çalgı bilgisi

GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ

ÇALGI BAKIM VE ONARIMI

YAZARLAR

Elif RÜYA YILDIRIMAli Şükrü YAZICI

Ebru Naciye ALTAŞ

DEVLET KİTAPLARI

……………………., 2014 BEŞİNCİ BASKI

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...................................................................................................: 4775

DERS KİTAPLARI DİZİSİ ........................................................................................................................: 1391

14.?.Y.0002.3939

Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin , soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayınlanamaz.

EditörProf. Dr. M.Hakan CEVHER

Dil uzmanıHasan Sedat ŞANLI

Program Geliştirme UzmanıZüleyha ÇELİK ATEŞ

Rehberlik UzmanıAbdullah BİNGÖL

Görsel Tasarım UzmanıSevgi SEZEN

Ölçme Değerlendirme UzmanıNuray SUNAR

ISBN 978-975-11-3352-6

Mîlli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 94 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094

sayılı yazısı ile beşinci defa 2.092 adet basılmıştır.

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın

Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

GENÇLİĞE HİTABE

Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini,

ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en

kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek

isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti

müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın

vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok

namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek

düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili

olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün

tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil

işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere,

memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet

içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini,

müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde

harap ve bîtap düşmüş olabilir.

Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen,

Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret,

damarlarındaki asil kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal Atatürk

KİTABIMIZI TANIYALIM

ÇALIŞMALARI

ÇALIŞMALARI

Kitabımızı Tanıyalım ...................................................................................................................................... 7İstiklâl Marşı .................................................................................................................................................. 10İstiklâl Marşının Kabulü ................................................................................................................................. 11

1. ÜNİTE: YAYLI ÇALGILAR .............................................................................................................................13

1. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçalar ...........................................................................................................172. Çalgının Yapımında Kullanılan Ağaç, Metal vb. Maddeler ve Özellikleri ..................................................183. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri ........................................214. Çalgının Normal Fiziki Durumu .................................................................................................................215. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi .............................................................................................216. Çalgının Tel, Fix vb. Opsiyonel Parçalarının Değiştirilmesi ......................................................................227. Çalgının Akordunun Yapılması .................................................................................................................228. Çalgının Temizliğinde Kullanılan Malzemeleri Tanıma ...............................................................................249. Çalgının İklim Koşullarından Nasıl Etkilendiğini Bilme .................................................................................24

10. Çalgıyı ve Yayı Temizleme ..........................................................................................................................2411. Gerekli Koruma Koşulları ........................................................................................................................26Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları .............................................................................................................27

2. ÜNİTE: KLAVYELİ ÇALGILAR ......................................................................................................................29

1. Çalgıyı Oluşturan Parçalar ........................................................................................................................332. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Özellikleri ..............................................................333. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri .....................................................354. Çalgının Bakımı ve Korunması ile İlgili Genel Kurallar ..............................................................................365. Çalgıda Akordun Korunması İçin Gerekli Koşullar ....................................................................................38Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları .............................................................................................................40

3. ÜNİTE: TEZENELİ ÇALGILAR .....................................................................................................................41

1. Çalgıları Oluşturan Parçalar ......................................................................................................................432. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyal ve Nitelikleri ...................................................................493. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri .....................................................524. Çalgının Normal Fiziki Durumu .................................................................................................................565. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi .............................................................................................576. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi ...................................................................587. Çalgının Akordunun Yapılması .................................................................................................................598. Çalgıyı Temizlemede Kullanılan Malzemeler ............................................................................................609. Çalgının İklim Koşullarından Etkilenişi ......................................................................................................61

10. Çalgının Temizliği ....................................................................................................................................6211 .Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları ..........................................................................................................63Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları .............................................................................................................64

4. ÜNİTE: ÜFLEMELİ ÇALGILAR .....................................................................................................................67

1. Çalgıyı Oluşturan Parçalar ........................................................................................................................682. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri ..................................................................693. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri .....................................................694. Çalgının Normal Fiziki Durumu ................................................................................................................695. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi .............................................................................................706. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi ...................................................................707. Çalgının Akordunun Yapılması .................................................................................................................708. Çalgıyı Temizlemede Kullanılan Malzemeler ............................................................................................709. Çalgının İklim Koşullarından Etkilenişi ......................................................................................................70

10. Çalgının Temizliği ....................................................................................................................................7111. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları ..........................................................................................................72Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları .............................................................................................................73

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER

5. ÜNİTE: VURMALI ÇALGILAR .......................................................................................................................75

1. Çalgıyı Oluşturan Parçalar ...........................................................................................................................762. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri ..................................................................773. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri .......................................................784. Çalgının Normal Fiziki Durumu ....................................................................................................................785. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi ................................................................................................796. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi ......................................................................797. Çalgının Akordunun Yapılması ....................................................................................................................798. Çalgıyı Temizlemede Kullanılan Malzemeler ..............................................................................................799. Çalgının İklim Koşullarından Etkilenişi .........................................................................................................79

10. Çalgının Temizliği ........................................................................................................................................7911. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları .............................................................................................................80Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ...............................................................................................................81

PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI ............................................................................................83

TERİMLER SÖZLÜĞÜ .....................................................................................................................................88

KAYNAKÇA....................................................................................................................................................90

İÇİNDEKİLERİÇİNDEKİLER

AÇIKLAMA

Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Çalgı Bakım Onarım dersi seçmeli bir derstir ve haftalık ders çizel-gesinde bir saat olması öngörülmüştür. 2008 yılı itibariyle sayıları elliyi aşan güzel sanatlar liselerinde bellibaşlı çalgıların eğitimi verilmektedir. Bunlar keman, viyola, viyolonsel, kontrbas gibi yaylı; bağlama, gitar, ut,kanun gibi tezeneli; flüt gibi üflemeli; davul ve bateri gibi vurmalı çalgılardır. Bu nedenle kitap içinde sadeceyukarıda adı geçen çalgılara ilişkin bilgiler bulunmaktadır.

10

İSTİKLÂL MARŞI (*)

(*) İstiklâl Marşı’nın birinci sözlerini söylerken virgül (,), ikinci sözlerini söylerken ise ( ) işaretlerinin bu-

lunduğu yerlerde nefes alınız.*

*

,* ,*

,*

,*

Söz: Mehmet Âkif ERSOYMüzik: Osman Zeki ÜNGÖR

Moderato

Millî marşlar, milletlerin kahramanlık destanlarıdır. Onu dikkatle okuyan ve gönüldensöyleyen nesiller, millî şuurlarını kazanır ve kim olduklarının farkına varırlar.

İstiklâl Marşı da halkın ordunun moral gücünü yükselteceği düşünülerek gündeme geti-rilmiştir. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Kurtuluş Savaşı’nın anlamını, heye-canını koruyacak, millî mücadele ruhunun önemini dile getirecek ve onu yüz yıllara nakşedecekbir “İstiklal Marşı” yazdırılmasına karar verdi. Önce söz (güfte) yarışması düzenlendi. Gönderilentoplam 724 şiir arasından en iyi yedi şiir seçilerek meclis üyelerine dağıtıldı. Mehmet Âkif Ersoy’unTürk Kurtuluş Savaşı’nı destanlaştıran İstiklâl Marşı, zamanın Millî Eğitim Bakanı Hamdullah SuphiTanrıöver tarafından meclis kürsüsünde okunduğunda bütün milletvekilleri tarafından coşku ileayakta alkışlandı ve 12 Mart 1921’de millî marş olarak kabul edildi.

Beste yarışmasına sadece yirmi dört besteci katıldı. İstiklâl Marşı, 1924-1930 yıllarıarasında Ali Rıfat Çağatay’ın birinci seçilen bestesiyle çalınıp söylendi. Ancak, Osman ZekiÜngör’ün 9 Eylül 1922’de Türk süvarilerinin İzmir’e girişinde atların çıkardığı nal seslerindeki ritim-den etkilenerek bestelediği ezgi çok beğeni toplayınca Atatürk’ün de izniyle 1930 yılından itibarenMillî Marşımız yeni ezgisiyle günümüze ulaşmıştır.

Mehmet Âkif ERSOY (1873-1936)

İstanbul’da doğmuştur. Şiirlerinde sürekli millî konuları ve toplumsal gerçekleri dile getir-miştir. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk kurtuluş hareketini desteklemiş, daha sonra Burdur mil-letvekili olarak TBMM’ne girmiştir. Ardından Mısır Üniversitesi’nde Türkçe müderrisliği yapanMehmet Âkif, şiirlerini “Safahat” adlı kitapta toplamış, ancak ‘İstiklal Marşı benim değil milletimindir’diyerek onu Safahat’a almamıştır.

Osman Zeki ÜNGÖR (1880-1958)

İstanbul’da doğmuştur. Muzika-i Hümayun’u bitirdikten sonra İstanbul Erkek Mektebi veMuzika-i Hümayun’da öğretmenlik yapmıştır. Besteci, orkestra şefi ve keman virtüözüdür. Önce,Saray Orkestrasını, ardından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrasını (bugünkü Cumhurbaşkan-lığı Senfoni Orkestrasını) yönetmiştir. Daha sonra Atatürk’ün direktifleri ile Musiki Muallim Mekte-bi’ni kurmuş ve müdürlüğünü yapmıştır. İstiklal Marşı’ndan başka birçok marş ve okul şarkılarıbestelemiştir.

İSTİKLÂL MARŞI’NIN KABULÜ

11

1.Ünite

YAYLIÇALGILAR

1. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçalar

2. Çalgının Yapımında Kullanılan Ağaç, Metal vb.Maddeler ve Özellikleri

3. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçaların SesinÜretilmesi Aşamasındaki İşlevleri

4. Çalgının Normal Fiziki Durumu

5. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi

6. Çalgının Tel, Fix vb. Opsiyonel ParçalarınınDeğiştirilmesi

7. Çalgının Akordunun Yapılması

8. Çalgının Temizliğinde Kullanılan MalzemeleriTanıma

9. Çalgının İklim Koşullarından Nasıl EtkilendiğiniBilme

10. Çalgıyı ve Yayı Temizleme

11. Gerekli Koruma Koşulları

14

1. 1. ÜniteÜnite

HAZIRLIK ÇALIŞMALARIHAZIRLIK ÇALIŞMALARI

YAYLI ÇALGILARYAYLI ÇALGILAR

Keman ailesini oluşturan viyola, viyolonsel ve kontrbas, kemanla aynı özelliklere sahip çalgılardır. Yapımteknikleri keman yapımı ile aynıdır. Hepsinin yapımında aynı malzemeler kullanılır. Bu çalgılardan birini yapansanatçı, keman ailesindeki bütün çalgıları rahatlıkla yapabilir. Çalgıların birbirinden farkı boyut, ton ve akort-larıdır.

Keman AilesiKeman Ailesi

1. ETKİNLİK1. ETKİNLİK

a. Keman yapımı ile ilgili görsel içerikleri araştırarak bir sunum hazırlayınız.

b. Bulunduğunuz ilde keman yapan bir lutiye ile - varsa - röportaj (kamera, ses kayıt cihazı vs. ile) yapınız.

c. Bunlardan derleme yaparak bir sunum hazırlayınız. Bu sunumu sınıfınızda izleyiniz.


Aşağıdaki grafiği inceleyerek sayfa 15’de bulunan keman yapım aşamaları hakkındaki çıkarımlarınızısınıfınızda arkadaşlarınızla paylaşınız.

Stradivarius’un araştırmalarında çizdiği grafiklerden bir örnek.

1. Kemanın hangi sazdan esinlenilerek geliştirildiğini bulup keman yapımını tarihsel yönden inceleyiniz.

2. Yaptığı kemanlara adını veren ünlü İtalyan keman ustasının kim olduğunu araştırınız.

3. Çalgıların insanlar ve yaşantıları üzerindeki etkileri konusunda arkadaşlarınızla tartışınız.

15

1. 1. ÜniteÜnite

Keman yapım aşamaları

16

1. 1. ÜniteÜnite

Stradivarius’un bal mumumdan yapılmış heykeli

JOSHUA BELL’İN KEMANININ İLGİNÇ HİKÂYESİ

Joshua Bell’in (Caşua Bel) Stradivarius (Stradıvaryus) kemanının insanı hayrete düşüren renkli birhikâyesi vardır. Tıpkı Bell’in müziklerini seslendirdiği “The Red Violin” (Dı Red Vayolin) filmindeki kemanıngizemli hikâyesi gibi. Antonio (Antonyo) Stradivarius’un “Altın Dönemi”ne denk gelen keman 1713 yılındankalmadır ve Polonyalı ünlü kemancı Bronislaw Huberman (Bronislav Habörmın)’a ait olmasından dolayı“Gibson ex Huberman” (Gibsın eks Habörmın) olarak bilinir.

Bu keman, Huberman’ın 1836’da verdiği bir Carnegie Hall (Karni Hol) resitali sonrası, kemancının biranlık dikkatsizliğini fırsat bilen bir hırsız tarafından çalınır. Huberman enstrümanını ölene değin bir dahagöremez. 1880’lerde hırsız, ölüm döşeğinde iken suçunu itiraf edene değin kimse haber alamaz. İtirafsonucu olay açığa çıkar ama kötü kullanımdan dolayı yılların verdiği tahribat, kemanı içler acısı hâle ge-tirmiştir. Hırsız, çaldığı kemanı yıllar boyu sadece salaş bar ve kafelerde çalmıştır. Suçu ortaya çıkmamasıiçin enstrümanı kimseye tamir ettirmeye yanaşmamıştır. Uzmanlar elli yıllık yıpranmanın kemanın kızılrenkli cilası üzerinde oluşturduğu kiri kaldırmak için çok çaba sarfederler. Enstrüman temizlenerek Cre-mona’daki (Krimon) bir Stradivarius sergisine yetiştirilir ve orada kemancı Norbert Brain (Norbırt Breyn)tarafından satın alınır. “Gibson ex Huberman”ın yoluculuğu Joshua Bell’in elinde son bulur. Bell, kemanıilk kez eline alıp çaldığında, enstrümanın sanki kendisi için yapılmış olduğunu hisseder. “Romance of theViolin” (Romıns of dı Vayolin) albümünde Gibson ex Huberman’ın kadifemsi tınısı tüm sıcaklığıylahissedilmektedir.

Andante Dergisi

Yapılan bilimsel bir çalışmada, bir Stradivarius kemanı kesilerek tonunun nedeni araştırılmış; bu özel-liğini keman yapımında kullanılan ağacının kesildiği yerden nehre atılıp su yoluyla taşındığı anlaşılmıştır.

17


Aşağıda adları verilen keman parçalarını üzerinde bulmaya çalışarak numaralarını karşılarına yazınız.

Ön yüzey ......

Sap ......

Kiriş düğmesi ......

Salyangoz (baş) ......

Sap eşiği ......

Can direği ......

F delikleri ......

Ön Kavis ......

Kasnak ......

Alt yüzey ......

Burgu kutusu ......

Tuş ......

Teller ......

Basbalkon ......

Ses eşiği (köprü) ......

Akord burguları ......

Orta kavis ......

Alt kavis ......

Tel takacağı (kuyruk) ......

Kenar Şeriti ......

PARÇALAR NO PARÇALAR NO ŞEKİL ŞEKİL


Aşağıdaki yaylı çalgılardan biriyle kendinizi özdeşleştiriniz. Hangi yüzyılda çalınmak isterdiniz? Neden-leriyle anlatınız.

1. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçalar1. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçalar

1. 1. ÜniteÜnite

18

1. 1. ÜniteÜnite


Aşağıda verilen ağaç cinslerini keman yapımında kullanıldıkları yerleregöre uygun boşluklara yerleştiriniz.

kelebek ağacı (akçaağaç) - ladin - abanoz - gül

Kemanın alt tablosu, yanlığı, sapı ve eşiği …………… ağacından, üsttablosu ……...........……… ağacından; bas balkon, can direği, ses tablosu……………………. ağacından yapılır. Eşiği …………… ağacından; kuyrukdüğmesi, kuyruk köprüsü, tellerin takıldığı kuyruk, sap üzerindeki klavye, tellerinakort edildiği burgular, baş, eşik ve çenelik …………… ağacından yapılır.Keman yayı, …………… ve ……………. ağacından yapılır.

“Yay”, genellikle çok esnek ve sert bir ağaç olan pernambuko (fermanbuk) ağacından yapılır. Gül, pelesenk,yılan, limon vb. ağaçlardan yapılan yaylılar da vardır. “Yay kılı” özel işlem görmüş at kuyruğundan ve yapay mad-delerden de yapılır.

Yayın diğer parçaları: Yay topuğu, topuk vidası, vida yatağı, topuk kaması, topuk kapağı, topuk takozu vetopuk yüzüğüdür.

Yayda kullanılan at kılı

Gül Akçaağaç

Ladin Abanoz

2. Çalgının Yapımında Kullanılan Ağaç, Metal vb. Maddeler ve Özellikleri2. Çalgının Yapımında Kullanılan Ağaç, Metal vb. Maddeler ve Özellikleri

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

.........................................................

19


Aşağıdaki resimlerde görülen araçların ne işe yaradığı ile ilgili çıkarımlarınızı altlarına yazınız.


Aşağıdaki resimde bulunan aletin adı kompratördür. Kemanın yapım aşamalarında ne amaçla kullanıldığınıiki resmi karşılaştırarak tahmin ediniz. Çıkarımlarınızı aşağıya yazınız.

Ünlü müzayede salonu Christie (Kristi)’nin düzenlediğiaçık artırmada, 1729'da Antonius Stradivarius tarafındanyapılan "Solomon, ex-Lambert" (Solomon eks lembırt) adı ve-rilen keman rekor fiyatla satıldı. 2,7 milyon dolara satılankeman, şu ana dek satılan en pahalı ikinci müzik enstrümanıoldu.

Müzayede salonunda 3,5 milyon dolara satılan Stradivar-ius’a ait bir başka keman da şu ana kadar satılan en pahalımüzik enstrümanıdır.

Solomon, ex-Lambert

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

1. 1. ÜniteÜnite

20

1. 1. ÜniteÜnite


Aşağıdaki resimlerde verilen keman parçalarının;

a. Adlarını,

b. Çalgıdaki görevlerini karşılarındaki boşluklara yazınız.

a. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

b. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

b. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

b. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

b. ................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

21


Seviyenize uygun eserler çalarak veya dinleyerek keman, viyola, viyolonsel ve kontrbas çalgılarını sesinüretilmesi ve aralarındaki ses rengi farkı bakımından gözlemleyiniz.


Çalgınızla bir eser çalınız. Aşağıda verilen terimleri kullanarak çalgıda sesin oluşum sıralamasına yönelikparağraftaki boşlukları doldurunuz.

mi – titreşim – rezonansa- can direk – rezonans –la

Yayın tellere sürtülmesi ile ……………….. oluşur. Her titreşim serisi ses eşiği aracılığıyla…………………….. gelir. ……………gelen bu titreşimler kemanın…….. ve……tellerinin altında, sırt ile

göğüs arasında, dikey duran …............................ aracılığıyla sırta gelir.

Çalgınızın;

a. Eşiği ses tablasına oturmuş olmalıdır.b. Telleri burguya düzgün bir şekilde ve yeterince sarılmış olmalıdır.c. Telleri temiz olmalıdır.ç. Sapı normal konumda olmalıdır (Öne ya da arkaya doğru eğik olmamalıdır.).d. Gövdesinde çatlak olmamalıdır.e. Burgular çok sıkı ya da gevşek olmamalıdır.

3. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri3. Çalgıyı ve Yayı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri

4. Çalgının Normal Fiziki Durumu4. Çalgının Normal Fiziki Durumu

Çalgınızın normal fiziki durumu ile ilgili yukarıda verilen bilgileri göz önünde bulundurarak çalgınızda oluşa-bilecek aksaklıkları kontrol ediniz.

5. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi5. Çalgıda Oluşan Aksaklıkların Fark Edilmesi

!Sıkışan burguların rahat dönmesini sağlamak için 9B-10B gibi yumuşak uçlu resim kalemleri ya da

çeşitli markalarla satılan burgu ruju kullanılır.

Gevşek olan burguyu sıkıştırmak için ise az miktarda -üzerinde kalmayacak ölçüde- talk pudrasısürülür.

Melodik bir fikre tercüman olmaya layık olabilecek diğer bütün çalgılardan hiçbiri insan sesini viyolon-sel derecesinde çıkaramaz, kalbin samimi duygularını hiçbiri onun kadar ifade edemez.

Viyolonsel, duyuluş değişikliklerini yapma görevini yalnız kemana bırakmaz gibidir. Üç türlü insansesini üstünde toplamıştır: tenorun gençliğini, baritonun erkekliğini ve basın sertliğini. En ince kirişi(chanterelle) aşırılıkla söylenmiş duyguların tercümanı olur: acılar, üzüntüler, aşk ile kendinden geçmekgibi... İkinci ve üçüncü kirişler, yumuşaklığa getirici ve sokulgan bir sese maliktirler ki mutedilduyguları ifade ederler. Dördüncü kiriş, yalnız karanlık ve esrarengiz bir karakterde olanşarkılarda işe yarar.

(Gevaert)

1. 1. ÜniteÜnite

22

1. 1. ÜniteÜnite


Can direğinin takılması ile ilgili aşağıdaki resimleri inceleyiniz.

2 numaralı can direği sesin kaliteli iletilmesini sağlar.

“Erkek sesiyle kadın sesi arasında olan viyolanın hakkında bir karara varılamayacak kadar karışık birkarakteri vardır. Boğuk olan sesi, sevdalıdır. Viyola ıstırabı, kederi ve duygunun düşkünlüğünüçağrıştırır. Bununla beraber, viyola ile etkisi anlaşılabilecek ayırtılar elde edilebilir. İki incekirişler, sertliğe kadar gidebilen etkili bir titreşime maliktirler... Diğer iki kiriş üzerinde vi-yolanın sesi, karanlık ve sert bir anlatıma sahiptir ki bu durum korkunçluğa kadar gidebilir.”

Gevaert (Gevart)

6. Çalgının Tel, Fix vb. Opsiyonel Parçalarının Değiştirilmesi6. Çalgının Tel, Fix vb. Opsiyonel Parçalarının Değiştirilmesi


Çalgınızın tellerini aşağıdaki gibi değiştiriniz.

• Çalgının telleri sıra ile tek tek değiştirilmelidir. Bütün teller hiçbir zaman aynı anda sökülmemelidir.• Eğer çalgıda ayar vidası kullanılıyorsa, tel, ilk önce ayar vidası ile kuyruğa, daha sonra köprünün üzerindendüz bir biçimde geçirilerek burguya bağlanır.• Eğer çalgıda ayar vidası kullanılmıyorsa, ilk önce tel doğrudan kuyruk deliğinden geçirilir ve köprünün üzerinden düz bir biçimde geçirilerek burguya bağlanır. Ancak tel gerginleşene kadar kuyruk kısmı parmak iletutulur.• Tel bağlanacak burgu biraz çıkartılır. Tel burgunun deliğinden geçirildikten sonra burgu sıkılmaya başlanır.• Tel yeterince gerildikten sonra burgu yerine geçirilir ve sabit bırakılır.• Bütün tellerin değişimi bittikten sonra kemana son bir akort yapılır ve bu şekilde kullanılmaya başlanır.• Ancak unutulmamalıdır ki, yeni çalgıların ve telleri yeni değiştirilen çalgıların akortları daha çabuk bozulur.Bir süre sonra ise yapılan akort daha uzun süre bozulmadan kalır.• Eğer çalgının burguları çok kısa sürede gevşiyor veya akort kayıyor ise yeni bir burgu takımı alınmalıdır.• Genel olarak usta kemancılar sadece mi telinde ayar vidası kullanırlar. Ancak yeni başlayanların bütün telleriçin ayar vidası kullanması kendileri için daha kolay ve iyi olacaktır.

7. Çalgının Akordunun Yapılması7. Çalgının Akordunun Yapılması


Çalgınızın (keman, viyola, viyolonsel, kontrbas) akordunu yaparak bir eser seslendiriniz.

1 2

Keman tellerinin akort sistemi kalın telden ince tele doğru sol - re - la - mi şeklindedir . Hassas ayarlariçin ince ayar burguları (fix) kullanılabilir.

23

1. 1. ÜniteÜnite

KEMANIN SON TELİNiccolo Paganini (Nikola Paganini) 19. yüzyılda yaşamış yetenekli bir müzisyendir. Herkesin hayran

olduğu ünlü kemancı, kalabalık bir dinleyici önünde önemli bir konser veriyordu. Bütün orkestra Pa-ganini'nin içli keman sesine eşlik ederken beklenmedik bir şey oldu. Paganini’nin kemanından bir tel “çat!“diye kopuverdi. Kemanın orta teli herkesin görebileceği şekilde havada sallanmaya başladı.Ustamüzisyenin alnına ve yüzüne bir anda terler hücum etti. Hayli zorda kaldığı belliydi. Ancak hiçbir şey ol-

mamış gibi kalan üç telle kemanını aynı güzellikte çalmayısürdürüyordu.

Fakat çok geçmeden olacak en kötü şey de oldu ve ikinci telde koptu. Paganini buna rağmen yine çalmaya devam etti. Mü-ziğin sesinden ve kemandan hâlâ eksilen bir şey yoktu. Fakatbirkaç dakika sonra üçüncü tel de koptu. Orkestranın icra ettiğiparçanın sonuna gelindiğinde şimdi ustanın kemanından kopmuşüç tel avare gibi sallanıyordu.

Usta kemancı buna rağmen tek telli kemanla müziği bitirdi.Dinleyiciler ayağa kalkıp uzun süre görülmemiş bir coşkuyla alkışladı. Alkış sesleri kesilmek üzereykenPaginini dinleyicilerin koltuklarına yaslanmalarını istedi. Konserin kaçınılmaz olarak biteceğini düşünendinleyiciler çaresiz oturdular. Paganini kemanı herkesin göreceği şekilde kaldırdı. Başıyla orkestra şefinebaşla ifadesi yapıp tekrar dinleyicilere döndü. Gözlerini hafifçe kısıp gülümsedi ve bağırdı. Kemanı çe-nesinin altına koyarak son parçayı da mükemmel şekilde çaldı…

Basından Alıntı

Telli kontrbasın kirişleri üzerinde çalındığı zaman, çıkardığı sesler birbirinden fark edilemezler. İnsansesinin sınırı dışında kalan bütün çalgılar gibi telli kontrbas da şivelerini anlatmakta güçlüdeğildir. Kontrbas, “viyolonsel”in söylediği şeylere bir genişlik vermekle yetinir.

(Gevaert)

KIRIK BİR KEMANIN HİKÂYESİ

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası 1. Konsertmaisteri (Başkemancı) Oktay Dalaysel ile Cemal ReşitRey arasında gelişen bu öyküyü Türkiye'deki tüm senfoni orkestraları çok iyi bilirler. 1967 yılında İstanbul'daŞan Sinemasında gerçekleştirilen (O tarihlerde tam teşkilatlı konser salonları yoktu.) bir konserde solistolarak yer alan ve E. Lalo (1823-1892)'nun İspanyol Senfonisini seslendiren Oktay Dalaysel, senfoninindördüncü ve ağır bölümünü çalarken orkestrayı idare eden şef Cemal Reşit Rey büyük bir hareketleorkestraya forte atağı verir. Bu büyük akselerasyonun gücü ile solist Oktay Dalaysel'in kemanına çarpar vekeman, gövdesinden ikiye bölünür. Sapından yere doğru sarkıttığı çalgının yarısı yere düşmüştür. Teller dedarmadağın olmuştur. Kulise koşar. Şaşkınlık içindeyken kemancı Gülden Turalı kendisine, kendi kemanınıuzatır ve Oktay Dalaysel hiç tanımadığı bu kemanla eserin son bölümünü çalıp konserini tamamlar (OktayDalaysel sonradan onarımını yaptırdığı bu kemanı hâlâ kullanmaktadır). Aynı gün konser sonrası evine dönenCemal Bey'in kol düğmeleri de birden dağılmıştır. Kendi deyimiyle "Bir garip şeyler oluyor." deyip durmuştur.Yıllar sonra Ankara'da Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası'nı yönetirken bu defa yabancı bir solist Laloçalmaktadır. Oktay Dalaysel de orkestranın başkemancısıdır. Yine ağır bölümde Cemal Bey’in eli, solistin ke-manına çarpar gibi olur. Konser sonunda bu eserde garip bir şeyler olduğunu söyleyerek suçu yine Lalo'yayükler! Cemal Reşit Rey'in bu davranışı aslında Fethi Kopuz'un deyimiyle "civa gibi kabına sığmayan,akan, coşan, heyecan dolu" kişiliğinden kaynaklanmaktadır. Böylece birlikte müzik yaptığıkişileri de etkiler, onlara da bu duygularını aktarmaya çalışır.

Evin İLYASOĞLUMüzikten İbaret Bir Dünyada Gezintiler

24

1. 1. ÜniteÜnite


Çalgınızın farklı iklim koşullarındaki durumunu gözlemleyerek yazınız.

Kemanım sıcak ortamda ..........………………………………………………………................................

……………………………………..…………………………………………………………………………............

……………………………………..………………………………………………………………………………….

Kemanım soğuk ortamda ..........……………………..…………………………………...............................

……………………………………..…………………………………………………………………………............

……………………………………..………………………………………………………………………………….

Kemanım nemli ortamda ..........………………..……..……………………………………..........................

……………………………………..…………………………………………………………………………............

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

8. Çalgının Temizliğinde Kullanılan Malzemeleri Tanıma8. Çalgının Temizliğinde Kullanılan Malzemeleri Tanıma

Kemanın dış temizliğinde bazı kimyasal maddeler, iç temizliğinde ise pirinç kullanılır. Arşenin tahtası kurubir bezle temizlenmelidir.

9. Çalgının İklim Koşullarından Nasıl Etkilendiğini Bilme9. Çalgının İklim Koşullarından Nasıl Etkilendiğini Bilme

Keman, çok nemli ya da çok kuru ortamlarda iyi ses verme özelliğini yitirir ve yapıştırılan parçalar ayrıla-bilir.

10. Çalgıyı ve Yayı Temizleme10. Çalgıyı ve Yayı Temizleme

Keman, kullanıldıkça iç ve dış temizliğine ihtiyaç duyulur. Özellikle dış temizliğinde kullanılan bazı maddelerisolumak zararlı olduğu için maske kullanılması gerekmektedir. Bu işlemler çalgıya geri dönüşü olmayan zarar-lar vermemek için gerekli görüldükçe bir lutiyeye yaptırılmalıdır.

Kemanın iç temizliği için -pek fazla seçenek olmamakla birlikte- bir avuç kuru ve temiz pirinç f deliklerindeniçeri atılarak keman sallanır, ters çevirip birazı döküldüğünde pirincin siyahlaşmaya başladığı görülür. Kemanne kadar kirliyse o kadar uzun süre sallamak gerekir. Ama içine atılan pirinç miktarı çok önemlidir. Az atıldığındayeterince temizlemez, çok atıldığında ise pirinçleri çıkartmak zor olur.

