Catechese Nu

Voorzijde

Deze brochure is een uitgave van het HGJB-centrum voor catechese.

Ontwerp: ReproVinci BV, www.reprovinci.nl

Druk: Drukkerij Vis Offset

ISBN 90-810479-4-9

NUR 707

© 2009 Uitgeverij HGJB

Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen

in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electro-

nisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier,

zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Catechese NuVernieuwing van de catechese voor deze tijd

ds. ir. Wim Markus

HGJB-centrum voor catechese

4

Inhoudsopgave

Voorwoord 7

1 Laat ze tot Mij komen 9

1.1 Priester of prikkeldraad 9

1.2 Kinderdoop 9

1.3 Bekering en wedergeboorte 10

1.4 De gemeente 11

1.5 Geschonken gerechtigheid 11

2 Vernieuwing is nodig 13

2.1 Jongeren nu 13

2.2 Zorg 14

2.3 Kerkgeschiedenis 15

2.4 Onze tijd 15

2.5 In de ‘wereld’ 16

3 Vernieuwing in hoofdlijnen 17

3.1 Openbare geloofsbelijdenis in ‘gedeelten’ 17

3.2 Basiscatechese 18

3.3 Geloofscatechese 19

3.4 Voortgezette catechese 22

3.5 Andere wegen 22

3.6 Een totaalplan 23

4 Vernieuwde catechese: een praktijkvoorbeeld 25

4.1 Basiscatechese 25

4.2 Geloofscatechese voor tieners 26

4.3 Voortgezette catechese 29

Catechese Nu Vernieuwing van de catechese voor deze tijd

5


5 Handreiking voor invoering in de gemeente 35

5.1 Bezinning 35

5.2 Starten met Follow Me 35

5.3 Contact HGJB-centrum voor catechese 36

5.4 Het seizoen Follow Me 37

Bijlagen

1 Tabel van het totaalplan 38

2 Curriculum voor vier jaar Follow Me 40

3 Les 3.2 Gelovige zijn 42

4 Stappenplan ‘Tieners toelaten tot viering Heilig Avondmaal’ 54

5 Bezinningsmoment voor de kerkenraad 56

Nawoord 58


7


Voorwoord

Op allerlei manieren blijkt dat de catechese in beweging is. Dat kan ook niet anders, want

jongeren staan niet stil. De tijd evenmin. Om hetzelfde evangelie te laten landen zullen we

steeds weer moeten zoeken naar nieuwe wegen. Deze brochure kunt u zien als een verslag

van zo’n zoektocht. De titel Catechese Nu laat zien dat dit verslag niet de bedoeling heeft het

laatste woord hierover te zeggen. Hoe het over tien jaar zal zijn weten we dan pas. Maar dat

nu in veel Gemeenten gezocht wordt naar andere vormen en een andere opbouw van de

catechese mag blijken uit de vele positieve reacties na mijn artikel in De Waarheidsvriend

ruim een jaar geleden. In dat artikel (Denken over catechese) werden enkele grote lijnen uit-

gezet die mijns inziens een richting kunnen wijzen voor noodzakelijke vernieuwing van de

catechese.

Binnen de Hervormde Gemeente Bergschenhoek is naar aanleiding van het genoemde arti-

kel een catecheseplan ontwikkeld waarin de verschillende gedachten uit het artikel handen

en voeten krijgen. Nu we een tijd gewerkt hebben met onze nieuwe opzet van de catechese

overheerst de dankbaarheid. Jongeren gaan weer enthousiast naar catechisatie, die intus-

sen een half uur langer duurt dan voorheen. In wijkgemeente West van de Hervormde

gemeente Papendrecht is gelijktijdig de catechese op dezelfde manier veranderd. Ook daar

met dezelfde positieve reacties. Gezien de goede ervaringen met de methode rees het plan

deze ook voor andere gemeenten beschikbaar te stellen. Het Centrum voor Catechese heeft

zich daarop bereid getoond de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor de verdere uit-

werking en uitgave van Follow Me, zoals we onze tienercatechese in Bergschenhoek

genoemd hebben.

De brochure die voor u ligt is de weergave van mijn visie op de catechese in het alge-

meen. Ook biedt het de achtergrond van en de visie op de ontwikkelde methode voor tiener-

catechese Follow Me. In de bijlagen is een lesmodel van deze methode bijgevoegd zodat u

kunt zien hoe Follow Me in de praktijk gestalte krijgt. Van harte hoop ik dat deze impuls voor

de vernieuwing van de catechese tot zegen zal zijn voor veel jongeren en hun gemeente.

Bergschenhoek, voorjaar 2006

ds. ir. Wim Markus

8

Voorwoord bij de tweede druk

Niemand had kunnen vermoeden dat na enkele jaren het aantal gemeenten waar Follow Me

gebruikt wordt tot voorbij de vijftig zou groeien. Als gevolg daarvan is dit boekje uitverkocht

en werd een herdruk noodzakelijk. Een mooie gelegenheid om hier en daar wijzigingen aan

te brengen. Bij het schrijven van de verschillende jaarreeksen bleken kleine veranderingen

in het curriculum een verbetering. Bovendien is in Bergschenhoek het denken over het ver-

volg van Follow Me doorgegaan. Ook daarvan wordt nu verslag gedaan.

Bij het lezen van dit boekje is het goed te beseffen dat de vernieuwing van de catechese waar

ik voor pleit, niet één op één verbonden is met de methode Follow Me. Deze specifieke vorm

van mentor catechese is een mogelijke uitwerking van een onderdeel uit het voorgestelde

traject van vernieuwing, dat op allerlei onderdelen breder is.

Opnieuw spreek ik de wens uit dat deze doorgaande vernieuwing voor veel tieners en jonge-

ren veel betekenen zal!

Bergschenhoek, voorjaar 2009

ds. ir. Wim Markus

hoofdstuk 1 Laat ze tot Mij komen


9

Laat ze tot Mij komen

1.1 Priester of prikkeldraad

Zijn wij priester of prikkeldraad, dat is de kwestie, want het gaat in de catechese over onze

jongeren. Daarom vertel ik u eerst het verhaal van Japie uit een boek (Verhinder ze niet) van

Else Vlug. Zij schrijft:

Wij hielden in een Utrechtse grachtkelder een kindersamenkomst. Toen wij na het bijbel-

verhaal de uitnodiging deden om de Here Jezus te volgen liepen twee meisjes van 13 naar

voren. En Japie. ‘Wat wil jij’, vroeg ik hem. ‘Ik kom ook naar voren’, zei hij resoluut. ‘Maar

wat wil jij hier dan?’ ‘Ik wil ook naar Jezus’, zei Japie. Ik dacht: Nou ja, baat het niet, het

schaadt ook niet. En terwijl ik met de twee tienermeisjes bad om hen bij de Here Jezus te

brengen, bad de kleine Japie mee. Thuis vertelde ik dat er twee meisjes de Here wilden gaan

dienen. Over Japie geen woord meer... Tot een paar dagen later een vriendin bij me komt.

‘Ken jij Japie?’ Ik moest even nadenken. O ja, dat kleine jochie in de kelder. ‘Is er wat met

hem?’ ‘Zijn moeder is bij mij geweest. Japie was stralend thuisgekomen en had alles over

de kelder verteld. En toen gezegd: ‘Mam, jij moet ook naar Jezus gaan. Hij maakt je hart

helemaal schoon. En dan word je zo blij....’

1.2 Kinderdoop

In het evangelie volgens Markus zegt Jezus: Laat de kinderen tot Mij komen, verhindert ze

niet; want voor zodanigen is het Koninkrijk Gods (Mk.10:14). Voor Japie van vijf bijvoorbeeld.

Het is geen wonder dat de kerk in dit bijbelgedeelte een getuigenis vond voor de kinderdoop.

Als Christus zulke dingen zegt over zijn Koninkrijk en over de kinderen, zouden diezelfde

kinderen dan ook niet het teken en zegel van dat Koninkrijk mogen ontvangen?

Is alles daarmee geregeld voor onze kinderen? Gods rijke beloften werken nooit

automatisch. Laat ik dit zeggen: Onze kinderen dragen vanaf hun doop aan hun voorhoofden

mee dat ook voor hen de deur wijd open staat. En verder heeft de Here het voor een groot

deel in onze handen gelegd met daarbij deze indringende vraag: zijn wij priester of prikkel-

draad? U begrijpt de tegenstelling. Else Vlug zou met haar houding bijna een prikkel-

draadversperring rond Jezus geworden zijn. Dertien jaar- dat ging nog. Maar een jochie van

vijf? Zo dachten de discipelen ook. Maar die worden door Jezus bestraft. Daarom vinden wij

het allemaal een mooie geschiedenis. En we vinden het een mooi versje: ‘Eens brachten de

moeders de kinderen tot Jezus’. Maar dat staat er niet. Ook niet bij Mattheüs. Ook niet bij

Lukas. Zo gemakkelijk komen vaders niet van de geloofsopvoeding af. En ook de broeders

H O O F D S T U K 1


10

van kerkenraden niet. Steeds weer nadenken over catechese is niet omdat we zo snel moge-

lijk allerlei moderne dingen moeten oppakken. Het is eenvoudig omdat kinderen en jonge-

ren er volgens Christus werkelijk helemaal bij horen.

Dat weten we natuurlijk wel. Maar we weten het misschien toch niet goed genoeg.

Jongeren horen erbij, zeggen we dan, omdat ze de toekomst van de kerk zijn. Dat is natuur-

lijk helemaal waar. Zonder kinderen en jongeren sterft de gemeente binnen een generatie

uit. Toch is dat sociologische motief christelijk gezien te mager. Jongeren zijn niet de toe-

komst van de kerk, ze zijn de kerk. Want ze zijn niet alleen een beetje, maar helemaal in

Gods genadeverbond opgenomen. Een kind van drie heeft precies evenveel toegezegd

gekregen als haar grootvader van tachtig. Beiden zijn volwaardige leden van Christus

gemeente. Onze kinderen zijn natuurlijk van hun vaders en moeders. Dat zullen we zo laten.

Maar, zei de Here bij hun doop: ze zijn ook van Mij! Daarom danken we bij elke doopdienst

ook zo hartgrondig als we met het doopformulier zeggen: Almachtige God en Vader, wij dan-

ken en loven U dat Gij ons en onze kinderen door het bloed van Uw lieve Zoon Jezus Christus,

al onze zonden vergeven en ons door Uw Heilige Geest tot lidmaten van Uw eniggeboren

Zoon en alzo tot Uw kinderen aangenomen hebt!

1.3 Bekering en wedergeboorte

Maar moeten onze jongeren dan niet eerst tot bekering komen wil dat echt gelden? Moeten

ze niet eerst gaan geloven? Moeten ze niet eerst wederomgeboren worden? Het antwoord is:

nee. Dat is het hele evangelie omdraaien en Gods genade doorstrepen. Het is juist anders-

om: vanwege Gods krachtige toezegging zullen we met reikhalzend verlangen uitzien naar

bekering en wedergeboorte van onze kinderen. Sterker nog: we zullen die wedergeboorte

ook verwachten en het vreemd vinden als ze erg lang uitblijft. Want onze Here zal zich toch

niet vergissen in wat Hij staat uit te delen bij de Heilige Doop? Toen ik dat verhaal van Else

Vlug las kreeg ik iets van een schok. Op haar methode van naar voren laten komen kun je

misschien kritiek hebben. Maar geloof ik nog dat de Here eropuit is om onze kinderen

wederomgeboren te laten worden? Ja, dat geloofde ik wel. Maar op mijn tijdbalk begon dat

meestal bij een jaar of zeventien, achttien. Wat is nou een jochie van vijf, begrijpt u? Of een

jongere van net twaalf?

Gelukkig mogen we weten dat onze Here eropuit is om kinderen en jongeren door

Woord en Geest tot waarachtige bekering te brengen. Zeker in onze tijd, waar de duivel erop

uit is om jongeren van elf en twaalf tot waarachtig ongeloof te brengen. Wee ons wanneer

wij dan als volwassenen een prikkeldraadversperring vormen zoals de discipelen. Het zijn

niet alleen de bekende kinderzegen-gedeelten die ons waarschuwen om jongeren niet te

vergeten. Ik herinner u aan Deuteronomium 6 waar opgedragen wordt om vierentwintig uur

hoofdstuk 1 Laat ze tot Mij komen


11

per dag bezig te zijn met het inprenten van Gods woorden bij onze kinderen. Wat op jonge

leeftijd onze harten binnenkomt blijft er het langste zitten. Ook denk ik aan die indrukwek-

kende boete- en bekeringssamenkomst in Joël 2 vers 15 en 16, waar zelfs de zuigelingen

uitgenodigd zijn om naar de kerk te komen! Ongetwijfeld ook omdat zuigelingen precies

dezelfde genade van God nodig hebben als ieder ander.

1.4 De gemeente

In het Nieuwe Testament zijn de twaalf discipelen beeld van de christelijke gemeente. Wij

mogen dus op hen lijken, maar liever niet als het om de jongeren gaat. Dan zijn we geen

priestergemeente en geen priesterkerkenraad maar meer zoiets als prikkeldraad en halen

we de grote boosheid van Christus over ons heen!

Een jaar of zestien geleden zaten we op Marken in de kerk. De tweede dienst. Ik moest daar

preken. We waren met elkaar gegaan want de familie wilde de klederdracht daar ook wel

eens zien. En die bijzondere vuurtoren. Zegt iemand, nog voor het begin van de dienst en half

hardop terwijl ze naar onze jongste wijst (toen zeven): ‘Ook zielig voor dat kind. Moet het

weer een heel uur stilzitten....’ Zoiets begrijp ik niet. En Jezus wordt furieus. Het is in vers

14 van Markus 10 veel te netjes vertaald. In het Griekse werkwoord zit grote woede. Je leest

het maar één keer van Jezus. En die ene keer was niet toen Hij zich verzette tegen de

Farizeeën en schriftgeleerden. Die ene keer was ook niet toen de Here het tempelplein

schoonveegde van ons materialisme. Die ene keer was die avond van de laatste grote ver-

zoendag die Jezus meemaakte voor Hij zichzelf als het Lam zou laten slachten. Die ene keer

is de Heiland furieus tegen Zijn discipelen omdat zij kinderen bij die verzoening vandaan wil-

len houden. Alsof een kind geen vergeving nodig heeft. Toen werd Christus echt toornig en

roept, zodat alle vaders en moeders die nog buitenstaan het kunnen horen: ‘Laat de kinde-

ren tot Mij komen!’ Nee, niet voor romantische plaatjes in onze kinderbijbels. Het is een zaak

van leven of dood. Elk kind dat niet op tijd bij Jezus komt is een lege plaats in de hemel. Daar

zouden we wat meer verontrust over mogen zijn. Vanuit die bewogenheid zullen we alles wil-

len doen om ook in de catechese alle ruimte te geven aan het bevel van Jezus!

