidki yeman dee?

Meenime. 50 Eweniib okad yimin yiminiibkumkam korem kee nembed ong-menabaan kii!’ andoon.

51 “Yiib kuu wabkaddan kii! Yiib awoyaarebmo, yiib kwangkon Kingkin Karadmoye weng wunekare wedmendandimaib. Yi-ibbed God yaa yiib mimyob kebengke yiibkerendem kebengke kamimaib. 52 Yiibawoya kuu profesidan korem yenbandi-wen kii! God ye Yorokmoman mananeen


ye weng dakmidan kwangkon kuu yiibawoyambed yenbandiiwe dukniwen. Yiibkwangkon God ye Yorokmoman kee ambo-dange ayiwen. 53God ye amob kuu God yeengyusbed yiib yaa kondiiwe yiibbed aw-iniwen kumban, yiib kuu ma wengambereawinindo kii!” andoon.

Stiwin Botbed Ayiwen54 Kwanandoona, wengamberekorib

ningkambo kabang kamene arud darewoobwandiwen.

55Kumban Stiwin Kingkin Karadmombedibnenoon kumbed ambid ari wedmene Godye nambiriyiib wedme angkon Yesu kuuGod ye dingki wiwi angka doreen wed-mekore, 56 kwane yedmoon, “Wedmime.Ewen ari wedmiina Karub Ye Mingki kuuGod ye dingki wiwi angka doreen kui.”andoon.

57Kwanandoon kuyaambed yi kerendemkebengkenib ered kabang kamenib yi ko-rem ye yaa kan ari komberenib 58 awineneirindore taun aombed kan angkaderenibandowe bot barambere ayiwen. Kwanekwaniwen yi indowiib wedmiwendanbedkewedmanmaa yaningko Sool yaa yi yurukebkad nongkobiiwe oone dobere keren-doboroon.

59Kwane, Stiwin kuu kwane bot baram-bere ayiiwe kurikuri kere yedmoon, “Ya-riman Yesu, ne kingkin kuu ebka kande!”andekore, 60 kwane yiri kombere dangbodarene naawon baande yedmoon, “Yari-man! Yi ambarakmi kee kuu arenonondan-dunde!” ande kwane bobnoon.

81 Stiwin ayiwen kuu Sool kuu yeyiib

doberene ee yimin andoon.Soolbed Anam Andidan Yenbandoon

Kuye aron kuu Yerusalem aom anamandidan korem yaa yenbandi darewoobkeroon. Kwane yi korem kuu kirokmoneandokbe buyokbayok kere, wenebe Yudeaambibkin kere Samaria ambibkin kerekwaom dobere winiwen kumbed, apaso-dan wad ayoob yimbedmo Yerusalem aomdoriib. 2 Kwane, Stiwin ye bob kuu Godyaa mene anam andiwendanbed mangki-wen, kwane anam yuudane mimyob koweameng kamiwen.

3 Kwane, Soolbed wene anam andiwen-dan korem andowe yenbandoon kuu, yi

ambib maa maayaom awune nimakarubirindore bunangka benkiradme benwenewii aom kamobimaan.

Filip Samaria Aom4Kwamune kowe, nimakarub kuu buyok-

bayok kere wenebiwen kuu kuyaa kwaneGod ye weng amun kuu dakmenabiwen.

5 Filip kuu siti Samaria aom wonoon.Wenekore, “Yesu kuu Godbed KinoonaMonoonman Keresu kii” ande daandene,6 yeka mamaa ye dudiib ongmenabeen.Kwane, nimakarub kuu menebiwen kuuwedmekorib, ye weng yaa ongmewengam-berem ande kamiwen. 7 Kwane, yem-bed awad arewa kuu yenburenaboone ni-makarub yemoon aombed kabangiib kamekirokmone wenebiwen. Angkon id yid-noondaniib yon arewadaniib kwangkonongmenaboona yaro dodkanmo yarebi-wen. 8Kwane siti kumaom kuu kubimbeddareb keriwen.

Saimon Yowangkimman9Aron maa anukbed mene Filip monoon

yaron kuu karub yaningko Saimon kuuyowangkim demeyiib awinoon. Kwane,Samariadan korem yaa birandoone anamande binangkiwen. Ye kuu nekob andeyaningkomo darewoob kankoonoon.10 Kwane karub kee ye kuu god ma-maa yaromkono darewoowiib yaningkoAromkono Kai kii ande nimakarub yemoonkorok dareb darewiib kambongdaniib yiinamen ye yaa yirin kowiwen. 11Yembedkubkub yaambed yowangkim kami maamaa ongmimaana, wedme binangkimaibkumbed yi kuu ye yoman winiwen.

12Kumban Filip kuu Godbed korok kereooni ye weng amun daande Yesu yan-ingko yaambed dakmoone, karuwiib ni-mayiib kuu God yaa anam ande baptaiskamiwen. 13 Kwane, Saimon kwangkonanam andoone Filipbed baptais kerunooneye yoman yaraane dud dareb darewiib Godyaromkono wedmi yeman dareb darewiibongmimaan kuu wedme binangkimaan.

14Kwane, Yerusalem aom kuu apasodanwengambiribka, Samariadan kuu wengamun kuu wengambere anam andiwenkowe, Pita yoom Yoon yoom yaa yed-mendiiwa winiwen. 15Yi kuumene Samarianande anam andi yeebdan yaa KingkinKaradmoyiib ibnendok ande kurikuri


kerundiwen, 16amboromkuuYarimanYesuyaningko yaambed baptais kerundiwenkumban, Kingkin Karadmo kuu yi yaaminindo kowe. 17Kwane, Pita yoom Yoonyoombed yi dingki yi ari kowe kurikurikeriiwe, Kingkin Karadmo kuu yi yaaibnendoon.

18 Kwane, apasodan keembed dingkikowe Kingkin Karadmo kondiwen kumbed,Saimon kuu wedmekore odbed moonandekamene 19 kaamondoon, “Kuye ambangkiyaromkono kuu neyiib kawibko, nekangkon dingki nimakarub korem yaakowaniin kuu Kingkin Karadmo kuuibnendok mananeen kuu yimin.” andoon.

20 Kwanandoona, Pitambed yedmoon,“Eb yoom eb od yoom kuu ben monmaredowan kerok, amborom kuu Godbednimakarub yaa munob kondi yeman kuuodbed moonandameeb kowe. 21 Kwanikowe, God ye deme kemaom kee ewiibban,amborom kuu eb inamen God yaa kuuminikmanakiib kowe. 22 Kwamunekob,amonombe! Eb inamen arewaminikmanakyaa kuu amonombe God yaa kurikuri kera-neeb kumbedmok God kuu eb inamen aommeeni arewa kuu are nonondandaneenmanok. 23 Ne kwamune wedmaan kuu ebkuu wungkanabi darewoob mung kookareb wandewen kowe, ambarakmimbedeb yaa oonoon.” andoon.

24Kwanandoone, Saimonbed yi ayoob yaainande yedmoon, “Ne dowad yiibbed Ya-riman yaa kurikuri keriiwo, ne yaa kwa-mune dakmewen areb ma kwanaanbankerok.” andoon. 25Kwane, Pita yoom Yoonyoombed Yesu komo kamoone wedmiwenye weng amun kuu Samariadan kuyaadoriib yaa dakmendekorib, Samariadan yikambong yemoon yaaweng amun kuu dak-menmo yarenib, ika Yerusalem aom wini-wen.

Filip Yoom Itiopiaman Yoom26 Kwane, God ye engyumbed Filip

yaa yedmenoon, “Amboon amiibban yekiwaan Yerusalem dore wene Gasa yaawuneen kwanuk wene.” ande yedmenoonawonoon. 27 Kwane wene kiwaan ari wed-moona, Itiopiadan yi kuin Kandas yu korokmaa weneen. Ye kuu korok darewoob,

kuin yu od korem oonoon ye karubkumbed wene Yerusalem aom kurikurikeroon kowe, 28 seriot aombed dibere ikaambiyoom dewenone profesiman Aisaiyaye buk kimingkanmo weneen.

29 Kwane, Kingkin Karadmombed Filipyaa yedmenoon, “Eb wene seriot diadobere.” andoon. 30 Kwane, Filip kuukabaanmo wene karub seriot aom dibeenkuu wengamberenoone Aisaiya ye buk kuukimingkaan kowe, Filipbed kaamonoon,“Eb kuu kimingkaab kuye id kuu kaad-kereeb dee?” andoon.

31 Andoone, Itiopiamanbed inande yed-moon, “Komarewa nekareb kuu nekaad-keraniin? Karub maambed kedmengkawa-neen kumbed nekaadkeraniin. Neyiibyaa mene diberebko wenem.” andoonekwanoon. 32 Kuin yu korok kuu GodYe Weng Karadmo ye buk daande kim-ingkanmo weneen kuu,‘Ye kuu sibi mana nenwene ayimaib areb

nenwiniwen.Sibi kimi wande kamaiwa kabang

kamimokban kerimaan areb,ye kuu mongkod daande ma kabang

kamindo.33Ye kuu kankubune diida karaka konenib

ye yaa wengyun anam dakmekowindo.

Ye kuu aye kowiwen kowe, awoyayiibbankeroon.’ kwane wongkoon.

34Kimingkekore, korokbed Filip yaa kaa-monoon, “Weng kee yembed wongkoonkuu yekareb yaa ande dakmeen dee, karubmaa yaa ande dakmeen dee? Ne yaadaawe.” andoon.

35 Kwanandoone, weng kuu kim-ingkooniib GodYeWengKaradmoyenayiibkuu Filipbed korokbe kimingkeweng amunkuu Yesu anded dakmeen. 36-37 Yi kwanedakmenmo wene kiwaan wedyambed okdia miniiwe, korokbed yedmoon, “Okkei. Ne baptais keraniin kuu yiminoo?”andoon.* 38 Andekore, seriot awinoonye karub yaa yedmoona seriot ye hoosnong bingoone yinmonoona kwane Filipyoom Itiopiaman yoom yi ayoob wene okyirimbed Filipbed baptais kerunoon.

* 8:36-37: Buk Kwamiwen yenamo kurin kurin wongkiwen kuuweng keyiib: Andoone, Filipbed yedmoon, “Eb inamenkoremiib anam andebko kwanok.” andoona korokbed inandoon, “Yesu Keresu kuu God ye Mingki anam andaan kii.”andoon.

Kwamiwen 8:39 387 Kwamiwen 9:2139Kwane, ok yirimbed yeedere yaromini-

iwe, Filip kuu Yariman ye Kingkinbed nen-wonoon. Kwane, Itiopiaman kuu ika mawedmenindo kumban ye kuu ambibkinangka kubenmowonoon. 40Kwane Filip kuuAsotus yaambed angkadere nande wenekambong kambong aom weng amun dak-menmo wene Saesaria ari nandoon.

9Sool Amonombe Anam Andoon(Kw 22:3-16, 26:9-18)

1-2 Kuyaron kuu Sool kuu Yariman Yesuye kedmengkandeendan yaa aye kowi yeweng dakmenmo yaroon kowe, God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi korokdarewoob yaambed kerek kandoon. Yedowaken kuu Damaskus taun aom weneneYuudan yi kurikuri ambib korok korokyaa keendene, Yesu ye kiwaan weniib yekaruwa nimaya kuu awingke be mene wiiYerusalem aom kambaranded.

3Kwane, mene kiwaan wedya Damaskusdia doroona, kudmeniibban ambid arimbednambiri darewoob menene ye yaa yurenambere kan awanewandoon. 4Kwanoone,okad yiri kombere wengamboroona, “Sool,Sool! Eb komande ne nenbandenebdabab durud yewed kawewen?” andoon.5Kwanandoona, Soolbed kaamonoon, “Ya-riman, eb kuu kane?” andoona inandoon,“Ne kuu Yesu, ne kei. Ebbed nenbandenebdurud yewed dabab kawewen kui. 6Kowe,eb kuu kibireb kee yaro yere siti aomwenebko eb kuu komo kamaneeb kuukarub maambed daabdaneen.” andoon.

7 Kwamune, Sool yoom weniibdan kuubinangkekorib, une kwane dobere kuwengkuu wengambiriwen kumban weng makandindo, karuwiib ma wedmenindo.8 Kwane, Sool okad yirimbed deedereneye indob dudbere wedmandamoonka,yiminban wedmindeban kowe, Damaskusaom dingki yaambed awine nenwiniwen.9 Kwane, ye kuu aron ayoobmimiib kuuindob tut keroona, kurikuri kamimo dowadokiib animaniib kuu ma anindo keroon.

10 Kwane, Damaskus aom kuu ked-mengkandeen ye karub Ananaiyas yaaYarimanbed wane angkadere “Ananaiyas.”ande baandoona, “Ee, Yariman. Ne kei.”ande inandoon. 11 Kwane, Yarimanbedyedmenoon, “Wene kiwaan aningkoYorokmo ari Yudas yambiwoom wene.

Kuyaa kuu Taasus karub yaningko Soolkuu kurikuri kameen kowe, yeyiib yaawedmok wene. 12 Ye kuu kwane wanewedmoone, karub yaningko Ananaiyasbeddingki kowene kurikuri kamoone, ye indobarewa keroon kuu amun keroon.” andoon.

13 Kwanandoone, Ananaiyasbed inandeyedmoon, “Weng yuk yemoon menebuunawengain kuu ebbed kinewendan kuu yem-bed Yerusalem aom yenbandoon. 14Kwaneke monoon kee God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok korok yaambedkwane andi ye kerekiib koniibkob kan-monoon kuu nimakarub korem ewaningkokankoonimaib kuu awingkandi ye dowadmonoon.” andoon.

15 Kumban Yarimanbed Ananaiyas yaayedmoon, “Wene! Karub kee nembed nedeme awini ye dowad nendaane ambibkinyena yi nimakaruwiib yi kingiib Israel-daniib yi arinambo ari ne weng kanwenedaandaneen. 16 Ne dowad durud yeweddabab kandaneen kuu nekareb korokbe-naniin.” andoon.

17 Kwanandoone, Ananaiyas kuu weneambib kuyaom aomnekore, ye dingki Soolari kowenene yedmoon, “Angkodmi Sool,Yariman Yesumbed ne yaa yedmoonkobmanaan. Ye kuu kiwaan ari keyaa meneebyaambed angkadoroona wedmenewen kui.Kwani kowe, ne kee manaan kuu eb ikawedme kerekne kwane Kingkin Karad-moyiib ibnebdok andi dowadmanaan.” an-doon. 18Kwane, erebnarokban kumbed Soolye indob aombed oon buruk areb kiro-boona, ikakman kereknekore yaro baptaiskeroon. 19Kwane, animan anekore ye ikaaromkono keroon.

Sool Damaskus Aom Yesu Ye Weng Dak-moon

Kwane, Sool kuu aron yena ked-mengkandeendan yoom dobiriwen.20Kwane, Sool kuu andowe “Yesu kuu GodyeMingki kii” ande Yuudan yi kurikuri am-biwoombeddakmoon. 21Kwane, nimakarubkorem kane kane mene wengambiriwenkuu binangkenib yedmiwen, “Karubkee Yerusalem aom Yesu yaa anamandiwendan yenbande benwene wii aomkambirimaan kii! Ye kuu mene yi awingkebenwene God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok korokiib yaa bangkandiye dowad monoon kii!” andiwen.

Kwamiwen 9:22 388 Kwamiwen 9:4322 Kwane, Damaskus aom kuu Sool kuu

God ye weng dakmi yaa kuu aromkonodarewoob kere wonoon kowe, God YeWeng wongkiwen yaambed kimingke Yuu-dan yaa ongme korokbende yedmene Yesukuu anam Godbed Kinoona MonoonmanKeresu kuu andimaane, yi kuu ye yaainandindeban keriwen.

23 Kumban aron yemoon dowan keru-una, Yuudan yemoon nedbenib buunbungeSool ayi yeman kamiwen. 24 Kwane, yikuu taun bot kuuk yambongko koremkuu amnoomiib aronkiyiib kuu woob kowekereknaib. Kumban Sool kuu yedmeniiwayekaadkeroon kowe, 25 amnoom keruuneye yoman weniibdanbed ye nen siti botkuuk demmaa yaa wenenib kabed aombednenkamone bunangka kowiiwa kawonoon.

Sool Yerusalem AomWonoon26 Kwane, Sool kuu Yerusalem aom

wenekore, kedmengkandeendan yaadabokne yonendandamoon kumban, yekuu Yesumbed kedmengkaneen ye karubanamban ande meeniwen kowe ye yaauniwen.

27 Kumban Baanabasbed Sool nenweneapasodan yaa wengandekore, Sool yaa ki-waan wedya Yarimanbed angkadere wen-gane dakmoona wedmenoon ye weng kuuyi yaa daandene, Damaskus ari Yesu yeweng nemberengiib dakmimaan ye wengkwangkon yi yaa daandoon. 28 Kwanekuyaambed Sool kuu yi yoom doboroon.Kwane, Yerusalem aom dian ari dewene-boon kuu Yesu ye weng kuu nemberengiibdakmimaan.

29 Kwane, Sool yoom Yuudan ambibkinyena yaa doriib kumbed araben menebi-wen yoom kuu weng andangki wengdakmenabiiwa, ye yaa wengbere ayandekamiwen. 30 Kwaniiwa, Sool yangkodmiayenambed yikaadkerekoriwa, nenweneSaesaria yirimbed nen ye kambong Taasusyaa kowiiwa wonoon.

31Kwane kuyaambed ari kuu, anam andi-wendan korem Yudea ambibkin aomiibGaleli ambibkin aomiib Samaria ambibkinaomiib doriib kuu yewenubmo dobiri-wen. Kwane, Kingkin Karadmombed awan-dene weng amuniib kube ongkandoona,Yariman yaamo une bumangki kiwaanyaambed dobiriwen kowe, yemoon kuuanam andenib yi yoom dabokniwen.

Pitambed Aeneas Ongmoon32 Kwane, Pita kuu kambong kambong

dewenebene kambong Lida nande Godbedkaradmo kerundoondan kumaom doriibyaa owod wonoon. 33 Kumaombedkarub maa yaningko Aeneas kuu weebkaning kaningiib id yidnoon kowe,angki yeman arimo angkeen. Kwane,Pitambed wene wedmenekore, 34 ye yaayedmenoon, “Aeneas. Yesu Keresumbedeb id kibireb ongmoka amun kerok.Yaro eb keta bedme kande.” andoona,erebnarokban kumbed Aeneas yaroyeedoroon. 35Kwanoone, nimakarub koremLida aomiib okad dabonmo Saron aomiibkuu ye wedmenekorib, amonombenibYariman yaa anam andiwen.

Tabita Bobneen Yirimbed Ika Dembeen36Yopa taun aom kuu kedmengkandeen

ye wonong yaningko Tabita (kuu Gurikyi wengbed Dookas andimaib, ye id kuudiiya). Yu kuu amunmo kamenu kambo-knondan yaa awandimaun. 37Pita kuu Lidayaa wonoon yaron kuu yu anikad kere bob-nuune ok ambende kankawene ari ambibwadnari aom kowiwen.

38 Yopa kuu ambabban Lida dia kowe,kedmengkandeendan wengambiribka Pitakuu Lida aom doreen. Kwani kowe, karubayoob yaa weng kowiiwa, wene Pita yaanangkanenib, “Kirod meneewo wenem.”andiwen. 39 Kwane, Pita kuu yi yoomwene Yopa nandiiwe, Pita kuu nen yiriyiibariyiib ambib wadnari ari nen kawiniwen.Kwane, iribdanbed ameng kamenabenib,Pita yaa ebkad Tabitambed wad doruunyaambed karangke bangkandeen kuu ko-rokbeniwen.

40 Kwane, Pitambed nimakarub koremkuu yedmoona bunangka angkaniiwe, yekuu dangbo yiri bumangkene kurikurikerekore, wonong bob kuyaa amonombeyedmoon, “Tabita, yaro yeedere.” an-doona, kwane yu indob nande kereknenuPita yaa kerendomberenu yaro dibureen.41 Kwane, Pitambed awine nenkoonoonayaro doburuune, anam andiwendaniib irib-daniib yaa baandoona miniiwa, yi yaa wadnenkondoon.

42 Kwane, yirin weng kee Yopa aomkorem kuu daande yareen. Kwane, ni-makarub yemoonmene Yariman yaa anamandiwen. 43Kwane, Pita kuu aron yemoon


Yopa aom doboroon kuu dingkan kad dan-abimaan ye karub yaningko Saimon yoomdobiriwen.

10Godbed Koonelius Baandoon

1Romman maa yaningko Koonelius kuuSaesaria taun aom doreen. Ye kuu Romdanyi ana nangmidan 600iib andokbe wenoreItali Platun ande kowiwen kuyaom doreen.Kwane, ye kuu ana nangmidan 100iib yikorok. 2 Ye yoom ye wonong yoom yedana meed yoom ye ambiwoom doriibdanyoom kuu yi korem kuu God ye amobawine dorenib God yaa une bumangki-maib. Kwane, Yuudan yi kamboknondanyaa kuu yungkuruniyiibban dowakenmoyiribmaniiwa odiiwa bangkandene God yaakurikuri kerembirimaan.

3 Aron maa aronkob angkara yaambed,God ye engyumbed ye yaa wane angkadere“Koonelius” ande baandoona, korobewedmenekore, 4 engyu yaa unimbedkaamonoon, “Yariman ee. Komarewa?”andoon.

Andoona, engyumbed inande yedmoon,“Eb kurikuriyiiwa eb kamboknondan yaayiribman munob bangkandiyiiwa kuuGodbed wedmekore, kubebde inandoonkowe, 5kibireb kee karub yedmebko weneYopa taun aom Saimon yaningko maakuu Pita yedmibko ika nenminime. 6 Yekuu dingkan kad danabimaan ye karubyaningko Saimon yambiwoom karamokkebed dia doreen.” andoon.

7 Kwane, engyu ye yaa dakmeen kuuwonoon. Wonoona, Kooneliusbed ye demekarub ayoob yoom ye ana nangmi karub yedabderem aomdore awani ye karub kerenekangkon God yaa meenimo doreen yoombaandoona miniwen. 8 Miniiwa, ye yaakomo keroon kuu kwane yi yaa daandekoreyedmendoona Yopa yaa winiwen.

Pita Wane Wedmoon(Kw 11:5-14)

9 Kuye awari aronkob areb kuyaa kuu,yi wene taun dia dore winiiwe, Pitakuu kawene ambib aminim dabonmo arikurikuri kerande kawonoon. 10Kwane, yekuu mungiyiib keroon kumban animankuu mogeed nekwaib. Kwane, ye kuuwane wedmoone, 11 ambid nandoonekuyaombed dabuni yeman kenbas areb

bendom kaningiib bingiwen kumbed okadyiri kankamuneen. 12Kwane kumaom kuudingkan yemooniib yi yemooniib ayari onyemooniib doriib. 13 Kwane wedmoonewengmo baande yedmoon, “Pita, yeedereyaro mayen ane.” andoona, 14 Pitambedinande yedmoon, “Yariman, anainban!Amowamobbed anaib andoon ye animanarewa o animokban ye dingkan kuu mayenanindo.” andoon. 15Andoona, wengmo ikabaande yedmoon, “Godbed komo komo yaayimin andoon kuu ebbed arewa andaab.”andoon. 16Kee kwane kame ayoobmimiibkeroona erebnarimban kumbed ambid ariika kan kawonoon.

17Pita kuu kwane wedmoon kuye id kuumeendobenaane, Kooneliusbed karub yed-moone yuk miniwen kuu Saimon ye am-bib onme wedmekorib ye kuuk ambongkoyaa yinmone doriib. 18 Kwane, baandekaamoniwen, “Saimon Pita andimaib kuukemaom doreenoo?” andiwen. 19 Kwane,Pita kuu wane wedmoon kuyaa kwanemeenme dibeene, Kingkin Karadmombedyedmenoon, “Saimon. Karub ayoobmimiibkuu eb ande onmiib kii. 20 Kwane miniibkowe, eb yeedere wene yiri kawene wed-mende. Eb kuu yi yoom wini kuu ko-rondande kerebkarab kamaab, amboromkuu yi kuu nembed yedmaankob miniwenkowe.” andoon.

21 Andoona, Pita kawene wedmoonkakarub kowe, yi yaa yedmoon, “Yiibbedkarub kereknanmomeniib kuu ne kei. Yiibkuu komo dowad miniwen?” andoon.

22 Andoona, karub kumbed inande yed-miwen, “Nub kuu Romdan yi ana nangmikorok Koonelius yaambed menuub. Yekuu yorokmoman, ye kuu God yaningkokankoonimaan ye karub. Ye yaa Yu-udan korembed karub amun andimaib.Kwane, engyu karadmombed kwane yed-moon kuu eb yaa wene yambiwoom nen-menibko ebbedweng komo daananeeb kuuwengambaraneen.” andiwen. 23 Kwane,Pitambed karub kuu kubende ambiwoombe aomne angkodmendoon.

Pita Koonelius YambiwoomWonoonKwane kuye awari kuu, Pita yoom

angkodmi yena yoom karub ayoobmimyoom winiwen. 24 Kwane aron maakumbed wene Saesaria aom aomniwen.Kwane, Koonelius kuu kibik mananiib


ande meenoon kowe, yarianiib yangkodmiamuniib weng yuk keendoona meneyambiwoom nedbiwen.

25Kwaniiwa, Pita ambiwoom aomdaran-damoona, Koonelius kuumenewedmekoreGod ye karub kii ande meenene ye ari-nambo ari bumangke korok kan kibinoone,26 Pitambed nenkoone yedmoon, “Yeederedembone, ne kangkon karubmo.” andoon.

27 Kwane, dakmenmo aomdiriiwa,Pitambed wedmoonka nimakarub yemoonnedbiwen kowe, 28 yi yaa yedmoon, “Yiibkoremkuu yiibkaadkeriwen, Yuudan yoomambibkin yenadan yoom dabokni kuuamob, nub amob aom kui. Kumban Godbedne yaa korokbe yedmoon kuu ‘Karub maayaa kuu God yaa daboknindeban o Ye yaawinindeban dakmaab.’ andoon. 29 Kwanikowe, ebbed weng yuk kowe baandeewano manaan, ne kerebkarab kame yiminbanandindo. Kumban komo dowad yukkeewewen?” andoon.

30 Andoona, Kooneliusbed yedmoon,“Aronkob angkara yaambed aron kaningiibdowan kereen anuk kuu, nambiwoomkurikuri kamiina karub maa ebkadkawanmo nambiriyiib inwaroon kumbedkudmeniibban dangkoro doboroon.31 Kwane, yedmewoon, ‘Koonelius, ebkurikuriyiib kamboknondan yaa dowak-enmo yiribman munob kondiyiib kuuGodbed wengambere wedmoon. 32 Kowe,Yopa aom Saimon yaningko maa Pitakuu yuk kowe. Ye kuu Saimon dingkankad danabimaan ye karub yambiwoomdoreen, karamok kebed dia.’ andoonkob,33 erebnarimban weng yuk kowaankob,meneeb kowe amun kereeb kii. Kowe, nubkorem kee nedbuwen kuu God ye kerebiriari munuwen kowe, Yarimanbed eb yaakomo weng kabdoon kuu yedmendebkonub kuu wengamberem.” andoon.

34 Kwane Pitambed yedmoon, “Kibirebnekaadkeraan kuu anam, God kuu am-bibkin mimodan yaamo dowaken kerundeamun amun kamimokban, 35 kumbanambibkin korem aom kane kanembedYariman ye weng wengamberenib yikarebkankubune God ye dabderem aomdoberenib amun amun kamaniib kuukube bindaneene God ye nimaya karuwakeraniib.

36 “Israeldan yaa God Ye Weng kowoonkuu yiib yiibkaadkeriwen. Weng kukuukorem yi Yariman Yesu Keresu yaningkoyaambed yewenub ye weng amun kon-doon. 37 Yoon Baptaismanbed baptaiskerime ye weng kuu dakmoon yaron arikuu Galeli angkambed wene Yudea aomkuukomokeroonkuuyiib yiibkaadkeriwenkui. 38Kukuu Yesu Nasaretman kuu Godbedkine ye aromkono konoona, KingkinKaradmombed ibnenoona, wene amunamunkamimaane Setenbed kebendoondankorem ongmenaboon, amborom kuuGodiib awanenoon kowe. 39 YesumbedYerusalem aomiib Yuudan yi ambibkinaomiib komo kamoon kuu nubka nubindowiib wedmuwen kui. Yimbed yeayenib at ming ari bakumbed daremaniwen bobnoon, 40 kumban aronayoobmim ari kuu Godbed Yesu bob-noon yirimbed nenkoonoona demboona,Godbed korokbendoona wedmenuwen kui.41 Ye bobne yeedoroon kuu nimakarubkorembed wedmenindo, nub Godbedkurin kinoondan kumbed nub indobbedwedmenuwen. Ye bobne yeedoroon yeyoman kuu nuwiib doberenub anenwanubkamuwen, kui.

42 “Kwane, Yesumbed nub yaa yedmekowoon kuu, ‘Wene ne weng amun dak-menib, “Ye kuu Godbed kine kowoona,dukniweniib wad doriiwiib kuu yembedmowengyundandaneen.” ande dakmime.’ an-doon. 43 Kwane, profesidan korem kurindobiriwen kumbed weng kee dakmiwenkuu ye yaa anam andaniib kuu yiib am-barakmenabi yaa kuu yembed are nonon-dandundaneen.” andoon.

44 Kee kwane Pitambed dakmeena, ni-makarub korem wengaib yaa kuu KingkinKaradmo yi yaa monoone, 45-46 weng maamaa weng yikaadbanbed dakmenib Godyaningko kankoonenib kamiib. Kowe, Yu-udan Yesu yaa anam andiwen kumbedPita yoom miniwen kuu wedmekoriwabinangkiwen, amborom kuu Yuudanbanyaayiib Godbed Kingkin Karadmo munobkondoone ibnendoon kowe.

Kwane Pitambed yedmoon, 47 “KingkinKaradmo kee nub kanduwen areb kuu yikwangkon kandiwen kowe, okbed bap-tais kerundi kuu karub kanembed makebendaneen?” andoon. 48 Kwani kowe,Yesu Keresu yaningko yaambed baptais

Kwamiwen 11:1 391 Kwamiwen 11:23-24

kerundime ande Pitambed weng kondoonekwaniwen. Kwane, Pita kuu kaamoneniiwaaron yena yi yoom doboroon.

11Pitambed Komo Kamoon Kuu Daandoon

1 Kwane, Yuudanban kangkon God yeweng wengambere anam andiwen kuyeweng kuu apasodan yoom anam andi-dan yena yoom Yudea korem aom doriibkuu wengambiriwen. 2 Kowe, Pita kuuika Yerusalem ari yaro wonoona, Yuudananam andiwen yenambed ye yaa weng-berenib 3yedmiwen, “Eb kuuwenene karubkad wadmindo yambiwoom wene yi yoomaniman ane doberewen kii.” andiwen.

4 Kwane, Pitambed korem komokeroon ye weng id kuu yi yaa korobekedmengkande yedmoon, 5 “Ne kuuYopa taun aom kurikuri kamoni wanewedmaane, kenbas areb darewoob bendomkaningiib bingiwen kumbed ambid aombedkankamene neyiib yaa muneen. 6 Kwane,aom wedmaan kuu dingkan amongkowiibdingkan kiiwiib yiyiib ayari oniib kuukwane wedmaan. 7 Kwane, wengam-baraane wengmo baandoon, ‘Pita! Ebdembe, dingkan kuu mayen ane.’ andoon.8 Andoona, nembed inande yedmaan,‘Yariman, anainban! Amowamobbed anaibandoon ye animan arewa o animokbanye dingkan kuu ne mongkodkono maawunindo.’ andaan. 9 Kwane, angkonwengmo baande yedmoon, ‘Godbed komokomo yaa yimin andoon kuu ebbed arewaandaab.’ andoon. 10 Kuu kwane kameayoobmimiib kere ika kan ambid aridaanoon.

11 “Kwane kuyaambed, karub ayoob-mimiib Saesaria yaambed ne yaa yukmeniib kuu mene nembed ambib doriinkuyaa yinmone doriib. 12 Kwane, KingkinKaradmombed yedmewoon, ‘Eb kuukerebkarab kamaab, yi yoom wene.’andoon kowe, kwane angkodmi benmeyiibyi yoom wunuwen. Kwane wene Kooneliusyambiwoom aomnuwen. 13 Aomnuuwe,yembed nub yaa daandoon kuu uniyaengyu kuu yambiwoom angkadere ye yaayedmenoon, ‘Yopa angka yuk kowebkoSaimon yaningko maa Pita ande nen-minime. 14 Kwane, yembed weng kuukanmananeen kuu eb yoom eb ambiwoom

doriibdan korem yoom kuu wengambereanam andaniib kuu Godbed yiib bobni yaakuu burudande bindaneen.’ andoon koweKooneliusbed daawoon.

15 “Kwane, ne andowe dakmaana,andowoon yiri nub yaa Kingkin Karadmomonoon kwane yi yaa kwangkon monoon.16 Kwanoona, nembed ika meenaanYarimanbed yedmoon kuu, ‘Yoonbed kuuokiib baptais kerundimaan, kumban yiibkuu Godbed Kingkin Karadmoyiib baptaiskerundaneen.’ andoon. 17 Kwane, yi kuuYariman Yesu Keresu yaa anam andiiwe,Godbed yi yaa Kingkin Karadmoyiibkondoon kuu ibmo nub yaa kondoon arebkowe, God yaa kwamaab ande yedmaniindee? Dowan!” andoon.

18 Kwane, Yuudan anam andiwen kuuweng kee wengamberekorib, yi bokwangkikorondenib kwane God yaa kubekoriwayedmiwen, “Kwane kowe, amonombewadkeri aron korem korem kandi yekiwaan Godbed ongmoon kuu Yuudanbankwangkon yiman ande kowoon kii.”andiwen.

Anam Andiwendan Antiok Aom19 Stiwin ayiiwe anam andiwendan

kuyaambed kirokmone buyokbayokkeriwendan kuu wene ambibkin Fonisiakere dudbi darewoob Saipurus kere Antioktaun aom kere kuu Yuudan yaamo Yesu yeweng amun dakmiwen.

20 Kumban Saipurusdan yena yoomSairindan yena yoom anam andiwenkumbed Antiok aom wene Yuudanban yaaYariman Yesu ye weng amun dakmenabi-wen. 21 Yi kuu Godbed yaromkonoyiibkondoon kowe, nimakarub miin yemoonmene wengamberekorib, amonombeYariman yaa anam andiwen.

22 Yirin weng kee wene Yerusalemaombed anam andiwendan yi kerendemaom aomnoona wengamberekorib, Baan-abas nen Antiok yaa kowiiwa wonoon.23-24 Baanabas kuu karub amun, ye kuuGod ye Kingkin Karadmo ibenooniibanam andi darewoowiib, kui. Kowe,wene Antiok nandekore, wedmoon kuuanam, nimakarub kibireb anam andiwenyaa kuu Godbed amun kerundoon kowe,kubiyiibbed yi yaa andemendoon kuuniindem aom kangdommo kere God yaamomeenimo dobirime kwane ande dakmoon.


Kwane, weng amuniib dakmenaboone,nimakarub yemoon bin Yariman ye kiwaanyiri benmonoon.

25 Kwanekore, Baanabas kuu Taasusyaa Sool ande onmen wonoon. 26 Kwane,wedmenekore, Antiok yaa nenmonoon.Kwane, weeb mimo kuu Baanabas yoomSool yoom kuu anam andidan yemooniibnedbe kedmengkandimaib. Kwanekuye aron Antiok yaambed, Yesu yekedmengkandeendan yaa kuu kuristen*ande dakmimaib.

27Kuye aronkuyaambed, profesidan yenaYerusalem arimbed Antiok yaa miniwen.28 Yi aom kuu karub maa yaningko kuuAgabus kuu Kingkin Karadmombed yed-menoona dakmoon, “Romdanbed ooniwenye ambibkin korem aom kuu am manaan-ban kerene animaniibban mungimo do-baraniib.” ande dakmoon. (Kee anam kukwanoon kuyaron kuu Klaudiusbed Sae-saa keroon yaron.) 29 Kwane, anam andi-wendan keyaa doriib kumbed wengam-berekorib, anam andiwendan Yudea aomdoriib awandi ye dowad, yi yaa komo yiminaingkiwen kwane nongkobiwen. 30Kwane,Baanabas yoom Sool yoom yaa od kondiiwayimbedwene anam andidan yi korok korokYudea aom doriib yaa kondiwen.

12Pita Wii Aom Engyumbed Nen Angkanoon

1Keye aron yaa kuu King Erodbed yed-moone ye demedanbed wene anam andi-wendan yena awingke benminiwen, am-borom kuu yenbande durud yewed kondiye inameniib meenoon kowe. 2 Yembedyedmoona Yoon ye ayi Yems kuu kere-wangbed aye kowiwen.

3Kee kwanoona, Yuudan yi korok korokkuu amun kerewen kii ande kubiwen.Kubiiwe wedmekore, flawa kabayingkindoye orok ye aron ediib kumaom kumbed,Pita kwangkon awinenekore, ayandeburonoon. 4Kwane, Pita kuu awinene wiiwadnari embeng aom kaanoon. Erodbedana nangmidan 16iib bene kaningiibwenore nekwe kamoon, aronkiyiibamkiyiib Pita ooni ye dowad kui. Erodye dowaken kuu Pita kuu Yuudan yi

Burudandoon orok dowan kerod, nen-mene nimakarub yemoon kidangkambedwengyundaniin ande meenoon. 5 Kowe,Pita kuu kwanewii aomdoboroon, kumbananam andiwendan korem kuu kwane yedowad God yaa kangdommo kurikurikeriwen.

6 Awari kuu Erodbed Pita nenmenewengyundananeenyo kuye amki kuuPita kuu ana nangmidan ayoobbed yeooniwen yi angkara angkara kere yi dingkiyaambed sein ayoobbed ye dingki yaayenbenekoriwe unuk angkoon. Kwane, ananangmidan ayoob yena kuu ambongko yaaooniwen.

7 Kwane, kudmeniibban kumbed engyumaa angkadoroone, wadnari aom kuunambiri yuroon. Kwane, Pita yaa awinenekaakmene yedmoon, “Kirod yeedere.”andoona, yeedoroona Pita ye dingkiemkong yaa yenbeniwen ye sein kuukwane doomboroon. 8Kwane, engyumbedye yaa yedmoon, “Eb kobaiknong yuwe,eb yonkad deebe.” andoona, kwane Pitayaro deeboon. Deeboona, engyumbedyedmoon, “Yuruk ebkad deebe, ne yomanmene.” andoon. 9Andoona, Pita kuu engyuye yoman doroona wii wadnari aombedyaro angkaniwen. Kwane, Pitambedmeenoon kuu wane angkanaan manokande meenoon kowe, engyumbed komokameen kuu wurukban ande meenoon.10 Kwane, wene ana nangmidan nedbeoone doriib ma burudande ma burudandekamekorib, kwane wene wii kuuk yeengambongko yaa doriiwe, kwane ambongkokuu yekarebmo nandoona wii bunangkawiniwen. Kwane, wii domonde kiwaanmaa ari wenenib kuyaambed engyu kuuPita domone wonoon.

11 Domone wonoone, Pitambed wed-mekore yeka yedmoon, “O anam kuuYarimanbed yedmoonkob ye engyumbedmene ne nenyeedoroon. Kwanoon kuuErod yoom Yuudan yi korok korok yoom yimeeni kwananuub kiyoo ande meeniwenkuye dowad kawoon meene yedmewenenyeedoroon.” andoon. 12 Ye yaa komokeroon kuu kaadkerekore, Yoon Maakye awaan Meri yu ambiwoom wonoon.Kuyaom kuu nimakarub yemoon menenedbenib kurikuri kamiib.

* 11:26: Kuristen ye weng id kuu Keresu ye yoman winiwendan.

Kwamiwen 12:13 393 Kwamiwen 13:713 Kowe, Pita mene ambib kuuk am-

bongko yaa wowoone, deme wonongkoyu yaningko Rodambed mene14 wengamburuunka, Pita ye weng yuud.Kowe, yu kuu kubi darewoob kereenkumban ambongko kuu nandindo, ikakabaanmo wene nimakarub nedbiwenyaa yedmeen, “Pita kuu ambongkoyaa doreen kii!” anduunka, 15 yimbedyedmiwen, “Kub kuu warudki kii!”andiwen. Kumban yumbed “Anam Pitaye weng wengambaraan!” ande ika ikakameen kowe, yedmiwen, “Kuu ye ooniye engyu.” andiwen. 16 Kwamiib kumbedPita kuu kwane ambongko yaa doberewangkaan kowe, yi wene ambongkonande wedmibka, anam Pita kowe, yibinangkiwen. 17 Kwaniiwe, Pitambedyi yaa dingki wumondenekore, ye yaakomo keroon Yarimanbed wii aomnenyeedoroon kuu dakmekore yedmoon,“Yems yoom angkodmi yena yoom kuukwangkon yedmendime.” andekore, Pitakuu yumbon kimyen yaa wonoon.

18Kwane amkimo keroona, ana nangmi-danbed yikamo kumaom Pita yaa komokeroon ande yirinde baandeyiib kamiwen.19 Kwane, Erodbed yedmoona yenambedPita kuu ongme onmibka, wedmenokbankeriwen. Kwane, Erodbed Pita ooniwendanyaa kaamondoone inandindeban keriwenkowe, Erodbed yedmoone yi kuu yiiwedukniwen.

Erod Agripa BobnoonKwanekore, Erod kuu Yudea ambibkin

domonde Saesaria taun yiri wenekore,aron yena doboroon. 20Kuyaron kuu Erodkuu Taiya tauniib Saidon tauniib yi ni-makarub yaa norin darewoob keendem-boroon.

Kwane meene doboroon kumban, yi kuuking Erod yaambed angkumone dore yianiman kuu bimaib kowe, yi korem menenedbe meeni mimo kerekorib, wene Erodye yiribman korem oonoon ye karub yan-ingko Blastus yaa winiwen. Wenenibkaamoniiwe, “Wengbiri korondubko nubawandaneeb dee?” dakmibko, “Ee, yiibawanda.” andoon. Andoona, kingiib yaakuu Blastus yoom wenenib yewenubmodoberem ande kamiwen.

21Aron kuu dakmande kiniwen ari kuu,Erod kuuye king ebkad inwarekore, king yeoone dibiri yeman ari diberene, nimakarubkuu mene nedbiwen yaa weng konde dak-moon. 22Kwane, nimakarub kuu derebiwenkumbed yirinde baande yedmiwen, “Keegod ye weng kii, kuu karub ye wengbanii!”ande kamiwen.

23 Kwane, erebnarimban kumbed, Ya-riman ye engyu maambed ayoona kom-boroona ye id kuu eekbadbed aniiwe bob-noon, amborom kuu Erod kuu God yan-ingko ma kankoonindo kowe.

24God ye weng kuu derendare darewoobkere wonoon. 25 Kwane, Baanabas yoomSool yoom kuu Yerusalem aom God yedeme dowan kerekorib, Yoon Maak nen-denib ika Antiok aom winiwen.

13Baanabas Yoom Sool Yoom Kingke Ben

Nongkobiiwe Winiwen1 Anam andiwendan Antiok aom doriib

kuu profesidaniib kedmengkandidaniibkui. Yi aombed kuu Baanabas yoomSaimon yaningko maa Kadbinmo yoomLusius Sairinman yoom Manaen (ErodAntipasiib ibmo kainiwenman) yoomSool yoom kui. 2 Kwane, yi kuu animankorondekoriwa, kurikurimo kamiiwa,Kingkin Karadmombed yi yaa yedmoon,“Baanabas yoom Sool yoom kuu nedeme awini dowad kingkime.” andoon.3 Kwanandoona, yi ika animan korondekurikuri kamekorib, Baanabas yoom Soolyoom ari kuu yi dingki nongkobekoriwakurikuri kerunde benongkobiiwewiniwen.

Dudbi Saipurus Yaa Winiwen4 Kwane, yi ayoob kuu Kingkin Karad-

mombed ben nongkoboona karamok anukyiri wene Selusia taun nandekorib, paraimotodbed Saipurus dudbi yaa yaniwen.5 Kwane wene Salamis taun aom aomnewene Yuudan yi kurikuri ambib maa maakuyaom God ye weng dakmenmo yariwen.Yoon Maak, ye kwangkon ye yoom wini-wen, yi deme yaa awandimaan. 6 Kwane,dudbi kumundin kuyaom kuu yarekoriwa,Pafos taun aom aomdiriwen.

Kwane kuyaa kuu Yuu ye karubyowangkimiiwa dudi god yi wengwengambere dakmiyiiwa awinoonmanyaningko Baa-Yesu wedmeniwen. 7 Ye


kuu dudbidan yi korok Seegius Paulusyeyiib doreen. Kwane, korok kuu inamenindengandengman kowe, Baanabas yoomSool yoom yaa minime ye weng yukkeendoon, amborom kuu God ye wengwengambaranded kowe.

8 Miniiwe, dakme doriiwe yowangkim-man (Gurik wengbed yaningko kuuElaimas) kumbed, yi ayoob yaa bonkerundekore korok yaa God ye wengwunekarem ande kamoon.

9 Kwane, Sool yaningko maa Poolkumbed Kingkin Karadmombed ib-nenoonkob, Elaimas yaamokerenombereneyedmoon, 10 “Eb kuu Seten ye mingkikere, inamen yorokmo korem ye bonmankii! Kwane, eb kuu dudanabi mimimkoremiib birandi mimim koremiib yekarub. Eb kuu God ye anam andi yekiwaan kuu monmarandamimaab kuudeerewandaneewoo? 11 Kowe, kibirebyakee, Yariman ye aromkonombed eb kuuindob tutnaneena aron yenayiib awingyabye nambiri kuu wedmaabban.” andoon.

Kwane, erebnariyiibban wiiwiibbedkande kebenuune kumun keroone aw-erendobene karubbed ma nen kinbanwonok ande onmoon. 12 Kwane, korokkuu wedmekore, binangke Yariman yekedmengkandi weng yaa anam andoon.

Antiok Taun Pisidia AomWiniwen13Pool yoom ye yoom winiwendan yoom

kwane Pafos domonde parai motodbedwene Peega taun Pamfilia aom winiwen.Kwane, kuyaambed Yoon Maak kuu yidomonde Yerusalem aom ika wonoon.

14Kwane, yi kuu Peega domonde Antioktaun Pisidia aom winiwen. Kwane, Sabataron ari kuuYuudan yi kurikuri ambiwoomaomne wene dibiriiwe, 15 kwane Moses yeamowiib Yuu profesidan yi wengiib GodYe Weng aombed kimingkiwen. Kwanekurikuri ooniwendanbed yedmiwen, yiyaa, “Angkodmia, yiib kuu ma ongkandiamun ye wengiib keroka, dakmime.”andiwen.

16 Kwane, Pool yaro dorene dingkikankoone yedmoon, “Israeldaniiwaambibkin yenadan God yaa une bumangki-maiwiiwa, ne weng yaa wengambirime.17 Kurin kurin kuu Israeldan yi Godbednub awoya yiri kuu kingkekore, Idyipaom dobiriwen kuu yembed amun

kerundoona muubniwen. Muubniiwe,Godbed yaromkono darewoobbed Idyipaombed bin yaro monoon. 18Kwane, weeb40yiib amboon aom dewenebiwen kuuwabkad keriwen kumban, amun amunmokamenaboon, yi yaa. 19 Kwane, ambibkinediib kuu yembed yeene monmarekore, yekaruwa nimaya yaa okad bangkandoone yiokad kereen. 20Kukwane wonoon ye weebkuu weeb 450yiib.

“Kuye yoman kuu Godbed wengyun-dandi wengambiridan kingkoona, yimbedYuudan oonendimaib. Oonendimaibkwane yimin ari kuu profesiman Samuelkuu doboroon. 21 Kwane, kuye aronyaambed Yuudanbed kingiib kerokandiib kowe, Godbed Kis ye mingki Soolkuu amyenimbon Benjamin yaambedkondoona, weeb 40yiib yembed korokkere oonoon. 22Kumban Godbed Sool kuudankarekore, Dewid kondoona, yembedking keroon.

“Kwane, Godbed Dewid ye dowad dak-moon, ‘Yesi yemingki Dewid kuuwedmaankuu nembed dowaken ye karub keroon,amborom kuu ye kuu nembed komo komokame ande yedmimain kuu kwanimaankowe.’ andoon. 23God ye weng kunduk yed-moon kwane Dewid ye awoya ari yaambed,Bobni Yaa Burudande Bindi Ye Karub Yesukuu Godbed Israeldan yaa kondoon.

24 “Yesu ye deme andowindo yaron kuuYoon Baptaismanbed Israeldan yaa yiambarakmi yaa, ‘Deerewande korondime,mene baptais kerime.’ ande dakmoon.25 Kwane, Yoon kuu God ye weng dakmidowan kere weneen yaambed yedmoon,‘Yiibbedmeeniib kuu ne kuu kane? Yiibbedmeenme meedmiib ye karub kuu nembanoo! Ye kuu ne yoman mananeen kui.Nembed ye yonkad nong dudmungki demekuu yiminban, amboromkuu yaningko kuuambab ari kowe.’ andoon.

26 “Angkodmia, Abraham yawo awo ari-dan kui! Ambibkin yenadan God yaa unebumangkimaib kui! Godbed nimakarubbaneen ye weng kuu nub yaa monoonkii. 27 Yerusalemdaniiwa yi korok ko-rokiiwa kuu Sabat korem ari God YeWeng kimingkenib dakmembirimaib kum-ban, Godbed Kinoona Monoonman Yesukuu wedmene yikaadkerindo kerekorib,wunekariwen. Wunekariwen kowe, ye yaa


komo keraneen God Ye Weng kumaom un-yemanbed wongkoon kuu anam id keroon.28Ye kuuma ambarakmindo kumban, Pailetyaa nenkone ye kuu aye kowi yeman andi-iwe aye kowoon. 29Komo God Ye Wengbedkomo dakmoon kuu ye yaa kwane kamedowan kerekoriwa, at ming ari kuu biandemangkiwen.

30 “Kwane bobnoon kumban Godbednenkoone wadkeri konoona demboon.31 Kwane, ye yoom anuk kuu Galelimbedwene Yerusalem ari yarebiwendan yaa kuuyembed aron yemoon kuu angkadaraanawedmenimo kamiwen. Kwane, yimbedanam yi kerebiri indowiib wedmeniwenkowe, ye weng kanwene dakmimaib, nubweng mimodan yaa.

32“Nub kuu Godbed nub awoya anuk yaaweng kunduk kondoon kuye weng kibirebkee dakmuub. 33 Nub kuu yi awoya arikowe, weng kunduk kee kondoon kuu Yesunenkoonoona ika demboon kumbed nubdowad anam id keroon. Kwane, Yook ay-oob aombed yedmoon kuu,‘Eb kuu ne Dana,

kibikee eb Ambe keraan kii.’ kwanewongkoon kui.

34 “Ye kuu bobnoon yirimbed Godbednenkoonoon kowe ma deendaanban.Kukuu ye weng kuu God Ye Weng aombedyembed dakmoon,‘Dewid yaa karadmo yeweng kunduk anam

nongkobaankwane kabdaniin.’ kwane wongkoon

kui.35 Angkon Dewidbed kwananeen ande

yedmoon, God yaa,‘Eb kuu eb Karadkonoman korondaawa,

bobkonombon dem aom deendaan-ban.’ kwane wongkoon kui.

36 Kedi, Dewid kuu God ye deme awinedowan kerekore, ye bobnoon kuu kan-wene ye awoyayiib mangkiwen yaa kan-wene mangkiwen kowe, ye id kuu deen-doon. 37 Kumban Godbed Yesu bobnoonyirimbed nenkoonoon kuu ma deendindo.

38“Angkodmia! Kwani kowe, ne dowakenkuu yiib yiibkaadkerime. Yesu yaambedambarakmi yaa kuu are nonondandaneenkuye weng kee dakmuub kei. 39 Kowe,Moses ye amobbed ambarakmi yaambedyiib ben obon kerundindeban, kumban yiibkuu Yesu yaa anam andaniib kuu yembed

ambarakmi yaambed ben obon kerunda-neen. 40Ongme meenime! Profesidanbedweng kee daandiwen kuu yiib yaa anam idkeraib!41 ‘Damangkanidan! Yiib wedmibka meen-

ime kumban duknime,amborom kuu yiib doriib yaron yaa

kuu kami mamaa ongmaniin,kumban anam andaibban kowe.

Kuye weng kuu karub maambed yiib yaayedmendaneen kwangkon

anam andaibban keraniib.’ kwanewongkoon kui.” andoon.

42 Kwane, Pool yoom Baanabas yoomkurikuri ambiwoom yere wanandamiiweyedmiwen, “Sabat maa ari kuu mene wengkee ika daandime.” andiwen. 43 Kwane,kurikuri dowan kere, nimakarub yemoonYuudaniib Yuu keriwendaniib kuu Poolyoom Baanabas yoom yaa winiiwa,ongkande daandiwen, “God ye mimyobdowaken kabamoon kondoon aombedkwane dobirime.” andiwen.

Poolbed Yuudanban YaaWeng Amun Kan-wonoon

44 Kwane, Sabat aron maa kuu taundankumundin areb kuu kwane menebewengamborok miniwen. 45 Kwane,nimakarub ku nedbiwen kuu yemoonkowe, Yuudanbed dowakeniibban kerenibwungkandi darewoob kerekorib, Poolbedongki weng ku dakmeen yaa noriniibwengberenib amkidbiwen.

46 Kwane, Pool yoom Baanabas yoomarudkonomo inandunde yedmiwen, “Ki-waan amun kuu God ye weng yiib yaadindakmuwen kui. Kumban yiib kuu wedmen-dandenib kwane wadkeri aron korem ko-remkuukorondiwenkowe, Yuudanbanyaawenuub. 47Yarimanbed nub yaa kwanimeande yedmendoon kuu,‘Yuudanban yi dowad,

eb ongmaanka nambiri kerewen.Kwanaan kuu eb yaambed okad yimin yi-

mindan yaa kuubobni yaa kuu burudande bindaniin.’

kwane wongkoon kui.” andoon.48 Kwane, Yuudanban kuu kwane

wengamberekoriwa, kubenib Yariman yeweng kankooniwen. Kwane kane kaneGodbed wadkeri aron korem korem kandiye dowad kinoon kuu anam andiwen.

Kwamiwen 13:49 396 Kwamiwen 14:1749 Kwane, God ye weng kuu ambibkinkemaom kuu derendaroon.

50 Kumban Yuudanbed wene God yaakurikuri kerimaib ye nima aningkoyiiwiibtaun aom doriib ye karub aningkoyiiwiibyaa kwane daandiwen, “Pool yoom Baan-abas yoom kuu arewadan kowe, yi yaamanmo kerem.” ande kamiiwe, kwanekamekorib, taun kuyaom kuu ben angkakirariiwa winiwen.

51 Kwaniiwa, taundan yi inamen arewawedmi yeman kuu yi indob ari Pool yoomBaanabas yoombed yi yon dabderem yiriingkud wangkiiwa kiroboona, kwane taunmaa Ikonium aom winiwen. 52 Kwane,anam andiwendan taun aom doriib kuukubi dowakeniib dobaraiwe Kingkin Karad-mombed yi yaa ibnendimaan.

14Ikonium AomWiniwen

1 Kwane, Ikonium yaa kwangkon Poolyoom Baanabas yoom kuu yi koobdandeYuudan yi kurikuri ambiwoom winiwen.Wenekorib, kuyaombedwengmanimanan-deb karadkonomo dakmiiwa, YuudaniibYuudanbaniib nimakarub yemoonbedmene anam andiwen. 2 Kumban Yuudankane kane anam andindodan kumbedYuudanban yena kuu ben yi inamenarewa yaa yondiiwe, Pool awene yaadowakeniibban keriwen.

3 Kwane, Pool yoom Baanabas yoomkumbed aron doboob doberenib Yarimanye mimyob dowaken kabamoon konoonye weng kuu arudkonoyiibbed dakmenabi-wen. Kwane, Yariman yaromkono yi yaakondoone, dud korokbiyiib yeka mamaa yewedme binangki yemaniib ongmenabiwen.Kwamune keroon kuu ye weng kuu anamanam korokbi yeman.

4Kumban nimakarub korem siti kumaomkuu andokbiwen, yena kuu Yuudan yekerekmen angka winiiwe, yena kuu apa-sodan yi kerekmen angka keriiwe kami-wen. 5Kwane, Yuudanban yenayiib Yuudanyenayiib yi korok korok yoomkumbed apa-sodan kuu arewa kamende botbed yenban-dande kamiwen. 6Kumban yikaadkereko-riwa, kirokmone wene Laikoniadan yi sitiLaistara yoom Deebe yoom bidambib aomwiniwen. 7Kwane kuyaa kuu God ye wengamun kuu dakmenabiwen.

Laistara Yoom Deebe Yoom AomWiniwen8 Laistara aom kuu karub maa wooneen

yaron yaambed yon yidnoon kowe, madodkanmo yarimokban. 9Ye kuu Poolbedku dakmeen kuyaamo wengaan.

Kwane, Poolbedwedmenoonka, ye anamandi yaambed Godbed ye ongmaneenkuu yimin kowe, 10 baande yedmoon, “Ebdembe yaro dore!” andoon. Kwanandoona,kuyaambed karub kuu korongbere yarododkanmo yaroon.

11 Kwane, nimakarub yemoon kuuPoolbed kwanoon kuu wedmekoriwa, yiweng Laikoniawengbedbaandedakmiwen,“God yena kuu karub nub areb kerenib,nuwiib yaa ke meniib kei!” andiwen.12 Kwane, yimbed Baanabas ye aningkokuu Gurikdan yi god yi korok Seus andiib,Pool ye aningko kuu Gurikdan yi god maaHeemes andiwen, amborom kuu ye kuudakmi ye korok kowe. 13 Kwane, Seusye kurikuri boyambib darewoob taunbunangka angkeen ye kurikuri korokbedburomakau ambiyiib at wuung nongwuungiib kuu taun kuuk ambongko yaa bemonoon, amborom kuu ye yoom kadaarebyoom yi dowaken kuu nengke baeb amunkondekorib Pool yoom Baanabas yoom yaakurikuri kamandamiib kowe.

14 Kumban apasodan ayoob Pool yoomBaanabas yoom kuu weng kee wengam-berekoriwa,miin kubiyiibbankere yi ebkadbiringkenenib kirodmo wene nimakarubkuu nedbiwen kidangka awune komkiwen,15 “Yiib komande kwane kamiib? Nubkangkon karub, yiib areb nub mimo kei!Nub kuu God ye weng amun kanmenuubkii! Kee kwane dakmubko yiibminikmanakarewa yaa kuu korondekorib, Wad Doreenye God yaa amonombime. Yembed am-bidiib okadiib karamokiib kumkam ko-remiib kuuongmenaboonkui. 16Kurin anukkuu nimakarub korem kuu Godbed domon-doona yika yi kiwaan onme dobiriwen.17Kumban ye kuumiin korem domondoonayiibka dobirindo. Yembed yiib yaa amunkerundene mongkobon animaniib amiibkondimaan. Kwane, animan yemoonbedkondene kwane yiib niindem aom kubiyiibkondimaan. Kukuu God doreen yiib akmiyeman kui.” andiwen.

Kwamiwen 14:18 397 Kwamiwen 15:918 Weng kee kwamune dakmiwen

kumban, kadaareb yi dowaken darewoobkuu dingkan nengke baeb amun kondenibkurikuri kamandamiiwe, yedme yedmekamiibkob korondiwen.

19 Kwane, kuyaambed Yuudan yenaAntiok yaayiib Ikonium yaayiib miniwenkumbed kadaareb kuu ben yi kerekmen yaayondekorib, Pool kuu botbed barambereayiwen. Kwane, yimbed meeniib kuubobnoon ande awine irinde kanwene taunbunangka korariwen.

20 Kumban anam andiwendanbedmenekoriwa nedbe kanawane duruniiwa,ye ika yaro dore taun aom wonoon. Kuyeawarimbed Pool yoom Baanabas yoomDeebe yaa winiwen.

Ika Antiok Taun Siria AomWiniwen21 Deebe taun kuyaom kuu yimbed

weng amun dakmiiwa nimakarub yemoonmenenib anamandenib yi yaa dabokniwen.Kwane, yi kuyaambed domonde weneLaistara dore Ikonium dore Antiok yaa ikawiniwen.

22 Ika winiwen ye dowad kuu anam andi-wendan taun keyaom doriib yaa amboban-denib anam andi kuu kwane awine dobir-ime ande ongkandiwen, “Yobdood yemoonkuu burudandekoruwed, Godbed korokkere oonimbon aom kuu aomnanuub.”andiwen. 23Kwane, anam andiwendan kunedbiwen korem kumaom kuu Pool yoomBaanabas yoombed karub mimim biiwe, yiooni korok korok keriwen. Kwane, animankoronde kamenib kurikuri kamenib anamandiwendan kuyi Yariman ye dingki arinongkobiwen.

24Kwane, yi kuu kuyaa domonde Pisidiaambibkin yaadin wene kumbed dore Pam-filia ambibkin aom winiwen. 25 Kwane,yi kuu Peega taun aom weng amun dak-mekoriwa kumbed Atalia taun yiri wini-wen. 26 Atalia yaambed parai motodbedika Antiok yaa yaniwen. Kuyaa kumbedanuk kuu yenambed Godbed oonok andekurikuri kamiwendan yaa ika miniwen.God ye mimyob dowaken kabamoon kon-doon yaambed God ye deme awine wini-wen, kumbed kwane ika miniwen kuu yideme dowan keriwen kowe.

27 Kuu mene nandiwen yaron ari kuuanam andiwendan yaa baandiiwe nedbi-iwe, Godbed yi yaambed komo kamooniib

Yuudanban yi dowad anam andi ye am-bongko nandooniib korem kuu dakmiwen.28 Kwane kuyaa kuu anam andiwendanyoom aron doboob dobiriwen.

15Korok Korok Yerusalem Aom Nedbiwen

1Kwane, karub yena Yudea angkambedAntiok aom winiwen kumbed kuristenangkodmia yena yaa kedmengkandimaibkuu “Kwamune Moses ye amobbed yed-moon kuu kad wandaniib kumbed Godbedbobni yaa kuu burudande bindaneen.”andimaib. 2Kuye dowadkumbedPool yoomBaanabas yoom kuu yi kwane dakmiib kuy-oom wengbiri darewoob kamiwen.

Kwane, anam andiwendanbed anam an-didan yenayiib Pool yoom Baanabas yoombekoriwa, Yerusalem ari wene apasodanyoom kurikuri oonidan yoom weng kee yinumun dakmime andi dowad be nongko-biwen. 3 Kwane be nongkobiiwa, weneFonisia kere Samaria dore winiwen kuuGodbed Yuudanban ben God yaa anam andiye kiwaan yiri nongkoboon ye weng ku-mundin dakmiwen. Dakmiiwe, anam andi-wendan kuyaom doriib kuu kubi darewoobkeriwen.

4 Kwane, Yerusalem aom miniiwe,anam andiwendaniib apasodaniib kurikurioonidaniibbed angkodmendiiwe, Godyaromkono yaambed ambangkiwen yeweng korem kuu ambobandiwen. 5Kwanekeroone, Farisidan yena kuu amanYesu yaa anam andiwen kumbed yaroyedmiwen, “Yuudanban kuu Moses yeamob korem kuu awine kandenib, yi kadwanabaniib kumbed yimin.” andiwen.6Kowe, weng keye dowad kuu apasodaniibkurikuri oonidaniibmene nedbenib ongmeandangke dakmiwen.

7 Weng kee dakme wene aron doboobkeroona, Pitambed yaro doberene dak-moon, “Nangkodmia. Ne anuk yiri kuunubkanmo kemaom kembed Godbed ki-noona, weng amun kuu dakmaana, Yuu-danban kuu anam andiwen. 8Kwani kowe,yi niindem aom kuu Godbed wedmekore,ye Kingkin Karadmo kuu yi yaa kondoon.Kukuu God ye korokbi yeman, nub yaa nekaruwa nimaya ande kondoon areb, yi yaakwangkon ne karuwa nimaya ande kon-doon. 9Kowe, ye kuu nub dore yi dore ma


yorokme ma andokbande ma meenindo,amborom kuu yi anam andimbed yi niin-dem aom kuu are ongmoon kowe.

10 “Moses ye amob awini ye dabab kuunuwiiwa nub awoya yiriyiiwa kuu awinin-deban kowe, komande yi yaa kondandiwed,komande God ye komboon kaamonenandi-wed? 11Yii! Yiminbanaa! Nub kuunubYari-man Yesu Keresu ye kabamoon kondoon yemimyob dowaken yaambed Godbed bobniyaa kuu burudande bindoon kwane areb yikwangkon kwaniwen.” andoon.

12Kwane, yi korem nedbiwen kuu iwarikeriiwe, Pool yoom Baanabas yoom kuuGodbed dudiib yeka mamaa ye wedme bi-nangki yemaniib yi yaambed kowoone Yu-udanban yaa ambangkiwen kuu dakmiwen.

13 Yi dakme dowan keriiwe, Yemsbeddakmoon, “Angkodmia. Ne yaa wengam-birime. 14Saimonbed dakmoon kuu Godbedye inamen ibduruk korokbendoon kuu Yu-udanban yaambed yena yeka boon. Pro-fesidanbed weng yena wongkiwen kuukwamune ibmo keroon. 15Kwane wongki-wen kuu Godbed yedmoon,16 ‘Kwane keraneen ye yoman kuu nembed

ika meneni,Dewid ye oonimbon kuu kombon

nande wenuun areb keroon kowe,angkon ika ongmeni ambangkaniin.

17Kwananiin kuu Yuudanban yi karuwa ni-maya nembed kinaan kuu

yi korem Yariman ande onmaniiwebaniin.’ andoon.

Ye kuu kwananeen kuu 18 unyemanbedkorokboona kaadkeriwen.

19 “Kwani kowe, nembed meenaan kuuYuudanban God yaa menebiib kuu nubbeddabab darewoob kondanuub kuu amunban.20 Kowe, yi dowad kerekbed wongkenubkwendanuub kuu, animan dudi god yaakondimaib kuu anaib, nenem kamaib,dingkan inum kebenaiwa bobnimaan kuuanaib, umkan anaib kui. 21Moses ye amobkuu unyemanbed Sabat aron korem kwanenub kurikuri ambiwoombed taun koremaombed kimingkaiwa wengambirimaubkowe.” andoon.

Yuudanban Anam Andiwen Yaa KerekKeendiwen

22 Kwane, apasodaniib kurikurioonidaniib anam andiwendan koremiibweng mimo keriwen. Kerenib, yi karub

yena kuyaombed kingkenib, ben nongko-biiwa Pool yoom Baanabas yoom Antiokyaa winiwen. Karub ayoob kingkiwen kuuYudas (aningko maa Baasabas andimaib)yoom Sailas yoom kuu anam andiwendankumaom kuu yi kuu aningkoyiib.

23Kwane, kerek kee keendiwen kei:Nub kuu apasodan yoom kurikuri

oonidan yoom kui. Yiib angkodmi kui.Yuudanban Antiok aomiib Siria

aomiib Silisia aomiib anam andiwendanyaa, yiib yaa nub amun amun wengkeenduub kii.

24 Nub wengamburuwen kuu karubyena nub kerekmenbed yiib yaawiniwen kuu nuwiib kwanime ande eeandindombed yi weng yena dakmiwenkumbed yiib inamen ben kerebkarabbuyokbayok keriwen.

25Kwani kowe, nub korem kuu inamenmimo kee ee andenub nub angkodmiaanam Pool yoom Baanabas yoom yaakarub yenayiib ben wooruuwa yiiwiibyaa meniib kui. 26Nub angkodmi anamkee nub Yariman Yesu Keresu ye dowadkuu yi wadkeri yaa kuu yobdood mene-boon kumban kombiri winindo. 27Kwanikowe, Yudas yoom Sailas yoom keeanam kerek kee nubbed kowuub kii andeweng mongkodkonombed yedmi dowadkowuuwa meniib kii.

28Kingkin Karadmoyiib nuwiibbed kuudabab darewoob kondaubban kerenub,amob kee kwane yiib awini ye dowadbedyiib yaa konduub kii. 29 Yiib kuu ani-man dudi god yaa kondimaib kuu anaib,umkan kuu anaib, inum kebenaiwa bob-nimaan ye dingkan kuu anaib, nenemkamaib kui. Nub weng keyiib keewengambere awine kandaniib kuu amunyaambed dobaraniib kii.

Yiib yoo.kwane wongkiwen kui.30Kwane weng yuk winidan kuu Antiok

yiri dore winiwen. Kwane kuyaambedanam andiwendan korem be nedbenibkerek kuu yi yaa kondiwen. 31Kwane, ni-makarub korem kimingkiwen kuu kubiyiibkeriwen, amborom kuu weng amuniibongkandoon kowe. 32 Yudas yoom Sailasyoomkuu yi kuu profesidan kowe, kuristenangkodmia yaawengyemoonongkandenibaromkono arudkonoyiib kondiwen.

Kwamiwen 15:33-34 399 Kwamiwen 16:1433-34 Kwane, yi kuu aron doboob areb

kuyaa dobiriiwa, angkodmia anam andi-wendanbed nangkem yewenuwiib amunkerundiiwa, korok korok ibduruk yedmi-iwa miniwen yaa ika winiwen.* 35KumbanPool yoom Baanabas yoom kuu Antiok aomdoberenib, yi yoom karub yemoon yenayoom Yariman ye weng dakmenabe ked-mengkandimaib.

Yesu Ye Weng Ika Kanwene DakmenmoYariwen

36 Kwane, aman Poolbed Baanabas yaayedmoon, “Nub ikakman wenenub, taunanuk Yariman ye weng dakmuwen aomkuu komarewa awiniwen kuu wedmem.”andoon. 37 Kwanandoone, Baanabas yedowaken kuu Yoon Maakiib yi yoomwenem ande meenoon, 38kumban Poolbedmeenoon kuu inamen amunban, amboromkuu yi yoom deme kuu ibmo awinedowan kerindo, ye kuu Pamfilia yaambeddomonde ika wonoona yimbedmo yariwenkowe.

39 Kwane kuyaambed, naawon weng-bere andokbe Baanabas kuu Maak nendeSaipurus yaa parai motodbed yanoone,40Pool kuu Sailas nendoone anam andiwen-danbed “Yariman ye kabamoon kondoonye mimyob dowakenbed awandoko keekwanime.” andiiwe, winiwen. 41Wenenib,Siria ambibkin dore Silisia ambibkin kerekudore anam andiwendan yaa ongkandearomkono arudkonoyiib konde winiwen.

16Timoti Mene Pool Yoom Sailas Yoom Yaa

Daboknoona Winiwen1Pool kuu Deebe yaa wenekore Laistara

yaa wonoon. Kuyaa kuu anam andoonmanTimoti kuu doreen. Ye awaan kuu Yuuwonong kumbed Yesu yaa anam andeen,kumban yawodki kuu Gurik karub. 2Anamandiwendan Laistarayiib Ikoniumiib aomdoriib kumbed Timoti kuu karub amunandiwen. 3Kwane, Poolbed Timoti kuunen-wanande meenoon kowe, Poolbed Timotiye kad wandoon, amborom kuu Yuudankuyaa doriib kuu yikaad awodki kuu Gurik-man kowe.

4Kwane, wene taun maa kere taun maakere yariwen aom kuu apasodan yoom

kurikuri oonidan yoombed Yerusalemaombed weng ongmiwen ye weng kuukwane wengambere awine kandimeande nimakarub kuu ongkandiwen.5 Kowe, anam andiwendan kuu aromkonoarudkonoyiib kandenib yi anam andikuu darewoob keriiwe, aron mimomimo aombed yena mene anam andenibdaboknimo kamiwen.

Masedonia Ambibkin Yaa Winiwen6Pool yoom ye yoom yariibdan yoom Fi-

rigia ambibkin kere Galasia ambibkin dorekudore winiwen. Kingkin KaradmombedEsia ambibkin aom kuu weng amun madakmaib ande yedmoonawinindo. 7Kwane,yi wene Maisia ambibkin dia kere Bi-tinia ambibkin aom aomnande meeniwen,kumban Yesu ye Kingkinbed kuyaom kuukebendoona aomnindo. 8Kowe, Maisia kuuburudande Troas taun yiri winiwen.

9 Amnoombed Pool wane wedmoonaMasedonia karub dorone ye yaa naawonnangkaneen, “Masedonia angka menenub awande.” andoon. 10 Kwane, Poolwane wedme dowan keroone, “Nub kuuMasedonia wenem.” ande erebnarimbannekwuwen, amborom kuu nubkaad-keruwen kuu God ye dowaken kuu ye wengamun kuu yi yaa dakmime ande meenoonkowe.

Filipai Angka Winiwen11 Nub kuu parai motodbed Troas

taun kuu domonde Samotres dudbi yaayanuwen. Kuye awari kuu Neapolistaun yaa yanuwen. 12 Kwane, nub kuuyonka wene Romdanbed ooniwen ye sitiyaningko Filipai aom wunuwen. Siti kuuaningkombon, yu distrik aom Masedoniaaom kuu. Kuyaom kuu aron yenamodoburuwen.

13 Sabat aron ari kuu kurikuri yum-bon kuu ok dia angkeen ande meenuwenkowe, siti kuuk ambongko burudande okyaa wedmok wunuwen. Kwane, nimakuyaa nedbiwen kowe, nub yoom kuyaadiberenub yi yoom dakmuwen. 14Ku dibiibkuyaa kuu Taiyatira wonong yaningkoLidia. Yu deme kuu ebkad dabua minod-minodiib berengkimaun ye wonong. Yukuu God yaa kurikuri kamimaun. Kwane,Yarimanbed yu inamen nandoona God ye

* 15:33-34: Buk Kwamiwen kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Kumban Sailas kuyaa doboroon.


weng Poolbed ku dakmeen kuu ongmewengamberene anam andeen. 15Yu yoomyu ambiwoom doriibdan korem kuu bap-tais keriwen. Kwane, yumbed nub yaayedmeen, “Ne Yariman yaa anam andaankuu anam yiibbed andiib keroka, ne ambi-woombed mene dobirime.” ande nangkan-duune “Ee” anduwen.

Pool Yoom Sailas Yoom Wii Aom Benkam-biriwen

16 Wonong maa, yu kuu dabderem yiridobere no deme awinembiri ye wonongkoyu awad arewayiib ibnendoonkob, amanari komo keraneen kuu dakmimaun. Ni-makarub yemoon yi dowaken kuu komokeraneen kuu yikaadkerandiwed kowe, yukangkodan kuu od yemoon bimaib.

Kwane, aron maa, nub kuu kurikurim-bon wunuuwe, yu mene durundeen.17Kwane, Pool yoom nub yoom nub yomankerendenmo yare baandimaun, “Karub keeKorem Burudandoon Arimbed Ye God yedemedan kui! Yimbed Godbed bobni yaakuu burudande bindi ye kiwaan ye wengkee dakmiib kii!” andimaun.

18 Aron yemoon kuu kwamunemokameen kowe, Poolbed odkeneb wandeamonombe awad arewa yaa yedmoon,“Yesu yaningko yaambed yedmaan,wonong kee domonde angkane wene!”andoone, awad arewa kuu yu domondewonoon.

19 Kwane, kangkodan wedmekoribyikaadkeriwen kuu, yi dabderem yiridobere no deme awinembiri ye wonongkuyaambed od bimaib ye kiwaankuu dowan keroon kowe, Pool yoomSailas yoom kuu awingkekorib, animanberengkimbon angka korok korokiibyaa irindore benwiniwen. 20 BenmeneRomdan korok korok yi arinambo arimbedyedmiwen, “Karub kee yi kuu Yuudankumbed yi kuu mene nub siti aom wengarewa dakmiibkob sitidan yemoon kuuyirinde baande wengbiriwen kii! 21Yi amobkee awine kandime ande kedmengkandiibkee nub Romdan kuu awine kandaubban,amob kii.” andiwen. 22 Kwanandiiwe,kadaareb yi kwangkon Pool yoom Sailasyoom yaa norin wande manmo keriwen.

Kwane, korok korokbed yedmiwen, “Yiayoob yi ebkad bingewande biangkandoka,nong yikyikiibbed yenbandime.” andiiwa,

23 yi demedanbed yemoon wangkane yen-bande durud yewed kondiwen. Kondi-iwa, korok korokbed ben wii kambirimaanye karub yaa konekorib, “Ongme keen-dombere.” ande yedmiiwe, ben wii aomkamboroon.

24Kwane yedmiwen kowe, wii kidangkaaombed kebendekore, yi yon kuu at ayoobdemiib yon dange yerengkandi yeman ku-maom kumbed yerengkandoon. 25Kwane,amnomnom keruune, Pool yoom Sailasyoom kuu God yaningko kankooni yookwingkanib kurikuriyiib kamiib. Kwanekamiiwe, wii aom doriibdan yena kuu wen-gaib.

26 Kwane kudmeniibban kumbed, wiiambib arumiwen kumundin kuu dowodkidarewoobbed kiringmene ambongkodande wiidan korem yaa sein yenbenabi-wen kuu biangke kiroboon.

27 Kwane, wii kambiri ye karub kuuyaro dore wedmoonka wii ambongko kuudaananwonoon kowe, yembed meenoonkuu wii karub kuu kirokmone winiwenande kerewang biande yemeren kaarandekamoon. 28 Kaarande kamoone, Poolbedbaande yedmoon, “Ebka ebmeren ayaab!Nub korem kuu kei.” andoon.

29Kwane, wii kambiri ye karubbed “Nam-biri kawe!” ande baandene kandekore,kirodmo wene Pool yoom Sailas yoom yiyon yiri unene kiringmene bumangkoon.30 Kwane, yi bin angkanene kaamondoon,“Kayabakaa! Ne kuu komo keraniine,Godbed bobni yaa kuu burudande nenda-neen?” andoon. 31Andoone, yimbed inandeyedmiwen, “Yariman Yesu yaambedanam ande, eb yoom eb nimadana yoom.Kwananiib kumbed Godbed bobni yaakuu burudande bindaneen kii.” andiwen.32Kwane kuyaambed, ye yoom yambiwoomdoriibdan yoom yaa Yariman ye wengdakmiwen.

33 Dakmiiwe, kuye aron amnoomkumbed, Pool yoom Sailas yoom kuu wiikambiri karubbed benwene yiwen yaaok ambenandoon. Kwane, ye yoom yenimadana korem kuu baptais keriwen.34 Kwane yambiwoom benwene animankondoone aniwen. Kwane, yi kubidarewoob keriwen, amborom kuu ye yoomye nimadana yoom korem kuu kibireb keeGod yaa anam andiwen kowe.

Kwamiwen 16:35 401 Kwamiwen 17:1335 Kwane, awari amkimombed siti ko-

rok korokbed yedmiwen, “Wii ambongkonande yi ayoob ben bunangka domondibkowinime.” andiiwe, purusidanbed wii yaawiniwen. 36Kwane, wii kambiri ye karubbedPool yoom Sailas yoom yaa yedmoon, “Ko-rok korok yi weng kowiib kuu yiib ayoobkuu wii aom koronde yaro winime andi-wen.” andoon. Andekore, yi yaa nangkemyewenub amun kerundene winime an-doon.

37 Kumban Poolbed purusidan yaa yed-moon, “Yi kuu nub be wene wengyundim-bon be winindo kumbed karub yemoon yiarinambo arimbed nong yikyikiibbed nubyenbandekorib, ben wii aom kamobiwen.Kumban nub aningko kuu Rom aomangkeen kowe, kwane kamiwen nubyaa kuu Romdan yi amob domokbiwen.Kwamune kowe, komande yemyeb bendomondibko winime ande kamiib? Yii!Yiminban! Korok korok yikareb meneyikareb bin dangkoro domondaniibkumbed yimin.” andoon.

38Kwanandoone, purusidan kuu ikawenekorok korok yaa “Yi ayoob kuu Romdankii!” ande daandiiwe, binangke uniwen.39Kowe, yikareb wene wengande, “Ee anamambarakmende arewa kamenduwen kii.”ande wii bunangkambed benwenekorib,“Siti domonde wananiib kuu yiminoo?”ande kaamondenib domondiiwa winiwen.

40 Kwane, Pool yoom Sailas yoom wiiaombed kuyaro winiwen kuu Lidia yu am-biwoom winiwen. Kwane, anam andiwen-dan wengandenib amun ongkande wengdakmenib, kuyaambed domonde winiwen.

17Tesalonaika AomWiniwen

1 Yi kuu Amfipolis taun kere Apolo-nia taun kuyaom dore kumbed burudandeTesalonaika taun aom winiwen. Kumaomkuu Yuudan yi kurikuri ambib doruun.

2Kwane, Pool ye koobdande kurikuri am-biwoom wonoon. Sabat aron ayoobmimiibkumaom kuu God Ye Weng Karadmoyaambed ongme ambobandoon. 3Yembedkedmengkandoon kuu Godbed KinoonaMonoonman Keresu kuu durud yewed kan-dene bobnoon, kumban bobnoon yirimbeddemboon kuu God Ye Weng yaambedkorokbenaboon. Komo keroon kuu kiwaan

maayiibban, God Ye Weng yaambedkorokboon. Kwane yedmoon, “Kekee Yesukii. Ye kuu Godbed Kinoona MonoonmanKeresu kui.” andoon. 4 Yuudan yenayiibGurikdan God yaa kurikuri kamimaibyemooniib nima yemoon aningkoyiib kuuwengamberekoriwa, Pool yoom Sailasyoom yaa dabokniwen.

5 Kumban Yuudan daboknindo kuuwungkandiwen kowe, yi kuu kiwaanari wabkaddan yena ben dabok dabokkamenib, siti aom kowe kabuka kaangakamen yarem andiwed. Kwane, Yasonyambiwoom aidmo mene Pool yoom Sailasyoom kuu kadaareb yi dingki ari bennongkobem ande onmenmo miniwen.

6 Onmenmo miniwen kumban, yi wed-mendokban kere, Yason yoom kuristenangkodmi yena yoommo awingkande benirindore siti korok korokiib yaa benwe-nenib komke yedmiwen, “Karub yena yikuu okad yimin yimin kuyaa dabab bebangkandiwen kuu keyaa miniwen kii!7 Miniiwe, Yasonbed kubende bin yambi-woom wonoon. Kwane, yi kuu Saesaa yeamob korem yaa korondenib, king maayaningko Yesu yaambed dakmiwen.” andi-wen.

8 Kwane, kadaareb ku nedbiweniib sitikorok korokiib kuu wengamberekoriwa,arud wande yirinde baande kamiwen.9 Kwane, korok korokbed Yason aweneyaa yedmiiwa, od kowiiwa angkon ikadakmaibned ande kowekoriwa domondewiniwen.

Berea AomWiniwen10 Kwane, amnoom keruune, anam

andiwendanbed Pool yoom Sailas yoomben domondiiwe Berea taun yaa winiwen.Yi wene aomnekoriwa, wene Yuudan yikurikuri ambiwoom winiwen.

11Nimakarub kuyaa doriib kuu Tesalon-aikadan arebban inamen amundan kowe,yi kuu Poolbed weng ku dakmoon kuudowaken nindorokiibbed wengamberenib,God Ye Weng Karadmo yaambed andangkedakmiwen. 12 Kowe, Yuudan yemooniibGurik nima yi aningkoyiibdan yenayiibGurik karub yemooniib anam andiwen.

13 Kumban Yuudan Tesalonaika aomdoriib kuu wengambiribka, Pool kuu Godye weng Berea aom dakmeen kowe, yeyiibyakuyaa winiwen. Wenekoriwa, kadaareb


yaa birandiiwe, arudwande yirinde baandekamiwen.

14Kwane, Pool kuu anam andiwendanbedkirodmo nende karamok kebed angkanenwiniwen, kumban Sailas yoom Timotiyoom kuu Berea aom dobiriwen. 15Kwane,Pool yoom karub ye nenweniib yoom kuuwene Atens siti aom nandiwen. Kwane,Sailas yoom Timoti yoom yi kirod meneye yaa dabokni dowad weng kowoone yedomonenib ika winiwen.

Atens Aom Doboroon16 Kwane, Pool kuu Sailas yoom Timoti

yoom meedme dorone siti kuyaom wed-moon kuu botbed godmaamaa yi kuruwakkuu yemoon ongmenabiwen kowe, miinanam kubiyiibban keroon. 17 Kwane,Pool kuu Yuudaniib Gurikdan yena Godyaa kurikuri kerimaiwiib kuu Yuudan yikurikuri ambiwoom ambobandenaboon.Kwane, angkon animan berengkimbonaombed nimakarub kane kane minimaibyaa ambobandenaboon.

18 Kwane, Epikurien inamen ked-mengkandidan yoom Stoik inamen ked-mengkandidan yoombed Pool yaa andowewengbereniwen. Kwane yenambedkaamobiwen, “Karub kee onbed at yobkuu been been kamimaun areb keekameen kee komo dakmandameen kii!”andiwen. Kumban yenambed yedmiwen,“Kwane ambibkin maa yi god ye wengkee dakmeen.” andiwen. Kee kwanedakmiwen, amborom kuu Pool kuu Yesuye weng amuniib bobniwendan kuu ikadembaniib andi ye weng dakmeen kowe.

19 Kwane, Pool kuu nen siti korokkorok nedbimaib yaningko Areopagus yaanenwiniwen. Nenwiniiwe kaamoneniwen,“Ebbed kedmengkandi yeeb kuu kondewenkee nuwiib dakmebka nub wengam-baranuub dee? 20Weng kee yeeb norodiibkuu nub kerendem aom aomdoroonkowe, id kuu kaadkeranduwed.” andiwen.21(Atens ambiwaniib ambibkinmaamaadankuyaa doriiwiib yi korem kuu ogoodmomenebenib inamen yeeb maa maa kuuandangke dakmenabimaib, aron korem.)

22 Kwane, siti korok korok yi arinamboarimbed Pool yaro dembe dore dakmoon,“Atensdan, nembed wedmaan kuu yiibkuu god yemoon yaa kurikuri kerimaib.

23 Kwane, ne kuu siti kemaom yare wed-maan kuu yiib god maa maa yi kuruwakongme wedmaan. Kwane wedmendaankuu yumbon maa yaa aningko kamunewongkiwen, ‘Nubkaadban ye god.’ andi-wen. Kukuu yiibbed yiib koron ye Godyaa kurikuri kerimaib yeweng kuunembedyiib yaa ke dakmiin kei.

24 “God yembed okad koremiib kumkamkoremiib ongmenaboonkuuokad koremiibEweniib ye Yariman kui. Ye kuu karubbedambib arumimaib aombed dobirimokban.25Yembed nimakarub korem yaa kuu wad-keriyiib inumiib kumkam koremiib kuukondoon. Kowe, yiminmo doboroon, nubaromkonombed ye yaa awanenindeban.

26 “Karub mimo ongmoon yaambedambibkin korem kere nimakarub koremokad yimin yimin yaa derendande yuknewiniwen. Kwane, yumbon kunayadobaraniiwiib aron kuyaambed wenenibkuyaa nandaniiwiib korem kuu aronkingkan wonoon. 27 Kwanoon ye dowadkuu nimakarub yikareb kumun aombeddingki yire awinande kamemoon areb Godyaa kerekne onmene wedmenok anded,amborom kuu God kuu nub yaa ambabdorokban kowe. 28 Ye yaambed, nub kuudoronub dewenebuub. Kwane, yiib karubmaambed yedmoon, ‘Nub kuu ye danameed.’ andoon.

29 “Kwane kowe, nub kuu ye dana meedkeroka, nub ye yaa duburukda kame-naub. God ye kuu dingkimbed kuruwakgoldiib silvaayiib boyiibbed ongmenabi-maib kwanemban. 30 Kurin anuk kuuGod kuu dudanabi god kee ongmenabi-maib yaa kuu wedmimaan kumban ukumkondimokban. Kumban kibikee yem-bed baande yedmimaan kuu ‘Korondime,amonombime.’ andimaan, 31 amborom kuunimakarub korem yorokmo wengyunda-neen yaron kinekore, wengyundi korok ki-noon kowe. Nimakarub korem yi dowadkwanoon yaa wedme anam andi yemankuu Godbed korok kee bobnoon yirimbednenkoonoone ika wadkere demboon kui.”andoon.

32 Kwane, bobniwen yirimbed kuu ikadembaniib andi ye weng kuu yi wengam-berekorib, ningkirud kameniwen. Kumbanyenambed yedmiwen, “Nub dowakenweng


kuu aron maa ika dakmebko wengam-berem.” andiwen.

33 Kwane, Pool kuu korok ko-rok kuyaambed domonde wonoon.34 Nimakarub yena kuu anam andekorib,Pool ye yoman winiwen. Yi kuyaom kuuAreopagus yi korok maa Dionisius yoomwonong maa Damaris yoom nimakarubyena yoom kui.

18Korin AomWonoon

1Kwane, aman Pool kuu Atens domondeKorin yaa wonoon. 2 Kuyaambed Poolkuu Yuuman Akwila durunenoon, ye kuuPontus ambibkin aombed wooneen. Yekuu ye wonong Prisila yoom Itali aom do-biriwen kumbed miniwen, amborom kuuSaesaa Klaudiusbed Yuudan korem Romsiti aom kuu wenebime ande weng kon-doon kowe. Kwane Pool kuu yiyiib yaawenekore, 3 yi yoom parai kombon demeawine doboroon, amborom kuu deme keeye kwangkon yekaad kowe.

4 Sabat aron ari kuu Pool kuu wene Yu-udan yi kurikuri ambiwoombed Yuudanyoom Gurikdan yoom mene nedbimaiwanangkandande ambobandimaan. 5Kwane,Masedonia yaambed Sailas yoom Timotiyoomminiiwa, Pool kuu kuyaambedGod yeweng dakmi ye dememo awinoon. Kwane,Yesu kuu Godbed Kinoona MonoonmanKeresu ande Yuudan yaa daandimaan.

6 Kumban yi kuu ye yaa norin wandemanmo kerenib wengamborokbanabiwenkowe, Poolbed yaro kwaniwen ye dowadye ebkad yaa ingkud yobene yi yaa dak-moon, “Yiibkamo kii! Weng kee wunekari-wen kowe, ne deme yiib yaa kuu dowan.Kibikbed nare ari kuu yiib kanembed wenebiknaneen kuye dabab kuu yiibka kan-daniib kii. Kibikee ne kuu Yuudanban yaawananiin.” andoon.

7Kwane kurikuri ambib domonde, ambibangkara kuyaa kuu God yaa kurikuri keri-maan ye karub Taitius Yustus yambiwoomwonoon. 8Kwane, Yuudan yi kurikuri ko-rok yaningko Kurispus yoom ye nimadanayoom Korindan yemoon yoom anam andi-wen kowe, yi korem kuu baptais keriwen.

9 Amnoom mamaa, Pool kuu wanewedmoone, Yarimanbed daanoon, “Wengkuu une yemyeb kere biknaab. Kwane

dakmembere, 10 ne kuu eb yoom kowe.Kwane, karub kanembed ma enbandeaibban, amborom kuu siti kuyaom kuune karuwa nimaya yemooniib doriibkowe.” andoon. 11 Kwanandoon kowe,Pool kuu nimakarub yaa God ye wengkedmengkandenmo doboroon kuu weebmimo kere weeb maa kuu angkaramokeroon.

12 Kuye aron yaa kuu Galio kuu Rom-danbed Akaiya ambibkindan yi koroknenkowiiwe doboroon. Doboroon yaronkuu Yuudan dabokne mimo kerekoriwa,Pool kuu awine kangdod aom nenwiniwen.13 Nenwenekoriwa, korok yaa yedmiwen,“Karub kee God yaa kurikuri kamikiwaan maa wenem ande nimakarub yaanangkandoon kowe, nub amob domokboonkii.” andiwen.

14 Kwanandiiwe, Pool kuu mabik dak-mandamoone, Galiombed Yuudan yaa yed-moon, “Yiib kuu yid boon ye wengiibo aye kowoon ye wengiib o ambarakmimaa kwamune areb ye wengiib kuu karubkee nenmananiib kuu yiib weng wengam-baraniin. 15 Kumban yiib weng kanmini-wen kuu yiib wengiib aningkoyiib yiibkayiib amowiib ye wengbiri dowad kowe,yiibka dakmenib ongmime. Kwamuneyaa kuu ne wengyundainban kowe.” an-doon. 16 Andekore, purusidan yaa yed-moone kangdod dimbon aom kuu yenburi-iwe angkaniwen.

17Kwane, Yuudan kuu yi kurikuri korokSostenes kuu awinenekoriwa, kangdoddanyi arinambo arimbed anbandiwen kumban,Galio kuu ku kamiib kuyaa ma meenindo,ye naknod kerundoon.

Pool Kuu Ika Antiok Yaa Wonoon18Kwane, Pool kuu Korin aom kuu anam

andiwendan yoomaron yemoon doboroon.Kwane, Siria yaa ika wanandamoon

kowe, Prisila yoom Akwila yoom ye yoomkuu Sensurea taun yaa winiwen. Kwanekuyaa kuu God yaa amob anuk ongmenearon kinoon kuu muneen kowe, ye awungdoon. Kwane parai motodbed Siria yaaandowe winiwen.

19 Kwane, wene wedya kuu Efesus taunyaa nandiwen kowe, Prisila yoom Akwilayoom kuu kuyaa dobiriiwe, Pool kuu yidomonde Yuudan yi kurikuri ambiwoom


wonoon. Wenene kuyaombed Yuudan yaaambobandoon. 20Kwane, yi dowaken kuunub yoom doberebko dakmem andiiwe,Pool kuu yedmoon, “Yiminban. 21KumbanGod ye dowaken keraneen kuu angkon ikayiiwiib yaa mananiin.” andekore domondewonoon.

Kwane Efesus domonde parai motodbedyane 22 Saesaria taun yaa monoon. Kwanewene Yerusalem aom anam andiwendanyaa wengandoon. Wengandekore, Antiokyaa wonoon.

Poolbed Yesu Ye Weng Kanwene YarooneAyoobmim Keroon

23 Kwane kuyaa kuu, aron yenadoberekore, domonde wene Galasiaambibkin dore Firigia ambibkin dorekuyaom kuu, anam andiwendan yaaongkandene aromkono arudkonoyiibkonde wonoon.

Apolos Kuu Yesu Ye Weng Korem Kan-dekore Daandimaan

24Kuye aron kuyaa kuu Yuu karub maayaningko Apolos kuu Aleksandria taun yekarub kuu Efesus yaa wonoon. Ye kuukaadkeri yemooniib GodYeWengKaradmoyekaad ye karub kui. 25 Ye kuu Yari-man Yesu ye ambobi kiwaan kuu ye kaad-keroon kowe, ye kuu aiken darewoowi-ibbed Yesu ye weng kuu abdoniibban am-bobandimaan, kumban Kingkin Karadmoye baptais kami ye kiwaan kuu yekaadban,baptais Yoonbed ongmoonmo yekaad.

26 Kwane, ye kuu Yuudan Efesus aomdoriib yi kurikuri ambiwoom aomnekore,Yesu ye weng arudkonombed dakmoon.Dakmeene, Prisila yoom Akwila yoomwengamberenibka, nub ambiwoomwene dakmem andiiwe ee andoone,ongme ambodmo God ye kiwaan kuukedmengkaniwen.

27 Kwane, Apolos kuu Akaiya ambibkinwanande kamoon kowe, anam andiwen-danbed weng amuniib ongkanenekoriwa,angkodmenime ye kerekiib wongkiwen.Kwane, ye kuu wonoon kumbed God yemimyob dowaken kabamoon kondoondanyaa kuu awandi darewoob keroon. 28Kwanekidangkambonbed ye yoom Yuudan yoomwengbereniwa, kwane God Ye WengKaradmo yaambed yi kuu burudandene,

anam, Yesu kuu Godbed Kinoona Monoon-man Keresu korokbendoon.

19Pool Efesus AomWonoon

1Kwane, Apolos kuu Korin aom doreene,Pool kuu kiwaan aomkimbed Efesus yaawonoon. Kuyaa kuu anam andiwendanyena wedmendekore, 2 yi yaa kaamon-doon, “Yiib anam andiwen kuu KingkinKaradmo kuu maandiwen dee?” andoon.Andoone, neman inandiwen, “Yii, nubkuu Kingkin Karadmo ye weng kuu mawengambirindo.” andiwen. 3Kwanandiiwe,Poolbed kaamondoon, “Kwani kowe, yiibkuu kane ye baptaisbed keriwen?” an-doona, neman inande yedmiwen, “Yoon yebaptaisbed keruwen kii.” andiwen.

4 Kwane, Poolbed yedmoon, “Yoon yebaptais kuu amonombi yeman. Kwaneyedmimaan, ‘Ye kuu ne yoman mananeenyaa anam andime.’ andimaan kuu Yesuanded daandimaan.” andoon. 5Weng keewengamberekorib, yi korem Yesu yan-ingko yaambed baptais keriwen. 6Kwane,Pool ye dingki yi ari kowekurikuri keroone,Kingkin Karadmo kuu yi yaa ibnendoone,weng maa maa dakmenabiib profesi wengdakmiib kamiwen. 7 Karub yi korem ku-maom kuu wad ayoowiib areb kuyaa.

8 Kwane, Pool kuu wood ayoobmimiibkuyaa doboroon kuu, Yuudan yi kurikuriambiwoom aomnene Godbed korok kereooni yeman ye weng kuu arudkonoyiibongme ambobandimo kamoon. 9 Kumbannimakarub yena kuu yi mimyob kebendeanam andi ye weng kuu wengamberedan-dekoriwa, nimakarub yemoon yi arinamboarimbed Yesu ye weng yaa amkidbiwen.Kwane, Pool kuu yi domondene anam andi-wendanmo benwenene Tiranus ye sikuambiwoombed ben nedbene aron koremkuu kuyaombed ambobandimaane andan-gke dakmenabimaib. 10 Kuu kwane kami-wen kuu weeb ayoowiib keriwen. Kwami-wen kumbed Yuudaniib Yuudanbaniib Esiaambibkin kumundin kumaom doriib kuuGod ye weng wengambiriwen.

11 Kwane kuyaron kuu, Godbedyaromkono wedmi yeman dareb darebPool yaambed kowene ambangkanaboon.12 Kwane, dingkod ebkad baradiiwa ebkadanimari koroom kebeni ye ebkadiiwa


Poolbed derenimaan kuu, be weneanikadiibdan yaa kowaiwa amun kerimokamimaane awad arewayiibdan yaakowaiwa kwangkon awad kuu domondewinimaib.

13 Kumban, Yuudan yena awad arewayenburidan anam andindo kumbedwenenib Yesu yaningko yaambed karubyena awad arewayiib kuu ben kiradmenmoyaroniwa kamune yedmimaib, “Poolbeddakmimaan ye karub Yesu ye aningkoyaambed angkadere.” andimo kamiib.14God dore Yuudan dore wedyiri dobiri yekarub maa yaningko Skeva ye dana meedediib kangkon kwane kamiib. 15 Kumbanawad arewa maa yaa kwamune andeyedmiiwe inande yedmoon, “Yesu kuunekaad, Pool komo kamoon kuu wengam-baraan, kumban yiib kuu kaneya?” andoon.16Kwane, karub awad arewayiib ibnenoonkumbed yaro yi animari korongberene yiebkad biringkene naawonmo yenbandoonkowe, ambiwoom kuu otkadmo korondeumkaniib bare kirokmone winiwen.

17 Kwane, Efesus aom Yuudaniib Yuu-danbaniib kuyaom doriib kuu weng keewengamberekoriwa, binangke unenib Ya-rimanYesu yaa aningko darewoowiib koni-wen. 18 Kwane, nimakarub yemoon anamandiwen kuu mene kidangkambonbed yiambarakmi arewa kuu anam kamuwenande dakmiwen. 19 Kwane, nimakarubyena komon kabkowiib warukomowiib aw-ine kandiwen kuu yi warukomob bukiibkumkam koremiib benmene kidangkam-bonbed nengkiwen. Buk korem nengki-wen kuye od kuu 50,000 od silvaayiib*areb. 20Kwaniweniib kumbed God ye wengkuu aromkonomo darewoob derendandewonoon.

21 Kee kwanoon ye yoman kuu Poolkuu Masedonia kere Akaiya dore kumbedYerusalem aomkudorewanandemeenoon.Kwane yedmoon, “Ne kuyaomdinwenekori, kumbed Rom yaa wene wedmokwananiin.” andoon. 22 Kowe ye awanenikarub ayoob Timoti yoom Erastus yoomben nongkoboonaMasedonia yaa winiwen.Kwane ari kuu ye kuu Esia ambibkin aomaron yenamo doboroon.

Efesus Aom Pool Yaa Arud Wandiwen

23 Kuye aron Efesus aom kuu, Yarimanye kiwaan ye weng yaa dabab darewoobkanmonoon.

24 Karub maa yaningko Demetirius,ye kuu silvaambed dudi god yaningkoAatemis yu kuruwak ongmenabimaanetaundan kuu berengkaiwe, kwane kuruwakongmidan kuu od darewoob bimaib.25 Kowe, kwamune ye deme mimodaniibdeme maa maa yi yaa awandimaibdaniibkorem yaa baandoona, nedbiiwa dakmoon,“Nangkodmia, nub deme yaambed od kuuyimin kandimaub kii. 26 Kowe wedmiiwo,Pool kukuu Efesusdan yemooniib Esiaambibkindan yemoon kaiyiib ye wengbedben kimyen wonoon. Kwamune dakmi-maan, ‘Dingkimbed ongmenabimaib yigod kuu godban kii, aromkonoyiibbanoo!’ andimaan. 27 Kaadkerime, kwanedakmenabaneen kuu nub deme keekomberene aningkoyiibban keraneenkii! God darewoob Aatemis yaa kuu Esiaambibkindaniib okad yimin yimindaniibyu yaa kurikuri kerimaib kumban,kwane dakmenabaneen kuu yu kurikuriboyambiwiib yu yiriniib korondaniiwekombere dowan keraneen kii!” andoon.

28 Kwane, karub korem ku nedbiwenkuu arud wande yirinde baande kamenibkomkenabiwen, “Efesusdan yi God Aatemiskuu miin darewoob kii!” ande kamiwen.29Kwane, kirodmo siti kumundin kumaomkuu norin wande komkane yirinde baandekamiwen. Kwane, Masedonia karub ay-oob Pool yoom yariibdan yaningko Gaiyusyoom Aristaakus yoom kuu kakumund-inbed awingkanib kirodmo benwene in-ingkuk ambib darewoob aom aomniwen.

30Kwaniiwe, Pool yekareb karub yemoonyi kidangkambon wanandamoon kumban,anam andiwendanbed kebeneniwen.31 Kwane, Pool ye angkodmi Esia yiambibkin korok korok yenambed kangkonkuyaa wanaab andi ye weng yuk kowenangkaniwen.

32 Kwane, nimakarub kuu mene nedbi-wen kuu kerebkarab kamiiwe, yena kuuweng maa maayiib yirinde baande kami-iwe, yena yemoon miniwen kuu komodowad mene nedbiwen kuu yi koron kami-wen.

* 19:19: 500,000 Kina areb.

Kwamiwen 19:33 406 Kwamiwen 20:1333 Kwane, Yuudanbed Aleksandee

nenkowiiwe, kadaareb yi arinambo ariwonoone, karub yenambed ye yaa kwanekeane kamiwen. Kwane, yembed iwariema kerime ande dingki wumondoon,komo keroon kuu inandandamoon kowe.34 Kumban, yi wedmibka ye kuu Yuumankowe, ibmo baande yedmimamiwen,“Efesusdan yi God Aatemis kuu miindarewoob kii!” ande kame 2 awas arebkeriwen.

35 Kwaniiwe, siti korokbed yaro dembeyi baandi kebendekore yedmoon, “Efesus-dan, Aatemis kuu yirin kamuun ye god.Yu kurikuri boyambiwiib yu kuruwak yeamob bot ambid arimbed komborooniiboonuwen kuu okad kumundindan yikaad-keriwen kuda. 36Korem yikaadmo keriiwe,karub kanembed kuuma anamban andaan-ban. Kowe, iwari kerime, inameniibbanareb kamaib.

37 “Karub kee yiibbed benminiwen keeyi kuu nub kurikuri ambiwoom ye barangma yid bindo. Kwane yi kuu nub godAatemis yaa ma amkidbindo kii. 38Kwane,Demetirius yoom ye deme mimodan yoomkuu karub yenambed dabab kondiwen kuukangdodiiwa kangdod wengangkidaniiwayaa winime. Dabab kondiwendan kuukuyaa benwinime.

39“Kumban yiib dowaken weng yenayiibongmande meenaniib kuu korok korokyaa kanwinibko, yimbed dakmi aronkinibko, wengbon aomnedbenib ongmime.40Nub kuu kwanindo kowe, yirinde baandemonmari ye dowad kuu korok korokbednub ben kangdod yaa wananiib areb.Kwananiib kuu nub kuu inandindeban,amborom kuu komo kamuwen kuuidiibban kowe. 41Kwani kowe, wenebime.”andoone, koronde wenebiwen.

20Poolbed Masedonia Kere Akaiya Kudore

Wonoon1 Kuu yirinde baande kame dowan

keriwen ye yoman kuu, Poolbed anamandiwendan yaa baandoona nedbiiwe,ongkandi weng amun dakmoon. Dakmedowan kerekore, yi yaa yiib kiyo andekwane kuyaa domonde Masedonia yaaandowe wonoon. 2Kwane, kuye ambibkindore wene God ye weng yemooniib

dakmene nimakarub yaa ongkandenmodewenekore kwane wene Guris yaawonoon. 3 Kwane, ye kuu wood ayoob-mimiib kuyaa doboroon.

Kwane Siria yaa wanande nekwaneyanandame wedmoonka, Yuudanbedye ayi yeman ande nuubnaan kamiib.Nuubnaan kamiib kowe, ye kuu ika weneMasedonia aom dore kumbed wanandemeenoon. 4 Ye yoom weniibdan kuuBereaman Pirus ye mingki Sopatee yoomTesalonaikadanAristaakus yoomSekundusyoomDeebedan Gaiyus yoomTimoti yoom,Esiadan Taikaikus yoom Trofimus yoomkui. 5Yi kuu yidin wene nub ande Troas yaameedmonib doriib.

6 Kwane, kabayingke obo kerindo yeflawa ye orok kuye yoman kuu paraimotodbed Filipai domondenub karamokandowe yanuwen. Kwane aron angkoyiibdowan keroone, Troas yaa wirinekoruwa,yidin winiwen yaa durundewenganduuwe,nub korem aron ediib kuyaa doburuwen.

Poolbed Troas Aombed Dakmoon7 Kwane Sande oobnon keruune, nub

kuu Yesu yaa meeni ye animan ani dowadnedbuwen. Kwane kuyaambed, Pool kuunedbiwendan yaa dakmoon. Kwane, awariwanandameen kowe, dakmeena amnom-nom kereen. 8 Ambib yiriyiib ariyiibayoobmim arimbed nedbuwen kuu lemyemooniib denobeenan.

9 Kwane, karub kewedman kuye an-ingko Eutikus kuu ambib yiriyiib ariyiibayoobmim ari ye windo yaambed diboonePoolbed weng dakmeen kuu wengaomeunuk aningkudmo keroon. Aningkudmokerene unuk angkene adwande okad yirikombere ayoone wene awine nenkoonewedmibka bobnoon.

10 Kwane, Poolbed kawene Eutikus kuunen kangkunene yedmoon, “Binangkaib,ye kuu wadkeroon kowe.” andoone,11-12 kewedman kuu kubi darewoowiibbednenwiniwen. Kwane, Pool kuu ika arikawene God yaa eso andene om dookbebangkandoone, nedbiwendan yoomanuwen. Anuuwe, dakmeena, wene warearoniib yeedureena, domonde wonoon.

Poolbed Miletus Yaa Wonoon13 Kwane, nub kuu nubdin parai mo-

todbed Asos taun yaa yiri dewunuuwePool kuu yonka kuyaa wonoon, weng


ongmuwen kowe. 14 Kwane kuyaambed,wengandene motod aom aomnoone nendeMaitilen taun yaa wunuwen. 15Angke awarikuu parai motodbed Kios dudbi yaa yanenanduwen. Kuye awari kuu Samos dudbiyaa munuwen. Kuye awari kuu Miletustaun yaa mene nanduwen.

Pool Yoom Efesusdan Yi Kurikuri KorokKorok Yoom Dakmiwen

16 Pool kuu Efesus taun burudandoon,amborom kuu kirod wene Pentikos yaronkerindombed Yerusalem aom nandandedkowe, Esia ambibkin aombed aron do-boob korari kuu ye dowakenban keroon.17 Kwane kowe, Miletus yaambed Poolbedanam andiwendan yi kurikuri korok korokEfesus aom doriib yaa weng kowoon, menewengani dowad.

18Kwane, mene nandiiwe Poolbed daan-doon, “Ne ibduruk Esia ambibkin aomman-aan yaron yaambed yiib yoom komarewadobaraan kuu yiibbed wedmiwen. 19Ne kuuYariman ye deme awinaan kuu nekarebkankubuneni inok wani awinaan. Yuu-danbed nuubnaan kamenib ne nande kami-wen kuu dabab darewoob kankawiwenkumban, Yariman ye deme kuu amunmoawinaan. 20 Komo komo weng kuu yiibyaa awandi yeman kuu kedmengkandima-maan, neka ma awine amuknindo. Nekuukidangkambonbediiwa ambibmaamaaaombediiwa dakmeni kedmengkandima-maan. Korem kee yiib yiibkaadkeriwenkui. 21 Ne kuu Yuudaniib Yuudanbaniibyaa yedmendimamaan kuu yi ambarakmikorondibka God yaa amonombibko, Yari-man Yesu Keresu yaambed anam andimeye weng ande dakmenabaan kui.

22 “Kwane kibireb kee, Yerusalem aomwanaan amborom kuu Kingkin Karad-mombed weng kee yedme kowoon kowe.Ne yaa kuyaa komo keraneen kuu nekaad-ban kumban, 23 siti korem aom yarebaankuu Kingkin Karadmombed dabab ne yaamenebaneene wii aom kaanewaniib kuukorokbewaana wedmimain. 24 Kumbanne id yaa komo keraneen kuu ne meen-imokban. Kwane Yariman Yesu ye demekee kawoon kumbedmo kuu amunmo aw-ine dowan kera andi ye dowadmo meen-imain. Deme kawoon kuu God yeka yekabamoonmo ye mimyob dowaken kon-doon ye weng amun daandi kui.

25“Ne nekaad kedi, ne kuu Godbed korokkere ooni yeman ye weng kuu yiib yaa kuudakmenmo yaraane wengambiriwen kuuangkonmawedmewaibban. 26-27Ne kuu Godye inamen weng korem kuu daandembir-imain, ma amuknindo kowe, ne yiib yaayedmaan kuu nimakarub kane biknaneenkuye dowad kuu ye dabab kandainban.