Kemanın cilasına asla zarar vermemek gerekir. Lutiyeler, içinde terebentinin de bulunduğu bir takım ciladostu kimyasallar ile kemanı temizlerler. Profesyonel kemancılar için üretilmiş, içeriğinde birçok maddenin bu-lunduğu pratik bir malzeme olan“viol” de kullanılabilir. Bu malzeme pamuk yardımıyla gövdeye sürülerek iyiceyedirilmelidir. Bir süre sonra pamuğun kirlendiği görülecektir.

Arşenin topuk vidası, topuğu arşeden çıkartılacak şekilde gevşetilir. Sadece kılları; buruşturmadan, kır-madan sabunlu suda el ile yıkanır. Kıl temizliği çok önemli değildir. Çünkü belli bir süre çalınan arşe kılı zatenyıpranacak ve yenisiyle değiştirmek gerekecektir. Arşenin tahtası boydan boya her çalıştan sonra mutlaka temizpamuklu bir bez ile silinmelidir. Böylelikle kıllardan sıçrayan reçine birikintileri yapışmaz.

25

1. 1. ÜniteÜnite


Çalgınızı kullandıktan sonra yapmanız gerekenleri sırasıyla yazınız.

1.Telleri............................

.................................................

.................................................

........... ...............................

............................

2.Arşeyi............................

.................................................

.................................................

........... ...............................

............................

3.Çalgının gövdesini..........

.................................................

.................................................

........... ...............................

............................

Keman telleri, bazen kopmadan ve bozulmadan uzun süre dayanabilir. Uzun zaman kullanılan tellerinköprüye yakın kısımlarındaki reçine kalıntılarını temizlemek gerekir. Bu, kemandan daha kaliteli ses çıkmasınısağlar. Teller kolonya ile temizlenebilir ama kesinlikle kolonyanın tuşeye veya gövdeye değmemesine özengösterilmelidir. Kolonya, içerdiği alkol nedeniyle keman cilasını çözücü özelliğe sahip bir maddedir ve geridönüşü olmayan zararlar verir. Bunu önlemek -kolonyanın gövdeye damlama riskini sıfıra indirgemek- için incebir bez gövdenin üzerine yani tam tellerin altına gelebilecek şekilde yerleştirilmelidir. Küçük bir pamuk parçasınaaz miktarda kolonya damlatılarak kemanın köprüsüne yakın mesafedeki tellerin reçineli kısımları silinir.

MATEMATİKÇİYE DERS

Tanınmış piyanist Arthur Schnabel (Şınabıl)‘le ünlü matematikçi Albert Einstein birlikte akşam yemeğiyemişlerdi. Einstein’in evindeydiler; güzel bir sonbahar akşamıydı. Yemekten sonra Einstein kemanını çıkardı,notaları önüne koydu, Mozart’ın bir sonatını çalmaya hazırlandı. Schnabel’e rica etti, çalması için.

Başladılar çalmaya. Ünlü matematikçi hiç de iyi çalmıyordu ya, Schnabel sevgili dostuna duyduğu saygı-dan ötürü sesini çıkarmıyor, yanlışlara göz yumuyor, arada biraz bekliyordu. Einstein hiç oralı değildi, göz-lerini kapamış, ne tempoya aldırıyor, ne de beraberliğe.

Ancak durum Schnabel için dayanılmaz bir hâle geldi ve birden parladı:- Albert, Albert! Ah, hiçte saymasını bilmiyorsun canım! O kadar zor mu bu? Bir, iki, üç,

dört… Bir, iki, üç, dört…Prof. Koral Çalgan, Müzik Fıkraları

26

1. 1. ÜniteÜnite

11. Gerekli Koruma Koşulları11. Gerekli Koruma Koşulları

Yaylı Çalgılar, kutusunun içinde, neme karşı koruyucu bir kumaşa sarılarak korunmalıdır. Düşme, çarpmagibi tehlikelerden sakınılmalıdır.

Yayın kıllarının olanaklar ölçüsünde yumuşak nitelikli reçine kullanılarak daha uzun süre kullanılabilmesisağlanmalıdır.

Ses eşiği zamanla tellerin gerilimi sonucu burguların yönüne doğru eğilmekte ve tellerin geçtiği çentiklerçukurlaşmaktadır. Bu yüzden yeni ses eşiği taktırılmalıdır.

Uzun süre kullanılan tellerin sargıları aşınır. Özellikle sargısız olan “mi” teli parmakların teri ile paslanır.Böyle durumlarda teller yenilenmelidir.

Yay kılları azaldığında ya da özelliğini yitirdiğinde yeni kıllar taktırılmalıdır. Kullandıktan sonra yay kıl-ları gevşetilerek keman kutusunda korunmalıdır.

Kullanım sonunda yayı topuk vidası ile gevşetmek gerekir. Gergin bırakılan bir yay, gün geçtikçe özel-liğini yitirir. Kullanılamaz hâle gelir.

Çalgı, mutlaka onun için özel olarak yapılmış bir kutu içinde taşınmalı ve saklanmalıdır.


Bulunduğunuz ilde –varsa- çalgı yapım atölyelerini ziyaret ediniz. Yaylı çalgıların yapımını inceleyiniz. Ak-saklığı olan ve olmayan çalgılarla örneklemeler yaparak aralarındaki farklılıklara dikkat ediniz. Düşünceleriniziaşağıya yazıp arkadaşlarınızla tartışınız.

………………………………..…………………………………………………………………………............

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

……………………………………..………………………………………………………………………………….

27

A. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız.

( ) 1. Çalgının tüm tellerini aynı anda değiştirmek gerekir.

( ) 2. Çalgının bulunduğu ortamda ısı ve nem oranı yüksek olmalıdır.

C. Aşağıdaki sorularda doğru olan seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi kemanın parçalarından biri değildir?A) Çenelik B) TuşC) BurguD) Mandal tahtası E) Bas balkon

2. Aşağıdakilerden hangisi yayın parçalarından biri değildir?A) Vida yatağıB) Topuk yüzüğüC) Yay kılı D) Topuk takozu E) Burgu

3. Aşağıdakilerden hangisi kemanda can direğinin yerleştirildiği yerdir?A) Kuyruk B) Çenelik C) Köprü-eşik D) Sap E) Flato

4. Aşağıdakilerden hangisi keman ve ailesinin yapımında kullanılan ağaçlardan biri değildir?A) AkçaağaçB) Kavak C) Ladin D) Abanoz E) Gül

5. Aşağıdakilerden hangisi yayın yapımında kullanılan ağaçlardan biridir?A) Çınar B) Palamut C) Söğüt D) Fermanbuk E) Servi

B. Aşağıdaki noktalı yerleri cümleyi anlamlı kılacak biçimde doldurunuz.

1. Yaylı çalgılarda ses titreşimlerinin alt kapağa iletilmesine ..…………… yardımcı olur. Gövdenin üze-rindeki …………………….. de ses titreşimlerinin gövdeden çıkmasını sağlar.

2. Keman ailesinin birbirinden farkı ………., ………. ve …………..dır.

3. Yayı kullandıktan sonra kılların kopmaması için …………………… gerekir.

4. Çalgınızı çaldıktan sonra göğse dökülen reçine tozlarını ………………. ile temizlemek gerekir.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARIÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

1. 1. ÜniteÜnite

28

1. 1. ÜniteÜnite

D. Bulmacadaki kutucuklara numara sırasını göz önünde bulundurarak soruların doğru cevaplarınıyerleştiriniz.

1. Yaylı çalgılarda sırt ile göğüs arasında, dikey duran, ağaçtan yapılan parça.2. Viyolonselin oktav aralığı.3. Tellerin aralıklarını ve tuşeye olan yüksekliklerini düzenleyen parça.4. Minyatürler, Ege’nin Türküsü, Kreutzer 42 Etudes adlı albümleri olan Türkiye'nin yetiştirdiği genç kuşak

keman virtüözü.5. Tuşenin diğer adı.6. Yayın diğer adı.7. Kontrbas çalan kişinin yay yerine sağ elinin işaret parmağını kullanması.8. Kendine özgü çalma tekniği ve besteleri de olan büyük keman virtüözü.9. f deliği.

10. Cumhuriyet Döneminde, dâhi çocuklardan biri olarak Atatürk tarafından yurt dışına gönderilen ünlü keman sanatçımız.

11. Kontrbasın birinci telinin adı.12. Ünlü keman yapımcısı.13. Keman ailesi çalgılarının arasındaki farklardan biri.14. Akort yapılırken temel alınan ses.15. Kuyruğun üzerine yerleştirilen ve tellerin frekanslarını istenilen bir noktada saptamaya yarayan metal

ya da sert plastikten yapılan araç.16. Viyolanın dördüncü telinin adı.17. Viyolonselin ikinci telinin adı.18. Ağaç ya da plastik maddelerden yapılan kemanı kavramaya yarayan ek bir araç.

2 1 3

5

4

7 16

14 15

6 8

9 10 17

11

18

12 13

2.2.ÜniteÜnite

2.Ünite

KLAVYELİ ÇALGILAR

1. Çalgıyı Oluşturan Parçalar

2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyallerve Özellikleri

3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin ÜretilmesiAşamasındaki İşlevleri

4. Çalgının Bakımı ve Korunması ile İlgili Genel Ku-rallar

5. Çalgıda Akordun Korunması İçin Gerekli Koşullar

30

2.2.ÜniteÜnite

1. Piyano hangi yüzyılda ve ilk nerede yapılmıştır? Tarihsel gelişimi hakkında bilgi edininiz.

2. "Pedal sanatı; ayağın nasıl konulacağını değil, nasıl çekileceğini bilmektir" diyen, solfej kitapları bulunanünlü eğitimcinin kim olduğunu araştırınız.

KLAVYELİ ÇALGILARKLAVYELİ ÇALGILAR


a. Piyano yapımı ile ilgili görsel içerikleri araştırarak bir sunum hazırlayınız.

b. Piyano akordörü ile bir röportaj (kamera, ses kayıt cihazı vb. ile) yapınız.

c. Bir piyanonun akordu yapılırken kamerayla çekiniz.

ç. Çektiğiniz görüntülerden derleme yaparak bir sunum hazırlayınız.

d. Bu sunumu sınıfınızda izleyiniz.

Piyano Yapım Aşamaları


31

2.2.ÜniteÜnite

32

2.2.ÜniteÜnite


Aşağıdaki resimleri inceleyerek piyanonun günümüzdeki şeklinin oluşmasında nelerin etkili olduğunutartışınız.

SAYFA ÇEVİRİCİ

Keman pedagoğu Georges Enesco (Corc Enisko)’nun son derece yetenekli bir öğrencisi vardı. Bugencin konser verme zamanı da gelmişti. Çocuğa kol kanat germiş ama onu bir an önce ün sahibi yap-mak için çırpınan bir de kurnaz bir baba vardı. Baba bir gün Enesco’ya şöyle bir ricada bulundu:

— Üstat, sayenizde oğlum çok iyi yetişti. Ancak onu ünlü bir kemancı yapabilmek için sansasyonyaratabileceğimiz bir konser düzenlemeliyiz…

Enesco adama sinirlendi ve şunları söyledi:

— Bizim mesleğimizde kısa yoldan üne kavuşmak kimseye nasip olmamıştır. Bu çileli yoldan o dahepimiz gibi geçmek zorundadır. Vereceği konserin ardından yıllar onun ünlü bir kemancı olup olmaya-cağını belirleyecektir!

Enesco sonra dayanamayıp sordu:

— Siz ne düşünüyorsunuz? Değişik bir öneriniz mi vardı?

Adam korka korka ağzındaki baklayı çıkardı:

—Sayın Enesco sizin aynı zamanda iyi bir piyanist olduğunuzu dünya âlem biliyor.Diyecektim ki oğlumun bu ilk resitalinde piyanoyu siz çalarsanız salon dolar, tüm eleştirmen-ler gelir ve dolayısıyla oğlum gazetelerde yer alarak tanınmaya başlar…

(1773)

(1782)

(1800)(1800)

Aşağıda adları verilen parçaları piyano üzerinde bulmaya çalışarak numaraları karşılarına yazınız.

33

2.2.ÜniteÜnite

Enesco’nun aklı yattı bu öneriye.

— Bu yetenekli çocuk için böyle bir şey yapmaya hazırım!

Hazırlıklar tamamlandı. Konser günü Enesco salona girerken yakın arkadaşı ünlü piyanist Corcot(Karkıt)’a rastladı ve ondan bir ricada bulundu:

— Üstat, konserde sayfa çevirmenizde bir sakınca var mı? Belki de bu işi gerçekten kıvırıp kıvır-madığıma bakar, bir şeyler öğütlersiniz…

Corcot gülümseyerek yanıtladı:

— Memnuniyetle, paltomu çıkardıktan sonra yanınızda yerimi alacağım.

Konser bitti ve ertesi gün önemli bir gazetede bir eleştiri yazısı çıktı. Eleştirmen şöyle yazıyordu:

“Hayatımın en ilginç konserini izledim. Piyano çalması gereken adam sayfa çeviriyordu. Kemançalması gereken adam piyano çalıyordu, sayfa çevirmesi gereken adam da keman çaldı!..”

Prof. Dr.Koral ÇALGANMüzik Fıkraları


Klavyelerde özellikle beyaz tuşlar için fildişi, siyah tuşlar için abanoz ağacı kullanılır. Bu materyaller bu-lunmadığı zaman plastik ve bakalit kullanılır.

Piyanolarda ses tablaları özellikle ladin ağacından yapılır.

Piyanodaki tellerin gerildiği ses tablası akçaağaç veya gürgen ağacından yapılır.

1. Çalgıyı Oluşturan Parçalar1. Çalgıyı Oluşturan Parçalar

2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Özellikleri2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Özellikleri

Akort anahtarları ( )Teller ( )Kasa ( )Çerçeve ( )Tahta pervaz ( )Klavye ( )Rezonans tahtası ( )Çekiçler ( )Hareket mekanizması ( )Nota sehpası ( )Tel plakası ( )

27

4

1

2

3

5

6

11

10

8

9

34

2.2.ÜniteÜnite


Aşağıdaki kuyruklu piyano ile konsol piyano mekaniğini inceleyerek aralarındaki farkları sınıfınızdatartışınız. Çıkarımlarınızı aşağıya yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Dengeleme ayağı

35

2.2.ÜniteÜnite


Aşağıdaki resimlerde piyano parçalarının;

a. Adlarını,


a )...............................................................................................................

...................................................................................................................

b )...............................................................................................................

...................................................................................................................

a )...............................................................................................................

...................................................................................................................

b )...............................................................................................................

...................................................................................................................

a )...............................................................................................................

...................................................................................................................

b )...............................................................................................................

...................................................................................................................

3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri

Piyano; tuşlara basıldığı anda mekanizmasını harekete geçirir, harekete geçirilen mekanizma keçelerdenyapılmış tokmakları iter ve tokmaklar da tellere vurmak suretiyle seslerin çıkmasını sağlar.


Piyanonun herhangi bir tuşuna basınız. Sesin nasıl oluştuğuna yönelik gözlemlerinizi aşağıdaki boşluğamaddeler hâlinde yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Bu üç fotoğrafta, bir teknisyeni tek bir tuşuntüm mekanizmasının hizasını ve işleyişini kontrolederken görmekteyiz.

36

2.2.ÜniteÜnite


Piyanonun ömrünü uzatmak için bulunduğu odanın nem oranı - bulunduğu ilin iklim koşullarına göre -önemlidir. Bu bilgiye dayanarak aşağıdaki resimlerle bağlantı kurunuz ve çıkarımlarınızı noktalı yerlere yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

4. Çalgının Bakımı ve Korunması ile İlgili Genel Kurallar4. Çalgının Bakımı ve Korunması ile İlgili Genel Kurallar

Piyano oda içinde pencere, kalorifer ve soba yakınına konmamalıdır. Güneş ışınlarının doğrudan,piyanoya vurmamasına dikkat edilmelidir.