1.5 Geschonken gerechtigheid

In het vervolg van dit boekje wil ik zoeken naar wegen om in de catechese de geestelijke ver-

antwoordelijkheid voor onze kinderen en jongeren nog meer handen en voeten te geven.

Beschouw dat alstublieft niet als dingen die moeten. Wat in de ene gemeente past kan in een

andere gemeente heel verkeerd zijn om te doen. Maar in welke gemeente we ook leven, onze

bewogenheid met het heil van jongeren mag de vrijblijvendheid voorbij groeien.


12

hoofdstuk 2 Vernieuwing is nodig

Om te beginnen kijk ik dan naar de kerkenraden. Zij mogen priesters zijn en de verant-

woordelijkheid nemen om naar de gemeente toe te communiceren dat kinderen en jongeren

er helemaal bij horen. Niet met het oog op later, maar met het oog op nu. Nu wil onze Here

hen bereiken en hun hart vervullen met Zijn Geest. Mijns inziens kan dat niet genoeg bena-

drukt worden. Hier gingen de discipelen juist in de fout waardoor zij een prikkeldraadver-

sperring werden. Zij verhinderden de kinderen omdat zij zelf verhinderd werden door de

gedachte dat kinderen voor God nog geen ‘gerechtigheid’ konden hebben. Met ‘gerechtig-

heid’ wordt bedoeld de optelsom van alle goede werken en geestelijke prestaties waardoor

een mens het Koninkrijk der hemelen verdienen kon. Een kind van zes of zeven kan inder-

daad nog niet veel. Dus heeft het bij de Koning van dat rijk nog niets te zoeken, vonden de

discipelen. Maar juist daarom werd de Here Jezus toornig op Zijn leerlingen. Want wie zelf

geen gerechtigheid verdienen kan heeft bij de grote Koning juist alles te zoeken! Juist kin-

deren laten zien dat alle genoegdoening en gerechtigheid en heiligheid van Christus hen

geschonken moet worden. En zal worden. Want de Here zei: laat ze tot Mij komen.

Onze jongeren (en wij met hen!) mogen leven van geschonken gerechtigheid en heiligheid,

van geschonken bekering en wedergeboorte. En wij geloven stellig dat de Here die geschen-

ken met name in de eredienst en de catechese uitdeelt en ze gelijkelijk uitdeelt aan jong en

oud. En misschien moet ik wel zeggen dat de Heilige Geest bij een kind van zeven en bij een

jongere van zeventien veel minder moeite heeft dan bij een grootvader van zeventig, die zich

al een leven lang tegen Gods genade heeft verzet. Er mag daarom veel verwachting zijn voor

onze jongeren. Juist voor hen. Want onze Here zei: laat ze komen!

Toen Spurgeon een keer thuiskwam van een preekbeurt vroeg zijn vrouw: ‘Hoeveel mensen

zijn er tot geloof gekomen?’ ‘Tweeëneenhalf’, zei Spurgeon. ‘Wat bedoel je daarmee?’, vroeg

zijn vrouw. ‘Bedoel je: twee volwassenen en een kind? ‘Nee’, antwoordde Spurgeon, ‘ik

bedoel twee kinderen en één volwassene. Want een volwassenen heeft de helft van zijn leven

al achter de rug. Een kind heeft het hele leven nog voor zich!’

Vernieuwing is nodig

2.1 Jongeren nu

Er is veel onderzoek gedaan naar tieners en hun leefwereld. Om duidelijk te maken hoezeer

mijns inziens verandering van de huidige catechesemethoden noodzakelijk is als we ook

jongeren van deze tijd willen bereiken, geef ik hier een aantal citaten weer uit een artikel van

Annet de Groot (Volwassen met elf) in het AD-magazine van 21 mei 2005.

Pubers kom je overal tegen, maar hoge concentraties vind je vooral op schoolpleinen.

Van basisscholen, wel te verstaan. Kinderen lijken niet alleen eerder volwassen: ze zijn

het ook. (…) Hoe oud zou ze zijn, dat meisje met die wenkbrauw- en neuspiercing, dat

ultrakorte naveltruitje boven die superlage heupbroek, een decolleté van 75B minimaal?

Ze heeft een Pradatasje (de nepuitvoering), ze draagt naaldhakken en staat stijf van de

make-up. Uiteraard heeft ze een mobieltje, en wel de laatste uit de nieuwe Nokia-serie

die al haar vriendinnen ook hebben. Als je haar dan tegen die meiden hoort praten over

‘Wesley die met Serena heeft staan tongen’, ja, dan weet je het niet meer zo zeker.

Zestien, zeventien? Zo ziet ze er wel uit, alleen heeft ze zich misschien iets te ouwelijk

gekleed voor haar leeftijd. Ook een beetje te opzichtig voor zomaar een doordeweekse

dag. Ze heet Isa, blijkt bij navraag - en ze is elf. ‘Nou ja, elfenhalf, hè. Schrijf je dat wel

op?’

(…) Vanaf 1874, toen met het kinderwetje van Van Houten kinderarbeid strafbaar werd

gesteld, gevolgd door de wet op de Leerplicht (1900), mochten kinderen ook kinderen

zíjn; het duurde echter tot na de Tweede Wereldoorlog voordat een fenomeen als ‘tiener’

normaal werd. Lees de meisjesboeken uit de jaren twintig, dertig en veertig, zoals de

Joop ter Heul-romans van Cissy van Marxveldt, er maar op na: als jongens vijftien wer-

den, gingen ze vanuit de korte broek rechtsreeks het herenkostuum in - compleet met

overjas en hoed. Maar met de opkomst van rock-‘n-roll kregen tieners behalve eigen kle-

ding ook eigen muziek en ontstond een ware jeugdcultuur. Noem het een verworvenheid.

Nog geen vijftig jaar later lijkt het of we weer terug zijn in het begin van de achttiende eeuw.

Kinderen worden gezien als mini-volwassenen. Maar dat niet alleen: ze zijn het ook. Een

paar alinea’s verder, als het gaat over reclame (‘kidvertising’) schrijft Annet de Groot:


13

H O O F D S T U K 2

De marketingslagzin waarmee wordt gewerkt luidt ‘Kids grow older younger’, kinderen

worden eerder ouder. Het is een kwestie van de kip of het ei. Jonge kinderen willen het

zelf, wordt gezegd, maar iets of iemand moet ze op een idee hebben gebracht. Ze wor-

den opgehitst door reclame, die kinderen wijsmaakt dat elk meisje toch echt een mini-

rokje, string of netkousen nodig heeft. (…) Een kind dat wordt aangespoord om alle

dagen een g-string te dragen, krijgt de boodschap dat zij ‘net als mamma is’. Deze

boodschap is feitelijk een ondermijning van het ouderlijk gezag, maar ook voor het kind

is de eigen rol in het leven niet duidelijk. Het ziet zichzelf ook niet meer als kind en over-

schat wat het kan.

En om helemaal bij de tijd te raken nog twee tabelletjes uit het artikel van Annet de Groot.

Tweens media De eerste keer

Tweens (11-15 jaar) besteden per De eerste tongzoen: 12,7 jaar

dag de meeste tijd aan: Naakt vrijen: 14,6 jaar

Eerste geslachtsgemeenschap: 15,1 jaar

1. 61% internet

2. 28% tv kijken Ter vergelijking: in 1950 was de gemiddelde

3. 5% mobiel bellen/sms-en leeftijd waarop voor het eerst seks werd

4. 5% radio luisteren bedreven nog 23 jaar

5. 1% tijdschriften lezen

2.2 Zorg

Er is veel zorg om jongeren en grote verlegenheid over hun catechese. Daarom wil ik u uit-

nodigen te gaan dromen over nieuwe dingen. Misschien vindt u wat hieronder volgt nogal

hoog gegrepen. ‘De werkelijkheid is weerbarstiger. De tijden zijn moeilijk en jongeren over-

tuig je tegenwoordig zomaar niet…’. Dat laatste is gelukkig waar. Maar toen bedacht ik niet

zolang geleden: doen we er wel genoeg moeite voor? En, belangrijker nog, vullen we onze

moeite met voldoende verwachting? Zou misschien voor de kerkelijke catechese ook gelden

wat Jezus zei: u geschiede naar uw geloof? Stellen we onze jongeren wel hoopvol en op tijd

voor de meest wezenlijke vragen? En bemoedigen wij ze voldoende om op die vragen ‘ja’ te

antwoorden en dat te blijven doen?

14

hoofdstuk 2 Vernieuwing is nodig

De meeste van onze jongeren zullen gedoopt zijn. Het hele heil in Christus is hun daarbij toe-

gezegd. De volle vergeving van zonden is hun toegezegd. Bekering en wedergeboorte zijn

hun toegezegd. Het eeuwige leven is hun toegezegd. Gaan we nu vervolgens in de cateche-

se eerbiedig afwachten of God Zijn rijke beloften misschien wil waarmaken? Dat is ongeveer

hetzelfde als de Here God eerbiedig verdacht maken. Alsof Zijn beloften niet betrouwbaar

zijn. Alsof Hij Zijn woord af en toe niet waar maakt.

Ik heb vele jaren catechese gegeven met de bede of de Here Zijn beloften wil vervullen.

Dat zal niet verkeerd zijn. Maar intussen lijkt het mij beter om te catechiseren omdat God

Zijn beloften waarmaakt. Ook in een door en door geseculariseerd en tegelijk multireligieus

Nederland. Vanwege het ‘omdat’ mag de catechese anders worden. Hoopvoller, lijkt me. Zo

groeide denkend en dromend een plan waarvan ik in deze brochure verslag doe. Uiteraard

is het niet bedoeld om iemand de les voor te schrijven. Maar misschien kan het aanstekelijk

werken. Dat hebben dromen vaker gedaan.

2.3 Kerkgeschiedenis

Achteraf besef ik dat mijn gedachten over vernieuwing van de catechese bevrucht zijn door

het denken van vele anderen. Verwacht hier dus niet iets buitengewoon origineels.

Uit de Joodse traditie weet ik hoe goed het is om van twaalf- en dertienjarigen te ver-

wachten dat zij ‘dochters en zonen der wet’ willen worden. Wat vrij vertaald voor een nieuw-

testamentische gemeente: van twaalf- en dertienjarigen mogen wij verwachten dat zij ‘kind

van het Evangelie’ zullen zijn. En waarom zou ook een christelijke gemeente zo’n moment

niet vreugdevol vieren?

Van de vroeg-reformatorische en de huidige evangelische traditie leerde ik, hoe goed

het is om jongeren al vroeg te vragen naar hun persoonlijke geloofskeuze. Willen ze volge-

ling zijn van Christus? Calvijn en Luther kozen dertien of veertien jaar als leeftijd voor

geloofsbelijdenis. In verschillende evangelische gemeenten belijden jongeren van vijftien of

zestien jaar vrijmoedig en met overtuiging hun geloof. Waarna zij in Genève en Wittenberg

toen, en in Drachten en Dordrecht nu, het Heilig Avondmaal met vreugde meevieren. Want

wat hebben zij deze versterkende middelen hard nodig, nu zij als christenjongeren heel vaak

eenling gelovigen zijn in hun eigen omgeving.

2.4 Onze tijd

Het is verrassend om te merken hoe deze mogelijkheden uit de geschiedenis van de kerk

aansluiten bij nieuwere inzichten. Uit onderzoeken blijkt dat de verschillende overgangsmo-

menten in het leven van tieners voor de christelijke gemeente ‘lekmomenten’ kunnen wor-

den. Rond hun twaalfde ontstaat bij veel tieners de gedachte: over een paar jaar houd ik

de kerk voor gezien. Rond hun zestiende beginnen ze werkelijk af te haken, om rond hun


15

16

hoofdstuk 3 Vernieuwing in hoofdlijnen

negentiende de beslissing te nemen: voor mij is het voorbij! Wat zou nu mooier zijn dan om

binnen de christelijke gemeente zulke kritische keuzemomenten om te buigen tot toewij-

dingmomenten rond hun twaalfde, zestiende en negentiende jaar. Niet dat wij door allerlei

veranderingen harten kunnen veranderen. Maar wanneer we belangrijke momenten in het

leven van tieners en jongeren voorbij laten gaan, zonder hen daarvoor iets positiefs te kun-

nen aanreiken, schieten we tekort. In het volgende hoofdstuk worden hiervoor enkele hand-

reikingen gedaan.

2.4 In de ‘wereld’

De tijd dringt, want ook de ‘wereld’ weet hoe belangrijk de overgangsmomenten in het leven

van tieners en jongeren zijn. Het hierboven aangehaalde artikel van Annet de Groot laat ons

duidelijk zien hoe jongeren geïntroduceerd worden in het moderne leven. Rond hun twaalf-

de gaan veel tieners oefenen in uitgaan. Zij worden ‘zoon der wereld’. Speciale disco’s en

dranken voor jonge tieners en Yes met SBS 6, vertellen de rest. Want rond hun vijftiende

moeten ze toch wel helemaal klaar zijn voor hun eerste seksuele ervaring, hoe en met wie

zij maar willen. Ik bedoel maar te zeggen: als reclame en media hun kairos (uitgelezen tijd)

kennen, zouden wij die dan onbenut voorbij laten gaan? Dat kan niet goed zijn. Als de Vijand

onze jongeren naar ziel en lichaam probeert te vangen, door hun al heel jong even verleide-

lijke als verkeerde keuzes voor te houden, zouden wij dan niet diezelfde tijden en gelegen-

heden gebruiken om hen naar ziel en lichaam te redden, door met verwachting hun de

goede keuze voor te houden? De vraag stellen is haar beantwoorden!