28 “Kwane, yiibka yiibmeren oonenib,nimakarub yena Kingkin Karadmombedyiib ooni kurumbon aom nongkoboonkwangkon oonendime. Kwane, Godbed yeMingki ye umkanbed anam andiwendanogawanandoon ye karuwa nimaya kuuongme oonendime. 29Kwane kaadkerime,amborom kuu ne wananiin ye yomankuu dura anon arewambed sibi yenibanimaib areb, yiiwiib kuyaom aomderenibyenbandaniib kowe. 30 Angkon yiibyoom dabokniwen kumaom kuu yikayaro dembenib anam andiwendan yenakuu birande dudanabi weng daande benangkananiib kii. 31 Kowe kereknembereoonime! Meenime, weeb ayoobmimiib kuuwomoniyiibban amnoomiib awingyawiibne inok wandeni yiib korem kuu kaadker-ime ye wengiib ongkandimamaan kui.

32 “Kwani kowe, kibireb kee yiib kuubeni God ye kabamoonmo ye mimyobdowaken ye dingki ari nongkobaan kii.Kwamune dobaraniib kuu Godbed yiib in-amen aromnene Ewen arimbed yumbonbangkandaneen, kinoondan korem yi yum-bon kui.

33 “Ne kuu yiib silvaa o gold oebkad ma kawime ande meenendindo.34 Yiib yiibkaadkeriwen kui, ne yoomkarub ne yaa awawe yariib yoom kuuneka ne dingkimbed deme awinaankuyaambed yiminmo be doburuwen.35 Korem komo kamaan kuyaambed kuukorokbendaan kuu nub aromne demeawinanuub kumbed aromkonoyiibbandankuu awandanuub, amborom kuu YarimanYesumbed yedmoon, ‘Kondi ye inamendarewoob kere kandi ye inamen kuuembengmo kwamunanuub kumbed amunkuu angkimbaraneen.’ andoon kuu nubnonondandindo kowe.” andoon.

36 Kee kwane dakme dowan kerekore,Pool ye kuu yiri bumangkane yi yoomkurikuri keroon. 37 Kwane, yi korem eb


yoo ande ameng kamenib awinene ne-man mandamuk konoon konoon kamiwen.38Yi kuu mimyob darewoob kowiwen, am-borom kuu ye kuu angkonmawedmewaib-ban andoon kowe. Kwane yi kuu ye yoomwene motod yaa domonenok winiwen.

21Pool Yerusalem AomWonoon

1 Kwane mimyob keende yiib yoo an-denub yi domonde wunuwen. Kwane,motodbed karamok yane wene Kos dudbiyaa munuwen. Kwane awari kuu Rodesdudbi yaa mene nanduwen. Nandeko-ruwa, Patara taun yaa wunuwen. 2Kwanekuyaambed wedmubka motod maa Fonisiayaa wanandamuun kowe, kuyaom aom-nekoruwa domonde wunuwen. 3 Kwanewene wedmuuwe, Saipurus dudbi kuu diakeroon kumbed kuri kere nare Siria am-bibkin yaa kangka yanuwen. Kwane, nubkuu mene Taiya siti yaa wirinuwen.

Kwane, motod aom barang bennongkobandamiib kowe, motod domon-denub, 4 anam andiwendan yena wed-mendekorub, yi yoom aron ediib dobu-ruwen. Kwane, yi kuu Kingkin Karadmo yearomkonombed Pool yaa Yerusalem aomwanaab andi ye weng dakmiwen. 5Kwanedakmiwen kumban, wini aron keruune,nub yoom anam andiwendan yoom yinimadana yoom kuu siti angkane wenekubuk angkambed nub bumangke kurikurikeruwen. 6Kurikuri kerekoruwa, yiib yooande domondenub motod aom aomnewunuuwe, yi kuu ambiyoom winiwen.

7 Kwane, nub kuu Taiya domonde mo-todbed kwane wene Tolemeis taun nan-duwen. Nandekoruwa, anam andiwendanyaa wengande kubende aron mimo kuukuyaa doburuwen. 8Kwane awari kuu Sae-saria yaa munuwen kuu God ye weng kan-yare dakmi ye karub Filip ye ambiwoombeddoburuwen. Ye kuu awandi dowad karubediib kingkiwen kuu ye kuu maa. 9Kwane,yemeednimakaningiib kuu awanmindo, yikuu profesi wengwengambere dakmimaib.

10Kwane aron yena keruune, profesimanye aningko Agabus kuu Yudea arimbedmonoon. 11Nuwiib yaa monoon kuu menePool ye kobaiknong kande yeka yemerenye yona dingkia yerengkane kekamune

dakmoon, “Kingkin Karadmombed yed-moon kuu, ‘Kobaiknong keye yariman kuuYuudanYerusalem aomdoriib kumbed, ka-munenen yerengkanenib ye kuu kandeYu-udanban yi dingki ari kowaniib.’ ” andoon.

12Kee kwanewengamburuwenkuu karubyena kuyaa doriib yoomnub yoom kumbedYerusalem ari wanaab ande nangkanandekamuwen. 13Kumban Poolbed man inandeyedmoon, “Yiib komande ameng kami-ibkob ne niindem aomkubiyiibban keraan?Ne kuu Yerusalem arimbed YarimanYesu ye dowadbed nong yerengkaniibkuu yimin, naniiwa bobnaniin kwangkonyimin.” andoon. 14 Kwanandoon kowe,korondenub yedmuwen, “Yariman yedowaken keroka kwanok.” anduwen.

15 Kwanoon kuye yoman kuu nub kuukwane Yerusalem ari wunuwen. 16Kwane,anam andiwendan Saesaria aom doriib, yikwangkon nub yoomwene Yerusalem aomaomnuuwe, yimbed nub kuu Menason yeambiwoom dobiri ye dowad benwiniwen.Ye kuu Saipurusman, ye kuu ibduruk anamandiwen yaron kuu ye kwangkon anamandoon.

Pool Yoom Kuristen Korok Korok YoomDakmiwen

17Kwane, nubmeneYerusalem aomaom-duruwen kuu anam andiwendanbed nubwengande anam kubendiwen.

18 Kwane awarimbed Pool yoom nubyoom wene Yems wedmenok wunuuwe,kuyaa kuu kuristen korok korok kwangkonnedbiwen. 19 Kwane, Poolbed kubendedingki bekore, Godbed ye yaambed koweneYuudanban yaa awinoon ye weng koremkuu dakmoon.

20 Wengambere dowan kerekorib, Godyaningko kankooniwen. Kwane, yimbedyedmeniwen, “Angkodmi, wedme. Yuudantausen yemooniib kuu anam andiwen.Kwane, Yuudan yi amob kuu nindoroki-ibbed awiniwen, korondindo. 21 Kwane,karub yenambed yi yaa birondiwen kuuYuudan ambibkin yena aom dobiriwenyaa kuu ebbed kedmengkandeeb kuuMoses ye amowiib kad wadmi ye amowiibYuu yi amowamowiib korondime andiye wengbed dakmenabewen. 22 Kwane,anam, eb kuu menewen kuu kirodwengambaraniib kowe, komo kamanuubkii!

Kwamiwen 21:23 409 Kwamiwen 21:4023 “Kwani kowe, nubbed komo yedmeb-

danuub kuyaombed kwane ambangke.Amob ongmiwendan kaningiib kukui.24 Kowe, yi niindem aom aari ye dowadkuu karub keyiib dabokneneb, yi dowadnongkobi yeman God yaa kuu berengke.Kwananeeb kuu yi awung daniiwe,yi niindem aom aari ye amob dowankeraneen. Kee kwamunaneeb kumbednimakarub korem kuu anam, eb kuuYuudan yi amob awine doreeb wedmenibdudi weng kee wengambiriwen kuuanamban kiyo andaniib.

25 “Kumban Yuudanban anam andiwenyi dowad kuu kwanime ye weng andekowuwen kuu animan dudi god yaa kondi-maib kuu anaib, umkan kuu anaib, inumkebenaiwa bobnimaan ye dingkan kuuanaib, nenem kamaib kui.” andiwen.

26Kwane, awari keroona, Poolbed karubkaningiib kuu benwonoone, yi yoomPool yoom kuu kurikuri amowamob yedowad okambiwen. Okambiiwe, Poolbedkurikuri boyambib darewoob wenenekorok korok yaa daandene kinoonkuu aronediib kurikuri amowamob okambe yiminkerekorib dingkan nengkane God yaa koniyaron kinoon.

Kurikuri Boyambib Darewoob YaambedPool Awineniwen

27Kwane aron ediib dowan kerandamuunyaambed, Yuudan yena Esia yaambedmini-wen kumbed, Pool kuu wedmibka kurikuriboyambib darewoob yaa doreen. Kowe,karub kuu nedbiwen kuyaom awineneniboneki weng komkiwen, 28 “Israeldan oo!Mene awandime yoo! Karub kee okadyimin yimin kumaom dewenene, nuwi-iwaMoses ye amowiiwa kurikuri boyambibdarewoob keyiiwa yaa bon kerime andekedmengkandimaan kii! Gurikdan bennub kurikurimbon aom aomnoon kowe,nub kurikuri boyambib darewoob keyaaamdokbendoon kuu keiyoo!” ande kami-wen. 29 (Kee kwamune dakmiwen amboromkuu Efesusman Trofimus kuu Pool yoomsiti aom yariwen kowe, kurikuri boyambibdarewoob yaa nen aomnoon ande meeni-wen.)

30 Sitidan korem kuu norin wandenib,kuna kunaya doriib yaambed kibindaremenenib, Pool kuu awineniwen kwane aw-ine irindore kurikuri boyambib darewoob

kuuk bunangka angkaniiwe, kurikuri boy-ambib kuuk ambongko kebengkiwen.

31 Kwane, karub kuu nedbiwen kumbedPool kuu aye bob kowandamiiwe, Rom ananangmidan yi korok wengamboroon kuuYerusalemdan kumundin yirinde baandekamiib. 32Kwane, kirodmo ye korok korokyena be ana nangmidan yena be kadaarebyaa kabaanmo be wonoon. Kwane, Poolanbandiwendan kuu wedmibka Rom ananangmidaniib yi korokiib meniib kowe an-bandi kuu korondiwen.

33Kwane, ana nangmi korokbed Pool aw-ine yedmoone sein ayoobbed yenbeniwen.Kwane kaamondoon, “Karub kee kane, yekuu komo kamoon?” andoon. 34 Kwane,yi kuu nimingkaib kuyaombed yena kuuweng maa yedmaiwe yena kuu angkonweng maa dakmaiwe kamiwen. Kwanekuyaom kuu yirinde baande kamiib kowe,ana nangmi korok kuu ongme weng anamkuu kandindeban. Kwana kowe, yem-bed yedmoona ana nangmidanbed yi ambi-woom nenwiniwen.

35 Kwane yi ambib ye kuum diakeroone, karub korem kuu arud darewoobwande ingmiib kowe, ana nangmidanbednenkarine winiwen. 36Kwane yi kuu yomanmenonib, “Ye kuu aye kowi yeman kii!”ande komkenabiwen.

Poolbed Karub Nedbiwen Yaa Dakmoon(Kw 9:1-22, 26:9-18)

37 Kwane ana nangmidanbed yi ambi-woom nen aomnandamiiwa, Poolbed ko-rok yaa kaamonoon, “Ne kuu weng maayedmebdaniin kuu yimin dee?” andoon.Andoone, korokbedmanyedmoon, “Eb kuuGurik wengbed dakmimaab dee? 38Kwanakowe, Idyipman aron maa anuk karub4,000iib be gapman yaa bon kerekore am-boon angka be wonoon kuu ebban kuyoo?”andoon.

39 Andoona, Poolbed inande yedmoon,“Ne kuu Yuuman, Silisia ambibkin ye an-ingkoyiib ye siti Taasus aombed wooneen.Ee andebko, nimakarub keyaa daanda.”andoon. 40 Kwanandoona, ana nangmikorokbed ee andoona, Pool yaro dorenekadaareb yaa dingki wumondeene, iwarikeriiwe, yi yaa Yuudan yi wengbed dak-moon.


221Kwane, yi yaa dakmoon, “Ne karuwa, ne

aamkono, ne ambarakmindo ye weng keewengambirime.” andoon.

2 Kwane, yi wengambiriwen kuu yiwengbed yi yaa dakmoon kowe, yi koremkuu miin iwari keriwen.

Kwane, Poolbed yedmoon, 3 “Ne kuuYuuman, Taasus siti Silisia ambibkinaombed ne kuu wooneen, kumban nekuu Yerusalem aombed kainaan. Kwane,ne kuu nub awoya yi amob korem kuuGamaleombed ongme kedmengkawoonanekaadkeraan. Kwane, God ye amobnaawonmo awinaan, yiib kwamuneareb kibikee. 4 Keye Yesu ye kiwaanwiniwendan kuu nembed yenbandaanadukniwen, nimakarub yena kuu ben wiiaom kambaraan.

5“Kwamune kamaan kuu God dore Yuu-dan dore wedyiri dobiridan yi korok yoomkurikuri aamkono koremyoomkuu yikaad.Kwane, nangkon yi yaambed kerek kan-dekori, Yuudan yi korok korok Damaskusaom doriib keendok wanaan. Wene Yesuye kiwaanwiniwendan ika bewii aom kam-bereni durud yewed kondi dowad wanaan.

6 “Kwane aronkob areb kuu Damaskusdia doraan. Kwane kudmeniibban kumbednambiri darewoob ambid arimbed yurenene yaa kanawanewandoon. 7 Kwanoona,ne kuu okad yiri kombereni wengam-baraana baande yedmoon, ‘Sool, Sool! Ebkomande ne nenbandeneb dabab durudyewed kawewen?’ andoon.

8 “Kwanandoona, kaamonaan, ‘Yariman,eb kuu kane?’ andaana man inandoon,‘Ne kuu Yesu Nasaretman, ebbed ne nen-bandeneb dabab durud yewed kawewenkui.’ andoon. 9 Kwane, ne yaa awawewiniwendan kuu nambiri wedmenibkuweng wengambiriwen kumban wengmakandindo karub kuu ma wedmenindo.

10 “Kwane, yedmaan, ‘Yariman, ne kuukomo kamaniin?’ andaana, Yarimanbedyedmoon, ‘Yeedere yaro dore Damaskusaom wene. Kuyaombed komo demeGodbed kinoona awinaneeb ye wengkuu yedmebdaniiwa wengambaraneeb.’andoon. 11 Kwane nambiri darewoobkumbed ne indob kuu tutnoon kowe, neyaa awawi karubbed dingki yaambed awinenende Damaskus aom nenwiniwen.

12 “Karub maa ye aningko Ananaiyas,ye kuu Yuu yi amob ongme awinoone,Yuudan kuyaa doriib kuyaom aningko-man amun keroon kumbed mene wedme-wok monoon. 13 Menekore, ne angkaradoberene yedmoon, ‘Angkodmi Sool, ebangkon ika wedme kerekne.’ andoona,kwane kuyaambed ne kuu kwane kerek-nani ye yaa wedmenaan.

14 “Kwane yedmewoon, ‘Nub awoya yiGodbed eb kinoon kuu ye inamen yaa aw-ine anded kui, kwane ye KaradkonomanYesu kuu wedmene, ye yaambed ye wengwengamberewen kui. 15Eb kuu komo wed-meweniib komo wengambereweniib kuuYesu ye dowad nimakarub yaa dakmenmoyaraneeb. 16 Kowe eb komande erebnaredibeeb? Eb yaro dembe, kwane eb baptaiskere ye aningko yaambed kurikuri kerebkoeb ambarakmi kuu arok.’ andoon.

17 “Kwane, ne ika Yerusalem aom wenekurikuri boyambib darewoob yaambedkurikuri kamoni wane wedmaana,18 Yarimanbed yedmewoon, ‘Eb kuune dowad dakmaneeb kuu nimakarubkuu wengamberedandaniib kowe, kirodYerusalem keyaom kee domonde korondewene.’ andoon.

19“Kwanandoona nembed inandaan, ‘Ya-riman, yi kuu ne komo kamaan kuu yikaadkii. Anuk yiri kuu nembed weneni kurikuriambib maa maa aombed eb yaa anam andi-wendan kuu awingkani wii aom kambereniyenbandimo kamaan kui. 20 Kwane, anukkuu eb weng kanwene dakmi ye karubStiwin kuu aye kowiwen kuu amun andemeenekori, anbandiibdan yi ebkad kuunembed oonaan.’ andaan.

21 “Kowe Yarimanbed yedmoon, ‘Wene,eb kuu nenkowaniina Yuudanbaniib yaaambab wananeeb.’ andoon,” kwamune an-doon Poolbed.

Ana Nangmi Korok Yoom Pool Yoom22Kwane Yuudanbaniib yaa wini ye weng

dakmeen kumbed ombedande yi koremyirinde baandenib yedmiwen, “Karub keeaye kowi yeman kii! Ye dobaraneen kuuyiminban oi!” ande kamiwen.

23 Kwane, yi kuu arud darewoobwandiwen kumbed kabang kamenib, yiyuruk ebkad ben awanewandenib ingkudben imya kiranmenib kamiwen. 24 Kowe,


ana nangmi korokbed weng kondoonaana nangmidanbed Pool kuu nongyikyikiibbed ayibko komarewa Yuudankee kabang arewa kamenaib ye dowadkuu kaamonubko yedmoko wengamberekaadkerem ande kumbed yi ambiwoomnenwiniwen.

25 Kwane, Pool kuu nen dingki angkaraangkarayiib yuwiiwa doboroone ayan-damiiwe Romdan yi ana nangmidan 100iibyi korok maa yaa yedmoon, “Karubye aningko Romdan aom angkeen kuukangdod aom ukum kondindo kumbednongbed ayaniib kuu yimin dee?” andoon.26Kwanandoona, ana nangmi korok kuu keewengamberekore, ana nangmidan koremyi korokiib yaa wene yedmenoon, “Eb kuukarub kee komo kerunaneeb, ye kuu yeaningko kuu Rom aom angkeen kowe.”andoon. 27 Andoona, korok darewoobbedPool yaa wene kaamonoon, “Eb kuuyedmewe, eb aningko kuu Rom aomangkeen dee?” andoone “Ee anam.” andeman inandoon.

28 Kwanandoona, korokbed yedmoon,“Ne aningko Rom aom kuu od dare-woowiib kowaankob kumbed kumaom kuuangkeen.” andoon. Andoona, Poolbedyedmoon, “Nambe yaningko kuu Romaom angkeen kowe, ne wooneen yaambednaningko kuu Rom aom kowiwen.”ande inandoon. 29 Kwane, karub yenaanbande kaamobenandamiib kuu unimbedkorondiiwe, ana nangmi ye korok kuuunoon, amborom kuu Pool ye aningkokuu Rom ambibkin aom angkeen kumbanseinbed yenboon kowe.

Pool Sanidirin Yi Arinambo Ari Nen-monoon

30 Kwane, awarimbed ana nangmikorokbed ye dowaken kuu komo dowadbedYuudan kuu Pool yaa dabab koniib kuukaadkeranded kowe, Pool kuu nen wiibunangka kowekore, God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok korokiibkorok korok yena kangdod darewoobSanidirin aom doriiwiib baandoonanedbiiwa, Pool kuu nenmene yi arinamboari kowoona doboroon.

231Kwane, Pool kuu Sanidirindan yaa wed-

mendene yedmoon, “Ne karuwa! Wed-

maan, andowaan ye aronbedmene kibikee,Godbed komo kawoon kuu amunmo aw-inaan.” andoon.

2 Kwanandoona, God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok darewoobAnanaiyasbed karub Pool ye dia doriibkuyaa yedmoon, “Ye mongkodkonoyaa wowime.” andoon. 3 Andoona,Poolbed yedmoon, “Eb kuned kuu Godbedwowebdaneen kii. Eb kuu aadidmi yekarub kui. Ebbed Moses ye amob yaambedkoweneb ne kangdod keruwewen kumban,ebbed ne yaa wowime ande weng kondeebkuned kuu kuye amob dookbewen kii.”andoon.

4Kwane, karub Pool ye dia doriib kumbedyedmeniwen, “Eb kuu God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok darewoobyaa amkidbeeb kii!” andiwen. 5 Kwane,Poolbed inandoon, “Ne karuwa, nembedmeenaan kuu ye kuu God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi korok darewoob-ban manok andaan, amborom kuu God YeWengbed yedmoon kuu ‘Yiib korok yaaweng arewa dakmaib.’ ” andoon.

6 Andekore wedmoonka, Sanidirindankumaom kuu Sedyusidaniib Farisidaniibkowe, yi yaa baandene yedmoon, “Nekaruwa, ne kuu Farisiman, angkon Farisi-man ye mingki kii! Nimakarub dukni-wen yiri kuu ika wadkere dembaniib andiye inamen awinaan kumbed kangdod aomnenminiwen.” andoon.

7 Kwanandoona wengambiriwen kuuFarisidaniib Sedyusidaniib andokbewengbiriwen. 8(Sedyusidanbed yedmimaibkuu nimakarub dukniwen yiri kuu ikadembaibban, angkon engyusiib okad yiri yeawadiib kuu kwana kuu dowan andimaib,kumban Farisidan kuu barang ayoobmimkuu anam kuyiib ande dakmimaib.)

9 Kwane yirinde baande kami kuudarewoob kereene, Farisidan yena kuyaomYuudan yi amob kedmengkandidanyenambed dore koromone dakmiwen,“Karub kee ambarakmi kuu nubbed mawedmindo. Mokuro, kingkin maambedo engyumbed ye yaa daanoon dee?”andiwen.

10Kwane, wengbiri miin darewoob keri-wen kowe, ana nangmi korokbed meenoonkuu “Pool kuu aye worobe kurubkurub


keraniib kii.” ande unoon kowe, ana nang-midan yaa yedmoon, “Wene, Pool kuu yiyaambed nendenib nub ambiwoom nen-winime.” andoona wene nenwiniwen.

11Kwane kuye amnoom kuu Pool yaa Ya-rimanbed mene doberene yedmenoon, “Ebkuu arudne! Ne dowad weng Yerusalemkeyaom dakmewen kwane kuu Rom aomkwangkon dakmaneeb.” andoon.

Pool Ayem Ande Nuubnaan Kamiwen12-13Kwane awari kuu Yuudan yena 40yiib

burudande ariyiib kuu mene nedbenib,okiib animaniib ani kuu korondaniibkwane Pool kuu aye bob kowiwednedande kuye amobbed ongmiwen. 14Kwane,God dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi korok korokiib aamkonoyiib yaawenenib yedmiwen, “Nub kuu animan kuuanaubban amob ongmuwen kuu Pool kuuaye bob kowuwedned. 15Yiibbed Romdanyi ana nangmi korok yaa yenkandi wengkamune yedmime, ‘Nub dowaken kuu Poolye dowad kuu kangdod aombed wengyena wengambarandamuub kowe, ikanenminibko karub yenambed dakmibkowengamberem.’ andime. Kwane, Pool kuunenmananiib kuyaambed nubbed kiwaanarimbed aye kowanuub.” andiwen.

16Kumbanwengkee Pool yemongkobbedwengamberekore, wene ana nangmidanyi ambiwoom wene Pool yaa daanoon.17 Kwane, Poolbed Romdan yi ana nang-midan 100iib yi korok maa yaa baandeyedmoon, “Kewedman kee eb korokiib yaanenwenebko weng ma yedmenok.” an-doon. 18Kwanandoona, kewedman kuu ananangmidan korem yi korokiib yaa nen-wonoon. Nenwenene yedmoon, “Poolbedne yaa weng kowoona wanaana, ‘Kewed-man kee nen korokiib yaa wene ye kuuwengiib yedmandameen.’ andoonkob nen-manaan.” andoon.

19Kwane, ana nangmi korokbed kewed-man kuu dingki yaambed awine nen-wene yi kirimo yaambed kaamonoon, “Neyaa kuu komo weng daawandameeb?”andoon. 20 Kwane, kewedmanbed dak-moon, “Yuudan yi korok korok kuu wengkande ee andiwen kuu awari kuu ebyaa mene yenkande ‘Pool kuu Sanidirinaom nenmenebko, weng yena angkonongme dakmibko wengamberem.’ ande

mananiib kowe, 21 ee ande Pool kuu nen-wanaab, amborom kuu karub 40yiib bu-rudande arimbed kuu wedya biknaniiwe,Pool nenwananeeb kuu wedyambed ayiyeman andiwen kowe. Kwane yi kuuokiib animaniib korondenib Pool aye kowi-wedned andi ye amob ongmiwen. Kwane,yi kuu nekwe dowan kerekoriwa, ebbedkomo weng yedmaneeb kuyaamo meedmedoriib.” andoon.

22Kwane, ana nangmi korokbed kewed-man yaa yedmenoon, “Eb kuu wene karubyena yaa weng kee ne yaa daawewen andeyedmendaab.” andekore, kewedman kuudomonenoona wonoon.

Pool Kuu Saesaria Yiri Nenwiniwen23 Kwane, ana nangmi korok dare-

woobbed ye korok ayoob baandoonaminiiwa yi yaa yedmoon, “Ana nangmikarub 200iib hoos karub 70yiib, ananangmi karub maradiib kuu 200iib kwanenekwiiwo kibik amnoom 9 oklok kuuSaesaria yaa Pool nenwinime. 24 Poolkuu hoos maa kankonibko kwarimbeddiboroko, hoos yenayiib Gavana Feliksiibyaa nenwinime.” andoon.

25 Kwane, ana nangmi korokbed kerekkuu kamune wongkoon,

26Ne Klaudius Laisias.Nub korok amun, Gavana Feliks, nem-

bed eb yaa amun amun keebdaan.27 Karub kee nenkowaana nenminiib

kee Yuudanbed aye kowandamiiwe,nembed ne ana nangmidaniib be weneniawine burudankare nendaan, amboromkuu ye aningko kuu Rom aom angkeennekaadkeraan kowe. 28 Kwane, komodowadbed ye kuu burone ayandamiibkaadkerande yi korok korok Sanidiriniibyaa nenwanaan. 29 Kumban yi amobyaambedwengbiriwen kumbed kangdodnenwiniwen. Kwane, kuye dabab konidowadbed ye ayiwed bobni ye kiwaaniibwii kankaani ye kiwaaniib kuu mawedmindo.

30 Kwane ye ayem andi nuubnaankami kuu karub maambed yedmewoonakaadkerekorid, kumbed kirodmo ye kuunenduni eb yaa kowaankob monoon.Kwane yedmaankob, ye yaa kangdodaombed dabab konandamiibdan kuu,yika yomanbed yi weng kuu eb yaa kan-mananiib.


Kwane wongkoon kui.31 Kwane, ana nangmi korokbed weng

kondoon kuu amnoombed kwane am-bangkiwen. Kwane, Pool kuu nenweneAntipatris taun kuyaa doriwen. 32 Kwane,awarimbed yonka weniibdaniib kuu yiambiyoom ika winiiwa, hoos karubmo Poolyoom kwane winiwen. 33 Kwane, yimbednenwene Saesaria yaa nandekoriwa, kerekGavana yaa konenib Pool kwangkon yedingki yaa domoneniwen.

34 Kwane, Gavanambed kerek kuukimingkanekore Pool yaa kaamonenoon,“Eb kuu porovins kunaman?” andoona“Silisia” ande inandoon. 35 Kwanewengamberekore, yedmoon, “Eb yaa dababkee kabdandamiibdan mananiib kumbedebkangdodkeewengambaraniin.” andoon.Kwanandekore, ana nangmidan yena yaayedmoonkob Pool nenwene wadnari maaGavana yambib kwaab manimanandebErodbed yenboon aom oone dobiriwen.

24Pool Ye Dabab Weng Kuu Feliksbed

Wengamboroon1 Aron angkoyiib dowan keruune, God

dore Yuudan dore wedyiri dobiridan yikorok darewoob Ananaiyas yoom aamkonoyena yoom kangdod wengangki ye karubTeetulus yoom Saesaria yiri winiwen.Kwane, yi weng dabab Pool yaa kuukanmene Gavana Feliks yaa koniwen.

2-3Kwane, Pool yaa baandoone monoone,Teetulusbed weng dabab dowad kuu ka-mune dakmoon, “Ee, miin amunman Fe-liks. Ebbed korok kerewen kumbed nubyaa nangkema iwari yewenub ongmewenkumbed aron doboob keroon. Kwane,eb meeni kangdombed ambibkin keyaomkee komo komo arewa keroon, kiwaan oamob o kwamune kui, kuu ongmenabe-wen. Nub kuu nub niindem aom ko-remiib kubi dowaken amun amun kuu ebyaa kabduwen. 4 Kwane, eb yaa aron do-boob awinembaranuub kuu ne dowaken-ban kowe, eb yaa nangkabduub kuu nubyaamimyob keendeneb, nubweng dukmenkee wengambere.

5 “Kedi, karub kee ambibkin korem aomkuu yembed Yuudan yaa dabab yemoonbenmeneboon kowe, yi korem kuu yirindebaande kamenib monmanme ingmimaib.Kwane, ye kuu Nasarindan* yi korok.6-7Kwane, ye kuu kurikuri boyambib dare-woob ye karadkono monmarande kamoonkowe awinenuwen.† 8Kowe, ye yaa dababkee benmene konuwen kuu ebka id anamkuu wedme kaadkeraneeb.” andoon.

9Kwane, Yuudan korem menebiwen kuuweng kuu dakmeen kuu anam kii andekamiwen.

10 Kwamiiwa, Feliksbed Pool yaa dingkiok domene yedmoone, Poolbed dakmoon,“Ne nekaad, eb kuu ambibkin kemaom keeweeb yena eb kangdod kerundimaab kowe,ne kuu kubiyiib neka ne dowad koromoneinande eb yaa dakmaan.

11 “Ne kuu aron kibirebbed anuk kuubenme benmeyiibmo kumbed Yerusalemaom kurikuri keri dowad wanaan. Keeebka darobe wedmene. Kukuu yobdood-ban. 12 Weng dabab kawandamiibdan keekurikuri boyambib darewoob yaa kuu mawedmewiiwa, karub yena yoom ma weng-birindo, kwane siti aom o kurikuri ambibmaa maa yaa kadaareb ma be nedbe yare-bindo. 13 Kwane, yi kuu eb yaa yi dababweng kee anamkwanoon ande eb yaawengid ma korobe kabdindeban.

14 “Ne kuu anam ke yedmebdaan kei,anam ne kuu nub awoya yi God yaaYesu ye kiwaan arimbed kurikuri keri-main. Kumban kiwaan kee yimbed dudiande yedmimaib. Kumban, ne kuu Mosesye amob weng koremiib unyemanbed pro-fesi weng dakme wongkiweniib anam andeawinaan. 15 Kwane, nimakarub amun-daniib arewadaniib dukniwen yirimbed ko-rem ika dembaniib ande karub keembedGod kuu kwananeen andemeeniwen kuyaakuu nangkon kwananeen ande meenaan.16Kwana kowe, ne kuu karub yi arinamboariyiib God ye arinambo ariyiib kuu nemeeni dobiri inamenkiwaankoremkuumaambarakmain ande kamimain.

17 “Kwane, ne kuu weeb yena Yerusalemaom koronde wanaan kowe, ne karub yenakamboknondan yaa bangkandi yemaniib

* 24:5: Yuudan yi korok korokbed Yesu Nasaretman ye yoman winiwendan yaa kuu Nasarindan ande yedmimaib.† 24:6-7: Buk Kwamiwen kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Nub dowaken kuu nubka nub amobyaambed wengyundandamuub kumban, Laisiasbed naawonmo nenwenekore ewiib yaa winime andoon.


God yaa bangkani yemaniib be bangkan-dok wanaan. 18 Kwane, amob okambi ka-meni kwanaan kumbed kurikuri boyambibdarewoob kuuk aom kwane wanaane wed-mewiwen. Kwane kuyaom kuu nembedmowanaan, kadaarewiibban. Kwane kuyaomkangkon ne kuu karub yenayiib ma yirindebaande kamindo.

19 “Kumban Esia ambibkin yaambedYuudan yena miniwen kumbed dababkee kanminiwen kowe, kangdod aombeddabab kawandamiib kuuyi kuubenminiiwayimbed eb arinambo arimbed dakmaniibkumbed yimin. 20 O ke miniwendankee kangdod Sanidirin aombed komoambarakmaane wedmiwen kuu daandime.21 Kumban nembed ma kamaan kuu yiarinambo arimbed baandaan, ‘Bobniwenyirimbed ika wadkere dembaniib andi yeinamen awinaan kuye dowadbed kibikeeyiib arinambo ari kangdod aom dobaraan.’andaan.” andoon.

22 Feliks kuu Yesu ye kiwaan weng kuuwengambere yimin keroon. Kwane, yiyaa yedmoon, “Weng keyiib kee ananangmi korok darewoob Laisias mananeenkumbed weng keye dabab dowad kuuwengyundaniin.” andekore kangdodkebenoon. 23Kwane, Feliksbed Romdan yiana nangmi korokmaa yaa yedmoon, “Poolkee yiibbed oonenime, kumban komo yeyaa dowan kuu ye angkodmiambed menewedmene awane konaniib kuu yimin.”andoon.

24 Kwane, Feliks kuu aron yena kere yewonong Durusila yu kuu Yuu wonongkuyoom menene Pool yaa baandoone,mene Yesu Keresu ye weng dakmoonayi wengambiriwen. 25 Kwane, Poolbeddakmene yorokmo dobiri ye wengiibebmeren ongme kangkadme dobiri yewengiib Godbed wengyundi aron man-anuun ye wengiib dakmoon. Dakmoone,Feliks kuu uniyiib kerene Pool yaayedmoon, “Yimin, yimin. Eb kuu wene.Aron maambed aroniib keraneen kuuangkon ikama baandakomamene dakme.”andoone Pool domoneniiwa wonoon.

26 Kwane, Feliksbed aron maa maa Poolkuu baandaana manaana dakmenabimaib,amborom kuu Feliks ye dowaken kuuPoolbed yemyeb od kawoko wii aom nen

angka kowanded kowe, kumban Pool kuukwanindo.

27Kwane, weeb ayoowiib dowan keroone,Feliks kuu domonde wonoone, ye yumbonkuu Pookius Festusbed kandoon. Kumban,Feliks kuu Yuudan yaa kubewime andedkowe, Pool kuu nen angka kowindo.

25Pool Kuu Festus Ye Arinambo Ari Wonoon

1 Festus kuu Yudea ambibkin kumaommonoone, aron ayoobmimiib dowankeruune, Saesaria aombed Yerusalem yaawonoon.

2 Kwane kuyaambed, God dore Yuu-dan dore wedyiri dobiridan yi korok ko-rok yoom Yuudan yi korok korok yenayoombed Festus yaa wenenib, Pool yaadabab koni ye weng kuu koniwen. 3Yi kuuPool kiwaan yaambed woob kowenib ayiyeman weng ongmiwen kowe, Festus yaanaawonmo nangkanande dakmiwen, “Ebkuu nub dowaken yaambed ambangke, nubweng wengambere. Pool kuu Yerusalemari nenmene kowebko ye dabab dowad kuukeyaambed wengambereni yeman.” andi-wen.

4 Kumban Festusbed inande yedmoon,“Pool kuu Saesaria yiri nen ooniwen.Kwane, ne kuu aron doboobban arimbedikakman kuyaa wananiin kowe, 5 karubye kuu ambarakmiyiib keroka, yiib korokkorok yena ne yoom wene kuyaa kangdodaombed ye yaa dabab kuu konime.”andoon.

6Kwane, yi yoom kuyaom doboroon kuuaron kaning kaningiib o angko angkoyiibareb kerekore, Saesaria yiri ika wonoon.Kuye awari kuu Festus ye kangdodnandenediberene Pool nenminime andoona, nen-miniwen.

7 Kwane, Pool nenmene kowiiwadoboroone, Yuudan Yerusalem arimbedminiwen kumbed ye awanewandenibdabab darewoob yemooniib ye yaabenmenebiwen. Benminiwen kumban,kuu anam ambarakmoon andi dowad idma korokbindo.

8Kwanandiiwe, Pool yekareb koromoneinande dakmoon, “Ne kuu Yuudan yiamowiib kurikuri boyambib darewoobyaayiib Romdan yi korok Saesaayiib yaakuu ne ma ambarakmindo.” andoon.

Kwamiwen 25:9 415 Kwamiwen 25:269 Kumban Festus ye dowaken kuu Yuu-

dan yi dowaken yaambed awinako ne yaaamun andewime ye dowadiib kowe, Poolyaa kaamonenoon, “Eb yaa dabab bangk-abdiwen kee Yerusalem arimbed nembedwengyundaniin kuu eb dowakeniib dee?”andoon.

10Andoona, Poolbed inandoon, “Ne kuuSaesaa ye kangdod aom dobaraan. Dababkekee kangdod kee yeman. Ne kuu Yuudanyaa kuu ma abdon kamendindo. Kwa-mune kuu ebka ongme ebkaadkerewen kui.11Kumban aye kowi ye ukum ye ambarakmikuu nembed kwane kamaan keraneen kuukoromone aye kowi ye ukumne burudandaande kamainban. Kumban dabab kee Yu-udan keembed benminiwen kuu anambankeraneen kuu ne kuu yi dingki ari kowiyemanban. Kwani kowe, ne kangdod kuuSaesaambed wengamberewok!” andoon.

12 Kwane, Festusbed kwane wengam-boroone ye weng andangkidan yoomyikareb andangke dakmiiwe, Festusbedyedmoon, “Ebka yedmeeb kuu Saesaambedeb kangdod kuu wengamborok andeebkowe, Saesaa yaa nenkowaan kii.” andoon.

Pool Ye Weng Festusbed King Agripa YaaDaanoon

13Kwane, aron yemoonban keruune, kingAgripa yoom Beenis yoom kuu Saesariataun aom Festus yaa kubenok miniwen.

14 Aron yemoon kuyaa dobarandamiibkowe, Festusbed king Agripa yaa Poolye dabab ye kiwaan komarewa kuu am-bobanoon, “Karub kee Feliksbed nen wiiaom kamonoon. 15 Ne Yerusalem ariwanaan kuu God dore Yuudan dorewedyiridobiridan yi korok korokiib korok ko-rok yenayiibbed ne yaa yedmewiwen, ‘Yedabab kuu eb yaa kabduub kowe, ukumkone.’ andiwen. 16 Kumban nembed yiyaa yedmendaan kuu Romdan yi amob ku-maom kuu dabab kankoni dowad karubkuu ye bondan yoom kangdod aom awuni-iwe yi weng wengamberekore inande ko-romone dakmindo kumbed ukum koni kuuyiminban.

17“Kumban keyaa miniwen kuu ne yi yaama kombemkayok kamindo. Kwane, kuyeawari kuu kangdod nandekori yedmaane,karub kuu nenminiiwe, kangdod kuuwengamberenaan. 18Nembedmeenaan kuuambarakmi miin arewa kamoon kumbed

dabab wengiib kanminiwen kumban,dakmiiwa wengambaraan kuu ambarakmiabdon dareb yemanban. 19 Kukuu yika yikurikuri dowadiib, karub Yesu bobnoonkuu wadkere doreen ande Poolbeddakmeen kuye dowadiibbed wengbiriwenkumbed kangdod keriwen.

20 “Kowe, ne kuu dabab keye dowadkuu inamen kwanaki ande ye weng makondindo. Kowe, Pool yaa kaamonenaan,‘Eb kangdod kerubdi dowad kuu Yerusalemarimbed wengambaraniin kuu yimin dee?’andaan. 21Kumban Poolbed yeka yedmoon,‘Saesaambed ne kangdod kuu wengam-borok.’ andoon kowe, ye kuu weng kon-daana awinene oonenaniiwe, kwane wenenembed Saesaa nenkonaniin kuu yiminkeraneen.” andoon.

22Kwanandoona, Agripambed Festus yaayedmoon, “Karub kee ye weng wengam-berenandamiin.” andoon. Kwane, Fes-tusbed inande yedmoon, “Kwani kowe,awarimbed wengamberene.” andoon.

23Kwane awarimbed, king Agripa yoomBeenis yoom miniiwe, karub yenambedyidin mene kibi wurumenib “King meneenyoo!” ande baandiiwe, king yoom Beenisyoombed ana nangmidan yi korok darebdarewiib siti korok dareb darewiib menenedbiwen. Nedbenib, king yaa dakmi yewadnari darewoob aomaomniwen. Kwane,Festusbed yedmoone Pool kuu nenmini-wen.

24 Kwane, Festusbed dakmoon, “KingAgripa yoom karub kane kane korem keenuwiib yaa nedbiwen yoom. Karub keewedmime! Ye kuu Yuudanbed Yerusalemaomiib kemaomiib ye yaa yi weng dababkanmene konenib, okad kiri kee dobiriyiminban bobnaneen kuu yimin andebaandiwen kui. 25 Kumban nembed yewedmenaan kuu abdon ambarakmi darebye bobni andi yeman kuu ma kwanindo.Kumban yekareb yedmoon kuu ‘Sae-saambed ne kangdod kuu wengamborok.’andoon kowe, nembed yedme kowaan kuu‘Saesaayiib yaa nenkowaniin.’ andaan.

26 “Kumban kibireb kee nub yarimanSaesaa yaa kuu komo weng wongkekeenaniin? King Agripa, eb yoomkorok korok nedbiwen yoom kuu yiibarinambo arimbed nenmanako, ye wengwengamberekoruwe darobenub nenkowi


ye dowad kuu wongkaniin, 27amborom kuudabab wengiibbanbed nenkowaniin kuuyiminban kowe.” andoon.

26Poolbed Yeka Koromone Inande Dakmoon,

King Agripa Yaa1Kwane, king Agripambed Pool yaa yed-

moon, “Eb kuu eb dowad dakmaneeb kuuyimin.” andoon.

Kwane, Pool kuu ye dingki kankooneneyeka ye dowad koromone inande dakmoon,2 “King Agripa, kibik aron kee ne menedobereni, Yuudanbed ne yaa dabab kawi-wen ye weng korem kuye dowadbed nekakoromone inande dakmandamaan eb ari-nambo arimbed kuu amun ande meenaan,3amborom kuu eb kuu Yuudan yi dobiri ki-waan amowamowiib yi wengberenabiyiibkuu ebkaadmo kerewen kowe. Kwanikob,ne eb yaa nangkabdande kamaan kuu yo-dbirimban iwarimbed ne yaa wengam-berewe.

4 “Ne kuu dana yaambed ne ambibkinaomiib Yerusalem aomiib komarewa do-baraan kuu Yuudan korem kuu yikaadkeri-wen. 5Yi yoom kuu aron doboob dobaraankowe, ne kuu yi korem kuu yikaadmo keri-wen. Kwane, ne kuu amob yemoon yeFarisi keraan. Kwane kerekori, amowamobkorem awine dobaraan. Kwamune kuuyikaad, kumban ee andaniib dee?

6 “Kibireb kuu Godbed nub awoya yaaweng kunduk kurin yedme kowoon kuumeedmiinkob ne kuu kangdod aom nen-miniwen. 7 Keye weng kunduk kee nubnimakarub amyenimbon wad ayoowiibbedamnoomiib awingyawiib kurikuri kamem-birimamenib id anam keri yaron yaameed-miib. Kwanekob ne kangkon keye wengkunduk kee meedmiin kumbed Yuudankuu ne yaa dabab kanminiwen. 8Godbed ni-makarub dukniwen yiri kuu ika baneenkobwadkere dembaniib ye weng yaa kuu yiibkuu yiminban andiib dee?

9 “Anuk yiri kuu ne kwangkon kiwaanyemoonbed Yesu Nasaretman yaa bonkeraan. 10Kowe, kekaneyiib kee Yerusalemaom kuu kwane kamaan. Kwane, God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi korokdareb dareb yaambed weng aromkonokandeni, kwane God ye yorokmodanyemoon ben wii aom kamobeni, yena

kuu yengkadmi dowad be minimaibkuu duknime andimain. 11 Kwane, aronyemoon kuu wene kurikuri ambib maamaa aom ben ukum kerundimameni, Yesuyaa amkidbime ande dedmobendimain.Arud darewoob wande inamen mimo keekereni, ambibkin maa maa yi siti aomkangkon weneni, anam andiwendan kuuyenbandimo kamaan. 12 Kwane, aronmaa kuu God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok dareb dareb yaambedkwame andi ye weng kandekori, Damaskusari wanaan.

13 “King ee, kee wengambere. Kwane,aronkob areb kuyaambed kiwaan ariweniine, nambiri darewoobbed aron yunambiri burudandoon kumbed ambidarimbed yurene, ne yoom karub ne yaaawawiweniib yoom yaa kan awanewan-doon. 14 Kwanoone, nub korem okad yirikirobuwen. Kwane, ne wengambaraanaYuudan yi wengbed yedmoon, ‘Sool, Sool,eb komande ne nenbandeneb dabab durudyewed kawimaab? Eb kuu kameeb kuuburomakaumbed ye yariman yaa yonkiranmande kamoonkumban ye at yidkangyaa wowimaan areb kameeb kii.’ andoon.

15 “Kwanandoona, nembed kaamon-aan, ‘Yariman, eb kuu kane?’ andaane,Yarimanbed inandoon, ‘Ne kuu Yesu,ebbed nenbandeneb dabab kawimaab kui.16Kwane, yeedere yaro dore. Nembed ewiibyaa kee manaane wedmewen ye dowadkuu, eb kinaankob ne deme awineneb,nembed komo kamaan wedmewen yewengiib nembed korokbebdaniin yewengiib benwenedakmaneebkui. 17Kwane,eb nimakarub yi arud barangiib Yuudan-ban yi arud barangiib keebdandamiib kuueb nenkowaniin. Kwane, nembed eb kuuyi yaa wene andaniine weneneb, 18 kwanewene ebbed yi indob nandeneb, kumunaom doriibdan kuu ebbed nambiriyiib yaabenweneneb, Seten ye aromkono aomdoriibdankuuebbedGodyaa benwananeebkii. Kwananeeb kuu Godbed yi ambarakmikuu are nonondandaneene yi kwangkon neyaa anam andiwendan Godbed yorokmoongmene yi yumbon kondoon kuu yikwangkon kandaniib ye dowad kui.’andoon.

19 “King Agripa yee. Kwanandoon kowe,ne kuu God yaambedwane keewedmenaan


kuu wengamberedandainban. 20 Kowe, nekuu kee dakmimain kuu ‘Yiib ambarakmiabdonyaa kuukorondeGodyaa amonombemenenib, anam andiwen korokbi ye dowadinamen amunmo awinime.’ andimain. Ib-duruk kuu Damaskus aomdan yaa kumbedwene Yerusalemdan yaa kumbed weneYudeadan yaa kumbed wene Yuudanbanyaa kwane daandimain kui. 21 Kwanikob,kwanimain kowe Yuudanbed kurikuri boy-ambib darewoob kuuk aombed burowe aw-inewekoriwa neene kowande kamiwen.

22 “Kumban ibduruk daandaan yearonbed mene kibikee, Godbed awaw-imaankob mene nimakarub aningkodarewoowiib embengiib yiib korem yiibarinambo ari kee weng amun kanmenedobaraan. Ne weng kee profesidan yoomMoses yoombed kwananeen ande dakmi-maib kuu ibmo keroon, nembed burudandearimbed ma dakmokban. 23Weng kuu kei,Godbed Kinoona Monoonman Keresu kuudurud yewed kandene bobnekore, yedinbobni yirimbed ika demboon. Demboonkumbed nambiri yewadkeri kuuYuudaniibYuudanbaniib yaa daandoon.” andoon.

24 Kwane kuyaambed Festusbed Pool yeweng ombedandene emendene yedmoon,“Warudki weng ai! Pool, eb kaadkeri dare-woobkumbednenwarudki kerubdoonkii!”andoon.

25 Kwanandoona, Poolbed inande yed-moon, “Amunmoman Festus. Ne kuuwarudkimbanaa. Ne kuu weng anam wengid amuniib dakmiin. 26 King Agripa kuubarang korem kee dakmiin kee ye kuu makoroniibban kowe, ne kuu ye yaa arud-konomombed dakmiin. Yesumbed komokamoon kuu nimakaruwiibban angkambedkamindo kowe, king Agripa kuu koremwengambere ye kaadkeroon, wengmaamabiknindo.

27 “King Agripa, eb kuu profesidan yiweng kurin dakmiwen kuu anam andewendee? Nembed nekaad kuu kee anam an-dewen kii.” andoon.

28 Kwanandoona, king Agripambed Poolyaa kaamonoon, “Kwane kowe, nangkawe-bko aron dukmenmana kuyaombed ne kuukuristen keraniinoo?” andoon.

29 Kwane, Poolbed inande yedmoon,“God yaa kurikuri keraan kuu arondukmeniib o aron doboowiib kumbed eb

yoom nimakarub korem kee nedbenibwengaib yoom kuu anam andenib nembedkekanaankin kerime andid, kumban seinkee kwamuneyiibban kerok.” andoon.

30 Kwanandoona, king yedin yaro dem-boone, kwane Gavana yoom Beenis yoomkane kane yi yoom dibiib yoom dembi-wen. 31 Dembiiwa, king yoom yi yoomkuu wadnari koronde wenenib, man dak-moon dakmoon kamiwen, “Karub kee wiiaomni yemanban o bobni yemanban.”andiwen. 32Kwane, king Agripambed yed-moon, “Karub kee Saesaambed ne kangdodwengamberewok ande yedmindo karen,domoneniwedwini yeman karen.” andoon.

27Pool Kuu Rom Yaa Andowe Nenwonoon

1 Kwane, Pool kuu Rom yaa nenwinidowad korok korokbed yedmiwen, “Italiyaa Pool yangkodmia yoom wananiib kuuyimin.” andiwen. Andekoriwa, Pool yoomwiidan yena yoom kuu andokbe ben Rom-dan yi ana nangmi korok maa yaningkoYulius ye dingki ari nongkobiwen. Ye an-ingko kuu Saesaa ye platun aom angkeen.2 Masedonia ye siti Tesalonaikaman Aris-taakus kuu nub yoom wonoon.

Kwane, nub kuu Adramitium taun yeparai motod aom awunekoruwa, Esia am-bibkin ye taun karamok kebed angka dangeweniib yaa andowe yanuwen. 3 Kwane,awari kuu Saidon siti yaa wirinuwen.Wirinuuwe, Yulius kuu Pool yaa mimyobkeenoon kowe, ye yaa komo dowan kuuangkodmi yenambed awani dowad domo-nenoona wonoon.

4 Wenekore, ika monoone, Saidondomonde karamok yikim angkambedwunuwen, kumban nuub kuu nub wenuubye arinambo arimbed menene dedmonoonkowe, kande Saipurus dudbi kuyekerekmen anukbed kaokne dewunuwen.5 Kwane, dudbi domonde Silisia ambibkinkere Pamfilia ambibkin kere kuyi karamokdore yanenub, Laisia ambibkin ye taunMaira yaa wirinuwen.

6 Kwane kuyaambed ana nangmikorokbed Aleksandriadan yi parai motodwedmoonka, Itali yaa wanandamuunkowe, nub kuu kumaom ben kamboroon.7 Kwane, parai motodbed yanuwen kuuaron yemoon yobdoodiibbed emamo wene


Kinidus taun yaa munuwen. Kwane, nuubdarewoob kumbed dedmonoon kowe,kaom wini koronde kuri wunuwen. Kwanikowe, kande Kurit dudbi kaokne Salmonetaun yaa wunuwen. 8 Kwane, karamokkebedkamo yobdoodiibbed emamo kaomwenenub, Lasea taun burudandenubtaun dia yaningko Okbon Amun kuyaawirinuwen.

9Emamowunuwen kowe, Yuudan yi Am-barakmi Arem ye Orok yaron burudan-duwen. Kwani kowe, nuub darewoowiiboknondok darewoowiib am darewoowiibyaron keroon. Kwane, karamok arimbedwini kuu miin yobdood bobnikin.

Kowe, Poolbed ongkandoon, 10“Karuwee,nub kiwaan kee wanandamuub kee wed-maan kuu dabab yobdood darewoob man-andamoon kowe, barangiib motodiib nubkangkon nub yena kuu nuwiib duknanuubareb kii.” andoon.

11 Kumban ana nangmi korok kuuPoolbed ke dakmeen kee wunedande,motod awinoonman yoom motod yuyariman yoom yimbed komo ongkandiwenyaamo wengamboroon. 12 Kwane, motodwirinimbon kee yuruk aron ye motodwirini yemanban andimaib kowe, motodaom doriibdan yemoonbed yedmiwen,“Burudande wene Finiks taun yaa nandem.Yuruk aron kowe, kuyaambed wirinekuyaambed doberem.” andiwen. Finiks yemotod wirinimbon Kurit dudbi aom keeamun yeman. Motod wirinimbon awunikiwaan kuu kari dore kaom dore wedya,ma kuu kuri dore kaom dore wedya kowe,oknondokbed motod monmarindeban.

Karamok Arimbed Nuub DarewoobMonoon

13 Kwane, yiri kiri ye nuub kuu emamowuruwaan. Kwane, karub yimbed meeni-wen kwane ambangkaneen andiwen kowe,ok yiri kaaniwed angkanod dobiri yemankuu kan motod aom kowiiwa, emamokaramok kebedkamo wunuwen.

14Kwane, wene ambab winindo kumbednuub darewoob kari kere kangka kerewedyambed dudbi angkarambed monoon.15 Kwane, nuub kuu parai motod yaa naa-wonmo dedmonoon kowe, ninanabubkayiminban kere koronduuwa, nuubbed yekaawuune kanwonoon.

16Kwane, dudbi embeng yaningko Kaudakaatmo kaokne wunuwen kumban paraimotod ye ud dingki oknokdokbed mon-marandameen kowe, miin yobdoodiibbedbamdaane nan motod animari kowenubyengbuwen. 17 Yengbuuwa, motoddemedanbed motod kuu domangkaunande nongbed awanewande yerengkiwen.Kwane, uni dareb keriwen, amboromkuu motod kuu nuubbed Siritis yekubuk kamkonomban yaa kanwananuunedaane kereknanuune oknondokbed wowedomokbe yanuun ande meeniwen kowe,paraiyiib nongiib be yiri nongkobekorenuubbed naawon dedmobi yaambed okdedmone ema wini yeman karamok yirikaaniwen.

18 Kwane, awarimbed nuub kuuaromkono darewoob kai keroon kowe,motod owongab keri dowad berengki yeyiribman kuu ben ok yiri kiranmiwen.19 Kwane, aron ayoobmim ari kuu motodnongiib motod aom awini barang yenayiibkuu motod demedan yikareb ben kiradmi-wen.

20Kwane, aron yemoon kuu aroniib min-dongiib kuu wiibbed kebendeen kowe mawedmindo, amborom kuu nuub darewoobkuu awuunoon kowe, nub kuu wadker-anuub andi ye meeni kuu dowan kereko-ruwa, nub korem kuu duknanuub an-duwen.

21Kwane, nimakarub kuu animaniib maanindo kuu aron doboob keroone, Poolbedyaro dore yedmoon, “Yiib kuu ne wengwengambiriwen kumbed Kurit yaambedyanindo karen kuu kee kamune keraanbankere kwane yiib barangiib yiib kuu biknaib-ban karen.

22 “Kumban nembed yedmaan kuu yiibkorem kuu nub wadkeri biknaneen andeunaib. Arudkono kerime, amborom kuunub korem kuu ma bobnaubban kowe.Kumban motod kuned kuu domokbe mon-maranuun kii.

23“Kinon amnoom kuu ye deme awinaanye God, ne Yariman kui, ye engyumbedmene ne angkara doberene 24yedmewoon,‘Pool, eb unaab. Eb kuu Saesaa yearinambo ari dobereneb eb kangdoddakmaneeb. Kedi, Godbed mimyobkeebdekore, nimakarub korem eb yoomweniib kuu oonaneene wadkeraniib.’andoon. 25 Nembed anam andaan kuu


Godbed daawoon arebmo keraneenkowe, yiib korem kuu aromne arudnime.26 Kumban nub kuu nuubbed kanawanedudbi maa yaa kanwananuune motod kuudaane kereknanuun.” andoon.

Motod Domokbe Monmareen27Kwane, Adriatik karamok animari nu-

ubbed dedmone kanawane yareen kuuaron 14iib keruune, kuye amnomnom yaakuu motod demedan kuu bid dia doruwenande meeniwen. 28 Kwane, yimbed dababbarang nong yaa boronekorib, bid ye am-bab ok yiri kuu kumun kamiwen. Kwane,ibduruk keriwen kuu 40 mitasiib. Kwaneangkon mamaa kumun keriwen kuu yeambab yiri kuu 30yiib keroon. 29 Kwane,motod kuu wene dumnad yaa wowe mon-maranuun ande uniwen kowe, ok dedmoneema wini yeman kaningiib yibi anuk kuuben kambiriwen. Kwane, ware nambirikondok ande kurikuri keriwen.

30 Kwane, motod demedan kuu amboari ok dedmone ema wini yeman yenakankamoni kuranbed ud dingki kuu ok yirikankaane kirokmone wanande kamiwen.31 Kwani kowe, Poolbed wedmendekoreana nangmidan yoom yi korok yoomyaa yedmendoon, “Motod demedankee wananiib kuu yiib kuu wadkerikiwaaniibban keraniib kii. Kowe yi kuu nubyoom dobirime.” andoon. 32 Kwanandoonkowe, ana nangmidanbed wene ud dingkinong kuu nanmiiwa kanwuneen.

33 Kwane, awariwinimbed Poolbed yed-moon, “Aron 14iib kuu yiib kuu unimbedkerekniyiib animaniib ma anindo kowe,34 kibireb kee animan kuu anime. Ke yed-mendaan kei, kwananiib kumbed yiib kuuaromnenib wadkeraniib kii. Kwane, yiibkorem mimim yaa kuu barang maambedma yaanban.” andoon.

35 Kee kwane dakme dowan kere, omkande yi arinambo arimbed God yaa esoandekore dookbe anoon. 36 Kwanoona, yikorem kuu arudkono kere animan kuu ani-wen. 37Nub korem motod aom aomnuwenkuu 276iib. 38Kwane, yi korem kuu animanane mikmone yimin kerekoriwa, wiit yobyowo korem kuu ben ok yiri kambiriiwa,motod kuu owongab kere kanawaneen.

39 Kwane, aron yuruune namborooneokad wedmiwen kumban, okad kaneyikaadban keriwen. Kwane, kubukiib bid

kebediib kuu wedmiwen kowe, “Motodbedbid kebed yaa wene kubuk ari daanekereknem.” ande yedmiwen. 40 Kowe,ok dedmone ema wini yeman yi nongkuu nanmekoriwa, kamundi awinoon yenong kuu dudberenib, kamundi awinenib,ambo ari parai kuu dudbere kankooniiwe,nuubbed awuune kanwonoona, bid yaawunuwen.

41 Kumban wedya kuu kubuk okad aridaane koneen maa kuu kwane motodambo kuu angkanenu kwane kaborokmin-ban muubneen. Kwanekoru, motod yibianuk kuu oknondokbed wowe baangkuunekurubkurub kereen.

42 Kowe, ana nangmidanbed wii karubkorem kuu ok ambe bid dore kirokmonewanaib ande weng ongmekorib, yengkad-mande kamiwen. 43 Kumban ana nangmikorokbed Pool kuu ayimban ande keben-doon.

Kwanekore yedmoon, “Kane kane okambaniib yimin kudin okambe bid yaayanime. 44Kwane, yena kuu motod baang-keen ye at barad barad kumbed benib am-benabe bid yaa yanime.” andoon. Kwane,yi korem kuu bid yaa yaro doriwen.

28Malta Yaa Okambe Doriwen

1 Kwane, okambe yaro bid dorewedmuwen kuu dudbi yaningko Malta.2 Kwane, amiib muneene yuruk dare-woowiib kanduwen. Kwane, dudbidankuu nub yaa angkodmende amoyiibnengkenib nub yaa kubende miin amunamun kamendiwen.

3 Kwane, Pool kuu atok aangke bennengkanaboone, niindok kuu amoyiibdemyaambed kirod yarone Pool ye dingki yaadomoneen. 4 Kwanoona, ambiwan kuuPool ye dingki yaa niin wedmekoriwa, yiangkodmia yaa yika man yedmenoon manyedmenoon kamiwen kuu “Ye kuu ku-man yenbandi karub kii, amborom kuukaramok kuu bobni yeman kumbed ambedoroon kumban, ye ambarakmi dowadkumbed bobni yeman maambed ye yaamonoon kowe.” andiwen. 5 Kumban Poolye dingki yaa niin kuu yoborowane amotaom dan koraroona denoona durud yewedma kandindo. 6 Kee kwanoon ye yomankuu Pool ye dingki yingkaneena kombere


bobnaneen ande meeniwen kumban, arondoboob kerenombiribka ma kwanokbankowe, yikareb yedmiwen kuu “Ye kuu godmaa monoon kii!” andiwen.

7Dudbidan yi korok yaningko kuu Pub-lius. Ye okad kuunub doburuwendia kowe,yembed ben ambiyoom wonoone, ye am-biwoombed aron ayoobmimiib doburuuwe,nub yaa amunmo angkodmenandoon.

8 Publius ye awodki kuu ot arewaumkaniib anikadiib keroon kowe, durudyewed kande angkeen. Kowe Pool wenewedmenekore kurikuri kerene ye dingkiye ari kowoona, amun keroon. 9 Keekwanoona wedmekorib, dudbidan bobanikadiib yena korem kuu Pool yaabenmenebiiwa ongmenandoon.

Rom Yaa Winiwen10-11 Kwane, yi kuu kiwaan yemoonbed

nub aningko kankooniwen. Kwane, woodayoobmim dowan keroona, nub kuu mo-todbed wanandamuuwa, nub yaa komobarang dowan keroon kuu kwane nekwebangkandiwen, nub yaa. Kwane, Aleksan-driadan yi parai motodmaa yuruk aron ku-maom kuu dudbi okbon yiri kuyaa doruunkumbed wunuwen. Motod kuye aningkokuu God Ayoob Dabak kui.

12Kwane, nub kuuwene Sirakyus siti aomwirine aomdere aron ayoobmimiib dobu-ruwen. 13Kwane kuyaambed kuumotodbedwene Regium siti aom nanduwen. Kuyeawari kuu nuub kurimbed awuunemonoonkowe, aron ayoobmombed Puteoli taun yaawunuwen.

14 Kwane, anam andiwendan yena du-runduuwe, yimbed nub yaa yedmiwen,“Nub ambib Rom angka wenem. Nuwiibyaa aron ediib areb dobirime.” andiiwe,ee andekorub yi yoom Rom yaa andowewunuwen. 15 Kwane, anam andiwendanRom aom doriib kuu nub kuu munuwen yeweng wengamberekoriwa, yena kuu meneApioforom taun yaa wengandok miniiwe,yena kuu Tretabeenon taun yaa wengan-dok miniwen. Kwane, Poolbed yi kuu wed-mendekore, kubi darewoowiib kande Godyaa eso andoon.

16 Kwane, Rom aom nanduuwe, Romkorok korok kuu Pool nen wii aom ka-monindo, ana nangmi karub maa ye dingkiari kowenib domondiiwe, Poolbed araben

ambib kandoone, ana nangmi karubbedoonoone kuyaa dobiriwen.

Pool Kuu Rom Aombed God Ye Weng Dak-moon

17 Kwane, aron ayoobmimiib dowankereen ye yomanbed, Poolbed Yuudanyi korok korok yaa baandoon. Kwane,nedbiiwa Poolbed yi yaa dakmoon, “Neangkodmia. Ne kuu nub karub yi yaama abdon kamendindo, nub awoya yiriyi amowamob yaa kwangkon ma abdonkame ma ambarakmindo kumban nekuu Yerusalem aombed awinewiwen.Kwanekob, ne kuu nen Romdan yaakowiwen. 18 Kwane, Romdanbed ne yaakaamobewe kaadkeriwen kuu ne bobnidowad ye ambarakmi kuu ma wedmindokowe, nen angka kowe domowandemeeniwen.

19 “Kumban Yuudanbed ee andindo kerene kuu weng dabab ika kawiwen kumbeddedmonoonkob Saesaa yaa angkon wengkee yembed wengamborok andaan. Keene karubkim yaa kuu ne ma wengbereniyi kangdod kuu ma kanmanaka andemeenindo. 20Kwanikob, weng keye dowadkumbed yiib wengandande baandaankobnedbiwen. Kowe kee, Godbed KinaneenaMananeenman yaa Yuudanbed monokande meedmiib kuye dowad kuu ne kuusein keembed yenbewiwen.” andoon.

21Kwane, man inande yedmiwen, “Yudeaaombed kuu kerek ma keendiiwa nubkuu ma kandindo. Angkon nub angkod-mia yena kuyaa doriib kumbed eb dowadyirin weng arewayiib ma kanminindo.22 Kumban eweng kuu wengambere kaad-kerandamuub, amborom kuu nimakarubkunaya kunaya menebiwen kumbed ebyoom ibmoYesu yaa anamandiwendan yaadowakenban keri ye weng kamiib kowe.”andiwen.

23Kwane, yi korem kuu aronmaa kineko-riwa, kuye aron keroona, Pool doreen yaakuu yemoon menenib nedbiwen. Kwane,Poolbed amkimombed wene amnoomkuu Godbed korok kere ooni ye wengambobande kedmengkandoon. Kwane,Mosesbed God Ye Weng wongkoon yaayiibprofesidanbed kurin wongkiwen yaayiibkuyaambed daandene Yesu yaa anamandime ande nangkandande dakmoon.24 Dakmoone, yena kuu wengambere


anam andiiwe, yena kuu wengambiriwenkumban anam andindo keriwen.

25 Kwane, Yuudan kuu yikareb weng-berenib andowe wenebiiwe, Poolbed yeen-bon weng kee kekane yedmoon, “KingkinKaradmombed yiib awoya yiri yi dowadweng kowoona, profesiman Aisaiyambedwongkoon kuu anam kii. Kwamune dak-moon,26 ‘Nimakarub keyaa wene kekamune

dakme,“Yiib kuu wengamberembirimaib kum-

ban, wengambere id kandimokbankerenib,

yiib kuu wedmembirimaib kumban, idwedmimokban keraniib.” ande.

27Kwane keraniib amborom kuu yi mimyobkebengkenib,

yi kerendem kebengkenib,yi indob kangkon kebengkiwen kowe.

Kwanaibban kuu yi indobbed wedmenib,yi kerendembed wengamberenib,yi mimyob aombed weng id kandenib,

amonombiiwa, nembed ongmendaniin.’ande wongkoon.

28-29 “Kwanikob, ne dowaken kuu yiib yi-ibkaadkerime andid. Kwane kee wengam-birime. Godbed bobni yaa kuu burudandebindi kiwaan ongmoon kuuYuudanban yaakwangkon kondoon kii! Yi kuu wengam-baraniib kii!” andoone, wenebiwen.*

30 Kwane, weeb ayoob kuu Pool kuu odnongkobe dobirimaib ye ambiwoombedod nongkobe doboroon. Doboroon yaronkumaom kuu nimakarub yemoonbedmenewedmenimaiwa, korem yaa angkodmen-doon. 31 Kwane, ye kuu arudkono yearomkonoyiibbed Godbed korok kereooni ye weng daandene Yariman YesuKeresu ye weng kedmengkandimaan,karub maambed kebenindo.

* 28:28-29: Buk Kwamiwen kurin kurin wongkiwen yenamo kuu weng keyiib: Kwane, Yuudan kuu wengbiridarewoowiib wenebiwen.

Romdan 1:1 422 Romdan 1:11

RomdanPoolbed Romdan Yaa Kerek

KeendoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonPoolbed kerek keye dowad wongkoon

kuu kekamune: 1. Yiiwiib yaa owod man-aniin andi ye wengiib angkon kaom weneYesu ye weng wengambirindodan Speenangka doriib weng amun kan yaraniin andiye wengiib wongkoon, Romdan yi kaadkeridowad. 2. Romdan kuu apasoyiibban kowe,Yesu ye kedmengkandi kumundin ongmekedmengkandako awine kandime anded. 3.Yuudan yoom Yuudanban yoom daboknedobere Yesu ye inamen kuu komarewa aw-inaniib ande korokboon. Wongkoon yum-bon kuu Korin yaa o Sensurea yaa areb.Pool ye dowaken kuu Rom yaa wanan-dameen kumban, Korindan yoom Masedo-niadan yoom yi kubiyiib od kondi yemankuu yembed anam andiwendan Yudea aomdore kamboknon keriwen yaa kanwana-neen kowe, Rom yaa kirodwanainban andekerek kee wongkoon. Wongkoon ye weebkuu AD 57 areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-7)2. Rom YaaWanandameen YeWeng (1:8-

15)3. Wongkoon Ye Weng Id: Godbed Ben

Yorokmo Kerundi (1:16-17)4. Nimakarub Korem Kuu Yorokmom-

ban Ambarakmidanmo (1:18–3:20)5. Komarewa Kere Anam Andiwendan

Kuu Yorokmo Kerundoon (3:21–5:21)6. Komarewa Kere Ambarakmi Yaa Ko-

ronde Yorokmo Keraniib (sapta 6–8)7. Yuudan Korem Kuu Yesu Yaa Anam

Andindo Kowe Ari Kuu Yi Yaa KomoKeraneen? (sapta 9–11)

8. Anam Andiwendan Yorokmo KereDobiri (12:1–15:13)

9. Yeenbon Weng (15:14–16:27)

1 Ne kuu Pool, Yesu Keresu ye dab-derem yiri dobereni ye deme awini yekarub. Baandoone apaso keraane Godye weng amun kanyare daandi dowad ki-noon. 2 Kuye weng amun ye dowad kuu

unyeman anukbed Yesu okad yiri minin-dombed Godbed weng kunduk ongmekoreye profesidan yaambed Ye Weng Karadmoye buk aom wongkoon. 3 Weng Karadmowongkoon kee ye Mingki ye dowad. Ni-makarub yi kerekmen yaambed ye kuuking Dewid ye ambokab yaambed monoon.4 Kwane, ye kuu bobnoon yirimbed nendemboon yaambed karadmo ye Kingk-inbed aromkonoyiib korokboon kuu yekuu God ye Mingki, kukuu nub YarimanYesu Keresu kui. 5 Ye yaambed yaningkokankooni dowad nub kuu kabamoonmoapaso deme kine kondoon. Kwanoon kuuYuudanban ambibkin mimimdan koremanam andime anded. Angkon yi anamandi yaambed ye weng wengambere awinekandime anded. 6 Kwane, Godbed YesuKeresu ye karuwa nimaya kerime andebaande kinoondan kwamune areb kuu yiibkwangkon baande kinoon kowe, ibonmokeriwen.

7 Godbed mimyob dowaken keende yekaradmo ye karuwa nimaya kerime andekinoondan Rom aom doriib, yiib yaa kerekkee keendaan.

Kabamoon kondoon ye mimyob dowak-eniib yewenubmo dobiriyiib kuu nuwambeGod yoom Yariman Yesu Keresu yoomyaambed yiib yaa bangkandime.

Rom Yaa Wini Kuu Pool Ye Dowaken Dare-woob

8Ne ibduruk kuu Yesu Keresu yaambedGod yaa yiib dowad eso andimain,amborom kuu yiib anam andiwen yeweng kuu nimakarub korem ambibkinkorem yaambed wengambere yikaad-keriwen. 9 Kowe, ye Mingki ye wengdakmi ye deme yaa kuu neka ne inamenkorembed awinaan ye God, yembedwedme yekaadkeroon, ne kuu aronkorem yiib dowad meene 10 kurikurikamembirimain. Kwane, anukbed menekibikee aron doboob kuu ne kuu yiiwiibyaa minindo, kumban korondindo, ne kuukwangkon kurikuri kamimain kuu Godbeddowakeniib kerokaned kiwaan nandoko nekuu yiib yaa mana andid.

11 Ne kuu yiiwiib yaa mene durundaande meenmi dowaken darewoob angkeenkuu, God ye deme ambangki ye aromkonoKingkin Karadmombed munob bangkandi-maan kuu yiib yaa ma kondako aromkono


kerime andid. 12 Ku kekamune kedi,yiib yoom ne yoom kuu nub anamandi yaambed neman kube ongkanoonneman kube ongkanoon kamanuub andid.13 Angkodmia, ne inamen yaa kuu yiibnonoon dobaraniib kuu ne dowakenban.Ne kuu yiiwiib yaa meneni durunda andearon yemoonmeenmoni nekwain kumban,yiiwiib yaa mini ye kiwaan kuu kebenoon,anukbed mene kibikee. Yiiwiib yaa manaandaan kuu, yiib kuyaom yena kuu anamandi yaa benmeneni yiib yena kuu KingkinKaradmo ye kiwaan yaa kaini dowadawande konda andid. Yuudanban yenayaa awande ambangkaan kwane, yiib yaaambangka andid.

14 Ne kuu Gurikdan yi inamen yomanweniibdaniib dura kereekiibbandaniib,meeni kangdomdaniib ongme meendo-bimokbandaniib korem yaa kuu wengamun daandi ye dungkumiib angkeen. 15Nekuu nekwane nindorokiib kere doriin kuuweng amun kee yiib Rom aom doriibdanyaa dakma ande meenaan.

16Kedi, ne kuu Yesu ye weng amun yaama karak kerindo, amborom kuu wengamun kee God ye aromkonoyiib angkeen,kane kane anam andibka bobni yaa buru-dande bindi dowad kowe. Yuudan yaadinkorokbendekore yoman Yuudanban yaakorokboon. 17Kwane, weng amun aombedGodbed ongmoon ye yorokmo dobiri kuudianmo korokboon. Kuye yorokmo dobirikuu anam andi yaambed kii, andowoonbedwene yeenbon. Kuu God YeWeng aomyed-moon kwamune, “Yorokmoman kuu anamandi yaambed dobaraneen.” andoon.

God Ye Arud Nimakarub Yaa18 Godiibban ande dobere miin arewa

kamimaib kumbed weng anam anamkebenimaibdan kuyaa kuu, God ye arudnorin kuu Ewen arimbed ben dian kurekorokbe weneen, 19 amborom kuu Godye kuu kane kuu korokboon, yembedkwane dianmo korokboone yikaadkeri-wen kumban wengamberedandiwenkowe. 20 Kwane, Godbed kumkam koremongmenaboonbed mene kibikee, yeakmimokban ye komboon ayoob kee, yedowan kerindeban ye aromkonoyiib yekuu God andi ye kombooniib kuu dianmokorokboone wedmiwen, amborom kuukomo komo ongmenaboon kumbedwedme

ye kuu God ande yikaadkeriwen kowe,nimakarub korem kuu duburuk kere yikaGod yaa koromone inandaibban kii.

21 God keyiib kee yikaadkeriwen kum-ban, yi kuu ye kuu God ande yaningkokankoone ye yaa eso andimokban, yimeenikuu dowan kerene yi niindem aom kuukumunmo keroon. 22Yika yedmimaib, nubkuu meeni kangdomdan andimaib kum-ban, anam kuu yi kuu inameniibbandankerenib, 23 bobnindeban ye God ye nam-biri yaa koronde duknidaniib ayari oniibdingkaniib yiyiib yi kuruwak kuyaambedkurikuri kerunde kuyaa nambiri kondi-maib.

24 Kwana kowe, nimakarub kuu Godbedbendune yi id ye ambarakmi dowakenyaambed nenem ye inamen aom nongko-boon, karakiib arewa kai ongmenabiye inamenbed nimayiib karuwiib yiid ben neman konoon konoon kamidowad. 25Godbed ongmoon ye weng anamkuu korondekoriwa, dudanabi yaambedwengambere awine kandenib, Godbedongmenaboon ye kumkam kuyaambedkurikuri kerunde yi deme awiniwen, Godyaambedban. Kumban God yaningko kuuaron korem kankooni yeman kii. Anamkwanok.

26Kuye inamen arewa kwamiwen kowe,Godbed karak kai ye nenem dowaken yaabendune nongkobendoon. Wonong yoomyu karub yoom yi id ibmo dabokne dobirikuu korondenimayikanmoyi id nemanne-man konoon konoon kamimaib. 27Kwane,kwamune areb kuu karub kwangkon yinima yoom yi id dabokniwen kuu korondeyi niindem aommo dene karub yikanmoyaa yi id neman konoon konoon kaimaib.Kukuu karak kai ye nenem inamen kowe,yi id aombed yi ambarakmi dowad dababGodbed ongmoon kuu kandiwen.

28 Kwane, yimbed meeniwen kuu Godyaa kaadkeruni kuu wunekarem andiwenkowe, yembed yikarebmoranmi ye inamenyaa ben nongkoboon, komo komo inamenkuu awine kandi yemanban kuu awinekandiwen. 29 Yi kuu miin arewa kamiyiibinamen miin arewayiib yiribman yemoonba andi ye inameniib yena moranmiye inameniib korem kuu yi niindemaom demboon. Yi kuu wungkandi ye


inameniib kumka kuman ye inameniibwengberenabiyiib birandiyiib arud wandeyemyeb yenbandi ye inameniib kuuyi niindem aom demboon. Yi kuukobkob daanubdaanab kamidan, 30 yi kuuwengamborokbanabidan, yi kuu Godyaa arud wandembiridan kii. Yi kuudamangkandidan, yi kuu nembedmo yiminandidan, yi kuu kerengkandan kii. Yikuu ambarakmi ye inamen yeeb onmeongmimaibdan. Yi kuu yi ambe ena yiweng yaa wengamberedandimamenib,31 inameniibban kerenib, yimbed wengongmiwen kuu domabangkimamenib,mimyob dowakeniibban kerenib, yena yiambarakmi yaa mimyob keende kakmanarimokban keriwen. 32 Yi kuu God yeyorokmo amob aombed yedmoon karubkaneya yi kwamune dobaraniib kuuGodbed dukni dowad kinaneen andoonyikaadkeriwen kumban, yi kuu keyeinamen abdon kee awine kande doriib.Kuyaambedmomban, kane kanembed yikangkon kwamune kamiib wedmendimaibkuu kube angkodmendenib karub amunandimaib.

2God Ye Wengyundi Kuu Yorokmo

1 Kwanikob, yena yaa ogoodmowengyunde arewadan andimaibdan, yiibkuu yiibka God yaa koromone inandaibban,amborom kuu yiib kuu yena yaa ambarak-miib kii ande wengyundimaib kumbanyiib kwangkon ibmo ambarakmimaibkowe, yiibka yiibmeren arewadan andekorokbimaib kii. 2 Nub nubkaadaa, kanekane kekamuneyiib awine kandimaibdankuu Godbed yi yaa wengyundi kuu wenganammo yaambed. 3 Kwane, yiib kuukarubmo God arebban kumbed yi yaaarewadan ande wengyundimaib kumbanyiib kwangkon ibmo ambarakmimaibkowe, yiib kuu God ye wengyundi yaakuu kirokmonanuub ande meenimaiwoo?Dowan! 4 Ogoodmo wengyundimaibdan,yiib yaa kuu God ye awandi ben yiibamonombime andi yeman kuu yiib ongmekaadkerindo kumbed, dembe yiminmokeroon ye awandiyiib kirod wengyundain-ban andi ye inameniib yodbirimban

iwarimbed dobiriyiib Godbed awinoonkuyaa kuu nongdomatom andimaiwoo?

5 Kumban yiib niindem aom kamkonokere amonombindeban keriwen kumbed,Godbed arud kondi ye dabab kuu yiibkayiibmeren nongkobe weniib. Kwane, Godye arud kondi yaron arimbed ye yorokmowengyundi kuu dianmo keraneene yiib kuukeye dabab kandaniib. 6Kwane, nimakarubkorem yaa kuu Godbed yimbed komoawine ambangkiwen yaamo kakman kuubangkandaneen. 7Nimakarub yena yi kuunambiriyiib aningko amun darewoowiibwadkeri aron korem yemaniib bi dowadyinmone korondiyiibban amun amunkamimaib kuu, Godbed yi yaa wadkeri aronkorem kondaneen. 8 Kumban kaneya yikuu kirim kamemberenib anam anam yaawunekarenib inamen miin abdon yomanwinimaib kuu, God ye norin arud kuuyi ari onduknaneen. 9 Kane kane yi kuuabdon kiwaan yaa kwane kamembaraniibkuu, yi korem kuu dabawiib mimyobwande yiminban keriyiib baniib, ibdurukkuu Yuudan bangkande kuye yoman kuuYuudanban yaa bangkandaneen. 10Kumbankane kane yi kuu amun kiwaan yaakwane kamembaraniib kuu, yi korem kuunambiriyiib aningko amun darewoowiibyewenub dobiriyiib baniib, ibdurukkuu Yuudan bangkande kuye yomankuu Yuudanban yaa bangkandaneen.11 Amborom kuu God ye wengyundi kuuambibkin mimodan yaamo dowakenkerunde yorokmo kamimokban kowe.

12 Yuudan yi amob kandindodan am-barakmaniib kuu, Godbed Yuudan yiamowiibban kumbed wengyundaneenekorem duknaniib. Kwane, Yuudan yiamob kandiwendan ambarakmaniib kuu,amobbed yi yaa wengyundaneen. 13 Kedi,amob no wengambiriwendan kuu Godye kerekmen yaambed yorokmo kerindo,amob wengambere awine kandiwen-dan kuu God ye kerekmen yaambedyorokmodan kii ande daandaneen.14 Yuudanban kuu Yuudan yi amob makandindo kumban, God ye amob yekerekmen yaambed yikareb dobirimaibkuu yika yi amob ongmiwen. 15Amboromkuu korokbiwen kuu amob ye kerekmenkuu yi niindem aom angkeen kowe. Yi


meeni dobiri inamen kiwaanbed kangkonkuu anam kui ande korokboon. Kwane, yiinamen aombed aron yena ambarakmiwenandene aron yena koromone inandimaan.16 Kwananiib yaron kuu Godbed YesuKeresu yaambed nimakarub ben bikniwenye meeni inamen kuyaa wengyundaneenyaron arimbed. God ye weng amunnembed awinaan kumbed kwamunedaandimaan kii.

EbKuuYuumanKerokaAmobAwineewoo?17 Kwane, eb kude? Ebbed ne kuu Yu-

uman andimaab, eb kuu yi amob yaambedangkumone doreneb, God yaambed yonedobaraan ande kerengkan kereneb, 18 ebkuu amobbed kedmengkabdoon kumbedGod ye inamen dowaken kuu ebkaadkereyenambed inamen amun awiniib kuu amunandeneb, 19 indob tutdan ben kangkadmekinban wini ye karub kereni, kumunaom doriibdan yaa nambiri keraan andemeeneneb, 20 kedmengkandi anam anamkuu Yuudan yi amob aommo kumbedeb kuu awarakukdan yaa ongkandeyorokmo ongmi ye karub kereneb, danamonob areb inamen embengdan yaa ked-mengkandi ye karub kerewen. Anamoo?21 Kwanikob, eb kuu nimakarub yenayaa kedmengkandimaab kumban, ebkaebmeren kedmengkanimokbanoo? Ebkuu yid baib ande ongkandimaab kumban,ebka kuu yid bimaawoo? 22 Eb kuu nenemkamaib ande ongkandimaab kumban, ebkuu ebka kwane nenem kamimaawoo?Eb kuu kuruwak god yaa komyeng baebareb kerewen kumban, kuruwak god yikurikuri ambib kuyaom kuu ebka yidbimaawoo? 23 Eb kuu Yuudan yi amobdowad kerengkan weng dakmimaabkumban, kuye amob domabangkimaabkumbed God yaningko monmarimaawoo?24God YeWeng aombed yedmoon, “Yiibbedkwanimaib kumbed Yuudanban kuu Godyaningko monmarimaib kii.” andoon kuukwamunemo keroon.

25Kad wanabi kuu Yuudan yi amob awinekandaneeb kuu ye kakman idiib, kumbanamob domabangkaneeb kuu kad wandin-dodan areb kere God yaa angkurom ko-rokbenaneeb. 26Kwane areb kuu Yuudan-ban yi kuu kad wandindo kumban, yi kuuYuudan yi amob ye kerekmen yaambed

dobaraniib kuu, yenambed yi kuu kad wan-abidan areb kere God ye dowakeniib do-baraniib ande yedmaniiwoo? Anamaa.27 Eb kuu Yuudan yi amob wongkiweniibkad wandiyiib kumban amob domabangki-maab kowe, karub kane ye kuu id yaakad wandindo kumban ye kuu amob yekerekmen yaambed doreen kuu, eb yaawengyunde karub arewa andaneen.

28 Karub kane ye kuu God ye karuwanimaya yi dobiri areb kumban kadangkamo dobaraneen kuu God ye karub-ban. Kwane, kad wandi ye inamen kuukad angkamomban, id ye dowadban.29 Kwamunemban, karub kane kuu yeniindem aombed amonombaneen kuu Godye karub keraneen. Kwane, kad wandiye inamen kuu niindem aom amonombiyeman, Kingkin Karadmo yaambed,wongkiwen ye amob yaambedban. Ni-makarub kwamenabidan kuu Godbed yianingko benkoobaneen, karubbedban.

3God Yeka Ye Weng Yaa Korondimokban

Awinembirimaan1 Kwani kowe, Yuudan kuu ambibkin

yenadan burudande yumbon arimbedkandiwen dee? Kedi, kad wadmi kuu idamuniiwoo? 2 Anam kai! Kiwaan koremyaambed id darewoowiib kii! Meeniibduruk kuu Yuudan kuu Godbed oonidowad ye weng kondoon.

3 Kumban Yuudan yena kuu anamandindo kowe, komarewa meenanuub? Yianam andiyiibban keriwen kumbed Godyeka ye weng yaa ma korondimokbanno awinembiri ye inamen kebenaniiwoo?4 Dowan kii! Wedmem, God ye kuuanammo, nimakarub korem kuu dudan-abidan. God Ye Weng aombed kamuneyedme wongkoon,“Eweng kuu yorokmo ande korokbenda-

neene,yenambed eb wengyundaniib kuu

ebbed burudande doraneeb kii.”andoon.

5Kwane kowe, nub ambarakmi kumbedGod ye yorokmo kiwaan kan diankuroon kumban, nimakarub yi inamenyaambed “God kuu nub yaa ye norin arudkanmonoon kuu inamen yorokmomban.”ande yedmanuubdee? 6Dowankii! Godkuu


yorokmomban karen kuu, yembed okadyiridan korem wengyundindeban karen.7 Karub maa kane kamune yedmaneen,“Ne aadikmenabi inamen abdon kumbedGod kuu anam anammo yaambed doreenkuu dian korokbaneene ye nambiri kuuika darewoob keraneen kowe, komandeGodbed ne ambarakmi dowad wengyundedabab kawaneen?” andaneen. Wengarewayee! 8 Karub yenambed wengam-borokbande yedmimaib, “Pool awenembedyedmimaib, ‘Arewa kamem, kwananuubkumbed amun amun dembimaan.’ ”andimaib. Kwamune andanuuwoo?Dowan! Kwane andimaibdan kuu Godbedwengyunde dabab kondaneen kuu yiminkii.

Mim Kane Kuu Yorokmomban9Kwanekob, nub Yuudan kuu burudande

doruwenoo? Dowan kii! Nub ongmekorokbuwen kuu Yuudaniib Yuudanbaniibkuu ibmo ambarakmi ye dabderem aomdoriib. 10 Kekane God Ye Weng aombedyedme wongkoon,“Mim kane ma yorokmoyiibban, korem

dowan kai.11Mim kane ma kaadkerindo,mim kane God yaa ma onmokban.

12Nimakarub korem kuu God yaa wengam-beredandiwen,

yi korem kuu ambodiibban,karub yena yaa ma awandokban,

korem dowan kai.”13 “Yi weng dakmenabi kuu bobwum baeb

areb,yi ongbed birandimo kamimaib.”

“Yi weng mongkodkono mandakadbeddembimaan kuu niindok arudambod areb.”

14 “Yi mongkodkono kuu amkidbiwengiib yewed kondi ye wengiibdembimaan.”

15 “Yi kuu kirodmo yena yenbandaiweumkan kubudirimaan,

16 yi kuu monmare dabab darewoobkondimaib,

17yewenubmo dobiri ye kiwaan kuu yikoron kii.”

18 “Yi kuu God yaa unimokban.” andewongkoon.

19 Kedi, nub kuu nubkaad, Yuudan yiamobbed komo dakmoon kuu kane kaneamob ye dabderem aom doriibdan yaadakmoon. Kwamune keroon kumbed

nimakarub yi windi kuu kebengkaneeneokad yiridan korem kuu komande kwa-mune kamiwen ye id kuu God yaa ko-robe dakmenabaniib. 20 Amborom kuumim kane kuu yembed Yuudan yi amobkongamki yaambed kuu Godbed ma yekuu yorokmoman ande yedmaanban, kedi,amob yaambed nub ambarakmi korokben-daane wedmimaub kowe.

Yorokmo Keri Kuu Anam Andi Yaambed21 Kumban yorokmo keri ye kiwaan

Godbed ongmoon kuu kibikee korokboon.Kukuu Moses ye amob awini yaambedban,kumban keye kiwaan ye dowad Moses yeamob wengiib profesidaniibbed dakmekorokbiwen. 22 Yorokmo keri ye kiwaanGodbed ongmoon kee, kane kane YesuKeresu yaa anam andaniib kuu kuyaambedyi korem kandaniib. Nimakarub koremkuu yeka mamaamban, korem kuu ibmokeriwen, 23amboromkuunimakarub koremkuu ambarakmenib, God ye nambiri aridaane nandindeban kowe. 24Kumban YesuKeresumbed biddoon yaambed God yemimyob dowaken kabamoonmo kondoonkumbed nimakarub kuu ben yorokmokeri ye kiwaan ari nongkobimaan. 25Yesuye umkan yaambed ye kuu ambarakmiare nonondandi yeman kuu Godbeddianmo korokboon. Kukuu anam andiyaambed kandi yeman. Godbed kekwanoon kuu ye inamen yorokmo korokbiyeman, amborom kuu Yesu minindoyaron anukbed ambarakmiwen kuu ye kuuyodbirindo wedmendandoon, wengyundedabab kondindo kowe. 26 Ke kwanoonkuu kibik keye aron kembed ye inamenyorokmo kuu kekane korokboon kowe,God kuu yorokmo doberemberene Yesuyaa anam andiwendan ben ambarakmi areyorokmo kerundoonman keroon.

27 Kwani keroonka, nub kuu komoyaambed kerengkanuub? Dowan! Keyedowad kuu komo? Nubbed Moses yeamob kuu awine kanduwenkowoo? Yii,nub anam anduwen kuned kii. 28 Kedi,nubbed kedmengkandimaub kuu, karubkane anam andaneen kuu Godbed yorokmokerunaneen kumbedmo, Moses ye amobawine kandi yaambedban. 29 God kuuYuudanmo yi Godoo? Ye kuu Yuudanbankangkon yi Godoo? Eyoka, Yuudanban


kangkon yi God kuda, 30amborom kuu Godkuu mimo, ye kuu Yuudan kad wanabiwenyi anam andiwen kumbed yorokmokerundene Yuudanban kad wanabindo yikangkon yi ibmo anam andiwen kumbedyorokmo kerundi ye God kowe. 31 Kwanikowe, anam andi kee awine kanduwenkumbed Moses ye amob kuu idiibbankeroon dee? Dowan kii! Kekwanimbankedi, keyiib kuu anam anduwendan nubkuu amob kuu awine kankoonuwen kii.

4Abraham Kuu Ye Anam Andimbed

Yorokmo Kerunoon1 Nub awo amaan yiri Abraham, ye

kuu yorokmo keruni dowad weng id kan-doon kuu komo ande yedmanuub? 2Kedi,Abraham kuu komo ambangkoon kumbedGodbed yorokmo kerunoon karen, kuyedowad kerengkan dakmi kuu yimin keroonkaren, kumban God ye arinambo arimbed-ban. 3God Ye Weng Karadmo aombed kuukomo ande wongkoon? Kekamune yed-moon, “Abraham kuu God yaa anam an-doone, Godbed ye kuu nendune yorokmoande kine kowoon.” andoon.

4 Kwane, karub od deme ambangki-maan kuye dowad kuu, ye deme aw-inoon ye kakman kuu korokbed munobkoni yemanban, kukuu od deme yeman.5 Kumban karub kane ye kuu arewadanongmene yorokmo kerundi ye God yaaanam andekore God ye deme awineniyorokmo kera andokban keroon kuu, yeanam andi kuu Godbed wedme yorokmoande kine kowoon. 6Karubma ye komo am-bangkoonbedban anam andoon kumbedGodbed yorokmo ande kine kowoon yekarub kuu amun kerunoon. Kuye karubye dowad Dewidbed kangkon ibmo kwaneyedmoon,7 “Kane kane yi amob domabangki kuu are

nonondandene,yi ambarakmi kuu mangkoon kuu

amun kerundoon.8Kane kane yi ambarakmi kuu Yarimanbed

buk aom wongkimokban kuuamun kerundoon.” andoon.

9 Amun kerundi keyiib kee kad wandi-wendan yimanmo dee, kad wandindodankangkon yiman dee? Dakmuwen kuuAbraham ye anam andi kuu Godbedwedme

yorokmo ande kine kowoon. 10 Abrahamyaa kekamune demboon kuu komo yaron,ye kad wandoon yaron dee, wandindoyaron dee? Kad wandoon yaronbankad wandindo yaron yaambed Godbedyorokmo ande kine kowoon kii! 11Kwane,amaanbed Abraham kuu anam andooneGodbed ye kuu yorokmo ande kine kowoonande korokbi yeman kad wandi kuu Godyaambed kandoon. Kukuu kad wandindoaron aombed kandoon. Kwana kowe,ye kuu kad wandindodan kane kane yikuu anam andiwendan yi awodki keroon.Kwane keroon kumbed Godbed yi kuuyorokmo ande kingke nongkoboon. 12Kadwandiwendan kane kane yi kangkon yianam andi yaambed nub awo Abraham kadwandindo aron anam andoon kuye yomandodkanmo winiib kuu Abraham kangkonyi awodki keroon.

13 Abraham yoom ye yob yoom okadyimin yiminyaa yembedyarimankeraneenye weng kunduk kandiwen kuu Moses yeamob yaambedban, anam andoon kumbedyorokmo kerunoon yaambed kandiwen.14 Kedi, Moses ye amob yaambed awinedoriibdan kuu okad kumundin kandaniibkuu, anam andi kuu idiibban kwane wengkunduk kuu dawangmo dowan keraneen,15 amborom kuu Moses ye amob kuu am-barakmi dian korokbimaan kowe God yenorin arud kanminimaan. Kumban ku-naya amowiibban keroon kuu kwane amobdomabangkiyiibban keroon.

16 Kwani kowe, anam andi yaambedweng kunduk kuu kandimaub. Keka-mune kumbed weng kunduk kuu God yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenyaambed kondimaane Abraham ye yobkorem yiman anam keraneen. KukuuMoses ye amob awine dobiridan yiman-momban, kukuu Abraham ye anam andiareb keriwendan kangkon yiman. Yi yoomnub yoom, ye kuu nub korem nuwambe.17Kwamune areb kuu God YeWeng aombedyedme wongkoon, “Eb kuu ongmebdaaneambibkin yemoondan yi ambe kerewen.”andoon. Abrahambed anam andoon ye Godye indob ari kuu Abraham kuu nuwambe.Kuye God kuu dukniwendan nen dembewadkeri kondimaan. Komo komo kuyiibma angkimbirindo yeman kuu Godbed


kwanok andaana kuyiib kerimaan kii.18 Abraham kuu weng kunduk anam id

keri ye kiwaan ma wedmindo kuned anamande meedme doboroon kowe, ye kuu am-bibkin yemoon ye awodki keroon. Godbedye yaa anuk yedmoon, “Eb awoya arikuu kekamune areb keraniib.” andoon kuuibonmo keroon ye yaa. 19 Ye weeb kuu100 yaa keroon kowe ye kuu bobnemoonareb keroon kuu yekaadkeroon, kwaneSera kangkon kiomneen dana wooni yim-inban kumban, ye anam andoon kuu wu-udnindo. 20 Ye kuu God ye weng kun-duk dowad anam andoon kuu ye yaadoombere winindo, kuyaa kuu kirokkarokkamindo. Ye anam andi kuu aromneneGod yaa nambiri konoon. 21 Kwane, yem-bed kangdommo meenoon kuu God kuuye weng kunduk yedme kowoon kuyaakuukwane ambangkaneen, aromkonoyim-inmo kowe. 22 Kekwanekob keyiib keeye yaa kuu Godbed yorokmo ande kinekowoon. 23 “Ye yaa kuu yorokmo andekine kowoon.” andi yewengwongkoonkuuyekirimo ye dowadmomban, 24 kangkonnub dowadiib. Nub kane kane nub Yari-man Yesu bobnoon yirimbed nen dembewadkeri konoon ye God yaa anam andanu-ubdan kuyaa kuu, Godbed yorokmo andekingke nongkobaneen. 25 Yesu kuu nubambarakmi dowadbed bobni yaa konekore,nub yaa yorokmo kerundi dowadbed yekuu bobni yirimbed angkon nen dembewadkeri konoon.

5Yorokmo Kerundi Ye Idiib Irimaan

1 Kwane kowe, nub kuu anam andiyaambed bendune yorokmo kerundoonkowe, nub kuu nub Yariman Yesu Keresuyaambed God yaa yewenuwiib keruwen.2 Yesu ye kuyaambed nub kuu anam an-duwen kumbed kabamoon kondoon yemimyob dowaken kee kandi ye ambongkonandekorub, kwane kibikee kuyaombedawine doruub. Kwane, nub kuu God yenambirimbon aom awunanuub ande arud-konoyiib kubuub kii. 3 Kwane kumbed-momban, durud yewed ye dabab kandedoruubyedowadkubuubkii, amboromkuunubkaad durud yewed ye id irimaan kuukangdommo doberembiri, 4 kwane kang-dommo doberembiri ye id irimaan kuu

komboon kaamoboone yorokmo dobiri,kwane komboon kaamoboone yorokmodobiri ye id irimaan kuu niindem aomGodbed anam kwananeen ande meedmikowe. 5Kwane, niindem aom Godbed anamkwananeen ande meedmi ye inamen kuunub yaa odkenewiib kondimokban, am-borom kuu Godbed nub yaa kondoon yeKingkin Karadmo yaambed nub niindemaom kuu ye mimyob dowaken onduknoonkowe.

6 Kedi, nub kuu nubka aromkonoyiib-ban aron kuu Godbed aron kowoon yaayimin kereenyaambed, Keresu kuuGodyaaangkurom korokbenuwendan nub dowadbobnoon. 7Yorokmoman ye dowad bobnikuu yobdood kai kowe, nimakarub kwan-imokban, nimakarub mimimmo. Kwane,anam kerandameen kuu karub maambedye niindem aom arudne karub amun keyedowad bobnaniin andaneen, nimakarubmimimkuu. 8KumbanGod yeka yemimyobdowaken nub yaa keendaan ande korok-boon kuu kei, nub kuu kwane ambarakmedoruubkob, Godbed Kinoona MonoonmanKeresumbed nub dowad kuu bobnoon.

9Ye bobnoon kuye umkan kumbed nubkuu Godbed ben yorokmo kerundoon.Kwanoon kumbed inamen arimbed yemankuu Yesu yaambed God ye norin arud kuunub ben burudandaneen kii! 10 Kwane,nub kuu God ye bondan kuye aron kuyaakuu, ye Mingki bobnoon yaambed nubkuu God yaa kunum keruwen kowe,inamen arimbed yeman kuu ye wadkeriyaambed nub kuu bobni yaa burudandebindaneen kii. 11 Kuu kumbedmomban,nub kangkon nub Yariman Yesu Keresuyaambed God yaa kubi darewoob keruwen.Yesu yaambed God yaa kunum keri kuukanduwen kii.

Adam Yoom Keresu Yoom12Kwana kowe, kuu kwamune kei, karub

mimo yaambed okad korem aom am-barakmi aomdoroon. Kwane ambarakmiyaambed bobni monoon. Kwanoon kowe,bobni kuu nimakarub korem yaa deren-daroon, amborom kuu yi korem ambarak-miwen kowe. 13 Kedi, ambarakmi kuuyedin okad kemaom kee awudoroonkobamaanbed Godbed amob kuu Moses yaakonoon kumban, amob minindo yaron kuunimakarub kuu kuye amob domabangki


ye kerekmen yaambed doriib kuu Godkuu wedmendandoon, kuye dowad dababkondindo. 14 Kwanoon kumban, Adamdoboroonbed mene mene Moses doboroonyaa kuu nimakarub korem ambarakmi-maib kowe duknimaib. Adam kuu God yekwane andi ye weng domabangkoon kum-ban, kwamune kamindodan yi kangkonambarakmiwen kumbed dukniwen. Adamkuu amaan mananeenman areb keroon,komo kamoon ye id iroon kuu nimakarubkorem yaa derendaroon kowe.

15 Kumban God ye munob kondi yemankuu Adam ye ambarakmi arebban, kimyen.Kedi, karub mimo ye ambarakmi yaambedyemoon dukniwen kumban, inamenarimbed yeman kuu Godbed kabamoonkondoon ye mimyob dowakeniib karubmimo ye kabamoon kondoon ye mimyobdowaken yaambed ye munob koniyemaniib kuu yemoon yaa derendaroon,kuye karub kuu Yesu Keresu kii. 16KumbanGod ye munob kondi yeman kuu karubmimo ye ambarakmi ye id iroon arebban.Kedi, mimo ambarakmoon kuye yomankuu Godbed wengyunde dabab konoon,kumban yemoonmo ambarakmenabiwenkuye yoman kuu God ye munob kondiyeman kuu mene yemoon ben yorokmokerundoon. 17Kwane, karub mimo yembedambarakmoon kumbed kuyaron ari kuubobnimbed nimakarub korem oonoon.Kumban inamen arimbed yeman kuuGodbed yewudmo kabamoon kondoonye mimyob dowakeniib yorokmo kerundimunob kondooniib biwendan kuu karubmimo yaambed wad doberenib ye yoomoonendaniib, kuye karub kuu Yesu Keresukii.

18 Kwana kowe, karub mimombedmimo ambarakmoon kuye id iroonkuu, nimakarub korem yaa wengyundedabab kondi. Kwamune areb kuu karubmimombed mimo yorokmo ambangkoonkuye id iroon kuu, nimakarub korem yaawadkeri kondi ye yorokmo kerundi. 19Kedi,karubmimoGodyewengwengamberedan-doon kumbed nimakarub yemoon kuuben ambarakmidan kerundoon. Kowekwamune areb kuu karub mimo God yewengwengambere awine kandoonkumbednimakarub yemoon kuu ben yorokmokerundaneen kii.

20Amob kuu Godbed Moses yaa konoonkuu nimakarub wabkad kere yi ambarakmikuu yemoon keri yeman. Kumbanambarakmi kuu yemoon keroon kuu,God ye kabamoon kondoon ye mimyobdowaken kuu darewoob kere kuyaaburudande arimbed keroon. 21 Kwanoonkumbed ambarakmi kuu bobni yaambedoonoon kwamune areb kuu, Godbedkabamoon kondoon ye mimyob dowakenkuu yorokmo dobiri yaambed oonaneen,nub Yariman Yesu Keresu yaambedwadkeri aron korem yeman kondi dowad.

6Keresu Dowad Wad Doberem

1 Kwani kowe, komo yedmanuub? Nubkuu kwane ambarakmembaranuubkobkabamoon kondoon ye mimyob dowakenkeendembiri kuu kwane kaine dare-woob kerembaraneenoo? 2 Dowan kii!Ambarakmi yaa nub kuu bobnemoonareb keruwen kowe, komarewa kerekuye kerekmen yaambed dobaranuub?Dowan! 3 Kuned, yiiwa nuwa nub koremkuu Yesu Keresu yaa anam anduwenkumbed baptais keruwen kuu Yesumbedbobnoon kwane nub kangkon ibmodaboknuwen kuu yiibkaadkerindokowoo?4 Kwani kowe, nub baptais keruwen kuuye yoom mangkemoon areb keruwen.Kwamune kumbed Keresu kuu ye Awodkiye nambiri yaromkonombed bobnoon yirinen demboon kwamune areb, nub kangkonkuyaambed wadkeri yeeb ye kerekmenyaambed doberem.

5 Kedi, nub kuu yembed bobnoon kwa-mune areb ibmo daboknuwen kowe, anamkuu nub kangkon ye kuu nen demboonkwamune areb ibmo daboknuwen. 6Kowe,nubkaadkeruwen kurin ye kad dowakenkuu Yesu at ming ari bobnoon kumbedkuyiib bobnoon. Kwanoon kuyiib kuu am-barakmimbed kamime ye inamen kuu kanangka korari yeman, kukuu ambarakmiye dabderem aom dobaraib andi yeman.7Amboromkuu karub kane ye kuu bobnoonkuu ambarakmi ye aromkonombed ye aw-inoon kuu dudbere obonmo keroon.

8 Kwane, nub kuu Keresu yoom ibmobobnuwen kowe, nub anam anduwen kuunub kuu ye yoom dobaranuub. 9Amboromkuu nubkaad Yesu kuu bobnoon yirimbed


nen demboon kuu ikakman ye kuuma bob-naanban, kwane, bobnimbed ye yaa yari-man keraanban kowe. 10Ye kuu bobnoonkuu ambarakmi yaa mimo bobnoon, aronkorem dowad, kumban ye wad doreen kuuGod yaa nambiri koni dowadbed doreen.11 Kwamune areb kuu yiib kuu yedmime,“Ambarakmi yaa bobnemoon areb kerenubYesu Keresu yaambed God yaa nambirikoni dowadbed doberem.” ande meenime.

12 Kwane kowe, yiib id kuu dukni ye-man kowe, korondaiwe yiib id kuu am-barakmimbed oonendaana arewa ye ina-men dowaken yaa wengambere awinaib.13Kwane, yiib yona dingkia awene kuu in-amen arewa ambangki yeman kere am-barakmi yaa konaib. Yiib kuu bobni yekerekmen angka ben angkane wadkeri yekerekmen yaa nongkoboon kowe, yiibkayiibmeren God yaa konenib, yiib yonadingkia awene kuu ben inamen yorokmoambangki yeman kere ye yaa konime.14 Kekamune keraniib kumbed ambarakmikuu yiib yaa yariman keraanban, amboromkuu yiib kuu Moses ye amob ye dabderemaomban, yiib kuu God ye kabamoon kon-doon ye mimyob dowaken ye dabderemaombed doriib kowe.

Inamen Yorokmo Awinime15 Kowe komarewa? Nub kuu Moses

ye amob ye dabderem aomban, God yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenye dabderem aombed doruub kowe nubambarakmi kuu are nonondandaneenkowe, ambarakmem andanuuwoo? Dowankii! 16 Yiib kuu karub kane ye dabderemyiri dobere no deme awinembiridankere ye wengmo wengambere awinidowad yiibka konaniib kuu, ye wengmowengambere awinimaib kumbed ye kuuyiib korok keraneene ye dabderem yiridobere no deme awinembiridan keraniibkuu yiibkaadkerindokowoo? Yiib kuuambarakmi ye dabderem yiri dobereambarakmi ye dememo awinembiridankeraniib kuyiib kuu nenwene bobni arinongkobaneen. Kwane, yiib kuu God yeweng wengambere awini ye dabderem yiridobere no deme awinembiridan keraniibkuyiib kuu nenwene yorokmo kerundi arinongkobaneen. 17 Kurin anuk kuu yiibkuu ambarakmi ye dabderem yiri dobere

ambarakmi ye deme awinembiridankeriwen kumban, kuyaa korondenib yiibinamen koremiibbed yiib oonime andoonye kedmengkandi ye kerekmen yaambedwengambere awinimaib kowe, God yaa esoandaan. 18 Kwane, yiib kuu ambarakmiyaa ben obonmo kerundoone, inamenyorokmo ye dabderem yiri dobere inamenyorokmo ye dememo awinembiridankeriwen.

19Keyewengwongkaan kee nimakarub yidobiri kerekmen yaambed kuruwak wengwongkaan, amboromkuuyiib kuu yiib id yekerekmen yaambed yiibka inamen kandekaadkeri kuu wuudnoon kowe. Kurin anukkuu yiib kuu yiib yona dingkia awenekuu nenem kami ye dabderem yiri doberekuye dememo awinembiri yeman kerenib,ambarakmiyiib darewoob kere weneen yeinamen arewayiib yaa kondimaib. Kwa-mune areb kuu kibikee yiib yona dingkiaawene kuu inamen yorokmo ye dabderemyiri dobere kuye dememo awinembiridankerime, karadmo keri dowad. 20 Yiibkuu anukbed ambarakmi ye dabderem yiridobere kuye dememo awinembiridan keri-wen kuu, inamen yorokmo kuu yiib yaama oonindo. 21Yiib kuu inamen keyiib keekurin anuk ambangkiwen kumban, kibikeekuyaa karak bobniwen kuu yiib yaa kak-man komo kandiwen? Keye inamen ye idirimaan kuu bobni kii! 22Kumban kibikeeyiib kuu ambarakmi yaambed dudbere benobonmo kerundoone God ye deme no aw-inembiridan keriwen kowe, karadmo keri-wen. Kwane, kuye id irimaan kuu wadkeriaron korem. 23Kedi, ambarakmi ye deme yekakman kuu bobni, kumban God ye munobkondi yeman kuuwadkeri aron korem, nubYariman Yesu Keresu yaambed.

7Awani Kerekmen Yaambed Kuruweng

1Ne kuristen angkodmia, ne kuu Mosesye amob yikaaddan yaa dakmiin kowe,weng ke yedmandamiin kee yiibkaad-keriwen manok andaan. Amobbed kuukarub yaa oonimaan kuu wad dobirimaanye aron yaambedmo. 2 Kuruweng kuukekamune. Wonong yu karub awaneenkuu wad dobirimaan kuu amobbed komokwame andoon kuu yu kuu yinmone ko-rondiyiibban wengambere awine kandimo


kaimaun. Kumban karub bobnimaan kuuyu kuu obonmo, amobbed ye dowad yu kuuma awindimokban. 3 Kwana kowe, karubkuubobnindowaddoreen kumbedwonongkuu wene karub mamaa awananuun kuu,yu kuu nenem kami wonong kereenandaniib. Kumban wonong yu karubbobnoonbed kuu awani amobbed yu kuuma awinendindo kowe, obonmo kereenkowe, wene karub mamaa awananuun kuunenem wonong andaibban.

4 Kwane kowe, ne kuristen angkodmia,yiib kuu Keresu ye id bobnoon kumbedyiiwiib Moses ye amob yaa kuu bobniwen.Kwane, yiib kuu karub mim kuyemanye dowad kerime anded, kuyiib kuubobnoon yirimbed nenkoonoon kuyiibkuye karub ye dowad. Kwane, yiibyoom ne yoom God yaa kuu idiib koweirime anded. 5 Kedi, kurin kuu nub kuuid ye dowakenbed kinban yarimaan.Kukuu nub wabkadbed Moses ye amobyaambed ambarakmi ye dowakenbeddemboon. Kuyiib kumbed nub id aomambangkoon, kowe bobni dowad idirenabuwen. 6Kumban kibikee, kurin anukkomo nub yaa yerengkoon kuyiib kuyaakuu bobnuwen kowe, nub kuu Moses yeamob yaa kuu ben dudbere domondoon.Kukuu kiwaan yeweb God ye Kingkin yekerekmenbed nub kuu ambangke awinimeandi dowad kwanoon, kurin ye kiwaanamob wongkiwen yaambed ambangkeawinime andi dowadban.