Çok kuru ve nemli hava piyanonun klavyesini, ağaç ve mekanik kısımlarını olumsuz yönde etkiler. Piyanoiçin en elverişli oda sıcaklığı 18 °C’dir.

Yağmurlu ve sisli havalarda odanın nemlenmemesi için pencere uzun süre açık tutulmamalıdır.

Piyanoyu yerleştirirken ayaklarının yere dengeli oturmasına dikkat edilmelidir.

Piyano çalındıktan sonra tuşları hafif nemli bir bezle silinmeli ve kurutulmalıdır.


Piyano keçelerinin koruma ve bakım işlemlerini sınıfınızda uygulayınız.

37

2.2.ÜniteÜnite

SAĞIRLIĞI NASIL FARK EDİLDİ ?

1796 yılında bir konserin sonunda Beethoven (Bethofın) tuhaf bir olayla karşılaştı. Alkışlar kesildiğihâlde kulakları, beyni uğulduyor; çağlayan sesi gibi bir gürültü duyuyordu. Sonra ona söylenenleri pek iyiduymadığını fark etti. Daha önce hafiften hafife başlamış olan sağırlığı artmıştı.

1801 yılında bir akşam... Viyana’da bir arkadaş toplantısında piyano çalıyordu. Dinleyenler bir araşaşırıp kaldılar, birbirlerine baktılar. Beethoven’in parmakları oynadığı hâlde piyanodan hiç ses çıkmıy-ordu. Dikkatle bakınca gördüler ki bestecinin parmakları tuşlara değiyor ama basmıyordu. Bunu, hasta ol-masına, belki de ellerinden rahatsız olmasına yordular. Gerçekte ise bestecinin sağırlığı birden artmıştı.Piyanoya bakmadan çaldığı için parmaklarının tuşlara hafifçe dokunduğunu hissediyor fakat duymadığı içinpiya-nodan ses çıkıp çıkmadığını fark edemiyordu. Durumu sonradan anladı. Bir arkadaşına yazdığı mek-tupta şöyle diyordu: “Senin Beethoven’in korkunç bir felakete uğramış bulunuyor. Şunu bil ki en değerliyanım, işitme duyum bozuldu… Gittikçe de rahatsızlık artıyor. Kim bilir; belki de hiç düzelmeyecek…”

Beethoven bestelerini yaparken dişlerinin arasına bir çubuk alıp piyanoya dayıyor, böylece sestitreşimlerini duyuyordu.

Beethoven’in sağırlığının neden ileri geldiği geniş bir tartışma konusu olmuştur. Bestecinin çağdaşlarıbunun, babasının ayyaşlığından, annesinin veremli oluşundan ileri geldiğini öne sürmüşlerse degünümüzün doktorları, iç kulak kemiklerinin kireçlenmesine yoruyorlar. Bugün böyle bir kusur ameliyatladüzeltilebiliyor…

9. Senfoninin önceki senfonilerden en büyük farkı, son kısmıdır. Burada Beethoven müzik dışındainsan sesini de kullanır. Bunu yaparken de Alman ozan Schiller (Şiller)’in “Sevince Övgü” adlı şiirini kul-lanır. Beethoven bu eserin ilk sunuşunda orkestrayı kendi yönetmek istemiş, fakat ileri derecedeki sağır-lığı göz önünde bulundurulursa, bu pek mümkün olmamakla beraber orkestra üyeleri onu kırmakistemedikleri için ilginç bir yola başvurmuşlardır. Her ne kadar orkestrayı Beethoven yönetiyor gibi olsa daaslında orkestra, başkemancının direktifleri altında olacaktır. Nitekim böyle olmuş fakat senfoni bittiğindealkışları duymayan Beethoven hâlâ senfoniyi yönetmekle meşguldür. Sonunda solist UngerBeethoven’ı halka çevirir. Bu davranışla alkışlar daha da artar. Bu eserin dördüncü bölümü yenisözler ve yeni düzenlemeyle Avrupa Birliği kuruluşunun marşı hâline getirilmiştir.

Basından Alıntı


Piyanonuzun temizliğini polar bir eldiven ya da hafif nemli bir bezle ve yumuşak hareketlerle aşağıda ve

11 22

33 44

38

2.2.ÜniteÜnite

Piyanoda tuşlarının ucundan tokmaklarının ucuna kadar on iki çeşit ayar yapılır. Bu ayarların geneline“reglaj ayarı” denir.

PİYANOCU MEHMET USTA

Bundan yaklaşık yüz elli yıl kadar önce yürekli bir adamyaşar Kastamonu'da. Bu üstün becerili insanın adıTaşköprülüoğlu Mehmet Usta'dır. O günün koşullarında ut, saz,cümbüş, kaval hatta keman değil de nedense piyano yapmayasevdalanır. Bu sevda beş adet konsol piyanoyla sonuçlanır.

Bilindiği kadarıyla bu beş piyanodan ikisi hâlen KastamonuKent Tarihi Müzesi ile 75. Yıl Müzesi'nde sergilenmektedir. BiriYıldız Sarayı'nda, bir diğeri ise armağan olarak gittiği II. Wil-helm'in sarayındadır. Beşinci piyano ise torununa çeyiz olarakverilmiş, bir süre yaşadıkları apartmanın bodrumunda kaderineterk edilmiş, daha sonra da elden çıkarılmak zorunda kalın-mıştır. Ankara'daki yakınlarıyla yapılan görüşmelerdensağlıklı bir sonuç elde edilememiş, Usta ile ilgilidaha detaylı bilgi ve belgelere ne yazık ki ulaşıla-mamıştır. Kaldı ki aile bireylerinden birisi hâlen o-perada sanatçıdır.

66

55

5. Çalgıda Akordun Korunması İçin Gerekli Koşullar5. Çalgıda Akordun Korunması İçin Gerekli Koşullar

!Piyanoda akort, tampere ses sistemine göre, büyük ve küçük metot denilen iki ayrı metot yardımıyla

yapılır. Akort, piyanodaki seslerin düzgün çıkmasını sağlar. Eğer sesleri oluşturan teller yeteri kadar ge-riliyse ses o zaman düzgün çıkar. Buna akortlu piyano denir. Eğer ses, parmaklar tuştan kaldırıldıktansonra hala devam ediyorsa veya cızırtılıysa o zaman piyano akortsuzdur. Akordun bozulmasının bir çoknedeni vardır. Bunlar:

1. Piyanonun arkasındaki tahta, ısıtılıp soğutulursa o zaman tellerde genleşme olur, yani teller gergin-liğini kaybeder.

2. Piyano yerinden sürekli hareket ediyorsa o zaman yine akort bozulur.

3. Tuşlara çok sert basılırsa o zaman da akort bozulur. Piyanoyu akort ettirmek için iyi bir akordörçağırılmalıdır. Akordör, telleri sıkar ve akordu düzeltir.

39

2.2.ÜniteÜnite

Gelelim olayın sanatsever herkesi hüzünlendirecek yanına. İnsan ömrüyle kıyaslandığında bile,aradan çok uzun bir süre geçmemesine rağmen, Usta'yla ilgili birçok konu soru işaretiyle sonlanmaktadır.Aşılması gereken o kadar çok bilinmeyen vardır ki!.. Ne zaman doğmuştur, ne zaman ölmüştür, mezarınerededir? Mektupçuluk kaleminde görevliyken ona piyano yapma sevdası nasıl ve kim tarafından bu-laştırılmıştır? Gerçi bu konuda İtalyan yol Mühendisi Karlo'nun adı geçmektedir. Bir söylentiye göre Karloeşyalarını tamir için evine götürdüğünde Ustamız, ilk kez bir piyano görür. Çok ilgisini çeken, belki sesinide dinlediği, bu müzik aletini yapabileceğine inanır ve Karlo'dan izin ister. Bir söylentiye göre de neredengeldiği belli olmayan bir katalog geçer eline. İçinde piyano şemalarının ve parçalarının ayrıntılı çizimlerininde yer aldığı bu kataloğa bakarak piyano yapımına soyunur. Sonuç, daha önce de değindiğimiz gibi beşadet piyano ve Yıldız Sarayı'nın marangozhanesidir. Bazı parçaları nasıl yaptığı ya da temin ettiği hâlâsırdır. Son yaptığı piyanolarda kullandığı sedef kakmalı parçalar, fildişi tuşlar onun becerikli ellerinde hayatbulmuştur. II. Abdülhamit'in tahttan indirilişinin ardından Yıldız Sarayı'ndan ayrıldığı, Kastamonu MektebiSanayi'de öğretmen olarak görev yaptığı bilinmektedir. O yıllarda ürettiği piyanoların içine konulan cevizlevha üzerine oyularak yazılan plakalar, insanı gerçekten duygulandırmakta, aynı zamanda heyecan-landırmaktadır.“Mektebi Sanayi mamulatıdır.”

Acaba Taşköprülüoğlu Piyanocu Mehmet Usta toplumsal hafızası daha güçlü bir ülkede yaşasaydı,adının ölümsüzleşmesi için neler yapılmazdı!.. Sanırım öncelikle şanına uygun bir heykeli dikilir, adı cadde,meydan, park ya da yaşadığı semte verilir, adına Konservatuar (Güzel Sanatlar Fakültesi) açılır, müzik alet-leri üretim merkezi kurulur, piyano ağırlıklı müzik festivalleri, yarışmalar düzenlenir, adının yalnızca ülkem-izde değil dünyanın dört bucağında tanınması için her türden girişim yapılırdı. Tabii bunun doğal sonucuolarak Kastamonu'ya, dolayısıyla ülkemize getireceği kültürel, sanatsal katkıları, ekonomik faydaları ke-stirmek pek de zor olmasa gerek. Ama tüm bu sayılanları ve daha nicelerini hayata geçirmek, böylesideğerleri unutturmamak için zamanımızda da "Piyanocu Mehmet Usta" benzeri Don Kişot'ların çıkmasıgerekiyor. Yürekli, sabırlı, kararlı... Tıpkı, "Afyonkarahisar Müzik Festivali" (İlk yıllarda, sanırım sadece cazfestivali olarak düzenleniyordu.) gerçekleştirmek üzere bundan beş altı yıl kadar önce tek başına yolaçıkan değerli müzik öğretmeni gibi. Zamanla tüm Afyonkarahisarlıların bu etkinliği benimseyip sahiplen-mesini başaran, ülkesinin çağdaşlaşması adına üstün gayret gösteren bu türden öncülere, idealistlereöyle çok ihtiyacımız var ki...

Kaç yıl öğretmenlik yapmıştır? Çalıştığı yıllarda başka neler üretmiştir? Onun yeteneklerini ve çalış-malarını sürdürecek, adını yaşatacak hiç mi öğrenci yetiştirememiştir? Birkaç bulanık bilgi dışında fazlaiz bırakmadan bu dünyadan sessiz sedasız göçüp gitmiştir.

Her canlı gibi ölüm kaçınılmazdır. Ama böylesi değerlerinyaşamları ömürleriyle sınırlı kalmamalı, sonsuza değin yaşatıl-malı, ölüm bile onları öldürememelidir. Bir şekilde adları ölümsüz-leşmeli, eserleri nadide birer armağan, eşsiz birer kültür mirasıolarak korunmalı, üzerine titrenmelidir.

Loş bir salonda vakur ve zarif bir edayla, sanki sabırlayolumu gözlemektedir. Dokunamasam da hiç olmazsa gözlerimlesever, okşarım o eşsiz güzelliği. Parmaklarımı onu incitmektensakınırcasına fildişi tuşlar üzerinde gezdirir, özlemimi dindirmeyeçalışırım. Her buluşmamızda Taşköprülü Mehmet Usta'ya, odeğerli insana, kendisine layık olamamanın ezikliği içindesaygı, selam, teşekkür, özürler yollarım. Kabul edermi dersiniz?

Erdoğan BOZBAYKastamonu Yazıları


Yukarıda okuduğunuz Piyanocu Mehmet Usta’nın hayatını dramatize ediniz.


Bir lutiyenin sahip olması gereken niteliklerin neler olduğunu sınıfınızda tartışınız.

A. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına (D), yanlış olanların başına (Y) harfini yazınız.

( ) 1. Piyano keçelerinin korunması için keçe bulunan bölümlerine alkol sürülür.

( ) 2. Piyanoda bulunan sürdin parçası sesin uzamasını sağlar.

( ) 3. Piyanonun tuşlarına sert basılırsa akordu bozulmaz.

( ) 4. Yağmurlu ve sisli havalarda odanın nemlenmemesi için pencereyi uzun süre açık tutmalıdır.

( ) 5. Piyanonun bulunduğu odada su veya çiçek bulundurulmalıdır.


1. Piyanoda akort hangi ses sistemine göre yapılır.

A) 4’lü ses sistemiB) Türk Müziği ses sistemiC) TampereD) PentatonikE) Diatonik

2. Aşağıdaki piyano parçalarından hangisi doğrudur?

A) FlatoB) FixC) BurguD) TelE) Gece pedalı

3. Türkiye’nin “harika çocuğu” olarak yurt dışına gönderilen ünlü kadın piyanistimiz aşağıdakilerden hangi-sidir?

A) Suna KanB) Şefika KutluerC) İdil BiretD) Fahire FersanE) Vecihe Daryal

B. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri doldurunuz.

1. Piyano; …………….. basıldığı anda mekanizmasını harekete geçirir, harekete geçirilen mekanizma……………yapılmış tokmakları iter ve tokmaklar da………….. vurmak suretiyle seslerin çıkmasını sağlar.

2. Klavyelerde özellikle beyaz tuşlar için ……………., siyah tuşlar için …………… ağacı kullanılır.

3. Piyanolarda ses tablaları özellikle ……………… ağacından yapılır.

4. Piyanodaki tellerin gerildiği ses tablası …………………. veya …………….. ağacından yapılır.

5. Konsol piyanonun içinde (altında, kenarlarında ve üstünde) bulunan keçeleri güvelerin yememesi için…………………. konmalıdır.


40

2.2.ÜniteÜnite

3.3.ÜniteÜnite

3.Ünite

TEZENELİ ÇALGILAR


2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyallerve Nitelikleri

3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin ÜretilmesiAşamasındaki İşlevleri



6. Çalgının Üzerinde Bulunan Opsiyonel ParçalarınDeğiştirilmesi

7. Çalgının Akordunun yapılması

8. Çalgıyı Temizlemede Kullanılan Malzemeler

9. Çalgının İklim Koşullarından Etkilenişi

10. Çalgının Temizliği

11. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları

42

3.3.ÜniteÜnite


1. Mızraplı sazların atasını araştırınız.

2. Ünlü sanatçı Özay Gönlüm’ün çaldığı “Yaren” olarak bilinen sazı araştırınız. Bu sazın üretilme nedenihakkında çıkarımlarda bulununuz.

3. Gitarın atası olarak hangi sazı düşünürsünüz? Gitarın daha önceleri yaylı bir saz olabileceği fikri size nedüşündürür?

4. Kanunun tarihsel gelişimini araştırarak piyano ile karşılaştırınız.

5. Amerikalıların ‘’Paganini’nin kemanda yaptığını utta yapan sanatçıdır.’’ dedikleri ut sanatçımız kimdir?Söyleyiniz.

TEZENELİ ÇALGILARTEZENELİ ÇALGILAR


1. Tezeneli çalgıların (bağlama, gitar, ut, kanun) yapımı ile ilgili görsel içerikleri araştırarak bir sunum hazır-layınız.