Vernieuwing in hoofdlijnen

3.1 Openbare geloofsbelijdenis in gedeelten

Bovenstaande hoeft niet te betekenen dat jongeren van rond de zestien al direct belijdend lid

moeten zijn met alle rechten en plichten die volgens de huidige kerkorde daarbij horen.

Calvijn koos voorzover ik weet ook geen ouderlingen van veertien. Uit het voortreffelijk boek

van Stefan Paas (Werkers van het laatste uur) leerde ik het goede van de mogelijkheid om

wel - na een aanvankelijke geloofsbelijdenis - toegang te hebben tot het Heilig Avondmaal,

maar bijvoorbeeld nog niet tot de ambten. Dat lijkt mij een vruchtbare onderscheiding. Ik

besef goed dat een dergelijke verandering niet zomaar kan worden ingevoerd. Maar ik denk

ook dat wij onze jongeren tekort doen als wij hen de versterkende middelen langer onthou-

den dan goed is.

Denken langs de lijn van Luther en Calvijn zal betekenen dat het Avondmaal ‘gewoner’

wordt. Ik bedoel daarmee niet: minder heilig. Ik bedoel wel: toegankelijker, ook voor nog

aarzelende en zoekende jonge gelovigen. Juist in onze traditie zijn we er van overtuigd dat

we Gods genade niet kunnen (en hoeven) verdienen. Maar wie alle gegroeide gewoonten

rond de viering van het Avondmaal bij elkaar optelt zou bijna iets anders gaan vermoeden.

Daarom is het denk ik goed als een gemeente er naar toe groeit om jongeren na de geloofs-

catechese, rond hun zestiende jaar, uit te nodigen om met de gemeente het Heilig

Avondmaal te vieren. Een eenvoudige vraag op zo’n avondmaalszondag kan hen helpen deze

stap te zetten en de zegen ervan te genieten. Bijvoorbeeld zo:

… (naam jongere) we zijn dankbaar dat na vier jaar tienercatechese bij jou het verlangen

gegroeid is om in het midden van jouw gemeente samen met vele anderen het Avondmaal

te vieren. Wil je nu met jouw ‘jawoord’ ieder van ons laten weten dat dit verlangen er wer-

kelijk is omdat je bij niemand anders je heil wil zoeken dan bij Jezus alleen. ….(doopnaam

jongere) we luisteren nu naar jouw antwoord: ‘Ja.’

In bijlage 4 vindt u een voorstel voor uitvoering en tijdpad van een dergelijke verandering in

het gemeenteleven.

Hoewel dit in grote lijnen een terugkeer is naar het ‘model’ van Luther en Calvijn (op jonge

leeftijd toelating tot het Heilig Avondmaal en later toegang tot de ambten) besef ik dat deze

verandering voor velen een (te) grote stap is. Om de overgang naar de voortgezette cateche-

se dan toch duidelijk te markeren, zouden de namen van de jongeren die de tienercateche-


17

H O O F D S T U K 3

se verlaten genoemd kunnen worden in de morgendienst van eerste Paasdag. Dit zou op de

volgende manier geformuleerd kunnen worden:

Met vreugde deelt de kerkenraad mee dat … (namen van de jongeren) de keuze gemaakt

hebben om de belijdeniscatechese te gaan volgen. Wij bidden hen van harte Gods zegen toe

en bevelen hen in uw voorbede aan.

Een klein symbolisch geschenk namens de gemeente kan de dankbaarheid voor deze keuze

onderstrepen.

3.2 Basiscatechese

Uiteraard betekent dit het nodige voor de inhoud van de catechese. Een goed begin met de

mogelijkheid om veel te leren is daarbij onmisbaar. Op de leeftijd van tien tot twaalf jaar zijn

kinderen vaak (nog) heel leergierig, dus is het belangrijk om daar op in te spelen. Dat kan

heel goed door middel van basiscatechese, die kinderen van deze leeftijd op het oog heeft.

Zij leren daarin heel veel (ook uit het hoofd) van het Oude en Nieuwe Testament. Daarvoor

zijn gelukkig uitstekende boekjes beschikbaar. De laatste twee of drie lessen voor de twaalf-

jarigen moeten wel aangevuld worden met een duidelijke voorbereiding op de zondag dat zij

worden ingewijd in de geloofscatechese voor twaalf- tot zestienjarigen. Dat gebeurt in een

bijzondere dienst kort voor de zomervakantie.

In deze dienst komen de jongeren van twaalf jaar na de verkondiging rond de (gevulde!)

doopvont staan. Zij worden uitgenodigd met hun hand het water aan te raken om weer te

beseffen: wij zijn gedoopt!

De Here God heeft jullie Zijn ja-woord gegeven. Daarom verwachten we nu dat jullie gaan

leren jullie persoonlijke ja-woord Hem te geven. De catechese die na de zomervakantie

begint, wil jullie daarbij helpen en de bijzondere zegen die jullie nu ontvangen wil jullie er

kracht voor geven.

Daarna volgen zegenwoorden (en zegenende handen) en zingt de gemeente Psalm 134:3.

Het zal regelmatig voorkomen dat een twaalfjarige die de geloofscatechese gaat volgen nog

niet gedoopt is. Wanneer de jongere er naar verlangt en de ouders er in toestemmen zou de

doop in deze zelfde dienst bediend kunnen worden. Daar zal dan een korte duidelijke doop-

catechese voor ouders en jongeren aan vooraf moeten gaan. De vragen die daarbij aan de

ouders en aan de jongere gesteld worden zijn niet dezelfde als die uit het klassieke doopfor-

mulier, maar inhoudelijk stemmen ze daarmee wel overeen. Of de ouders gelovende ouders

18


zijn of niet zal ook van invloed zijn op de vragen die we stellen. Wanneer de jongere nog niet

aan de doop toe is of de ouders er tegen zijn kan de doop uitgesteld worden tot bijvoorbeeld

aan het einde van de geloofscatechese.

3.3 Geloofscatechese

Omdat de catechese voor jongeren van twaalf tot zestien jaar bedoeld is om te komen tot een

persoonlijke geloofskeuze, gebruik ik hiervoor graag de naam ‘geloofscatechese’. Veel meer

dan voorheen zal daarbij de nadruk mogen liggen op het relationele. De volgende belangrij-

ke vragen bijvoorbeeld komen uitvoerig aan de orde: Wat is echt geloven? Hoe kom ik tot

bekering en wat is dat? Kan ik weten of ik wedergeboren ben? Hoe worden mijn zonden ver-

geven? Hoe weet ik dat ik vergeving nodig heb? Kan ik kind van God worden of ben ik dat al?

Hiervoor is nieuw materiaal ontwikkeld, waarbij gebruik gemaakt wordt van alle mogelijke

multimediale werkvormen. Kleine groepen (maximaal 8 jongeren) zijn hierbij een noodzaak.

Laat er een band van liefde en vertrouwen kunnen ontstaan tussen de jongeren van zo’n

kleine groep en de catecheet-mentor. En laten deze mentoren (predikanten en vrijwilligers)

leesbare liefdesbrieven zijn van Koning Jezus. Het is Gods belofte dat zulke ‘brieven’ aan-

stekelijk werken. Een specifieke vorm van mentorcatechese (zie onder) kan het doel van

deze geloofscatechese ondersteunen.

Als in een gemeente ruimte groeit voor een gefaseerde vorm van geloofsbelijdenis en

jongeren van zeventien jaar uitgenodigd worden om het Avondmaal te vieren, is het van

belang daaraan in de laatste weken van de geloofscatechese ruime aandacht te geven.

Mentorcatechese

Met mentorcatechese wordt in dit verband een vorm van catechese bedoeld waarbij een

grote(re) groep jongeren eerst met elkaar een centraal gedeelte meemaken en daarna

onder leiding van een mentor uiteengaan in leeftijdsgroepen van maximaal acht jongeren.

Niet altijd is de mentorcatechese de meest voor de hand liggende keuze. In kleinere

gemeenten bijvoorbeeld zal deze vorm misschien niet tot de mogelijkheden behoren. Dan

zal er voor een alternatief gekozen moeten worden zodat elke gemeente de geloofscateche-

se op een manier vormgeeft die het beste bij de plaatselijke situatie past.

Een groot voordeel van de mentorcatechese is dat het centrale deel iets van een jongeren-

viering kan krijgen. Als het tenminste niet gebruikt wordt om twintig minuten informatie

over de jongeren uit te storten in een soort minicollege. Wanneer gekozen wordt voor een

vierend karakter van het centrale deel kunnen jongeren geraakt worden door de zegen van

de onderlinge gemeenschap, door de ontmoeting met elkaar en zeker ook door de lofprij-

zing en persoonlijke voorbede. Dat zal helpen om de harten te openen voor wat de betref-


19

fende avond aan de orde komt. Daarbij lijkt het mij erg belangrijk voor elke avond duidelijk

één ‘ding’ te kiezen wat je wilt doorgeven. Het centrale gedeelte zal naast lied, gebed en col-

lecte meestal een intro en info deel hebben. Het is bijna overbodig te zeggen dat daarbij

gebruikt gemaakt wordt van allerlei (multimediale) werkvormen zoals muziek, drama, video,

PowerPoint, interview en spel. Op deze manier biedt het centrale gedeelte ruimte voor

gemeenschap, ontmoeting en lofprijzing.

Over het aantrekkelijke van kleine leeftijdsgebonden mentorgroepen is hierboven al

geschreven. Het is een misverstand te denken dat deze keuze is ingegeven door de ordepro-

blemen in grote groepen. Ook al is het natuurlijk een bijkomend voordeel dat de orde in een

kleine groep meestal makkelijker te handhaven is. Veel belangrijker is de intimiteit van de

kleine groep die de jongeren vrij maakt om hun hart voor elkaar te openen. Daarnaast is er

het bijbelse gegeven van intergeneratief leren. De oudere mentor, vooral als hij of zij jaren

lang met hetzelfde groepje optrekt, zal een onmisbare geloofsidentificatie figuur kunnen

worden.

Ook vanuit onderwijskundig perspectief is er veel goeds te zeggen over lesgeven aan

kleine groepen. Het biedt meer mogelijkheden voor persoonlijk contact, er kan beter inge-

speeld worden op persoonlijke behoeften en de intellectuele verschillen kunnen beter opge-

vangen worden. Maar vooral voor de overdracht van normen en waarden is intergeneratief

leren van groot belang. Voor de catechese komt daar de belofte bij dat Hij Zijn verbond juist

via de lijnen van de generaties wil voortzetten. De mentor zal dan ook een geloofsidentifica-

tie-figuur zijn, want hij mag weten dat zijn mentorambt een afspiegeling is van het drievou-

dige ambt van Christus.

Mentor: profeet, priester en koning voor de jongeren

Een mentor mag voor zijn jongeren profeet zijn. Een mens die de woorden van God doorgeeft

zo dat die ander zegt: dat past nu precies bij mijn situatie. Dat helpt me. En ook: hij staat er

zelf helemaal achter, echtheid dus. Een profeet is geen postbode maar helemaal betrokken

bij zijn boodschap! Een profeet is iemand die laat merken zelf ook helemaal afhankelijk te

zijn van God. Permanent leerling! Maar juist daarom ook wegwijzer die Gods woorden en

geboden uitlegt en toepast in de leefwereld van jongeren, zodat er een kader om hun leven

heen komt. In de postmoderne verwarring van onze tijd is alles even waar - dus is niets echt

waar. Dat geeft een versnipperd leven dat vol en flitsend lijkt, maar uiteindelijk leeg en ijl is.

Dat mag een mentor in gesprekken profetisch doorlichten. En vervolgens mag hij laten zien

dat het Evangelie een bezield en bezielend verband geeft aan alle dingen als de ware Waar-

heid die vrijmaakt. De mentor durft daarom als profeet ook tegendraads te zijn: Gods leef-

regels gaan ook wel eens tegen onze gevoelens in. Dan zullen die leefregels goed zijn en

onze gevoelens bekering nodig hebben. Dat is pijnlijk en bevrijdend tegelijk.

20


Maar bij profeet denk ik vooral aan zijn ‘verrekijkerfunctie’: een mentor mag jongeren

zicht geven op de grote Toekomst. Velen weten niet waarvoor ze leven. Deze aarde lijkt alles.

En de hemel is ver weg en Gods heerlijkheid heeft geen betekenis. Hij mag jongeren vertel-

len dat deze wereld en materieel genot voorbij gaan. Dat er twee werelden zijn. En dat alleen

het nieuwe Jeruzalem vreugde geeft. Hij mag vertellen over de heerlijkheid van Here Jezus.

Hij mag uitleggen hoe zij schatten kunnen verzamelen voor hemel - en niet vergeten dat zelf

ook te doen. Kortom: als mentor mag hij de jongeren een vergezicht geven door ze over de

horizon te leren heen kijken. Als zij op jonge leeftijd niet van de hemel gaan houden blijven

ze geloven dat het hier op aarde alles is. Zo mag een mentor profeet zijn voor zijn groep.

Maar wil hij daarbij niet eenzijdig worden dan zal hij tegelijk priester zijn voor zijn groep. Een

priester is bewogen; staat naast de jongeren; is trouw en betrouwbaar; geeft geborgenheid

en veiligheid; geeft het gevoel: jij hoort er helemaal bij, wie je ook bent. Een priester heeft

zichzelf er voor over; is liefdevol en barmhartig omdat hij met de ogen van de Here Jezus

naar de ander kijkt. Hij heeft een open oor, want hij kan en wil luisteren. Dat is: jezelf open-

stellen, je eigen belangen vergeten en innerlijk rustig zijn zodat dit de ander rust geeft zich

te ‘openbaren’. Priesterlijk luisteren is ook een zoeken naar de ander, naar het unieke en

waardevolle van hem of haar, de motieven van de ander proberen te begrijpen zonder te

veroordelen. Vaak is luisteren zoiets als lezen tussen de regels door om te horen wat niet

gezegd, maar eigenlijk wel bedoeld wordt. Zo wordt een mentor als priester een vluchtheu-

vel waar jongeren even op adem kunnen komen. Een priester-mentor kent de noden en de

zorgen van zijn jongeren: hij verdiept zich in hun cultuur, maar kent ook de soms moeilijke

gezinssituatie en grote innerlijke onzekerheid van vele jongeren. Dat alles zal hij ook regel-

matig bij God brengen als een priester-voorbidder!