Ambarakmiyiib Amowiib7 Kwani kowe, komo ande yedmanuub?

Moses ye amob kuu ambarakmi andanuu-woo? Dowan kii! Anam kuu ambarakmi yedeme kuu amobbed korokbimaan kumbedambarakmi kuu wedme nekaadkerimain.Kwane, amob kuyaom kuu “Yena yi yirib-man yaa dowaken keraib.” ande yed-mindo karen, kuye inamen arewa ongmenekaadkerindo karen. 8 Kumban am-barakmimbed keye amob yaambed ne kuudenekmen awinewoon kuu yena yi yirib-man yaa dowaken keri ye inamen maamaa korem ben bangkawoon. Amboromkuu amob ye kerekmen angkara keroonkaren, ambarakmi kuu ambangkindebankaren. 9 Anuk yiri kuu ne kuu Mosesye amob ye kerekmen angkarambed waddobaraan, kumban Moses ye amob weng

neyiib yaa monoon kuu, ambarakmi kuuyaro dore wadkere ne niindem aom dem-boone 10 kingkin kerekmen yaa kuu bob-naan. Wedmaan kuu Moses ye amobweng kee wadkeri kondi dowad monokandi yeman kumban, anam kuu bobni kan-monoon. 11Amborom kuu ambarakmimbedMoses ye amob weng yaambed denekmenwedmewekore, birowoon. Kowe Moses yeamob weng yaambed ambarakmimbed nekuu neene bob kowoon.

12 Kowe, Moses ye amob yeka yekanmokuu karadmo, angkon Godbed kwamimeandi ye weng kuu karadmo, kuu yorokmo,angkon amun kai. 13 Kwani kowe, barangamun yeman kee, ne neene bob kowi ye-man keroon dee? Dowan kii! Kuned kuuambarakmimbed kuu barang amun yemankeyaambed bobni kanmonoon. Kwanoonkuu “O anam kuu ambarakmi kuu inamenarewa kii!” ande wedmi yeman. Kowe,Godbed kwamime andi ye weng yaambed“Ambarakmi kuu uniwon karakwon kai.”ande wedmi yeman kerok anded.

Amun Kamiyiib Inamen Arewayiib14Nub kuu nubkaad, Moses ye amob kuu

kingkin ye kerekmen yaambed andowoon.Kumban ne kuu id ye dowaken yaambeddoriin, ne kuu ambarakmi ye dabderemyiridobereni ambarakmi ye deme awinembiriye karub keraan. 15 Kedi, komo komoambarakmimain kuu komarewa kii?Nekaadban ii. Nembed amun amunkwama ande ne dowaken kerimain kuu, nekwamune kamimokban, ambarakmimbedkebenewoon kowe. Ma, nembed miindowakenban kuu kwamune kamainande meenimain kuu kuyaa kamimain.16 Nembed dowakenban yaa kamaan kuukembed korokboon kuu ee yimin andaankuu Moses ye amob kuu amunmo. 17Kwanikowe, inamen arewa kuyiib awine kandikuunemimnembedkamimokban, kumbankuyiib kuu ambarakmi ne aom doreenkumbed kamimaan kii. 18 Ne nekaad,amun kuu ne aom kuu ma dorokban,ne id ye aromkono kuyaom kui. Nekuu amun kami ye inamen dowakeniibkumban, ne kuu kwamune kaminban.19 Kedi, nembed komo kamimain kuudowakeniib keraan ye amun kamimban,yii, dowakenban keraan ye miin arewakami kumbed kamembirimain. 20 Kwane,


ne dowakenban kuu kwamune kamainandemeenimain kuu kuyaa kamimain kuu,nembedban ambarakmi ne niindem aomdoreen kumbed ambangkimaan kii.

21 Kwane, akmaan kuu dobiri kiwaankee, amun kami ambangkandamiin kuuinamen arewa kuu ne yaa ibmo doreen.22Amborom kuu ne niindem aom kuu amobGod yaambed monoon kuyaa kuu kubaan,23kumban ne wedmiina ne ida dingkia yonakuyaom kuu amob arewambed awine am-bangkimaan. Kuye amob arewa kumbedne inamen aom kuu yimin kii andimainye amob yaa burudandande nangbimaan.Kukuu ne ida dingkia yona ben ambarak-mimbed awine ambangkimaan ye amob yewii aom kaanimaan. 24Ne kuu miin kubiyi-ibbanman anam kii! Kanembed id kembedbobni yaa ne nenweneen kee burudandeobon kawaneen? 25 Godbed kuda. KoweGod yaa eso andaan kii, nub Yariman YesuKeresu yaambed!

Kwani kowe, kibikee neka ne inamenaom kuu God ye amob ye dabderem yiridobere ye deme awinembiri ye karubkereni, ne id ye dowaken aom kuu am-barakmi ye dabderem yiri dobere ye demeawinembiri ye karub keraan.

8Kingkin Karadmo Aombed Wad Dobiri

1 Kwani kowe, yiib kuu kibikee YesuKeresu yaambed doriib kuu wengyundiye dabab ma kandaibban. 2 Amboromkuu Yesu Keresu yaambed aron koremye wadkeri kondi ye Kingkin ye amobbedambarakmiyiib bobniyiibbed nub oonendiyaa kuu yiib ben obon kerundoon kowe.3 Kwane, id ye dowakenbed Moses yeamob kuu kankubunoone wuud kere am-bangkindeban keroon kumban, Godbedambangke yimin keroon. Godbed ye Dananenkowoone ambarakmidan areb kere nubambarakmi are nub biddi dowad bobnoonkowe, id ye dowaken ye ambarakmi yaakuuwengyunde dabab konoon. 4Kwanokednub kuu yorokmo kerunde God ye amobkumundinmo ye kerekmen yaambed yim-inmo kerundok, id ye dowaken yaambed-ban Kingkin ye kerekmen yaambed doru-ubdan kumbed.

5Kedi, kane kane yi kuu id ye dowaken yekerekmen yaambed doriib kuu, yi inamenkorem kuu kuye dowaken yaa angkeen.Kumban kane kane yi kuu Kingkin yekerekmen yaambed doriib kuu, yi ina-men korem kuu Kingkin ye dowaken yaaangkeen. 6 Kwane, id ye dowaken ye in-amen kuu bobni kondi yeman, kumbanKingkinbed kangkadmeen ye inamen kuuaron korem ye wadkeriyiib yewenubmodobiriyiib bangkandi yeman. 7 Amboromkuu id ye dowaken ye inamen kuu Godyaa bon keroon kowe, God ye amob yedabderem yiri dobirimokban, kwaninde-ban kii. 8 Karub kane kane yi kuu id yedowaken yaambed doriib kuu God yaa kubidowaken konindeban.

9Kumban yiib kuyiib kuu id ye dowakenyaambed dorokban, kuyiib kuu Kingkin yedowaken yaambed doriib, God ye Kingk-inbed yiib aom doreen kowe. Kumban,kane ye kuu Keresu ye Kingkiniib ye aomdorokban kuu ye kuu Keresu yemanban.10 Kwane, Keresu yiib aom doreen kuuanamkeraneen kuu, yiib id kuu ambarakmidowadbed bobnoon kuned, yiib kingkinkuu yorokmo keri dowadbed wad doriib.11Kwane, Yesu bobnoon yirimbed nen dem-boonman ye Kingkin kuu yiib niindem aomdoreen kuu anamkeraneen kuu, yiib id kuuduknaniib kowe, Godbed ye Kingkin yiibniindem aom doreen kumbed yiib id kuyaakuu wadkeri konaneen.

12 Kuyiib kowe, angkodmia, nub kuudungkumiib, kumban dungkum kuu id yedowaken ye kerekmen yaambed dobiri ye-manban. 13 Amborom kuu yiib kuu idye dowaken ye kerekmen yaambed do-baraniib kuu yiib bobnaniib kowe. Kum-ban yiib kuu Kingkin Karadmo yaambedid ye dowaken ye abdon kami kuu ayebob kowimamaniib kuu yiib kuu wad do-baraniib. 14 Amborom kuu kane kaneGod ye Kingkinbed kinbaana doriib kuuGod ye meed kii. 15 Yiibbed KingkinKaradmo kuu nendiwen kuu yiib ben yenayi dabderem yiri dobere no deme aw-inembiri ye karub ongme unimbed oo-nendi dowadban, kukuu yiib kuu God yemeed keri dowad Kingkin Karadmo kuunendiwen. Kwanikob nub kuu God yaa

* 8:15: Kukuu Aram wengbed Abba ande wongkoon.


“Ambe,* Ambe” ande baandimaub, KingkinKaradmo yaambed. 16 Kingkin Karadmoyekareb mene nub kingkin yaa inekorednub kuu God ye dana meed kii ande yedmi-maan. 17Nub kuu ye meed keruwen kowe,ye dana ye yumbon ongmoon kuu nub yaakondoon, Keresu ye yumbon ibmo. Kum-ban Keresumbed durud yewed kandoonkwamune nuwiib kandanuub kumbed, yenambiri aom kuu nuwiib nekwanuub.

Nambiri Amaan Ari18 Kibireb durud yewed kanduub kuu

barang embeng, kukuu nambiri nubaom amaan ari ben korokbendandameenkuyaa kuu kumun kinindeban andemeenaan. 19 Ongmenaboon ye kumkamkorem kumbed Godbed ye dana meed benkorokbok ande nindorokiibbed meedmedoriib. 20 Kwane, ongmenaboon yekumkam korem kuu yi anam id keriye kiwaan ma wedmindo, kuu yika yidowakenbedban, God ye dowaken kwanokandoon yaambed kwaniwen. Godbed wengongmoone kwamunaneen andiwen kuu,21 yi deende weniib yaa kuu Godbed nenobon kerundekore, God ye dana meed yiobonmo dobiri nambiriyiib kuyaom kuuben nongkobaneen.

22 Nub nubkaadkeruwen ongmenaboonye kumkam korem kuu dana wooni yeyewed areb wareki kame wonwonberiibkuu andowoon yirimbed mene kibikee kuukwane kamiib. 23 Kwane, yimbedmombannub kane kane Godbed amaan munobmobangkandi yeman ibduruk kondoon yeKingkin kanduwen kwangkon nub niin-dem aombed wareki kamuub. Kwanuubkuu nub kuu ben ye dana meed keroknindorokiibbed ande meedmuub, nub idamonombe yeeb ongmendok andi kui.24 Amborom kuu kwananeen ande meed-muwen kumbed Godbed nub kuu bobniyaa ben burudande bindoon kowe. Kum-ban karub kane ye kuu Godbed kwana-neen ande meedmoon kumbed wedmekandoon kuu, ye kuu awine kandoon kowekukuu Godbed kwananeen andi yemanbankii. Kanembed awine kandoon yeman yedowad Godbed kwananeen ande meedma-neen? Dowan! 25Kumban nub kuu mogeedawine kandindo yeman ye dowad Godbedkwananeen ande meedmanuub kuu yod-birimban emamombed meedmuub kii.

26 Kwamune areb kuu Kingkin Karadmokuu nub aromkonoyiibban yaa kuuyembed awandimaan. Komo dowadbedkurikuri keranuub kuu nub koron, kumbanKingkin Karadmombed yeka nub dababkandaib andi dowad aningko wengbeddakme dorinban kukui andinban kumbedwarekane God yaa komkimaan. 27 Kwane,nub niindem aom onme andangkimaan yekarub, ye kuu Kingkin Karadmo ye inamenmeeni kuu yekaad, amborom kuu KingkinKaradmombed God ye karadmodan yidabab kandaib andi dowad God ye inamendowaken yaambed God yaa komkimaan.

God Yaambed Kumkam Korem Yaa Buru-danduwen

28 Kwane, nub nubkaad kumkam ko-rem yaambed kuu Godbed amun amunkerundi dowad ambangkimaan, kane kaneGod yaa mimyob dowaken keeniwendanyaa. Kukuu ye inamen dowaken yekerekmen yaambed baandoondan yaa kui.29 Komoyiibkob, Godbed kurin yirimbedkinoondan nub kuu yembed ye Mingkiareb keri dowad ben andokbe wuroon.Kwanoon kumbed ye Mingki kuu damanayemoon yi ambang kerok anded. 30Kwane,ben andokbe wuroondan kuu ye kangkonyi yaa baandoon. Kwane, yembed baan-doondan kuu ye kangkon ben ye arinamboarimbed yorokmo kerundoon. Kwane,yembed yorokmo kerundoondan kuu yekangkon yi yaa nambiri kondoon.

31Kwane kowe, keyaa keyiib kee nub kuukomombed inande yedmanuub? God kuunub kerekmen yaa doreen kowe, kanem-bed nub yaa manmo kere burudande do-raneen? Dowan. 32 God kuu ye Mingkianam kuu yeka ma awine amuknindo, ayekowidan yi dingki ari nenkowoon, nubkorem bobni yaa burudande bindi dowad.Kwanikob, kuye God kuu Yesu nub yaakondoonkumbed ari kuu, nubye kerekmendobiri dowad kangkon kumkam koremmunobmo kondaneenoo? Anamaa, kwana-neenaa. 33Kanembed dabab weng Godbedkinoondan ari kanmananeen? Dowan, Godkuu yi yaa ye arinambo arimbed yorokmokerundi ye karub kowe. 34 Kanembedwengyundi ye dabab Godbed kinoondanyaa kondaneen? Dowan, Yesu Keresukuu ye kuu bobnoon kumbed ari kuu, ye


kuu bobnoon yirimbed nenkoonoone wad-keroon ye karub, ye kuu God ye wiwi angkadorene nub dabab kandaib andi dowad Godyaa dakmimaan. 35 Kanembed Keresu yemimyob dowaken yaa kuu nub benduneandokbaneen? Dababbed dee, yobdoo-dbed dee, yenbande durud kondimbed dee,mungimbed dee, yiribmaniibbanbed dee,arud ye barangbed dee, aye kowidanbeddee? Dowan kii! 36Nub kuu God Ye Wengaombed wongkoon keyareb kei,“God, eb dowadbed nub kuu bobni ye arud

aom aron korem kirimonimaub,nub kuu sibi yenbandimaib aom winimaib

areb kamendimaib.” andoon.37 Kumban, kumkam korem kuyaa kuu

nub yaa mimyob dowaken keendimaan yekarub yaambed nub kuu korem burudandearimo doruwen. 38 Kedi, ne kuu inamenongme kangdommo awinaan kuu, bobn-imbed o wadkerimbed o engyusbed o awadarewa arewadanbed o kibik yemanbed oamaan ari yemanbed o 39 ambab ari ye-manbed o ambab yiri yemanbed o kumkamongmenaboon ye barang maambed kuuGod ye mimyob dowaken nub YarimanYesu Keresu aom angkeen yaa kuu nub maben andokbaanban.

9God Ye Kini

1 Ne kuu dudainban, Kingkin Karad-mombed ne inamen meeni ye kiwaan yaabaamone yedmewoone, Keresu yaambedanam ke yedmaan kei. 2 Ne kuu ku-biyiibban darewoowiib kirod womonin-ban ye durudiib ne niindem aom kan-daan. 3-4 Nangkodmia, kubiyiibban ker-aan amborom kuu ne weng mimodan,Israeldan kui, yi yemoon kuu amonom-bindo. Meenaan kuu amun kuu Godbedne yaa ambemonewe ne Yesu ye kerek-men yaa doriin kuu burudankare domowa-neen kumbed yi amonombaniib manokande meendobaan. Kedi, yi kuu benduneGod ye dana meed kerundi ye yumbonkuu yiman, kwane God ye nambiri kuuyiman, kwane Abraham awene yoom amobweng ongmenaboon kuu yiman, kwaneamob angko angkoyiib angkon yenayiibkondoon kuu yiman, kwane kurikuri boy-ambib darewoob ye kurikuri kerekmen kuuyiman, kwane weng kunduk kuu yiman

kii. 5 Kwane awo awoya Abraham awenekuu yikanmo, kwane karub ye kerekmenyaambed Godbed Kinoona MonoonmanKeresu kuu yikanmo kii. Ye kuu koremburudande arimbed ye God, aron koremkorembed yaningko kankoonem! Anamkwanok.

6Kumban yi kuu Yesu yaa anam andindokuu God ye weng kuu komboroon andiyemanban. Kedi, kingkin ye kerekmenyaambed Israeldan keriwendan kuu karubye kerekmen yaambed Israel ye awo awoyaari yaambedmomban. 7 Kwane, karub yekerekmen yaambed Abraham ye awo ay-owa ari kuu yi koremban yenamo kuukingkin ye kerekmen yaambedAbrahamyedana meed keriwen. Anam kuu kei, GodYeWeng aombed yedmewongkoon, “Aisekye yobbed kuned kuu eb ayowa ebmankeraneen kii.” andoon. 8Weng angkara kuukei. Dian angka karubbed dana wanabiibkumbed yi kuu God ye dana meed keroonkii andengkokban, weng kunduk yaambeddana wanabiib kumbed ye dana meedkeroon kii andengkandeen. 9Kowe, wengkunduk kekamune ande wongkoon kei,“Aron kinoon kuyaa ne ikakman mananiinkuu Sera karub dana kuu nendanuun.” an-doon.

10Kumbedmomban, Rebeka yu meed kuukarub dana ayoob dabak yi awodki kuumimo, nub awo Aisek kui. 11-12 Kunedyi woonindombed God yeka ye inamen-mombed kwanok dowad dana mimo kineyu yaa yedmendoon, “Ayi kuu ningki yekubun yiri ye deme awini ye karub kera-neen.” andoon. Kwanandoon yaron kuudana ayoob kuu amun o arewama kamindokowe, Godbed dana mimo kinoon kuuyekareb baandoon yaambed, yi komo am-bangkiwen yaambedban. 13 God Ye Wengaombed yedme wongkoon kuu kekamunekeroon kei, “Yekob kuu mimyob dowakenkeendaan kumban Isau kuu odkeneb dare-woob kere akmendandaan.” andoon.

14 Ningki Yekob yoom ayi Isau yoom yidowad Godbed kwanandoon kowe, nubkuu komo andanuub, “God ye inamen kuuyorokmomban.” andanuuwoo? Dowan kii!15Kedi, Moses yaa kekamune yedmenoon,“Ne mimyob keende kakman are nonon-

dandi kuu kane ye yaa keendaankuyaa kumbedmo,


kwane nemimyob keendi kuu kane yeyaa keendaan kuyaa kumbedmo.”andoon.

16 Kwani kowe, Godbed nimakarubkini kuu karub ye inamen awine kandiyaambed o karub ye kami yaambedangkumonimban, God yeka ye mimyobkeende kakman are nonondandi yaambedkii. 17Kedi, God Ye Weng Karadmo aombedking Fero yaa kekamune yedmewongkoon,“Nembed nen ari kowaan ye dowad kuukei, eb yaambed ne aromkono ben korokbidowadiib, ne aningko kuu ben okad yiminyimin korem yaa ben dakmi dowad kii.”andoon. 18 Kwanikob, God kuu kane yaamimyob keende kakman are nonondandikuu dowakeniib kerunaneen kuyaamokwananeen, kwane kane ye niindem aomkuu kamkono kerok andi kuu dowakeniibkerunaneen kuyaamo kwananeen.

19 Yiib kuyaom kuu karub maambed neyaa yedmewaneen, “Karub kuu God yemeeni dowaken ongmoon kuyaa kuu mawune kankorarindeban kowe, komandeGod kuu nub yaa kuu ambarakmiwenkii ande kadwondimaan?” andaneen.20 Kumban eb kuu kanekob God ye wengbidkone inande dakmaneeb? Yimin-banoo! Eb kuu Godbed ongme kowoonkumbed ye yaa yedmaneeb, “Komandekekamune ongmewewen kee?” andaneebkuu yiminoo? Dowan. 21 Meneki aweneokad nunungbed ongmi ye karub kuu yedowaken yaambedokadnunungkumundinmimo agoon kumbed yena kuu orokbondarewoob aronki arimo dini yeman, yenakuu iriwamub be nongkobe be kiranmiyeman ongmenabaneen kuu yimin kuda.

22 Ma, Godbed ye arud darewoob am-barakmidan yaayiib ye aromkonoyiib ko-rokbandameen kumban, arud darewoobkerundoondan monmari dowad nekwoonkuyaa kuu yodbirimban ema darewoobbedmeedme doreen kii. 23 Ma, kwanoon kuuye nambiri ye amun amun yemoon kuumimyob keende kakman are nonondandi-dan yaa kaadkerime ande korokbi dowadkii. Yi kuu nambiri kandi dowad kur-inbednekwoonye karuwanimaya. 24Kukuunub kii, yembed baande kinoondan, Yuu-dan yaambedmomban ambibkin koremdanyaambed kwangkon baande kinoon kui.

25 God Ye Weng buk Hosea aombed keka-mune yedme wongkoon,“Ne karuwa nimaya andindodan, Yuudan-

ban kui, yi kuu nembed ne karuwanimaya ande baandaniin,

kwane ne mimyob dowaken keendindo yewonong kuu nembed ne mimyobdowaken keendaan ye wonongande baandaniin.”

26 “Kwane, ‘Yiib kuu ne karuwa nimayam-ban.’ ande yedmoon ye yumbonarimbed

yi kuu ‘Wad doreen ye God ye dana meed.’ande yedmaneen.”

27 Aisaiyambed Israeldan yi dowadbaande yedmoon,“Israeldan kuu miin yemoon kere karamok

kebed yaa kubuk mimim be kim-ingki areb keraniib kumban,

yi korembanmimimmo kuu bobni yaaburudande bindaneen.

28 Amborom kuu Yarimanbed okad yiminyimin korem yaa wene

yi ambarakmi yaa kirodmowengyundi ye dabab kondeyenbande dowan keraneen kowe.”andoon.

29 Aisaiyambed anukbed Israeldan yidowad yedmoon kekamune,“Aromkonomo Ye Yarimanbed nub yen-

bandi yaa korondindo karen,Sodomiib Gomorayiib areb keruwen

karen.” andoon.

Komande Israeldan Anam Andindo?30 Kowe, nub kuu komo andanuub? Ke

andanuub kei. Yuudanban kuu nubkanub aromkonombed God yaa yorokmodoberem andindo kumban, yi anamandimbed God ye kerekmen yaa benyorokmo kerundoon. 31 Kumban Yuudankuu nubka nub aromkonombed amowiibawine yorokmo doberem andiwen kum-ban, yorokmo kerindo. 32 Komoyiibkob?Kuyaa kuu yi kuu amob awine yorokmodoberem andiwen kuu yi anam andiyaambedban ambangki yaambed kowe.Yi kuu Yesu yaa anam andindo kowe,yi dowad kiwaan yiri boknandi botkeroon ye karub Yesu kuyaambed yi kuuboknandiwen. 33 God Ye Weng aombedkekamune yedme wongkoon,


“Kedi, Saiyon aom kuu bot areb karubnenkowaan kumbed nimakarub yiboknandimbon keroon.

Kukuu dumnad areb kumbed manmokerimaib.

Kwane, kane kane kuu kuye karub yaaanam andaniib kuu yi anam andikuu idiibmo keraneen.” andoon.

101 Angkodmia, Yuudan yi dowad ne

niindem aom dowaken anamiib God yaakurikuriyiib kuu anam andibka bobni yaaburudande bindok andid. 2 Yi dowad kedakme korokbaan kei, yi kuu nindorokdarewoobbed God yaa doriib kii, kumbanGod yaa kaadkeri ye kerekmen yaambed-ban. 3 Kwane, yi kuu God yaambed benyorokmo kerundi kuu yi koron kumbed,yika yikareb yorokmo inamen ongmekowem ande onmiwen. Kowe, yi kuu yikakankubune God ye yorokmo kerundi yedabderem yiri dobirindo keriwen. 4Kwane,yorokmo keri dowad Moses ye amob awineyimin dowan keri ye karub kuu YesuKeresu kowe, anam andiwendan koremkuu yorokmo kerundoon.

Bobni Yaa Burudande Bindi5Mosesbed amob yaambed yorokmo do-

birime andi ye kiwaan kuu kamune andan-gke yedmoon, “Karub kuu amob ye inamenkee awine ambangkaneen kuu keyaambeddobaraneen.” andoon. 6Kumban anam andiyaambed yorokmo keriwendan kuu kwa-mune yedmimaib, “Eb niindem aombedkekamune dakmaab, ‘Keresu nub bindokande nen yiri kamini dowad Ewen aridaananiin.’ andaab. 7 O kekamune dak-maab, ‘Keresu nub bindok ande dukne dan-gkoro dobirimbon yirimbed ari nen kaminidowad kuyaa kawananiin.’ andaab.” kwaneandimaib. 8Kumban komo andanuub? GodYeWeng ke dakmemkei, “God yeweng kuuambabban yiib dia. Kuye weng dakmaniibkuu yimin, kuye weng yaa meenaniib kuuyimin.” andem. Kukuu anam andi ye wengnubbed kanyare daandimaub. Weng kuukei.

9 Ebka eb mongkodkono daande ka-mune yedmaneeb, “Yesu kuu Yarimankii.” ande eb niindem aombed anamGodbed bobnoon yirimbed nenkoonoon

andaneeb kuu, eb kuu bobni yaa buru-dande nendaneen.10Kedi, yiib niindem aom kumbed anam

andiiwe yorokmo kerundoon, kwane yiibmongkodkono kumbed “Yesu kuu Yarimankii.” ande yedmiiwe bobni yaa burudandebindoon kii. 11 God Ye Weng Karadmoaombed kekamune yedme wongkoon,“Kane kane ye yaa anam andaniib kuukarak bobnaibban, bobni yaa burudandebindaneen kowe.” andoon. 12Kedi, Yuudano Yuudanban ma kimyen keraanban,yi ayoob kuu yi Yariman kuu mimo,ye kuu nimakarub korem yi Yariman,kwane ye kuu kane kane yi kuu ye yaabaandimaibdan korem kuu yiminmoamun kerundimaan. 13 Amborom kuuGod Ye Weng aombed kekamune yedmewongkoon, “Kane kanembed Yarimanyaningko yaa baandaniib kuu yi korem kuubobni yaa burudande bindaneen.” andoon.

14 Kwane, komarewa kere yi kanekane God yaa anam andindo kumbedye yaa baandaniib? Dowan, anamandaniib kumbed ye yaa baandaniib.Kwane, komarewa kere God ye weng mawengambirindo kumbed ye yaa anamandaniib? Dowan, wengambaraniibkumbed anamandaniib. Kwane, komarewakere karub maambed yiyiib yaa weneGod ye weng daandindo kumbed God yeweng wengambaraniib? Dowan, karubmaambed wene daandaneen kumbedwengambaraniib. 15Kwane, komarewa kereyi yaa God ye weng kanwene daandaniib,kukuu yena ben nongkoboone yiyiib yaawiniwen kumbed kii. GodYeWeng aombedyedme wongkoon kwamunemo, “Kanekane weng amun kanminiwen kuu amunyeman kii!” andoon.

16Kumban Yuudan yi koremban yenamoweng amun awine kandiwen. Kedi, Ai-saiyambed kekamune yedmoon, “Yariman,kanembed nub weng kuu ma awine kan-doon? Dowan!” andoon. 17 Kwani kowe,anam andi kuu weng wengambiri yaambedminimaan. Kwane, wengambiri kuu Yesuye weng kanwene daandi yaambed mini-maan.

18Kumban nembed kaamonaan kuu, “Yu-udan keyiib kee wengambirindoyoo?” an-daan. Anam kuu wengambiriwen kuda.


God Ye Weng aombed kekamune yedmewongkoon,“Godbed komo kamenaboon ye weng kan-

yariiwe okad korem yaa weneboon,kuye weng kuu okad yimin yimin yaa

derenkoroon.” andoon.19Nembed ikakman angkon kaamonaan,

“Yuudan kuu weng kee id kandindoyoo?”andaan. Weng ibduruk kee, Godbed Yuu-dan yaa yedmoon, Moses yaambed,“Nembed yiib kuu ongmendaniina, am-

bibkin mimo kerindodan ne yaaanam andaniib kumbed

yiib kuu yi yaa wungkandaniib,yiib kuu ongmendaniina, kaadkere

kandindo ye ambibkindan yemoonne yaa anam andaniib kumbed

yiib kuu yi yaa norin wandaniib kii.”andoon.

20 Weng maa kee, Godbed Aisaiya yaaweng kee konoone arudkonomo yedmoon,“Ne ande onme kereknokbandan kumbed

wedmewiwen,ne ande kaamonindodan kuyaa kuu

mene angkadaraan kii.” andoon.21 Weng maa kee, Godbed Yuudan yi

dowad kekamune yedmoon,“Amkimo kaimbed mene miriknoon kuu

neyiib yaa minime ande dingki yi-raan,

wabkad kere bot korok keriwendanyaa.” andoon.

11Yuudan Yemoonban Kinoon

1 Kwane, nembed kaamonaan. Ye ki-noondan, Yuudan kui, yi kuu Godbedwunekarundoonoo? Dowan kii! Kedi, nekane kuu Israelman, ne awo kuu Abrahamyaambed doraan, kwane ne amyenimbonkuu Benjamin kui. 2 God kuu yembedandowoon yirimbed yekaadkerundoon yekaruwa nimaya kuu ma wunekarundindo.God Ye Weng Karadmo aombed Elaidyaye dowad yedme wongkoon kuu yiibkaadkuda. Elaidyambed Israeldan yaa ambe-mendok andeGod yaa kekamune yedmoon,3“Yariman, yi kumbed eb profesidan yeenenongkobenib eb yaa munob kabdi yemankabdimaib ye bot wuubimbon kuu mon-mariwen kii. Eb yaa anam andiwendankuyaom kuu ne kirimo nembedmo waddoriin kumban, ne kangkon neem ande

kamiib kii.” andoon. 4 Kumban Godbedkomo inande yedmenoon? Kekamune yed-moon, “Ne kuu karub 7,000iib kuruwak godyaningko Baal yaa bumangkindo kuu nekane dowad kuu amukmo ben nongkobaan.”andoon. 5 Kwane areb kuu kibik keyearon aom kuu Yuudan yemoonban kuuGod ye kabamoon kondoon ye mimyobdowakenbed ben kinoon. 6 Kukuu yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenyaambed kowe, yika komo komo ambangkiyaambedban. Yika komo komo ambangkiyaambed kinoon karen, ye kabamoon kon-doon ye mimyob dowaken kuu idiibbankaren.

7 Komo keroon kuu kei. Israeldanbedyorokmo kerundi ye kiwaan yaa nindoroki-ibbed onmembere kerekniwen kuu ak-mindo keriwen, kumban Godbed kinoon-dan kuu kandiwen. Kwane, Israeldan yenakuu yi niindem aom kuu kamkono kerun-doon. 8 Kukuu Yuudan yi dowad God YeWeng aombed wongkoon kekamune,“Godbed yi yaa meenindeban keri ye

kingkin kondene,kerekne id kandindeban ye indowiibwengambere id kandindeban ye

kerendemiib bangkandoon, menekibikei.” andoon.

9Kwane, Dewidbed yedmoon,“Yi animbon kuu kawaadnong areb warab

areb kerok,kukuu yi boknandimbon kere ukum

kondi yeman kerok.10 Yi indob kwangkon kumun keroko

wedme kereknokban kerime,kwane dabab kandiwen kumbed yi

angkurom kuu ben nikboon aronkorem kii.” andoon.

11Ne ikakman kaamonaan. Yuudan bok-nandiwen kuu no kombiri yeman ikakmandembaibbanoo? Dowan, ikakman dem-baniib kii! Kuned, yi kuu ambarakmiwenkumbed bobni yaa burudande bindi ye-man kuu Yuudanban yaa monoon, kukuuYuudanban yi komo kandiwen yaa Yuu-danbed wungkande amonombe anam andiye dowad. 12 Kwane, Yuudan ambarak-miwen kumbed okad yiridan yi dowadamun kerundi miin dareb dareb nekwoon.Kukuu Yuudan Yesu yaa anam andindokowe yi awiniwen yeman kuu yi yaa kanbi-knoon kumbed Yuudanban yi dowad amun


kerundi miin dareb dareb nekwoon. Kum-ban kinoon yeYuudankoremkuu anaman-daniib kuu, amun kerundi yi yaa meneba-neen kuu darewoob arimbed keraneen, Yu-udanban yiman arebban.

13 Kumban, ne kuu Yuudanban yiib yaadaandiin. Ne kuu Yuudanban yi dowadapaso doriin kowe, ne yaambed GodbedYuudanban kuyaom komo ambangkoonye weng kuu Yuudan yaa dakmenmoyaraan. 14 Kwanaan kuu Yuudan yiyena kuu wengambere wungkandekoriweanam andibka Godbed yi kuu bobni yaaburudande bindok andid. 15Kedi, Yuudankuu Yesu yaa wunekaruniwen kumbedYesu ye weng kuu okad yiridan yaa wenebeGod yaa kunum keri yeman kandiwenkowe, Yuudan kuu ye yaa anam andaniibkuu bobni yaa ben nongkobe wadkerikondi yeman kandaniib, kumbedmo.16Kwane, wiit ibduruk wande flawa ongmeGod yaa munob koni yeman konimaibye barad kuu karadmo keraneen kuu,flawa kumundinmo kangkon kuu karadmokii. Kwane, at yumburum kuu karadmokeraneen kuu, kuye at nondong kangkonkuu karadmo kii.

17 Kuruwak weng kei. Mongkobonaombed oonoon ye olif at ye nondong yenakuu ben doomberekore, yiib Yuudanban,yiib kuu dura ye olif at ye nondong, yiibkuu benmongkobon at kadwande yoboonemongkobon at ye nondong kuyoom doriibkumbed yiib kuu kibikee mongkobonat ye yumburum yaambed ambod anekaine doriib. 18 Kowe, mongkobon atye nondong ben doomboroon kuyaakerengkandaib. Kerengkan keribka wengkeyaa meenime. Yiibbed yumburum yirikuu dukmonindo, yumburumbed yiibkuu dukmonendoon kii. 19 Kumban yiibkuu kamune yedmaniiwoo, “Mongkobonat ye nondong kuu ben doomboroonkumbed nub kuu ben at kad wandeyoboon kui.” andaniiwoo? 20 Keyiib keeanam kumban, yi anam andindo kumbedben doomboroon kii, yiib anam andiwenkumbed kuye yumbon kerundoon yiibyaa. Kowe, kerengkanbed kame dobaraib,unimbed kame dobirime. 21 Amboromkuu Godbed keye at ye nondong anam yiambarakmi yaa mimyob kowindo kowe,

yiib ambarakmi yaa kangkon mimyobkowaanban.

22 Kwani kowe, God ye awandiyiib yekamkonombed dobiriyiib kuyaa ongmemeenime. Kombiriwendan yaa kuukamkonomo kerundoon, kumban yiibyaa kuu awandi ye inamen kondoon.Kedi, yiib kuu ye awandi ye inamenaombed doberembaraniib kumbed yiibyaa kwananeen. Kumban, yiib kuukwanaibban keraniib kuu yiib kangkonben daadmaneen kii. 23Kwane, Yuudan kuuanam andiyiibban kuye kiwaan doriib yaakoronde anam andaniib kuu, Godbed yiben ikakman at kad wande yobendaneen,amborom kuu Godbed ben ikakman atkad wande yobendi kuu yimin kowe.24 Yiib kuu Yuudanban yi dobiri arewayaambed benmene Yuudan yaa Godbedamun kerundoon yaa bendaboknoonkumban, ye meeni darewoob kuu Yuudananam andaniib kuu kirodmo yi yaa amunkerundoon yaa ikakman bendaboknaneenkuda!

God Ye Mimyob Keende Kakman AreNonondandi

25Angkodmia, araben Yuudan kamkonoongmendoon kuye weng biknoon kuyaayiib koron keri kuu ne dowakenban. Koweyiib kuu kerengkan keraib andi dowad yiibyaa yedmandamaan ye weng kuu kei. Yu-udan yena yi niindem aom kamkono ong-mendoon kuu Yuudanban kinoon koremGod yaa miniwedned. 26 Kwananeen kuuYuudan korem kuu anam andaniiwe bobniyaa burudande bindaneen. God Ye Wengaombed yedme wongkoon kwamunemo,“Ben burudande obon kerundi ye karub

kuu Saiyon angkambed mananeen,ye kuu Godiibban ande dobiri ye ina-

men kuu Yekob ye awoya yi niin-dem aom angkeen kuu are dowankeraneen.

27 Yi inamen arewa are korari ye wengkuu yi yoom ne yoom amob ong-manuub,

yi ambarakmi are dowan keraniinyaron arimbed.” andoon.

28 God ye weng amun ye kerekmenyaambed Yuudan kuu yiib dowad Godyaa bondan keriwen. Kumban Godbed


kini ye kerekmen yaambed yi kuu Abra-ham awene yi dowad mimyob dowakenkerundoon. 29 Amborom kuu God yemunob kondi yemaniib yembed baandekiniyiib kuu ma andokbe domokbaanbankowe. 30 Anuk yiri kuu yiib kuu Godyaa wabkad keriwendan. Kumban kibi-kee Yuudan wabkad keriwen kumbed yiibkuu God ye mimyob keende kakman arenonondandi kuu kandiwen. 31 Kwamuneareb kuu kibikee Yuudan yi kangkon Godyaa wabkad keriwendan kumban, yiibyaa Godbed mimyob keende kakman arenonondandoon kumbed, yi kuu God yemimyob keende kakman are nonondandikuu kandaniib kii. 32Amborom kuu Godbednimakarub korem kuu wabkad inamendabderem yiri ben nongkoboon, yi koremyaa mimyob keende kakman are nonon-dandi dowadbed.

God Yaningko Kankooni33God yemeeni kangdomiib ye kaadkeriyiib

ye amun amun yemoon kuu dare-woob arimo kii!

Ye wengyundi kuu karubbed ma andan-gkindeban,

kwane ye meeni ye kiwaan kuukarubbed ma onme wedmindebankii!

34 “Kanembed Yariman ye inamen kabakikuu yekaadkeroon?

O kanembed Yariman yaa ongkandi yekarub keroon?”

35 “Kanembed God yaa kumkam maakonoon kumbed,

inewe andi kuu yimin keroon?”36 Kedi, kumkam korem kuu yembed

ongmenaboon, kukuu ye yaambedwonekmoon, kukuu ye aningkokankoonaniib kii.

Ye yaa nambiri kerok, aron koremkorem! Anam kwanok.

12Yiib InamenKoremiibYesuYeYomanWin-

ime1 Kwani kowe, angkodmia, nangkande

yedmaan kuu, Godbed yiib yaa mimyobkeende kakman are nonondandoon kowe,munob koni yeman God yaa konemoonareb yiib ida yona dingkia kuu God yaabangkanibko yembed korok kere oonok,yiib wad doriib kumaombed. Kwane,

yiib kuu karadmo keraniiwe Godbedkubi dowaken kerundaneen. Kukuukwamunembed kurikuri dowad God yedeme yaa kowe ambangke yimin keriyeman. 2 Okad yiri ye inamen yaadaboknenwaib, korondibko Godbed yiibinamen meeni kuu yeweb ongmene benyeka mamaa kerundok. Ke kwamunekerundaneen kumbed andangke wedmeGod ye meeni dowaken kuu amunmoyorokmo ande yedmaniib. Kedi, God yemeeni dowaken kuu amun amuniib kubiyemaniib demkoronmoyiib kui.

3Godbed kabamoon kondoon ye mimyobdowakenkeewoonyaambedyiib koremyaake yedmaan kei. Godbed yiib yaa inamenkondoon kuyaamo dobirime, kuyaa buru-dande nubbedmo ari yimin ande kankoon-aib. Godbed yiib yaa kondoon anam andiye dabab wari ye kerekmen yaambed ina-men yorokmoyiibbed yiibka yiibmeren yaadarobe andangke meenime. 4 Karub kuuye id mimo kumban kurub barad yemoon.Kwane kurub barad yemoon kuu dememaa maa awine kandimaib kwamune arebkuu, 5 nub kuu yemoon kumban Keresuyaambed ye id mimo keruwen, kwanenub kuu neman neman ibonmo keruwen.6 Godbed kabamoon kondoon ye mimyobdowaken nub yaa keendoon ye kerekmenyaambed nub kuu munobmo bangkan-doon ye deme ambangki ye aromkonomaa maa awingkaub. Kane yaa pro-fesi deme munob konoon kuu, ye anamandi ye dabab wari ye kerekmen yaambedkwane profesi weng dakmok. 7 Kane yaadikon dememunob konoon kuu kwane am-bangkok. Kane yaa kedmengkandi dememunob konoon kuu kwane kedmengkan-dok. 8 Kane yaa kuu yena yaa kubeongkandi deme munob konoon kuu kwanekube ongkandok. Kane yaa kuu yenayaa komo dowan keroon awandi dememunob konoon kuu embeng embengbankoowad koowadmo kwane awandok. Kaneyaa kuu korok kere ooni deme munobkonoon kuu ma korondiyiibban kwaneoonok. Kane yaa kuu mimyob keende kak-man are nonondandi deme munob konoonkuu kubi dowakeniibbed kwane kamok.

Mimyob Dowaken Keendi

Romdan 12:9 440 Romdan 13:79 Yiib mimyob dowaken keendi kuu

ma aadikmiyiibban kerok. Arewa kamiye barang yaa kuu miin dowakeniibbankerime, kwane amun kami ye barangyaa kuu amuknime. 10 Ambang onidaman areb ye mimyob dowakenbedmarin marin keenoon keenoon kamime.Yiibka yiibmeren oonimaib kuu burudandeaningko kankoonoon aningko kankoonoonkamime. 11 Yariman Yesu ye demenindorokiibbed ambangkimaib kuyaa kuuma korondaib, yiib inamen korembedno kwane ambangkime. 12 Yiib kuuGodbed kwananeen andemeedmi yaambedkubime. Durud yewed meneboon kuyaakuu yodbirimban emambed doberem-birime. Kurikuri kamimaib kuyaa kuuma korondaib, no kwane kamembirime.13 God ye karuwa nimaya kane kane yianimana yiribmana komo komo dowankeroondan kuyaa yiib kumkam kwanayiibkuu numbirime. Kane kane minibkaangkodmendimamime.

14Yiib yaa durud yewed konde yenban-didan yaa amun kerundime. Yi yaa wengarewambed ambemonde arewa kerundaib,kwane amun kerundime. 15 Kane kanekubibka yiiwiib kubime. Kane kane bobyuudi ameng kamibka yiiwiib yuudi amengkamime. 16 Yena yoom kuu ibonmo aun-gaungbed dobirime. Kerengkan keraib,aningkoyiibbandan yaa daboknem andedowakeniib kerime. Nembedmo meenikangdomman keraan andaab.

17 Karub maambed eb yaa arewakamebdoka, nemaniib inande arewakamenaab. Nimakarub korembed eb kuuamun ambangkeeb kii ande kadwobdaniibye kiwaanbed ongme awine kwaneambangke. 18Eb dobiri yaambed nimakarubkorem yoom yewenubmo dobiriyiib kuuyimin keroonka, kwame kuyaambedangkumone yi yoom yewenubmo dobere.19Angkodmia, angkon neman bon kingkaib,korondibko Godbed kuye bon kuu am-bangkok. Amborom kuu God Ye Wengaombed kekamune yedme wongkoon,“Yarimanbed yedmoon, ‘Arudbed bonkuu neman inendaniin, nembed kakmankondaniin kii.’ ” andoon. 20 Kuned kuuGod Ye Weng aombed kekamune yedme

wongkoon,“Eb bonman kuu mungi keroka, animan

konebko anok.Kwane, okmoombobnoka ok konebko

anok.Kwananeeb kuu amoyidkob ye korok ari

nongkobaneeb.”* andoon kowe,yiib kuu kwamime.

21 Ke korondaiwa kwamunaan kuu are-wambed dorondare dabunaan andid, kum-ban arewa kuu amun kamimbed dorondaredabune.

13Korok Korok Yi Weng Awinimo

1 Nimakarub korem kuu gapman korokkorok yaamo wengambere ambangkime,amborom kuu korok korok deme yearomkono kuu karub maambed awinindo,Godbed ongmoon kumbedmo. Korokkorok deme ye aromkono kuu Godye dowakenbed ongmoon. 2 Kwanakowe, kane kuu korok korok deme yearomkono yaa wunekiranmaneen kuuGodbed ongmoon yaa wunekiranmaneenkii. Kwane kamaneendan kuu yika yimerenwengyundi ye dabab kanmananiib kii.3Kedi, korok korok kuu amun awinimaib-dan yaamban, abdon kamimaibdan yaaambarakmi ye dabab kondi yaa unimeande yedmimaib. Korok yaa uni koremkuu korondandamiiwoo? Kwani kowe,amun amunmo kamime. Kwananiib kuuyembed yiib dowad nimakarub amunandaneen. 4Amborom kuu ye kuu God yedememan yiib yaa amun amun kamendidowad deme awinoon kowe. Kumbanyiib kuu abdon kamaniib kaned kuu yeyaa unime, amborom kuu yembed dababkondi ye aromkono awinoon kuu anamkowe. Ye kuu God ye dememan, kwaneGodbed ye arud konoona ambarakmidanyaa ukum kondimaan. 5Ke kwamunekob,korok korok yi weng kuu wengambereawine kandime, kumbedmo yimin. Ukummenebandameen dee andimomban, yiibniindem aom kuu amunmo angkimborokandi yeman.

6 Kuye inamen kumbed yiib kuu tak odkuu kowimaib, amborom kuu korok ko-rok kuu God ye demedan, kwane yi kuuaron womoniyiibban oonimaib. 7Yiib kuu

* 12:20: “amoyidkob ye korok ari nongkobi” ye weng id angkara kuu karak kondi.


karub korem kane kane yaa dungkumkamiwen kuu ingkandime. Tak od kowiyaron keroonka, tak od kuu kowime. Gap-man fii kowi yaron keroonka, gapmanfii kowime. Yedin kan kiringkono kowiyaron keroonka, kwane kowime. Aningkokankooni yaron keroonka, kwane kowime.

Nub Yariman Yesu Ye Kerekmen YaambedDobirime

8 Yiib kuu mimyob dowaken nemankeendoon keendoon kamime. Kukuu yiibdungkum areb, God yaa ine kowi ye-man. Kuye dungkum kuu angkimbara-neen, dowan keraanban. Kedi, kanem-bed yena yaa mimyob dowaken keendi-maan kumbed Moses ye amob kuu anamid keroon. 9 Keye amob kee, “Nenem ka-maib, kumka kuman ayaib, yid baib, yenayi yiribman nembed kanda ande kamaib.”kuyiib amob yena koremiib kuu bend-abokne korem arimbed dabune yedmoonye amob kukei, “Ebka ebmeren mimyobdowaken kowimaab areb, eb dia doriibdanyaa mimyob dowaken keende.” 10Mimyobkeendimaan ye karub kuu ye dia doriibdanyaa abdon kamendaanban. Kowe, mimyobdowaken keendi kuuMoses ye amob koremyi anam id keri yeman.

11 Kibikee aron kuu yiibkaadkeriwenkowe keyiib kee kamime, yiib unuk dange-moon areb kere amun amun kamindebanyirimbed yaro dembe amun amun kamimeandi yaron kereen kii. Amborom kuu yiiwanuwa bobni yaa burudande bindi yaronkuu nub ibduruk anam anduwen arebban,kuye aron kuu dia doreen kowe. 12Kumunamnoom kuu dowan kere wenuun,awawini kerandamuun kii. Kowe, nub kuuamnoom kumun ye kami kuu ben yangmadkerenub, kwane aronki ye ana nangmi yeyiribman ben deebem. 13 Nub dobiri kuuaronkimbed kabangme dobirimaib arebkerem. Ok arewa ano animan duudkabkiom anengkanao kamaib, ok arewa aneawarak bobnembaraib, nenem kamaib,anon dowomkim yaa doberemoon areb yeinamen kamaib, wengbaraib, wungkandaibkui. 14Kumban Yariman Yesu Keresumbedkan derenime. Kwane, id ye dowakenkuu ma awine kamaib, kuyaa meeni maaongmaib.

14Anam Andi Wuuddaniib Anam Andi Kang-

domdaniib1 Anam andi wuudman kuu yiib ku-

maom nen daboknime, kumban yembedkomo komo meenoon yaa wengbiri yedowadban. 2 Karub maa ye anam andiyaambed animan korem nembed ani kuuyimin andimaan, kumban anam andi wu-udman kuu dingkan yom kuu dudi god yaaani mengkandiwen kowe anainban andi-maan. 3 Animan korem animaibdan kuududi god yaa ani mengkandi ye yom an-imokbandan benkubunaib. Kwane, dudigod yaa ani mengkandi ye yom animok-bandan kuu animan korem animaibdan yaaambarakmiib kii ande meenaib, amboromkuu kwane animaibdan yaa kuu Godbedne karuwa nimaya andoon kowe. 4 Yiibkanekob karub maa ye dememan yaa kuuwengyundandamiib? Kuye karub kuu yekayarimanbed yiminmo doberewen o yimin-ban komberewen andi yeman. Kwane, yekuu yiminmo dobaraneen, amborom kuuYariman Yesumbed yiminmo ongmaneenekwane dobaraneen kowe.

5Karub maambed meenimaan kuu aronmaa maa kuu aron yena yaa burudandeGod yaa kurikuri darewoob keri yemanandimaan. Kwane, karub maambed meen-imaan kuu aron korem kuu ibonmo andi-maan. Kuye karub mimim kuu yika yimeeni inamen aombed yika yi meeni yaakangdom kerime. 6 Aron maa kuu Godyaa kurikuri dowad aron yena yaa buru-dandoon ande meenimaan ye karub kuuYariman Yesu yaningko kankooni dowadkwanimaan. Kwane, dingkan yom ani-mameen ye karub kuu Yariman Yesu yan-ingko kankooni dowad kwanimaan, am-borom kuu God yaa eso ande animameenkowe. Kwane, dingkan yom animok-ban ye karub kuu Yariman Yesu yaningkokankooni dowad anokban kere ye yaa esoandimaan. 7Kedi, nub kumaom kuu karubmim kuu yeka ye dowadmo ma dobaraan-ban. Kwane, nub kumaom kuu karubmim kuu yeka ye dowadmo ma bobnaan-ban. 8 Kowe, wad dobaranuub kuu Yari-man Yesu yaningko kankooni dowad do-baranuub. Kwane, duknanuub kuu Yari-man Yesu yaningko kankooni dowad duk-nanuub. Kwanikob, wad dobaranuub o


bobnanuub kuu nub kuu Yariman Yesu yekaruwa nimaya keruwen.

9 Kuye dowadbed Yesu Keresu kuubobnekore ikakman wadkeroon kowe, yekuu dukniwendaniib wad doriibdaniib yikangkoman keroon. 10 Kumban komandeogoodmo eb kuristen angkodmi yaaambarakmeeb ande meeneeb? Ko-mande ogoodmo eb kuristen angkodmikankubuneeb? Kedi, nub korem kuu Godye wengyundimbon ari dobaranuub kii.11God Ye Weng aombed kekamune yedmewongkoon,“Yarimanbed yedmoon, ‘Nembed doriin

kuu anam keroon kwamune arebkuu,

nimakarub korem kuu mene ne arinamboarimbed bumangkenib,

eb kuu God kii ande yedmewaniib.’ ”andoon.

12 Kwani kowe, nub korem mimim kuuyeka yeka nubbed komo awine kande am-bangkuwen kuu God yaa dakmanuub kii.

13 Kwani kowe, ogoodmo wengyun-danoon wengyundanoon kamuub kuyaakwane koronde deerewandem. Kwane, yiibkuristen angkodmia yi anam andi kiwaanyaa boknandimbon o kiwaan kebeni yemanongmene kowaub ande inamen andangkeongmime. 14Ne kuuYarimanYesu yaambedkaadkere inamen ongme kangdommoawinaan kuu kei. Animan korem ani kuuyimin, animan maa kuu Godiib yaa winiye kiwaan kebeni yemanban. Kumbankanembed kuu animanban Godiib yaawini ye kiwaan kebeni yeman andoka,korondibko yembedmo kwane kamok,amborom kuu ye yaa kuu amob kowe.15 Kwane, yiib animan ananiib kumbedyiib kuristen angkodmi wedmekoreananiin kuu God yaa ambarakmaniinande kubiyiibban keraneen kuu, yiib kuumimyob dowaken yaambed kamokbankeraniib. Yesu Keresumbed ye dowadbobnoon ye kuristen angkodmi kee yiibkomo animaib yaambed yi anam andi kuunen monmaraib. 16 Kwanikob, yiibbedKeresu yaambed okad yiri ye amowamobyaa obonmo kerenib doriib kumbedyiib kuristen angkodmia benkubunaib,benkubunaniib kuu anam andindodanbedyiib kuu inamen arewadan andaniib.17Kedi, God ye oonimbon kuu animan ani o

ok ani keye kerekmen yaambedban. Kukei,Kingkin Karadmo ye aromkono yaambedyorokmo dobiriyiib yewenubmo dobiriyiibkubiyiib kui. 18Amborom kuu keye kiwaanyaambed kane kane Keresu ye deme awinekande ambangkaniib kuu, yi dowadGodbedkubaneene nimakarub yenambed yi kuuamun kii andendaniib kowe.

19 Kwani kowe, kiwaan korem yaambedyena yoom yewenubmo dobiri ye kiwaanongmem. Kwane, kiwaan korem yaambedyiib anamandi darewoob keri dowadmarinmarin ambib areb yenbenmo daanemoonareb kerem. 20 Animan yaa wengbiridowadbed Godbed yi anam andi ongmoonkuu monmaraib. Animan korem ani kuuyimin, animan maa maa kuu Godiib yaawini ye kiwaan ma kebenaanban, kum-ban karub kanembed animanmaa ananeenkumbed ye kuristen angkodmi maa wedmeboknande kombaraneen kuu arewa, ani-man aneen ye karub ye ambarakmi yeman.21 Kwani kowe, yiib kuristen angkodmiwedme boknande kombiri yeman, dingkanyom ani o wain ok ani o komo komo kwa-mune wedme boknande kombiri yemanmaa maa korem kuyaa kuu korondime, in-amen kee amun, inamen maa arebban.

22Kowe, komo inamen kuyaa kuu yiibbedinamen amun ande meene anam andiiweGodbed ee yimin andoon kumban kuristen-dan yenambed awinaubban inamen arewaandimaib kuu, yiibka God ye arinamboarimbed kuye inamen kuu ben amuknime.Karub kanembed God yaameenene inamenamun ande karekmiyiibban kerekore kuyeinamen awinoon kumbed ambarakmaanma andindo kuu Godbed amun kerunoon.23 Kumban karub kanembed ye karekmiyaambed animan ananeen kuu ukum koniyeman keraneen, amborom kuu yembedaniman aneen kuu ye anam andi yaambed-ban kowe. Kwane, inamen korem anamandi yaambedminindo kuu ambarakmi ye-man.

15Yena Yaa Amun Amun Kamime

1 Nub kane kane anam andi yaakangdommo doruub kuu anam andiwuuddan yaa koromone awandem, nubkanubmeren kubi dowad ambangki yeinamenmo awinaub. 2Nub korem kuu nub


dia doriibdan yaa amun amun kamende yianam andi darewoob keri dowadbed kubeawandem. 3Amborom kuu Keresu kuu yekayemeren kubi dowad ambangkindo kowe.Kuyaa kuu yembed God yaa God Ye Wengaombed kekamune yedme wongkoon,“Damangkandi weng yimbed eb yaadamangkabdiwen kuu ne yaa monoon kii.”andoon. 4God Ye Weng Karadmo aombedanukbed wongkanabiwen ye weng koremkuu nub yaa kedmengkandi dowadbedwongkiwen. Kowe, kuye weng yaambedma korondiyiibban kangdommo dobiriyiibGod Ye Weng yaambed kube ongkandiyiibawine kandanuub kumbed Godbed kwana-neen ande meedme dobaranuub.

5 Kwane, yiib kuu Yesu Keresu yeyoman weniib kuu, ma korondiyiibbankangdommo dobiriyiib kube ongkandiyiibbangkandimaan ye Godbed yiib yaayiibkanmo aungaung mimo kere dobiriye inamen kondok. 6 Kuye inamen awinekandaniib kumbed yiib kuu inamen mimomongkodkonomimo kere daboknenib, nubYariman Yesu Keresu ye Ambe God yaanambiri konime anduwed.

7 Kwani kowe, Keresumbed yiibbendabokne nimakarub amun andoonkwamune areb kuu, yiibka yiibmerenmarin marin kandabokne karub amunandenoon kandabokne karub amunandenoon kamime. Kwananiib kuu Godyaa nambiri konaniib kii. 8 Yesu Keresukangkon ke kamonoon kii, ye kuu Yuudanyi deme karub keroon, God ye anam anamdowadbed. Keyiib kee Abraham aweneyaa weng kunduk ongmenaboon kuuanam id kere korokbi dowad Yesumbedkwanoon. 9Kwanoon kuu Yuudanban kuuGodbed yi yaa mimyob keende kakman arenonondandoon kumbed God yaa nambirikonime anded. Kuye dowad Dewidbed GodYeWengaomkekamuneyedmewongkoon,Keresu ye dowad,“Kwani kowe, Yuudanban kumaom kuu

nembed ewaningko kankoonaniin,kwane eb yaa kurikuri yook

wingkaniin.” andoon.10 Angkon ye weng aombed kekamune

yedme wongkoon,“Yuudanban kubime, God ye karuwa ni-

maya Yuudan yoom.” andoon.

11 Angkon ye weng aombed kekamuneyedme wongkoon,“Yuudanban yiib korem, Yariman yan-

ingko kankoonime,kwane ambibkin koremdan, yaningko

kankoonime.” andoon.12Angkon ye weng aombed Aisaiyambed

kekamune yedme wongkoon,“Yesi* Ye Ambokab Keresu kuu bare dem-

baneen kii.Ye mim kumbed daane wene am-

bibkin korem kuu oonaneen kii.Yuudanban kuu yembed kwananeen ande

meedmaniib.” andoon.13Kowe, yiib kuu God yaamo angkumone

doriib kuu, yembed kwananeen andemeedmimaib ye Godbed yiib yaa kubiyiibyewenubmo dobiriyiib bangkandokoyiminmo kerok. Kwananiib kumbedKingkin Karadmo yaromkono yaambedGodbed kwananeen ande meedmibkayiminmo kerok anded.

Poolbed God Ye Deme Awinoon Ye Kerek-men

14 Nangkodmia, inamen ongme kang-dommo awinaan kuu kei, yiib aom kuuamun amunbed yukne derenkoroone,kwane yiib kuu kaadkeri yiminmo kerenib,kwane yiib kuu marin kedmengkanoonkedmengkanoon kami yiminmo keriwenkii. 15 Kumban nembed keye kerek ke-maombed yiib yaa arudkonomo wongkanikeendaan. Kuye weng yaa ika monkoneyedmendi dowad kwanaan. Amborom kuuGodbed kabamoon kondoon ye mimyobdowaken yaambed deme kawoon kuu,16 Yuudanban yi dowad Yesu Keresuye deme awinaan kumbed God dorenimakarub dore wedyiri dobiridan arebGod ye weng baande daandimain kowe.Kwanimain kumbed Yuudanban kuuKingkin Karadmombed ben karadmokerundoko God yaa koni yeman arebkeribko konako ne karuwa nimaya andokandid.

17 Kwane kowe, ne kuu God ye demeawinaan kumbed Yesu Keresu yaambedkerengkan kamaan. 18 Ne yaambedKeresu komo ambangkoon kumbedmodakmimain. Ne komo dakmaaniib komoambangkaaniib kuyaambed Yuudanbanben God yaa wengambere awini kiwaan

* 15:12: Yesi kuu King Dewid yambe.


ari nongkobaan. 19 Kwanaan kuu dud ko-rokbiyiib yeka mamaa ye wedme binangkiyemaniib Kingkin Karadmo yaromkonoyaambed kui. Kowe Yerusalembed weneIlirikumkuyaomkuuKeresu yeweng amunkumundinmo kanyare daandaan. 20 Nedowaken darewoob kerembirimain kuukunayambed Keresu kuu kaadban korondoriib kuyaa kuu, ye weng amun kanwenedaanda ande meendobembirimain kii.Kukuu karub yenambed ma andowedaandindo yaa nembed ibduruk andowedaanda andi dowad. 21 Inamen ke God YeWeng aombed yedme wongkoon kei,“Ye weng daandindodan kuu wedmaniib,

kwane wengambirindodan kuu kaad-keraniib.” andoon.

22 Kuye inamen awinaan kumbed aronyemoonkuukebenewoone yiib yaamonok-ban keraan kii.

Rom Yaa Owod Wini Ye Meeni Nekwoon23 Kumban, kibikee ambibkin ambibkin

keyaom yimin yimin yaa deme awinekori,kwane yiiwiib yaa mene wedma ande weebyemoonbed dowaken darewoob keraan.24 Kowe, ne inamen kowaan kuu Speenambibkin yaa dewananiin kumbed yiiwiibyaa meneni durundaniin manok andid.Kwananiin kumbed aron yemoonban yiibyoom kube doberekori, yiib kuu ne Speenyaa weniin kiwaan dowad kuu awawaniiwawananiin andemeenaan. 25Kumbankibikeene kuu Yerusalem yaa deweniin, Godye karadmodan kuyaa doriib yi awandidowad. 26 Amborom kuu MasedoniayiibAkaiyayiib kuyaom doriib ye anamandiwendanbed dowakeniib kerenib, Godye karadmodan Yerusalem aom doriibkumaom yiribmaniibban keriwendan yidowad od benib yi yaa bangkande andene dingki ari nongkobiwen. 27 Ke yiinamen dowakenbed kwaniwen. Kwane,anam kuu kuye od kuu dungkum inendiyeman, amborom kuu Yuudanbed biwenye kingkin kerekmen ye amun kerundiyaambed Yuudanban kuyaa numbiriwenkowe, ikakman Godbed amun kerundooneYuudanbanbed biwen ye okad kiri yeyiribman yaambed Yuudan kuyaa numbiriye dungkum angkeen kii. 28 Kwanikob,od korem kuu Yerusalem yaa benwenebangkandaniine numbaraniiwe yimin kiiande wedmendaniin kumbed Speen yaa

deweneni kumbed yiib kuu durundaniin.29 Ne nekaadkeraan, ne yiiwiib yaamananiin kuu Keresumbed dowakeniibkere amun kerundoon kumundinmoyaambed mananiin kii.

30 Angkodmia, nangkande yedmaankuu, nub Yariman Yesu KeresuyiibKingkin Karadmo ye mimyob dowakeniibkuyaambed God yaa ne dowad ne yoomdabokne ibonmo yobdoodmo kurikurikamime andid. 31 Kwanibko, Yudea aomdoriib ye anam andindodanbed ne neemande meendobiib yaa kuu Godbed kebeneoonewoko, Yerusalem aom deme aw-inaniin kuyaa kuu God ye karadmodanbedee yimin andime andid. 32 Kwamunekeraneen kumbed God ye dowakenyaambed yiwiib yaa mene durundaniinkuu, kubiyiib mananiine yiiwa neyakuu unuk angke yaro nindorokiib koweyaremoon areb dobaranuub. 33 Kowe,yewenubmo dobiri kondi ye God kuu yiibkoremyoom ibmodoborok. Anamkwanok.

16Nimakarub Mimim Yaa Kubendi Weng

1Nub kuristen otaak Foebe kuu kei, nem-bed yu kuu yiib yaa nen korokbendi dowadwongkaan, yu kuu wonong amun, anamandiwendan Sensurea siti aom doriib yidowad dikon deme awineen. 2Nembed yiibke yedmendaan kei, yu kuu Yariman Yesuyaningko yaambed kubende nendime, Godye karadmodan yi inamen yi kerekmenyaambed. Kwane, yu yaa komo dowankeroon kuu yiibbed awandime, amboromkuu yu kuu nimakarub yemoon yaa awandidarewoob kondeen kowe, ne yaa kangkon.

3 Ne yoom deme ibonmo awinuwendanPrisila yoom Akwila yoom yaa Yesu Keresuyaningko yaambed kubendime. 4Yi kuu nenen kukbiri dowadbed arud darewoob bob-nikin dungkun ari dobiriwen. Kowe, kuyedowad kuu yi yaa eso andundaan, kunednembedmomban Yuudanban anam andi-wen yi korem kwangkon eso andundiwen.5 Anam andiwendan Prisila yoom Akwilayoom yi ambiwoom mene nedbimaibdanyaa kangkon kubendime.

Ne angkodmi mimyob dowakenkeenaanman Epenetus yaa kubenime.Ye kuu Esia ambibkin aombed ibdurukKeresu yaa anam andoon. 6 Meri yaa


kubendime. Yu kuu yiib awandi dowaddeme yobdood awineen. 7 Anduronikusyoom Yunia yoom yaa kubendime. Yi kuuYuudan anuk ne yoom ibonmo wii aomdoburuwen. Yi kuu apasodan kumaomkuu kadwongkandimbon. Kwane, yi kuuyidin Keresu yaa anam andiwen, ne kuu yiyomanbed anam andaan.

8Ne angkodmi Keresu yaambed mimyobdowaken keenaanman Ampiliatus yaakubenime. 9 Keresu yaambed nub yoomibonmo deme awinuwenman Urubanusyoom ne angkodmi mimyob dowakenkeenaanman Stakis yoom yaa kubendime.10Keresu yaambed komboon darobe karubamun andoonman Apeles yaa kubenime.Aristobulus ye nimadana yoom yaakubendime.

11 Ne Yuuman Herodion yaa kubenime.Narusisus ye nimadana yoom YarimanYesu yaa anam andiwen kuyaa kubendime.12 Yariman Yesu yaambed deme yobdoodawinimaib ye nima Turaifena yoom Tu-raifosa yoomyaa kubendime. WonongmaaYariman Yesu yaambed deme yobdoodanam awineen, mimyob dowaken keen-daan ye wonong Peesis yaa kubendime.13 Yariman Yesumbed kinoonman Rufusyoom ye ena yoom yaa kubendime. Yukangkon ne ena areb kereen.

14 Asinkuritus yoom Flegon yoomHeemes yoom Patorobas yoom Heemasyoom yi yoom doriib ye kuristen angkod-mia yoom yaa kubendime. 15 Filologusyoom Yunia yoom Nereus yoom ye oniyoom Olimpas yoom yi yoom doriib yekaradmo kerundoondan korem yoomyaa kubendime. 16 Yiib kuu marin marinkaradmo kiwaanbed mandamuk konoonmandamuk konoon kame kubendime.Anam andiwendan kambongmaamaa aomdoriib korem kuu yiib yaa kubendi wengkeendiwen.

Yeenbon Weng17Angkodmia, nangkande yedmaan kuu

kei, kane kane yi kuuwengbere yiib ben an-dokbenib anam andi kiwaan kebeni yemannongkobimaibdan yaa kuu kaadkerundewangdandundime. Yi kedmengkandi kuunubbed yiib yaa kedmengkanduuwe awine

kandiwen ye inamen arebban, kuye ina-men yaa bon keri yeman. Kowe, yi yaadaboknaib, yeka yeka kerime. 18 Kedi, ni-makarub kwamunedan kuu nub YarimanKeresu ye deme awinindo, yika yi id yedowaken yaambedmo awine kande kwaneambangkimaib. Yi kuu ok wengiib dudiye benkoobi ye wengiib kumbed yi in-amen arewa yaa koron keriwendan yaanemengkandimaib. 19 Yiibbed Yesu yeweng amun wengambere kande kuye ki-waan arimo doriib kuu kuristendan ko-rem wengambiriwen. Kowe, nembed kubidarewoob arimbed keraan. Kumban, nedowaken kuu yiib kuu amun amun ye in-amen ye dowad meeni kangdom kerenib,arewa arewa ye inamen yaa wangdandenonoon areb kerime.

20 Yewenubmo dobiri kondi ye Godbedaron dukmenmo arimbed Seten kuu yiibyon dabderem yirimbed monmaraneen.

Nub Yariman Yesu ye kabamoon kon-doon ye mimyob dowaken kuu yiib yaakondok.

21 Ne yoom deme ibonmo awinuwen-man Timoti kuu yiib yaa kubendi wengkeendoon. Kwane, ne Yuudan angkod-mia Lusius yoom Yason yoom Sosipateeyoom kwangkon yiib yaa kubendi wengkeendiwen. 22 Kerek kee Pool ye dowadwongkaanman Teetius nembed YarimanYesu yaambed yiib yaa kubendiweng keen-daan. 23-24 Pool ne yoom anam andiwen-dan ke doriib keyoom angkodmendoon-man Gaiyus kuu yiib yaa kubendi wengkeendoon. Keye siti ye od ye ooni ye ko-rok Erastus yoom nub kuristen angkodmiKwaatus yoom kuu yiib yaa kubendi wengkeendiwen.*

25 God kuu Yesu Keresu ye wengdaandiyiib ne kedmengkandiyiib yaambedyiib ben kangdommo ongmendi ye God.Yembed unyemanbed mene kibikee kanbiknoon ye weng kumban kibikee kan diankorokboon yaambed yiib ben kangdommoongmendoon. 26 Aron korem korem yeGodbed kwanime ande yedme kowoonkumbed profesidan God YeWeng Karadmowongkiwen yaambed ambibkin koremdanyaa ye weng kuu kan dian korokboon, ye

* 16:23-24: Kurin ye buk Rom yenamo keye wengiib kei: Nub Yariman Yesu Keresu ye kabamoon kondoon yemimyobdowaken kuu yiib korem yaa kondok. Anam kwanok.


yaa anam ande ye weng awine kandimeanded. 27God, yembedmo meeni kangdomye God kui, ye yaa kuu Yesu Keresuyaambed nambiri aron korem koremyeman kerok kii! Anam kwanok.

1 Korindan 1:1 447 1 Korindan 1:12

1 KorindanKerek Mimo Poolbed Korindan

Yaa Wongke KeendoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonPool wengamboroon kuu anam andi-

wendan Korin aom doriib kuu id yedowaken yaambed arewa kamiib kowe,Efesus yaambed yi yaa wongkoon. Korinaom kuu nenem inamen yemooniib kowe,Gurik wengbed “korin kami” ye wengid angkara kuu “nenem kami” keroon.Poolbed anukbed yi yaa daande wongkoonkumbed kerebkarab keriwen kowe kerekkee wongkoon, ongme ambobandi dowad.Kwane, Korindan yenambed Pool yaakaamobi yenayiib wongkiwen kowe,inande kerek kee wongkoon. Kwane, yikombiriwen kuyaa aromne awandi dowadwongkoon. Wongkoon ye weeb kuu AD 55areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-3)2. Korindan Yi Dowad Eso Andi Ye Weng

(1:4-9)3. Anam Andiwendan Yika Andokbe

Yeka Yeka Keriwen Kuyaa Amboban-doon (1:10–4:21)

4. Anam Andiwendan Ambarakmi YenaAom Kombiriwen Kuyaa Amboban-doon (sapta 5–6)

5. Awani Kerekmen Yaa Ambobandoon(sapta 7)

6. Neka Nedin Andi Ye Inamenban YenaYaa Awandi Ye Inamen Awinime AndeAmbobandoon (8:1–11:1)

7. Nedbe God Yaningko Kankooni Kerek-men Yaa Ambobandoon (11:2–14:40)

8. Dukniwenbed Dembi Yaa Amboban-doon (sapta 15)

9. Yeenbon Weng (sapta 16)1Pool, ne kuu God ye dowaken yaambed

Yesu Keresumbed baande kinoona yeapaso keraan yoomnub kuristen angkodmiSostenes yoom.

2God yaa anam andiwendan Korin aomdoriib, yiib kuu Yesu Keresumbed karadmokerundoondan, yiib kuu ambarakmi yaadaboknaib yiibka kere dobirime ande baan-doon. Yiib yaa kerek kee keenduwen. Yiib

yoom kane kane kuna kuna yaa doriib kuunub Yariman Yesu Keresu yaa baandimaib-dan yoom ye yaa dabokne doriib, ye kuunub yoom nub Yariman.

3Kabamoon kondoon yemimyob dowak-eniib yewenubmo dobiriyiib kuu nuwambeGod yoom Yariman Yesu Keresu yoomyaambed yiib yaa bangkandime.

God Yaa Eso Andoon4 Ne kuu aron korem yiib dowad ne

God yaa eso andimain, amborom kuu yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenkuu Yesu Keresu aombed yiib yaa kondoonkowe. 5 Kedi, ye aombed kiwaan koremyaambed yiib weng Yesu ye dowad dakmikorem aomiib yiib God yaa kaadkeri koremaomiib kuu, inamen yemoon yiminmokeriwen, 6amborom kuu nubbed Keresu yedowad yiib yaa dakme korokbenduwen kuuyiib dobiri aom kuu kangkon ibmo keroonkowe. 7Kwani kowe, yiib kuu nub YarimanYesu Keresu nenmene dianmo korokbokande nindorokiibbed meedme doriibkuu, yiib kuu God ye deme ambangki yearomkono Kingkin Karadmombed munobbangkandimaan kuu maa nombirindokorem yiminmo keriwen. 8 Yembedaromkono kerundaneene kwane weneyimin wandi aron keraneen, nub YarimanYesu Keresu ye aron ari keranuun kuu yiibyaa ambarakmiwen ande kadwondaanbanye dowad. 9 Ye kuu weng awinimo makorondiyiibban ye God, ye Mingki nubYariman Yesu Keresu yoom ibmo daboknedobirime yiib yaa ande baandoon ye God.

Anam Andiwendan Aombed Andokbi KuuArewa

10 Angkodmia, nembed nub YarimanYesuKeresu yaningko yaambednangkandeyedmaan kuu, yiib korem kuu weng mimokerime. Kwananiib kumbed yiiwaom kuuandokbiyiibban kerenib no dabokne meeniinamen ibmo keraniib. 11 Nangkodmia,Kaloe yu ambiwoom yena ku doriibkumbed ne yaa yedmewiwen kuu, yiibkuyaom kuu wengberenabiib kii andiwen.12 Kowe ne meeni kuu kei, yiib kuyaamimbed yedmimaan kuu, “Ne kuu Poolye yoman wanaan.” andaane, maa kuu“Apolos ye yoman wanaan.” andaane, maakuu “Pita ye yoman wanaan.” andaane,


angkon maa kuu “Keresu ye yomanwanaan.” andaane ande kamiib kii.

13 Keresu kuu andokboonkob dee?Poolbed yiib dowad at ming arimbedbobnoonkob dee? Yiib kuu Pool yaningkoyaambed baptais kerundoonkob dee? 14Esoandaan, nembed yiib yaa kwanema baptaiskerundindo kowe, kumban Kurispus yoomGaiyus yoom kumbedmo. 15 Kowe, karubmaakanembedne kuu eb aningko yaambedbaptais keruwewen andaanban, ne yaa.16 Ee anam, nembed angkon Stefanasyambiwoom doriibdan kwangkon baptaiskerundaan, kwanaanbed ari kuu kane yaama baptais kerunaan kuu nonondandaan.17Keresumbed ne nenkowoonemanaan kuubaptais kamendi yemanban, weng amundaandi dowad nenkowoon. Weng amundaandaan kuu karub ye meeni kangdomye weng yaambedban. Karub yi meenikangdom yaromkono yaambed dakmaankaren, Keresu ye at ming ari bobnoonkumbed ye aromkono kuu dowan keroonkaren.

Keresu Kuu God Ye Meeni KangdomiibYaromkonoyiib

18 At ming arimbed bobnoonman yeweng kuu, kane kane duknandamiibdanyaambed kuu idiibban areb, kumban nubbobni yaa burudande binde weneendanyaambed kuu kuye weng kuu Godyaromkono. 19 Amborom kuu Godbedkekane ande wongkoon,“Nembed meeni kangdomdan yi meeni

kangdom kuu monmaraniin,kwane kaadkeri arimbed kandiwendan yi

kaadkeri inamen kuu ben angka ki-raraniina yiminban keraniib.” an-doon.

20 God ye arinambo arimbed meenikangdomman o kaadkeri arimbed kan-doonman o weng yariman kuu kuna?Dowan kii. God kuu okad yiridan yi meenikangdom kan yiri kowoone yi meeni kuuwarudki areb keroon dee? Anamaa. 21Kedi,God ye meeni kangdom aom kuu okadyiridan kuu yi meeni kangdom yaambedye yaa yikaadkerunindo. Kowe, wengamun daandoone anam andiwendan kuubobni yaa burudande bindi ye wengkuu okad yiridanbed weng inameniibbanande meeniwen kumbed Godbed kuboon.

22Yuudan kuu dud kami yeka mamaa nubyaa korokbendime ande erekne kaamon-aiwe, Gurikdan kuu meeni kangdom andekereknimaib. 23Kumban nub kuu Yuudan oGurikdan yi dowaken yaambedban God yedowaken yaambed Keresu atming arimbedayiiwe bobnoon ye weng daandimaub.Kuye weng kuu Yuudanbed kuu yiminbanandimaiwe yi dowad komborok andiyeman areb keroon. Kwane, kuye wengkuu Gurikdanbed kuu weng inameniibbanandimaib. 24 Kumban Yuudan o Gurikdankane kane Godbed baandoondan yi dowadkuu, Keresu kuu God yaromkono, kwane yekuu God ye meeni kangdom. 25Amboromkuu God ye meeni kuu yenambedinameniibban andimaib kuu nimakarubyi meeni kangdom yaa kuu burudandearimbed keroon. Kwane, God ye aromkonokuu yenambed aromkonoyiibban dowanandimaib kuu nimakarub yi aromkono yaakuu burudande arimbed keroon.

26Angkodmia, yiib komarewa doriibkobbaandoon kuyaa kuu meenime. Karubye dobiri kerekmen yaambed kuu yiibkuu meeni kangdomiib keriwendan kuuyemoonban, kwane yiib kuu korok dare-woob keriwendan kuu yemoonban, kwaneyiib kuu king ye karubkim keriwendan kuuyemoonban. 27KumbanGodbed okad kiri yeinameniibban ye barang kingkoone anamandiwen kuu okad kirimo ye meeni kang-domdan yaa karak kondi dowad. Kwane,Godbed okad kiri ye aromkonoyiibban yenimakarub kingkoone anam andiwen kuuokad kirimo ye aromkonodan yaa karakkondi dowad. 28 Yembed okad kiri an-ingkoyiibbandan yoom akmendandiwen-dan yoomkarubban andiwendan yoomkuukingkoone anam andiwen kuu okad ki-rimo ari keriwendan benkubuni dowad.29 Godbed kwanoon kuu karub kanem-bed God ye arinambo ari kuu ma yiminande kerengkan kamaanban. 30 Kedi, yiibkuu Yesu Keresu ye karuwa nimaya yiambokab kuu God kii. Yesu kuu nubdowad God yemeeni kangdom keroon, nubyorokmo kerundi ye karub, nub karadmokerundi ye karub, nub biddi ye karubkui. 31 Kwanekob, “Kanembed kerengkanweng dakmandameen keroka kuu Yari-man yaambed kerengkan kamok.” andewongkoon kuu kwamune ande meenem.


2Anam Andi Kuu God Yaromkono Yaambed

Angkumonoon1 Angkodmia, ne kuu yiib yaa mene

God ye weng yedme korokbi dowad dak-maan kuu, weng idiib o meeni kangdomarimbediib daandindo. 2 Amborom kuune yiib yaa dobaraan kuu inamen yenakankubunaan, Yesu Keresu ye wengiibye kuu at ming arimbed aye kiniwen yewengiib dakmi dowadmo awinaan kowe.3 Kwane, ne kuu aromkonoyiibban kereuniyiib kiringmiyiibbed yiib yaa manaan.4 Ne wengiib God ye weng wengambereawinime ande daandaan ye wengiib kuu,karub yi meeni kangdom ye wengbed-ban o wadi wengbedban. Kukuu KingkinKaradmo yaromkonombed yiib yaa ked-mengkandoona dakmaan. 5 Kowe, yiibanam andi kuu karub ye meeni kangdomyaambed angkumonindo, God yaromkonoyaambed angkumonoon.

Kingkin Karadmo Yaambed Meeni Kang-dom

6 Kumban, nub kuu kingkin yaambedkainiwendan yaa meeni kangdom wengdaandimaub. Kumban kuyeweng kuu okadkiri kibik ye meeni kangdom ye wengbano kibik okad kiri korok kere ooniwendanyi wengban. Kuye korok korok kuu dowankeraniib. 7 Nubbed dakmuub kuu God yemeeni kangdom biknoon kuu kan dianmokorokbi yeman. Aron kerindo yaron yirikuu Godbed nub kuu nambiri kandi dowadmeeni ongmoon kee kinekore kan biknoonkuu mene kibikei. 8Kuye weng kuu okadkiri korok kere ooni ye karub kanembedma id kandindo, amborom kuu id kandi-wen karen Yariman nambiriyiib kuu atming ari aye kinindo karen. 9 Kuned kuuGod Ye Weng aombed kekamune yedmewongkoon,“God yaa mimyob dowaken keeniwendan

yi dowad yembed nekwandoon yeinamen kuu,

kane kanembed indobbed ma wed-mindo,

kerendembed ma wengambirindo,yika yi inamenbed ma meenindo kui.”

andoon.10Kumban kuye inamen Godbed nekwan-

doon kuu yembed ye Kingkin yaambed nub

yaa korokbendoon, amborom kuu Kingk-inbed inamen korem andangkimaan, Godye inamen niindem yiri kangkon.

11 Kedi, karub maa ye inamen aom kuukarub maa kanembed yekaadkerunaan-ban, karub ye kingkin ye yaa doreenkumbedmo. Kuyareb kuu, karubkanembedGod ye inamen yaa kaadkerunaanban, Godye Kingkinmo. 12 Nub kuu okad yiri yekingkin kandindo, God yaambed monoonye Kingkin kanduwen, Godbed nub yaakomo komo munobmo bangkandoon kuunubkaadkeri dowad. 13 Kwanikob, kuyeweng kuu dakmuub kii, karub yi meenikangdomyaambedmeneboon yewengban,Kingkin Karadmombed kedmengkandoonye weng, kingkin ye kerekmen wengbedkingkin ye kerekmen anam anamiib kuukwane ambemonduub. 14Kumban okad yir-imo ye karub kuu God ye Kingkin yaambedinamen menebeen kuu anam andaanban,amborom kuu kuye inamen kuu kingkinkerekmen yaambed kaadkeri yeman kowe,kuyaa kuu kaadkerindeban kerene kuu in-ameniibban andaneen. 15 Kumban God yeKingkiniib ye karubbed inamen korem kuuwengyundandaneen, kumban kuye karubkuu karub maambed ongme wengyundanekaadkeraanban. 16 God Ye Weng aombedkekamune yedme wongkoon,“Yariman ye inamen yaa kuu kanembed

yekaadkeraneenkobYariman yaa kedmengkananeen?” an-

doon.Kumban nub kuu Keresu ye meeni ina-

meniib kanduwen.

3KarubMaaMaa Yi YomanWanaib Yesu Ye

Yomanmo Winime1 Angkodmia, ne kuu Kingkin Karadmo

kerekmen yaambed kainiwendan yaa arebyiib yaa daandindeban, okad yiridan arebdaandimain, yiib kuu Keresu yaambedno dana mana areb keriwendan kumbedkwane daandimain. 2 Yiib kuu animankamkonomban muk ambodbed konde-moon areb kedmengkandaan, amboromkuu yiib kuu kuye kedmengkandi kamkonodowad ma nekwindo kowe. Anamaa, kibikkangkon yiib kuu mokaid ma nekwindo.3 Kedi, yiib kuu okad kiridanmo. Kwane,yiib yaa kuu wungkanoon wungkanooniib


wengbiriyiib kwane angkeen kowe, anamkuu yiib kuu okad kiridanmoyoo? Yiib kuukarub ye inamen yaamo awine doriiwoo?Anamaa. 4 Kwane, karub maa kuu “Poolye yoman wanaan.” andaane, maa kuu“Apolos ye yoman wanaan.” andaanekamimaib. Yiib kuu okad yiri ye inamenmoawini ye karuwa nimayakowoo?

5 Komarewa kii! Apolos kuu kanekob?Angkon Pool kuu kane? Nub kuu demekarubmo, nub yaambed yiib kuu Yesuye weng wengambere anam andiwenkumbedmo. Nub ayoob kuu Yarimanbedmimim kuu deme yeka yeka bangkandoonkumbed awinuwen kui. 6 Nembed yobkuu kibingkaane Apolos kuu yob yaa okbunaboon, kumban Godbed ongmoonedemboon. 7 Kowe, ibmo kane kibingkoono ok bunaboon kuu aningkomanban, yobongmimaane dembimaan ye God, yem-bedmo aningkoyiib. 8Kwane, kibingkimaanye karub yoom ok bunabimaan ye karubyoom kuu ibmo, Godbed yi mimim yi demekomarewa ambangkiwen kuu kwamunemokakman bangkandaneen. 9 Kowe, nubkuu God ye demedanmo, yiib kuu Godbedkibingkoon ye mongkobon kere Godbedyenboon ye ambib.

God Ye Deme Ongme Awinime10 Kabamoon kondoon ye deme ye

aromkonoGodbedneyaa kawoonyekerek-men yaambed, ne kuu ambib arumi yekaadye karub areb ambib dodkono manemoonareb yiib yaa ibduruk kedmengkandaan.Kwanaane, karub maambed kwari yen-been. Kumban yeka yeka komarewayenbenabiib kuu kaadkeriyiibbed. 11Karubmaa kanembed dodkono manoon yiri kuumamaa kanmene manaanban, manoonkuu Yesu Keresu kui. 12 Karub kanembeddodkono karimbed bot goldbed o botsilvaambed o od darewoob ye botbed oatbed o kereekbed o aroob konokabbedyenbaneen kuu, 13 ye deme kuu dianmokorokbaneen, amborom kuu Keresuyaron arimbed ye deme kuu kanmenenambiri ari korokbaneen kowe. Kwane,amotbed nimakarub mimim yi deme amunkomarewa kuu nengke komboon darobekorokbaneen. 14 Kowe, karubbed ko-marewa yenboon kuu amotbed denanuunekwane dobaranuunbed kuu ye kakman

kandaneen. 15Kumban ye deme kuu denekubunanuunbed kuu kakman kandaanban,ne yaa angkeen ande meenoon kuu dowankeraneen kumban, Godbed karubmobindaneen. Kuye karub kuu yiribmaniibambiwoomdoreenkumbed ambib denauneamot yumbu aombed dingkirud kombiriangkanemoon areb keraneen.

16 Yiib yiibkaadbankowoo, yiib koremkuu God ye kurikuri boyambib darewoobkowe, God ye Kingkin kuu kuyaom doreenkii! 17 Karub kanembed God ye kurikuriboyambib darewoob monmaraneen kuu,Godbed monmarunaneen, amborom kuuGod ye kurikuri boyambib darewoob kuukaradmo kowe. Kwane, kuye kurikuri boy-ambib darewoob kuu yiib kui.

18 Yiibkareb yiibmeren biranaib. Yiibkuyaa kanembed ye kuu okad kiri ye dobirikerekmen yaambed ye kuu meeni kang-dom ye karub ande meenoka, wabkad-danbed ye yaa inameniibbanman andidowad God ye inameniib kerok. Kwana-neen kumbed God ye kedmengkandi kaad-kerene God ye meeni kangdomman kera-neen. 19Kedi, God ye indob arimbed okadkiri ye meeni kangdom kuu inameniibbanyeman. God ye dowad ye weng aombedkwane dakme wongkoon, “Yembed okadkiri yemeeni kangdomdan yi inamen bang-bang yaa kuu komboon kaamobe wed-mendimaan.” andoon. 20 Kwane angkonGod Ye Weng aombed dakme wongkoonkuu, “Yariman yekaadkeroon okad kiri yemeeni kangdomdan yi meeni kuu idiib-ban.” andoon. 21-22 Kedi, kumkam koremkuu yiibman, Pool o Apolos o Pita o okadyimin yimin yiri o wadkeri o bobni o kibiko amaan, kumkam korem kee yiibman.Kwani kowe, karub dowad kerengkan ka-maib. 23 Kwane, yiib kuu Keresu yemankeriiwe Keresu kuu God yeman keroon.

4Yesu Keresu Ye Demedan

1 Kwane, nimakarubbed nub yaa kwa-mune meene wedmime, nub kuu Keresuye demedan kere God ye weng biknoonyaa oone dakmidan andime. 2 Kwane arikuu, Godbed komo komo deme bangkan-doon kuyaa awiniwendan kuu ma ko-rondiyiibban kangdommo awine dobirime


anded. 3 Yiibbed o okad kiri ye kang-dod aombed wengyundi dowad andan-gkawaniib kuu ne meeni embeng manakeraan. Anamaa, nekareb nemeren kuuwengyundi dowad andangkimokban. 4Neinamen awini ye kiwaan kuu yorokmo, maaadikmiyiibban, kumban kwamune ker-aan kuu God ye indob arimbed ambarak-miyiibban keri yemanban. Anam kuuwengyundawi ye karub kuu Yariman Yesukii. 5 Kwani kowe, aron kinoon arimbankumbed wengyundaib, korondibko Yari-man monoka. Yembed kumun aom komobikdereboon kuu nambiri yaa benmenene,nimakarub yi inamen ye id yi niindemaom kuu be dian keraneen. Kuyaron arikeranuun kuu nimakarub mimim komokomo kamiwen kumbed Godbed yi aningkobenkoobaneen.

6 Angkodmia, ne yoom Apolos yoomyaa dakmaan kuu kumun kinenid dakmeyiib yaa korokbendaan kumbed yiibkuu “Komo wongkoon kuu burudandeari ye meeniyiib keraib.” kuye weng idkuu nubbed komo kamuwen yaambedkandime anduwed. Kwane kandaniib kuuyiib kuu karub mimo yaamo yimin andekerengkan kamekorib maa kuu yiminbanandaibban. 7 Kedi, yiib kuu kanembedongmendoonkob nimakarub yena arebbanyeka mamaa keriwen? Yiib yaa komobarang angkeen kuu Godbed yiib yaabangkandindo kumbed? Yiib kumkamkorem kuu Godbed bangkandoone biwenkowe, komande yiib kuu nubkareb buwenande kerengkan kamiib?

8 Yiib korem kuu yiminmo keri-wenkowoo? Yiib korem kuu yiribmanyewudmo keriwenkowoo? Nub yaadomondenib yiib korem yiibkareb kuuking keriwenkowoo? Nembed meenaankuu yiibkareb kuu anam king keriwen,amborom kuu yiib kwaniwen karen nubkangkon yiib yoom ibmo king keruwenkaren. 9 Nembed meenaan kuu apasodannub kuu ana nangme dorindodan kuu ananangme doriwendanbed be nong yendarebe wene damangkandi dowad kambongkambong kidangkambed dewanaiweaningkoyiibbandan yirimo ye yumbonkondemoon areb keruwen. Kwane, nubkuu ambarakmidan kuu kakerebiri arinongkobiiweRomdanyi iningkukkamiwed

wedmi yeman arud dingkanbed o karubbedyeene nongkobemoon areb keruwen.Kwane, nub kuu ongmenaboon ye kumkamkorem yi kerebiri arimbed karak kondewedmi yeman keruwen, engyusiib ni-makaruwiib yi kerebiri arimbed kui. 10Nubyaa kuu Keresu ye dowad yenambed yiibkuu inameniibbandan andimaib, kumbanKorindan, yiib kuu Keresu yaa meenikangdom keriwenkowoo? Nub kuu yena yiindob arimbedwuud keruwen kumban yiibkuu aromkonomo doriibkowoo? Nub kuuyena yi indob arimbed aningkoyiibbandankeruwen kumban yiib kuu aningkoyiibdankeriwenkowoo? 11Anukbedmene kibirebyakee nub kuu mungiyiib ok moomiibbobnenub, ebkad korobmo deebuuwe,yenambed yenbandiiwe durud yewedkandenub, dobiri ye yumboniibbankeruwen. 12Nubka nub dingkimbed demeyobdood awinimaub. Kwane, nub yaabutun kamendimaib kuu, ikakman amunkerundimaub. Kwane, nub kuu durudkonde yenbandimaib kuu, kwane makorondiyiibban kangdommo dobirimaub.13 Kwane, nub yaa wengamborokbanabi-maib kuu amunmo inandimaub. Anukbedmene kibikee okad yiri kee ambodarewa areb kerauwe nongdomatom andewunekarundimaib.

14Nembed yiib yaa ke wongkaan kei, yiibkarak kondi yemanban, ne dana anam yaamimyob dowaken keendaan areb kumbedyiib yaa kaadkeri weng ongkande daan-dandid. 15Kedi, yiib kuu Keresu yaambedoonidan 10,000iib areb keriwen kuned,yiib ambeya kuu yemoonban, amboromkuu Yesu Keresu aombed ye weng amunyaambed ne kuu yiib ambe anam arebkeraan kowe. 16 Kwani kowe, nembedyiib yaa nangkande yedmaan kuu, nekoob kandime. 17Keye dowad kumbed nemimyob keenaan ye dana Timoti, YarimanYesu yaambed ma korondiyiibban anamande kangdommo dobiri ye karub kui, yekuu yiib yaa kibireb nenkowaniine mana-neen kii. Yembed Yesu Keresu yaambedne dobiri kerekmen kuu yiib yaa monkonedaandaneen. Kuye dobiri kerekmen kuuanam andiwendan kunaya kunaya doriibkorem yaa kedmengkandimain kuu ibmo.

18 Kumban yiib yena kuu Pool kuunub yaa manaanban andekorib nubka


nubbedmo yimin ande kerengkan kamiibkii. 19Kumban Yariman Yesu ye dowakenkeraneenbed kuu aron doboobban arimbedyiib yaa mananiin. Kwane, nekarebkerengkan kamiibdan komarewa dakmiibkuuwengamberende andangkekori, kwaneari kuu komo yaromkono yaambedkwamiib kuu wedme komboon darobaniinkii. 20Amborom kuu God ye oonimbon aomkuu wengmo dakmi yemanban, aromkonokande kwami yeman. 21 Yiib dowakenkuu kuna? Ne yiib yaa mananiin kuu,at debokbed dee o mimyob dowakenkeende ingmiyiibban nangkemmo kami yeinameniib dee?

5Anam Andoonman Nenem Kamimaan Kuu

Dankorarime1 Anam kuu yenambed daawiiwe

wengambaraan kuu, yiib kuyaom kuunenem kami ye inamen angkeen, kumbannenem kami ye inamen yekamamaa, anamandindodan kuu ma kwamimokban ye in-amen arewa kei, karub maa kuu ye awodkiye wonong animari yoom doriib. 2Kwane,kuyaa kuu yiibbed kerengkan keriwen kii!Yiib kuu mimyob darewoob kowekoribyiib kumaombed ke kamoonman kee kanangka koraraibbankowoo? 3Ne kuu wurukkuu yiib yoom dorokban kumban, kingkinyaambed kuu yiib yoomdoruub. Kwane, nekuu kuyaambed doberemoon areb kerenike kamoonman keyaa wengyundaan.4 Kwane, nub Yariman Yesu Keresuyaambed mimyamo nedbibko ne kangkonkingkin yaambed yiib yoom kerako nubYariman Yesu yaromkono monoka, 5karubkee kande Seten yaa konime. Kwanibkoye id ye dowaken kuu monmaroko durudyewed kandene amonomboko Yarimanyaron arimbed ye kingkin kuu Godbedbobni yaa burudande nendok.

6 Yiib kerengkan kuu amunban. Yiisembengbed flawa dungkun aom kowaiweflawa kumundinmo yaa wenebe derendari-maan kuu ambarakmi ye kuru kowe yi-ibkaadbankowoo? 7 Yiib kuu yiis kurinkuu kankoraribko yiib kuu flawa kumundinyiisiibban areb ongmendok. Anamaa, yiibkuu kwamune arebmo, amborom kuu nubSibi Mana, Burudandoon orokbon yeman,

Keresu kuu aye kowiwen kumbed nub ni-indem aom aroon kowe. 8Kwani kowe, nuborokbon kuu yiis kuriniibban flawa anam-mombed awinem. Kuye yiis kurin kuu arudwande yemyeb yenbandi ye inameniib ina-men miin arewayiib yeman, kumban flawaanammo kuu ma aadikmiyiibban ye ina-men yorokmoyiib anam anamiib yeman.

9 Nembed yiib yaa ne kerek wongkekeendaan kuu karub nenem kamidan yaadaboknendaib. 10 Kumban kwanandaanye id kuu okad kiridan kanembed nenemkamimaib o yiribman be amuknimaib obirande yiribman bimaib o dudi god yaabumangkimaib kuyaa kuu domonendimeandi ye idban. Keye anam andindo kereambarakmidan okad korem yaa diiriwenkowe, yi yaa domonendaniib kuu yiib kuuno okad kiri ye kerekmen yaa domonen-daniib kumbed kii. 11Kumban yiib yaa kewongkaan kei, karub kanembed yekareb nekuu kuristen andaneen kumban aadikmenenem kamimaan o yiribman be amukn-imaan o dudi god yaa bumangkimaan owengamborokbanabimaan o ok arewa an-imaan o birande yiribman bimaan kuyaakuu daboknaib. Kuye karub yoom kuu maibmo dibere anaib.

12 Kwane, anam andindo bunangkadanyaa wengyundandi kuu ne demekob kwanewengyundandaniin dee? Dowan. Yiibkuu kane kane anam andiwendanbedambarakmibka wengyundandime. 13Anamandindo bunangkadan kuu Godbedwengyundandaneen. Kumban yiib kuu“Yiib kumaom kanembed ambarakmenabedoboroka dankorarime.”

6Anam Andiwendan Yiibkanmo Yaa Okad

Yiridan Yi Kangdod Kerundaib1 Yiib kuyaa karub kanembed maa

yaa wengberene kangdod nenwanan-dameen kuu, God ye karadmodan yiarinambo arimbed nenwene wengyundiye inamen yaa kuu koronde God yaawunekariwendan yi arinambo arimbednenwene wengyundaneen kuu inamenamun dee? 2 God ye karadmodanbedokad kiridan wengyundandaniib kuuyiibkaadbankowoo? Yiibbed okad kiridanwengyundandaniib kowe, kangdod wengembeng embeng kuyaa wengyundi


ye aromkono kuu yiib yaa angkeenkuda. 3 Nubbed engyusiib okad kiri yeawadiib kuu wengyundandanuub kuuyiibkaadbankowoo? Kwananuub kowe,okad kiri doruub yaron aombed wengbirio komo komo kangdod kerundi yemankuyaa yiminmo wengyundandanuub kuda.4 Kwani kowe, yiib kuyaa maambed maayaa okad kiri dobiri dowad wengberenekangdod nenwanandamoka, yiibbed anamandoonman maa nendibko wengyundikorok kerok. Anam andoonman an-ingkoyiibban kangkon yimin kuda. 5 Kuyedmaan kuu yiib karak kondi yeman.Yiib kuyaom kuu karub maa kanembedmeeni kangdomiib kere anam andiwendanaom ma wengyundandindeban kuu anamkerandameenoo? 6 Kumban, anam kuuanam andiwendan yenambed yena kuukangdod benwinimaib, anamaa, anamandindodan yi arinambo ari wengyun-dandimaib.

7 Yiibkareb kuyaom neman nen kang-dod wonoon neman nen kangdod wonoonkamimaib kuye id angkara kuu, Setenbedyiib korem nangme burudande dorendedowan keroon kii. Kwanimaib ye inamenarewa yaa kuu korondibko yenambed yiibyaa kwane ambarakmime. Korondibkoyenambed yiib yaa kwane birande yidbime. 8 Kuned yiibkareb dudenib am-barakmendimaib, yiib kuristen angkodmiakuyaa kii.

9 Arewa kamenabidan kuu God ye oon-imbon aom yiyiib yumbon kandaibbankuu yiibkaadbankowoo? Yenambed yiibyaa birandaib ande nekwe meenime, keyeweng keyaa. Nenem kamidan o dudi godbumangkidan o karub yikanmo awanoonawanoon kamidan 10o yid bidan o yiribmanyemoon be amuknidan o ok arewa anidano wengamborokbanabidan o birande yirib-man bidan kuu God ye oonimbon aom kuuyiyiib yumbon kandaibban. 11Kwane arebkuu anuk kuu yiib yena kuu kwamunedan.Kumban yiib kuu ogoon. Yiib kuu karadmokerundoon. Yiib kuu Yariman Yesu Keresuyaningko yaambed nub God ye Kingkinbedyorokmo kerundoon.

Yiib Idbed Amunmo KamimaibKuyaambed God Yaningko Kankoonime

12 Ne yaambed kuu inamen korem kuuamowiibban kumban, inamen korembanyenamo kuu dobiri amuniib kondi yeman.Ne yaambed kuu inamen korem kuuamowiibban kumban, korondaine inamenmaambed ne yaa korok keruwaanban.13 Animan kuu kabeyob yeman, angkonkabeyob kuu animan yeman. KumbanGodbed yi ayoob kuu monmaraneen. Nubid kuu nenem kami yemanban, YarimanYesu ye deme awini yeman, angkonYariman Yesu kuu nub id yaa awandeooni yeman. 14Godbed Yariman Yesu kuubobnoon yirimbed nenkoonoon. Kowe,nub id kangkon yembed yaromkonombedbenkoobaneen kii. 15 Yiib id kuu Keresuyeka ye yaa daboknoon kuu yiibkaad-bankowoo? Kwani kowe, Keresu yaadaboknoondan kuu biande kiwaan ariwonong yaa ben daboknaniin dee? Yii,yiminban kii! 16 Kanembed ye kuukiwaan ari wonong yoom dobaraneenkuu yu yoom id mimo keraniib kuuyiibkaadbankowoo? Kedi, God Ye Wengaombed kekamune wongkoon, “Yi ayoobkuu id mimo keraniib.” andoon. 17Kumbankanembed yekareb Yariman Yesu yaambeddaboknaneen kumbed kingkin yaambedmimo keraniib.

18Nenemkami yaa daboknaib, kirokmon-ime. Karub kanembed ambarakmi yenakamimaan kuu ye id bunangkamo, kum-ban karub kanembed ye kuu nenem yeambarakmi yaambed ambarakmoon kuuyekareb ye id yaa ambarakmimaan. 19Yiibkuu Kingkin Karadmo kuu God yaambedkandiiwe yiib niindem aom doboroone yiibid kuu ye karadmo dobirimbon keroonkuu yiibkaadbankowoo? Yiib kuu yi-ibkareb yemanban, 20 yiib kuu moonoonyeman. Kwani kowe, yiib idbed komokomoambangkimaib kuyaambed God yaningkokankoonime.

7Awani Ye Kerekmen

1 Yiibbed weng wongke keewiwenkuu kibireb ke inandaan kei. Karubkuu awanaanban kuu amun. 2 Kumban,nenem inamen yemoon dangoon kowe,karub mimim kuu yi wonongiibmokerime, kwane wonong mimim kangkonyi karuwiibmo kerime. 3 Karub kuu ye


wonong yaa kuu anammo awane daboknedobiri ye kerekmenbed kamok. Kwamuneareb kuu yewonong kangkon ye yaa kwanekamuk. 4 Wonong yu id kuu yukarebyumbedmomban, yu karub kangkonyeman. Kwamune areb kuu karub ye idkuu yekareb yembedmomban, ye wonongkangkon yuman. 5 Ayoob dabokni yekerekmen yaa kuu korondaan andaib.Kumban weng mimo keraniib kumbedaron dukmenmo kurikuri kami dowadkorondaniib kuu yimin. Kuye aron dowankeruka ika daboknime. Daboknaibban ker-aneen kuu yikareb kangkadmi embengmoyiminban keraniiwe Setenbed yi ayoobbirandaneen. 6 Nembed ke yedmendaankee kwamiwed yimin andimban, nokedmengkain. 7 Kuned kuu ne dowakenkuu nimakarub korem kuu ne awanindoye aromkono Godbed kawoon areb kwaneawinime andid. Kumban anam kuunimakarub mimim kuu Godbed ye dememimimye aromkonomunobbangkandoon,mim kuu munob keamune kone angkonmaa kuu yeka maa kone kamoon.

8 Kumban awadmindodaniib iribdaniibyaa kuu ke yedmaan kei, amun kuu yikuu awadmiyiibban ne areb kwane do-birime. 9 Kumban yikareb kangkadmik-inban keroka awadmime, amborom kuuawananiib kumbed yimin, niindem aommodenembirimban kowe.

10 Awadmiwendan, yiib yaa nembedamob weng (ne yaambedban Yarimanyaambed) ke yedmaan kei, wonong kuuyu karub yaa kuu domonenaun. 11Kumbanyu kuu domonenuka, yu kuu awaniyiibbankwane doburuk, o koronduka angkonikakmanyukaruwiib yaawene kunumkeredabokne doburuk. Kwane, karub kuu yewonong kuu dankaranokban.

12 Yiib yena kuu (nembed Yarimanbed-ban) ke yedmaan kei, kuristen angkodmimaa yewonong kuu anamandindo kumbedyu dowaken kuu ye yoom doberemande meenuka, yu kuu dankaranokban.13Kwane, anamandeen yewonong yu karubkuu anam andindo kumbed ye dowakenkuu yu yoom doberem ande meenoka,ye kuu dankaraun. 14Amborom kuu ambianam andindo kuu yu anam andi yaambedGod ye dia nen muneen kowe. Kwane,

amban anam andindo kuu ambi ye anamandi yaambed God ye dia nen monoon.Kwanokban kuu yi dana kuu God ye diakeraibban, kumban kuyiib kumbed God yedia keraniib.

15Ma, anam andindoman kuu ye wononganam andeen yaa domobde wana andokayiib korondibko kwane kamok. Anamandoonman o wonong kuu kuyaambedamowiibban, domondi kuu yimin. Godbednub baande kinoon kuu yewenubmoyaambed dobiri ye dowad. 16Anam andeenye wonong, kub yaambed kub karubkuu kukne kukne dobaraneen kumbedanam andaneen dee anam andaanbandee kubkaadkerewenoo? Anam andoonye karub, eb yaambed eb wonong kuukukne kukne dobaranuun kumbed anamandanuun dee anam andaunban deeebkaadkerewenoo?

Godbed Yiib Yaa Baandoon Yaambed Do-birime

17Yiib mimim kuu okad yiri dobiri dowadyumbon Yariman Yesumbed nekwanebangkandoone Godbed baandoon yaambeddobirime. Amob weng kekee anamandiwendan koremyaa kondaan kii. 18Kanekane kuu kad wandiwendan kumbedbaandoone anam andiwen kuu, kad wandidobiri kerekmen korare kad wandindodobiri kerekmen awine kandaib. Kanekane kuu kad wandindodan kumbedbaandoone anam andiwen kuu, kadwandindo dobiri kerekmen korare kadwandi dobiri kerekmen awine kandaib.19 Kad wandi dobiri kerekmen yaambeddobaraneeb kuu God ye indob arimbedkuu ma meeni yemanban, kad wandindodobiri kerekmen yaambed dobaraneebkangkon God ye indob arimbed kuu mameeni yemanban. Godbed kwanime andiyeweng awini kumbedmomeeni darewoobyeman.

20 Yiib mimim kuu komo yaambeddoriibkob Godbed baandoona anamandiwen kuu, kwane kuyaambed dobirime.21 Yiib yena kuu yena yi dabderem yiridobere no deme awinembirimaibkobbaandoonoo? Kuyaa meeni darewoobkeraib. Kumban yiib kuu derekmanadudbere yiibka oone obonmo keri yaroniibkeruka kwane kamime. 22 Kedi, kaneye kuu karub maa ye dabderem yiridobere no deme awinembirimaankob


Yarimanbed baandoon kuu, Yarimanye indob arimbed obonmo ye karubkeroon. Kuyareb kuu, kane ye kuu obonmodoboroonkob Yarimanbed baandoon kuu,Yariman ye dabderem yiri dobere nodeme awinembirimaan ye karub keroon.23Yiib kuu Keresu ye umkanbed moonoonkowe, yiibka moone yena yi dabderem yiridobere no deme awinembiridan keraib.24 Angkodmia, yiib mimim kuu komoyaambed doriibkob Godbed baandoonaanam andiwen kuu, kwane kuyaambed Godyaambed yonene dobirime.

Awadmindodaniib Iribdaniib Yi DowadDakmoon

25 Ma, awadmindodan yaa kuu, Yari-manbed ne yaa yi dowad kwane andeandindo. Kumban ne kuu Yariman yemimyob keende kakman are nonondandiyaambed ma aadikmiyiibban yiminmokeraan kowe, ne meeni kuu kei. 26Kibikeeyobdood darewoob nub korem yaameneboon kowe, nembed meenaankuu yiib kuu awadmiwen o awadmindodoriib kuu kwane dobirime. 27 Yiib kuuawadmiwenoo? Kwanoka dankarandekamaib. Yiib kuu awanindoyoo? Kwanokaawanande onmaib. 28 Kumban eb kuuawananeeb kuu ambarakmimban. Kwane,wonong koyumbed awananuun kuuambarakmimban. Kumban kane kaneawadmaniib kuu keyaa kee dabab yemoonwedmaniib, awadmindodan arebban.Dabab aom dobiri kuu yobdood kowe,dabab yemoon kee korondime andid.

29 Angkodmia, nembed meenaan kuukei, aron kuu dukmen kereen. Kowe,kibikbed ari kuu kane kane awadmiwenkuu awadmi ye kerekmen yaa meeni dare-woob keraib, awadmindodan areb kerime,30 kane kane kuu yuudi ameng kamiib kuukebene kwanindodan areb kerime, kanekane kuu kubiib kuu kebene kwanindodanareb kerime, kane kane yi kuu yiribmanberengkimaib kuu yi yiribman yaa kuuarabenmo awinidan areb kerime, 31 kanekane kuu okad yiri ye yiribman awin-imaib kumbed ambangkembirimaib kuukuyaamo kerekne meenaib. Amborom kuuokad kiri kibirebya wedmuub yeman kuudowan kerandameen.

32Ne dowaken kuu yiib kuu komo komokuyaa meenmembiri kuu korondime an-did. Awanindo ye karub kuu Yariman

ye inamen meeni yaa komarewa kere yedeme ambangkaniine Yarimanbed kube-waneen ande meenimaan. 33 Kumbanawanoon ye karub kuu okad yiri ye dobiriyaa komarewa kere deme ambangkaniinene wonong kubewanuun ande meenimaankowe, 34ye inamen ayoob keroon, Yarimanyaayiib ye wonong yaayiib kui. Awanindoye wonong o wonong irib kuu Yariman yeinamenmeeni yaa komarewa kere ye demeambangkaniin ande meenimaun. Kukuuyu idiib kingkiniib karadmo keri yeman.Kumban awaneen ye wonong kuu okad yiriye dobiri yaa komarewa kere ambangkani-ine ne karub kubewaneen ande meeni-maun. 35 Nembed ke dakmiin kee yiibamun keri yeman, yiib yaa kwane kamaibandimban. Kukuu yiib kuu kiwaan anamyaambed doberenib inamenma andokbiyi-ibban kumbed idiib meeniyiib kumundinKeresu yaa kone dobirime andid.