2. Bu sunumu sınıfınızda izleyiniz.

Sazıma (Ben Gidersem Sazım)

Ben gidersem sazım sen kal dünyadaGizli sırlarımı aşikar etmeLal olsun dillerin söyleme ya daGarip bülbül gibi ah-u zar etme.

Gizli dertlerimi sana anlattım,Çalıştım sesimi sesine kattım,Bebe gibi kollarımda yaylattımHayali hatır et beni unutma.

Bahçede dut iken bilmezdin sazı,Bülbül konar mıydı dalına bazı?Hangi kuştan aldın sen bu avazı?Söyle doğrusunu inkar etme.

Benim her derdime ortak sen oldun,Ağlarsam ağladın gülersem güldün,Sazım bu sesleri turnadan mı aldınPençe vurup sarı teli sızlatma.

Ay geçer yıl geçer uzarsa ara,Geyin kara libas yaslan duvara,Yanından göğsünden açılır yara,Yar gelmezse yaraların elletme.

Sen petek misali Veysel de arı,İnleşir beraber yapardık balı,Ben bir insan oğlu sen bir dut dalı,Ben babamı sen ustanı unutma.

Aşık VEYSEL

43

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda karışık olarak verilen bağlamanın parçalarını resimdeki rakamlarla eşleştiriniz.

Alt eşik (köprü) ( )

Perde ( )

Sap (kol) ( )

Burgu (kulak) ( )

Baş eşik ( )

Tel ( )

Klavye (tuşe) ( )

Ses tablası(göğüs) ( )

Dilim ve tekne ( )

Tel takacağı ( )

Ses kutusu ( )

1. Çalgıları Oluşturan Parçalar1. Çalgıları Oluşturan Parçalar

Aşağıda karışık olarak verilen gitarın parçalarını resimdeki rakamlarla eşleştiriniz.

Üst eşik ( )

Rezonans boşluğu ( )

Burgu ( )

Klavye (tuşe) ( )

Gövde (ses kutusu) ( )

Teller ( )

Burguluk ( )

Perde ( )

Alt eşik ( )


44

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda karışık olarak verilen udun parçalarını yan tarafta verilen ut resimlerindeki rakamlarla eşleştiriniz..

Ses kafesleri ( )Balkonlar ( )Eşik ( )Ses tablası ( )Sap takozu ( )Mızraplık (siper) ( )Sap ( )Burgu ( )Klavye ( )Arka takoz ( )Tekne ve dilimler ( )Burguluk (dirsek) ( )Baş eşik ( )Ut kalbi ( )Tekne siper ( )Mızrap ( )Teller ( )Filato ( )Ses kutusu (gövde) ( )

45

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda karışık olarak verilen kanun parçalarını yan tarafta verilen kanun resimlerindeki rakamlarlaeşleştiriniz.

Mızrap ( )Ses (üst) tablası ( )Alt tablo ( )Ses kafesleri ( )Tel ( )Yanlık ( )Köprü ( )Balkonlar ( )Eşik ( )Burguluk ( )Deri ( )Tel takacağı ( )Mandal tahtası ( )Köprü ( )Ses kutusu (gövde) ( )Baş eşik ( )Tel yatağı ( )Burgu ( )Filatolar ( )Mandal ( )

46

3.3.ÜniteÜnite

Bağlama yapım aşamaları


Aşağıda verilen tezeneli çalgıların yapım aşamalarını inceleyiniz. Çıkarımlarınızı sınıfınızda tartışınız.

47

3.3.ÜniteÜnite

Gitar yapım aşamaları

48

3.3.ÜniteÜnite

Ut Yapım Aşamaları

Kanun Yapım Aşamaları

49

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda verilen ağaç cinslerini bağlama yapımında kullanıldıkları yerlere göre uygun boşluklara yer-leştiriniz.

ladin - kelebek - ardıç - gürgen - gül - gürgen - kiraz - dut

Dilimli teknelerde genellikle ……….., ………… ve …….. ağaçları gibi yumuşak ve yuvarlak ses verenağaçlar kullanılmaktadır. Hazırlanan tekneye ………… veya ………….. ağacından sap takılır. Daha sonra tek-nenin üzerine ………… ya da ………………. ağacından yapılmış ses tablası yapıştırılır. Bağlamanın eşiği………… ağacından yapılır.

2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri

Aşağıda verilen ağaç cinslerini gitar yapımında kullanıldıkları yerlere göre uygun boşluklara yerleştiriniz.

pelesenk - gül - ladin - maun - abanoz

Ses tablasına ............. ağacı, alt tablosuna, yanlığına ve eşiğine ................., ............... ve .............. ağacı,sap için ......................... ağacı kullanılır.


Aşağıdaki resimlerde görülen araçların gitar yapım aşamalarında ne amaçla kullanıldığı hakkındaki çıkarım-larınızı resimlerin yan tarafındaki noktalı yerlere yazınız.

a ...............................................................................................................

...................................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

...................................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

...................................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................


50

3.3.ÜniteÜnite

a ...............................................................................................................

...................................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

...................................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................


Aşağıdaki resimlerde görülen araçların;

a. Adlarını,

b. Ne amaçla kullanıldığını, iki resmi karşılaştırarak çıkarımlarınızı resimlerin yanlarındaki noktalı yerlereyazınız.

a )...............................................................................................................

...................................................................................................................

b )...............................................................................................................

...................................................................................................................

a )...............................................................................................................

...................................................................................................................

b )...............................................................................................................

...................................................................................................................


Aşağıda verilen ağaç cinslerini ud yapımında kullanıldıkları yerlere göre uygun boşluklara yerleştiriniz.

abanoz - maun - pelesenk - köknar - ladin - şimşir - tik

Ses kutusunda ......... ağacı, ..........., ................, ................; ses tahtasında .................., ............, tuş veburgu yapımında ................... ağaçları kullanılırsa uttaki ses kalitesi artar.

51

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda verilen ağaç cinslerini kanun yapımında kullanıldıkları yerlere göre uygun boşluklara yerleştiriniz.

sedef - gürgen - çınar - ıhlamur - ladin

Ses tablası genellikle ……….. ağacından, ses kafesleri ……….. veya kendi ağacından oyularak yapılır.Yanları ………. veya……… ağacından ve üzerine işlemeler kaplanarak yapılır. Alt tablası için en ideal ağaç…………….dur.


“Alet işler; el övünür.” atasözü ile ilgili olarak bir kompozisyon yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Çalgınızın özellikleri:

Vücut yapınıza uygun olmalıdır.

Burgular kolay çevrilebilir ve sıkılığının iyi olması gerekir. Burguların tahtadan yapılması önemlidir.

Eşikler iyi ayarlanmış olmalıdır.

Perde bağları sıkı olmalıdır.

Bağlama, gitar ve ut sapı el yapınıza uygun olmalıdır.

52

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda karışık olarak verilen bağlamanın akustik parçalarını önem sırasına göre numaralandırınız.

3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri

a. Çalgınızla (bağlama, gitar, ut, kanun) seviyenize uygun bir eser seslendirerek sesin nasıl üretildiğini gö-zlemleyiniz.

b. Sesin nasıl oluştuğuna yönelik gözlemlerinizi noktalı yerlere maddeler hâlinde yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

................... Eşik

................... Ses deliği

................... Göğüs tahtası

................... Tekne

................... Teller


Aşağıdaki resimlerde görülen gitar bölümlerinin;

a. Adlarını,

b. Çalgıdaki görevlerini karşıdaki boşluklara yazınız.

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

53

3.3.ÜniteÜnite

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................


Aşağıda görülen resimler kanun çalgısına ait parçalardır. Bu parçaların çalgı üzerindeki işlevlerini alttaraftaki boşluğa yazınız.

a .........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

b .........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

c .........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................

!Kanun, bir müzik aleti olarak özelliğini ve üstünlüğünü, göğüste kullanılan ağacı, bölme ve balkon-

ları, derisi, eşiği ve mandal sistemi gibi ustalık isteyen parçalarından alır. Çalgının göğsünde, kutu için-deki sesin dışarıya daha güzel çıkmasını sağlayan altı adet işlemeli kafes vardır. Sağ tarafında 12-19santimetre ölçüsünde oğlak veya yayın balığı derisiyle kaplı dört bölüm bulunur ki “eşik” adı verilen kele-bek köprünün dört ayağı, tellerin yükünü deriye yükler.

aa bb cc

54

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıda resimlerini gördüğünüz kanunla ilgili parçaların;

a) Adlarını,

b) Kanunun çalınması sırasında ne işe yaradığını boşluğa yazınız.

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

TÜRKİYE’NİN EN ÜNLÜ KANUN YAPIMCILARINDAN…

Yazının başlığına bakıp da onu bir parlamenter filan sanmayın sakın. O, ünü Avrupa ülkelerini çoktanaşıp taa Amerika'ya kadar gitmiş İzmirli bir saz yapımcısı. Ürettiği kanunlar yalnızca Türk müziğinde kul-lanılmıyor, cazda hatta senfonik orkestralarda bile kullanılıyor. Bir müzik enstrümanı olarak “Kanun” belki il-ginizi çekmeyebilir ama Ejder Güleç üstadın yaşam öyküsü gerçekten çok ilginç.

55

3.3.ÜniteÜnite

O, 1939 yılında İzmir'in Bağyurdu kasabasında dünyaya gelmiş. İlkokulu bitirdiği yıl babası vefat etmiş.Bir yıl sonra annesi ve ağabeyi ile birlikte ailecek İzmir'e göç etmişler. Ejder Güleç'in ilginç yaşam öyküsünüdilerseniz kendisinden öğrenelim.

“ Annem beni, amca gibi sevdiğim, aile dostumuz olan ve oto tamirciliği yapan İbrahim Bayraktar us-tanın yanına çırak olarak verdi. Yaklaşık on sekiz ay birlikte bu işte çalıştık. Ustamın yaşı ilerlediği için ototamir işleri ona ağır gelmeye başlayınca 1955 yılında, daha önceki mesleği olan müzik aleti yapım vetamir işleri atölyesi kurdu. Ben de ustamın himayesinde olduğum için, mecburen yeni işime başlamışoldum. Zaman geçtikçe de yeni işimin yapıma ve yaradılışıma çok uygun olduğunu fark ettim. Ustamın ve-fatına kadar geçen on yıl zarfında, hem mesleğimi ilerlettim hem de enstrüman yapımında en önemli etkenolan Türk musikisi nazariyatını, notayı öğrendim. Ayrıca, klasik ve neoklasik eserleri zevkle repertuarımakatmaya çalıştım. O yıllarda atölyemize gelen ses ve saz üstatlarının sohbetlerini can kulağı ile dinler, enufak ayrıntıları bile kaçırmamaya gayret ederdim. Zira ziyaretçilerimiz Münir Nurettin Selçuk, Selahattin İçli,Nejdet Yaşar, Şükrü Tunar, Hilmi Rit, Zeki Duygulu, Ekrem Erdoğdu ve daha nice önemli sanatçılardı. Us-tamın vefat ettiği 1965 yılı, benim için hayatın ve sanatın gerçek başlangıcı oldu. On yıl sevgili ustam içinçalışmıştım. Onun dediklerini, öğrettiklerini ve istediklerini yapmak zorunda idim.

O zamanlar en az on çeşit alet yapıyorduk. İlk işim bunları üçe indirmek oldu. Kanun, ut ve tambur.Beş altı yıl geçti geçmedi, kanuna talep öyle bir arttı ki (belli bir zaman için de olsa), ut ve tambur yapımınıbıraktım, ta ki çocuklarım Bülent ve Levent yetişinceye kadar…”

Başarının sırrı Ejder Güleç, o her zamanki mütevazı ve zarif hâli ile anlattıkça biz de bir zamantünelinde geziyor gibi idik.

“ Kanun yapımında eski ustaların kullandığı ağaç malzemeleri kullandım. Arada, ses tablası içindeğişik ağaçları denedim, olmadı. En güzel tınıyı çınardan başka bir ağaçta bulamadım. Kanun yapımınıngelişmesine en önemli katkım, mandal sistemine düzen vermek olmuştur. Benim yapıtlarımda sazıngövdesi, güçlü naylon tellerin çekimine dayanıklıdır ve tınıyı bozmadan daha güçlü ses verir. Tabiibaşarılarımda kanun üstatlarını da unutmamak gerekir.”

Ejder Güleç bugün 66 yaşında bir delikanlı. Ömrünü kanun yapımına adamış bu bilge adama sonolarak otuz beş yılda kaç kanun yaptığını sorduğumuzda sorumuzu gülerek yanıtladı:

“Bu konuda net bir rakam veremem ama sanırım iki bini bulmuştur.”

Türkiye'nin yetiştirdiği ve ünü tüm dünyaya yayılmış kanun yapımcımız Ejder Güleç'inkısa yaşam öyküsü işte böyle.

Basından Alıntı


Yukarıda okuduğunuz Ejder Güleç’in hayatını dramatize ediniz.

BÜYÜK VİRTÜÖZ; HACI ÂRİF BEY

İcat edilişinden sonraki uzun süreçte birtakım değişikliklerle bugünkü şeklini alan kanun, düz bir tahtaüzerine paralel olarak gerilmiş tellerden oluşan bir çalgıdır. 20. yüzyıl başlarına kadar hayvan bağırsağın-dan yapılan “kiriş tel”ler daha dayanıklı olmaları, daha güçlü ses vermeleri ve çeşitli kalınlıklarda bol mik-tarda bulunması nedeniyle yerini naylon tellere bırakmıştır. Kanun, geçen yüzyıla kadar çok güç olanşekliyle çalınıyordu. Yani sol elin baş parmağının tırnağı ile tellerin çeşitli yerlerine bastırıp perdeleri bul-mak suretiyle... ‘’Mandal’’ denilen metal parçacıklar kullanılmaya başlanınca icra kolaylaşır hâle geldi. Ka-nuni Hacı Ârif Bey için kanunun mandalsız olarak çalındığı devrin en büyük kanun virtüözü diyebiliriz....

56

3.3.ÜniteÜnite


Aşağıdaki resimlerde udun bölümlerinin;

a. Adlarını,



Çalgınızın;

a Eşiği ses tablasına oturmuş olmalıdır.b. Telleri burguya düzgün bir şekilde ve yeterince sarılmış olmalıdır. Baş eşik ve alt eşik uyumlu, tellerin

yüksekliği uygun olmalıdır.c. Telleri temiz olmalıdır.ç. Sapı ( bağlama, gitar, ut ) normal konumda olmalıdır (Öne ya da arkaya doğru eğik olmamalıdır.).d. Gövdesinde çatlak olmamalıdır.e. Burgular çok sıkı ya da gevşek olmamalıdır.f. Kanunun mandalların çok iyi tesviye edilmiş olması gerekir.

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

a ...............................................................................................................

b ...............................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

...................................................................................................................

57

3.3.ÜniteÜnite


Çalgınızda kullanıma bağlı olarak;

a. Eşiğinin ses tablasına oturmuş,b. Tellerinin burguya düzgün bir şekilde ve yeterince sarılmış,c. Baş ve alt eşiğin uyumlu, tellerin yüksekliğinin uygun,c. Tellerinin temiz,ç. Sapının ( bağlama, gitar, ut ) normal konumda,d. Gövdesinde çatlak,e. Burgularının çok sıkı ya da gevşek olup olmadığını kontrol ediniz.


Çalgınızda kullanıma bağlı oluşabilecek aksaklıkları 20. etkinlikte verildiği sıra ile kontrol ediniz.