Wanneer we onze taak als mentor willen aflezen aan wie Jezus voor ons is, dan zullen we

voor onze jongeren ook koning willen zijn. Daarbij denk ik nu niet in eerste plaats aan macht

en gezag. Ik denk vooral aan de voorbeeldfunctie van een koning. Jongeren worden meer

beïnvloed door modellen dan door moraal of verhaal. Jongeren hebben levende modellen

nodig als voorbeeld, mensen aan wie ze zich kunnen optrekken, die ze als persoon gewel-

dig vinden en navolgen, zo schrijft Wim Rietkerk (Platzak bij de wensput). Een nieuw soort

T-shirt kan prima kwaliteit hebben, maar het wordt pas verkocht als een bekende topspor-

ter het draagt in een Sterspotje. Aan de mentor mogen tieners zien hoe het Evangelie werkt

midden in hun woestijn.

Als een mentor in een catechese-uur iets wil uitleggen over eerlijkheid, maar hij houdt

zelf zijn woord niet, dan heeft dat geen enkel effect. Als hij iets wil uitleggen over Jezus’ lief-

de, maar hij houdt zelf niet van zijn tieners, dan heeft dat geen enkel effect. Als hij iets wil

uitleggen over bijbel en seksualiteit - en tegelijkertijd het zelf niet zo nauw neemt in zijn


21

omgang met de jongens/meiden dan heeft dat geen enkel effect. Als hij wil vertellen dat

Jezus alles voor Zijn tieners overheeft - maar zelf kan hij nog geen euro uit zijn portemon-

nee en geen extra kwartiertje van zijn tijd missen, dan is hijzelf een grendel op de deur van

hun geloof. Als hij tieners in een geloofsgesprek wil uitleggen hoeveel vreugde het geeft om

God te dienen maar hem zien ze in hun kerk bijna nooit - dan onthouden ze dat laatste en

geloven van die vreugde weinig of niets. Tieners zijn over vijf jaar waarschijnlijk 90% van wat

wij gezegd hebben vergeten, maar wie we zijn als mentor vergeten ze nooit!

Instructie

Om goed toegerust te zijn is instructie voor mentoren onmisbaar. Het HGJB-centrum voor

catechese heeft daarvoor intussen een goed programma dat zij graag de gemeenten die

mentor-catechese overwegen aanbiedt. Naast deze basisinstructie ‘van buiten’, is het voor

onderlinge bemoediging en het opscherpen van eigen creativiteit heel belangrijk om elke

maand een gezamenlijke instructieavond te hebben, waarin ruimte is voor evaluatie en het

inhoudelijk bespreken van de komende lessen. Wellicht kan de predikant-mentor, of een

andere catecheet met voldoende theologische (en pedagogische) vorming, deze instructie-

avonden verzorgen.

3.4 Voortgezette catechese

Hierna wordt er gedurende drie jaar een vervolgcatechese gegeven waarin jongeren mogen

leren wat het is om als jong-volwassen christen te leven en medeverantwoordelijkheid te

gaan dragen voor de christelijke gemeente. Als afsluiting van deze drie jaar worden zij met

Pasen of Pinksteren bevestigd tot belijdend lid van de gemeente in alle rechten en plichten.

Maar ook daarna gaat de regelmatige catechese nog twee jaar door. In die jaren van verdie-

ping kunnen zo, al lerend en oefenend in de gemeente, meer volwassen jongeren geleid

worden tot een nieuw moment van toewijding rond hun eenentwintigste. Je zou dat de ‘zon-

dag van belijdenisvernieuwing’ kunnen noemen, waarop ze de belofte doen heel hun leven

te beschouwen als een christelijke bediening om ook anderen te winnen voor Christus. De

doorgaande toerusting daarna zal gebeuren in het voortgaande cursus- en kringwerk van de

gemeente.

3.5 Andere wegen

Omdat je kunt vermoeden dat niet alle jongeren van de gemeente zich laten ‘vangen’ in dit

hele catechesetraject en omdat we ook voortdurend uitzien naar jonge (en oudere) toetre-

ders en ‘terugkeerders’, zullen er voor hen andere wegen zijn om zich (weer) bij de gemeen-

te te voegen. Te denken is daarbij aan de Alpha-cursus, aan Open Kringen en een speciale

toetrederscatechese als voorbereiding op geloofsbelijdenis.

22


Ook zal er binnen het vernieuwde catecheseplan gezocht worden naar een weg voor

anders begaafden. Afhankelijk van hun mogelijkheden kan het nodig zijn om voor hen een

afzonderlijk programma op te stellen.

3.6 Een totaalplan

Het is goed als belangrijke veranderingen in een gemeente deel uit maken van een overzich-

telijk totaalplan. Uiteraard niet om alles in een harnas te persen, maar wel om te voorko-

men dat allerlei vernieuwingen een eigen leven gaan leiden zonder het leven van de

gemeente te bevruchten. Dit geldt ook voor de vernieuwing van de catechese. In bijlage 1

vindt u een voorbeeld van zo’n totaalplan dat past bij de in deze brochure bepleite cateche-

se-vernieuwing. Veel toelichting lijkt mij niet nodig na al het voorgaande, over het meeste is

al geschreven.

Hoewel bij catechese meestal gedacht wordt aan twaalf jaar en ouder is in dit plan

bewust ook gekeken naar de jonge kinderen. Ook hen mogen we leren om Jezus te volgen.

Kerkelijk leren begint bij de eerste kerkdienst die kinderen meemaken. Bij al het andere is

een eredienst immers ook een vorm van catechese: van Bovenaf met hart en hoofd leren

wat het is om God te kennen. Omdat de kerkelijke catechese niet op zichzelf staat is in het

plan gezocht naar verbindingen met de andere plaatsen waar jongeren kunnen leren gelo-

ven: gezin, eredienst, vrienden en de club. De tabel wil dan ook een overzicht geven van het

hele kader waarin de catechese staat.

De leeftijdsgrenzen in de tabel geven een globale indruk van de verschillende fasen die

de jongeren doorlopen en in de kolom ‘symbolen’ staan enkele ideeën voor kleine geschen-

ken die namens de gemeente kunnen worden gegeven als herinnering aan belangrijke

momenten in het leven van de jongeren.

Gezin

Voor de leeftijdsgroep nul tot vier jaar is uiteraard het gezin de aangewezen plaats voor

geloofsopvoeding. Ieder die kinderen ontvangen heeft weet hoeveel een kleintje van twee al

meemaakt van de eredienst in het gezin: bidden, bijbellezen, zingen, gesprek. Het niet te

overtreffen belang van de huisgodsdienst neemt alleen maar toe bij het ouder worden van

de kinderen. Als jongeren thuis niet leren bidden en bijbellezen dan is te vrezen dat ze het

daarna de eerste twintig jaar nergens leren. Over het goede van gezinscontacten heeft prof.

W. ter Horst (Christelijke geloofsopvoeding) belangrijke dingen geschreven. Friese gezinnen

in Brabant - zo betoogt Ter Horst - hebben andere Friese gezinnen nodig om met hun kin-

deren het Fries vol te houden. Christelijke gezinnen zijn in hun straat ook vaak een uitzon-

dering. Daarom is het belangrijk dat zij contact met andere gezinnen zoeken waar dezelfde

‘geloofstaal’ gesproken wordt. Dan kunnen ook de kinderen die taal met elkaar oefenen en


23

zodoende beseffen dat zij toch niet de enigen zijn met een ‘vreemde taal’.

Eredienst

Vanaf een jaar of vijf wordt de eredienst steeds belangrijker om te leren geloven. Over de

voors en tegens van kindernevendiensten is al veel geschreven. Hier wil ik volstaan met

daarover op te merken dat leren kerkgaan één van de belangrijkste opvoedingstaken van

gezin en gemeente is. Er zou veel gewonnen zijn als kerkenraden deze dingen naar de

gemeenten toe (weer) helemaal duidelijk maken. Misschien kunnen zij er eerst zelf binnen

hun eigen vergaderingen over nadenken. En als het besef: onze kinderen horen er helemaal

bij - niet met het oog op straks, maar met het oog op nu - als dat weer helemaal helder is,

dan groeit denk ik als vanzelf echte ruimte voor onze kinderen in de eredienst.

Vrienden

In de tienerleeftijd, vanaf ongeveer twaalf jaar, spelen de vriendengroep en de clubs of ver-

enigingen een steeds grotere rol. Het is daarom van groot belang dat de jongeren zich opge-

nomen weten in een sociaal netwerk wat aansluit bij wat ze van huis en de gemeente uit

meekrijgen.

24

hoofdstuk 4 Vernieuwde catechese: een praktijkvoorbeeld

Vernieuwde catechese: een praktijkvoorbeeld

De basis voor deze vernieuwde catechese is het totaalplan uit het vorige hoofdstuk. Niet alle

onderdelen daarvan zijn al ingevuld, daar zijn meer jaren voor nodig. Het hele plan heeft -

wat de catechese in eigenlijke zin betreft - een looptijd van ongeveer tien jaar. Het in deze

gemeente ontwikkelde materiaal wordt intussen beproefd door een aantal pilot gemeenten,

die zich daarvoor beschikbaar hebben gesteld. Nadat alle opmerkingen en ideeën uit de pilot

gemeenten door een redactie verwerkt zijn, komt het materiaal beschikbaar voor gebruikers

gemeenten. Bij de herdruk van dit boekje zijn dat er zo’n vijftig over het hele land.

4.1 Basiscatechese

Omdat als basis voor de geloofscatechese goede bijbelkennis heel belangrijk is, omvat het

curriculum de opbouw en inhoud van het Oude en Nieuwe Testament in hoofdlijnen.

Hiervoor is bijvoorbeeld de oorspronkelijk voor twaalf- tot veertienjarigen geschreven Leer

ons kennen uitstekend geschikt. In de twee deeltjes van deze methode krijgt ook de ere-

dienst van de christelijke gemeente goede aandacht. Een groot bijkomend voordeel is de uit-

gebreide handleiding voor de catecheet die bij deze methode hoort en die veel ondersteu-

ning biedt. Op deze leeftijd blijken tieners er aan toe om meer mee te maken dan een ver-

haal plus verwerking. Zij willen denken en praten over wezenlijke vragen waarmee zij door

PC en TV dagelijks geconfronteerd worden. De genoemde methode geeft alle ruimte voor

zulke vragen.

De dragende visie bij deze basiscatechese is zoals verwoord in het visiedocument

‘Kinderen leren’ van het HGJB-centrum voor catechese:

Catechese voor kinderen van de bovenbouw van de basisschool is aan te bevelen als

integraal onderdeel van het geloofsonderricht van de gemeente. Hierbij vindt een

nauwe afstemming plaats met de gezinnen en is er een evenwichtig programma met

cognitieve, sociale en affectieve elementen. De catechese voor kinderen is onderdeel

van het proces van inwijding in de gemeente. Een inwijdingsmoment in het midden van

de gemeente kan het begin van de voortgezette geloofscatechese markeren.

De afsluiting van de basiscatechese en inwijding in de geloofscatechese vindt plaats in een

bijzondere dienst zoals beschreven op bladzijde 17. Het uitreiken van een symbolisch


25

H O O F D S T U K 4

geschenk moet nog concreet worden. Wel krijgen zij in deze dienst hun Personal Bible Box

(het kaartenbakje voor de tekstkaartjes van Follow Me; zie onder) mee, die ze de komende

vier jaar nodig zullen hebben.

4.2 Geloofscatechese voor tieners

De vernieuwing van de catechese valt het meest op voor de tieners in de leeftijd van 12 tot16

jaar. Met name vanwege de totaal veranderde vormgeving en de keuze voor nieuw lesmate-

riaal. De achterliggende visie is in het algemene gedeelte van dit boekje beschreven.

Hieronder volgt een mogelijke praktische uitwerking ervan in een ‘middelgrote’ gemeente.

Ook voor kleinere gemeenten is deze opzet mijns inziens goed mogelijk via een paar crea-

tieve aanpassingen.

De tienercatechese heeft de naam Follow Me meegekregen. Het gaat daarbij vooral om

de hoofdletter in ‘Me’. Maar met een kleine letter geschreven mag het ook als uitnodiging

bedoeld zijn voor andere tieners.

Redenen voor de nieuwe vormgeving van de catechese:

• Alleen met boekjes werken blijkt steeds verder af te staan van de huidige onderwijs-

methoden. Ook het nogal rationele/ cognitieve karakter van allerlei methoden voldoet

steeds minder.

• Multimediale werkvormen zijn onmisbaar.

• Een losbladige methode kan beter aansluiten bij belangrijke actualiteiten.

• Werken in grote groepen zoals voorheen kan vertrouwelijkheid en openheid schaden.

• Keuze voor kleine mentorgroepen maakt ook intergeneratief leren (met het hart)

mogelijk.

Opzet van een Follow Me-avond

De avond begint met een gezamenlijke samenkomst in de kerkzaal. Deze bijeenkomst duurt

ongeveer twintig minuten en is bedoeld als introductie op het thema van de les. Vooraf wordt

iedereen welkom geheten en kunnen er mededelingen gedaan worden. Daarna wordt er een

korte samenvatting van het thema en het subthema van deze avond gegeven. Vervolgens

wordt er een lied gezongen en er is een collecte voor een goed doel. Via een beamer kan er

gelijktijdig informatie over de collecte worden verstrekt. Er wordt een gebed uitgesproken

waarvoor de jongeren zelf tijdens de collecte speciale voorbeden kunnen meegeven. Dan is

het tijd voor de introductie op het thema en de uitwerking daarvan. De Intro (een videofrag-

ment, kort interview, sketch of miniconcert) is vooral bedoeld om de emotie van de tieners

te raken. De Info wordt gevuld met kernachtige, korte informatie over het thema. Het geza-

menlijk doel van de Intro en Info is het ene punt van een bepaalde les zo ‘neerzetten’ dat

26


hoofd en hart geraakt kunnen worden. Het gaat er daarbij om dat de goede toon wordt gezet

om de verwerking in de leeftijdsgroepen, te laten slagen.

Het is gebleken dat voor veel tieners het vierende karakter van deze bijeenkomst heel

belangrijk is. Ze ervaren het als hun speciale doordeweekse dienst. Bij dit deel van de avond

wordt gebruik gemaakt van alle mogelijke werken presentatievormen, zoals bijvoorbeeld

muziek, drama, video, PowerPoint.