36 Karub kanembed ye wonong bori-wen yaa korobe anam yaambed kamok-ban keraneene, yu kuu weeb doboob arebkerembaranuune ye kuu awani ye in-ameniib keroka, ye dowaken yaambedkwane ambangkok. Yu awananeen kuuye ambarakmi yemanban. Yi ayoob kuuawanime. 37 Kumban karub kane ye kuuyekareb inamen mimo kerene yenambedye yaa dedmoni yaa kebenene meeni in-amen kumundin yaa kangkadmene, koyukuu awanainban ande inamen ongmoonkuu, karub kee ye kangkon amun kamoon.38 Kwani kowe, kane ye kuu koyu awana-neen kuu yimin. Kumban kanembed yuawanaanban kuu karub yena burudandeyiminmo ambangkaneen, amborom kuuyobdood darewoob meneboon kowe.

39Wonong kuu yu karub doreenbed kuuyu karub yaamo dabokne dobirimaun, yukarub domoneni kuu amob. Kumban yukarub bobnaneen kuu obonmo kerenu yudowaken yaambed karub maa awananuunkuu yimin, kumban karub kuu Yariman yaaanam andoonman kumbed. 40 Ne meenikuu kei, yu kuu ika awanaunban kuu yukuu kubanuun. Kwane, nangkon God yeKingkiniibkob dakmaan ande meenaan.

8Anam Andi Wuud Keriwendan Yaa Kuu


Dedmonibka Boknande Kombaraib1 Yenambed onabaya aye kuruwak god

yaa kurikuri kame ebman kee ande esoandenib ari berengkiwed yomani ye dowaddakmandamaan. Nubkaad, nub koremkuu kaadkeri yaambed doruub. Kaadkeriyaambed kerengkan inamen menebimaankumban, mimyob dowaken yaambed yenayi niindem aom aromni ye inamenmenebi-maan. 2 Karub kane ye kuu “Nembed in-amen keyaa kee kumundin nekaad kuda.”ande meenaneen kuu anam kuu korobeyekaadban, ye kuu kumundin yekaadban.3Kumban kane kanembed God yaa mimyobdowaken keenaniib kuu yi kuu Godbedyekaad kerundaneen.

4 Kwani kowe, yenambed onabaya ayekuruwak god yaa kurikuri kame ebmankee ande eso andenib ari berengkiwedyom ani ye weng kuu kei. Nubkaad-keruwen kuruwak god kuu okad kumundinkirikee yi kuu anamban. Kwane, godyenayiibban, God kuu mimo nub kangkonnubkaad. 5Kedi, nimakarub yenambed nubgodkuuEwenari doriib andaiweyenambednub god kuu okad kiri doriib andimaib.Anam kuu “nub god” kwane andimaib yegod kuu yemoon, angkon “nub yariman”kwane andimaib ye yariman kuu yemoon.6Kuned nub yaa kuu kwamunemban, Godkuu mimo, nimakarub korem yi Ambekui. Yembed kumkam korem ongmena-boone demboon. Kwane, ye dowadbed nubdoruub kii. Kwane, Yariman kuu mimo,Yesu Keresu kui. Ye yaambed kumkamkoremmeneboon. Kwane, ye yaambed nubdoruub kii.

7 Kumban anam andiwendan korembanyenamo kuu kee yikaad. Yena kuu anukyirimbed kuruwak god yi inamen yaambedyebniwen kowe, kuye yom ananiib kuukuruwak god yeman andaniib kumbed yikuu God ye dia kerem andi ye inamenkuu monmarimaan, yi inamen kuu wuudkeroon kowe. 8 Kumban animanbed Godyaa nub ben dia keraanban, o God yaanub ben ambab keraanban. Kuye animananokban keranuub kuu arewa keraubban.Ananuub kangkon yimin kerundaanban.

9 Kumban, yiibbed okad kiri yeamowamob yaa obonmo keriwen kumbedkomarewa dobaraniib kuyaa kaadker-ime. Yiib kuu amowamob yaa obonmo

keriwen kumbed dowakenmo kamedoriib kuu anam andi wuud keriwendankuu wedmaniiwe yiib kami kuu yi yaadedmonaiwe boknande kombaraib. 10Kedi,kuruwak god kuu meeni yemanban andeebkaadkerewenman, eb kuu kuruwakgod ye kurikuri boyambib aom yomaneeb kumbed, anam andi wuudmanmaa ye kuu wedmebdaneen kuu yekaaromnene ananeenoo? Kumban ye anamandi yaambedban kuruwak god yaningkokankoone anemande eb yomanmomeneneananeen kii. 11 Kwani kowe, anam andiwuud keroonman, ye dowad Keresubobnoon kuned, eb kaadkeri kumbedye monmarunaneen kii. 12 Kwane, ebkuristen angkodmia yaa keye kiwaanyaambed ambarakmendeneb yi anamandi wuud monmaraneeb kuu, Keresuyaa ambarakmenaneeb kii. 13 Kwanikowe, nembed animan komo aniinkob nekuristen angkodmi kuu ambarakmi aomkomboroon keraneen kuu angkon ika kuyeaniman anainban. Anainban kumbed yekuu dedmonenaine kombaraanban.

9Apasodan Yi Yimin Andi

1 Ne kuu obonmo dobiri ye karubbandee? Ne kuu apasomban dee? Ne kuu nubYariman Yesu wedmenindokob dee? Nedeme Yariman yaa ambangkaan ye id kuuyiibban dee? 2Ne kuu yenambed apasom-ban andimaib kuned, yiib yiibkaad ne kuuapaso kuda. Anamaa! Kedi, ne yiib yaaweng amun kedmengkandaan kumbed yiibanam andiwen kowe, ne kuu apaso andewedmi yeman kuu yiib kui.

3 Kane kanembed ne yaa wengyun-dawande dibiibdan yaa neka ne dowadkoromone inande dakmi ye weng kuukei. 4 Apasodan nub kuu weng amundakmuuwe wengambiriib ye nimakarubkumbed yi yaa Yarimanbed yedmendoonapasodan yaa animana oka numbirimeande yedme kowoon dee? Anamaa.5Dewene weng amun dakmi dowad anamandiwen ye nima nubbed awadmuwenkuu ben wananuub kuu yimin andeYarimanbed yedme kowoon dee? Anamaa.Apasodan yena yoom Yariman Yesu yedamana yoom Pita yoom kwanimaibkuda. 6Kumban, ne yoom Baanabas yoom


yaamo Yarimanbed dewene weng amundakmibka yiibka ane dobiri ye kerekmenkuu ambangkime ande yedme kowoondee? Dowan, kwane daandindo nub yaa.Nub dowaken yaambed nubka ane dobiriye kerekmen ambangkuwen.

7 Ana nangmidan kuu yikareb yi odyaambed ane dobirimaib dee? Dowan, yigapman ye od yaambed. Kane kanembednong yob kab kibingkekorib yi yob kuuanokban kerimaib? Dowan, kuyaambedkwane animaib kuda. Kane kanembednaningkod kuu bangkandekorib mukambod kuu anokban kerimaib? Dowan,kwane animaiwa. 8 Ke dakmiin keenimakarub yi meeni yaambed kwaneyedmaan dee? Dowan, Godbed Yuudanyaa yedme kowoon ye amob yaambeddakmeen kuu ibmo. 9 Moses ye amobaombed wongkoon kuu, “Eb kuu oksenkanmeneewa wiit yob animari dore abandokbi dowad beengkane yaraneenkuu ye mongkodkono kebenaab, wiitananeen kuu yimin.” andoon. Godkuu oksen kuye dowad meenoon dee?10 Dowan, anam kuu demedan nub dowadweng ku yedme wongkoon kui. Eyokee,nub dowad wongkoon, amborom kuuyongbon nidke nekwanabi ye karubyoom id beengke ab andokbe idmo bi yekarub yoom kuu yi deme awinimaib kuuaniman kuu nuwiib numbaraniib andemeenimaib kowe. 11Kwani kowe, nub kuukingkin ye kerekmen yobbed yiib aomkibinuwen kowe, yiib okad yiri ye yiribmanyaambed nub yaa numbirime andanuubkuu yiminban deeko? Dowan, yimin kuda.12 Yarimanbed yiib yaa yedmendoon kuuyena yi yaa angkumone awandime andeyedme kowoon kowe, nub kuu wengkee burudande yedme kowoon ye wengdarewoob arimbed kanduwenoo? Anamaa.

Kumban nub kuu yiib yaa weng keeawinime, nub yaa angkumone awandimeandindo. Inamen maa keruwenkob, komokomo nub yaa menebimaan kuu yiminandimaub, barang maa o inamen maakuu weng amun derendari ma kebenokbankerok anduwed. 13 Yiibkaadbankob dee,kane kane kurikuri boyambib darewoobaom ambangkimaibdan kuu, yi animan kuuGod yaa bangkani yeman kurikuri boyam-bib darewoob aom nongkobimaib yaambed

bimaib. Kwane, dingkannengkimaib ye botwuubimbon ye deme awinimaibdan kuu,yi animan kuu bot wuubimbon arimbednengkimaib ye dingkan yaambed bimaibkii. 14 Kwamune areb kuu, Yarimanbedkwamime andi ye weng yedmoon kuu,kane kane Yesu ye weng amun dakmidankeribka yi anedobiri kerekmenkuuYesu yeweng amun dakmimaib kuyaambed bimeande yedme kowoon.

15Kumban ne kuu Yariman ande yedmekowoon ye weng yaambed ben ane dobereambangkokban. Kwane, nembed kewongkaan kee amaan ari yiibbed nedowad keamune ambangkaniib yaa kuiandidban. Anam kuu Yesu ye weng amundakmaana yiibbed ne ma awawindo yeweng keye dowad ke kerengkan keraankei, ne kuu bobnaina karub maambedkankoraraanban dowan. 16Kuned, ne kuukwane Yesu ye weng amun dakmimainyaron aombed kerengkan kamimokban,amborom kuu Godbed weng amun dakmiye deme ne yaa kawoon kowe. Nekuu Yesu ye weng amun dakmokbankeraniin kuu arewa keruwaneen kii!17 Nindorokiibbed weng amun dakmaniinkuu ye kakman kandaniin. Kwane,nindorokiibbanbed weng amun dakmaniinkuu Godbed deme kawoonkob dakmaniinkumbedmo, kakman kandainban. 18 Nekakman kuu komarewa? Kekamunekembedmo, Yesu ye weng amun dakmiyaa kuu wengambiriibdan yaa yedme neyaa numbirime andimban. Kwananiinkuu apasodan yaa numbirime andi yeamob Yarimanbed yedme kowoon yeweng awinainban, ne dowad no ogoodangkimbaraneen.

19Kedi, ne kuu obonmo dobiri ye karub,karub maa ye dabderem yiri dobere yedeme awinembiri yeman kerindo. Kumbanne kuu neka kankubune nimakarub koremyi dabderem yiri dobere yi dememo aw-ini ye karub keraan, yemoon kuu anamandime, ma biknimban andid. 20Yuudaniibyaa winimain kuu Yuuman areb kerimain,yi anam andime andid. Kane kane Yuu-dan yi amob ye dabderem aombed dori-ibdaniib yaa winimain kuu nangkon amobye dabderem aombed doberemoon arebkerimain, yi anam andime andid. (Kum-ban, anam kuu ne kuu Yuudan yi amob


ye dabderem aombed dorokban.) 21 Kanekane Yuudan yi amob awinindodaniib yaawinimain kuu Yuudan yi amob awinindo-dan areb kerimain, yi anam andime andid.(Kumban, anam kuu ne kuu God ye amobyaa obonmo kerindo, Keresu ye amob yedabderem aombed dobirimain.) 22 Anamandi wuuddaniib yaa winimain kuu anamandi wuuddan areb kerimain, yi anamandime andid. Nimakarub mimim ko-rem yi dobiri mimim korem areb kerimainkumbed, kiwaan korem yaambed yi yenaanam andime andid kii. 23Nembed koremke kamaan kee Yesu ye weng amun deren-dari dowad, kwane weng amun yaambedamun kerundi kuyaom kuu neyiib kera an-did.

24 Yiibkaadbankob dee, kabaanidan ko-rem kabaanderimaib kumban, trofi kuukarub mimo kandimaan. Kowe, kiwaanonme wedmibka kabaane trofi kandime.

25 Karub korem iningkuk yaambed bu-rudandande kamimaib kuu iningkuk ked-mengkandi yaamo dobirimaib. Kwami-maib kuu aron dukmenmo angkimbara-neen ye trofi kandi ye dowad, kum-ban nubbed kwanimaub kuu aron koremangkimbaraneen ye trofi kandi ye dowad.26Kwani kowe, ne kuu karub maa meeniyi-ibbanbed kabaanemoon areb kabaanain-ban, ne kuu nangbi yaa kuu dingki ogoodkuyaa kiradmi ye karub areb kerainban.27 Ne kuu korondaine ne id kuu yebnearomni dowad wowimaiwe, ongmaine neinamen ye dabderem yiri dobere kuye de-memo awinembiri yeman kerimaan. Kowe,weng amun dakmenabe dowan kerako, neyaa Godbed arewa kamewen kowe trofi kuukabdainban andaan andid.

10Yuudan Kurin Komo Kamiwen Yaa Kuu

Meene Kaadkerime1Angkodmia, nub awoya yiri korem kuu

Godbed ongme kowoon ye wiib ye dab-derem yirimbed wene yi korem kwanekaramok aombed yaniwen yaa kuu meen-ime, kuyaa yiib nonoon keri kuu ne dowak-enban. 2Yi koremkuuwiib aomiib karamokaomiib kumbed baptais keremoon arebkerekorib Moses ye yoman winiwen. 3 Yikorem kingkin ye kerekmen ye animanmim kuu ibonmo aniwen. 4 Kwane, yi

korem kingkin ye kerekmen ye ok mimkuu ibonmo aniwen, amborom kuu yikuu kingkin ye kerekmen ye bot yi yoomdabokne wonoon yaambed ok kuu aniwenkowe. Bot kuu Keresu kui. 5 Kwanoonkuned, God kuu yi yemoon yaa kubindokowe, amboon angkambed dukne ogoodkuyaa mungdin dange yariwen.

6 Yi yaambed ke kamenaboon kee kurukingkoon, nub meeni yeman, inamenarewa yaambed yimbed kwaniwen arebkeraib anded, nub yaa. 7 Kowe, yiib kuuyenambed kwaniwen kwane kuruwakgod yaa bumangkidan keraib. Kuyedowad God Ye Weng aombed kwanewongkoon kuu, “Nimakarub kuu diboanimana oka anengkenabonib dembenibandenabiwen.” andoon. Kukuu Godyaningko kankooni dowadban kwaniwen.8 Nub kuu yenambed kwaniwen kwanenenem kamaub. Kwaniwen kuu aronmimoaombed 23,000iib kuu dukniwen. 9 Nubkuu yenambed kwaniwen kwane Yarimanyaa komboon darobaub. Kwaniwen kuuniinbed yiiwe dukniwen. 10 Nub kuuyenambed kwaniwen kwane God yaamungkubmangkab kamaub. Kwaniwenkuumonmari ye engyumbed yenbandoonedukniwen.

11Yi yaambed ke kamenaboon kee kurukingkoon, kuye weng wongkoon kuu nubkaadkeri dowad. Amob minindo ya-roniib amobbed oonoon yaroniib aronmaa maayiib anam id keri yeman kumonoone wedmuwen kui. 12Kwani kowe,eb kuu kangdom doriin ande meenebka,ebka ambarakmi yaambed kombarain iiande korobe kaadkere! 13 Ambarakmokande birandi ye inamen mimim korem ebyaa menebimaan kuu eb yaamomban ni-makarub korem yaa menebimaan. Kwane,God kuu ye weng yaa ma korondiyiib-ban ye God kowe, ye kuu domobdaanekuye inamenbed birabdaane ari ambarak-maabban, no oonebde doreen kui. Kum-ban kuye inamenbed birabdande kama-neen kuu, Godbed eb angkane andi ye ki-waan ongmebdaneen. Kwananeen kowe ebkuu kangdommo doberembaraneeb.

Yariman Yaambedmo Angkumone Dobir-ime

1 Korindan 10:14 459 1 Korindan 11:114Kwani kowe, angkodmia, kuruwak god

yaa bongwandaib. 15 Yiib kuu inameni-ibdan kumbed yiib yaa dakmaan kowe,nembed komo ke dakmandamiin kee yi-ibka darobime. 16Yesu yaa meeni ye orokarimbed God yaa eso ande ani ye kabus kuuKeresu ye umkan onduknoon ye inamenkan dabokni yeman kui dee? Anamaa.Kwane, Yesu yaa meeni ye orok arimbedkande ani ye om* kuu Keresu ye id yenayi dowad bobnoon ye inamen kan dabokniyeman kui dee? Anamaa. 17Kedi, om kuumimo kowe nub kane kane kuu yemoonkumban idmimo, amboromkuunubkoremkuu om mimo kuyaambed animaub kowe.

18 Israel ye nimakarub yaa meenime. Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan kuubot wuubimbon arimbed dingkan nengkebaeb God yaa konimaibdan andimaib kowe,bot wuubimbon arimbed God yaa koni yeinamen kan daboknimaib kui dee? Ana-maa. 19 Kwanandaan kumban, kuruwakgod yaa nengke baeb koni ye dingkan kuumeeni yemanban, kuruwak god kangkonmeeni yemanban dowan. 20Kumban anamkuu kuruwak god kuu awad arewa kowe,kuruwak god yi yoman winiwendanbed yikuruwak god yaa dingkan nengke baebkondimaib kuu anam kuu God yaambanawad arewa yaa kondimaib kui. Kwane,yiib kuu kuye dingkan yi yomaniib kumbedawad arewa yi inamen yaa kan dabokni kuune dowakenban. 21 Yiib kuu Yariman yekabus yaa nande awad arewa ye kabus yaanande kami kuu yiminban, yiib kuu kwaneayoob Yariman ye arakbon yaa kere awadarewa ye arakbon yaa kere kamindeban.22 Arakbon ayoob kwamubko Yarimanbedwungkande norin wandok ande kamenuubdee? Inamen arewa yee. Nuwaromkonokuu darewoob, ye aromkono arebban dee?Dowan kii!

Anam Andiwendan Yi Obonmo Dobiri23Yenambed “Inamen korem kuu amob-

ban.” ande yedmimaib kumban, anam kuuinamen yenamo kuu nub awandi yeman.Yenambed “Inamen korem kuu amobban.”ande yedmimaib kumban, anam kuu ina-men yenamo kuu nub niindem aom aromniyeman. 24 Kedi, eb kuu eb dobiri ye

dowadmo awabdi ye kiwaan onmaab, yenayi dobiri dowad awandi ye kiwaaniib onme.

25Berengkimbon yaa dingkan yomkoremberengkimaib kuu ani yemanmo. Kuyaakuu inamen ayoob kereneb kuruwakgod yaa koniwen dee ande kaamobaab.26 Amborom kuu God Ye Weng aombedkwane yedme wongkoon, “Okad yiminyimin yaa kuu Yariman yeman, kuyekumkam korem kangkon.” andoon kowe.

27 Kwane, anam andindoman maambedaniman ani yeman baandoko eb dowakenwene anandamebka, eb ani yeman arikomo nongkoboon kuu kuyaa inamen ay-oobkere kaamobaab, kwane ane. 28Kumbankarubmaambed “Animan kee kuruwak godyaa nengke baeb koniwen kii.” ande yed-mebdoka, anaab, koronde. Karub ku yed-mebdoon ye dowadiib inamen meeni yekiwaan ye dowadiib kowe anaab. 29Kumbaneb inamen meeni ye kiwaan ye dowadban,anam kuu yedmebdoonman ye inamenmeeni ye kiwaan ye dowad kowe anaab,komboon kaamobdoon kowe. Kedi, ko-mande animan ani dowad ne obonmo do-biri kuu karub maa ye inamen meeni ye ki-waan yaambed wengyundaneen? Dowan,ye dememban kuda. 30 Ne kuu God yaaeso ande animan animain kowe, komandekuyaambed ne yaa kuu wengamborokban-abimaib? Arewaya.

31Kwane kowe, yiib kuu animan ani o okani o komo komo kamibka, God ye nam-biri dowad korem kwane kamime. 32 Yiibkuu yena yaa ma dedmonaiwe boknandekombaraib, Yuudan o Gurikdan o God yaaanamandiwendanyaa kui. 33Nembedkami-main areb kamime. Ne kuu kiwaan koremyaambed nimakarub korem yaa angkod-mendimain. Ne kuu nembedmo amun keraandi ye dowadban, yemoon kuu amun ker-ime andid. Kwanako anam andime andid.

111 Ne koob kandime, nembed Keresu ye

koob kandaan kwamune kerime.

Anam Yaambed God Yaningko Kankoon-ime


1 Korindan 11:2 460 1 Korindan 11:252 Yiib kuu nembed komo komo ka-

menabaan korem meenenib nembed ked-mengkandi yiib yaa kondaan arebmo aw-inimaib kowe, ne yiiwaningko benkoobaankii.

3 Kumban ne dowaken kuu yiib kuumeenime andid, karub korem yi korokkuu Keresu, kwane nima yi korok kuu yikarub, kwane Keresu ye korok kuu Godkui. 4 Karub maa kanembed ye korok aridabunekore kurikuri keri o profesi wengdakmaneen kuu ye korok Yesu yaa karakkonaneen. 5 Wonong maa kanembed yukorok ari dabunindombed kurikuri keri oprofesi weng dakmanuun kuu yu korok, yukarub kui, ye yaa karak konanuun. Kukuuyu awung kuu deemoon areb keranuunkowe. 6Wonong kuu yu korok ari dabunok-ban keruka, yu awung korem kuu naredowan kerime. Kwane, wonong yu awungnari o deene aari kuu karakiib kowe, yu ko-rok ari kuu no dabunuk. 7Karub kuu ye ko-rok ari kuu dabuniyiibban, amborom kuuye kuu God ye kuru, ye kuu God ye nambiriye kuruyiib kowe. Kumban wonong kuukarub ye nambiri ye kuruyiib. 8Kedi, karubkuu wonong yaambed ongmindo, wonongkuu karub yaambed ongmoon. 9Amboromkuu karub kuu wonong yu dowad ong-mindo, wonong kuu karub ye dowad ong-moon kowe. 10Keye dowad kembed, engyusyi kangkon yi dowad kuyiib kuuwonong yukorok ari kuu yu karub kuu yu korok andekorokbi yeman dabunuk.

11 Komoyiibkob, nub dobiri Yarimanyaambed kuu wonong kuu karub yaayukareb obonmo dobiri yemanban, karubkangkon wonong yaa yekareb obonmodobiri yemanban. 12 Kedi, wonong kuukarub yaambed ongmoon kwamune arebkuu, karub kangkon wonong yaambeddorimaan. Kumban, karuwa nimaya komokomo korem kuu God yaambed menebi-maan. 13 Yiibkareb meene andangkime.Wonong kuu korok ari dabunindombedGod yaa kurikuri kami kuu yimin dee?14 Kumkam korem kee areyareen kumbedyiib yaa kedmengkandiib kuu karub kuuawung doboob keraneen kuu ye yaa karakyeman dee? Anamaa. 15Kwane, kuyaambedwonong kuu awung doboob keranuun kuu

yu kerengkandi yeman dee? Anamaa.Awung doboob kondoon kuu yu korokdabuni yeman kuda. 16 Karub o wonongmaa kanembed weng kee dakmiin keyaayiminban andaneen kuu, nub kuu karayenayiib ambangkindo, God yaa anamandiwendan yi kangkon kwane.

Yariman Yesu Yaa Meene Orok Ani(Mt 26:26-28, Mk 14:22-24, Lk 22:17-20)

17Yiibbed nedbe kurikuri kamimaib kuuyiib arewa kamenabi kuu yemoon keroon,yiib amun kamenabi arebban kowe, ked-mengkandi ke dakmandamiin kee yiibyaa kubendindo kii. 18 Ibduruk arimbed,ne wengambaraan kuu yiib kuu kurikuridowad nedbimaib kuyaom kuu yiibkarebandokbiwen. Kekwanoon kuu anam arebande meenaan. 19 Kedi, anam kuu yiibkuyaom andokbe yeka yeka keriwen kuu,kane kane kuu Godbed anam andundoon-dan ande korokbi yeman. 20Kwane, yiib kuunedbe Yariman yaa meene orok animaibkuu Yariman ye dowadban, 21amborom kuuorok animaib kuu yena kuu yena yaameed-miyiibban kumbed kirodmo kwane anaiwe,yena kuu orok ye animan kenambunmoanimaib kumbed yena kuu animaniibbanmungimo keraiwe, yena kuu orok ye wainok kenambunmo animaib kumbed awarakyaune kamimaib kowe. 22 Komarewa kii!Yiib kuu animan ane ok ane kamaniibyambiwiibbankob dee? O, yiibbed Godyaa anam andiwendan yaa nongdomatom-dan andenib kamboknondan yaa karakkandime andiwed dee? Yiib yaa kuu komoweng yedmendaniin? Kwamune yaambedyiib yaa kubendaniin dee? Korem yimin-ban kii!

23 Kedi, ne kuu Yariman yaambed kan-daan kuu yiib yaa kangkon kondaan. Wengkondaan kuu kei. Yariman Yesu kuubidwanduniwen kuyaron amnoom aombedom* kande 24 God yaa eso andekore do-mangke yedmoon, “Kekee ne id, yiib wad-keri kandi dowad dookbaniin kii. Kwa-mune kamimamime, ne yaa meeni yedowad.” andoon. 25 Kwane, oma animanyenaya kuu aniwen. Ane dowan keri-iwe, kwanoon areb kuu yembed kabusnande yedmoon, “Kabus keye ok kee amobweng yeeb ne umkan yaambed ongmaan



kii. Komo aron arimbed kekamune anandekamibka ne yaa meeni ye dowad kami-mamime.” andoon. 26 Kedi, komo aronarimbed om keyiib ok keyiib animamibkaYariman bobnoon ande korokbimamibkokwane wene ye monok.

27 Kwani kowe, kanembed ye kuuyorokmo dobiri ye kiwaan arimbedbankerene Yariman ye omiib okiib ananeenkuu, Yariman ye idiib umkaniib yaaambarakmaneen kii. 28Kowe, yiib mimimkuu yekareb andangkekored yomanbedomiib okiib kuu ani. 29 Amborom kuukanembed Yariman ye id kerekmen yaakorobe yekaadkerindombed omiib okiibananeen kuu, yekareb yemeren ukumkandi dowad ananeen. 30Yiib kuyaom kuuyemoon kwane animaibkob, kwane wuudkere bob anikadiib kerenib, yiib yena kuudukniwen. 31 Kumban nub inamen arewakorarem andi dowad nubkareb nubmerenandangke wengyundanuub kuu, nubkuu Yarimanbed andangke wengyundedabab kondaanban. 32 Kumban nub kuuYarimanbed andangke wengyundimaankuu nub ambarakmi yaa korondime andedabab kondimaan. Kwanimaan kuu nubkuu ben okad yiridan yoom dabokne dababibmo kondainban anded.

33 Kwane kowe, nangkodmia, kwanemimyamo nedbe Yariman ye orok anandekamibka korem nedbiiwa. 34 Kwane,kanembed mungiyiib keroka yambi-woombed anok. Yiib kwanimamaniibkumbed mimyamo nedbimamaniib kuuGodbed yiib yaa wengyundaanban.

Kwane, ne mananiin kumbed weng yenaari kuu ben nekdane ongmaniin.

12Yariman Ye Deme Yaromkono Munob

Bangkandi Yeman1Angkodmia, yiib kuu kingkin kerekmen

yaambed Yariman ye deme yaromkonomunob bangkandi yeman yaa nonoon kerikuu ne dowakenban. 2 Yiibkaadkeriwen,yiib kuu God yaa anam andindo kuruwakgod yi yoman winiwen yaron yaa kuu,yiib inamen kuu yenambed ben kimyenwiniiwa dakmindeban ye kuruwak god yiyoman weniib. 3 Kwane kowe, nembedyiib yaa ke yedmaan kei. Kanembed yekuu God ye Kingkiniibbed dakmeen ye

karub kuu “Yesu butun kerune.” ande makwanandaanban. Kwane, angkon kanem-bed “Yesu kuuYariman.” andema kwanan-daanban, no Kingkin Karadmombed ibne-naneena kwane dakmaneen kumbedmo.

4 Yariman ye deme yaromkono munobbangkandi yeman yena dangoon kumban,bangkandimaan ye Kingkin kuu mimo.5 Yariman ye awandi deme yena dangoonkumban, bangkandimaan ye Yariman kuumimo. 6 Yariman ye dowad ambangkan-abi yena dangoon kumban, nimakarub yimimim yaambed korem ambangkanabi-maan ye God kuu mimo.

7Nimakarub mimim yaa kuu Kingkinbedibnendaana kwane ambangkimaib andekorokbi yeman bangkandimaan, yi ko-rem kumaomawanenoon awanenoon kamidowad. 8 Kedi, karub mim kuu Kingkinkumbed meeni kangdom ye weng kon-aane dakmaane, kwane maa kuu Kingkinmimo kumbed kaadkeri inamen weng kon-aane dakmaane, 9 kwane maa kuu Kingkinmimo kumbed anam andi arimbed kon-aane kwane anamandaane, kwanemaa kuuKingkin mimo kumbed bob anikad ong-menabi konaane kwane ongmenabaane,10 kwane maa kuu God yaromkono wedmiyeman ongmi yaromkono konaane kwaneongmaane, kwane maa kuu profesi yeweng konaane kwane dakmaane, kwanemaa kuu weng meneboon kuu kane yekingkin yaambed meneboon ande andan-gke dakmi ye deme konaane kwane an-dangke dakmaane, kwane maa kuu wengmamaa dakmi yaromkono konaane kwanedakmaane, kwane maa kuu weng ma-maambed dakmi ye karub ye weng ame-nengki yaromkono konaane kwane ame-nengkaane kamimaib. 11Korem keyiib keeKingkin mimo kuye ambangki yaambed, yikorem mimim yaa kuu yembed meenoonyaambed bangkandimaan.

Nub Korok Kuu Mimo12 Id kuu mimo yaambed yemoon dan-

goon. Kuyaa dange yemoon keroon kuned,yi kuu id mimo kerimaib. Kowe, Keresu yeid kuu ibmo. 13Kedi, nub kuu id mimo aomKingkin mimo yaambed baptais keruwen.Yuudan keruwen o Yuudanban keruwen,o yena yi dabderem yiri dobere yi de-memo ambangkembirimaub o nubka oone


obonmo kere doruub, nub korem nub niin-dem aom kuu Kingkin mimo kondoon.

14Kedi, id kuumimo yaambed ongmindo,yemoon yaambed ongmoon. 15 Kwane,yonbed yedmaneen, “Ne kuu dingkimbankowe, ne kuu id yaamban.” andaneen kuuid yaa kwane andokbe yeka keraanban,yon kuu id yaambed kumbedmo. 16Kwane,kenoodbed yedmaneen, “Ne kuu indob-ban kowe, ne kuu id yaamban.” andaneenkuu id yaa kwane andokbe yeka keraan-ban, kenood kuu id yaambed kumbedmo.17 Kwane, id kumundin kuu indobmo ker-aneenbed kuu wengambiri yeman kuukuna? Kwane, id kumundin kuu kenoodmokeraneenbed kuu baeb kumungki yemankuu kuna? 18 Kuned anam kuu Godbed idyaa kuu yeka yeka nekwe ongme nongko-boon. Yi korem mimim kuu ye dowakenyaambed kwane ongme nongkoboon. 19Yikorem kuu barang mimo keraniib kuu idkuu kunaya keraneen? 20Kwane kowe, idkumaom kuu yemoon dangoon kumban idmimo.

21Kowe, indobbed dingki yaa, “Awawaab,koronde wene.” ande yedmindeban.Kwane, korokbed yon yaa, “Awawaab,koronde wene.” ande yedmindeban. 22Makeroonkob, id yaa dangoon yeman yaakuu wuud keroon andimaib kuu kuyiibkumbed yimin, kuyiibban keraneen kuuid kuu yiminban. 23 Kwane, id yaayena dangoon yeman yaa kuu yirimoande meenimaub kuu darewoob arimbedinwarimaub. Kwane, id yaa yena dangoondian wedmimokban yeman kuu darewoobarimbed kebenimaub. 24 Kumban, id yaayena dangoon dian wedmi yeman kuuinware kebenimokban.

Kumban Godbed yekareb id kuu benmimyamo dabokne wonoon kuu, id yaayena kuu yiri keriwen kumbed aningkodarewoob arimbed kondoon. 25 Kwanoonkowe, id aom kuu yeka yekayiibban yi ko-rem kuu ibmo kerundoon. Kwane kowe,id yaa mimim korem kuu neman nemanawandi ye inamen konoon konoon ibmokerime. 26Kwane, id yaa mamaambed du-rud yewed kandaneen kuu, korem kwanedurud yewed ibmo kandaniib. Kwane, idyaa mamaa yaningko darewoob arimbedkandaneen kuu, korem kwane kubaniib.

27 Kwane kowe, yiib kuu Keresu yeid kui. Kowe yiib mimim kuu kuyaaben daboknoondan. 28 Kwane, anamandiwendan yi numun kumaom kuuibduruk kuu Godbed apasodan kingkekore,kwane ayob ande profesidan kingkene,kwane ayoobmim ande kedmengkandidankingkoon. Kwane ari kuu God yaromkonowedmi yeman ongmenabidan kingkene,kwane bob anikad God yaromkonombedongmenabidan kingkene, kwane yenayaa awandidan kingkene, kwane ko-rok demedan kingkene, kwane wengmaa maa dakmenabidan kingkoon.29 Korem kuu apasodanmoyoo? Ko-rem kuu profesidanmoyoo? Koremkuu kedmengkandidanmoyoo? Koremkuu God yaromkono wedmi yemanongmenabidanmoyoo? 30 Korem kuubob anikad God yaromkonombed ong-menabidanmoyoo? Korem kuu weng maamaa dakmenabidanmoyoo? Korem kuuweng maambed dakmenabidan yi wengamenengkidanmoyoo? Dowan. 31Yarimanye deme yaromkono munob bangkandiyeman darewoob arimbed kuyaa kuunindorokiibbed dowakeniib kerime.

Kwane kowe, kibireb kee nembed ki-waan yena korem yaambed burudandoonye kiwaan ke korokbendandamaan kei.

13Mimyob Dowaken Keendi

1Ne kuu nimakarub yi wengmaamaayiibengyus yi wengiib dakmaniin kumban,mimyob dowaken keendiyiibban kumbeddakmaniin kuu, ogood wangkanabi yekuweng areb keraniin. 2 Kwane, ne kuuGodbed profesiman ande kinoona biknoonye weng id anam koremiib biknoon yekaadkeri koremiib nekaadkereni, aangkoyaa yedmaniine no angkananuun ye anamandi kandaniin kumban, mimyob dowakenkeendiyiibban kumbed kwananiin kuu, neyaa kuu idiibban dowan keraneen. 3Kwane,ne kuu nembed oonaan ye yiribman ko-rem kamboknondan yaa bangkandeni, neanam andi kuu korondainban andaniineyenambed ne id kuu amotbed nengkani-iwe bobnaniin kumban, mimyob dowakenkeendiyiibban kumbed kwananiin kuu, ne


kuu amun kami ye kakman Ewen ari kuuma kowainban.

4 Mimyob dowaken keendi kuu yodbir-imban iwarimbed dobiri yeman, mimyobdowaken keendi kuu yena yaa awandiyeman. Kukuu wungkandi yemanban,kerengkan kami yemanban, nembedmoyimin andi yemanban. 5 Kukuu kenakarunga kami yemanban, kirim yeman-ban, kirodmo norin wandi yemanban,ambarakmoon andi ye wengyuniib maangkimbiri yemanban. 6Mimyob dowakenkeendi kuu yorokmomban ye inamen yaakubeni yemanban, kukuu anam anam yaakubendi yeman. 7Kukuu yobdood menebi-maan yaa kangdommo doberembiri ye-man, anam ande meenendembiri yeman,ari kwananeen ande meedmembiri yeman,koronde kimyen winiyiibban kangdommodoberembiri yeman.

8 Mimyob dowaken keendi kuu yiminwandaanban. Kumban profesi wengdakmi yaromkono kuu dowan keraneen,weng maa maa dakmenabi yaromkonokangkon dowan keraneen, kaadkeri kandiyaromkono kangkon dowan keraneen.9Kedi, kaadkeri koremban yenamo kande-nub biknoon ye weng kangkon korembanyenamo profesi wengbed dakmimaub.10 Kumban korem awini ye karub Keresumananeen kuu, koremban yenamo awiniyeman maa maa korem kuu wenebebikderebaneen.

11 Kwane, ne dana mana yaa kuu danaareb dakmimain, kwane dana ye inamenareb meenimain, kwane dana ye meeniongmi areb meene ongmimain. Kwane,kaine amnaan kuu dana ye dobiri kerek-men kuu yoman anuk nare keendaan.12Kedi, kibikee God yaa wedmuub kee wiibyonendoona ok kuruwak yaa wedmem-oon areb korobe wedmimokban. Kumbanamaanbed nub kuu murubia deere deerewedmanuub kii. Kwane, kibikee korem-ban yenamo nekaad, kumban God kuune yaa kumundin yekaadkeroon areb kuuamaanbed ne kangkon kumundin nekaad-keraniin.

13Kwane kowe, kibikee ayoobmim keyiibdangoon kuu anam andiyiib ari Godbedkwananeen ande meedmiyiib mimyobdowaken keendiyiib. Kumban keyaombed

darewoob anam kuu mimyob dowakenkeendi kui.

14Profesi Weng Dakmiyiib Weng Maa Maa

Dakmiyiib1Mimyob dowaken darewoob ye nimaya

karuwa anammo kerime. Ma, kingkinkerekmen yaambed Yariman ye demeyaromkono munob bangkandi yeman yaadowakeniib kere nindorokiibbed kondokande meenime. Anam kuu profesi wengdakmi yaa kuu meeni darewoob kerime.2 Kedi, karub kane kuu Godbed wengmaambed dakmi yaromkono konaneenekwane dakmaneen kuu, nimakarub yaadakmaanban God yaamo dakmaneen.Anam kii, ye weng id kuu karub maakuu kandunindeban, kukuu ye wengye kingkiniibbed dakmimaan kuu yenakorem yaa kuu biknimaan. 3 Kumbankane kanembed profesi weng dakmimaibkuu, nimakarub yi niindem aom aromniye dowadiib kube ongkandi ye dowadiibmimyob wandi kankubuni ye dowadiib kui.4Kane ye kuu God yaromkono ibnenaneeneweng maambed dakmaneen kuu, yekarebyemeren ye niindem aom aromni dowadkumbedmo. Kumban, kane ye kuu Godyaromkono ibnenaneene profesi wengdakmaneen kuu anam andiwendan koremyi niindem aom aromni dowad. 5 Anamkuu ne dowaken yiib korem mimim kuuGodyaromkono ibnendokawengmaambeddakmime ande meenaan kumban, nedowaken darewoob arimbed kuu yiib kuuGod yaromkono ibnendoka profesi wengdakmime ande meeni darewoob keraan.Kane ye kuu profesi weng dakmimaankuu ye kuu aningko darewoowiib, wengmaambed dakmimaan ye karub arebban.Kumban weng maambed dakmimaanye karub kuu yekareb weng id kuunengkidme kedmengkandaneen kumbedyimin. Kwananeen kuu anam andiwendanyi niindem aom kuu aromnaneen.

6 Kwane kowe, angkodmia, ne kuuyiib yaa mananiine God yaromkonoibnewaneene weng maambed dakmaniinkuu, yiib yaa amun kerundaniin dee?Kan korokbi ye wengiib o kaadkerundiye wengiib o profesi ye wengiib okedmengkandiyiib kanmananiin kumbed


yimin keraneen. 7Kuned, wadkeriyiibbanno kuweng wangkanabi yeman, yurino haap kuu kuweng amun kondokbankeraniib kuu nimakarub kuu komarewakere id kandaniib? Kwane wangkiwedkuweng amun kamiwed id kandaniib.8Angkon, ana nangmi ye kibi kuu dianmobaandokban keraneen kuu, kanembedana nangmi dowad nekwaneen? Dowan.9 Kwamune areb kuu yiib kangkon,yiibkareb mongkod daande weng idkandindeban ye wengbed dakmaniib kuu,karubmaa kuu komarewa kere yiibweng idkandaneen? Dowan. Weng idiib dakmiwedid kandaniib. Weng id kandindeban yewengbed dakmaniib kuu, aya nonga yaadakmemoon areb keraniib. 10 Anam kuuokad kumundin keyaom kee weng maamaa yemoon dangoon, yi mimim kuyaomkuu ye idiibmo. 11 Kwana kowe, karubmaambed dakmeen ye weng id kandokbankeraniin kuu, ne kuu ye yaa owodmanareb kerunaniine ye kangkon ne yaa kuuowodman areb keruwaneen. 12 Kwamuneareb kuu yiib kangkon kwanimaib. Yiibkuu kingkin kerekmen yaambed Yarimanye deme yaromkono munob bangkandi ye-man yaa dowakeniib kere nindorokiibbedkawok ande kamimaib. Yiib kwanimaibkowe, munob bangkandi yeman kuyaomkuu komo komo kuu anam andiwendanyi niindem aom aromni yeman kerokakuyaambed meeni darewoob kere kwaneambangkime.

13 Keye dowad kee, kane kuu Godyaromkono ibnenoko weng maambeddakmoka, ari kuu ye kuu God yaromkonoibnewoko weng dakmaan ye id ked-mengkanda ande kurikuri kamok. 14Kedi,ne kuu God yaromkono ibnewaneeneweng maambed kurikuri kamaniin kuu, neinamenbedban ne kingkiniib kumbedmokurikuri kamaniin, amborom kuu neinamen aom kuu id kandimokban kowe.15 Kowe, komo keraniin? Weng maambedne kingkiniib kurikuri keraniin kumban, newengbed ne inameniib kangkon kurikurikeraniin. Weng maambed ne kingkiniibyook wingkaniin kumban, ne wengbedne inameniib kangkon yook wingkaniin.16 Kwane, eb kuu weng maambed ebkingkiniib God yaningko kankoone esoandaneeb kuu, ibnendindo no kurikuri

kamiibdan kumaom kuu karub maa ye kuukomarewa kere id kande anam kwanokandaneen? Dowan. 17 Eb eso andi kuuyiminmo kumban, id kandindodan yiniindem aom kuu ma aromnimokban.

18 Ne kuu God yaa eso andaan, Godyaromkono ibnewaane weng maambeddakmimain kuu yemoonmo keraan, yiibkorem arebban. 19 Kumban kurikuri am-biwoom kuu, weng dukmen mana wengangkoyiib areb dakmaniine id kandaniibkuu inamen darewoob arimbed, wengmaambed weng doboob doboob dakmani-ine id kandaibban ye inamen arebban.

20Angkodmia, dana yi inamen areb kuukorondime. Arewa yaa bongwanaib, kuyaakuu dana embeng areb kere nonoon arebkerime. Kumban yiib inamen aom kuuamnime. 21Yariman God ye amob aombedwongkoon kuu yembed ke yedmoon kei.“Weng maa maa ye nimakaruwiib oworan

yi wengiib yaambednembednimakarub keyaa daandaniin.

Kwananiin kuned, yi kuunewengwengam-baraibban.” andoon.

22 Kwane kowe, God yaromkono ib-nenoko weng maambed dakmoka kukuudud korokbi yeman, anam andiwendanyi dowadban anam andindodan yi dowad.Kumban God yaromkono ibnenoko profesiweng dakmoka kukuu anam andindodanyi dowadban anam andiwendan yi dowad.23 Kwane kowe, anam andiwendan koremmimyamo nedbenib yi yemoon kuu Godyaromkono ibnendaneena weng maambeddakmaniib kuu, ibnendindo no kurikurikamiibdan o anam andindo kumbedawudiriibdan kuu yi kuu wengambereko-rib yiib kuu warudkidan andaniiwoo?Anamaa. 24 Kumban, anam andindomanmaa o ibnenindo no kurikuri kameenmanmaa kuu ye kuu awudaraneena yiib kuuGod yaromkono ibnendaneena profesiweng dakmaniiwe wengambaraneen kuu,ye kuu weng korem kuyaambed eb kuuambarakmi ye karub kii ande ye mimyobyaa wowaneen. Kwananeen kuu wengkorem ku wengamboroon kumbed yeyaa wengyundaneene, 25 ye mimyob aombikdereboon kuu ben dianmo keraneen.Kowe, ye kuu yiri bumangke God yaningkokankoone yedmaneen, “God kuu yiib yaaanam doreen kii!” andaneen.


Nekdane Ongme God Yaningko Kankooni26 Kwane kowe, angkodmia, komo

andanuub? Kwane, mimyamo menebenedbibka, yiib korem mimim kuu maakuu yook yeman keroko, maa kuukedmengkandi yeman keroko, maa kuuGodbed korokbenoon ye wengiib keroko,maa kuu God yaromkono ibnenoonaweng maambed dakmi ye wengiib keroko,maa kuu weng maambed dakmi ye wengye id kedmengkandi ye wengiib kerokokamime. Korem ke ambangkaniib kei,anam andiwendan yi niindem aom aromnidowad kumbed kwane ambangkime.27Kaneye kuuGodyaromkono ibnenaneenaweng maambed dakmaneen kuu yimin,nimakarub ayoob o ayoobmim kangkonyimin, kumban ariyiibban. Kwananeenkuu karub maambed yi weng id kuukedmengkandaneen kumbed yiminkeraneen. 28 Weng maambed dakmi yeweng id kedmengkandi ye karuwiibbankeroka, wengmaambed dakmandameen yekarub kuu iwari kere yekareb God yaamodakmok.

29 Kwane, profesidan ayoob o ay-oobmimbed dakmaniib kumbed yiminkeraneen. Kwane dakmibka yena kuukorobe wengambere daangkerekoribkomo dakmiib kuu ongme andangkime.30 Kwane, profesiman maa dibiib kuyaakuu Godbed korokbeni weng monoka,ibduruk dakmeenman kuu iwari kerokayaro dakmok. 31 Kedi, profesidan koremkuumimim dakmaniib kumbed nimakarubkorem kedmengkandene kube ongkan-daneen. 32 Profesi weng dakmi ye kiwaankuu profesidanbed oonimaib, kukuu yenayaa yi weng kebengkandi yemanban,33 amborom kuu God kuu yirinde baandekamime andi ye Godban, yewenubmodobirime andi ye God kowe.

Godbed karadmo kerundoone kambongkorem aom nedbe kurikuri kamimaibdanyi koobdande kwamimaib kwamune arebkuu, 34 kurikuri ambiwoom kuu nima kuuiwari kerimamime. Amborom kuu ni-mambed kurikuri ambiwoombed dakmikuu amob, karub yi dabderemyiri dobirimeandoon, Moses ye amob aombed. 35Kwane,yi dowaken weng maa dowad kaamonandekamibka, ambiwoombed yi karub yaa kaa-

mondime. Amborom kuu wonongbed dak-manuun kuu karakiib kowe.

36 Korindan, God ye weng kuu yiibyaambed andowe ongmoonkob dee? O Godye weng kuu yiibbedmo kandiwen dee?Dowan! 37 Kanembed ye kuu profesimano Kingkin ye deme yaromkono munobkawoonman ande meenoka, nembedyiib yaa ke wongkaan kee anam kediYariman ye amob kii ande kaadkerokandid. 38 Kumban ye kuu keyiib keeakmendandaneen kuu, ye yaa kangkonakmendandunaneen.

39 Kwane kowe, nangkodmia, profesiweng dakmi ye deme yaa kuu nindoroki-ibbed dowakeniib kerime. Kwane, Godyaromkono ibnenoona weng maambeddakmi yaa kuu kebenaib. 40 Kumbankurikuri ambiwoom kuu kamenabi koremkuu konomdangmo nekdane inamenongmi ye yumbon yirimbed kerime.

15Yesu Bobnoon Yirimbed Demboon Kuyaa

Kangdommo Kerime1 Angkodmia, nembed Yesu ye weng

amun yiib yaa dakmaane wengamberekande awinenib kangdommo doriib.Kowe kibireb kee ne dowaken kuu kuyeweng ye dowad yiib yaa monkona andid.2 Weng amun yiib yaa daandaan kumbedkamkonomo awine doberembaraniib kuu,weng amun keyaambed yiib kuu bobniyaa burudande bindaneen. Kumban wengamun awinokban keraniib kuu yiib anamandi kuu idiibban keraneen.

3 Kedi, korem burudandoon ye inamenkukui ande yedmewoone kandaan kuu yiibyaa kangkon kondaan kuu kei, God YeWeng Karadmo ye id kwamune arebmokuu Keresu kuu nub ambarakmi are ki-rari dowad bobnoona, 4mangkiiwa, aronkiayoobmimiib dowan keroone demboon,God Ye Weng Karadmo ye id kwamunearebmo. 5Kwane, Pita yaa angkaderekore,ye karub wad ayoowiib yaa angkadoroon.6Kwane kuye yoman kuu, nimakarub 500iibburudande arimbed yaa kwangkon aronmimo kuyaambed angkadoroon. Kuyeangkadoroondan yemoon kuu wad doriibkumban yena kuu dukniwen. 7Kwanoone,ye kuu Yems yaa angkaderekore ye apaso-dan korem yaa angkadoroon.

1 Korindan 15:8 466 1 Korindan 15:318 Kwane, yeenbon kuu ne yaa kangkon

angkadoroon. Ne kuu awaraken danawoonemoon areb kwanoon, 9 amboromkuu naningko kuu yirimo, apasodan yenaarebban kowe. Kwane, nembed Godyaa anam andiwendan yenbandaan kowe,naningko apasodan kumaom kowi kuuyiminban ande meenaan. 10 Kumban,Godbed ye mimyob dowaken kabamoonkeewoon kumbed ne kekamune doriin.Kwane, ye mimyob dowaken kabamoonkeewoon kuu ne yaa idiibban kerindo, idiibkeroon. Kowe, ne kuu apasodan yena buru-dande yobdood kai ambangkaan, kumbanneka naromkonombedban, God yemimyobdowaken kabamoon keendi ne niindemaom angkeen kumbed kwane ambangkaan.11 Kumban weng amun kuu nembed kan-yare dakmaan o apasodan yenambed kan-yare dakmiwen kuu ibmo, keye weng keeyi yoom ne yoombed kwane daandimaub,kwane keye weng keyaa yiibbed kwaneanam andiwen.

Dukniwendan Ben Dembaneen12 Keresu bobnoon yirimbed nen dem-

boon ande daanduwen kowe, yiib yenakomarewa kere dukniwendan kuu bendembaanban ande dakmiib? 13 Kumbanbobni yiri ben dembimokban karen, Keresukangkon nen dembindo keroon karen.14Kwane, Keresu kuu nen dembindo karen,nub ye weng kan yare dakmuub kuuidiibban keroone yiib anam andi kwangkonidiibban keroon karen. 15Kumbedmomban,Keresu kuu nen dembindo karen, ari kuuGod ye dowad dudi weng dakmuwenkaren, amborom kuu Keresu bobnoonyirimbed Godbed nen demboon kii andekorokbenduwen kowe. Kumban dukni-wendan kuu ben dembaanban kuu anamkeroon karen, Keresu kuu nen dembindokaren. 16 Amborom kuu dukniwendankuu ben dembaanban kuu anam keroonkaren, Keresu ye kangkon nen dembindokuu anam keroon karen. 17Kwane, Keresukuu nen dembindo karen, yiib anam andikuu idiibban keroone yiib kuu korondindoambarakmi ye niindem aom doriiwe 18kanekane yi kuu Keresu ye niindem aombeddukniwendan kwangkon korem biknedowan keriwen karen. 19Kwane, nub kuuEwen ari dobaraubban ande okad kiridobiri ye dowadmo Keresu kuu anam

nub yaa awandaneen ande meenanuubkuu, nub kuu ambokda yoo andi yemankeranuub, yena korem arebban.

20 Kumban, anam kuu Keresu kuu bob-noon yirimbed nen demboon kii. Ye kuudukniwendan korem yi dowad yedin nendemboon. 21 Kedi, karub mimo yaambedbobni kuukanmonoonkowe, dukniwendanben dembi kangkon karub maa yaambedkanmonoon. 22 Kedi, Adam yaambednimakarub korem dukni yeman keriwenkwamune areb kuu, Keresu yaambednimakarub korem wadkeri kandi yemankeraniib. 23 Kumban Godbed yi dowadaron kingkoon arimbedmo kwamaneen.Keresu yedin nen demboon kumbedKeresu ika mananeen yaron arimbedye nimaya karuwa ben dembaneen.24 Kwananeena yimin wandaneen. Kuyearon arimbed Keresumbed ooniwendaniibkorok korokiib aromkonodaniib koremyi aromkono monmarekore ye oonimbonkuu Ambe God ye dingki ari kowaneen.25 Kedi, Yesu kuu no kwane oonaneenewene Godbed ye bondan korem kuyiib kuuYesu ye dabderem yiri ben nongkobaneen.26Kwane, bonman yeenbon monmaraneenkuu bobni. 27Amborom kuu God Ye Wengaombed yedmoon kuu kei, “Yembed komokomo korem kuu ben ye dabderem yirinongkoboon.” andoon. Kowe, “komokomo korem kuu ben ye dabderem yirinongkoboon.” ande yedmoon kuu Godyeyiibban, amborom kuu yembed komokomo korem kuu Keresu ye dabderemyiri nongkoboon kowe. 28 Kwane, keyiibkee yembed ambangke dowan keraneenkuu, Mingki ye dabderem yiri komo komokoremnongkoboon ye God kumbedMingkikuu nen ye dabderem yiri kowaneen kowe,God kuu komo komo korem ooni ye Godkeraneen.

29Kwane kowe, dukniwendan ben dem-baanban kuu anam keraneen kuu, kanekane yi kuu dukniwendan yi dowad baptaiskeriwendan kuu komo kamaniib? Dukni-wendan ben dembaanban keraneen kuukomande yena kuu dukniwendan yi dowadbaptais keriwen? 30Ma, nub kude? Dukni-wendan ben dembaanban kuu anam ker-aneen kuu, komandenuwed nubka aronkorem aom kuu arudbon aom dewini-maub? 31 Angkodmia, dukniwendan kuu


ben dembaneen kowe, bobni ye arudkuu aron mimim korem kirimonimainkii! Nub Yariman Yesu Keresu yaambedyiib dowad kerengkan kamimain kumbedkwanandaan kui. 32 Efesus aombed karubyena arud ye dingkan areb kerenib neyoom nangbuwen kuu, okad kiri dobiri yedowadmo keraneen kuu id ma angkim-baraanban. Dukniwendan kuu ben dem-bimokban keroka,“Awari duknanuub kowe,

animana oka kuyaamo meene anem.”ande kamem. 33 Korondaiwe kuye

weng dakmimaibdanbed yiib ben kimyenwanaib, anam kuu weng kei, “Angkodmiaarewa kuu yiib inamen amun amun bennengkidme arewa kerundimaib.” 34 Kowe,yiib inamen aom angkemoon areb kuudembime, ambarakmi yaa korondime.Kwanandaan amborom kuu yiib yena kuuGod yaa nonoon keriwen kowe, yiib kuukarak kandi yeman.

Ben Dembaneen Kuu Kingkinmomban IdYeka Mamaayiib Dembanuub

35Kumban karub maambed kekane yed-maneen, “Komarewa kere dukniwendankuu ben dembaneen? Yi id kuu komarewaareb kandaniib?” andaneen. 36Kukuu wenginameniibban ai! Yiib komo kibingkimaibkuu bobnaane, kumbed wad dembimaibkui. 37Yiib kuu kab kibingkimaib kuu idbed-ban yi id yob kab kumbed kibingkimaib,yakom kwamune o kab yena yobbed kui.38Yi id komo areb kerandameen kuu yekaGodbed kwane nekwimaan, ayob kane kuukwane kuye id arebmo id kowimaan. 39 Idmimim kuu yeka yeka, ibmomban. Ni-makarub yi id kuu yika maa, dingkan yiid kuu yika maa, ayari on yi id kuu yikamaa, okyiri oon yi id kuu yika mamaa.40Kwamune areb kuu Ewen aom ye id kuuyika, okad yiri ye id kuu yika. KumbanEwen aom ye id kuyi manimanandeb kuuyika, okad yiri ye id kuyi manimanan-deb kuu yika. 41 Aron yu manimanan-deb kuu mamaa, wood yu manimanan-deb kwangkon mamaa, mindong yi mani-manandeb kwangkon mamaa, kwane min-dong mimim yi manimanandeb kuu yekayeka keriwen.

42 Kowe, dukniwendan ben dembaneenkuu kwana arebmo keraniib. Kibikee yiid kuu bobnaneen yeman ye id kumban,

okad yiri kibingkemoon areb mangkaniibkuu ma bobnaanban yeman dembaneen.43 Kibikee yi id kuu deende arewa keriyeman ye id kumban, okad yiri mangkaniibkuu manimanandeb yeman dembaneen.Kibikee yi id kuu wuud keri yemanye id kumban, okad yiri mangkaniibkuu aromkonomo yeman dembaneen.44Kibikee yi id kuu okad yiri yeman ye idkumban, okad yiri mangkaniib kuu kingkinye kerekmen yeman dembaneen.

Okad yiri ye id kuyiib kowe, kingkinye kerekmen yeman ye id kangkonkuyiib. 45God Ye Weng aombed kekamunewongkoon, “Ibduruk ongmoonman Adamkuu inum konoone wad doboroon.”andoon. Kumban AdamYeenbon kuuWad-keri Koni ye Kingkin keroon. 46 Kumbankingkin ye kerekmen yeman kuu ibdurukminindo, okad yiri yeman kumbed ibdurukmonoone amaanbed kingkin ye kerekmenyeman kuu monoon. 47 Karub ibdurukongmoonman Adam kuu okadbed aanduneongmoon. Kwane, Adam ayoob andikuu Ewen arimbed monoon. 48 Okadbedaandune ongmoonman kwamune arebkuu okad yiridan korem yi kangkon, yi idkuu ye id arebmo. Kwane, Ewen arimbedmonoonman kwamune areb kuu Ewen ariwananiibdan korem yi kangkon, yi id kuuye id arebmokeraneen. 49Okadbed aanduneongmoonman ye kuru areb kanduwenkwamune areb kuu, nub kuu Ewen arimbedmonoonman ye kuru areb kandanuub.

50 Angkodmia, yiib yaa ke yedmendaankei. Okad yiri ye idiib kuu God ye oon-imbon aom dobiri kuu yiminban. Kwane,bobnaneen yeman kuu bobnindeban ye-man ye yumbon kandi kangkon yiminban.51 Wengambirime. Biknimbon kuu nem-bed ke yedmandamaan kei. Nub kuristen-dan korem kuu bobnaubban nub yenamo,kumban nub korem kuu ben amonom-baneen. 52 Kwananeen kuu imak yure-moon areb, indob imbune waremoon areb,kirodmo keraneen. Kibi yeenbon baanda-neena kwananeen. Kedi, kibi baandaneena,dukniwendan kuu ben dembe amonom-baneena bobnindeban yeman keraniiwe,nub kangkon kwane ben amonombaneenkii. 53 Amborom kuu bobnaneen yemankuu no amonombe bobnindeban yemankeraneene, kwane deendaneen yeman kuu


no amonombe deendindeban yeman ker-aneen kowe. 54 Bobnaneen yeman kuuno amonombe bobnindeban yeman ker-aneene, kwane deendaneen yeman kuuno amonombe deendindeban yeman kera-neen yaron arimbed, God YeWeng aombedwongkoon kuu “Bobni kuu dowan, Godbedkorem burudande doroon kii!” andoon kuuanam id keraneen.55 “Bobnimbed nub yaa burudande doroon

kuu dowan kii!Bobnimbed yewed kondi yaromkono

kangkon dowan kii!”56 Bobnimbed yewed kondi yaromkono

kuu ambarakmi yaambed monoon.Kwane, ambarakmimbed burudande doriyaromkono kuu God ye amob domabangkikuyaambed monoon. 57 Godbed nubYariman Yesu Keresu yaambed bobni yaaburudande doroon, nub dowad. Kowe, Godyaa kube eso andem!

58 Kwana kowe, mimyob dowakenkeendimain ye angkodmia, kangdommodoberembirime. Korondaiwe, komombedben mangdobaan andid. Aron mimimkorem Yariman ye deme yaa yiib inamenkumundinmoyiib awinimamime. Am-borom kuu yiib yiibkaad kui Yariman yedeme ambangkimaib kuu idiibban keriyemanban, idiib kerimaan kowe.

16Kubiyiib Od Kondi Ye Kerekmen

1 God ye nimakarub yi dowad kubiyiibod kondi ye kerekmen kuu Galasia aomanam andiwendan yaa nembed daandaankwamune areb kamime. Yi yaa kwanan-daan kuu kei. 2Arimingku korem ye aronibduruk ari kuu yiib mimim kuu od ko-moyiib awudirimaun kuu kuyaambed an-dokbe ben nongkobime. Kwananiib kuune mananiin kuu od benmene nongkobiye kerekmeniib keraubban. 3Kwane wenene mananiin kuu yiibbed karub keyiibkee yimin kii ande kingkibko, yi dowadkaadkeri weng ye kerekiib wongkako, yi-ibbed kubiyiib od kondi yeman yi dingkiari kowenib Yerusalem yaa ben yurime.4Kwane, meendobaniine ne yoom wini kuuyimin keraneenbed kuu, ne yaa daboknani-iwe wananuub.

Pool Ye Wini Dowad Korindan Yaa Kaa-mondoon

5 Kwane, ne kuu Masedonia ambibkinaomwananiin kowe, kuyaomdin wenekori,yiiwiib yaa mananiin. 6 Mok yiib yoomaron dukmen areb dobaraniin dee amaronye wood ayoobmimiib kuu dobaraniin dee.Kwanako, yiib kunaya domonde wananiinyaa kuu yiiwiib awawime andid. 7 Yiibyaa araben wedmende burudandi ye owodkuu ne dowakenban, Yariman ye dowakenkeraneen kuu aron yenayiib yiib yoomdoberem ande meenaan. 8Kumban ne kuuEfesus aombed doriin. Kwane dobaraniinewene Pentikos yaron keranuun, 9amboromkuu idiib deme ambangki ye ambongko kuune yaa nandoon kowe. Kwane kuyaa kuuyemoon yenambed ne yaa manmo keriwenkowe.

10 Kwane, Timoti kuu yiib yaa monoka,ongme angkodmene keenombirime, yiibyoom kowe ye kuu ma uniyiibbanbeddoborok. Amborom kuu ye kuu Yarimanye deme ambangkan yareen, nembed am-bangkain areb kwane. 11Karubmaa kanem-bed Timoti ye weng kuu ma wunekaraanandid. Yiib kuu kubimbed domonenibkoyewenubmoyiib kwane yaro neyiib yaa ikamonok. Ne kuu kuristen angkodmia yenayoom kere monok ande meedmiin.

12Kwane, nub angkodmimaa Apolos kuu,nembed naawonmo nangkane yedmenaankuu angkodmia yiiwiib yaa miniwendanyoomwinime andaan kumban dowakeniib-ban keroon. Kumban aroniib keraneen kuuwananeen.

13Ongme kerekime, anam andi yaa kang-dommo dobirime, eeri ye nimakarub ker-ime, yiib niindem aom aromnime. 14Komokomo kamibka mimyob dowakenbed am-bangkime.

15Yiibkaadkeriwen, yiib ambibkin Akaiyaaom Stefanas yoom yambiwoom doriibdanyoom kuu yidin anam andiwen. Kwane,yi kuu yikareb Godbed karadmo kerun-doondan awandi ye deme awini yaamodoriib. Angkodmia, nembed yiib yaa kenangkande yedmandamaan kei. 16 Yiibkakankubune kwamunedan yi dabderem yiridobirime, kane kane Yesu ye demedanyaa daboknenib anammo ambangkimaib-dan yi dabderem yiri kangkon kwane do-birime. 17Kwane, Stefanas yoom Footuna-


tus yoom Akaikus yoom neyiib yaa mini-wenkob kubaan, amborom kuu yiib kuune yoom dobirindo kumban yi kuu yiibyaambed miniwen kowe. 18 Yi miniwenkumbed ne yaa kubi kawiwen, yiib yaakangkon. Kwamunedan yi aningko kuuarimbed kankoonime.

Kubi Weng Yeenbon19Esia ambibkin aom kambong kambong

aom nedbe kurikuri kamimaibdanbedyiib yaa kubendi weng keendiib kii.Akwila yoom Prisila yoombed kubendiweng yi mimyob yaambed yiib yaakeendiib, Yariman yaningko yaambed.Kwane yi ambiwoombed nedbe kurikurikamimaibdan kangkon kubendi wengkeendiib. 20 Kuristen angkodmia koremkeyaambedkubendiwengyiib yaa keendiibkii. Yiib kuu marin marin karadmokiwaanbed mandamuk konoon mandamukkonoon kame kubendime.

21 Ne kerek wongkoonmanbedban, Poolnembed kubi weng kee ne dingkimbed yiibyaa wongke keendaan.

22Karub kanembed Yariman yaa mimyobdowaken keendokban keroka ye ari butunkerok.

O Yariman, mene!23 Yariman Yesu ye mimyob dowaken

kabamoon kondoon kuu yiib yaa kerok.24Yesu Keresu yaningko yaambed yiib ko-rem yaa kuu ne mimyob kowaan. Anamkwanok.


2 KorindanKerek Ayoob Poolbed Korindan

Yaa Wongke KeendoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonPoolbed ibduruk wongkoonbed ari kuu

dudidanbed Korin aom menenib Pool kuuapasomban ye kuu yiib yaa birandimaanande kamiwen. Kowe Poolbed wengam-boroonka kwane kamiib dowad kerek keewongkoon, yi dudi weng inande koromonidowad. Kwane, anam andiwendan Korinaom doriib kuu yi kubiyiib od kondi yemannekwaib kuyaa kuu nekwe dowan kerimeande wongkoon. Wongkoon kuu Masedo-nia yaambed, wongkoon yeweeb kuuAD 55areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-2)2. God Kuu Nub Mimyob Wandi

Kankubuni Ye God (1:3-11)3. Pool Korindan Yoom Komarewa

Dobere God Ye Deme Awinoon KuyaaAmbobandoon (1:12–7:16)

4. Korindanbed Yi Kubiyiib Anam Andi-wendan Yena Yaa Od Kondi DowadKube Ongkandoon (sapta 8–9)

5. Pool Kuu Apaso Keroon Kuu AnammoAnde Korokboon (sapta 10–12)

6. Yeenbon Weng (sapta 13)1Pool, ne kuu God ye dowaken yaambed

Yesu Keresumbed kinoona ye apaso keraanyoomnubkuristen angkodmiTimoti yoom.

God yaa anam andiwendan Korin aomdoriib, yiib yaa kerek kee keenduub,karadmo kerundoondan korem ambibkinAkaiya aom doriib yaa kangkon.


God Yaa Eso Andoon3Nub Yariman Yesu Keresu ye Ambe God

yaa kubem, yembedmo mimyob keendekakman are nonondandi ye Ambe, mimyobwandi maa maa korem kankubuni ye Godkui. 4 Ye kuu dabab maa maa nub yaamenebimaan kumbed mimyob wandimaubkorem kuu kankubunimaan. Kowe,

kane kane dabab kandaniib kuu Godbednub mimyob wandi kuu kankubunoonkumbed yi mimyob wandi yiminmokankubunanuub kii. 5 Kwane, Keresu yedurud yewed kuu nub wadkeri dobiriaom yemoonmo meneboon kwamune arebkuu, Keresu yaambed nubbed yena yimimyob wandi yiminmo kankubunimaub.6 Kumban, nub kuu yenambed dababkondaniib kuu yiib mimyob wandiwenkankubuniyiiwa yiib kuu bobni yaaburudande bindiyiiwa yi dowad kui.Kwane, nub kuu yenambed nub mimyobwanduwen kuu kankubunaniib kuuyiib mimyob wandiwen kankubuni yedowad kui. Kwane kuyaambed kuu yiibkuu nub durud yewed kanduwen kuuibmo kwamunemo kandiwen yaa kuuyodbirimban emambed doberembaraniibkii. 7Kwane, nub kuu yiib anam andi kuuno kwane awine doberembaraniib andemeenuub kuu kangdommo ande meenuubkii, amborom kuu nub nubkaadkeruwenyiib kuu nub durud yewed kanduwen kuuibonmo kwamunemo kandiwen kwamuneareb kuu yiib kuu nub mimyob wanduuwekankubunoon kuu ibonmo kwamunemokeriwen kowe.

8 Angkodmia, nub kuu Esia ambibkinangkambed durud yewed kanduwenkuu yiiwiib kaadkerime anduwed. Yiibkoron keri kuu nub dowakenban. Nubdabab ku kanduwen kuu miin darewoobarewa anam, nub kangdommo dobiri yearomkono korem kuu dowan keroone,nuwiib dukni yeman yaa doroon. 9Anamaa,nub niindem aombed meenuwen kuunub dukni yaron keruun kii anduwen.Kumban ku kwanoon kuu nubka nubinameniib o nub aromkonoyiib yaambed-ban dukniwendan ben dembi ye Godyaambed angkumone doburuwen kii.10 Yembed nub kuu no dukni yeman yedabab yaambed benkooboon, benkoobindokaren duknuwen karen. Kwane, yembedkuye dabab yaambed benkoobaneen.Yembed dukni yeman ye dabab yaambednub benkoobimamaneen kuyaa kuuanam kwananeen ande meedme doruub.11Kwane, yiib kangkon nub yaa meenendeawandiwen kuu kurikurimbed kamendi-wen. Kwanikob, nimakarub yemoonkurikuri kamiiwe Godbed wengambere


ee yimin andekore nub yaa munobmoawandoon kowe, nimakarub yemoon kuunub dowad God yaa kube eso andaniib kii.

Pool YeMeeni Kan KiwaanMaa Kowoon YeWeng Id

12 Kwane, nubbed kerengkande dak-muub kuu kei, nub komo kamuwen yekiwaan korokbendoon kuu, okad kiridoburuweniib yiib yoom doburuweniibkuu inamen karadmoyiib aadidmiyiibbanye inameniib God yaambed meneboonkumbed ambangke doburuwen, anamaa,yiib yoom doburuwen kuu kwamunemokuda. Kwanuwen kuu okad kiri ye meenikangdom ye kerekmen yaambedban,Godbed kabamoon kondoon ye mimyobdowaken ye kerekmen yaambed kui.13-14 Kedi, nub kuu yiib yaa wongkaubkuu yiib kimingkane id kande kaadkeriyemanmo. Kwane, kibikee yiib kuukimingkane weng id yenamo kandekaadkeriwen. Kowe, nembed kwananeenande meenaan kuu weng id koremkande kaadkerekoriwa, Yariman Yesuyaron arimbed yiib anam andi dowadkerengkande dakmanuub kwamune arebkuu nub dowad kerengkande dakmaniibkii.

15 Kwane, kuye weng kuu kangdommoawinaan kowe, ne ibduruk meenaan kuukwane nekwane meeneni yiib wedmendaye inamen yaa kowaan, kwanako Godbedyiib yaa amun kerunde ayoob kerok andid.16Ne dowaken kowaan kuu Masedonia am-bibkin yaa dewananiin kuu kwane meneaomyiiwiib dorewedmendewengandekoriwananiin ande meenaan. Kwanekori,angkon ikaMasedonia yaambed yiiwiib yaamananiin kuu, yiibbed ne dowad nekwi-wed ne nende Yudea angka wini yemankii. 17Kumban kibikee yiiwiib yaa minindokowe, kuye meeni kowaan kuu ogoodmoinamen maa maa keraan kumbed kowaandee? Okad yiri ye kerekmen yaambedkowaan kumbed weng id ayoob kere ee eeyii yii ande keraan dee? Dowan!

18 Kumban, God kuu ye weng yaa makorondiyiibban ye God kwamune arebkuu, nub weng yiib yaa kuu weng idayoobban. 19 Amborom kuu ne yoomSailas yoom Timoti yoombed yiib ku-maom yare ye weng daande amonombime

ande baande dakmuwen ye karub, Godye Mingki Yesu Keresu, ye kuu weng idayoob ye karubban, yembed no ee andedakmimaan kowe. 20Kwane, Godbed wengkunduk yemoon dakme kowoon yaa ko-rem kuu, Keresu yaambed eemo keroon.Kwane, ye yaambed nubbed anam kwanokandimaub kuu God yaa nambiri koni ye-man kii. 21 Kedi, nuwiib yiiwiib ongmen-doone Keresu aombed kangdommo doruubye karub kuu God kii. Yembed nubkinoone yeka ye nimaya karuwa keru-uwe, 22 ne nimaya karuwa andi dowadnub animari ye dingki yuudiib kowene,Kingkin Karadmo nub niindem aom kon-doon. Kukuu wonong mukod kowimaibareb, komo komo nub dowad menebaneenkuu dungkud kondoon.

23Ne kuu God yaa baande yedmaan kuuyembed ne dowadweng anammo dakmoonandok andaan, ne angkon ika Korin yaamonokban keraan kuye id kuu, yiib yaadabab kondainban andid. 24Nub kuu kwaneyiib anam andi yaa yiib kuu ben kwanimekekanime kami dowad oonendokban, yiibkubime andi dowad yiib yoom ambangki-maub, amborom kuu anam andi yaambedyiib kuu kangdommo dobaraniib kowe.

21 Kwana kowe, inamen kowaan kuu

angkon ika yiib yaa meneni kamkonomoongkande kubiyiibban kerundainban an-daan. 2 Kedi, yiibbed ne kubewimaibkowe, yiib yaa kamkonomo ongkandaniinamimyob wandaniib kuu, karub kanembedne kubewaneen? Dowan. 3Kwane, anukbedkerek maa kuyaom kwane wongkaan yedowad kuu kubewimaibdan yi kuu am-barakme doriib kumbed mene wedmekorimiin kubiyiibban kerainban andid. Yiib ko-rem ye dowad kangdommo meenaan kuu,yiib kuu ne weng awine kandaniiwa kwanekubaniina ibonmo kubaniib kii. 4Amboromkuu mimyob wandime andi dowadban,ne mimyob dowaken darewoob yiib yaakeendimain ye ambab kumunkingke kaad-kerime andi dowad, ne kuu miin kubiyi-ibbaniib mimyob wandiyiib inok wiyiibkumbed yiib yaa anukbed kerekwongkaan.

Ambarakmi Are Nonondandi5 Kumban, yiib kuyaa kuu karub

maambed ambarakmoonkob mimyob


wandiwen kuu, ne yaa mimyob wandikeruwoon kumbedmomban, yiib koremyaa mimyob wandi kerundoon. Kum-ban yiib yaa mimyob wandi darewoobkerundoon andainban, embeng areb kuyaa.6 Ambarakmoon kuye dowad kuu yiibyemoonbed dabab koniiwe kandoon kowe,kuu yimin, yenambed ari kone daboknaib.7 Kowe, kibikee yiib kuu ye ambarakmiare nonondandenib ye mimyob wandikuu kankubunime. Kwananiib kuu yemimyob wandi kuu miin darewoob kerekorem yiminban keraanban. 8Kwani kowe,nembed nangkande yedmaan kuu kei, yiibmimyob dowaken ye yaa angkeen kuu ikaongme korokbenime. 9 Anukbed kerekwongkaan kuye id kuu yiib yaa komboonkaamobako kangdommo doberenib neongki weng korem awine kande kwaneambangkibko wedme kaadkera andid.10 Kwane, yiib kuu kane kane yi am-barakmi kuu are nonondandaniib kuu, nekwangkon are nonondandaniin. Nembedare nonondandi yeman kuu wedmaniinkuu kwane are nonondandaniin. Kukuuyiib dowad Keresu ye murubia arimbedare nonondandaniin kii. 11 KwanadnedSeten kuu kebenuwed nub yaa yaro meneburudandokban keraan andid, ye inamenyembed ku meene ambangkimaan kuunubkaadkerunuwen kowe.

Nub Kuu Yesumbed Ongmoon Ye AmobYeeb Ye Demedan

12Ne kuu Troas siti yaa wene Yesu Keresuye weng amun kanyare daandaan kuu, Ya-riman yaambed ambongko kuu ne yaa nan-doon kumbed yemoon anam andiiwe ked-mengkandaan kumban, 13 ne inamen aomkan kuru danginban, amborom kuu Troasaombed ne kuristen angkodmi Taitus mawedmenindo kowe. Kwani kowe, Troasdanyaa yiibyoo ande domonde wene Masedo-nia ambibkin yaa wanaan kii.

14 Kumban nembed God yaa eso an-daan, yembed Keresu yaambed korem bu-rudande doroon kumbed nub kubimo benkinban yaraane, nub yaambed baeb amunareb Keresu yaa kuu kaadkere yimin yiminyaa derendare weneen kii. 15 Kedi, nubkuu Godbed bobni yaa burudande binda-neendaniib monmaraneendaniib kuyaom

ye weng kanyare dakmuub kuu, Yesu Kere-sumbed nengkane God yaa baeb amunkonemoon areb keruwen. 16 Kukuu mon-maraneene duknaniibdan yaa dukni yebaeb kuwi yeman, kumban bindaneenewad dobaraniibdan yaa wadkeri ye baebkuwi yeman kii. Yesu ye weng amunkanyare dakmi ye deme kuu kanembedyeka yimin kere awinaneen? Dowan!17Amborom kuu od embeng yeman bekorewene ari kankoone od darewoobbed koweberengki ye inamen areb kuu, karub yenayemoonbed God ye weng yaambed od bemande kanyare dakmimaib kowe. Kumbannub kuu kwamunemban, nub kuu Godbedben nongkoboondan areb Keresu yaambedGod ye arinambo arimbed ma aadikmiyi-ibban kumbed nimakarub yaa dakmimaubkii.

31Yiib yaa kuu ika andowe yedmuub nub

kuu yiminmo anduub dee, o yenambedkwanimaib areb kuu yiib nub yaa kaad-kerindokob yenambed nub dowad karubamun andi ye kerek yiib yaa kondanuubdee, o karub yena nub yaa kaadkerindokobyiibbed nub dowad karub amun andi yekerek yi yaa kondaniib dee? Dowan. 2Karubamun andi ye kerek nub niindem aom kuwongkuwen kuu yiibka yiib kui, nimakarubkorem wedme kimingke kaadkeriwen kui.3Dianmo korokboon kuu yiib kuu Keresu yekerek yembed wongkaane nubbed ye demeawinuwen kuyaambed ongmoon. Kumbankerekadumbedban wad doreen ye God yeKingkiniibbed wongkoon, bot dabkonom-bonmo arimbedban, nimakarub yi niindemaombed wongkoon kui.

4 God ye Kingkiniibbed yiib niindemaom doreen kuye inamen dakmuub kuuKeresu yaambed God ye arinambo arimbedarudkonombonmo awinuub kii. 5 Nubkayiminmo ma andaubban, barang maayaa nubka yimin kerindo, nub yiminmokerundi kuu God yaambedmo. 6 Yembednub yaa yiminmo kerundoone amob wengyeweb ye deme awinuub. Kuye amob wengyeweb kuu dingkimbed wongki yemanban,Kingkinbed wongki yeman, amborom kuudingkimbed Yuudan yi dowad wongkoonye amob kuu no bobni kanmini yeman,


kumban Kingkinbed wongkoon ye amobkuu wadkeri kanmini yeman kii.

Amob Yeweb Yeka Kwane Nambirimo7 Bot dabkonombonmo arimbed

wongkoon ye amob kuu Israeldan yaamonoon kuu nambiriyiib monoone Mosesye murubia ari kuu nambiriyiib kerooneMoses kuu ika yiyiib yiri kawonoone,ye yaa nambiri angkeen kuu embengkere weneen kumban, yi kuu ye yaanengmone kerenombirinban keriwen,nambiriyiib kowe. Kuye amob komokomo ambangkoon kumbed bobni kan-monoon kowe, 8 Kingkin Karadmombedkomo komo ambangkaneen kuu nambiridarewoob ariyiib, eeyoo? Anamaa.9 Kedi, Yuudan yi amobbed komo komoambangkimaan kuyaambed nimakarubyaa wengyunde dabab kondimaan kuyeamob kuu nambiriyiib monoon kumban,Kingkinbed komo komo ambangkimaankuyaambed nimakarub yaa yorokmokerundimaan kuye Kingkin kuu nambiridarewoob ariyiib kii! 10 Kwane, kurinanukbed nambiriyiib monoon yeman kuukibikee nambiri darewoob arimbed yemanyaa kuu nambiriyiibban areb keroon.11 Kwane, dowan kere weneen ye amobkuu nambiriyiib monoon kumban, embengkere wininban doberembaraneen yemanye nambiri kuu darewoob arimbed kii.

12 Kwana kowe, kukwamune kumbedGodbed anam kwananeen ande meedmuubkowe, arudkonomo doruub. 13 Moseskuu ye dowakenban ye murubia arimbednambiri kuu embeng kere weneen kuyaaIsraeldanbed wedmaib anded kowe, ebkadbaradbed kan yenbe kebenoon. Kumbannub kuu kwamunemban. 14 Israeldan yiinamen meeni kuu kebenoon, amboromkuu anukbed mene kibikee kurin Mosesye amob weng kimingkimaib kuu kuyeebkad baradbed kebenimaane id awinekandimokban kowe. Kuye kebeni yemankuu bongmindo, amborom kuu Keresuyaambedmo bongmaneen kowe. 15Kwane,anukbed mene kibikee Moses ye wengkimingkimaib kuu kebeni yemanbed yiinamen kebendimaan kowe yiminban.16 Kumban kane kanembed amonombeYariman Yesu yaa wananiib kuu kebeniyeman kuu Godbed bongmaneen. 17Kukei,Yariman andaan ye id kuu Kingkin

Karadmo, kwane Yariman ye Kingkinbedkunayambed dobaraneen kuu kuyaadoriibdan kuu obonmo dobaraniib.18 Kwane, nub murubia ari ma kebengkiyemaniibban kerenub, Yariman ye nambirikuu kwane dianmo wedmenimaubdan,nub korem kuu ben amonombe ye arebongmene yeka mamaa kerunde weneen.Kukuu nambiri darewoob kere weneeniib,Yariman yaambed. Ye kuu KingkinKaradmo kui.

4Weng Amun Kanyare Daandi Ye Kerekmen

1 Kwana kowe, Godbed mimyob keendekakman are nonondandi ye kerekmenyaambed keye deme awinuwen kowemimyob wandiyiibban doruub. 2 Kunedkuu, nub kuu yemyeb ye demeyiib karakbobni ye demeyiib yaa kuu angkuromkorokbenduwen. Kukuu nub kuu birandiye inameniib God ye weng kan nengkireangkarambed kedmengkandi ye inameniibawinimokban kui. Ma kere, nub kuu God yeweng kuu anammo ande wedangkambeddianmo korokbendimaub kumbed, Godye indob arimbed nimakarub yi niindemaombed nub dowad karub amun andemeenimaib. 3 Kowe, weng amun ked-mengkanduub kuu dianbonmo kerindokeraneen kuu, monmaraneene duknani-ibdan kuu yi yaamo kwane keraneen.4 Kwane kuu awad arewa kibikee okadkiri dorone oonoonman kumbed anamandindodan yi meeni inamen kebengkoon.Kwanoonkob yi kuu God yoom miin ibmoye karub Yesu Keresu ye weng amunnambiriyiib yuroon kuu wedminban. 5Nubkuu nubka nuweng kanyare dakmindo,Yesu Keresu kuu Yariman ande yaredakmimaub. Kwane, nub kuu Yesuye dowad yiib demedan keruwen andedakmimaub. 6Kedi, “Nambiri kuu yurokokumun yiri kuu namborok.” ande yedmoonye God, yembed ye nambiri ongmene nubniindem aom kowe yuroon, yuroko Keresuye murubia yaambed God ye nambirikaadkerime anded.

Nub Kuu Ambarakmidan Kumban God YeKaradmo Yeman Nub Niindem Aom Angkeen

7 Nub kuu okad nunungbed ongmimaibye ok yuundi yemaniib kuyaom bot goldaweneyiib areb, korem burudandoon ye


aromkono God yaambed monoon kuuokad yiri yeman nub id ye niindemaom angkeen kumbed, aromkono kuunub yaambedban God yaambed andekorokboon. 8 Nub kuu dabab dababkuu menebene kanawanewandimaan,kumban dabab dabab kuu kwamuneyeene beengkanabe ben yiri yurimokban.Kwane, nub kuu dababmenebimaan dowadkomo kamanuub kii ande meenimaub,kumban kwane meene miin kubiyiibbankerimokban. 9Kwane, nub kuu yenambeddurud konde yenbandimaib, kumbanGod kuu nub yaa ma domondimokban.Kwane, nub kuu yenambed yeene ben yirinongkobimaib, kumban monmarimokban.10 Yesu Keresu bobnoon kuu nubbed kannub niindem aom kowe karine yarebuub.Kwanubko, kwane Yesu Keresu ye wadkeridobiri kuu nub id yaambed korokbokookad kiridan wedmenime anduwed. 11Nubwad doruubdan, nub kuu Yesu ye dowadyena yi dingki dem aom yuriiwe yeenenongkobimaib, bobnaneen ye id aomdoruub kuyaambed Yesu ye wadkeridobiri kuu korokbime anded. 12 Kwanakowe, bobni ye barang kuu nub kumaommeneboon kumbed wadkeri kuu yiibkumaom monoon.

13 God Ye Weng aombed kekamunewongkoon, “Anam andaan kowe, kwa-munemo dakmaan.” andoon. Kuye anamandi ye kerekmen yaambed nub kangkonibmo anam anduwen kowe kwamunemodakmuub. 14Amborom kuu Yariman Yesubobnoon yiri kuu nenkoonoon ye God,yembed nub kangkon benkoobe Yesuyiibyaa nongkobe ye kerebiri arimbed yiiwanuwa korokbaneene dobaranuub kuunubkaadkeruwen kowe. 15 Keyiib koremkee yiib dowadmo, God ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken kuuwenene nimakarub yenayiib ari yemoonyemoonmo benmo wonoko eso miindarewoob andibko God kuu nambiridarewoowiib kerok anded.

16Kwana kowe, nub niindem aombed kuuyiminban korondanuub andi ye inameniib-ban doruub. Nub karub id angka kuu mon-mare weneen kumban, nub niindem aomwadkeri kuu Godbed aron mimim yewebongmimaan. 17Kwane, kirod mene dowankeraneen ye dabab embeng embeng nub

yaa menebimaan kuu, dowan kerindebanye nambiri kandi ye kiwaan nub dowadongme weneen. Kuye nambiri kuu dababye arewakerundi ye kumunkingki arebban,miin amun darewoob anam arimbed kii!18 Kowe, nub indob korem kuu benkirarekereknaub kuu, yiribman okad kirimbedwedmuub ye yiribman yaamban, wedmin-deban ye inamen Ewen arimbed monoonyaa kereknaub. Amboromkuuwedmimaubye yiribman kuu arabenmo angkimbara-neen kumban, wedmindeban ye inamenkuu dowan kerindeban aron korem koremangkimbaraneen kowe.

5Nub Ewen Ari Dobiri Yeman

1 Nub id kuu okad kiri ye kombonareb kowe, yenambed kuye kombonmonmaraniib kuu karub yi dingkimbedbanGodbed aron korem korem ye ambibyenbenabekore Ewen arimbed nub dowadnongkoboon kuu nubkaadkeruwen.2 Kumban nub id kuu kibik no okad yiriye kombon kemaom doberemoon arebdoruub kowe, Ewen ye ambib kandeinwarem ande wareki kamuub, 3 amboromkuu kuye ebkad inwaranuub kumbed nubkuu kad dobmo dobaraubban kowe. 4Kedi,nub kuu kuye okad kiri ye komboniibdoruub kuu, warekaune dabawiib doruub,amborom kuu kad dobmo dobiri kuunub dowakenban, nub dowaken kuuEwen ye ambib inwarunduked yimin.Kowe, okad kiri ye bobni yeman kuuamonombe wadkeri aron korem yemankeraneen. 5 Kuye dowadmo nub kuuGodbed ongmenaboon. Kwane, yembedKingkin Karadmo nub niindem aomkondoon, kukuu wonong mukod kowimaibareb, komo komo nub dowad menebaneenkuu dungkud kondoon.

6 Kwana kowe, nub kuu kangdommomeenembere kaadkeruwen kuu, nub kuuokad kiri ye id ke doruub kei, Yarimanyambib kuu ambabbed doruub. 7Kedi, nubkuu nub indobbed wedmuub yaambedbananam andi yaambed doruub. 8 Ke yed-maan kei, nub kuu kangdommo meenem-bere doberenub, nub id domonde Yari-man yambiwoom doberem ande dowak-eniib keruwen. 9 Kowe, nub meeni ded-moni darewoob awinuwen kuu okad kiri ye


idiib doruub o keyaa domonde Godiib yaawunuub kuu ye yaa kubi konem anduwed.10Amborom kuu nub korem kuu Keresu yewengyundimbon yaa dobaranuub kumbed,nub mimim kuu okad kirimbed idiib dobu-ruwen yaron aombed amun o arewa komokomo ambangkuwen kuye kakman kuuibmo banuub kii.

Yesu Yaambed God Yaa Kunum Keruwen11 Kwane, nub kuu Yariman God yaa

anam ande uneni kuu nubkaadkeruwenkowe, nimakarub yaa ye weng daandenangkandande kamuub kii. Nub anamkomarewa kuu God yekaad. Kwane, nubanam komarewa kuu yiib niindem aom di-anmo wedmiwen, anam deeko? 12Nub kuuyiib yaa nub kuu yiminmo ande kamokban,kumban nub komo ambangkaub kumbednub dowad kubiyiib kere kerengkankamime anduwed. Kwananiib kumbedyiib kuu karub yi niindem aom wed-mimokban bunangkamo ye yiribman yaakerengkan kamiibdan yaa inandaniib kii.13 Kedi, nub kuu yenambed warudkidanandaniib kuu God ye dowad kwamuneambangkaub kumbed kii. Kwane, nubkuu yenambed inamen amundan andaniibkuu yiib dowad kwamune ambangkaubkumbed kii. 14 Kukei, Keresu ye mimyobdowaken kumbed dedmonaane kwamuneambangkimaub, amborom kuu karubmimombed nimakarub korem yi dowadbobnoon kowe, nimakarub korem kuudukni yeman. 15 Kwane, Yesu nimakarubkorem yi dowad bobnoon, wad doriibdankuu yika yi dowad dobaraib, yi dowadkuu bobnoone Godbed nenkoonoonmanye dowad yaambed dobirime anded.

16Kwana kowe, kibikbed ari kuu nub kuuokad kiri ye kerekmenyaambednimakarubyaa wedmende inamen kowimban. Kurinanuk kuu kuye kerekmen yaambed Keresuyaa wedmene inamen kowimaub kum-ban, kibikee kuye meeni ye kiwaan yaakuu koronduwen. 17 Kwana kowe, kanekanembed Keresu yaa anam ande dabokni-wen kuu yi kuu yeweb ongmenaboon.Kurin yiri yeman kuu dowan, yeweb ye-man yi yaa angkeen kii! 18 Kwamunekee korem kuu God yaambed meneboon.Yembed Keresu yaambed nub kuu benkunum kerundekore, ben kunum kerundiye deme nub yaa kondoon. 19 Kuye deme

kukei, Godbed nimakarub yi ambarakmikuu kakman kondi dowad kimingkainbanandekore, Keresu yaambed okad kiridanbenkunumkerundoonkumbed, kuyewengkuu kanyare dakmime ande nub dingkidem aom kowoon. 20 Kwana kowe, nubkuu Keresu ye weng amun kan okad yenayaa wenebidan, Godbed nub yaambed okadkiridan yaa amonombe anam andime an-demoon areb keruwen. Kowe, naawonmonangkande yedmuub kuu, God yaaminibkokunum kerundok. 21Godbed ma ambarak-miyiibbanman ongmoonkob nub dowadambarakmi yeman keroon kumbed, yeyaambed nub kuu God ye yorokmodan ker-anuub.

61 Kwane, nub kuu Yesu yoom deme

ibonmodan kowe, yiib yaa ke nangkandeyedmuub kei. God ye kabamoon kon-doon ye mimyob dowaken kuu yiib kuuanammo awinime, idiibban keraan an-duwed. 2Amborom kuu Godbed Ye Wengaombed yedmoon,“Nembed ne kubi dowakeniib aron ki-

naan arimbed yiib kurikuri wengwengambere kwanaan,

bobni yaa burudande bindi yaronarimbed yiib awandaan kui.” an-doon.

Kedi, Pool, nembed yiib ke yedmendaankei, kibireb kee Godbed ye kubi dowakeniibkinoon yaron kii, kibikee bobni yaa buru-dande bindi yaron kii.

Pool Deme Dabawiib Arewa Aom Awunoon3 Yesu ye deme awinuub kuyaa kuu

yenambed daanubdaanab kame demearewa andaib andi dowad kumbed nubkuu yena yi murubia ari boknandi yemanma kowokban. 4-5 Kwane, kiwaan koremyaambed yiib yaa nubka nub kuu Godye demedan ande korokbenduub kukei,dabawa yobdooda mimyob wande yimin-ban keri yemananub yaameneboon kuyiib,atdebokbed nub yenbandiwen kuyiib wiiaom nub benkamobiwen kuyiib nuwiib yaamene arudwande yirinde baande kamiwenkuyiib deme yobdood ambangkuwenkuyiib unuk angkindeban keruwen kuyiibmungimo doburuwen kuyiib yaa kuuaron doboob yinmoniyiibban kangdommodoberemburuwen kii. 6 Kwane, nub


kangkon doburuwen kuu karadmoinameniib kaadkeriyiib yodbirimbaniwarimbed dobiriyiib awandiyiib KingkinKaradmo yaambed dobiriyiib ma aadik-miyiibban ye mimyob dowaken keendiyiib7 anam anam ye weng daandiyiib God yearomkono korokbiyiib kingkin kerekmenyaambed God ye yorokmo ye kumanwiwi angka yemaniib an angka yemaniibkuyiib doberemburuwen kui. 8 Kwane,nub kuu yenambed karub amun andebenkoobaiwa yenambed karub arewa andebenkubunimaib kumbed doruub. Kwane,nub dowad yenambed dudanabidanandaiwa yenambed yorokmodan andimaibkumbed doruub. Kwane, nub kuu maaadikmiyiibban doruub kumban yenambednub dowad aadikmidan andimaib. 9Kwane,nub kuu yenambed aningkoyiibbandanandaiwa yenambed aningkodan andimaib.Kwane, nub kuu yenambed yowori yemanandiwen kumban wad doruub. Kwane,nub kuu atdebokbed yenbandiwen kumbanyenbande nongkobindo. 10Kwane, nub yaakuu yenambed kubiyiibban mimyob wandikerundiwen kumban kubimo doruub.Kwane, nub kuu kamboknon keruwenkumban kedmengkanduwen kumbed yenayemoon yi anam andiwenkob yi anam andiyaa kuu yiribman yemoon keremoon arebkeriwen. Nub kuu dingkirud keruwenkumban kumkam korem kuu nubman.

11 O Korindan, nub kuu yiib yaa kwanedianbonmo dakmuwen, nub mimyob am-bongko kuu kwane yiib yaa anam nan-duwenkii. 12Nubkubi dowakenkuuyiib yaakeendimaubma korondokban kumban, ne-man yiibbed kubi dowaken nub yaa kebeni-wen. 13 Ne danaya areb kereni daandaankii, neman konoon neman konoon ibmokeremoon areb, yiib mimyob ambongkokangkon nub yaa nandime.

Anam Andindodan Yaa Dabokne IbmoKeraib

14 Yiib kuu anam andindodan yoomibmo kere dabokne awinaib, deme korokkeriyiib awaniyiib kwamune awene kuyiibye dowad. Kedi, inamen yorokmo yoominamen arewa yoom kuu ibmo dabokneambangkaniiwoo? Dowan. Kwane,awingyab kuu kumun yaa dabokneyonenanuunoo? Dowan! 15Kwane, Keresuyoom Seten yoom kuu ee inamen mimo

kerem andaniiwoo? Dowan! Kwane,anam andiwendan yi inamen yoom anamandindodan yi inamen yoom kuyaom kuuinamen maa kuu ibmo keroonoo? Dowan!16 Kwane, God ye kurikuri boyambibdarewoobdan yoom dudi god yoom amobweng ongmiwenoo? Dowan! Kedi, waddoreen ye God ye kurikuri boyambibdarewoob kuu nub kei. Kuye dowadGodbed Ye Weng aombed yedmoon,“Ne kuu yi yoom dobereni yi yoom ibonmo

dewenebaniin.Kwane, ne kuu yi God keraniine, yi kuu ne

karuwa nimaya keraniib.” andoon.17 Andekore, yi yaa ika yedmoon, “Kwana

kowe, yiib kuu yi numun kumaomdoriib kuu koronde yaro mene yi-ibka kerime.

Ne yaa arewa keri yeman ma angkoronaib.Kwane ma angkoronaibban kuu yiib

yaa kuu amun ande kubende baniin.18Ne kuu kwamuneni yiib Ambe keraniina,

yiib kuu ne nima dana karub danakeraniib.” andoon, Aromkono Ko-rem ye Yarimanbed.

71Mimyob dowaken keendaandan, yiiwa

nuwa kuu kuye weng kunduk buwen kowe,nub idiib kingkiniib yaa arewa kerundokanub kuu God yaa arewa keri yeman koremkuyaa koronde inamen karadmo awinem.Kwanenub wene nub karadmo dobiri kuudemkoronmo kerem, God yaa une yan-ingko kankooni dowad.

Korindan Kuu God Ye Weng Awine Doriib2 Nub yaa yiib mimyob ambongko

nandime. Nub kuu karub maa yaa maambarakmindo, nub kuu karub maa nenamonombe kiwaan arewa ari kowindo, nubkuu karub ma nemengkane yod bindo.3 Ke dakmiin kei, yiib ambarakmiwenkumbed wengyunde dabab konda andidowadban. Ne kwane anukbed daandaankui, nub kubiyiib mimyob dowakeniib yiibdowad nub niindem aom angkeen kuumiin darewoob anam kowe, nub yiib yoomkwane dobaranuub o yoworanuub kuuyimin kui. 4Yiib dowad miin kangdommomeenaan kuu God ye weng awine doriibkii. Yiib dowad kerengkan weng yemoondakmenabaan kii. Yiib dowad ne niindemaom aromne kubi darewoob keraan. Dabab


yemoon nub yaa meneboon kumban, nekubi kuu yiminmo keroon kii.

5 Kedi, anukbed Masedonia ambibkinaom aomnuwen kuu, yiidkindebankeruwen, amborom kuu dabab maa maakumbed kumene kemene kumbed nubkanawanewandoona nub niindem aomuniyiib doburuwen kowe. 6 KumbanGod kuu dababbed benkubunoondanyi mimyob wandi kankubuni ye karubkowe, Taitus monoon kumbed Godbednub mimyob wandi kankubunoon. 7 Yemonoon kumbedmomban, yiibbed yemimyob wandi kankubuniwen kumbed,Godbed nub yaa kangkon awande kubiyiibkerundoon. Yiib ne yaa wedme wenganemandi ye wengiib ne yaa komo keroonyaa yiib mimyob darewoob wandiwen yewengiib awawi ye inamen darewoob anamkeriwen ye wengiib kuu Taitusbed nubyaa daandoon kowe, ne kubi kan arimbeddaane darewoob keroon.

8 Kedi, kerek anukbed yiib yaa wongkekeendaan kumbed yiib mimyob darewoobkowiwen kumban, yobdoodmo wongkaanye inamen ongmaan kuu amonombindo.Anam kuu kerek keendaan kuye yomankuu ambarakmaan andaan, amborom kuuyiib kuu kerek kimingke aron dukmenmomimyob kowiwen kowe. 9Kumban kibikeekubimo keraan, yiibmimyob kowiwen andidowadban, yiib mimyob kowiwen kumbedamonombe yiib ambarakmi kuu kirariwenandi dowad kubaan. Amborom kuu yiibmimyob kowiwen kuu God ye inamenongmoon ye kerekmen yaambed kowe, yiibyaa yobdoodmo dakmuwen kuu yiib yaama morarindo. 10God ye inamen dowakenye kerekmen yaambed mimyob kowi kuuambarakmi yaa koronde amonombekorebobni yaa burudande bindi kiwaan ariwini yeman. Kukuu amonombaan kuuarewa, ibduruk dobaraan areb kera andiyemanban. Kumban okad kiri ye kerekmenyaambed mimyob kowi kuu bobni yeman.11 Kedi, yiib kuu God ye inamen dowakenye kerekmen yaambed mimyob kowiwenkumbed inamen amun yemoon demboon.Yiib niindem aom ke demboon kei,nindorokiibbed nub ambarakmindo andekoromoniwen kuyiib ambarakmoonmanyaa kongeniwen kuyiib ambarakmoonkwandeuniwenkuyiib Pooliibbedned andi-

wen kuyiib ambarakmoonman kirodmoanammo wengyunde dabab koniwenkuyiib kui. Yiib kuu kiwaan koremyaambed kuyaa kuu nuwiibban yembedmoambarakmoon ande korokbendiwen. 12Nekwamune kerek ku wongke keendaan kuyeid kuu ambarakmoonman ye dowadbano kwamune kane yaa ambarakmoon yekarub ye dowadban, kukuu yiib kuuGod ye murubia arimbed nindorokiibbednub dowad God ye weng awinimaib kuuwedmime andid. 13Kwanakob nub mimyobwandi kuu kankubunoona kubuwen.

Kumban kumbedmomban, Taitus kuuyiibbed mimyob keene awaneniiwe yeniindem aom aromne kubi darewoobkeroon kumbed, wedmekorub kubidarewoob arimbed keruwen. 14Ne anukbedyiib dowad ye yaa kerengkan kamaan.Kwane, yiib kuu ne kerengkan wengibmo kerenib ye yaa awaneniwen kumbedyiib ne yaa karak ma kawindo. Nubyiib dowad weng dakmuwen koremkuu anammo keroon kwamune arebkuu, nub kerengkan weng yiib dowadkwane Taitus yaa dakmuwen kangkonanammo ande korokbenoon. 15Kwane, yiibkorem kuu wengambirimo kerenib unekiringmiyiibbed ye nen angkodmeniwenkuu yembed ika meenoon kumbed, ye kubidowaken yiib yaa kuu arimbed darewoobkeroon kii. 16Yiib kuu weng ke keendaankeyaamo awine dobaraniib andi dowadkangdommo meenaan kowe kubaan kii.

8Yiib Kubi Dowaken Yaambed Munobmo

Konime1Angkodmia, nub dowaken kuu Godbed

ye mimyob dowaken yaambed od munobkondi ye inamen maa kabamoon kondoonanam andiwendan Masedonia ambibkinaom kambong kambong aom doriib yaakuu yiib kaadkerime anduwed. 2 Dababmiin arewa yi yaa menebe komboonkaamobendoon kumban, kuyaombed kubidarewoob yiminmo kerenib yi kamboknondoriib kuyaambed yi kubiyiib od kondikuu yaro dembe darebmo yiminmokeroon. 3 Kedi, nembed yiib yaa andekorokbandamaan kuu kei, yi komoyiibbiwen kuu yi meeni yimin yaambed kubebangkandiwen. Kumban kumbedmomban


angkon ariyiib bangkandiwen kii. Kukuuyi meeni kumbedmo 4nub yaa naawonmokaamobiwen, God ye karadmodan Yudeaaom doriib yaa awandi yeman nub yoombangkandanuub kuu yimin dee ande kami-wen. 5Kumban yi kuu nubbed yi kwananiibande meenuwen areb kwanindo, ibdurukkuu Yariman ye dingki ari yika konekoribnub dingki ari yika kondiwen. KukuuGod ye dowaken yaambed kwaniwen.6 Kwaniwen kowe, nub kuu Taitus yaanangkane yedmuwen, yiiwiib yaa weneGodbed ye mimyob dowaken yaambed yiibyaa kabamoon kondoon keye deme keeambangke dowan kerime ande anduwed,amborom kuu ye kuu od munob kondi yedeme kee andowe yiib yaa oonoon kowe.7 Yiib kuu komo komo deme awinimaibkuu yiminmo awinimaib, anam andi kuyiibweng dakmi kuyiib inamen kaadkerikuyiib kuu nubbed kedmengkanduuweyiib mimyob dowakeniib kere keendiyaambed nindorokiibbedmo awinimaib.Kwana kowe, Godbed ye mimyob dowakenyaambed kabamoon kondoon kumbed,yiib kuu kubiyiib od kondi keye inamenmeeniwen kee anammo awinime.

8 Kumban nembed kwamune amobkowako yiib kuu kuyaambed kwanekondime andimban, yena yi nindoroki-ibbed awandi kuye kumunkingki yaambedyiib mimyob dowaken kuu anam deeande komboon kaamobandid. 9Amboromkuu nub Yariman Yesu Keresu yemimyob dowaken kabamoon kondoonkuu yiibkaad, kiwaan korem yaambed yekuu yiminmo kumban yiib dowad yekakankubune kubuniibban keroon kowe, yekubuniibban keroon yaambed yiib kuuyiminmo kerime anded.

10 Kubiyiib od kondi keye dowad nem-bed yiib yaa ongkandi weng ongmaankuu kei, ma kamaib, kekamune awinime.Weeb kinon dowan keruun aombed yiib-din dowakeniib kere kubiyiib od kondi ye-man andowe wenoriwen kowe, 11 kibikbedwenore dowan kerime. Kwananiib kuu yiibnindorokiibbed andowe awandi kuu yiibyaa angkeen kumbed awande dowan kerikuu ibmo keraneen. 12 Kedi, kubiyiib odkondi yeman kuu nindorokiibbed kami yeinamen kuyiib keraneen kuu komo komodangoon yaambed kondi kuu yimin an-

daneen, kukuu komo awinindo yaambedkondime andimban.

13 Yiib kubiyiib od kondi yeman kon-daniib kumbed yena kuu owongab kerun-dekorib yiibbedmo dabab kandaniib kuunub dowakenban, nub dowaken kuu yiyayiiwa ibmo kerime anduwed. 14 Kukuukekamune, kibikee yiib yaa kuu kumkamyiminmo kowe, yi yaa komo dowan keroonkuu yiibbed awandiib kii. Kowe, amaanbedyi yaa kumkam yiminmo keraniib kuu yiibyaa dowan keraneen kuu yimbed awan-daniib kii. Kee kwananeen kuu yiiwayiya ibmo keraniib. 15 Kukuu om menadowad God Ye Weng aombed wongkoonkekamune, “Kanembed yemoonmo boonkuu kwane miin yemoonmomban, angkonkanembed embengmo boon kuu kwanemiin embengmana yiminban kerindo.” an-doon.

Karub Yena Korin Yaa Ben Yuriiwa Wini-wen

16Ne kuu God yaa eso andaan, amboromkuu yembed kawoone yiib yaa mimyobkowaan areb kuu Taitus ye yaa kangkonkonoone yiib yaa kwanoon kowe. 17Taituskuu Korin yaa wananeeb kuu yiminoo andekaamonenuwen yaa kuu ee yimin andoon.Kumban kumbedmomban, yiiwiib yaa me-neen kuu yedin dowakeniib kere wanaande meene miin nindorokiibbed meneenkii. 18 Taitusmomban, nub kuu kuris-ten angkodmi maayiib nen kowuuwa me-neen. Karub keye dowad kuna kuna nedbekurikuri kerimaibdan korem kuu Yesu yeweng amun ye deme amunmo awinoonkowe, ye kuu karub amun andimaib. 19Ariangkon ye kuu kuna kuna nedbe kurikurikerimaibdanbed Pool awene kubiyiib odkondi yeman kanweniib kuu eb yoom andekiniwen. Kuyeman oone kanwene kon-danuub kuu Yariman yaningkomo kankoo-nenub nub nindorokiibbed awandi korokbidowad. 20 Nub dowaken kuu kubi dare-woob kondi yeman kee nubbed oonuubye dowad karub yenambed daanubdaanabkamaib anduwed. 21 Amborom kuu nubkuu deme kee yorokmo oone awinem an-duub, Yariman ye indob arimbed, angkonnimakarub yi indob arimbed kwamune.

22 Kwane, nub kuristen angkodmi maanende yi ayoob yoom ben nongkobuuwa


meniib. Wedmuwen kuu ye kuu kiwaankorem yaambed ma korondiyiibban nin-dorokiibbed kami ye karub. Kwane, kibi-kee ye nindorokiibbed kami kuu arimbeddarewoob keroon, amborom kuu yiib komokamandamiib yaa kuu yiminmo kwananiibande miin kangdommo meenoon kowe.23Kumban Taitus ye kuu nangkodmi anam,ye kuu yiib dowad ne yoom ibmo demeawinuwenman. Ma, kuristen angkodmiayoob kee yi kuu nedbe kurikuri kami-ibdanbed ben yuriiwa meniib kii, angkonyimbed komo kamiwen kumbed yenambedKeresu yaningko kankooniwen. 24 Kwanakowe, karub ayoobmim ku meniib kuyaaamun amun kamendenib, yiib mimyobdowakeniib nubbed yiib dowad kerengkankeruwen ye id kuyiib korokbendime, nedbekurikuri kamimaibdan maa maa yi ari-nambo arimbed.

91 Yiibbed kubiyiib od kondi yeman

God ye karadmo kerundoondan Yudeaaom doriib yaa nekwiib kuu dowakeniibkamiib kowe, nembed kwane nekwimeande wongkainban. 2 Amborom kuu yiibnindorokiibbed awandi kuu nekaadkeraankowe, Masedoniadan yaa kerengkan ka-maan kuu, yiib Akaiya aomdoriib kuuweebanuk dowan keruun kuyaombed kubiyiibod kondi ye inamen nekwiwen. Kowe,yiib nindorokiibbed nekwiwen kumbedMasedoniadan kwangkon awandem andekankiriwandiwen. 3 Kumban kuristenangkodmia ben kiribaana ku meniibkuu yiib dowad kerengkan keruwen kuuidiibban keraan andid. Kuu ben kiribaanameniib kuu yiib nekwe dowan kerimeandid. Yiib kuu kwamune kubiyiib odkondi yeman nekwe dowan keraniibandaan kuu kwanime andid. 4 Kedi, nubyiib dowad nekwaniib ande kangdommodakmenabuwen kowe, Masedoniadan yenakuu yiiwiib yaa mene wedmaniiwe yiibnekwindo keraniib kuu nub karak bob-nanuuwe, yiib kangkon karak bobnaniibkii. 5 Kwanakob, nembed meenaan kuuanam kuu kuristen angkodmi ayoobmimyaa nangkande yedmaane yidin yaroyiiwiib yaa owod miniwed yiibbed kubiyiibod kondi yeman darewoob kondanuubande weng ongmiwen kuu kuyaambed

kwane nekwe dowan keriwed, ne manain.Kwananiib kuu yiib kubiyiib od kondiyeman kuu karub maambed yiib yaadedmone dedmone kamendi yaambedban,yiib kubi dowaken yaambedmo keraneen.