!Burgular ile ilgili olarak en sık karşılaşılan sorun çevrilirken çıkardıkları "gıcırtı" sesidir. Bu, burgu-

ların atlayarak dönmelerine neden olduğundan akordu çok zorlaştırır. Bu durumda gıcırdayan burguyaçok az talk pudrası sürülmelidir.

Ayrıca keman burguları için kullanılan burgu rujları da bağlama ve ut için kullanılabilir. Bu ruj, bur-guların alt kısımlarına sürülerek daha ağır dönmelerini sağlar ve akorttaki ufak bozulmaları önler.

ATATÜRK’ÜN TÜRK MUSİKİSİ ANLAYIŞI VE YORUMU

...

Atatürk, her şeyden önce, milli ve ileri bir Türk musikisi özlemi içindeydi.

Daha önce de belirttiğimiz gibi, radyolardaki “ah”lı “of”lu şarkı ve türkülerden şikayetinde yerden göğekadar haklıydı.

Ben bizzat saymışımdır. Bir şarkıda tam on sekiz “ah” ve “of ” vardı.

Bizim bir mehter musikimiz vardı. Çalındığı zaman yer gök inlerdi. Musikiyi savaşa sokan ilk milletTürklerdir.

Düşmanın ilk hedefi mehteri susturmak olmuştur.

İlk egemenlik növbetlerinin vurulduğu, davlumbazların gümbürdediği serhat boylarında, savaş mey-danlarında düşmanın tedbirini şaşırtan bir musiki olmuştur.

Atatürk, hiç şüphesiz, bu duygu zenginliği ve yürek bütünlüğü ile böyle bir musiki ruhunun gelişmesiniistiyordu.

Musikide (yeni değişikliğe ölçü olarak) gösterdiği yolu çizerken de bu atalar musikisinin işlenmesin-deki çareyi de ortaya koymuş oluyordu.

Büyük Atatürk bir toplantıda, hazır bulunanlara soruyor:

- En güç inkılap hangisidir?

Çeşitli fikirler ileri sürülmüş ama hiç biri de doğruyu bulamamıştır.

Atatürk kendisi söyler:

- En güç inkılap musiki inkılabıdır. Sadi Yaver Ataman, Atatürk ve Türk Musikisi, s.73, 74.

58

3.3.ÜniteÜnite


a. Yerli ve yabancı ressamlara ait çeşitli müzik aletleriyle ilgili resimlerden derleme yaparak okulunuzda birpano hazırlayınız.

b. Bu resimlerden yola çıkarak resim bölümündeki öğretmenlerinizle ve arkadaşlarınızla okulgenelinde“ÇALGILAR” konulu sergi hazırlamak üzere tüm okul öğrencilerine duyuru yapınız.

c. Bu sergide yer verdiğiniz bütün resimleri “19 Mayıs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı” haf-tasında okulunuzda veya başka bir okulda sergileyiniz.

6. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi6. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi

Çalgınızın tel, burgu, eşik vb. parçalarının değiştirilmesi gerektiğinde çalgınıza geri dönüşü olmayan zarar-lar vermemek için işlemi bir lutiyeye yaptırınız.

ATATÜRK VE ÇOCUK ÇOBAN

Atatürk, Antalya'ya gidiyordu. O sırada İtalya diktatörü Mussolini (Musolini) abuk sabuk nutuklarında,Türkiye'yi de hedef tutuyordu.

Yolda mola verildiği bir sırada, uzaktan bir türkü sesi Atatürk'ün ilgisini çekmişti. Etrafı aradılar, türküyübir çoban söylüyordu. Çobanı getirmeleri için emir verdi, getirdiler. Çocuk yaşını henüz geçmiş bir genççoban.

Atatürk:

- Türküyü sen mi söylüyorsun? diye sordu.

Çoban:- Evet, deyince:

- Sesin çok güzel, okuman da fena değil. Burada dasöyle dinleyelim.

Genç çoban nazlanmadan, yadırgamadan başladı(Demirciler demir döğer tunç olur...). Türkü bitmişti. Atatürkellerini çırptı, alkışladı ve yüksek sesle:

- Biis... biis, diye bağırdı.

Genç çoban bundan hiçbir şey anlamamıştı. Atatürkizah etti:

-Biis demek, beğendik, bir daha söyle, tekrar et demek-tir.

Çoban türküyü tekrarladı. O zaman Atatürk, cebindenbir elli lira çıkardı çobana verdi. Çoban paraya baktı ve mem-nun bir tavırla:

- Biis... biis diye bağırdı.

Atatürk, bu zeki hareket ve cevap karşısında o kadar memnun oldu ki bir elli liralık daha çıkarıpverdi ve yanındakilere:

- İmkân olsaydı da Mussolini şu sahneyi görseydi ve cevabı işitseydi. Hangi millete nutuksöylediğini anlardı.

Kültür Bakanlığı web sitesi

59

3.3.ÜniteÜnite


Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenleri ile iş birliği yaparak aşağıdaki konu ile ilgili bir münazara düzenleyiniz.İyi bir lutiyer olmak için “okullu mu” yoksa “alaylı mı” olmak daha önemlidir?


Her çalgı için akort çok önemlidir. Bütün çalgıların akort yapımında en uygun yol bir akort aleti kullanmak-tır.

Bağlama geleneksel Türk halk müziği çalgılarından biri olması nedeniyle akordu da yine gelenekselyöntemler kullanılarak yapılmaktadır (Piyanonun do5 sesi, bağlamada en alt tel grubunun sesini belirlemedekullanılır ve bu ses “la” kabul edilir. Üst teller de bu sesin dörtlüsü alınarak yapılır.).

Gitarın akordunun yapılmasına, en alt teli olan ince mi telinden başlanmalıdır. Daha sonra sırasıyla “si,sol, re, la ve kalın mi” telleri akort edilmelidir.

Udun akordu da yine en alt telden başlanarak -sol, re, la, mi, re, la- yapılmalıdır. Kanunun akordu ise akort anahtarı yardımıyla en alt telden başlanarak yapılmalıdır.

Önce diyapozon sesi olan Neva (Batı müziğinde la) sesinden başlanır. Bunu bir oktav pesi olan Yegâh vebir oktav daha pesi olan (kaba) Yegâh, sonra yukarıya çıkıp tiz neva sesleri kaynatılır ( Akort yapma konusunda“kaynatma” deyimi seslerin birbiriyle uyumunu ifade eder.). Daha sonra portenin üzerindeki “sol (re)” Gerdaniye,tiz Gerdaniye, altta Rast ve (kaba) Rast. Ardından, Çargâh (Türk müziğinde “do”, Batı müziğinde “sol”) kabaÇargâh, tiz Çargâh kontrol edilmelidir. Genelde akort dörtlü ve beşli ses aralıklarıyla yapılır.

Çalgıların hassas ayarı akort işlemi bittikten sonra 4’lü, 5’li ve oktav aralıklarının kontrol edilmesi ile yapıl-malıdır.


Çalgınızın akordunu yapınız ve seviyenize uygun bir eser seslendiriniz.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................


Orkestra çalışması sırasında bağlamanın (Türk müziği sazlarının) akort şekilleri ile diğer sazların akortşekillerinin neden birbirini tutmadığını aşağıya yazınız.

60

3.3.ÜniteÜnite

8. Çalgıyı Temizlemede Kullanılan Malzemeler8. Çalgıyı Temizlemede Kullanılan Malzemeler

Çalgının (bağlama, gitar, ut) göğüs tahtasının temizliğinde alkol, aseton, zımpara vb. kullanılmamalıdır.Alkol ve aseton çalgıya zarar verir. Zımpara ise sesin niteliğini değiştirir. Çalgının temizliğinde sadece kuru birbez kullanılmalıdır.

Kanunun gövdesi tel sayısının fazla olması nedeniyle geniştir. Bu nedenle temizliğinde pamuklu bir çubukkullanılmalıdır.


“Çok tel kırılır sine-i Kanun-ı cihandaNâehline mızrab-ı tasarruf verilirse”

Nef’î

Şairin yukarıdaki mısralarla ne anlatmak istediği konusunda bir kompozisyon yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

61

3.3.ÜniteÜnite

9. Çalgının İklim Koşullarından Etkilenişi9. Çalgının İklim Koşullarından Etkilenişi



Çalgım sıcak ortamda .............................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

Çalgım soğuk ortamda ...........................................................................................................................

......................................................................................................................................................................

Çalgım nemli ortamda ............................................................................................................................

......................................................................................................................................................................

Aşağıdaki resimleri inceleyiniz. Kanunun gelişimi ile ilgili olarak çıkarımlarınızı paylaşınız.


62

3.3.ÜniteÜnite

10.Çalgının Temizliği10.Çalgının Temizliği

Aşağıdaki çalgılardan biriyle kendinizi özdeşleştirerek hangi duygunuzu ifade etmek istediğinizi sınıfınızdaanlatınız.


Çalgının (bağlama, gitar, ut) tellerinin ve göğüs tahtasının temizliği sadece kuru bir bez ile yapılmalıdır.Kanunun gövdesinin temizliğinde pamuklu bir çubuk kullanılmalıdır. Mandalların temizliği ise gerekli görüldükçebir lutiyere yaptırılmalıdır.

63

3.3.ÜniteÜnite

11.Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları11.Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları

Çalgıyı bulunduğu ortamda yazın doğrudan güneş almayan; kışın kalorifer, soba yanı, klima vb. yerlerdenuzak, nem ve cereyan olmayan bir köşeye koymalıdır.

Çalgı kışın kalorifer, klima veya soba yanan bir odada bulunduruyorsa -odanın nemini sağlamak için- odayabir kapla su koymalı veya odada çiçek bulundurulmalıdır. Yazın da aynı yöntemler kullanılabilir.


DÜNYANIN EN KÜÇÜK GİTARI

Dünyanın en küçük gitarı tam on mikrometre boyunda.

Peki ama bu on mikrometre ne kadar büyük? Bir hücrenin hemen hemen tamamı kadar. Bu gitarın tel-leri ise insan saçından tam ikibin kere daha ince…

Kornel (Kornıl) Üniversitesi bilim adamları Nanotech adı verilen ve artık bilim ve teknoloji dünyasınınüzerinde gerçekten önemle durduğu bir yöntemle olağanüstü küçük donanımlar yapmaya başladılar.

Son yaptıkları gitar bir insan hücresinin içine yerleştirilebilecek kadar küçük. Gerçek bir gitardan hiçde farkı olmayan bu gitarı çalmak çok zor,ancak titreşimleri, gerçek gitarın verdiği ses titreşimleriyle aynı.Bir atom mikroskobu dolayısı ile tellerine dokunulabilen gitarın çıkardığı sesi insan kulağı algılayamıyor.

“Peki bu gitarı neden yaptılar öyleyse? “ diye bir soru aklınıza gelebilir.

Burada amaç elbette müzik aletlerini hücrelerimize tıkıştırmak değil. Amaç; Ultra minik cihazların,gele-cekte bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojisine getireceği fayda ve kolaylığı açığa çıkartmak.

Bu kadar minik bir gitarın çalışıyor biçimde yapılması bilim adamlarına ümit vermiş. Gitarın yapım-cılarından fizik doktoru Craighead (Kreyched); “Gelecekte bilgisayarlarımızı gözümüzün içine bile yer-leştirebiliriz” derken espri mi yaptı yoksa gerçek miydi pek anlaşılamadı ama nanoteknolojinin hedefi zatenmikro makineler yaparak onları hayata uygulayabilmek.

Peki küçük, ne kadar küçük?

Gitarın telleri nanometre denen yeni bir birim ile ölçülüyor. Nanometre, bir metrenin milyarda biri. Birinsan saçı 200 bin nanometre, bu gitarın teli ise 50 ve 100 nanometre arasında değişiyor.

64

3.3.ÜniteÜnite

A. Aşağıdaki ifadelerin başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

( ) 1. Telleri bağlamanın özelliğine göre seçmek gerekmez.

( ) 2. Bağlamanızı kullandıktan sonra hafif nemlendirilmiş bir mendil ile silmek gerekir.

( ) 3. Çalgıyı temizlerken hiçbir malzeme kullanılmaz. Sadece kuru bezle temizlenir.

( ) 4. Gitar kılıfsız saklanırken teller duvara dönük konulmalıdır.

( ) 5. Gitarın sapı sedir ve ladin ağacından yapılır.

( ) 6. Kanunda teller her ses için ikişerli olarak sıralanır.

( ) 7. Kanunun gövdesini temizlerken pamuklu uzun bir çubuk kullanılmalıdır.

( ) 8. Kanunun temizliği ıslak bezle yapılmalıdır.

( ) 9. Udu saklarken kapalı ve sıcak ortamlarda tutulmalıdır.

( ) 10. Ut uzun süre çalınmayacaksa teller gerilmelidir.


B. Aşağıdaki sorularda doğru olan seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi bağlama alırken dikkat edilecek özelliklerden biri değildir?

A) Burgular kolay çevrilebilmeli ve sıkılığı iyi olmalı.B) Eşikler iyi ayarlanmış olmalı.C) Perde bağları sıkı olmalı.D) Bağlama sapı çok kalın olmalı.E) Tezene ne çok kalın ne de çok yumuşak olmalı.

2. Aşağıdakilerden hangisi bağlamada kullanıma bağlı olarak oluşabilecek aksaklıklardan biridir?

A) Teller eşikteki yerindedir.B) Teller burguya düzgün bir şekilde sarılı durumdadır.C) Teller temizdir.D) Sap normal konumundadır.E) Eşik ses tablasına oturmamıştır.

3. Aşağıdakilerden hangisi bağlamayı temizlemede kullanılır?

A) AsetonB) AlkolC) KolonyaD) Kuru bezE) Sabun

4. Aşağıdakilerden hangisi gitarın parçalarındandır?

A) MandalB) FixC) PerdeD) YanakE) Tekne ve dilimler

65

3.3.ÜniteÜnite

5. Aşağıdakilerden hangisi gitarın korunma yöntemlerinden biri değildir?

A) Sadece kuru bezle temizlenir.B) Kalorifer yanına konulmamalıdır.C) Telleri gergin bırakılmamalıdır.D) Güneş ışınları telleri gergin tutar ve akort bozulmaz.E) Gitar, telleri duvara dönük durumda yaslanmalıdır.

6. Aşağıda verilen parçalardan hangisi uda ait değildir.

A) BalkonB) BurguC) EşikD) MandalE) Filato

7. Udun genel temizliği yapılırken aşağıdakilerden hangisi kullanılır?

A) PudraB) Madeni yağC) Kuru bezD) Pastel boyaE) Sabun

8. Aşağıdaki ağaçlardan hangisi ut yapımında kullanılır?

A) SelviB) TikC) KavakD) ÇınarE) Söğüt

C. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri anlamlı biçimde doldurunuz.

1. Kanunun ses tablası genellikle ……………. ağacından, yanları ………… veya ……….. ağacından, alttablosunun ideal olan ağacı ……………….. dır.

2. Kanunun bağa mızrapları …… …………………….. yapılır. .…….……… takılarak çalınır.

3. Udu çalmadan önce ellerin temizlenmesi ……………… ömrünü uzatır.

4. Udun teknesi özellikle ………………… ağacından yapılırsa ses kalitesi artar.

C. Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.

1. Amerikalıların “Paganini’nin kemanda yaptığını udda yapan sanatçıdır.” dedikleri ut sanatçımız.2. Bağlama çalarken kullanılan araç.3. Tezeneli çalgılarda akordun yapılması ve sabit kalmasını sağlayan araç.4. Orkestra çalışması sırasında bağlamanın akordu yapılırken alınan ses.5. Udun göğüs tahtasının yapıldığı ağacın adı. 6. “Gitar çalan adam” heykelinin bulunduğu ilçemiz.7. Kanun çalgısının icra edilmesine yarayan metal bir yüksük ile iki elin işaret parmaklarının iç kısmına

sabitlenen araç.8. Kanunda değiştirici işaretleri ayarlamaya yarayan araç.9. “Yaren” adlı sazı tasarlayan ve çalan ünlü sanatçımız.