Hierna vindt de verwerking plaats in kleine leeftijdsgroepen van maximaal acht jongeren

onder leiding van een mentor. In de veertig minuten van de leeftijdsgebonden mentorgroe-

pen wordt het thema uitgediept. Steeds gebeurt dit met gebruikmaking van verschillende

werkvormen, zoals bijbelstudie, stellingenspel, groepsgesprek en opdrachten in groepjes

van twee of meer. De leertekst wordt besproken en op een klein kaartje meegegeven voor de

Personal Bible Box. Zoals de naam al zegt is dit een persoonlijk doosje waarin iedereen de

teksten die hij of zij meegekregen heeft kan bewaren. Na afloop is er voor ieder bij een hapje

en drankje gelegenheid om na te praten.

Profielschets voor de mentoren

Het werk dat de mentoren doen is heel belangrijk. Daarom worden ze met zorg uitgekozen

en goed voorbereid voor hun taak. Het belangrijkste is dat zij veel van de Here Jezus houden

én veel van tieners houden. Ze zijn bewogen met het eeuwig heil van onze jongeren en kun-

nen zich helemaal vinden in de nieuwe opzet van de catechese. Ze willen zich verbinden om

minstens twee seizoenen (liever meer) met dezelfde jongeren op te trekken. Verder vereist

het mentorschap iets meer didactische vaardigheden, een redelijke tot goede bijbelkennis

en bovenal geloofswijsheid. Voor het begin van elke Follow Me-avond komen mentoren bij

elkaar voor een kort moment van bezinning en gebed.

Overzicht leerstof Follow Me

Om jongeren op jongere leeftijd er naar toe te leiden dat zij de keuze maken om Christus te

volgen, het Heilig Avondmaal te vieren en belijdenis te doen, moeten we ook wat de inhoud

betreft de catechese daarop afstemmen. Met name in de tienerleeftijd is daarbij behoefte

aan meer relationele dan rationele catechese. Het leren met je hart mag voorop staan. Leren

met het hoofd is dan een natuurlijk gevolg. Wat je hart heeft geef je graag een plaats in je

hoofd. Of, nog anders gezegd: van wie je houdt wil je kennen. Elk uur zal daarom op de één

of andere manier de relatie met God door Jezus Christus stem krijgen. Heel vaak op een

positief uitdagende manier die aan de vrijblijvendheid voorbij wil zijn. Om die reden is er

naar gezocht om op elke avond iets van een duidelijk keuzemoment te hebben door het te

zingen lied, een moment bij de introductie of via een opdracht in de verwerking van het

thema. Bij ‘keuzemoment’ wordt bijvoorbeeld gedacht aan de mogelijkheid van (nieuwe) toe-


27

wijding, bewuste verdieping van zelfkennis, moment van schuldbelijden en de keuze voor

gebed om vergeving.

Naast de relatie met God zal het ook steeds mogen gaan over de relatie met elkaar als

grote en kleine groep (‘de gemeenschap der heiligen’) en de relatie tussen mentor en groep.

Bij verschillende opdrachten doen de mentoren in alle kwetsbaarheid gewoon mee omdat

veel persoonlijke vragen leeftijdsonafhankelijk zijn.

Dat onze jongeren vaak eenlingchristen zijn in hun eigen omgeving krijgt voortdurend aan-

dacht in verschillende Intro’s. Bij de verwerking zijn er regelmatig opdrachten die het een-

lingchristen zijn oefenen door (fictieve) gesprekken met niet-gelovigen. Jongeren mogen al

jong leren dat er goede argumenten zijn om te geloven in God, die zich als Vader, Zoon en

Heilige Geest geopenbaard heeft. Een goede vorm van apologetiek is vandaag de dag onmis-

baar in de catechese. Bovendien kunnen deze ‘apologetische opdrachten’ ook twijfelende

tieners helpen. Zo wil Follow Me in dubbel opzicht missionair zijn: tieners helpen om wer-

vend in het leven te staan en ook als catechese wervend te zijn naar de tieners zelf.

Zo mogelijk zijn er in de loop van elk jaar twee ‘specials’ over belangrijke thema’s die

passen in het geheel. Door de redactie Follow Me worden er specials ontwikkeld die direct

aansluiten bij de gewone invulling van een Follow Me uur. Op de website vindt u het volledige

aanbod. Daarnaast wordt er bijvoorbeeld een keer een film vertoond over de verdrukte kerk

(Open Doors), er wordt een avond georganiseerd samen met De Hoop over verslaving, de

VBOK verzorgt een presentatie of Stichting Moslim en Evangelie vertelt iets over haar werk.

De jaarreeks die in een bepaald seizoen door het HGJB-centrum voor catechese wordt

aangeboden, wordt in dat seizoen digitaal ondersteund door een speciale Follow Me websi-

te die alleen voor gebruikers toegankelijk is.

In bijlage 2 is het complete curriculum voor vier jaar Follow Me opgenomen. Het curriculum

is lineair-concentrisch opgebouwd. Dat betekent dat elke tiener die vier jaar het Follow Me-

programma volgt elk hoofdthema dus vier keer ziet langskomen. Het maakt niet uit wanneer

iemand de catechese begint te volgen: elk jaar kan er in de reeks die dan in de gemeente

aan de beurt is ingestroomd worden, zonder de andere jaarreeksen gevolgd te hebben.

Nadat een gemeente vier jaarreeksen gebruikt heeft, is de eerst gebruikte jaarreeks weer

aan de orde. Deze jaarreeks is dan vernieuwd en bijgewerkt naar aanleiding van de reacties

uit de gebruikers gemeenten.

In een jaarreeks komen achttien hoofdthema’s aan de orde (het lineaire aspect). Deze

hoofdthema’s volgen globaal de orde van de Apostolische Geloofsbelijdenis. In de vier jaar-

reeksen komt elk hoofdthema dus vier keer terug door steeds één onderdeel daarvan te kie-

zen (het concentrische aspect). Het grote voordeel daarvan is dat vier jaar lang de hoofdlijn

28


van ons christelijk geloven te zien is, terwijl per les niet meer dan één deelaspect daarvan

aan de orde komt. Dat betekent natuurlijk ook dat er in de horizontale rijen van de tabel geen

bepaalde volgorde zit. Het is wel de bedoeling dat in elk subthema de andere drie subthe-

ma’s meeklinken, overigens zonder dat altijd expliciet te maken.

De bekende en goede catechetische drieslag ‘geloof-gebod-gebed’ is dus voor de grote lijn

van de jaarreeksen los gelaten. In bijna elk lesuur zijn deze drie aspecten overigens duidelijk

aanwezig en op een natuurlijke manier met elkaar verweven. Verder zal het opvallen dat in

de vier jaarreeksen een afzonderlijke behandeling van de Tien Geboden ontbreekt (al komen

in de verschillende lessen veel aspecten van Gods geboden aan de orde) Uiteraard is dit weg-

laten niet vanwege onderwaardering van een geheiligd leven. De keuze hangt samen met het

hoofddoel van Follow Me: dat jongeren hun hart aan de Here geven en bewust volgelingen van

Christus willen zijn. Het uitvoerige onderwijs in Zijn geboden volgt daarna in de voortgezette

catechese. Van de liefde tot Christus mag het gaan naar een geheiligd leven met Hem.

Afscheid oudste groep

Op de laatste avond van het seizoen wordt afscheid genomen van de oudste groep(en) van

Follow Me. De jongeren krijgen bij die gelegenheid een bijbelstudieboek met daarin een per-

soonlijk woord van hun mentor met wie ze vier jaar opgetrokken zijn (in de ideale situatie).

Op deze avond zijn ook de ouders van de Follow Me verlaters welkom.

In hoofdstuk 3 heb ik al geschreven over de mogelijkheid van een speciale zondag waarop

Follow Me-verlaters worden uitgenodigd tot de viering van het Heilig Avondmaal en daartoe

ook worden toegelaten door antwoord te geven op een eenvoudige persoonlijke vraag. Ik

hoop dat deze ‘vernieuwing’ (tussen aanhalingstekens, want het is zo oud als Calvijn) ook

gewoonte kan worden in onze gemeenten. De kerkorde van de Protestantse Kerk in

Nederland is daarvoor in elk geval geen belemmering. De Bijbel volgens mij ook niet…

Om misverstand te voorkomen: bovenstaande is een mogelijkheid en niet één op één met

Follow Me. Ook wanneer een andere vorm voor de catechese gekozen wordt kan een

gemeente toegroeien naar een mogelijkheid van gefaseerd belijden. En een gemeente die

Follow Me gebruikt hoeft niet te besluiten om tieners van zestien na een eenvoudige

geloofsvraag toe te laten tot de viering van het Heilig Avondmaal.

4.3 Voortgezette catechese

Voorbereiding belijdend lidmaatschap

Na de ervaring van Follow Me bleek terugkeer naar de ‘oude’ vorm van catechese niet haal-

baar en niet juist. Vandaar dat ruim twee jaar geleden voor de eerste Follow Me verlaters


29

direct gekozen is om de bekende vorm van mentorcatechese voort te zetten, met ook nu een

centraal gedeelte voor de grote groep. Omdat 16+ jongeren sterke behoefte hebben om met

elkaar in gesprek te zijn, is gekozen voor een korter centraal deel binnen het klokuur van de

wekelijkse catechese. Ook is gekozen voor grotere mentorgroepen. Groepen van ongeveer

tien jongeren blijkt goed te werken. Als mentoren worden gemeenteleden gezocht met bij

voorkeur (iets van) een theologische opleiding. De reden daarvoor is duidelijk: de vragen en

behoeften van deze oudere catechisanten gaan verder dan die bij Follow Me.

Een andere reden om niet terug te keren tot de ‘oude’ vorm is het ontbreken van goede cate-

chese boeken die aansluiten op het curriculum van Follow Me. De vervolgcatechese - die al

gauw de naam ‘Follow Me Next’ kreeg, bedoelt een verdieping te zijn van de eerste vier jaar.

Daarmee hangt samen, zoals gezegd, dat aan de theologische vorming van de mentoren

hogere eisen gesteld worden dan bij Follow Me.

Aanvankelijk werd gekozen voor twee jaarreeksen Follow Me Next, met aansluitend een jaar

belijdeniscatechese, gegeven door één van de predikanten. Maar toen bleek dat ook deze

aansluiting zowel wat de inhoud betreft als de vorm, niet ideaal was, is gekozen voor drie

jaarreeksen Follow Me Next, met aansluitend een specifieke belijdenisvoorbereiding van

zeven weken tussen Pasen en Pinksteren. In de toekomst zal blijken of dit een goede keuze

is. We verwachten er veel van omdat zo de hele vervolgcatechese een sterke eenheid is en

in zijn totaliteit gezien kan worden als belijdeniscatechese.

Hieronder vindt u een puntsgewijze beschrijving van het totale plan voor de catechese direct

na Follow Me, inclusief een globale aanduiding van het curriculum.

Puntsgewijze beschrijving van Follow Me Next (FMN)

• FMN bestaat uit drie seizoenen met drie van elkaar onafhankelijke jaarreeksen lessen,

dat in zijn totaliteit gezien kan worden als gedegen voorbereiding op de openbare geloofs-

belijdenis.

• Elke jaarreeks is in de vorm van mentorcatechese met een centraal deel voor alle jonge-

ren bij elkaar en mentor(leeftijds)groepen van ongeveer tien jongeren.

• Alle jongeren volgen in een bepaald seizoen dezelfde jaarreeks.

• Elk FMN bijeenkomst duurt minimaal een klokuur, met een centraal deel van ongeveer

15 minuten, een korte pauze en een verwerking van zo’n 40 minuten,met een mogelijk-

heid van uitloop.

• Elk FMN seizoen loopt van opening winterwerk tot Pasen (20 bijeenkomsten, inclusief een

special en de slotavond).

• Na drie jaar FMN volgt voor hen die overwegen belijdenis te doen, tussen Pasen en

Pinksteren een intensief traject van voorbereiding, dat begint met een weekend op

Palmzondag. In die zeven weken komen ze telkens als totale groep bijeen (dus geen men-

30


torcatechese meer) onder leiding van de predikant die de belijdenisdienst heeft. (Zie ook

de opmerkingen hieronder.)

• Gezien het voorgaande punt verdient het aanbeveling dat in elk geval de predikant die de

belijdenisdienst leidt, dat seizoen ook bij FMN betrokken is als mentor van (één van) de

oudste groep(en).

• Dit plan geeft ook de mogelijkheid aan jongeren die al eerder belijdenis willen doen, om

na één of twee jaar FMN na Pasen in te stromen in het belijdenistraject van zeven weken.

Zij houden daarbij wel de ‘verplichting’ om in het (de) volgende seizoen(en) het complete

3-jaar traject van FMN af te maken.

• Voor de FMN verlaters die (nog) geen belijdenis doen, maar wel verder willen, zal nage-

dacht moeten worden over passend kringwerk.

• Voor FMN verlaters die met Pinksteren belijdenis doen zal nagedacht moeten worden

over nieuwe vormen van voortgezette catechese, eventueel uitlopend op een vorm van

belijdenisbevestiging rond de leeftijd van 21 jaar.

Opmerkingen

In de bovenstaande beschrijving van het praktijkvoorbeeld wordt het totale FMN – traject dus

gezien als een vorm van belijdeniscatechese, die uitloopt op zeven weken van specifieke

voorbereiding. Het is uiteraard ook mogelijk om FMN in een gemeente te gebruiken, met

daarna een jaar ‘klassieke’ belijdeniscatechese. Er is daarbij dan wel goed te letten op over-

lapping van de thema’s die aan de orde gesteld worden.

Al eerder is opgemerkt dat voor toetreders een afzonderlijk catechese traject nodig zal zijn.

Dat geldt ook voor gemeenteleden die op oudere leeftijd belijdenis willen doen. Afhankelijk

van de situatie kan overwogen worden om deze gemeenteleden ‘mee te nemen’ in de zeven

weken van specifieke belijdenis voorbereiding, inclusief het bezinningsweekend. Zelfs als

het leeftijdsverschil vrij groot is kan dit een goede optie zijn!