Embengban Darebbed Munobmo Konime6 Kekee meenime. Karub kanembed

animan kab yemoonban bengkere aru-maneen kuu animan id yemoonbanmowandaneen. Ma, karub kanembed an-iman kab yemoon bengkere arumaneenkuu animan id yemoonmo wandaneen.7 Kwamune areb kuu, karub o nima yimimim kuu komarewambed nekwe Godyaa konandameen kuu, yeka ye niin-dem aombed komo meenoon kuu kumbedkwane konok. Kumban kubiyiibban odowakeniibban kumbed konaab, kwaneyenambed dedmoniwen kumbed konaab,amborom kuu karub kanembed ye niin-dem aom kubiyiibbed munobmo konaneenkuyaa kuu God ye mimyob kubi dowakenkeenaneen kowe. 8 Kwane, Godbed amunkerundi mimim korem yiib yaa yiminmobangkandi kuu yimin kowe, kiwaan ko-rem yaambed aron korem arimbed yiibkuu yiminmo doberenib kami amun amunkorem kuu yiminmo awinaniib kii. 9 GodYe Weng aombed wongkoon kuu yiib yaakwamune keroon. Wongkoon kuu kei,“Godbed ye munobmo koni yeman wenebe

bangkandoon, kamboknondan yaa,ye yorokmo kamenabi kuu aron ko-

rem korem angkimbaraneen.” an-doon.

10Kedi, animankab arumidan yaa animankab ben bangkandene om animan kondiye God, yembed kangkon yiib yorokmokamenabi dowad animan kab bangkanda-neena yemoonmokeraniiwe, id yemoonmobangkandaneena wandaniib kii. 11Yiib kuukiwaan korem yaambed yiminmo kerunda-neen kowe, kubiyiib od kondi yaron koremarimbed yiib kuu darebmo konimamaniibkii. Kukuu nub yaambed yiib kubiyiib odkondi darewoob kumbed yenambed Godyaa eso andaniib.

12 Amun kami kee yiib ambangkaib kuuGod ye nimaya karuwa yaa komo dowankeroon yaa awandaniib. Kumban kumbed-momban, yaro dembe God yaa eso andiyemoon keraneen kii. 13Ku kamiib kumbed


yiib anam andi kuu yiminmo korokboonkowe, nimakarub yemoon kuu God yan-ingko kankoonaniib, yiibbed Keresu yeweng amun kuu anam ande yedmiwenkumbed kuye weng yaamo wengambereawine kandiwen kuu yi wedmiwen yedowad kuyiib, ma kuu yiib kubi dare-woob kondi yeman yi yoom yena ko-rem yaa numbiriwen ye dowad kuyiibkui. 14Kwane, yi kuu yiib dowad kurikurikere yi mimyowiib kumundin kwane yiibyaa mananeen, amborom kuu yiib yaaGodbed ye mimyob dowaken darebmokabamoon kondoon kumbed yiibbed ku-biyiib od kondiwenkowe. 15Kowe, nubkwa-mune God yaa eso andem, amborom kuu yemunobmokondoonyemanyedarewoowiibdoboowiib ambab ariyiib kuu weng dak-minban kowe.

10Pool Yeka Ye Dowad Koromone Inandoon

1 Pool ne kei, ne dowad yenambedPool yiib yoom kiring ine dakmiwenkuu nangkemmo emamo dakmoonkumban, yiib domonde kimyen wonoonkuu arudkonomo dakmimaan kui andedakmiib kumban, ne kuu yiib yiibkaadkuda. Kwanandimaibkob, yiib yaaKeresu ye nangkemiib iwariyiib yaambednangkande yedmaan kuu kei. 2 Yiibkuyaom kuu yenambed meeniwen kuuPool awene kuu kwamune okad yiri yedobiri kerekmen yaambed doriib andiwenkowe, nembed meenaan kuu yiiwiibyaa meneni arudkonomo kere yi yaayobdoodmo daandaniin andaan. Kumbankwamune kuu ne dowakenban kowe,yiib yaa kaamondaka yi yaa ongkandibkaarudkonoyiibban yobdoodiibban manaandid. 3 Kwanandaan amborom kuunub kuu okad yiri doruub kumban, nubana nangmuub kuu okad yiridan yi ananangmi arebban kowe. 4 Nubbed ananangmi ye kumana anaya kuu kimyen yekamamaa, okad yiridan yi kumana anayaarebban. Kuu mamaa kii, nub kumanaanaya kuu God yaromkono darewiib kii.Kuye kumana anaya kumbed kingkin yekerekmen yaambed bondan yi aromneangkumonimbon ben monmare dobmokerundimaub. Monmarimaub kuu okadkiri ye meeni kangdomiib 5 nubka yimin

nubka doberem andi ye inameniib kumbedGod ye kaadkeri kankubunande kamiibkorem kuu monmarimaub kui. Kwane,nub kuu meeni inamen korem kankubuneKeresu ye dabderem yiri nongkobimaub,ana nangme burudande doroondan benking ye dabderem yiri nongkobemoonareb kui. 6 Kwane, nub kuu karubkanembed kwaneweng amunwengamberekankoraroko no dabab konem andenekwuwen, kumban ibduruk kuu nubdowaken yiib kuuweng amunwengambereawine kandiwed.

7 Yiib kuu no bunangka ye dobiriwedmiib kii. Kowe, karub kanembed yekakangdommo meene ye kuu Keresu yekarub keroon yekaadkeroon kuu, nub kuuye areb Keresu ye karub ibmo keruwenkuyaa ika meene anduwed. Kuu anamaa.8 Kedi, yiib benkubuni dowadban yiibinamen ben aromni dowad Yarimanbednub yaa aromkono kondoon kuyaa kuukerengkan weng ariyiib dakmaniin kuukarak kandainban. 9 Yiibbed meenaniibPoolbed ye kerek yaambed unime andoonandaniib kuu ne dowakenban, ne wongkiye id kuu kwamunemban. 10 Kedi,nimakarub yenambed dakmimaib kuu“Pool ye kerek kuu weng id darewoowiibarudkonoyiib wongkanaboon kumban,ye kuu kwane nub yoom dobirimaankuu emamo arudkonoyiibban, ye wengdakmi kwangkon ambodiibban dowan.”andimaib. 11 Kwamune dakmiibdan kuukee kaadkeriwedka, nub kuu yiiwiib yaadorokban kerenub kerek wongkuwenkuye aromkonoyiib, yiiwiib yaa menedoberenub kwane kamenabuwen kuyearomkonoyiib kuu ibmo, kwane kibikbedari kwangkon ibmo kii.

12 Nubka yimin andimaibdan kuyaakuu kowenub kumunkingkaubban. Kedi,yimbed yikareb yimeren kowe kumunk-ingkenib ee nub yimin andimaib. Kwane,yikareb yimeren kan kowe wedmenibee yimin kii andimaib. Kukuu meenikangdomban kuda. 13 Kowe, nub kuuGodbed deme kondoon kuyaambedmokerengkan weng dakmanuub, kuyaaburudande kerengkan weng ariyiibkumbed dakmaubban. Deme Godbed nubyaa kondoon kuu yiib dowadiib kowe,nub yiib dowad kerengkan weng dakmi


kuu yimin. 14 Kedi, Keresu ye wengamuniib yare daanduwen kuu nubdinyiiwiib yaa mene daanduwen kowe, nubyiib dowad kerengkan weng dakmi kuuyimin. Kowe nub kuu God ye demekondoon kuyaa burudande kerengkanweng ariyiib dakmindo. Nub yiiwiibyaa mene weng amun dakmindo karen,yiib dowad kerengkan weng dakmi kuunub deme kuyaa burudanduwen karen.15 Kowe, nub kangkon karub yena yideme dowad kerengkan weng dakmindokowe, God ye deme nub yaa kondoonkuyaa burudandindo. Ma, kwananeenande meenuwen kuu yiib anam andi kuukaine darewoob kerod, yiib kuyaombednub kuu deme darewoob kere awinemande meenuwen. 16 Kwananeen kuu,nubbed weng amun kan yiib dia yiri wenekedmengkandanuub. Amborom kuu nubkuu karub maambed weng amun kanwenedaandoon ye okad aombed komo kamoonkuyaa kerengkan weng dakmanuub kuunub dowakenban kowe. 17 KumbanGod Ye Weng aombed wongkoon kuukekamune, “Karub kanembed kerengkanweng dakmandameen kuu Yariman yedowad kerengkan weng dakmok.” andoon.18Kedi, karub kanembed yeka ye dowad nekuu yimin andaneen kumbed Yarimanbedee kuye karub kuu yimin andi yemanban,kukuu Yarimanbed karub andangkeyiminmo wedmaneen kumbed ee kuyekarub kuu yimin andaneen.

11Pool Yoom Dudi Ye Apasodan Yoom

1 Ne meeni kuu yiib ne yaa emambediwari kerime. Yiib kuu ne yaa odkeneb arebkeriwenkowoo? Kwanibko ne kuu aronembengmo warudki weng areb dakma.Kumban yiib kuu ne yaa kwamunemo keri-wen. 2 Yiib kuu wonong koyu areb bo-raan kuye karub kuu mimo, Keresu kui.Kwanaan kuu yiib kuu wonong koyu maambarakmindo kumbed ambi yaa koniwedawanemoon areb kerime andid. Ne kuuyiib yaa dudi god o dudi ye inamen yaawanaib ande koren areb kamaan kii. Keyeinamen kee awinaan kuu God yaambedmonoon.

3 Kumban ne kuu unaan kii. Iv kuuniinbed kobkob kame birondoon kwamune

areb kuu, mok yiib kuu yiib aadikmiyi-ibban anammo karadmo idiib meeniyiibkumundin Keresu yaa koni yaambed karubmaambed ben abdon yiri nongkobaneendee ande unaan kii. 4 Kedi, karubyenambed Yesu ye weng kanmunuwenandimaib kumban, anam kuu weng kuuid mamaa nubbed dakmuwen arebbankanminimaib, o Kingkin Karadmombankingkinmaambedmeneneyiib yaa ibnendedakmimaib, o yenambed weng amunkanmunuwen andimaib kumban anamkuu weng kuu id mamaa yiib ibdurukbiwen ye wengban kanminimaib kuu,yiib kuu kubiyiibbed ee dakmime andeyedmimaib kii. Komarewa kii? 5Kumbannembed meenaan kuu yika dakmimaibnub kuu apasodan aningko dareb darewiibkii andimaibdan ku meniib kuu, neyiibyiyiib kan daboknaniin kuu yiminban,yi kuu ma anamban yirimbed. 6 Ne kuuweng dakmi yaa kuu ma kedmengkawiiwakaadkerindo kumban, God ye weng kuuwedme korobe kaadkeraan. Kowe, nub kuukedmengkande daande kamuuwe, yiib kuuyidbonmombed yiibkaadmo keriwen.

7Ma, ne kuu yiiwiib yaa meneni God yeweng amun kan dakmenabaan kuu yiib yaaod maawime ande ma kwanandindo, odbi yemanban andaan. Kwanaan kumbedneka kankubuneni yiib benkoobaan kii.Kowe nembed ambarakmaanoo? Dowan.8Kwane, kambong maa maa aombed nedbekurikuri kamimaibdan kubiyiibbed odbangkawe awawimaib kumban, yiib neyaa ma kwamunindo. Kwanaan kuu yiibawandi yeman. Kowe, nembed yi yaayid baanoo? Dowan. 9 Kwane, ne yiibyaa dobaraan kuu ne yaa komo komodowan kumbed yiib yaa maawime andema kwanandindo, amborom kuu kuristenangkodmia Masedonia aom doriib kumbedmenenib, ne yaa komo komo dowankeroon kuyaa yiminmo awawiwen. Yiibyaambed ne angkumone dobiri kuu kiwaankorem yaambed korondaan, angkonari kuu kwananiin. 10 Keresu ye anamanam kuu ne niindem aom angkeen kuuanammo keroon kwamune areb kuu,yiib ambibkindan, Akaiyadan kui, yikuyaom karub maa kanembed kerengkanweng ke dakmiin kee kebenewaanbankii. 11 Komoyiibkob? Yiib yaa mimyob


dowaken keendokban kumbed kerengkankami kuu womonainbanoo? Dowan kii.Yiib yaa mimyob dowaken keendaan kuuGod yekaad, kuda. 12 Yiib dowad komokomo kamenabaan kuu womonainbanno kwamaniin. Kwamimain kumbeddudanabidan kembed Pool yoom nub ibmoande kerengkan kame yiib yaa dedmone eeandime ande kamiibdan kuu yi weng kuuidiibban ande korokbandid. 13 Amboromkuu kwamenabidan kuu dudi ye apasodan,yi kuu birandimaib ye demedan, yi kuu nubkuu Keresu ye apasodan andimaib kumbandudanabiwen. 14Kukuu binangki yemanbanaa! Seten kuu yekareb amonombe nambiriye engyu God yaambed menemoon arebdudanabe yarebimaan kuda. 15Kowe, Setenye demedan kwangkon amonombenib nubkuu inamenyorokmoye demedan andaniibkuu binangki yemanban. Kumban yi komokomo kamiwen kumbed dabab anammokandaniiwe ben kumbaanban yamotbonyiri kiraraneen.

Apaso Deme Awinoon Kumbed DurudYewed Kandoon Ye Weng

16 Ne ikakman yedmaan, korondibkayenambed Pool kuu warudki ande mameenaib. Kumban yiib ne yaa kwamunemeenmiibkowoo? Kwamune meenibka,warudki ye karub areb nendime andaka,kwanibko, ne kan yaro ne kangkonyimin ande kerengkan weng yenayiibdakma. 17 Kemaom kee kowene nekangkon yimin ande kame dakmiinkuu Yarimanbed dakmi arebban nokwane warudkimbed dakmemoon areb.18 Nimakarub yemoonbed okad yiri yekerekmen yaambed kerengkan kamiibkowe, ne kangkon kwane kamaniin.19 Yiib yiibkareb aromne yena koremyaa burudande meeni kangdom keri-wenkowoo? Yiib kuu kwane meeniibkumbed yiibka yiibmeren birandiib kowe,warudki ye karub maa yaa kubimbedwengambaraniib kuu yimin. 20 Kumbananam kuu, karub kanembed yiib ben yedabderem yiri nongkobi ye karub, o yiibbirande od bi ye karub, o yiib yaa yekaye dowadmo keanime kwanime andi yekarub, o yeka yiib kankubune yiib korokkeri ye karub, o yiib murubia yakdariye karub kuu menebaniib kuu, yiib kuuee yimin andimamaniib kii. 21 Kumban

nub kuu aromne kwana ye deme yiib yaaambangkinban kowe, karak bobnaanoo?

Yiibbed ne yaa dedmoniiwe warudkiweng areb ke dakmandamaan kei. Karubkanembed yaro dore kerengkan kamaneenkuu ne kangkon kwane kerengkan wengiibkamaniin kii. 22 Yi kuu Hibrudanoo? Nekangkon Hibruman. Yi kuu Israeldanoo?Ne kangkon Israelman. Yi kuu Abra-ham ye awoya ariyoo? Nangkon Abra-ham yawo ari. 23 (Warudki yaambed kedakmandamaan kei.) Yi kuu Keresu yedemedanoo? Nembed Keresu ye demearimbed awini ye karub andaan. Ne kuudeme darewoobmo awinaan, yi arebban.Ne kuu nen wii aom kambere yemoon keri-wen, yi arebban. Ne kuu nong yikyiki-ibbed nenbande yemoon keriwen, kim-ingkinban kii. Ne kuu bobnok ande nen-bande yemoon keriwen, bobne yeederebobne yeedere kamaan kii. 24 Yuudanyi ukum kuu bangkawe nong warukbedwangkane 39iib kwane wangkane niwenkuu angkoyiib keraan. 25 Ne kuu atde-bokbed niwen, ayoobmim keraan. Aronmaa ne kuu bobnok ande botbed nenbandi-wen. Motod aombed okbedmotodmonma-reen kuu ayoobmim keraan. Motod okbedaandeen kuu karamok wedangkambed am-benmo yarembaraan kuu amnoom mimoaronki mimo keraan. 26Ne kuu ma yiidkiyi-ibban bid bid domabangkane dewenebaan.Ne kuu ok awaan arudiib kuu yanimain.Ne kuu yid karub yi arudbon aom wini-main. Ne kuu ne ambibkindan yi arud-bon aom weneni kwane ambibkin yenadanyi arudbon aom winimain. Ne kuu taunangkambed arudbon aom weneni kwanedura angkambed arudbon aom wenenikwane karamok angkambed arudbon aomwinimain. Ne kuu dudi ye kuristen angkod-mia yi arudbon aom winimain kii. 27Ne kuudeme yobdood awineni nimin darewoobandeni amnoom yemoon unuk angkinbankerimain. Ne kuu mungimo bobneni okmoommo kandeni aron yemoon animani-ibban dobirimain. Ne kuu yurukmo kan-deni ebkadiibban dobirimain. 28Ku kandemeniin ye angkara kuu kambong kambongaombed nedbe kurikuri kerimaibdan ko-rem kuyaa ne meeni aron korem angkeenkowe dabab areb kandaan. 29 Kanembed


wuud keraneen kuu ne kuu ye areb ibmokeraniin. Kane kuu nen kinban wanani-iwe ambarakmaneen kuu mimyob keeneniambarakmi yaa korondi kuu ne kangkonyiminban andaniin.

30Kowe, ne kuu kerengkan kamaniin kuukunayambed ne wuud keraan ye korokbiye weng kerengkan kamaniin. 31YarimanYesu ye Ambe God, aron korem yan-ingko kankoonaniib ye God, ye yekaadne weng dakmandamaan kee dudi weng-ban. 32 Ne kuu Damaskus aom dobaraanaking Aretas ye gavana siti oonoon kumbedPool awinenenib wii aom kaanime an-doone siti kuuk ambongko korem yaakerekniwen. 33 Kumban ne kuu siti kuukari wedyambed ambongko embeng aandi-wen kumbed kabed darewoob aom kowi-iwa dibaraana nongbed boroke kowiiwakawene ambukiri dore kombiri wanaankowe, yi kuu kwane awinewindo keriwen.

12Pool Kuu Godbed Wane Korokbenoon

1 Weng kee naningko kuu arimbedkowi yemanban kuned, korondainban ikakerengkan kamandamiin. Yarimanbedne yaa wane korokbewene komo komobiknoon kuu wedme ande korokbewoonye weng dakmandamiin. 2Kowe, ne nekaadkuristen karub maa weeb 14iib anukbedGodbed nen ambibkin Ewen ambab aridaanoon. Karub kuu idiib nen daanoono kingkinmo kuu nekaadban, Godmoyekaad. 3-4Ne nekaad karub kee ambibkinmiin amunbon nen daanoon. Kumbankarub kuu idiib nen daanoon o kingkinmokuu nekaadban, Godmo yekaad. Kwanekuyaambed ye wengamboroon kuu dakmeid korokbinban yeman, kukuu Godbed“Amob, weng kuyaambed dakmaab.” andekowoon yeman. 5 Kowe, karub keyedowad kerengkan kamaniin, kumban nedowad kerengkan kamainban, komo komoyaambed ne wuud keraan korokbi yewengkerengkankamaniin kuukumbedmo.6 Kumban dowakeniib kereni kerengkankamaniin kuu ne kuu inameniibban yekarub areb kerainban, amborom kuuno anam yaambed dakmaniin kowe.Kumban kwanainban andaan. Kukuuyenambed naningko kan arimbed kowenibmeedmewaib, komo kamenabaan kuyiib

komo dakmenabaan kuyiib kumbedmoanammo meedmewime andid.

7 Kumban weng id miin darewoob keewane korokbewoon kowe, ne yaa kuuebka ewaningko kankoonaab ande durudyewed kandembiri yeman kawoon, kukuuyikbed kad yaa kaare angkimberemoonareb, kukuu Seten ye weng kanyari yekarubbed menene nemoon areb keroonkui. 8 Kwanoona, ne kuu Yariman yaanaawonmo kaamonenaan kuu keye dababkee ebbed kankorare ande kamaan kuuayoobmimiib keraan. 9 Kumban yembedyedmewoon, “Ne mimyob dowakenkabamoon keebdaan kuu yiminmo,kumbedmo meenaneeb kuu yimin,amborom kuu naromkono kuu wuudkeri yaambed yiminmo demkoronmo keriyeman kowe.” andoon. Kwana kowe, wuudkeraan ye dowad kubi darewoob arimbedkereni kerengkan kamaniin. KwanakaKeresu yaromkono ne niindem aomangkimborok andid. 10 Kowe kuyaambedwuud keri yemaniib wengamborokbanabiwengiib yobdood menebiyiib durud yewedkonde yenbandiyiib dabab menebiyiibkuyaa Keresu ye dowad kubimo kerimain.Kedi, kunayambed wuud kerimain kuukuyaambed God yaromkonoyiib kerimainkii.

Pool Ye Meeni Darewoob Korindan Yaa11 Ne kuu warudkimbed doberemoon

areb kamiin kumban, yiib kumbed kwanekamok ande kamiib kowekwane kamiin kii.Kumban anam kuu yiib kumbed ne dowadkarub amun ande korokbewiwed. Am-borom kuu ne kuu kubuniibban kumban,yika dakmimaib nub kuu apasodan aningkodareb darewiib kii andimaibdan kuyaa kuunaningko kuu yirimban kowe. 12 Apasoye deme anam awinoon andi ye kerek-menbed kuu dud kedmengkandiyiib yekamamaa ye wedme binangki yemaniib Godyaromkono wedmi yeman ongmenabiyiibkuu, yiib yaa kangdommo doberemberekwane ongmenabaan kii. 13Yiib kuu kam-bong yena nedbe kurikuri kamimaibdanyaa kuu ibmo, yiiwaningko kuu yirim-ban. Kumban ne kuu yiib yaa barangmimo kwane ambangkindo, kuu yiib yaa odmaawime ande ma kaamonindo. Kwanaankuyaa kuu ne ambarakmi ande yiibbed


meeniwenoo? Kwanandibka are nonon-danduwime yaa!

14 Kibikee ne yiiwiib yaa mananiinande nekwaan. Meneni yiib yoomdobaraniin kuu menebi ayoobmimiibkeraniin. Kumban mananiin kangkon odmaawime andainban, amborom kuu yiibkumkam bangkawi kuu ne dowakenban,yiibbed yiibka yiib id ben bangkawikumbedmo kuu ne dowaken. Kukuukekamune, dana meedbed yi od arian yidowad ben nongkobe nekwe bangkandiyemanban, kukuu arianbed yi od danameed yi dowad ben nongkobe nekwebangkandi yeman. 15Kowe, ne kuu kwanekubiyiibbed nembed komo awinaan koremkuu yiib dowad yaambed deme awineawandi kuu yimin, ne idiib kumundinkwane yiib yaa kondaniin kwangkon yimin,yiib awandi dowad. Ne kuu yiib yaamimyob dowaken keendi kuu darewoobarimbed keendaan kowe, komo dowad yiibkuu ne yaa mimyob dowaken keewi kuukankubune embengmo yirimbed keriwen?Amunbanaa! 16 Anam kuu ne kuu yiibyaa dabab ma bangkandindo yiibkaadaa.Kuned, ne kuu kobkob kami ye karubkumbed yiib yaa nemengkande birandeniGodiib yaa baankowoo? Dowan kii! 17Ma,ne kuu yiiwiib yaa karub ben yuraaneminiwen kumbed yiib yaa birande yiib odbiwenkowoo? Dowan. 18NembedTaitus yaanangkaneni yedmaankob kumbed yiiwiibyaa monoon. Monoon kuu nub kuristenangkodmi maayiib nen kowaan ye karubyoomminiwen. Taitus kuu yiib yaa birandeyiib od boonkowoo? Dowan. Ne yoomye yoom nub ambangkiyiib inameniib kuuibmo, eeyoo? Anamaa.

19 Kwane, yiibbed meeniwen kuu nubkuu yiib murubia arimbed dore nubkanub dowad angkumonuwenoo? Kunedanam kuu nub kuu Keresu yaambed Godye murubia arimbed weng kee dakmuwen.Mimyob dowaken keenduwendan, komokomo kamenabuwen korem kuu yiibaromni ye dowadmo. 20Kedi, ne unaan kuukei, ne yiiwiib yaa meneni wedmaniinayiib dobiri kuu ne dowaken yaambankeraneen. Angkon neman wedmaniiwane mene komarewa yiib yoom dobaraniinkuu yiib dowaken yaamban keraneen. Ne

unaan kuu kei, yiib kuu wengberenabiyiibwungkandiyiib norin wandiyiib kirimkamiyiib wengamborokbanabiyiib kobkobdaanubdaanab kamiyiib nembedmo nedinandiyiib wabkad kamiyiib keriwen kowe,mene wedmeni dabab koni ye inameniibkeraniin ande meenaan. 21 Kowe, nekuu unaan, ne kuu yiib ambe arebkowe, ambarakmimaib keraniib kuuGodbed ne nen kankubunaneene miinkubiyiibban keraniin. Amborom kuu yiibyena kuu anukbed nenem ye inameniibyorokmomban koroomiib ye inameniibanon dowomkim yaa doberemoon areb yeinameniib ambarakmenabiwen yaa kuumaika amonombindo kowe ande unaan.

13Kaadkeri Weng Daandoon

1Anuk yiiwiib yaa menebe ayoob keraan,kibikee ayoobmim manandamaan kii. GodYe Weng aombed yedmoon, “Komo komoyaa andangke anam andi yeman kuu,nimakarub ayoob o ayoobmim kumbedyi indobbed komo wedmiwen kumbeddakmaniiwe yi weng kuu ibmo keraneenkumbed kuu yimin.” andoon. 2-3 Kowe,anuk menebe ayoob keraan aombedyiib yena anukbed ambarakmiwendankuyiib yena korem kuyiib yi dowad yiibyaa ongkandaan. Kuye ongkandi wengkuu yiib domonde doriin kumbed keika yedmandamaan kei. Yiib ne yaakuu, “Keresu kuu eb yaambed dakmeenkuyaa id korokbende, nub yaa.” andekamiib kowe, yiiwiib yaa ika mananiinkuu ambarakmidan korem yaa dababkondaniin, kumbedmo. Keresumbed yiibkumaom ambangkimaan kuu wuudbanyaromkono yaambed kui. 4Kedi, anam kuuye kuu at ming arimbed aye kiniwen kuuye wuud yaambed kuned, ye yeedere yarodoroon kuu God yaromkonombed. Kowe,kwamune areb kuu nub kuu ye dowadbedwuud kere doruub kuned, ye yoomdobaranuub kuu God yaromkonombed yiibawandi dowad dobaranuub.

5 Yiibkareb yiibmeren andangkime,anam kuu yiib kuu anam andiwen deeande komboon kaamobime. Komboonkaamobi dowad kuu kombiriwenoo? Yiibkuu kombirindo keraniib kuu angkonYesu Keresu kuu yiib niindem aom


doreen kuu yiibkaadbankowoo? 6 Nekangdommo meenaan kuu nub kuukomboon kaamobi dowad kombirindokuu yiib andangke wedmaniib andaan.7 Kowe, God yaa kurikuri kamuub kuuyiib kuu ma ambarakmaib anduwed.Kukuu nub kuu kombirindo ande korokbiyemanban, yenambed nub dowad eekombiriwen manok ande kamibka yiib kuuamunmo kamenabime anduwed. 8 Kedi,anam anam yaa ma kebenaubban, anamanam derendari dowadmo ambangkanuub.9Kwane, nub kuu wuud keruuwe yiib kuuaromkonoyiib keraniib kuu kubanuub kii.Kwane, nub kurikuri kamuub kuu yiibkuu yiminmo kerundok anduwed. 10Kuyedowad kuu yiib yoom dobirindo kumbedkerek kee yiib yaa wongke keendaan.Yiib kuu yiminmo keraniiwe mananiinkuu Godbed yiib ooni dowad aromkonokawoon kumbed kamkonombed dababkondok manainban. Kuye aromkonokuu yiib meeni dobiri aromne amunmokerundi dowad, yiib monmare benkubunidowadban.

Kubendi Weng Yeenbon11 Angkodmia, yeenbon weng kuu

kei. Kubime. Demkoronmo kerundokakwamunemodoberembirime. Ne ongkandiweng awine kandime. Inamen mimokerime. Yewenubmo dobirime. Kwamibka,mimyob dowaken keendiyiib yewenubmokerundiyiib ye God kuu yiib yoomdoborok. 12Yiib kuu marin marin karadmokiwaanbed mandamuk konoon mandamukkonoon kame kubendime. Karadmodankorem kuu kubendi weng yiib yaa keendiibkii.

13 Yariman Yesu Keresu kabamoonkondoon ye mimyob dowakeniib God yemimyob dowakeniib Kingkin Karadmo yemene dabokne yonendiyiib kuu yiib koremyaa bangkandok.

Galasiadan 1:1 486 Galasiadan 1:14

GalasiadanPoolbed Galasiadan Yaa Kerek


WongkoonKambong kambong Galasia aom

kuu dudi kedmengkandidan yenambedmenebiwen. Kedmengkandiwen kuuYuudan yi amowamob korem awinenibYuudan areb kad wandaniib kumbed Godyindob arimbed yimin keraniib andiwen.Kumban Poolbed kuu yiminban dowan,Yesu yaamo angkumone dobaraniibkumbedmo yimin ande korokboon, kerekkeyaombed. Wongkoon ye weeb kuu AD 53areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-5)2. Yesu Ye Weng Amun Kuu Mimo,

Kan Angkara Kere Kan Angkara KeriYemanban (1:6-10)

3. Weng Amun Poolbed Kanyare Daandi-maan Kuu Anammo Ande Korokboon(1:11–2:21)

4. Anam Andiwendan Kuu YuudanYi Amob Yaambed Dudbere ObonmoKere Yi Anam Andi Yaambed DoriibAnde Korokboon (sapta 3–4)

5. Dudbere Obonmo Kere Anam AndiYaambed Dobiri Kuu Komo Areb AndeKorokboon (5:1–6:10)

6. Yeenbon Weng (6:11-18)

1 Ne kuu Pool, Yesu Keresu yoom yebobnoon yiri nen demboon ye Ambe Godyoombed kinoona apaso keraan. Kukuukarubbedban o karub yaambedban.

2Anam andiwendan Galasia aom doriib,yiib yaa kuu ne yoom kuristen angkodmiayiyiib doruub korem yoombed kerek keekeenduub.

3Kabamoon kondoon yemimyob dowak-eniib yewenubmo dobiriyiib kuu nuwambeGod yoom Yariman Yesu Keresu yoomyaambed yiib yaa bangkandime. 4 Keresukuu nub ambarakmi dowad yeka ye wad-keri kondene bobnoon. Kwanoon kuyiibkibikee miin arewa dobiri yaron yaa nubkumaom doruub kuu ben burudande bin-daniinmanok anded. Ye kuunuwambeGodye dowaken yaambed kwanoon. 5 Kowe,

Godyaa kuunambiriyiib kerok, aronkoremkorem! Anam kwanok.

Weng Amun Kuu Mim Kembedmo6 Keresu ye kabamoon kondoon ye

mimyob dowaken yaambed yiib yaabaandoon ye God yaa kuu yiib kuukirodmo kirokmonekoriwa, weng maayaa wenebiwen kuu ne binangkaan kii!7 Kumban anam kuu weng amun kuumimo, maayiibban kii. Kuned karubyenambed yiib kuu benib kerebkarabaom kiradmiib kii. Kwane, Yesu yeweng amun kuu kan amonombe yekamamaa kerandamiib kii. 8Kumban nubbedo engyumbed yiib yaa weng amun kedakmuwen kanamban kimyen keraneenkuu, nubbed o engyumbedka ye kuyiib kuuGodbed kumbaanban yamotbon yiri korariyeman kinok! 9 Nubbed anuk yedmuwenkwane kibireb ikakman nembed yedmaankei, karub kanembed God ye weng amunyiib kandiwen kekeimban kimyen mamaadakmoka, karub ye kuyiib kuu Godbedkumbaanban yamotbon yiri korari yemankinok!

10Keyiib ku dakmaan kui karubbed yiminamun kameen kii anduwime andid dee, oGodbed yimin amun kameen kii anduwokandid dee? Ne kuu karubbed kubewimeandid dee? Dowan! Ne kuu karubbed kube-wimeandekamaankaren, ne kuuKeresu yedememanban karen.

Pool KuuApasoKeri DowadGodbedKinoon,Karubbedban

11Angkodmia, yiibkaadkerime ande yed-maan kei, weng amun nembed dakmi-main kuu karub yaambed andowindo kii.12 Ne kuu karub yaambed kandindo, okarub yenambed kedmengkawindo. Yesuyekareb ne yaa ben dian kure korokbe ked-mengkawoon.

13 Kedi, yiib kuu anukbed ne dobirikerekmen Yuudan yi amowamob awiniye dowad yaambed kuu wengambere yi-ibkaadkeriwen kui. Ne komarewa kameniYesu yaambed God yaa anam andiwen-dan kuu yobdoodmo yenbandeni, mon-manmande kamaan yiibkaadkeriwen kui.14 Nembedmo kuu Yuu karub ne yoomweeb ibmodan yemoon yaa kuu Yuu-dan yi kurikuri amowamob kuu nem-bedmo arimbed kaadkere awineni, ne awo


awoya yi kedmengki amowamobkuyaa kuumengmeng awinimo keraan. 15 Kumbanne wooneen yaronbed ne kinekore yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenyaambed ne yaa baandoon ye God kuukubi dowakeniib kere 16 ne yaa ye Mingkinen dian kure korokbewoon, ye wengkuu ambibkin maa maadan yaa kanyaredaande andi dowad. Kwanoona, ne kuukarub maa yaa wene komo kamaniin andekaamonok winindo. 17 Kwane, ne kuuYerusalem ari weneni ibduruk keriwenye apasodan yaa wedmok winindo, kum-ban ne kuu erebnarimban ambibkin Arabiaangka wenekori, amaanbed siti Damaskusyaa ikakman manaan.

18Kwane, weeb ayoobmim dowan keru-una, ne kuu Yerusalem ari wene Pitayoom dibere dakmenabi dowad durunenokwanaan. Kwane, aron 15iib ye yoom do-baraan. 19Kuyaron kuu apasodan yenayiibmawedmendindo, YarimanYesu ye damanYems kumbedmo wedmenaan. 20Anamaa,ne kuu God ye arinambo arimbed yedmaankuu, yiib yaa ke wongkaan kee dudimbananammo. 21 Amaanbed ne kuu ambibkinSiriayiib Silisiayiib yaa wanaan. 22Kuyaronkuu Yesu Keresu yaa anam andiwendanambibkin Yudea aom doriib kuu ne mawedmewindo. 23Yi kuu ne dowad wengmowengambiriwen, “Karub anuk nub yen-bande durud yewed kondekore anam andiye weng monmarande kamoon kuu kibi-kee kuye weng kanyare daandimaan kii.”yenambed ande dakmiiwe wengambiri-wen. 24 Kwane, yi kuu ne dowadbed Godyaningko kankooniwen.

2Pool Kuu Apasodanbed Ee Andiwen

1 Weeb 14iib ye amaanbed ne ikakmanYerusalemariwanaan, Baanabas yoomTai-tus kangkon ye yoom ben wanaan. 2Komoye dowadbed kwari wanaan kuu Godbedkorokbewoonkob. Kwane, Yuudanban yaadakmimain ye weng amun kuu yimin deeande kaamondi dowad kuristendan yi ko-rok korok aningkodan yaa daandaan. Kum-ban korok korok yimbed yikirimo yaadaandaan, amborom kuu keye deme aw-inaan kuu idiibban andaniib dee ande un-aan kowe. 3 Taitus ne yoom monoon kuu

Gurikman, kuned kad wandindo. Kum-ban, yi kuu Yuudan yi amob awine yekad wandime ande dedmonindo. 4 Kadwandime andi ye weng kee demboon kuuaadidmidanbed kuristen angkodmia irari-wen kumbed Yesu Keresu yaambed Yu-udan yi amob yaa dudboroon ye dobiriawinuwen kuyaa darobi dowad yemyebawuderenib, nub benkubudere Yuudan yiamob ye dabderem aom nongkobem andekamiwen. 5Kumban nub kuu yi yaa aronmimo ma kondindo, God ye weng amunkuu anam kowe yiib yaa angkimborok andidowadbed.

6 Kwane, kuristen aningkoyiibdan, an-ingkoyiib o aningkoyiibban kuyaa kuu nema meenimokban, kedi, God kuu karubbunangkamo wedmene amun andimok-ban, kwane keye korok korok kembed neweng yaa inamen yeeb ma kan daboknekawindo. 7 Kwane, Godbed Pita kuu Yu-udan yaa God ye weng amun daandideme konoon areb, ne kuu Yuudanbanyaa daandi deme kawoon kuu korok ko-rokbedwedmiwen. 8AmboromkuuGodbedPita yaa aromkono konoona Yuudan yaaapaso deme awinoon kumbed yimin am-bangkoon kuu, kwamune ne yaa aromkonokawoona Yuudanban yaa apaso deme aw-inaan kumbed yimin ambangkaan kowe.9Yems yoom Pita yoom Yoon yoom kuu ko-rok dareb dareb andimaib, yi kuu Godbedkomarewa aromkono keewoone ye demeambangkaan kuuwedmiwen kowe, yimbedyiiwanuwadememimodan kii ande yedmi-iwe dingki bekoruwa wengmimo keruwen.Nub yaa yedmiwen, “Yiib kuu Yuudan-ban yaa wene dakmiiwo nub kuu Yuudanyaa wene dakmuuwo kamem.” andiwen.10 Weng mimomo yimbed nub yaa yedmi-wen kuu, “Kuristen angkodmi kamboknon-dan yaa meenme awandiwen kwamunearebmeenmeawandime, korondaib.” andi-wen. Kuyaa kuu ne dowaken darewoobkere kwamune awine doriin.

Poolbed Pita Yaa Yobdood Weng Daanoon11 Kumban, Pita kuu Antiok aom

monoona, nembed ye yaa yobdoodweng dedmone daanaan, amborom kuuabdon weneen kuu dianmo kereen kowe.12 Ibduruk monoon kuu Yuudanban yoomaniman ane doriib. Kumban Yemsbedkarub yena ben nongkoboona miniwen


kuu Pita kuu Yuudanban yoom animanibmo animaib kuyaom kuu yeka korondeandokboon, amborom kuu Yuudan yiamob awine kad wanabem andidan* yaaunendoon kowe. 13 Yuudan kuristenangkodmi keriwendan yenayiib Pita yeaadidmi wedme dabokniwen. Kwanikowe, yi aadidmi kumbed Baanabaskangkon ibmo keroone inamen arewakuyaa nenwiniwen.

14Kumban, yi kuu weng amun ye kiwaanyaa awine kande ibmo wonokban wed-maanka, yi koremyi arinambonembedPitayaa yedmenaan, “Eb kuu Yuuman kum-ban, eb dobiri doreeb kuu Yuudanban arebkerewen. Kumbed komande Yuudanbankuu Yuudan yi amowamob awinime andededmobendeeb?

15 “Nub kuu Yuudanban kumbed am-barakmimaib ye karubban, nub kuu Yuu-dan kumbed Kuristen keruwen kowe, 16nubnubkaadkeruwen kukei, kane kane kuuGod ye kerebiri arimbed yimin keraneenkuu Moses ye amob awine kandimbedban,Yesu Keresu yaa anam andimbed. Kwanekowe, nub Yuudan kwangkon Yesu Keresuyaa anam anduwen kumbed anam andiyaambed yimin keranuub, kukuu Moses yeamob awine kanduwen kumbedban, am-borom kuu amob awine kandi yaambedkarub maa kuu ma yimin keraanban kowe.

17 “Kumban, nub kuu Keresumbed ong-moone yimin kerekorub ye kiwaan ariwunuuwe nubka Yuudan yi amob koremawinokban kumbed, Yuudanbed wedmenub yaa ambarakmidan ande yedmaniibkuu kuye id kuu Keresumbed ambarak-mime andimaan dee? Dowan kii! 18Kedi,Yuudan yi amob awine kandi ye inamenkan moraraan kuu angkon ika awinaniinkuu ne kuu kuye amob domangki ye karubkeraan ande korokbaniin. 19Amborom kuuYuudan yi amob yaambed yiminban ker-aan ande kuye amob awine kandi ye ina-men yaa bobnemoon areb keraan kumbedkomo ambangkain kuu God ye dowadmoawinimain kowe. 20 Ne kuu Yesu yoomat ming arimbed ayiiwe bobnoon kwa-mune areb bobnemoon areb keraan kowe,ne kuu neka dorokban, Keresumbed neniindem aom dobere nen kinban wini-maan. Ne okad kiri wad doriin kuu

God ye Mingki ne yaa mimyob dowakenkeewe ne dowad bobnoonman yaa anamandi yaambed doriin. 21 Ne kuu God yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenyaa kuu wangdandunindo, amborom kuuyorokmo keri kuuMoses ye amob yaambedkandimaib karen Keresu bobnoon kuu idi-ibban karen kii!” andaan.

3AnamAndi DeeYuudanYi AmobAwini Dee

1 Galasiadan, inameniibbandan, yiibkuu kanembed birandoon? Yesu Keresukuu at ming arimbed ayiiwe bobnoonkuu yiiwindob arimbed korobe dakmeambengkandoone wengambere kaadkeri-wen kii. 2 Weng mimo keyiib kuu neyedmewibka nekaadkera, kane yaambed?Yiib kuu God ye Kingkin kandiwenkuu, Moses ye amob yiibbed awiniwenyaambed dee, o weng amun wengambereanam andiwen yaambed dee? 3 Yiibkuu inameniibbandan anamoo? Yiibkuu God ye Kingkin yaromkonombedandowe ambangkiwen kumban, kibikeeyiibka yiiwaromkonombed yimin keridowad awine dankorarandamiiwoo? 4Yiibkuu Yesu yaa anam andiwen kumbeddurud yewed darewoob kandiwen kuudawangmo kandiwen dee? Anamoo,durud yewed kuu dawangmo kandiwenoo?Dowan kii! 5 Godbed ye Kingkin kondeneyiib aom God yaromkono wedmi yemanambangkimaan kuu, yiibbed Moses yeamob awine kandiwen kumbed dee, owengamunwengambere anam andiwen kumbeddee?

6 Abraham kuyaa meenime, ye kuuGod yaa anam andoone Godbed ye kuuyorokmoman andunoon. 7 Keyiib keekaadkerime, kane kanembed God yaa anamandiwen kuu Abraham ye dana meed kii.8 Profesi weng God Ye Weng Karadmoaom kuu Godbed Yuudanban yi anam andiyaambed ye arinambo arimbed yimin keriye kiwaan ongmaneen kowe, weng amunkuu arinambo Abraham yaa daanoon,“Ambibkin koremdan kuu eb yaambedamun kerundaneen.” andoon. 9 Kowe,kane kane God yaa anam andiwen kuu

* 2:12: Yuudan yi amob maa kuu Yuudanban yaa daboknaib andoon kowe, Pita kwanoon.


anam andoonman Abraham yoom amunkerundoon.

10 Kane kane Moses ye amob yaambedawine angkumone doriibdan korem kuuarewa kerundi ye dabab aombed doriib,amborom kuu kekamune God Ye Wengaombed wongkoon, “Kane kane amobbuk aom wongkoon ye weng mimimkorem awine kande doberembaraibbankuu arewa kerundi ye dabab kandaneen.”andoon kowe. 11 God Ye Weng aombedwongkoon kuu, “Yorokmodan kuu anamandi yaambed dobaraniib.” andoon kowe,dianmo korokboon karub maa Moses yeamob awini yaambed God ye kerebiri arikuu ma yimin kere yorokmo kerindo.12Yuudan yi amob kuu anam andi yaambedangkumonindo, ambangki yaambedangkumonoon. Kedi, God YeWeng aombedwongkoon kuu “Karub kanembed amobkorem awine kande ambangkaneen kuukuyaamo dobaraneen.” andoon. 13 GodYe Weng aombed wongkoon kuu, “Karubkane ayarimbed kankooniwen kuu arewakerundi ye dabab kandoon.” andoon kowe,Keresumbed nub dowad arewa kerundi yedabab kandoon kumbedMoses ye amobbedarewa kerundi ye dabab yaa nub kuubiddoon. 14 Yembed nub biddoon kuu yeyaambed Abraham yaa konoon ye amunkerundi kuu Yuudanban yaa monok ande,anam andi yaambed nub kuu weng kundukkondoon ye Kingkin Karadmo kandimeanded.

Moses Ye Amowiib Weng Kundukiib15Angkodmia, nimakarub yi dobiri kerek-

men yaambed kuruweng yedmaan kuu kei.Karubbed amob weng kuu wiim aangkeongmaniib kuu karub maambed domok-baanban o weng yena kan ari dabok-naanban. Weng ke dakmaan kee kwa-munemo. 16Kedi, weng kunduk kuu Abra-ham yoom ye yob yoom yaa yedmendoon.God Ye Weng dakmoon kuu “yob yemoonyoom” andindo, “eb yob yoom” andoon.Kukuu karub mimo anded, Keresu kui.17 Nembed dakmaan ye id kuu kei, wengkunduk Godbed yedmoon keye aronbedwene amob weng Moses yaa kondoon kuuweeb 430yiib, kumban amob kembed amobAbraham yaa Godbed ongmoon kuu kanko-rare weng kunduk idiibban keri yemanban.

18 Kedi, weng kunduk ye yumbon kandikuu Moses ye amob yaambed karen, kukuuweng kunduk yaambedban karen, kumbanGodbed weng kunduk yaambed weng kun-duk ye yumbon ye wengmunobmo konoonAbraham yaa.

19 Kwani kowe, Moses ye amob keyiibkuu komo dowadbed kondoon? Kuu am-barakmi kuu ben dian korokbi dowad kon-doon. Kondoked wene weng kunduk Abra-ham yaa konoon ye Yob monoon yaronyaa kereen. Amob kuu Godbed engyu yaakondoone, yimbed God dore nimakarubdore wedyiri dobiri ye karub Moses yaakoniiwe, yembed awinoon kumbed amobkuu andowe ambangkoon. 20 Kumbanwedyiri dobiridan kuu karub maa dorekarub maa dore wedyiri dobirimaib, karubayoob weng ongmi yeman, kumban Godkuu mimo, yembedmo weng kunduk ong-moon.

21 Kwani kowe, Moses ye amobbed Godye weng kunduk yaa manmo keroon dee?Yii, dowan kii! Kuye amob Yuudan yaakondoon kuuwadkeri kondi yeman keroonkaren, yorokmo kerundi kuu kuye amobyaambed monoon karen. 22 Kumban GodYeWeng Karadmo yedmoon kuu okad kiri-dan korem kuu ambarakmi ye wii aomben kambungkoon. Kwanandoon kumbedweng kunduk kuu Yesu Keresu yaa anamandi yaambed kondi yeman kowe, kanekane anam andaniib kuu yi yaa weng kun-duk kee kondaneen.

23 Yesu Keresu yaa anam andi keeminindombed anuk kuu nub kuu Mosesye amobbed wiidan areb awingkandoon.Kwanoonbed wene anam andi kee diankorokboon. 24 Kwanikob, Moses yeamobbed nub oonendoon kumbed meneKeresumini yaron keroon. Kowe nub anamandi yaambed Godbed nub kuu yorokmokerundimaan. 25Kibikee nub yaa amobbedoonendi ye kiwaan kuu dowan keroon,keyiib kee anam andi ye aronbed muneenkii.

God Ye Meed Keriwen26 Yesu Keresu yaa anam andi yaambed

yiib korem kuu God ye meed keriwen,27 amborom kuu yiib kane kane baptaiskerunde ye yaa iniwen kuu Keresu arebmokeriwen kowe. 28Keyaa keyiib kee Godbed


kuu ma andokbindo, Yuudan o Yuudan-ban, yena yi dabderem yiri dobere nodeme awinembiridan o yikareb oone dori-ibdan, karub o wonong, yiib korem kanekane Yesu Keresu yaa iniwen kuu koremmimodan. 29 Kwane, yiib kuu Keresu yekaruwa nimaya keraniib kuu, yiib kuuAbraham ye yob kerenib, weng kunduk yeyumbon kandaniib kii.

41 Ne kuu kuruwak weng kamune kowe

yedma, dana mingki kuu awodkimbedweng kunduk ongmoon kowe, dana kuuawodki ye yiribman korem kuu baneen.Kumban ye kuu dana kowe, awodki yedabderem yiri dobere no deme awinem-biri ye karub areb ye kuu yekareb oonedoborokban. 2 Ye kuu awodkimbed ki-noone araben ooni ye karubbed oonaankobwene awodkimbed aron kowoon yaa ker-imaun. 3 Kee kwamune areb kuu nubkuu dana yaron kuu okad yiri dobiri yeamowamobbed yerengke ye dabderem yiriben nongkoboone doburuwen. 4 Kumbanwene aron kowoon yaa kuu mene nan-duuna, Godbed ye Mingki nenkowoonamonoon. Ye kuu okad wonongbed woonu-una Moses ye amob dabderem yirimbeddoboroon. 5Kwanoon kuu Moses ye amobdabderemyiri doriibdan kuubidde benGodye dawangi danameedkerimedowad. 6Yiibkuu God ye meed keriwen kowe, Godbedye Mingki ye Kingkin Karadmo kuu nubniindem aom kondoon. Keye Kingkin kem-bed nub niindem aombed God yaa “Ambe,*Ambe.” ande baandimaan. 7Kwane kowe,yiib kuu ye meed, yena yi dabderem yiridobere no deme awinembiridanban. Yiibkuu ye meed keriwen kowe, ye dana yeyumbon ongmoon kuu yiib yaa kondoonkii.

Pool Ye Meeni Weng Galasiadan Yaa8 Yiib kuu anuk God yaa yiibkaad-

kerunindo kuu, yiib kuu dudi god yidabderem yiri dobere yi dememo aw-inembirimaib. 9 Kumban kibikee yiib kuuGod yaa yiibkaadkeriwen. Kumban anamkuu God kuu yiib yaa yekaadkerundoon.Kowe, komarewa yiib kuu amonombeokad yiri dobiri ye amowamob yaa ika

wanandamiib kee? Kuye amowamobkuu inamen amuniibban, awandi yeman-ban kii. Yiib dowaken kuu ikakmanamowamobbed awine yerengkoon yedabderem yirimbed doberem andiwedoo?10Kedi, yiib kuu anukbed okad yiri dobiri yeamowamob awine dobiriwen areb Yuudanyi Sabat aroniib Yuudan yi orok maa maaaroniib kwamenabi ye amowamob kuyaakongamkanambere awine doriib kii. 11Yiibkwane kamiib kowe, ne aromkonoyiibne aroniib yiib yaa konde awandaankuu idiibban ambangkaan manok andemeenaan kumbed yiib dowad unaan.

12 Angkodmia, yiib yaa aromkonomonangkande yedmaan kei, ne areb kereYuudan yi amowamob korondime,amborom kuu ne kuu Yuudanban yiibareb keraan kowe. Yiib kuu ne yaa maambarakmindo. 13 Yiibkareb kaadkeriwenkui, ne kuu bob anikadiib keraan kumbedyiib kambong aom dobere yiib yaa wengamun ibduruk daandaan. 14Ne bob anikadkeraan kumbed yiib kuu meeni darewoobkere dabab kandiwen kumban, yiib kuudamangkawe wunekaruwindo. Anam kuuyiibbed ne kuu God ye engyu areb o nekuu Yesu Keresu ye areb ne kuu nendekubewiwen. 15 Kowe, komarewa kere yiibkubi dowaken korem wene biknoon? Neyaa mimyob darewoob keewiwen kowe,ne awawi dowad yiib indob angkanebangkawe awawi ye kiwaan wedmiwenkaren, indob angkane bangkawiwen karen.Yiib kwamune yemimyob darewoob ne yaakuu wedmaan kii. 16 Kumban anam wengdakmaan kumbed kibikee yiib kuu ne yaabon keriwenoo?

17 Weng amun kan amonombandamiib-dan kuu inamen yobdoodmo kere yiib benyi kerekmen yaa kerem andiwed, kumbankukuu ben abdon ye kiwaanwini ye dowad.Yi dowaken kuu yiib ben andokbe nub yaabon kerenib inamen yobdoodmo kere yiyaa daboknime andiwed. 18 Yobdoodmokere inamen awini kuu amun kumban, in-amen amun kumbed yimin kii. Kwane,aron koremiibbedned, ne yiib yoom dobiriye aronmomban. 19 Ne danayayee, danawooni ye odibin yewed areb ika keraankumbed wene Keresu kuu yiib niindem

* 4:6: Kukuu Aram wengbed Abba ande wongkoon.


aom ongmok. 20Ne dowaken darewoob kuukibikee yiiwiib yaa meneni ongkandi wengkee koronde kubi wengmo dakmandamiinkii, amborom kuu yiib dowad meenmi nin-dorokiib kerebkarab kamiin kowe.

Hagaa Yoom Sera Yoom Yi Kuruweng21 Yiib kane kane Moses ye amob ye

dabderem aom dobarandamiibdan, yed-mewime, kuye amobbed yedmoon kuu yiibma wengambiriwenoo? 22 Kuu kekamuneyedmoon, Abraham kuu ye meed karubayoob, mim kuu dabderem yiri dobereno deme awinembiri ye wonongbed, maakuu obonmo wonongbed. 23 Ye mingkimaa kuu dabderem yiri dobere no demeawinembiri ye wonongbed wooneen kuuyeka mamaamban woonimaub kwanemowooneen. Kumban ye mingki obonmowonongbed wooneen kuu God ye wengkunduk yaambed.

24 Nima ayoob keyiib kee wiim aangkeamob weng ongmenaboon ayoob dowadkorokboon. Amob weng maa kuu aangkoSainai arimbed ongmoon, kuye amobweng kumbed amowamob ye dabderemyiri dobere no deme awinembiri danawanabimaun. Kukuu Hagaa kui. 25 Kedi,Hagaa kee aangko Sainai ambibkin Arabiaaombed angkuun kerekmen dowad kineen.Kuu Yerusalem kibikee angkuun ye sitikuu yu areb kereen, amborom kuu yukuu yu danayiib kuu amowamob yedabderem yiri dobere no deme awinembiriye kerekmen angkambed doruun, Yuudanyi amowamob ye dabderem yiri doruunkowe. 26 Kumban Ewen ari ye Yerusalemkuu obonmo wonong areb, yu kuu nubena areb kii, Yuudan yi amowamob yaaobonmo keruwen kowe. 27 Kedi, God YeWeng aom yedmoon kuu,“Nima kurong, dana woonimokban ye

nima,yiib kuu kubime.

Dana wooni ye odibin yewed maandimok-ban ye nima,

kube komkime.Amborom kuu domondoon ye wonong kuu

dana yemooniib,ambiyiib ye wonong arebban.” an-

doon.28Angkodmia, yiib kuu Aisek areb weng

kunduk Abraham yaa konoon ye dana

meed kuda. 29 Kuye aron yaa kuu danawoonimaib kwamune wooneen ye dana Is-maelbed God yeweng kundukbedwooneenye dana Aisek yaa anbande durud yewedkonoon. Kwana areb kuu kibik kwangkonkwamune ibmo keroon, Yuudan yi amobawinidanbed nub kuyaa obonmo keruwen-dan yaa bon keriwen kui. 30Kumban GodYe Weng Karadmo aom kuu komandoon?Yedmoon kuu, “Dabderem yiri dobere nodeme awinembiri yewonong yoomyudanayoomkuubenkirarime, amboromkuudab-derem yiri dobere no deme awinembiri yewonong yu dana kuu obonmo wonong yumingki yoom ibmo kere ambe ye yumbonkandaanban.” andoon. 31Angkodmia, kuukwamune kowe, nub kuu dabderem yiridobere no deme awinembiri ye wonong yudana meedban kowe, Yuudan yi amob yedabderem yiri dorokban. Nub kuu obonmowonong yu dana meed kowe, Yuudan yiamob yaa obonmo keruwen kii.

5Ben Dudbere Obon Kondoon Ye Dobiri

Kerekmen1Nub kuuKeresumbed ben dudbere obon

kondoon ye dobiri dowadbed yembed bendudbere obon kondoon kii. Kowe, kang-dommo dobirime. Yuudan yi amobbed aw-ine yerengkoon ye dabderem yiri ika wenedobaraib.

2 Wengambirime! Pool, nembed keyedmendaan kei. Yiib kuu “Kad wan-abime.” ande “Ee kwamendime.” andaniibkuu Keresumbed yiib dowad komo am-bangkoon kuu yiib yaa idiibban keraneen.3 Angkon ika aromkono yedmaan, karubmim kanembed ee andaneenkob kad wan-daniib kuu ye kuu Moses ye amob koremyaa wengambere awinembiri ye karub ker-aneen. 4 Yiib kane kane Moses ye amobawine kanduwen kumbed God yaa yim-inmokeranuub ande kamiibdankuu, yiibkaKeresu yaa kuu korem andokbiwen kii, yiibkuu God ye kabamoon kondoon yemimyobdowaken aomban bunangkadan keriwenkii. 5 Kumban anam andi yaambed nubkuu Kingkin Karadmombed awandimaaneGodbed nub ben yorokmo kerundi yaronkuyaa ande meedmuub kuu nindoroki-ibbed meedmuub kii. 6Kedi, Yesu Keresuyoom daboknuwen kumbed kad wanabi ye


inamen o kad wanabindo ye inamen kuuma meendobaibban yeman. Meendobi ye-mankee anamandimbedmimyobdowakenkeendi yaambed ambangki.

7 Yiib kuu trofi kandi ye inameniibamunmo kibindaremoon areb keriwenkumban, kane kanembed yiib winiye kiwaan kebengkande yiibbed anamweng wengambere awine kandi kuukebengkiwen? 8Ke nangkande dedmonoonkee yiib baande kinoon ye God yaambedyiib yaa kee kwanindo. 9 Kaadkerime,yiib kuu Yuudan yi amob dungkun manamana awinaniib kuu yiis embengmokidaomkowimaib kumbed flawakumundinkabayingkimaan areb kowe kwanaib.10 Kumban ne kuu Yariman yaambedarudkono kangdom kandaan kuu, yiibkuu nembed ke yedmaan keyaa ibmoawinaniib kowe, kimyenwanaibban. Karubkanembed yiib ben buyokbayok kameenkuu ye kuu aningkoman o aningkoyiibban,ye yaa kiwaanmimo angkeen, ye kuudababkandaneen kii. 11 Angkodmia, nembedkad wanabime ande kamimokban kowe,Yuudan yi amob awinime andimaibdanbednenbande durud yewed kawimo kamiibkii. Yi yaa ibmo kereni Yuudan yiamob awinem andaniin kuu Yesu atming arimbed bobnoon kumbed anamandi yaambed doberem andi ye wengyaa kongene weng arewa andaibban.12Yiib yaa kerebkarab kerundiwendan kuunembedmeenaan kuu kadmomban yikarebkubuyowiib banabe wanabe ben kirarimeande meenundaan kii.

13 Angkodmia, yiib kuu Yuudan yiamob yaa yerengkimban obon kerimedowad baandoon. Kumban yiib obonkeriwen andi ye iranmimbed id yedowaken yaambed dobaraib. Anam kuu,neman mimyob dowaken keenoon nemanmimyob dowaken keenoon kamiib kumbedawandime. 14 Kedi, Yuudan yi amobkorem kuu mim kembed korem darewoobarimbed dabunoon kuu kei, “Ebka ebmerenyaa mimyob dowaken kowimaab areb kuu,eb dia doriibdan yaa kwangkon kwanemimyob dowakenbed keende.” andoon.15 Ma, yiib kuu dingkan areb kere nemandomonene neman ayenane kamiib kuukorondime. Korondaibban kuu yiibkarebyiibmeren monmaraniib kii.

Kingkin Karadmombed Ben KinbanWonoko Dobirime

16 Nembed yedmaan kuu kei, KingkinKaradmombed ben kinban wonoko dobir-ime. Kwananiib kumbed id yedowakenkuuma awine kande dobaraibban. 17Amboromkuu id ye dowaken kuu yeka, KingkinKaradmo ye dowaken kuu yeka. Idye dowaken yoom Kingkin Karadmoyoom kuu bon keriwen. Kowe, yiib kuuyiib dowaken yaambed kamimokban.18Kumban yiib kuu Kingkin Karadmombedben kinbanwananeen kuu yiib kuu Yuudanyi amob ye dabderem yiri dobaraibban.

19 Id ye dowaken ye ambarakmi kuunimakarub korem yikaad kuda, nenemye inameniib yorokmomban koroomiib yeinameniib anon dowomkim yaa dobere-moon areb ye inameniib 20 dudi god yan-ingko kankooniyiib yowangkima bommir-ima ye inameniib arud wandembirimo do-biriyiib wengbiriyiib wungkandiyiib norindarewoob wandiyiib kirim ye inameniibmanmo keri ye inameniib yeka yeka keriye inameniib 21 koren kami ye inameniibok arewa ane awarak bobnembiriyiib diskoandenabiyiib kwamune ye inameniib kui.Anuk ongkande yedmaan areb ikakmanaromkonomo dakmaan, kekamune karuwanimaya kuu yumbonGod ye oonimbon aomkuu kandaibban, kumban nub kuu kan-duwen.

22Kumban God ye Kingkin ye yob irimaankuu, mimyob dowaken keendiyiib kubiye inameniib yewenub dobiriyiib yodbir-imban iwarimbed dobiriyiib awandiyiibamun amun kamiyiib korondiyiibbankwane awinembiriyiib 23 ingmiyiibbannangkemmo dobiriyiib yimeren kangkad-miyiib kui. Keye inamen keyaa amobmaambed ma burudandindo. 24Kane kaneYesu ye nimaya karuwa keriwendanbedid ye dowaken kuye meeni darewoowiibambarakmi yaa kubi dowakeniib kuu atming arimbed aye mangkemoon arebkeriwen. 25 Nub kuu Kingkin Karadmoyaambed doruub kowe, ye dowakenyaambed awine doberem. 26 Kwane,nub kuu kerengkan keraub, nub kuunubkanmo yena yaa deerewanabaub, nubkuu nubkanmo yena yaa wungkandaub.


6Korem Yaa Amun Amun Kamendime

1 Angkodmia, wedmibka karub maaambarakmeen keroka, yiib kane kaneyiib anam andi kuu kwane kaine am-noondan kuu nangkemiibbed ye kuuongmime. Kumban yiibka yiibmerenkangkadme kaadkerime. Kwanaibbankuu ye ambarakmimbed yiib yaa ded-monaneen. 2 Dabab kandibka, nemanawanenoon neman awanenoon kamime.Kee kwamune kamaniib kumbed Yesu yeamob ye kerekmen yaambed dobaraniib.3Aningkoyiibbanmanbed “Ne kuu arimbedkwana ye karub kii.” ande kamaneen kuuyeka yemeren birananeen. 4Ebka eb dobirikuu komboon darobe kangkadme wedme.Amun keroon kaned yeka yemerenkerengkanok. Kumban, karub maambedambangkoon yaambed kankowe kumuningkande kameeb kumbed kerengkanaab.5 Kedi, karub korem kuu yeka ye demekuu arumoon arumoon kamime, ogoodmodobaraib.

6 Kane kane weng amun ye kedmengkikuu baone doriib kuu yi kedmengkandi ko-rok yaa kuu yiribman amunkoremnumbir-ime.

7God yaa kuu karub mim kanembed madamangkanaanban, amborom kuu karubkuu komo ambangkaneen kuu kuye idmowandaneen kowe, inamen maa kere yi-ibka yiibmeren bironaib. 8 Karub kaneye id dowaken yaambed ambarakmi kabkibingkaneen kuu kuye dowaken yaambedmonmari ye id wandaneen. Kumban,karub kane ye kuu Kingkin Karadmo yedowaken yaambed kab kibingkaneen kuukuye Kingkin yaambed wadkeri aron ko-remye idwandaneen. 9Kwane, amun amunambangki yaa kuu nub odkeneb wande ko-rondaub, amborom kuu nub kuu yinmonekorondaubban keranuub kuu aron anamkinoon mananuun arimbed wadkeri aronkorem ye id wandanuub kowe. 10 Kwanikowe, aron denekmen angkimboroka ni-makarub korem yaa kuu amun amun am-bangkandem. Keyiib anam andiwendanyaa kwangkon amun amun dowaken miinariyiibbed ambangkandem, yi kuu nuboniya ambanga damana areb kowe.

Yeenbon Weng

11 Kedi, neka ne dingkimbed kerekkee wongkaan kuu darewoob darewoobongmaan kuu yiib wedmime. 12 Niindemaomban bunangka ye dowadmo nub yaakerengkandime ande kamiibdan yi kuu yiibyaa kad wanabime ande dedmonbendiibkii. Yi kuyiib kuu Keresu ye at ming yedowadbed yi yaa durud yewed kondaibandi dowad kumbedmo kekamune kamiib.13 Yi kane kane kad wanabiwen kuu yikane mim kuyaa kuu Yuudan yi amobyaa awinindo. Kuned yi dowaken kuuyiib kad wanabibko bunangka demedowad kerengkan kerandiwed. 14Kumban,kerengkan weng ma kamain, nub YarimanYesu Keresu ye at ming ye dowadkumbedmo yimin. Ye at ming kuyaambedokad yiri ye inamen korem kuu ne yaaat ming arimbed aye mangkemoon arebkeroone, ne kangkon kuyaa at mingarimbed aye mangkemoon areb keraan.15Kad wanabi ye inamen o kad wanabindoye inamen kuu mameendobaibban yeman,kumban meendobi darewoob yeman kuuGodbed nimakarub yi wadkeri yewebongmi ye dowadbedmo. 16 Kane kaneyiib kuu inamen keyiib kee awine kandedoriib kuu yewenub dobiriyiib mimyobkeende kakman are nonondandiyiib kuuyiib korem yaa bangkandok. Kukuu, Godye nimaya karuwa anam kui.

17Yeenbon kebeni weng kuu kei. Karubmimombed ne yaa dabab ma kawaib, am-borom kuu ne id yaa nenbandiwen yekuburu ke dangoon kembed korokboonkuu Yesu kuu ne Yariman kowe.

18Angkodmia, nub Yariman Yesu Keresuye mimyob dowaken kabamoon kondoonkuu kwamune yiib kingkin yaayiib ibmoawandok. Anam kwanok.

Efesusdan 1:1 494 Efesusdan 1:13

EfesusdanPoolbed Efesusdan Yaa Kerek


WongkoonPoolbed kerek kee Efesusdan yi

anam andi kuu kainok ande wongkoon,ambarakmi dowadban. Kowe, God yeamun kerundi yemoon kedmengkandandewongkoon. Kwane, ye kangkon nubanam andi yaambed komarewa keredobaranuub ande korokboon. Efesus kuusiti darewoob kadwandimbon. Pool yoomSailas yoom kuu Yesu ye weng amunkanyare daandiwen kuu Efesus aom nandeweng amun dakmiwen. Amaanbed Poolkuu weeb ayoobmimiib kuyaom doboroon.Kwane, ari kuu Pool kuu ibduruk Romaombed wii aom doboroon kuu kerek keewongkoon. Wongkoon ye weeb kuu AD 60areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Ye Weng Ibduruk (1:1-2)

2. Keresu Yaambed Yumbon KanduwenKuu Komarewa Ande Korokboon (1:3-14)

3. God Yaa Kaadkeriyiib YaromkonoyiibKerundok Ande Kurikuri Kamoon(1:15-23)

4. Bobni Yaa Burudande Bindi Ye Kerek-men (2:1-10)

5. Anam Andiwendan Yuudan O Yuu-danban Kuu Ibmo Keriwen (2:11-22)

6. God Ye Meeni Kangdomiib Yesu YeMimyob Dowakeniib (sapta 3)

7. God Ye Inamen Dowaken Kan KoweAwini Ye Kiwaan (4:1–6:20)


1Ne kuu Pool, God ye dowaken yaambedYesu Keresumbed kinoona ye apaso ker-aan.

God ye karadmodan Efesus aom doriib,yiib kuuma korondiyiibban Yesu Keresu yeweng yaamo anam ande doberembirimaib-dan, yiib yaa kerek kee keendaan.


Kingkin Ye Kerekmen Yaa Amun Kerundi3 Nub Yariman Yesu Keresu ye Ambe

God yaa kubem, amborom kuu nub kuuKeresu yaa ben daboknoon kowe GodbedEwen aom oonoon yeman kingkin yekerekmen ye amun kerundi korem kuunub yaa bangkandoon. 4 Yimin yiri okadongmenabindombed nub kuu yembedKeresu yaambed kinoon, ye indob arikuu karadmo keruwed ambarakmiyiibkii ande dedmone daandiyiibban yedowad. Ye mimyob dowaken keendoonkumbed 5 yimin andowoon yirimbednub kuu kinoon, Yesu Keresu yaambedye bangkandi dana kerundi dowad.Kukuu ye kubi dowakeniib meeni inamendowakeniib yaambed kwanoon kii. 6God yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenkee nambiriyiib kowe, ye yaa kubekankoonem! Kamune kondoon kuu yemimyob dowaken keenoonman yaa bendaboknoonkumbed yiminmokondoonnubyaa.

7 Ye yaa ben daboknoon kumbed nubkuu ye umkanbed biddoon kuu ambarakmiyaa are nonondandi yeman. KukuuGod ye kabamoon kondoon ye mimyobdowaken miin darewoob ye kerekmenyaambed kui. 8 God yeka ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken darewoobkumundinmo kuu, inamen kangdommokoremiib kaadkeri koremiib nub yaakondoon. 9Kwane kanbiknoon ye inamenkuu ye kubi dowaken ye kerekmenyaambed nub yaa korokbendoon. Inamenkee Keresu yaambed anam id keroon kuu10 aron anam nanduune kwanoon. Kuyedowad kuu kumkam korem okad yiriyiibEwen ariyiib korem kuu Keresu yembedkorok kerok anded.

11 Godbed korem ambangkimaan kuuyeka ye meeni inamen ongmimaanyaambedmo kamimaan kowe, kangkonyimin andowoon yirimbed Keresu yoomdabokni dowad nub kinoon kuu 12 nubdinKeresu ande meedmuubdan kuu yenambiri yaa kube kankoonime anded.13 Kwane, yiib kangkon yiib bobni yaaburudande bindi ye weng amun anammowengamberenib anam andiiwe, Keresu yaaben daboknene ne karuwa nimaya andidowad ye kumuniib deroon. Kuye kumun


kuu yembed yedme kowoon ye KingkinKaradmo kui. 14Kingkin Karadmo nub yaakondoon kuu wonong mukod kowimaibareb, komo komo nub dowad Ewenarimbed nongkoboone dangoon yemankuu dungkud kondoon, kamune dangoonkowe anam andime yeman kui. God yekaruwa nimaya yaa kondoon kumbed ariwene korem biddaneen kui. Kowe, yenambiri yaa kuu kube kankoonem!

Pool Ye Kurikuri15 Godbed kwamoon kowe, yiib kuu Ya-

riman Yesu yaa anam andenib God yekaradmodan korem yaa mimyob dowakenkeendimaib kuu wengamberekori, 16 yiibdowad God yaa eso andi kuu korondimok-ban, kurikuri kameni meenendimain kii.17Nub Yariman Yesu Keresu ye God, Ambenambiriyiib kui, ye yaa kaamobimain kuu,yembed meeni kangdomiib komo biknoonkuu kan korokbendiyiib ye Kingkin kuuyiib yaa kondoko God kuu yiibkaadkeridarewoob arimbed kerime andid.

18 Ne angkon kurikuri keraan kuu yiibmimyob ambongkonandoko yembed komoande meedmime ande baandoon kuu yi-ibkaadkerime andid. Kukuu amun kerundiyemoon kai nambiriyiib God ye karad-modan yi dowad Ewen arimbed nongko-booniib, 19 ye yaa anam anduwendan kuukorem burudandoon ye aromkono miindarewoob arimbed Godbed nub yaa kon-dooniib kui. Kuye aromkono kuu yembeddeme ambangkoon ye aromkono darewoob20 kumbed Keresu kuu bobnoon yirimbednen demboone wadkeroone ye dingki wiwiangka Ewen ari nenkowoone dibeen kwa-mune areb kui. 21Ku dibeen kuu ooniwen-daniib korok korokiib aromkonodaniib ya-rimandaniib deme aningkoyiibdaniib ko-rem kuu yirimbed, yembedmo kuu ari,kibik yaronmomban mananeen yaron arikangkon. 22Kwane, Godbed kumkamkoremkuu ye yon dabderem yiri ben nongkobenekorem yaa korok kere ooni ye dowadnenkowoon, anam andiwendan yi korokkeri dowad. 23Kuye anam andiwendan kuuYesu ye id areb kui, yi kuu Yesu yaa yim-inmo keri yeman, ye kangkon kumkamakiwaana korem kuu ye yaambed yiminmokeri yeman.

2Keresu Yaambed Wadkeri Kondoon

1Kumban yiib kuu anukbed yiib wabkadinameniib ambarakmiyiib kumbed yiibkingkin kuu bobnoon. 2Kuyaron kuu yiibkuu okad kiri ye inamen arewa yaayiibambid wedya ye oonimbon ye korokSeteniib ye yoman wenenib dobirimaib.Kuye awad arewambed kibikee wabkaddanyaa yi korok keroon kui. 3Anuk kuu nubkorem kuu yi yoom ibmo doburuwen,nub kuu id ye dowaken ye moomyaambed mikmone doberemberenub kuyeinameniib meeni dowakeniib ye yomanwinimaub. Kuyaron kuu nub kuu okadkiridanmo kowe, nimakarub yena areb Godye norin aom wunuwen kii.

4 Kumban mimyob keende kakmanyemoon are nonondandi ye God kuu, yemimyob dowaken miin darewoob kumbed5 nub ambarakmi yaambed nub kingkinkuu bobnoon kumban yembed nub yaawadkeri kondoone Keresu yoom doruubkii. Yiib kuu God ye kabamoon kondoon yemimyob dowaken yaambed bobni yaa kuuburudande bindoon kii. 6 Kwane, Godbednub kuu Keresu yoom ibmo benkoobeneYesu Keresu yaa Ewen ye oonimbon aomben daboknoone diburuwen. 7 Godbedkwanoon kumbed kibikbed wene amaanari kuu ye kabamoon kondoon yemimyob dowaken korem burudandoonyembed awinoon kuu korokbendaneen.Kuye kabamoon kondoon ye mimyobdowaken kumbed Yesu Keresu yaa nubben daboknoon kowe, nub yaa amunamun kamenaboon. 8 Amborom kuu yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenyaambed yiib kuu bobni yaa burudandebindoon kowe. Kee anam andi yaambedkui, yiibkarebban, Godbedmunob kondoonkii. 9 Kuu yiib ambangki yaa kumbedbankowe, karub maa kanembed kerengkankeraanban. 10 Kedi, Godbed nub kuuamunmo ongmenaboon, nub kuu YesuKeresu yaa ben daboknoon kumbed amunamun kami dowad ongmenaboon kii.Amun amunkami kee nubbed ambangkimeandi dowad anuk yirimbed nekwoon.

Keresu Yaambed Mimo Keruwen11 Kwanikob, meenime, Yuudan yi kuu

yikareb “Nub kuu kad wanabiwendan.”


andimaib. Kwane, yiib wooniwen kuuYuudanban kumbed yiib yaa Yuudanbed“Yiib kuu kad wanabindodan.” andimaib.*Kumban kad wadmi kuu no id yaa karubdingkimbed wadmimaib, Godbedban.12Meenime, anuk yiri kuu yiib kuu Keresuyaa daboknindo, Israeldan kerindeban,weng kunduk ye amob weng Abraham yedowad ongmenaboon yaa kuu owoddankeriwen, yiib kuu Godbed nub dowadkwananeen ande meedmiyiibban, Godiib-ban okad kiri doriib kii.

13 Kumban Yesu Keresu ye umkanyaambed yiib kane kane ambab angkambeddoriib kuu Keresu yaa ben dabokne God yedia monoon. 14-15Amborom kuu yembedmokuu nub yaa yewenub kondi ye karub,Moses ye amob wengiib amowamobongmiweniib kuu yembed mene at mingarimbedbobnoonkumbednarewankaroonkowe, wedyiri wirine nare andokbe yekayeka ayoob keroon kuu yembed benmimo kerene neman kongenoon nemankongenoon kami ye kuuk wiriniwenkuu monmaroon. Kwamune kamoon yeinamen kuu ye yaambed karub ayoobareb keriwen kuu koronde karub yeebmimo kere yewenubmo kerime andeongmene, 16 keye karub yeeb ye id mimoyaambed karub ayoob areb kee Godyaa kunum kerime andene, neman arudwandoon neman arud wandoon kamimaibkuu at ming arimbed dowan keroon.17 Yembed mene yiib ambab doriibdaniibdia doriibdaniib yaa yewenub wengkedmengkandoon, 18 amborom kuu nuwayiiwa ibmo Kingkin mimo yaambed AmbeGod yaa wini ye kiwaan yembed ongmoonkowe.

19Kwanekob, yiib kuu ambibkin maadan-ban, yiib kuu owoddanban, kumban yiibkuu God ye karuwa nimaya kere dabokneGodye ambibkindankerenib, ye danameedkeriwen. 20 Kwane, God ye karuwa ni-maya kuu ambib areb ongmoon. Yi dod-kono kuu apasodaniib profesidaniib kui. Yiambib kumundin amun yenbi ye dongkabot kuu Yesu Keresu, yembedmo. 21 Yeyaambed ambib id kumundin kuu yen-benabe mimo kere Yariman ye kurikuri

boyambib karadmo kere daane weneen.22Kwane, yiib kangkon Yesu yaambed am-bib areb yenbenabe weneen, God ye do-birimbon kere weniib, ye Kingkin yaambedkui.

3Pool Ye Deme Yuudanban Yi Dowad

1Keye dowad kembed Pool, ne kuu YesuKeresu ye weng amun Yuudanban yiibyaa kan yare daandaan kumbed korok ko-rokbed wii aom nen kaaniiwe doriin.

2 Kedi, yiib wengambiriwen, yiib yaaGod ye kabamoon kondoon ye mimyobdowaken kedmengkandi ye deme kawoon.3 Kuye God ye inamen ongmoon kuu bi-knoon kumban Godbed kan dian kere ko-rokbewoon. Kukuu anukbed yiib yaa duk-menmo ke wongke kedmengkandaan kei.4Kwane keyaom kimingkaniib kumbed Godye inamen biknoon kuu Keresumbed ko-rokboon yeweng kuu ne inamen nandoonenekaadkeraan kuu yiib kangkon kwane yi-ibkaadkeraniib. 5 Kuye inamen biknoonkuu anuk yiri doriibdan yaa korokbindokumban, kibikee God ye Kingkinbed yeapasodan karadmoyiib profesidan karad-moyiib yaa korokboon. 6 Inamen biknoonkukei, Yesu ye weng amun yaambed Yu-udanban kuu Yuudan yoom dabokne yikorem kuu Ewen ari ye yumbon kandenibid mimo kere Yesu Keresu ye weng kundukkuu ibonmo awinaniib kii.

7 Ne kuu kuye weng kedmengkandi yedeme Godbed munobmo kawoon kumbedye aromkono yaambed Yesu ye wengamun keye deme karub keraan. 8 God yekaradmodan kane kane yiri keriwen kuu nearebban, yi kuu ari ne kuu yirimo. Kumbandeme munobmo kawoon kuu, Yuudanbanyaa Keresu ye amun amun yemoonnimakarub yi inamen korem burudandoonye weng daandi yemaniib, 9 kuye inamenGodbed komarewa awine ambangkaneenye weng kuu nimakarub korem yaa dianmokorokbi yemaniib bangkawoon kii. Kuyeinamen kuu kumkamkoremongmenaboonye God kurin anukbed meene ongmekorebiknoonbed mene kibikee. 10Kuye dowadkuu God yeka ye inamen kangdom maa

* 2:11: Kukuu Yuudan yi kerengkan weng, “Nub kuu God ye amob ongmenabooniib kowe nub kuu God ye karuwanimaya kumban Yuudanban kuu God yikaadban.” andimaib.


maa yemoon kuu anam andiwendanyaambed Ewen ari ye korok korokiibdeme aromkono bangkandoondaniib yaakuu korokbendaneene yikaadkeraniib.11 Kukuu aron korem korem ye inamenGodbed kowoon ye kerekmen yaambednub Yariman Yesu Keresumbed awinooneanam id keroon kui. 12 Yesu yaayiib yeyaa anam andiyiib kumbed God yaa kuuarudkonoyiib kangdommo wananuub kuuyimin. 13 Kwanikob, nembed yiib yaayedmaan kuu, yiib dowad durud yewedkandaan kuyaa meenme dowakeniibbankere korondaib, amborom kuu kuye durudyewed kuu yiib nambiri kandi yeman kowe.

Efesusdan Yi Dowad Kurikuri Kerundoon14 Kuye inamen Godbed ongmoon ye

dowad kumbed Ambe ye arinambo ari bu-mangkaan. 15 Ye aningko kuu ye danameed korem okad yiriyiib Ewen ariyiib kuukandiwen. 16Nembed kurikuri keraan kuu,ye amun kerundi nambiriyiib ye kerekmenyaambed yiib niindem aom aromkono kon-dok andid, ye Kingkin yaambed. 17Kwanokayiib anam andi yaambed Keresumbed yiibniindem aom doborok. Kwane kurikurikeraan kuu, yiib kuu mimyob dowakenkeendi ye yumburum kumbed niindem yirikubunebene kangdommo keroka, 18 Godye karadmodan korem yena yoom ibmoaromkono yiib inamen aomkandenibKere-sumbed ye mimyob dowaken darewoowiibdoboowiib ambab ariyiib aman yiriyiib kuuyiibkaadkerime andid. 19Kwane, kaadkeriyaa burudandoon ye mimyob dowaken keekaadkerime andid. Kuyaa kaadkeraniibkuu God ye inamen kuu yiib niindem aomdembe yiminmo keraneen.

20Kwane, nub kaamobiyiib meeniyiib yaakorem burudande aman ari kumunkingk-inban ye ambangki ye God, ye aromkononubniindemaomambangkimaanye kerek-men yaambed, 21 ye yaa anam andiwen-daniib Yesu Keresuyiib yaambed nambirikuu awoya awoya yiri yaroniib awoyaawoya ari yaroniib aron korem korem kon-dok! Anam kwanok.

4Keresu Yaambed Id Mimo Keri

1Yariman ye dowad wii ye karub keraankowe, nembed yiib yaa nangkande yed-maan kuu, Godbed ye dowaken yaambeddobirime ande baandoone kandiwenkuyaambed kwane dobirime. 2 Kukuuyiibka kankubune yena yi dabderemaom doberenib nangkemmo yodbirimbaniwarimbed neman mimyob dowakenkeenoon keenoon kamime. 3 Kukuukiwaan korem yaambed ambangkibkayewenub kere ibmo dobiri kumbed mimokere doberem andi ye inamen KingkinKaradmombed kondimaan kuu awinekande dobirime. 4Yiib baandoon kuu anamkwananeen ande meedmi ye inamenmimoye dowad baandoon. Kwamune areb kuukingkin kerekmen yaambed nub kuu idmimo keruwen, angkon kwane Kingkinmimo, 5Yariman mimo, anam andi mimo,baptais mimo, 6nimakarub korem yi AmbeGod mimo, kii. Ye kuu nub korem yeYariman, ye kuu nub korem yaambedambangkimaan, ye kuu nub korem yeniindem aom doreen kii.

7 Kumban nub mimim kuu ye demeawini ye aromkono kuu Keresumbedkwane nekwe munobmo bangkandoon.8 Kwanekob, Godbed ye weng aombedkekane yedmoon,“Yembed ari daanoon kuu

nangme awinendiwendan kuu yem-bed kinban wonoone ye yomanmowiniiwe,

munob bangkandi yeman kuu karubyena yaa bangkandoon.” andewongkoon.

9“Yembed ari daanoon.” andi ye weng idkuu komo? Ye id kuu ye kangkon arimbedokad niindem yiri kubunoon kumbedkii. 10 Kubunoonman yembedmo ambidari daanene Ewen ari daanene koremongmenaboon kuu burudandoon kowe, yeindob kuu yimin yimin yaa derendaroon.11 Yeka yembed nekwane yena kuuapasodan kere yena kuu profesidan kereyena kuu God yaa anam andime andeyare daandidan kere yena kuu anamandiwendan awande oone God ye wengkedmengkandidan keroon. 12Kuye dowadkuu God ye karuwa nimaya ben nekwaneyena yaa awandi ye deme awini yeman.Kwaniwed, anam andidan Keresu ye id nubkuu arume daane 13 nub korem kuu anam


andiyiib God yeMingki ye kaadkeriyiib kuumeeni mimo kere kaine amne kangdommokerenub Keresu ye inamen korem kuuyiminmo kandi yeman.

14 Kwananuub kuu nub kuu dana arebinamen embeng mana keraubban, yi kuuoknondokbed kanwene mene kamimaunareb kowe kwane keraubban. Kwane, nu-ubbed wuure owongab ye kumkam benkeyaa kere kuyaa kere kamemoon areb,inamen embeng mana keriwendan kuuyenambedkedmengkandimaamaayaa benwenenib yi kanekewiyiib nemengkandiyiibkumbed ben abdon yiri winimaib kum-ban, nub anam andi kuu kaine amna-neenbed kuu kwane kamaubban. 15Kwane,mimyob dowaken keendi yaambed wenganammo dakme dobaranuub kuu kiwaankorem yaambed nub korok Keresu, yem-bedmo, ye aombed kaine daananuub. Yekuu korok, 16nub kuu ye id areb kowe, yeyaambed dabokne mimyamo kere, id ku-mundin kuu kono yaamekmeed ingkimaanareb kwane ingkanan wene awingkaanemimyob dowakenbed kaine daanaane, nubmimim kuu deme yeka yeka ambangki-maub kui.

Nambiri Ye Dana Kere Dobirime17 Kowe, Yariman ye kerebiri arimbed

nembed yedmaan kuu, okad yiridan yiinamen idiibban kuyaambed dobirimaibareb dobaraib. 18 Yi kaadkeri kuu ku-munbed kebenoone Godbed kondoon yewadkeri kuyaa daboknindo, amborom kuuyi niindem aom kuu kamkono keroonkumbed nonoon keriwen kowe. 19 Yi kuukamkono keroon kowe, yika amonombe idye dowaken yaamo doriib, inamen arewakorem awinem andi dowad. Yi kuu karaki-ibban, no inamen arewa ariyiib kande aw-inem ande doriib kii.

20 Kumban, yiib Yesu Keresu yaa mini-wen kuu kwamune ye kiwaan yaa kaad-kerande minindo. 21Anamaa, yiib kuu Yesuye weng kedmengkandoone wengambiri-wen kuu anam anam Yesu yaa angkeenandi ye kerekmen yaambed kii. 22 Yiibkurin dobiriwen yaa ye dowad yiib yaakedmengkandoon kuu, yiib id ye dowakenbirandi yemanbed yiib inamen meeni ko-rem kuu ben amonombe abdon kerimaankuu, ebkad areb korembiandibko, 23Godbedyiib inamen meeni kuu yeweb ongmoko,

24 yorokmo anam kere karadmo kere Godareb keri ye inamen yembed ongmoon kuu,ebkad areb kwane derenime.

25 Kwanikob, yiib mimim kuu dudikara kankaare yiib dia doriibdan yaakuu anambed daanoon daanoon kamime,amborom kuu nub korem kuu id mimoyaa daboknuwendan kowe. 26 Yiib norinwandibka ambarakmaib. Norin kuu kwaneangkimberembaraane aron kubunaun.27 Kwane, yiib ambarakmi kumbed Setenaomdiri ye ambongko nandaib. 28 Karubkanembed yid bi ye karub keroonkeroka, yid bi yaa kuu korondekore demeambangkok. Yekareb ye dingkimbed demeambangkaneen kumbed kamboknondanyaa kuu awandaneen.

29 Yiib mongkodkono aombed wengarewayiib dembaane dakmaib. Kwane,yena yaa dowan kuyaa awandi yekerekmen yaambed wengambiridan yiinamen aromni dowad dakmimamime.30Kwane, yiib arewa kami kumbed God yeKingkinKaradmoyaa dabab konaib. Ye kuuGodbedyiib ben ambarakmi yaa burudandeobonmo kerundi yaron arimbed yiib binda-neen andi dowad kumuniib deremoon arebyiib yaa kondoon kui. 31 Wungkandiyiibarud darewoowiib noriniib nangbenabiyiibwengamborokbanabiyiib inamen arewamimimiib korem kuu ben kiradmime.32 Neman amun kamoon amun kamoonkamenib nemanmimyob keenoonmimyobkeenoon kamime. Godbed yiib kuuKeresu yaa ben daboknoon kumbed yiibambarakmi are nonondandoon kowe,kwamune areb neman are nonondandoonare nonondandoon kamime.

51Yiib kuuGod yemimyob dowaken keen-

doon dana kowe, yembed kamimaan arebye koob kandime. 2 Kwane, Keresumbednub yaa mimyob dowaken keendekoredingkan aye nengke baeb amun God yaakonoone kubemoon areb yekareb yembednub dowad bobnoon kowe, kwamune arebmimyob dowaken keende dobirime.

3 Kumban yiib kuyaom kuu nenemkamiyiib anon dowomkim yaa dobere-moon areb ye inameniib barang yemoonbi ye inameniib kuu ma kamaib, amboromkuu yiib God ye karadmodanbed kwananiibkuu yiminban kowe. 4Kwane, karak bobni


ye kamiyiib inameniibban ye wengiibnima wengiib kamaib, kukuu kuristendanyimanban. Kuned God yaambed esoandime. 5 Kedi, keye weng kee anamaa,yiribman yemoon bi ye inamen kuu Godkankubune yiribman kankooni ye inamenkowe, kwamunedaniib nenem kamidaniibanon dowomkim yaa doberemoon arebkamidaniib kuu, Keresu yoom God yoomyi oonimbon aom kuu kwamimaibdankorem kuu yi yumboniibban. 6 Yiib kuukorondaiwe, karub yenambed idiibban yeweng yaambed birandaib, amborom kuuGod yaa wunesaridan kuu kwamenabimaibkumbed ye arud darewoob kuu yi yaaminimaan kowe. 7 Kwanikob, yi yoomdaboknaib.

8 Kedi, anuk kuu yiib kuu kumun aomdobiriwen kumban, kibikee yiib kuuYariman yaambed nambiriyiib keriwenkowe, nambiri ye dana areb kwanedobirime, 9 amborom kuu nambiri ye yobirimaan kuu amun amuniib yorokmoyiibanamiib korem kui. 10 Kwane, Yarimankubimaan ye inamen kuu onme awinime.11Kwane, idiib kerimokban ye deme kumunaom kuu yiiwiib kuyaom ma dabokneambangkaib. Kumban nambiri yaakorokbendime. 12 Kedi, wunesaridanbedbiknimbon aombed komo ambangkimaibyaa dian dakmi kuu karak bobni yeman.13 Kuned komo komo ambangkimaibkuu nambiri yaa korokbaniib kuu diankeraneen, 14 amborom kuu nambiri kuuben dian keri yeman kowe. Kwanekob, kekwamune yedmoon kei,“O unukudbob, dembe,

bobnewen yiri kuu dembebko,Keresumbed eb niindem aom nambiri

yurok.” andoon.15 Kwanekob, yiib dobiri yaa kuu ko-

robe kaadkerime,meeni kangdomkerindo-dan areb keraib, meeni kangdomdan arebkerenib, 16derekmana aron korem kembedongmendime, amborom kuu kibikee aronarewa yaambed doruub kowe. 17 Kwanikowe, inameniibbandan areb keraib, Ya-riman ye meeni dowaken kaadkerime.18 Ok arewa anibka awarak yaun, kumbedmonmari inamen arewa yaa nenwana-neen kowe. Korondibko, Kingkinbed iben-dok. 19 Kwane, Buk Yook ye wengiibkurikuri yook ye wengiib kumbed neman

daanoon daanoon kamenib, Yariman yaayook wingkanabe yiib niindem aombedkubi yurin ongmenib, 20 aron korem Yari-man Yesu Keresu yaningko yaambed AmbeGod yaa kumkam korem ye dowad esoandime. 21 Keresu yaningko kankooni-maib kumbed yiibkareb neman kankubuneyena yi dabderem aom doboroon ne-man kankubune yena yi dabderem aomdoboroon kamime.

Nima Awadmiwendan Yoom Yi KaruwaYoom

22 Nima awadmiwendan, yiib kuukankubune Yariman ye dabderem aomdobirimaib areb, kankubune yiib karubyi dabderem aom kwane dobirime,23 amborom kuu Keresu kuu anam andi-wendan yi korok areb, karub kuu yewonong yaa kuu yembed korok kowe.Keresu kuu anam andiwendan yi Bobni YaaBurudande Bindi Ye Karub, kwane yi kuuye id areb. 24 Kwane, anam andiwendankuu kankubune Keresu ye dabderem aomdobirimaib areb, nima kangkon kiwaankorem yaambed kankubune yi karub yidabderem aom dobirime.

25 Karub awadmiwendan, yiib kangkonyiib nima yaa mimyob dowaken keendime.Keresu areb kerime. Ye kuu anamandiwendan yaa mimyob dowaken keen-dekore, yi dowad bobnoon. 26Kuye dowadkuu ye weng yaambed okbed ogendearene karadmo kerime ande ongmendiyemaniib, 27 kwane demkoronmo kerekaradmo kere ambarakmiyiib kii andededmone daandiyiibban kerime andoonkumbed nambiriyiib keriwendan ben yekerebiri ari yekareb mini yemaniib kui.28Kwamune areb kumbed karub kuu yi idyaa mimyob dowaken kowimaib kwaneyi nima yaa mimyob dowaken keendime.Karub kanembed ye wonong yaa mimyobdowaken keendimaan kuu yekarebyemeren mimyob dowaken kowimaankii. 29 Kedi, karub maa ye id kuu yekarebyemeren ma arud wandimokban, yekayemeren bangkanemberene oonimaan.Kukuu Keresumbed ye anam andiwendanyaa kwanimaan kwamune, 30amborom kuunub kuu ye id yaa daboknuwendan kowe.31God Ye Weng aom kuu, “Keye dowadbedkarub kuu awodki awaan domonde ye


wonong yaa daboknaneen, daboknaneenayi ayoob kuu id mimo keraniib.” andewongkoon. 32 Biknoon keye weng id kuuinamen darewoob, kukuu Keresu yoom yeanamandiwendan yoomyaa ande dakmiin.

33Kwani kowe, yiib mimim kuu yiib nimayaa mimyob dowaken keendime, yiibkarebyiib yaa mimyob dowaken kowimaib kwa-mune. Nima kangkon yi karub yaa karubamun andime.

6Dana Meed Yoom Arian Yoom

1 Dana, Yariman yaambed ambe ena yiwengiib wengambere awinime. Kwananiibkumbed yimin. 2 God Ye Weng aomkuu, “Ambe ena yi weng wengambereawandime.” ande wongkoon. Kekee amobweng ibduruk weng kundukiib kii. Wengkunduk kuu kei, 3 “Kwananiib kumbedyiib yaa kuu yiminmo keraneene okadari kuu aron doboob kube dobaraniib.”ande wongkoon. 4 Ambeya, yiib danayaa kuu norin wengbed daandaiwe arudwandaib, koronde benmene Yariman yeweng yaambed dobiri amun korokbenibkedmengkandime.

Dabderem Yiri Dobere No Deme Awinem-biridan Yoom Korok Korok Yoom

5Yena yi dabderem yiri dobere no demeawinembiridan, yiib kangkodan okad yiridoriib yi weng yaa kuu Keresu ye wengwengambirimaib areb kwane uniyiibbedne kangkoman kuu amun andiyiib aadid-miyiibban ye inameniib kwane yi wengwengamberendime. 6Kangkodan yi indobari kumbedmo amun ambangkubko nubyaa kerengkandime ande meenaib, Keresuye dabderem yiri dobere no deme aw-inembirimaib areb kere God ye dowakenyaambed yiib kuu dowakeniib kere demekuu aron korem amunmo ambangkime.7 Karub yi deme awini arebban, Yari-man ye deme awini areb kere yiib ina-men korembed ambangkime, 8 amboromkuu yiibkaad karub maa ye dabderemyiri dobere no deme awinembiri ye karubo yekareb oonoonman kuu komo komoamun kamoon kuu Yarimanbed kakmankonaneen kowe.

9 Kangkodan, yiib kangkon yiib dab-derem yiri dobere no deme awinembiri-dan yaa kuu kwamune arebmo kerundime.Yanuub andi ye weng yi yaa daandaib,yiib kuu yiibkaad, yiib yoom yi yoomibmo yiib Yariman kuu Ewen ari doreenkowe. Kwane, ye kuu ogoodmo yenayaamo benkoone yena yaa kankubunimok-ban, anammo wengyundimaan.

Ana Nangmi Ye Yiribman GodbedBangkandoon

10 Weng yeenbon kuu kei, Yariman yaaben dabokne aromnenib yaromkono dare-woob aombed dobirime. 11Ana nangmi yeyiribman Godbed bangkandoon kuu koremben deebime. Kwananiib kumbed Setenye birandi yaa kuu aromne kangdommodobaraniib. 12 Nubbed ke nangbaub keenimakarub yaamban, aromkonodan arewayaayiib kumun ye okad kiri ye aromkon-odan yaayiib awad arewa ambid aom dori-ibdaniib yaa nangbaub. 13 Kwani kowe,ana nangmi ye yiribman Godbed bangkan-doon kuu korem ben deebime. Kwananiibkumbed arewa aron mananuun ari kuukirokmonaibban, kangdommo dobaraniib.Yiib kuu kwane ambangke dowan kereko-rib kangdommo dobaraniib kii.

14Kangdommo dobirime, anam anam yekobaiknongbed koborom yaa awanewandebarenib, yorokmo ye yirimiib deebenib,15 yon yiri kuu yonkad areb yewenub yeweng amun yaambed nekwe dobiri yemankuu deebenib kwamune dobirime. 16Koremkeyaa dabokni yeman kuu anam andi yekombembed bime, kuyiib kumbed arewa-man ye ana amot yumbuyiib menebaneenkuu korem kumungkaniib. 17Godbed bin-daneen andi ye topi deebenib Kingkin yekerewang kuu bime. Kuye kerewang kuuGod ye weng kii. 18Kwane, derekmana aronkorem ari kuu Kingkin yaambed kurikurimaa maa koremiib kame yedmime. Keeyiib inamen aom kowenib kerekberenmodoberenib, God ye karadmodan korem yidowad kurikuri kamendembirime.

19 Kwane, ne yaayiib kurikuri keribko,aron kunayambed ne mongkod daandedakmaniin kuu weng bangkawoko anukbiknoon ye weng amun kuu uniyiibbandianmo dakma. 20 Kuye weng ye dowadne kuu korok ye weng daandi ye karub


areb keraan kumbed ne dingki ayoob yaakuu seinbed yerengkiwen. Kee kwanakedyimin kowe, kurikuri kamibko uniyiibbandakma.

Kubendi Weng21 Kuristen angkodmi anam Yariman ye

deme yaa ma korondindo no awini yekarubTaikaikus, yembedne kuu komarewadoroni komo komo kamiin ye weng ko-rem kuu daandaneene yiiwiib yiibkaad-keraniib. 22 Keye dowad kembed ye kuuyiib yaa nenkowaane monoon kuu, nubbedkomarewa doruub kuyaa kuu yiibkaad-kerenib, kwane yembed yiib yaa kubiyi-ibbed ongkandi yeman.

23 Kuristen angkodmia yaa yewenubkeroko mimyob dowaken anam andiyiibkuu Ambe God yoom Yariman Yesu Keresuyoombed bangkandime. 24 Nub YarimanYesu Keresu yaa mimyob dowakenkowimaib ma korondiyiibbandan kuukabamoon kondoon ye mimyob dowakenyi korem yaa kwanemo angkimborok.

Filipaidan 1:1 502 Filipaidan 1:13

FilipaidanPoolbed Filipaidan Yaa Kerek

Wongke KeendoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonPool kuu ibduruk awinenenib kangdod

dowad Rom yaa nen winiiwe doreena, Fil-ipaidanbed ye yaa komo dowan keroon yaaawaneniwen kowe, kerek kee yi yaa esoande wongkoon. Kwane, wongkoon kuu:1. Ye yobdood aron aom doreen kaad-kerime andi ye wengiib, 2. Komo komomenebaneen kuu kangdommo doberem-birime andi ye wengiib, 3. Yesu arebkerenib inamen mimo kerime andi yewengiib, 4. Timoti yoom Epafrodaitusyoom yi kuu karub amun andi ye wengiib,5. Dudi kedmengkandidan menebiib kuuwunekarime andi ye wengiib kui. Filipaikuu siti darewoob kadwandimbon, Mase-donia aom kuu. Wongkoon yeweeb kuu AD61 areb.Korok Weng


2. Filipaidan Yi Dowad Kurikuriyiib EsoAndoon (1:3-11)

3. Pool Komarewa Doreen YeWeng (1:12-26)

4. Kekamune Dobirime Ande OngkandiWeng (1:27–2:18)

5. Pool Yoom Dabokne Weng Amun YeDeme Awinimaibdan Ayoob Yi DowadDaandoon (2:19-30)

6. Abdon Unitab Kedmengkandidan YaaKaadkerime Andi Ye Weng (3:1–4:1)

7. Ongkandi Wengiib Eso Andi WengiibYeenbon Kubendi Wengiib (4:2-23)

1Nub kuu Pool yoom Timoti yoom, YesuKeresu ye demedan kui.

Yesu Keresu yaa dabokniwen kumbedkaradmo keriwendan Filipai aom doriib,yiib yaa kerek kee keenduub, anam andi-wendan yaa oonidaniib anam andiwendanawandidaniib yaa kangkon.

2Kabamoon kondoon yemimyob dowak-eniib yewenubmo dobiriyiib kuu nuwambe

God yoom Yariman Yesu Keresu yoomyaambed yiib yaa bangkandime.

Yi Kurikuri Anam Andiwendan Yi Dowad3Yiib dowadiib meenmendimain ye aron

mimim kuu ne God yaa eso andimain.4 Yiib korem ye dowad ne kurikuri keri-main korem aom kuu kubiyiibbed kurikurikerundimain, 5 amborom kuu yiib kuuibduruk weng amun wengambere awinekandiwen yaronbed mene kibikee yiib kuuweng amun ye dowad dabokne awandi-maib kowe. 6 Ne kuu keyiib kembedarudkonoyiib keraan kuu God yembeddeme amun yiib niindem aom andoweambangkoon kuu, ambangkembaraneenewene Yesu Keresu mananeen yaron kera-neen arimbed ambangke dowan keraneen.

7 Yiib korem kuu ne mimyob aom benamukderebaan kowe, yiib dowad kamunemeenaan kuu inamen yorokmo kii. Am-borom kuu ne kuu wii aom kaaniiwe doriino weng amun ye dowad koromone inandedakmiyiib anammo korokbendiyiib doriinkuu, yiib korem kuu God ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken ne yoomibmo kanduwen. 8 God kuu ne yaa kere-weenkob dakmaan kowe anammombedyiib yaa daandaan, ne kuu Yesu Keresu yemimyob aombed yiib yaa mimyob kowaankii.

9 Kwane, nembed kurikuri kerundaankukei. Yiib mimyob dowaken keendikuu kaadkeriyiib wengyundi ye inameniibkuyiib yemoon kere wonok. 10 Kuyiibkumbed kiwaan amunmo kai kuu kuna kuuwedme kaadkerenib inamen karadmoyiibkerenib ambarakmiyiib kii ande dedmonedaandiyiibban keribko wene Keresu yaronkerok andid. 11 Kwane kuyiib kumbedyorokmo dobiri ye yob Yesu Keresuyaambed monoon kuu yiib niindem aomire wene yewudmo kerok. Kwamunekeraniib kuu God yaa nambiriyiib kubiyiibkerunaniib.

Pool Kuu Dabab Kandoon Kumbed Yesu YeWeng Amun Derendaroon

12 Angkodmia, kibireb kee ne dowakenyiibkaadkerime andid, komo ne yaa keroonkuu anam kuu awandoone weng amunderendaroon. 13Ne yaa keyiib kee kwanoonkumbed ne kuu Yesu Keresu ye dowadwii aom nen kaaniwen kuu, Saesaa ye


ana nangmidan ye oonimaibdan koremiibyena koremiib wedme yikaadkeriwen. 14Newii aom nen kaaniwen kumbed angkodmiayemoon kuu Yariman yaambed arudkonodarewoob kerewenenib, uniyiibban God yeweng dakmenabiib kii.

15 Anam kuu karub yena Yesu ye wengdakmiib kuu yi wungkandiyiibbed, Poolburudande korok kerem ande weng amundakmiwen. Kumban yena kuu inamenamun yaambed Yesu ye weng dakmiib.16Kuye inamen amun yaambed dakmiibdankuu ne kuu weng amun koromone inandedakmi dowad keyaa nenkowoon yikaad-keriwen kowe, mimyob dowakenbedkwane dakmiib. 17 Kuye inamen arewayaambed dakmiibdan kuu yimbedmo yidindudi ye inamenbed dakmiib, inamenyorokmombedban. Yi meeni kuu Poolkuu wii aom doreen kumbed Yesu yeweng kwamune dakmubko yenambed arudwande ye yaa dabab konime andiwed.18 Kumban inamen arewa yaambed oinamen amun yaambed weng amun dakmikuu meeni darewoob yemanban. Meenidarewoob kukei, kiwaan korembed Keresuye weng dakmenabi. Kwamune kamiibkowe ne kubiin.

Yesu Ye Dowad DobiriEe, ne kuu kwane kubembaraniin,

19 amborom kuu nekaadkeraan yiibkurikuriyiib Yesu Keresu ye Kingkin yeawawiyiib kuyaambed ne yaa kwanoonkumbed wii aom doriin ye dabab keyaadudberewaneen kowe. 20Ne kuu dowakendarewoowiib meenmoni kereniin kuudakmaniin kuu ma karak bobnainban.Kukuu meenmoni kereniin kuu aronkoremiib angkon kibirebyayiib arudkonoyimin kereni, wad dobaraniin kumbedo bobnaniin kumbed komo kamaniinyaambed Keresu yaningko kankoonaniinkii. 21 Amborom kuu ne meeni kuuwad dobiri kuu Yesu yaa nambiri koniyeman, bobni kuu kiri dobiri burudandiyeman kowe. 22Kumban ne kuu okad kirikwane dobaraniin kuu idiib iri ye demeawinaniin. Kowe ne dowaken darewoobkuu kuna, bobni dee, wad dobiri dee?Nekaadbanoo! 23 Ne kuu inamen ayoobkembed andokboon. Keyaa domondeKeresuyiib yaa wanande meenaan kuuinamen amun kai, inamen maa arebban,

24 kumban inamen anam kuu yiib dowadokad kiri wad doriin. 25Kuyaa ne mimyobnanduwoon kowe, kwane dobaraniin andenekaadkeraan. Ne kwane yiib korem yoomdobere wananuub kuu, yiib anam andi yaakubiyiib inamen amun darewoob keriyiibdukmone awandi ye dowadbed. 26Kwane,yiiwiib yaa ne angkon mananiin kumbedyiib Yesu Keresu yaa kubi kuu darewoobkeraniib ne dowad.

27 Ma, Yesu Keresu ye weng amun yekerekmen yaambed yiibka oone dobirime.Kwananiib kuu, yiib yaa kuu meneniwedmendaniin o manainban no dobereniwengambaraniin kuu, nekaadkeraniinyiib inamen mimombed kangdommodoberembere meeni mimombed wengamun ye anam andi ye dowad bamdaaneambangkenib, 28 yiib yaa bon keriwendanyaa ma uniyiibban doberembaraniibkii. Yiibbed kwananiib kuu yi kuumonmaraneen kumban yiib kuu bobniyaa burudande bindaneen ye wedmekorokbi yeman keraniib. Kuye dowad kuuGodbed kwananeen kii. 29 Amborom kuuKeresu ye dowad yiib yaa kondoon kuuye yaa anam andi ye inamenmomban, yedowad yenbandi ye durud yewed kandiye inamen kangkon yiib yaa kondoonkowe. 30 Komoyiibkob, yiib kuu nembedkande bamdaanaane wedmewiwen kwanekuye kerekmen ibmo kuyaa yiib kwangkonbamdaaniib kowe. Kwane kibireb keeyiib wengambiriwen kuu ne kuyaa dowankerindo, kwane bamdaane doriin.

2YesuYekarebKankubunoonArebKuyeKu-

mun Ingkime1 Kwane, yiib kuu Yesu yaa iniwen

kumbed yiib niindem aom kuu aromnenib,yemimyob dowaken yaambed yiibmimyobwandi kankubune kubenib, KingkinKaradmo yaa mene dabokne yonendenib,mimyobkeendiyiib keriwenkowe, 2inamenibmo kerime, mimyob konoon konoonmimo kerime, kingkin ye kerekmenyaambed mimo kerime, meeni mimokerime, kui. Kwananiib kuu ne kubidowaken yiminmo keraneen. 3 Komokomo ambangkandamiib kuu kirim yeinamen yaambed keraib o inameniibbanye kerengkan yaambed keraib. Kumban


yiibka kankubune yirimbed kerenib, yenayi aningko benkoobime. 4 Yiib mimimkorem kuu yeka ebka eb dowaken yaamoawinembaraab. Karub yena yi dowakenkerekmen yaayiib awine kandunde.

5 Yiib meeni inamen kuu Yesu Keresuye meeni inamen areb kerime. Ye meeniinamen kuu kei.6Ye kuu, God komarewa kuu, ye kuu ibmo,

kumban kuye aromkono kuyaamokwane awine doberembaraandindo.

7 Kwane, yeka ye yumbon kan angkakowene,

karub kere karub maa ye dabderemyiri dobere deme awinidan arebibonmo keroon.

8 Karub kerene yekareb kankubune yirikerene,

God yaamo wengambere awine kandewene bobnoon.

Kwane wene at ming arimbed bob-noon kii!

9 Kwana kowe, Godbed Keresu kuu yum-bon korem burudandoon ye yum-bon arimbed nendune kowene,

aningko korem burudandoon ye an-ingko darewoob arimbed konoon.

10 Kwanoon kumbed ambid aridaniib okadyiridaniib dukniwendaniib kuu

yi korem kuuYesu yaningko ye dowadbumangkenib,

11 yi korem kuu Yesu Keresu kuu Yarimanandaniib.

Kwananiib kumbed Ambe God yaanambiri konaniib.