10. Kanunun sağ tarafında bulunan derinin yapıldığı hayvanın adı.11. Kanunun mandalsız olarak çalındığı devrin en büyük kanun virtüözü.

1

2

6 5A

B

3 4A

N

O

7Z

8

9

10

12

11

3.3.ÜniteÜnite

66

4.Ünite

ÜFLEMELİ ÇALGILAR


2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri

3. Çalgıyı Oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri



6. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi




10.Çalgının Temizliği

11.Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları

68

4. 4. ÜniteÜnite


1. Flütün tarihsel gelişimini araştırınız.

2. Dünyaca ünlü flüt sanatçıları hakkında bilgi edininiz.

ÜFLEMELİ ÇALGILARÜFLEMELİ ÇALGILAR

1.ETKİNLİK1.ETKİNLİK

a. Flüt yapımı ile ilgili görsel içerikleri araştırarak sunum hazırlayınız.

b. Flütün tarihsel gelişmiyle igili bir metin hazırlayınız.

c. Sunum ile birlikte hazırladığınız metni sınıfınızda okuyunuz.


Aşağıdaki resimlerle ilgili çıkarımlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız.

1794 - 1881 yıllarında Almanya’da yaşamış olan, 1828’den itibaren flüt üzerine deneyleryapan, flütün perde deliklerinin oranlarını ve mesafelerini akustik değerlere göre araştırıp,konik yerine silindir biçimli gövdeyi bulan, yeni perde sistemini metal üzerinde uygulayarak1832’de çalgıya son şeklini veren Theobald Boehm (Teobold Boem)’dir.


Aşağıda verilen flüt parçalarının adlarını yazınız.

? ?

? ?


........................................

........................................

........................................

........................................

69

4. 4. ÜniteÜnite


Aşağıdaki resimlerde ne yapıldığı ile ilgili olarak çıkarımlarınızı yazınız.

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................

........................................


Farklı metallerden yapılmış flütleri (nikel, gümüş, nikel-gümüş karışımı altın gibi) çaldığınızda hangi fark-lılıklarla karşılaştığınızı aşağıda verilen boşluğa yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................


Yan flütün tuşlarının altında bulunan güderilerin durumunu inceleyiniz. Sesin çıkmasındaki etkilerini göz-lemleyerek aşağıdaki boşluğa yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

2.Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri2.Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri

3.Çalgıyı oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri3.Çalgıyı oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri

4.Çalgının Normal Fiziki Durumu4.Çalgının Normal Fiziki Durumu

a. Çalgınızda bulunan güderiler temiz ve sağlam olmalıdır.

b. Vida ayarları tam olmalıdır.


Flütte bulunan vidaların gevşemesiyle çalgınızda oluşan farklılıkları aşağıdaki boşluğa yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................


Flütte akort yapılırken nelere dikkat ettiğinizi yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

Yan flütte bulunan gövde ile kuyruğun takılıp, sökülmesi sırasında mekanizmanın ayarlarının bozul-maması için parçalar kapakların olmadığı uç kısımlarından tutulmalıdır.!





Çalgınızın üzerinde bulunan güderi, vida, mantar gibi parçalarının değişimini gerekli gördükçe bir lutiyeyeyaptırınız.


Flütte akort ağızlığın çekilmesi ve itilmesi ile yapılır.


Çalgının içi bir çubuğun ucuna takılan kuru bir bez ile dışı ise bir güderi ile temizlenmelidir.


Flütüm sıcak ortamda ..........................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

4. 4. ÜniteÜnite

70

44

55


Flütünüzün bakım ve temizliğini aşağıdaki gibi yapınız.

11 22 33

Flütüm soğuk ortamda .........................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

Flütüm nemli ortamda ..........................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

10. Çalgının Temizliği10. Çalgının Temizliği

Flütünüzün içini kuru bir bezle, dışını ise bir güderi ile aşağıdaki gibi temizleyiniz.

4. 4. ÜniteÜnite

71

72

4. 4. ÜniteÜnite


........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

11. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları11. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları

Yan flütteki delikleri örten kapakların bağlı bulunduğu mekanizma eksen milleriyle gövdeye monte edilmiştir.Bu miller üzerinde hareket eden her parça yılda en az bir kez yağlanmalıdır.

Bu yağlama işlemi gerekli gördükçe bir lutiyeye yaptırılmalıdır.


Bakım ve temizliği yapılmış ve yapılmamış olan iki flüt arasındaki farklılıklar neler olabilir? Gözlemleriniziaşağıdaki noktalı yerlere yazınız.

Midas'ın Kulakları Efsanesi

Efsaneye göre Marsyas adındaki bir Satiros, (keçi ayaklı, sivri kulaklı yarı insan yarı hayvanyaratıklar) bir gün kırlarda dolaşırken Athena'nın icat ettiği ancak çalarken yüzü çirkinleştiğinden fırlatıp at-tığı flütü buldu. Bir tanrıçanın eseri olduğu için çok güzel sesler çıkaran flütü çalmaya başladı ve bir süresonra marifetin kendisinde olduğuna inanmaya başlayarak kendini Apollon'a rakip görmeye başladı.

Bunun üzerine Apollon, kazananın kaybedene istediğini yapabilmesi şartıyla Marsyas ile bir yarışyapmaya karar verdi. Apollon'un arkadaşları olan Musalar ve Phrygia (Frigya) kralı Midas yarışmadahakem oldular.

Apollon, gitarı ile çok güzel şarkılar çaldı. Marsyas da flütü ile ondan geri kalmadı. Hakemler tered-düt ediyorlardı. Bunun üzerine Apollon lirini eline aldı. O kadar güzel, o kadar hoş şarkılar çaldı ve söylediki dağlar taşlar heyecandan titrediler. Marsyas, Apollon gibi çalamayacağını itiraf etmek zorunda kaldı.Apollon, anlaşma gereği Marsyas'ı ölümle cezalandırdı. Yarışma sırasında Marsyas'ın tarafını tutarakonun daha iyi çaldığını iddia eden Midas'a da ceza verdi. Onun kulaklarının iyi işitmediğini söyleyerek in-sanlara özgü kulakları ona uygun görmedi ve Midas'ın kulaklarını uzatarak eşek kulaklarına çevirdi.

Midas kulaklarından öyle utanıyordu ki sürekli başında bir şapkayla dolaşmaya başladı. Fakatberberi saçlarını keserken kulaklarını farketmişti. Midas, hiç kimseye anlatmama şartıyla berberineyaşamını bağışladı. Fakat berber, bu sırrı içinde saklamakta çok zorlandı. Birilerine söylemezse patlaya-cağını düşünüyordu. Diğer yandan söylediği taktirde Kral'ın kendisini öldürmesinden korkuyordu.

Sonunda bir gün daha fazla dayanamayarak ıssız bir yerde bir çukur açtı ve oraya eğilerekyavaşça "Haberiniz var mı, Kral Midas eşek kulaklı." diye fısıldadı. Bunu söyleyince üzerinden büyükbir yük kalkmış gibi oldu ve rahatladı. Fakat kazdığı çukurun yanındaki kamışları hesaba kat-mamıştı. Kamışlar rüzgarla sallandıkları zaman "Midas'ın kulakları eşek kulakları, Midas'ın ku-lakları eşek kulakları" diye sırrı her tarafa yaydılar. Gerçek böylece ortaya çıktı.

Pierre GRIMALMitoloji Sözlüğü, Yunan ve Roma

73

4. 4. ÜniteÜnite

A. Aşağıdaki ifadelerin başına, doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

( ) 1. Flütünüzü çalmadığınız zamanlar masa üzerine koyarken delikleri üste gelecek şekilde bırakılır.

( ) 2. Flüt su ve deterjanla temizlenir.

( ) 3. Flüt dört parçadan oluşur.

( ) 4. Flüt sabit perdeli bir sazdır, akort gerektirmez.

( ) 5. Sürekli nem ve hava değişimi flütteki güderileri olumsuz yönde etkiler.


1. Aşağıdaki parçalardan hangisi flüte ait değildir?

A) AğızlıkB) GüderiC) KeçeD) GövdeE) Altlık

2. Miller üzerinde hareket eden her parça yılda kaç defa yağlanmalıdır?

A) DörtB) ÜçC) BirD) İkiE) Yağlanmaz

3. Aşağıdakilerden flütün yapıldığı metallerden değildir?

A) NikelB) GümüşC) BakırD) Nikel - GümüşE) Altın

4. Aşağıdakilerden hangisi flütün dışını temizlemede kullanılan bir malzemedir ?

A) Nemli bezB) SüngerC) GüderiD) KadifeE) Keten

B. Aşağıdaki noktalı yerleri uygun biçimde tamamlayınız.

1. Yan flütte konik yerine silindir biçimi gövdeyi bulan, yeni perde sistemini metal üzerinde uygulayarak1832’de çalgıya son şeklini veren ……………………………………dir.

2. Yan flütte parçaların rahat takılıp sökülmesi hava sızdırmaması ve aşınmasının önlenmesi için………………… sürülmesi uygun olur.

3. Flüt soğuksa ……………tutmaz.


5.Ünite

VURMALI ÇALGILAR


2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri

3. Çalgıyı oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri



6. Çalgı Üzerinde Bulunan Opsiyonel Parçaların Değiştirilmesi




10.Çalgının Temizliği

11.Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları

76

5. 5. ÜniteÜnite


1. Vurmalı çalgılar hakkında bildiklerinizi söyleyiniz.

2. Baterinin kullanıldığı müzik türleri hakkında araştırma yapınız.

VURMALI ÇALGILARVURMALI ÇALGILAR


a. Davul yapımı ile ilgili görsel içerikleri araştırarak bir sunum hazırlayınız.

b. Bu sunumu sınıfınızda izletiniz.


Aşağıda gördüğünüz çalgıları inceleyiniz, bu konudaki görüşlerinizi sınıfınızda paylaşınız.



Aşağıda karışık olarak verilen davulun parçalarını eşleştiriniz.

Kasnak ( )

Kayış ( )

Germe çemberi ( )

İnce değnek(çubuk)( )

Tokmak ( )

Sıkıştırma çubuğu ( )

Deri ( )

Sicim ( )

77

5. 5. ÜniteÜnite


Aşağıda karışık olarak verilen bateri parçalarını eşleştiriniz.

Pedallı büyük davul ( )

Trampet ( )

Ziller ( )

Tenor davul ( )

Hi-hat ( )

Afrika tam tamları ( )


Aşağıdaki kelimeleri uygun olan boşluklara yerleştiriniz.

pedallı büyük davul - trampet - ziller - tenor davul - hi-hat - afrika tam tamları

Davul setinde; ortada, …………………………….. onun iki yanında ……………… ile …………………….,arkada iki ya da daha fazla parçadan oluşan……………………………, dışta iki taraflı yer alan eğilimleri farklı………………… ve uluslar arası yerleşik adıyla …………… denen pedallı çift zil bulunur.

2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri2. Çalgının Yapımında Kullanılan Çeşitli Materyaller ve Nitelikleri


Aşağıdaki kelimeleri uygun olan boşluklara yerleştiriniz.

köknar - dana - ıslak - meşe - koyun/keçi - ıhlamur - ceviz - susam yağı - zeytinyağı

Davul kasnağı, çoğunlukla…………..,………………,……………. gibi ağaçlardan yapılmaktadır. Bunlardanen çok kabul gören ya da beğenilen ise………………....dır. Bu kasnağa…………….,…………/…………. gibihayvanların derileri gerilmekte ve davulun alt / üst kısımlarına takılmaktadır. Deriler “germe çemberleri”ne……………. olarak geçirilir ve gerilmeyi sağlamak ve kurumaya bırakılmak için üstten ve alttan “davul kas-nağı”na yerleştirilir. Alt ve üst “germe çemberleri”, zikzaklı olarak geçirilmiş sağlam sicimler ile bağlanır. Deri ku-ruduktan sonra da istenilen gerginlik sağlanana kadar sıkılarak tutturulur. Deri, kurumaya bırakılırkençatlamasını önlemek amacıyla …………………. ya da ………………………. ile yağlanır.

!Bateri davulunun yapımında kullanılan ağaçlar ne kadar sert ise verdiği ses de o

kadar iyi titreşir. Bu ağaçlar maple, brich, poplar vs. egzotik ağaçlardır.

Davul derisi parşömen (kurutulmuş dana derisi) ya da plastikten, ziller pirinç veyabakırdan yapılır. Baterideki davul ve trampletlerin kasnağı ise metaldir.

78

5. 5. ÜniteÜnite

3. Çalgıyı oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri3. Çalgıyı oluşturan Parçaların Sesin Üretilmesi Aşamasındaki İşlevleri


Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz.

deri - ip - çubuk - kasnak - tokmak - ince değnek - tokmak - çubuk

Davul ………………, ………. ve ………………. olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Davul meşinkayışla boyna asıldıktan sonra genellikle sağ elde ....................., ve sol elde .................................... ya da........................... ile vurularak çalınır. Ritmin güçlü vuruşları ............................, zayıf vuruşları ise .........................ile belirtilir. Genellikle küçük davul, orta davul, büyük davul ve koltuk davulu gibi mahalli boyları ve adları bu-lunmaktadır.


Bateriyi oluşturan;

a. Ziller arasında,

b. Davullar arasında ne fark olduğunu yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................


Geleneksel davulda;

a. Deri sağlam ve gergin,

b. Kasnak sağlam,

c. Kasnağın her iki tarafında bulunan ve derinin gergin durmasını sağlayan çemberler keten iplerle oran-tılı bir şekilde bağlanmış olmalıdır.

Bateride;

a. Davulun derisi sağlam ve gergin,

b. Metal çemberler sağlam,

c. Vidalar eksiksiz ve sağlam,

d. Ziller sağlam, olmalıdır.

79

5. 5. ÜniteÜnite


Geleneksel davulda;

a. Derinin sağlam ve gergin,

b. Kasnağın sağlam,

c. Kasnağın her iki tarafında bulunan ve derinin gergin durmasını sağlayan çemberler keten iplerle oran-tılı bir şekilde bağlanmış, olup olmadığını kontrol ediniz.

Bateride;

a. Davulun derisinin sağlam ve gergin,

b. Metal çemberlerin sağlam,

c.Vidaların eksiksiz ve sağlam,

d. Zillerin sağlam olup olmadığını kontrol ediniz.


Davulun ve baterinin parçalarını değiştirme işlemi gerekli görüldüğünde bir lutiyeye yaptırılmalıdır.

Trampetin kasnağı yırtıldığında veya patladığında vidaları sıra ile söküp kasnağı çıkarınız. Yeni deriyi tak-tıktan sonra metal çemberleri geçirerek vidaları -sıra ile değil- karşılıklı olarak sıkınız.


Geleneksel davulun akordu bozulduğunda kasnağın üzerindeki ipleri gerilmelidir.

Bateri ve trampetin akordu bozulduğunda ise akordu vidaları karşılıklı sıkarak yapılmalıdır.


Davul ve trampetlerin derileri hafif nemli bir bez ile temizlenmelidir.


Yağmurlu ve nemli havalar dışında davul derileri normal gerginlikte bırakılmalıdır.

10. Çalgının Temizliği10. Çalgının Temizliği

Çalgınızın parçalarını aşağıda verilen resimlerdeki gibi söküp nemli bir bez ile temizleyerek tekrar yerlerinetakınız.