Beschrijving van de drie jaarreeksen FMN

Jaarreeks A: Discipelschap

Avond Thema

1 Discipelschap: wat is dat?

2 Wa@rom Jezus?

3 Zeker weten!? (over de zekerheid van het geloof)

4 www.hoecommunicerenwemetGod.nl/bidden

5 www.hoecommunicerenwemetGod.nl/bijbellezen

6 Luisteren naar de stem van de Meester


31

7 Als Gods Geest gaat werken

8 Je bent begaafd!

9 Special

10 Mag het iets kosten?

11 Kruis en munt: over God en je geld

12 Reine relaties

13 Wat meiden over jongens moeten weten & omgekeerd

14 Lang leve de kerk (1): kerkdienst en kringwerk

15 Lang leve de kerk (2): onze eigen gemeente

16 Lang leve de kerk (3): doop – belijdenis – avondmaal

17 FF dippen (over geloven in de ‘woestijn’)

18 Getuige(n) van Jezus

19 Tot Uw (uw) dienst (over dienen in kerk en wereld)

20 Slotavond

Jaarreeks B: Brandende kwesties (Belangrijke geloofsvragen in apologetisch perspectief)

Avond Thema

1 Bestaat God echt?

2 Opstanding: curieus of cruciaal? (Cruciale belang van Christus’ opstanding)

3 Bijbel: Woord van de Vader (Jezus noemt de Bijbel betrouwbaar, dus wij ook…)

4 Goede papieren! (heldere argumenten voor de betrouwbaarheid van de Bijbel)

5 Evolutie bewezen?

6 Jij bent gewild! (Besef dat God je gemaakt heeft als een unieke schepping)

7 Eén pot nat? (objectieve verschillen tussen de grote religies)

8 Als je maar oprecht bent…. (het gaat om ware waarheid!!)

9 Special

10 One Way (Jezus als de enige weg)

11 Waarom? (De vraag van het lijden)

12 Is alles Gods wil?

13 Het komt goed (over Gods volmaakte plan)

14 Seks: gave van God!

15 Hij/zij gelooft – zij/hij niet… (over verkering met een niet gelovige)

16 Trouwen of samenwonen? (Over het goede van Gods regels)

17 Anders zijn. (Over homofilie)

18 Het doel van je leven.

19 Het eeuwige leven

20 Slotavond

32


Jaarreeks C: Tot de kern (Bijbelse kernwoorden en andere kernzaken; deze jaarreeks moet

nog helemaal ontwikkeld worden)

Voor deze jaarreeks is te denken aan kernwoorden als:

• Schepping (naar Gods beeld)

• Zonde(val)

• Wedergeboorte en bekering

• Geloof – hoop – liefde

• Genade

• Verzoening

• Verkiezing

• Heiliging

• Rechtvaardiging

• Lijden (om Christus’ wil)

• Opstanding

• Wederkomst

En verder is te denken aan:

• Belangrijke momenten uit de kerkgeschiedenis (oude kerk; reformatie)

• Kerken in Nederland (en hun ontstaan)

• Organisatie van de PKN

• iets van praktisch werk (twee avonden: 1. Diaconaal; 2: Missionair ; ‘subdoel’: jongeren

kunnen zo ontdekken welke gave(n) zij hebben meekregen voor werk binnen de kerk)

Invulling specifieke belijdenisvoorbereiding van zeven weken tussen Pasen en Pinksteren

(ook dit moet nog ontwikkeld worden).

Hiervoor is te denken aan:

• Invulling van het bezinningsweekend met Palmpasen; in elk geval het meemaken van een

belijdenisdienst in een gemeente waar dat op deze zondag gebeurt.

• Nogmaals: doop – belijdenis – avondmaal

• De drie belijdenisvragen

• Wat is ‘geloof belijden’?

• Geloof en twijfel

• Invulling van de belijdenisdienst

• De belijdenisgeschriften van de kerk

• De ambten (een gespreksavond met ambtsdragers)


33

Verdieping

Hierna vindt er nog een tweejarige verdieping plaats (van 19 tot 21 jaar). Beide jaren

loopt de catechese door tot Pasen. De bijeenkomsten zijn nu om de twee weken en zo moge-

lijk wordt er vooraf regelmatig met elkaar gegeten. Voor deze catechese-periode staat de

vorm van de Alpha-cursus model. Wellicht is het nu niet meer nodig dat een mentor de lei-

ding heeft bij de groepsgesprekken. Misschien is het zelfs mogelijk om bij toerbeurt de deel-

nemers een avond voor te laten bereiden. De avond wordt afgesloten in de grote groep.

Naast bijbelstudie (bijvoorbeeld aan de hand van een IZB-boekje of HGJB- bijbelstudie-

boekje) is er nu ook veel aandacht voor meer dogmatisch-apologetische en missionaire the-

ma’s. Een voortreffelijk studieboek hiervoor zou Brieven van een scepticus kunnen zijn

(geschreven door G.A. en E.K. Boyd). Ook Raakpunt van W. Markus kan hiervoor gebruikt

worden. Verder doen de catechisanten een soort ‘gemeentestage’ van een aantal uren per

seizoen. Ze organiseren bijvoorbeeld een gemeenteavond voor jong en oud, wonen een ker-

kenraadsvergadering bij, doen mee met actie kerkbalans of lopen een keer mee met

Echomedewerkers

Het HGJB-centrum voor catechese heeft specifiek voor 20+ groepen een concept ont-

wikkeld, de LEV-kring. Hiermee wordt een vorm aangeboden die bestaat uit zowel het ‘leren

in kleine groepen’ als ook het ‘vieren in een grote groep’. Voor dit concept worden ook mate-

rialen ontwikkeld, het eerst deel ‘Onbeperkt houdbaar’ behandeld de apostolische geloofs-

belijdenis.

Wanneer een gemeente gekozen heeft voor een vorm van gefaseerd belijden, kunnen

deze twee jaren afgesloten worden met een sobere dienst van belijdenisvernieuwing. Bij

voorkeur is dit een dienst waarin ook het Heilig Avondmaal gevierd wordt. De vragen die

daarbij gesteld worden zullen gaan over de blijvende toewijding aan Christus, blijvende

bereidheid om dienstbaar te zijn in Zijn gemeente en om de bewuste keuze meer en meer

een getuigend leven te leiden. Als symbolisch geschenk krijgen de jonge leden een mooie

kaart waarop een duif staat afgebeeld, met weer hun naam, de datum van de belijdenisver-

nieuwing en de tekst uit 1 Petrus 3 vers 15.

Na dit catechesetraject kunnen zij deelnemen aan gesprekskringen en studiekringen. Deze

worden opgezet rondom bepaalde thema’s en/of bijbelgedeelten.

34


Handreiking voor invoering in de gemeente

5.1 Bezinning

Dat de catechese niet een onveranderd riviertje is wat voortkabbelt mag duidelijk zijn uit de

veelheid van publicaties. Dat de catechese dit ook nooit mag worden wordt duidelijk als we

de bezoekers van de catechese op het oog hebben. De continue veranderende jeugdcultuur

vraagt om een structurele bewustwording en bezinning op vorm en methode van de cateche-

se. Voor de methode Follow Me betekent dit:

a. Visieontwikkeling

In hoofdstuk 2 worden de achtergronden beschreven die geleid hebben tot een impuls aan

de noodzakelijke vernieuwing van de catechese.

Deze visieontwikkeling moet plaats vinden in de catechesecommissie als orgaan van bij-

stand van de Kerkenraad, maar mag zich daar niet tot beperken. De Kerkenraad als eind-

verantwoordelijke voor de catechese mag zich niet onttrekken aan deze bezinning. Hiervoor

is in bijlage 5 een aanzet gegeven voor bespreking in de Kerkenraad

b. Kennismaking Follow Me

Na de bezinning en visieontwikkeling kan er kennis gemaakt worden met de methode Follow

Me. Dit kan door een kennismakingspakket op te vragen bij HGJB-centrum voor catechese.

Daarnaast kunnen hier contactgegevens van andere gemeenten die Follow Me gebruiken

opgevraagd worden.

5.2 Starten met Follow Me

Wanneer er gekozen is voor mentorcatechese met de methode Follow Me zal er nog een

heel traject gelopen moeten worden voordat de eerste catecheseavond plaats kan vinden.

Hiervoor is bij uitstek de catechesecommissie geschikt als initiator.

a. Gemeenteavond

De gemeente heeft recht op duidelijke informatie over de gemaakte keuzes in de catechese.

Niet alleen om de gemeente en de ouders van de catechisanten in te lichten maar juist ook

om hen te betrekken bij het ‘Leren in de gemeente’ wat een gemeenschappelijke bezigheid

moet zijn. Het is aan te bevelen om ouders een Follow Me avond bij te laten wonen, dat zal

dan later in het seizoen moeten plaatsvinden om de kennismaking tussen mentor en tieners

niet te verstoren.

b. Werving mentoren

Vervolgens zullen er mentoren geworven moeten worden voor alle groepen catechisanten.


35

H O O F D S T U K 5

Vanzelfsprekend zal duidelijk moeten zijn wat de criteria voor deze werving zijn, een profiel-

schets voor mentoren is dus een vereiste. Een voorbeeld hiervan is te vinden op de website.

c. Toerusting mentoren

Wanneer de mentoren gevraagd zijn is het noodzakelijk dat zij gezamenlijk deelnemen aan

toerusting. Hiervoor biedt het HGJB-centrum voor catechese de Basiscursus Mentorcate-

chese. Het deelnemen aan toerusting mag niet afhangen van persoonlijke behoefte maar is

een noodzaak om kwaliteit te bieden in deze gezamenlijke verantwoordelijkheid.

d. Techniek

Omdat de methode Follow Me gebruik maakt van multimedia zal hier ook in geïnvesteerd

moeten worden. Niet alleen het aanschaffen van laptop, beamer etc. maar dit vraagt ook om

een investering in de vaardigheid om het te gebruiken. Omdat deze aanvangskosten niet

gering zijn is het aan te bevelen om hier sponsors voor te zoeken.

e. Muziek

Omdat Follow Me wil investeren in het vierende element van catechese mag het zingen niet

ontbreken. Dit vraagt om een goede muzikale begeleiding. In elke gemeente zijn er jonge-

ren met muzikale gaven die niet aan de zijlijn mogen blijven staan. Het laten participeren van

deze jongeren vraagt echter wel om een goede begeleiding.

5.3 Contact HGJB-centrum voor catechese

a. Materialen

Na het melden van deelname Follow Me bij HGJB-centrum voor catechese zullen de mate-

rialen besteld moeten worden. Hiervoor moeten de aantallen doorgegeven worden van men-

toren en catechisanten. Ook zal er gekozen moeten worden voor (Herziene) Statenvertaling

of Nieuwe Bijbelvertaling als gangbare vertaling in de materialen.

b. Introductie

Het HGJB-centrum voor catechese verzorgt een introductieavond voor alle betrokkenen bij

de catechese. Tijdens deze avond worden visie, materialen en het gebruik hiervan toegelicht.

Ook is er ruimte voor tips en handreikingen naar aanleiding van vragen die opkomen uit de

lokale situatie.

c. Website

Naast de geleverde materialen wordt er via de Follow Me website (een afgeschermde omge-

ving voor mentoren) extra informatie aangeboden en de mogelijkheid om op elkaar te rea-

geren.

36

hoofdstuk 5 Handreiking voor invoering voor in de gemeente

5.4 Het seizoen Follow Me

De eerste avond zal in het teken staan van kennismaken. De catechisanten ontmoeten hun

mentoren, samen ontdekken ze het materiaal en de manier van catechese geven of krijgen.

a. Ouderavond

Om de ouders te betrekken bij de catechese is het aan te bevelen om in het seizoen, de

ouders uit te nodigen. Hierdoor ontdekken ze hoe hun kinderen catechese krijgen en wor-

den ze hierbij meer betrokken.

b. Begeleiding mentoren

Dat mentoren deel hebben genomen aan de Basiscursus Mentorcatechese betekent niet dat

toerusting en begeleiding niet meer nodig is. Het gezamenlijk bespreken van de lesinhou-

den en het blijven investeren in vaardigheden is een voorwaarde voor een gezegend cateche-

seseizoen.

c. Thema-avonden

Het curriculum van 18 avonden kan afgewisseld worden met één of twee thema-avonden.

Hiervoor kunnen organisaties uitgenodigd worden. Via de Follow Me website worden ook

Specials, thema-avonden aangeboden.

d. Evaluatie

Wie nooit achterom kijkt weet niet of hij op de juiste weg zit. Daarom is het goed om in

december/januari en na afloop van het seizoen te evalueren. Deze evaluatie kan ook gepre-

senteerd worden aan de kerkenraad.


37

38

bijlage 1 Tabel van het totaalplan

Leeftijd Door de ouders en/of jongeren zelf Vanuit de gemeente

In het gezin Meerdere gezinnen Gericht op ouders Gericht op jeugd

0-4 Huisgodsdienst Gezinscontacten Doopcatechese Crèche

Opvoedingscatechese

Gespreksgroepen

5-9 Huisgodsdienst Gezinscontacten Opvoedingscatechese Zondagsschool

Eigen stille tijd Gespreksgroepen Nevendienst

(bijbel/dagboek) Eredienst

10-12 Huisgodsdienst Gezinscontacten Opvoedingscatechese Catechese voor kinderen

Eigen stille tijd Gespreksgroepen Tienerclub

Eredienst

12-17 Huisgodsdienst Gezinscontacten Opvoedingscatechese Geloofscatechese

Eigen stille tijd Gespreksgroepen Clubwerk

Eredienst

Persoonlijke geloofsmentor

17-19 Huisgodsdienst Voortgezette catechese

Eigen stille tijd (voorbereiding belijdend

lidmaatschap)

Jeugdwerk

Eredienst

Persoonlijke geloofsmentor

19-21 Huisgodsdienst Voortgezette catechese

Eigen stille tijd (verdieping)

Jongerengesprekskring

Eredienst

Inw

ijdin

gstr

ajec

tVe

rdie

pin

gs-t

raje

ct

B I J L A G E 1

Tabel van het totaalplan


Onderling

Met elkaar Beslismomenten/ijkpunten Symbolen Curriculum

Doop Doopkaars

en/of doopkaart

Belangrijke geschiedenissen uit Bijbel

Iets over gang van zaken in de eredienst

Inwijding geloofscatechese Vis met naam Basis Bijbelkennis

door zegening jongere Uitleg gang van zaken in de eredienst

Vriendengroep Toelating en nodiging tot Kruis met naam Relationele catechese met nadruk op tot

Heilig Avondmaal jongere persoonlijk geloof komen, wedergeboorte,

(eerste belijdenisvraag) bekering en vernieuwing

Vriendengroep Bevestiging tot belijdend Liedbundel met Heiliging

lidmaat van gemeente logo kerk Gaven HG

(tweede belijdenisvraag) Vruchten HG

Getuigenis naar anderen

Organisatie kerk

Gemeenschap der heiligen

Apologetiek

Diaconaat

Vriendengroep Belijdenis-bevestiging met Duif met bijbeltekst Bijbelstudie

belofte om getuige te zijn en naam jongere Gemeenteopbouw

(derde belijdenisvraag) Leren getuigen

Apologetiek

Kerkgeschiedenis

Gemeentestage

40

bijlage 2 Curriculum voor vier jaar Follow Me

jaarreeks 1 jaarreeks 2 jaarreeks 3 jaarreeks 4

1. Wie ben jij? Gods eigendom Door God geliefd Door Jezus gezocht Ver weggeraakt

2. In God geloven Wat is geloven? Bestaat God? Gelovige zijn God laat Zich kennen

Weten Argumenten voor Hoe gaat dat? Uit de schepping

Ervaren Argumenten tegen? Ben jij een gelovige? Uit de Bijbel

Gehoorzamen

3. Wie is God? Hij is de Eeuwige Hij is alwetend Hij is almachtig Hij is heilig

Grote onderscheid Is bidden wel zinvol? Zijn wij dan marionetten? Zijn heiligheid en

tussen God en ons Over de spanning van Waarom-vragen onze zondigheid

Eeuwigheid/tijd Gods plan en onze plannen

Geschapen /

niet geschapen

4. Welke God? De drie-een God Afgoden Occultisme Allah=God?

Oude Wat het is gevaar

Nieuwe ervan?