God Ye Nambirimbed Mindong ArebYurime

12 Nangkodmia, kukuu kwamune kowe,ne yiib yoom dobaraan kuye aron kuu yiibkuu God yaa wengambere awine doberem-biriwen, kumban kibikee ne yiib yoomdorokban kumban kuye inamen darewoobarimbed kere wengambere awine doriibkii. Kowe, kwamune ambangke weneGodbed burudande bindi ye inamen ibmokere uniyiib kiringmiyiibbed kwane aw-ine ambangkembirime. 13 Yiib kwani-maib amborom kuu Godbed yiib aom am-bangkimaan, ye inamen amun ye kerek-menyaambedkinenib ambangkime andi yedowad kowe.

14 Komo komo ambangkandamiib kuumungkubmangkawiibban wengbiriyiibbankumbed ambangkime. 15-16Kwana kumbedyiib kuu okad kiri unitab inamen miin are-wadan kuyaom dobaraniib kuu, ambarak-miyiib kii ande dedmone daandiyiibbankaradmo kere God ye meed ambarakmiyi-ibban kere dobaraniib. Kwamenib wad-keri weng yi yaa kondaniib kumbed min-dong ambid ari yuudkanaan areb kwaneyuraniib. Yiib kwananiib kuu Keresu yearon arimbed kerengkanbed yedmaniin,“Kwamune keriwen kowe nembed God yedeme ambangkaan kuu idiibban kerindo,idiib keroon kii.” andaniin.

17Yiib anamandi kumbedGod yaamunobkoni yeman areb konimaib kuu kuye an-imari kuu durud yewed kandaan kumbedne wadkeri kuu ok amun God yaa konidowad ondukne wenemoon keraan kum-ban, kuyaa kuu dowakeniib kereni yiibkorem ye kubi kuu ne yoom kubaan kii.18Kowe, yiibka kwangkon kuyaa kubenib nekubi kuu yiib yoom kubime.

Timoti Yoom Epafrodaitus Yoom19 Yariman Yesu ye dowaken keraneen

kuu, nembed Timoti kuu kibirebya yii-wiib yaa nenkowaniin. Kwananiin kumbedyiib weng kuu keewaneene wengamberenikubaniin. 20 Nembed meenimain areb yekuu ibmo, yiib dobiri anammo awandi yekarub kuu yembedmo, nembed karub maakuye dowad ma wedmenindo. 21Amboromkuu kuristen angkodmia korem yena kuuyeka yeka yi dobiri yaamo meendobimaib,Yesu Keresu ye meeni dowaken ye demeyaamban kowe. 22Kumban Timoti kuu neyoom kuu dana mingkimbed awodki yaaawanenimaan areb ibonmo Yesu ye wengamun ye deme ambangkimaub kumbed ko-rokboone yiibkaadkeriwen ye kuu karubamun. 23 Kwani kowe, ne dowaken kuuyimbed dudberewaniib o komo keruwani-iwe wedmaniin kuu erebnarimban Tim-oti kuu yiiwiib yaa nenkowaniin andid.24 Ne kuu Yariman yaambed keyiib kem-bed arudkonoyiib keraan kuu aron dukmenarimbed yiiwiib yaa nekayiib mananiin.

25 Kumban Epafrodaitus yiiwiib yaaikakman nenkowaniin ande meenaan. Yekuu ne kuristen angkodmi, ne yoom demeibmo ambangkuwenman, ibmo Yesu ye


ana nangmuwenman, yiibbed yiib wengiibnenkowiiwe ne dobiri dowad awawokmonoonman, ye kuu nembed meenaankuu yiiwiib yaa ikakman nenkowaniinkumbedmo yimin. 26 Amborom kuu yekuu yiib yaa mimyob inamen darewoobkeendekore, anikad keroon yiib wengam-biriwen kuyaa meeni darewoob kerekubiyiibban keroon kowe. 27 Anamaa, yeanikad kerunoon kuu bobnok andoon.Kumban Godbed ye yaa mimyob keenooneamun keroon. Godbed kwanoon kuuye yaamomban, ne kuu Epafrodaitusbobnok andoon yaa meendobi darewoobkeraan kowe ne yaa kwangkon mimyobkeewoon, kubiyiibban ye mimyob yenayiibne kandain ye dowadbed. 28 Kwanikob,ne dowaken ariyiib keraan kuu ye kuunenkowako yiiwiib yaa monok andid.Kwani kowe, ye wedmenaniib kuuyiib kubaniiwe ne meendobembiri kuukankubunaneen. 29 Yariman yaningkoyaambed kubi darewoowiibbed ye kuukubenime. Karub Epafrodaitus arebkwamunedan kuu yiib wedmaniib kuuyi aningko kankoonime. 30 Amboromkuu yiibbed yiib awawi ne yaa kawiyiminban kumbed Epafrodaitus yeka yewadkeri kawe awawoon kuu Yesu ye demedowadbed ye bobnok andoon kowe.

3Yorokmo Dobiri Anam

1 Nangkodmia, meeni maa kuu kei.Yariman yaambed kubembirime. Wengkeyiib kee yiib yaa ikakman wongkekeendaan kuu yobdoodbanaa, kukuu yiibyaa kombaraib ande koromone awandidowad. 2 Anon arewa arebdan yaayiibkaadkerundime. Yi kuu miin arewakamimaibdan, yi kuu id yaa yom nadmemonmadmidan kui! 3Yimbedban, nub keinub kembed kad wanabi ye inamen yeweng id anam kanduwen. Inamen ye wengid anam kee, God ye Kingkin yaambed Godyaningko kankoonenub, Yesu Keresu yaanambiri konimaub, nub kangkon karubbedkomo kamimaib yaa ma kangdom kerindokii.

4 Karubbed komo kamimaib yaa kang-dom keraniin kuu yimin, ye idiib kowe,kumban ne kuu kwanindo. Kanembed“Karubbed komo kamimaib yaa kangdom

keraniin, ye idiib kowe.” andoka kuyaameene. Kedi, ye yaa burudande id yemoonkeraan. Id yemoon kuu kei, 5 ne kuuwooneenbed wene aron kaning kaningiibarimbed ne kad wandoon, angkon ne kuuIsraeldan ye karub, angkon ne kuu Ben-jamin ye amyenimbonman, angkon neawoya anuk yiri kuu Hibrudanmo, angkonYuudan yi amob awini ye kerekmenbedkuu ne kuu Farisiman kere kuye amob aw-inimo keraan, 6 angkon Yuudan yi amobnaawonmo awini ye kerekmenbed kuu nekuu Yesu yaa anam andiwendan yenbandedurud yewed kondaan, angkon Yuudan yiamob yaambed yorokmo dobiri ye kerek-menbed awinimo keraan kowe ne yaa kuukarub maambed ambarakmiyiib kii andededmone daandimokban, kukuu ne kei,kurin kuu.

7 Kumban, kekee kwana awene arebanuk komo komo naningko darewoob keriyeman korem kuu, kibikee Yesu Keresuye dowad amonombe benkiranme bikniyeman andaan. 8Keyiib kembedmomban,nembed komo komo yaambed awinaankorem kuu ben kiranme bikni yeman andemeenaan, amborom kuu kuye kumkamkuu yirimo, ne Yariman Yesu Keresukaadkeruni kuu korem yaa burudandoonarimombed kowe. Ye dowadbed nekumkam korem kuu kan bikderebe dowankeroon. Kumkam kuyaa kuu morokmorokandaan kumbed Keresu ye karub kereamun amun kandeni, 9 ye ibmo kereni,yorokmo kerundi kuu nembed Yuudan yiamob awinimbed kerain andeni, yorokmokerundi kuu God yaambed Keresu yaaanam andimbed kera andid. 10Ne dowakenkuu Keresuyiib ye bobnoon yiri ikademboon ye aromkonoyiib ye durud yewedkandoon kuyaa dabokne yonendiyiib yaakaadkerandid. Ye bobnoon kwane nekwangkon kwamune kerandid. 11 Kuyedowad kuu ne kuu bobni yaambednenkoone wadkeri kawaneen andid.

Korondiyiibban Dedmone Wini12 Kumban ne kuu kuye inamen ko-

rem kuu bindo, mogeed, kwamune arebkuu ne yaa kuu demkoronmo yiminmoongmindo, mogeed. Kuned Yesu Kere-sumbed ne awine ye areb keruni ye in-amen kuu nembed awinande dedmone


weniin. 13 Angkodmia, kuye inamen ko-rem awinindo, mogeed andaan. Kumbanmimo kumbedmo ambangkain kuu, anukyiri komo komo keroon kuu nonondan-dekori, amanari yemanyaa kuunaawonmokoromone ninabiin kuu, 14 Godbed YesuKeresu yaambed ne yaa Ewen ari winiye kiwaan daane baande yedmoon kowe,kabaanderi ye karub areb wadkeri aronkorem ye trofi kandi dowad dedmonenikabaaniin.

15 Kwane, kingkin kerekmen yaambednub kainuwendan korem kuu daandaankuye inamen yaambed awine doberembir-ime. Kumban yiib yena kuu yiib ina-men kuu kimyen keraneen kuu, Godbedyiib yaa ongme ben dianmo keraneen.16 Kuned, Yesu ye kiwaan wene kaadkeredowan keruwen kuyaambed kwane awinedoberem.

17Angkodmia, nimakarub yena yi yoomdaboknenib ne kumun yaambed ine dod-kanmo minime. Kwane, dobiri amunyiib yaa kedmengkanduwen kuye kerek-men yaambed doriibdan kuu wedme yiareb kerime. 18 Kumban yemoon yi do-biri kerekmen kumbed Keresu ye at mingarimbed bobnoon ye inamen yaa bondanareb kere doriib kii. Keyiib kee aronyemoon anukbed yiib yaa daandaan kum-ban, kibikee inok wani yiib yaa ikakmanyedmaan kii. 19 Yi kuu Godbed monmariye kiwaan kinoon yaa weniib. Yi id yedowaken kuu yi god keriwen. Yi kerengkaninamen kuu yi yidbobni yeman. Yi kuuokad yiri ye inamen kuyaamo meenimaib.

20 Kumban nub aningko kuu Ewenaombed angkeen. Kwane, nub kuukuyaambed menene Bobni Yaa Buru-dande Bindi Ye Karub yaa kuu dowakendarewoowiibbed meedmuub kii, kuuYariman Yesu Keresu. 21 Ye kuu ko-rem be ye dabderem yiri nongkobi yearomkonombed kuu, nub id okad yiriyeman kuu nengkidme ye id nambiriyiibareb ongmendaneen.

41 Kwani kowe, ne mimyob keendaan ye

angkodmia, yiib kuu Yariman keye ki-waan yaambed kangdommo doberembir-ime. Yiib yaa kuunemimyob angkeen. Yiib

kuu ne kubi yeman, yiib kuu nembed demeawinaan ye kakman areb keriwen kii.

Andemendi Weng2 Euwodia yoom Sintike yoom nembed

ke andemende yedmendaan kei, yiib kuuYariman ye nima kowe inamen mimo ker-ime. 3Ee, ne angkodmi, anam deme ibonmoawinewenman, eb yaa ke yedmebdaan kei,kwane ibmo God ye weng amun ye demeyobdood ninabe ambangkuwen ye nimaayoob keyiib Klemeniib deme ibmo awin-uwendan korem yenayiib yaa awande. Yianingko kuu wadkeri aron korem ye bukaom angkeen.

4 Yiib kuu Yariman yaa kubembirime.Ne angkon ikakman yedmaan, kubembir-ime! 5Yiib ingmiyiibban nangkemmo do-biribko nimakarub koremkuyaawedmime.Yariman kuu dia doreen kowe. 6 Komokomo yaa kuu ma nindorok kere meen-membaraib. Kumban meeni korem yedowadbed kurikuri kere eso andiyiib Godyaa kaamonime. 7 Kwananiib kuu, ni-makarub yi inamen kaadkeri korem buru-dandoon ye yewenub Godbed bangkandi-maan kuu, Yesu Keresu yaambed yiib ni-indem aomiib inamen aomiib kuu ooneawandaneen.

8 Angkodmia, yeenbon weng kei, yiibinamen aom kuu inamen yiminmo keyiibkankooni ye inamen keyiib kembed bennongkobime, inamen anammoyiib koremburudandoon arimo ye inameniib inamenyorokmoyiib inamen karadmoyiib kubidowaken kerundi ye inameniib meeniamun andi ye inameniib kuu meendobeawine kandime. 9Komo kedmengkandaaneyiibkaadkeriwen o komo ne yaambedbiwen o komone yaambedwengambiriweno komo nembed kamaan kuu wedmiwenkuu kuyiib kumbed awine kande am-bangkembirime. Kwananiib kuu yewenubkondi ye God kuu yiib yaa dobaraneen kii.

Eso Yi Munob Kondiwen Dowad10 Ne kuu Yariman yaambed kubi dare-

woob keraan, amborom kuu yiib kuu arondoboob anuk kuu no dobiriwen kumban,kibireb inamen yeweb keende ne awawidowad ongmiwen. Anam kuu yiib kuu


ne yaa meenimaib kumban, ne awawi ki-waan ma wedmindo. 11 Keye weng yed-maan kuu komo ne yaa dowan kuu awaw-ime andi dowadban, amborom kuu komoyobdood menebaneen o menebaanbankayimin ande dobiri kuu nekaadkeraan kowe.12Barangiibban ye dobiri nekaad, yiribmanyemoon ye dobiri kangkon nekaad. Yim-inmo ani ye dobiri o mungimo ye dobiri,o yiribman yemoon ye dobiri o barangi-ibban ye dobiri, kwamune areb kuu ki-waan korem yaambed animan o yiribmano komo komo yaa ma meenimokban yim-inmodoriin andi ye kiwaankuunekaadker-aan. 13Kukuu ne kuu aromkono kawimaanye Yariman Yesu yaambed inamen koremyiminmo kere ambangkimain kii.

14 Kwamune kuned, ne dabab kandedoriin aom kuu yiibbed awawimaib kuuamun. 15Filipaidan, yiibka yiibkaadkeriwenkuu, ambibkinMasedonia domonde angka-neni mene ibduruk aronbed God ye wengkanyare daandaan kuu, koniyiib kandiyiibkerekmen yaa kuu anam andiwendan yenakuu ne yaa ma awawindo, yiibbedmo neyaa awawiwen. 16 Kedi, Tesalonaika aomdobaraan kuu, komo ne yaa kuu dowankuu yiibbed ika ika awawe ben bangkawi-wen. 17 Kumban ke daandaan kee nem-bed munob bangkawime andi ye dowad-ban, kukuu Ewen arimbed yiib kakmanangkeen yaa kuu iniyiib ari nongkobokandi dowad kui. 18 Kwane, yiibbed neyaa munob bangkawiwen ye yiribman kuuEpafrodaitusbed be monoon kowe, ne kuuyiribman korem baan kumbed yiminmokerekori ariyiib baan. Yiibbed bangkawi-wen kuu baeb amun yeman ye munob koniyeman areb, God yaa konibka yimin andekubi yeman kii. 19Kwana kowe, komo yiibyaa dowan kuu ne Godbed bangkandaneen,Yesu Keresu yoom dabokniwen kumbedGodye amunkerundi nambiriyiib ye kerek-men yaambed bangkandaneen kii.

20Nub Ambe God yaa kuu nambiri konok,aron korem korem. Anam kwanok.

Yeenbon Weng21 Yesu Keresu ye karadmodan yaa

kubendi weng kerundime. Angkodmia yine yoom doruub kumbed kubendi wengyiib yaa keendiib kii. 22Karadmodan koremkuu kubendi weng yiib yaa keendiib kii,

karadmodan Saesaa ye boyambib kwaabaom doriib kwangkon yi inamen koremiibkubendi weng yiib yaa keendiib kii.

23Kowe, kwane Yariman Yesu Keresu yemimyob dowaken kabamoon kondoon kuukwamune yiib kingkin yaayiib ibmo awan-dok.

Kolosedan 1:1 508 Kolosedan 1:11-12

KolosedanPoolbed Kolosedan Yaa Kerek

Wongke KeendoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonDudi kedmengkandi kuu Kolose aom

meneboon kowe, Pool kuu kerek kee Romyaambed wongkoon. Dudi kedmengkandikuu: 1. Awinaab, anaab, dedmonaabandi ye amowamowiib, 2. Engyus kuuari Yesu arebban ande kedmengkandiyiib,3. Biknoon ye weng kanduwen andiyiib,4. Okad yiri ye meeni kangdomiib kui.Kowe, Poolbed weng anammo Kolosedanyaa kedmengkande wongkoon. Wongkoonye weeb kuu AD 60 areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-2)2. Kolosedan Yi Dowad Eso Ande

Kurikuri Kami Ye Weng (1:3-14)3. Keresu Kuu Korem Burudande

Arimbed Anam (1:15-23)4. Pool Anam Andiwendan Yi Dowad

Deme Awinoon Ye Weng (1:24–2:7)5. Nub Kuu Okad Yiri Ye Amowamob

Yaa Kuu Keresumbed DudborooneObonmo Keruwen Ye Weng (2:8-23)

6. Karadmo Dobiri Kerekmen (3:1–4:6)7. Yeenbon Kubendi Weng (4:7-18)

1Pool, ne kuu God ye dowaken yaambedYesu Keresumbed kinoona ye apaso keraannub kuristen angkodmi Timoti yoom.

2 Ma korondiyiibban Keresu yaa anamandimo doberembirimaib karadmodanKolose aom doriib, yiib yaa kerek keekeenduub.

Kabamoon kondoon ye mimyob dowak-eniib yewenubmo dobiriyiib kuu nuwambeGod yaambed yiib yaa bangkandok.

Yi Kurikuri Anam Andiwendan Yi Dowad3 Nub kuu yiib dowad nub Yariman

Yesu Keresu ye Ambe God yaa kurikurikerembirimaub kuu ye yaa eso andimaub,4amborom kuu Yesu Keresu yaa yiib anamandiyiib God ye karadmodan korem yaayiibmimyob dowaken keendiyiib wengam-buruwen kowe. 5 Anam anam ye weng,weng amun kui, kuu yiib yaa ibduruk

monoon kuu Godbed Ewen arimbed ko-marewa kamaneen anam andidan yi dowadkuu yiib wengambiriwen. Kowe, yiib anamandiyiib mimyob dowakeniib kuu kuyeweng yaambed demboon. Kuye weng kun-duk kuu, yiib kuu anam kandanuub andemeedmiib kii.

6Okad yimin yimin korem kuyaom kuuweng amun kee monoon areb kuu kwaneyiib yaa monoon kii. Kwane, wengamun kee yiib kumaom kuu idiib irimaan,kwane kawiib yeederebene kainderebi-maan. Okad yimin yimin korem kuyaomkuu kwamunemo kamimaan. Kukuu yiibkuu weng amun kee aron ibduruk arimbedwengamberenib, Godbed kabamoon kon-doon ye mimyob dowaken ye weng idanam korem yiibkaadkeriwen. Kaadkeri-wen kumbed mene ari kuu yiib kuyaomkwamune areb kamimaan kui. 7 Yiibkuu nub deme mimo ye karub mimyobdowaken keenimaubman Epafras yaambedyiibkaadkeriwen. Ye kuu ma korondiyi-ibban kumbed Keresu ye deme awini-maan nub dowad. 8 Kwane, ye kuuyiib mimyob dowaken Kingkin Karadmoyaambed keendimaib kuu nub yaa daan-doon.

9 Kwamune ye dowadbed ibduruk yiibdowad wengamburuwen kumbed mene arikuu yiib dowad womoniyiibban kurikurikamimaub. God yaa kaamonimaub kuukingkin ye kerekmen yemeeni kangdomiibkaadkeriyiib korem yaambed ye dowakenyaa yiibkaadkeri kuu yiib inamen aomdembok anduwed. 10 Kwanikob, Yari-man Yesu yaningko kankooni ye kerek-men yaambed dobirime andi ye dowadkwane kurikuri kamuub. Yiib kuu kwanedobaraniib kuu yiib yaa kubi darewoobkamendaneen. Kuye aningko kankoonikiwaan yena kuu, deme amunmo koremawinaniib kumbed yowiib iriyiib, God yaakaadkeri yaambed kaine amniyiib, 11-12anamandi yaa erekmab anam ande doberem-biri darewoowiib, yodbirimban iwarimbeddoberembiri darewoowiib, kwamune bimeandi ye dowad God ye aromkono nam-biriyiib, ye kerekmen yaambed aromkonokorembed aromniyiib, Ambe God yaa ku-bimo eso andiyiib, kui. Kuye God kuunambirimo ye oonimbon aom ye karad-modan yi yumbon kuu yiiwiib ibmo do-

Kolosedan 1:13 509 Kolosedan 2:2

biri dowad yiib yaa yiminmo kerundoon.13 Ye kuu kumunmo ye oonimbon yir-imbed nub ben yaro ye mimyob dowakenkeenoon ye Mingki ye oonimbon aomyuroon. 14KuyeMingki kuyaambednubkuubiddoon, kukuu nub ambarakmi kuu arenonondandoon kui.

Yesu Keresu Kuu Kane?15 Yesu kuu wedmenindeban ye God

ye kuru korokboon, ye kuu wonobdana mingki areb, ongmenaboon yekumkam korem kuu yirimo, yembedmokuu ari. 16 Amborom kuu ye yaambedkumkam korem kuu ongmenaboon kowe.Kumkamkorem, Ewen ariyiib okad yiriyiib,wedmuuwiib wedmokbaniib, korok korokyi ooni yaromkonoo aromkonomaamaayeyumbon o yarian yi yumbon o korok korokdeme ye aromkono ye yumbon kwamuneawene kui, korem kuu ye yaambed yedowad ongmenaboon. 17 Ye kuu yedindoboroonkob kumkam korem kuu yeyomanbed kwane dembe wonoon. Yi kuuye yaambed yiminmo doriib. 18 Kwane,anam andiwendan kuu ye id areb, ye kuuyi korok kui. Ye kuu bobnoon yirimbedibduruk dembekore wonob dana keroon,kowe kumkam korem yaa yembedmo kuuari. 19Amborom kuu God ye kubi dowakenkeroon kuu ye meeni koremiib inamenkoremiib dowaken koremiib aromkonokoremiib Yesu ye niindem aom angkeenkowe. 20 Kwane, Yesu yaambed Godkuu yeka ye yaa kunum keri ye kiwaanongmoon, okad yiriyiib Ewen ariyiib koremongmenaboon yi dowad. Kiwaan ongmoonkuu bon dowan keri yeman, ye umkanat ming arimbed onduknoon yaambedongmoon.

21 Anukbed yiib kuu God yaa ambabbeddoberenib God ye bondan keriwen, am-borom kuu yiib meeniyiib kamiyiib kuuarewamo kowe. 22 Kumban kibikee yiibkuu God yaa kunum keriwen, Keresu yeid bobnoon yaambed. Kwanoon kuu yiibkuu karadmo ongmendoka ye murubiaarimbed demkoronmoyiib yiib yaa am-barakmiwen kii ande dedmone daandiyi-ibbaniib dobirime anded. 23 Kumban yiibanam andi kumbed doberembaraniib kuukwamunemo keraniib kumbedmo. Yiibanam andi kuu yumburum ambab yiri

kawenebe awingkanabemoon areb keri-iwe, weng amun aombed Godbed kwana-neen andemeedmi kuyaambed ben kimyenwinindo kumbed kui. Kuyeweng amunkuuyiib wengambiriwen, kwane weng amunkee okad yimin yimin yaa doriibdan yaadaandiwen, kwane weng amun keye demekarub keraan, ne Pool.

Pool Ye Deme AnamAndiwendan Yi Dowad24Kwane, ne kuu yiib anam andiwen ye

dowad yaambed durud yewediib kandaankowe kubaan. Kwane, yimin kerindo yedurud yewed kuu ne id yaa yimin kereweneen, Keresu ye durud yewed ye kerek-men yaambed. Kukuu anam andiwendan yidowad, yi kuu Keresu ye id kui. 25Godbeddeme kawoone anam andiwendan yi de-meman keraan kuu, yiib yaa God ye wengyiminmo korokbendok anded. 26 Wengkee kurin kurin yirimbed yemyeb kanbi-knoona angkimboroona awoya yi awoyama wedmindo kumbed mene ari kumban,kibikee God ye karadmodan yaa korokben-doon. 27 Id darewoob ye weng nambiriyiibanukbedbiknoonkeenubyaamonoonkuu,Godbed meeni ongmekore ambibkin ko-remdankuyaomkorokbendoonkuuKeresukuu yiib niindem aom doreen. Ye yaambedGod ye nambiri aom dobaranuub andi yemeedmi yeman.

28 Kwane, nub kuu Keresu ye dowaddakme korokbendimaub. Nub kuu meenikangdom korembed nimakarub koremyaa ongkandenub kedmengkandimaub,nimakarub korem kuu Keresu yaambeddemkoronmo keribka God ye kerebiriari benmene bangkanem andi ye dowad.29Kuye dowad ye aromkono korem kawoonkumbed bamdaane ambangkimain. Kuyearomkono kuu ne yaambed deme dare-woob ambangkimaan.

21 Ne dowaken yiibkaadkerime andid,

yiiwiib Laodiseadaniib ne ma wengawin-dodaniib yiib korem ye dowad ninabenaawonmo ambangkimain. 2 Ne keekwamako, yiib niindem aom aromne ku-biyiib doberenib, kwane mimyob dowakenyaambed kan mimo kerime. Kwananiibkuu God ye weng kanbiknoon kuyaa kaad-keri kumundinmo kere karekmiyiibban


kere amun kerundi darewoob arimbedkandaniib. Kuye weng kanbiknoon kuuKeresu ye kui. 3 Ye aommo kuu meenikangdom koremiib kaadkeri koremiibye amun kerundi darewoob arimbedkuu bikdereboon. 4 Kee kwane yedmaankuu yenambed mene weng amun arebkumban id angkara kuu arewa kumbed manemengkande birandaib andi ye dowad.5Amborom kuu wuruk kuu ne kuu yiiwiibyaa dorokban kumban, ne mimyob aomkuu yiib yoom doriin kowe. Kwane, yiibkonomdangmo nekdane dobiriyiib Keresuyaa anam andi kangdommoyiib wedmekubaan kii.

Yesu Keresu Yaamo Kwane Doberembiri6 Kwani kowe, yiib kuu Yesu Keresu

nende yiib Yariman keriwen kwamuneareb kuu, ye kiwaan yaambed winime. 7Yeniindemaombed yiib kuu yumburumkaarekaine amnenib, yiib yaa komarewa ked-mengkanduwen areb kuu yiib anam andikuu aromnibka, yiib niindemaomkuukubeeso andiyiib muubne derendarok.

8Kudi wedmime, yenambed okad kiri yimeendobi aombed meneboon ye wengiibdudi idiibban ye wengiib yaambed yiib benye dabderem yiri nongkobaib andid. Kuyeweng kuu karub ye amowamowiib kingkinyi aningko kankooni ye amowamowiibyaambed menebimaan, Keresu yaambed-ban.

9 Kedi, Yesu Keresu kuu God ye meenikoremiib inamen koremiib dowakenkoremiib aromkono koremiib doreen,kwane okad yiri doboroon kwamunemo.10 Kwane, Keresu yaambed ye meenikoremiib inamen koremiib dowakenkoremiib aromkono koremiib kuu yiibyaa bangkandoon. Ye kuu aromkono maamaa korem awinidaniib korok maa maakoremiib yi korok kui. 11-12Yiib anam andi-wen yaambed Yesu bobnoon yirimbed nendemboon ye God ye aromkono yaa yiib kuubaptais keriwen kuu, Yesu yoommangkeneye yoom ben dembemoon areb keriwen.Kwaniwen kumbed kad wanabemoon arebYesu yaningko yaambed yiib id ye dowakenkuu wankoraroon. Kukuu karubbedbanKeresumbed kwanoon.

13-14 Kwane, anukbed yiib ambarakmikuyiib yiib id ye dowakenbed yiib oonoonkuyiib yaambed yiib kuu duknemoon

areb dobiriwen. Kuyaron kuu GodbedKeresu kwamune areb yiib kuu ongmoonewadkeriwen. Godbed ambarakmi yekakman kondi ye weng wongkooniibMoses yoom amob ongmooniib kuu nubyaa manmo keroon. Kumban kuye wengkuu Godbed benwene at ming arimbedbakumbed kaare kinoon kumbed, nubambarakmi korem kuu are nonondandoon.15Kwane, Godbed aromkono maa maa ko-rem awinidaniib korok maa maa koremiibbongme yi aromkono kankorarekore,Yesu komo kamoon yaambed nangbeburudandoon korokbi dowad yi kuuwedangkambed ben yi aromkono dowankii ande damangkanden yaroon.

16 Kwana kowe, yiib komo ok o ani-man animaib o kurikurimbon o Sabataron arimbed komo kamimaib kuyedowadbed yiib kwane korondaiwe karubyenambed yiib benwene wengyundandaib.17 Keyeman kee kuruwakmo, amaan arikwane menebaneen andi ye kumunkingkiyeman. Kumban anam anam yeman kuuKeresu yaambedmo. 18 Karub kane kuuyekareb kankubuni ye dudi inameniibengyus yaa kurikuri keriyiib yaa kubekamimaan kumbed, yiib kuu yiib trofikandaib andi dowad yiib ben abdonwanandameen kuu kebenime. Kuyekarub kuu komo wedmoon kuye dowadweng miin doboob kerengkan dakmimaan.Kwane, ye kuu Kingkin Karadmo yekerekmen yaa dorokban kowe, yeka yeinamenbed inamen ogoodmo maa maabangkande kerengkan kere doreen. 19 Yekuu Korok Yesu yaa wini ye kiwaan kuunonondandoon. Nub Korok kee ye idkuu nub kuristendan kui, ye yaambedid kumundinmo kuu ingkanabooniibmekmeediibbed koromone ingkananmowonoon kuu, Godbed ye dowaken ko-marewa kere kainok ande meenimaankobkaine winimaan.

20 Yiib kuu Keresu ibmo keriwenkobokad yiri dobiri ye amowamowiib yaaduknemoon areb keriwen kowe, komandeokad yiridan areb kuye amowamob ye dab-derem yiri dobirimaib? Amowamob kuukei. 21 Kee awinaib, kee mokwaraib, keededmonaib, kui. 22Keye amowamob awenekee ben awingkaniib kuu ma idiib ker-aanban, amborom kuu kuye amowamob


kuu nimakarub yi kwanime ye wengiibnimakarub yi kedmengkandiyiib yaambeddemboon kowe. 23Kuye amowamob kuyaawedmaniib kuu meeni kangdom areb andemeenaniib, yika yi inamenbed kurikuriamowiib yika dabderem yiri kankubuni yedudi inameniib id yaa kamkonomo keri yeinameniib kowe. Kumban kuye amowamobkuu aromkonoyiibban kowe id ye dowakenyaa ma kebenindeban.

3Karadmo Yaambed Dobiri Ye Kerekmen

1Yiib kuu Keresu yoom ibmo ben dem-boondan kowe, inamen arimo awine kandedoberembirime, Keresumbed God ye wiwiangkambed dibeen ye inamen kui. 2 Yiibmeeni korem kuu bene kandunib inamenari yaamo kiribenibmeendobime, okad yiriye inamen yaamban. 3Amborom kuu yiibkuu kwane dukniwena yiib wadkeri kuuYesu Keresu yaa daboknenib ibmo bikni-wen, Godiib aom bikne angkeen kowe.4Yiib wadkeri anam kuu Yesu Keresu kowe,aron kwane ye kuu mene angkadaraneenari kuu yiib kwangkon ye yoom ibmo nam-biriyiib angkadaraniib.

5Kwana kowe, yiib id ye dowaken ye in-amen korem kuu ben kirarundime, nenemkami ye inameniib anon dowomkim yaadoberemoon areb ye inameniib nenemkami yemoomiibmeeni dowakenmiin are-wayiib yiribman yemoon bi ye inameniibkui. Yiribman yemoon bi ye inamen kuuGod kankubune yiribman kankooni ye ina-men. 6Kuye inamen korem kuu meneboonkowe, God ye norin arewawandi yaron kuumananuun kii. 7Kuye inamen korem kuuyiib kuu anuk yiri awine kande dobiriwen,anam andindo yaron kui. 8Kumban kibikeekeye inamen awene kuu yiib niindem aomben kirarundime, noriniib arud naawoniibinamen miin arewayiib wengamborokban-abiyiib weng komyengiib kui. 9Kwane, yiibkuu neman dudanoon dudanoon kamaib,amborom kuu yiib kuu anuk yiri dobiri yekerekmeniib kuye kamiyiib yaa kuu ko-ronde kirarundekorib, 10 dobiri yeweb aw-ine kandiwen kowe. Kuye dobiri yewebkuu kuye dobiri kiwaan ongmoon ye Godareb kere ye yaa kaadkeri yeman. 11Kuyedobiri kerekmen yaambed andokbe yekayekayiibban, Gurikdan kuu yika Yuudan

kuu yika kuyiibban, kad wandiwendano kad wandindodan kuyiibban, ambibkinmaadan kuu dobiri arewa andi yeman-ban o ambibkin maadan kuu inamen miinarewa andi yemanban, yena yi dabderemyiri dobere no deme awinembiridan o yikaoone obonmo doriibdan kuyiibban kui.Kedi, Keresu kuumeeni darewoob arimbed,kwane ye kuu ye karuwa nimaya korem yiniindem aom doreen.

12Kwana kowe, yiib kuuGodbed kingkaneyeka ye dowad ben yuroondan, yiib kuuyembedmimyob dowaken darewoob keen-doon kowe, mimyob keendiyiib awandiyiibyiibka kankubune yena kuu arimo andiyiibingmiyiibban nangkemmo dobiriyiib yod-birimban emamombed meedme dobiriyiibkuu yiibka inware dobirime. 13 Kwane,yiibka kwamune awiniiwo nub kwangkonawinuuwo kaminok andime. Kwane, ne-man komo ambarakmewen korondaan kiiande nonondandoko neman komo am-barakmoon kwangkon kwane nonondan-doko kamenabime. Yarimanbed yiib am-barakmi yaa kuu are nonondandoon kwa-mune areb kuu, yena yi ambarakmi yaa arenonondandime. 14Kuye inamen amun aw-inibka ari kuumimyob dowaken keendime.Kwananiib kumbed yiib kuu daboknemimoanammo keraniib.

15 Kwane, korondiiwo Keresu yeyewenubmo kumbed yiib niindem aomdawuro oonendok, amborom kuu yiib kuuid mimo keriwen kowe yewenubmo dobiridowad yiib yaa baande kinoon. Kwane,eso ande dobirime. 16 Meeni kangdomkorem yaambed neman kedmengkaneongkanoon kedmengkane ongkanoonkamibko, yiib niindem aom kubi dowak-eniib kumbed God Ye Weng ye yookiibGod yaningko kankooni yookiib kurikuriyookiib wingkanabime. Kwamibko, Keresuye weng amun kumbed yiib niindem aomyiminmo muubnok. 17Kwane, weng dakmiyaambed o ambangki yaambed, komokomo awine kamandamiib korem kuu,Yariman Yesu yaambed Ambe God yaa esoandenib Yesu yaningko yaambed kwaneambangkime.

Kuristendan Yi Dobiri Kiwaan18 Nima awadmiwendan, yiib kuu yiib

karub yi dabderem aom dobirime, kukuu


Yariman ye dowaken yaambed inamenamunmo kowe. 19 Karub awadmiwendan,yiib kuu yiib nima yaa mimyob dowakenkeendime, yi yaa kena karunga kamaib.20 Dana, yiib ena ambe yi weng koremwengambere awinime, amborom kuu kwa-maniib kumbed Yariman kuu kubaneenkowe. 21 Awodkia, yiib kuu yiib dana yaadeekni weng daandaib, kwane daandaniibkuu yi kubi dowaken kuu biknaneen.

22 Yena yi dabderem yiri dobere nodeme awinembiridan, yiib kuu okadyiri yiib kangkodan yi weng koremwengambere awinime. Korok yi indobari kumbedmo amun ambangkubkonub yaa kerengkandime ande meenaib,inameniib ambangkiyiib mimo keri yeinameniib Yariman yaa uniyiib kumbedyi deme awinime. 23 Komo kamiib kuuyiib inamen koremiib kwane ambangkime.Nimakarub yi dowadban Yariman yedowad ambangkemoon areb kwaneambangkime, 24amborom kuu yiib yiibkaadkwane ambangkaniib kuu Yarimanbedkakman kondaneen, Ewen ari yiib dowadkowi yeman. Kedi, Keresu kuu yiibYariman keroone ye deme ambangkimaibkii. 25Kumban, karub kanembed ambarak-maneen kuu kuye dowad kakman kuuGodbed konaneen, kedi, karub kane kuuyaningko darewoowiib o embengiib kuuGod kuu ma meenimokban kowe.

41Kangkodan, yiib dabderem yiri dobere

no deme awinembiridan yaa kuu yorokmoinameniib ibmokeri ye inameniib yaambedkamime, amborom kuu yiib yiibkaad yiibKangkoman Ewen ari doreen kowe.

Ari Ongki Weng Yenayiib Dakmoon2Yiib kuu kurikuri keri ye inamen dare-

woob kere kwane kame doberembirime,kerekberenmo dobiriyiib eso andiyiib kii.3Kwane, nub dowad kwangkon kurikuriyiibkamendime, kwane Godbed ye weng amunye dowad nub yaa kiwaan nandok. Yeweng amun kuu God ye inamen biknoonkuu Keresumbed korokboon ye weng kuunubbed kan ari kedmengkandenmo yariyeman. Kuye dowadbed ne kuu nendesein nongbed yenbiwenkob dibiin. 4 Godye weng amun daandi kee kwanaked yimin

kowe, yiib kuu kurikuri kamibko dian-bonmo dakma.

5 Aron denekmen angkimboroka makorondiyiibban kumbed yiibbed inamenkangdommo ye kerekmen yaambedbunangka doriibdan yaa kamime. 6 Yiibweng dakmi kuu korem kabamoonkondoon ye mimyob dowakeniib, amunmokaram ambod areb kerok. Kwananiib kuunimakarub mimim korem yaa komarewainandi yiibkaadkeraniib.

Yeenbon Weng7Taikaikusbed ne weng korem kuu yiib

yaa kanmene dakmaneen kii. Ye kuumimyob dowaken keenimaub ye kuris-ten angkodmi, ye kuu ma korondiyiibbanGod ye deme awini ye karub, ye yoomibmo Yariman yaambed deme awinuwen-man kui. 8Ye kuu nenkowaana yiiwiib yaakumonoonkui,menenenubyaa komarewakeroon ye weng dakmi dowadiiwa, angkonyiib niindem aom kuu aromne kubi dowak-eniib kondi dowadiiwa, kumbedmo. 9 Yekuu Onesimus yoom ku meniib kui. Ones-imus kuu mimyob dowaken keenimaub-man, ye kuu nub kuristen angkodmi makorondiyiibbanman, ye kuu Koloseman,yiib mimo yiibkanmo kui. Yi ayoobbedkeyaambed komo komo keroon ye wengkorem kuu yiib yaa daandaniib kii.

10 Ibmowii awunuwen ye karubmaa yan-ingko Aristaakusbed kubendiweng yiib yaakeendoon. Baanabas ye mongkob Maakye kwangkon kwane keendoon. Yiib kuuye yaa komarewa awanenime ye wengkuu kandiwen kowe, yiiwiib yaa monokakubenime. 11 Yesu yaningko maa Yustusye kwangkon kubendi weng yiib yaa keen-doon. Keye karub ayoobmim kee Yuudan,God ye oonimbon ye deme awinimaub-dan kumaom kuu, Yuudan yenayiibban.Anamkuukarub ayoobmimkeenemimyobwandi kankubune kubi dowakeniib kawi-wen kii.

12Epafras, ye kwangkon Koloseman, yiibmimo yiibkanmo, kwane ye kuu YesuKeresu ye dememan, ye kuu kubendi wengyiib yaa keendoon. Ye kuu yiib dowadnaawonmo kurikuri kamembirimaan,kingkin kerekmen yaambed amnekorib makarekmiyiibban kerekorib God ye inamendowaken korem yaambed kangdommo


doberembirime anded. 13Nembed ye dowadweng anam ke dakme korokbaan kei, yiibdowad deme yobdood awinembirimaan,kwane Laodisea aom doriibdaniib Hierapo-lis aom doriibdaniib yi dowad kwangkon.

14Nub mimyob dowaken keenimaubmandokta Luk yoom Demas yoombed kubendiweng yiib yaa keendiwen. 15 Ne kubendiweng kuu anam andiwendan Laodisea aomdoriib yaa kondime. Kwane Nimfa yoomanam andiwendan yu ambiwoom nedbi-maib yaa kwangkon kondime.

16 Kerek kee kandenib kanwene yiibkurikuri ambiwoombed kimingkaniib yeyondem kuu, anam andiwendan Laodiseaaom doriib yaa kondime, yi kurikuri ambi-woombed kimingki dowad. Ne kerek yi yaawongkaan kwangkon yi yaambed kanmeneyiib kurikuri ambiwoombed kimingkime.17 Aakipus yaa yedmenime, “Yarimanbedeb yaa deme kabdoona awine kandewenkuu awine dowan kere, kuyaa korondaab.”andime.

18 Pool, neka ne dingkimbed kubendiweng kee wongkaan kii. Ne kuu nendesein nongbed yenbiwenkob dibiin kuumonkone meenime. God ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken kuu yiib yaakerok.

1 Tesalonaikadan 1:1 514 1 Tesalonaikadan 2:3

1 TesalonaikadanKerek Mimo Tesalonaikadan

Yaa WongkoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonPool kuu Tesalonaika nande weng amun

daandoone Yuudan yena arudwandeniiwe,kombiri wene Berea kere Atens kere Ko-rin aom nandoon (Kwamiwen 17-18 wed-mime). Nandekore kerek kee Tesalon-aikadan yaa wongkoon. Tesalonaikadanyoom aron dukmenmo doboroon kowe,wongkoon kuu: 1. Kibireb yeweb anamandiwendan yi niindem aom aromni yewengiib, 2. God ye inamen yaambedmeenme dobiri ye kiwaan ye wengiib, 3.Keresu ika minindo kumbed anam andi-wendan duknaniib kuu komarewa keraniibye wengiib kui. Tesalonaika kuu gapmankorok korok yi siti, porovins Masedoniaaom. Kerek korem Poolbed wongkoonyaa kuu kee ibduruk wongkoon yeman.Wongkoon ye weeb kuu AD 51 areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1)2. Tesalonaikadan Yi Dowad Eso Andi Ye

Weng (1:2-10)3. Pool Yoom Sailas Yoom Tesalonaika

Aombed Apaso Deme Awiniwen YaaKoromonendi Weng (sapta 2–3)

4. Godbed Kubendi Ye Kiwaan Ari DobiriYe Weng (4:1–5:22)


1Pool yoom Sailas yoom Timoti yoom.Ambe God yoom Yariman Yesu Keresu

yoom yaa anam andiwendan Tesalonaikaaom doriib, yiib yaa wongkuub kii.

Kabamoon kondoon ye mimyob dowak-eniib yewenubmo dobiriyiib kuu yiib yaabangkandok.

God Yaa Eso Andiwen2Nub kuu yiib korem ye dowad aron ko-

rem God yaa eso andenub, yiib aningkoyiibkowe kurikuri kerimaub. 3Yiib anam andiyaambed God ye deme ambangkimaiwiib,yiib mimyob dowaken yaambed deme yob-dood awinimaiwiib, Yariman Yesu Keresukuu kwananeen ande meedmiib yaambedkangdommo doberembirimaiwiib, kuu nub

Ambe God ye arinambo arimbed meenedakmimaub.

4Godbed mimyob dowaken keendoon yeangkodmia, yiib kuu yembed bindoon kuunubkaadkeruwen, 5 amborom kuu nubbedweng amun yiib yaa daanduwen kuuweng-momban, aromkonoyiib Kingkin Karad-moyiib niindem aom ma karekmiyiibbankangdommoanamanduweniib daanduwenkowe. Nub kuu yiib dowadbed yiib yoomkomarewa doburuwen kuu yiibkaadkeri-wen kui.

6 Yiibbed nub yaayiib Yariman yaayiibkumun ingkiwen. Kwane, durud yewedyemoon yiib yaa meneboon kumban,Kingkin Karadmombed kubi kondoonkumbed yiib kuu weng amun angkod-mende awiniwen. 7Kwanekob, Masedoniaambibkindaniib Akaiya ambibkindaniib,yi korem kuu yiib anam andi areb kwanekamem ande kamiib kii. 8 Yariman yeweng kuu yiib yaambed demboon, Mase-doniadaniib Akaiyadaniib yaamomban.Kowe, yiibbed God yaa anam andiwen kuukunaya kunaya kuu yikaadkeriwen.

Kwanekob, nub kuu kuyaa kuu yi yaaweng ma dakmaubban, 9 amborom kuu yi-ibbed nub yaa komarewa angkodmendi-wen kuu yikareb nub yaa dakmiwen kowe.Kwane dakmiwen kuu yiibbed dudi ku-ruwak god yaa korondenib, wad doreen yeGod anam yaa anam andekorib, ye demeawinenib 10 God ye Mingki Ewen arimbedmananeen ande meedmiib. Kukuu Yesu,Godbed bobnoon yirimbed nenkoonoon-man kui. Ye kuu God ye arud darewoobmananeen yaa kuu, nub be burudande bin-daneen.

2Tesalonaika Aom Poolbed Deme Am-

bangkoon1Angkodmia, yiib yiibkaad, nubbed yiib

yaa owod munuwen kuu idiib keroon.2 Anuk kuu Filipai aombed durud yewednub yaa kondenib damangkandiwen.Kumban yiibkaad kui, yiib yaa munuuwe,yena kuu nub yaa manmo anam keriwenkuned, Godbed awandoone ye weng amunyiib yaa arudkonoyiib dakmuwen. 3Nubbedyiib yaa amonombime ande dakmimaubkuu, ambarakmi yaambedban o inamenarewa yaambedban o yiib yaa birandi


ye dowadban. 4 Kumban, Godbed “Ee,ne weng amun awine dakmime.” andeyedmoonkob kwamunemo dakmimaub.Nub kuu karubbed kubime andi ye dowadkamokban, Godbed kubok andi ye dowadkamuub, yembed nub mimyob yaa darobewedmimaan kowe. 5 Yiibkaadkeriwenkuu nub kuu yiib yaa mene yiiwaningkokankoone birande barang maondime andiye weng be minindo. Angkon, inamenamuniib dakmi kuranbed yiib yaa barangyemoon bi ye dowad minindo. God kuunubbed komo kamuwen kuu yekaad.6 Nub kuu yiibbed o karub yenambedkubendime anduwedban. 7 Nub kuuKeresu ye apasodan kowe, komo nubyaa dowan kuu yiib yaa kaamondanuuweyiibbed awande kondaniib kuu yimin.Kumban nub kuu kwanindo, no yiib yaaamukmo oonenduwen, dana mana manaawaanbed oonimaun areb. 8 Nub kuuyiib yaa mimyob dowaken darewoobkeenduwen kowe, nub kubi darewoobyaambed yiib yaa God ye weng amunkedmengkandenub, angkon anamdaboknedabokne kamuwen, amborom kuu yiibkuu nub mimyob dowaken darewoobkeendidan keriwen kowe. 9 Angkodmia,anamaa, yiibkaadkeriwen kuu aron doboobyobdood ambangkuwen. Nub dobiridowad amnoomiib awingyawiib od demeambangkuwen kuu, yiib yaa ma kondimeandi ye wengiibban kumbed yiib yaaGod ye weng amun dakmenub yiib yoomdoburuwen.

10 Yiib anam andiwendan kumaomdoburuwen kuu, nub kuu karadmoyiibyorokmoyiib ambarakmiyiibban dobu-ruwen kuu yiib yoom God yoom wedmi-wen. 11Yiibkaadkeriwen, nubbed yiib yaakedmengkanduwen kuu awodkimbed yedana meed yaa kedmengkandemoon arebkedmengkanduwen. 12 Kube ongkandiyiibkangkudere amukniyiib kame Godbedkubaneen ye kiwaan yaambed kamimeande dakmenabuwen. Ye kuu “Neoonimbon aom minime, ne nambirikandime.” ande yiib yaa baandimaan yeGod kii.

13 Kwane, nub kuu God yaa eso andimokamemburuwen, amborom kuu yiib kuuGod ye weng nub yaambed wengamberekandiwen kuu, karub ye wengban, anam

kuu God ye weng andiwen kowe. Anam,kukuu God ye weng kii. Kukuu yiib anamandiwendan yiib niindem aom kuu inamenamun ambangkandimaan kui.

14 Angkodmia, Yudea aom God yenimakarub Yesu yaa anam andiwendanyaa komo keroon areb kwane kuuyiib yaa keroon. Yuudanbed anamandiwendankuyaa doriib kuuyenbandenibdurud yewed kondiwen areb kwane yiibambibkindanbed yiib yaa kwaniwen.15-16 Yuudan keembed Yariman Yesuyiibprofesidaniib yenbande nongkobenib,nuwiib yenbande yenburiwen. NubbedYuudanban yaa dakmimaub kuu Godbedbobni yaa burudande bindaneen ye dowaddakmimaub. Kwane kumbed Yuudankee kebengkandamiib kumbed nimakarubkorem yaa manmo keriiwe, Godbed yiyaa dowakeniibban keroon. Kwamunekumbed yi ambarakmi kuu darewoob keredemboone God kuu norin wande yoon.

Pool Kuu Tesalonaikadan WedmendandeKamoon

17Angkodmia, nub kuu yiib yoom dobu-ruwen kumbed nub kuu yiiwiib yaambedaron dukmenmo awingke benwiniwen.Nub benwiniwen kumban, nub meeniinamen kuu yiib yaa angkimboroon.Kwane, nub meeni miin darewoob kumbedyiib wedmendande kamemburuwen,18 amborom kuu nub dowaken kuu yiiwiibyaa menem ande kamuwen kowe. Poolne kuu kwane kamembaraan kumbanSetenbed nub kebenendoon.

19 Yiib dowad yaambed nub kuu Yesukwananeen andi darewoob kerenub kubidarewoob kerekoruwe, Yariman Yesumananeen yaron ari kuu ye kerebiriarimbed nambiri kandanuub. 20 Anamaa,yiib kuu nub nambiri nub kubi kui.

3Timoti Kuu Yi Wedmok Wonoon

1 Nub kuu yiib yaa mimyob keendem-buruwenkob nub niindem aom kuu yim-inban keroon kowe, nub ayoobmo Atensaom doberem ande meenuwen 2 kowe,nubbed Timoti, nub angkodmi, God yedeme karub Keresu ye weng amun dak-mimaan ye karub kuu, yedmenuuwe kumonoon kuu yiib anam andi yaa kubeongkandene aromkono kondanded. 3Yiib


yaa kwanoon ye dowad kuu dababmeneba-neen kuu kombaraib anded. Yiibkaadkeri-wen kuu yiiwiib nuwiib yaa dababmeneba-neen.

4 Anam kuu nub kuu yiib yoom dobu-ruwen kuu yiiwa nuwa kuu yenbande du-rud yewed kondaniib ande daanduwen.Kukuu anam kwanoon kuu yiibkaadkeri-wen. 5Kwamunoon kumbed aron doboob-ban ari kuu ne niindem aom kuu yiminbankeroon kowe, Timoti kuu yedmaane meneyiib anam andi kara yaa wedmok monoon.Nembed unaan kuu Setenbed yiiwiib yaamenene yiib anam andi kankubunaneenenub deme yiib dowad kuu idiibban kera-neen ande meenaan.

Timoti Ye Ongkandi Weng Amun6 Kumban Timoti kuu kibireb kee, yii-

wiib yaambed mene yiib anam andi karaamuniib mimyob dowaken kara amuniibye weng nuwiib yaa kanmene daandoon.Nub yaa kangkon yedmendoon kuu nuwiibyiiwiib ibmo doburuwen yaron yaa kuu,yiib kuu amun doburuwen ande meeni-maib. Kwane, nubbed yiib wedmendemande meenendimaub, kwane man yiibbednub yaa kangkon kwanimaib ande daan-doon.

7Kwane kowe, angkodmia, nub kuu yen-bandi ye dababmeneboonkumbannubkuukubuwen, amboromkuu yiib kuu yiib anamandi kuu awiniwen kowe. 8 Yiib kuu Ya-riman yaa aromkonomo doriib kowe, nubkuu anammowadkeremoon areb keruwen.9 Nub kuu yiib dowad God yaa eso dare-woob andimaub, amborom kuu nub kuuyiib dowadbed God ye indob arimbed kubimiin darewoob keruwen kowe.

10Amnoomiib awingyawiib nub kuu yiibdowad yobdoodmo kurikuri kamimaubkuu, yiib ika wedmendenub yiib anamandi dowad komo komo yiibkaadkerindokuu kedmengkandem anduwed. 11 Kwanekowe, nub Ambe God yoom Yariman Yesuyoombed kiwaan ongmendibko, yiwiib yaamenem.

12Yarimanbed yiib yaa mimyob dowakenariyiib dabokne ongmendoko, yiibkuyaomiiwa nimakarub yena koremyaayiiwa derendarok. Nubbed yiib yaamimyob dowaken keendimaub areb yiibyaa kwamunemo kerok. 13Kwane yembedyiib niindem aom kuu aromkono kondok,

Yariman Yesumbed ye karadmodanbenmananeen yaron ari kuu, karadmodobiri ye dowad nub Ambe God yemurubiaari arewayiib ande dedmoniyiibbankondok.

4Godbed Yiib Yaa Kubendaneen Ye Kiwaan

Ari Dobirime1Weng yeenbon kei, angkodmia, Godbed

yiib yaa kubendaneen ye kiwaan aridobirime yeweng kuu kedmengkanduwen.Anamaa, yiib kuu kwamunemo doriib.Kibikee Yariman Yesu yaningko yaambednangkande yedmuub kuu inamen keedarewoob keroka kwane kamembir-ime, 2 amborom kuu Yariman Yesuyaromkono yaambed komo kamime andekedmengkanduwen kuu yiibkaadkeriwenkowe.

3God ye dowaken kuu yiibka ye yaa kon-ime anded. Kowe, ye dowaken kuu nenemkamaib anded. 4 Ye dowaken kuu yiibmimim yiib id ye inamen yaa kuu yiibkaongme oone dobirime, karadmo amunmodobiri ye kiwaan yaambed oone dobirimeanded. 5 Kwane, God yaa anam andin-dodanbed yi niindem aom nenem inamenmeenimaib kwane kamaib. 6Kuye inamenyedmuub kuu yiib kuristen angkodmi maayaa ambarakmaib, angkon ye yaa bironaib.God ye dowaken kukui. Karub kanembedkwane ambarakmaneen kuu Yarimanbedukum konaneen kowe. Yiib kuu anukbedyedmenduwen kui.

7 Godbed nub yaa baandoon kuu am-barakmi ye dowadban, karadmo dobir-ime anded. 8 Kwane kowe, karub kanem-bed kuye weng wunekaraneen kuu, karubyaamban, ye Kingkin Karadmo yiib yaakondoon ye God yaa wunekaraneen kii.

9 Kuristen angkodmia yaa mimyobdowaken keenoon mimyob dowakenkeenoon kamime andi ye dowad kerekwongke keendaubban, amborom kuuGodbed kedmengkandoone yiibkaadkeri-wen kowe. 10 Anamaa, yiib kuristenangkodmia korem Masedonia ambibkinaom doriib kuu yiibbed mimyob dowakenkeendimaib. Kuned nub dowaken keeandemenduub kuu kuye inamen kuudarewoob kerok.

1 Tesalonaikadan 4:11 517 1 Tesalonaikadan 5:1511 Kwane, nubbed anuk kwane daan-

duwen areb kuu, iwari dobiri ye inameniibkeane kwane kamiyiibban ye inameniibyiib dingkimbed deme ambangki ye ina-meniib awinime. 12 Kwamune kamaniibkumbed kane kane anam andindodan kuuwedmendekorib, nimaya karuwa amun an-daniiwe yiib kuu karub yena yaambedangkumone dobaraibban.

Anam Andiwendan Dukniwen Yaa KomoKeraneen?

13 Angkodmia, yiib kuu dukniwendanyaa komo keraneen kuu yiibkaadban arebkeri kuu nub dowakenban. Nimakarubyenambed bobni yiri kuu ika dembaubbanande dakmenib kwane mimyob wandem-berenib yuudimaib areb kwane keraib an-duwed. 14Nub anam anduub kuu Yesu kuubobnekore ika demboon. Kowe nubbedanamanduubkuukane kanembedYesu yaaanam ande dukniwendan kuu Godbed Yesuyoom bindaneen.

15 Nubbed kibirebya Yariman ye wengyembed dakmoon kuu ke dakmuub kei.Kane kanewaddoruub kuuYesumananeenyaron ari kuu nubdin dukniwendan yiyoman be wanaanban. 16 Kedi, Yarimanyekareb Ewen arimbed mananeen kuunaawonmo baandiyiib engyus yi korokdarewoob ye baandiyiib God ye kibibaandiyiib kamananeene, Keresu yaa anamande dukniwendan kuu dembaniiwe yidinbaneen. 17 Kwananeene, yiiwa nuwa waddoruubdan kuu be daananeene wiib aomwedyambed Yariman awene mimyamokeranuub. Kwane, nub kuu Yariman yoomaron korem dobaranuub. 18 Kwane kowe,weng kee man kube ongkane man kubeongkane kamime.

5Yesu Mananeen Yaron

1 Angkodmia, nub kuu aron komoarimbed kwananeen kuu wongke keen-daubban, 2 amborom kuu yiibkaadkeriwenkui, yid ye karub amnoombed menemoonareb kuu, Yariman kangkon yi koronyaron arimbed mananeen. 3 Nimakarubkuu yewenub amun doruub kii andaniibyaron ari kuukudmeniibbanmonmari aronkeranuun. Kukuu wonong oyoomiibbedkudmeniibban odibin wimaan yaron arebkeranuun kowe, yi kuu kirokmonaibban.

4Kumban, yiib kuukumunaomdorokbankowe, kuyaron kuu yid ye karub minimaanareb keraneen kuu yiib binangki yeman-ban. 5 Yiib korem kuu nambiriyiib aw-ingyawiib ye dana meed, nub kuu amnoomkumun ye dana meedban. 6Kwane kowe,nub kuu yena unuk dangiwen areb keraub.Kuned nubkareb keenombere kangkad-mem. 7 Kedi, kane kane unuk angkimaibkuu amnoombed dangimaib, kane kaneawarak ok animaib kuu amnoombed ani-maib.

8 Kumban nub kuu awingyabdan kowe,nubkareb kangkadmem, kwane anamandiyiib mimyob dowaken keendiyiibkuu yirim areb derenem, kwane amaanari nub kuu Godbed bobni yaa kuuburudande bindaneen andi ye meenikuu ana nangmidan yi topi kamkonoareb derenem. 9 Amborom kuu Godbednub kingkoon kuu ye arud darewoobkandi yemanban, nub Yariman YesuKeresu yaambed bobni yaa kuu burudandebindaneen ye dowad kingkoon kowe.10 Yembed nub dowad bobnoon kuu waddoruub o duknanuub kuu, nub korem kuuye yoom dobaranuub anded. 11Kwanekob,yiibkareb man kube ongkane man kubeongkane kame aromnime, kibirebyakamiib kwane kamime.

Inamen Yorokmo Awine Dobirime12Angkodmia, nubbed yiib yaa yedmuub

kuu, kane kanembed Yariman yaa anamande dobiri ye dowad kuu yiib yaa oonen-denib yiib yaa ongkandenib yiib kuyaomkuu deme darewoob ambangkimaib kuu, yiweng kuu wengamberenib yi dowad karubamun andime. 13 Kowe, yi aningko kuuarimbed kankoonime, amboromkuu yi kuudeme kee awinimaib kowe. Kwane, iwariyewenub karamo neman neman kame do-birime.

14 Angkodmia, nubbed kangkonongkande yedmuub kuu ogoodmo dori-ibdan yaa kuu ongkandime. Undeekkeriwendan yaa kuu aromni weng kubeongkandenib, wuud keriwendan kuuawandime. Nimakarub korem yaayodbirimban iwarimbed dobiri kerekmenkamendime. 15 Kwane, yenambed am-barakmendibka inande ambarakmendaib.Kane kanembed inande kwanandamibkakebendime. Kumban aron korem kuu


man amun man amun kamime, nimakarubkorem yaa kangkon amun amun ka-menabime.

16 Aron korem kuu kubimo dobirime.17Kwane, kurikurimo kamembirime. 18Yiibyaa komo keroon ye dowad God yaa esoandime, amborom kuu kwamune kuu Godye dowakenYesu Keresu yaambed kowoon,yiib yaa.

19 Amot kumbemoon areb, KingkinKaradmo kebenaib. 20 Kwane, Godbedye profesidan yaa komo daandaneenedakmaniib yaa kuu arewa ande dakmaib.21 Kumban weng korem menebaneen kuudarobenib, amun kuu awinime. 22 Arewakorem yaa kuu kangkadmime.

23Yewenub ye Godbed yekareb yiib niin-dem aom kumundin yaa karadmo kerun-dok. Kwane, Yariman Yesu Keresu mana-neen yaron yaambed yiib idiib kingkiniibyaa arewayiib ande dedmoniyiibban kerok,kumundin amunmo kerundok. 24Yiib yaabaandi ye God kuu ye weng kunduk awin-imo kamimaan kowe kwananeen.

25 Angkodmia, nub dowad kurikurikerime. 26Kuristen angkodmia korem yaakaradmo kiwaanbed mandamuk kondekubendime. 27 Nembed yiib yaa Yarimanye arinambo arimbed yedmaan kuu,kerek kee kuristen angkodmia korem yaakimingkime.

28 Nub Yariman Yesu Keresu yekabamoonmo kondi ye mimyob dowakenkuu yiib yaa kerok.


2 TesalonaikadanKerek Ayoob Tesalonaikadan


WongkoonPool kuu Tesalonaikadan ibduruk

wongkoone wood benmeyiib areb dowankeruune kerek kee Korin angkambedwongkoon. Tesalonaikadan kuu kimyenwinindo kumban, Pool kuu yi niindem aomaromni dowad ibduruk wongkoon areb ikawongkoon. Kwane, Keresu ika minindokumbed anam andiwendan duknaniibkuu komarewa keraniib ye kedmengkandiyenayiib wongkoon. Wongkoon ye weebkuu AD 51 areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-2)2. Tesalonaikadan Yi Dowad Kurikuri

Kami Ye Weng (1:3-12)3. Kedmengkandi Weng (sapta 2)4. Anam Andiwendan Yi Dobiri Kiwaan

(3:1-15)5. Yeenbon Weng (3:16-18)1Pool yoom Sailas yoom Timoti yoom.Nub Ambe God yoom Yariman Yesu

Keresu yoom yaa anam andiwendan Tesa-lonaika aom doriib, yiib yaa wongkuub kii.

2Kabamoon kondoon yemimyob dowak-eniib yewenubmodobiriyiib kuuAmbeGodyoomYarimanYesu Keresu yoomyaambedyiib yaa bangkandime.

Eso Ande Kone Kurikuri Keri3 Angkodmia, amunmo kuu yiib dowad

aron korem God yaa eso ande kurikurikamimaub. Kwanuwed yimin, amboromkuu yiib anam andi kuu kaine daa-neena, kwane yiib mimim yiib mimyobdowaken neman neman keendimaib kuukaine ariyiib dabokne daaneen kowe.4 Kwanekob, arewa yiib yaa menebeyenbandene dabab kondeene yiibbedGod yaa anam ande awinenib ninabonekangdommo doriib ye weng kuu, nubbedGod yaa anam andiwendan kambong maamaa aom doriib yaa daandenub kukuuamun kai ande kamuub kii.

5 Korem kwamune keroon kee God yewengyundi kuu yiminmo korokbi yeman.

Godbed korok kere oonimbon ye dowadyiib kuu durud yewed kandiwen kowe,yembed wengyundaneen kuu yiib kuuyiminmodan andaneen. 6God kuu yorokmokowe, kane kanembed yiib yaa dababkondiwen kuu yembed yi yaa dababkondene, 7 yiib yaa dabab bangkandiibkuu ben kiradmaneen, nub yaa kangkonkwananeen. Yesu angkon Ewen arimbedamot ye nambiri darewoowiib engyuaromkono darewoowiib be angkadaraneenyaron arimbed kwananeen. 8 Kwane,yembed God yikaadbandaniib Yesu yeweng amun yaa wengambere awin-imokbandaniib yaa ukum kondaneen.9 Kwane, yi kuu aron korem dowankeraanban ye monmari kandenib Yarimanye aromkono ye nambiri darewoowiib yearinambo ari kuu andokbe yika keraneen.10 Kuyaron kuu ye karadmodan, ye yaaanam andiwendan kui, yi yaambed yekuu nambiri kandaneene yimbed ye yaabinangke kubi miin darewoob keraniib.Yiib kwangkon yiiwiib kuyaom keraniib,amborom kuu yiib kuu nubbed Yariman yedowad weng dakme korokbenduwen yaakuu anam andiwen kowe.

11 Keye meeni kumbed nub kuu yiibdowad kurikuri kerembirimaub. KukuuGodbed yiib yaa baandoon kumbed yembedyiib kuu yiminmo andi ye dowad kurikurikamuub kii. Kukuu ye aromkonombedawandaneene yiib inamen amuniib komodeme awinandamiiwiiwa yiib anam andiyaambed komo kamandamiiwiiwa koremkuu anam kere wananeen ye dowadkurikuri kamuub kii. 12 Nubbed kwaneyiib dowad kurikuri kamuub kuu yiibyaambed Yariman Yesu Keresu yaningkokuu nambiriyiib keruniwed, angkon yeyaambed yiib kuu nambiriyiib kerundokedkeri yeman. Nub God yoom Yariman YesuKeresu yoom yi kabamoon kondiwen yemimyob dowaken ye kerekmen yaambedkwanok.

2Amowiibban Ye Karub

1Angkodmia, nub Yariman Yesu Keresumananeen ye dowadiib ye yaa nub bewenoraniib ye dowadiib yiib yaa yedmuubkuu, 2Yariman yaron kuu muneen kii andi


ye weng kuu profesi wengbed o karub maaye wengbed o Pool awene yaambed andedudaniib ye kerekbed mananeen kuu, yiibkuu kirodmo kubokban keraib, binangkeunaib. 3 Kanembed keye dudi weng arebkanmene birandaneen kuu kuyaama anamandaib, amboromkuuYariman yaronman-aunban kwane wene God yaa bon keriaron keranuune amowiibban ye karub kuumene dian keraneenkob. Ye kuu Godbedmonmarimbon yiri kan koraraneen yemankinoon. 4 Karub kee kuruwak god koremyaa bon kerundene yekareb yi aningko bekubunene ye aningko darewoob arimbedkonaneen. Kwane, yekareb God ye kurikuriboyambib darewoob aombed doberene nekuu God kii ande daandaneen.

5 Ne yiib yoom dobereni kuyeweng daandaan kuu meenindokowoo?6 Yiibkaadkeriwen kuu komombed aw-inenoonkob kibikee amowiibban ye karubminindeban keroon. Kwanekob ye kuuaron anam arimbed dian keraneen.7 Kedi, amowiibban ye yemyeb biknoonyaromkono kuu kibikee ambangkimaan.Kumban kanembed amowiibban ye karubawinenoon kuu kwane awinenaneenenenwananeen 8 kumbed amowiibban yekarub kuu dian keraneen. Ye kuu YarimanYesumbed ye mongkodkono aom nuuwiibye mananeen ye nambiriyiib kumbed kankorare monmaraneen. 9 Amowiibban yekarub kuu Seten yaromkono yaambeddudi god yaromkono korokbi yemaniibdudi ye dud korokbi yemaniib dudi yeyeka mamaa ye wedme binangki yemaniib10 arewa maa maa koremiib kumbedduknaniibdan yaa kamene birandaneen. Yikuu duknaniib, amborom kuu anam anamyaa dowakeniibban kere wunekariwenkowe, Godbed bindaanban. 11 Kuyedowad kumbed Godbed yi yaa dudanabiinamen aromkonoyiib kondaneenkob,dudi weng yaa anam andaniib. 12Kwanekobkane kanembed anam anam yaa anamande meenindo kerekoriwa ambarakmiyaambed kubi darewoob keraniib kuuGodbed yi yaa wengyunde kumbaanbanyamotbon yiri ben kiradmaneen.

Kangdommo Dobirime13 Kumban, Yarimanbed mimyob

dowaken keendoon ye angkodmia, yiib

dowad nubbed God yaa eso andimokamembaranuub kuu yimin, amborom kuuyimin andowoon yiri kuu yiib kuu bobniyaa burudande bindi ye dowad Godbedkinoon. Kukuu Kingkin Karadmombedkaradmo kerundi ye ambangkiyiib anamanam yaa anam andiyiib yaambed bin-daneen. 14Yesu ye weng amun awinenubyiib yaa dakmuwen kumbed Godbed yiibyaa keye weng ye yoman winime andebaandoon kuu nub Yariman Yesu Keresuye nambiri aombed yiiwiib dobirimeanded. 15 Kwane kowe, angkodmia,nubbed ye yaambed komo kandenubmongkodkono wengbed o kerekbed yiibyaa kedmengkanduwen kuu awinime,kangdommo dobirime.

16Nub yaamimyob dowaken keendene yekabamoon kondoon ye mimyob yaambedaron korem ye ongkandi amuniib ye yaameedmi amuniib kondoon ye God, nubAmbe God kui, ye yoom nub Yariman YesuKeresu yoombed 17 yiib niindem aom ku-biyiib kerundenib, yiib dakmi amuniib yiibkami amuniib yaa aromkono kerundime.

3Nub Dowad Kurikuri Kamime

1 Angkodmia, weng yeenbon kuu nubdowad kurikuri kamibko Yariman ye wengkuu yiib yaa kwanoon areb kwane kirodmodaande yaroko yena yemoon kuu anamandime. 2 Kwane, nub dowad kurikurikamibko, arewadanbed nub yaa komo ka-mandamiib kuu Godbed kebendok, am-borom kuu nimakarub yenamo kuu anamandiwen kowe.

3 Kumban Yariman kuu yiib yaadomondaanban kowe, yembed yiib yaaaromkono kondene miin arewamanbedkomo kamandamaneen yaa kuu kebena-neen. 4 Yarimanbed yiib dowad nub yaameeni kangdom kondoone anam anduwenkuu, nubbed yiib yaa kwane kamimeandi ye weng konduwen kuu kwanekamembaraniib. 5Kwane, Yarimanbed yiibmeeni kuu God ye mimyob dowaken yekiwaaniib arewa meneboon yaa Keresuye kangdom dobiri ye kiwaaniib yaanongkobok.

Ogoodmo Dobaraib

2 Tesalonaikadan 3:6 521 2 Tesalonaikadan 3:186Angkodmia, Yariman Yesu Keresu yan-

ingko yaambed nubbed yiib yaa kwamaibande yedmuub kuu, angkodmia koremkuyaomkuu kanembed ogoodmodoberenenubbed yiib yaa kedmengkanduuwe kandi-wen kwamune yaa dorokban keroka yi yaadaboknendaib. 7 Kedi, nubbed kamuwenye kerekmen kwamunemo kamime andi yeweng kuu yiibkaadkeriwen. Nub yiib yoomdoburuwen kuu ogood doberenub, 8 karubyena yi animan kuu odiib kowimokbankere animokban. Mamaa keruwen ee,nubkareb awingyawiib amnoomiib oddeme yobdood ambangkuwen kuu yiibyaa dabab kondaub anduwed. 9 Kekwanuwen kei, amborom kuu nub yaaawandime andi kuu yimin kumban, keyedowadban, nubbed kwane korokbubkokuye yomanbed kwane winime anduwed.10Kwane, nub yiib yoom doburuwen yaronkuu amob kee yiib yaa konduwen, “Karubkanembed deme yaa korondoon kuu ye yaaaniman bangkanimban.”

11Nubwengamburuwen kuu yiib kuyaomyena kuu ogoodmo doriib. Yi kuu kwanedeme ambangkembirimokban kuned,wingkanambengkan kamembirimaib.12Kwamenabidan kuu Yariman Yesu Keresuyaningko yaambed ongkandenub kwanimeande yedmendubko yikareb nangkemmokere deme ambangkenib yika yi yongbonanimanbed anime. 13 Kumban yiib dowaddakmandamaan kuu, yiibbed amun amunkamiib kuu yiminban keraane korondaib.

14 Kanembed kerek keyaombed nubbedkedmengkanduub yaa wengambere aw-inokban keroka korobe kaadkerunime, yeyaa daboknenaib. Kwanibko ye kuu karakkandok. 15Kuned bonman areb kamenaib.Ye kuu anam andoon ye karub kowe, kwa-mune areb ongkanime.

Kubendi Weng16Yewenub kondimaan yeYariman, yem-

bed kiwaan korem yaambed aron koremyewenub kondok, yiib yaa. Yariman kuuyiib korem yaa kerok.

17 Ne kuu Pool, ne dingkimbed kubendiweng kee wongkaan, kerek korem wongki-main kuu kwamunemo areb kamimain. Newongkani kiwaan kei.

18 Yariman Yesu Keresu ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken kuu yiib ko-rem yaa kerok.

1 Timoti 1:1 522 1 Timoti 1:10

1 TimotiKerek Mimo Poolbed Timoti


WongkoonTimoti kuu kambong Laistaraman. Ya-

wodki kuu Gurikman, yawaan kuu Yuuwonong Yesu yaa anam andeen. Aronyenambed Pool kuu weng amun dakmenyareboon kuyaa kuu Timoti yoom yare-biwen. Kwane, Pool kuu Efesus aomweeb ayoobmimiib dobere weng amunkedmengkandoon kuu Timoti yoom God yedeme awiniwen. Kwane, Pool kuu Timotinen anamandiwendan Efesus aomdoriib yiooni dowad kowekore kambong yena yaawonoon. Wonoone aron doboob keruunekerek kee wongkoon. Wongkoon kuu: 1.Anam andiwendan yaa ooni ye kiwaan yewengiib, 2. Nedbe kurikuri kami ye kiwaanye wengiib, 3. Dudi kedmengkandidankebene andi ye wengiib kui. Wongkoon yeweeb kuu AD 64 areb.Korok Weng


2. Dudanabi Kedmengkandidan YaaKamkono Weng Kowoon (1:3-11)

3. YarimanYaa KubiWeng Kowoon (1:12-17)

4. Timoti Yaa Komo Dowad WongkoonYe Weng Ambobanoon (1:18-20)

5. Nedbe Kurikuri Kamimaibdan YiKorok Deme Ye Kerekmen Ye Weng(sapta 2–3)

6. Dudi Kedmengkandi Yaa Kebeni YeKiwaan Ambobanoon (sapta 4)

7. Nimakarub Maa Maa Kerekmen YaaAwandi Ye Kiwaan Ambobanoon (5:1–6:2)

8. Weng Maa Maa Ben Dakmoon (6:3-19)9. Yeenbon Andedme KebeniWeng (6:20-

21)

1Ne kuu Pool, Yesu Keresumbed kinoonaye apaso keraan. NubBobniYaaBurudandeBindi Ye God yoom ye ande meedmuubye karub Yesu Keresu yoombed deme keeambangkok ande kiniwen ye karub kuu nekei.

2Timoti, eb yaawongkani keebdaan. Nubanam andi yaambed eb kuu ne dana anamkerewen.

Eb yaa kabamoon keebdi ye mimyobdowakeniib mimyob keebde kakman arenonondandiyiib yewenubmo dobiriyiibkuu Ambe God yoom nub Yariman YesuKeresu yoom yaambed bangkabdime.

Dudanabi YeKedmengkandidanYaaKaad-kere

3 Ne kuu ambibkin Masedonia yaawenoni daabdaan kuu, kwane eb kuuEfesus aom kwane dobereneb karub yenadudanabi ye kedmengkandi kuu kamaibande kebende. 4 Yi kangkon yi awoya yimoo dakmenabembiriyiib kurin kurin yiawoya kumbed ari doroon doroonminiwenande yi aningko dakmenabembiriyiibkuu kamaib ande kebende. Kwane,weng keyaambed wengberenabi yemankerimaib, kukuu God ye deme aromneawini yemanban. Kedi, God ye demearomne awini kuu anam andi yaambed.

5Kwane andi ye weng kee daabdaan kuyedowad kuu, mimyob dowaken darewoobkeri yeman. Mimyobdowaken kee niindemaom minikmanakiibbaniib inamen amun-moyiib aadidmiyiibban ye anam andiyiibyaambed minimaan. 6Nimakarub yena kuuinamen keyaa koronde weng anamban idi-ibban ye kiwaan yaa winiwen. 7Yi kuu Godye amob kedmengkandidan kerandamiibkumban, komo komo dakmiib ye weng idkuu yikaadban, arudkono ye weng dakmiibye weng id kangkon yikaadban.

8Nub nubkaad, God ye amob kuu amun,amonombe arewa ye dowad awinokbankeraniib kumbed. 9Nub kangkon nubkaad,God ye amob kuu yorokmodan yi dowadongmindo, God ye amob kuu amobdomabangkidaniib wabkaddaniib God yaaangkurom korokbeniwendaniib ambarak-midaniib God yaa wunesariwendaniibokad yiri ye inamenmodaniib ambeena yenbandiwendaniib kumka kumanyenbandidaniib 10nenem kamidaniib karubyikanmo awanoon awanoon kamidaniibkarubbed yena awingke yid benib ariberengkimaibdaniib dudanabidaniibkangdod aom dudanabidaniib kanekanembed kedmengkandi anam yaa bon


keriwendaniib kuu yi dowad God ye amobkuu ongmoon.

Kedmengkandi kee 11 nambiriyiib amunkerundiyiib ye God ye weng amun dabo-knoon. Kwane, yembed weng amun keeoone dakmok ande kawoon.

God Yaa Eso Andoon12 Ne inamen yaa aromkono kawoon

ye karub, nub Yariman Yesu Kere-sumbed ambangkembere awinaneenkorondaanban ande meenekore kinekawoona ye deme awinaan kowe, yeyaa eso andimain. 13 Kurin kuu ne kuuyeremborom ye karub, Keresu yaningkomonmareni yenbandeni kamimain kum-ban, yembed mimyob keewe kakmanare nonondandoon, amborom kuu nenonoon anam andindombed kamimamaankowe. 14 Kwane, nub Yarimanbed ne yaakabamoon kondoon ye mimyob dowakenkuu yimin yiminmo kawoon. Kwane,angkon Yesu Keresu yaambed anamandiyiib mimyob dowakeniib monoon kuudabokne kawoon.

15 Kedi, Yesu Keresu okad yiri monoonkuu ambarakmidan kuu bobni yaa buru-dande bindok monoon. Weng kee anam,wengambere korem awini yeman. Kedi,ne kuu ambarakmi miin arewaman, karubyena arebban, 16kumban ne kuu kwamuneareb doriin kumbed, Yesu Keresumbedne dowad yodbirimban no iwari meedmedoboroone ne kuu ye mimyob keende kak-man are nonondandi ye inamen wedmenianam andaan. Ye kuu ne yaambed kumunkorokboon kuu ne kuu ambarakmi miinarewaman kumbed anam andaan kowe,yimin kuu kane kane ye yaa anam andaniibkuu wadkeri aron korem yeman kandaniib.

17 Kwane, aron korem korem ye KorokDarewoob, bobnindeban ye God, wedmin-deban ye God, God yembedmo kui, ye yaaaningko darewoowiib nambiriyiib kerok,aron korem korem. Anam kwanok.

Anam Andi Ongme Awine18 Ne dana Timoti, eb dowad profesi

weng wengambere dakmiwen ye kerek-men yaambed kedmengkandi kee kabdaan.Profesi weng kee wengambere awinaneebkuu, arewa menebaneen yaa kuu amunmodobiriyiib ninanabe burudande. 19Eb anam

andi ongme awine. Meeni dobiri inamenkiwaan amunmombed dobere.

Nimakarub yena kuu inamen keekorondiiwe yi anam andi kuu kankubunoon, karub yena yi konoo aombedarewa domiiwe bot ari wowe monma-roone kankubunemoon areb keriwen.20 Kwaniwendan kumaom yena kuuAimenaeyus yoom Aleksandee yoomkui. Nembed yi kuu beni God yaningkomonmaraib andi ye dowad Seten ye dingkiari nongkobaan.

2Komarewa Kurikuri Kami

1Ibdurukkuunedowakendarewoobkuu,dowaken ye dowadiib nimakarub yena yaadabab meneboon ye dowadiib eso andi yedowadiib kurikuri kamime, nimakarub ko-rem yi dowad. 2 Korok dareb darewiibkane kane korok keriwendaniib yi dowadkurikuri kamime. Kuye dowad kuunub kuuyewenubmonangkemmoyena yi arinamboari amunmo dobiriyiib God ye dowakenyaambed dobaranuub. 3 Kuu amun kii.Kwananuub kuu nub Bobni Yaa Buru-dande Bindi Ye Godbed nub yaa kubenda-neen. 4Ye dowaken kuu nimakarub koremanam andaniib kumbed bobni yaa buru-dande bindaneene anam anam yaa yikaad-keraniib.

5 Kedi, God kuu mimo, yenayiibban.Kwane, God dore nimakarub dore wedyiridobiri ye karub kuu mimo, karub YesuKeresu, yembedmo. 6Ye kuu yeka yemerennimakarub korem biddi dowad kondoon.Kukuu yi akmi yeman, aron anam arikeroona bindi ye kiwaan ongmoon. 7Kuyedowadbed Yesu ye weng kidangkambonari dakmi ye demeyiib apaso demeyiibYuudanban yaa anam andi anam yekedmengkandi ye demeyiib kine kawoon.Weng kee iranmi ye weng dakmokban,anam dakmaan.

8 Ne dowaken kuu karub korem dingkikankoone kurikuri kerimaib kuu norini-ibban wengbiriyiibban inamen karadmoyaambed kwamimamime.

Nima Yi Dobiri Kerekmen9 Nangkon ne dowaken kuu nima kuu

karub ye inamen monmari ye ebkadbedinwaraib, ebkad amunmo inwarime.Kurikuri wini dowad, kerengkandime andi

1 Timoti 2:10 524 1 Timoti 3:16

ye inamen darewoobbed inwaraib. 10Yiminkuu nima kane kanembed nub kuu Godyaningko kankoonimaub andaniib kuuamun amun kamime.

11 Korok korokbed kedmengkandibkayi dabderem aombed nima kuu iwarikan kubune yirimbed kere kaadkeraniibkuu yimin. 12 Nembed yedmaan kuunimambed karub yaa kedmengkandaniibo korok keraniib kuu amob andaan. Nimakuu kurikuri aron ari iwari dobirime,13 amborom kuu Adam yedin ongmekoredIv kuu ongmoon kowe. 14 Kwane, Adamyaa kuu bironindo, Iv kuu birondoonkobambarakmeen. 15Kwamunekob, nima kuudana wanabimaib kuu dabab kandimaibkumban, yi kuu wabkadiibban kumbedyi anam andiyiib mimyob dowakeniibkaradmo dobiriyiib awine dobaraniib kuuGodbed bobni yaa burudande bindaneen.

3Kuristendan Ooni Ye Korok Korok Yi Dobiri

1Nembed weng kee yedmandamaan kuuanam kai kii. Karub kanembed kuristen-dan ooni ye korok keri ye inamen dare-woowiib meenoka kuu amun kii, amboromkuu deme kee manimanandeb kowe.

2 Kwani kowe, anam kuu kuristendanooni ye korok kuu ambarakmoon andekadwonimokban ye karub kwanembedkerok. Ye kuu wonong mimoyiib, kirodnorin wandiyiibbaniib yemeren ongmekangkadme dobiriyiib ye karub. Ye kuuinamen amun awinaane ye yaa karubyenambed amun andenimaib ye karub.Ye kuu angkodmenandi ye dowakeniiwaangkon ye kedmengkandimaan kuu yenakirod kaadkerimaib ye karub. 3 Ye kuuok arewa anembiri awaanban, angkonnangbi awaanban. Kwane, ye kuu nangkemyewenub ye karub, angkon od yaa meenidarewoob ye karubban. 4 Ye kuu yenimadana korobe ooni ye karub, angkon yedanameed yaa kedmengkandeene ye wengyaamo wengambere awine kamimaib yekarub. 5Kedi, ye kuu ye nimadana korobeoonokban keraneen kuu kuristendan kuukorobe oonaneen dee? Yiminban!

6 Ye kuu kibirebyamo kuristenkeroonbedban, amborom kuu korokkeraan andekore kerengkan ye inamendarewoob keraneen, Seten ye dabab

areb kwane keraneen. 7 Ye kuu kuris-tenbandanbed karub amun andimaib yekarub. Kwamune kowe, ye aningko kuukankubunaibban kerene Seten ye birandiyaa kombaraanban.

Kuristen Awande Keendombiri Ye KorokKorok Yi Dobiri

8 Kuristendan awande keendombiri yekarub ye kangkon nimakarubbed karubamun andimaib ye karub, kobkowiibbanye karub, ok arewa anembiri ye karub-ban, birande od bi ye karubban. 9 Yikuuminikmanakiibban kumbed anam andikorokboon ye weng yobdoodmo awin-ime. 10 Kwani kowe, ibduruk kuu yikomboon darobendekoriwa yimin keroka,kuristendan awande keendombiridan yideme kwane awinime.

11Kwamune areb kumbed nima kangkonnimakarubbed nima amun andimaib yenima, wungkandi dandi ye nimamban,kirod norin wandi ye nimamban, anammodakme ambangki ye nima kui.

12 Kuristendan awande keendombiri yekarub kuu wonong mimo ye karub. Ye kuuye dana meediib ye ambibdaniib amunmoooni ye karub kumbed deme kee kon-ime. 13 Kane kane deme kee korobe am-bangkaniib kuu aningko amun yeman kan-denib Yesu Keresu yaa yi anam andi arud-konomo keraniib.

Kedmengkandi Anam Anam Kuu GodbedKorokboon

14 Ne dowaken kuu eb yaa aron do-boobban arimbed mananiin, kumban kwa-mune kame andi ye weng kuu eb yaawongke keebdaan, amborom kuu 15barangmaambed kebenewaneena kirod manain-ban keraneen kuu, God ye karuwa ni-maya yi dobiri komarewa kuu ebkaad-kerundaneeb. Yi kuu wad doreen ye Godyaa nedbe kurikuri kamidan, yi kuu dod-kono aromkonombed ambib aromnedobir-imaun kwane areb kuu anam anamnaawonawine kankoonimaibdan kii.

16 Weng dakmandamaan kee aadidmin-deban ye weng kii, God ye dowakenyaambed dobiri korokboon kuu barangmiin darewoob kai.Ye kuu karub anam kere monoon.Monoone, Kingkin Karadmombed ye kuu

yorokmoman kii ande korokboon.Korokboone, engyus kuu wedmeniwen.


Wedmiiwe, ambibkinmaamaa yaa yewengdaandiwen.

Daandiiwe, okad yiridan anam andiwen.Anam andiiwe, nambiri ari nen daanoon.

4Awad Yi Yoman Winiwendan Yi Ked-

mengkandi1 Kwane, Kingkin Karadmombed dian

yedmoon kuu, kibik aron yeenbon kereweneen aom kuu, nimakarub yena kuuanam andi yaa koronde dudanabi yeawad yi yoman wenenib awad arewa yikedmengkandi yaa awinaniib kii. 2 Yikedmengkandi kuu dudanabi aadidmiye karuwa nimayambed ben wenebederendaraniib. Yi kuu inamen arewa oamun wengyundindebandan. 3Yi kuu nimaawadmi kuu amob ande kebenenib animanyena anaib andimaib. Kumban Godbedaniman korem ongmenaboon kuu anamande anam anam kaadkeriwendanbedbenib eso ande ani dowad kui.

4 Kedi, kumkam korem Godbed ong-menaboon kuu amunmo kii. Komokomo Godbed bangkandaneena baniibkuu God yaa eso andiyiibbed baniib kuuyimin, 5 amborom kuu God yeka ye wengkundukbed yedmooniib yi kurikuriyiibbedkumkam kuu yuburare karadmo keroonkowe.

Kurikuri Korok Korok Yi Dobiri6 Kwane, kedmengkandi kee kuristen

angkodmia yaa dakmimamaneeb kuu YesuKeresu ye deme karub amun keraneeb,amboromkuu eb kuu anamandi yewengiibkedmengkandi yorokmoyiib yi yomanweneneb eb kuristen inamen kainewenkowe. 7 Kwane, God ye inameniibbanye mooyiib idiibban ye mooyiib kuyaaawinaab, wangdandunde. Kwani kowe,ebka ebmeren God ye dowaken yaambeddobiri dowad kedmengkande. 8 Kedi, idaromkono keri ye demekuu amunkumban,ebka ebmeren God ye dowaken yaambeddobiri keembed kuyaa kuu burudandebarang darewoob yeman keroon kii. Kukuumeeni korem ye awandi yeman, okad yiridobiriyiib Ewen ari dobiriyiib yaa kuu.

9 Weng kee anam, wengambere koremawini yeman. 10Nub kuu anam kwananeen

anduwen kuu, wad doreen ye Godbed ni-makarub korem yi dowad bobni yaa bu-rudande bindi ye kiwaan ongmene ye yaaanam andiwendan kuu bindoon. Kowe,kuye dowadbed arewa menebimaan yaakuu ninabe deme yobdoodiib awinimaub.

11 Weng kee dakmaan kee kwamunekedmengkandeneb kwanime ande. 12 Ebkuu kewedman areb weeb yemoondobirindo kumban, korondaawa karubyenambed eb kuu kewedmanmo yiminbanandebdaib. Kwane, anam andiwendanyaa kuu eb weng dakmiyiib eb do-biri kerekmeniib eb mimyob dowakenkeendiyiib eb anam andiyiib eb niindemaom karadmo dobiriyiib yaambed inamenamun korokbendimame. 13 Eb kuukidangkambonbed God Ye Weng Karadmokimingkaneb God Ye Weng Karadmoambobande wengambirime andenebkedmengkande ningmone kuyaamodoberemberebka, ne kuu mana.

14 God ye deme ambangki ye aromkonokabdoon kuu, eb dowad karub maambedprofesi weng wengambere dakmoonyaambed kurikuri aamkono aamkonombedeb ari dingki nongkobe kurikuri keriwenyaron arimbed kabdoon kuu korondaab,kwane awinembere. 15 Eb yaa kwanekame andi ye weng kabdaan kee kuyaamodoberebko nimakarub korem kuu ebanam andi darewoob keri kuu wedmime.16 Ebka eb dobiriyiib eb kedmengkandiyiibkuu korobe kaadkere darobe dobere.Kwane doberembere, amborom kuukwamunaneeb kuu ebbedmomban ewiibebbed kedmengkandeewe wengaibdaniibkuu bindaneen kowe.

5Kuristendan Yaa Dakme Ongkandi Ye Ki-

waan1 Aamkono aamkono yaa kenambun

weng yobdood daandaab, eb ambe yaaongkane daanimaab areb kwane dakme.Kwane, keweddan yaa kuu eb ambangayaa daandimaab areb kwane dakme.2 Kwane, nima aamkono yaa kuu eb enayaa daandimaab areb kwane dakme.Kwane, nima koyu yaa kuu eb oniya yaadaandimaab areb kwane dakme, meenikaradmombed dakme.

Nima Irib Yaa Awandi Ye Kiwaan

1 Timoti 5:3 526 1 Timoti 5:213 Nima irib yi karubkimiibbandan kuu

kuristendanbed korobe oone keendombir-ime. 4 Kumban wonong irib kuu danameediib o awoyayiib keruka, yi kuu Godye dowaken yaambed yidin yu oone keen-dombirime. Kwananiib kuu yumbed komoyi awandeen kuu neman inande awandi-mamime. Kwananiib kuu Godbed yi yaakubendaneen kii.

5Wonong irib yumbirimo oonidaniibbankuu Godbed anam awawaneen andemeenekoru amnoomiib awingyawiibkurikuri kere awawok ande kaamobimaun.6Kumban wonong irib yena kuu yi kad yeinamen yaamo ambangkimaib kowe, waddoriib kumban yi kingkin kuu bobnemoonareb keroon.

7 Kwamime ye weng dakmandamaankee yi yaa kangkon konde. Kondebkowengambere awinibka, yenambed iribyaa ambarakmeen andendaibban keraniib.8Kane kanembed ye karubkim awandokbankeraniib kuu arewa, kumban yi ambeena awoya oniya ambanga damana awan-dokban keraniib kuu kuyaa burudandemiin arewa kai kii! Kukuu yi anamandi aadikmiwen, yi inamen kuu anamandindodan arebban, inamen miin arewakii.

9 Nima irib awandi dowad yi aningkowongkaneeb ye nima kukei. Yu kuuweeb 60yiibbed ari dobureen kii. Yuangkon yu karub wad doboroon yaron yaadomonenekoru karubmaa yoom dobirindoye wonong, 10yu amun amun kami yikaad-keriwen ye wonong, yu dana ongme ked-mengkandeen yewonong, angkodmenandiye dowakeniib ye wonong, yon ogi demeareb yukareb kankubune God ye karad-modan awandi ye wonong, dabab menebi-maandan yaa awandi ye wonong, demeamunmaa maa ambangkimaun ye wonongkui.

11Kwane, kiomnindo ye nima irib kuu yianingko wongkaab, amborom kuu karubawani ye inamen kuu darewoob kerenib,Yesu Keresu ye deme korondaniib kowe.12Kwamune kowe, yika yimeren dabab kan-mananiib, amborom kuu Yesu Keresu yaaamob ongmiwen kuu domokbaniib kowe.13Yi kangkon ogood yarebenib wungkandidandi ye nima kerenibwingkanambengkan

ye nima kerenib weng arewa dakmenabin-ban ye weng dakmaniib.

14 Kwamunekob, ne dowaken kuukiomnindo ye nima irib kuu karub awa-nenib, dana wanabenib, ambiwoom demeoonenib, amun amun kamime. Kwananiibkuu God ye bonmanbed yi dowad nimaarewa andundaanban keraneen. 15Yi kuukarub awadmime andid, amborom kuukibikee anam kuu nima irib yena kuukoronde Seten ye yoman winiwen kowe.

16Kwane, anam andeen ye wonong kuuyu karubkim aom kuu wonong iriwiibkeroka yumbed awanduk, wonong irib yuawandi dowad kuristendan yi dingki arikowaun. Kwamunanuun kuu amun, am-borom kuu kuristendanbed karubkimiib-ban ye nima iribmo awandaniib kuu yiminkeraneen kowe.

Kurikuri Korok Korok17 Kurikuri korok korokbed kuristendan

yaa ongme oonendimaib kuu demeamunmo awinimaib kowe, yiib korokkeriwen ye dowadiib ooni deme amunmoambangkimaib ye dowadiib aningkodarewoob arimbed kondime. Ne meenidarewoob kuu Yesu ye weng amunambobandenib wengambirime andimaib-dan yoom kedmengkandidan yoom yidowad weng kee dakme wongkaan.18Kwamune wongkaan amborom kuu, GodYe Weng Karadmo yaambed wongkoonkuu “Buromakaumbed wiit norok danabidowad animari dodkanmo dewenebuunkuu wiit be anandamuka kebenendaib.”andoon. Angkon maa wongkoon kuu“Karub deme awinoon kuu kakmaniibkandod yimin.” andoon.

19 Karub mimombed mene kurikurikorok yaa ambarakmoon kii andokawengamberenaib. Kumban karub ayoob oayoobmimbed mene anam ambarakmoonkii andibka wengambirime. 20 Korokkanembed anam ambarakmoka kuristen-dan yi kidangkambed kebenenibko koron-dok. Kwananiib kumbed yena kangkonkwamunaub ande meene kaadkeraniib.

21God yoom Yesu Keresu yoom Godbedkingkoon ye engyus yoom yi arinamboarimbed nembed eb yaa amob kee yedme

1 Timoti 5:22 527 1 Timoti 6:12

kowaan kuu, weng ke kabdaan kee ni-makarub korem yi dowad ongme aw-inembere, yena yaa manmo keri ye in-amen ambangkaab. 22 Kane kanembedkorok kerandamiib kwari kirod dingkikowe kurikuri keraab. Kirod dingki kowekurikuri keraneeb kuu yi ambarakmi kuyaadaboknemoon areb keraneeb. Karadmo yekiwaan kuyaambed dobere.

23 Eb kuu ot korere kandimaab kowe, otaromnok andi dowad okmokuukoronde okwain embengmoyiib bune animame.

24 Nimakarub yena yi ambarakmikuu dian keraane, wengyundi yaronkerindombed nimakarub korem kuuyi ambarakmi ye weng wengambereyikaadkerimaib. Kumban nimakarubyena yi ambarakmi kuu biknoon kowe,wengyundi yaron arimo korem wengam-bere yikaadkeraniib.

25Kwamune areb, amun amun kami kuudian keraane wedmimaib. Kwane, amunamun kami yena kuu dianban kumbanbiknindeban dian keraneen.

6Dabderem Yiri Dobere No Deme Awinem-

biridan1Yena yi dabderem yiri dobere no deme

awinembiridan anam andiwen koremkuu yi mimim yi kangkodan yi wengwengamberenib yi aningko kuu darewoobarimbed kondime. Kwamunaniib kumbedGod yaningko monmaraibban kerenib, nubkedmengkandi yaa kuu arewa andaibbankeraniib.

2 Kumban, yi kangkodan kuu kuristenkeroka, yi kuu kamune meendobaib, “Yekuu ne kuristen angkodmi kowe, ye wengwengambereni ye aningko kuu darewoobarimbed konainban.” andaib. Kumbankwane kamime ye weng kee andaan kuuyi deme kuu amun yemanmo awinime.Kangkoman kuristenban ye deme awiniarebban awinime, burudande miin amunawinime, amborom kuu kangkoman kuukuristenman, yi angkodmi kowe. Weng keeyi yaa kedmengkande kwane kamime ande.

Dudanabi Ye Kedmengkandi3 Karub kanembed dudanabi ye ked-

mengkandi derendarene kanyarenibnub Yariman Yesu Keresu ye weng

yorokmoyiib God ye dowaken yaambed do-biri ye kedmengkandiyiib ibmo kerokbankeroka, 4 yi kuu kerengkandan kerenibinamen ma id kandindeban keriwen. Yidowaken kuu ogood weng wengberenabikowe, yi inamen kuu yorokmombankeriwen. Kwani kowe, kuye inamenyaambed kuu wungkandiyiib nangmiyiibdamangkandi ye wengiib anamban ogoodinamen keendiyiib 5 wowe korare ayekorare ye wengiibmenebimaan. Yi inamenkuukoremmiin arewa keroone anamanamkuu yi yaa korem boona dowan keroon.Yimbed meenimaib kuu God ye dowakenyaambed dobiri kuu od bi ye kiwaanmanokandimaib kii.

Inamen Amuniib Inamen Arewayiib6 Kumban Godbed komo bangkandoon

yaa kuu yimin ande eso andiyiib Godye dowaken yaambed dobiri kuu amunkerundi yemoon bi yeman. 7 Kedi, nubwooneen kuu yiribmaniib ma kanminindo.Kwani kowe, bobnanuub kangkon yirib-maniib ma kanwanaubban. 8Kumban, an-imaniib ebkadiib dobaranuub kuu yimin,God yaa eso andi yeman.

9 Kwane, kane kanembed yiribmanyemoon benamberem ande meenimaibkuu ambarakmaniib dee andi ye komboonyi yaa mananeene, inameniibban yedowakeniib arud ye barang yaa dowakenkeeniyiib baniib kumbed yi monmaraneen.10 Kuu kwamune kui, od bi ye dowakenkuu inamen arewa maa maa yemoon yeambokab. Nimakarub yena kuu od biye dowaken darewoob keriwen kowe,anam andi ye kiwaan yaa korondenibdabab yemoon biwen, yimeren maradbedkaaremoon areb keriwen.

Komarewa Dobiri Andi Ye Weng Ongkan-doon

11 Kwani kowe, God ye karub, ebkuu arewa korem keyaa kee kombiriwene. Kumban yorokmo dobiriyiib Godye dowaken yaambed dobiriyiib anamandiyiib mimyob dowaken keendiyiiberekmab kangdommo dobiriyiib nangkemdobiriyiib keyaambed awine dobere. 12 Ebanam andi yaambed arewa menebaneenyaa kuu amunmo dobiriyiib ninanabeburudande. Ebbed nimakarub yemoonyi kidangkambed Yesu yaa anam andaan

1 Timoti 6:13 528 1 Timoti 6:21

kii andi ye weng yedmewen kuu Godbedwadkeri aron korem ye dowad kinebdoon.Kwani kowe, wadkeri aron korem yemankee awine dobere. 13 Wad doriibdankorem yaa wadkeri kondoon ye God yoom,Pontius Pailet ye arinambo arimbed nekuu Godbed kinoonman ye weng andeyedmoon ye karub Yesu Keresu yoom, yiayoob yi arinambo arimbed nembed ebyaa amob kee yedme kowaan kuu, 14wengkee kabdaan kee korondaab awine kande.Kwane arewayiib ande dedmoniyiibbankumbed awine doberebko wene nubYariman Yesu Keresu angkane mananeenyaron kerok. 15 Kuyaron kuu Godbed yedowaken yaamo aron kinoon yaambedkwananeen.

Ye kuu amun kerundi meneboon ye God,yembedmo kuu Korok, ye kuu king ko-rem yi King, yariman korem yi Yariman.16Yembedmo kuu bobnindeban ye God, diawinindeban ye nambiri aomdoreen yeGod,ye kuu karub maa kurin ma wedmenindoye God, mawedmenindeban ye God. Ye yaaaningko ambab ariyiib aromkonoyiib aronkorem korem kerok. Anam kwanok.

17Yiribman yemoondan okad kiri doriibyaa kwanime ye weng kee daande.Kerengkan kamaib, angkon komarewakeraneen ye dowad nub yiribmanbednubka awandaneen ande meenaib, am-borom kuu yiribman dowan keraneenkeri yaron kuu yikaadban kowe. Kwanikowe, Godbed nub awandaneen andiye meenimbed kowime, amborom kuuyembednubkubedobiri ye dowadkumkamyiminmo bangkandimaan. 18Yi yaa amunamun kamime ye weng daande. Amunamun kami yemoon kamime, yi yiribmankuu kirim kamaib, nimakarub yenayaayiib numbere awandi dowad nekwime.19 Kekamune kamaniib kumbed Godbeddowan kerindeban ye kakman Ewen aomnongkobaneene wadkeri anam kandaniib.

Yeenbon Andedme Kebeni Weng20O Timoti, komo komo bangkabdekore

ongme oone andoon kuu arewambed mon-maraan ande amukne. Inameniibbanye wengiib God yaa bon kami ye wengyenambed weng anam dudanabe dakmi-weniib yaa kuu manakeende. 21Nimakarub

yenambed dudi weng kee awinekoriwaanamandi ye kiwaanyaa korondewiniwen.

Kabamoon keendi ye mimyob dowakenkuu yiib yaa kerok.


2 TimotiKerek Ayoob Poolbed Timoti


WongkoonPoolbed ibduruk Timoti yaa

wongkoonbed ari kuu Rom koronde wengamun dakmen yareboone, ika awineneko-rib nen Rom aombed wii darewoob aomkaaniwen. Kwane, ye ayiiwe bobni kuudungkunmo keroon kuu yekaadkeroon,angkon ye awanenidan yena wenebiwenkowe, kerek kee wongkoon. Ye dowakenkuuneyiib yaa kirodmene andewongkoon.Kwane, durud konde yenbandi yemoonkuu anam andiwendan yaa meneboonkowe, kangdommo dobere andi ye wengyenayiib wongkoon. Wongkoon ye weebkuu AD 66 o 67 areb.Korok Weng


2. God Ye Deme Yaa Korondiyiibban Aw-inembere Andi Inamen Kowoon (1:3-14)

3. Pool Ye Dobiri Kerekmen Daanoon(1:15-18)

4. Timoti Yaa Ambobani Ye WengKowoon (sapta 2)

5. Aronki Yeenbon Kerewini KerekmenDaanoon (sapta 3)

6. Ongkandi Weng Yeenbon (4:1-18)7. Yeenbon Kubendi Weng (4:19-22)1Ne kuu Pool, Yesu Keresumbed God ye

dowaken yaambed kinoona ye apaso ker-aan. Yesu Keresu yaa anam andiwendanwadkeri kandaniib ye weng kunduk dakmidowad ne kinoon.

2 Timoti, eb kuu ne mimyob dowakenkeebdi ye dana, eb yaawongkani keebdaan.

Eb yaa kabamoon keebdi ye mimyobdowakeniib mimyob keebde kakman arenonondandiyiib yewenubmo dobiriyiibkuu Ambe God yoom nub Yariman YesuKeresu yoom yaambed bangkabdime.

Anam Andi Yaa Korondiyiibban Doberem-bere

3Ne kuu eb dowad aronkiyiib amnoomiibkurikuri kamembirimain kuu God yaa eso

andimain. Ne kuu ambarakmiyiibban yeinameniib ye deme awinaan, nawoyambedawinmo miniwen areb awinaan kumbedeb dowad kurikuri kerimain. 4 Domobdewanaane ne dowad ameng kamewen kuuika meeneni wedmebda andi ye dowakendarewoob keraan. Wedmebdaniin kuukubi darewoob keraniin. 5 Kedi, eb anamandi yorokmo awinimaab yaa ikameenaan.Kuye anam andi kuu eb awo Loisbed ib-duruk ibmo anam anduune, kwane ari ebena Eunis ibmo anam anduune, kwane arieb kwangkon anam andewen kuu wedmenekaadkeraan kii.

6 Kekee kwamunekob ne monkonedaabdiin, ne dingki eb ari koweniGod yaa kurikuri kamaane yembed yedeme ye aromkono komo kabdoon kuu,kuyaambed kwane awine ambangkebkoinamen kee darewoob kerok andid.Kukuu amot embeng yaa wuruwaawadene amot yumbu darewoob kerimaanareb kerok. 7 Amborom kuu God kuuyiiwa nuwa yaa unimaan ye kingkinkondindo, aromkonoyiibmimyobdowakenkeendiyiib kangkadmiyiib ye kingkinkondoon.

8 Kowe, nub Yariman komo kamoon yeweng dakmiyiiwa ne ye dowad wii aomdoriiniiwa yaa karak bobnaab. Kwane,eb kuu ne daboknebko Godbed komoaromkono kondoon kuyaambed Yesu yeweng amun ye dowadbed dabab kuukandem. 9 Godbed nub kuu bobni yaaburudande bindene karadmo dobirimeande baandoon. Kwamoon kuu nubkomo kamuwen kumbedban, yeka yeinamennekwooniib ye kabamoon kondoonye mimyob dowakeniib kumbed kii.Kabamoon kondoon ye mimyob dowakenkee Godbed okada ambida ma andoweongmindo yaron yirimbed Yesu Keresuyaambed nub yaa kondoon, 10 kumbannub Bobni Yaa Burudande Bindi Ye KarubYesu Keresu angkane monoon yaambedkibikee kabamoon kondoon ye mimyobdowaken kee dianmo keroon. Ye kuu bobniyaromkono monmarekore, ye weng amunyaambed wadkeri anamiib bobnindeban yedobiriyiib ben dian keroon.

11 Kwane, ne kuu weng amun keyedowadbed kankowoon, kidangkambonbeddaande kwanime andi ye demeyiib apasodemeyiib kedmengkandi ye demeyiib kui.

2 Timoti 1:12 530 2 Timoti 2:1512 Kwamune kamaan kumbed dabab keekandaan. Kumban ne kuu kuyaa karakbobnainban, amborom kuu kane yaa anamandaan kuu nekaadkereni, nembed komokomo ye dingki ari kowaan kuu yem-bed yiminmo oonaneen kwane wene nubbenwananeen yaron keranuun kuu kang-dommo meenaan.

13 Komo weng ne yaambed wengam-berewen kuu, kuye kerekmen yaambedkedmengkandi ye kiwaan yorokmo kuuYesu Keresu yaa anam andiyiib yemimyob dowakeniib yaambed awine oone.14 Inamen amun bangkabdoon ebbed ooneandi dowad kuu korobe oone. KingkinKaradmo nub niindem aom doreen yeawabdi kumbed kwane korobe oone.

15 Eb ebkaad, ambibkin Esia ye kuristenangkodmia korem kuu ne yaa angkuromkorokbewiwen kowe minindo, Faigelusyoom Eemogenes yoom yiyiib kwamunekorem.

16Kumban, Yarimanbed Onesiforus yoomyambiwoom doriibdan yoom yaa mimyobkeendok, amborom kuu ye kuu awaw-imaane kubimaine ne wii aom seiniibboroniwen dibiin kuyaa karak bobnindo.17Kwane, ye kuu Rom angka monoon kuune yaa meeni darewoob keroon kumbedonmenmo yarone mene ne wedmewoon.18 Kowe, Yarimanbed nub benwananeenyaron arimbed ye yaa mimyob keenok.Efesus aom dobaraan kuu yembed kiwaanyemoon yaambed awawimaan kuu anamebkaadaa.

2Yesu Yaromkonombed Aromne

1Kowe, ne dana, eb kuu Yesu Keresu yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenibnoka kangdommo kere. 2 Kwane,weng maa maa kuu karub yemoonyi kerebiri arimbed nembed dakmaanwengamberewen kuu, korondiyiibbandobere yiminmo kedmengkandimaibdanyaa kondeneb oone kedmengkandimeande.

3 Eb kuu Yesu Keresu ye ana nangmi yekarub amun, kowe ana nangmidan amunareb kuu dabab dabab ku menebeen kuuibmo ewiib nuwiib kangdommo doberem-berem. 4Karub kanembed aami aomdoreen

kuu yaro dore bunangka ye inamen am-bangkaanban, ye dowaken kuu ye korokkubok dowad ye weng awini. 5 Ibmo kwa-mune areb kuu, karub kanembed bora ayiye karub o kabaanmowini ye karub keroonkuu iningkuk ye amowamob awinaanbankuu trofi kandaanban. 6Ma,mongkob demedarewoob awini ye karub kuu yongbon kabarumoone kaine amnoon kuu yedin wandekan dangkoro anodned yimin. 7Komowengke dakmiin kee meenmenabe, amboromkuu Yarimanbed keye inamen korem keekedmengkabdaneena kaadkeraneeb kowe.

8 Bobnoon yirimbed nen daanoonman,King Dewid ye awo aman ari ye karubYesu Keresu kui, ye weng amun nem-bed daandimain kuyaambed ye yaa ikameenme. 9 Ye weng amun ye dowad kuudurud yewed ye dabab kandaan. Kedi, nekuu seinbed yerengkiwen, amob domok-bidan areb kii. Kumban God ye wengkuu yerengkindo. 10Kwana kowe, Godbedkinoondan yi dowad ne kuu dabab koremmeneboon yaa kuu kangdommo doberem-birimain. Kwanimain amborom kuu yikangkon Godbed bindi yeman Yesu Keresuyaambed monoon kuu, dowan keraanbanye nambiriyiib kandime andid. 11Weng keeanammo kei,Nub kuu ye yoombed bobnanuub kuu,

angkon kwamune ye yoom wad do-baranuub.