80

5. 5. ÜniteÜnite


"Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir."M. Kemal Atatürk

Atatürk’ün bu sözünden hareketle bir kompozisyon yazınız.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

11. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları11. Çalgı İçin Gerekli Koruma Koşulları

Davul korunduğu yere bırakılırken alaşımlı kısımları iyice kurulanmalı ve deri üzeri örtülmelidir.

Davul ve trampetlerin deri bakımları cam (şeffaf) derili çalgılar hafif nemli bir bez ile temizlenmelidir. Kort(titreşim yayları) gevşetilerek bırakılmalıdır.

81

5. 5. ÜniteÜnite

A. Aşağıdaki ifadelerin başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

( ) 1. Davulun akordu yapılırken deri ısıtılmalıdır.

( ) 2. Ziller kolonyalı bezle silinmelidir.

( ) 3. Standart bateri beş davul ve iki zilden oluşur.

( ) 4. Davul korunduğu yere bırakılırken alaşımlı kısımları iyice kurulanmalı ve deri üzeri örtülmelidir.

( ) 5. Davul ve trampetlerin deri bakımları cam (şeffaf) derili çalgılar hafif nemli bir bez ile temizlemelidir. Kort (titreşim yayları) gevşetilerek bırakılmalıdır.


1. Aşağıdaki parçalardan hangisi bateriye ait değildir?

A) DavulB) ZilC) BagetD) TelE) Pedal

2. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel davulun parçalarından değildir?

A) Keten ipB) Gerdirme çemberiC) DeriD) VidaE) Kayış

3. Aşağıdakilerden hangisi baterinin normal fiziki durumunu kontrol ederken bakılması gereken bir yerdeğildir?

A) Davulun derisiB) Metal çemberlerC) VidalarD) ZillerE) Tokmak

B. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerleri anlamlı biçimde doldurunuz.

1. Davul kasnağı, çoğunlukla ………….., ………………, ……………. gibi ağaçlardan yapılmaktadır.


82

5. 5. ÜniteÜnite

D. Aşağıdaki kelimeleri bulmaca içinde çiziniz.

PEDAL-DAVUL-ZİL-TUMBA-BENDİR-TEFDAİRE-TRAMPET-ÇALPARA

83

PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARIÇALGI BAKIM VE ONARIMI DERSİ TUTUM ÖLÇEĞİ

Bu ölçek Çalgı Bakım ve Onarımı dersi ile ilgili tutumları ölçmek için hazırlanmıştır. İfadelerin sizegöre uygun olanını işaretleyiniz.Ad ve Soyadınız :……………………….. Sınıfınız :……………………..

1.Çalgı Bakım ve Onarımı dersi müzikalgelişimim için gereklidir.

2.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinden keyifalamıyorum.

3.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinde performan-sım her zaman iyidir.

4.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinde etüt veeserlere çalışmak her zaman hoşuma gider.

5.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinde kendimigevşek hissederim.

6.Çalgı Bakım ve Onarımı dersi yoluyla hazır-ladığım kayıtları dinlemeyi hiç sevmem.

7.Zorlandığım zaman derse olan ilgim azalır.

8.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinde öğrendik-lerimin yeterli olduğunu düşünüyorum.

9.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinde yapılanuygulamaları beğenirim.

10.Çalgı Bakım ve Onarımı dersi sınavları mut-laka uygulamalı olmalıdır.

11.Çalgı Bakım ve Onarımı derslerinin uygulanışyönteminden memnunum.

12.Çalgı Bakım ve Onarımı dersini yetersiz bu-luyorum.

13. Çalgı Bakım ve Onarımı dersinde çalışmakbenim için çok zevklidir.

14.Çalgı Bakım ve Onarımı dersinin nedenzorunlu olduğunu anlayamıyorum.

Tam

amen

Kat

ılıyo

rum

Kat

ılıyo

rum

Kar

arsı

zım

Kat

ılmıy

orum

Hiç

Kat

ılmıy

orum

84

GRUP DEĞERLENDİRME FORMUGrubun Adı:Sınıfı:

Yönerge: Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak grubu değerlendiriniz.

Grup üyeleri birbirleriyle yardımlaşırlar.

Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerini dinlerler.

Grup üyelerinin her biri çalışmalarda rol alırlar.

Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerine ve ça-balarına saygı gösterirler.

Grubun her üyesi birbirleriyle etkileşim içerisindetartışırlar.

Grup üyeleri ulaştıkları sonucu birbirlerine iletir-ler.

Grup üyeleri bireysel sorumluluklarını yerine ge-tirirler.

Grup üyeleri bilgilerini diğerleriyle tartışırlar.

Grup üyeleri birbirlerine güvenir.

Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirirler.

Grup üyeleri söz hakkının adil bir biçimde pay-laşılmasına özen gösterirler.

Grupta birbiriyle çatışan görüşler olduğunda,gruptakiler bunları tartartışmaya açarlar.

Çalıştıkları konuda, grup üyeleri ortak bir görüşoluştururlar.

Grup üyeleri birlikte çalışmaktan hoşlanırlar.

1.H

içbi

r za

man

2.N

adire

n

3.B

azen

4.S

ıklık

la

5.H

er Z

aman

BECERİLERBECERİLER

DERECELERDERECELER

TOPLAM : ________ ________ ________ ________ ________Yorumlar:.............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

85

Yorumlar :............................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................

GRUP DEĞERLENDİRME FORMU

Yönerge: Aşağıdaki form gruptaki her bir öğrencinin değerlendirilmesi için geliştirilmiştir.Puanlama Anahtarı: 5= Çok iyi 4= İyi 3= Orta 2= Geçer 1= Zayıf

Çal

ışm

aya

hazı

r ol

uş

Baş

kala

rını

din

lem

e

Sor

umlu

lukl

arı p

ayla

şma

Gru

p ar

kada

şlar

ını

dest

ekle

me

Tart

ışm

alar

a ka

tılm

a

Gör

üşle

rini g

erek

çe-

lend

irme

Far

klı g

örüş

lere

say

gıdu

yma

Gör

ev a

lmay

a is

tekl

i olu

ş

Zam

anı v

erim

li ku

llanm

a

Öde

vler

i tam

amla

ma

Öde

vler

ini s

akla

ma

Top

lam

pu

an

Öğrencinin Öğrencinin Adı ve SoyadıAdı ve Soyadı

86

GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU

Grubun Adı:

Gruptaki Öğrencilerin Adları:

Açıklama: Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti koyunuz.

Aşağıdakileri grubunuza göre cevaplayınız.

1. Çalışmalar sırasında karşılaştığımız en büyük problem………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………2. Problem nereden kaynaklanıyordu?………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………3. Grubumuzun en iyi olduğu alan………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………4. Grup olarak daha iyi olabilirdik, fakat………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

1. Araştırma planı yaptık.

2. Görev dağılımı yaptık.

3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yarar-landık.

4. Etkinlikleri birlikte hazırladık.

5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik.

6. Grupta uyum içinde çalıştık.

7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik.

8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık.

9. Grupta birbirimizi takdir ettik.

10. Çalışmalarımız sırasında birbirimizi ce-saretlendirdik.

11. Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine ge-tirdik.

12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk.

TOPLAM : _____________ _____________ _____________

Her zaman Bazen Hiçbir zamanBECERİLERBECERİLER

DERECELERDERECELER

87

ÖZ DEĞERLENDİRME

Adı ve Soyadı :……………………….. Tarih :……………………….. Sınıfı :……………………….. Nu. :………………………..

Bu çalışmada neler yaptım?......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

Bu çalışmada neler öğrendim?......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler :......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler :......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım?......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım :......................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................................................................

88

TERİMLER SÖZLÜĞÜ

abanoz Çalgı yapımında kullanılan bir ağaç türüdür.akort Tellerin ses aralıklarının belirli aralıklara göre ayarlanması.akordör Akort yapan.akustik Ses bilimi. (Müzik akustiği): Çalgıları; tellerin titreşimini; vurularak, sallayarak,

çarparak, sürterek, titreştirilen çalgısal gereçlerin fiziksel özelliklerini; perdeleri, sesaralıklarını, ses dizilerini, tonaliteyi vb. konuları inceler.

arşe Yaylı çalgılarda tellere sürtülerek ses elde edilmesini sağlayan malzeme.

bakalit Bakalit, fil dişi veya kemik yerine kullanılan suni reçine.bas kirişi Yaylı çalgılarda çalgının bas seslerini güçlendirmek amacıyla yapılan, ses tablasının

altında yer alan destek çıtası.burgu Yaylı ve tezeneli çalgılarda tellerin bağlandığı ve çalgıların akort edilmesine yarayan

parça (“Kulak” olarak da ifade edilir.).

can direği Yaylı çalgının tiz seslerini güçlendirmek amacıyla yapılan, ses tablası ile alt tablaarasına dikine yerleştirilen küçük silindirik çıta.

çift kamış Fagot, obua, korangle gibi çalgılara takılarak dudak arasına sıkıştırılıp üflenerek sesçıkarılmasını sağlayan malzeme.

çivi Piyanoda tellerin bağlandığı parçadır. Akort anahtarı ile çiviler döndürülerek akortyapılması sağlanır.

etüt Çalışma. Müzik eğitiminde belirli zorlukları yenmek üzere hazırlanan çalışma parçası.

filato Çalgı süslemeciliğinde kullanılan ince çıta.fix İnce ayar akortlamak için kullanılan küçük metal parçalar.

güderi Üflemeli çalgıların seslerinin düzgün ve temiz çıkması için flüt, klarnet, obua, koran-gle ve fagot gibi çalgıların perde kapakçıklarının içine yerleştirilip, perde deliklerininkapatılmasını sağlayan malzeme.

kamış Bazı üflemeli çalgılarda sesin çıkması için dudak arasına sıkıştırılıp üflenerek sesçıkarılmasını sağlayan aparat.

kasnak Enli çember.keçe Değişik üflemeli çalgıların ve piyanonun mekanik reglajlarında kullanılan malzeme.klavye Tuşların tümünde oluşan dizgi.konçerto Bir çalgının teknik özelliklerini ön plana çıkartmak amacıyla yazılmış orkestra

eşliğinde seslendirilen sonat formundaki müzik eseri.kompratör İbreli bir ölçü aletidir.

A

B

C

Ç

E

F

::::

:

::

:

:

:

:

:

:

::

G

K

L

:

::::

:

89

mantar Değişik üflemeli çalgıların ayarlarında ve eklem kısımlarında kullanılan malzeme.mukavemet Direnç, dayanıklılık, karşı koyma.müzayede Açık arttırma.

pedagog Eğitimci.pedal Org, piyano, arp, timpani gibi çalgılarda ayakla dokunarak işlev görmesi sağlanan,

ses özelliklerini değiştirici, ya da ses üretimine katkıda bulunan mekanik parçanınadı.

pelesenk Pelesenk ağacından elde edilen değerli kereste.perde Bir müzik sisteminin dizilerinde yer alan ses(ler). Sesin yüksekliğine göre isim alırlar.pernambugo Brezilya’da yetişen çok esnek ve sert bir ağaç türü.

reçine Bazı bitkilerde, özellikle çamlarda oluşan, katı veya yarı akışkan organik salgı mad-desi,ağaç sakızı.

reglaj Türkçedeki karşılığı “ayar” olup, çalgının eşik, tuşe, burgular, teller vb. opsiyonelparçalarının doğru düzenlenip düzenlenmediği ile ilgili olarak kullanılan terim.

rezonans Tınlayış, ötüm. Yankı. Aynı ses yüksekliğinde harekete geçen iki titreşim kaynağın-dan birinin titreşmeye başlaması halinde, ötekinin de ona uyarak titreşimi sürdürmesi.

senfoni Klasik dönem kavrayışına göre orkestra için sonat formunda bestelenmiş dört bölümlüeser.

ses tablası Çalgının üst tablasına verilen isim.solfej Müzik teorisinin genel bilgilerinde olan nota bilgisi öğretiminde uygulamalı şekilde

gerçekleştirilen metodik alıştırmalardır. Bu amaçla hazırlanmış ses müziği parçalarınınota adlarını belirterek seslendirme.

sonat Bir veya iki çalgı için yazılmış, çok bölümlü, dil zenginliği ve anlatım gücü yüksekçalgı müziği eseri ve onun yapılanmasını kesinleştiren form.

sürdin Piyanoda seslerin uzatılıp, kısaltılması için kullanılan mekanik susturucu.

tezene (mızrap) Telli çalgıların tellerine vurularak çalınmasını sağlayan aparat.tek kamış Klarnet, saksafon gibi çalgılara takılıp üflenerek çalgılardan ses çıkmasını sağlayan

malzeme.titreşim (tril) Titretim. En yaygın süsleme biçimlerinde biri. Ana ses ile komşu ses arasında çok

hızlı gidip gelinerek uygulanan ve uzunca süren seslendirme.tuşe (tuş) Klavye ve bazı telli çalgılarda, belli bir ses perdesini elde etmek için parmakla

dokunulan (basılan) yer.

yay Üflemeli çalgıların mekaniklerini hareket ettirip, perdelerin açılıp, kapanmasınısağlayan yarı çelikten yapılmış malzeme (helezon, yay, iğne yay, lamel yay gibi çeşit-leri vardır).

M

N

R

S

T

Y

:::

::

:::

:

:

:

:

::

:

:

::

:::

:

KAYNAKÇA

AÇIN, Cafer , Organoloji, Yenidoğan Basımevi, İstanbul, 1994.

AKDOĞU, Onur, Türk Müziğinde Perdeler, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 1999.

Andante Dergisi, Joshua Bell’in Kemanının İlginç Hikâyesi, sayı:8, Aralık, 2003- Ocak, 2004.

BOZBAY, Erdoğan, Çalışma Ortamı Dergisi, sayı 86, Mayıs-Haziran 2006.

COOTZEE, Chris, Piyano, Alfa Yayınları, İstanbul, Temmuz 2008.

ÇALGAN Prof. Koral, Müzik Fıkraları, Müzik ansiklopedisi yayınları, Ankara, 1997.

ÇALIŞIR, Feridun, Çalgı Eğitimi, Evrensel Müzikevi, Ankara, 1996.

FONTON, Charles, 18.Yüzyılda TürkMüziği, çeviren ve yayınlayan: Cem Behar, İstanbul,1987.

GÖBELEZ, Cemalettin, Çalgılar Dünyasında Keman, Liszt Müzikevi Yayınları, İstanbul, 1996.

İLYASOĞLU Evin, Müzikten İbaret Bir Dünyada Gezintiler, Dünya Kitapları, 2005.

SAY, Ahmet, Müzik Sözlüğü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 2002.

SAY, Ahmet, Müzik Tarihi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 2000.

TATU, Arife Gülşen, Flüt Metodu, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2006.

Radikal, 4 Nisan 2007

GRIMAL, Pierre, Mitoloji Sözlüğü Yunan Ve Roma, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1997.

GÖRSEL KAYNAKÇA

Atilla OKAN’ın arşivinden yararlanılmıştır (Ege Üniversitesi Devlet Türk Müziği Konservatuarı Çalgı-Yapım Bölümü Öğretim Görevlisi).

Güner ÖZKAN’ın arşivinden yararlanılmıştır (Kültür Bakanlığı İzmir Devlet Klasik Türk Müziği Korosu Emekli Müdürü) .

Murat KÜÇÜKEBE’nin arşivinden yararlanılmıştır (Dokuz Eylül Üniversitesi Devlet Konservatuarı Yaylı Çalgılar Anasanat Dalı Öğretim Görevlisi).

http://community.middlebury.edu/~sax/guitar_building/guitar.htm

90

Documents

çalgı bilgisi