5. God als Vader en Jouw Vader? Schepping en/of Gods voorzienigheid Doet God iets aan

Zijn schepping (1) evolutie het kwaad?

Kind van God zijn,

kan dat (zomaar)?

6. God als Vader en Ook engelen! Jij en Zijn schepping Engelen Oorlog in de hemel

Zijn schepping (2) en de kosmische strijd

Wie zijn dat? Over de vragen van Helpers in nood

Hoe zien ze eruit? milieu en beheer

7. God dienen Door te bidden Ook met je geld Met je lichaam Door eerlijk te zijn.

Stille tijd Geven voor God? Zegt de Bijbel ook iets

Persoonlijk bijbellezen Hoeveel? over seksualiteit?

8. God de Zoon Wie is Jezus? Hij redt ook van Als je fout (geweest) Vissers van mensen

en onze redding verslaving bent… worden

Gods eeuwige Zoon Hoe? Door Zijn liefde

Mens geworden om ons

B I J L A G E 2

Curriculum voor vier jaarFollow Me

jaarreeks 1 jaarreeks 2 jaarreeks 3 jaarreeks 4

9. Jezus’ lijden Hij voor mij Door God verlaten Hij gaf Zijn leven Lijden om Christus’ wil

en sterven

Wonder van de Nu zijn wij nooit meer En jij? Op school als je de enige

plaatsvervanging alleen… christen bent in je familie

Lijdende kerk

10. Jezus’ opstanding Een leeg graf Jouw dood Opstanding en eeuwig Verschijningen van

overwonnen leven voor ons Jezus

Unieke van Zijn Wat is sterven? Loon in de hemel Toen en nu

opstanding: ook de Zou jij durven sterven?

lijkwade is leeg…

11. Opgevaren Zijn Hemelvaart Waar is de hemel? Wat doet Christus Wat zullen wij in de

naar de hemel in de hemel? hemel doen?

Plaats voor hemel in Regeren De hemel is niet saai

moderne wereldbeeld Voorbede

12. Jezus’ wederkomst Wanneer? Ben jij bereid? Hoe zal dat gaan? De nieuwe hemel

en aarde

Over de tekenen Vijf wijze/dwaze meisjes

der tijden

13. Laatste oordeel Ben jij behouden? Gaat iedereen naar Onze opdracht: Gaan alle niet-

de hemel? waarschuwen christenen verloren?

Hoe je dat kunt weten Uitspraken van Jezus

lezen

14. God de Wie is de Gaven van de De vrucht van de Schijnwerper op Jezus

Heilige Geest Heilige Geest? Heilige Geest Heilige Geest

God die in jou werkt en

woont…

15. Wedergeboorte Kind van God worden Je bent gedoopt Ben je bekeerd? Bij voorbaat vergeven

en bekering

Rechtvaardigmaking

16. Jouw gemeente Je hoort er Wat de gemeente Wat jij voor de Geloven zonder

helemaal bij voor jou betekent gemeente kan de kerk?

betekenen

17. Naar de kerk De gewoonte van Waarom zou ik naar Wat gebeurt er Zing je mee

Jezus de kerk gaan? in de eredienst? (in de kerk)?

Liederen en muziek

18. Je geloof belijden Wanneer heb je Geloofsbelijdenis Heilig Avondmaal Soms twijfel ik…

genoeg geloof? doen?

Als je beseft nooit genoeg Waarom? Iets voor jou? Objectieve twijfel

te hebben en met dat Wanneer? Subjectieve twijfel

gebrek elke dag naar Hoe? Is twijfel (altijd) zonde?

Jezus gaat…


41

42

bijlage 3 Presentatie ‘Les 3.2 Gelovige zijn’

B I J L A G E 3

‘Gelovige zijn’ les 3.2

Presentatie


43

44

bijlage 3 Presentatie ‘Les 3.2 Gelovige zijn’


45

46

Bijlage 4 Verwerkingsblad ‘Les 3.2 Gelovige zijn’


Opdracht 1

Echt of namaak? Maak één of meer rondjes zwart en bespreek met elkaar wat je gekozen hebt.

Je bent een echte gelovige als:

1. je elke zondag naar de kerk gaat. �

2. je regelmatig uit de Bijbel leest en bidt. �

3. je als martelaar voor Jezus gestorven bent. �

4. je gedoopt bent en belijdenis hebt gedaan. �

5. je probeert te leven volgens de Tien Geboden. �

6. Nog anders: �

Opdracht 2

Houd een stemming over de stelling die hieronder staat. Wie is het eens met de stelling en

wie is het ermee oneens? Verdedig daarna je eigen mening.

Het is gemakkelijker om niet in God te geloven

dan om wel in God te geloven.

Opdracht 3

Waar sta jij? Op tafel ligt een vel papier met een groot kruis in het midden. Daaromheen staan

cirkels getekend. Het kruis is Jezus. De cirkels daaromheen geven aan of je dichtbij Jezus leeft

of ver bij Hem vandaan.

Je krijgt van je mentor een gekleurde pion. Jij bent nu even die pion. Zet nu je pion (dus eigen-

lijk jezelf) in één van de cirkels dichtbij Jezus of verder daarvandaan. Vertel om de beurt waar-

om je jouw pion daar hebt neergezet.

Opdracht 4

1. Bij de Info werd verteld dat echt geloven het hebben van een liefderelatie is met Goddoor

de Here Jezus. Kan iemand uitleggen wat met de relatiecirkel bedoeld wordt?

2.Jullie mentor deelt kaartjes uit met op elk kaartje één van de drie relatiewoorden uit de

cirkel. Om de beurt geven jullie antwoorden op de volgende vragen over het kaartje dat je

gekregen hebt.

• Klopt dit voor jou?

• Wat kan jou hierbij helpen?

• Hoe kan jij iemand anders hierbij helpen?

B I J L A G E 4


47

Opdracht 5

Eline Jakersma uit jouw mentorgeroep zegt dat het geloof haar niets meer doet en dat zij er

mee stopt. De volgende keer is zij inderdaad niet meer bij Follow Me. Jullie mentor stelt voor

dat ieder van jullie aan

Eline een mail stuurt

om haar op andere

gedachten te brengen.

Schrijf in de ruimte

hiernaast wat jij aan

Eline zou mailen!

Opdracht 6

BijbelstudieLees met elkaar 2 Samuël 12:1-13 en Psalm 51: 1-6 en 12-17

In de relatiecirkel van het geloof gaat het over drie dingen: toegeven van je zonde; vergeving zoe-

ken en vinden; en de dankbaarheid daarover. Zoek nu samen met wie naast je zit de teksten die

horen bij elk van deze drie. Na invullen van de tabel vergelijken jullie de antwoorden met elkaar.

teksten uit teksten uit

2 Samuël Psalm 51

Toegeven van je zonde

Vergeving zoeken en vinden

Dankbaarheid daarover

PBB-tekst:

Wat is jouw enige troost in leven en sterven?

Dat ik met lichaam en ziel zowel in leven als in sterven niet mijzelf toebehoor, maar het eigen-

dom ben van mijn getrouwe Zaligmaker Jezus Christus. Hij heeft met zijn kostbaar bloed voor

al mijn zonden volkomen voldaan en mij uit alle heerschappij van de duivel verlost. Hij waakt

met zoveel zorg over mij dat zonder de wil van mijn hemelse Vader geen haar van mijn hoofd

kan vallen, ja zelfs dat alle dingen tot mijn zaligheid moeten dienen. Daarom verzekert Hij mij

ook door Zijn Heilige Geest van het eeuwige leven en maakt mij van harte bereid om voortaan

voor Hem te leven. (Heidelbergse Catechismus, vraag en antwoord 1)


Doel

• de tieners beseffen dat ‘gelovige zijn’ meer is dan een naam. Het gaat erom dat je een

liefderelatie hebt met God door Jezus Christus.

• de tieners weten wat er bij zo’n relatie hoort, wil het een echte ‘liefde’-relatie zijn.

Intro

• film 3.2 Gelovige zijn

Tijd: 03.10 min

Vorm: Filmfragment

PowerPoint-presentatie

Lied

Aanbevolen lied: OTH 234 Mijn Jezus, mijn Redder

In dit lied wordt Gods liefde in Christus bezongen en al zingend gebeden om vol te zijn van

die liefde. Precies dat is het hart van ons geloven!

Gebed

Intro

In de Intro zien we fragmenten uit een documentaire over de Amish in Noord-Amerika. Deze

geïsoleerde geloofsgemeenschap kent het begrip Rumspringa. Wanneer tieners 16 jaar

worden krijgen ze de mogelijkheid om de ‘Engelse’ cultuur te verkennen en te komen tot een

keus. Een keus om zich wel of niet aan te sluiten bij de Amish. In dit fragment zijn verschil-

lende visies op het ‘gelovige zijn’ zoals; het houden van regels, meedoen in de Amish cul-

tuur, onzekerheid of je wel in de hemel komt en tegelijk het zoveel mogelijk willen genieten

van de ‘wereld’. Waarschijnlijk een herkenbaar dilemma voor onze tieners waarbij deze

introductie geen antwoorden geeft op deze vragen maar alleen de tieners aan het nadenken

wil zetten.

Info

De Info kan direct op de Intro aansluiten. Probeer vooral de relatiecirkel van het geloof dui-

delijk te maken. De achtergrond daarvan is vraag en antwoord 2 van de Heidelbergse

Catechismus. Met opzet is voor een relatiecirkel gekozen en niet voor een weg, want in het

geloof doorlopen we deze cirkel telkens weer.

48

Bijlage 5 Handleiding ‘Les 3.2 Gelovige zijn’

B I J L A G E 5


49

Extra informatie voor de mentor

ZONDAG 1

Vraag 2:

Wat moet je noodzakelijk weten om in de troost van vraag en antwoord 1 godvruchtig te leven

en te sterven?

Antwoord:

Drie dingen.

Ten eerste: hoe groot mijn zonde en ellende zijn.

Ten tweede: hoe ik van al mijn zonde en ellende verlost word.

Ten derde: hoe ik God voor die verlossing dankbaar moet zijn.

1. Relatiegericht

Geloven in het bestaan van God is nog niet hetzelfde als een relatie van liefde met Hem heb-

ben. Om die wonderlijke relatie gaat het in de Bijbel. Dat in deze relatie de drie woorden, die

de catechismus noemt (ellende - verlossing - dankbaarheid) een grote rol spelen is niet zo

vreemd. Ook in elke liefderelatie tussen twee mensen spelen deze woorden een grote rol. Lees

de talloze romans maar over twee mensen die na allerlei verschrikkelijke dingen elkaar toch

vinden. Het Evangelie is het Grote Verhaal, of liever de Blijde Boodschap over hoe het tussen

ons en de Here God tot een relatie van liefde komt, zodat we in de troost van antwoord 1 god-

vruchtig kunnen leven en sterven.

De catechismus bedoelt in vraag en antwoord 2 geen driestappen plan of vastliggend beke-

ringmodel. Het gaat in deze vraag niet over hoe je kind van God wordt, maar hoe het is om kind

van deze hemelse Vader te zíjn. Wat voor soort relatie, wat voor soort omgangsvorm is dat?

Antwoord: het is een omgangsvorm waarin je steeds weer je schuld ten opzichte van een hei-

lige God beseft, en waarin je steeds weer wil beleven dat je daar van verlost bent, en waarin je

steeds weer zoekt naar een dankbaar leven als antwoord daar op. Het is dus eigenlijk de bele-

vingscirkel die elke liefderelatie kenmerkt: relationele ellende - verlossing daarvan - vreugde

en dankbaarheid daarover. Met het Kruis in het midden!

Op welke plaats je die cirkel binnen komt zal voor ieder christen weer anders zijn. De één

wordt getroffen door Gods schoonheid en creativiteit en leert later meer over eigen schuldig-

heid. Een ander schrikt van de duidelijke eisen in Gods wet en vlucht naar Christus. Weer een

ander komt tot een sterk besef van zonde juist door de vergevende liefde van Christus. Er zijn

voor de heilige Geest talloze manieren om mensen bij God te brengen, zodat er een relatie van

liefde groeien gaat. De Geest begint waar wij zijn. Gelukkig wel. Maar omdat de relatie met God

altijd de relatie van de Heilige met een zondaar is, zullen vroeg of laat de drie momenten uit

antwoord 2 daarin een plaats krijgen en een plaats houden.