12 Nub kuu dabab menebaneen yaakangdommo doberembaranuubkuu, angkon kwamune korok kereye yoom oone dibaranuub.

Nub kuu ye yaa nubkaadban andanuubkuu, ye kwangkon neman nub yaanekaadban andaneen.

13Nub kuu ye yaa weng ongmuwen koron-danuub kuu, ye weng ongmoon kuuawinaneen, amborom kuu yeka yeweng aadidmindeban kowe.

Godbed Yimin Andoon Ye Deme Karub14 Kowe, weng ke dakmaan kee anam

andiwendan yaa monkone daandimame.God ye murubia arimbed ogood wengwengberenabi kuu korondime andeongkande. Kuye wengberenabi kuuidiibban, angkon no kwamune wengaibdankuu wengberenabi kembed monmaraneenkii. 15Godbed yimin andoon ye deme karub


andok ande erekmab mekmeed kerenebye kiringkono ari dobere. Kwamuneye deme karub kuu karak bobnimokbankere anam anam ye weng kuu yorokmokedmengkandimaan. 16 Okad yiri yeweng dakmenabi yaa wangdandune,amborom kuu kwamune dakmenabidankuu Godiibban ye inameniib darewoobkerimaib. 17 Yi kedmengkandi kuu yomdeende woobkimaan ye bob areb deren-daraneen. Yi kuyaom kuu Aimenaeyusyoom Filetus yoom kii. 18Yi kuu kwamunekedmengkandi anam yaa koronde ambabwande winiwen. Yimbed kedmengkandiibkuu Yesu ika menekore anam andiwendandukniwen yirimbed ben daanoon kowe,nub kuu kiwaaniibban andiib. Keye dudiweng kembed yena yi anam andi kuuben monmariwen. 19Kumban komo komoGodbed kamkonomo ongme kowoon kuukwamunemo kwane angkimbirimaan. Keongme kowoon kee dongka bot areb,kwari wongkoon kuu “Yariman kuu yekaruwa nimaya kuu yekaad.” andoon.Angkon weng maa kwari wongkoon kuu“Kane kanembed ‘Yesu kuu nub Yariman’andimaibdan korem kuu arewa kami yaakorondaniib kumbed yimin.” andoon.

20Kuruweng kee, ambib kwaab kuye ni-indem aom kuu wuune ani ye yiribmanmaa maa yemoon, goldiib silvaayiibbedongmiwen ye yiribmanmomban, yena kuuayiib okadiibbed ongmiwen ye yiribmandangeen. Goldiib silvaayiibbed ongmi-wen ye yiribman kuu deme karadmo ye-man, ayiib okadiibbed ongmiwen ye yirib-man kuu deme arewa yeman. 21Kwamunekuu, karub maa kuu deme arewa yaayeka kangkadme araneen kuu, ye kuugoldiib silvaayiibbed ongmiwen ye yirib-man areb, deme karadmo awini ye karub,Yarimanbed ye deme bangkani ye karub,nekwe deme amun maa maa yiminmo aw-ini ye karub kui.

22 Kumban, kewed o koyu yaambed idye dowaken arewa kuyaa kuu angkuromkorokbene kombiri wene. Kuned,niindem aom karadmo keriwen yaambedYariman yaa baandimaibdan kuu ebbeddabokneneb, kami yorokmoyiib anamandiyiib mimyob dowaken keendiyiibyewenubmo dobiriyiib kuye inamen

darewoob kere. 23 Inameniibban nonoon yewengberenabi yaa kuu wangdandune, maawine kandaab, amborom kuu eb ebkaad,wengberenabi kee nangmuub nangmakami yeman kowe. 24 Kwane, Yarimanye deme karub kuu nangmuub nangmakami ye karubban kowe, nimakarub koremyaa amun amun kamene kedmengkandiyimin kere. Yena yaa wungkandaab.25Kane kanembed eb yaa manmo keriwenkuu ebbed yi yaa nangkembed ked-mengkande. Kwamebka Godbed yi inamenaombed amonombendoko, anam anamyaa kaadkeribko, 26 yi inamen nandoko,awad arewambed ye dowaken yaambedkwamime ande dedmoni ye dowad ben yekuukdem aom kamboroon yiri kuu yarodore angkanime.

3Yeenbon Aron Arimbed Yemoon Kuu God

Yaa Korondaniib1Kwamune kekei meenme. Aron yimin

wande wananuun ari kuu yeka dobiri miinarewa menebaneen. 2 Nimakarub kuuyika yimeren yaa kerengkan kerenib, yiinamen kumundin kuu kande odbed kankiringkono kowenib, nubbedmo yiminande kamenib, yi id benkoobenib, yi wengarewambed karub yena kankubunenib, yiambe ena yi weng wengambirimokbankerenib, ee eso amun andimokbankerenib, inamen karadmoyiibban kerenib,3 mimyob dowaken ma keendimokbankerenib, ambarakmi yaa mimyob kowenonondandimokban kerenib, yena yianingko monmarenib, yimeren kangkad-miyiibban kerenib, yeremboromdankerenib, amun amun yaa dowakeniibbankerenib, 4 ambodangenib, meeninbankumbed ogoodmo kamenib, nubka inamenamunmo andenib, God ye dowakenyaamban id ye dowaken yaamo dowakendarewoob keraniib kui. 5 Yi kuu God yedowaken yaambed dobiri areb dobaraniibkumban ye aromkono kandaibban kerenib,kuu anamban andaniib kii. Eb kuu yi yaama dabokne wanaab.

6 Kwane, yi kuu wenenib nima yi ina-men aromkonoyiibbandan yi ambib am-bib yemyeb aomne nima yi korok ker-imaib. Nima kee, yi kuu ambarakmiyemoonbed dabab waroone inamen arewa


maa maa yemoon yi yaa dedmonendenekwane keane kamime ande kamimaane, 7yiyaa kuu kedmengkandembirimaan kum-ban anam anam ye inamen ma kandindo.Keye nima kee arewamo kamiibdan keeyi yoman winimaib. 8 Yanes yoom Yam-bres yoombed Moses yaa manmo keriwenareb kuu, arewamo kamiibdan kee anamanam yaa manmo keriwen. Yi kuu inamenunitabmo, anam andi ye dowad kuu yi kuuwunekaroon. 9Kumban, yi kwamune am-bangkanmo ambab wanaibban, amboromkuu Yanes yoom Yambres yoom areb, kwa-mune yi inamen arewa kuu dianmo kera-neene nimakarub korem wedmaniib kowe.

Ongkani Weng Timoti Yaa10Kumban, eb kuu ne kedmengkandiyiib

ne dobiri ye kiwaaniib komo dowad kwaneambangkimainiib anam andiyiib yod-birimban iwarimbed dobiriyiib mimyobdowakeniib kangdommo doberembiriyiib11 nenbandimaiwiib durud yewed kan-daaniib kuye yoman wenewen. Komarewanenbandiwen taun Antiokiiwa Aikoniumi-iwa Laistarayiiwa kuyaom kuu ebkaadaa.Kuned dabab meneboon korem yaa kuuYarimanbed ne nen kukboroon. 12 Anamkuu kane kanembed Yesu Keresu ye dowadGod ye dowaken yaambed dobarandamiibkuu, yenambed yenbande durud yewedkondaniib. 13Kwane, arewa kamidan yoomaadikmidan yoom kuu arewa yiri wenenib,yena yaa birandaniiwe neman birandaniibkii.

14Kumban, eb kuu komo kedmengkandikuu beweniib komombed eb mimyobwowebdoonkob kaadkereweniib kuukwane awine doberembere, amborom kuukane kanembed eb yaa kedmengkabdi-wenkob kaadkerewendan kuu eb ebkaad-kereneb, 15 eb kuu dana mana yaambedGod Ye Weng Karadmo kaadkerewen.Keye weng kee, Yesu Keresu yaa anamandi yaambed Godbed bindi dowad meenikangdom kondi yeman. 16 God Ye WengKaradmo korem kuu God yaambed mene-boon. Kukuu kedmengkandi yemaniib,dudi inamen arewa yaa dedmone yedmeneongkandi yemaniib, inamen unitabyaa ongkande yorokmo keri yemaniib,yorokmo dobirime ande kedmengkandiyemaniib kui. 17God ye karub kuu kwane

awinaneen kuu, ye deme amun ambangkiye inamen korem be nekwaneen.

41 Kwane, God yoom wad doriibdaniib

dukniwendaniib wengyundi ye karubYesu Keresu yoom yi kerebiri arimbedangkane mananeen ye wengiiwa yembedkorok kere ooni ye wengiib yaa meenaanyaambed, kee kwame ye weng kee ebyaa yedme kowaan kei. 2 Yesu ye wengamun kuu dakme korokbende. Aronamun keraneen o arewa keraneen koremkuu weng daandi dowad nekwe dobere.Inamen arewa yaa kuu kedmengkandeben yorokmo ongme. Kami arewa yaakuu dedmone yedmende. Inamen o kamiamun yaa kuu weng amunbed ongkande.Korem kee yodbirimban iwarimombeddobiriyiib ongme kedmengkandiyiibkwame. 3 Kwanandaan amborom kuunimakarub yemoon kuu ma arewayiibbanye kedmengkandi yaa kuu wunekaraniibyaronmananeen kowe. Yi kuumamaa kereyika yi dowaken wengambarande dowakenkeriwen ye wengmo wengambarandamiibkumbed, weng kwamune arebmo yekedmengkandi korok korok yemoonkai ben daboknimo kamenib yi wengdakmi yaamo wengambere dobaraniib.4 Yi kuu anam anam yaa yi kerendemwayerekne yangmadandenib, amonombekan angkara dewene mooweng yaambedwengambere dobaraniib kii. 5 Kumban,komo komo menebaneen kuu ebkarebooneneb kangkadme. Dabab menebaneenkuu emamo kangdommo doberembere.God ye weng kanyare dakmi ye deme kuukwane awine. God ye deme awineeb koremkuu ongme awine.

6Kwanandaan amborom kuu ne wadkerikuu ok amun God yaa koni dowad onduknewenemoon keraan kowe, ne God yaa winiye aron kuumuneen. 7Ne ana kuu amunmonangbaan, ne kabaaneni yimin yaa nan-daan, ne anam andi kuu ooneni awinaankii. 8Kowe kibik kee yorokmodobiri ye kak-man kandi yeman korok ari dereni yemankuu ne dowad Ewen ari angkeen. Keyemankuu Yariman, Yorokmo Wengyundi Ye Ko-rok kui, yembed kuye aron arimbed nekakmandowadkawaneen. Ne yaamomban,kane kanembed ye dangkuro mananeen


yaa meeni dowaken darewoob keriwendanyaa kwangkon kwane bangkandaneen.

Ongki Weng Yeenbon9 Ebkareb aromneneb neyiib yaa kirod

areb mene, 10 amborom kuu Demas kuuokad kiri ye dobiri yaa dowakenmokowekore ne yaa angkurom korokbewedomowe Tesalonaika angka wonoon kowe.Keresens kwangkon koronde Galasia angkawonoone, Taitus kuu Dalmesia angkawonoon. 11 Ne yaa kuu Lukmo doreen.Maakiib yaro nenmene, amborom kuu Godye deme awinaan yaa kuu ye kuu awawikarub amun kowe. 12 Ne yaro Taikaikusnenduni Efesus yaa kowaana wonoon.13Kwane, eb kuu yaro menebka, ne yurukebkad Troasman Kaapusiib yaa nowaankuyiib nanmene. Kuyiib ne bedmi bukku nongkobaan kuyiib benmene, kumbanmeeni darewoob keraan kuu ne bedmibuk kadbed ongmiwen kumbed benmeneandid.

14Aleksandee awuri ongmenabi ye karubkuu ne yaa dabab darewoob kan keewoon.Kumban komo kamoon ye kakman kuu Ya-rimanbed konaneen. 15 Eb kangkon kaad-kere Aleksandee yaa indob kangbed oonedobere, amborom kuu ye kuu nubbedwengke dakmuub keyaa kamkonomo yobdoodkeroon kowe.

16 Ne kangdod weng ibduruk dakmaanyaa kuu karub kanembed mene ne yomanma dore awawindo, kwane no domowekirokmone wenebiwen. Kumban yi am-barakmi kuye kakman kuu arok. 17Kunedkuu Yariman kuu ne yoman nangkuromdorone aromkono kawoone ye weng daan-daan. Kowe, ne yaambed God ye wengamun kuu yiminmo dakme korokbendakoYuudanban korem wengambaraniib kerok.Kwane, ne kuu laiyon ye mongkodkonoyaambed nenwonoon. 18 Kwane, are-wambed nenbandi korem kuu Yarimanbeddorondare awawene ne amunmo kwanenenwene Ewen yembed oonoon aomkowa-neen. Ye yaa nambiriyiib kerok, aron ko-rem korem yeman. Anam kwanok.

Kubendi Weng Yeenbon19 Prisila yoom Akwila yoom Onesiforus

yoom ye ambiwoom doriibdan yoom yaakubendi weng keende. 20Erastus kuu Korinaomdoboroon, minindo. Ma, Trofimus kuu

bob anikad wande angkimboroon kowe,Miletus angka domonene manaan. 21 Ebkaaromneneb keyaa menebko yuruk aronkeruk. Eubulusbed kubebdi weng keeb-doon. Kwane, Pudens Linus Klaudiayoom kuristen angkodmia korem yoomkwangkon kubebdi weng keebdiib.

22 Eb kingkin kuu Yarimanbed ibnok.Kabamoon kondoon ye mimyob dowakenkerubdok.

Taitus 1:1 534 Taitus 1:11

TaitusPoolbed Taitus Yaa Kerek

KeenoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonPool kuu ibduruk awinenenib kangdod

dowad Rom yaa nen winiiwe demboone,ye yoom Taitus yoom Kurit dudbi yaawene aron dukmenmo weng amun dak-men yarebiwen. Kwane, Poolbed Taitusyaa eb kuu weng amun dakmen yarebedowankere ande yedmekoreKurit korondekambong yena yaa wonoone Taitus kuyedeme awinoon. Kwane, amaanbed kerekkee wongkoon. Wongkoon kuu: 1. Kurit-dan anam andiwen kuu Kuritdan yi inamenarewa korondime ebbed daande andi yewengiib, 2. Yesu ye weng amun yaa bonkeriwendan yaa kebene andi ye wengiib,3. Anam andi yaambed dobiri kerekmen yewengiib kui. Wongkoon ye weeb kuu AD 64areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-4)2. Ooni Korok Korok Yi Kerekmen Yaa

Daanoon (1:5-9)3. Dudi Kedmengkandidan Yi Kerekmen

Yaa Daanoon (1:10-16)4. Anam Andi Yaambed Dobiri Kerek-

men Yaa Daanoon (2:1–3:11)5. Yeenbon Andedme KebeniWeng (3:12-

15)

1Ne kuu Pool, God ye deme karub, YesuKeresu ye apaso kui. Ne kuu Godbedkinoondan yi anam andi ye dowadiibanam anam yaa kaadkere awinenib Godye kiwaan ari dobirime andi ye dowadiibYesu ye weng kanwene dakmimain. 2Anamandi keyiib kaadkeri keyiib kuye ambokabkuu wadkeri aron korem korem kandedoberembaranuub ande meedmi kui.Wadkeri keye dowad kuu ma dudimokbanye Godbed aron maa ma andowindokuyaambed weng kunduk yedme kowoon.3 Nub Bobni Yaa Burudande Bindi YeGodbed aron kinekore, kwanime ye wengkawekore, ne kedmengkandi yaambed yeweng kan dian keroon.

4 Taitus, kedmengkabdaan kumbedGod yaa anam andi kuu mimo ewa neya

keruwen yaambed eb kuu ne dana anam.Eb yaa wongke keebdaan kii.

Ambe God yaambed, angkon nub BobniYaa Burudande Bindi YeKarubYesuKeresuyaambed yi kabamoon koni ye mimyobdowakeniiwa yi nangkem yewenuwiibkerubdok.

Taitus Ye Deme Kurit Dudbi Yaa5 Eb Kurit yaa domobde manaan ye

id kuu deme nub ambangkane dowankerindo dangeen yaa kuu awineneb dowankere weneneb, taun korem kumaom kuukurikuri oonidan ben nongkobenmo wene.Ne weng kabdaan arebmo awine.

Kuristendan Ooni Ye Korok Korok Yi Dobiri6 Kuristendan ooni ye korok kuu kei,

yiminmo kuu ye kuu arewayiib ande ded-moniyiibban ye karub, amban mimo yekarub, ye meed kuu God yaa anam andidana, ye weng ben kiradmi ye danambano wabkad ye danamban kui. 7 Kwamune,kuristendan ooni ye karub kuu God yedeme amunmo awinok anded kowe, yim-inmo kuu ye kuu arewayiib ande ded-moniyiibban ye karub, ye kuu kobkabungkiye karubban, kirod norin wandi ye karub-ban, ok arewa anembere awarak ayem-biri ye karubban, kirodmo nangmi yekarubban, nemengkandeni od yemoon baandi ye karubban kui. 8 Kuned, yim-inmo kuu ye kuu angkodmendi ye karub,komo amun amun kuye dowaken ye karub,yekareb kangkadmi ye karub, kangdommoye karub, karadmo ye karub, amunmo do-bara andi ye karub kui. 9 Yiminmo kuuye kuu God ye weng anam kedmengkandi-wen korem kamkonomo awine doreen-man. Kwane kuye karub kuu kiwaankee yekaad kei, nimakarub yena yaa Yesuye weng anam yaambed awande ongkan-daneena yi aromne kaadkeraniib, kunedyenambed Yesu ye weng manmo keraniibkuu kiwaan anam ongme korokbendaneen.

10Kwanandaan amborom kuu nimakarubyemoon kuu wabkad keriwen, deme aw-inimokban kere ogood dakmemberenibnemengkandidan kui. Yi kumaom kuuwekono kadwanabi kumbedmoyimin andekamimaibdan, yi kuu nemengkandidananam kii. 11 Kwane, yi dudi weng kuukebenime, amborom kuu yimbed inamen


arewa od bi dowadmo kedmengkandima-menib ambib yena kumaom doriibdan yianam andi kankubuniwen. 12 Kedi, Ku-ritdan yi karub ma inamen kedmengki-maanmanbed yedmoon, “Kuritdan koremkuu dudanabidanmo, arewayiib inameni-ibbandanmo, no diberembere animanmoanembiridanmo kui.” andoon. 13Kuyewengkuu anam kii. Kwana kowe, yi yaa wengkamkonombed ongkande. Kwane daan-deewo, yi anam andi God yaa kuu kang-dommo kerenib, 14 Yuudan yi dudanabimoowengiib anam anam wunekariwendanyi wengiib yaa korondime.

15 Kane kane kuu ye niindem aomkaradmo keroon kuu komo meenaneenkuu karadmo yeman. Kumban kane kanekuu ye niindem aom kuu arewayiib kereanam andindo kuu komo meenaneenkuu ma karadmo yemanban. Anamaa,yi inameniib meeniyiib kangkon kuuarewayiib, ma amuniibban. 16 YimbedGod kuu yikaad ande yedmimaib kumban,angkon yimbed komo komo kaimaibkumbed korokbimaan kuu, yi kuu God yaabirane aadidmidan anam. Yi kuu God yaakomyeng keriwendan, wengamberedandi-dan, deme amuniib awinindebandan kui.

2Kuristen Kedmengkandi Anam Ked-

mengkande1 Kumban eb kwamune kuristen ked-

mengkandi anam ye kiwaan kerekmen-mombed kedmengkande.

2 Kwane, karub aamkono aamkonoyaa kwane kedmengkande, kirod norinwandiyiib ogood dobiriyiib kamaib,inamen amun amun yaamo awinime,yikareb kangkadmime, yi anam andikangdommo kerime, mimyob dowakenkangdommo kerime, dabab menebokaaromne doberembirime kui.

3 Kwamune areb kuu, nima aamkonokwangkon kwane kedmengkande, inamenkaradmoyiib dobirime, yena ben kubunidowad daanubdaanab kamaib, ok arewayaa kenambun berewarembirimban,kwane amun amun yaambed ked-mengkandime kui. 4Kwamunaniib kumbednima koyu yaa kedmengkandi yiminkeraniib. Kwane, nima aamkonombedyi yaa kedmengkandime ye weng kukei,

nima koyu yi karuwiib yi dana meediibyaa mimyob dowaken kerime, 5 yikarebkangkadmime, karadmo kerime, am-biwoom deme awinime, amun amunkamime, kwane yi karub yi dabderem yiridobirime kui. Kwanamo kamaniib kumbednimakarub yenambedGod yeweng yaa kuuinamen arewa ma dakmaibban keraneen.

6 Kwamune areb kumbed, kewed yaakwangkon yikareb kangkadmime ye wengkedmengkande. 7-8 Eb kuu korem amunamun kame. Kukuu kekamune kerime an-dewed yeman. Eb kedmengkandi yaambed,kedmengkandiyiib dobiriyiib ibmo keri yeinameniib yiminmo dobiriyiib yiminmodakmiyiib korokbende. Inamen kee arewakedi dakmaibban. Kowe, kwane kanekanembed eb yaamanmo keraniib kuu yikawedme karak kandaniib, amborom kuuyimbed nub yaa ambarakmi ma akmaibbankowe.

9Kwane, yena yi dabderemyiri dobere nodeme awinembiridan yaa kwangkon ked-mengkande, yi kangkodan yi dabderemyiridobirime, yi kangkodan kubaniib andi yekerekmen yaambed amun amun kamime,wengberenabiyiibban kerime, 10 yi yirib-man yid baib kui. Amun amun kamaniibkuu kangkodan yaa korokbi yeman, komokomo deme kondaniiwe ambangkaniib kuuyimin amun. Kwamunaniib kuu kiwaankorem yaambed nub Bobni Yaa BurudandeBindi Ye God ye kedmengkandi yaa kuuamunkowewedmewengamberemandi ye-man keraneen.

11 Kwamune ye kiwaan yaambeddoburuwed yimin, amborom kuu Godye kabamoon ye mimyob dowaken kukeendoonkob monoon kuu bobni yaaburudande bindi yeman kowe. 12 Kowekwane kedmengkandeen kuu nub kibikeedoruub keyaron aombed God yang-madandoniyiib okad yiri ye inameniibyaa korondem, nubkareb kangkadmedoberem, kangdommo doberem, Godye kerekmen ye kiwaan ari doberemkui. 13 Kwamunembed awine doruubkuu nub Bobni Yaa Burudande Bindi YeGod Arimbed Yesu Keresu nambiriyiibangkadere mananeen yaron amun yaameenmo doruub kii. 14 Ye kuu yekarebnub dowad kondoon, arewa koremyaa nub bidde bindanded, ye nimaya


karuwa kerubko karadmo ongmendokonindorokiibbed amunmo kamime anded.

15 Kee kwane kedmengkandewedyimin. Yesumbed deme kabdoon yearomkono yaambed, inamen amun yaakube ongkandeneb inamen arewa yaaweng kamkonombed ongkande. Kwanekerendobaraawa eb yiminban ande orondedaabdi yeman keraib.

3Amunmo Kamime

1 Anam andiwendan yaa monkoneongkandeewo, kwane yi korok korokiibgapmandaniib yi dabderem yiri dobirime,yi weng wengambere kwane awinime,amun kami dowad nekwime, 2 wengbedkarub maa ye aningko monmaraib,nangkema yewenubmombed dobirime,yena yaa awandime, nimakarub koremyaa kerengkaniibban kankubune yirimbeddobirime kui.

3 Kurin anukbed doburuwen kuu nubkangkon inameniibban wabkaddan, nubkuu nemengkandoone nub id dowakendeme arewa yemoonbed nub yarimankeriwen. Nub dobiri kuu karub ma ayemandi meenenub inwirine keenomboroonkeenomboroon kamenub neman arudwandemboroon arud wandemboroonkamuwen.

4 Kumban nub Bobni Yaa BurudandeBindi Ye God ye mimyob dowakeniibamun amuniib kuu nub yaa meneboone,5yembednub kuu bobni yaa kuu burudandebindoon. Kwane, nubbed amunmokame doburuwen kumbed bindindo,yekareb ye mimyob keende kakman arenonondandoon kumbed nub bindoon. Yekuu Kingkin Karadmombed nub niindemaom oganabe wadkeri yeeb inamen yeebkondoon yaambed bindoon. 6 Kwamunekowe, Godbed ye Kingkin Karadmo kuunub ari darewoobmo onduknoon, nubBobni Yaa Burudande Bindi Ye Karub YesuKeresu ye kakman yaambed onduknoonkui. 7 Kwanakob, kwane ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken yaambednub kuu yumbon kondoonkob, wadkeriaron korem korem yeman kandanuub yedowad meenmo doruub.

8Kekee weng dudi wengban, weng anamkii. Kwane, ne meeni kuu weng kee eb

ongme kedmengkandimame. Kwanebko,God yaa anam andiwendan kuu amunamun kami kara ongme awinime. Ina-men kee amunmo, awinaniib kuu amunmoangkon idiib keraniib kui.

9 Kumban eb kuu inameniibban yewengbiri wengiib unyeman awoya awoyakomoyiib komoyiib dobere dobere mini-wen ande yunbanabi wengiib Yuudan yiamowamob ye dowad wengbiri wengiibyaa kangkadme, amborom kuu kuye wengkuu arewamo, awinaniib kuu arewamoangkon idiibban keraniib kowe. 10Kwane,karub kanembed karub yena ben wadeandokbimaan kamoka, ebbed ye yaa wengkamkonombed daane. Eb weng wengam-beredandoka daane ayoob kere. Ye kwaneeb weng ika awunesare kankoraroka ebkuyaa ika daanaab, wunedandune. 11 Ebebkaad, kwamenabidan kuu yi inamenkuu yorokmomban unitab kui, yi kuuambarakmidan, komo kaimaib kuu yiambarakmi korokbi yeman kui.

Meeni Yeman Yeenbon Weng12 Kwamune, Aatemas o Taikaikus eb

dowad kankowaniina mananeen kuuerebnarimban eb nekwane Nikopolistaun yaa aromne yaro mene wengawe,amborom kuu yuruk aron mananuunkuu ne dowaken taun kuyaom dobarandemeenaan kowe. 13 Kwane, kangdodwengangki ye karub Senas yoom Apolosyoom ongme awande, yi kuu wanandamiibkowe komo komo dowan keroon kuu yiyaa bangkande. 14Kwane, nub nimakarubkorem kuu yena yaa amun amun kamimodobirime. Kwananiib kumbed aronkimimomimo dobaraniib yeman nekwandima-maniib, ogoodmo dobaraibban kui.

15Karub korem ne yoom doruubdanbedeb yaa kubebdi weng kowuub kii. Kanekanembed yi anam andi yaambed nub yaamimyob dowaken keendimaib kuu yi yaanub kubendi weng konde.

Kwane, God ye kabamoon kondoon yemimyob dowaken kuu yiib korem yaamonok.

Failimon 1 537 Failimon 16

FailimonPoolbed Failimon Yaa Kerek

KeenoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonFailimon kuu anam andoonman Kolose

aom doboroon. Ye kuu ye dabderem yiridobere ye deme awinembiridan yenayiib.Kuye karub maa kuu Onesimus. Yekuu Failimon yaambed yid bekore kom-biri wonoon. Kwane kuu Rom yi amobaombed kuu dabab kuu ayiiwe bobni ye-man. Amaanbed Onesimus kuu Pool du-runenekore weng amun wengamberekoreanam andoon. Kowe, Poolbed Failimon yaaOnesimus ye ambarakmi are nonondandeande wongkoon, ye kangkon anam an-doonman keroon kowe. Wongkoon yaronkuu Kolosedan yaa wongkoon yaron kowe,wongkoon ye weeb kuu AD 60 areb.Korok Weng

1. Kubeni Weng Ibduruk (ves 1-3)2. Eso Ande Kurikuri Kami Ye Weng (4-7)3. Onesimus Ye Dowad Kaamoboon (8-22)4. Yeenbon Weng (23-25)1Ne Pool, Yesu Keresu ye dowadbed wii

karub keraan yoom Timoti nub kuristenangkodmi maa yoom.

Failimon, nub angkodmi deme karubibonmo awinuwenman, eb yaa weng keekeebduub. 2 Kwane wene nub angkodmiyu aningko Apfiayiiwa, wene nub dememimoman ananangmidan areb awinembiriye karub Aakipusiiwa, kwane wene Godyaa anam andiwendan eb ambiwoombednedbenib kurikuri kerimaib kuu yiib koremyaa weng kee keenduub kii.

3God ye kabamoon kondoon ye mimyobdowakeniib nangkema yewenuwiib kuunub Ambe Godiib Yariman Yesu Keresuyiibyaambed yiib ari menebok.

Failimon Ye Anam Andi4Ne aron korem ne God yaa kurikuri ker-

imain kuu, eb dowadiib eso ande kurikurikamembirimain, 5 amborom kuu eb anamandi Yariman Yesu yaayiib eb mimyobdowakenGodye karadkonodanyaayiib kuuwengain kowe. 6Ne kurikuri kerimain kuuYesu Keresu nub yaa amun kerundoone

korem kee ebkaadkerewen kuyaambed,eb anam andimbed anam andidan yaaaromneneb ibmo mene yone dabokna-neeb kuu yiminmo keraneeb. Kukuu YesuKeresu yaningko darewoob keruni yeman.7Nangkodmi, eb mimyob dowaken keendi-maab kuu wedmaan kowe, yewenubmokubi darewoob kandaan, amborom kuuGod ye karadkonodan yi niindem aom kuukubi dowaken ben kondewen kowe.

Onesimus Ye Dowad Kaamonoon8 Kwana kowe, kwamune Keresu

yaambed ne kuu arudkonomo kwaneandi ye weng eb yaa kowaniin kuu,yorokmo ye kiwaan arimbed eb kwaneambangkaneebmo, 9 kumban nembedyedmaan kuu mimyob dowakenbedkowenid. Kowe, ne Pool kiom manakereni, angkon Yesu Keresu ye dowad yaawii karub keraan kumbed, 10 eb yaa emayedme kowaan kuu, anam andi yaambedne dana keroonman Onesimus ye dowadkaamobdandamaan.

Ne kuu wii aom dibiine, ye kuu kwanene dana keroon. 11 Anukbed ye kuu ebawabdi yemanban kumban, kibikee awandiye karub amun keroon, eb yaayiib neyaayiib.

12 Mimyob darewoob kowaan ye karubkee, nembed kan kowaana ika eb yaa kumonoon kii. 13 Ne kuu Yesu ye wengamun ye dowad wii aom doriin yaronkuu ne meeni dowaken kuu kwane nekakeyoom awinenako doborok, eb yumbonkande doberene awawok andid. 14Kumbaneb yaadin ma kaamobdindombed nembedOnesimus yaa awawi deme ogoodmo konikuu ne dowakenban, ye kuu eb deme karubkowe. Kwanaan amborom kuu eb awawiweng dakmaneeb kuu kwane eb dowakenyaambedmo, dedmonaane eb dowaken-ban yaambedban kii. 15 Kwamuneene,anuk kuu Onesimus kuu aron dukmenmoeb yaambed doombere angkane doberenekuristen keroon ye dowad kuu, mokuro,kibikee aron korem ebmanmo keraneen.16Eb yaa ika monoon kuu eb dabderem yiridobere no deme awinembiri ye karub ikakerimo yemanban, inamen kee burudandeeb mimyob dowaken keeni ye angkodmikeri yeman kui. Nemimyob dowaken dare-woob ye yaa kowaan, kumban eb mimyobdowaken arimbed dareb keri ye karub

Failimon 17 538 Failimon 25

keroon, ye kuu karub amuniiwa ye kuu Ya-riman yaambed eb angkodmi kerooniiwakowe.

17 Kwani kowe, Pool kuu ne angkodmiamun anam andebka, kwane ebbed ne yaaamun nambiwoom mene andimaab kwaneareb kuu, Onesimus kuu amun kwane ikamene nambiwoom ande. 18Kowe, ye kwa-mune eb yaa ma ambarakmoon keroka, ebyaa maa dungkum keroona ma angkeenkeroka, ye dabab o dungkum eb yaa kuukan ne yaa kawebko nembed ongmebde,inebde kama. 19 Ne Pool, nembed kerekkee wongkaan, neka ne dingkimbed kii.Anamaa, ne ika ye dungkum kuu ingkab-daniin. Kumban meenme, kedmengkab-daane anam andewen kowe, eb dungkumne yaa kuu ebka eb wadkeri kui. 20 Eenangkodmi, ke kaamonaan kuu Yarimanyaningko yaambed ne dowad awawe andid,angkon ne niindem aom kuu Keresu yan-ingko yaambed kubi dowaken kan kawe.

21 Nembed kangdommo meenaan kuukomo andaniin kuu no kwane awinaneebkowe, kerek kee wane keebdaan, amboromkuu nekaadkeraan kuu komo deme eb yaakabde dakmaan korem kuu kwane ariyiibdarewoobmo awinaneeb kii. 22Kowe, wengmaa kuu kei. Eb ambiwoom wadnarim-bon mimo ne meneni ewiib dobiri dowadongme, amborom kuu nembed meenaankuu God yiib kurikuri weng wengambereinandene kiwaan ongmaneena ne nekwaneyiiwiib yaa mananiin kowe.

Yeenbon Weng23 Epafras, Yesu Keresu ye dowad ne

yoom ke wii aom doruub kuu kubebdiweng eb yaa kowoon. 24Kwaneene, demene yoom awinimaibdan Maak yoom Aris-taakus yoom Demas yoom Luk yoom kuu yikwangkon kubebdi weng keebdiib kii.

25Kowe, kwane Yariman Yesu Keresu yekabamoon kondoon ye mimyob dowakenkuu kwamune yiib kingkin yaayiib ibmoawandok.

Hibrudan 1:1 539 Hibrudan 1:8

HibrudanHibrudan Yi KerekWongkoonman

Wongkoonman kuu yaningko kerekkemaom wongkindo. Kuristen korokmaa Teetulian weeb AD 200 areb andewongkoon kuu Baanabasbed kerek keewongkoon. Kumban kibikee karubyenambed Apolosbed wongkoon andaiwe,yenambed Sailasbed wongkoon andimaib.Kumban yi korem kuu wongkoonmankuu God ye inamen yaambed wongkoonandimaib.

Kerek Kee Komo Dowad WongkoonWongkoonman kuu Yuuman Yesu yaa

anam andoon, ye kuu Yuudan anam andi-wen kuyaa wongkoon. Yesu kuu Yuudanyi inameniib amowamowiib amob wengiibkurikuri kiwaaniib korem burudande an-ingko darewoob arimbed keroon ande ko-rokboon, kerek kemaom kuu. Kwane, BukAndowoonbedwene BukMalakai kuye pro-fesi weng kuu Yesu ye dowad korokbe dak-meen kuyaa wongkoonmanbed ande ko-rokboon. Kowe, Moses o engyus o karubmaa yaamban, Yesu yaamo meenmembir-ime anded. Kwane, wongkoonmanbedande korokboon kuu Yesu kuu God dorenub dore wedyiri dobiri ye karub aningkodarewoowiib, Eeron arebban, God doreYuudan dore wedyiri dobiridan arebban.Wongkoon ye weeb kuu AD 68 areb.Korok Weng

1. Andowi Weng: God Ye AmobYeeb Ongmoonman Yesu Kuu An-ingko Darewoob Arimbed (1:1-4)

2. Yesu Keresu Kuu Aningko DarewoobArimbed, Kurin Ye Yuudan Yi KorokKorok Arebban (1:5–7:28)

3. Yesu Keresu Kuu God Dore NubDore Wedyiri Dobiri Ye Karub Dare-woobArimbed, GodDoreYuudanDoreWedyiri Dobiridan Arebban (sapta 8–10)

4. Anam Andi Yaambed KangdommoDoberembirime Andi Ye Weng (sapta11–12)

5. Anam Andi Yaambed Dobiri Kerek-men Yaa Ambobandi YeWeng (13:1-19)

6. Yeenbon Amun Kerundi Weng (13:20-25)

Engyumban Mingkimbed Aningko Dare-woob

1 Kurin yiri kuu Godbed nub awoyayaa profesidan yaambed aron yemoonkuu kiwaan yemoonbed daandemboroon.2 Kumban kibik aron yeenbon kee, yeDana Mingki yaambed nub yaa daandoon.Kwane, ye kuu Godbed kumkam korem yaakangkoman keruni ye dowad kine kowoon.Kwanekore, ye yaambed Godbed kumkamkorem kuu ongmenaboon. 3 Mingki kuuGod ye nambiri kuu dianmo keroon. Yekuu ye Ambe ye inamen meeni korem arebibmo doboroon. Ye weng aromkonoyiibkumbed kumkam korem angkeen. Kwane,ambarakmi aari ye kiwaan kuu ambangkedowan kerekore, Ewen ari daane AningkoArimbedYeGod ye dingkiwiwi angkambeddibeen. 4 Kowe, Godbed kine kowoonyaningko Mingkimbed awinoon kuu en-gyu yi aningko burudandoon arimbed areb,Mingki kuu arimbed, engyu arebban. 5Kedi,engyu kane yaa Godbed ma kwane yed-moon,“Eb kuu ne Dana,

kibikee ne kuu eb Ambe keraan.” an-doon? Dowan!

O, engyu kane yaa Godbed ma kwaneyedmoon,“Ne kuu ye Ambe keraniine,

ye kuu ne Dana keraneen.” andoon?Dowan!

6 Kwane angkon Godbed ye wonobdanaokad yiri nenkowe yedmoon,“Engyu korem kuu ye yaa bumangke yan-

ingko kankoonime.” andoon.7Engyu yi dowad daande yedmoon kuu,

“Ye engyu ongmendaane nuub areb keri-maib,

ye demedan kee ongmendaane amotyumbu areb kerimaib.” andoon.

8Kumban ye Dana Mingki ye dowad yed-moon kuu,“O God, eb oonimbon kuu aron korem

korem kwane angkimberem-baranuun,

eb ambibkin aom kuu yorokmo yearomkonombed oonaneeb.

Hibrudan 1:9 540 Hibrudan 2:119Yorokmo dobiri yaa dowakenmo kerewen,

kumban inamen arewa yaa arudwandemberewen.

Kwanikob, God, eb Godbed eb korok arikubi yeman olif ambod ye oiyo bunekinoon kumbed,

eb nendene eb angkodmia burudandeari nenkowoon.” andoon.

10Kwane yedmoon kuu,“O Yariman, yimin andowoon yiri okad ye

ambokab ongmeneb,ambid kuu eb dingkimbed am-

bangkewen.11 Yi kuu dowan keraniib kumban eb kuu

kwane doberembaraneeb.Kwane, yi kuu ebkad areb korob kere

biringke dowan keraniib.12Yi kuu yuruk ebkad doboob areb bedma-

neeb.Yi kuu ebkad biande ebkad yeeb ben

deebendemoon areb keraniib.Kumban eb kuu doreebmo kwane dobara-

neeb,kwane eb weeb kuu yimin wandaun-

ban.” andoon.13Engyu kane yaa Godbedma kwane yed-

moon,“Ne dingki wiwi angka diberebko,kwane wene nembed eb bondan kuu beni

eb yondad dabderem yiri kiriba.” an-doon? Dowan, Mingki yaamo.

14 Engyu korem kuu awandi ye awadGodbed ben nongkobekore, bobni yaa bu-rudande bindaneene yumbon kandaniib-dan yaa awandime ande yedmoon dee?Anamaa.

2Wengambere Kaadkeri Weng

1 Kwanikob, komo weng wengambu-ruwen kuu angkon ongme arimbed korobemeene kaadkerem. Kwananuub kuuawerendobenmo wanaubban. 2 Kedi, Godye amob weng engyusbed kanminiwenkuu yenambed amonombe weng id mamaakerindeban, kwane weng kuyaa wune-sadmiwendan yoom wabkad keriwendanyoom korem kuu dabab anam kandiwen.3 Kowe, Godbed bobni yaa burudandebindi ye weng miin darewoob yaayangmadandanuub kuu, komarewa keredabab kandaubban ande kirokmonanuub?

Dowan! Godbed bobni yaa burudandebindi ye weng kee Yarimanbed ibdurukdaandaan kuu, wengambiriwendanbedkuu weng anam ande korokbendiwennub yaa. 4God kangkon kuyaa kuu anamande korokboon kuu, dud kedmengkiyiibyeka mamaa ye wedme binangki yemaniibGod yaromkono wedmi yeman mimimiibKingkin Karadmo ye deme ye aromkonomaa maa Godbed kabamoon bangkandoonkuyiib korokboon kii.

Yesu Kuu Ye Kuristen Angkodmia ArebKeroon

5 Okad yeeb Godbed ongmaneene man-anuun kuu ooni dowad engyu ke ande dak-muub keyaa nenkowindo. 6KumbanGod YeWeng aom karub maambed dakmoon kuu,“O God, nimakarub yi kuu kaneyakob eb

kuu yi yaa meenmo doreeb?Yi dana kuu kaneyakob eb kuu yi yaa

oone doreeb?*7Ebbed yi kuu aron dukmen engyu arebban

yiri ben kubudereneb,yi yaa nambiriyiib aningko

kankooniyiib bangkandeneb,8 kumkam korem kuu yi dabderem

aom nongkobewen.” andoon.Godbed kumkam korem yi dabderem

aom nongkoboon kuu nimakarub kuu ko-rem ooni yeman, barang maa ma biknindo.Kuned kibikee wedmuub kuu kumkam ko-remban, yenamo kuu yi dabderem aomdangoon. 9Kumban Yesumo wedmenuub,ye kuu aron dukmen engyu arebban yirikankubunoone, amaan ye yaa kuu nam-biriyiib aningko kankooniyiib bangkanoon,amboromkuuyembednubdowadbobnoonkowe. Kwanoon kumbed God ye kabamoonkondoon ye mimyob dowaken yaambednimakarub korem yi dowad durud yewedkande bobnoked yimin ande kwanoon.

10 Yiminmo keroon kuu yeka ye dowadongmenaboone yeka ye yaambed kumkamkorem dembe wonoon ye God, yembednimakarub yemoon nambiri yaa beminidowad yi bobni yaa burudande bindiye kiwaan ongmi ye karub kuu kankinekowoone, durud yewed kandoon kumbeddemkoronmo keroon. 11 Nimakarubongmaane karadmo kerimaib ye karub

* 2:6: Kaamobi ayoob kee inandi kuu: God ye mimyob dowaken yaambed yi yaa oone doreen kumbedmo.


Yesuyiib angkon ongmendoone karadmokeriwendaniib, yi ayoob kuu yeka yekam-ban id mimo. Kowe, Yesu kuu yi yaadamana andimaan kuu karak yemanbanyiminmo. 12 Kowe, God Ye Weng aombedwongkoonkuuYesu ye dowad anam id kereyedmoon,“Nembed ewaningko kuu ne damana yaa

ande daandaniin.Nedbiwendan yi arinambo arimbed eb

kubi yook wingkaniin.” andoon.13Kwane angkon yedmoon,

“Ne kuu God yaambed angkumonaniin.”andoon.

Kwane angkon yedmoon,“Ne kuu kei, ne yoom nimakarub Godbed

bangkawoon yoom kuu kei.” an-doon.

14Nimakarub kangkon yomiib umkaniibkowe, ye kangkon yi id arebmo kerenebobnoon kumbed bobni yaromkonoawinoonman kuu yaromkonomonmaroon.Kuu ye aningko kuu awad arewa Setenkui. 15 Kwane Yesumbed monmarekore,kane kane bobni ye uni yaambed Setenbedawinende yerengkoone yi wanabi yaronyirimbed ari kuu ye dabderem yiri dobereye dememo awinembirimaibdan kuuYesumbed dudbere ben angkadoroon.16 Kedi, anam kuu engyu yaa awandindo,kingkin kerekmen yaambed Abraham yeyob keriwendan yaa awandoon. 17 Keyedowad kumbed Yesu kuu kiwaan koremyaa kuu ye damana areb keri yemanongmoon. Kwane ongmoon kuu mimyobkeende kakman are nonondandiyiib makorondiyiibbaniib God dore nimakarubdore wedyiri dobiridan yi korok darewoobGod ye deme awinimaan ye karub kerokanded, nimakarub yi ambarakmi kuubiddok anded. 18 Amborom kuu ye yaaambarakmok ande biranande kamoon kuuyekareb durud yewed kandoon kowe, kanekane yaa Setenbed ambarakmok andebirandande kamaneen kuu Yesumbed yiyaa awandaneen kuu yimin.

3Yesu Kuu Darewoob Arimbed Moses Areb-

ban1 Kwani kowe, kuristen angkodmia

karadmodan, Ewen aombed baandooneibmo ambangkaibdan, yiib kuu Yesu

yaambed meenmembirimamime. Ye kuunub Apaso, ye kuu God Dore NimakarubDore Wedyiri Dobiri Karub DarewoobArimbed, ye dowad kwamunemo dakmi-maub kii. 2 Ye kine kowoon ye God yaakuu ma domondindo, ye weng yaamoawinimo kamoon. Ye kuu Mosesbed Godye nimakarub korem yaa ma domondindokwane areb keroon. 3 Ambib yenboonye karub yaningko kuu kankoonimaib,ambib yaningko arebban kwamune arebkuu, Godbed wedmoon Yesu kuu aningkokankooni darewoowiib yiminmo, Mosesarebban, amborom kuu Yesumbed ambibyenboon, ambib kuu God ye nimakarubkui. 4 Kedi, ambib mimim korem kuukarub mimimbed yenbenabimaib kumban,God kuu kumkam korem yenbenabi yekarub. 5 Moses kuu deme awinimo yekarub, ma domondimokbanman, Godye nimakarub korem aom kuu. Kwane,yembed dakme korokboon kuu Godbedaman ari komarewa dakmaneen ye wengye dowad. 6 Kumban Keresu kuu God yeMingki, ma domondimokbanman, Godye nimakarub korem yaa kuu. Kwane,nub kuu arudkono doberenub yembedkwananeen ande kerengkanuwen yeweng awine dobaranuub kuu, nub kuu yenimakarub keranuub.

Anam Andindodan Yi Inamen Yaa Dabok-nendaib

7 Kowe, Kingkin Karadmo kurinbed Yu-udan wabkad keriwen yi dowad yedmoonkuu kibikbed yiib yaa kwamune,“Kibikee ye weng wengambiribka,

8yiib niindem aom kamkono keraib,amboon angkambed yiibbed God yaa

komboon darobeniwen yaron kuuyiib kuu wabkad kere bon keriwen

areb ikakman keraib.9 Yiib awoya yirimbed ne yaa anam dee

ande komboon darobewiiwe,weeb 40yiib nembed komo am-

bangkaan kuu wedmiwen.10 Kwanekob, ne kuu kuye nimakarub ko-

rem yaa arud wandundekori,kwane yedmaan, ‘Yi inamen kuu aron

korem kimyenmo winimaib,kwane, ne dobiri kerekmen yaa ma

kaadkerindo.’ andaan.

Hibrudan 3:11 542 Hibrudan 4:1311 Kowe, neka norin wandeni amob weng

ongmeni yedmaan,‘Yi kuu ne yiidkimbon aom awunaib-

ban.’ andaan.” andoon.12 Angkodmia, korobe kaadkerime, yiib

kuyaa karub mim kuu ambarakmiyiibkerene niindem aom anam andindokumbed wad doreen ye God yaa angkuromkorokbenaan andid. 13 Kumban kibikbedwene yimin wandaneen yaron kuuderekmana kowe, aron korem nemankube ongkanoon ongkanoon kamime.Kwamaniib kumbed ambarakmi yebirandimbed yiib niindem aom keben-daanban. 14 Nub kuu ibduruk Keresu yedowad kerebkarawiibban arudkonomodoburuwen kwane kangdommo dobaranu-uwe yimin wandanuun kuu, Keresu yoomibmo dobaranuub. 15Anuk yedmoon arebkwane,“Kibikee ye weng wengambiribka,

yiib niindem aom kamkono keraib,yiib wabkad kere bon keriwen areb

ikakman keraib.” andoon.16Kane awene yi kuu wengamberekorib

wabkad kere bon keriwen? Yi kuu Moses-bed Idyip aombed bin angkadoroondan ko-rem kui! 17 Kwane, weeb 40yiib kuu kaneawene yaa Godbed norin keendoon? Yi kuuambarakmiwendan, amboon angka dukni-wen kui! 18Kwane, kane awene yaa Godbedye yiidkimbon aomawunaibban ande amobongmoon? Yi kuu wengamberedandiwen-dan kui! 19Kowe, nub wedmuub kuu yi kuuawunindeban, amborom kuu yi kuu anamandindo kowe.

4Anam Andiwendan Yi Yiidki Yeman

1 Kwanikob, kibikee God ye yiidkimbonaom aomni yeman ye weng kundukkuu kwane angkeen kebenindo kowe,nub kuyaom kuu karub maa Godbedwengyunde yiminban andaneene yiidkim-bon kuyaom aomnaanban kuyaa korobekaadkerem. 2 Kedi, nub kangkon wengamun kuu yi yaa daandiwen areb kumbednub yaa daandiwen, kumban yi yaa maawandindo, amborom kuu yi kuu wengamun wengambiriwen kumban anamandindo kowe. 3 Kumban, nub nubkaad,nub kane kane anam anduwen kuu

awunanuub ye yiidkimbon kuu angkeen,amborom kuu Godbed yedmoon kwane,“Ne kuu norin wande amob weng ongme

yedmaan kuu,‘Yi kuu ne yiidkimbon aom kuu awu-

naibban.’ andaan.” andoon.Kuned, ye deme kuu yimin yiri kumkam

korem ongmenaboon yaambed kwanedowan keroon. 4 God Ye Weng aom bukmaa yaambed yembed aron ed ari ye wengdakmoon, “Aron ed ari kuu God kuu demekorem dowan kerekore yiidkoon.” andoon.5 Kwane anuk ke yedmoon kei, “Yi kuune yiidkimbon aom kuu awunaibban.”andoon.

6 Nimakarub yena kuyaom yiidkimbonaom awuni yeman kuu kwane angkeen,kebenindo. Kwane, kane kane anukbedweng amun yi yaa daandiiwe wengam-biriwen kumban wunesadmiwen, yi kuukuyaom awunindo. 7 Kwanikob, aron do-boob kwane wene amaanbed Godbed aronmim kine kowoon, kuu kibikee ande yed-moon kowe, kwane Dewid yaambed anukke yedmoon kei,“Kibikee, ye weng wengambiribka,

yiib niindem aom kamkono keraib.”andoon.

8Kedi, Yosuambed yiidkimbon kondoonkaren kuu, God kuu amaan ari aronmaa yeman kuu kwane dakmindo karen.9 Kuyaa andoon kumbed, kwane God yenimakarub kuu Godbed yiidkoon arebyiidkaniib, 10amborom kuu kane kanembedGod ye yiidkimbon aom aomnaniibkuu Godbed ye deme yaa kuu korondeyiidkoon areb, kwane yi deme yaa korondeyiidkaniib kowe. 11 Kwani kowe, nubkangkon nubkareb kiwaan korem yaambedninabenub yiidkimbon aom awunem.Kwananuub kumbed karub maa kanembedyi wunesadmi kara ye yoman yaa weneneyi koob kandene kombaraanban.

12 Kedi, God ye weng kuu wad doreyiminmo ambangkembirimaan. Ye wengkuu kerewang ered ayoob ye arud arebban,arud anam kai kowe, nare awune wenewadkeriyiib kingkiniib nadme andokbekono inoon yaayiib kono ambodiibnadme andokbe kwane nimakarub yiniindem aom meeniyiib inameniib kuuwengyundimaan. 13 God ye indob arikuu kumkam korem ongmenaboon kuu


komombed ma biknindo. Ye yaambed nubkomarewa doburuwen kuu dakmanuub yeGod ye indob ari kuu inamena meeniyakumkam korem kuu dianmo kwane dangeweneen.

Yesu Kuu God Dore Nimakarub DoreWedyiri Ye Karub Darewoob Arimbed

14Kwani kowe, God dore nimakarub dorewedyiri dobiri ye karub darewoob arimbedEwen ari daanoon kuu nub dowad doreen,ye kuu Yesu God ye Mingki kui. Kowe,nubbed anam anduwen yaambed anamande dakmuub kuu yobdoodmo awinem.15Kedi, nub korok darewoob kuu nub dobiriinamen awine kandi kuu aromkonombankuyaa kuu yone ibmo kere mimyob keendeawandi yiminmo ye karub. Ye yaa kuunub yaa areb kiwaan korem yaambed am-barakmok ande biranande kamoon kum-ban, ye kuu ma ambarakmindo. 16 Kwanikowe, nub kuu kabamoon kondoon yemimyob dowaken ye God dibere oonim-bon ari dibeen yaa kuu kerebkarawiibbanarudkonomo wene nandem. Kwananuubkumbed dabab menebaneen kuu nub yaaawandi dowad mimyob keende kakmanare nonondandi kandenub, kabamoon kon-doon ye mimyob dowaken wedmanuub.

51God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-

dan yi korok darewoob arimbed yi koremkuu karub kuyaombed kine benekorib,God dore nimakarub dore wedyiri dobiriye deme kuu kiniwenmanbed awinimaan,nimakarub yi munob bangkaniyiib yiambarakmi ye dowad dingkan aye nengkeagedmo kere baeb bangkaniyiib yemankii. 2 Ye kuu kane kane nonoon kerenibkimyen weniibdan yaa kuu nangkemmoawandaneen kuu yimin, amborom kuuye kangkon ye dobiri inamen awinekandi kuu aromkonomban kerimaankowe. 3 Kekee kwanikob, ye kangkon yeambarakmi dowadkuudingkan ayenengkeagedmo kere baeb konimaan, nimakarub yiambarakmi dowadmomban.

4Karub kanembed yekareb aningko dare-woob arimbed ye deme kee ma kandaan-ban, Eeron yoom yawoya yoom yaa Godbedbaande kinoon kwane keraneenkob kan-daneen. 5Kowe, Keresu kangkon yekarebnambiri kande God dore nimakarub dore

wedyiri dobiri ye karub darewoob arimbedkerindo, Godbed ye yaa yedmenoon,“Eb kuu ne Dana,

kibikee ne kuu eb Ambe keraan kii.”andoon.

6 Kwane, Godbed ye weng mamaa yed-moon kuu,“Eb kuu Melkisedekbed God dore ni-

makarub dore wedyiri dobiri yekarub keroon areb kwane


7 Yesu okad yiri doboroon yaron kuuyembed naawonmo ameng kamiyiib inokwiyiib kamoon kumbed kurikuriyiib kaa-moniyiib kuu bangkanoon, ayiwed bob-nimbon yaa burudande nendaneen kuuyimin ye God yaa. Kwane, Godbed ye wengwengamboroon, amborom kuu Yesu kuuyekareb kankubune aningko kankooniyiibGod ye dowaken yaambed doberembiri-maan. 8Ye kuu God ye Dana kumban, du-rud yewed kandoon kuyaambed wengam-bere awini kandi ye inamen yekaadkeroon.9Kwane, ye kuudemkoronmokeroon kowe,ye yaa wengambere awine kandidan ko-rem yi bobni yaa kuu burudande bindiye ambokab keroon, aron korem yeman.10Kwane, ye kuu Melkisedekbed God dorenimakarub dore wedyiri dobiri ye karubkeroon areb Godbed ye dore nimakarubdore wedyiri dobiridan yi korok darewoobarimbed kine nenkowoon.

God Yaa Koronde Ika Wini Yaa Kuu Kaad-kerime

11 Nub kuu weng keyaa kee yemoondakmi yeman, kumban yiib yaa amboban-danuub kuu yobdood, amborom kuu yiibkuu emambed kaadkerimaib kowe. 12Kedi,kibik aron kee yiib kuu God ye weng ked-mengkandidan keri yeman kuned, anamkuu yiib yaa kuu God ye weng yaambedibduruk kedmengkandimaib ye weng kuukarub maambed ika korem kedmengkan-daneen kumbed yimin. Yiib kuu ani-man kamkonomban muk ambodbed ani-maib ye dana areb keriwen kii! 13 Kanekanembed muk ambod yaamo aniib kuu yikuu dana monob areb keriwen kowe, yikuu yorokmo dobiri ye inamen yaa kuukorobe kaadkerindo. 14 Kumban animankamkono kuu kaine amniwendan yiman, yi

Hibrudan 6:1-2 544 Hibrudan 6:20

kuu kedmengkandi kuyaambed korondiyi-ibban kwane ambangkimaib kowe, amunyaambed andokbe arewa kuna kuu yikaad-keriwen.

61-2Kwani kowe, nub kuu Godbed Kinoona

Monoonman Keresu ye weng dana yaaareb kedmengkandembiri yaa kuu korondekaine amne aamkono areb kerem. Ibdurukkedmengkandimaib kee, bobni ye kiwaanye ambangki yaa amonombi ye wengiibGod yaa anam andi ye wengiib baptaiskerundi ye kedmengkandiyiib korok aridingki kowi ye wengiib bobni yirimbeddembi ye wengiib aron korem ye dababkoni dowad wengyundi ye wengiib kuu ikadaandi yemanban, yiibkaadkeriwen kowe,kuristen inamen kaine amni ye weng ked-mengkande awinem. 3 Kwane, Godbedkwamime andoka kwamem.

4-6 Kane kane ibduruk anam andiiwe yiinamen nandoone, Ewen aombed munobkondi yeman wedme amun andiiwe,Kingkin Karadmombed ibnendoone, Godye weng wedme amun andenib, God yeoonimbon menuun ye aromkono wedmeamun andiib kuu, yi kuu yi anam andiyaa koronde ika wananiib kuu, ikakmanamonombe God yaa minindeban keraniib.Amborom kuu ika mananiib kuu yikareb yidowad God ye Mingki ika at ming arimbedayenib dian angkambed karak konaniibkowe, ika mini kuu yiminban.

7 Kedi, kuruweng kei, okad kuu ammenebimaunkob animamenudned yong-bon kuu idiib kere wanaankob yongbonyarian wimaib kuu okad kuu God ye amunkerundi kuu kandimaun. 8Kumban okad ariyik kawiib kab arewamoyiib dembimaankuu arewa kowe, God ye butun kondan-dameen aomdorenu yeenbon kuu amotbeddenanuun kii.

9Angkodmia, nub kuu kee kwamune dak-muub kuned, yiib kuu kwamunemban andemeene kangdommo awinuwen. Kwane,yiib kuu amun kerundi arimbed kandaniib,kukuubobni yaa burudande bindi ye kerek-men yeman. 10 God kuu yorokmo, yiibkuu ye nimaya karuwa yaa anukiib kibikiibawandembirimaib kumbed, ye deme awineye yaa mimyob dowaken keenimaib kuunonondandaanban. 11 Nub dowaken yiib

mimim kuu korondiyiibban ye inamen keekorokbiib kuu, kwane awinibkowene yeen-bon aron ari keruk. Kuu yiibbed anamkwananeen andemeedmi kuu kangdommokerok andi dowad. 12 Nub dowakenbanyiib kuu kurabidan areb keri kuu, kumbankane kaneGod yaa anamande yodbirimbaniwarimbed dobirimaib kumbed weng kun-duk yedme kowoon ye yumbon kuu kandi-wendan yaa kuu yiib kuu kumunkingkime.

God Ye Weng Kunduk Kuu Anam Kwana-neen Kumbedmo

13 Kwane, Godbed Abraham yaa wengkunduk ongme konoon kuu, karubmaambed God yaama burudandindo kowe,yekareb ye aningko yaambed kowene14 yedmoon, “Anamaa, nembed amunkerubdeni eb awoya yemoon bangkab-daniin.” andoon. 15 Kwane, Abraham kuuyodbirimban iwarimbed doberekore, yeyaa yedme kowoon yeman kuu boon.

16 Karub kuu karub maa aningko dare-woob yaambed yedme kowimaib, yikarebyimerenban. Amob weng ongmimaibkuu komo dakmiwen kuu anam ande ko-rokbekore wengbiri korem kebeni yeman.17 Godbed weng kunduk ye yumbon kan-daniibdan yaa kuu, ye inamen amonom-bindeban ande dianmo korokbi dowadweng kee awinime ande amob wengbedongmoon. 18 Kuye amonombindeban yeweng ayoob ongmoon kuyaom kuu Godkuu dudi kuu yiminban kowe, weng ayoobongmoon kumbed, nub weng kunduk kon-doon awini dowadGod yaa kirokmonuwen-dan kuu, kubi darewoob kere niindemaom aromnime anded. 19 Weng kundukkondoon kee nub awinuwen kowe, nubkingkin yaa yobdoodmo awine angkumon-imaan. Kwane, kuye weng kunduk kuunub dowad kurikuri boyambib darewoobye ambongkodem kebeni ye dabua buru-dande awune God ye kerebiri yaa wonoon.20 Kuyaa kuu Yesumbed yedin nub dowadaomnoon. Ye kuu Melkisedekbed God dorenimakarub dore wedyiri dobiri ye karubkeroon areb kwane God dore nimakarubdore wedyiri dobiri ye karub darewoobarimbed aron korem yeman kerekore aom-noon.

7Melkisedek

Hibrudan 7:1 545 Hibrudan 7:171Melkisedek kee kambong Salemye king,

ye kuu Korem Burudandoon Arimbed YeGod dore nimakarub dore wedyiri dobiriye karub. Kwane, Abraham kuu kingyena yaa nangbe burudandekore ika me-neen kuu, Melkisedekbed durunene amunkerunoone, 2 Abrahambed king yaambedyiribman nangbe boon korem kuu andokbewenore angko angkoyiib kere mim kuuMelkisedek yaa bangkanoon. Ibduruk kuuMelkisedek yaningko ye id kuu “yorokmoyeking”. Kwane angkon “Salemyeking” yeid kuu “yewenub ye king”. 3God Ye Wengaom kuu awodki awaan ye wengiibban,yawoya awene ye wengiibban, andowoonyaron o wadkeri yimin wandoon ye wengi-ibban kowe, God ye Mingki areb kwaneMelkisedek kuu God dore nimakarub dorewedyiri dobiri ye karub keroon kuu aronkorem doberembaraneen.

4No meenime, yaningko kuu darewoobarimbed. Nuwambokab Abrahambednangbe boon ye yiribman kuu andokbewenore angko angkoyiib kere mim kuuMelkisedek yaa bangkanoon, yiribmanmiin amun yaamo bangkanoon. 5 Kedi,Moses ye amobbed yedmoon kuu Livaiye awoya ari kuyaom kuu kane kaneGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridankeriwen kumbed Yuudan yaambedandokbe wenore angko angkoyiib keremim bangkandi yeman kuu bime andoonkowe kwanimaib. God dore Yuudandore wedyiri dobiridan kuu Yuudanyikanmo, angkon Yuudan kuu Abrahamye awoya ari kuned God dore Yuudandore wedyiri dobiridanbed yi yaambedkwamune bimaib. 6 Kumban Melkisedekkee ye kuu Livai ye awoyamban, kunedAbraham yaambed andokbe wenore angkoangkoyiib kere mim kuu bekore, wengkunduk kandoon ye karub Abraham yaaamun kerunoon. 7 Kwane, anam kuuyirimbed ye karub kuu darewoob arimbedye karubbed amun keruni yeman. 8 Kuyedowad aom mim angkara kuu, yiribmanandokbe wenore angko angkoyiib keremim kuu duknidan, Livai ye awoyambedYuudan yaambed bimaib kumban, kuyedowad aom angkara kuu, wad doreenande korokboon ye karub MelkisedekbedAbraham yaambed yiribman boon. 9Kwanemimbed yedmaneen kuu, yiribman

andokbe wenore angko angkoyiib keremim bi ye karub Livai kuu, Abrahamyaambed andokbewenore angko angkoyiibkere mim kuu Melkisedek yaa konoon kiiandaneen. 10Amborom kuu MelkisedekbedAbraham yaa durunenoone AbrahambedMelkisedek yaa bangkanoon kuu Livai kuuAbraham ye yob kowe, Melkisedek yaabangkanemoon areb keroon.

Yesu Kuu Melkisedek Areb11Kwane, Livaidanbed God dore Yuudan

dore wedyiri dobiridan keriwen ambokabarimbed Godbed amob kuu nimakarubyaa kondoon. Kumban Livaidanbed Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridan kereooniwen yaambed yiminmo keri kuu denandiwen karen, komoyiibkob kuyaa kuuGodbed ye dore nimakarub dore wedyiridobiri ye karub mamaa Eeron arebbanMelkisedek areb kuu mananeen andoon?12 Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan kurin kuu ben angka nongkobeGod dore nimakarub dore wedyiri dobiri-dan yeweb ben aom nongkobaneen kuu,Moses ye amob yaa kuyaa kangkon ko-ronde yeka mamaa keraneen kumbedmoyimin. 13 Weng kee dakmeen ye karubkuu amyenimbon mamaa, Livaimanban.Kwane, ye amyenimbondan ye karub maakuu God dore Yuudan dore wedyiri do-biridan yi deme ma ambangkimokban.14Kukuu dianmo, nub Yariman kuu Yuda yeambokab yaambed doroon, amyenimbonkuyaambed kowe dakmoon kuu Moses kuuGod dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yiweng aweneyiib ma dakmindo. 15 Kwane,God dore nimakarub dore wedyiri dobiriye karub mamaa Melkisedek areb monoonkuu Yesu kowe, nubbed komo dakmuubkuu korem dianmo keroon. 16Ye kuu Goddore nimakarub dore wedyiri dobiri yekarub keroon kuu Livaidan yiman ye amobambokab arimbedban, monmarindeban yewadkeri ye aromkono ye ambokab arimbedGod dore nimakarub dore wedyiri dobiri yekarub keroon. 17God Ye Wengbed dianmoyedmoon kuu,“Eb kuu Melkisedek areb,


Hibrudan 7:18 546 Hibrudan 8:518 Livai yawoya yaambed God dore Yuu-

dan dore wedyiri dobiridan keri ye amobkurin anuk kuu kan angka kowoon, am-borom kuu aromkonoyiibban kere am-bangkimokban kowe. 19 Kedi, Moses yeamob kuu komo komo ben demkoronmoma ongmindo. Kwane, kuye amob buru-dandoon arimbed keroon ye inamen kuu,nub yaa kondoone amaan ari anam kwana-neen ande meedmuub kumbed God ye diamunuub kii.

20Kwane, Yesu kuu God dore nimakarubdore wedyiri dobiri ye karub keroon kuuwiim aangki wengiib ongmoon kii. Karubyena kuu wiim aangki weng maayiib-banbed God dore Yuudan dore wedyiri do-biridan keriwen 21kumban, Godbed ye yaayedmoon,“Yariman kuu wiim aangkekore,

ye inamen ongmoon kuu amonom-bindeban keroon kuu,

eb kuu God dore nimakarub dore wedyiridobiri ye karub aron korem dowadkerewen kii.” andoon.

Kwanandoon kumbed Yesu kuu Goddore nimakarub dore wedyiri dobiri yekarub keroon. 22 Wiim aangke weng keeongmoon kowe, Yesu kuu nub dore ye doreamob weng ongmoon kuu, Yuudan doreGoddore amobwengkurin ongmoonkuyaaburudandoone, Yesu kuu keye amob wengkeyaa yiminmo awini ye karub keroon.

23 Kurin ye amob kuye dowad kuu Goddore Yuudan dore wedyiri dobiridanyemoon keriwen, amborom kuu kwaneGod dore Yuudan dore wedyiri dobiridanyi deme ambangke doberembiri yemankumban bobnimbed kebendimo kamoon.24 Kumban Yesu kuu aron korem doreenkowe, yembed God dore nimakarubdore wedyiri dobiri ye karub kere aronkorem dowad oonoon, dowan kerindeban.25 Kwanikob, kane kane ye yaambed Godyaamananiib kuu, yembed yi kumundinmokuu bobni yaa burudande bindaneen kuuyimin, amborom kuu ye kuu aron koremdoberemberene God yaa yi awandi dowaddakmembaraneen kowe.

26 Nub dowad God dore nimakarubdore wedyiri dobiri ye karub darewoobarimbed kwamune kuu yimin. Yekuu karadmo ye karub, ambarakmoonkii ande kadwonimokban ye karub,

ambarakmiyiibbanman, ambarakmidanyaambed nen angka kowoonman, Ewen arinen burudandoon ye karub, kui. 27God doreYuudan dore wedyiri dobiridan yi korokdarewoob arimbeddan yena kuu kekamuneareb, yi kuu aron mimim arimbed dingkanaye nengke agedmo kere baeb konimaib,ibduruk kuu yikareb yi ambarakmidowadiib angkon yoman nimakarub yiambarakmi dowadiib. Kumban Yesu kuukwamunemban, yembed yekareb ye idbeddingkan aye nengke agedmo kere baebkonemoon areb keroon kumbed, koremyi ambarakmi dowad mimo ambangkoonaron korem yeman. 28 Kedi, Moses yeamob yaambed God dore Yuudan dorewedyiri dobiri ye karub darewoob arimbedkerok ande kine nendiiwe kerimaibdankuu aromkonoyiibban, yi kuu karubmokowe. Kumban Moses ye amob ye yomanaron mamaa arimbed wiim aangki wengmonoon kumbed Mingki kine kowoon, yekuu Godbed ongmoone aron korem yemanyiminmo keroon.

8Amob Yeeb Yaambed God Dore Nimakarub

Dore Wedyiri Dobiri Ye Karub DarewoobArimbed Kuu Yesu

1Nubbed ke meene dakmuub ye id kuukei, nub kuu kwamune ye God dore ni-makarub dore wedyiri dobiri ye karubdarewoowiib, ye kuu Ewen aom nambiridarewoowiib, ye God ye ooni ye dibirimbonye wiwi angkambed aromkono kandim-bon ari diberekore, 2 karubbed ongmindoYarimanbed Ewen arimbed ongmoon yekurikuri ambib anam niindem aom kuuyembed God ye deme ambangkimaan.

3God dore Yuudan dore wedyiri dobiri-dan yi korok dareb dareb arimbed kuuGodbed kine kowimaanmimim kuumunobkoni yemaniib dingkan aye nengke agedmokere baeb koni yemaniib kuu bangkanidowad. Kwane, kee kine kowoonmanye kangkon bangkani yemaniib kumbedyimin. 4 Yesu kuu okad arimbed karenkuu, ye kuu God dore Yuudan dore wedyiridobiri ye karub kerindo karen, amboromkuu karub yena kuu God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan kerenib Moses ye amobyaambed munob koni yeman bangkan-imaib kowe. 5 Yi kuu Ewen aombed


kurikuri ambib kwane kuye kuru arebmoyenambed okad yirimbed yenbiwen kuyeniindem aombed ambangkimaib. Kwa-mune areb kuu Mosesbed kurikuri kom-bon yenbande kamoon kuu ye yaa ongkaneyedmoon, “Kaadkere, aangko arimbed ko-marewa korokbebdoon ye kumkam ko-rem kuu kwane arebmo ongme.” andoon.6 Kumban Godbed ye weng kunduk Yesuye dowad ongmenaboon kuu arimbed, Yu-udan yi dowad weng kunduk ongmena-boon arebban. Kwane, kuye weng kun-duk Yesu ye dowad ongmenaboon kumbedYesumbed God dore nub dore amob wengongmoon kuu arimbed, kurin God dore Yu-udan dore amob weng ongmoon arebban.Kwamune areb, Yesumbed God ye demekandoon kuu arimbed, God dore Yuudandore wedyiri dobiridan yi deme arebban.

7Kedi, God dore Yuudan dore amobwengongmiwen kuu yiminmokeroon karen kuu,amob weng yeeb ongmi dowad kereknindokaren. 8Kumban God kuu Yuudan yi am-barakmi wedmekore yedmoon,“Yarimanbed yedmoon,

‘Kedi, aron kuu menuun kii,Israeldaniib Yudadaniib yaa amob weng

yeeb ongmaniin.9Nembed yi awoya anuk yiri Idyip aombed

dingki yaambed awinde ben kin-banmo angkanaan yaron kuu,

yi yaa amob weng ongmaan kwane arebkeraanban,

amborom kuu yi kuu ne amob wengongmaan kuyaom kuu ongme aw-inindo, korondiwen kowe,

ne kuu yi yaa angkurom korokben-daan.’ ” andoon.

10 “Yarimanbed yedmoon, ‘Kuyaron dowankeranuun arimbed

nembed Israeldan yaa ongmaniinkeye amob weng kei.

Nembed yi inamen aom kuu neamowamowiib nongkobeni,

yi niindem aom wongkaniin.Ne kuu yi God keraniine,

yi kuu ne karuwa nimaya keraniib.11Kuyaron kuu karub kuu ye dia doreenman

yaa okarub maa kuu ye aarok yaa kuu

“Yariman yaa kunum kere kaadkerime.”ande kedmengkanaanban,

amborom kuu yi aningkoyiibbandanbedkwane wene aningkoyiibdan,

yi korem kuu ne kuu yikaadkeraniibkowe.

12 Nembed yi miin arewa ambangkembirikuu areni,

yi ambarakmi kuu ikamameenainbankowe ne kuu yikaadkeraniib kii.’ ”andoon.

13Amob weng kee “amob yeeb” andoonkuu yembed ibduruk ye amob weng kuuongme ambangkindeban yeman keroon,kwane ambangkindeban kere korobnoonyeman kee aron doboobban ari kuu dowankeraneen.

9Amob Weng Kurin Ongmoon Ye Kurikuri

Kerekmen1 Amob weng ibduruk ongmoon kuu

kurikuri ye amowamowiib okad arimbedkurikuri ambiwiib. 2 Kuye dowad kuukombon yenbiwen. Wadnari ibduruk aomkuu nambiri ye dobirimboniib arakiib Godye kerebiri arimbed kowi ye omiib kui.Kuyaom kuu Yumbon Karadmo andimaib.3 Ambongkodem yaa kebeniwen ye dabuamamaa burudande anuk wadnari mamaaaom kuu Yumbon Miin Karadmo Anamandimaib. 4Kuyaom kuu baeb amun koniyeman goldbed ongmiwen ye arakiib Godye amob weng ongmoon ye boks karadmogoldbed yone kebeniweniib kuu dangoon.Boks kuyaom dangoon kuu om mena kam-bungkoon ye kontenaa goldbed ongmi-weniib Eeron ye yonamad mim bire atbiid kerooniib bot yaambed amob wengwongkoon ye bot dabkonombonmoyiibkuu dangoon. 5Boks ari kwari kuu God yenambiri korokbi ye engyu areb buraawiibkuruwak ayoob ongmiwen kuu yi kubun-bon aombed angkeen kuu ambarakmi yaamimyob keende kakman are nonondandiye yumbon. Kumban kibikee yiribmankeye dowad kee andangkenabe ye id kuukwane kii andaubban, kuye dowad wongkiye yumboniibban kowe.

6Kwane, kumkam korem kee kekamunenekdanabe ongmekorib, God dore Yuudandore wedyiri dobiridan kuu wadnaribunangka kuyaombed aron korem awuneyeedere kamemberenib yi demekuukwaneambangkembirimaib. 7 Kumban wadnari


niindem aom kuu God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok darewoobarimbed yembedmo awunimaan, kwaneweeb mimoyaom kuu mimo kerimaan.Kwane umkaniibbed awunimaan, yekaye ambarakmi dowadiib nimakarub amobyaa yi nonoon kumbed ambarakmiwen yedowadiib kakman arok ande umkan engk-eremabmo kiradme bunabimaan. 8Kwane,Kingkin Karadmombed keyaambed kwanekorokbendoon kuu, anukbed YumbonMiin Karadmo Anam aom nimakarub yiawuni ye kiwaan kuu nandindo, ibdurukari ye kurikuri kombon kuu kwanedoruunmo, kumban kibikee nandoon.9 Kekee kibik aron yaa ye kuruwengkumbed korokboon kuu munob bangkaniyemaniib dingkan aye nengke agedmokere baeb koni yemaniib kuu kurikurikamiibdan yi meeni dobiri inamen kiwaanare yorokmo ongmindeban. 10Amowamobkee animan ani yemaniib ok ani yemaniibkurikuri dowad dingki ogenabi yemaniibkumbedmo. Kukuu kad angka yemanmo,kuu awinime andoon kwane wene yeebongmi yaron keranuun.

Yesu Ye Umkanbed Amob Yeeb OngmoonYe Aromkono

11 Kwane, Keresu kuu amun kerundiyeman kee dangoon kuye God dorenimakarub dore wedyiri dobiri ye karubdarewoob arimbed kumbed monoon kuu,okad kirimbed ongmiwen ye kurikuriboyambib darewoob arebban, aningkodarewoob arimbediib demkoronmoyiibye kurikuri ambiwoom awunoon. Kukuukarubbed ongmiwen yemanban, kukuukumkam ongmenaboon yaambedbankui. 12 Ye kuu naningkodiib buromakaumanayiib yi umkan yaambed awunindo,yeka ye umkan yaambed nub biddearon korem yiminmo keri ye kiwaanongmekore Yumbon Miin KaradmoAnam aom aron korem yeman mimoawunoon. 13 Naningkodiib buromakauambiyiib yi umkaniib buromakau yingkiingkod ye agediib kuu kongamki yamobdomabangkiwendan yaa engkeremabmokiradme bunabimaib, karadmo kere God yedeme awini dowad. Kumban kwanimaibkuu ambarakmi are yimin keri kuu kadangka yemanmo. 14 Kumban aromkono

amaan arimbed yeman kuu Keresu yeumkan, ye kuu aron korem ye KingkinKaradmo yaambed ambarakmoon kii andekadwonimokban kere, yembed yekarebGod yaa munob koni yeman areb konoonkumbed, bobni ye kiwaan ye ambangkiarewa nubbed ambangkuwen kuu, yeumkanbed araneen, nub meeni dobiriinamen kiwaan yaa. Kowe, nub kuu waddoreen ye God ye deme awini ye kiwaan ariben nongkobaneen.

15 Keresu bobnoon kuu ibduruk yeamob weng yaambed ambarakmiwendankuu ambarakmi ye wii aom doriib kuuben angkani dowad biddoon. Kwanekuyaambed kane kane baandoondankuu weng kunduk yedme kowoon yeyumbon aron korem angkimbaraneen kuukandaniib kii. Keye dowad kembed Keresukuu amob weng yeeb yaa wedyiri dobiri yekarub keroon.

16 Kwane, karub kane kuu bobnaniinye yoman kwanime andi ye amob wengongmaneen kuu amaan bobnaneen kuu,korok korokbed wedmenekorib ee anambobnoon kii andaniib kumbed bobnoonye karub ye amob weng ongmoon kuukwananiib kuu yimin. 17 Amborom kuukwamune ye amob weng kuu ongmoonye karub bobnaneen kumbed amobweng awinaniib, wad doreen kuu yi kuuawinimokban kowe. 18 Kekee kwanekob,ibduruk ye amob weng Yuudan kandiwenkuu dingkan yaniiwe duknaniiwe dingkanyi umkaniibbed engkerekmakmo kiradmebunabe amob weng andowe awiniwen.19 Kedi, Mosesbed amob weng koremnimakarub korem yaa daandekore,buromakau mana yi umkaniib naningkodambi yi umkaniib okiib daboknene sibi kimidodmo ongmiwen kuyiib at isop nondongi-ibbed buk bedmiweniib nimakaruwiibyaa engkeremabmo kiradme bunabende20 yedmoon, “Umkan kekee Godbed amobweng ongmoon yeman. Amob weng keeyembed awinime.” andoon. 21 Kwanoonareb kwane, umkanbed kurikuri kom-boniib kurikuri kerimaib ye yiribmankoremiib yaa engkeremabmo kiradmebunaboon. 22Anam kuu Moses ye amobbedyedmoon kuu kumkam korem arebkuu umkanbed aari yeman, God yindobarimbed. Kwane, umkan kubuderebokban


keraneen kuu ambarakmi kuyaa kuu arenonondandiyiibban keraneen kii.

23Kwane, Ewen aomdangoon ye kumkamkwamune areb okad kirimbed ongmiwenkuu keye dingkan yi umkanbed ariwenkumbedmo yimin. Kumban, Ewenaom dangoon ye kumkam kuu keyedingkan yi umkanbed aari yemanban,keye dingkan burudande arimbed keroonyeman kumbed yimin. 24Kedi, Keresu kuuEwen aom kurikuri ambib anam ye kurukarubbed ongmiwen ye kombon niindemaombed aomnindo, anam kuu ye kuu Ewenaom aomnoon, nub awandi yeman Godye kerebiri ari dobiri dowad. 25Kwane, yekuu yekareb angkon ika ika ye umkanbedkonimo kami dowad Ewen aom aomnindo.Okad kirimbed God dore Yuudan dorewedyiri dobiridan yi korok darewoobarimbed kuu weeb mimim kurikurikombon aom Yumbon Miin KaradmoAnam aom aomnene yekareb ye umkanbandingkan yi umkanmo kan konimaib yekerekmen yaambed kuu Keresu kuukwamune areb kerindo. 26 Kwamunekeroon karen kuu, kumkam ongmenaboonyaron yirimbed mene kibikee Keresukuu kwane durud yewed yemoon ikaika kandoon karen. Kumban kibikeearon yeenbon kerandamuun yaambedaron korem dowad mimo angkaderemonoon kumbed ambarakmi ben kiradmidowad yekareb ye umkanbed onduknoon.27 Kwane, karubbed mimo bobnekorewengyundi aari dobirimaan kwane areb,28 Keresu kuu nimakarub yemoon yiambarakmi aari dowad ye umkan mimoonduknoon. Kwane, ye kuu angkon ikamananeen, ambarakmi aari dowadban,kane kane ye andemeedmiibdan kuu bobniyaa burudande bindi dowad.

10Yesu Ye Umkan Mimo Onduknoon

Kumbedmo Yimin1 Moses ye amob kuu kurumo, amun

kerundi menebandameen kuyarebban.Kowe yi kuu amun kerundi anamyemanban. Keye dowad dingkan ayenengke agedmo kere baeb koni yemanweeb mimim ika ika konimaib kuu, Godye dia kerem ande konimaibdan yaademkoronmo ongmi yemanban. 2 Kukuu

demkoronmo ongmi yeman keraneenkuu, yimbed God yaa koni kerekmen kuukorondaniib kii, amboromkuuyi kuumimokeroon kumbed ambarakmi korem aroonkaren kuu, yi ambarakmi dowad yaa ikakarak ma bobnindo karen. 3Kumban weebmimim kuu dingkan aye nengke agedmokere baeb konimaib kuu yi ambarakmi yaaika meenimami yeman, 4 amborom kuuburomakau ambiyiib naningkod ambiyiibyi umkanbed ambarakmi aari kuu koremyiminban kowe.

5 Kwanikob, Keresu okad yiri monoonkuu yembed God yaa yedmoon,“Dingkan aye nengke agedmo kere baeb

koni yemaniibmunob koni yemaniib kuu eb kuu ma

dowaken kere meenindo,kumban ebbed ne id nekwe ongmewen.6 Dingkan aye kumundin nengke agedmo

kere baeb koni yemaniibambarakmi arok ande koni yemaniib

kuu eb kuu kubindo.7Kwane, nembed yedmaan, ‘O God, ne kuu

kei,ne dowad buk bedmiwen aom

wongkoon kii,ne manaan kuu eb dowaken yaambed am-

bangki yeman.’ andaan.” andoon.8 Yembed ibduruk yedmoon kuu,

“dingkan aye nengke agedmo kere baebkoni yemaniib munob koni yemaniibdingkan aye kumundin nengke agedmokere baeb koni yemaniib ambarakmiarok ande koni yemaniib kuu eb kuu madowaken kere meenindo, kwane kuyaakuu eb kuu ma kubindo.” andoon. Mosesye amobbed ongmendime ande yedmoonkuned. 9Kwane yembed yoman yedmoonkuu, “Ne kuu kei, ne manaan kuu ebdowaken yaambed ambangki yeman.”andoon. Yembed amob weng ayoob andiongmi dowad ibduruk ye amob wengkuu kan angka kowoon. 10Kuye dowakenongmoon kumbed, dingkan aye nengkeagedmo kere baeb konemoon areb, YesuKeresu ye id kuu at ming arimbed aronkorem yeman mimo ayiiwe bobnoonyaambed nub kuu ongmoone karadmokeruwen.

11Kwane, God dore Yuudan dore wedyiridobiridan korem kuu angke ware kurikurideme ambangkembirimaib, angkon ika ika


kwane dingkan aye nengke agedmo kerebaeb konimo kamembirimaib, kumbankuyaa kumbed ambarakmi kuu maarimokban, yiminban kowe. 12 KumbanYesumbed God dore nimakarub dorewedyiri dobiri ye karub kerekore munobkoni yeman God yaa koni dowad ye umkanaron korem yeman mimo onduknekoreye kuu God ye dingki wiwi angkambeddiboroon. 13 Kwane, kuyaronbed ari kuuye bondan kuu ben nongkoboka ye yondodki yeman yiri keriwed andemeedmoon,14 amborom kuu mimo umkan onduknoonkumbed kane kane ongmoona karadmokere weniibdan kuu yembed ongmoonearon korem yeman demkoronmo keriwenkowe.

15 Kwane, Kingkin Karadmo kangkonkeye dowad nub yaa daande korokboon.Ibduruk yedmoon kuu,16 “Yarimanbed yedmoon, ‘Kuyaronbed

wene ari kuuyi yoom amob weng ongmaniin kuu

kei.Nembed yi niindem aom ne amob

nongkobeniyi inamen aom wongkaniin.’ ” an-

doon.17Kwane ariyiib yedmoon kuu,

“Yi ambarakmiyiib amowiibban ande am-bangkembiriyiib yaa kuu

angkon ika meenainban.” andoon.18Kwane, keye ambangki arewa kee are

nonondandoon kowe, kuyaa kuu angkonika ambarakmi dowad dingkan aye nengkeagedmo kere baeb koni kuu korem dowan.

Kangdommo Doberembirime19 Angkodmia, kwani kowe, nub kuu

Yesu ye umkan yaambed Yumbon MiinKaradmo Anam aom kerebkarawiibbanarudkonomo awuni kuu 20 kiwaan yeebwadkeriyiib yaambed ambongkodem yaakebeniwen ye dabua kuu nandoon. Kiwaankee ye id kii. 21 Kwane, nub kuu Goddore nimakarub dore wedyiri dobiri yekarub darewoob arimbediib God ye karuwanimaya yaa oone doreen. 22 Id ayoob keyedowad kumbed nub kuu aadidmiyiibban yeinamenbed anam ande kerebkarawiibbanarudkonomo kerenub God ye dia menem,nub niindem aom kuu ye umkanbedengkeremab kiradme bunaboon kumbed,

ambarakme karak kanduwen kuu nubmeeni dobiri inamen kiwaan yaa arekore,nub id kuu ok karadmombed ogendoonkowe. 23 Nub kuu amaan ari kwananeenandi yaa dakmuwen kuu yobdoodmoawinem, amborom kuu weng kundukyedme kowoonman kuu ma korondaanbanawinembaraneen kowe. 24Kwane, nub kuukomarewa kere neman daanoon daanoonkamenub wene mimyob dowakeniib amunamun kamenabiyiib yaa nandanuub kuyaameenem. 25 Nub kuu mimyamo keredaboknenwi kerekmen kuu korondaub,nimakarub yenambed korondiwen yikerekmen kwane kandimban, kumbankwane neman kube ongkanoon kubeongkanoon kamem. Yesu yaron dia kerukowedmibka inamen kee darewoob kerime.

Kaadkerime, Ambarakmembaraib26 Kedi, nub kuu anam anam yaa

nubkaadkeruwen kumbed ambarakmaande ambarakmi yaa kwane kamem-baranuub kuu, God yaa kone ambarakmi yekakman aari yeman mamaa wedmaubban,dowan, 27 kumban wengyundiyiib God yebondan kuu amot miin darewoobbed denedowan keriyiib kuu nub yaa menebaneenande une meedmanuub kii. 28 KanembedMoses ye amob yaa wunekaraane karubayoob o ayoobmimbed anam kwanoon kiiandimaib kuu, mimyob keendiyiibbanbedayaiwe bobnimaan. 29 Kumban, kibikeekarub maa anam andoon kuned ambarak-membaraneen kuu God ye Mingki yaakande ye yon dowood yeman kerunene,amob weng ongmoon ye umkanbedkaradmo kerunoon kuyaa kuu karadmoye barangban ande wunekarene, mimyobdowaken kabamoon keenoon ye Kingkinyaa damangkananeen. Kowe, yiibbedmeeniib kuu ye dabab kuu Moses ye amobwunekariwendan yi dabab burudandearimbed dabab komoyiib daboknaneen?30“Ambarakmi ye kakman koni kuu neman,nembed kuye dabab konaniin.” andeyedmoonman kuu nubkaad kuda. Kwaneangkon yedmoon, “Yarimanbed ye karuwanimaya yaa wengyundandaneen.” andoonkii. 31 Wad doreen ye God ye dingki arikombiri kuu uniwon karakwon.

32Yiib kuu anuk God ye weng monoonenambiri kandekorib dobiriwen yaronkuu ika meenime. Kuyaron kuu nangmi


darewoob yiib yaa meneboon kuu yiibkuu kirokmonindo, durud yewed yearinambo arimbed koromone dobiriwen.33Aron yena kuu yiib kuu dian angkambeddamangkandenib yenbandimaib, aronyena kuu yiib kuu nimakarub yenayiiwareb damangkande yenbandiwendanyaa koromoni dowad angkara dore angkaradore kamimaib. 34Yiib kuuwii aomnongko-biwendan kuyaa mimyob keendekorib,karub yenambed yiib yiribman ogoodmokenambun biwen kuye dowad nangmindokubimo dobiriwen, amboromkuu yiibkaad,yiib kuu aron korem ye amun kerundimiin amuniib, ogoodmo biwen ye yiribmanarebban, yiib dowad Ewen aom dangoonkowe.

35 Kwani kowe, yiib kerebkarawiibbanarudkonomo dobiri kerekmen kuukankaaraib kumbed kakman darewoobyiib yaa kondaneen kii. 36 Yiib kuukangdommo doberembirime. Kwananiibkumbed yiib kuu God ye dowaken yaambedambangkekoriwed yembed yedme kowoonyeman kuu kandaniib. 37Kedi, God YeWengaombed yedmoon kuu,“Aron doboobban ari kuu,

mananeenman kuu monokban ker-aanban, erebnarimban mananeen.

38Kumban ne yorokmodan kuu anam andiyaambed dobaraniib.

Kwane, yi kuu ne yaa koronde ika anukwananiib kuu

ne kuu yi yaa kubendainban.” andoon.39Kumban yiiwa nuwa kuu koronde ika

winiiwe monmariwendan kwamune areb-ban, yiiwa nuwa kuu anam anduuwe bobniyaa burudande bindoondan kwamune kii.

11Kurin Anuk Anam Andiwendan Yi Kerek-

men Yaambed Dobirime1Kedi, anam andi kuu amaan ari kwana-

neen ande meedmuub yaa kerebkarawiib-ban kangdommo meeni yeman, anam andikuu nub ma wedmindo yeman yaa anamdangoon andi yeman. 2Keye anam andi keekurin kurin yiri dobiriwendan awiniwenkumbed Godbed nimakarub amun andedaandoon.

3Anam andi yaambed nubkaadkeruwenkuu, kumkam korem kuu God ye wengbedkwanok andoonkob kwane dembewonoon.

Kwani kowe, wedmuub yeman kuu wed-mindeban yeman kumbed ongmenaboon.4 Anam andi yaambed, Abel kuu dingkanaye nengke agedmo kere baeb koni yemanamun kuu God yaa konoon, Kein yemankonoon arebban. Kwane, Abel ye anamandi yaambed, Godbed Abel ye koni yemankuu amun andoon kowe, ye kuu Godbedyorokmo ye karub andunoon. Ye kuu bob-noon kuned, ye anam andimbed nub yaakwane dakmeen.

5 Anam andi yaambed Inok kuu okadkiri doboroon kumbed nen daanoon kowe,ye kuu bobni yaa kuu ma kaadkerindo.Kwane, ye kuu okad kiridan kee ma wed-menokban, amborom kuu ye kuu Godbednenwonoon kowe. Kedi, nenwinindo yaronkuu, yembed komo kamoon kuu Godbedye yaa kuboon. 6Kwane, karub kane anamandiyiibban kumbed komo kamaneen kuuGodbed ye yaa kubaanban, korem yimin-ban, amborom kuu karub kane Godiib yaamanandameenkuuGodkuudoreen andenekane kane God yaa nindorokiibbed onmi-dan kuu Godbed kakman amun kondaneenandodned yimin.

7 Noa yaron kuu dabab menebaneen yeweng okad kiridan korem yi koron kuuNoa yaa ongkane daanoone, anam andiyaambed God yaningko kankoone ye wengawine kandene ye nimadana yoom bobniyaa burudande bindi dowad motod yen-boon. Ye anam andi yaambed okad kiridankorem yaa wengyunde arewadan andeneanam andi yaambed yumbon yorokmokeruni yeman kuu kandoon.

8 Abraham yaa kuu amaan ari dobiriyeman ye yumbon okad kuyaa weneande baandoon kuu, anam andi yaambedwengamberekore wonoon. Kwane kunayaweneen kuu yekaadban kuned kwanewonoon. 9 Anam andi yaambed yedmekowoon ye okad yaa kuu ye ambibkinbannorodman areb kerene kombon aombeddoboroon. Aisek yoom Yekob yoomkuu weng kunduk Abraham yaa yedmekowoon kuye kandidan kuned, yi kangkonkombon aombed dobiriwen. 10 Abrahamkuu kwamune doboroon, amborom kuuye kuu amaan ari ye siti aromkonoyiibGodbed nekwane ongmaneen kuyaa andemeenmemboroon kowe.

Hibrudan 11:11 552 Hibrudan 11:3111 Abraham kuu kiomnoone Sera yu

kangkon kurong kereen kumban, anamandi yaambed Abraham kuu weng kundukyedme kowoonman yaa kuu anam kwana-neen ande meenoonkob ongmenooneawodki keroon. 12 Kwanikob, karubmimo keyaambed, ye kuu bobnemoonareb keroon kumban, awoya ari kuuambid ari mindong yemoon kwane arebkere karamok kebed yaa kubuk yemoonkimingkindeban kwane areb keriwen.

13 Nimakarub korem kee kwane anamandi yaambed doriib kumbed dukniwen. Yikuu weng kunduk yedme kowoon yemankuu kandindo, yi kuu amaan angkambedno wedmende wengmo wengambiriwenkumbed kubiwen. Kwane, yika nub kuuokad yirimbed kuu noroddan kere oworankeruwen ande dakmiwen. 14 Weng kwa-mune dakmimaibdan kuu yi wengbed ko-rokbimaan kuu yi ambibkin anam andekereknaib. 15 Kwane, yi kuu yi am-bibkin domondeminiwen kuyaameeniwenkaren kuu, ika wini kuu yimin keriwenkaren. 16 Kumban yi kuu koronde okadkiri ye ambibkin arebban amunmo ye am-bibkin, Ewen kui, kuyaameenmembiriwen.Kwanikob, God yaa yimbed yi God andi kuuye kuu karakiibban, amborom kuu yembedyi dowad siti nekwe ongmoon kowe.

17-18 Kwane, Godbed Abraham ye kom-boon daroboon kuu, anam andi yaambedAbraham kuu Aisek nende dingkan ayenengke agedmo kere baeb konemoon arebkerande kamoon. Anuk yiri kuu GodbedAbraham yaa weng kunduk yedme kowoonkuu “Eb dana mingki Aisekmo, ye yaambedeb awoya ari ande kimingkaniib.” andoonkumban, ye dana mingki mim yembedmokuu dingkan aye nengke agedmo kerebaeb konimaib kwane areb kerok andoon.19 Abraham kuu bobni yaa kuu Godbednenkooni kuu yimin andemeenoon, kwaneAisek kuu bobni yaa nenkoonemoon arebika demboone nendoon.

20Anam andi yaambed Aisek kuu Yekobyoom Isau yoom amaan ari awine kandedobaraniib ye dowad amun kerundoon.

21Anam andi yaambed Yekob kuu kwanebobnandamene Yosef ye karub dana meedayoob kuu amun kerundene, kwane ye

yonamad arimbed angkumonene God yan-ingko kankoonoon.

22Anam andi yaambed Yosef kuu kwaneye yimin wandi yaron dia keruune,Israeldan Idyip aombed yaro angkanewananiib kuye dowadiib ye bob kono bewini dowadiib kwane daandoon.

23 Anam andi yaambed Moses ye ariankuu ye wooneen kuu wood ayoobmim nenbikniwen, amborom kuu dana kuu man-imanandeb wedmenekorib, kwane yi kuuIdyipdan yi kingbed Israeldan yi karubdana kuu dukni yeman ye weng ongmoonyaa une meenindo kowe.

24 Anam andi yaambed Moses kwanekaine amnoon kuu king Fero ye mungkanyu mingki andimami kuu ye dowakenbankeroon. 25 Yeka meenoon kuu God yenimaya karuwa yoom durud yewed kandiyeman andekore, kad ye dowaken yeambarakmi yaa aron dukmenmo awinekubembiri yaa kuu korondoon. 26 Yekameenoon kuu Idyip ye od darewoob yeyiribman yaa kuu korondeni GodbedKinoone Mananeenman Keresu ye dowaddurud yewed kandaniin kuu yimin andoon,amborom kuu ye yekaad kuu ye kakmanEwen ari angkeen kuu darewoob arimbedIdyip ye yiribman arebban kowe kandaniinandoon. 27 Anam andi yaambed Idyipkuu domondoon, king ye norin arudyaa meenindo, ye kuu kangdommodoberemboroon, amborom kuu ye kuuwedmenindeban ye God wedmenoonkowe. 28Anam andi yaambed Burudandoonorokiib umkanbed engkeremab kiradmebunabiyiib kuu kwane awinoon, kwanokedwonob dana yenbandi ye engyu kuu Israel-dan yi wonob dana yaa kuu yenbandokbankeri yeman.

29 Anam andi yaambed Israeldan kuuKaramok Dodmo kuu okad kamkonom-bonmo areb dodkanmo yaniwen, kum-ban Idyipdan kuu mene kwanandamenibyimbedmo ok kubuniwen.

30Anam andi yaambed Israeldan kuu sitiYeriko ye kuuk botbed wiriniwen kuu yiangkara dewenebe aron ediib keriiwe botkorem kuu kiroboon.

31 Anam andi yaambed kiwaan ari yewonong Rehab kuu wedme darobidanangkodmendeen kowe, God yaa wabkad


keriwendan Israeldanbed yenbandiwenkuu yuyiib windo.

32Kowe, weng ariyiib kwane dakmaniindee? Ne kuu aron yiminban kowe,Gideoniib Barakiib Samsoniib YeftayiibDewidiib Samueliib profesidaniib yidowad kuu dakmainban. 33 Yi kuu anamandi yaambed yena kuu king yena yioonimbon yaa nangbe burudadmenib,yena kuu yorokmo wengyundenib,yena kuu weng kunduk yedme kowoonyeman kuu kandenib, yena kuu laiyonyi mongkodkono kebengkenib, 34 yenakuu amot yumbu arewa kameen kuukumungkenib, yena kuu kerewangbedyenbandi yaa kuu kombiri wenenib, yenakuu yi yaa aromkonoyiibban kerekmenkuu ongmoone aromkonoyiib kerenib,yena kuu nangbi dowad aromkonodankerekorib oworan yi ana nangmidanyaa yenbanden winiwen. 35 Nima kuuyi karubkim yoworiwen kuu anam andi-wendanbed ben dembiiwe ika wadkeriiwenimambed ika biwen. Anam andiwendanyena yaa kuu yenbande durud yewedkondimo kamiiwe nub anam andi yaakorondaubban andiiwe kwane awingkiwendomondindo. Kwane kumbed bobni yaaika dembi yeman arimbed kandi ye dowad.36Anam andiwendan yena kuu emengkanedamangke nong yikyikiibbed yenbandiiwe,yena kuu seinbed yerengkanabe ben wiiaom kambiriwen. 37Yena kuu botbed yiiwe,yena kuu wedyirimbed nadmaiwe ayoobkerimo kamoon. Yena kuu kerewangbedyenbandiiwe dukniwen. Yi kuu sibi kadiibnaningkod kadiib kumbed ebkad areb kereawerenmo yarenib, yiribman aweneyiib-ban keriiwe, yi kuu yenambed yenbandemonmarenib, yiminban kerundiwen.38 Anam andiwendan kuu awerenmoamboon angka kere aangko yaa kerebotdem aom kere okad yiri dem aomkere kamenmo yarebiwen. Yi kuu Godye indob ari kuu okad kiridan yaa kuuibmo kumunkingkindeban keriwen, yi kuuarimbed kowe.

39 Kekee yi kuu anam andiwen koweGodbed nimakarub amun andoon,kuned komo yedme kowoon yeman kuumaandindo, mokaid, 40 amborom kuuGodbed nub dowad inamen amun arimbedongmoon kowe, yi kuu nub kuristendan

yoom ibmo daboknaniib kumbed Godbedyiya nuwa ben demkoronmo ongmaneen.

12YesuArebKere AnamAndimoDoberembir-

ime1 Kwani kowe, nub kuu keye anam

ande dakmenabidan yemoon kai keenongwoyawod kameen kwamune arebkanawanewandiwen. Kowe, anamandi kiwaan yaa komo komombedkebengkandimaan yemaniib awine benkubunimaan ye ambarakmiyiib kuu benkiradmenub, nub dowad burudandiyeman kine kowoon yaa yinmoniyiibbankangdommo kabaanem. 2 Nub indob kuuYesu yaambed keenomberem, ye kuu nubanam andi yaa kuu andowe ongmenedemkoronmo kerundi ye karub kowe.Ye kuu kubi kandi dowad kine kowoonkowe, at ming arimbed bobni ye karakkuu ma meenindo kumbed, kwari durudyewed kuu kangdommo kandekore, God yeoone dibirimbon dingki wiwi angkambeddiboroon. 3Kedi, ambarakmidanbed kuyebon darewoob keruniiwe kangdommodoboroon ye karub keyaa meenime. Yiibkwananiib kumbed yiib anam andi kuuwuudnaibban, bon yaa nub kuu yiminbanande kubiyiibban kere korondaibban.

4Yiib kuu ambarakmi yaa bon keruneko-rib ninabiib kuu, nangbe wene ma bobneumkan kubudirindo, mokaid. 5Kwane, yiibkuu kube ongkandi weng yiib yaa ne meedande daandoon kuu nonondandiwen. Yed-moon kuu kei,“Ne dana, eb arewa kamoon yaa Yari-

manbed didangkoon kuyaa kuu ko-rondaab,

kwane, yembed dedmobde yedmeb-doka ne kuu yiminban ande kubiyi-ibban keraab.

6 Amborom kuu Yariman kuu kane kanemimyob dowaken keendoondan yiarewa kami yaa kuu didangkene,

kane kane ne dana meed ande kinekowoondan kuu yi arewa kamidowad inande dabab kondimaankowe.” andoon.

7Dabab menebi kuyaa kuu didangki ye-man andemeene kangdommodoberembir-ime, Godbed ye dana meed yaa kamemoonareb yiib yaa kwane kamimaan kowe. Kedi,


awodkia koremkuuyi danameeddidangki-maib kii. 8Nimakarub korem kuu didangkikuu wedmiwen kuned, yiib kuu didangkiwedmokban karen, yiib kuu kiwaan aridana kere God ye dana meed anambankaren. 9 Kuye weng ari kuu, nub koremkuu nub ambeyiib, yi kuu okad kiridankumbed nub arewa kami yaa didangkiwen.Kwaniwen kumbed, nub kuu ambe amunande yedmimaub. Kowe, inamen dare-woob arimbed kuu nub kingkin ye Ambeye dabderem aom doberem. Kwananuubkumbed wad dobaranuub. 10 Nub am-beya yika yimbed kiwaan kuna amun andemeenimaib kumbed aron doboobban nubyaa didangkimaib kumban, Godbed nubamun keri dowad didangkimaan. Kukuu yekaradmo kerekmen yaa ibmo keri dowadkwanimaan. 11 Didangki kandi kuu kubiyeman arebban, mimyob wandi yemanareb. Kumban kuye yoman kuu kane kanekuyaambed inamen arewa yaa koronde in-amen amunmo awine kandiwendan kuuyorokmo dobiriyiib yewenuwiib ye yobiraane wandimaib.

12Kwani kowe, yiib anam andi yaambedkabaani dowad yiib dingki wuudne yonaromkonoyiibban kere wonoon kuu arom-nenib, 13 yiib yon yeman kiwaan dabonmoongmime. Kwananiib kumbed yon aan-dem dingki aandemdan kuumiin yiminbankeraibban, koronde amun keraniib.

God Yaa Wunesadmaib14Kiwaan korem kuyaambed nimakarub

korem yoom yewenubbed doberenibkaradmo kerime, karadmo keraibban kuuYariman wedmenaibban kowe. 15 Karubmaa kuu Godbed kabamoon kondoon yemimyob dowaken yaa kuu burusaran-damoko wedmenibka, ye yaa dedmoneyedmenenib awanenime. Kwane, yiib kuuwungkanabi darewoob mung kook arebwandaib, karub maambed wungkanabidarewoob kerene dabab bangkandeneyemoon ben abdon yiri wanandamokowedmenibka, ye yaa kangkon dedmoneyedmenenib awanenime. 16 Kwane, karubmaa kuu nenem kamandameen o Isau arebGod yaa ma meenimokban kerandamokowedmenibka, ye yaa dedmone yedmenenibawanenime. Isau, ye kuu animan mimani ye dowadbed wonob dana bangkani

ye yumbon kuu ye daman yaa konoon.17Yiibkaad kui, kuye yoman kuu keye amunkerundi kee kandande kamoon kumban yekuu wunekaroon. Ye kuu amun kerundikandi dowad weng ongmaan amonombaande kamene amengiib kamoon kunedyiminban.

18Kedi, yiib kuu aangko Sainai badmendiyeman amoyiib deneen ye dia minindo,kuyaa kuu kumuniib amkudiib nuuwaamiib kui. 19 Yiib kuu kibi naawonbaandiyiib o wengambiriwendan unenibnub yaa angkon ariyiib dakmenwanaanewengambaraub ande dakmiwen yewengiibkuyaa minindo. 20 Yi kuu kwaniwenamborom kuu Godbed yedmoon, “Karubmaa o dingkan maa aangko kuyaawananeen kuu botbed ayi yeman.”andoon kowe uniyiib yiminban keriwen.21 Kwane, Mosesbed wedmoon kuu unidarewoowiib kowe yedmoon, “Ne kuuunimbed kiringmiin kii.” andoon. Yiib kuukuyaa minindo.

22Kumban yiib kuu aangko Saiyon, Ewenaom ye Yerusalem, wad doreen ye Godye siti aom miniwen. Yiib kuu engyustausen tauseniib kubenabenib mimyamonedbiwen aom miniwen. 23 Yiib kuu Godyaa anam andiwen kowe ye wonob danaareb keriwendan aomminiwen. Yiiwa yiyaaningko kuu Ewen aom wongkoon. Yiibkuu nimakarub korem wengyundi ye Godyaa miniwen. Yiib kuu yorokmodan yikingkin Godbed ongmoone demkoronmokeriwendan yaa miniwen. 24Yiib kuu amobweng yeeb ongmiwen yaa wedyiri dobiriye karub Yesu yaa miniwen. Kwane, yiibkuu Abel ye umkanbed dakmoon arebban,weng miin amun arimbed dakmoon yeumkan engkeremab bunaboon yeman yaaminiwen.

25 Kaadkerime, dakmimaan ye God yaawunekaraib. Kurin anuk kuu aangko Sainaiminiwendan kuu kaadkeri weng okadarimbed daandoonman yaawunekarekoribkirokmonindo, yembed wengyunde dababkondoon. Kowe, nub kuu kaadkeriweng Ewen aombed daandimaanman yaawunekaranuub kuu, yembed wengyundedabab kondi kuyaa ma kirokmonanuubdee? Dowan! 26 Kurin anuk kuyaronyaa kuu ye weng kuwengbed okadiibkan kiringmeen, kumban kibikee weng


kunduk yedme kowoon, “Nembed angkonika mimo keraniin kuu okadmombanEweniib ben kiringmenabaniin.” andoon.27 Weng “angkon ika mimo keraniin”ande kedmengkandoon kuu ongmena-boon yeman ben kiringmi kuu yiminkowe ben kiradmaneen. Kwanikob,ben kiringmindeban yeman kuu kwanedangembaraneen.

28Kwani kowe, nub kuu kiringmindebanye oonimbon kanduub kowe, nub kuu esoandenub, kwane kiwaanyorokmoyaambeduniyiib God yaningko kuu karadmo andeyaningko kankoonem, 29 amborom kuu“nub God kuu amot areb, arewa korem kuunengkaane dowan kerimaib kowe.”

13Yeenbon Ongkandi Weng

1 Ambanga oniya damana yaa mimyobdowaken keendimbed neman mimyobdowaken keenoon neman mimyobdowaken keenoon kame doberembirime.2Noroddan yaa angkodmenandi kerekmenkuu nonondandaib, kwamune kamiyaambed yenambed engyus yaa yi kaad-kerundindo kumban angkodmendiwen.3 Kane kane wii aomdan kuu yi kuyaayiib kangkon ibmo keriwen areb kwanemeenekorib kwane kuyaambed awandime.Kane kane yenbande durud yewedkondiwendan kuu yi kuyaa yiib kangkonibmo keriwen areb kwane meenekoribkwane kuyaambed awandime.

4Awadmi ye inamen yaa kuu ambodmoawine kankoonime, kwane awadmiwendankuu nenem kamaib, demkoronmo kerime,amborom kuu Godbed nenem kamidan ko-rem yaa kuu wengyundaneen kowe.

5 Yiib kuu od yaa meenmemberedowaken darewoob keendimami kuukorondekorib, yiib yaa komo dangoon kuuyimin ande kuyaambed awine dobirime,amborom kuu Godbed kwane yedmoon,“Ne kuu yiib yaa domondainban,

ne kuu yiib yaa koremkorondainban.”andoon kowe.

6Kwani kowe, nub kuu arudkonoyiibbedyedmuub kuu,“Yariman kuu ne awawi ye karub kowe, ne

unainban.Karub maa kuu God burudande ne yaa

ma kamaanban.” anduub.

7 Yiib korok korokbed yiib yaa God yeweng daandiwendan kuu meenime. Yidobiri kerekmen yaambed yob iroon kuuwedme meenenib yi anam andi yaa ku-munkingkime. 8Amboromkuuye yaa anamandiwenman Yesu Keresu kuu ibmo, maamaa kerimokban, kinoniib kibikiib aronkorem.

9 Korondaiwe, kedmengkandi norodmaa maa yaambed ben angkanaib.Kedi, nub niindem aom kuu Godbedkabamoon kondoon ye mimyob dowakenkumbed aromni kuu amun, amowamobyaambed animan nekwe ani kumbedban,keye yoman winiwendan kuu animankembed ma awandimokban. 10 God doreYuudan dore wedyiri dobiridan kuu botwuubimbon arimbed dingkan aye nengkebaeb kuu God yaa konimaib kuye dingkananimaib. Kumban nub kuu bot wuubimbonmaa Yesumbed kingkin ye kerekmenyaambed ongmoon kuu, nub niindem aomaromni yeman. Kuyaambed God doreYuudan dore wedyiri dobiridan kuu anearomnindeban, Yesu yaa anam andindokowe.