2. Uit de Bijbel afgelezen

Deze driedeling heeft de catechismus afgelezen uit de Bijbel. Bijvoorbeeld uit de geschiedenis

van David met Bathseba. Hoe David zijn zonde en ellende niet wilde toegeven. Tot Nathan hem

in de Naam des Heren de kennis daarvan bijbracht. Toen kwam koning David tot schuld belij-

den. Was David dan nog niet bekeerd? Dat was hij allang. Je kunt ook zeggen: dat was hij nog

lang niet. In elk geval was David een kind van God. En juist daarom moest hij het rijtje: ellen-

de, verlossing, dankbaarheid wel duizend keer bij ondervinding leren.

Eindelijk geeft David dus toe. En krijgt dan bij monde van Nathan de verlossing toegesproken

( 2 Sam. 12). En de dankbaarheid? Die kunt u vinden in Psalm 51:15. De koning gaat aan evan-

gelisatiewerk doen! Gered om te redden - dat is dankbaarheid!

Ook in het Nieuwe Testament vindt u deze driedeling als de kenmerken van Gods omgangs-

vorm met ons. In noem alleen Romeinen 7, waar Paulus schrijft over het christelijk leven uit

de enige troost. En dan zegt hij: Ik ellendig mens, wie zal mij verlossen uit dit doodsbestaan?

Ik dank God, door Jezus Christus onze Here! (vers 24, 25). In deze tekst vindt u de drie woor-

den van antwoord 2 dus bij elkaar geschreven. Maar de meeste van deze drie is de dankbaar-

heid. Want daar loopt het tenslotte op uit. Op de lofprijzing zonder einde. Als we verlost zijn,

eindelijk helemaal verlost zijn!

3. In een schema:

Verwerking

Opdracht 1

Deze opdracht kan een hulpmiddel zijn om de beginsituatie van uw groep te leren kennen.

Het doel van deze opdracht is dat de tieners begrijpen dat er verschil is tussen ‘religie’ en

‘relatie’. Met de keuzemogelijkheden uit de test is niets mis, maar als ze zonder liefde tot

50


Toegeven dat je

telkens weer zonde doet

Jouw dank-baarheid en blijdschap daarover

Vergeving zoeken en vin-

den bij het offervan Jezus

God gebeuren zijn ze toch zonder waarde (vgl. 1 Kor. 13:1-3). Het is dus belangrijk om dit de

tieners goed duidelijk te maken nadat ze de test hebben ingevuld en er een gesprek over de

gemaakte keuzes op gang komt.

Het geloof van veel tieners (en ouderen) is een ‘moralistic therapeutic deïsme’ (zie Wim

Verboom, Ambassadeur van de catechese, p. 58). Het christelijk geloof is oneindig veel

mooier dan dat, want het schenkt een liefderelatie met God zelf.

Ook is het goed om bij deze opdracht uit te leggen dat we met de genoemde dingen niet de

liefde van God kunnen verdienen (en dat dat ook niet hoeft).

Opdracht 2

Voor ‘eens’ en voor ‘oneens’ is allebei wat te zeggen.

Zolang er door het werk van de Here Jezus nog geen liefderelatie is gegroeid met God, kan

het makkelijker zijn om niet te geloven. Zonder de verlossing door Christus is God de

Rechter die ons veroordelen moet. Dat te aanvaarden is niet zo ‘makkelijk’ . Dan kan het

eenvoudiger lijken om maar niet te geloven. Maar die keuze is dan natuurlijk wel bedrieg-

lijk, want Gods oordeel over ons is nu eenmaal niet afhankelijk van ons willen aanvaarden

van dat oordeel.

Als die liefderelatie er wel is en je daarvan in dankbaarheid geniet, dan zal wel geloven

‘makkelijker’ zijn dan niet geloven. Want waar liefde gegroeid is, is liefhebben makkelijker

dan niet liefhebben. Vergelijk: het is makkelijker om van je vriend(in) te houden dan niet van

hem (haar) te houden.

Waarschijnlijk zullen er veel tieners zijn die bij deze stelling denken aan allerlei geloofsvragen

die er kunnen zijn (bijvoorbeeld het bestaan van God en Zijn bestuur van de wereld), of ze den-

ken dat je zoveel ‘moet’ als je gelooft (moralistic deisme…). Dan kan deze opdracht ze erop wij-

zen dat je bij ‘geloven’ vooral mag denken aan de vreugde van een reddende liefderelatie!

Opmerking

Als er in uw groep één of meer tieners zijn die zichzelf beschouwen als niet gelovig, dan zal

dat in deze les, en zeker bij deze opdracht, duidelijk naar voren komen (als er tenminste vol-

doende vertrouwelijke openheid gegroeid is). Wees naar hen niet veroordelend, maar ga ook

niet aan hen voorbij in het gesprek. Neem hen serieus door bijvoorbeeld te vragen of zij wil-

len vertellen wat zij dan wel geloven als ze niet in God geloven.

Opdracht 3

Extra benodigdheden: vel papier met kruis en cirkels (zie bijlage), gekleurde pionnetjes of

stukjes papier

Deze opdracht is bedoeld om de tieners even naar zichzelf te leren kijken. Waar ‘staan’ ze


51

ten opzichte van Jezus?

U kunt ook de volgende vraag hierbij stellen: als er een pijltje op je pion gezet zou worden,

zou dat pijltje dan naar Jezus toe wijzen of juist van Hem af?

Stel u bij deze opdracht niet vermanend of bestraffend op als er pijltjes staan die van Jezus

af wijzen. Probeer in plaats daarvan met ze in gesprek te gaan over het waarom. Er kunnen

onvermoede blokkades zijn. Als u voelt dat een tiener hierover liever niet in gesprek gaat

kan een gesprekje of een mailtje na afloop van de avond veel betekenen.

Opdracht 4

Voor de jongste groepen kan deze opdracht te moeilijk zijn.

Een mogelijk alternatief is om als mentor te vertellen hoe de woorden ellende - verlossing

- dankbaarheid in uw eigen leven een rol spelen.

Opdracht 5

Onze geloofscatechese mag ook ‘missionaire catechese’ zijn om tieners te helpen. Doel van

deze is om tieners te leren op een heel eenvoudige manier iets van een evangelisatorisch

gesprek te oefenen. Let bij de bespreking van de mails op: verstaanbaarheid, echtheid,

‘warmte’, duidelijkheid. Ook deze opdracht kan voor de jongste groepen wat lastig zijn. Maar

ook voor hen mag gelden: ‘oefening baart kunst’.

Opdracht 6

Voor informatie over dit bijbelgedeelte zie de extra Info.

PBB-tekst

Het is niet de bedoeling om bij deze les uitgebreid vraag en antwoord 1 van de HC te behan-

delen. Het is voldoende als zij nu begrijpen wat er staat. U zou een enkel woord kunnen toe-

lichten. Zoals:

- troost: uiteindelijke houvast; dat wat je leven draagt en dragen kan;

- kostbaar bloed: Zijn offer aan het kruis;

- heerschappij van de duivel: dat de duivel je regeert en beheerst, zolang je geen vol-

geling van Jezus bent;

- voor Hem te leven: aan de Here God en zijn dienst toegewijd te zijn.

Leeftijdsdifferentiatie

Het aantal opdrachten zal teveel zijn om allemaal te kunnen bespreken. Maak, kijkend naar

uw groep, vooraf een keuze.

Opdracht 4 zal voor de jongste groepen wellicht te moeilijk zijn.

52


Bijlage bij Les 2


53

Tieners toelaten tot viering HeiligAvondmaal

Voorstel voor mogelijk tijdpad na vier jaar Follow Me

(het gekozen jaartal is uiteraard willekeurig)

Te nemen stappen:

Jongeren bewust maken van de rijkdom

van het Heilig Avondmaal

Gemeenteavond beleggen om gemeente

te informeren over deze dingen.

Jongeren van groepen 4 vragen naar ver-

langen om Heilig Avondmaal te vieren.

Met hen afspraak maken voor twee extra

avonden waarin verder gesproken wordt

over het Heilig Avondmaal.

Ouders betrekken bij en vragen over de

geestelijke groei van zoon of dochter door

huisbezoek van wijkouderling eventueel

samen met Follow Me mentor.

Twee extra avonden met deze jongeren.

Op één van die avonden jongeren een per-

soonlijk getuigenis laten schrijven (of als

huiswerk opdracht). Kan ook een plaats

krijgen in ‘ja-woord-dienst’ naar ge-

meente toe.

Tijdpad:

In elke laatste les; 4 jaar lang

april/ mei 2007

Op laatste avond Follow Me maart 2008

Op laatste avond en/of per email.

jan – maart 2008

mei 2008

54

Bijlage 6 Stappenplan ‘tieners toelaten tot viering Heilig Avondmaal’

B I J L A G E 6


55

Te nemen stappen:

Dienst vaststellen waarin ‘toelatings-

vraag’ gesteld wordt aan de jongeren.

Ouders door middel van brief uitnodigen

voor deze dienst.

Informatie hierover aan de gemeente via

kerkblad.

Zoeken van geloofsmentor binnen ge-

meente die met jongere een weg gaat tot

openbare geloofsbelijdenis.

Register bijhouden van hen die toegela-

ten zijn tot de viering van het Heilig

Avondmaal.

Bij verhuizing vertellen dat dit niet voor

elke gemeente geldt

Jongeren die toelating gevraagd hebben

uitnodigen voor vervolg van Follow Me

(Follow Me Next of belijdenis catechisa-

tie).

Jongeren die wel het Heilig Avondmaal

vieren maar niet naar de vervolg cateche-

se komen, uitnodigen voor gesprek daar-

over

Tijdpad:

Bijvoorbeeld de voorbereidingsdienst

voor het Heilig Avondmaal in juni 2008 of

een jeugddienst omstreeks die tijd.

april 2008

febr/maart/april/mei 2008

april – juni 2008

Elk jaar

Steeds indien van toepassing

Aan het begin van elk seizoen

In de eerste maand van een nieuw sei-

zoen.

Bezinningsmoment voor de kerkenraad

Na lezing van dit boekje is het van belang om met elkaar na te denken hoe uw gemeente nu

staat ten opzichte van vernieuwing van de catechese. Om deze bezinning van dienst te zijn

wordt in deze bijlage een aantal vragen weergegeven die het gesprek kunnen structureren.

Het is misschien goed om zo’n avond te beginnen met een introductie over de leefwereld van

de jongeren van vandaag: zij zijn het immers in wiens belang we met elkaar over deze din-

gen nadenken. Hiervoor zou heel goed een video ingezet kunnen worden waarin de leefwe-

reld van jongeren zichtbaar wordt. Bespreek daarna de onderstaande vragen in groepjes

van vijf tot zes personen. Aan het einde van de avond vertelt elk groepje wat de belangrijk-

ste bevindingen waren.

1. Schrijf voor uzelf twee kernwoorden op die naar uw mening de huidige jongerencultuur

typeren en bespreek deze met elkaar.

2. Bekijk met elkaar nog eens de tabel van het totaalplan uit bijlage 1. De visie achter dit

plan is dat het in de huidige samenleving steeds belangrijker is om jongeren al op jonge

leeftijd naar de Here te leiden en hen er toe te bewegen op jonge leeftijd al een bewuste

keuze te maken. Wat vindt u van dit uitgangspunt?

3. Hoe kijkt u aan tegen het doen van geloofsbelijdenis in stappen?

4. In de gepresenteerde visie is een eerdere deelname aan het Heilig Avondmaal verwerkt

dan tot nu toe (waarschijnlijk) gebruikelijk is in uw gemeente (zie p.??). Wat vindt u van dit

voorstel? Formuleer uw argumenten voor en tegen. (Overigens is deze nieuwe visie op

catechese ook toe te passen zonder de jongeren op jongere leeftijd toe te laten tot het

Heilig Avondmaal.)

5. De hier voorgestelde geloofscatechese voor tieners kan in de vorm van mentorcateche-

se gegeven worden (p.??). Hoe waardeert u deze catechesevorm? Zou deze vorm passen

bij uw gemeente? Waarom wel/niet?

6. Schrijf voor uzelf een paar woorden op die u belangrijk vindt voor de catechese en

bespreek dit met elkaar.

56

Bijlage 7 Bezinningsmoment voor de kerkenraad

B I J L A G E 7


57

7. Vergelijk deze vernieuwde catechese met de huidige catechesemethode(n) in uw

gemeente en hou daarbij wat u bij opdracht 6 hebt opgeschreven in gedachten. Is er ver-

andering nodig? Zo ja, wat zou u willen veranderen?

Deze bezinning kan als opstap dienen om een visie te formuleren en verdere stappen

te ondernemen. Wilt u meer informatie over Follow Me of over de cursus voor mentorcate-

chese dan kunt u contact opnemen met het HGJB-centrum voor catechese

(www.hgjb.nl/catechese ).

58

Nawoord

Deze brochure is een uitgave van het HGJB-centrum voor catechese. Dit gezamenlijke ini-

tiatief van het Instituut Gemeenteopbouw en Theologie van de Christelijke Hogeschool Ede

en de HGJB is sinds 2007 gecontinueerd in het HGJB-centrum voor catechese. Het centrum

heeft als missie om catechese vanuit bijbels-reformatorisch perspectief blijvend onder de

aandacht te brengen van plaatselijke kerkelijke gemeenten. Deze missie vloeit voort uit de

overtuiging dat de kerkelijke gemeente een grote verantwoordelijkheid heeft bij het overdra-

gen van de rijke inhoud van het Evangelie aan de komende generatie. Daarnaast is het cen-

trum dienstbaar aan allen die betrokken zijn binnen kerk en onderwijs bij de doordenking

van catechese en bij het leren binnen de gemeente. Het HGJB-centrum voor catechese heeft

als doel een kenniscentrum op het gebied van catechese te worden. Eén van de manieren

om de doelstelling van het Centrum voor Catechese te bereiken is het beschikbaar stellen

van visie en informatie die ontwikkeld is of die in plaatselijke gemeenten ontstaat en die

vruchtbaar kan zijn voor andere gemeenten. Deze uitgave is daar een eerste voorbeeld van.

Wij hopen dat wij met deze uitgave de bezinning in de plaatselijke gemeenten verder kun-

nen stimuleren zodat catechese volop tot zijn recht kan komen in het belang van vele jonge-

ren. Voor meer informatie en nieuwe initiatieven verwijzen wij naar de volgende website :

www.hgjb.nl/catechese

Bilthoven, april 2009

Achterzijde

Documents

Catechese Nu