11 God dore Yuudan dore wedyiridobiridan yi korok darewoob arimbedkuu dingkan umkan bene Yumbon MiinKaradmo Anam aom awunimaan kuuambarakmi dowad konimaan, kumbandingkan id kuu nimakarub yi dobirimbonkuye bunangkambed nengke agedmokerimaan. 12 Kwani kowe, Yesu yekangkon siti kuuk ambongko angkanebunangkambed durud yewed kandoon, yeumkan yaambed nimakarub bene karadmokerundi dowad. 13 Kwana kowe, nubkangkon yeyiib yaa bunangka wenenub,yembed kwanoon kwane kerenub karakkandem. 14 Kirikee nub kuu aron koremkwane doberembaranuun ye sitiyiibban,kumban nub kuu siti manandamuun kuiande meedmuub.

15 Kwani kowe, Yesu yaambed nub kuumunob koni yeman konemoon areb Godyaa eso ande kubi weng konimo kamem.Kuye munob koni yeman kuu yena yaa Godyaningko dakmi ye wengbed id irimaan.16 Kwane, amun amun kamiyiib yena yaanumbiriyiib kuunonondandaib, kukuuGodyaa munob koni yeman kowe, kwananiibkuu yembed kubaneen. 17Yiib korok korok


yi wengwengamberende awinenib yi demearomkono yi dabderem aombed dobirime.Yi kuu God ye deme komarewa awinanuubkuu God yaa dianmo dakmanuub andemeeniyiib kumbed deme awine doberem-birimaibdan areb kwane yiib yaa oonekeendomberembirimaib. Yiib kuu yi wengwengamberende awinaniib kuu yi demeawini kuu kubimo keraniib, dabab keraib-ban. Kumban yiib kuu yi yaa kwanokbankeraniib kuu yiib yaa ma awandokban ker-aneen.

18 Nub dowad kurikuri kerime. Nubdowaken kuu kiwaan korem yaambed ni-makarub yena korem yi aningko kankoonedobaranduwed kowe, nubkaad nub meenidobiri inamen kiwaan kuu yorokmo. 19Nemim nembed yiib yaa nangkande yed-maan kuu, kurikuri kamibko Godbed ki-waan ongmoko aron dukmenmo angkonyiiwiib yaa mana.

20Sibi Ooni Ye Karub Darewoob Arimbed,nub Yariman Yesu, ye kuu Godbed aronkorem ye amob weng ye umkan yaambedbobnoon yirimbed nen demboon. KuyeGod, yewenub ye God, 21 ye dowakenyaambed nub ambangki dowad ye demearomkono amun korem bangkandok,kwane ye kubaneen yaambed nub aomambangkok. Yesu Keresu yaambedkwanok, ye yaa nambiri aron korem koremyeman kerok. Anam kwanok.

22 Angkodmia, nembed yiib yaanangkande yedmaan kuu, ne ongkandiweng kee awine kandime, nembed kerekwongkaan kee dukmenmo kowe.

23Nub kuristen angkodmi Timoti kuu nenwii bunangka kowiwen kuu yiibkaadker-ime andid. Kowe, yembed aron dukmenmomananeenbed kuu, ne kuu ye yoom kereyiib yaa mene wedmendok mananiin.

24Yiib korok korok korem yaayiib God yenimaya karuwa korem yaayiib kuu kubendiweng kondime. Kane kane Italidan kuuyimbed yiib yaa kubendi weng kondiwen.

25 Kabamoon kondoon ye mimyobdowakenbed yiib korem yaa kerok.

Yems 1:1 557 Yems 1:14

YemsYems Ye Kerek

Kerek Kee Komo DowadWongkoon

Wongkoonman kuu Yesu ye damanYems. Ye kuu Yuudan anam andiwenkumbed ambibkin maa maa aom doriibkuyaa wongkoon. Ye dowaken kuuanam andi aromkonoyiib kerime anded.Kwane, anam andi anam kuu amun amunkamenabiyiib ande korokboon. Kwane,anam andi anam kuu okad yiri ye meeniinameniibban ande korokboon. Wongkoonye weeb kuu AD 50 areb o AD 62 areb.Korok Weng

1. Kubendi Weng Ibduruk (1:1)2. Komboon Kaamobi Aom Kangdommo

Dobirime Andi Ye Weng (1:2-18)3. Wengambere Awine Kandiyiib Kwane

Kamenabiyiib (1:19-27)4. Yena Yaa Manmo Keraib Andi Ye

Weng (2:1-13)5. Anam Andiyiib Ambangkiyiib (2:14-26)6. Nub Ong Kuu Ongme Kangkadme

Oonem Andi Ye Weng (3:1-12)7. Meeni Kangdom Kiwaan Ayoob (3:13-

18)8. Okad Yiri Ye Meeni Inamen Awinaib

Andi Ye Weng (sapta 4)9. Yiribman Yemoondanbed Yena

Benkubunaib Andi Ye Weng (5:1-6)10. Ongkandi Weng Yena (5:7-20)

1Ne kuu Yems, God yoom Yariman YesuKeresu yoom yi deme karub.

Amyenimbon wad ayoobdan boke-sawarewenebe ambibkinmaamaa kuyaomdoriib, yiib yaa kubendi weng wongkanekeendaan.

Yobdoodiib Birandiyiib Ye Dabab2 Nangkodmia, dabab maa maa yiib

yaa meneboka, kubimombed dobirime,3amborom kuu yiibkaad kuu dababmenebeyiib anam andi yaa komboon kaamondikuu kangdommo doberembirime andiye inamen darewoob keri yeman kowe.4 Kangdommo doberembirime andi yeinamen kuu yiminmo keraneen kuu,yiib inamen kuu Yesu arebmo yiminmo

keraniib, yiib inamen aom kuu ma dowankeraanban.

5 Yiib kuyaom kuu kanembed meenikangdom embengmo keroka, God yaa kaa-monok. God kuu ambarakmoon dee andeonmiyiibban kumbed yiminmo bangkandiye God kowe, kaamonaneen kuu Godbedinande konaneen. 6 Kumban ye kaamoniGod yaa kuu anam andene karekmiyiib-ban keraneen kumbed yimin, amboromkuu kanembed karekmoon kuu oknondokkaramok ari nuubbed kanbarande kawenekamene kamenmo wenemoon areb kowe.7 Korondaiwa kwamune ye karub kuu Ya-rimanbed maawaneena maandaniin andemeenaan. 8 Ye inamen kuu ayoob ay-oob karub keroon. Ye inamen koremkuu konoo embeng barakbarak kamenuamonombemoon areb.

9 Kuristen angkodmi ambokda keroonkuu Godbed kankoone yumbon ari konoonkowe kerengkanok. 10 Kuristen angkodmiyiribman yemooniib keroon kuu Godbedkankubune yumbon yiri konoon kowekwangkon kerengkanok, amborom kuuye kuu nong wuung yeere bobnemoonareb keraneen kowe. 11 Kedi, aronyure yaro mananuuna nimin daananuunkumbed nong koknanuune wuung nuubnewomberekore wuung ye manimanandebkuu monmaraneen. Kwamune areb kii,yiribman yemoon ye karub kuu wanambokibine ye deme awinoon aomkumbedkwane bobnaneena dowan keraneen.

12Karub kanembed komboon kaamoni yedabab meneboon yaa kangdommo dobara-neen kuu Godbed amun kerundoon, am-borom kuu yiminmo dobaraneen kuu wad-keri ye kakman king ye korok ari dereniyeman areb kandaneen. Kakman keyaaGodbed weng kunduk yedme kowoon, yeyaa mimyob dowaken keenimaibdan yidowad.

13 Kwane, ambarakmok andi ye birandieb yaa monoka, kekane yedmaab, “KediGodbed ne yaa ambarakmok andi ye birawikamoon.” andaab. God kuu arewambedye yaa ambarakmok ande bironindeban, yekangkon karub kane yaa ma ambarakmokande biranaanban. 14 Kumban nimakarubkorem kuu yi inamen arewa yaambeddedmone dedmone kamoon kumbed am-barakmi yaa meeni dowakeniib keraiwe

Yems 1:15 558 Yems 2:8

birondimaan. 15 Kwane, meeni dowakenkee wanabemoon areb keranuun kuu yudana kuu ambarakmi. Ambarakmi kaineamnaneen kuu bobni keraneen.

16Nangkodmia, birondi yaa anam andaib.17Komo komo kuu demkoronmo munobmobangkandi yeman amuniib kuu, Ewenari doreen ye Ambembed bangkandaanekaminimaan. Ye kuu arona woodamindonga ongmenaboon ye God, ye kuukuruwak kan kwangka kowe kan kangkakowe kaimaib arebban, maa kere maakere kaimokban. 18Ye kuu ye dowakeniibkeroonkob anam anam ye weng yaambednub anamanduuwe, ongmendooneye danameed keruwen kumbed kumkam koremongmenaboon kuu burudande yumbon arikanduwen.

Yesu Ye Weng AmunWengamberedandaib19 Nangkodmia, meenime. Yiib korem

kuu wengambiri yaambed kuu kirod-mombed kii, weng dakmi yaambed kuuemambed, norin wandi yaambed kuuemambed kii, 20 amborom kuu karub yenorin kuu Godbed dowaken keroon yeyorokmo dobiri kanminimokban kowe.21 Kwana kowe, nenem inamen koremiibinamen arewa mimim koremiib kuukwane kirarundenib, yiibka kankubuniyiibkerenib God ye weng yiib niindem aomarumenaboon yaa awinime. God ye wengkee bobni yaa burudande bindi yeman.

22 God ye weng kee kwane wengam-berekoriwa kuyaa awinokban keraniibkuu, yiibka yiibmeren bironaniib. Kowe,weng keyaambed wengambere awinime.23 Kwane, karub kanembed God ye wengwengamberekore kuyaa awinokbankerimaan kuu, ok kuruwak yaa ye murubiawedmekore 24 koronde wene ari ye mu-rubia komarewa wedmoon kuu kirodmononondandemoon areb. 25Kumban, karubkanembed demkoron anammo ye amob,ambarakmi ye wii kanangka kowimaanye amob kui, kuyaom kimingke korobewedmemberene nonondandiyiibbanbedkwamunemo kamimaan kuu, komo komokamaneen kuu Godbed amun kerunaneen.

26Kwane, karub kanembed yeka yedma-neen, “Ne kuu anam ande amob awinaan.”andaneen kuned kangkadme meenmiyiibdakmokban keraneen kuu, yeka yemerenbirananeene ye anam ande amob awini

ye kerekmen kuu anam idiibban. 27Anamande amob awini ye kerekmen nub AmbeGodbed dowakeniib kerundene kukuukaradmo yorokmo yeman ande yedmoonkukei, dana anenab yoom nima iribyoom dabab komarewa kandiwen kuuwedme awandenib, yiibka okad yiri yeinamen arewa kumaom kombaraub andekangkadmime.

2Yena Yaa Manmo Keri Ye Inamen Am-

bangkaib1Nangkodmia, yiib kwane nub Yariman

Yesu Keresu nambiriyiib doreen yaa anamandiwen kowe, yena yaa manmo keri yeinamen ambangkaib. 2 Kwamune, karubmaa gold ye dingki kandingiib deebe ebkadamunmombed inwaraneen kumbed yiibkurikuri wengbon aom meneena, kambo-knon ye karub ebkad korobmo deeboonkangkon mananeen kuu, 3 ebkad amun in-waroon ye karub kuyaamo kubenenib yed-menaniib, “Eb mene dibiri yeman amunkarimbed dibere.” andaniib kumban, kam-boknon karub yaa no yedmaniib, “Yakuyaadobere.” o “Ne yon dad yirimbed dibere.”andaniib kuu, 4 yiib kuu inamen arewayaambed andokbe karub yena ben ari keri-iwa karub yena ben yiri kiribe keriib kii!Kukuu amunoo? Dowan!

5 Mimyob dowaken keendimain yeangkodmia, wengambirime. Okadyiridanbed kane kane yaa kamboknonandimaib ye karuwa nimaya kuu, Godbedkinoona yi anam andi yaa yiminmokerekoriwa, oonimbon aom mimyobdowaken keendoondan yi yumbon yekaye weng kunduk kowoon kuu kandaniib.Eeyoo? 6Kumban yiib kuu kamboknondanyaa weng arewambed damangkandiwen.Ma, yiribman yemoondanbed yiib yaademe darewoob bangkandimaib kumbanod embeng kondimaib dee? Yimbedyiib awingke wengyundi dowad kangdodkorok yaa be winimaib dee? 7 YiibYariman yaningko amun kuu yimbedwengamborokbanabimaib dee? Korem keekwamunemo kamimaib kuda.

8Kuned, God Ye Weng Karadmo aombednub King ye amob ye wengbed yedmoonkuu “Ebka ebmeren yaa mimyob dowaken

Yems 2:9 559 Yems 3:2

kowimaab areb kuu, eb dia doriibdan yaakwangkon kwane mimyob dowakenbedkeende.” andoon. Kuye weng kuu yi-ibbed anammo awinaniib kuu, yiib kuuyiminmokamaniib. 9Kumban yiib kuu yenayaa manmo keri ye inamen kwane am-bangkaniib kuu ambarakmaniiwe amobbedyiib kuu amob domangkidan ande ko-rokbendaneen. 10 Kwane, karub kanem-bed God ye amob korem kuu oonoonkumban mimo domokbaneen kuu, am-barakme amob korem domangkoon yekarub keroon. 11 Kedi, Godbed yedmoon,“Nenem kamaab.” andoon. Kumban yekangkon yedmoon kuu, “Kumka o kumanayaab.” andoon. Kowe, yiib kuu nenemkamimokban kumban kumka kuman ayi-wen kuu yiib kuu God ye amob domangki-dan keriwen.

12 Yiib kuu ambarakmi ye wii kanangkakowimaan ye amobbed wengyunda-neen kuyaa meenmiib kumbed, kwa-munemo dakmenib kwamunemo kamime.13 Amborom kuu kane kanembed am-barakmidan yaa mimyob keende kakmanare nonondandaanban kuu, Godbedyi yaa mimyob keende kakman arenonondandiyiibbanbed wengyundaneen.Mimyob keende kakman are nonondandikuu wengyundi burudande ari keroon yeinamen kii.

Anam Andiyiib Amun Amun Kamiyiib14 Nangkodmia, karub kanembed Yesu

yaa anam andaan ande yedmimaankumban amun amun kamimokban kuuidiib dee? Anam andi keyaambed Godbedbindaneen dee? Dowan! 15 Kwamune,kuristen angkodmi maa wonong o karubkuu ebkadiibban animaniibban keraneenkuu 16 yiib kuyaombed karub maambedye yaa yedmaneen, “Wene, amunmodoborok, ebkadiib animaniib kerok.”andaneen kumban, komo dowan keroonyaa ma awanenaanban kuu idiib dee?Dowan! 17Kwamune areb kuu amun amunkamiyiibban ye anam andi kuu anamban,bobnemoon areb.

18Kumban karub maambed yedmaneen,“Karub maa ye no wengbed anam andikumbed yimin, maa ye amun amunkamiyiib ye anam andi kangkon yimin.”andaneen kuu amunban. Ye amunamun kamiyiibban ye anam andi kuu

korokbewok, yiminbanaa! Ne kuu nekamiyiib kumbed ne anam andi korokbena.19 No wengbed ye kuu anam andoonkuu God mimo, maayiibban. Kuu amunkumban, awad arewa kwamune yikaadkumbed kiringmenabiyiib unimaib.

20 Inameniibbanman, eb dowaken kuuamun amun kamiyiibban ye anam andi kuuidiibban kuu korokbewok andewed dee?21Nub awo amaan yiri Abraham kuu nengkeGod yaa baeb koni dowad bot wenoreneye dana Aisek kande kan kwari kowoonkumbed Godbed ye yaa yorokmoman andemeenoon dee? Anamaa. 22 Kudi, wed-meewoo? Ye anam andiyiib ye amunamun kamiyiib ibmo daboknoon kumbedkwanoon. Ye komo kamoon kumbed yeanam andi kuu yiminmo keroon. 23Kwane,God Ye Weng Karadmo aombed yedmoon,“Abraham kuu Godbed komo dakmoonyaa anam andoon kowe, Godbed ye yaayorokmoman ande kowoon.” andoon kuuanam id keroone, ye kuu God ye angkodmiandimaib. 24 Nimakarub kuu yi anamandimo kumbed God yaa yimin keraanban,amun amun kamiyiib dabokniwed yiminkeraniib kedi.

25Kwamune areb kuu kiwaan ari wonongRehab kwangkon, yu kuu Yuudan yi daro-bidan angkodmendenu kiwaan kimyenari nongkobeen kumbed Godbed yu yaayorokmo ye wonong ande meenoon dee?Anamaa. 26 Karub id kuu kingkiniibbanangkeen kuu bobnoon kwamune areb kuu,anam andi kuu amun amun kamiyiibbankuu idiibban, bobnemoon areb.

3Kaadkerimbed Komo Weng Dakmubka

1 Nangkodmia, yiib kuyaom kuuyemoonbed kwane God ye weng ked-mengkandi ye korok korok kerem andaib,amborom kuu yiib yiibkaad nub kanekane God ye weng kedmengkanduubdankuu yobdood kamkonomo arimbedwengyundaneen kowe.

2 Nub korem kuu kiwaan yemoonyaambed ambarakmi yaa kombirimaub.Karub kanembed weng arewa ambongma yedmindo keraneen kuu, ye kuudemkoronmo ye karub, yeka yemerenkangkadme korobe oonimaan ye karub

Yems 3:3 560 Yems 4:3

kui. 3 Kedi, nub kuu hoos mongkodkonoaom angkani yeman kankereknekorubnen dewenebanuub kuu, hoos kumundinkuu nubbed komo kamanuub kuu nubwengmowengambaraneen. 4Ma, kwamunemotod yaa meenime. Yi kuu kedbonkedbon kwangkon nuubbed benwinimaankumban, kamundi ye ud embeng yibianuk angkeen kumbed motod oonoon yekarubbed awinene kunaya wanandameenkuyaamo wananeen.

5Kwamune areb, nub ong kuu nub id aomkuyaa yone angkeen kuu embeng kumban,kuyaambed kerengkan weng miin darebdareb meneboon. Meenime, nemberengembeng kumbed at biid koknoon yaa aw-ine kande denaneene, kwane denenmowene dura darewoob kuu dene dookbe-moon areb. 6Kowe, ong kuu kwane amotareb. Ong kuu arewamo, indob o dingkio yon kwamune awene arebban. Kukuukarub id kumundin kan monmare arewakerene, inamen korem be kiwaan arewaari nongkobimaan. Kukuu kumbaanbanyamotbon ye inamen yaambed kwane am-bangkimaan.

7 Dingkan maa maa korem, ayari oniibniiniib yiyiib okniindemyiri dangeweneenye dingkaniib kuu karubbed bangkandaiwaamongkob kerimaib. 8 Kumban karubmaambed ong kuu kan kwamune kerokande ma kwanindo. Ong kuu kangkadmin-deban ye barang miin arewa, arud niin yeambod arewayiib areb.

9 Kwane, ong mimo kumbed nub Yari-man Ambe God yaningko kankoonenub,angkon ong mimo kumbed karub yenayaa woonbi weng dakmimaub, kuned ni-makarub kuu Godbed yeka ye kuruwakongmendoondan kui. 10 Kube kankooniwengiib weng arewa ye woonbi wengiibkuumongkodkonomimo kumaomkumbedmenebimaan. Nangkodmia, kwamune ka-maib. 11 Kwane, karamokiiwa okmanam-bon okiiwa kuu ok kirubdem mimombeddabokne ibmo menebanuun dee? Dowan!12 Nangkodmia, yedob at arimbed olif yobiraneen dee o munid nong arimbed yedobyob dibaraneen dee? Dowan! Kwamuneareb kuu karamok ye kirubdem aombed okambod amuniib yaro menebaunban.

Ewen Ari Ye Meeni Kangdom

13 Yiib kuyaom kuu kane kanembedmeeni kangdomiib kerenib yorokmomeenimaib? Kee kwamune awiniibdankuu yi meeni kangdom yaambed yikakankubune amun amun kamimaib kumbedyi meeni kangdom korokbime. 14Kumbanyiib niindem aom kuu wungkandi mungkook arewiib kirim inameniib keroka,kuyaa kerengkanaib, kuyaa aadikmaib.15 Kwamune ye meeni kuu Ewen arimbedminimban, kukuu okad yiri yeman, id yedowaken yeman, awad arewa yemeeni kui.16Kedi, kunayambed kwane wungkandiyiibkirim ye inameniib, kuyaa kwangkonibonmo kerinban ye inameniib deme miinarewamaamaa koremkuu yiibwedmaniib.

17 Kumban Ewen arimbed minimaan yemeeni kangdomkuu ibduruk kuu karadmo,angkon ari kuu yewenubbon ye inameniibarudiibban ema dobiri ye inameniib yenayi dabderem aom dobiri ye inameniibmimyob keende kakman are nonondandiye inamen yiminmoyiib yob amunmo iriye inamen yiminmoyiib manmo keri yeinameniibbaniib aadikmiyiibbaniib kui.18Karub maa dore karub maa dore wedyiridobere kiwaan ongme kunumkeri ye karubkuu kab kibingkemoon areb yewenubbangkandaneen kuu yob wandemoon arebyorokmo dobiri kandaneen.

4God Ye Dabderem Aom Dobirime

1 Komarewa keraankob yiibkareb nang-menabiyiib wengberenabiyiib kaimaib?Yiib id ye dowaken yaambed amenengkan-abe ben bangkandimaan kumbed yiibyaa nangbandimaanoo? Anamaa! 2 Yiibdowaken yiribman amun maanda andemeenimaib, kumban kandokban kowe,yiib kuu ayako bobnok ande kamiib. Yiibkuu karub maa ye yiribman nembedkanda ande kamimaib kumban makandokban kowe, wengbiriyiib nangbiyi-ibmo kamiib. Yiib kuu kwamune makandokban amborom kuu God yaayiibkaamonokban kowe. 3 Kwane, yiib kuuGod yaa kaamoniwen kuu ma kandindokeriwen, amborom kuu inamen abdonye dowad yaambedmo kaamonibko komokondaneena kandaniib kuu yiib id yedowaken yaamo kowe awinandamiibkobkondindo keroon.

Yems 4:4 561 Yems 5:44 Yiib inamen God yaa kuu nenem

wonong yu karuwiib kumban korondekarub yena yaa yarebimaun areb. Karubkanembed okad yiri ye inamen yaa kubedaboknaneen kuu God yaa arud wandem-baraneen kuu yiibkaadkerindokowoo?Anamaa, kane kanembed okad yiri yeinamen yaa kube daboknaniib kuu Godye bondan keraniib kii. 5 Kwane, GodYe Weng Karadmo aombed yedmoonkuu “Kingkin Karadmo nub niindem aomGodbed kowaana dobirimaan kuu yedowakeniibban awad o kingkin maayiibmene nub niindem aom dobiri kuuyiminban, norin wandi yeman.” andoonkuu yiibbed meeniwen kuu idiibbanoo?Yii, idiib. 6 Kwane, Godbed nub yaaye kabamoon ye mimyob dowakenkeendimaan kuu angkon ari yenayiibkeendimaan. Kwamunekob, God Ye Wengaombed yedmoon,“Godbed kerengkandan yaa manmo keri-

maan,kumban kankubune yirimbed dobiri-

dan yaa ye kabamoon kondoon yemimyob dowaken kondimaan.” an-doon.

7 Kwani kowe, yiibka kankubune Godye dabderem aom dobirime. Yiib anamandi kangdommo doriib kumbed Setenyaa manmo kerime. Kwananiib kuu yiibyaa koronde yaro dore wananeen. 8 Godye dia mene dobirime. Kwananiib kuuyiib dia mene dobaraneen. Ambarak-midan, yiib dingki oganabime. Inamenamuniib inamen arewayiib kamenabidan,yiib niindem aom are karadmo kerime.9 Mimyob wandenib dabab warenib yuudiameng kamime. Yiib ambon kamenabi kuuamonombe dabab warime. Yiib kubi kuuamonombe niindem aom yiminban ker-ime. 10Yariman ye murubia arimbed yiibkakankubunime. Kwananiib kuu yembed yiibbenkoobaneen.

11 Angkodmia, yiibkanmo yaa wengam-borokbanabaib. Karub kanembed yekuristen angkodmi yaa wengamborokban-abaneen o ambarakmoon ande wungkana-neen kuu, kuye wengbed God ye amobyaa wengamborokbanabe arewa andewengyundaneen. Kwamune ye karub kuuamob awini ye karubban, amob yaa no

wengyundi korok areb keroon. 12Kumban,Amob Ongmenabe Wengyundi Ye Karubkuu mimo, bindaneen o monmaraneenkuu yembedmo yimin. Kowe, yiib kuukane ye karub keriwenkob kwane yarodore yiib dia doriibdan kuu ben nongkobewengyundandamiib?

Korondebko Godbed Eb Dobiri KiwaanOngmok

13 “Kibik o awari kuu wene taun ke-maom o yamaom wenenub weeb mimodoberenub, od deme awinenub od dare-woob ongmanuub.” ande yedmimaibdan,yiib ne yaa wengambirime. 14 Yiib kuuawarimbed yiib dobiri komarewa keraneenkuu yiibkaadban, kudi. Yiib kuu amarengmana areb, kan yaro boknaana wedmaiwaaron dukmenmo angkon ika dowan kere-moon areb. 15 Kwana kowe, kekane yed-mime, “Kekee Godiib ye dowaken keraneenkuu, kwane doberenub deme kee kwa-mune awinanuub.” andime. 16Kumban yiibkuu “Nub dowaken yaambed kwamune aw-inanuub.” andimaib kuu kerengkan weng.Weng kwamune awene korem kee are-wamo. 17 Kwane, karub kanembed amunkami angkeen kuu wedmoon kumban maawine ambangkindo kuu, ye kuu ambarak-moon.

5Yobdood Weng Yiribman Yemoondan Yaa

1 Yiribman yemoondan, yiib kuu wengkee wengambirime. Mimyob wandenib yu-udi ameng kirindime, amborom kuu miinkubiyiibban ye dabab darewoob meneneyiib ari kombere yerekmandameen kowe.2 Yiib yiribman kuu deende weneena,dobaabbed yiib ebkad ane biringkananweniiwa kamiib. 3 Yiib od goldiiwasilvaayiiwa kwangkon kemengkod doreweneena kameen. Ku kemengkod doreweneen kumbed aron yimin wandewenuun yaron arimbed yiib yiribmanabiamoda yiibka kirim keriwen andekorokbendenib, yiib id yaa kwane amotareb dene ane dandaneen.

4 Kedi, yiib demedan yiib yongbonaombed id wandiwen yaa od korobebangkandindo kumbed ambarakmi keewedmime ande baande kamiib kii. Kwane,yi weng kee wene Aromkonomo YeYariman ye kerendem aom awunoona

Yems 5:5 562 Yems 5:20

wengamboroon. 5 Kwane, yiib kuu okadyiri doriib kuu yiribman yemoon ibonmobeo ano doriibdan. Yiibbedmo kubenakeeniwendan. Yiib kuu animan duudkabkiom anengkanao karub kiom kiommowiribiib kuu, dingkan areb kainderebiwedyenbande ani yeman areb keriwen,wengyundi yaron yaa meenimokbankowe. 6 Kwane, yiibbed yorokmodan yiibyaa manmo kerindo kuyaa dudimbedwengyunde ambarakmiwen andekoribogoodmo yenib nongkobiwen.

Dabab Menebaneen Yaa YodbirimbanIwarimbed Dobirime

7 Angkodmia, yodbirimban iwarimbeddobirime, kwane ari wene Yariman man-aneen yaron kerok. Wedmime, yongbonyarian kuu okad ongme kab arumekoriwayodbirimban iwarimbed doberemberenibam mini aron keruko am monoko nub kabkuu yeederene id yemoon keroka andemeedme doberembirimaib kii. 8 Kowe,yiib kwangkon yodbirimban iwarimbeddoberemberene kangdommo dobirime,amborom kuu Yariman mananeen yaronkuu dia doreen kowe.

9 Angkodmia, yiibkanmo yaa mungkub-mangkab kamaib. Kwamaniib kuu yiibbene wengyundaneen. WengyundiYe Korok kuu yiib ambib ambongkoyaa mene doremoon areb keroon.10 Angkodmia, profesidan yaa meenmime.Yi kuu Yariman yaningko yaambeddakmenabiiwe yenambed durud yewedyi yaa bangkandiwen kuu yodbirimbaniwarimbed doberembiriwen. Yi dobirikerekmen yaa meenmenib kuye yomanwinime. 11 Kwane, iwari meenme kang-dommo doberembiriwendan kee Godbedamun kerundoon ande yedmimaub kuda.Jobbed dabab meneboon kuyaa iwarimeenme kangdommo doberemborooneGodbed ye dowad komo ambangkoonye weng kuu yiib kuu wengambiriwen.Yariman kuu mimyob keendiyiib mimyobkeende kakman are nonondandiyiibyiminmo awinoon.

12Nangkodmia, weng darewoob kuu kei.Wiim aangke yedmaib, Ewen ari o okad yirio yiribman komo komo yaningko yaambedkowe yedmaib. Kwane, yiib weng yedman-damibka, ee keroka kwane no ee andime,ma, yii keroka kwangkon kwane no yii

andime. Yiib kwamaniib kuu yiib yaawengyunde dabab kondaanban.

Yiib Anam Andi Yaambed Kurikuri Kerime13 Karub kanembed dabab kandoka

yeka kurikuri kerok. Karub kanembedkuboka yeka God yaa yookiib wingke kubekankoonok. 14 Kwane, karub kanembedbob anikad kande angkimboroka yekakurikuri yi korok korok baandok. Baan-doko yi kumbed menebenib Yarimanyaningko yaambed ye korok ari oiyobune kurikuri kamenime. 15 Anam andiyaambed kurikuri kamenaniib kumbedbob anikad angkeen ye karub kuu Godbedongmenaneena wadkeraneen. Kwane, yekuu ambarakmoon keraneen kuu Godbedare nonondandaneen.

16 Kwana kowe, Godbed yiib ongmen-daneena wadkeraniib ye dowad yiibambarakmi kuu yiib kuristen angkodmiayaa neman dianmo dakmoon dakmoonkamenekorib neman kurikuri nemankurikuri kamime. God ye yorokmomanye kurikuri kuu ambangki yiminmokeri yeman. 17 Elaidya kuu karubmo,nub areb. Kwane, ye kuu kamkonomokangdommo naawonbed am monokbankeruk ande kurikuri kamoon kuu kwaneweeb ayoobmim ari wood benmeyiib amiibminimban keroon. 18 Kwamune, angkonari yembed ika kurikuri keroona am ikamuneena kwane ika animan kab dembewonoon.

19 Nangkodmia, karub kanembed karubmaa anam anam ye kiwaan korondeangkani ye karub wedmenaneen kuukuye kiwaan ari ika nenwananeen kuu,20weng keyaa ika meene. Karub kanembedambarakmi ye karub kiwaan abdon ariweneen kuu amonombe nen kiwaan amunari nenwananeen kuu, ambarakmoonye karub kuu ye bobni yaa burudandebindaneene ambarakmi miin yemoonkwangkon are nonondandaneen.

1 Pita 1:1 563 1 Pita 1:12

1 PitaPita Ye Kerek Mimo


Pitambed kerek kee Rom aombedwongkoon. Wongkoon ye weeb yaa kuuSaesaa Nerombed kuristendan yemoonyenbandoone dukniwen. Anam andi-wendan yaa kuu durud konde yenbandiyemoon meneboon kowe, Pita ye dowakenkuu yi anam andi aromne kangdommodoberembirime ande wongkoon. Yekuu Yuudan anam andiwen yaamombananam andiwendan korem yaa wongkoon.Wongkoon ye weeb kuu AD 64 areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (1:1-2)2. Nub Bobni Yaa Burudande Bindi Ye

God Yaningko Kankooni YeWeng (1:3-12)

3. Karadmo Dobirime Ande Ongkandi YeWeng (1:13–5:11)

4. Kerek Keye Kerekmen Dowad (5:12)5. Yeenbon Kubendi Weng (5:13-14)

1Ne kuu Pita, Yesu Keresumbed kinoonaye apaso keraan.

Godbed kinoondan, okad yiri kuuyiiwambibkin anambandan, buyok-bayok keroone ambibkin Pontusiiwa,Galasiayiiwa, Kapadosiayiiwa, Esiayiiwa,Bitiniayiiwa aom doriib, yiib yaa kerekkee keendaan. 2 Yiib kuu kurin kurinkuu Ambe Godbed meenmendekorekedkinoon. Kukuu ye Kingkinbed karadmoongmendi yaambed Yesu Keresu yeweng wengambere awini ye dowadiib yeumkanbed yiib niindem aom arendi yedowadiib kinoon.

God ye kabamoon kondoon ye mimyobdowakeniib yewenubmo dobiriyiib yiib yaabangkandoka yiminmo kerok.

Nub Dowad Godbed Bindoon Ye Kerekmen3 Nub korem nub Yariman Yesu Keresu

yambe God yaningko kankoonem! Godbedmimyob miin darewoob keende nub kak-man aroon kumbed, Yesu Keresu bobnoonyiri ika demboon yaambed wadkeri yeebkondoone, ika woonenub anam kwana-neen ande meedmi anammoyiib doruub.

4 Kwane, ika woonuwen yaambed mon-marindeban deendindeban korob kerinde-ban ye weng kunduk kanduwen. Kukuuyiib dowad Ewen ari kowoon. 5Kwane, yiibyaa dababmenebaneen kuu yiib anam andiyaambed God yaromkonombed dorondareoonendaneene kwane wene aron yeenbonarimbed Godbed bindaneen ye kerekmenkuu dian keraneen. 6 Kuye dowad yiibkuu kubi darewoob keriwen. Aron duk-men kuu kiwaan yemoon yaambed yiibyaa dabab meneboone yuudi areb keri-wen kuned, God ye weng kunduk kuyaakubiyiib keriwen. 7 Kwane meneboonkuu yiib anam andi kuu anam ande ko-rokbi ye dowad. Kwane anam ande aw-inaniib kuu Yesu Keresu dian keraneenyaron arimbed aningko kankooniyiib nam-biriyiib aningko darewoob ariyiib Godbedbangkandaneen. Kedi, yiib anam andi kuuamotbed dene karadmo keroon ye bot goldburudandoon, amborom kuu aron yeen-bon arimbed Godbed gold kuu monmara-neen kowe. 8Yiib indowiib Yesu yaa wed-menindo kuned, mimyob dowaken keeni-maib. Kibireb wedmenokban doriib kuned,ye yaa anam andiiwe dakme id korokbin-ban ye kubi darewoob nambiriyiib yiib ni-indem aom demboon, 9 amborom kuu yiibanam andiwen kumbed Godbed bindi yeyumbon kondoon kowe.

10 Godbed bindi keye dowad profesi-dan kuu God ye kabamoon kondoon yemimyob dowaken yiib yaa mananeen yeweng unyemanbed dakmiwen kumbed, yikuu God Ye Weng yaambed kimingkanmowene korobe onmiwen kuu, 11 Keresu yeKingkin kuu korokbeena Keresu kuu du-rud yewed kandene yoman nambiriyiibkeraneen kuu komo aron arimbed ko-marewa kere kwananeen kuu kaadkeran-damiib. 12Korokboona wedmiwen kuu yikayi dowad deme kee awinindo, yiib dowadawiniwen. Unyemanbed komo dakmi-wen kuu, Ewen arimbed kowoona monoonye Kingkin Karadmo yaambed Yesu yeweng amun dakmidanbed yiib yaa kwanedaandiwen. God ye kabamoon kondoonye mimyob dowaken yiib yaa komarewamananeen ye weng kee engyu kangkonkaadkerandamiib kii.

Karadmo Dobirime

1 Pita 1:13 564 1 Pita 2:713 Kwani kowe, yiib inamen kuu God

ye deme awini dowad nekwane dobirime.Yiibmeren kangkadmime. Yiib yaa Godye amun kerundi Yesu Keresu dian ker-aneen yaron arimbed kondaneen kuyaakuu, ongme meedmime. 14 Arian yi wengwengambiri dana areb, yiib kuu anukGod yiibkaadbanbed dobiriwen ye inamenarewa kuye yoman ika wanaib. 15 Yiibyaa baandoon ye God kuu karadmo kowe,ye areb kerenib komo komo kamandamiibkorem kuu karadmo ye inamen yaambedambangkime, 16amboromkuuGodYeWengaombed wongkoon kuu “Karadmo dobir-ime, amboromkuuNe kuu karadmo kowe.”andoon.

17 Yiib kuu kumun mimo yaambed ni-makarub korem wengyundi ye God yaakurikuri kerimaib kuu Ambe andimaibkowe, okad yiri doriib yaron kuu okad yirikuu nub ambibkin anamban ande kwanedoberenib uniyiib God yaningko kankooni-mamime. 18Kedi, yiibkaad kuu yiib kuu yiibawoya yi inameniibban ye dobiri yaambedbiddoon kuu od gold o od silvaa arebmonmaraneen ye barangbedban, 19Keresuye umkanbed biddoon. Ye umkan kuubarang darewoob yeman. Ye kuu are-wayiibban demkoronmo ye sibi mana arebkere Burudandoon ye orok yaron arimbednub dowad ayiiwe bobnoon kui. 20 Yekuu okadiib kumkam koremiib ongmena-boon yaron anuk yirimbed Godbed ki-noona, yeenbon yaron kemaom yiib dowadangkadere dian keroon. 21 Yesu yaambedyiib kuu God yaa anam andiwen. Godbedye nen demboone wadkeroone nambiriyiibkonoon. Kwani kowe, yiib anam andiyiibanam id keraneen ande meedmiyiib kuuGod yaambed kii.

22 Yiib kuu anam anam wengambereawiniwen kumbed yiib niindem aomkaradmo kerenib, aadidmiyiibban yemimyob dowaken yiiwangkodmia yaakeendimaib kowe, mimyob dowakendarewoob kere anammo keendime.23 Kedi, yiib kuu ika wooniwen, kumbanduknimaibdan yaambedban, bobnindebanye God yaambed ika wooniwen. Kukuuwadkeriyiib dowan kerindeban ye wengGodbed yedme kowoon yaambed kii.24 Kedi, God Ye Weng aombed wongkoon

kuu,“Nimakarub korem kuu kereek areb,

yi yirin kami kuu at wuung nong wu-ung areb,

kereek nuubnaiwe wuung kirobimaib,25kumban Yariman ye weng kuu aron

korem angkimbaraneen.” andoon.Weng kee yiib yaa daandiwen kui.

2Yesu Ye Weng Kuu Ambodiib Kowe Awin-

ime1 Kwani kowe, maa yaa norin wandem-

berembiriyiib dudanabiyiib aadidmiyiibwungkandiyiib wengamborokbanabiyiibkuu korem yidme arime. 2 Dana monobyeeb woonuune muk yaa moom bobneanemoon areb, Yesu ye weng amun yemuk karadmo yaameeni darewoob kerime.Kwane ananiib kuu Godbed bobni yaaburudande bindoon yemeeni kangdomyaakaine amnaniib, 3 amborom kuu Yarimanye amun amun kami ye kiwaan kuu yiibwedmiwen kowe.

Yesu Kuu Wad Doreen Ye Bot4Ye kuu Wad Doreen ye Bot. Nimakarub

ye yaa wunekariwen kumban, Godbed yeyaa kinene bobne komboroon. Kwane,yiib kuu ye yaa meniib kuu 5 yiib kangkonwad doreen ye bot areb keriiwe, Godbedbene kingkin kerekmenye ambib yenbeenaGod dore nimakarub dore wedyiri dobiri-dan karadmo keriib. Kowe, Yesu Keresuyaambed yiib kuu God yaa munob koniyeman bangkandimaib areb yiibka ye yaakingkin kerekmen yaambed konimaiwe,yembed kuboon. 6 Kedi, God Ye WengKaradmo aombed yedmoon kuu,“Kedi, nembed Saiyon ye siti aombed

ambib kumundin amun yenbi yedongka bot kowaan,

kukuu nembed kinaan ye bot, bobnekombaraan ye bot kui.

Kowe, kanembed ye yaa anam andaneenkuu,

karak kandaanban.” andoon.7Kwane, yiib anam andiwendan kuu bot

keyaa bobne kubudiriwen. Kumban anamandindodan kuyi dowad God Ye Wengaombed kwamune yedmoon,“Bot kuu boyambib yenbidanbed kanko-

rariwen kuu,

1 Pita 2:8 565 1 Pita 2:25

ambib kumundin amun yenbi yedongka bot keroon.” andoon.

8Kwane angkon ye dowad God Ye Wengaombed yedmoon kuu,“Ye kuu boyareb, nimakarub boknande

komborok andi yeman,ye kuu dumnad areb, nimakarub bok-

nande kombiri yeman.” andoon.Yi kuu God ye weng yaa wengam-

beredandiwen kowe, boknande komborokandiwen. Kuye dowad yi kuu kinoon.

9 Kumban, yiib kuu Godbed kinoondan,Korok Darewoob ye dore nimakarub dorewedyiri dobiridan, karadmo kamidan, Godye karuwa nimaya kui. Kwane keriwenkuu kumun yiri doriiwa baande bene yenambiri amun kai aom wooroon ye Godyaa kubi wengiib yaningko kankoonimeanded. 10 Anuk kuu yiib kuu God ye ni-maya karuwamban, kuned kibikee ye ni-maya karuwa keriwen. Anuk kuu yiibkuu God ye mimyob keende kakman arenonondandi kandindo, kuned kibikee yiibkuu kwamune kandiwen.

Amun Amun Dobiri Ye Kerekmen11 Nangkodmia, okad yiri kuu yii-

wambibkin anamban, okad yiridan yaa yiibkuu noroddan kowe, yiib yaa ongkandeyedmaan kuu yiib id ye inamen kamaib.Inamen kee yiib kingkin yaa nangmenebon keroon. 12 Yiib kuu God yaa anamandindodan kuyaom doriib kuu miinamun dobirime. Kwananiib kuu yiib yaaambarakmidan andaniib kumban yiibamun amun kami kuu wedmendekoreGodbed mananeen yaron arimbed yeaningko kankoonaniib.

13 Yariman ye dowad kuu yiibkakankubune okaddan yi korok korok koremyi dabderem aom dobirime. King kuukorok korok korem yi korok kowe, yeyaayiib 14 yembed ambarakmidan yaaukum kondenib amun kamidan yaa kubeongkandi ye aromkono kondoon ye korokkorok yaayiib kwanime. 15 Amboromkuu God ye dowaken kuu yiibbed amunkamaniib kumbed inameniibbandan yiogood weng kebengkok anded kowe.16 Godbed ambarakmi yaa kuu yiib beyeedere obon kerundoon kowe kwamunedobirime. Kumban kwamune doberenibaadidmiyiibbed ambarakmi dabokne

dobaraib. God ye demedan kerime.17 Nimakarub korem yi aningko kankoo-nenib, anam andiwendan yaa mimyobdowaken keendenib, God yaa unenib, kingyaningko kankoonime.

18 Demedan, yiib kuu yiib korok korokyi dabderem aom doberenib yi aningkokankooni ye inamenmo awinime. Yiib yaanangkemmo amun amun kami ye korokkorok yaamomban, kamkonomo kamiye korok korok yaa kangkon kwanime.19 Amborom kuu kane yaa idiibban durudyewed bangkandaneene God ye dowadiwari kere kangdommo doberembara-neen kuu amun kowe. 20 Kumban yiibkuu ambarakmaniiwe wurudbed yewedkondaneene iwari kere kangdommodoberembaraniib kuu, Godbed kakmanEwen arimbed kowaneen dee? Dowan!Kumban yiib kuu amun amun kamaniiweyewed kondaneene iwari kere kangdommodoberembaraniib kuu Godbed yiib yaakubendaneen.

Yesu Ye Yoman Winime21 Kuye dowadbed God kuu yiib yaa

baande kinoon, amborom kuu Yesu Keresuyiib dowad durud yewed kandoon kowe.Kukuu yiib wedme kwanime ande ko-rokbendekore ye areb kere ye yoman win-ime anded.22Ye kuu ma ambarakmindo,

ye mongkodkonombed dudanabiwengiib ma yedmoona wengam-birindo.

23Ye yaa nongdomatom ande yedmiwenkuu ye kuunemankwamune inandindo. Yeyaa durud yewed koniwen kuu yiib yaniinandi ye weng inandindo. Ye inamen maakeroon kuu yorokmo wengyundi ye God yedingki ari yeka kan konoon.

24 Ye kuu yekareb nub ambarakmi ko-rem kuu ye id arimbed at ming ari karinebobnoon. Kukuu nub kuu ambarakmi yaabobnemoon areb kerubko yorokmo dobir-ime andi ye dowad kwanoon. Kedi, ye idyaa anbandiwen kumbed yiib kuu wadkerikandiwen. 25Amborom kuu anuk kuu yiibkuu sibi areb awerendobenanmo yarebi-maib, kumban kibikee yiib kuu yiib kingkinDorondari Ye Karub, Sibi Ooni Ye Karub,Yesu kui, ye yaa ika miniwen.

1 Pita 3:1-2 566 1 Pita 3:19

3Amered Yoom Korobe Dobirime

1-2 Kwani areb kuu nima yiib kwangkonyiibka kankubune yiib amered yi dabderemaom dobirime. Yiib amered kuu Yesu yeweng yaa anam andindo kumbed yiibbedinamen kee kamaniib kuu, yiib wengbed-ban, yiib dobiri amuniib yiib inamenkaradmoyiib God yaningko kankooni yeinameniib wedmekoriwa yena kuu God yaaanam andaniib. 3 Yiib kerengkandimbonkuu kad angka inwari yaambed keraib,awung bedmenabe inwariyiib gold yeitoowiib ebkad amuniib kwane awenembedkerengkandi dowad inwaraib kui. 4 Inamenmamaa kere yiib kerengkandimbon kuuyiib niindem aombed inamen iwariyiibnangkemiib keraniib kuu Godbed yiibyaa kubi darewoob keraneen. Inamenkee koyu yi kerengkandimbon arebban,kiomne arewa keraanban. 5 Kedi, Godbedoonendimaan andiwen ye nima karadmokurin anukbeddobiriwenkuukwamunemokamiwen. Inamen kee awiniwen kumbedkerengkandimbon keriwen. Yi kuu yiamered yi dabderem aom dobiriwen.6 Yi kuu Serambed Abraham ye wengwengamberenu ye yaa ne korok andimaunareb keriwen. Yiib kuu inamen yorokmokamenib uniyiibban dobaraniib kuu yumeed keraniib.

7Karub yiib kwangkon yiib amered yaaawandi ye meeniyiibbed dobirime. Yiaromkono kuu karub yi aromkono areb-ban, darewoobban kowe. Angkon yi kuuyiib yoom kabamoon kondoon ye wad-keri kandaniib kowe, yi aningko kankooneawandime. Kwananiib kuu yiib kurikuriGod yaa daani ye kiwaan kebenaanban.

Arewa Meneboon Yaa Neman KwamuneInandaib

8 Weng yeenbon kuu, yiib korem kuuinamen mimo meeni mimo kerenibambanga oniya yaa mimyob dowakenkeendimaib areb kerenib, dabab mene-boondan yaa mimyob keendenib yiibkarebkankubunime. 9Karub kanembed yiib yaaarewa kamaneen kuu neman kwamuneinandaib. Angkon yiib yaa nongdomatomande yedmaneen kuu neman kwamuneinandaib. Yiib yaa kwamune kamoka yeyaa neman God yaningko yaambed amun

kerunime, amborom kuu Godbed yiib yaakwamune kamime ande kinoon kowe. Yiibkwananiib kuu yiib yaa God yaningkoyaambed amun kerundaneen. 10Kedi, GodYe Weng aombed yedmoon kuu,“Kane kanembed kubembirimame

amunmo dobarandamiib kuu,weng arewayiib dudanabi wengiib kuu

deerewande korondime.11Arewa yaa koronde amonombe amunmo

kamenib,yewenubmo dobiri ye kiwaan onme

wedme kwari dobirime.12Amborom kuu Yariman kuu yorokmodan

keendombere oonene,yi kurikuri yaa korobe wengambiri-

maan kowe.Kumban Yariman kuu arewa kamidan yaa

manmo keroon.” andoon.13 Ma, amun amun kami kuu yiib

dowaken darewoob keraniib kuu karubmaa yiib yaa yenbandaneendee? 14Kumbanyiib kuu kwamune inamen yorokmokamaniiwe yenbandaneene durud yewedkandaniib kuu Godbed amun kerundaneen.God Ye Weng aombed yedmoon kuu, “Yikomo komo yaa unimaib kuu yiib kuyaaunaib, binangke unembaraib.” andoon.

15Ma, yiib inamen aombed Yesu Keresuyembedmo kuu nub Yariman andime. Yiibkuu Yesu yaa anam ande meedme doriibyaa karub kanembed kaamondi ye dowadkuu nekwe doberembirime. Kuned yiibinandi kuu emayiib kaamonoonman ye an-ingko kankooniyiib 16ambarakmiyiibban yeinameniib kwane kerok. Kwane inandaniibkuu kane kanembed yiib amun amun kamiYesu ye dowad awinimaib yaa inamenarewa ande yedmaniib kuu, yi weng arewayaa karak bobnaniib. 17 God ye dowakenkeroka, yiib kuu amun amun kamiiwe yen-bandaniib, kedi, amun amun kamiiwe yen-bandiiwa durud yewed kandi kuu amun,arewa kamiwed yenbandiweddurud yewedkandi arebban.

18 Kedi, nimakarub yi ambarakmi ko-rem ye dowad kuu Keresumbed mimobobnoon, yorokmomanbed yorokmoban-dan yi dowad bobnoon kui. Ye bobnoonkuu God yaa yiib be mananded. Ye idayiiwa bobnoon kumban, ye kingkin yaakuu wadkeri konoon. 19Kwane, ye kingk-inbed wenene dukniwendan yi kingkin wii

1 Pita 3:20 567 1 Pita 4:16

aom doriib yaa ye weng daandoon. 20 Yikuu kurin kurinbed Noambed motod yeng-boon yaron yi dowad God kuu yodbirim-ban iwari meedmo doreen kumban, Godyaa wengamberedandiwen. Motod aomni-wendan kuu yemoonban, kaning kaningi-ibmo kuu okbed yukne yeen yaa buru-dande bindoon. 21Ok kee Godbed yiib bindiye baptais kerundi ye kumun korokboon.Kukuu yiib kad angka koroom okambi yedowadban, God ye dowaken yaambed do-baraniin andi ye inamen ye dowad kui.Kukuu Yesu Keresu bobnoon yiri ika nendemboon yaambed Godbed bindoon. 22Yedemboon kumbed Ewen ari daanekore Godye dingki wiwi angkambed doroona, en-gyusiiwa kane kane korok keriwendaniiwakane kane aromkono keriwendaniiwa yikuu ye dabderem aom doriib.

4Yesu Ye Inamenmo Awinime

1 Kwane, Keresu kuu ye id kuu du-rud yewed kandoon. Kwani kowe, yiibkwangkon ye inamen areb kere aromn-ime, amborom kuu kane kuu ye id du-rud yewed kandoon kuu ambarakmi yaakuu korondoon kowe, 2kwamune kandoonyaronbed nare ari kuu, ye kuu ye id yeinamen yaambed dobaraanban, God yedowaken yaambed dobaraneen. 3 Kedi,God yikaadbandan yi dowaken yaambeddobiriwen areb yiib kuu anuk kwamunemodobiriiwe aron yiminmo kereen. Kowe,keye inamen kee, id ye dowaken kamiyi-iwa nenem kami ye moomiiwa ok arewayemoon anembiriyiiwa disko andenabiyi-iwa dudi god yaa bumangke kurikuri keriye inamen miin arewayiiwa kamembiri-maib kui. 4Kwanimaibdan wedmiwen kuuyiibbed yi yaa dabokne kamokban keri-wen kowe, ke komarewa kii andenib yiibyaa wengamborokbanabiwen. 5 Kumbanyimbed komo dowad kwamenabiwen yeweng kuu wadkeridaniib dukniwendaniibyaa wengyundi dowad nekwoon ye Godyaa dakmaniib. 6 Kwanikob, dukniwen-dan yaa kwangkon Yesu ye weng amundaandoon kowe, yi kuu nimakarub koremareb yimbed wad dore ambarakmiwen kuuGodbed wengyundaneen kumban, Godbed

doreen areb yi kuu kingkin ye kerekmenyaambed wad dobaraniib.

God Ye Deme Yaromkono Kuu Korobe Aw-inime

7Kumkam korem yimin wandi yaron kuudia kereen. Kwani kowe, korobe meenenibyiibka kangkadmime. Kwananiib kuu yiibkurikuri kuu yimin keraneen. 8 Inamendarewoob ari kee mimyob dowakendarewoob neman keenoon keenoonkamime, amborom kuu ambarakmimimim yemoon kai kuu mimyob dowakenkumbed dabune kebenimaan kowe.9Mungkubmangkawiibban kumbed nemanangkodmenoon angkodmenoon kamime.

10Yiib mimim yaa kuu Godbed ye demeawini ye inamen mimim kuu kabamoonbangkandoon. Kukuu Godbed kabamoonkondoon ye mimyob dowaken ye dememimim kowe, yena yaa ambangkaneawandi dowad korondiyiibban kwaneambangkime. 11 Kanembed God ye wengdaandi ye deme awinoka, kaadkerok,Godbed daandimaan areb kerok. Kanem-bed awandi ye deme awinoka, Godbedyaromkono kondoon kumbed awandok.Kwananiib kuu komo kami korem kumbedYesu Keresu yaambed God yaningkokankooni yeman. Ye yaa kuu nambiriyiibaromkonoyiib kerok, aron korem korem.Anam kwanok.

Kuristendan Kuu Durud Yewed Kandaniib12 Nangkodmia, durud yewed ye dabab

yiib yaa menebeen kuu yeka mamaa norodye komboon menebeen manok ande mee-nenib binangkaib. 13Kuned yiib kuu Keresudurud yewed kandoon ye dungkun kandi-wen kowe kubime. Kwananiib kuu yenambiriyiib dian keraneen yaron ari kuukubi miin darewoob keraniib. 14 Yesuyaa kongeniwen kumbed yiib yaa wengarewambed damangkandaniib kuu Godbedyiib yaa amun kerundoon, amborom kuuGod ye Kingkin nambiriyiib yiib yaa ibnen-doon kowe.

15 Yiib durud yewed kandi ye ambokabkuu kumka kumaniiwa yid biyiiwaambarakmi yenayiiwa o no wingkanam-bengkaniib kuyaambed kamaib. 16Ma, yiibkuu kuristen keriwen ye dowad durudyewed kandaniib kuu karak bobnaib,Keresu yaningkoyiib yiiwaningko yaa ibmo

1 Pita 4:17 568 1 Pita 5:14

daboknoon kowe God yaningko kankoon-ime. 17 Kedi, nimakarub yaa wengyundiyaron kuumuneen. God ye nimaya karuwayidin yaa wengyundandeen kowe, Godye weng amun wengamberedandiwendanyaa komarewa wengyundaneen? 18God YeWeng aombed yedmoon,“Yorokmodan bobni yaa burudande binda-

neen kuu yobdood kowe,Godiibbandaniib ambarakmidaniib

kuu komo keraniib?” andoon.19 Kwanikob, God ye dowaken yaambed

durud yewed kandiwendan kuu, ma ko-rondiyiibban ye Ambengkan God ye dingkiari yiibka konenib, amun amun kamembir-ime, korondaib.

5Ongki Weng Kurikuri Aamkono Aamkono

Yaa1 Keresu komarewa durud yewed

kandene bobnoon kuu ne indowiibwedmeni, nambiri dian keraneen yaadaboknaneen ye karub kereni, nangkonkurikuri aamkono keraan kowe, yiibkurikuri aamkono aamkono yaa ongkandiweng yedmandamaan kukei. 2 God yenimaya karuwa yiibbed ooniibdan yaasibi keendombere oonidan areb ongmekeendombere oonime, yiib yaa yenambedande dedmoniyiibbedban, yiib dowakenkerundimbed oonime. Kukuu God yedowaken yiib yaa. Kuye deme yekakmaniib kandi ye inamen kowe awinaib,awandi ye dowaken darewoob kumbedawinime. 3Yiib dingki ari kondoondan yaadedmobende keanime kwanime kami yekorok keraib. Yiib dobiri amuniib wengamuniib kumbed yi yaa inamen amunkorokbendime. 4 Kwamaniib kuu KorokKorem Yi Yariman angkadaraneen yaronarimbed korob kerindeban ye kakmannambiriyiib king ye korok ari dereni yemanareb kandaniib.

Ongki Weng Kuristendan Korem Yaa5Keweda koyuya, yiib kangkon aamkono

aamkono yi dabderem aom dobirime. Yiibkorem kuu yiibkanmo yaa kerengkaniib-ban kankubune yirimbed dobirime, am-borom kuu God Ye Weng aombed yed-moon,

“Godbed kerengkandan yaa manmo keri-maan,

kumban yika kankubune yirimbed do-biridan yaa ye kabamoon kondoonye mimyob dowaken kondimaan.”andoon.

6 Kwani kowe, yiibka kankubunenibGod ye dingki dabderem aom dobirime.Kwananiib kuu God ye dowaken keroonyaron arimbed benkoobaneen. 7Ye kuu yiibyaa dowakeniib kerene awandembirimaankowe, dabab yaa meeni darewoob koremkuu ye dingki ari nongkobime.

8 Yiibkareb kangkadme keenombirime.Yiib bonman, Seten kuu laiyon arud kabangkameen kumbed nimakarub anandameenareb yarebeen. 9 Yiib anam andi kang-dommo doriib kumbed ye yaa manmo ker-ime, amborom kuu yiib kuristen angkod-mia okad yimin yimin yaa doriib kuu yiibdurud yewed kandiwen areb kwamunekandiwen kuu yiibkaadkeriwen kowe.

10 Kabamoon kondoon ye mimyobdowaken korem ye God, Yesu yaambeddowan kerindeban ye nambiri daboknidowad yiib yaa baande kinoon ye God kui,yiib durud yewed kandiiwe kibikbed nareari aron dukmen keraneen kuu yembedyiib yaa demkoronmo ongmene anam andikangdommoyiib aromkonoyiib kiringmin-deban ye anam andiyiib kondaneen. 11Yeyaa ooni ye aromkono aron korem koremkerok. Anam kwanok.

Kubendi Weng12 Ma korondiyiibban ye kuristen

angkodmi Sailas, kuu kwamunemowedmenaan kui, ye kuu awawoonkobkerek dukmen kee yiib yaa wongkanekeendaan. Yiib yaa kube ongkandeniweng keyaambed Godbed kabamoonkondoon ye mimyob dowaken anamkuu korokbendaan. Keyaa kangdommokere dobirime. 13 Yiib ibmo kinoondanBabilon aom doriib kumbed kubendi wengyiib yaa keendiib kii. Ne dana Maakkangkon kwamune keendoon. 14Yiibkanmoyaa mimyob dowakeniibbed kubenoonkubenoon kamime.

Keresu yaa ibmo dabokne doriibdan, yiibkorem yaa yewenubmo dobiriyiib kerun-dok.

2 Pita 1:1 569 2 Pita 1:15

2 PitaPita Ye Kerek Ayoob


Pitambed kerek kee Rom aombedwongkoon. Arewa kamidaniib dudanabikedmengkandidaniib kuu anam andiwen-dan yaa dabokniwen kowe, Pitambed anamandiwendan yaa ongkandoon. Kwane,Yesu ikamananeen kowe ongme kerekberedobirime ande wongkoon. Wongkoon yeweeb kuu AD 67 areb.Korok Weng

1. Kubendi Weng Ibduruk (1:1-2)2. Anam Andi Yaa Kaine Amni Ye Weng

Ongkande Dakmoon (1:3-11)3. Yesu Ye Weng Amun Kedmengkandi

Kuu God Yaambed Ande Korokboon(1:12-21)

4. Dudanabi Kedmengkandi Yaa Kaad-kerime Andi Ye Weng (sapta 2)

5. Anam Yesu Angkon Ikakman Mana-neen Ye Weng (3:1-16)


1Ne kuu Saimon Pita, Yesu Keresu ye de-meman, kwane yembed kinoona ye apasokeraan.

Nub God, nub Bobni Yaa BurudandeBindoonman, Yesu Keresu kui, kane kaneye inamen yorokmo yaambed nuwarebanam andi ibmo kandiwendan, yiib yaakerek kee keendaan.

2 God yoom nub Yariman Yesu yoomyaa kaadkeri yaambed kabamoon kondoonye mimyob dowakeniib yewenubmo do-biriyiib kuu yiib yaa yiminmo bangkandok.

Godbed Nub Yaa Baande Kinoon3 Nub yaa komo dowan keroon kuu

God yaromkono kumbed inamen korembangkandoon, ye inamen awine kandedobiri dowad kui. Kukuu yeka yenambiriyiib ye inamen amunmoyiibbednub yaa baandoon ye God yaa kaadkerianammo yaambed kui. 4 Ye nambiriyiibye inamen amunmoyiib yaambed wengkunduk dareb dareb arimbed kuu nub yaabangkandoon, kuyewengkundukyaambedyiib kuu id ye dowakenbed monmari okad

yiri yarebeen kuyaa kombiri angkanenib,God areb yorokmo kerime anded.

5 Kowe kuye dowadbed kiwaan ko-rem yaambed yiib anam andi yaakuu inamen amunmo kan daboknenib,inamen amunmo yaa kuu kaadkeri kandaboknenib, 6 kaadkeri yaa kuu yiibmerenkangkadmi kan daboknenib, yiibmerenkangkadmi yaa kuu yenbandi yaa kang-dommo doberembiri kan daboknenib,yenbandi yaa kangdommo doberembiriyaa kuu God ye dowaken yaambeddobiri kan daboknenib, 7God ye dowakenyaambed dobiri yaa kuu ambang onidaman yaa amun amun kamemoon arebkerundi kan daboknenib, ambang onidaman yaa amun amun kamemoon arebkerundi yaa kuu God yaromkono yaambedmimyob dowaken keendi kan daboknime.8 Kwane, yiib kuu kuye inamen awinekande darewoob kere wananeen kuu kuyeinamenbed oonendaniib kowe, yiib kuuambangkindeban o idiibban keraibban,nub Yariman Yesu Keresu yaa kaadkerianam aombed. 9Kumban karub kane kuukuye inamen awine kandaanban keraneenkuu, ye kuu korobe wedmindeban ye karubareb o indob tut ye karub areb keraneen, yeambarakmi anuk yiri kamoon kuu Godbedaroon kuu nonondandoon kowe.

10Kwani kowe, nangkodmia, Godbed yiibyaa baande kinoon kuu anammo kwanekeri dowad yiib nindorok kuu ari kerime,amborom kuu kuye inamen awine kandeambangkaniib kuu yiib kuu kombaraibbankowe. 11 Kwane, yiib kuu kuye kiwaanwananiib kuu Godbed yiib yaa kube ee an-dene yiminmo ongmendaneene, aron ko-rem yeman ye oonimbon nub Yariman nubBobni Yaa Burudande Bindi Ye Karub YesuKeresumbed oonoon kuu awunaniib.

God Ye Weng Karadmo Aombed WongkoonYe Profesi Weng

12Kowe, yiib kuu weng ku dakmaan kuuyiibkaadkerekoriwe anam anam kuu kibi-kee awinimo doriib kuned, ne kuu yiib yaamonkonimamaniin. 13Ne idiib ke doriin ke-yaron kee yiib yaamonkonimain kuu yiminande meenaan, 14amborom kuu ne nekaad-keraan ne bobni aron kuu dia kereen,nub Yariman Yesu Keresumbed ongme ko-rokbewoon kowe. 15 Kwane, kiwaan ko-rem yaambed ambangkaniin kuu bobne

2 Pita 1:16 570 2 Pita 2:10

wananiin ye yoman kuu, yiib kuu weng kedaandaan kee yiminmo ika meenaniib kii.

16 Kedi, nub kuu inamen bangbangyaambed ogoodmo weng ongmuwenkobnub Yariman Yesu Keresu ye aromkonoye wengiib ye mananeen ye wengiib yiibyaa daandindo, nub indobbed ye nambiriwedmenuwenkob. 17 Yesu kuu NambiriDarewoob Arimbed Ye Ambe Godbedyedmenoon, “Kekee ne Dana Mingki, nemimyob dowaken keenaan ye karub, ye yaakubi dowakendarewoob keraan.” andoone,aningko kankooniyiib nambiriyiib boon.18Kedi, weng Ewen arimbed kamonoon keenub nubkarewiib wengamburuwen, nubye yoom ibmo keedbon aangko arimbeddoruubkob.

19 Nub indobbed kwane wedmuwenkowe, nubbed kangdommomeenuwen kuukurin ye profesidan yi weng kuu anammo.Kwane, amun kuu yiib kuu kuye profesiweng kuu meenaniib. Kuye weng kuumiriknimbon yiri nambiriyiib yuremoonareb keraneen. Kuye weng kuu yiibniindem aom yuraneenbed wene Yarimanyaron keraneen, ye aron mananeen kuuamkimo warewenembiri ye mindongyuraneene aronbed waraneen keremoonareb keraneen. 20Kumban meeni darewoobkuu kei, yiibkaadkerime, profesi wengGod Ye Weng Karadmo aombed wongkoonkuu profesiman yeka ye inamen yaambedmeene dakme kedmengkandimokban.21 Amborom kuu profesi weng kuyeambokab kuu karub ye inamenban, kuyeambokab kuuKingkin Karadmombedmenenimakarub bene ibne daboknene God yeweng daandaankob dakmimaib.

2Dudi Kedmengkandidan Kuu Godbed Mon-

maraneen1 Kumban kurin kuu Yuudan kumaom

kuu dudi ye profesidaniib kumaomdabokne dobiriwen. Kwane, yiib kumaomkuu dudi ye kedmengkandi korok korokkwangkon kumaom dabokne dobaraniibkii. Yi kuu yemyebbed kuristen yekedmengkandi ben amonombe monmariye inamen kerundaniib. Kiwaan abdonwananiib kumbed ari kuu yi biddoon yeYariman Ambengkan Yesu yaa aadid-maniib, kowe yimbed kwananiib kumbed

yi ari monmari kuu kirodmo menebaneen.2 Yi nenem maa maa yemoon kami yekiwaan ari kuu nimakarub yemoon kuu yiyoman kwamune wananiibkob, Keresu yaadobiri kiwaan anam kuu kuristenbandanyenambed kiwaan abdon andaniib kii.3Kuye dudi kedmengkandi korok korok kuuyiribman yemoon be amukni ye inameniibkowe, yi meenimo yaambed moowengongmenib yiib nemengkande yiib odbendaniib kii. Yi wengyundi dabab wengkuu kurin kurin anukbed nekwe kowoone,yi monmari ye karub kuu nekwe doreen,unuk angkokban.

4Kedi, engyus yenambed ambarakmiwenkuu Godbed meenimban ande yedmindo,kumbaanban yamotbon yiri ben nongko-boon, wii botdem aom kumun yiri yuroonadoriib, amaanbed wengyundaneen andiye dowad. 5Kwane, kurin kurin yirimbedGod yaa wunekariwendan komo kamiwenkuu Godbed meenimban ande yedmindo,yi dowad urok ongmoone yukne yeen,kumban yorokmo dobirime ande daandi yekarub Noa kuyiib nimakarub ediib kuyiibGodbed binde oonoon. 6Kwane, siti ayoobSodom yoom Gomora yoom yi nimakarubkomokamiwenkumbed, Godbedwengyun-dekore amotbed nengkane agedmokeroon. Kukuu God yaa wunekariwendanamaanbed komarewa keraniib ande kumunkorokbi yeman korokboon. 7 Kwane,yorokmo dobiri ye karub Lot kuu God yeinamen wunekariwendan yi kami abdonyaa wedme miin kubiyiibban keroon.Kuye karub kuu Godbed binde oonoon.8 (Sodom kuyaombed yorokmo dobiriye karub kee yi kuyaom aron yemoondoberemboroon kuu korem wabkadkami wedme wengamboroon kumbed yeniindem aom kuu yorokmo kowe durudiibmiin kubiyiibban keroon.) 9 Godbedkwamoon kowe, God ye kerekmen yaadoriibdan yi yaa komboon kaamobi yedabab meneboon yaa kuu binde ooni kuuYariman yekaad kuda. Kwane, yorokmoinameniibbandan kuu Godbed awingkeukum kondimame wene wengyundi yaronkeranuun kangkon yekaad. 10 Anamaa,id ye dowaken ye inamen arewa yeyoman winiwendan kuyiib korok korokyi aromkono kuu nongdomatom yeman

2 Pita 2:11 571 2 Pita 3:2

andimaibdan kuyiib yaa kuu Godbed ukumariyiibbed kwamune kerundaneen.

Dudi ye kedmengkandi korok ko-rok kee, yi kuu arudkonomo, yi kuunubka nubbedmo yimin ande kerengkankamimaib, yi kuu Ewen ari doriibdanyaa wengamborokbanabi kuu yi kuuunimokban. 11 Kuned engyus kuu yiaromkonoyiib inamen indengandengiibkuu arimo dudi ye kedmengkandi korokkorok keyarebban kumban, yi kuuYarimanye arinambo ari mene Ewen ari doriibdanyaa wengamborokbanabe ambarakmiwenkii ande dakmimokban. 12 Kumban dudiye kedmengkandi korok korok kee wenginamen yikaadban kuyaambed wengam-borokbanabimaib. Yi kuu wengiibbanye dingkan areb, niina woya areb kui.Yi wanabi dowad kuu no yenambed bemonmari yeman, kowe dingkan areb yikuu dukne dowan keraniib. 13 Yi kuukwane nimakarub yena be dabab arewa yaakirarimaib kowe, yi kakman kuu ben dababarewa yaa kiraraneen. Yi kubi dowakenkami kuu aronki wedangkambon ok arewaano animan duudkab kiom anengkanaokamiib kii. Yi kuu yiib kuyaom kuu ebkadyeeb yaa nunung deengkemoon areb okoroom ambemoon areb kii, yi kuu yiibyoom orok animaib kuu yi nemengkandiyaa kube ok arewa ano animan duudkabkiom anengkanao kamiib kii. 14Yi inamenkorem kuu nenem kami yaa kui. Kowe,yi ambarakmi yaa kuu deerewandinbankwane kamemborokmo. Kwane, yimbedGod yaa dobiri aromkonoyiibbandan kuunemengkande yikanmo yi kerekmen angkabenminimaib. Kwane, yi kuu kiwaankoremyaambed barang yemoon be amukniye inamen yikaaddan, yi kuu Godbedbutun kerundoon ye dana kii! 15 Kwane,yi kuu kiwaan yorokmo korondekorib,awanewande ambarakme od kakman biyaa dowaken keroonman Beo ye mingkiBalaam ye kiwaan ari dewiniwen. 16Kwane,donki kuu karub weng dakmimokbankumban, Balaam ye donki kuu eb kuuambarakmeeb kii andi ye weng dakmeyedmenoon kumbed, profesiman Balaamye meeni warudki kuu korondok andebokwowenoon.

17 Kwane, dudi ye kedmengkandi korok

korok kee okiibban ye ok kirubdem areb,yi kuu amiibban ye wiib nuubbed awunenekanwenemoon areb, yi kuu ambodiib arebkumban, anam kuu id dowan. Yi yum-bon kuu miin binmo ye kumun anam yiriande kerundoon. 18 Kedi, yi mongkoddaande kobkob weng kerengkan dakmi-maib. Kwane, kibirebya anam ande am-barakmi yaa kirokmoniwendan kuu dudiye kedmengkandi korok korok kembed bi-randande kamiib, id ye dowakeniib okadyiri ye nenem inameniib kuye kerekmenyaambed kii. 19Dudi ye kedmengkandi ko-rok korok kembed yi yaa yedmendimaib“yiib ben obon kerundanuub kii” andimaibkumban, korok korok kuu id ye dowakenye inamen arewa ye dabderem yirimodoriib. Amborom kuu komombed karubmaa yaa burudande doroon kuu karub kuukuyeman ye dabderem yirimo dobaraneenkowe. 20 Kedi, yi kuu nub Yariman nubBobni Yaa Burudande Bindi Ye Karub YesuKeresu yaa kaadkeri yaambed okad yiri yeambarakmi arewa yaa kirokmoniwen kuu,ika amonombe wananiiwe inamen arewakembed awingkaneen kuu, yi dobiri kuumiin arewa keraneen, ibduruk dobiriwenarebban. 21 Kowe, amun kuu yorokmoye kiwaan kuu yikaadkerundindo karen,yi nonoonmo doriib karen, amborom kuukuyaa kaadkerundekoriwe kwanime andiye weng karadmo yi yaa kondoon yaaamonombesare angkurom korokbe winikuu miin arewa kowe. 22Kwane, yi dowadongkandi weng kee anam id keroon, kwanedakmoon kuu “Anon kuuwiin ingkokmoonkuu angkon ika winimaan.” andoon. Madakmoon kuu “Awon kuu ok ambe aroonkuu angkon ika wene yerekbon yiri kan-bumbere ambimaan.” andoon.

3Yesu Ye Weng Monkoni Dowad Wongkoon

1Mimyob dowaken keendaan ne angkod-mia, keye kerek kee kerek ayoob andiye kerek yiib yaa wongkane keendaan.Kerek ayoob kee meendobenabe inamenkaradmo awingke bi dowad monkonimeande wongkaan. 2Ne dowaken kuu wenganuk yirimbed profesidan karadmombeddakmiweniib kwanime ye weng nub Yari-man nub Bobni Yaa Burudande Bindi Ye

2 Pita 3:3 572 2 Pita 3:18

Karub yembed kondoone yiib apasodanbeddaandiweniib kuyaa ika meenime andid.

Yariman Ika Mananeen Yaron3 Awine kaadkerime andi ye weng

ibduruk kuu kei, aron yeenbon arimbeddamangkandidan menenib mungkuwan-denib yika yi id ye dowaken arewaye yoman wenebaniib kii. 4 Kwanedakmaniib, “Yesumbed mananiin andeweng kunduk kowoon kuu anam id keroondee? Dowan! Kedi, nub awoya ibdurukanam andiwendan kuu unyemanbeddukniwen kumban, okada ambida kumkamkorem andowe ongmenaboonbed menekibikee kumkam korem kuu kwamunemoambangkimaib, ma amonombesarindo.”andaniib. 5 Kumban kwanandaniibdankuu weng maa yaa yangmadandunaniib,kukuu Godbed ye wengbed yedmoonkobambidiib keroone ok yaambed okadongmooneokniindemyirimbedyeedureenye weng kui. 6 Kwane, Godbed yewengbed yedmoonkob kuye ok kumbedurok menenu okad kumundin kurin kuumonmareen. 7 Ambidiib okadiib kibik kedangeen kee God ye wengbed oonoon,wene ari amotbed nengkaneen yaronkeranuun, God yaa wunekariwendanyaa wengyunde monmaraneen yaronkeranuun andi dowad.

8 Kumban, mimyob dowaken keendaanne angkodmia, nonondandaib weng mimokei. Yariman ye inamen yaambed aronkimimo kuu weeb 1,000iib areb, angkonweeb 1,000iib kuu aronki mimo areb.9 Kwane, Yariman kuu ye weng kundukkwananeen kuu kwane karub yenambedmeeniwen ema mana kameen andiwenareb amaanbed ema kwanaanban, aronkinoon arimbed kumbedmo. Yarimankuu yiib dowad yodbirimban emamombedmeedme doreen, karub maa bikne wadkerikandokban keri kuu ye dowakenban, yedowaken kuu nimakarub korem kuu ko-ronde amonombe ye yaa winime anded.

10 Kumban Yariman ye aron mananuunkuu yid ye karubbed menemoon arebkeraneen, komo aron arimbed kuuyikaadkeraibban. Kwananeena ambidkuu kuweng darewoowiib kamen wenebiknanuuna, aroniib woodiib mindongiibkuu amotbed nengke monmaraneena,

okadiib kiri dangoon ye kumkam koremiibkuu biknaneen.

11-12 Kumkam korem kuu kwamunemonmaraneen kowe, yiib kuu komarewaye karub kere dobaraniib? God yearon mananuun ande nindorokiibmeedme kirod monok andi dowad makorondiyiibban kwane ambangkaniibkumbed, inamen karadmoyiib awinekande God ye kerekmen yaa dobirime.Kuyaron ari kuu ambid kuu amotbednengke monmaranuuna aroniib woodiibmindongiib kuu nimin darewoob kaimbeddenobe okmo keraneen. 13 Kumban yeweng kunduk yaambed meedme doruubkowe, ambid yewewiib okad yewewiib,inamen yorokmo ye ambibkin kui, kuyaanindorokiib meedme doberembirimaubkii.

14Kwana kowe, mimyob dowaken keen-daan ne angkodmia, kuyaa nindorokiibmeedme doberembirimaib kowe, kiwaankorem yaambed demkoronmo kerenib,yenambed yiib yaa kuu ambarakmiwenkii ande kadwonokban kerenib, God yoomyewenubmo dobirime. 15 Weng keyaameenime. Nub Yariman yodbirimbanemamombed meedme doreen ye id kuubobni yaa burudande bindi yeman kuukandime anded. Nub mimyob dowakenkeenduwen ye angkodmi Pool kuu Godbedmeeni kangdom konoon kumbed, yiib yaakwangkon kwane wongkane keendoon.16 Ye kerek wongkoon korem kuu ibmo,inamen maa maa kerindo. Nembed kwaneke wongkaan keye inamen kuu kwaneye kerek kuyaom wongkoon. Ye kerekaom weng id yena kuu yobdood kii, kowekedmengkandindodan yoom God yaadobiri aromkonoyiibbandan yoombed kanamonombe weng id maa maa kerimaib. Yikuu God Ye Weng Karadmo yenayiib yaakwanimaib kowe, yikarebmo monmari yedabab kandaniib.

17 Kwana kowe, mimyob dowakenkeendaan ne angkodmia, kuye weng kuuyiibkaadkeriwen kowe, yiibkareb oonekangkadme dobirime, amowiibbandanyi ambarakmimbed yiib ben abdon yiriwananeene yiib yumbon aromkonomokandiwen arimbed kombaraib andid.18 Kumban yiib kuu nub Yariman nubBobni Yaa Burudande Bindi Ye Karub Yesu

2 Pita 3:18 573 2 Pita 3:18

Keresu ye kabamoon kondoon ye mimyobdowaken kuyiib ye yaa kaadkeruni kuyiibaombed kaine amnime. Ye yaa kuu nambirikerok, kibikbed wene aron korem. Anamkwanok.

1 Yoon 1:1-2 574 1 Yoon 2:2

1 YoonKerek Mimo Yoonbed

WongkoonKerek Kee Komo Dowad

WongkoonApaso Yoon Sebedi ye mingkimbed

kerek kee wongkoon. Dudi kedmengkandimeneboon kuu, kingkin kuu amun id kuuarewa kowe, kingkin kuu yeka id kuu yekaande meenimaib. Kwane, kuye dudi meeniyaambed Keresu kuu kingkinmo idiibbanmonoon andimaib. Kwane, kingkin kuuyeka id kuu yeka ande dude meenimaibkowe, id yaambed ambarakmanuub kuuyimin, dedmone nub kingkin yaa arewakerundaanban ande dudemeenimaib koweambarakmimaib. Yoon kuu kuye dudikedmengkandi wengamberekore kerekkee wongkoon. Wongkoon kuu: 1. Dudikedmengkandi yaa kaadkerime andi yewengiib, 2. Anam Godbed nub bobni yaaburudande bindaneen ande daandi yewengiib anam andiwendan yaa. Wongkoonye weeb kuu AD 87 areb.Korok Weng

1. AndowiWeng Ibduruk: YesuOkadYiriMonoon Kuu Idiib Doboroon (1:1-4)

2. Nub Dobiri Kuu Ambe God YoomYe Mingki Yesu Yoom Yaa DabokneYonende Dobiri Yeman Ande Korok-boon (1:5–2:28)

3. Nub Dobiri Kuu God Ye Dana MeedKere Dobiri Yeman Ande Korokboon(2:29–4:6)

4. Nub Dobiri Kuu Mimyob DowakenKeende Yesu Yaa Anam Andi YemanAnde Korokboon (4:7–5:12)

5. Yeenbon Weng: Kangdommo MeeniYeman (5:13-21)

Wadkeri Ye Weng1-2Yesu kuu Wadkeri Ye Weng. Ye weng

kee yiib yaa nubbed wongkane keenduubkei.

Ye kuu andowoon yirimbed aronkorem wad doboroon. Wadkeri kee,Ambe God yoom ibmo dobiriwen kumbedangkadoroona, nubka nub wengam-berenub, nub indowiibbed wedmenenub,nub dingkimbediib badmenuwen. Kuyewadkeri weng kuu ke dakmuub kei. Kukuu

wadkeri aron korem korem yeman kedakmuub kei.

3Nubbed kee wedme wengamburu-wenkuu yiib yoom dakmenduub kuye dowadkuu yiib yoom nub yoom ibmo mene yonedabokni yeman. Nub kuu Ambe Godyoom ye Mingki Yesu Keresu yoom menedabokne yonendu-wen. 4Yiib yaa nubbedwongki dowad kuu nub kubi kuu demban-damuub.

Nambiri Kiwaan Ari Wenem5 Weng Yesumbed kondoona wengam-

berekorub daanduub kuu kei. God kuunambiri kowe, ye aom kuu ma kumuniib-ban dowan. 6Kwane, nubbed kamune yed-manuub, nub kuu ye yaa yone daboknuwenandanuub kumban, nub kuu kwane kumunkiwaan yaa dobaranuub kuu dudana-bidankeranuub, anam anam ma awi-naubban.7 Kumban, ye kuu nambiri aom doberem-birimaan kowe, nub kangkon nambiri yekiwaan ari wana-nuub kuu manman ibmoyone dabok-nanuuwe, ye Mingki Yesu yeumkanbed nub ambarakmi korem yaa kuuogawande araneen.

8 Ma, nubbed kamune ambarakmi-yiibban andanuub kuu, nubka nubmerenbirananuub kwane nub niindem aomkuu anamiibban keraneen. 9 Ma, nubambarakmi dakmanuub kuu, nub am-barakmi are nonondandene arewa koremogawande araneen, amborom kuu yeweng kundukiib inamen yorokmoyiibawinimo kameen kowe. 10 Ma, nub kuuma ambarakmindo ande kamanuub kuu,God kuu duda-nandeen kii andanuuwe,kwane ye weng kuu nub wadkeri aom kuuye yumboniibban keraneen.

2Yesu Kuu Nub Awandi Ye Karub

1 Ee, ne danaya, yiib yaa kee wongkaankuu yiib ma ambarak-maib andid. Kum-ban karub kane ma ambarakmoon kanedkuu, Yesu Keresu kuu Ambe God yaanub ambarakmi dowad kebengkane ko-romone inande dakmeen kii, mim yem-bedmo kuu Yorokmo Ye Karub kowe. 2Yekuu nub dowad bobnoon kumbed nubambarakmi are nonondandi ye kiwaanongmoon. Kukuu nub dowadmomban,nimakarub korem okad yimin yimin yidowadiib.

1 Yoon 2:3 575 1 Yoon 2:213 Nub nubkaad, nub kuu Yesumbed

kwanime andoon ye weng kuu wengam-bere awine kandanuub kuu, anam yekuu nubkaadkerenuwen. 4 Kwane, karubkanembed ye kuu nekaad andoon kumbanye weng wengambere awine kandokbankeraneen kuu duda-neen, kwane yekuu anamiibban keraneen. 5 Ma, karubkanembed Yesu ye weng yaa wengambereawine kandaneen kuu, anam kai, God yemimyob dowaken ye yaa angkeen kuuibnoon. Kwane keraneen kuu ye niin-dem aom doruub kuu nubkaadkeri yeman.6Kwane, karub kanembed ye kuu Yesu yeniindem aom doriin andoka Yesumbeddoboroonkin kamok.

Mimyob Dowaken Keendime7Ee, nangkodmia, kwanime ye weng kee

kurin yeman andowoon yirimbed kowoonkumbed wongkaan, yeeb yemanban. Kuyeweng kuu yiib kwane wengambiriwen.8 Kumban weng keyiib kee yeweb arebkeroon. Kukuu Yesuyiiwa yiiwiiwayaambed anam id keroon, amborom kuukumun kuu are weneene nambiri anamkuu ware weneen kowe.

9Karub kanembed ne kuu nambiri angkadoriin ande kamaneen kumban ye kuristenangkodmi yaa arud wandenembaraneenkuu, ye kuu kumun yiri kwane doreen kii.10Ma, kanembed ye kuristen angkodmi yaamimyob dowaken keendimaan kuu, ye kuunambiri angka doreen kii. Kwani kowe,ye niindem aom kuu kombiri yemaniib-ban. 11 Ma, karub kanembed ye kuristenangkodmi yaa arud wandenembaraneenkuu, kumun yiri dorone kumun yiri kwaneyareen kii. Kwani kowe, ye kuu yareenkuu ye koron, amborom kuu kumunbed yeindob kuu kebenenoon kowe.12Ee, danaya, kerek kee yiib yaa wongkain,

amborom kuu yiib ambarakmi kuuye aningko yaambed kowene arenonondandoon kowe.

13Ambeya, kerek kee yiib yaa wong-kain,amborom kuu andowoon yirim-bed

doboroon ye karub kuu yiib yi-ibkaadkeriwen kowe.

Keweddan, kerek kee yiib yaa wongkain,amborom kuu yiib kuu miin arewa-

man burudandune doriwen kowe.Ee, danaya, yiib yaa wongkain,

amborom kuu Ambe God kuu yiib yi-ibkaadkeriwen kui.

14Ambeya, yiib yaa wongkain,amborom kuu andowoon yirimbed

doboroon ye karub kuu yiibkaad-keriwen kui.

Keweddan, yiib yaa wongkain,amborom kuu yiib kuu arom-konoyiib

dobiriiwe, kwane God ye weng kuuyiib aom angkeene, kwane miinarewa-man yaa kuu burudandunedoriwen kui.

Okad Yiri Ye Yiribman Yaambed DowakenKeenaib

15 Okad yiri ye inameniib okad yiriye barangiib kuyaambed yiib mimyobdowaken kowaib. Kanembed okadyiri ye inamen awene yaa ye mimyobdowaken kowaneen kuu, Ambe God yemimyob dowaken kuu ye niindem aomangkimbirindo. 16 Kwane, idiib indowiibye kirim inameniib kereng-kan wengiib,okad yiri ye inamen korem kui, yi kuuokad kirimbed menebeen, Ambe Godyaambedban. 17 Okad kiri ye yiribmaniibinameniib kuu dowan kere wananeenkumban, karub kanembed God ye inamenyaa awine ambangkaneen kuu aron koremkorem dobaraneen.

Yesu Keresu Ye Bondan18 Ee, ne danaya, kibireb kee yeen-bon

ye aron. Yiib wengambiriwen kuu Keresuye bonman darewoob kuu mananeen kii.Kedi, kibireb kee bondan yena yemoonmenebiwen kii. Kwamune kumbed korok-boone nub-kaadkeruwen kuu aron yeen-bon kereen. 19Yi kuu kuristendan nubkan-mo kumbed yaro winiwen, kumban yi kuunubkanmo mimo anamban. Kuu kwamunekii, yi kuu nubkanmo anam karen, yi kuunub yoom ibmo doruub karen. Kumban, yikuu koronde winiwen kumbed korokboonkuu yi korem kuu nubkanmo mimombankeroon kii.

20 Kumban yiib korem yaa kuu Karad-kono Ye Karubbed yiib ari oiyo bunemoonareb Kingkin Karadmo kondoone, anamanam kuu yiibkaad-keriwen. 21Anam anamkuu yiibkaad-ban keriwen andi dowad-ban wongkani keendaan. Dowan! Anamanam kuu yiibkaadkeriwen kumbed yiibyaa wongkaan. Dudanabi kuu anam anamyaambed minimokban.

1 Yoon 2:22 576 1 Yoon 3:1222Kane kuu dudanabi ye karub? Ye kuu

kwane yedmimaan, “Yesu kuu Godbed Ki-noona Monoonman Keresumban kii.” andeaadikmimaan kii. Kwamunekob, ye kuuKeresu ye bonman kerene God yoom yeMingki Yesu yoom kuu aadikmendimaankii. 23Karub kanembed Mingki wunekara-neen kuu Ambe God yeyiib dobaraan-ban.Ma, karub kanembed Mingki kuu anamyeyiib andaneen kuu Ambe God kwangkonanam yeyiib dobaraneen.

Yesu Ye Niindem Aom Dobirime24 Weng andowoon yiri kee wengam-

biriwen kuu kande yiib niindem aomamuknime. Kwananiib kumbed yiib kuuAmbe God yoom ye Mingki yoom yaa kuuyi niindem aom dobaraniib. 25 Kowe, yeweng kunduk nub yaa kuu kei, wadkeriaron korem korem yeman kondoon.

26 Karub yenambed yiib birandenibkiwaan abdon benwenem ande kamiibye dowad kumbed yiib yaa kerek keewongkaan kii. 27 Yiib kuu KingkinKaradmombed ibnendoonbed kuu dowankerindo kowe, karub maambed ked-mengkandok ande meenaibban. Kwane,Kingkin Karadmombed inamen koremiibkedmengkandaneen kuu anammo kowe,kwamunemo ye niindem aom dobirime.

28 Ee, ne danaya, kibireb kee yeniindem aom doriib kuu kwane dobe-rembirime. Kwananuub kumbed yemananeen kuu karakiibbaniiwa uniyiib-baniiwa aromkonoyiibbed ye arinamboari dobaranuub. 29Yesu kuu yorokmomanande yiibkaadkeriwen kowe, yiib yiibkaad,kane kane kuu yorokmo kamimaib kuu Godye dana meed kii.

3Nub Kuu God Ye Dana Meed

1Wedmime, Ambe ye mimyob dowakennub yaa keendembiri-maan kuu miin dare-woob, kwanikob nub kuu ye meed andeyedmoon. Anamaa, kwamune keruwen.Okad yiridan korem kuu ye yaa yi koronkeriwen kowe, kangkon nub yaa ma kaad-kerindo.

2 Ee angkodmia, nub kuu God ye meed,kumban nub kuu komo kera-nuub kuuma korokbindo, mogeed. Kumban nubnubkaadkeruwen kuu ye mananeen yaron

yaambed, nub kwang-kon ye areb ker-anuub, amborom kuu ye anam wedme-nanuub kowe. 3Ye kuu karadmoman kowe,kane kanembed ye areb keranuub andi yeinamen awinaniib kuu yi kangkon yikarebyi niindem aom arene karadmo keraniib.

4 Kane kanembed ambarakmimaib kuuGod ye amob domangkimaib. Anamaa,ambarakmi kuu God ye amob domangki.5Kumban yiib yiib-kaadkeriwen kuu ye kuunub ambarak-mi aranded monoon. Ye kuuambarak-miyiibban dowan. 6Kane kanem-bed ye niindem aom doriib kuu ambarak-membaraibban. Kane kanembed ambarak-mimaib kuu Yesu yaa ma wedmenindo,yikaadkerenindo kui.

7 Ee ne danaya, korondaiwa karubyenambed kimyen abdon benwanaib.Karub kanembed yorokmo kamoon kuuGod ye yorokmoman kii. Kwane, Yesukuu yorokmoman kowe Yesu areb keroon.8 Ma, karub kanembed ambarakmimokamembaraneen kuu awad arewa yekarub keraneen kii, amborom kuu yiminandowoon yirimbed awad arewa kuukwane ambarakmenmo meneen kowe.Kwanikob, God ye Mingki monoon kuuawad arewa komo komo ambang-koon yemonmari dowadbed monoon.

9Kane kane kuu God yaambed wooniwenkuu ambarakmembaraibban, amboromkuu God ye inamen kuu yi niindemaom angkeen kowe. Kwane, yi kuukwane ambarakmembirindeban, amboromkuu yi kuu God yaambed wooniwenkowe. 10 Kwanekob, God ye meed kuukaneya kuu yi komboon kuu wedmenubnubkaadkeranuub. Awad arewa ye meedkwangkon yi komboon kuu wedmanuub.Kwane, kane kuu yorokmo kamaanbankera-neen kuu God ye danamban. Kanekuu ye kuristen angkodmia yaa mimyobdowaken keendaanban kangkon God yedanamban.

Neman Mimyob Dowaken KeenoonKeenoon Kamime

11 Andowoon yirimbed weng keyiib keeyiib kuu wengambiriwen. Nub kuu kuris-ten angkodmi yena yaa neman mimyobdowaken keenoon keenoon kamem. 12Keinareb keraib, ye kuu awad arewa ye kerek-men yaa kerene, yeka ye daman kuman

1 Yoon 3:13 577 1 Yoon 4:7

ayoon. Komo dowad ye daman kuu ku-man ayoon? Kwanoon amborom kuu yekomo komo kamoon kuu arewa kumban yedaman komo komo kamoon kuu yorokmokowe.

13Nangkodmia, yiib kuu okad yiridanbedarud wandembiribka binangkaib. 14 Nubkuu bobni yaam-bed burudande wadkeriyaa munuwen kuu nubkaadkeruwen,amborom kuu nub kuristen angkodmiyaa mimyob dowaken keendimaub kowe.Karub kanembed ye kuristen angkodmi yaamimyob dowaken keenokban kuu bobniyaambed doreen. 15 Karub kanembed yekuristen angkodmi yaa arud wandenem-baraneen kuu kumka kuman yenbandi yekarub kii. Kwane, yiib yiibkaad kuu kumkakuman yenbandi ye karub kuu wadkeriaron korem korem awinindo.

16Yesu kuu ye wadkeri nub dowad bob-noon. Kukuu mimyob dowaken keendikii. Kwane kee nubkaadkeru-wen kei.Kwani kowe, nub kuristen angkodmiayi dangkorodori ye dowad-bed nub bob-nanuub kuu yimin. 17 Yiribmaniib yekarub Yesu yaa anam andoon kumbedye kuristen angkodmi kuu ye yiribmandowan keroon kuu wedmenaneen kumbanmimyob keenokban keraneen kuu, ye ni-indem aom kuu God ye mimyob dowakenangkeen dee? Dowan!

18 Ne danaya, nub mimyob dowakenkeendi kuu wengmo mongkodkonom-beddakmi yemanban. Awandenmo anammomimyob dowaken keendem. 19Kwananuubkumbed nub nubkaad-keranuub kuu,anam anam yaambed doberenub yekurumbon aom kuu karakiibban amunmodobaranuub. 20 Kwane, nub niindemaombed ukum kandanuub deekee andeyedmanuub kuu weng kuyaa ika meenime,ambo-rom kuu God kuu darewoob, nubmeeni arebban, ye kuu inameniib kumka-miib korem kuu ye yekaadmo kowe.

21 Nangkodmia, nub niindem aom-bedukum kandanuub deekee ande yedmaub-ban keraneen kuu God ye kurumbonaom kuu arudkonomombed doberenub,22 ye yaambed komo komo kaamonanuubkuu nub yaa bangkandaneen, amboromkuu ye weng amob kuu wengamberenubye dowaken yaambed awinimaub kowe.23 Kwane weng kee yembed kwamime

andoon kuu, ye Dana Mingki Yesu Keresuyaa anamandenib, yiib kuris-ten angkodmiyena yaa mimyob dowaken keendime. Kuukwamime ye weng kee nub yaa kondoonkui. 24 Kane kane kuu ye kwamime yeweng yaa wengambere awingke baniibkuu, ye niindem aom dobaraniiwe, yekangkon yi niindem aom dobaraneen.Kwane, nubkaadkeruwen kuu ye kuunub niindem aom doreen, amborom kuuyembed Kingkin Karadmo kuu nub yaakondoon kowe.

4Kingkin Yi Weng Ye Komboon Kaamonime

1Ee, nangkodmia, kingkin koremyiwengkuyaa anam andaib, amborom kuu dudan-abi profesi weng ben dakmidan yemoonkuu okad yimin yimin yaa wenebiwenkowe. Kingkin kee, yi kuu God yaambeddee kuu kom-boon kaamonime. 2 Kwane,kingkin maa mananeen kuu Yesu Keresukuu karub anam kere monoon kii anda-neen kuu yiibkaadkeri yeman, kingkin kuuGod yaambed kui. 3 Kumban kingkin ku-nambed Yesu ye dowad weng kee andaan-ban kuu God yaambedban kii. Kowe, kuyekingkin kuu Keresu ye bonman kii. Bon-man mananeen ye weng kuu wengambu-ruwen. Kukuu kibikee okad yiri doreen kui.

4 Ne danaya, yiib kuu God ye nimayakaruwa kowe, yiib kuu bondan kee buru-dande doriwen, amborom kuu yiib niin-dem aomdoreenman kuu awad arewa okadkiri doreen arebban, arimo kui. 5 Kwanikowe, yi kuu okad kiridankob okad kiri-dan yi meeni yaambed dakmembirimaib.Kwamune-kob okad kiridan kuu bondankeyaa wengamberendimaib. 6Kwane, nubkuu God ye nimaya karuwa kowe, kanekane God yikaadkeriwen kuu nub yaawengamberendimaib. Kumban kane kanekuu God ye kerekmenban kuu nub yaawengamberendimokban kui. Keyiib keekwane wedmanuub kumbed anam anamye kingkiniib dudanabi ye kingkiniib kuunubkaadkeranuub.

Mimyob Dowaken Keendi Ye God7 Ee angkodmia, neman mimyob

dowaken keenoon keenoon kamem,amborom kuu mimyob dowaken kuu Godyaambedminimaan kowe. Kane kanembedmimyob dowaken keendi-maib kuu yi

1 Yoon 4:8 578 1 Yoon 5:6

kuu God yaambed wooni-wen, kwane Godkuu yikaadkeriwen. 8 God kuu mimyobdowakenman kowe, kane kanembedmimyob dowaken keendimokban kuu Godkuu yikaad-ban kii.

9 Kwane, God ye mimyob dowakennub yaa korokbendoon kuu kamune, yekuu ye Mingki mimo okad kiri kowoonamonoon kuu, ye yaambed nub kuuma wadkere doraniib manok andedkowoon. 10 Kowe, mimyob dowaken kuukwamune kui, nubbed ye yaa mimyobdowaken keenimban, yeka nub yaamimyob dowaken keendene ye Mingkikuu kondoona monoon kuu, nub dowadbobnoon kumbed nub ambarakmi arenonon-dandi ye kiwaan ongmoon.

11 Ee angkodmia, God kuu nub yaakwamune mimyob dowaken darewoobkeendembirimaan kowe, nub kangkonangkodmi yena yaa kuu neman mimyobdowaken keenoon keenoon kamem. 12Kanekanembed God kuu ma wedmenindo.Kumban nub kuu nemanmimyob dowakenkeenoon keenoon kamanuub kuu Godkuu nub niindem aom dobaraneenaye mimyob dowaken kuu nub niindemaombed dembaneen.

13 Kwane, ye Kingkin Karadmo kuu nubyaa kondoon kowe, nubkaadkeru-wen kuuye kuu nub niindem aom doreena, nubkuu ye niindem aom doruuwa keruwen.14Kwane, Godbed ye Mingki kuu okad kiridoriibdan Bobni Yaa Burudande Bindi YeKarub keri dowad kowoona monoon kuuwedmenekorub ku dakmuub kui. 15Kwane,kane kanembed Yesu kuu God ye Mingkiandaniib kuu, God kuu yi niindem aomdobaraneena yi kuu God ye niindem aomdobaraniib. 16Kwani kowe, God ye mimyobdowaken kuu nub nubkaadkerenub, kwanenub kuu God ye mimyob dowaken keendiyaambed angkumone doruub.

God kuu mimyob dowakenman. Kwane,kane kanembed mimyob dowakenkeendimo kame dobaraniib kuu, Godkuu yi niindem aom dobara-neena yeniindemaomdobaraniib. 17Kee kwananuubkumbed mimyob dowaken nub aom kuudembaneen. Kwananeen kumbed yembedwengyun-dandi aron keranuun ari kuu nubkuu arudkonomo keranuub, amborom kuuokad kiri kee nub kuu ye areb keruwen

kowe. 18Mimyob dowakeniib angkeen yaakuu uniyiibban. God ye mimyob dowakenkuu nub niindem aom dem-boon kumbeduni kuu kan angkana-neen, amborom kuuukum kondaneen ye dowadbed uni karaminimaan kowe. Karub kane unimaankuye niindem aom kuu God ye mimyobdowaken dembindo.

19 Nub kuu mimyob dowaken keendi-maub, amborom kuu Godbed yedin nubyaa mimyob dowaken keendoon kowe.20 Kwane, karub kanembed “Ne kuu Godyaa mimyob dowaken keenimain.” andeyedmimaan kumban ye kuristen angkodmiyaa arud wandembirimaan kuu, dudanabiye karub kui. Kuu kwamune kii, kuristenangkodmi maa wedmimaan kuyaa mimyobdowaken keenimokban kuu, wedmeninde-ban ye God yaa mimyob dowaken keenin-deban. 21 Kwane, Godbed kwanime yeweng nub yaa kondoon kuu, kane kanem-bed God yaa mimyob dowaken keenimaibkuu yi kuristen angkodmia yaa kwang-konmimyob dowaken keendime.

5God Ye Mingki Yaa Anam Andi

1Kane kanembed Yesu kuu God-bed Ki-noona Monoonman Keresu kii ande anamandiwen kuu yi korem kuu God yaambedwooniwen. Kwane, kane kanembed AmbeGod yaa mim-yob dowaken keenaniib kuuyeMingki yaa kwangkonmimyob dowakenkeenaniib. 2Kwane, nubbed God ye meedyaa mimyob dowaken keendi nubkaadkeriyeman kuu, ye yaa mim-yob dowaken kee-nenub ye kwamime ye weng kuu wengam-bere awine kandanuub kii. 3 Kwane, keeGod yaa mimyob dowaken keeni kuu, yekwamime ye weng wengambere awinekandi. Kumban God ye amob kuu yobdoo-dban, 4amborom kuu God yaambed wooni-wendan koremkuu okad kiri ye inamen yaaburudande doriwen kowe. Kedi, nub anamandi kumbed burudande doruwen. 5Kanekanembed okad kiri ye inamen yaa buru-dande doriwen? Yesu kuu God ye Mingkiandi yaa anam andiwendan, yimbedmo.

Yesu Keresu Ye Dowad Weng Korokbiwen6 Yesu Keresu kuu ye okbed baptais

kerene ye bobnoona ye umkan kubu-doroon kuyaambed monoon. Ye monoonkuu okmomban, kiwaan ayoob kuyaambed

1 Yoon 5:7-8 579 1 Yoon 5:21

monoon, okiib umka-niib kui. Kwane,Kingkin Karadmo yekarebweng kee korok-boon, amborom kuu ye kuu anam anam yeKingkin kowe. 7-8Kwane, Kingkin Karadmo-yiib okiib umkaniib, yi ayoobmimbed Yesuye dowad kuu anam anam korokbiwen. Yiayoobmim kuu ibmo weng mimo keroon.9Karubbed yi weng korokbimaib kuu anamande meenimaub. Kumban God ye MingkiYesu ye dowad weng korokbiwen keemeeni darewoob arimbed, amborom kuuGodbed korokboon kowe. 10Kane kanem-bed God ye Mingki yaa anam andimaib kuuGod yeweng korokboon kee kuu yimimyobaom angkeen. Kumban kane kanembedGod yaa anam andindo kuu yimbed kwaneyedmiwen, “God kuu dudanabi ye karub.”andi-wen, amborom kuu God ye wengkorokboon ye Mingki ye dowad yaa kuuanam andindo kowe. 11 Kwane, weng ko-rokbi kuu kei, God kuu nub yaa wadkeriaron korem korem yeman kondoon, kuyewadkeri kuu ye Mingki yaambed kowenekondoon. 12 Kwane, karub kane ye kuuGod ye Mingkiyiib nendoon kuu wadkerikan-doon. Ma, karub kanembed God yeMingkiyiibban kuu wadkeriyiibban.

Yeenbon Andemi Ye Weng13God ye Mingki yaa anam andi-wendan,

yiib yaa nembed wongkaan kuu, anam, yiibkuu wadkeri aron korem korem yemankanduwen ande kaadkeri dowad. 14Kwane,God ye arinambo ari arudkonoyiib man-anuub ye kiwaan kuu kei, God ye inamenyaambed ye yaa kaamonenanuub kuuye kuu wengambaraneen ande meenem.15 Kowe nubbed komo kaamonuwen kuuwengamboroon ande nubkaadkeranuubkuu, komo kaamonuwen kuu kondaneen.

16 Yesu yaa anam andoonman mamaakuu ye kingkin bobnaanban ye ambarakmima ambarakmaneen kuu, ye kuristenangkodmimbed wed-menaneen kuuyangkodmi kumbed kurikuri kerunok.Kwananeen kuu ambarakmoonman yaaGodbed wad-keri konaneen. Kingkinbobnaanban ye ambarakmi ye dowadkwane dakmaan. Kingkin bobnaneen yeambarakmi angkeen. Kuye ambarakmi yedowad kuu kurikuri kerunok ande nembeddaandindo. 17Ambarakmi korem kuu God

yaa bon keri yeman. Kumban ambarakmiyena kuu kingkin bobnaneen yemanban.

18 Kwane, nub nubkaadkeruwen kuu,kane kanembed God yaambed wooniwenkuu kwane ambarakmem-baraibban. Makei, God ye Mingkim-bed yi kuu beneamuknimaan kowe, awad arewambed yiyaa yaanban. 19 Nub nubkaadkeruwen,nub kuu God ye meed kumban okad yiri-dan korem kuu awad arewambed oonoonkii. 20Nub kangkon nubkaadkeruwen, Godye Mingki menene ye inamen kaadkerinub yaa kondoon kuu anam anam ye Godnubkaadkeri dowad. Angkon, nub kuuanam anam ye God ye niindem aom yeyoom doruub, ye Mingki Yesu ye niindemaom doruub kui. Ye kuu God anam, wad-keri aron korem korem ye karub kui.

21 Ee ne danaya, dudi kuruwak god yaawangdandundime.

2 Yoon 1 580 2 Yoon 13

2 YoonYoon Ye Kerek Ayoob


Apaso Yoonbed kerek kee wongkoon.Kuyaron kuu Yesu ye weng amun kanyaredakmimaibdan kuu dewenebiiwe anamandiwendanbed yi ben angkodmendimaib.Kumban dudanabi kedmengkandidankangkon kwanimaib kowe, Yoonbedyarebidan yi kedmengkandi ongmeandangkibka Yesu ye yoman winiwen-danmo angkodmendime ande wongkoon.Wongkoon ye weeb kuu AD 87 areb.Korok Weng

1. Amun Kerundi Weng Ibduruk (ves 1-3)2. Kubi Koni Weng (ves 4)3. Ongkandi Weng (5-11)4. Yeenbon Andedme Kebeni Weng (12-

13)1Aamkono, nembed wongkaan kei.Godbed kinoon ye wonong yoom yu

meed yoom, yiib yaa wongkaan. Nemimyob dowaken kuu yiib yaa anamkeendimain. Kuu nembedmomban, neyoom anam ye inamen yikaadkeriwendankorem yoombed mimyob dowakenkeendimaub. 2Yiib yaa kwane keendimaub,amborom kuu anam anam kuu yiiwa nuwanub niindem aom dangoona kwane aronkorem dangembaraneen.

3Ambe God yoom ye Mingki Yesu Keresuyoom, yi kabamoon kondi ye mimyobdowakeniib, mimyob keende kakmanare nonondandiyiib, iwari yewenubdobiriyiib, yiiwa nuwa nub niindem aomdangembirimaan, amborom kuu anamanam ye wengiib ye mimyob dowakeniibawingkuwen kowe.

Mimyob Dowaken Ye Kiwaan YaambedWinime

4 Ne kuu kubi darewoowiib keraan,amborom kuu nekaadkeraan kuu kubdana yena anam anam ye kiwaan ariweniib kowe. Yi kuu Ambe Godbed yekwamime ye weng nub yaa kondoon kuukwamunemo kamiib kii. 5 Ee angkodmi,kibireb kee nembed kwamime ye wengwongkani kub yaa keebdaan kee kwamime

ye weng yewebban, Yesu andowekedmengkandoon yirimbed kanduwenkumbed. Kwani kowe, neman mimyobdowaken keenoon keenoon kamem andidyedmaan. 6Mimyob dowaken kuu kei, yeamob kuu wengambere awine kandemanded kii. Kowe andowewen yirimbedkubka wengamberewen kuu kwamunemo,ye amob kondoon kuu mimyob dowakenkeendi ye kiwaan kuyaambed dobirime.

7 Kedi, birandidan yemoon kuu YesuKeresu kuu karub kere monoon ye wengkuu anamban ande aadikmiwen. Kuyedankuu okad yimin yimin yaa wenebiwen.Kowe, kwamenabidan yi kuu dudanabidankere Yesu Keresu yaa bon keriwendankii. 8 Kaadkerime, yiibka kangkadmime.Kwanibka, nub yoom yiib yoom komo am-bangkuwen kuu kombere biknaan andid.Yesu ye deme kwane ari ambangkembir-ime, amborom kuu kakman kuu yiminmoyaambed kondaneen kowe. 9Karub kanem-bed yedinmo ne kedmengkandi kuu yiminandene Yesu ye kedmengkandi koronda-neen kuu, ye niindem aom kuu Godiibban.Kumban kanembed Yesu ye kedmengkandiawinenmo kamaneen kuu, ye niindem aomkuu Ambe Godiiwa ye Mingkiyiiwa kuu do-baraniib. 10 Ma, karub kane kibireb yed-maan kuye kedmengkandi anam yiib yaakanmonokban keroka, yiib ambiwoom nenaomne angkodmenaib, ye yaa kubenaib.11Amborom kuu karub kanembed ye kuyaakubenaneen kuu, ye yoom daboknene in-amen arewa ye deme yeyiib awinaneenkowe.

12Ne kuu weng yemoon daandandamaankumban, kerek yaambed wongkane keendikuu ne dowakenban. Kwani kowe, ne man-aniin ande meenmiin kuu nembed yiiwiibyaa mananiina, yiib yoom ne yoom kiringine dakmem ande meenmiin. Kwananuubkumbed nub kubi dowaken kuu ibnaneen.

13 Kub oni yu meed Godbed kinoon-danbed yi kubendi weng keebdiib kii.

Documents

Contents · 2016. 5. 1. · kuu nuwareb keroon, komo komo kuu inamen arewa o amun kuu kaadkeroon kowe. Kwani kowe, yembed wadkeri ye ayob kuukande ananeen ne dowakenban, amboromkuuananeenkuu